Wikipedia
tlwiki
https://tl.wikipedia.org/wiki/Unang_Pahina
MediaWiki 1.39.0-wmf.23
first-letter
Midya
Natatangi
Usapan
Tagagamit
Usapang tagagamit
Wikipedia
Usapang Wikipedia
Talaksan
Usapang talaksan
MediaWiki
Usapang MediaWiki
Padron
Usapang padron
Tulong
Usapang tulong
Kategorya
Usapang kategorya
Portada
Usapang Portada
TimedText
TimedText talk
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
Pilipinas
0
582
1960983
1960727
2022-08-06T14:33:33Z
Phil7622
117973
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
| native_name = '''Republika ng Pilipinas'''
{{lang|en|Republic of the Philippines ([[Ingles]])}}
<br /> {{lang|es|República de Filipinas ([[Espanyol]])}}
| common_name = Pilipinas
| image_flag = Flag of the Philippines.svg
| image_coat = Coat of Arms of the Philippines.svg
|other_symbol = [[File:Seal of the Philippines.svg|80px]]
|other_symbol_type = [[Eskudo ng Pilipinas|Dakilang Sagisag ng Pilipinas]]
| national_motto = [[Maka-Diyos, Maka-Tao, Makakalikasan at Makabansa]]
| image_map = PHL orthographic.svg
| map_caption = Kinaroroonan ng Pilipinas sa Asya
| national_anthem = [[Lupang Hinirang]]<br /><br><center> </center>
| official_languages = [[Wikang Filipino|Filipino]] at [[Wikang Ingles|Ingles]]
| regional_languages = {{collapsible list
| title = [[Mga wika sa Pilipinas|19 na wika]]
| [[Wikang Aklanon|Aklanon]]
| [[Mga wikang Bikol|Bikol]]
| [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]]
| [[Wikang Ibanag|Ibanag]]
| [[Wikang Iloko|Ilokano]]
| [[Wikang Ibatan|Ibatan]]
| [[Wikang Kapampangan|Kapampangan]]
| [[Wikang Kinaray-a|Kinaray-a]]
| [[Wikang Maguindanao|Maguindanao]]
| [[Wikang Maranao|Maranao]]
| [[Wikang Pangasinan|Pangasinan]]
| [[Wikang Sambal|Sambal]]
| [[Wikang Sebwano|Sebwano]]
| [[Wikang Surigaonon|Surigaonon]]
| [[Wikang Tagalog|Tagalog]]
| [[Wikang Tausug|Taūsug]]
| [[Wikang Zamboangueño|Tsabakano]]
| [[Wikang Waray-Waray|Waray]]
| [[Wikang Yakan|Yakan]]
}}
| languages_type = Panghaliling Wika
| languages = {{ublist
| item_style = white-space:nowrap;
| [[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]]
| [[Wikang Arabe|Arabe]]
}}
| demonym = [[Mga Pilipino|Pilipino/Pilipina]]<br> [[Pinoy|Pinoy/Pinay]] (katawagang palasak)
| capital = [[Maynila]]
| largest_city = [[Lungsod Quezon]]<br>{{small|{{coord|14|38|N|121|02|E|display=inline}}}} <!-- Although [[Davao City]] has the largest land area, the article on [[largest city]] says we should refer to the most populous city, which as of 2006 is [[Quezon City]]. See the discussion page for more information. Changing this information without citation would be reverted.-->
| government_type = Unitaryong [[Pangulo|pampanguluhang]] [[republika]]ng [[Saligang batas|konstitusyonal]]
| leader_title1 = [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulo]]
| leader_title2 = [[Pangalawang Pangulo ng Pilipinas|Pangalawang Pangulo]]
| leader_title3 = [[Pangulo ng Senado ng Pilipinas|Pangulo ng Senado]]
| leader_title4 = [[Ispiker ng Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas|Ispiker]]
| leader_title5 = [[Punong Mahistrado ng Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas|Punong Mahistrado]]
| leader_name1 = [[Bongbong Marcos|Ferdinand Marcos Jr.]]
| leader_name2 = [[Sara Duterte|Sara Duterte-Carpio]]
| leader_name3 = [[Juan Miguel Zubiri]]
| leader_name4 = [[Martin Romualdez]]
| leader_name5 = Alexander Gesmundo
|legislature = [[Kongreso ng Pilipinas|Kongreso]]
|upper_house = [[Senado ng Pilipinas|Senado]]
|lower_house = [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas|Kapulungan ng mga Kinatawan]]
| area_km2 = 300000<ref>https://www.gov.ph/ang-pilipinas</ref>
| area_sq_mi = 132606 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| area_rank = Ika-72
| percent_water = 0.61<ref name=CIAfactbook>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |last=Central Intelligence Agency. |title=Silangan at Timog-Silangang Asya :: Pilipinas |work=The World Factbook |publisher=Washington, DC: Author |date=2009-10-28 |accessdate=2009-11-07 |archive-date=2015-07-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150719222229/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |url-status=dead }}</ref> (tubig sa kaloobang sakop ng Pilipinas)
| population_estimate = 95,834,000<!--This figure doesn't correspond to the source: 90,420,000--><ref name="population">{{Cite web |title=Philippine Census 2005 Population Projection |url=http://www.census.gov.ph/data/sectordata/popprojtab.html |access-date=2010-09-17 |archive-date=2010-02-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100216181906/http://www.census.gov.ph/data/sectordata/popprojtab.html |url-status=dead }}</ref>
| population_estimate_year = 2011
| population_estimate_rank = Ika-12
| population_census = 100,981,437
| population_census_year = 2015
| population_census_rank = Ika-13
| population_density_km2 = 336.60
| population_density_sq_mi = 871.8 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| population_density_rank = Ika-38
| GDP_PPP_year = 2019
| GDP_PPP = $1.041 trilyon<!--IMF-->
| GDP_PPP_per_capita = $9,538
| GDP_nominal = $354 bilyon
| GDP_nominal_year = 2019
| GDP_nominal_per_capita = $3,246
| Gini = 40.1 <!--number only-->
| Gini_year = 2015
| Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=World Bank |accessdate=2 Marso 2011}}</ref>
| Gini_rank = Ika-44
| HDI_year = 2019
| HDI = 0.718
| HDI_ref = <ref>{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2019.pdf|title=Human Development Report 2019|publisher=United Nations Development Programme|date=2019|accessdate=9 Disyembre 2019}}</ref>
| HDI_rank = Ika-107
| sovereignty_type = [[Himagsikang Pilipino|Kalayaan]]
| sovereignty_note = mula sa [[Espanya]] at [[Estados Unidos]]
| established_event1 = [[Pagpapahayag ng Kalayaan ng Pilipinas|Ipinahayag]]
| established_date1 = 12 Hunyo 1898
| established_event2 = [[Batas Tydings-McDuffie|Pansariling pamahalaan]]
| established_date2 = 24 Marso 1934
| established_event3 = [[Araw ng Republika|Kinikilala]]
| established_date3 = 4 Hulyo 1946
| established_event4 = [[Saligang Batas ng Pilipinas|Kasalukuyang saligang batas]]
| established_date4 = 2 Pebrero 1987
| currency = [[Piso ng Pilipinas]] (₱)
| currency_code = PHP
| time_zone = [[Pamantayang Oras ng Pilipinas]]
| utc_offset = +8
| time_zone_DST = hindi sinusunod
| utc_offset_DST = +8
|date_format = {{unbulleted list |buwan-araw-taon|araw-buwan-taon ([[Anno Domini|AD]])}}
|drives_on = kanan<ref>{{cite web |url=http://www.brianlucas.ca/roadside/ |title=Which side of the road do they drive on? |author=Lucas, Brian |date=Agosto 2005 |accessdate=22 Pebrero 2009 |publisher=}}</ref>
| cctld = [[.ph]]
| calling_code = +63
| iso3166code = PH
| footnotes = * Ang [[Wikang Sebwano|Sebwano]], [[Wikang Zamboangueño|Tsabakano]], [[Wikang Iloko|Ilokano]], [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], [[Mga wikang Bikol|Bikol]], [[Wikang Waray-Waray|Waray-Waray]], [[Wikang Kapampangan|Kapampangan]], [[Wikang Pangasinan|Pangasinan]], [[Wikang Aklanon|Aklanon]], [[Wikang Ibanag|Ibanag]], [[Wikang Ibatan|Ibatan]], [[Wikang Kinaray-a|Kinaray-a]], [[Wikang Sambal|Sambal]], [[Wikang Surigaonon|Surigaonon]], [[Wikang Maranao|Maranao]], [[Wikang Maguindanao|Maguindanao]], [[Wikang Yakan|Yakan]], [[Wikang Tagalog|Tagalog]], at [[Wikang Tausug|Taūsug]] ay ang mga auksilar na wikang opisyal sa kanilang sariling rehiyon. Ang [[Wikang Kastila|Kastila]] at [[Wikang Arabe|Arabe]] ay itinataguyod sa isang pangunahing at kusang batayan.}}
Ang '''Pilipinas''', opisyal na '''Republika ng Pilipinas''', ([[Wikang Ingles|ingles]]: Republic of the Philippines) ay isang [[malayang estado]] at kapuluang bansa sa [[Timog-Silangang Asya]] na nasa kanlurang bahagi ng [[Karagatang Pasipiko]]. Binubuo ito ng 7,641 pulo na nababahagi sa tatlong kumpol ng mga pulo na ang: [[Luzon]], [[Kabisayaan]] (kilala rin bilang ''Visayas'') at [[Mindanao]]. Ang punong lungsod nito ay ang [[Maynila]] at ang pinakamataong lungsod ay ang [[Lungsod Quezon]]; pawang bahagi ng [[Kalakhang Maynila]].
Nasa pagitan ng 116° 40' at 126° 34' S. [[longhitud]], at 4° 40' at 21° 10' H. [[latitud]] ang Pilipinas. Napapalibutan ito ng [[Dagat Pilipinas]] sa silangan, ng [[Dagat Luzon]] sa kanluran, at ng [[Dagat ng Celebes]] sa timog. Nasa katimugang bahagi ng bansa ang bansang [[Indonesia]] habang ang bansang [[Malaysia]] naman ay nasa timog-kanluran. Sa silangan naman ay naroroon ang bansang [[Palau]] at sa hilaga ay naroroon naman ang bansang [[Taiwan]].
Ang kinaroroonan ng Pilipinas sa [[Singsing ng Apoy ng Pasipiko]] at malapit sa ekwador ang dahilan kaya madalas tamaan ng bagyo at lindol, ngunit nagtataglay ito ng masaganang likas na yaman at ilan sa mga pinakamagandang sari-saring nilalang na nabubuhay. Ang lawak ng Pilipinas ay 300,000 kilometro kuwadrado (115,831 milya kuwadrado), at tinatayang may 103 milyong bilang ng tao. Ang Pilipinas ang ikawalong pinakamataong bansa sa Asya at ang [[Tala ng mga bansa ayon sa populasyon|ika-labindalawang pinakamataong bansa]] sa daigdig. Magmula noong 2013, tinatayang 10 milyong Pilipino naman ang naninirahan sa [[Balikbayan|ibayong-dagat]], na bumubuo sa isa sa pinakamalaking [[diaspora]] sa daigdig. Iba't ibang mga [[Mga pangkat etniko sa Pilipinas|pangkat etniko]] at kalinangan ang matatagpuan sa saan mang sulok ng bansa. Noong sinaunang panahon, ang mga [[Mga Negrito|Negrito]] ang ilan sa mga unang nanirahan sa kapuluan. Sinundan sila ng pagdating ng mga [[Mga Austronesyo|Austronesyo]]. Naganap ang pakikipagkalakalan sa mga [[Intsik]], Malay, [[India|Indiyano]], at mga bansang [[Islam|Muslim]]. Maraming mga magkakakompetensiyang bansa o bayan tulad ng [[Bayan ng Tondo|Tondo]], [[Kaharian ng Maynila|Maynila (bayan)]], [[Ma-i]], [[Konpederasyon ng Madyaas|Madyaas]] at [[Sultanato ng Sulu|Kasultanan ng Sulu]] na naitatag sa ilalim ng pamumunò ng mga [[Datu]], [[Raha]], [[Sultan]], at [[Lakan]].
Ang pagdating ni [[Fernando de Magallanes]] sa [[Homonhon]], [[Silangang Samar]] noong 1521 ay ang pasimula ng pananakop ng mga Kastila, ngunit naudlot ito nang mamatay siya sa [[Labanan sa Mactan]] kay [[Lapu-Lapu]], ang Datu ng Mactan. Noong 1543, pinangalanan ng isang Kastilang manggagalugad na si [[Ruy López de Villalobos]], ang kapuluan na ''Las Islas Filipinas'' (Mga Kapuluan ng Pilipinas) sa karangalan ni [[Felipe II ng Espanya]]. Sa pagdating ni [[Miguel López de Legazpi]] mula sa [[Lungsod ng Mehiko]] noong 1565, naitatag ang unang paninirahan ng mga Kastila sa kapuluan. Naging bahagi ang Pilipinas sa [[Imperyong Kastila]] nang mahigit 300 taon. Naging daan ito upang ang [[Katolisismo]] ang maging pangunahing pananampalataya. Sa gitna ng kapanahunang ito, ang Maynila ang naging sentro ng kalakalan ng kanluran sa Pasipiko na umuugnay sa Asya sa [[Acapulco]] sa [[Kaamerikahan]] gamit ang mga [[Galeon ng Maynila|galyon ng Maynila]].
Nang magbigay daan ang ika-19 na dantaon sa ika-20, sumunod ang pagsiklab at tagumpay ng [[Himagsikang Pilipino]], na nagpatatag sa sandaling pag-iral lamang ng [[Unang Republika ng Pilipinas]], na sinundan naman ng madugong [[Digmaang Pilipino-Amerikano]] ng panlulupig ng hukbong sandatahan ng [[Estados Unidos]]. Sa kabila ng [[Pananakop ng mga Hapones sa Pilipinas|pananakop ng mga Hapon]], nanatili sa Estados Unidos ang kataas-taasang kapangyarihan sa kapuluan hanggang matapos ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], kung kailan kinilala na ang Pilipinas bilang isang malayang bansa. Mula noon, ang Pilipinas ay nagkaroon ng magulong karanasan sa demokrasya, kung saan kabilang ang pagpapatalsik ng diktadurya sa isang [[Rebolusyong EDSA ng 1986|di-marahas na himagsikan]].
Malaking impluwensiya o pagbabago sa wika at kinaugalian ng Pilipinas ang naidulot ng pagsakop ng [[Espanya]] (mula 1565 hanggang 1898) at Estados Unidos (mula 1898 hanggang 1946). Ang pananampalatayang Katoliko o Katolisismo ang pinakamalaking impluwensiya na naibahagi ng mga Kastila sa kaugaliang Pilipino.
Tanyag ang bansang Pilipinas sa mga kalakal at yaring panluwas at sa kanyang mga Pilipinong Manggagawa sa Ibayong-Dagat o OFW. Kasalukuyang nakararanas ng pag-unlad ang bansa sa mga remitans na ipinapadala pauwi ng mga OFW. Isa sa mga pinakaumuunlad na bahagi ang [[teknolohiyang pang-impormasyon|teknolohiyang pangkaalaman]] sa ekonomiya ng Pilipinas. Marami ring mga dayuhan ang namumuhunan sa bansa dahil sa mataas na palitan ng dolyar at piso. Kasalukuyan ding umaangat ang bahagi ng pagsisilbi na dulot ng mga ''call center'' na naglipana sa bansa.
Ang Pilipinas ay isang orihinal na kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]], [[Kapisanan ng Pandaigdigang Kalakalan]], [[Samahan ng mga Bansa sa Timog-Silangang Asya]], ang [[Asia-Pacific Economic Cooperation|Kooperasyong Pang-ekonomiya sa Asya-Pasipiko]], at ang [[East Asia Summit|Pulong-Panguluhan ng Silangang Asya]]. Nandito rin ang himpilan ng [[Bangko sa Pagpapaunlad ng Asya]]. Itinuturing ang Pilipinas na isang bagong industriyalisadong bansa, kung saan mayroong ekonomiyang nagbabago mula sa isang nakabatay sa agrikultura patungo sa isang mas nakabatay naman sa mga serbisyo at pagmamanupaktura. Isa ang Pilipinas sa tanging dalawang bansa sa Timog-silangang Asya na [[Kristiyanismo]] ang pangunahing pananampalataya. Yaong isa ay ang [[Silangang Timor]].
Katiwalian sa pamahalaan, pagkasira ng kapaligiran, basura, kawalan ng hanapbuhay, labis na bilang ng tao at ''extra-judicial killings'' o pagpatay sa mga taong bumabatikos o kumakalaban sa pamahalaan ang mga pangunahing suliranin ng Pilipinas. Nagdudulot din ng suliranin sa bansa ang mga pangkat ng terorismo tulad ng [[Abu Sayyaf]] at BIFF sa Mindanao at [[Bagong Hukbong Bayan]].
== Pangalan ==
[[Talaksan:Pantoja de la Cruz Copia de Antonio Moro.jpg|thumb|upright|left|Si [[Felipe II ng Espanya]].]]
Ang Pilipinas ay ipinangalan sa karangalan ni [[Felipe II ng Espanya|Haring Felipe II ng Espanya, Portugal, Inglatera at Irlanda]]. Pinangalanan ng Kastilang manggagalugad na si [[Ruy López de Villalobos]], sa gitna ng kaniyang paglalayag noong 1542, ang mga pulo ng [[Leyte]] at [[Samar]] bilang ''Felipinas'' ayon sa pangalan ng Prinsipe ng [[Asturias (Espanya)|Asturias]]. Sa huli, ang pangalang ''Las Islas Filipinas'' ang sasaklaw sa lahat ng mga pulo sa kapuluan. Bago ito naging pangkaraniwan, iba pang mga pangalan tulad ng ''Islas del Poniente'' (Mga Kapuluan ng Kanluran) at ang ipinangalan ni Magallanes para sa mga pulo na ''San Lázaro'' ay ginamit rin ng mga Kastila upang tukuyin ang kapuluan.
Sa pagdaan ng kasaysayan, ilang beses nang nagbago ang opisyal na pangalan ng Pilipinas. Sa gitna ng [[Himagsikang Pilipino]], inihayag ng [[Kongreso ng Malolos]] ang pagtatag ng ''República Filipina'' (Republika ng Pilipinas). Mula sa panahon ng [[Digmaang Espanyol–Amerikano]] (1898) at [[Digmaang Pilipino–Amerikano]] (1899 hanggang 1902) hanggang sa panahon ng [[Komonwelt ng Pilipinas|Komonwelt]] (1935 hanggang 1946), tinawag ng mga Amerikano ang bansa bilang ''Philippine Islands'', na salin sa Ingles mula sa Kastila. Mula sa [[Kasunduan sa Paris (1898)|Kasunduan sa Paris]], nagsimulang lumutang ang pangalan na "Pilipinas" at mula noon ito na ang naging kadalasang ngalan ng bansa. Mula sa katapusan ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], ang opisyal na pangalan ng bansa ay "Republika ng Pilipinas".
== Kasaysayan ==
{{main|Kasaysayan ng Pilipinas}}
=== Sinaunang Panahon ===
[[Talaksan:Tabon Cave 2014 04.JPG|thumb|left|Ang [[Kuwebang Tabon|Yungib ng Tabon]] ay ang pook kung saan natuklasan ang isa sa mga pinakamatandang labi ng tao sa Pilipinas, ang [[Taong Tabon]].]]
[[Talaksan:Remains of a Rhinoceros philippinensis found in Rizal, Kalinga dated c. 709,000 years ago.jpg|thumb|Mga kinatay na labi ng isang ''Rhinoceros philippinensis'' na natuklasan sa Rizal, Kalinga na nagpapatunay na may mga naninirahan nang hominini sa bansa 709,000 taon na ang nakararaan.]]
Ang kamakailang pagtuklas sa mga kasangkapang bato at buto ng mga labi ng kinatay na hayop sa [[Rizal, Kalinga|Rizal]], [[Kalinga]] ay patunay na may mga sinaunang [[hominini]] sa bansa 709,000 taon na ang nakararaan.<ref>[https://www.nature.com/articles/s41586-018-0072-8 Ingicco et al. 2018]</ref> Samantala, ayon sa mga naitalang labi ng tao sa bansa, maaaring dinayo na ng mga tao ang Pilipinas ilang libong taon na ang nakalipas. Inaakala na ang labi ng [[Homo luzonensis|Taong Callao]] na natuklasan sa [[Yungib ng Callao]] sa [[Cagayan (lalawigan)|Cagayan]] ay ang pinakamatandang labi ng tao sa Pilipinas na may tanda na 67,000 taon. Mas higit pang matanda sa naunang natuklasang labi ng [[Taong Tabon]] sa [[Palawan]] na tinatayang 26,500 taon na ang nakalipas. Tumawid sa mga sinaunang tulay na lupa ang mga [[Mga Negrito|Negrito]] o Ita, na siyang tinatayang kauna-unahang mga nanirahan sa Pilipinas. Sa kalaunan, dumayo sila sa kagubatan ng mga pulo. Sa kasalukuyan, nang sumapit ang ikalawang libong taon, nanirahan din sa Pilipinas ang iba pang mga mandarayuhan mula sa [[tangway ng Malay]], kapuluan ng [[Indonesia]], mga taga-[[Indotsina]] at [[Taiwan]].
Mayroon nang mga mangilan-ngilang teorya patungkol sa pinagmulan ng mga sinaunang Pilipino. Isa na ang teorya ni F. Landa Jocano na nagsasabing ang mga ninuno ng mga Pilipino ay lokal na umusbong. Ang teoryang "Pinagmulang Kapuluan" naman ni Wilhelm Solheim, ipinahihiwatig na ang pagdating ng mga tao sa kapuluan ay naganap sa pamamagitan ng mga network pangkalakalan na nagmula sa Sundaland sa pagitan ng 48,000 hanggang 5,000 BK at hindi sa pamamagitan ng malawak na pandarayuhan. Samantala, ipinapaliwanag ng teoryang "Paglawak ng mga Austronesyo" na ang mga Malayo-Polinesyong nagmula sa Taiwan ay nagsimulang lumipat sa Pilipinas noong 4,000 BK, taliwas sa mga naunang pagdating.
[[Talaksan:Angono Petroglyphs1.jpg|right|thumb|[[Mga Petroglipo ng Angono]], ang pinakamatandang gawang [[Sining ng Pilipinas|sining]] sa Pilipinas.]]
Ang pinakatinatanggap na teorya, batay sa lingguwistika at arkeolohikong katibayan, ay ang teoryang "Mula sa Taiwan", kung saan ipinapalagay na ang mga [[Mga Austronesyo|Austronesyo]] mula Taiwan, na sila mismo ay nagmula sa mga neolitikong kabihasnan ng [[Ilog Yangtze]] tulad ng kalinangang Liangzhu, ay lumipat sa Pilipinas noong 4,000 BK. Sa gitna ng Panahong Neolitiko, isang "kalinangan ng batong-luntian" ang sinasabing umiral na pinatunayan ng libu-libong magagandang gawang [[artipakto]] ng batong-luntian na nasumpungan sa Pilipinas na tinatayang noong 2,000 BK pa.
Ang batong-luntian ay sinasabing nagmula sa kalapit na Taiwan at nasumpungan rin sa iba't ibang pook sa kapuluan at pangunahing kalupaan ng Timog-silangang Asya. Ang mga artipaktong ito ang sinasabing patunay ng malawak na pakikipag-ugnayan ng mga lipunan ng Timog-silangang Asya sa isa’t isa noong sinaunang panahon. Magmula noong 1,000 BK, ang mga naninirahan sa kapuluan ay binubuo ng apat na uri ng pangkat panlipunan: mga lipi ng mangangaso at mangangalakal, lipunan ng mga mandirigma, mga plutokrasi sa kabundukan, at mga ''port principality''.
=== Bago dumating ang mga mananakop ===
{{main|Kasaysayan ng Pilipinas (900–1521)}}
{{multiple image
|align = right
|width = 110
|image1 = Visayans_3.png
|alt1 =
|caption1 =
|image2 = Visayans_1.png
|alt2 =
|caption2 =
|image3 = Visayans_2.png
|alt3 =
|caption3 =
|image4 = Visayans_4.png
|alt4 =
|caption4 =
|footer = Mga larawan mula sa [[Boxer Codex]] na ipinapakita ang sinaunang "kadatuan" o [[Maginoo|tumao]] (mataas na uri). '''Mula kaliwa pakanan''': (1) Mag-asawang Bisaya ng Panay, (2) ang mga "Pintados", isa pang pangalan sa mga Bisaya ng Cebu at sa mga pinalilibutang pulo nito ayon sa mga unang manlulupig, (3) maaaring isang [[tumao]] (mataas na uri) o [[timawa]] (mandirigma) na mag-asawang Pintado, at (4) isang mag-asawang maharlika ng mga Bisaya ng Panay.
|footer_align = left
}}
[[Talaksan:LCI.jpg|thumb|Ang [[Inskripsiyon sa Binatbat na Tanso ng Laguna]], {{circa}} 900. Ang pinakamatanda at makasaysayang kasulatan sa Pilipinas na natuklasan sa [[Lumban|Lumban, Laguna]].]]
Nanirahan sa bansa noong ikawalong dantaon ang mga mangangalakal na [[Intsik|Tsino]]. Ang paglaganap ng mga bansang (kaharian) Budismo sa bahagi ng Asya ang nagpasimuno ng kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa [[Indonesia]], [[India]], [[Hapon]], at [[Timog-Silangang Asya]]. Subalit, humina ang mga kaharian sa Timog-Silangang Asya dahil sa mahigpit na alitan at hindi pagkakasundo. Samantala, ang paglaganap ng [[Islam]] sa pamamaraan ng panangalakal at proselitismo, tulad ng [[Kristiyanismo]], ang nagdala sa mga mangangalakal at tagakalat ng pananampalataya sa kabahagian; ang mga [[Arabe]] ay dumating sa Mindanao noong ika-14 na dantaon. Sa pagdating ng mga unang Europeo, sa pangunguna ni Fernando Magallanes noong 1521, mayroon nang mga [[raha]] hanggang sa hilaga ng [[Maynila]], na naging mga karugtungang-sangay ng mga kaharian ng Timog-Silangang Asya. Subalit, pawang mga nagsasarili ang mga pulo ng Pilipinas noon.
Ang kasalukuyang paghihiwalay sa pagitan ng sinauna at [[Kasaysayan ng Pilipinas (900–1521)|maagang kasaysayan]] ng Pilipinas ay ang araw na 21 Abril, taong 900, na siyang katumbas sa [[Kalendaryong Gregoryano]] ng araw na nakalagay sa [[Inskripsiyon sa Binatbat na Tanso ng Laguna]], na siyang pinakamatandang kasulatan na nagmula sa Pilipinas. Ang araw na ito ay sumapit sa gitna ng kung anong tinatawag ng mga antropolohista bilang ang "yugto ng pag-usbong" ng Pilipinas (una hanggang ika-14 na dantaon), na inilalarawan bilang ang bagong pag-usbong ng sosyo-kalinangang huwaran, simula ng pag-unlad ng mga malalaking pamayanan sa baybayin, mas higit na pagsasapin-sapin at pagdadalubhasa sa lipunan, at mga pagsisimula ng lokal at pandaigdigang kalakalan. Magmula ika-14 na dantaon, ilan sa mga malalaking pamayanan ay naging maunlad na sentrong pangkalakalan, at naging kalagitnaang punto ng mga pagbabago sa lipunan at paraan ng pamumuhay, kung saan inilarawan ng kung anong tinatawag ni F. Landa Jocano na "yugto ng mga [[Barangay]]" ng maagang kasaysayan ng Pilipinas, na nagsimula sa ika-14 na dantaon hanggang sa pagdating ng mga Kastila at ang pagsisimula ng panahong kolonyal ng Pilipinas.
Batay rin sa kasulatan, ang [[Bayan ng Tondo|sinaunang Tondo]] ay umiral noong bago mag-900 at nakasaad rin na ang Tondo noon ay may ugnayan sa Kaharian ng Medang sa kapuluan ng Java sa Indonesia. Bagaman ang katayuan ng ugnayan ng dalawa ay hindi malinaw sa kasulatan, patunay ito na noong ika-10 dantaon pa lamang ay may koneksyon na ang mga kabihasnan sa Luzon at Java. Sa pagdating ng mga Europeo noong ika-16 na dantaon, ang Tondo ay pinamumunuan ng tinatawag na "[[Lakan]]". Umusbong ito bilang pangunahing sentro ng kalakalan na may bahagi ng monopolyo sa [[Kaharian ng Maynila|Karahanan ng Maynila]] sa mga produktong kalakal ng [[Dinastiyang Ming]] sa buong kapuluan.
Ang susunod na makasaysayang tala ay tumutukoy sa isang pook sa Pilipinas ng Vol. 186 ng opisyal na kasaysayan ng Dinastiyang Song kung saan isinasalarawan ang "bansa" ng [[Ma-i]]. Taun-taon binibisita ng mga Tsinong mangangalakal ang Ma-i at nagsasalarawan ang kanilang mga tala tungkol sa heograpiya, mga produktong kalakal, at ang pag-uugali ng mga namuno sa Ma-i. Isinaad ng mga Tsinong mangangalakal na ang mga mamamayan ng Ma-i ay tapat at mapagkakatiwalaan. Dahil sa hindi malinaw na mga pagsasalarawan ng mga tala tungkol sa kinaroroonan ng Ma-i, pinagdedebatihan pa rin kung saan ito umiral, may mga iskolar na inaakalang nasa [[Bay, Laguna]] ito, habang ang iba naman ay nag-aakalang nasa pulo ng [[Mindoro]] ito.
[[Talaksan:Ivory seal of Butuan.jpg|thumb|Ang selyong garing ng Butuan na natuklasan noong dekada '70 sa lungsod ng Butuan na nagpapatunay na mahalagang sentro ng kalakalan ang kaharian noong panahong klasikal.]]
Sumunod na itinukoy ng opisyal na kasaysayan ng Dinastiyang Song ang [[Karahanan ng Butuan]], isang maunlad na kabihasnan sa hilaga't-silangang Mindanao, kung saan ito ang unang naitalang bansa mula sa kapuluan ng Pilipinas na nagpadala ng sugo sa Tsina noong 17 Marso 1001. Nakamit ng Butuan ang katanyagan nito sa ilalim ng pamumuno ni Raha Sri Bata Shaja, na isang [[Budismo|Budistang]] namumuno sa isang bansang [[Hinduismo|Hindu]]. Naging makapangyarihan ang estadong ito dahil sa lokal na industriya ng panday-ginto at nagkaroon ito ng ugnayan at tunggaliang diplomatiko sa kaharian ng Champa.
Ayon sa alamat, itinatag naman ang [[Kumpederasyon ng Madyaas|Kadatuan ng Madyaas]] kasunod ng isang digmaang sibil sa pabagsak na Srivijaya, kung saan ang mga tapat na datung Malay sa Srivijaya ay nilabanan ang pananakop ng Dinastiyang Chola at ang papet na Raha nitong si Makatunao, at nagtatag ng isang estadong gerilya sa Kabisayaan. Ang datu na nagtatag sa Madyaas na si Puti, ay bumili ng lupa para sa kaniyang kaharian mula sa isang katutubong [[Mga Ati (Panay)|Ati]] na si Marikudo. Itinatag ang Madyaas sa [[Panay]] (ipinangalan mula sa estado ng Pannai na kaalyado ng Srivijaya na nasa [[Sumatra]]). Pagkatapos, madalas na nilulusob ng mga taga-Madyaas ang mga daungang panlungsod sa katimugang Tsina at nakipaggulo sa hukbong pandagat ng Tsina.
Kalapit ng Madyaas sa Kabisayaan ang Kaharian ng Cebu na pinamunuan ni Rahamuda Sri Lumay, isang maharlika na may liping Tamil mula sa India. Ipinadala si Sri Lumay ng Chola Maharajah upang sakupin ang Madyaas, subalit sumuway siya at bumuo na lamang ng sarili niyang malayang karahanan. Pawang magkaalyado ang Karahanan ng Butuan at Cebu at napanatili nila ang ugnayan at nagkaroon ng rutang pangkalakalan sa Kutai, isang bansang Hindu sa katimugang [[Borneo]] na itinatag ng mga Indiyanong mangangalakal.
Ang pinakamatandang petsa na nagbanggit tungkol sa Kaharian ng Maynila sa Luzon sa kabila ng [[Ilog Pasig]] mula Tondo ay may kinalaman sa tagumpay ni Raha Ahmad ng Brunei laban kay Raha Avirjirkaya ng [[Majapahit]], na namuno sa parehong lokasyon bago ang paninirahan ng mga Muslim. Nabanggit rin sa mga tala ng Tsino ang isang bansa na tinatawag na "Luzon". Pinaniniwalaang may kinalaman ito sa sinaunang Maynila dahil inihayag sa mga tala ng Portuges at Kastila noong mga 1520 na ang ''Luçon'' at "Maynila" ay iisa lamang. Bagaman sinasabi ng ilang mga dalubhasa sa kasaysayan na dahil wala sa mga nakasaksi na ito ang talagang nakabisita sa Maynila, maaaring tinutukoy lamang ng ''Luçon'' ang lahat ng mga bayan ng mga [[Lahing Tagalog|Tagalog]] at [[Mga Kapampangan|Kapampangan]] na umusbong sa mga baybayin ng [[look ng Maynila]]. Gayun man, mula 1500 hanggang mga 1560, itong mga naglalayag na mga taga-Luzon ay tinatawag sa Portuges Malaka na ''Luções'' o "Lusong/Lusung", at nakilahok rin sila sa mga kilusang pang-militar sa Burma (Dinastiyang Toungoo), Kasultanan ng Malaka, at Silangang Timor bilang mga mangangalakal at mersenaryo. Ang isang prominenteng ''Luções'' ay si [[Regimo de Raja]], na isang magnate sa mga pampalasa at isang ''Temenggung'' (sulat Jawi: تمڠݢوڠ) o gobernador at pulis-punong heneral sa Portuges Malaka. Siya rin ang pinuno ng isang hukbong dagat kung saan nangalakal at pinrotektahan ang komersyo sa pagitan ng [[kipot ng Malaka]], [[dagat Luzon]], at mga sinaunang kaharian at bayan sa Pilipinas.
Sa hilagang Luzon, ang Kaboloan (na ngayo'y nasa [[Pangasinan]]) ay nagpadala ng mga emisaryo sa Tsina noong 1406-1411, at nakipagkalakal rin ito sa [[Hapon]].
Sa ika-14 na dantaon dumating at nagsimulang lumaganap ang pananampalatayang [[Islam]] sa Pilipinas. Noong 1380, sina Karim ul' Makdum at Shari'ful Hashem Syed Abu Bakr, isang Arabong mangangalakal na isinilang sa [[Johor]], dumating sa [[Sulu]] mula Melaka at itinatag ang [[Sultanato ng Sulu|Kasultanan ng Sulu]] sa pagkumberto sa Raha ng Sulu na si Raha Baguinda Ali at pinakasalan ang kaniyang anak. Sa katapusan ng ika-15 dantaon, pinalaganap ni [[Mohammed Kabungsuwan|Shariff Kabungsuwan]] ng Johor ang Islam sa Mindanao at itinatag naman ang [[Sultanato ng Maguindanao|Kasultanan ng Maguindanao]]. Ang kasultanang uri ng pamahalaan ay lumawak pa patungong Lanao.
{{multiple image|perrow=2|caption_align=center
| image1 =|caption1 = Bantayog ni [[Lapu-Lapu]] sa [[Lungsod ng Lapu-Lapu]], [[Cebu]].
| image2 =|caption2 = Bantayog ni [[Raha Humabon]] sa [[Lungsod ng Cebu]].
}}
Patuloy na lumaganap ang Islam sa Mindanao at umabot sa Luzon. Naging Islamisado ang Maynila sa gitna ng paghahari ni Sultan Bolkiah mula 1485 hanggang 1521. Naisakatuparan ito dahil nilabanan ng Kasultanan ng Brunei ang Tondo sa paggapi kay Raha Gambang sa labanan at matapos ay iniluklok ang Muslim na Raha Salalila sa trono at sa pagtatag ng estadong-papet ng Brunei na ang [[Kaharian ng Maynila]]. Pinakasalan din ni Sultan Bolkiah si Laila Mecana, ang anak ng Sultan ng Sulu na si Amir Ul-Umbra upang palawakin ang sakop ng Brunei sa Luzon at Mindanao. Nagpatuloy ang mga Muslim sa pakikipagdigma at nagsagawa ng mga slave-raid laban sa mga [[Mga Bisaya|Bisaya]]. Bunga ng pakikilahok sa mga pagsalakay ng mga Muslim, nilipol ng Kasultanan ng Ternate ang Kadatuan ng Dapitan sa [[Bohol]]. Nadali rin ang mga karahanan ng Butuan at Cebu ng mga isinagawang slave-raid at nakipagdigma laban sa Kasultanan ng Maguindanao. Kasabay ng mga slave-raid na ito, ay ang panghihimagsik ni Datu [[Lapu-Lapu]] ng [[Mactan]] laban kay [[Raha Humabon]] ng Cebu. Mayroon ding alitan sa teritoryo sa pagitan ng Tondo at ang Islamikong Kaharian ng Maynila, kung saan ang pinuno ng Maynila, na si [[Raha Matanda]], ay humiling ng tulong pang-militar laban sa Tondo mula sa kaniyang mga kamag-anak sa Kasultanan ng Brunei.
Ang mga tunggalian sa pagitan ng mga Datu, Raha, Sultan, at Lakan ang nagpadali sa pananakop ng mga Kastila. Ang mga kapuluan ay kakaunti lamang ang bilang ng mga naninirahang tao dahil sa patuloy na mga nagdaraang unos at pagkakaalitan ng mga kaharian. Samakatuwid, naging madali ang kolonisasyon at ang mga maliliit na estado sa kapuluan ay dagliang nasakop ng [[Imperyong Kastila]] at nagsimula ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa Pilipinas.
=== Panahon ng mga Kastila ===
{{main|Kasaysayan ng Pilipinas (1521–1898)}}
[[Talaksan:Spanish Galleon.jpg|upright=1.00|thumb|Guhit ng isang [[Galeon ng Maynila|galyon ng Maynila]] na ginamit sa gitna ng [[Kalakalang Galeon|Kalakalang Maynila-Acapulco]].]]
Sinakop at inangkin ng mga Kastila, sa pamumuno ni [[Miguel López de Legazpi]], ang mga pulo noong ika-16 na dantaon at pinangalanan itong "Las Islas Filipinas" ayon sa ngalan ni Haring [[Felipe II ng Espanya|Felipe II]]. Kaagad na ipinakilala at ipinalaganap ang [[Simbahang Katoliko|Katolisismo]] sa pamamagitan ng mga tagakalat ng pananampalataya, at pati na rin ang mga Batas ng Indias (''Laws of the Indies'') at iba pang alituntuning pampatupad. Matigas na pagsuway ang itinugon ng mga pangkat katutubo sa kabundukan pati na rin ng mga mapanlabang Muslim na nagpapatuloy hanggang sa ngayon. Kabi-kabilang mga himagsikan at karahasan ang lumaganap sa mga baybayin sa kabuuan ng tatlong dantaong pananakop, bunga na rin ng pagsasamantala at kakulangan ng pagbabago. Pinamahalaan mula sa [[Nueva España|Bireynato ng Nueva España]] (Bagong Espanya sa ngayon ay [[Mehiko]]) ang bagong nasasakupan at nagsimula ang kalakalan sa [[Galyon ng Maynila]] sa pagitan ng Acapulco at Maynila noong ika-18 dantaon.
Itinatag ng punong panlalawigan [[José Basco y Vargas]] noong 1781 ang Sociedad Económica de los Amigos del País (Samahang Pangkalakalan ng mga Kaibigan ng Bayan) at ginawang hiwalay ang bansa mula sa Bagong Espanya.
Nagbukas ang pakikipagkalakalan ng bansa sa daigdig noong ika-19 na dantaon. Ang pag-angat ng mga masigasig at makabayang burges, binubuo ng mga nakapag-aral na mga katutubong Pilipino, mga Kastila at creole na ipinanganak sa Pilipinas, mga mestisong Espanyol at Tsino, silang mga ilustrado ang nagpahiwatig ng pagtatapos ng pananakop ng Kastila sa kapuluan. Naliwanagan sa [[José Rizal#Impact|Kilusang Propaganda]] na nagsiwalat sa kawalang-katarungan ng pamahalaang kolonyal, sama-sama silang sumigaw para sa kalayaan. Dinakip, nilitis, binigyang-sala, hinatulan ng kamatayan at binaril si [[José Rizal]], ang pinakasikat na propagandista, noong 1896 sa Bagumbayan (Luneta ngayon) dahil sa mga gawaing umano ng pagpapabagsak ng pamahalaan. Naglaon at pumutok ang [[Himagsikang Pilipino]] na pinangunahan ng [[Katipunan]], isang lihim panghimagsikang lipunan na itinatag ni [[Andrés Bonifacio]] at napamunuan din ni [[Emilio Aguinaldo]]. Halos tagumpay na napatalsik ng himagsikan ang mga Kastila noong 1898.
=== Panahon ng mga Amerikano at ang Pananakop ng mga Hapon ===
{{main|Kasaysayan ng Pilipinas (1898–1946)|Pananakop ng mga Hapones sa Pilipinas}}
Noong taon ding iyon, magkadawit ang Espanya at [[Estados Unidos]] sa [[Digmaang Kastila-Amerikano]]. Natalo ang Espanya at ipinasiya nilang ipasa ang kanilang mga nasasakupan na ang Pilipinas, Guam, Kuba, at Puerto Rico sa Estados Unidos. Binayaran naman ng Estados Unidos ang Espanya ng 20 milyong dolyar para sa mga ito, gayong nakapag-pahayag na ng kalayaan ang Pilipinas at itinatag ang [[Unang Republika ng Pilipinas]] at si Emilio Aguinaldo ang hinirang na pangulo, ngunit hindi ito kinilala noong dalawang bansa.
[[File:Knocking Out the Moros. DA Poster 21-48.jpg|upright=1.00|thumb|Labanan sa pagitan ng mga [[Moro|mandirigmang Moro]] at mga sundalong Amerikano noong [[Digmaang Pilipino-Amerikano]], 1913.]]
[[Talaksan:JapaneseTroopsBataan1942.jpg|thumb|180px|left|Ang mga sundalong Hapon sa [[Bataan]] noong 1942, sa gitna ng kanilang pagpapalawak ng teritoryo ng [[Imperyo ng Hapon]] sa Asya sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig.]]
Ang pagtanggi ng mga Pilipino sa panibagong pananakop, ngayon ng mga Amerikano, ang nagtulak sa [[Digmaang Pilipino-Amerikano]] na natapos umano noong 1901 ngunit nagpatuloy hanggang 1913. Ang planong pagkalooban ng kalayaan ang bansa ay naudlot nang magsimula ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Sinakop ng Imperyong Hapon ang bansa at itinatag ang [[Ikalawang Republika ng Pilipinas]].
Maraming mga krimen ng digmaan ang ginawa ng mga Hapones sa panahon ng kanilang pananakop. Ang mga gerilya ay nagpatuloy sa kanilang pang-haharas sa mga Hapones. Bumalik sa bansa ang mga Amerikano noong Oktubre 1944. Tuluyang natalo ang mga Hapones noong 1945. Halos isang milyong Pilipino ang namatay sa digmaan. Naging isa sa mga unang naging kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]] ang Pilipinas. Noong 4 Hulyo 1946 ay ipinagkaloob ng Amerika ang kalayaan ng Pilipinas.
=== Panahon ng Ikatlong Republika at Rehimeng Marcos ===
[[Talaksan:Philippine Independence, July 4 1946.jpg|right|thumb|Ang pagpapahayag ng kasarinlan ng Pilipinas mula sa Estados Unidos noong 4 Hulyo 1946. Ipinapakita nito ang pagbaba sa watawat ng Estados Unidos habang itinataas naman ang watawat ng Pilipinas.]]
Noong 11 Oktubre 1945, naging isa ang Pilipinas sa mga unang kasapi ng Mga Nagkakaisang Bansa at sa sumunod na taon, sa 4 Hulyo 1946, kinilala ng Estados Unidos ang kasarinlan ng Pilipinas, sa gitna ng pagkapangulo ni [[Manuel Roxas]]. Ang mga natitirang kasapi ng komunistang [[Hukbalahap]] ay nagpatuloy ang presensya sa bansa ngunit nasupil ito ng sumunod kay Pangulong [[Elpidio Quirino]] na si [[Ramon Magsaysay]]. Ang sumunod kay Magsaysay na si [[Carlos P. Garcia|Carlos P. García]], ay nilikha naman ang patakarang "Pilipino Muna" na itinuloy ni [[Diosdado Macapagal]]. Sa panunungkulan ni Macapagal, inilipat ang araw ng kalayaan mula sa Hulyo 4 at ginawang Hunyo 12, na siyang araw na [[Pagpapahayag ng Kalayaan ng Pilipinas|inihayag]] ni Emilio Aguinaldo ang kasarinlan ng Pilipinas mula sa Espanya. Habang pinaigting naman ang pagbawi sa [[Sabah]].
Noong 1965, natalo si Macapagal sa pampanguluhang halalan kay [[Ferdinand Marcos]]. Sa kaniyang pagkapangulo, pinasimulan ni Marcos ang proyektong pang-imprastraktura ngunit napagbintangan naman ng malawakang katiwalian at lumustay ng bilyun-bilyong dolyar sa pampublikong pondo. Noong malapit na matapos ang termino ni Marcos ay nagpahayag siya ng [[batas militar]] noong 21 Setyembre 1972. Ang panahong ito ng kaniyang pamumuno ay inilalarawan bilang panunupil sa pulitika, pangtatakip, at paglabag sa karapatang pantao ngunit ang Estados Unidos ay matatag pa rin ang kanilang pagsuporta.
Noong 21 Agosto 1983, ang kalaban ni Marcos at pinuno ng oposisyon na si [[Benigno Aquino, Jr.]], ay pinaslang sa [[Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino|Paliparang Pandaigdig ng Maynila]]. Sa huli, nagpatawag si Marcos ng [[dagliang halalan]] sa 1986. Si Marcos ang inihayag na nanalo, ngunit ang mga resulta ay itinuring na may daya, na humantong sa [[Rebolusyong EDSA ng 1986|Himagsikan ng Lakas ng Bayan]]. Si Marcos at ang kaniyang mga kaalyado ay lumipad patungong [[Hawaii]], at ang maybahay ni Benigno Aquino na si [[Corazon Aquino]] ay kinilala naman bilang pangulo.
=== Panahon ng Ikalimang Republika (1986 – kasalukuyan) ===
Sa pagbabalik ng demokrasya at reporma sa pamahalaan, hinarap ng administrasyong Cory Aquino ang problema sa malaking utang, korapsyon, mga kudeta, mga sakuna at mga komunista. Umalis ang mga amerikano sa Clark Air Base at Subic Bay noong Nobyembre taong 1991.
== Politika ==
{{main|Politika ng Pilipinas}}{{english|Politics of the Philippines}}
{{clear}}
=== Pambansang Pamahalaan ng Pilipinas ===
{{Main|Talaan ng mga Pangulo ng Pilipinas}}
{{See|Pangulo ng Pilipinas}}
[[Talaksan:Ferdinand Marcos Jr. Inauguration RVTM.jpg|thumb|150px|left|Si [[Bongbong Marcos|Ferdinand Marcos Jr.]], ang kasalukuyang pangulo ng Pilipinas.]]
Ang pamahalaan ng Pilipinas, na hinalintulad sa sistema ng [[Estados Unidos]], ay natatag bilang [[Republika|Republika ng mga Kinatawan]]. Ang kanyang [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulo]] ay may tungkulin bilang [[pinuno ng estado]] at pati ng [[pinuno ng pamahalaan|pamahalaan]]. Siya rin ang punong kumandante ng [[Sandatahang Lakas ng Pilipinas|Hukbong Sandatahan]]. Naluluklok ang Pangulo sa posisyon sa pamamagitan ng isang pangkalahatang halalan at manunungkulan siya sa loob ng anim na taon. Siya ang may katungkulang maghirang ng mga kasapi at mamuno sa gabinete.
Ang Batasan ng Pilipinas ay nahahati sa dalawang Kapulungan, ang Senado at Kapulungan ng mga Kinatawan. Ang mga kasapi ng dalawang kamarang [[Kongreso ng Pilipinas|Kongreso]], na binubuo ng [[Senado ng Pilipinas|Senado]] at ng [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas|Kapulungan ng mga Kinatawan]], ay hinahalal sa botong popular.
Binubuo ang Mataas na Kapulungan o Senado ng 24 na senador na naninilbihan sa loob ng 6 na taon. Tuwing 3 taon, kalahati ng mga kasapi nito ay napapalitan sa pamamagitan ng pangkalahatang halalan at maaaring manungkulan ang isang senador nang hanggang 3 sunud-sunod na termino.
Samantala, ang Mababang Kapulungan o Kapulungan ng mga Kinatawan naman ay inihahalal ng mga botante ng isang distrito o sektor at may terminong 3 taon. Maaari ring manilbihan ang isang Kinatawan ng hanggang 3 sunud-sunod na termino. Binubuo ang Mababang Kapulungan ng hindi bababà sa 225 kinatawan.
Ang sangay panghukuman ng pamahalaan ay pinamumunuan ng [[Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas|Kataas-taasang Hukuman]], ang [[Punong Mahistrado ng Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas|Punong Mahistrado]] ang namumuno nito at may 14 na Kasamang Mahistrado, lahat hinihirang ng Pangulo at manunungkulan hanggang sa panahon ng kaniyang pagreretiro.
Ang Pangulo, Pangalawang Pangulo at Punong Mahistrado ng Pilipinas ay mapatatalsik lamang sa kaniyang posisyon sa pamamagitan ng isang prosesong pampolitika na kung tawagin ay [[pagsasakdal]], katulad ng nangyari sa dating Pangulong [[Joseph Estrada|Joseph Ejercito Estrada]] dahil sa pagkakasangkot sa Jueteng Scandal na nabunyag noong 2001. Napatalsik din sa puwesto ang dating Punong Mahistrado na si [[Renato Corona]] dahil sa pagiging tuta niya kay dating Pangulong [[Gloria Macapagal-Arroyo]]. Nagtagumpay ang pagsakdal noon sapagkat kusang umalis sa Malakanyang si Estrada at ang pumalit ay ang Pangalawang Pangulo nitong si Gloria Macapal ang fice
=== Ugnayan sa Ibang Bansa ===
[[File:Rodrigo Duterte with Vladimir Putin, 2016-02.jpg|thumb|Pagpupulong nina Pangulong Rodrigo Duterte at [[Vladimir Putin]] ng [[Rusya]] sa gitna ng pulong-panguluhan ng Kooperasyong Pang-ekonomiya sa Asya-Pasipiko sa [[Peru]], 2016.]]
Ang Pilipinas ay isang prominenteng kasapi at isa sa tagapagtaguyod ng [[Samahan ng mga Bansa sa Timog-Silangang Asya]]. Ito rin ay isang aktibong tagalahok sa [[Asia-Pacific Economic Cooperation|Kooperasyong Pang-ekonomiya sa Asya-Pasipiko]], isang kasapi ng [[Pangkat ng 24]] at isa sa 51 mga bansang nagtatag sa [[Mga Nagkakaisang Bansa]] noong 24 Oktubre 1945.
Pinapahalagahan ng Pilipinas ang ugnayan nito sa Estados Unidos. Sinuportahan ng Pilipinas ang Amerika sa [[Digmaang Malamig]] at ang [[Digmaang Pangterorismo]] at isang pangunahing kaalyado na hindi kasapi ng [[North Atlantic Treaty Organization|Organisasyon ng Tratado ng Hilagang Atlantiko]]. Ang mga ugnayan sa iba pang mga bansa ay maayos sa pangkalahatan. Ang ibinahaging pagpapahalaga sa demokrasya ay nagpapagaan sa ugnayan sa mga bansa sa kanluran at Europa. Habang ang parehong pang-ekonomiyang aalahanin ay nakatutulong sa pakikipagugnayan sa ibang mga bansang papaunlad pa lamang. Ang makasaysayang ugnayan at pagkakahalintulad sa kalinangan ay nagsisilbi rin bilang tulay sa pakikipagugnayan sa Espanya. Sa kabila ng mga isyu tulad ng pagmamalabis at mga digmaang nakadudulot sa [[Balikbayan|mga Pilipinong nasa ibayong-dagat]], ang ugnayan sa mga bansa sa [[Gitnang Silangan]] ay mabuti, na nakikita ito sa patuloy na pagbibigay hanapbuhay sa mahigit dalawang milyong Pilipinong naninirahan doon.
Ang Pilipinas ay kasalukuyang nasa isang pagtatalo sa mga bansang [[Taiwan]], [[Tsina]], [[Vietnam]] at [[Malaysia]] patungkol sa kung sino ang tunay na may-ari ng [[Kapuluang Spratly]] na masagana ng langis at likas na petrolyo. Ito rin ay may 'di pagkakaunawaan sa bansang Malaysia sa usaping [[Sabah]]. Sinasabing ibinigay ng Sultan ng [[Brunei]] ang teritoryo ng Sabah sa Sultan ng [[Sultanato ng Sulu|Sulu]] pagkatapos nitong tumulong sa pagkawasak ng isang rebelyon doon. Iyon ang nagbigay karapatan at poder sa pamahalaan ng Pilipinas na angkinin muli ang kanyang nawalang lupain. Hanggang ngayon, tumatanggap ang Sultan ng Sulu ng pera para sa "upa" sa lupa mula sa pamahalaan ng Malaysia.
Silipin din:
* [[Ugnayang Panlabas ng Pilipinas]]
* [[Saligang Batas ng Pilipinas]]
== Mga rehiyon at lalawigan ==
{{Main|Mga rehiyon ng Pilipinas|mga lalawigan ng Pilipinas}}
[[Talaksan:Ph general map.png|thumb|Ang mga lungsod kita mula sa Pilipinas]]
Ang Pilipinas ay nababahagi sa mga pangkat ng pamahalaang pangpook (''local government units'' o LGU). Ang mga [[Mga lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]] ang pangunahin na pangkat. Hanggang 2002, mayroong 85 na lalawigan sa bansa. Ang mga ito ay nababahagi pa sa mga [[Mga lungsod ng Pilipinas|lungsod]] at [[Mga bayan ng Pilipinas|bayan]], na binubuo ng mga [[barangay]]. Ang barangay ang pinakamaliit na pangkat pampook ng pamahalaan. Ang lahat ng mga lalawigan ay nalulupon sa 23 [[Mga rehiyon ng Pilipinas|mga rehiyon]] para sa kadaliang pamumuno. Karamihan sa mga sangay ng pamahalaan ay nagtatayo ng tanggapan sa mga bahagi para magsilbi sa mga lalawigang saklaw nito. Subalit, ang mga bahagi sa Pilipinas ay walang bukod na pamahalaang pampook, maliban sa [[Bangsamoro]] at [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera|Kordilyera]], na mga nagsasariling rehiyon.
Tumungo sa mga lathala ng mga rehiyon at mga lalawigan upang makita ang mas malaking larawan ng mga kinalalagyan ng mga bahagi at lalawigan.
== Mga Rehiyon ==
{| class = "wikitable" style = "font-size: 100%;"
|-
! Rehiyon {{flagicon|Philippines}} !! Awtonomo {{flagicon|Philippines}} !! Administratibo {{flagicon|Philippines}} !! Dating rehiyon {{flagicon|Philippines}}
|-
| * [[Kalakhang Maynila|NCR]]<br>* [[Ilocos]]<br>* [[Lambak ng Cagayan]]<br>* [[Gitnang Luzon]]<br>* [[Calabarzon]]<br>* [[Mimaropa]]<br>* [[Rehiyon ng Bicol]]<br>* [[Kanlurang Kabisayaan]]<br>* [[Gitnang Kabisayaan]]<br>* [[Silangang Kabisayaan]]<br>* [[Tangway ng Zamboanga]]<br>* [[Hilagang Mindanao]]<br>* [[Rehiyon ng Davao]]<br>* [[Soccsksargen]]<br>* [[Caraga]] || * {{flag|Bangsamoro}} || * [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera]] || * [[Timog Katagalugan]] (parte ng IV-A & IV-B)<br>* [[Rehiyon ng Pulo ng Negros]] (parte ng VI)<br>* [[Rehiyong Awtonomo ng Muslim Mindanao]] (parte ng BARMM)
|}
===Rehiyon at isla===
{|class="wikitable sortable" style="text-align: center"
|-
!Rehiyon
!Kabisera
!Wika
|-
| colspan="3" style="background-color:yellow;"| '''[[Luzon]]'''
|-
| [[Kalakhang Maynila|Pambansang Punong Rehiyon]] (NCR) || '''''[[Maynila]]''''' || [[Taglish]]
|-
| [[Ilocos|Ilocos (Rehiyon I)]] || ''[[San Fernando, La Union|San Fernando]]'' || [[Wikang Iloko|Iloko]]
|-
| [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera]] (CAR) || ''[[Baguio]]'' || [[Wikang Kankanaey|Kankanaey]]
|-
| [[Lambak ng Cagayan|Lambak ng Cagayan (Rehiyon II)]] || ''[[Tuguegarao]]'' || [[Wikang Iloko|Iloko]]
|-
| [[Gitnang Luzon|Gitnang Luzon (Rehiyon III)]] || ''[[San Fernando, Pampanga|San Fernando]]'' || [[Wikang Kapampangan|Pampangan]], [[Wikang Pilipino|Pilipino]]
|-
| [[Calabarzon|Calabarzon (Rehiyon IV-A)]] || ''[[Calamba, Laguna|Calamba]]'' || [[Wikang Tagalog|Tagalog]]
|-
| [[MIMAROPA|Mimaropa (Rehiyon IV-B)]] || ''[[Calapan]]'' || [[Lumang Tagalog|Old Tagalog]]
|-
| [[Kabikulan|Kabikulan (Rehiyon V)]] || ''[[Legazpi]]'' || [[Wikang Bikol|Bikolano]]
|-
| colspan="3" style="background-color:red;"| '''[[Kabisayaan]]'''
|-
| [[Kanlurang Kabisayaan|Kanlurang Kabisayaan (Rehiyon VI)]] || ''[[Lungsod ng Iloilo]]'' || [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]]
|-
| [[Gitnang Kabisayaan|Gitnang Visayas (Rehiyon VII)]] || ''[[Lungsod ng Cebu]]'' || [[Wikang Sebwano|Cebuano]]
|-
| [[Silangang Kabisayaan|Silangang Kabisayaan (Rehiyon VIII)]] || ''[[Tacloban]]'' || [[Mga wikang Bisaya|Bisaya]]
|-
| colspan="3" style="background-color:green;"| '''[[Mindanao]]'''
|-
| [[Tangway ng Zamboanga|Tangway ng Zamboanga (Rehiyon IX)]] || ''[[Pagadian]]'' || Bisdak
|-
| [[Hilagang Mindanao|Hilagang Mindanao (Rehiyon X)]] || ''[[Cagayan de Oro]]'' || [[Mga wikang Bisaya|Bisaya]]
|-
| [[Rehiyon ng Davao|Rehiyon ng Davao (Rehiyon XI)]] || ''[[Lungsod ng Davao]]'' || [[Wikang Sebwano|Cebuano]]
|-
| [[SOCCSKSARGEN|SOCSKSARGEN (Rehiyon XII)]] || ''[[Koronadal]]'' || [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], [[Wikang Sebwano|Cebuano]]
|-
| [[Caraga|Caraga (Rehiyon XIII)]] || ''[[Butuan]]'' || [[Wikang Butuanon|Butuanon]], [[Wikang Kamayo|Kamayo]]
|-
| [[Bangsamoro|Bangsamoro]] (BARMM) || ''[[Lungsod ng Cotabato]]'' || [[Wikang Mëranaw]], [[Wikang Tausug|Tausug]], [[Wikang Tagalog|Tagalog]]
|}
{| class="wikitable" style="text-align:right;"
|+ 10 Pinakamataong Rehiyon sa Pilipinas <small>(2015)</small><ref name="PSA-2015-Highlights">{{cite web|title=2015 Population Counts Summary|url=http://psa.gov.ph/sites/default/files/attachments/hsd/pressrelease/2015%20population%20counts%20Summary_0.xlsx|website=Philippine Statistics Authority|accessdate=10 Hunyo 2017|format=XLSX|date=19 Mayo 2016}}</ref>
|-
! scope="col" | Puwesto
! scope="col" | Itinalaga
! scope="col" | Pangalan
! scope="col" | Lawak
! scope="col" | Bilang ng tao ({{As of|2015|lc=y}})
! scope="col" | Kapal ng bilang ng tao
|-
| style="text-align:center;" | Ika-1
| style="text-align:left;" | Rehiyon IV
| style="text-align:left;" | [[Calabarzon]]
| {{convert|16,873.31|km2|abbr=on}}
| 14,414,744
| {{convert|{{sigfig|14,414,774/16,873.31|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|-
| style="text-align:center;" | Ika-2
| style="text-align:left;" | NCR
| style="text-align:left;" | [[Kalakhang Maynila|Pambansang Punong Rehiyon]]
| {{convert|619.57|km2|abbr=on}}
| 12,877,253
| {{convert|{{sigfig|12,877,253/613.94|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|-
| style="text-align:center;" | Ika-3
| style="text-align:left;" | Rehiyon III
| style="text-align:left;" | [[Gitnang Luzon]]
| {{convert|22,014.63|km2|abbr=on}}
| 11,218,177
| {{convert|{{sigfig|11,218,177/22,014.63|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|-
| style="text-align:center;" | Ika-4
| style="text-align:left;" | Rehiyon VII
| style="text-align:left;" | [[Gitnang Kabisayaan]]
| {{convert|10,102.16|km2|abbr=on}}
| 6,041,903
| {{convert|{{sigfig|6,041,903/10,102.16|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|-
| style="text-align:center;" | Ika-5
| style="text-align:left;" | Rehiyon V
| style="text-align:left;" | [[Bicol|Rehiyon ng Bikol]]
| {{convert|18,155.82|km2|abbr=on}}
| 5,796,989
| {{convert|{{sigfig|5,796,989/18,155.82|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|-
| style="text-align:center;" | Ika-6
| style="text-align:left;" | Rehiyon I
| style="text-align:left;" | [[Ilocos|Rehiyon ng Ilocos]]
| {{convert|16,873.31|km2|abbr=on}}
| 5,026,128
| {{convert|{{sigfig|5,026,128/16,873.31|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|-
| style="text-align:center;" | Ika-7
| style="text-align:left;" | Rehiyon XI
| style="text-align:left;" | [[Rehiyon ng Davao|Rehiyon ng Dabaw]]
| {{convert|20,357.42|km2|abbr=on}}
| 4,893,318
| {{convert|{{sigfig|4,893,318/20,357.42|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|-
| style="text-align:center;" | Ika-8
| style="text-align:left;" | Rehiyon X
| style="text-align:left;" | [[Hilagang Mindanao]]
| {{convert|20,496.02|km2|abbr=on}}
| 4,689,302
| {{convert|{{sigfig|4,689,302/20,496.02|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|-
| style="text-align:center;" | Ika-9
| style="text-align:left;" | Rehiyon XII
| style="text-align:left;" | [[Soccsksargen]]
| {{convert|22,513.30|km2|abbr=on}}
| 4,575,276
| {{convert|{{sigfig|4,545,276/22,513.30|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|-
| style="text-align:center;" | Ika-10
| style="text-align:left;" | Rehiyon VI
| style="text-align:left;" | [[Kanlurang Kabisayaan|Rehiyon ng Panay]]
| {{convert|12,828.97|km2|abbr=on}}
| 4,477,247
| {{convert|{{sigfig|4,477,247/12,828.97|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|}
== Heograpiya ==
{{main|Heograpiya ng Pilipinas}}
:''Tingnan din: [[:en:Ecoregions in the Philippines|Mga Ekorehiyon sa Pilipinas]]''
[[Talaksan:Relief Map Of The Philippines.png|thumb|200px|<div style="text-align:center;">Ang topograpiya ng Pilipinas.</div>]]
[[Talaksan:Mt.Mayon tam3rd.jpg|right|thumb|Ang [[Bulkang Mayon]] ang pinakaaktibong bulkan sa Pilipinas.]]
Ang Pilipinas ay isang [[kapuluan]] ng 7,641 mga pulo na ang kabuoan ng sukat ng lupa, kasama ang mga nakapaloob na bahagi ng tubig, ay tinatayang nasa {{convert|300,000|km2|sqmi|sp=us}}. Ang baybayin nito na ang sukat ay {{convert|36,289|km|mi|sp=us}} ang dahilan kung bakit ika-5 bansa ang Pilipinas sa pinakamalawak ang baybayin sa buong daigdig.<ref>Central Intelligence Agency. (2009). [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2060.html "Field Listing :: Coastline"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170716042040/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2060.html |date=2017-07-16 }}. Washington, DC: Author. Retrieved 2009-11-07.</ref> Nasa pagitan ito ng 116° 40', at 126° 34' E. longhitud at 4° 40' at 21° 10' N. latitud at humahangga sa [[Dagat Pilipinas]] sa silangan, sa [[Dagat Timog Tsina]] sa kanluran, at sa Dagat Sulawesi sa Timog (kasalukuyang [[Dagat Celebes]]). Ang pulo ng [[Borneo]] ay matatagpuan ilang daang kilometro sa timog kanluran at ang Taiwan ay nasa hilaga.
Karamihan sa mga bulubunduking kapuluan ay nababalot ng mga kagubatang tropikal at mga nagmula sa mga pagsabog ng bulkan. Ang pinakamataas na bundok ay ang [[Bundok Apo]]. Ang sukat nito ay 2,954 metro (9,692 talampakan) mula sa kapatagan ng dagat. Nasa pulo ng Mindanao ang Bundok Apo.
{{wide image|Pana Banaue Rice Terraces.jpg|1000px|<center>Ginamit ng mga [[Mga Igorot|Ifugao/Igorot]] ang [[Hagdan-hagdang Palayan ng Banawe]] upang magtanim ng mga pananim sa matarik na bulubunduking bahagi ng Hilagang Pilipinas.</center>}}
Ang pampook na pangmatagalang panahon ay mainit, maalinsangan, at tropikal. Ang kalimitang taunang temperatura ay nasa 26.5° sentigrado. May tatlong panahon sa Pilipinas na pangkalahatang kinikilala ng mga Pilipino. Ito ay ang Tag-init o Tag-araw (mainit na panahon mula ika-3 buwan hanggang ika-5 buwan), ang Tag-ulan (maulan na panahon mula ika-6 buwan hanggang ika-11 buwan), at ang Taglamig (malamig na panahon mula ika-12 buwan hanggang ika-2 buwan).
Karamihan sa mga pulong mabundok ay dating natatakpan ng tropikal na [[kagubatan]] at itong mga pulong ito ay nagmula sa bulkan. Ang pinakamataas na tuktok ay ang sa [[Bundok Apo]] sa Mindanao na 2,954 m ang taas. Maraming [[bulkan]] ang madalas na sumasabog sa bansa tulad ng [[Bulkang Pinatubo]] at [[Bulkang Mayon]]. Ang bansa rin ay nasa tinatawag na "typhoon belt" ng Kanlurang Pasipiko at ito ay tinatamaan ng mga 19 na [[bagyo]] taon-taon.
Ang Pilipinas ay napapaloob din sa tinatawag na [[Singsing ng Apoy ng Pasipiko]] na isa sa pinakaaktibong ''fault areas'' sa buong daigdig.
<gallery mode="packed-hover">
Talaksan:Mount Pinatubo 20081229 01.jpg|''[[Bundok Pinatubo]]''
Talaksan:Chocolate Hills - edit.jpg|''[[Tsokolateng burol]]'' sa [[Bohol]]
Talaksan:Big lagoon entrance, Miniloc island - panoramio.jpg|''[[El Nido, Palawan|El Nido]]'' sa [[Palawan]]
Talaksan:Coron - Kayangan Lake.jpg|Ang makabighaning tanaw sa lawa ng ''Kayangan''
Talaksan:Puerto Princesa Subterranean River.jpg|''[[Pambansang Liwasang Ilog sa Ilalim ng Lupa ng Puerto Princesa]]''
Talaksan:Hinatuan enchanted river.jpg|Ilog ''Hinatuan''
Talaksan:Taal Volcano aerial 2013.jpg|Ang ''[[Bulkang Taal]]'', ang pinakamaliit na aktibong bulkan sa daigdig
Talaksan:View south of the northern Sierra Madre from peak of Mt. Cagua - ZooKeys-266-001-g007.jpg|''[[Sierra Madre (Pilipinas)|Bulubunduking Sierra Madre]]''
Talaksan:FvfBokod0174 03.JPG|Tropikal na pinong kagubatan sa Luzon
Talaksan:Coral reef in Tubbataha Natural Park.jpg|Ang ''[[Bahurang Tubbataha]]'' sa [[Palawan]]
Talaksan:Apo Island of Apo Reef Natural Park.jpg|Ang ''[[Bahurang Apo]]'' sa pulo ng Apo
Talaksan:Mount Hamiguitan peak.JPG|''[[Bundok Hamiguitan]]''
Talaksan:Boracay White Beach in day (985286231).jpg|Ang puting buhangin sa dalampasigan ng ''[[Boracay]]''
|Isang dalampasigan sa pulo ng ''Siargao''
</gallery>
== Arimuhunan ==
{{main|Ekonomiya ng Pilipinas}}
Ang Pilipinas ay isang [[umuunlad na bansa]] sa Timog-Silangang Asya. Ang lebel ng sahod sa Pilipinas ay [[:en:List of countries by GNI (nominal, Atlas method) per capita|mababang gitnang sahod]] (''lower middle income'')<ref>[[:en:List of countries by GNI (nominal, Atlas method) per capita|List_of_countries_by_GNI_%28nominal,_Atlas_method%29_per_capita]] {{languageicon|en|English Wikipedia}}</ref>. Ang [[GDP]] kada tao ayon sa [[Purchasing power parity]] (PPP) sa Pilipinas noong 2013 ay $3,383 na ika-130 sa buong mundo at mas mababa sa ibang mga bansa sa [[Timog Silangang Asya]] gaya ng Brunei, Singapore, Malaysia, Thailand at Indonesia <ref>[[:en:List of Asian countries by GDP per capita|List_of_Asian_countries_by_GDP_per_capita]] {{languageicon|en|English Wikipedia}}</ref>. Ang ''GDP kada tao ayon sa PPP'' ay naghahambing ng mga pangkalahatang pagkakaiba sa [[pamantayan ng pamumuhay]] sa kabuuan sa pagitan ng mga bansa dahil isinasaalang alang nito ang relatibong gastos ng pamumuhay at mga rate ng implasyon ng mga bansa. Ang Pilipinas ay ika-138 sa buong mundo sa [[indeks ng pagiging madaling magnegosyo]] o mahirap magnegosyo sa Pilipinas. Ang Pilipinas ay ika-105 sa [[Corruption Perceptions Index]] sa mga 176 bansa sa buong mundo o may napakataas na antas ng korupsiyon.<ref>http://www.transparency.org/cpi2012/results</ref>
Ang kahirapan at hindi pantay na sahod sa pagitan ng mayaman at mahirap ay nananatiling mataas sa Pilipinas.<ref name=adb>http://www.adb.org/sites/default/files/pub/2009/Poverty-Philippines-Causes-Constraints-Opportunities.pdf</ref> Ang mga kamakailang paglago sa ekonomiya ng Pilipinas ay nangyayari lamang sa mga [[sektor ng serbisyo]] gaya ng industriyang pagluluwas ng semikondaktor, telekomunikasyon, BPO, real estate na sinusuportahan ng mga remitans o ipinadalang salapi ng mga OFW sa kanilang pamilya sa Pilipinas na may maliliit na negosyo. Ito ang pangunahing dahilan kung bakit mayroong hindi sapat na kalidad na trabaho at ang kahirapan at pagiging hindi pantay ng sahod ay hindi napabuti.<ref name=adb/> Ang sektor na lilikha ng mas maraming trabaho gaya ng agrikultura, pagmamanupaktura at industriya ay matamlay.<ref name=adb/>
Iniulat ng World Bank na ang Pilipinas ay isa sa pinakamayamang ekonomiya sa [[Asya]] noong mga 1950 pagkatapos ng [[Hapon]] ngunit naging isa sa pinakamahirap na bansa sa Asya ngayon.<ref>http://www.insead.edu/facultyresearch/faculty/documents/5771.pdf</ref><ref name=marcos5>http://www.state.gov/outofdate/bgn/philippines/195236.htm</ref> Ito ay itinuturo ng mga ekonomista sa mga taon ng maling pangangasiwa sa ekonomiya at pababago-bagong kondisyon sa politika noong rehimen ni [[Ferdinand Marcos]] mula 1965 hanggang 1986 na nag-ambag sa bumagal na pag-unlad ng ekonomiya ng Pilipinas.<ref name=marcos5/> Ayon sa ilang sanggunian, ang taunang GDP ng Pilipinas mula 1976 hanggang 1986 sa ilalim ni Marcos ay 1.8% lamang.<ref>http://books.google.com/books?id=z1cpiEJMAi8C&pg=PA295</ref> Sa ilalim ni Marcos, ang [[kapitalismong crony|kapitalismong kroni]] at [[monopolyo]] ay itinatag kung saan ang kanyang mga kroni ay malaking nakinabang.<ref>http://articles.philly.com/1986-01-28/news/26055009_1_philippines-president-ferdinand-e-marcos-sugar-industry</ref> Sa ilalim ni Marcos, ang Pilipinas ay mabigat na [[panlabas na utang|umutang sa dayuhan]] na umabot ng 28 bilyong dolyar mula kaunti sa 2 bilyong dolyar nang maluklok siya sa puwesto noong 1965. Sa kasalukuyan, ang pamahalaan ng Pilipinas ay nagbabayad pa rin ng interes sa mga utang pandayuhan ng bansa na natamo noong panahon ng administrasyong Marcos hanggang sa 2025.<ref>http://www.indymedia.org.uk/en/2012/09/500590.html</ref>
Ang Pilipinas ang [[Tala ng mga bansa ayon sa GDP (PPP)|ika-43 pinakamalaki sa buong daigdig]] ang pambansang ekonomiya ng Pilipinas, na may tinatayang $224.754 bilyon [[Kabuuan ng Gawang Katutubo|GDP]] (nominal) noong 2011.<ref>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/02/weodata/weorept.aspx?sy=2010&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=51&pr1.y=6&c=512%2C446%2C914%2C666%2C612%2C668%2C614%2C672%2C311%2C946%2C213%2C137%2C911%2C962%2C193%2C674%2C122%2C676%2C912%2C548%2C313%2C556%2C419%2C678%2C513%2C181%2C316%2C682%2C913%2C684%2C124%2C273%2C339%2C921%2C638%2C948%2C514%2C943%2C218%2C686%2C963%2C688%2C616%2C518%2C223%2C728%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C522%2C692%2C622%2C694%2C156%2C142%2C624%2C449%2C626%2C564%2C628%2C283%2C228%2C853%2C924%2C288%2C233%2C293%2C632%2C566%2C636%2C964%2C634%2C182%2C238%2C453%2C662%2C968%2C960%2C922%2C423%2C714%2C935%2C862%2C128%2C135%2C611%2C716%2C321%2C456%2C243%2C722%2C248%2C942%2C469%2C718%2C253%2C724%2C642%2C576%2C643%2C936%2C939%2C961%2C644%2C813%2C819%2C199%2C172%2C733%2C132%2C184%2C646%2C524%2C648%2C361%2C915%2C362%2C134%2C364%2C652%2C732%2C174%2C366%2C328%2C734%2C258%2C144%2C656%2C146%2C654%2C463%2C336%2C528%2C263%2C923%2C268%2C738%2C532%2C578%2C944%2C537%2C176%2C742%2C534%2C866%2C536%2C369%2C429%2C744%2C433%2C186%2C178%2C925%2C436%2C869%2C136%2C746%2C343%2C926%2C158%2C466%2C439%2C112%2C916%2C111%2C664%2C298%2C826%2C927%2C542%2C846%2C967%2C299%2C443%2C582%2C917%2C474%2C544%2C754%2C941%2C698&s=NGDPD&grp=0&a=|title=Report for Selected Countries and Subjects|work= World Economic Outlook Database, Oktubre 2012|publisher=[[International Monetary Fund]]|accessdate=9 Oktubre 2012}}</ref> Kinabibilangan ng mga kalakal na iniluluwas ang mga [[semiconductors]] at mga kalakal na eletroniko, mga kagamitang pang-transportasyon, [[damit]], mga produkto mula sa tanso, produktong [[petrolyo]], [[langis ng niyog]], at mga [[prutas]].<ref name=CIAfactbook /> Pangunahing kinakalakal ito sa mga bansang [[Estados Unidos]], [[Hapon (bansa)|Japon]], [[Republikang Popular ng Tsina|China]], [[Singapore|Singapur]], [[Timog Korea]], [[Netherlands]], [[Hong Kong]], [[Alemanya|Alemania]], [[Republika ng Tsina|Taiwan]], at [[Thailand|Tailandia]].<ref name=CIAfactbook />
{{wide image|Makati skyline mjlsha.jpg|1110px|<center>Ang Lungsod ng [[Makati]] sa [[Kalakhang Maynila]], ang sentrong lungsod pampinansiyal ng bansa.</center>}}
Bilang isang bagong bansang industriyalisado, nagpapalit na ang ekonomiya ng Pilipinas mula sa pagiging isang bansang nakabatay sa agrikultura patungo sa ekonomiyang nakabatay ng higit sa mga paglilingkod at paggawa. Sa kabuoang bilang ng mga manggagawa sa bansa na nasa 38.1 milyon<ref name=CIAfactbook />, 32% nito ay naghahanapbuhay sa sektor ng [[agrikultura]] subalit 13.8% lamang nito ang naiaambag sa GDP. ang sektor ng industriya na nasa 13.7% ng dami ng manggawa ay nakakapag-ambag ng 30% sa GDP. Samantala ang natitirang 46.5% ng mga manggawa ay nasa sektor ng paglilingkod na bumubuo sa 56.2% ng GDP.<ref name="nscb2009">{{cite web |url=http://www.nscb.gov.ph/sna/2009/3rdQ2009/2009gnpi3.asp |author=Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board |title=Third Quarter 2009 Gross National Product and Gross Domestic Product by Industrial Origin |accessdate=2009-12-11 |archive-date=2011-06-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629150040/http://www.nscb.gov.ph/sna/2009/3rdQ2009/2009gnpi3.asp |url-status=dead }}</ref><ref name="quickstat">{{cite web |url=http://www.census.gov.ph/data/quickstat/qs0909tb.pdf |author=Republic of the Philippines. National Statistics Office. |title=Quickstat |format=PDF |date=Oktubre 2009 |accessdate=2009-12-11 |archive-date=2012-07-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120711125757/http://www.census.gov.ph/data/quickstat/qs0909tb.pdf |url-status=dead }}</ref>
Noong 1998 ang ekonomiya ng Pilipinas — pinaghalong [[agrikultura]], marahan na industriya, at mga serbisyong pansustento — ay nanghina dulot ng [[krisis pinansiyal sa Asya]] at ng mahinang kondisyon ng lagay ng panahon. Ang pag-angat ay bumaba sa 0.6% noong 1998 mula 5% noong 1997, pero nakabawi hanggang sa 3% noong 1999 at 4% noong 2000. Nangako ang pamahalaan na ipagpapatuloy ang mga reporma sa ekonomiya para makahabol ang bansa sa mga bagong nagsisipag-unlaran at industriyalisadong mga bansa sa [[Silangang Asya|Silangang Asia]]. Ang nagpapabagal sa pagsisikap ng pamahalaan na mapabuti ang ekonomiya ng bansa ay ang mismong utang nito (utang pampubliko na 77% ng GDP). Ang hinihinging badyet para sa pagbabayad ng utang ay higit na mas mataas pa sa badyet ng pinagsamang Kagawaran ng Edukasyon at Militar.
Ang estratehiyang pinaiiral ng pamahalaan ay ang pagpapabuti sa [[impraestruktura]], ang paglilinis sa sistemang tax o [[buwis]] upang paigtingin ang kita ng pamahalaan, ang deregulasyon at [[pagsasapribado]] ng ekonomiya, at ang karagdagang pagkalakal sa rehiyon o mas integrasyon. Ang pagasa ng ekonomiya sa ngayon ay nakasalalay sa kaganapang pang-ekonomiya ng kanyang dalawang pangunahing sosyo sa kalakal, ang [[Estados Unidos]] at [[Hapon]], at sa isang mas mabisang administrasyon at mas matibay na patakaran ng pamahalaan.
Sa ilalim ng pamumunò ni [[Noynoy Aquino]], ang rate ng paglago ng [[GDP]] ng Pilipinas noong 2012 ay 6.6 porsiyento na sinasabing ikalawang pinakamataas sa Asya. Ang Fitch Ratings ay nagtaas ng Pilipinas sa "BBB-" with a stable outlook na unang pagkakataong ang Pilipinas ay nakatanggap ng gayong katayuan ng grado ng pamumuhunan sa Pilipinas. Itinaas din ng World Economic Forum ang Pilipinas sa 10 punto sa itaas na kalahati ng ranggong pagiging kompetetibo nitong pandaigdigan sa unang pagkakataon sa kasaysayan ng Pilipinas. Ang mga pagbuti sa ekonomiya ay sinasabing sanhi ng mga hakbang na isinasagawa ni Noynoy upang pataasin ang pagiging bukas ng pamahalaan at sugpuin ang korapsyon na muling nagbigay ng pagtitiwalang internasyonal sa ekonomiya ng Pilipinas. Gayunpaman, sinasabing ang mga mayayamang pamilya lamang ang nakinabang at nakikinabang sa pagbuti ng ekonomiya. Ang pagiging hindi pantay ng sahod sa pagitan ng mga mayayaman at mahihirap sa Pilipinas ay nananatiling mataas. Noong 2012, isinaad ng Forbes Asia na ang magkakasamang kayamanan ng 40 pinakamayamang pamilya sa Pilipinas ay lumago ng $13 bilyong dolyar noong 2010 hanggang 2011 sa $47.4 bilyon na pagtaas na 37.9 porsiyento. Ang pagtaas sa kayamanan ng mga pamilyang ito ay katumbas ng 76.5 porsiyento ng kabuoang pagtaas ng GDP ng Pilipinas sa panahong ito. Ang hindi pantay na sahod ng mga mamamayang Pilipino ang pinakamataas sa Asya. Sa Thailand, ang kayamanan ng 40 mga mayayamang pamilya ay tumaas lamang nang 25 porsiyento sa 2012 samantalang sa Malaysia ay 3.7 porsiyento at sa Hapon ay 2.8 porsiyento lamang.
=== Transportasyon ===
{{main|Transportasyon sa Pilipinas}}
[[Talaksan:NLEX Santa Rita northbound (Guiguinto, Bulacan)(2017-03-14).jpg|thumb|Left|Isang bahagi ng [[North Luzon Expressway]].]]
Ang imprastrakturang pantransportasyon sa Pilipinas ay hindi gaanong maunlad. Ito ay dahil sa bulubunduking lupain at kalat-kalat na heograpiya ng kapuluan, ngunit bunga rin ito ng mababang pamumuhunan ng mga nakalipas na pamahalaan sa imprastraktura. Noong 2013, humigit-kumulang 3% ng pambansang GDP ay napunta sa pagpapa-unlad ng imprastraktura – higit na mas-mababa kung ihahambing sa karamihan sa mga karatig-bansa nito.<ref>{{cite web |url=http://www.investphilippines.info/arangkada/wp-content/uploads/2011/06/08.-Part-3-Seven-Big-Winner-Sectors-Reforming-the-Infrastructure-Policy-Environment2.pdf |title=Arangkada Philippines 2010: A Business Perspective – Infrastructure |accessdate=21 Setyembre 2014}}</ref><ref>{{cite web|last=Larano |first=Cris |url=https://blogs.wsj.com/economics/2014/06/03/philippines-bets-on-better-infrastructure/ |title=Philippines Bets on Better Infrastructure |publisher=The Wall Street Journal |date=3 Hunyo 2014 |accessdate=21 Setyembre 2014}}</ref> May 216,387 kilometro (134,457 milya) ng mga daan sa Pilipinas; sa habang ito, tanging 61,093 kilometro (37,961 milya) lamang ng mga daan ay nailatag.<ref name=WBtransport>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |title=The CIA World Factbook – Philippines |accessdate=20 Setyembre 2017 |archive-date=2015-07-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150719222229/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |url-status=dead }}</ref>
Madalas makakakuha ng mga bus, [[dyipni]], taksi, at [[de-motor na traysikel]] sa mga pangunahing lungsod at bayan. Noong 2007, may humigit-kumulang 5.53 milyong mga nakarehistrong sasakyang de-motor. Dumarami nang 4.55% sa bawat taon ang mga pagpaparehistro ng mga sasakyan.<ref>Republic of the Philippines. Land Transportation Office. [https://web.archive.org/web/20081011115519/http://www.lto.gov.ph/Stats2007/no_of_mv_registered_byMVType_2.htm Number of Motor Vehicles Registered]. (29 Enero 2008). Hinango noong 22 Enero 2009.</ref>
Nangangasiwa ang [[Pangasiwaan ng Abyasyon Sibil ng Pilipinas]] sa mga paliparan at sa pagpapatupad ng mga polisiyang may kinalaman sa ligtas na paglalakbay sa himpapawid<ref>{{cite web |url=http://www.caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/214-repiblic-act-9497 |title=Republic Act No, 9447 |accessdate=21 Setyembre 2014 |publisher=[[Pangasiwaan ng Abyasyon Sibil ng Pilipinas|Civil Aviation Authority of the Philippines]] |archive-date=2014-07-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140716143711/http://caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/214-repiblic-act-9497 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/235-manual-of-standards-for-aerodromes|title=Manual of Standards for AERODROMES|accessdate=21 Setyembre 2014|publisher=[[Pangasiwaan ng Abyasyon Sibil ng Pilipinas|Civil Aviation Authority of the Philippines]]|archive-date=2014-08-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20140809172842/http://caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/235-manual-of-standards-for-aerodromes|url-status=dead}}</ref> na may 85 gumaganang pampublikong paliparan magmula noong 2014.<ref>{{cite web|url=http://www.caap.gov.ph/index.php/contact-us/directory/finish/22-contact/163-caap-airport-directory |archive-url=https://web.archive.org/web/20131222030945/http://www.caap.gov.ph/index.php/contact-us/directory/finish/22-contact/163-caap-airport-directory |dead-url=yes |archive-date=22 Disyembre 2013 |title=Airport Directory |publisher=[[Civil Aviation Authority of the Philippines]] |date=Hulyo 2014 |accessdate=23 Agosto 2014 |df= }}</ref> Naglilingkod ang [[Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino]] (NAIA) sa [[Malawakang Maynila]] kasama ang [[Paliparang Pandaigdig ng Clark]]. Ang [[Philippine Airlines]], ang pinakamatandang kompanyang panghimpapawid sa Asya na umiiral pa rin sa ilalim ng orihinal na pangalan nito, at ang [[Cebu Pacific]], ang pangunahing pang-mababang presyo na kompanyang panghimpapawid, ay mga pangunahing kompanyang panghimpapawid na naglilingkod sa karamihang mga panloob at pandaigdigang destinasyon.<ref name=PAL>{{cite web|url=http://www.philippineairlines.com/about_pal/about_pal.jsp |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303185823/http://www.philippineairlines.com/about_pal/about_pal.jsp |archivedate=3 Marso 2016 |title=About PAL |publisher=Philippineairlines.com |accessdate=4 Mayo 2013}}</ref><ref name="HAviation">State of Hawaii. Department of Transportation. Airports Division. [c. 2005]. "[https://web.archive.org/web/20110517040251/http://hawaii.gov/hawaiiaviation/hawaii-commercial-aviation/philippine-air-lines/ Philippine Air Lines]". ''Hawaii Aviation''. Hinango noong 9 Enero 2010.</ref><ref name=OxfordBG>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=eY-Oq1IGzdMC&pg=PT98|title=The Report: Philippines 2009|author=Oxford Business Group|year=2009|page=97|isbn=1-902339-12-6}}</ref>
[[Talaksan:San juanico bridge 1.png|thumb|[[Tulay ng San Juanico]], na nagdadala ng Pan-Philippine Highway sa pagitan ng Samar at Leyte.]]
Karamihang matatagpuan sa Luzon ang mga mabilisang daanan at lansangan kasama ang [[Pan-Philippine Highway]] na nag-uugnay ng mga pulo ng [[Luzon]], [[Samar]], [[Leyte]], at [[Mindanao]],<ref>{{cite web|url=http://www.photius.com/countries/philippines/geography/philippines_geography_transportation.html|title=Philippines Transportation |accessdate=23 Agosto 2014}}</ref><ref>{{cite journal|url=http://asiafoundation.org/resources/pdfs/RoRobookcomplete.pdf|title=Linking the Philippine Islands, Through the highway of the Sea.|page=51|accessdate=23 Agosto 2014}}</ref> ang [[North Luzon Expressway]], [[South Luzon Expressway]], at ang [[Subic–Clark–Tarlac Expressway]].<ref>[http://www.mntc.com/nlex/ The North Luzon Expressway Project] (NLEX) is for the rehabilitation, expansion, operation and maintenance of the existing {{convert|83.7|km|0|abbr=on}} NLEX that connects Metro Manila to the northern provinces of Bulacan and Pampanga.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.trb.gov.ph/index.php/toll-road-projects/south-luzon-expressway|title=South Luzon Expressway (SLEX)|author=Super User|work=Toll Regulatory Board|accessdate=17 Disyembre 2015}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=85241 SCTEx delay worsens as Japan firm seeks new extension – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos]{{dead link|date=Hunyo 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=81199 BCDA, Japanese contractor asked to explain SCTEx delay – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos]{{dead link|date=Hunyo 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=76127 Arroyo adviser says SCTEx extension OKd – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos]{{dead link|date=Hunyo 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=101211 Arroyo order: Open SCTEx, interchanges on time – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20080222100621/http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=101211}}</ref>
[[Talaksan:MRT-2 Train Santolan 1.jpg|thumb|left|Isang tren ng [[Ikalawang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Linya 2]] sa [[Estasyong Santolan ng LRT|Estasyong Santolan]].]]
May papel lamang ang transportasyong daambakal sa Pilipinas sa paglululan ng mga pasahero sa loob ng Kalakhang Maynila. Ang rehiyon ay pinaglilingkuran ng tatlong mga linya ng mabilis na lulan: [[Unang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Linya 1]], [[Ikalawang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Linya 2]] at [[Ikatlong Linya ng Sistema ng Metro Rail Transit ng Maynila|Linya 3]].<ref name="yellow">{{cite web|title=The Line 1 System – The Green Line|url=http://www.lrta.gov.ph/line_1_system.php|website=Light Rail Transit Authority|accessdate=15 Enero 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140714152448/http://www.lrta.gov.ph/line_1_system.php|archivedate=14 Hulyo 2014}}</ref><ref name=provision>[[United Nations Centre for Human Settlements]]. (1993). [https://books.google.com/books?id=lkH5Twa-OakC&printsec=frontcover ''Provision of Travelway Space for Urban Public Transport in Developing Countries'']. UN–HABITAT. pp. 15, 26–70, 160–179. {{ISBN|92-1-131220-5}}.</ref><ref name="times">{{cite web|title=About Us; MRT3 Stations|url=http://dotcmrt3.gov.ph/about.php?route=7|website=Metro Rail Transit|accessdate=15 Enero 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130122003116/http://dotcmrt3.gov.ph/about.php?route=7|archivedate=22 Enero 2013}}</ref> Noong nakaraan, nagsilbi ang mga daambakal sa mga pangunahing bahagi ng Luzon, at magagamit ang mga serbisyong daambakal sa mga pulo ng Cebu at Negros. Ginamit din ang mga daambakal para sa mga layong pang-agrikuktura, lalo na sa paggawa ng tabako at tubo. Halos wala nang transportasyong pangkargamento sa riles magmula noong 2014. Ilang nga sistemang transportasyon ay nasa ilalim ng pagpapa-unlad: nagpapatupad ang [[Kagawaran ng Agham at Teknolohiya (Pilipinas)|DOST]]-MIRDC at [[Unibersidad ng Pilipinas|UP]] ng mga unang pag-aaral ukol sa ''Automated Guideway Transit''.<ref>{{cite web|last=Valmero |first=Anna |title=DoST to develop electric-powered monorail for mass transport |url=http://ph.news.yahoo.com/dost-develop-electric-powered-monorail-mass-transport-100013094.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20110722190340/http://ph.news.yahoo.com/dost-develop-electric-powered-monorail-mass-transport-100013094.html |dead-url=yes |archive-date=22 Hulyo 2011 |accessdate=23 Setyembre 2014 |df= }}</ref><ref>{{cite web|title=UPD monorail project begins |url=http://www.upd.edu.ph/~updinfo/jul11/articles/upd_monorail_projects.html |work=July 27, 2011 |author=Regidor, Anna Kristine |publisher=University of the Philippines Diliman |accessdate=September 23, 2014 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140924045106/https://www.upd.edu.ph/~updinfo/jul11/articles/upd_monorail_projects.html |archivedate=24 Setyembre 2014 |df= }}</ref><ref>{{cite web|title=Bigger Automated Guideway Train ready for testing|url=http://www.mb.com.ph/bigger-automated-guideway-train-ready-for-testing/|archive-url=https://web.archive.org/web/20140924041039/http://www.mb.com.ph/bigger-automated-guideway-train-ready-for-testing/|dead-url=yes|archive-date=24 Setyembre 2014|date=27 Pebrero 2014|author=Usman, Edd K.|publisher=Manila Bulletin|accessdate=23 Setyembre 2014}}</ref> Magmula noong 2015 sinusubok din ang kung-tawaging "''Hybrid Electric Road Train''" na isang mahabang ''[[bi-articulated bus]]''.<ref>{{cite web|url=http://www.interaksyon.com/article/95283/bus-o-tren--dosts-road-train-rolls-off-to-vehicle-test|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140916004416/http://www.interaksyon.com/article/95283/bus-o-tren--dosts-road-train-rolls-off-to-vehicle-test|archivedate=2014-09-16|title=BUS O TREN? DOST's road train rolls off to vehicle test|publisher=Interaksyon|date=12 Setyembre 2014|accessdate=19 Setyembre 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.mb.com.ph/hybrid-electric-road-train-to-be-road-tested-this-month/|archive-url=https://web.archive.org/web/20140924051849/http://www.mb.com.ph/hybrid-electric-road-train-to-be-road-tested-this-month/|dead-url=yes|archive-date=24 Setyembre 2014|title=Hybrid electric road train to be road-tested this month|publisher=Manila Bulletin|date=13 Setyembre 2014|accessdate=19 Setyembre 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/headlines/2014/09/14/1368910/roadworthiness-tests-hybrid-train-start-next-month|title=Roadworthiness tests for hybrid train to start next month|publisher=[[The Philippine Star]]|date=14 Setyembre 2014|accessdate=19 Setyembre 2014}}</ref>
Bilang isang kapuluan, kadalasang kinakailangan ang paglalakbay sa mga pulo-pulo gamit ang sasakyang pandagat.<ref>[http://business.inquirer.net/203660/ph-firm-takes-on-challenge-to-improve-sea-travel PH firm takes on challenge to improve sea travel.] Published by Philippine Daily Inquirer (Written By: Ira P. Pedrasa)</ref> Ang mga pinaka-abalang pantalang pandagat ay [[Pantalan ng Maynila|Maynila]], [[Pandaigdigang Pantalan ng Batangas|Batangas]], [[Pantalan ng Subic|Subic]], [[Pantalan ng Cebu|Cebu]], [[Pantalan ng Iloilo|Iloilo]], [[Pantalan ng Dabaw|Dabaw]], Cagayan de Oro, at [[Pantalan ng Zamboanga|Zamboanga]].<ref name="transpo">[http://www.asianinfo.org/asianinfo/philippines/pro-transportation.htm The Philippine Transportation System]. (30 Agosto 2008). ''Asian Info''. Hinango noong 22 Enero 2009.</ref> Naglilingkod ang [[2GO Travel]] at [[Sulpicio Lines]] sa Maynila, na may mga ugnay sa iba't-ibang mga lungsod at bayan sa pamamagitan ng mga pampasaherong bapor. Ang 919-kilometro (571 milyang) ''[[Strong Republic Nautical Highway]]'' (SRNH), isang pinagsamang set ng mga bahagi ng lansangan at ruta ng ferry na sumasaklaw sa 17 mga lungsod, ay itinatag noong 2003.<ref>[http://www.macapagal.com/gma/initiatives/roro.php Strong Republic Nautical Highway]. (n.d.). Official Website of President Gloria Macapagal Arroyo. Hinango noong 22 Enero 2009.</ref> Naglilingkod ang [[Pasig River Ferry Service]] sa mga pangunahing ilog sa Kalakhang Maynila, kasama ang [[Ilog Pasig]] at [[Ilog Marikina]] na may mga estasyon sa Maynila, Makati, Mandaluyong, Pasig at Marikina.<ref>[http://www.gmanetwork.com/news/story/30644/pinoyabroad/gov-t-revives-pasig-river-ferry-service Gov't revives Pasig River ferry service]. (14 Pebrero 2007). ''GMA News''. Retrieved 18 Disyembre 2009.</ref><ref>{{cite web|url=http://news.pia.gov.ph/index.php?article=241398338587|title=MMDA to reopen Pasig River ferry system on April 28; offers free ride|publisher=Philippine Information Agency|date=25 Abril 2014|accessdate=3 Oktubre 2014|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006072725/http://news.pia.gov.ph/index.php?article=241398338587|archivedate=6 Oktubre 2014|df=mdy-all}}</ref>
== Demograpiya ==
{{main|Demograpiya ng Pilipinas|Mga Pilipino|Balikbayan}}
[[File:Philippines Population Density Map.svg|thumb|200px|upright=1.3|Kapal ng bilang ng tao sa bawat lalawigan {{As of|2009|lc=y}} sa bawat kilometro kuwadrado.]]
Tumaas ang populasyon ng Pilipinas mula 1990 hanggang 2008 ng tinatayang 28 milyon, 45% paglago sa nasabing panahon.<ref name=IEApop2011>[http://www.iea.org/co2highlights/co2Highlights.XLS CO2 Emissions from Fuel Combustion] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111021013446/http://www.iea.org/co2highlights/co2Highlights.XLS |date=2011-10-21 }} Population 1971–2008 ([http://iea.org/co2highlights/co2highlights.pdf pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120106205757/http://iea.org/co2highlights/co2highlights.pdf |date=2012-01-06 }} page 86); page 86 of the pdf, IEA (OECD/ World Bank) (original population ref OECD/ World Bank e.g. in IEA Key World Energy Statistics 2010 page 57)</ref> Sa kauna-unahang opisyal na sensus ng Pilipinas na ginanap noong 1877 ay nakapagtala ng populasyon na 5,567,685.<ref>Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board. [http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_popn.asp Population of the Philippines Census Years 1799 to 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120704171010/http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_popn.asp |date=2012-07-04 }}. Retrieved 2009-12-11.</ref> Noong 2011, naging ika-12 pinakamataong bansa sa buong daigdig ang Pilipinas, na ang populasyon ay humihigit sa 94 milyon.
Tinatayang ang kalahati ng populasyon ay naninirahan sa pulo ng Luzon. Ang antas ng paglago ng populasyon sa pagitan ng 1995 hanggang 2000 na 3.21% ay nabawasan sa tinatayang 1.95% para sa mga taong 2005 hanggang 2010, subalit nananatiling isang malaking isyu.<ref name=Officialpop>{{cite web |url=http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2008/pr0830tx.html |title=Official population count reveals.. |author=Republic of the Philippines. National Statistics Office. |year=2008 |accessdate=2008-04-17 |archive-date=2012-09-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120910051344/http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2008/pr0830tx.html |url-status=dead }}</ref><ref name=gma>{{cite web |url=http://www.gmanews.tv/100days/story/202186/bishops-threaten-civil-disobedience-over-rh-bill |date=2010-09-29 |title=Bishops threaten civil disobedience over RH bill |publisher=GMA News |accessdate=2010-10-16}}</ref> 22.7 Ang panggitnang gulang ng populasyon ay 22.7 taon gulang na may 60.9% ang nasa gulang na 15 hanggang 64 na gulang.<ref name=CIAfactbook/> Ang tinatayang haba ng buhay ay 71.94 taon, 75.03 taon para sa babae at 68.99 na taon para sa mga lalaki.<ref name="worldfactbook1">{{cite web
|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html
|last=Central Intelligence Agency
|title=Field Listing :: Life expectancy at birth
|publisher=Washington, D.C.: Author
|accessdate=2009-12-11
|archive-date=2014-05-28
|archive-url=https://web.archive.org/web/20140528191952/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html
|url-status=dead
}}</ref>
May mahigit 11 milyong mga Pilipino sa labas ng Pilipinas.<ref name=PRB2003>{{cite web
|url=http://www.prb.org/Articles/2003/RapidPopulationGrowthCrowdedCitiesPresentChallengesinthePhilippines.aspx
|title=Rapid Population Growth, Crowded Cities Present Challenges in the Philippines
|author=Collymore, Yvette.
|date=Hunyo 2003
|publisher=Population Reference Bureau
|accessdate=2010-04-26
|archive-date=2007-02-16
|archive-url=https://web.archive.org/web/20070216053330/http://www.prb.org/Articles/2003/RapidPopulationGrowthCrowdedCitiesPresentChallengesinthePhilippines.aspx
|url-status=dead
}}</ref> Nang magsimula ang liberalisasyon ng batas pang-imigrasyon ng [[Estados Unidos]] noong 1965, ang bilang ng mga taong may liping Pilipino ay tumaas. Noong 2007, tinatayang nasa 3.1 milyon ang bilang nito.<ref>Asis, Maruja M.B. (Enero 2006). "[http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=364 The Philippines' Culture of Migration]". ''Migration Information Source''. Migration Policy Institute. Hinango noong 2009-12-14.</ref><ref name="Census2007 offilipinos">{{cite web
|url=http://factfinder.census.gov/servlet/IPTable?_bm=y&-context=ip&-reg=ACS_2007_1YR_G00_S0201:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201PR:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201T:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201TPR:038&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201PR&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201T&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201TPR&-ds_name=ACS_2007_1YR_G00_&-tree_id=306&-redoLog=false&-geo_id=01000US&-geo_id=NBSP&-search_results=16000US3651000&-format=&-_lang=en
|publisher=United States Census Bureau
|title=Selected Population Profile in the United States: Filipino alone or in any combination
|accessdate=2009-02-01
|archive-date=2012-01-07
|archive-url=https://web.archive.org/web/20120107055111/http://factfinder.census.gov/servlet/IPTable?_bm=y&-context=ip&
|url-status=dead
}} The U.S. Census Bureau 2007 American Community Survey counted 3,053,179 Filipinos; 2,445,126 native and naturalized citizens, 608,053 of whom were not U.S. citizens.</ref> Ayon sa Kawanihan ng Senso ng Estados Unidos, ang mga imigrante mula sa Pilipinas ay bumubuo ng ikalawang pinakamalaking pangkat sunod sa [[Mehiko]] na naghahangad nang pagkakabuo ng pamilya.<ref>Castles, Stephen and Mark J. Miller. (Hulyo 2009). "[http://www.migrationinformation.org/Feature/display.cfm?id=733&feed=rss Migration in the Asia-Pacific Region]". ''Migration Information Source''. Migration Policy Institute. Retrieved 2009-12-17.</ref> May tinatayang dalawang milyong Pilipino ang naghahanapbuhay sa Gitnang Silangan, kung saan nasa isang milyon nito ay nasa [[Arabyang Saudi]].<ref>Ciria-Cruz, Rene P. (2004-07-26). [https://web.archive.org/web/20110716225842/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=%2Fchronicle%2Farchive%2F2004%2F07%2F26%2FEDGD56NB0H1.DTL 2 million reasons for withdrawing 51 troops]. ''San Francisco Chronicle''.</ref>
=== Mga pinakamalaking lungsod ===
{{Mga pinakamalaking lungsod ng Pilipinas}}
=== Pangkat-tao ===
{{main|Mga pangkat etniko sa Pilipinas}}
[[Talaksan:Philippine ethnic groups per province.PNG|thumb|Mga pangunahing pangkat etniko sa bawat lalawigan.]]
[[Talaksan:Ang Aeta at Ang Igorot.jpg|thumb|left|Ang mga katutubong [[Mga Aeta|Aeta]] (itaas) at mga [[Mga Igorot|Igorot]] (ibaba).]]
[[Talaksan:Subanen - Mount Malindang.jpg|thumb|Ang mga Subanon ng [[Tangway ng Zamboanga|Zamboanga]].]]
Ayon sa pagtatala noong 2000, 28.1% ng mga Pilipino ay Tagalog, 13.1% ay Sebwano, 9% ay Ilokano, 7.6% ay Bisaya/Binisaya, 7.5% ay Hiligaynon, 6% ay Bikolano, 3.4% ay Waray, at ang nalalabing 25.3% ay kabilang sa iba pang mga pangkat,<ref name=CIAfactbook /><ref name=PIF2009>{{Cite book |url=http://www.census.gov.ph/data/publications/pif_2009.pdf |title=The Philippines in Figures 2009 |author=Republic of the Philippines. National Statistics Office. |year=2009 |issn=1655-2539 |accessdate=2009-12-23 |archive-date=2012-07-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120711135118/http://www.census.gov.ph/data/publications/pif_2009.pdf |url-status=dead }}</ref> na kinabibilangan ng mga [[Moro (Pilipinas)|Moro]], [[Kapampangan]], [[Pangasinense]], mga [[Ibanag]] at mga [[Ivatan|Ibatan]].<ref>"[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/456399/Philippines Philippines]". (2009). In ''Encyclopædia Britannica''. Hinango noong 2009-12-18 mula sa Encyclopædia Britannica Online.</ref> Mayroon ding mga katutubong mga pangkat gaya ng mga [[Igorot]], mga [[Lumad]], [[Mangyan]], [[Badjao]], at mga pangkat-etniko ng Palawan. Ang mga [[Mga Negrito|Negrito]], gaya ng mga [[Mga Aeta|Aeta]], at ang mga [[Mga Ati (Panay)|Ati]], ay itinuturing na mga kauna-unahang nanahan sa kapuluan.<ref name="Negritos">Dolan, Ronald E. (Ed.). (1991). [http://countrystudies.us/philippines/35.htm "Ethnicity, Regionalism, and Language"]. [http://countrystudies.us/philippines/ ''Philippines: A Country Study'']. Washington: GPO for the Library of Congress. Hinango noong 2010-04-08 mula sa [http://countrystudies.us/ Country Studies US Website].</ref> Kasama ang mga grupong minorya ng kabundukan, mga dayuhan at mga etnikong Pilipinong Moro ng Mindanao sa natitirang 10 porsiyento. Ang mga Aeta o Negrito na dating aktibo sa kapuluan ilang libong taon ang nakaraan, ay nagsipaglikas sa loob ng kagubatan at kabundukan. Ang kapalaran nila ay katulad din ng sa ibang grupong katutubo sa buong mundo tulad ng mga katutubong Australyano at ang mga Katutubong Amerikano. Marami sa kanila na napasanib at napahalo sa mga etnikong Malay-Pilipino o kaya'y napahiwalay bunga ng "sistematikong pag-aalis" noon.
Ayon sa tala ng pamahalaan ng Pilipinas at mga kasalukuyang datos ng senso, mga 95% ng mamamayan ay pangkat Malay, mga ninuno ng mga nandarayuhan mula sa Tangway ng Malaya at kapuluang Indonesya na dumating bago pa man ang panahong Kristiyano. Ang mga mestiso, na may halong lahing Pilipino-Kastila, [[Pilipinong Intsik|Pilipino-Tsino]], Pilipino-Hapones, [[Pilipinong Amerikano|Pilipino-Amerikano]] o Kastila-Tsino ([[Tornatra]]) ay bumubuo ng isang maliit ngunit makapangyarihan na pangkat pagdating sa ekonomiya at pamahalaan. Mayroon ding maliliit na pamayanan ng mga dayuhan tulad ng Kastila, Amerikano, [[Italya]]no, [[Portugal|Portuges]], [[Hapon]], Silangang [[Indiya]]n, at Arabo, at mga katutubong Negrito na nakatira sa mga malalayong pook at kabundukan.
Kabilang sa mga wikang banyaga sa Pilipinas ang [[Wikang Ingles|Ingles]]; ([[Wikang Mandarin|Mandarin]], [[Wikang Hokyen|Hokyen]] at [[Wikang Kantones|Kantones]]); Ang [[Wikang Ingles|Ingles]]; [[Wikang Hapones|Hapones]]; [[Wikang Hindu|Hindu]] ay mula sa mga kasapi ng pamayanan ng mga, Indiyan, mga Amerikano, ay mula sa kanilang, [[Munting Indiya]] o ''LittleIndia'' [[pook ng korea]] o ''Koreatown'', [[pook ng mga Amerikano]] o ''Americantown'' at mga [[Munting Amerika]] o ''LittleAmerica'' at paaralan kung saan ang wika ng pagtuturo ay ang paggamit ng dalawang wika na Mandarin/English; [[Wikang Arabe|Arabe]] sa mga kasapi ng pamayanang [[Muslim]] o Moro; at [[Wikang Kastila|Espanyol]], na pangunahing wika ng Pilipinas hanggang 1973, ay sinasalita ng tinatayang 3% ng mamamayan. Gayun pa man, ang tanging nabubuhay na wikang halong Asyatiko-Espanyol, na ang [[Tsabakano]], ay wika ng ilan sa timog-kanlurang bahagi ng bansa.
Mula 1939, sa pagsisikap na paigtingin ang pambansang pagkakaisa, pinalaganap ng pamahalaan ang paggamit ng opisyal na pambansang wika na ang [[Wikang Filipino|Filipino]] na ''[[de facto]]'' na batay sa [[Wikang Tagalog|Tagalog]]. Itinuturo ang Filipino sa lahat ng paaralan at unti-unting tinatanggap ng taongbayan bilang pangalawang wika. Ang [[Wikang Ingles|Ingles]] naman ay ginagamit bilang pangalawang pangunahing wika at kadalasang maririnig sa talakayan ng pamahalaan, pag-aaral at pangkabuhayan.
=== Wika ===
{{main|Mga wika sa Pilipinas}}
{| class="wikitable sortable floatright" style="text-align:right; font-size:90%; background:white;"
|+ style="font-size:100%;" |Bilang ng tao sa [[Katutubong wika|unang wika]] (2010)
|-
! scope="col" style="text-align:left;" |Wika
! scope="col" style="text-align:center;" colspan="1" |Mananalita
|-
! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Tagalog|Tagalog]]
|22,512,089
|-
! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Sebwano|Sebwano]]
|19,665,453
|-
! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Iloko|Ilokano]]
|8,074,536
|-
! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]]
|7,773,655
|-
! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Waray-Waray|Waray]]
|3,660,645
|-
! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|{{nowrap|''Iba pang mga katutubong wika/diyalekto''}}
|24,027,005
|-
! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|{{nowrap|''Iba pang mga dayuhang wika/diyalekto''}}
|78,862
|-
! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|{{nowrap|''Hindi iniulat/hindi inihayag''}}
|6,450
|- class="sortbottom" style="border-top:double gray;"
! scope="col" style="text-align:left;letter-spacing:0.02em;" colspan="1" |KABUUAN
! scope="col" style="text-align:right;" |92,097,978
|- class="sortbottom"
|style="font-style:italic;" colspan="2" |Pinagkunan: Pangasiwaan ng Estadistika ng Pilipinas{{Sfn|Philippine Statistics Authority|2014|pp=29–34}}
|}
Ayon sa pinakabagong saliksik ng [[Komisyon sa Wikang Filipino]] (KWF), mayroong 131 wikang buhay sa Pilipinas. Bahagi ang mga ito ng pangkat ng mga wikang [[Mga wikang Borneo-Pilipinas|Borneo-Pilipinas]] ng [[mga wikang Malayo-Polinesyo]], na sangay ng mga [[mga wikang Austronesyo|wikang Austronesyo]].<ref name="Ethnol">Lewis, Paul M. (2009). [http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=PH Languages of Philippines]. ''Ethnologue: Languages of the World'' (16th ed.). Dallas, Tex.: SIL International. Hinango noong 2009-12-16.</ref>
Ayon sa [[Saligang Batas ng Pilipinas|Saligang Batas ng Pilipinas ng 1987]], ang [[Wikang Filipino]] at [[Wikang Ingles|Ingles]] ang mga opisyal na wika. Ang Filipino ay ang wikang pambansa ng Pilipinas na ibinatay sa [[wikang Tagalog|Tagalog]] ngunit patuloy na nililinang at pinapagyayaman batay sa mga iba pang wika ng Pilipinas. Pangunahin itong sinasalita sa [[Kalakhang Maynila]] at sa ibang mga rehiyong urban. Kapuwa ginagamit sa pamahalaan, edukasyon, pahayagan, telebisyon at negosyo ang wikang Filipino at Ingles. Nagtalaga ang saligang batas ng mga wikang rehiyonal gaya ng [[mga wikang Bikol|Bikolano]], [[Wikang Sebwano|Sebwano]], [[wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], [[wikang Iloko|Ilokano]], [[Wikang Kapampangan|Kapampangan]], [[wikang Pangasinan|Pangasinan]], Tagalog, at [[Wikang Waray-Waray|Waray]] bilang katulong na opisyal na wika at iniuutos na ang [[Wikang Kastila]] at [[Wikang Arabe|Arabe]] ay itaguyod nang kusa at opsiyonal.<ref name=OfficialLang>{{cite web|author=Joselito Guianan Chan, Managing Partner|url=http://www.chanrobles.com/article14language.htm|title=1987 Constitution of the Republic of the Philippines, Article XIV, Section 7.|publisher=Chan Robles & Associates Law Firm|date=|accessdate=2013-05-04|archive-date=2007-11-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20071110234327/http://www.chanrobles.com/article14language.htm|url-status=dead}}</ref>
=== Pananampalataya ===
[[Talaksan:Paoay Church Ilocos Norte.jpg|thumb|left|Simbahan ng Paoay]]
Ang Pilipinas ay [[estadong sekular|bansang sekular]] na may saligang batas na naghihiwalay sa simbahan at estado. Subalit, ang mahigit sa 80% ng populasyon ay Kristiyano: ang karamihan ay mga [[Katoliko Romano|Katoliko]] samantalang ang 10% ng mga Pilipino ay kasapi sa ibang denominasyong Kristiyano, gaya ng [[Iglesia ni Cristo]], ang mga kaanib sa [[Iglesia ng Dios o Dating Daan]], ang [[Iglesia Filipina Independiente]], [[Ang Nagkaisang Iglesia ni Cristo sa Pilipinas]], [[Sabadista]], [[Born Again Groups]] at ang [[Mga Saksi ni Jehova]]. Sa kabila ng mga relihiyong ito, hindi dapat mawala ang ating pananalig sa Panginoong Diyos.<ref name=2006census>{{cite web
|url=http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2003/pr0323tx.html
|title=2000 Census: Additional Three Persons Per Minute
|author=Republic of the Philippines. National Statistics Office.
|date=2003-02-18
|accessdate=2008-01-09
|archive-date=2012-06-10
|archive-url=https://web.archive.org/web/20120610051606/http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2003/pr0323tx.html
|url-status=dead
}}</ref> Bunga ng impluwensiya ng kulturang Kastila, ang Pilipinas ay isa sa dalawang bansa sa Asya na may pinakamaraming Katoliko, na sinundan ng [[Silangang Timor]], isang dating kolonya ng [[Portugal]].
Ayon sa Pambansang Komisyon sa mga Pilipinong Muslim noong 2012, tinatayang nasa 11% ng mga Pilipino ang naniniwala sa [[Islam]]<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.ncmf.gov.ph/ |access-date=2014-08-23 |archive-date=2016-11-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161119145842/http://www.ncmf.gov.ph/ |url-status=dead }}</ref>, na ang karamihan sa mga ito ay mga [[Sunni]]. Sa katunayan, ang karamihan ng mga taga-katimugang Pilipinas ay mga Muslim.
== Pag-aaral ==
[[Talaksan:UST mainjf22.JPG|thumb|Ang [[Pamantasan ng Santo Tomas]], na itinatag noong 1611, ay ang pinakamatandang pamantasan sa Asya.]]
Iniulat ng Tanggapan ng Pambansang tagatala ng Pilipinas na ang payak na kamuwangan ng Pilipinas ay nasa 93.4% at ang nagagamit na kamuwangan ay nasa 84.1% noong 2003.<ref name=CIAfactbook /><ref name=quickstat /><ref name=UN /> Halos pantay ang kamuwangan ng mga babae at lalaki.<ref name=CIAfactbook /> Ang paggastos sa pag-aaral ay nasa tinatayang 2.5% ng GDP.<ref name=CIAfactbook /> Ayon sa [[Kagawaran ng Edukasyon (Pilipinas)|Kagawaran ng Edukasyon]], 44,846 na mababang paaralan at 10,384 na mataas na paaralan ang nakatala para sa taong pampaaralan ng 2009-2010<ref>Republic of the Philippines. Department of Education. (2010-09-23).[http://www.deped.gov.ph/cpanel/uploads/issuanceImg/2010%20_Sept23.xls Fact Sheet – Basic Education Statistics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110511190454/http://www.deped.gov.ph/cpanel/uploads/issuanceImg/2010%20_Sept23.xls |date=2011-05-11 }}. Hinango noong 2010-04-17.</ref> samantalang itinala ng [[Komisyon sa Lalong Mataas na Edukasyon (Pilipinas)|Komisyon sa Lalong Mataas na Edukasyon]] o CHED na may 2,180 na mga institusyong pag-aaral, ang 607 dito ay pampubliko at ang 1,573 ay mga pribado.<ref name="CHED">Republic of the Philippines. Commission on Higher Education. (Agosto 2010). [https://web.archive.org/web/20110704102629/http://202.57.63.198/chedwww/index.php/eng/Information Information on Higher Education System]. ''Official Website of the Commission on Higher Education''. Hinango noong 2011-04-17.</ref>
May ilang mga sangay ng pamahalaan ang kasama sa pag-aaral. Ang Kagawaran ng Edukasyon ang nakasasakop sa mababang paaralan, pangalawang mataas na paaralan, at mga hindi pormal na edukasyon; ang [[Pangasiwaan sa Edukasyong Teknikal at Pagpapaunlad ng Kasanayan]] o TESDA ang namamahala sa mga pag-aaral sa pagsasanay at pagpapaunlad pagkatapos ng pangalawang mataas na paaralan; at ang Komisyon sa Lalong Mataas na Edukasyon ang nangangasiwa sa mga dalubhasaan at pamantasan at nag-aayos ng mga pamantayan sa lalong mataas na pag-aaral.<ref>Republic of the Philippines. Department of Education. [https://web.archive.org/web/20110716160809/http://www.deped.gov.ph/about_deped/history.asp "Historical Perspective of the Philippine Educational System"]. Hinango noong 2009-12-14.</ref>
== Kalinangan at kaugalian ==
{{main|Kultura ng Pilipinas}}
{{See also|Musika ng Pilipinas|Lutuing Pilipino|Kaugaliang Pilipino|Panitikan sa Pilipinas}}
[[Talaksan:SAYAWIKA TINIKLING 1.gif|thumb|170px|left|Mga mananayaw ng [[Tinikling]].]]
[[Talaksan:Oldest House in Ivatan.jpg|thumb|right|Ang batong bahay ng mga [[Ivatan|Ibatan]] sa [[Batanes]]. Isang magandang halimbawa ng arkitekturang Pilipino. Ang bahay ay gawa sa apog at [[sagay]] habang ang bubong nito'y sa [[kugon]].]]
[[Talaksan:Indak-indak sa Kadalanan 06.JPG|thumb|right|Ang pista ng [[Kadayawan]] sa [[lungsod ng Dabaw]].]]
[[Talaksan:Tinolalunch.jpg|thumb|right|150px|[[Tinola]], ang pagkaing kilala na binanggit sa nobelang ''[[Noli Me Tángere|Noli Me Tangere]]'' (Huwag Mo Akong Salingin) ni José Rizal.]]
Sa buong kasaysayan ng Pilipinas, walang ni isang tanging pambansang pagkakakilanlang o pangkaugalian na nahubog. Sa isang bahagi, ito ay dahil marahil sa napakaraming wikang ginagamit sa buong kapuluan na tinatantiyang nasa 80, bukod pa sa mga wika nito. Ang pagkakabukod-bukod ng mga magkakaratig na barangay o mga pulo ay nakadagdag din sa pagkawalang pagkakaisa sa pagkakakilanlan.
Sa pagdating ng mga Kastila, tumawag ang mga tagakalat pananampalatayang Katoliko ng mga katutubo para maging tagasalin, nakapaglikha ng mga dalawa ang wikang ginagamit na uri, ang mga Ladinos. Ang mga ito, tulad ng tanyag na makatang si [[Gaspar Aquino de Belen]], ay lumikha ng mga tula ng kabanalan na isinulat sa titik Romano, kalimitan sa wikang Tagalog. Ang [[pasyon]] ay isang pagsasalaysay ng simbuyo, pagkamatay at muling pagkabuhay ni Hesukristo na sinimulan ni Gaspar Aquino de Belen. Umusbong din ang mga panitikang (hindi-relihiyoso) na binase sa mga korido, mga baladang Kastila ng kabalyero. Ang mga salaysay na berso, o ang komedya, ay ginanap sa [[mga wikang pang-kabahagian]] para sa mga (di nakakabasa o nakakasulat). Nasulat din ang mga ito sa abakadang Romano ng mga pangunahin na wika at kumalat.
Sa karagdagan, ang panitikan o panitikang klasikal ([[Jose Rizal]], [[Pedro Paterno]]) at mga kasulatan ng kasaysayan (pambansang awit, ''Constitución Política de Malolos''), ay nasa sa Espanyol, na hindi na pangunahing wika ngayon. Ang mga manunulat na Pilipino, tulad ni [[Claro M. Recto]] ay nagpatuloy sa pagsusulat sa wikang Espanyol hanggang 1946.
Ang Pilipinas ay bayan ng maraming bayani. Sinasabing si [[Lapu-Lapu]] ng pulo ng [[Mactan]] ang unang pumigil sa paglusob kanluranin at ang pumatay kay Fernando Magallanes. Si [[Jose Rizal]] (ipinanganak noong ika-19 ng ika-6 na buwan ng 1896 sa bayan ng [[Calamba, Laguna]]), ipinagmamalaki ng Lahing Malay, Pambansang Bayani ng Pilipinas, 22 wika ang alam: Arabe, Katalan, Tsino, Ingles, Pranses, Aleman, Griyego, Ebreo, Italyano, Hapones, Latin, Malay, Portuges, Ruso, Sanskrito, Espanyol, Tagalog at iba pang katutubong wika; siya ay naging tagaguhit ng mga gusali, tagapagtanghal, nakikipagkalakal, tagaguhit ng karikatyur, guro, ekonomista, etnolohista, siyentipikong magsasaka, bihasa sa kasaysayan, imbentor, peryodista, dalubhasa sa wika, bihasa sa awit, mitolohista, makabayan, naturalista, nobelista, siruhano sa mata, makata, propagandista, sikolohista, siyentista, manlililok, sosyolohista, at teologo. Pilipino ang unang Asyatikong Kalihim-Heneral ng Asamblea Heneral ng [[Mga nagkakaisang Bansa]] (UN) – si Carlos Peña Romulo.
Itinuturing na [[Pandaigdigang Pamanang Pook]] ang mga Barokeng Simbahan ng Pilipinas at ang Makasaysayang Bayan ng [[Vigan]]. Kabilang sana rito ang [[Intramuros]] ngunit nawasak ito matapos ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Isa ring Pandaigdigang Pamanang Pook ang mga Hagdan-hagdang Palayan o '''Pay-yo''' ng [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera|Kordilyera]], na kinikilala ring ikawalong nakakahangang-yaman ng daigdig.
== Midya ==
{{Main|Pelikulang Pilipino|Telebisyon sa Pilipinas|Radyo sa Pilipinas|Teleserye}}
[[Talaksan:Lino Brocka.jpg|thumb|Si [[Lino Brocka]], isang [[Pambansang Alagad ng Sining ng Pilipinas]] sa larangan ng pelikula.]]
Ang pangunahing wika na ginagamit sa midya sa Pilipinas ay ang [[Wikang Filipino|Filipino]] at [[Wikang Ingles|Ingles]]. Ginagamit din naman ang ibang mga wika sa Pilipinas, lalo na sa mga radyo dahil sa kakayahan nitong maabot ang mga malalayong pook na maaaring hindi kayang maabot ng ibang uri ng midya. Ang mga pangunahing himpilang pantelebisyon sa Pilipinas ay ang [[ABS-CBN]], [[GMA Network|GMA]] at [[TV5 (Philippines)|TV5]] na may malawak din na serbisyong panradyo.<ref name="BBC Pilipinas">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/country_profiles/1262783.stm Country profile: The Philippines]. (2009-12-08). ''BBC News''. Hinango noong 2009-12-20.</ref>
Ang industriya ng aliwan o tinatawag na ''showbiz'' ay makulay at nagbibigay laman sa mga [[Listahan ng mga peryodiko sa Pilipinas|pahayagan at peryodiko]] ng mga detalye tungkol sa mga [[Talaan ng mga artista sa Pilipinas|artista]]. Tinatangkilik din ang mga [[teleserye]] gaya rin ng mga telenobelang Latino, Asyano (partikular ang mga dramang Koreano) at mga [[anime]]. Ang mga pang-umagang palabas ay pinangingibabawan ng mga ''game shows'', ''variety shows'', at mga ''talk shows'' gaya ng ''[[Eat Bulaga]]'' at ''[[Showtime|It's Showtime]]''.<ref name="Ratings">Santiago, Erwin (2010-04-12). [https://web.archive.org/web/20110623102641/http://www.pep.ph/news/25288/AGB-Mega-Manila-TV-Ratings-%28April-7-11%29:-Agua-Bendita-pulls-away AGB Mega Manila TV Ratings (Abril 7–11): ''Agua Bendita'' pulls away]. Hinango noong 2010-05-23 mula sa Philippine Entertainment Portal Website.</ref> Tanyag din ang mga [[Pelikulang Pilipino]] at mayroong mahabang kasaysayan, subalit nahaharap sa matinding kompetensiya mula sa mga pelikulang banyaga. Kabilang sa mga pinagpipitagang direktor si [[Lino Brocka]] para sa pelikulang ''[[Maynila, sa mga Kuko ng Liwanag]]''. Sa mga nakalipas na mga taon nagiging pangkaraniwan ang paglilipat-lipat ng mga artista mula sa telebisyon at pelikula at pagkatapos ay ang pagpasok sa politika na pumupukaw ng pangamba.<ref name="Celebrity">[http://www.economist.com/world/asia/displaystory.cfm?story_id=9084791 "The Philippines' celebrity-obsessed elections"]. (2007-04-26). ''[[The Economist]]''. Hinango noong 2010-01-15.</ref>
== Tingnan din ==
* [[Balangkas ng Pilipinas]]
* [[Talaan ng mga temang may kaugnayan sa Pilipinas]]
== Talasanggunian ==
{{reflist|refs=
<ref name="UN">{{Cite book|publisher=United Nations Development Programme|title=Table G: Human development and index trends, Table I: Human and income poverty|year=2009|isbn=978-0-230-23904-3|url=https://archive.org/details/humandevelopment0000unse_y2f1}}</ref>
}}
== Mga palabas na kawing ==
{{Canadian City Geographic Location (8-way)
|North=''[[Taywan]]''<br />''Bashi Channel''
|West=''[[Biyetnam]], [[Dagat Luzon]]''
|Center=Pilipinas
|East=''[[Dagat Pilipinas]], [[Pacific Ocean]]''
|South=''[[Indonesya]]''
|Northwest=''[[Biyetnam]]''
|Northeast=''[[Pacific Ocean]]''
|Southwest=''[[Malaysia]]''
|Southeast=''[[Palau]]''
}}
=== Mga pahinang opisyal ===
* [http://www.gov.ph www.gov.ph] - Portal ng Pamahalaan ng Pilipinas
* [http://www.op.gov.ph www.op.gov.ph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070609185330/http://www.op.gov.ph/ |date=2007-06-09 }} - Tanggapan ng Pangulo
* [http://www.ovp.gov.ph www.ovp.gov.ph] Tanggapan ng Pangalawang Pangulo
* [http://www.senate.gov.ph www.senate.gov.ph] - Senado
* [http://www.congress.gov.ph www.congress.gov.ph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200604085514/http://www.congress.gov.ph/ |date=2020-06-04 }} - Kapulungan ng mga Kinatawan
* [http://www.supremecourt.gov.ph www.supremecourt.gov.ph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080512084154/http://www.supremecourt.gov.ph/ |date=2008-05-12 }} - Kataas-taasang Hukuman
* [http://www.comelec.gov.ph www.comelec.gov.ph] - Komisyon sa Halalan
* [http://www.dfa.gov.ph www.dfa.gov.ph] - Kagawaran ng Ugnayang Panlabas
* [http://www.itsmorefuninthephilippines.com www.itsmorefuninthephilippines.com] - Kagawaran ng Turismo
* [http://www.afp.mil.ph www.afp.mil.ph] - Sandatahang Lakas ng Pilipinas
* [http://www.gabinete.ph] - Kagawaran na bumubuo sa Gabinete sa Pilipinas 2005
=== Kasaysayan ===
* [http://www.elaput.com/ Mga Panahon ng Pilipino: A Web of Philippine Histories]
=== Mga pahinang pambalita ===
* [http://friendly.ph/newsfeed/ Friendly Philippines News Online]
* [http://www.abs-cbnnews.com ABS-CBN News]
* [http://www.inq7.net Philippine Daily Inquirer at GMA News]
* [http://www.philstar.com Philippine Star]
* [http://www.mb.com.ph The Manila Bulletin Online]
* [http://www.manilatimes.net The Manila Times Online]
* [http://www.sunstar.com.ph Sun Star Network Online]
* [http://www.tribune.net.ph The Daily Tribune Online] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211221083336/https://tribune.net.ph/ |date=2021-12-21 }}
* [http://www.malaya.com.ph Malaya Online]
=== Iba pang mga pahina ===
* [https://www.pilipinas.ph/ ''Pilipinas'' Website]
* [http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/rp.html CIA World Factbook - ''Philippines''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050721005826/http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/rp.html |date=2005-07-21 }}
* [http://www.mytravelinks.com Philippines Travel Directory] - Philippines Travel Directory
* [http://www.filipinolinks.com Tanikalang Ginto] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211221015623/http://filipinolinks.com/ |date=2021-12-21 }} - Philippine links directory
* [http://www.dmoz.org/Regional/Asia/Philippines/ Open Directory Project - ''Philippines''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040819050600/http://dmoz.org/Regional/Asia/Philippines/ |date=2004-08-19 }} directory category
* [http://www.odp.ph Philippine Website Directory] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210225155256/http://odp.ph/ |date=2021-02-25 }} - Open directory Philippines
* [http://dir.yahoo.com/Regional/Countries/Philippines/ Yahoo! - ''Philippines''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050719013926/http://dir.yahoo.com/Regional/Countries/Philippines |date=2005-07-19 }} directory category
* [http://news.yahoo.com/fc?tmpl=fc&cid=34&in=world&cat=philippines Yahoo! News Full Coverage - ''Philippines''] news headline links
* [http://www.yehey.com Yehey.com] - Most popular Philippine portal
* [http://www.infophilippines.com Philippine Directory] - Philippine website directory
* [http://jeepneyguide.com Jeepneyguide] - Guide for the independent traveler
* [http://www.asinah.org/travel-guides/philippines.html Philippines Travel Info] and [http://www.asinah.org/blog/ Blog] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050328203747/http://www.asinah.org/blog/ |date=2005-03-28 }}
* [http://inogami.com/paradise-philippines/category/paradise-philippines/ Philippines Travel Guide]
* [http://www.manilamail.com ManilaMail] - a reference point for understanding the Philippines and Filipinos
{{Philippines political divisions}}
{{ASEAN}}
{{Latinunion}}
{{Asya}}
[[Kategorya:Mga dating kolonya ng Espanya]]
[[Kategorya:Pilipinas|*]]
[[Kategorya:Mga bansa sa Asya]]
[[Kategorya:Mga estadong-kasapi ng ASEAN]]
2qxhc3or8a58w999w4bd8gbw1byuyny
Padron:Paglilinaw
10
1124
1961147
1934907
2022-08-07T05:31:32Z
GinawaSaHapon
102500
Pinahusay ang salin.
wikitext
text/x-wiki
{{dmbox
|type = disambig
|text='''[[Wikipedia:Paglilinaw|Nagbibigay-linaw]] ang pahinang ito.''' Ibig sabihin, tinuturo nito ang mga artikulong may magkakaparehong pangalan. Kung nakarating ka rito dahil sa isang [{{fullurl:Special:Whatlinkshere/{{{page-title|{{FULLPAGENAME}}}}}|namespace=0}} panloob na link], pwede mo itong ayusin para maituro ito sa mas tamang pahina.
}}
<includeonly>
[[Kategorya:Paglilinaw]]
</includeonly>
<noinclude>
{{Documentation}}
</noinclude>
sxfve17najccsnfz9do6nla6zbvptyv
Estados Unidos
0
1776
1960985
1954304
2022-08-06T16:09:01Z
Brydek
119358
/* Kolonisasyon ng mga Europeo */
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Estados Unidos''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''United States''), opisyal na '''Estados Unidos ng Amerika''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''United States of America''), dinadaglat na '''EU'''/'''EUA''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''US''/''USA''), at karaniwang tinatawag na '''Amerika''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''America'') ay isang [[soberanya|bansang soberano]]. Matatagpuan ang karamihan ng bansa sa gitnang [[Hilagang Amerika]], kung saan naririto ang 48 estado at tanging distritong pederal na nasa gitna ng [[karagatang Pasipiko]] at [[Karagatang Atlantiko|Atlantiko]] sa gitnang [[Hilagang Amerika]] na mayroong mga hangganang panlupa't pandagat sa [[Kanada]] sa hilaga at [[Mehiko]] sa timog at mga hangganang maritimo sa [[Bahamas]] at [[Kuba]] sa katimugan. Mayroon din itong 2 pang estado; ang [[Alaska]] ay nasa hilagang-kanlurang sukdulan ng Hilagang Amerika na humahanggan ng [[Kanada]] sa silangan at [[Rusya]] sa kanluran na pinaghihiwalay ng [[Kipot ng Bering]] habang ang [[Haway]] ay isang [[kapuluan|kapuluang]] [[Polinesya|Polinesyo]] na nasa gitna [[Karagatang Pasipiko]] at ang tanging estado na wala sa [[Kaamerikahan]]. Sumasaklaw din ito ng 5 pangunahing teritoryong di-inkorporado at 9 na pulong ultramarinong menor sa [[Dagat Karibe]] at Karagatang Pasipiko at 326 na reserbang Indiyo. Sa halos 9,147,590 kilometrong kuwadrado (3,531,905 milyang kuwadrado) na mayroong higit 331 milyong naninirahan, ito ang ikaapat na bansang pinakamalaki sa mundo ayon sa panlupaing lawak, ikalima ayon sa magkaratig na lawak, ikatlong pinakamalaki ayon sa kabuuang lawak, at ikatlong bansang pinakapopulado, na isa sa mga pinakadiberso sa mga [[pangkat-etniko]] at [[kalinangan]] na dulot ng imigrasyong malakihan. Ang kabiserang pambansa nito ay [[Washington, D.C.]] habang ang pinakamalaking lungsod at sentro ng pananalapi ay [[Lungsod ng Bagong York]].
Ang mga Paleo-Indians ng Siberia ay nandayuhan sa Hilagang Amerika 12,000 taon na ang nakalilipas. Nagsimula ang [[Europeong pananakop ng Kaamerikahan|pananakop ng mga Europeo]] noong ika-16 na siglo. Nabuo ang Estados Unidos mula sa [[Labintatlong Kolonya|13 kolonyang Britano]] na itinatag sa Silangang Baybayin. Ang pakikipagtalo hinggil sa pagbubuwis at pamamahala ng [[Gran Britanya]] ay nagbunsod sa [[Digmaang Mapanghimagsik sa Amerika|American Revolutionary War]] (1775-1783), na nagpangyaring makamit ng bansa ang kalayaan. Sa huling bahagi ng ika-18 siglo, lalo pang lumawak ang nasasakupan ng Estados Unidos habang unti-unting nag-aangkin ng mga teritoryo, kung minsan sa pamamagitan ng digmaan na nagtaboy sa maraming katutubong Amerikano, at naitatatag ang mga bagong estado. Pagsapit ng 1848, nasakop na ng Estados Unidos ang Hilagang Amerika hanggang sa kanluran. Naging legal ang [[Panahon ng pang-aalipin sa Estados Unidos|pang-aalipin]] sa timugang Estados Unidos hanggang noong ika-19 na siglo, nang buwagin ito ng [[Digmaang Sibil ng Amerika]]. Noong [[Digmaang Espanyol–Amerikano|Digmaang Espanyol-Amerikano]] at [[Unang Digmaang Pandaigdig]], naging [[Bansang makapangyarihan|kapangyarihang pandaigdig]] ang Estados Unidos, na lalong napatunayan sa pagtatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Sa panahon ng [[Digmaang Malamig|Cold War]] (tensyon sa pagitan ng Amerika at Soviet Union), nakipagdigma ang Estados Unidos sa [[Digmaang Koreano|Korean War]] at [[Vietnam War]], pero hindi sila direktang nakipaglaban sa [[Unyong Sobyet|Soviet Union]]. Sumabak ang dalawang superpowers sa kompetisyon ng Space Race, na winakasan ng [[Apollo 11]] (unang paglapag ng tao sa buwan noong 1969). Nagwakas ang Cold War nang [[Pagbuwag ng Unyong Sobyet|mabuwag ang Soviet Union noong 1991]], at ang Estados Unidos ang nanatiling pinakamakapangyarihang bansa sa mundo.
Ang Estados Unidos ay isang pederal na republika at isang kinatawang demokrasya na may tatlong magkakahiwalay na sangay ng gobyerno, kabilang na ang isang lehislaturang bicameral. Mula sa pagkakatatag, miyembro na ito ng [[Mga Nagkakaisang Bansa|United Nations]], [[Bangkong Pandaigdig|World Bank]], [[Pandaigdigang Pondong Pananalapi|International Monetary Fund]], [[Samahan ng mga Estadong Amerikano|Organization of American States]], [[North Atlantic Treaty Organization|NATO]], at iba pang pandaigdigang organisasyon. Isa itong [[Mga panatilihang kasapi ng United Nations Security Council|permanenteng kasapi]] ng [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa|United Nations Security Council]]. Tinaguriang ''melting pot of cultures'', ang populasyon nito ay resulta ng mga siglo ng pandarayuhan ng mga iba’t ibang lahi. Mataas ang ranggo ng Estados Unidos pagdating sa malayang ekonomiya, [[Talatuntunan ng Kaunlarang Pantao|antas ng pamumuhay]], edukasyon, at karapatang pantao; mababa rin ito sa antas ng lantarang korapsyon. Gayunpaman, nababatikos ang bansa dahil sa pagtatangi may kinalaman sa lahi, materyal na pagmamay-ari, at pagpapasahod; maling pagpapatupad sa parusang kamatayan, di-makatuwirang pagbibilanggo, at mahinang pangangalaga sa kalusugan ng pangkalahatang populasyon.
Ang Estados Unidos ay isang [[Bansang maunlad|maunlad na bansa]]. Taglay nito ang sangkapat ng kabuuang [[Kabuuang domestikong produkto|GDP]] ng mundo kaya [[Talaan ng mga bansa ayon sa GDP (nominal)|ito pa rin ang may pinakamalaking ekonomiya sa lahat]]. Batay sa dami, Estados Unidos ang pinakamalaking tagapag-angkat (importer) at pangalawang pinakamalaking tagapagluwas (exporter) ng mga produkto sa buong mundo. Bagaman ang populasyon nito ay katumbas lang ng 4.2% ng pangglobong bilang, hawak naman nito ang halos 30% ng kabuuang yaman ng mundo, ang pinakamalaki sa lahat ng mga bansa. Gumagastos ang bansa ng katumbas ng sangkatlo ng gastusing pangmilitar ng daigdig, kaya ito ang nangungunang kapangyarihang militar sa buong mundo. Maimpluwensiya rin ito pagdating sa politika, kultura, at siyensiya.
== Kasaysayan ==
{{main|Kasaysayan ng Estados Unidos}}
=== Mga Sinaunang Tao at Kasaysayan Bago ang Panahon ni Columbus ===
Pinaniniwalaang ang mga unang nanirahan sa Hilagang Amerika ay mga taong nandayuhan mula sa Siberia patawid ng Beringia patungong Alaska 12,000 taon na ang nakalilipas (Ang Beringia ay tumutukoy sa lugar kung saan nagdurugtong ang lupain ng Siberia at Alaska noong sinaunang panahon. Sinasabing pinagdurugtong pa noon ng isang ''land bridge'' ang lupain ng Chukchi Peninsula ng Sibera at ang Seward Peninsula ng Alaska bago ito paghiwalayin ng katubigan na kilala ngayon bilang Bering Strait). Pero may ebidensiya di-umano na mas maaga pa rito ang pagdating nila. Ang kulturang Clovis, na umiral humigit-kumulang noong 11,000 BC, ang pinaniniwalaang kumakatawan sa mga unang taong nandayuhan sa Amerika. Ito marahil ang una sa tatlong bugso ng malakihang pandarayuhan patungong Hilagang Amerika; ang mga huling bugso ang nagdala sa kasalukuyang mga katutubo ng Athabaskan, Aleut, at Eskimo.
Sa pagdaan ng panahon, nagkahalo-halo na ang mga katutubo sa Hilagang Amerika. Ilan sa mga ito, gaya ng kulturang Mississippiano sa timog-silangan bago ang panahon ni Columbus, ay bumuo ng masulong na agrikultura, arkitektura, at sari-saring mga komunidad. Pinakamalaki sa mga ito ang Cahokia, isang dating lunsod-estado na ngayon ay dinadayong kaguhuan sa kasalukuyang Estados Unidos. Sa tinatawag na Four Corners Region (isang rehiyon kung saan nagtatagpo ang apat na kantong hangganan ng mga estado ng Utah, Arizona, Colorado, at New Mexico), nabuo ang kultura ng mga katutubong Puebloano mula sa mga siglo ng mga pag-eeksperimento sa agrikultura. Ang Haudenosaunee, na matatagpuan sa timugang rehiyon ng Great Lakes, ay unti-unting naitatag sa pagitan ng ika-12 at ika-15 siglo. Lumaganap sa mga estadong Atlantiko ang mga tribo ng Algonquian, na nakilala sa pangangaso at pambibitag. Naging magsasaka din naman ang ilan sa kanila.
Hindi matiyak ang populasyon ng mga katutubong Amerikano sa panahon ng pakikipag-ugnayan ng mga Europeo. Tinantiya ni Douglas H. Ubelaker ng Smithsonian Institution ang bilang ng populasyon: 92,916 sa timugang estadong Atlantiko at 473,616 sa mga estadong kahangga ng Gulf of Mexico. Pero napakaliit ng mga bilang na ito sa tingin ng mga akademiko. Ang antropologist na si Henry F. Dobyns ay naniniwalang mas malaki pa ang mga bilang ng populasyon: 1.1 milyon ang mga nasa estadong kahangga ng Gulf of Mexico, 2.2 milyon ang mga nasa estado mula Florida hanggang Massachusetts, 5.2 milyon ang mga nasa rehiyon ng Mississippi, at mga 700,000 ang nakatira sa estado ng Florida. [[Talaksan:Cliff Palace-Colorado-Mesa Verde NP.jpg|thumb|Ang [[:en:Cliff_Palace|Cliff Palace]], na itinayo ng mga katutubong Amerikano na [[:en:Ancestral_Puebloans|Puebloano]] sa pagitan ng 1190 at 1260|270x270px]]
=== Kolonisasyon ng mga Europeo ===
'''''Karagdagang Impormasyon:''' [[Kasaysayang kolonyal ng Estados Unidos|Kasaysayang Kolonyal ng Estados Unidos]] at [[Labintatlong Kolonya]]''
Kontobersyal at laging pinagdedebatehan ang maagang kolonisasyon ng mga Norse (o mga Vikings ng Scandinavia) sa New England. Ang unang napaulat sa kasaysayan na pagdating ng mga Europeo sa ngayo'y kontinente ng Estados Unidos ay ang unang ekspedisyon ng conquistadores mula Espanya na si Juan Ponce de León sa noo'y Spanish Florida noong 1513. Bago pa nito, nakarating na sa [[Puerto Rico]] si [[Christopher Columbus]] mula sa kaniyang paglalayag noong 1493, at nang sumunod na dekada ay tinirhan ng mga Espanyol ang San Juan. Bumuo ng mga pamayanan ang mga Espanyol sa Florida at New Mexico, ang Saint Augustine, na itinuturing na pinakamatandang siyudad sa bansa, at ang Santa Fe. Nagtatag naman ang mga Pranses ng kanilang sariling mga pamayanan sa mga pampang ng [[Ilog Mississippi]], lalo na sa New Orleans. Matagumpay namang nakabuo ng kolonya ang mga Britano sa silanganing baybayin ng Hilagang Amerika: ang Virginia Colony sa Jamestown noong 1607 at Pilgrims Colony sa Plymouth noong 1620. Unang itinatag sa kontinente noong 1619 ang sarili nitong lehislatibong kapulungan, ang Virginia's House of Burgesses. Ang mga dokumentadong kasunduan, gaya ng Mayflower Compact at ang Fundamental Orders of Connecticut, ang bumuo ng mga parisan bilang batayan ng mga saligang batas na ipinatupad sa mga maitatatag pa noong mga kolonya sa Amerika. Marami sa mga pamayanang Ingles ay mga Kristiyanong naghahangad ng malayang pagsamba. Noong 1784, mga Ruso ang mga unang Europeo na nakapagtatag ng sariling pamayanan sa Alaska, sa Three Saints Bay. Ang mga Amerikanong Ruso noon ang sumasakop sa kalakhang bahagi ng ngayo'y estado ng [[Alaska]].
[[Talaksan:Mayflower II Plymouth.JPG|thumb|Mayflower II, replika ng orihinal na Mayflower, na dumaong sa Plymouth, Massachussetts]]
[[Talaksan:Map of territorial growth 1775.svg|left|thumb|Ang orihinal na Labintatlong Kolonya (kinulayan ng pula) noong 1775|362x362px]]
Ang mga nakipamayang Europeo ay nagsimula ring manguha ng mga Afrikano para gawing alipin sa Amerika sa pamamagitan ng slave trade patawid ng Atlantiko. Dahil sa mabagal na pagkalat ng mga tropikal na sakit at mas mahusay na panggagamot, naging mas mahaba ang buhay ng mga alipin sa Hilagang Amerika kumpara sa Timog Amerika, dahilan ng kanilang mabilis na pagdami. Ang mga pamayanan sa kolonya ay karaniwang hinahati ayon sa relihiyon at moral na kalagayan ng alipin, at ilang mga kolonya nga ang nagpasa ng mga batas na laban at pabor sa isinagawang panukala. Gayunpaman, pagsapit ng ika-18 siglo, ang mga aliping Afrikano na ang pumalit sa mga manggagawang Europeo na walang sahod bilang mga cash crop labor, partikular na sa Katimugang Amerika.
Ang Labintatlong Kolonya (New Hampshire, Massachusetts, Connecticut, Rhode Island, New York, New Jersey, Pennsylvania, Delaware, Maryland, Virginia, North Carolina, South Carolina, at Georgia) na magiging Estados Unidos ng Amerika ay pinangasiwaan ng mga Britano bilang kanilang mga banyagang teritoryo, o nasasakupan. Gayunpaman, lahat ng ito ay may sari-sariling gobyerno at mga halalan na puwedeng pagbotohan ng mga tao. Dahil sa mataas na bilang ng mga ipinanganganak na sanggol, kakaunting namamatay, at matatag na komunidad, naging mabilis ang paglago ng populasyon ng mga kolonya; nahigitan pa nito ang populasyon ng mga katutubong Amerikano. Ang kilusan ng mga nanunumbalik sa Kristiyanismo noong mga dekada ng 1730 at 1740, na tinawag na The Great Awakening, ang nagpaalab sa interes ng mga tao sa relihiyon at sa karapatan sa malayang pagsamba.
Noong Pitong Taóng Digmaan (1756-1763), tinatawag ding French and Indian War, naagaw ng mga puwersang Britano ang Canada mula sa mga Pranses. Sa pagtatatag ng Lalawigan ng Quebec, ang lalawigang Pranses ng Canada ay pinanatiling hiwalay sa mga lalawigang Ingles ng Nova Scotia, Newfoundland, at ng Labintatlong Kolonya. Hindi kasama ang mga Katutubong Amerikano na nanirahan doon, ang Labintatlong Kolonya ay may populasyong mahigit 2.1 milyon noong 1770, halos isang katlo ng populasyon ng Britanya. Habang may dumarating na mga bagong maninirahan at patuloy sa paglago ang populasyon, iilang mga Amerikano na lamang ang ipinanganganak sa ibang mga bansa noong dekada ng 1770. Ang distansya ng mga kolonya mula sa Britanya ay nagbigay-daan sa pag-unlad ng sariling pamahalaan, pero ang inaasam nilang tagumpay ay nag-udyok sa mga monarko ng Britanya na pana-panahong maghangad na muling igiit ang awtoridad ng hari.
=== Kasarinlan at Paglawak ===
'''''Karagdagang Impormasyon''': [[:en:American_Revolution|Rebolusyong Amerikano]] at [[:en:Territorial_evolution_of_the_United_States|Pag-aangkin ng mga Teritoryo Para sa Estados Unidos]]''
[[Talaksan:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|thumb|''Deklarasyon ng Kasarinlan'', ipininta ni John Trumbull, nagpapakita sa Komite ng Lima na nagpipresenta ng balangkas ng Deklarasyon sa Continental Congress, ika-4 ng Hulyo, 1776.|281x281px]]
Ang [[:en:American_Revolutionary_War|Digmaang Rebolusyonaryong Amerikano]] na ipinaglaban ng [[Labintatlong Kolonya]] mula sa Imperyo ng Britanya ang unang matagumpay na digmaan sa modernong kasaysayan na isinagawa ng isang di-Europeong pangkat laban sa isang kapangyarihang Europeo. Binuo ng mga Amerikano ang konsepto ng “republikanismo”, kung saan ang gobyerno ay dapat nakasalig sa kapakapanan ng mamamayan ayon sa nakasaad sa kanilang lokal na lehislatura. Ipinatupad ang kanilang “[[:en:Rights_of_Englishmen|mga karapatan bilang mamamayang Ingles]]” at ang slogan na “[[:en:No_taxation_without_representation|walang buwis kung walang ipinepresenta]].” Tinangka ng mga Britano na gawing parliamento ang kanilang imperyo, na nagresulta ng digmaan.
Udyok ng kanilang nagkakaisang desisyon, inilunsad ng [[:en:Second_Continental_Congress|Second Continental Congress]], isang pagtitipon na binubuo ng Pinagkaisang Kolonya, ang [[:en:United_States_Declaration_of_Independence|Deklarasyon ng Kasarinlan]] noong Hulyo 4, 1776; at ang araw na ito ang ipinagdiriwang bilang [[:en:Independence_Day_(United_States)|Araw ng Kalayaan]]. Noong 1777, ang [[:en:Articles_of_Confederation|Articles of Confederation]] ay nagpanukala ng isang desentralisadong gobyerno na tumagal lang hanggang noong 1789.
Matapos matalo sa [[:en:Siege_of_Yorktown_(1781)|Labanan sa Yorktown]] noong 1781, ang Britanya ay pumirma sa isang [[:en:Treaty_of_Paris_(1783)|kasunduang pangkapayapaan]]. Iginawad na ang internasyonal na pagkilala sa mga teritoryong sakop ng Amerika, at ipinagkaloob na sa bansa ang mga lupaing nasa silangang panig ng Ilog Mississippi. Gayunpaman, hindi pa rin tapos ang tensyon laban sa Britanya, na umakay sa [[:en:War_of_1812|Labanan noong 1812]], isang alitang nagtapos lang sa isang pustahan. Pinangunahan ng mga Nationalista ang [[:en:Constitutional_Convention_(United_States)|Philadelphia Convention]] noong 1787 para isulat ang [[:en:United_States_Constitution|Konstitusyon ng Estados Unidos]], na [[:en:Ratification_of_the_United_States_Constitution|pinagtibay noong 1788]]. Sa higit pang pagpapatibay sa konstitusyon noong 1789, muling inorganisa na magkaroon ng tatlong sangay ang pederalismo, sa layuning mapahusay ang mga gawaing pagsusuri at pagbabalanse. Si [[:en:George_Washington|George Washington]], na siyang nanguna sa tagumpay ng [[:en:Continental_Army|Continental Army]], ang unang inihalal na pangulo sa ilalim ng bagong konstitusyon. Inaprubahan ang [[:en:United_States_Bill_of_Rights|Bill of Rights]] noong 1791, na nagbigay ng higit na kalayaan sa mga mamamayan at garantiya ng legal na proteksyon mula sa pamahalaan.
[[Talaksan:U.S. Territorial Acquisitions.png|left|thumb|Pag-aangkin ng mga teritoryo para sa Estados Unidos sa pagitan ng 1783 at 1917|368x368px]]
Bagaman hindi direktang nakibahagi ang pederalismo sa mga slave trade sa Atlantiko noong 1807, lumaganap noong 1820 ang pagsasaka at pagbebenta ng cotton crop sa Dulong Timog, at kasabay nito, ang pang-aalipin. Ang [[:en:Second_Great_Awakening|Ikalawang Great Awakening]], lalo na noong mga taon ng 1800 hanggang 1840, ay nagkumberte sa milyon-milyong mamamayan sa [[:en:Evangelicalism_in_the_United_States|Protestantismo]]. Pinasigla naman nito ang mga mamamayan sa Hilaga na magsagawa ng iba’t ibang kilusang panlipunan para sa pagbabago, kasama na ang [[:en:Abolitionism_in_the_United_States|paglansag sa di-makatarungang pang-aalipin]]. Sa Timog, nagsagawa ng pangungumberte ang mga Metodista at Baptist sa mga mamamayang alipin.
Sa huling bahagi ng ika-18 siglo, nagsimulang [[:en:Territorial_evolution_of_the_United_States|lumawak ang nasasakupan ng Amerika pakanluran]], na nag-udyok ng mahabang serye ng [[:en:American_Indian_Wars|Pakikidigma sa mga Amerikanong Indian]]. Halos dinoble ng [[:en:Louisiana_Purchase|Louisiana Purchase]] noong 1803 ang sakop ng bansa, [[:en:Adams–Onís_Treaty|isinuko naman ng Espanya ang Florida]] at iba pang mga teritoryo sa Gulf Coast noong 1819, ang [[:en:Republic_of_Texas|Republika ng Texas]] ay isinama noong 1845, at napasakamay ng Estados Unidos ang [[:en:Northwestern_United_States|mga teritoryo sa Hilagang-kanluran]] noong 1846 bilang kasunduan nila sa Britanya na napag-usapan sa [[:en:Oregon_Treaty|Oregon Treaty]]. Nang manalo sila sa [[:en:Mexican–American_War|Digmaang Mexicano-Amerikano]], [[:en:Mexican_Cession|isinuko ng Mexico ang California]] noong 1848 at ang [[:en:Southwestern_United_States|mga teritoryo sa Timog-kanluran]], kaya nagawa na ng Estados Unidos na sakupin ang kontinente.
Ang [[:en:California_Gold_Rush|California Gold Rush]] ng 1848-1849 ay nagdulot ng malawakang pagdarayuhan patungong Pacific coast, na humantong sa [[:en:California_Genocide|genocide sa California]] at paglikha ng karagdagang mga estado sa kanluran. Ang pagbibigay ng mga lupain sa mga puting Europeano bilang bahagi ng [[:en:Homestead_Acts|Homestead Acts]], na halos 10% ng kabuuan ng Estados Unidos, at sa mga pribadong kompanya ng riles at kolehiyo bilang bahagi ng paggagawad ng mga lupain ay lalong nagpaunlad sa ekonomiya. Matapos ang Civil War, ang paggawa ng mga bagong [[:en:Rail_transportation_in_the_United_States#History|transcontinental railways]] ay nagpadali sa mga mamamayan na magpalipat-lipat at makipagkalakalan, pero naging madali rin ang panunupil sa mga katutubong Amerikano. Noong 1869, isang bagong [[:en:Presidency_of_Ulysses_S._Grant#Native_American_affairs|Peace Policy]] ang ipinanukala, na sinasabing magpoprotekta sa mga katutubong Amerikano mula sa mga pang-aabuso, huwag masangkot sa digmaan, at mapagtibay ang kanilang pagkamamamayan sa Amerika. Magkagayunman, nagkaroon pa rin ng mga digmaan at alitan sa mga estado sa kanluran hanggang noong dekada na 1900.
==Mga estado at teritoryo ng Estados Unidos==
{{USA midsize imagemap with state names}}
{| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Mga 50 Estado ng '''Estados Unidos ng America'''
|-
!scope="col" colspan=2 rowspan=2|Watawat, pangalan at <br>[[List of U.S. state abbreviations|postal abbreviation]]<ref name=USPSabbreviations>{{cite web| url=https://pe.usps.com/text/pub28/28apb.htm| title=Appendix B: Two–Letter State and possession Abbreviations| work=Postal Addressing Standards| publisher=United States Postal Service| location=Washington, D.C.| date=May 2015| access-date=March 3, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180305202445/https://pe.usps.com/text/pub28/28apb.htm| archive-date=March 5, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
!scope="col" colspan=2|Mga siyudad
!scope="col" rowspan=2|Ratipikasyon o<br />pag-anib{{efn-ua|The original 13 states became [[Sovereignty|sovereign]] in July 1776 upon agreeing to the [[United States Declaration of Independence]], and each joined the first Union of states between 1777 and 1781, upon ratifying the [[Articles of Confederation]].<ref>{{cite book| last = Jensen| first = Merrill| title = The Articles of Confederation: An Interpretation of the Social-Constitutional History of the American Revolution, 1774–1781| year = 1959| publisher = University of Wisconsin Press| isbn = 978-0-299-00204-6| pages = xi, 184 }}</ref> These states are presented in the order in which each ratified the 1787 Constitution, thus joining the present federal Union of states. Subsequent states are listed in the order of their admission to the Union, and the date given is the official establishment date set by [[Act of Congress]]. ''For further details, see [[List of U.S. states by date of admission to the Union]]''}}
!scope="col" rowspan=2|Populasyon<br><ref name=":0">{{Cite web|title=RESIDENT POPULATION FOR THE 50 STATES, THE DISTRICT OF COLUMBIA, AND PUERTO RICO: 2020 CENSUS|url=https://www2.census.gov/programs-surveys/decennial/2020/data/apportionment/apportionment-2020-table02.pdf|url-status=live|website=U.S. Census Bureau}}</ref>
!scope="col" colspan=2|Kabuuang lawak<ref name=areameasurements>{{cite web| title=State Area Measurements and Internal Point Coordinates| url=https://www.census.gov/geo/reference/state-area.html| publisher=U.S. Census Bureau| location=Washington, D.C.| quote=... provides land, water and total area measurements for the 50 states, the District of Columbia, Puerto Rico and the Island Areas. The area measurements were derived from the Census Bureau's Master Address File/Topologically Integrated Geographic Encoding and Referencing (MAF/TIGER) database. The land and water areas, ... reflect base feature updates made in the MAF/TIGER database through August, 2010.| access-date=March 3, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180316004512/https://www.census.gov/geo/reference/state-area.html| archive-date=March 16, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
!scope="col" colspan=2|Area (lawak) ng lupain<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Tubig<ref name=areameasurements/>
!scope="col" rowspan=2|[[List of United States congressional districts|Bilang ng mga<br>Kinatawan sa Kongreso.]]
|-
!scope="col"|Kabisera
!scope="col"|Largest<ref name="State and Local Government Finances and Employment">{{cite web| url=https://www.census.gov/compendia/statab/2012/tables/12s0448.pdf| archive-url=https://web.archive.org/web/20111017142616/http://www.census.gov/compendia/statab/2012/tables/12s0448.pdf| url-status=dead| archive-date=October 17, 2011| title=State and Local Government Finances and Employment| year=2012| publisher=[[United States Census Bureau]]| page=284| access-date=July 8, 2013}}</ref>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|{{flag|Alabama}}
|AL
|[[Montgomery, Alabama|Montgomery]]
|[[Huntsville, Alabama|Huntsville]]
|{{dts|Dis 14, 1819}}
|{{right|5,024,279}}
|{{cvt|52420.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|50645.33|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1774.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|7}}
|-
!scope="row"|{{flag|Alaska}}
|AK
|[[Juneau, Alaska|Juneau]]
|[[Anchorage, Alaska|Anchorage]]
|{{dts|Ene 3, 1959}}
|{{right|733,391}}
|{{cvt|665384.04|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|570640.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|94743.1|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Arizona}}
|AZ
|colspan=2|[[Phoenix, Arizona|Phoenix]]
|{{dts|Peb 14, 1912}}
|{{right|7,151,502}}
|{{cvt|113990.3|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|113594.08|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|396.22|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|9}}
|-
!scope="row"|{{flag|Arkansas}}
|AR
|colspan=2|[[Little Rock, Arkansas|Little Rock]]
|{{dts|Hun 15, 1836}}
|{{right|3,011,524}}
|{{cvt|53178.55|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|52035.48|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1143.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|California}}
|CA
|[[Sacramento, California|Sacramento]]
|[[Los Angeles]]
|{{dts|Set 9, 1850}}
|{{right|39,538,223}}
|{{cvt|163694.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|155779.22|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7915.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|53}}
|-
!scope="row"|{{flag|Colorado}}
|CO
|colspan=2|[[Denver]]
|{{dts|Ago 1, 1876}}
|{{right|5,773,714}}
|{{cvt|104093.67|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|103641.89|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|451.78|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|7}}
|-
!scope="row"|{{flag|Connecticut}}
|CT
|[[Hartford, Connecticut|Hartford]]
|[[Bridgeport, Connecticut|Bridgeport]]
|{{dts|Ene 9, 1788}}
|{{right|3,605,944}}
|{{cvt|5543.41|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|4842.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|701.06|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|5}}
|-
!scope="row"|{{flag|Delaware}}
|DE
|[[Dover, Delaware|Dover]]
|[[Wilmington, Delaware|Wilmington]]
|{{dts|Dis 7, 1787}}
|{{right|989,948}}
|{{cvt|2488.72|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1948.54|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|540.18|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Florida}}
|FL
|[[Tallahassee, Florida|Tallahassee]]
|[[Jacksonville, Florida|Jacksonville]]
|{{dts|Mar 3, 1845}}
|{{right|21,538,187}}
|{{cvt|65757.7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|53624.76|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|12132.94|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|27}}
|-
!scope="row"|{{flag|Georgia (U.S. state)|name=Georgia}}
|GA
|colspan=2|[[Atlanta]]
|{{dts|Ene 2, 1788}}
|{{right|10,711,908}}
|{{cvt|59425.15|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|57513.49|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1911.67|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|14}}
|-
!scope="row"|{{flag|Hawaii}}
|HI
|colspan=2|[[Honolulu]]
|{{dts|Ago 21, 1959}}
|{{right|1,455,271}}
|{{cvt|10931.72|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|6422.63|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|4509.09|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|Idaho}}
|ID
|colspan=2|[[Boise, Idaho|Boise]]
|{{dts|Hul 3, 1890}}
|{{right|1,839,106}}
|{{cvt|83568.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|82643.12|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|925.83|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|Illinois}}
|IL
|[[Springfield, Illinois|Springfield]]
|[[Chicago]]
|{{dts|Dis 3, 1818}}
|{{right|12,812,508}}
|{{cvt|57913.55|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|55518.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2394.62|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|18}}
|-
!scope="row"|{{flag|Indiana}}
|IN
|colspan=2|[[Indianapolis]]
|{{dts|Dis 11, 1816}}
|{{right|6,785,528}}
|{{cvt|36419.55|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|35826.11|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|593.44|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|9}}
|-
!scope="row"|{{flag|Iowa}}
|IA
|colspan=2|[[Des Moines, Iowa|Des Moines]]
|{{dts|Dis 28, 1846}}
|{{right|3,190,369}}
|{{cvt|56272.81|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|55857.13|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|415.68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|Kansas}}
|KS
|[[Topeka, Kansas|Topeka]]
|[[Wichita, Kansas|Wichita]]
|{{dts|Ene 29, 1861}}
|{{right|2,937,880}}
|{{cvt|82278.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|81758.72|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|519.64|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|Kentucky}}{{efn-ua|name=statenomenclature|Uses the [[nomenclature|term]] ''[[Commonwealth (U.S. state)|commonwealth]]'' rather than ''state'' in its full official name}}
|KY
|[[Frankfort, Kentucky|Frankfort]]
|[[Louisville, Kentucky|Louisville]]
|{{dts|Hun 1, 1792}}
|{{right|4,505,836}}
|{{cvt|40407.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|39486.34|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|921.46|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|6}}
|-
!scope="row"|{{flag|Louisiana}}
|LA
|[[Baton Rouge, Louisiana|Baton Rouge]]
|[[New Orleans]]
|{{dts|Abr 30, 1812}}
|{{right|4,657,757}}
|{{cvt|52378.13|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|43203.9|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|9174.23|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|6}}
|-
!scope="row"|{{flag|Maine}}
|ME
|[[Augusta, Maine|Augusta]]
|[[Portland, Maine|Portland]]
|{{dts|Mar 15, 1820}}
|{{right|1,362,359}}
|{{cvt|35379.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|30842.92|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|4536.82|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|Maryland}}
|MD
|[[Annapolis, Maryland|Annapolis]]
|[[Baltimore]]
|{{dts|Abr 28, 1788}}
|{{right|6,177,224}}
|{{cvt|12405.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|9707.24|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2698.69|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|8}}
|-
!scope="row"|{{nowrap|{{flag|Massachusetts}}{{efn-ua|name=statenomenclature}}}}
|MA
|colspan=2|[[Boston]]
|{{dts|Peb 6, 1788}}
|{{right|7,029,917}}
|{{cvt|10554.39|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7800.06|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2754.33|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|9}}
|-
!scope="row"|{{flag|Michigan}}
|MI
|[[Lansing, Michigan|Lansing]]
|[[Detroit]]
|{{dts|Ene 26, 1837}}
|{{right|10,077,331}}
|{{cvt|96713.51|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|56538.9|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|40174.61|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|14}}
|-
!scope="row"|{{flag|Minnesota}}
|MN
|[[Saint Paul, Minnesota|St. Paul]]
|[[Minneapolis]]
|{{dts|May 11, 1858}}
|{{right|5,706,494}}
|{{cvt|86935.83|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|79626.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7309.09|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|8}}
|-
!scope="row"|{{flag|Mississippi}}
|MS
|colspan=2|[[Jackson, Mississippi|Jackson]]
|{{dts|Dis 10, 1817}}
|{{right|2,961,279}}
|{{cvt|48431.78|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|46923.27|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1508.5|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|Missouri}}
|MO
|[[Jefferson City, Missouri|Jefferson City]]
|[[Kansas City, Missouri|Kansas City]]
|{{dts|Ago 10, 1821}}
|{{right|6,154,913}}
|{{cvt|69706.99|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|68741.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|965.47|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|8}}
|-
!scope="row"|{{flag|Montana}}
|MT
|[[Helena, Montana|Helena]]
|[[Billings, Montana|Billings]]
|{{dts|Nob 8, 1889}}
|{{right|1,084,225}}
|{{cvt|147039.71|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|145545.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1493.91|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Nebraska}}
|NE
|[[Lincoln, Nebraska|Lincoln]]
|[[Omaha, Nebraska|Omaha]]
|{{dts|Mar 1, 1867}}
|{{right|1,961,504}}
|{{cvt|77347.81|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|76824.17|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|523.64|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|3}}
|-
!scope="row"|{{flag|Nevada}}
|NV
|[[Carson City, Nevada|Carson City]]
|[[Las Vegas]]
|{{dts|Okt 31, 1864}}
|{{right|3,104,614}}
|{{cvt|110571.82|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|109781.18|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|790.65|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|New Hampshire}}
|NH
|[[Concord, New Hampshire|Concord]]
|[[Manchester, New Hampshire|Manchester]]
|{{dts|Hun 21, 1788}}
|{{right|1,377,529}}
|{{cvt|9349.16|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|8952.65|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|396.51|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|New Jersey}}
|NJ
|[[Trenton, New Jersey|Trenton]]
|[[Newark, New Jersey|Newark]]
|{{dts|Dis 18, 1787}}
|{{right|9,288,994}}
|{{cvt|8722.58|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7354.22|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1368.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|12}}
|-
!scope="row"|{{flag|New Mexico}}
|NM
|[[Santa Fe, New Mexico|Santa Fe]]
|[[Albuquerque, New Mexico|Albuquerque]]
|{{dts|Ene 6, 1912}}
|{{right|2,117,522}}
|{{cvt|121590.3|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|121298.15|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|292.15|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|3}}
|-
!scope="row"|{{flag|New York}}
|NY
|[[Albany, New York|Albany]]
|[[New York City]]
|{{dts|Hul 26, 1788}}
|{{right|20,201,249}}
|{{cvt|54554.98|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|47126.4|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7428.58|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|27}}
|-
!scope="row"|{{flag|North Carolina}}
|NC
|[[Raleigh, North Carolina|Raleigh]]
|[[Charlotte, North Carolina|Charlotte]]
|{{dts|Nob 21, 1789}}
|{{right|10,439,388}}
|{{cvt|53819.16|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|48617.91|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|5201.25|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|13}}
|-
!scope="row"|{{flag|North Dakota}}
|ND
|[[Bismarck, North Dakota|Bismarck]]
|[[Fargo, North Dakota|Fargo]]
|{{dts|Nob 2, 1889}}
|{{right|779,094}}
|{{cvt|70698.32|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|69000.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1697.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Ohio}}
|OH
|colspan=2|[[Columbus, Ohio|Columbus]]
|{{dts|Mar 1, 1803}}
|{{right|11,799,448}}
|{{cvt|44825.58|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|40860.69|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|3964.89|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|16}}
|-
!scope="row"|{{flag|Oklahoma}}
|OK
|colspan=2|[[Oklahoma City]]
|{{dts|Nob 16, 1907}}
|{{right|3,959,353}}
|{{cvt|69898.87|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|68594.92|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1303.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|5}}
|-
!scope="row"|{{flag|Oregon}}
|OR
|[[Salem, Oregon|Salem]]
|[[Portland, Oregon|Portland]]
|{{dts|Peb 14, 1859}}
|{{right|4,237,256}}
|{{cvt|98378.54|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|95988.01|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2390.53|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|5}}
|-
!scope="row"|{{flag|Pennsylvania}}{{efn-ua|name=statenomenclature}}
|PA
|[[Harrisburg, Pennsylvania|Harrisburg]]
|[[Philadelphia]]
|{{dts|Dis 12, 1787}}
|{{right|13,002,700}}
|{{cvt|46054.34|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|44742.7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1311.64|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|18}}
|-
!scope="row"|{{flag|Rhode Island}}
|RI
|colspan=2|[[Providence, Rhode Island|Providence]]
|{{dts|May 29, 1790}}
|{{right|1,097,379}}
|{{cvt|1544.89|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1033.81|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|511.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|South Carolina}}
|SC
|[[Columbia, South Carolina|Columbia]]
|[[Charleston, South Carolina|Charleston]]
|{{dts|May 23, 1788}}
|{{right|5,118,425}}
|{{cvt|32020.49|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|30060.7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1959.79|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|7}}
|-
!scope="row"|{{flag|South Dakota}}
|SD
|[[Pierre, South Dakota|Pierre]]
|[[Sioux Falls, South Dakota|Sioux Falls]]
|{{dts|Nob 2, 1889}}
|{{right|886,667}}
|{{cvt|77115.68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|75811|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1304.68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Tennessee}}
|TN
|colspan=2|[[Nashville, Tennessee|Nashville]]
|{{dts|Hun 1, 1796}}
|{{right|6,910,840}}
|{{cvt|42144.25|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|41234.9|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|909.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|9}}
|-
!scope="row"|{{flag|Texas}}
|TX
|[[Austin, Texas|Austin]]
|[[Houston]]
|{{dts|Dis 29, 1845}}
|{{right|29,145,505}}
|{{cvt|268596.46|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|261231.71|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7364.75|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|36}}
|-
!scope="row"|{{flag|Utah}}
|UT
|colspan=2|[[Salt Lake City]]
|{{dts|Ene 4, 1896}}
|{{right|3,271,616}}
|{{cvt|84896.88|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|82169.62|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2727.26|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|Vermont}}
|VT
|[[Montpelier, Vermont|Montpelier]]
|[[Burlington, Vermont|Burlington]]
|{{dts|Mar 4, 1791}}
|{{right|643,077}}
|{{cvt|9616.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|9216.66|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|399.71|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Virginia}}{{efn-ua|name=statenomenclature}}
|VA
|[[Richmond, Virginia|Richmond]]
|[[Virginia Beach, Virginia|Virginia Beach]]
|{{dts|Hun 25, 1788}}
|{{right|8,631,393}}
|{{cvt|42774.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|39490.09|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|3284.84|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|11}}
|-
!scope="row"|{{flag|Washington}}
|WA
|[[Olympia, Washington|Olympia]]
|[[Seattle]]
|{{dts|Nob 11, 1889}}
|{{right|7,705,281}}
|{{cvt|71297.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|66455.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|4842.43|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|10}}
|-
!scope="row"|{{flag|West Virginia}}
|WV
|colspan=2|[[Charleston, West Virginia|Charleston]]
|{{dts|Hun 20, 1863}}
|{{right|1,793,716}}
|{{cvt|24230.04|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|24038.21|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|191.83|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|3}}
|-
!scope="row"|{{flag|Wisconsin}}
|WI
|[[Madison, Wisconsin|Madison]]
|[[Milwaukee]]
|{{dts|May 29, 1848}}
|{{right|5,893,718}}
|{{cvt|65496.38|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|54157.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|11338.57|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|8}}
|-
!scope="row"|{{flag|Wyoming}}
|WY
|colspan=2|[[Cheyenne, Wyoming|Cheyenne]]
|{{dts|Hul 10, 1890}}
|{{right|576,851}}
|{{cvt|97813.01|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|97093.14|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|719.87|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|}
===Distritong Pederal===
{| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Distritong Pederal ng Estados Unidos
|-
!scope="col" colspan=2 rowspan=2|Pangalan at <br>[[List of U.S. state abbreviations|postal abbreviation]]<ref name=USPSabbreviations/>
!scope="col" rowspan=2|Itinatag
!scope="col" rowspan=2|Populasyon<br><ref name=":0" />
!scope="col" colspan=2|Kabuuang Lawak<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Lupain<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Katubigan<ref name=areameasurements/>
!scope="col" rowspan=2|[[Non-voting members of the United States House of Representatives|Bilang ng mga kinatawan sa Kongreso]]
|-
!scope="col"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|{{flag|District of Columbia}}
|DC
|Hulyo 16, 1790<ref>{{cite web| title=The History of Washington, DC| url=https://washington.org/DC-information/washington-dc-history| publisher=Destination DC| access-date=March 3, 2018| date=2016-03-15| archive-url=https://web.archive.org/web/20180306083424/https://washington.org/DC-information/washington-dc-history| archive-date=March 6, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|style="text-align: right;"|689,545
|{{cvt|68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|61|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d|Represented by a non-voting delegate in the House of Representatives.<ref name=Non-voting>{{cite web| url=https://www.house.gov/representatives| title=Directory of Representatives| publisher=U.S. House of Representatives| location=Washington, D.C.| access-date=March 5, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180305202522/https://www.house.gov/representatives| archive-date=March 5, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}}}
|-
|}
===Mga Teritoryo===
{{Further|Insular area|Territories of the United States}}
Ang talaang ito ay hindi kinabibilangan ng mga Indian reservation na may limitadong soberanyang pangtribo o ang [[Freely Associated States]] na sumasali sa mga programa ng pamahalaan ng Estados Unidos ngunit hindo nasa ilalim ng soberanya ng Estados Unidos.
[[File:US insular areas 2.svg|thumb|center|upright=3.5|
{{legend inline|#0000A0|States and federal district}} {{in5}}
{{legend inline|#00C000|Inhabited territories}} {{in5}}
{{legend inline|#FF7000|Uninhabited territories}}]]
====Mga tinitirhang teritoryo====
{| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Mga tinitirhang teritoryo sa Estados Unidos
|-
!scope="col" colspan=2 rowspan=2|Pangalan at <br>[[List of U.S. state abbreviations|postal abbreviation]]<ref name=USPSabbreviations/>
!scope="col" rowspan=2|Kabisera
!scope="col" rowspan=2|[[Cession|Nakuha]]<br><ref name="Acquisition Process of Insular Areas">{{cite web |url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/acquisition_process.htm |title=Acquisition Process of Insular Areas |publisher=[[Office of Insular Affairs]] |access-date=July 9, 2013 |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414172502/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/acquisition_process.htm |archive-date=April 14, 2012 }}</ref>
!scope="col" rowspan=2|Territorial status<ref name=DotI>{{cite web| url=https://www.doi.gov/oia/islands/politicatypes| title=Definitions of Insular Area Political Organizations| publisher=U.S. Department of the Interior| location=Washington, D.C.| access-date=March 1, 2018| date=2015-06-12| archive-url=https://web.archive.org/web/20180713013603/https://www.doi.gov/oia/islands/politicatypes| archive-date=July 13, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
!scope="col" rowspan=2|Population<ref name=":0"/><ref>[https://www.census.gov/library/stories/2021/10/first-2020-census-united-states-island-areas-data-released-today.html 2020 Population of U.S. Island Areas Just Under 339,000], U.S. Census Bureau, October 28, 2021.</ref>
!scope="col" colspan=2|Kabuuang Lawak<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Lupain<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Katubigan<ref name=areameasurements/>
!scope="col" rowspan=2|[[Non-voting members of the United States House of Representatives|Bilang ng mga kinatawan sa Kongreso]]
|-
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|{{flag|American Samoa}}
|AS
|[[Pago Pago]]<ref name="American Samoa">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/american-samoa/| title=American Samoa| publisher=[[Central Intelligence Agency]]| work=[[The World Factbook]]| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1900
|{{left|[[Unincorporated territories of the United States|Unincorporated]], [[Territories of the United States|unorganized]]{{efn-ua|Although not organized through a federal organic act or other explicit Congressional directive on governance, the people of American Samoa adopted a constitution in 1967, and then in 1977, elected territorial officials for the first time.<ref name=InteriorAS>{{cite web| url=https://www.doi.gov/oia/islands/american-samoa| title=Islands We Serve: American Samoa| publisher=U.S. Department of the Interior| location=Washington, D.C.| access-date=March 1, 2018| date=2015-06-11| archive-url=https://web.archive.org/web/20180309054757/https://www.doi.gov/oia/islands/american-samoa| archive-date=March 9, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}}}
|{{right|49,710}}
|{{cvt|581.05|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|76.46|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|504.60|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}}
|-
!scope="row"|{{flag|Guam}}
|GU
|[[Hagåtña, Guam|Hagåtña]]<ref name="Guam">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/guam/| title=Guam| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1899
|{{left|Unincorporated, organized}}
|{{right|153,836}}
|{{cvt|570.62|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|209.80|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|360.82|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}}
|-
!scope="row"|{{flag|Northern Mariana Islands}}
|MP
|[[Saipan]]<ref name="Northern Mariana Islands">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/northern-mariana-islands/| title=Northern Mariana Islands| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1986
|{{left|Unincorporated, organized{{efn-ua|name=2organized|Organized as a [[Commonwealth (U.S. insular area)|commonwealth]].}}}}
|{{right|47,329}}
|{{cvt|1975.57|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|182.33|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1793.24|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}}
|-
!scope="row"|{{flag|Puerto Rico}}
|PR
|[[San Juan, Puerto Rico|San Juan]]<ref name="Puerto Rico">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/puerto-rico/| title=Puerto Rico| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1899
|{{left|Unincorporated, organized{{efn-ua|name=2organized}}}}
|{{right|3,285,874}}
|{{cvt|5324.84|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|3423.78|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1901.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-r|Represented by a non-voting [[Resident Commissioner of Puerto Rico|resident commissioner]] in the House of Representatives.<ref name=Non-voting/>}}}}
|-
!scope="row"|{{flag|U.S. Virgin Islands}}
|VI
|[[Charlotte Amalie, U.S. Virgin Islands|Charlotte Amalie]]<ref name="Virgin Islands">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/virgin-islands/| title=Virgin Islands| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1917
|{{left|Unincorporated, organized}}
|{{right|87,146}}
|{{cvt|732.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|134.32|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|598.61|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}}
|}
====Hindi tinitirhang mga teritoryo====
{| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Mga teritoryo ng Estados Unidos nang walang katutubong populasyon
|-
!scope="col" rowspan=2|Pangalan
!scope="col" rowspan=2|[[Cession|Nakuha]]<ref name="Acquisition Process of Insular Areas" />
!scope="col" rowspan=2|Estadong pangteritoryo<ref name=DotI/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng lupain{{efn-ua|Excluding [[lagoon]]}}
|-
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|[[Baker Island]]<ref name="Baker Island">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/bhpage.htm| title=Baker Island| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120419040523/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/bhpage.htm| archive-date=April 19, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1856
|{{left|[[Unincorporated territories of the United States|Unincorporated]]; [[Territories of the United States#Minor Outlying Islands|unorganized]]}}
|{{cvt|0.85|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Howland Island]]<ref name="Baker Island" />
|1858
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|0.625|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Jarvis Island]]<ref name="Jarvis Island">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/jarvispage.htm| title=Jarvis Island| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120207205021/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/jarvispage.htm| archive-date=February 7, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1856
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|2.2|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Johnston Atoll]]<ref name="Johnston Island">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/johnstonpage.htm| title=Johnston Island| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120314031716/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/johnstonpage.htm| archive-date=March 14, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1859
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|1|mi2|km2|1|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Kingman Reef]]<ref name="Kingman Reef National Wildlife Refuge">{{cite web| url=http://www.fws.gov/refuges/profiles/index.cfm?id=12534| title=Kingman Reef National Wildlife Refuge| publisher=[[United States Fish and Wildlife Service]]| access-date=July 9, 2013| archive-url=https://web.archive.org/web/20130516175056/http://www.fws.gov/refuges/profiles/index.cfm?id=12534| archive-date=May 16, 2013| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|1860
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|0.0046875|mi2|km2|2|adj=ri3|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Midway Atoll]]{{efn-ua|Although there are no indigenous inhabitants, around 40 [[United States Fish and Wildlife Service]] staff and service contractors live on the island at any given time.<ref name="United States Pacific Islands Wildlife Refuges">{{cite web| title=United States Pacific Islands Wildlife Refuges| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states-pacific-island-wildlife-refuges/| work=The World Factbook| publisher=Central Intelligence Agency| access-date=October 10, 2014| df=mdy-all}}</ref>}}<ref name="Midway Atoll">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/midwaypage.htm| title=Midway Atoll| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120204035600/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/midwaypage.htm| archive-date=February 4, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1867
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|3|mi2|km2|1|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Navassa Island]]<ref name=InteriorNI>{{cite web| url=https://www.doi.gov/oia/islands/navassa| title=Navassa Island| publisher=U.S. Department of the Interior| location=Washington, D.C.| access-date=March 3, 2018| date=2015-06-12| archive-url=https://web.archive.org/web/20160815201647/https://www.doi.gov/oia/islands/navassa| archive-date=August 15, 2016| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|1858{{efn-ua|U.S. [[sovereignty]] is disputed by [[Haiti]].<ref name="HaitiNavassa">{{cite news| title=U.S., Haiti Squabble Over Control of Tiny Island| work=[[Miami Herald]]| last=Colon| first=Yves| url=http://faculty.webster.edu/corbetre/haiti/misctopic/navassa/squabble.htm| publisher=[[Webster University]]| date=September 25, 1998| access-date=November 25, 2016| archive-url=https://web.archive.org/web/20160830141104/http://faculty.webster.edu/corbetre/haiti/misctopic/navassa/squabble.htm| archive-date=August 30, 2016| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|3|mi2|km2|1|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Palmyra Atoll]]{{efn-ua|Although there are no indigenous inhabitants, between four and 20 [[The Nature Conservancy|Nature Conservancy]], employees, [[United States Fish and Wildlife Service]] staff, and researchers live on the island at any given time.<ref name="United States Pacific Islands Wildlife Refuges"/>}}<ref name="Palmyra Atoll">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/palmyrapage.htm| title=Palmyra Atoll| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120111123148/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/palmyrapage.htm| archive-date=January 11, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1898
|{{left|Incorporated, unorganized}}
|{{cvt|1.5|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Wake Island]]{{efn-ua|Although there are no indigenous inhabitants, as of 2009, around 150 U.S. 150 [[United States Armed Forces|U.S. military personnel]] and civilian contractors were living on the island, staffing the [[Wake Island Airfield]] and communications facilities.<ref name="Wake Island">{{cite web| title=Wake Island| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/wake-island/| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=October 10, 2014| df=mdy-all}}</ref>}}<ref name="Wake Island"/>
|1899{{efn-ua|U.S. [[sovereignty]] is disputed by the Republic of [[Marshall Islands]].<ref>{{cite web| last=Earnshaw| first=Karen| url=http://www.infomarshallislands.com/enen-kio-a-k-a-wake-island/| title=Enen Kio (a.k.a. Wake Island): Island of the kio flower| website=Marshall Islands Guide| date=December 17, 2016| location=Majuro, Republic of the Marshall Islands| access-date=March 4, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180401051724/http://www.infomarshallislands.com/enen-kio-a-k-a-wake-island| archive-date=April 1, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|6.5|km2|mi2|1|adj=ri1|order=flip|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
|}
====Mga pinagtatalunang teritoryo====
{{main|List of territorial disputes#Central America and the Caribbean}}
{| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Mga inaangking teritoryo ngunit hindi pinamamahalaan ng Estados Unidos
|-
!scope="col" rowspan=2|Pangalan
!scope="col" rowspan=2 data-sort-type="date"|Inangkin<br><ref name="Acquisition Process of Insular Areas"/>
!scope="col" rowspan=2|Territorial status<ref name="Lewis, M">{{cite web| last=Lewis| first=Martin W.| title=When Is an Island Not An Island? Caribbean Maritime Disputes| url=http://www.geocurrents.info/geopolitics/when-is-an-island-not-an-island-caribbean-maritime-disputes| publisher=GeoCurrents| date=March 21, 2011| access-date=June 16, 2017| archive-url=https://web.archive.org/web/20170422200136/http://www.geocurrents.info/geopolitics/when-is-an-island-not-an-island-caribbean-maritime-disputes| archive-date=April 22, 2017| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
!scope="col" colspan=2|Lawak
!scope="col" rowspan=2|Pinamamahalaan ni<ref name="Lewis, M"/>
!scope="col" rowspan=2|Inaangkin rin ni<ref name="Lewis, M"/>
|-
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|[[Bajo Nuevo Bank|Bajo Nuevo Bank (Petrel Island)]]<ref name="Acquisition Process of Insular Areas"/>
|1869
|{{left|Unincorporated, unorganized<br>(disputed sovereignty)}}
|{{cvt|145.01|km2|mi2|0|adj=ri0|order=flip|abbr=values|sortable=on|disp=table}}{{efn-ua|This is the approximate figure for the land area of the bank, and does not include the surrounding [[territorial waters]].}}<ref>{{cite web| url=http://www.geocaching.com/geocache/GC2757B_us-minor-outlying-islands-bajo-nuevo-bank?guid=4a263fd5-14aa-491b-bc21-f866034aa85a| title=US Minor Outlying Islands – Bajo Nuevo Bank| publisher=[[Geocaching]]| date=June 6, 2017| access-date=July 10, 2015| archive-url=https://web.archive.org/web/20150711093130/http://www.geocaching.com/geocache/GC2757B_us-minor-outlying-islands-bajo-nuevo-bank?guid=4a263fd5-14aa-491b-bc21-f866034aa85a| archive-date=July 11, 2015| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|{{flag|Colombia}}
|{{flag|Jamaica}}<br />{{flag|Nicaragua}}
|-
!scope="row"|[[Serranilla Bank]]<ref name="Acquisition Process of Insular Areas"/>
|1880
|{{left|Unincorporated, unorganized<br>(disputed sovereignty)}}
|{{cvt|1200|km2|mi2|0|adj=ri0|order=flip|abbr=values|sortable=on|disp=table}}{{efn-ua|This figure includes the total land area of the Serranilla Bank and the water area of its lagoon, but not the surrounding territorial waters.}}<ref>{{cite web| url=http://sanandresislas.es.tl/SERRANILLA.htm| title=Cayo Serranilla| language=es| publisher=Eco Fiwi| access-date=June 16, 2017| archive-url=https://web.archive.org/web/20170731234016/http://sanandresislas.es.tl/SERRANILLA.htm| archive-date=July 31, 2017| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|{{flag|Colombia}}
|{{flag|Honduras}}<br />{{flag|Nicaragua}}
|}
== Heograpiya ==
{{main|Heograpiya ng Estados Unidos}}
[[File:MountMcKinley BA.jpg|thumb|upright=1.2|[[Denali]], Alaska, ang pinakamataas na punto sa [[Hilagang Amerika]].]]
[[File:Grand Canyon from Moran Point.jpeg|thumb|upright=1.2|[[The Grand Canyon]] mula sa Moran Point.]]
[[File:Niagara_Falls%2C_New_York_from_Skylon_Tower.jpg|thumb|left|[[Niagara Falls, New York]].]]
Bilang pangatlong pinakamalaking bansa sa buong mundo (sa kabuuang sukat), ang paysahe at mga tanawin sa Estados Unidos ay magkakaiba: lupang kakahuyang katamtaman (temperate forest) sa Silangang baybayin, [[bakawan]] sa [[Florida]], ang [[Malaking Kapatagan]] sa gitang bahagi ng bansa, ang sistemang [[Ilog Mississippi]]-[[Ilog Missouri|Missouri]], ang [[Great Lakes]] na parte rin ng sa [[Canada]], [[Rockies]] na nasa kanluran ng kapatagan, ilang disyerto at sonang katamtaman sa baybaying kanluran ng Rockies, at mga kagubatang katamtaman (temperate rainforest) sa bahaging Pasipiko ng Hilagang-Kanluran. Dagdag paysahe din ang [[Alaska]] at mga [[bulkan|mabulkang]] pulo ng [[Hawaii]].
Ang klima ay iba-iba rin: tropikal sa [[Hawaii]] at timog [[Florida]], at [[tundra]] naman sa [[Alaska]] at sa mga tuktok ng matataas na bundok (pati ng Hawaii). Karamihan sa mga bahaging Hilaga at Silangan ay dumaranas ng klimang kontinental-katamtaman, may mainit na tag-araw at malamig na taglamig. Ang timog bahagi ng bansa naman ay dumaranas ng subtropikal na klimang umedo na may katamtamang taglamig at mahahaba at umedong tag-araw.
== Demograpiya ==
=== Mga sentro ng populasyon ===
{{Mga pinakamalaking kalakhang pook sa Estados Unidos}}
{{clear}}
=== Lahi ===
Ang mga lahing ito ang mga bumubuo sa lupain ng Estados Unidos:
1. [[Europeo]]
171,801,940 Amerikano
60.7% ng buong populasyon ng Amerika
2. [[Espanyol]] ([[Hispanikong at Latinong Amerikano]]) 44.3 million Amerikano
14.8% ng buong populasyon ng Amerika
3. [[Aprikano]] ([[Aprikanong Amerikano]]) 39,500,000 Amerikano
4. [[Pilipinas|Pilipino]]
4,000,000 Amerikano
1.5% ng buong populasyon ng Amerika, karamihan ay mga abroad
5. [[Tsina|Tsino]]
3,565,458 Amerikano
1.2% ng buong populasyon ng Amerika
6. [[Hapon]]es
1,469,637 Amerikano
0.44% ng buong populasyon ng Amerika
7. [[Vietnam]]ese
2,162,610 Amerikano
0.7% ng buong populasyon ng Amerika
8. [[Taiwan]]ese
193,365 - 900,595
0.06%-0.3% ng buong populasyon ng Amerika
===Mga wikang ginagamit sa Estados Unidos===
[[File:Seattle trash lese rac basura 200511.jpg|thumb|250px|Isang [[basurahan]] sa [[Seattle]] na may label na apat na wika: [[Wikang Ingles|Ingles]], [[Wikang Tsino|Tsino]], [[Wikang Biyetnames|Biyetnames]] at [[Wikang Espanyol|Espanyol]] (Gumagamit ang Tagalog ng parehong salita tulad ng sa Espanyol)]]
Ayon sa ACS noong 2017, ang pinakakaraniwang mga wikang sinasalita sa bahay ng mga taong mula 5 taong gulang at pataas ang sumusunod:<ref name="2017 survey">{{Citation|url=https://www.census.gov
|title=Table 53. Languages Spoken At Home by Language: 2017|work=Language use in the United States, August 2019|publisher=U.S. Census Bureau|access-date=February 19, 2016|df=mdy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_10_1YR_B16001&prodType=table|title=American FactFinder - Results|website=Factfinder.census.gov|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20200212213140/http://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_10_1YR_B16001&prodType=table|archive-date=February 12, 2020|df=mdy-all|access-date=May 29, 2017}}</ref>
{{div col|colwidth=25em}}
# [[Wikang Ingles]] lamang {{spaced ndash}} 239 milyon (78.2%)
# [[Espanyol]]{{spaced ndash}} 41 milyon (13.4%)
# [[Wikang Tsino]] (kabilang ang [[Mandarin Chinese|Mandarin]], [[Cantonese]], [[Hokkien]] at iba pa){{spaced ndash}} 3.5 milyon (1.1%)
# [[Wikang Tagalog]] (o [[Filipino language|Filipino]]){{spaced ndash}} 1.7 milyon (0.6%)
# [[Wikang Vietnames]]{{spaced ndash}} 1.5 milyon (0.5%)
# [[Arabic]]{{spaced ndash}} 1.2 million
# [[French language|Pranses]]{{spaced ndash}} 1.2 milyon
# [[Korean language|Koreano]]{{spaced ndash}} 1.1 milyon
# [[Russian language|Ruso]]{{spaced ndash}} 0.94 milyon
# [[Standard German|Aleman]]{{spaced ndash}} 0.92 milyon
# [[Haitian Creole language|Haitian Creole]]{{spaced ndash}} 0.87 milyon
# [[Hindi]]{{spaced ndash}} 0.86 million
# [[Portuguese language|Portuguese]]{{spaced ndash}} 0.79 milyon
# [[Italian language|Italiano]]{{spaced ndash}} 0.58 milyon
# [[Polish language|Polish]]{{spaced ndash}} 0.52 milyon
# [[Yiddish]]{{spaced ndash}} 0.51 million
# [[Japanese language|Hapones]]{{spaced ndash}} 0.46 milyon
# [[Persian language|Persiano]] (including Farsi, [[Dari]] and [[Tajik language|Tajik]]){{spaced ndash}} 0.42 milyon
# [[Gujarati language|Gujarati]]{{spaced ndash}} 0.41 milyon
# [[Telugu language|Telugu]]{{spaced ndash}} 0.37 milyon
# [[Bengali language|Bengali]]{{spaced ndash}} 0.32 milyon
# [[Tai–Kadai languages|Tai–Kadai]] (including [[Thai language|Thai]] at [[Lao language|Lao]]){{spaced ndash}} 0.31 milyon
#[[Urdu]]{{spaced ndash}}0.3 million
# [[Greek language|Griyego]]{{spaced ndash}} 0.27 milyon
# [[Punjabi language|Punjabi]]{{spaced ndash}} 0.29 milyon
# [[Tamil language|Tamil]]{{spaced ndash}} 0.27 milyon
# [[Armenian language|Armenian]]{{spaced ndash}} 0.24 milyon
# [[Serbo-Croatian]] (kabilang [[Bosnian language|Bosnian]], [[Croatian language|Croatian]], [[Montenegrin language|Montenegrin]], at [[Serbian language|Serbian]]){{spaced ndash}} 0.24 million
# [[Hebrew language|Hebreo]]{{spaced ndash}} 0.23 milyon
# [[Hmong language|Hmong]]{{spaced ndash}} 0.22 milyon
# [[Bantu languages]] (including [[Swahili language|Swahili]]){{spaced ndash}} 0.22 million
# [[Khmer language|Khmer]]{{spaced ndash}} 0.20 milyon
# [[Navajo language|Navajo]]{{spaced ndash}} 0.16 milyon
# [[Indo-European languages|ibang Indo-European wika]]{{spaced ndash}} 578,492
# [[Afro-Asiatic languages|ibang Afro-Asiatic wika]]{{spaced ndash}} 521,932
# [[Niger–Congo languages|ibang Niger–Congo wika]]{{spaced ndash}} 515,629
# [[West Germanic languagesang West Germanic wika]]{{spaced ndash}} 487,675
# [[Austronesian languages|wikang Austronesian]]{{spaced ndash}} 467,718
# [[Indo-Aryan languages|ibang Indic wika]]{{spaced ndash}} 409,631
# [[Languages of Asia|ibang mga wika ng Asia]]{{spaced ndash}} 384,154
# [[Slavic languages|ibang mga wikang Slavic]]{{spaced ndash}} 338,644
# [[Dravidian languages|ibang mga wikang Dravidia]]{{spaced ndash}} 241,678
# [[Languages of North America|ibang mga wika ng Hilagang Amerika]]{{spaced ndash}} 195,550
# [[List of language families|iba at hindi matukoy na wika]]{{spaced ndash}} 258,257
{{div col end}}
== Pamahalaan at politika ==
{{main|Pamahalaan ng Estados Unidos}}
[[Talaksan:US Capitol building, April 20, 2019 3.jpg|thumb|Ang [[Kapitolyo ng Estados Unidos]] sa [[Washington, DC]], kinalalagyan ng [[Kongreso ng Estados Unidos|Kongreso ng US]], ang [[Lehislatura|sangay lehislatibo]] ng pamahalaan ng Estados Unidos]]
[[Talaksan:Joe Biden official portrait 2013 (cropped).jpg|thumb|Si [[Joe Biden]], ang kasalukuyang Pangulo ng Estados Unidos]]
[[File:Kamala_Harris_Vice_Presidential_Portrait.jpg|thumb|Si [[Kamala Harris]], ang kasalukyang Pangalawang Pangulo ng Estados Unidos.]]
[[File:Official_photo_of_Speaker_Nancy_Pelosi_in_2019.jpg|thumb|Si [[Nancy Pelosi]], ang kasalukuyang Ispiker ng Mababang Kapulungan ng Estados Unidos.]]
Binubuo ng limampung [[Estado ng Estados Unidos|estado]] ang Amerika na may limitadong [[awtonomiya]] at kung saan ang [[batas federal]] ang nananaig sa [[batas ng estado]]. Sa pangkalahatan, ang mga usapin sa loob ng hangganan ng mga estado ay saklaw ng kani-kanilang mga pamahalaang estado. Nabibilang dito ang panloobang komunikasyon; mga regulasyong may kinalaman sa pag-aari, industrya, negosyo, at kagamitang pampubliko; ang [[United States Code|kodigong kriminal]] ng estado; at mga kondisyon ng pagtatrabaho sa loob ng estado. Pumapailalim ang [[District of Columbia|Distrito ng Kolumbiya]] sa hurisdiksiyon ng [[Kongreso ng Estados Unidos]], at may limitadong [[Alituntuning Lokal ng Distrito ng Columbia|alituntuning lokal]].
Ang [[saligang batas]] ng iba't ibang estado ay may pagkakaiba sa ilang detalye ngunit kapwa sumusunod sa iisang huwarang tulad ng sa Saligang Batas federal, kabilang dito ang pahayag sa karapatang pantao at ang plano ng pagbubuo ng gobyerno. Sa mga usaping gaya ng pagpapatakbo ng negosyo, mga bangko, kagamitang pampubliko at mga kawang-gawang institusyon, ang saligang batas ng bawat estado ay kadalasang mas detalyado at klaro kaysa sa Saligang Batas federal. Sa mga nakalipas na taon, umako ng mas malawak na responsibilidad ang pamahalaang federal sa mga bagay-bagay gaya ng kalusugan, edukasyon, kapakanan, transportasyon, pabahay, at pagsulong urban.
Binubuo ng tatlong sangay ang pamahalaang pederal: ang [[ehekutibo]] (pinamumunuan ng [[Pangulo ng Estados Unidos|Pangulo]]), ang [[lehislatura]] (ang [[Kongreso ng Estados Unidos|Kongreso]]), at ang [[hudikatura]] (pinamumunuan ng [[Korte Suprema ng Estados Unidos|Korte Suprema]]). Nahahalal ang pangulo sa isang mandato ng apat na taon ng [[US Electoral College|Electoral College]], na nahihirang sa botong popular sa limampung estado. Nahahalal naman ang mga miyembro ng Konggreso sa mandato ng 2 taon sa [[Kamara ng mga Kinatawan ng Estados Unidos|Kamara ng mga Kinatawan]] at ng 6 taon sa [[Senado ng Estados Unidos|Senado]]. Tinatakda ng Pangulo ang mga huwes ng Korte Suprema at may pahintulot ng Senado sa pagkakaroon ng hindi limitadong termino. Kinokopya ng modelong tripartite na ito ng pamahalaan sa antas ng estado sa pangkalahatan. May iba't ibang anyo ang mga lokal na pamahalaan.
Pinamamayanihan ang pamahalaang pederal at pang-estado ang dalawang pangunahing partidong pampolitika, ang mga [[Partido Republikano ng Estados Unidos|Republikano]] (''Republicans'') at ang mga [[Partido Demokrata ng Estados Unidos|Demokrata]] (''Democrats''). Mayroong ding ibang maliliit na partido; ngunit hindi sila nakakapanghikayat ng kasindaming tagasuporta. Sa kabuuan, nangingibabaw ang tulad ng sa ''right wing'' ng mga demokrasya sa Europa ang kulturang pampolitika sa Estados Unidos at madalas na nakikitungo sa iba't ibang usapin. Mahirap tukuyin ang kategoryang kinabibilangan ng dalawang partidong ito. Sa kulturang pampolitika ng Estados Unidos, mailalarawan ang Partido Republikano bilang ''center-right'' at ang Partido Demokrata naman ay ''center-left''. Ang mga kandidato ng mga partido menor at independiente ay bihirang nahahalal, at kung nahalal man ay sa lokal o estado lamang, ngunit sa sistema ng politika ng bansa, nananaig ang mga "hakot partido" sa mga koalisyon. Ang mga patakaran at ideolohiya ng kasalukuyang Pangulo ng Estados Unidos ang may malaking ginagampanan sa patakbo ng kanyang partido, pati na rin sa plataporma ng oposisyon.
=== Pagkakalahating Pampolitika ===
{{main|Pagkakahating Pampolitika ng Estados Unidos}}
Ang Estados Unidos ay isang [[pederasyon|unyong pederal]] na may limampung estado. Ang orihinal na labintaltong estado ay ang unang labintatlong kolonya na nag-aklas mula sa pamumuno ng mga Ingles. Noong unang bahagi ng kasaysayan ng bansa, tatlong bagong mga estado ang binuo mula sa mga teritoryo galing na sa umiiral na mga estado: ang [[Kentucky]] mula sa [[Virginia]]; [[Tennessee]] mula sa [[North Carolina]]; at [[Maine]] mula sa [[Massachusetts]]. Karamihan sa ibang mga estado ay nanggaling sa mga teritoryong nakuha mula sa mga digmaan o sa mga nabili ng pamahalaan ng Estados Unidos. Taliwas dito ang nangyari sa [[Vermont]], [[Texas]] at [[Hawaii]]: ang bawat isang ito ay dating malalayang republika bago sumali sa unyon. Noong [[Digmaang Sibil ng Amerika]] humiwalay ang [[Kanlurang Virginia]] sa Virginia. Ang pinakabagong estado-ang Hawaii- a natamasa ang pagiging isang ganap na estado noong Agosoto 21, 1959.<ref>{{cite news |url= http://archives.starbulletin.com/1999/10/18/special/story4.html |title='The Goal Was Democracy for All |work= Honolulu Star-Bulletin |author=Borreca, Richard |date=18 Oktubre 1999 |accessdate=11 Pebrero 2012}}</ref>
Bumuo ang labintatlong kolonya, sa Deklarasyon ng Kalayaan ng Estados Unidos, ng kani-kanilang [[bayang estado]] na katulad ng mga bansa sa [[Europa]] noon. Sa mga sumunod na taon, dumami ang bilang ng mga estado sa Amerika dahil sa paglawak nitong pakanluran, sa pananakop at pagbibili ng mga lupa ng pamahalaang pambansa, at sa paghahati ng ilang estado, nauwi sa kasalukuyang bilang na limampu. Pangkalahatang nahahati ang mga estado sa mas maliit na rehiyong administratibo, kabilang ang mga [[kondado]] o "county", mga [[lungsod]] at mga [[pamayanan]] o "township".
May hawak din ang bansa sa ilang mga teritoryo, distrito at pag-aari, nangunguna na ang [[distrito pederal]] ng Distrito ng Kolumbiya na siyang kabisera ng bansa, ilang mga lugar na insular sa ibayong dagat tulad ng [[Portoriko]], [[American Samoa|Samoa Amerikana]], [[Guam]], [[Northern Mariana Islands|Kapuluang Hilagang Mariyana]], at [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Amerika]]. Nakapanghawak ang bansa sa isang base ng hukbong pandagat sa inookupahang bahagi ng [[Guantanamo Bay|Look ng Guwantanamo]] sa [[Cuba|Kuba]] mula 1898.
Walang pag-aangking teritoryal ang Estados Unidos sa [[Antartica|Antartika]] ngunit nakapagreserba ng karapatang gawin ito.
==Ekonomiya==
{{Infobox economy
| country = Estados Unidos
| image = Usa-world-trade-center-skyscrapers-reflection-night-skyline-cityscape.jpg
| image_size = 325px
| caption = [[New York City]], ang sentrong pananalapi ng Estados Unidos at buong mundo.<ref>{{cite web|url=https://www.longfinance.net/media/documents/GFCI_28_Full_Report_2020.09.25_v1.1.pdf|title=The Global Financial Centres iIndex 18|date=September 2020|publisher=Long Finance}}</ref>
| currency = [[United States dollar]] (USD) {{increase}}
| year = Oktubre 1, 2021 – Setyembre 30, 2022
| organs = [[World Trade Organization|WTO]], [[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]] at iba pa
| group = {{plainlist|
* [[Developed country|Developed/Advanced]]<ref>{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=110&sg=All+countries+%2f+Advanced+economies |title=World Economic Outlook Database, April 2019 |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=September 29, 2019}}</ref>
* [[World Bank high-income economy|High-income economy]]<ref>{{cite web |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/906519-world-bank-country-and-lending-groups |title=World Bank Country and Lending Groups |publisher=[[World Bank]] |website=datahelpdesk.worldbank.org |access-date=September 29, 2019}}</ref>}}
| population = {{increase}} 332,564,727 (16-Mar-2022)<ref>{{cite web |url=https://www.census.gov/popclock/?intcmp=home_pop |title=U.S. and World Population Clock |publisher=U.S.census.gov <https://www.census.gov> |access-date=2022-01-01}}</ref><ref name="Worldometer">{{cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/us-population/|title = United States Population (2021) - Worldometer}}</ref>
| gdp = {{increase}} $24.8 trilyon (2021)<ref name="GDP IMF">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October|title=World Economic Outlook Database, October 2021 |date=October 2021 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]]|access-date=January 3, 2022}}</ref>
| gdp rank = {{plainlist|
* [[List of countries by GDP (nominal)|1st (nominal; 2022)]]
* [[List of countries by GDP (PPP)|2nd (PPP; 2022)]]}}
| growth = {{plainlist|
* 2.3% (2019) –3.4% (2020)
* 5.6% (2021e) 3.7% (2022f)<ref>{{cite web |title=Global Economic Prospects, January 2022 |page=4 |url=https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/36519/9781464817601.pdf?sequence=10&isAllowed=y |website=openknowledge.worldbank.org |date=8 January 2022 |publisher=[[World Bank]] |access-date=19 January 2022|last1=Bank |first1=World }}</ref>
}}
| per capita = {{increase}} $74,725 (est 2022)<ref name="GDP IMF"/><ref name="GDP per capita">See [[List of countries by GDP (nominal) per capita]].</ref>
| per capita rank = {{plainlist|
* [[List of countries by GDP per capita (nominal)|9th (nominal; 2022)]]
* [[List of countries by GDP per capita (PPP)|15th (PPP; 2022)]]}}
| sectors = {{plainlist|
* [[Primary sector of the economy|Agrikultura]]: 0.9%
* [[Secondary sector of the economy|Industriya]]: 18.9%
* [[Tertiary sector of the economy|Mga Serbisyo]]: 80.2%
* (2017 est.)<ref name="CIA_US">{{cite web|title=Field Listing: GDP – Composition, by Sector of Origin|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/|website=Central Intelligence Agency World Factbook|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|access-date=April 3, 2018}}</ref>}}
| components = {{plainlist|
* Pagkonsumo ng sambahayan: 68.4%
* Pagkonsumo o paggasta ng Gobyerno: 17.3%
* Puhunan sa nakatakdan kapital: 17.2%
* Pamumuhan sa mga imbentoryo: 0.1%
* Pagluwas ng mga produktExporto at serbisyo: 12.1%
* Pang-aangkat ng mga kalakal at mga serbisyo: −15%
* (2017 est.)<ref name="CIA_US" />}}
| inflationary = {{plainlist|ng
* 1.5% (2020 est.)<ref name="IMFWEOUS">{{cite web |title=World Economic Outlook Database, October 2020 |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=111,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,PCPIPCH,&sy=2018&ey=2025&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |website=IMF.org |publisher=International Monetary Fund |access-date=October 18, 2020}}</ref>
* 1.7% (Aug. 2019)<ref>{{cite web|title=Consumer Price Index – August 2019|date=September 12, 2019|url=https://www.cnbc.com/2019/09/12/us-consumer-price-index-august-2019.html|publisher= CNBC}}</ref>}}
| millionaires =
| poverty = {{plainlist|
*{{increaseNegative}} 11.4% (2020)<ref name="PovertyCB">{{cite web|title=Income and Poverty in the United States: 2020|url=https://www.census.gov/library/publications/2021/demo/p60-273.html|date=September 14, 2021|publisher=[[United States Census Bureau]] |access-date=October 5, 2020}}</ref>
*{{increaseNegative}} 37.2 milyon (2020)<ref name="PovertyCB" />}}
| gini = {{plainlist|
*{{increaseNegative}} 48.9 {{color|red|high}} (2020, [[United States Census Bureau|USCB]])<ref>{{cite web |url=https://www.census.gov/content/dam/Census/library/visualizations/2021/demo/p60-273/figure3.pdf |title=Income Distribution Measures and Percent Change Using Money Income and Equivalence-Adjusted Income |publisher=United States Census Bureau |website=census.gov|access-date=January 15, 2021}}</ref>
*{{increaseNegative}} 43.4 {{color|darkorange|medium}} (2017, [[Congressional Budget Office|CBO]])<ref>{{cite web |title=The Distribution of Household Income, 2017 |url=https://www.cbo.gov/system/files/2020-10/56575-Household-Income.pdf |pages=31, 32 |website=cbo.gov |publisher=[[Congressional Budget Office]] |date=October 2, 2020 |access-date=October 19, 2020}}</ref>}}
| hdi = {{plainlist|
* {{increase}} 0.926 {{color|darkgreen|very high}} (2019)<ref>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/indicators/137506 |title=Human Development Index (HDI) |publisher=[[Human Development Report|HDRO (Human Development Report Office)]] [[United Nations Development Programme]] |website=hdr.undp.org |access-date=December 11, 2019}}</ref> ([[List of countries by Human Development Index|17th]])
* {{increase}} 0.808 {{color|darkgreen|very high}} [[List of countries by inequality-adjusted HDI|IHDI]] (2019)<ref>{{cite web |title=Inequality-adjusted HDI (IHDI) |url=http://hdr.undp.org/en/indicators/138806 |website=hdr.undp.org |publisher=[[United Nations Development Programme|UNDP]] |access-date=May 22, 2020}}</ref>}}
| labor = {{plainlist|
* {{increase}} 161.4 million (October 2021)<ref name="BLS_JobsData" />
* {{increase}} 58.8% employment rate (October 2021)<ref name="BLS_JobsData" />}}
| unemployment = {{plainlist|
* {{decreasePositive}} 3.8% (February 2022)<ref name="BLS_JobsData">{{cite web|url=https://www.bls.gov/news.release/empsit.t01.htm |title=Employment status of the civilian population by sex and age |publisher=[[Bureau of Labor Statistics]] |website=BLS.gov |access-date=October 4, 2020}}</ref>
* {{decreasePositive}} 10.9% youth unemployment (December 2021; 16 to 19 year-olds)<ref name="BLS_JobsData" />
* {{decreasePositive}} 6.9 million unemployed (November 2021)<ref name="BLS_JobsData" />}}
| average gross salary = {{IncreasePositive}} $69,392 (2020)<ref name="CPS 2015">{{cite web|url=https://www.worlddata.info/average-income.php#:~:text=The%20average%20gross%20annual%20wage,than%20in%20the%20previous%20year).|title=Usual Weekly Earnings of Wage and Salary Workers First Quarter 2017|date=July 17, 2018 |website=Bureau of Labor Statistics|publisher=U.S. Department of Labor|access-date=September 13, 2018}}</ref>
| gross median = {{increase}} $1,010 weekly (Q4, 2021)<ref>{{cite web |title=Usual Weekly Earnings Summary |url=https://www.bls.gov/news.release/wkyeng.nr0.htm |website=www.bls.gov |publisher=Bureau of Labor Statistics |date=January 17, 2020}}</ref>
| occupations = {{plainlist|
* [[Primary sector of the economy|Agriculture]]: 1.0%
* [[Secondary sector of the economy|Industry]]: 19%
* [[Tertiary sector of the economy|Services]]: 80%
* (FY 2018)<ref>{{cite web|title=Employment by major industry sector|url=https://www.bls.gov/emp/tables/employment-by-major-industry-sector.htm|publisher=Bureau of Labor Statistics|access-date=July 5, 2018}}</ref>}}
| industries = {{hlist| [[Petroleum]] | [[steel]] | [[motor vehicles]] | [[aerospace]] | [[telecommunications]] | [[chemicals]] | [[electronics]] | [[food processing]] | [[information technology]] | [[consumer goods]] | [[lumber]]| [[mining]] }}
| exports = {{decrease}} $2.127 trillion (2020)<ref name=wto>{{cite web|title=U.S. trade in goods with World, Seasonally Adjusted |url=https://www.census.gov/foreign-trade/Press-Release/current_press_release/ft900.pdf|work=[[United States Census Bureau]]|access-date=June 1, 2021}}</ref>
| export-goods = {{ublist|[[Agricultural]] products 10.7%| [[Fuels]] and [[mining]] products 9.4%| [[Manufacturers]] 74.8%| Others 5.1%<ref>{{cite web|url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/historical/SAEXP.pdf|title=Exports of goods by principal end-use category|work=Census Bureau}}</ref>}}
| export-partners = {{ublist|{{flag|European Union}}(+) 18.7%| {{flag|Canada}}(+) 18.3%| {{flag|Mexico}}(+) 15.9%| {{flag|China}}(-) 8%| {{flag|Japan}}(+) 4.4%||Others 34.8%<ref name=wto />}}
| imports = {{decrease}} $2.808 trillion (2020)<ref name=wto />
| import-goods = {{ublist|[[Agricultural]] products 10.5%| [[Fuels]] and [[mining]] products 10.7%| [[Manufacturers]] 78.4%| Others 4.2%<ref>{{cite web|url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/historical/SAIMP.pdf|title=Imports of goods by principal end-use category|work=Census Bureau}}</ref>}}
| import-partners = {{ublist|{{flag|China}}(-) 21.4%| {{flag|European Union}}(+) 18.9%| {{flag|Mexico}}(+) 13.2%| {{flag|Canada}}(+) 12.6%| {{flag|Japan}}(+) 6%||Others 27.9%<ref name=wto />}}
| current account = {{decrease}} −$501.3 billion (2020 est.)<ref name="CIAWFUS">{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/ |title=The World Factbook |publisher=[[Central Intelligence Agency]] |website=CIA.gov |access-date=August 17, 2019}}</ref>
| FDI = {{plainlist|
* {{increase}} Inward: $156.3 billion (2020)<ref>{{cite web|title=UNCTAD 2019|url=https://unctad.org/system/files/official-document/tdstat45_FS09_en.pdf|access-date=2020-01-06|website=UNCTAD}}</ref>
* {{increase}} Outward: $92.8 billion (2020)<ref>{{cite web|title=Country Fact Sheets 2018|url=http://unctad.org/en/Pages/DIAE/World%20Investment%20Report/Country-Fact-Sheets.aspx|website=unctad.org|access-date=24 July 2019}}</ref>}}
| debt = {{increaseNegative}} 128.6% of GDP (FY 2020)<ref>{{cite web|url=https://www.usgovernmentspending.com/us_debt_to_gdp|title=Federal Debt: Total Public Debt as Percent of Gross Domestic Product}}</ref>
| gross external debt = {{increaseNegative}} $21.3 trillion (December 2020)<ref>{{cite web|publisher=U.S. Department of the Treasury|url=https://ticdata.treasury.gov/Publish/debta2020q3.html|title=Treasury TIC Data|access-date=2021-01-30 |df=mdy-all}}</ref> note: approximately four-fifths of US external debt is denominated in US dollars<ref name="CIAWFUS" />
| revenue = $3.42 trillion (2020)<ref>{{cite web |url=https://www.usgovernmentrevenue.com/ |title=US Government Finances: Revenue, Deficit, Debt, Spending since 1792}}</ref>
| expenses = $6.55 trillion (2020)<ref>{{cite web|url=https://www.usgovernmentspending.com/federal_budget |title=US Federal Budget Overview - Spending Breakdown Deficit Debt Pie Chart |access-date=2021-01-29 |df=mdy-all}}</ref>
| deficit = {{increaseNegative}} −2.9 of GDP (2016)<br />note: for the US, revenues exclude social contributions of approximately $1.0{{nbs}}trillion; expenditures exclude social benefits of approximately $2.3{{nbs}}trillion (2015 est.)
| reserves = $41.8 billion (August 2020)<ref>{{cite web|url=https://www.treasury.gov/resource-center/data-chart-center/IR-Position/Pages/01042019.aspx|title=U.S. International Reserve Position|website=Treasury.gov|access-date=January 18, 2019}}</ref>
| credit = {{plainlist|
* [[Standard & Poor's]]:<ref>{{cite web |title=Sovereigns rating list |publisher=Standard & Poor's |url=http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu?sectorName=null&subSectorCode=39&filter=U |access-date=August 20, 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110618090608/http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu?sectorName=null&subSectorCode=39&filter=U |archive-date=June 18, 2011 |df=mdy-all}}</ref><ref name=guardian>{{cite news |title=How Fitch, Moody's and S&P rate each country's credit rating |date=April 15, 2011 |first1=Simon |last1=Rogers |first2=Ami |last2=Sedghi |work=The Guardian|location=London |url=https://www.theguardian.com/news/datablog/2010/apr/30/credit-ratings-country-fitch-moodys-standard |access-date=May 28, 2011}}</ref>
* AA+ (Domestic)
* AA+ (Foreign)
* AAA (T&C Assessment)
* Outlook: Stable
----
* [[Moody's]]:<ref name=guardian /><ref>{{cite news|last=Riley|first=Charles|title=Moody's affirms Aaa rating, lowers outlook|url=https://money.cnn.com/2011/08/02/news/economy/moodys_credit_rating/index.htm?hpt=hp_t1|publisher=CNN|date=August 2, 2017}}</ref>
* Aaa
* Outlook: Stable
----
* [[Fitch Group|Fitch]]:<ref>{{cite web|title=Fitch Affirms United States at 'AAA'; Outlook Stable|url=https://www.fitchratings.com/creditdesk/press_releases/detail.cfm?pr_id=824532|website=Fitch Ratings}}</ref><ref>{{cite web|title=Scope affirms the USA's credit rating of AA with Stable Outlook|url=https://www.scoperatings.com/#search/research/detail/160368EN|website=Scope Ratings}}</ref>
* AAA
* Outlook: Stable}}
| aid = ''donor'': [[Official development assistance|ODA]], $35.26 billion (2017)<ref name="oecd-aid">{{cite web|title=Development aid rises again in 2016 but flows to poorest countries dip |url=http://www.oecd.org/dac/development-aid-rises-again-in-2016-but-flows-to-poorest-countries-dip.htm |website=[[OECD]] |access-date=2017-09-25 |date=2017-04-11 |df=mdy-all}}</ref>
| cianame = united-states
| spelling = US
}}
Ang Estados Unidos ay isang mayaman at maunlad na bansa na may ekonomiyang pamilihan<ref>{{cite web |url=https://worldpopulationreview.com/country-rankings/market-economy-countries |title=Market Economy Countries 2021 |publisher=World Population Review |access-date=September 12, 2021}}</ref> at ang may pinakamalaking nominal na [[GDP]] at kabuuang yaman. Ito ang ikalawang bansa sa buong mundo na may kakayahan sa pagbili ng mga mamamayan nito.<ref>{{cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=43&pr.y=19&sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512,672,914,946,612,137,614,546,311,962,213,674,911,676,193,548,122,556,912,678,313,181,419,867,513,682,316,684,913,273,124,868,339,921,638,948,514,943,218,686,963,688,616,518,223,728,516,558,918,138,748,196,618,278,624,692,522,694,622,142,156,449,626,564,628,565,228,283,924,853,233,288,632,293,636,566,634,964,238,182,662,359,960,453,423,968,935,922,128,714,611,862,321,135,243,716,248,456,469,722,253,942,642,718,643,724,939,576,644,936,819,961,172,813,132,199,646,733,648,184,915,524,134,361,652,362,174,364,328,732,258,366,656,734,654,144,336,146,263,463,268,528,532,923,944,738,176,578,534,537,536,742,429,866,433,369,178,744,436,186,136,925,343,869,158,746,439,926,916,466,664,112,826,111,542,298,967,927,443,846,917,299,544,582,941,474,446,754,666,698,668&s=PPPGDP&grp=0&a=|title=Report for Selected Country Groups and Subjects (PPP valuation of country GDP)|publisher=IMF|language=en-US|access-date=December 29, 2017}}</ref> Ito ang ika siyam na bansa sa buong mundo sa kada taong nominal na [[GDP]] at ika-15 sa kada taong Paridad ng Kakayahang Pagbili noong 2021.<ref>{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/index.aspx |title=World Economic Outlook Database, April 2019 |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=April 9, 2019}}</ref> Ang Estados Unidos ang pinakamakapangyarihan sa usaping ekonomiyang pangteknolohiya at paglikha ng mga bagong ideya at produkto lalo na [[intelihensiyang artipisyal]], [[kompyuter]], [[parmasyutikal]], [[medikal]], [[pangkalawakan]] at kagamitang panghukbo.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/ |title=United States reference resource |work=[[The World Factbook]] [[Central Intelligence Agency]] |access-date=May 31, 2019}}</ref> Ang [[Dolyar ng Estados Unidos]] ang salaping pinakaginagamit sa mga transaksiyon sa buong mundo at ang pinakainiimbak na salapi na sinusuportahan ng ekonomiya ng Estados Unidos, militar ng Estados Unido, sistemang petrodolyar at ang kaugnay na [[eurodollar]] at malaking pamilihan ng US Treasury.<ref name="federalreserve.gov">{{cite web|url=http://www.federalreserve.gov/pf/pdf/pf_4.pdf |title=The Implementation of Monetary Policy – The Federal Reserve in the International Sphere|access-date=August 24, 2010}}</ref><ref>{{cite web|author=Zaw Thiha Tun|title=How Petrodollars Affect The U.S. Dollar |url=http://www.investopedia.com/articles/forex/072915/how-petrodollars-affect-us-dollar.asp|date=July 29, 2015|access-date=October 14, 2016}}</ref> Ang ilang mga bansa ay gumagamit sa US dollar bilang de factor currency.<ref name="Benjamin J. Cohen 2006, p. 17">Benjamin J. Cohen, ''The Future of Money'', Princeton University Press, 2006, {{ISBN|0691116660}}; ''cf.'' "the dollar is the de facto currency in Cambodia", Charles Agar, ''[[Frommer's]] Vietnam'', 2006, {{ISBN|0471798169}}, p. 17</ref><ref>{{cite web |url = http://www.multpl.com/us-gdp-growth-rate/table/by-year|title = US GDP Growth Rate by Year |date=March 31, 2014 |access-date=June 18, 2014 |website = multpl.com|publisher = US Bureau of Economic Analysis}}</ref> Kabilang sa mga kasamang nakikipagkalakalan sa Estados Unidos ang [[Tsina]], [[European Union]], [[Canada]], [[Mexico]], [[India]], [[Japan]], [[Timog Korea]], [[United Kingdom]], at [[Taiwan]].<ref name="auto">{{cite web |url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/highlights/top/top1612yr.html|title = Top Trading Partners |date=December 2016 |access-date=July 8, 2017 |publisher=U.S. Census Bureau}}</ref> Ang Estados Unidos ang pinakamalaking tagapag-angkat at ang ikalawang pinakamalaking tagapagaluwas.<ref>{{cite web |url=https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/wts2019_e/wts2019_e.pdf |title=World Trade Statistical Review 2019 |work=[[World Trade Organization]] |page=100 |access-date=May 31, 2019}}</ref> Ito ay may kasunduan sa malayang kalakalan sa ilang mga bansa kasama ang [[United States–Mexico–Canada Agreement|USMCA]], Australia, Timog Korea, Switzerland, Israel at marami pang iba.<ref>{{cite web |url=https://ustr.gov/trade-agreements/free-trade-agreements |title=United States free trade agreements |work=[[Office of the United States Trade Representative]] |access-date=May 31, 2019}}</ref>
Ang ekonomiya nito ay sinasanhi ng masagang mga mapagkukunan sa kalikasan, mahusay na pinaunlad na mga inprastruktura at malaking produktibidad o pagiging produktibo ng mga mamamayan nito.<ref name="Wright, Gavin 2007 p. 185">Wright, Gavin, and Jesse Czelusta, "Resource-Based Growth Past and Present", in ''Natural Resources: Neither Curse Nor Destiny'', ed. Daniel Lederman and William Maloney (World Bank, 2007), p. 185. {{ISBN|0821365452}}.</ref> Ito ay may ika-7 malaking kabuuang halaga ng mapagkukunang pangkalikasan na nagkakahalagang[[United States dollar|Int$]]45{{nbs}}trilyon noong 2015.<ref>{{cite o nweb|url=http://www.investopedia.com/articles/markets-economy/090516/10-countries-most-natural-resources.asp|title=10 Countries With The Most Natural Resources|date=September 12, 2016|last=Anthony|first=Craig|website=[[Investopedia]]}}</ref>
Ang mga Amerikano ang may pinakamataas na sahod ng empleyado at pangbahay sa mga bansang kasapi ng [[OECD]].<ref>{{cite web|url=http://www.oecdbetterlifeindex.org/topics/income/|title=Income|work=Better Life Index|publisher=OECD|access-date=September 28, 2019|quote=In the United States, the average household net adjusted disposable income per capita is USD 45 284 a year, much higher than the OECD average of USD 33 604 and the highest figure in the OECD.}}</ref>
Noong 1890, nalampasan ng Estados Unidos ang [[Imperyong British]] bilang pinakaproduktibo o mapakinabangan na ekonomiya sa buong mundo.<ref name="Digital History">{{cite web|author1=Digital History |author2=Steven Mintz |url=http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display.cfm?HHID=188 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040302193732/http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display.cfm?HHID=188 |archive-date=2004-03-02 |title=Digital History |publisher=Digitalhistory.uh.edu |access-date=April 21, 2012 |df=mdy-all}}</ref> Ito ang pinakamalaking prodyuser ng petrolyo at natural gas.<ref name="lop">{{cite web|url=https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=36292|title=United States remains the world's top producer of petroleum and natural gas hydrocarbons|website=EIA}}</ref> Noong 2016, ito ang pinakamalaking bansang nakikipagkalakalan.<ref>{{cite news|author1=Katsuhiko Hara|author2=Issaku Harada (staff writers) |url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/Economy/US-overtook-China-as-top-trading-nation-in-2016 |title=US overtook China as top trading nation in 2016 |newspaper=Nikkei Asian Review |date=April 13, 2017|access-date=2017-06-22 |df=mdy-all |location=Tokyo}}</ref>. Ito rin ang ikatlong pinakamalaki sa pagmamanupaktura ng mga produkto na kumakatawan bilang ikalima sa output ng pagmamanupaktura sa buong mundo.<ref name="Vargo, Frank">{{cite web |url=http://shopfloor.org/2011/03/u-s-manufacturing-remains-worlds-largest/18756 |title=U.S. Manufacturing Remains World's Largest |publisher=Shopfloor |date=March 11, 2011 |access-date=March 28, 2012 |author=Vargo, Frank |archive-url=https://web.archive.org/web/20120404234310/http://shopfloor.org/2011/03/u-s-manufacturing-remains-worlds-largest/18756 | archive-date=April 4, 2012 |url-status=dead}}</ref> Hindi lamang ito ang mayroong pinakamalaking panloob na pamilihan ng mga produkto ngunit nangunguna sa kalakalan ng mga serbisyo na nagkakahalagang $4.2{{nbs}}trilyon noong 2018.<ref>{{cite web |url=http://www.wto.org/english/news_e/pres17_e/pr791_e.htm |title=Trade recovery expected in 2017 and 2018, amid policy uncertainty |publisher=World Trade Organization |date=April 12, 2017|access-date=2017-06-22 |df=mdy-all |location=Geneva, Switzerland}}</ref> Sa 500 pinakamalalaking kompanya sa buong mundo, ang 121 ay nakaheadquarter sa Estados Unidos.<ref>{{cite web|url=http://fortune.com/global500/list/filtered?hqcountry=U.S.|title=Global 500 2016 |work=Fortune}} Number of companies data taken from the "Country" filter.</ref> Ang Estados Unidos ang bansa sa buong mundo na may pinakamaraming bilyonaryo na may kabuuang halagang $3 trilyong dolyar.<ref>{{cite web|url=https://www.cnbc.com/2019/05/09/the-countries-with-the-largest-number-of-billionaires.html|title=The US is home to more billionaires than China, Germany and Russia combined|date=May 9, 2019|publisher=CNBC|access-date=May 9, 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://hk.asiatatler.com/life/top-10-countries-with-the-most-billionaires-in-2019|title=Wealth-X's Billionaire Census 2019 report reveals insights and trends about the world's top billionaires|website=hk.asiatatler.com|access-date=May 14, 2019}}</ref>
Ang mga komersiyal na banko sa Estados Unido ay may ariariang $20{{nbs}}trillion noong 2020.<ref>{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/TLAACBW027SBOG/ |title=Total Assets, All Commercial Banks |date=January 3, 1973}}</ref> Ang US [[Global assets under management]] ay mayroong ariariang $30{{nbs}}trilyon.<ref>{{cite web |url=http://www.agefi.fr/sites/agefi.fr/files/fichiers/2016/07/bcg-doubling-down-on-data-july-2016_tcm80-2113701.pdf |title=Doubling Down on Data |website= |archive-url= |archive-date= |access-date=5 March 2022}}</ref><ref>{{cite web |url=https://repositorio.cepal.org/bitstream/handle/11362/45045/1/S1900994_en.pdf |title=The asset management industry in the United States |website= |archive-url= |archive-date= |access-date=5 March 2022}}</ref>
Ang [[New York Stock Exchange]] at [[Nasdaq]] ang pinakamalaking mga [[pamilihan ng stock]] ayon sa [[kapitalisasyon ng pamilihan]] at [[bolyum ng kalakalan]].<ref>{{cite web|url=https://www.world-exchanges.org/our-work/statistics|title=Monthly Reports - World Federation of Exchanges|publisher=WFE}}</ref><ref name="sfc.hk">[http://www.sfc.hk/web/doc/EN/research/stat/a01.pdf Table A – Market Capitalization of the World's Top Stock Exchanges (As at end of June 2012)]. Securities and Exchange Commission (China).</ref> Ang mga pamumuhunang pandayuhan sa Estados Unidos ay umabot ng $4.0{{nbs}}trilyon,<ref name="CIA – The World Factbook">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-woot ng rld-factbook/rankorder/2198rank.html |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |access-date=April 21, 2012}}</ref> samantalang ang pamumuhuan ng Estados Unidos sa mga dayuhang bansa ay umabot ng higit sa $5.6 trilyon.<ref name="cia.gov">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-ot ng factbook/rankorder/2199rank.html |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |access-date=April 21, 2012}}</ref> Ang ekonomiya ng Estados Unidos ay nangunguna sa [[venture capital]]<ref>[http://www.ey.com/Publication/vwLUAssets/Global_venture_capital_insights_and_trends_2014/$FILE/EY_Global_VC_insights_and_trends_report_2014.pdf Adapting and evolving{{snd}}Global venture capital insights and trends 2014]. EY, 2014.</ref> at pagpopondo sa Pandaigdigang Pananaliksik at Pagpapaunlad.<ref>{{cite web|url= http://www.battelle.org/docs/tpp/2014_global_rd_funding_forecast.pdf?sfvrsn=4 |title=2014 Global R&D Funding Forecast |date=December 16, 2013 |website=battelle.org |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209171411/http://www.battelle.org/docs/tpp/2014_global_rd_funding_forecast.pdf?sfvrsn=4 |archive-date= February 9, 2014}}</ref> Ang paggasta ng mga konsumer ay bumubuo ng 68% ng ekonomiya ng Estados Unidos noong 2018,<ref name=consumerecon>[https://fred.stlouisfed.org/graph/?g=ntyj "Personal consumption expenditures (PCE)/gross domestic product (GDP)"] ''FRED Graph'', Federal Reserve Bank of St. Louis</ref> samantalang ang bahaging paggawang sahod ay 43% noong 2017.<ref>[https://fred.stlouisfed.org/series/W270RE1A156NBEA "Shares of gross domestic income: Compensation of employees, paid: Wage and salary accruals: Disbursements: To persons"] ''FRED Graph'', Federal Reserve Bank of St. Louis</ref> Ito ang ikatlong bansa na pinakamalaking merkado ng mga mamimili.<ref name="unstats.un.org">{{cite web|title=United Nations Statistics Division – National Accounts Main Aggregates Database |url=http://unstats.un.org/unsd/snaama/selbasicFast.asp}}</ref> Ang pamilihan ng mga trabaho ay umaakit ng mga immigrante mula sa iba ibang bansa na karaniwan ay edukado dahil sa mas maraming oportunidad sa Estados Unidos.<ref name="The World Factbook">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2112rank.html |title=Country comparison :: net migration rate |date=2014 |access-date=June 18, 2014 |website=Central Intelligence Agency |publisher=The World Factbook |archive-date=Disyembre 26, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181226005157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2112rank.html |url-status=dead }}</ref> Ang Estados ay nangungunang ekonomiya ayons sa mga pag-aaral gaya ng [[Index ng Madaling Pagnegosyo sa bansa]], [[Ulat ng Pagiging Kompetetibo sa Buong Mundo]] at iba pa.<ref name="World Economic Forum">{{cite web |url=http://www3.weforum.org/docs/GCR2013-14/GCR_Rankings_2013-14.pdf |title=Rankings: Global Competitiveness Report 2013–2014 |publisher=World Economic Forum |access-date=June 1, 2014}}</ref>
Ang Ekonomiya ng Estados Unidos ay dumanas ng malalang pagbagsak ng ekonomiya noong recession noong mga 2007-2009 na dulot ng subprime mortgage crisis at lumaganap sa buong mundo.<ref name="FRED – Real GDP">{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/GDPC1 |title=FRED – Real GDP}}</ref><ref name="FRED – Househol7d Net Worth">{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/TNWBSHNO |title=FRED – Household Net Worth}}</ref><ref>{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/PAYEMS |title=FRED-Total Non-Farm Payrolls}}</ref><ref>{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/UNRATE |title=FRED-Civilian Unemployment Rate}}</ref> Ang Estados Unidos ang ika-41 sa [[pagiging pantay ng sahod]] ng mga mamamayan sa mga 156 bansa noong 2017.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2172rank.html#us |title=''CIA World Factbook'' "Distribution of Family Income" |access-date=2022-03-22 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604005151/http://www.forbes.com/feeds/afx/2007/06/12/afx3810988.html#us |url-status=dead }}</ref>.<ref>{{cite news |last=Gray |first=Sarah |date=June 4, 2018 |title=Trump Policies Highlighted in Scathing U.N. Report On U.S. Poverty|url=http://fortune.com/2018/06/04/trump-policies-u-n-report-u-s-poverty/|work=[[Fortune (magazine)|Fortune]]|access-date=September 13, 2018|quote="The United States has the highest rate of income inequality among Western countries", the report states.}}</ref>
===Welfare at mga serbisyong panlipunan===
Hindi kasama ang [[Social Security (United States)|Social Security]] at [[Medicare (United States)|Medicare]], ang Kongreso ng Estados Unidos ay naglaan ng halos $717 bilyon sa mga pondong pederal noong 2010 at karagdagang $210 bilyon ay inilaan sa mga pondo ng estado ($927 bilyong total) para sa mga programang welfare o pagbibigay tulong sa mga nangangailangan. Ang kalahati nito ay napunta sa pangangailangang medikal at halos 40% para sa cash, pagkain (food stamps) at tulong pabahay. Ang ilan sa mga programa ay kinabibilangan ng pagpopondo sa mga paaralang pampubliko, pagsasanay para sa trabaho, mga benepisyong SSI at medicaid.<ref>Means tested programs [http://budget.house.gov/uploadedfiles/rectortestimony04172012.pdf] accessed 19 Nov 2013</ref> {{As of|2011}}, the public social spending-to-GDP ratio in the United States was below the [[OECD]] average.<ref>[http://www.oecd.org/els/socialpoliciesanddata/OECD%282012%29_Social%20spending%20after%20the%20crisis_8pages.pdf Social spending after the crisis]. OECD. (Social spending in a historical perspective, p. 5). Retrieved: 26 December 2012.</ref> Amg halos kalahati ng mga tulong na welfare na nagkakahalagang $462 bilyon ay napunta sa mga pamilyang may anak na ang karamihan ay mga mag-isang nagtataguyod ng anak.<ref name="SMG">{{citation | url = https://singlemotherguide.com/grants-for-single-mothers/ | title = Welfare for Single Mothers | date= January 9, 2014 | author = Dawn | publisher = Single Mother Guide}}</ref>
==Siyensiya at Teknolohiya==
Noong ika-19 na siglo, ang [[United Kingdom]], [[Italya]], Kanlurang [[Europa]], [[Pransiya]], at [[Alemanya]] ang nangunguna sa pagkakatuklas ng mga bagong ideya at kaalaman sa [[siyensiya]] at [[matematika]].<ref>{{cite book|chapter-url=https://books.google.com/books?id=YFDGjgxc2CYC&pg=PA61|title=National innovation systems : a comparative analysis|date=1993|publisher=Oxford University Press|isbn=0195076176|location=New York|pages=61–4|chapter=National Innovation Systems: Britain|ref=Walker1993|author1=Walker, William|editor1-last=Nelson|editor1-first=Richard R.}}</ref><ref>{{cite document|author1=Uilrich Wengenroth|title=Science, Technology, and Industry in tiyhe 19th Century|url=http://www.mzwtg.mwn.tum.de/fileadmin/w00bmt/www/Arbeitspapiere/Wengenroth_sci-tech-ind-19c.pdf|publisher=Munich Centre for the History of Science and Technology|access-date=13 June 2016|date=2000}}</ref> Bagaman, nahuhuli ang Estados Unidos sa pagpormula ng teorya, ito ay nangibabaw sa paggamit ng teorya upang lutasin ang mga problema. Ito ang [[nilalapat na siyensiya]]. Dahil ang mga Amerikano ay malayo sa pinagmumulan ng siyensiyang Kanluranin at pagmamanupaktura, ang mga Amerikano ay kailangang tuklasin ang mga paggawa ng mga bagay. Nang pagsamahin ng mga Amerikano ang kaalamang teoretikal sa Katalihunang Yankee, ang resulta ay isang daloy ng mga mahahalagang imbensiyon. Ang mga mahahalagang Amerikanong imbentor ay kinabibilangan nina [[Robert Fulton]] (na nag-imbento ng [[steamboat]]); [[Samuel Morse]] (nag-imbento ng [[telegraph]]); [[Eli Whitney]] (nag-imbento ng [[cotton gin]]); [[Cyrus McCormick]] (ang [[reaper]]); at [[Thomas Alva Edison]] na siyang pinamalikhain sa lahat ng mga siyentipiko na may maraming imbensiyon na kanyang ginawa.
[[Image:Wrightflyer.jpg|thumb|left|250px| Unang paglipad ng Wright Flyer I, Disyembre 17, 1903, si Orville ang piloto at si Wilbur ang nagpapatakbo ng sulok ng pakpak ng eroplano.]]
Si Edison ay palaging ang una sa paglikha ng paglalapat siyentipiko pero siya ang palaging nagtatapos sa isang idea. Halimbawa, nilikha ng Inhinyeryong British na si [[Joseph Swan]] ang incandescent electric lamp noong 1860, halos 20 taon bago si Edison. Ngunit ang ilaw na bombilya ni Edison ay mas tumatagal sa imbensiyon ni Swan at maaaring patayin o ilawan ng indibidwal samantalang ang bombilya ni Swan ay magagamit lamang kapag ang ilang mga ilaw ay iniliywan o pinatay sa parehong panahon. Pinabuti ni Edison ang kanyang bombilya sa paglikha ng dynamo na sistemang lumilikha ng kuryente. Sa loob ng 30 taon, ang kanyang mga imbensiyon ay nagbigay kuryente o ilaw sa milyong tahanan.
[[File:Buzz salutes the U.S. Flag.jpg|thumb|right|Ang Astronaut na si [[Buzz Aldrin]], piloto ng Lunar Module ng unang misyon ng paglapag sa [[buwan]]. Siya ay makikita sa tabi ng itinayong [[Watawat ng Estados]] sa ibabaw ng buwan.]]
Isa pang pang mahalagang aplikasyon ng mga ideyang siyentipiko sa kagamitang praktikal ang inobasyon ng magkapatid na [[Wilbur at Orville Wright]]. Noong 1980, sila ay nahumaling sa mga account ng mga eksperimentong glider sa Alemanya at kanilang sinimulan ang kanilang imbestigasyon sa mga prinsipyo ng paglipas. Sa pagsasama ng kaalamang siyentipiko at mga kakayahang mekanikal, nilikha nila ang ilang glider. Noong Disyembre 17,1993, matagumpay nilayng nailipad ang pinapatakbong mekanikal na [[eroplano]].
Ang imbensiyong Amerikano na halos hindi napansin noong 1947 ang nagsulong sa [[Panahon ng Impormasyon]] at [[Kompyuter]]. Sa panahong ito, sina [[John Bardeen]], [[William Shockley]], at [[Walter Bratain]] ng [[Bell Laboratories]] ay humango sa mga sopistikadong prinsipyo ng [[mekanikang quantum]] upang imbentuhin ang [[transistor]] na maliit na mga kasangkapan ng [[elektroniko]] na pumalit sa mabibigat na [[vacuum tube]]. Ang transistor at ang [[integrated circuit]] na nilikha pagkatapos ng 10 taon ng pagkakaimbento ng transistor ang gumawang posible na maglagay ng napakaraming mga kagamitang elektoniko sa isang kompyuter o smartphone na pumalit sa mga kompyuter na kasing laki ng isang kwarto noong 1960.
Ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ay nagkaroon ng malalim na epekto sa pagpapaunlad ng siyensiya at teknolohiya sa Estados Unidos. Bago ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang gobyernong pederal ay walang responsibilidad sa pagsuporta ng pagpapaunlad ng siyensiya sa bansa. Noong digmaan, ang pederal na pamahalaan at siyensiya ay bumuo ng matulunguning relasyon. Pagkatapos ng digmaan, ang pederal na pamahalaan ng Estados Unidos ay nagkaroon ng tungkuling suportahan ang siyensiya at teknolohiya. Pagkalipas ng ilang taon, sinuportahan ng pamahalaang pederal ang pagtatatag ng pambansang sistema ng siyensiya at teknolohiya na gumagawa sa Estados Unidos na lider sa buong mundo sa siyensiya at teknolohiya.<ref>Mowery, D. C., & Rosenberg, N. (1998). Paths of Innovation: Technological Change in 20th-Century America. Cambridge, UK: Cambridge University Press.</ref>
Bahagi ng nakaraan at kasalukuyang kadakilaan ng Estados Unidos sa siyensiya ang napakalaking badyet para sa pagsasaliksik at pagpapaunlad na nagkakahalagang $401.6bn noong 2009 na doble sa badyet ng Tsina sa siyensiya na $154.1bn at higit sa 25% sa badyet sa siyensiya ng European Union na $297.9bn.<ref>[http://www.thenewatlantis.com/publications/the-sources-annd-uses-of-us-science-funding The Sources and Uses of U.S. Science Funding].</ref>
Ang Estados Unidos ay nakalikha ng 278 Nobel Laureate sa [[Pisika]], [[Kemika]], [[Pisiolohiya o Medisina]] noong 2021 na ang unang bansa at bumubuo ng 42.5 % ng lahat ng natanggap na Gantimpalang Nobel sa buong mundo sa larangan ng Pisika, Kemika, at Pisiyolohiya. <ref>https://stats.areppim.com/stats/stats_nobelhierarchy.htm</ref>
==Tungkulin at Impluwensiya ng Estados sa Buong Mundo==
Ang Estados Unidos ang isa sa mga bansa sa buong mundo na may malaking impluwensiya sa usaping ekonomiya, kultura, wika, siyensiya, teknolohiya, karapatang pantao at kapayapaan sa buong mundo. Dahil sa mga tulong pandayuhan ng Estados Unidos sa ibang bansa lalo na sa mga mahihirap na bansa, ang mga bansang ito ay karaniwang naiimpluwensiyahan sa usaping mga karapatang pantao sa mga bansang ito dahil sa prinsipyo ng Kapantayan ng Lahat ng Tao na isinusulong ng Estados Unidos. Ang Estados Unidos ay may malaki ring papel sa pagpapanatili ng seguridad sa buong mundo. Halimbawa, nagawang matukoy at mapaslang ng Intelihensiya ng Estados Unidos ang kinarorooanan gamit ang mga sopistikadong teknolohiya ng mga nagtatagong Pinuno ng mga Organisasyong Terorista na kinabibilangan nina [[Osama bin Laden]] na pinuno ng [[Al Qaeda]] at responsable sa pag-Atake noong Setyembre 11, 2001 at [[Abu Bakr al-Baghdadi]] na pinuno ng [[ISIS]]. Dahil din sa suporta nito sa [[Israel]], marami ang galit sa Estados Unidos. Gaya ng ibang mga bansang [[Kanluranin]] na mauunlad, ang Estados Unidos ay may kapangyarihan na magpalumpo ng mga ekonomiya ng isang bansa sa pamamagitan ng pagpapataw ng mga ekonomikong [[sanction]] gaya ng ginawa sa [[Cuba]], [[Iran]], [[North Korea]] at [[Rusya]].
==Relihiyon==
Sa Estados Unidos, ang [[kalayaan ng relihiyon]] ay isa sa pinoprotektahang karapatan ng mga Amerikano na nakasalig sa [[Saligang Batas ng Estados Unidos]] na matatagpuan sa mga sugnay ng [[relihiyon]] sa [[Unang Susog ng Saligang Batas ng Estados Unidos]]. Ito ay malapit na nauugnay sa [[paghihiwalay ng simbahan at estado]] na isang konseptong isinulong ng mga tagapagtatag ng Estados Unidos gaya nina [[James Madison]] at [[Thomas Jefferson]].
Ang '''Unang Susog''' ay may dalawang probisyon na nauukol sa [[relihiyon]]: Ang Sugnay ng '''Establisyemento (pagtatatag)''' at ang Sugnay ng '''Malayang Pagsasanay'''. Ang Establisyemento ay nagbabawal sa gobyerno ng Estados Unidos na "magtatag" ng isang relihiyon. Sa kasaysayan, ito ay nangangahulugan sa pagpipigil ng mga simbahan na isinusulong ng gobyerno gaya ng [[Simbahan ng Inglatera]]. Sa kasalukuyan, ang "establisyemento ng relihiyon" ay pinangangasiwaan ng tatlong bahaging pagsubok na inilatag ng [[Korte Suprema ng Estados Unidos]] sa ''Lemon v Kurtzman, 403, U.S. 602 (1971)''. Isa ilalim ng "pagsubok na Lemon", ang gobyerno ng Estados Unidos ay maaari lamang tumulong sa isang relihiyon kapag (1) ang pangunahing layunin ng pagtulong ay [[sekular]](hindi relihiyoso), (2) ang pagtulong ay dapat hindi nagsusulong o nagpipigil sa isang relihiyon at (3) walang labis na paghihimasok sa pagitan ng simbahan at estado.
Ang Sugnay ng '''Malayang Pagsasanay''' ay nagpoprotekta sa mga mamamayan ng Estados Unidos na magsanay ng relihiyon na kanilang nanaisin kung ito ay hindi lumalabag sa mga ''moralidad ng publiko'' o may ''nakakapilit'' na interes ang gobyerno. Halimbawa, sa ''Prince v. Massachusetts, 321 U.S. 158 (1944)'', isinaad ng Korte Suprema ng Estados Unidos na maaaring pwersahin ng estado ang pagpapabakuna ng mga bata na ang mga magulang ay hindi pumapayag dito sa kadahilanang pang-relihiyon. Isinaad ng Korte Suprema ng Estados Unidos na ang estado ay may interest na mangibabaw sa paniniwala ng mga magulang upang maprotektahan ang kalusugan ng mga mamayan ng Estados Unidos at kanilang kaligtasan.
{{Pie chart
| thumb = center
| caption = Relihiyon sa Estados Unidos (2020)<ref name="Pew2020">{{cite web |title=Measuring Religion in Pew Research Center's American Trends Panel |url=https://www.pewforum.org/2021/01/14/measuring-religion-in-pew-research-centers-american-trends-panel/ |website=Measuring Religion in Pew Research Center’s American Trends Panel | Pew Research Center |publisher=Pew Research Center |access-date=9 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210208090614/https://www.pewforum.org/2021/01/14/measuring-religion-in-pew-research-centers-american-trends-panel/ |archive-date=8 February 2021 |date=14 January 2021 |url-status=live}}</ref>
| label1 = [[Protestantismo|Protestante]]
| value1 = 42
| color1 = Blue
| labelt2 = [[Simbahang Katoliko Romano|Romano Katoliko]]
| value2 = 21
| color2 = Purple
| label3 = [[Mormon]]
| value3 = 2
| color3 = DarkBlue
| label4 = [[Walang relihiyon]]
| value4 = 18
| color4 = White
| label5 = [[Ateismo|Ateista]]
| value5 = 5
| color5 = Grey
| label6 = [[Agnostic]]
| value6 = 6
| color6 = Lightgrey
| label7 = [[Hudaismo|Hudyo]]
| value7 = 1
| color7 = Lightblue
| label8 = [[Islam|Muslim]]
| value8 = 1
| color8 = Green
| label9 = [[Hinduismo|Hindu]]
| value9 = 1
| color9 = DarkOrange
| label10 = [[Budismo|Budista]]
| value10 = 1
| color10 = Gold
| label11 = Ibang [[relihiyon]]
| value11 = 2
| color11 = Chartreuse
| label12= Unanswered
| value12= 1
| color12= Black}}
==Kultura==
Ang Estados Unidos ay isang [[kulturang indibidwalistiko]] na isang uri ng ng [[kultura]] na ang pagpapahalaga ay nasa isang [[indibidwal]] o sarili kesa sa isang [[grupo]]. Ang mga kulturang indidbidwal ay nagbibigay halaga sa sariling pananaw, pribasiya, [[autonomiya]](pangangasiwa sa sariling buhay), pag-asa sa sarili at sariling sikap. Ang mga Amerikano ay gumagamit ng diretsang pakipagtalastasan, naghahayag sa sariling naisin, at gumagamit ng mga iba't ibang paraan upang maayos ang mga alitan sa ibang kapwa tao. Ang Estados Unidos ay isang uri ng [[may mababang pagitan ng kapangyarihan]](low power distance culture) kung saan ito ay nagbibigay halaga sa bawat indibidwal na walang tinitingnang estado o katayuan sa buhay at nagtatakwil ng kawalang kapantayan sa lipunan. Tinatakwil ng mga Amerikano ang mga autoridad sa ikabubuti ng bawat indibidwal na bahagi ng isang lipunan.
==Sirkumsisyon==
{{See also|Pagtutuli sa Estados Unidos}}
Ang bansang ''Estados Unidos'' ay isa sa mga bansang nasa [[Kanlurang Emisperyo]] kabilang ang [[Canada]] sa mga protestanteng mga bansang ang lalaki ay tinutuli sa 70% nito sa [[Bagong Inglatera]] at "Midwest" kasalungat sa mga rehiyong timog at kanluran ay 50% hanggang 30% ang tinutuli.
==Galeriya==
<gallery>
Talaksan:Flag of Alabama.svg|'''[[Alabama]]'''
Talaksan:Flag of Alaska.svg|'''[[Alaska]]'''
Talaksan:Flag of Arizona.svg|'''[[Arizona]]'''
Talaksan:Flag of Arkansas.svg|'''[[Arkansas]]'''
Talaksan:Flag of California.svg|'''[[California]]'''
Talaksan:Flag of Colorado.svg|'''[[Colorado]]'''
Talaksan:Flag of Connecticut.svg|'''[[Connecticut]]'''
Talaksan:Flag of Delaware.svg|'''[[Delaware]]'''
Talaksan:Flag of the District of Columbia.svg|'''[[District of Columbia]]'''
Talaksan:Flag of Florida.svg|'''[[Florida]]'''
Talaksan:Flag of Georgia (U.S. state).svg|'''[[Georgia (estado ng Estados Unidos)|Georgia]]'''
Talaksan:Flag of Hawaii.svg|'''[[Hawaii]]'''
Talaksan:Flag of Idaho.svg|'''[[Idaho]]'''
Talaksan:Flag of Illinois.svg|'''[[Illinois]]'''
Talaksan:Flag of Indiana.svg|'''[[Indiana]]'''
Talaksan:Flag of Iowa.svg|'''[[Iowa]]'''
Talaksan:Flag of Kansas.svg|'''[[Kansas]]'''
Talaksan:Flag of Kentucky.svg|'''[[Kentucky]]'''
Talaksan:Flag of Louisiana.svg|'''[[Louisiana]]'''
Talaksan:Flag of Maine.svg|'''[[Maine]]'''
Talaksan:Flag of Maryland.svg|'''[[Maryland]]'''
Talaksan:Flag of Massachusetts.svg|'''[[Massachusetts]]'''
Talaksan:Flag of Michigan.svg|'''[[Michigan]]'''
Talaksan:Flag of Minnesota.svg|'''[[Minnesota]]'''
Talaksan:Flag of Mississippi.svg|'''[[Mississippi]]'''
Talaksan:Flag of Missouri.svg|'''[[Missouri]]'''
Talaksan:Flag of Montana.svg|'''[[Montana]]'''
Talaksan:Flag of Nebraska.svg|'''[[Nebraska]]'''
Talaksan:Flag of Nevada.svg|'''[[Nevada]]'''
Talaksan:Flag of New Hampshire.svg|'''[[New Hampshire]]'''
Talaksan:Flag of New Jersey.svg|'''[[New Jersey]]'''
Talaksan:Flag of New Mexico.svg|'''[[New Mexico]]'''
Talaksan:Flag of New York.svg|'''[[New York]]'''
Talaksan:Flag of North Carolina.svg|'''[[North Carolina]]'''
Talaksan:Flag of North Dakota.svg|'''[[North Dakota]]'''
Talaksan:Flag of Ohio.svg|'''[[Ohio]]'''
Talaksan:Flag of Oklahoma.svg|'''[[Oklahoma]]'''
Talaksan:Flag of Oregon.svg|'''[[Oregon]]'''
Talaksan:Flag of Pennsylvania.svg|'''[[Pennsylvania]]'''
Talaksan:Flag of Rhode Island.svg|'''[[Rhode Island]]'''
Talaksan:Flag of South Carolina.svg|'''[[South Carolina]]'''
Talaksan:Flag of South Dakota.svg|'''[[South Dakota]]'''
Talaksan:Flag of Tennessee.svg|'''[[Tennessee]]'''
Talaksan:Flag of Texas.svg|'''[[Texas]]'''
Talaksan:Flag of Utah.svg|'''[[Utah]]'''
Talaksan:Flag of Vermont.svg|'''[[Vermont]]'''
Talaksan:Flag of Virginia.svg|'''[[Virginia]]'''
Talaksan:Flag of Washington.svg|'''[[Washington]]'''
Talaksan:Flag of West Virginia.svg|'''[[West Virginia]]'''
Talaksan:Flag of Wisconsin.svg|'''[[Wisconsin]]'''
Talaksan:Flag of Wyoming.svg|'''[[Wyoming]]'''
</gallery>
=== Patakarang panlabas ===
Ang paghaharing militar, ekonomiko, at kultural ng Estados Unidos ang dahilan kung bakit isang mahalagang tema sa politika ng bansa ang [[patakarang panlabas]] (o foreign policy) nito, bukod pa sa kahalagahan ng imahen ng Estados Unidos sa buong mundo.
Nauntog ang patakarang panlabas ng Estados Unidos sa pagitan ng [[pamumukod]] o ''isolationism'', [[imperyalismo]] at paghahalo ng mga ito, sa buong kasaysayan ng bansa.
Nagresulta ang malakas na impluwensiya nito sa politika at kultura ng buong mundo sa sobrang [[anti-Amerikanismo|pagkamuhi]] ng ilan dito, at [[Amerikopilya|pagpuri]] naman at paghanga para sa ilan. Isang halimbawa nito si [[Ayatollah Khomeini]] na tinawag ang Estados Unidos "The Great Satan" (Ang Dakilang Satanas).
== Tingnan din ==
* [[Kasaysayang militar ng Estados Unidos]]
* [[Kronolohiya ng kasaysayan ng Estados Unidos]]
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{United States topics}}
{{Pangkat8}}
[[Kategorya:Estados Unidos| ]]
150cjtwcu9kjwxjmnxyc9l3lt8jjbjo
1960986
1960985
2022-08-06T16:30:37Z
Brydek
119358
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Estados Unidos''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''United States''), opisyal na '''Estados Unidos ng Amerika''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''United States of America''), dinadaglat na '''EU'''/'''EUA''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''US''/''USA''), at karaniwang tinatawag na '''Amerika''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''America'') ay isang [[soberanya|bansang soberano]]. Matatagpuan ang karamihan ng bansa sa gitnang [[Hilagang Amerika]], kung saan naririto ang 48 estado at tanging distritong pederal na nasa gitna ng [[karagatang Pasipiko]] at [[Karagatang Atlantiko|Atlantiko]] sa gitnang [[Hilagang Amerika]] na mayroong mga hangganang panlupa't pandagat sa [[Kanada]] sa hilaga at [[Mehiko]] sa timog at mga hangganang maritimo sa [[Bahamas]] at [[Kuba]] sa katimugan. Mayroon din itong 2 pang estado; ang [[Alaska]] ay nasa hilagang-kanlurang sukdulan ng Hilagang Amerika na humahanggan ng [[Kanada]] sa silangan at [[Rusya]] sa kanluran na pinaghihiwalay ng [[Kipot ng Bering]] habang ang [[Haway]] ay isang [[kapuluan|kapuluang]] [[Polinesya|Polinesyo]] na nasa gitna [[Karagatang Pasipiko]] at ang tanging estado na wala sa [[Kaamerikahan]]. Sumasaklaw din ito ng 5 pangunahing teritoryong di-inkorporado at 9 na pulong ultramarinong menor sa [[Dagat Karibe]] at Karagatang Pasipiko at 326 na reserbang Indiyo. Sa halos 9,147,590 kilometrong kuwadrado (3,531,905 milyang kuwadrado) na mayroong higit 331 milyong naninirahan, ito ang ikaapat na bansang pinakamalaki sa mundo ayon sa panlupaing lawak, ikalima ayon sa magkaratig na lawak, ikatlong pinakamalaki ayon sa kabuuang lawak, at ikatlong bansang pinakapopulado, na isa sa mga pinakadiberso sa mga [[pangkat-etniko]] at [[kalinangan]] na dulot ng imigrasyong malakihan. Ang kabiserang pambansa nito ay [[Washington, D.C.]] habang ang pinakamalaking lungsod at sentro ng pananalapi ay [[Lungsod ng Bagong York]].
Ang mga Paleo-Indians ng Siberia ay nandayuhan sa Hilagang Amerika 12,000 taon na ang nakalilipas. Nagsimula ang [[Europeong pananakop ng Kaamerikahan|pananakop ng mga Europeo]] noong ika-16 na siglo. Nabuo ang Estados Unidos mula sa [[Labintatlong Kolonya|13 kolonyang Britano]] na itinatag sa Silangang Baybayin. Ang pakikipagtalo hinggil sa pagbubuwis at pamamahala ng [[Gran Britanya]] ay nagbunsod sa [[Digmaang Mapanghimagsik sa Amerika|American Revolutionary War]] (1775-1783), na nagpangyaring makamit ng bansa ang kalayaan. Sa huling bahagi ng ika-18 siglo, lalo pang lumawak ang nasasakupan ng Estados Unidos habang unti-unting nag-aangkin ng mga teritoryo, kung minsan sa pamamagitan ng digmaan na nagtaboy sa maraming katutubong Amerikano, at naitatatag ang mga bagong estado. Pagsapit ng 1848, nasakop na ng Estados Unidos ang Hilagang Amerika hanggang sa kanluran. Naging legal ang [[Panahon ng pang-aalipin sa Estados Unidos|pang-aalipin]] sa timugang Estados Unidos hanggang noong ika-19 na siglo, nang buwagin ito ng [[Digmaang Sibil ng Amerika]]. Noong [[Digmaang Espanyol–Amerikano|Digmaang Espanyol-Amerikano]] at [[Unang Digmaang Pandaigdig]], naging [[Bansang makapangyarihan|kapangyarihang pandaigdig]] ang Estados Unidos, na lalong napatunayan sa pagtatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Sa panahon ng [[Digmaang Malamig|Cold War]] (tensyon sa pagitan ng Amerika at Soviet Union), nakipagdigma ang Estados Unidos sa [[Digmaang Koreano|Korean War]] at [[Vietnam War]], pero hindi sila direktang nakipaglaban sa [[Unyong Sobyet|Soviet Union]]. Sumabak ang dalawang superpowers sa kompetisyon ng Space Race, na winakasan ng [[Apollo 11]] (unang paglapag ng tao sa buwan noong 1969). Nagwakas ang Cold War nang [[Pagbuwag ng Unyong Sobyet|mabuwag ang Soviet Union noong 1991]], at ang Estados Unidos ang nanatiling pinakamakapangyarihang bansa sa mundo.
Ang Estados Unidos ay isang pederal na republika at isang kinatawang demokrasya na may tatlong magkakahiwalay na sangay ng gobyerno, kabilang na ang isang lehislaturang bicameral. Mula sa pagkakatatag, miyembro na ito ng [[Mga Nagkakaisang Bansa|United Nations]], [[Bangkong Pandaigdig|World Bank]], [[Pandaigdigang Pondong Pananalapi|International Monetary Fund]], [[Samahan ng mga Estadong Amerikano|Organization of American States]], [[North Atlantic Treaty Organization|NATO]], at iba pang pandaigdigang organisasyon. Isa itong [[Mga panatilihang kasapi ng United Nations Security Council|permanenteng kasapi]] ng [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa|United Nations Security Council]]. Tinaguriang ''melting pot of cultures'', ang populasyon nito ay resulta ng mga siglo ng pandarayuhan ng mga iba’t ibang lahi. Mataas ang ranggo ng Estados Unidos pagdating sa malayang ekonomiya, [[Talatuntunan ng Kaunlarang Pantao|antas ng pamumuhay]], edukasyon, at karapatang pantao; mababa rin ito sa antas ng lantarang korapsyon. Gayunpaman, nababatikos ang bansa dahil sa pagtatangi may kinalaman sa lahi, materyal na pagmamay-ari, at pagpapasahod; maling pagpapatupad sa parusang kamatayan, di-makatuwirang pagbibilanggo, at mahinang pangangalaga sa kalusugan ng pangkalahatang populasyon.
Ang Estados Unidos ay isang [[Bansang maunlad|maunlad na bansa]]. Taglay nito ang sangkapat ng kabuuang [[Kabuuang domestikong produkto|GDP]] ng mundo kaya [[Talaan ng mga bansa ayon sa GDP (nominal)|ito pa rin ang may pinakamalaking ekonomiya sa lahat]]. Batay sa dami, Estados Unidos ang pinakamalaking tagapag-angkat (importer) at pangalawang pinakamalaking tagapagluwas (exporter) ng mga produkto sa buong mundo. Bagaman ang populasyon nito ay katumbas lang ng 4.2% ng pangglobong bilang, hawak naman nito ang halos 30% ng kabuuang yaman ng mundo, ang pinakamalaki sa lahat ng mga bansa. Gumagastos ang bansa ng katumbas ng sangkatlo ng gastusing pangmilitar ng daigdig, kaya ito ang nangungunang kapangyarihang militar sa buong mundo. Maimpluwensiya rin ito pagdating sa politika, kultura, at siyensiya.
== Kasaysayan ==
{{main|Kasaysayan ng Estados Unidos}}
=== Mga Sinaunang Tao at Kasaysayan Bago ang Panahon ni Columbus ===
[[Talaksan:Cliff Palace-Colorado-Mesa Verde NP.jpg|thumb|Ang [[:en:Cliff_Palace|Cliff Palace]], na itinayo ng mga katutubong Amerikano na [[:en:Ancestral_Puebloans|Puebloano]] sa pagitan ng 1190 at 1260|306x306px]]
Pinaniniwalaang ang mga unang nanirahan sa Hilagang Amerika ay mga taong nandayuhan mula sa Siberia patawid ng Beringia patungong Alaska 12,000 taon na ang nakalilipas (Ang Beringia ay tumutukoy sa lugar kung saan nagdurugtong ang lupain ng Siberia at Alaska noong sinaunang panahon. Sinasabing pinagdurugtong pa noon ng isang ''land bridge'' ang lupain ng Chukchi Peninsula ng Sibera at ang Seward Peninsula ng Alaska bago ito paghiwalayin ng katubigan na kilala ngayon bilang Bering Strait). Pero may ebidensiya di-umano na mas maaga pa rito ang pagdating nila. Ang kulturang Clovis, na umiral humigit-kumulang noong 11,000 BC, ang pinaniniwalaang kumakatawan sa mga unang taong nandayuhan sa Amerika. Ito marahil ang una sa tatlong bugso ng malakihang pandarayuhan patungong Hilagang Amerika; ang mga huling bugso ang nagdala sa kasalukuyang mga katutubo ng Athabaskan, Aleut, at Eskimo.
Sa pagdaan ng panahon, nagkahalo-halo na ang mga katutubo sa Hilagang Amerika. Ilan sa mga ito, gaya ng kulturang Mississippiano sa timog-silangan bago ang panahon ni Columbus, ay bumuo ng masulong na agrikultura, arkitektura, at sari-saring mga komunidad. Pinakamalaki sa mga ito ang Cahokia, isang dating lunsod-estado na ngayon ay dinadayong kaguhuan sa kasalukuyang Estados Unidos. Sa tinatawag na Four Corners Region (isang rehiyon kung saan nagtatagpo ang apat na kantong hangganan ng mga estado ng Utah, Arizona, Colorado, at New Mexico), nabuo ang kultura ng mga katutubong Puebloano mula sa mga siglo ng mga pag-eeksperimento sa agrikultura. Ang Haudenosaunee, na matatagpuan sa timugang rehiyon ng Great Lakes, ay unti-unting naitatag sa pagitan ng ika-12 at ika-15 siglo. Lumaganap sa mga estadong Atlantiko ang mga tribo ng Algonquian, na nakilala sa pangangaso at pambibitag. Naging magsasaka din naman ang ilan sa kanila.
Hindi matiyak ang populasyon ng mga katutubong Amerikano sa panahon ng pakikipag-ugnayan ng mga Europeo. Tinantiya ni Douglas H. Ubelaker ng Smithsonian Institution ang bilang ng populasyon: 92,916 sa timugang estadong Atlantiko at 473,616 sa mga estadong kahangga ng Gulf of Mexico. Pero napakaliit ng mga bilang na ito sa tingin ng mga akademiko. Ang antropologist na si Henry F. Dobyns ay naniniwalang mas malaki pa ang mga bilang ng populasyon: 1.1 milyon ang mga nasa estadong kahangga ng Gulf of Mexico, 2.2 milyon ang mga nasa estado mula Florida hanggang Massachusetts, 5.2 milyon ang mga nasa rehiyon ng Mississippi, at mga 700,000 ang nakatira sa estado ng Florida.
=== Kolonisasyon ng mga Europeo ===
'''''Karagdagang Impormasyon:''' [[Kasaysayang kolonyal ng Estados Unidos|Kasaysayang Kolonyal ng Estados Unidos]] at [[Labintatlong Kolonya]]''[[Talaksan:Mayflower II Plymouth.JPG|thumb|Mayflower II, replika ng orihinal na Mayflower, na dumaong sa Plymouth, Massachussetts|257x257px]]Kontobersyal at laging pinagdedebatehan ang maagang kolonisasyon ng mga Norse (o mga Vikings ng Scandinavia) sa New England. Ang unang napaulat sa kasaysayan na pagdating ng mga Europeo sa ngayo'y kontinente ng Estados Unidos ay ang unang ekspedisyon ng conquistadores mula Espanya na si Juan Ponce de León sa noo'y Spanish Florida noong 1513. Bago pa nito, nakarating na sa [[Puerto Rico]] si [[Christopher Columbus]] mula sa kaniyang paglalayag noong 1493, at nang sumunod na dekada ay tinirhan ng mga Espanyol ang San Juan. Bumuo ng mga pamayanan ang mga Espanyol sa Florida at New Mexico, ang Saint Augustine, na itinuturing na pinakamatandang siyudad sa bansa, at ang Santa Fe. Nagtatag naman ang mga Pranses ng kanilang sariling mga pamayanan sa mga pampang ng [[Ilog Mississippi]], lalo na sa New Orleans.
Matagumpay namang nakabuo ng kolonya ang mga Britano sa silanganing baybayin ng Hilagang Amerika: ang Virginia Colony sa Jamestown noong 1607 at Pilgrims Colony sa Plymouth noong 1620. Unang itinatag sa kontinente noong 1619 ang sarili nitong lehislatibong kapulungan, ang Virginia's House of Burgesses. Ang mga dokumentadong kasunduan, gaya ng Mayflower Compact at ang Fundamental Orders of Connecticut, ang bumuo ng mga parisan bilang batayan ng mga saligang batas na ipinatupad sa mga maitatatag pa noong mga kolonya sa Amerika. Marami sa mga pamayanang Ingles ay mga Kristiyanong naghahangad ng malayang pagsamba. Noong 1784, mga Ruso ang mga unang Europeo na nakapagtatag ng sariling pamayanan sa Alaska, sa Three Saints Bay. Ang mga Amerikanong Ruso noon ang sumasakop sa kalakhang bahagi ng ngayo'y estado ng [[Alaska]].
Sa maagang panahon ng kolonisasyon, maraming nakipamayang Europeo ang nakaranas ng kakulangan sa pagkain, sakit, at pag-atake mula sa mga Katutubong Amerikano. Ang mga katutubong Amerikano ay madalas ding nakikipaglaban sa mga kalapit na tribo at mga Europeo. Gayunpaman, sa maraming pagkakataon, natutuhan ng mga katutubo at mga naninirahan ay umasa sa isa't isa. Ang mga nakipamayan ay nakipagkalakalan para sa pagkain at mga balat ng hayop; ang mga katutubo naman para sa mga baril, mga kasangkapan at iba pang kalakal sa Europa. Tinuruan ng mga katutubo ang mga Europeo na magtanim ng mais, sitaw, at iba pang mga pagkain. Nadama ng mga misyonerong Europeo at iba pa na mahalagang "sibilisahin" ang mga Katutubong Amerikano at himukin sila na tularan ang mga gawi at pamumuhay ng mga Europeo pagdating sa agrikultura. Gayunpaman, sa paglawak ng kolonisasyon ng Europa sa Hilagang Amerika, lumikas na lang ang mga Katutubong Amerikano dahil madalas na pinapatay sila sa panahon ng mga alitan.
[[Talaksan:Map of territorial growth 1775.svg|left|thumb|Ang orihinal na Labintatlong Kolonya (kinulayan ng pula) noong 1775|362x362px]]
Ang mga nakipamayang Europeo ay nagsimula ring manguha ng mga Afrikano para gawing alipin sa Amerika sa pamamagitan ng slave trade patawid ng Atlantiko. Dahil sa mabagal na pagkalat ng mga tropikal na sakit at mas mahusay na panggagamot, naging mas mahaba ang buhay ng mga alipin sa Hilagang Amerika kumpara sa Timog Amerika, dahilan ng kanilang mabilis na pagdami. Ang mga pamayanan sa kolonya ay karaniwang hinahati ayon sa relihiyon at moral na kalagayan ng alipin, at ilang mga kolonya nga ang nagpasa ng mga batas na laban at pabor sa isinagawang panukala. Gayunpaman, pagsapit ng ika-18 siglo, ang mga aliping Afrikano na ang pumalit sa mga manggagawang Europeo na walang sahod bilang mga cash crop labor, partikular na sa Katimugang Amerika.
Ang Labintatlong Kolonya (New Hampshire, Massachusetts, Connecticut, Rhode Island, New York, New Jersey, Pennsylvania, Delaware, Maryland, Virginia, North Carolina, South Carolina, at Georgia) na magiging Estados Unidos ng Amerika ay pinangasiwaan ng mga Britano bilang kanilang mga banyagang teritoryo, o nasasakupan. Gayunpaman, lahat ng ito ay may sari-sariling gobyerno at mga halalan na puwedeng pagbotohan ng mga tao. Dahil sa mataas na bilang ng mga ipinanganganak na sanggol, kakaunting namamatay, at matatag na komunidad, naging mabilis ang paglago ng populasyon ng mga kolonya; nahigitan pa nito ang populasyon ng mga katutubong Amerikano. Ang kilusan ng mga nanunumbalik sa Kristiyanismo noong mga dekada ng 1730 at 1740, na tinawag na The Great Awakening, ang nagpaalab sa interes ng mga tao sa relihiyon at sa karapatan sa malayang pagsamba.
Noong Pitong Taóng Digmaan (1756-1763), tinatawag ding French and Indian War, naagaw ng mga puwersang Britano ang Canada mula sa mga Pranses. Sa pagtatatag ng Lalawigan ng Quebec, ang lalawigang Pranses ng Canada ay pinanatiling hiwalay sa mga lalawigang Ingles ng Nova Scotia, Newfoundland, at ng Labintatlong Kolonya. Hindi kasama ang mga Katutubong Amerikano na nanirahan doon, ang Labintatlong Kolonya ay may populasyong mahigit 2.1 milyon noong 1770, halos isang katlo ng populasyon ng Britanya. Habang may dumarating na mga bagong maninirahan at patuloy sa paglago ang populasyon, iilang mga Amerikano na lamang ang ipinanganganak sa ibang mga bansa noong dekada ng 1770. Ang distansya ng mga kolonya mula sa Britanya ay nagbigay-daan sa pag-unlad ng sariling pamahalaan, pero ang inaasam nilang tagumpay ay nag-udyok sa mga monarko ng Britanya na pana-panahong maghangad na muling igiit ang awtoridad ng hari.
=== Kasarinlan at Paglawak ===
'''''Karagdagang Impormasyon''': [[:en:American_Revolution|Rebolusyong Amerikano]] at [[:en:Territorial_evolution_of_the_United_States|Pag-aangkin ng mga Teritoryo Para sa Estados Unidos]]''
[[Talaksan:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|thumb|''Deklarasyon ng Kasarinlan'', ipininta ni John Trumbull, nagpapakita sa Komite ng Lima na nagpipresenta ng balangkas ng Deklarasyon sa Continental Congress, ika-4 ng Hulyo, 1776.|281x281px]]
Ang [[:en:American_Revolutionary_War|Digmaang Rebolusyonaryong Amerikano]] na ipinaglaban ng [[Labintatlong Kolonya]] mula sa Imperyo ng Britanya ang unang matagumpay na digmaan sa modernong kasaysayan na isinagawa ng isang di-Europeong pangkat laban sa isang kapangyarihang Europeo. Binuo ng mga Amerikano ang konsepto ng “republikanismo”, kung saan ang gobyerno ay dapat nakasalig sa kapakapanan ng mamamayan ayon sa nakasaad sa kanilang lokal na lehislatura. Ipinatupad ang kanilang “[[:en:Rights_of_Englishmen|mga karapatan bilang mamamayang Ingles]]” at ang slogan na “[[:en:No_taxation_without_representation|walang buwis kung walang ipinepresenta]].” Tinangka ng mga Britano na gawing parliamento ang kanilang imperyo, na nagresulta ng digmaan.
Udyok ng kanilang nagkakaisang desisyon, inilunsad ng [[:en:Second_Continental_Congress|Second Continental Congress]], isang pagtitipon na binubuo ng Pinagkaisang Kolonya, ang [[:en:United_States_Declaration_of_Independence|Deklarasyon ng Kasarinlan]] noong Hulyo 4, 1776; at ang araw na ito ang ipinagdiriwang bilang [[:en:Independence_Day_(United_States)|Araw ng Kalayaan]]. Noong 1777, ang [[:en:Articles_of_Confederation|Articles of Confederation]] ay nagpanukala ng isang desentralisadong gobyerno na tumagal lang hanggang noong 1789.
Matapos matalo sa [[:en:Siege_of_Yorktown_(1781)|Labanan sa Yorktown]] noong 1781, ang Britanya ay pumirma sa isang [[:en:Treaty_of_Paris_(1783)|kasunduang pangkapayapaan]]. Iginawad na ang internasyonal na pagkilala sa mga teritoryong sakop ng Amerika, at ipinagkaloob na sa bansa ang mga lupaing nasa silangang panig ng Ilog Mississippi. Gayunpaman, hindi pa rin tapos ang tensyon laban sa Britanya, na umakay sa [[:en:War_of_1812|Labanan noong 1812]], isang alitang nagtapos lang sa isang pustahan. Pinangunahan ng mga Nationalista ang [[:en:Constitutional_Convention_(United_States)|Philadelphia Convention]] noong 1787 para isulat ang [[:en:United_States_Constitution|Konstitusyon ng Estados Unidos]], na [[:en:Ratification_of_the_United_States_Constitution|pinagtibay noong 1788]]. Sa higit pang pagpapatibay sa konstitusyon noong 1789, muling inorganisa na magkaroon ng tatlong sangay ang pederalismo, sa layuning mapahusay ang mga gawaing pagsusuri at pagbabalanse. Si [[:en:George_Washington|George Washington]], na siyang nanguna sa tagumpay ng [[:en:Continental_Army|Continental Army]], ang unang inihalal na pangulo sa ilalim ng bagong konstitusyon. Inaprubahan ang [[:en:United_States_Bill_of_Rights|Bill of Rights]] noong 1791, na nagbigay ng higit na kalayaan sa mga mamamayan at garantiya ng legal na proteksyon mula sa pamahalaan.
[[Talaksan:U.S. Territorial Acquisitions.png|left|thumb|Pag-aangkin ng mga teritoryo para sa Estados Unidos sa pagitan ng 1783 at 1917|386x386px]]
Bagaman hindi direktang nakibahagi ang pederalismo sa mga slave trade sa Atlantiko noong 1807, lumaganap noong 1820 ang pagsasaka at pagbebenta ng cotton crop sa Dulong Timog, at kasabay nito, ang pang-aalipin. Ang [[:en:Second_Great_Awakening|Ikalawang Great Awakening]], lalo na noong mga taon ng 1800 hanggang 1840, ay nagkumberte sa milyon-milyong mamamayan sa [[:en:Evangelicalism_in_the_United_States|Protestantismo]]. Pinasigla naman nito ang mga mamamayan sa Hilaga na magsagawa ng iba’t ibang kilusang panlipunan para sa pagbabago, kasama na ang [[:en:Abolitionism_in_the_United_States|paglansag sa di-makatarungang pang-aalipin]]. Sa Timog, nagsagawa ng pangungumberte ang mga Metodista at Baptist sa mga mamamayang alipin.
Sa huling bahagi ng ika-18 siglo, nagsimulang [[:en:Territorial_evolution_of_the_United_States|lumawak ang nasasakupan ng Amerika pakanluran]], na nag-udyok ng mahabang serye ng [[:en:American_Indian_Wars|Pakikidigma sa mga Amerikanong Indian]]. Halos dinoble ng [[:en:Louisiana_Purchase|Louisiana Purchase]] noong 1803 ang sakop ng bansa, [[:en:Adams–Onís_Treaty|isinuko naman ng Espanya ang Florida]] at iba pang mga teritoryo sa Gulf Coast noong 1819, ang [[:en:Republic_of_Texas|Republika ng Texas]] ay isinama noong 1845, at napasakamay ng Estados Unidos ang [[:en:Northwestern_United_States|mga teritoryo sa Hilagang-kanluran]] noong 1846 bilang kasunduan nila sa Britanya na napag-usapan sa [[:en:Oregon_Treaty|Oregon Treaty]]. Nang manalo sila sa [[:en:Mexican–American_War|Digmaang Mexicano-Amerikano]], [[:en:Mexican_Cession|isinuko ng Mexico ang California]] noong 1848 at ang [[:en:Southwestern_United_States|mga teritoryo sa Timog-kanluran]], kaya nagawa na ng Estados Unidos na sakupin ang kontinente.
Ang [[:en:California_Gold_Rush|California Gold Rush]] ng 1848-1849 ay nagdulot ng malawakang pagdarayuhan patungong Pacific coast, na humantong sa [[:en:California_Genocide|genocide sa California]] at paglikha ng karagdagang mga estado sa kanluran. Ang pagbibigay ng mga lupain sa mga puting Europeano bilang bahagi ng [[:en:Homestead_Acts|Homestead Acts]], na halos 10% ng kabuuan ng Estados Unidos, at sa mga pribadong kompanya ng riles at kolehiyo bilang bahagi ng paggagawad ng mga lupain ay lalong nagpaunlad sa ekonomiya. Matapos ang Civil War, ang paggawa ng mga bagong [[:en:Rail_transportation_in_the_United_States#History|transcontinental railways]] ay nagpadali sa mga mamamayan na magpalipat-lipat at makipagkalakalan, pero naging madali rin ang panunupil sa mga katutubong Amerikano. Noong 1869, isang bagong [[:en:Presidency_of_Ulysses_S._Grant#Native_American_affairs|Peace Policy]] ang ipinanukala, na sinasabing magpoprotekta sa mga katutubong Amerikano mula sa mga pang-aabuso, huwag masangkot sa digmaan, at mapagtibay ang kanilang pagkamamamayan sa Amerika. Magkagayunman, nagkaroon pa rin ng mga digmaan at alitan sa mga estado sa kanluran hanggang noong dekada na 1900.
==Mga estado at teritoryo ng Estados Unidos==
{{USA midsize imagemap with state names}}
{| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Mga 50 Estado ng '''Estados Unidos ng America'''
|-
!scope="col" colspan=2 rowspan=2|Watawat, pangalan at <br>[[List of U.S. state abbreviations|postal abbreviation]]<ref name=USPSabbreviations>{{cite web| url=https://pe.usps.com/text/pub28/28apb.htm| title=Appendix B: Two–Letter State and possession Abbreviations| work=Postal Addressing Standards| publisher=United States Postal Service| location=Washington, D.C.| date=May 2015| access-date=March 3, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180305202445/https://pe.usps.com/text/pub28/28apb.htm| archive-date=March 5, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
!scope="col" colspan=2|Mga siyudad
!scope="col" rowspan=2|Ratipikasyon o<br />pag-anib{{efn-ua|The original 13 states became [[Sovereignty|sovereign]] in July 1776 upon agreeing to the [[United States Declaration of Independence]], and each joined the first Union of states between 1777 and 1781, upon ratifying the [[Articles of Confederation]].<ref>{{cite book| last = Jensen| first = Merrill| title = The Articles of Confederation: An Interpretation of the Social-Constitutional History of the American Revolution, 1774–1781| year = 1959| publisher = University of Wisconsin Press| isbn = 978-0-299-00204-6| pages = xi, 184 }}</ref> These states are presented in the order in which each ratified the 1787 Constitution, thus joining the present federal Union of states. Subsequent states are listed in the order of their admission to the Union, and the date given is the official establishment date set by [[Act of Congress]]. ''For further details, see [[List of U.S. states by date of admission to the Union]]''}}
!scope="col" rowspan=2|Populasyon<br><ref name=":0">{{Cite web|title=RESIDENT POPULATION FOR THE 50 STATES, THE DISTRICT OF COLUMBIA, AND PUERTO RICO: 2020 CENSUS|url=https://www2.census.gov/programs-surveys/decennial/2020/data/apportionment/apportionment-2020-table02.pdf|url-status=live|website=U.S. Census Bureau}}</ref>
!scope="col" colspan=2|Kabuuang lawak<ref name=areameasurements>{{cite web| title=State Area Measurements and Internal Point Coordinates| url=https://www.census.gov/geo/reference/state-area.html| publisher=U.S. Census Bureau| location=Washington, D.C.| quote=... provides land, water and total area measurements for the 50 states, the District of Columbia, Puerto Rico and the Island Areas. The area measurements were derived from the Census Bureau's Master Address File/Topologically Integrated Geographic Encoding and Referencing (MAF/TIGER) database. The land and water areas, ... reflect base feature updates made in the MAF/TIGER database through August, 2010.| access-date=March 3, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180316004512/https://www.census.gov/geo/reference/state-area.html| archive-date=March 16, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
!scope="col" colspan=2|Area (lawak) ng lupain<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Tubig<ref name=areameasurements/>
!scope="col" rowspan=2|[[List of United States congressional districts|Bilang ng mga<br>Kinatawan sa Kongreso.]]
|-
!scope="col"|Kabisera
!scope="col"|Largest<ref name="State and Local Government Finances and Employment">{{cite web| url=https://www.census.gov/compendia/statab/2012/tables/12s0448.pdf| archive-url=https://web.archive.org/web/20111017142616/http://www.census.gov/compendia/statab/2012/tables/12s0448.pdf| url-status=dead| archive-date=October 17, 2011| title=State and Local Government Finances and Employment| year=2012| publisher=[[United States Census Bureau]]| page=284| access-date=July 8, 2013}}</ref>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|{{flag|Alabama}}
|AL
|[[Montgomery, Alabama|Montgomery]]
|[[Huntsville, Alabama|Huntsville]]
|{{dts|Dis 14, 1819}}
|{{right|5,024,279}}
|{{cvt|52420.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|50645.33|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1774.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|7}}
|-
!scope="row"|{{flag|Alaska}}
|AK
|[[Juneau, Alaska|Juneau]]
|[[Anchorage, Alaska|Anchorage]]
|{{dts|Ene 3, 1959}}
|{{right|733,391}}
|{{cvt|665384.04|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|570640.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|94743.1|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Arizona}}
|AZ
|colspan=2|[[Phoenix, Arizona|Phoenix]]
|{{dts|Peb 14, 1912}}
|{{right|7,151,502}}
|{{cvt|113990.3|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|113594.08|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|396.22|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|9}}
|-
!scope="row"|{{flag|Arkansas}}
|AR
|colspan=2|[[Little Rock, Arkansas|Little Rock]]
|{{dts|Hun 15, 1836}}
|{{right|3,011,524}}
|{{cvt|53178.55|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|52035.48|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1143.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|California}}
|CA
|[[Sacramento, California|Sacramento]]
|[[Los Angeles]]
|{{dts|Set 9, 1850}}
|{{right|39,538,223}}
|{{cvt|163694.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|155779.22|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7915.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|53}}
|-
!scope="row"|{{flag|Colorado}}
|CO
|colspan=2|[[Denver]]
|{{dts|Ago 1, 1876}}
|{{right|5,773,714}}
|{{cvt|104093.67|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|103641.89|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|451.78|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|7}}
|-
!scope="row"|{{flag|Connecticut}}
|CT
|[[Hartford, Connecticut|Hartford]]
|[[Bridgeport, Connecticut|Bridgeport]]
|{{dts|Ene 9, 1788}}
|{{right|3,605,944}}
|{{cvt|5543.41|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|4842.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|701.06|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|5}}
|-
!scope="row"|{{flag|Delaware}}
|DE
|[[Dover, Delaware|Dover]]
|[[Wilmington, Delaware|Wilmington]]
|{{dts|Dis 7, 1787}}
|{{right|989,948}}
|{{cvt|2488.72|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1948.54|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|540.18|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Florida}}
|FL
|[[Tallahassee, Florida|Tallahassee]]
|[[Jacksonville, Florida|Jacksonville]]
|{{dts|Mar 3, 1845}}
|{{right|21,538,187}}
|{{cvt|65757.7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|53624.76|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|12132.94|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|27}}
|-
!scope="row"|{{flag|Georgia (U.S. state)|name=Georgia}}
|GA
|colspan=2|[[Atlanta]]
|{{dts|Ene 2, 1788}}
|{{right|10,711,908}}
|{{cvt|59425.15|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|57513.49|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1911.67|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|14}}
|-
!scope="row"|{{flag|Hawaii}}
|HI
|colspan=2|[[Honolulu]]
|{{dts|Ago 21, 1959}}
|{{right|1,455,271}}
|{{cvt|10931.72|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|6422.63|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|4509.09|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|Idaho}}
|ID
|colspan=2|[[Boise, Idaho|Boise]]
|{{dts|Hul 3, 1890}}
|{{right|1,839,106}}
|{{cvt|83568.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|82643.12|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|925.83|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|Illinois}}
|IL
|[[Springfield, Illinois|Springfield]]
|[[Chicago]]
|{{dts|Dis 3, 1818}}
|{{right|12,812,508}}
|{{cvt|57913.55|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|55518.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2394.62|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|18}}
|-
!scope="row"|{{flag|Indiana}}
|IN
|colspan=2|[[Indianapolis]]
|{{dts|Dis 11, 1816}}
|{{right|6,785,528}}
|{{cvt|36419.55|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|35826.11|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|593.44|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|9}}
|-
!scope="row"|{{flag|Iowa}}
|IA
|colspan=2|[[Des Moines, Iowa|Des Moines]]
|{{dts|Dis 28, 1846}}
|{{right|3,190,369}}
|{{cvt|56272.81|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|55857.13|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|415.68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|Kansas}}
|KS
|[[Topeka, Kansas|Topeka]]
|[[Wichita, Kansas|Wichita]]
|{{dts|Ene 29, 1861}}
|{{right|2,937,880}}
|{{cvt|82278.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|81758.72|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|519.64|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|Kentucky}}{{efn-ua|name=statenomenclature|Uses the [[nomenclature|term]] ''[[Commonwealth (U.S. state)|commonwealth]]'' rather than ''state'' in its full official name}}
|KY
|[[Frankfort, Kentucky|Frankfort]]
|[[Louisville, Kentucky|Louisville]]
|{{dts|Hun 1, 1792}}
|{{right|4,505,836}}
|{{cvt|40407.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|39486.34|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|921.46|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|6}}
|-
!scope="row"|{{flag|Louisiana}}
|LA
|[[Baton Rouge, Louisiana|Baton Rouge]]
|[[New Orleans]]
|{{dts|Abr 30, 1812}}
|{{right|4,657,757}}
|{{cvt|52378.13|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|43203.9|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|9174.23|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|6}}
|-
!scope="row"|{{flag|Maine}}
|ME
|[[Augusta, Maine|Augusta]]
|[[Portland, Maine|Portland]]
|{{dts|Mar 15, 1820}}
|{{right|1,362,359}}
|{{cvt|35379.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|30842.92|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|4536.82|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|Maryland}}
|MD
|[[Annapolis, Maryland|Annapolis]]
|[[Baltimore]]
|{{dts|Abr 28, 1788}}
|{{right|6,177,224}}
|{{cvt|12405.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|9707.24|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2698.69|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|8}}
|-
!scope="row"|{{nowrap|{{flag|Massachusetts}}{{efn-ua|name=statenomenclature}}}}
|MA
|colspan=2|[[Boston]]
|{{dts|Peb 6, 1788}}
|{{right|7,029,917}}
|{{cvt|10554.39|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7800.06|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2754.33|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|9}}
|-
!scope="row"|{{flag|Michigan}}
|MI
|[[Lansing, Michigan|Lansing]]
|[[Detroit]]
|{{dts|Ene 26, 1837}}
|{{right|10,077,331}}
|{{cvt|96713.51|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|56538.9|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|40174.61|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|14}}
|-
!scope="row"|{{flag|Minnesota}}
|MN
|[[Saint Paul, Minnesota|St. Paul]]
|[[Minneapolis]]
|{{dts|May 11, 1858}}
|{{right|5,706,494}}
|{{cvt|86935.83|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|79626.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7309.09|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|8}}
|-
!scope="row"|{{flag|Mississippi}}
|MS
|colspan=2|[[Jackson, Mississippi|Jackson]]
|{{dts|Dis 10, 1817}}
|{{right|2,961,279}}
|{{cvt|48431.78|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|46923.27|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1508.5|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|Missouri}}
|MO
|[[Jefferson City, Missouri|Jefferson City]]
|[[Kansas City, Missouri|Kansas City]]
|{{dts|Ago 10, 1821}}
|{{right|6,154,913}}
|{{cvt|69706.99|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|68741.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|965.47|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|8}}
|-
!scope="row"|{{flag|Montana}}
|MT
|[[Helena, Montana|Helena]]
|[[Billings, Montana|Billings]]
|{{dts|Nob 8, 1889}}
|{{right|1,084,225}}
|{{cvt|147039.71|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|145545.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1493.91|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Nebraska}}
|NE
|[[Lincoln, Nebraska|Lincoln]]
|[[Omaha, Nebraska|Omaha]]
|{{dts|Mar 1, 1867}}
|{{right|1,961,504}}
|{{cvt|77347.81|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|76824.17|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|523.64|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|3}}
|-
!scope="row"|{{flag|Nevada}}
|NV
|[[Carson City, Nevada|Carson City]]
|[[Las Vegas]]
|{{dts|Okt 31, 1864}}
|{{right|3,104,614}}
|{{cvt|110571.82|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|109781.18|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|790.65|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|New Hampshire}}
|NH
|[[Concord, New Hampshire|Concord]]
|[[Manchester, New Hampshire|Manchester]]
|{{dts|Hun 21, 1788}}
|{{right|1,377,529}}
|{{cvt|9349.16|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|8952.65|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|396.51|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|New Jersey}}
|NJ
|[[Trenton, New Jersey|Trenton]]
|[[Newark, New Jersey|Newark]]
|{{dts|Dis 18, 1787}}
|{{right|9,288,994}}
|{{cvt|8722.58|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7354.22|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1368.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|12}}
|-
!scope="row"|{{flag|New Mexico}}
|NM
|[[Santa Fe, New Mexico|Santa Fe]]
|[[Albuquerque, New Mexico|Albuquerque]]
|{{dts|Ene 6, 1912}}
|{{right|2,117,522}}
|{{cvt|121590.3|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|121298.15|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|292.15|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|3}}
|-
!scope="row"|{{flag|New York}}
|NY
|[[Albany, New York|Albany]]
|[[New York City]]
|{{dts|Hul 26, 1788}}
|{{right|20,201,249}}
|{{cvt|54554.98|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|47126.4|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7428.58|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|27}}
|-
!scope="row"|{{flag|North Carolina}}
|NC
|[[Raleigh, North Carolina|Raleigh]]
|[[Charlotte, North Carolina|Charlotte]]
|{{dts|Nob 21, 1789}}
|{{right|10,439,388}}
|{{cvt|53819.16|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|48617.91|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|5201.25|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|13}}
|-
!scope="row"|{{flag|North Dakota}}
|ND
|[[Bismarck, North Dakota|Bismarck]]
|[[Fargo, North Dakota|Fargo]]
|{{dts|Nob 2, 1889}}
|{{right|779,094}}
|{{cvt|70698.32|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|69000.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1697.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Ohio}}
|OH
|colspan=2|[[Columbus, Ohio|Columbus]]
|{{dts|Mar 1, 1803}}
|{{right|11,799,448}}
|{{cvt|44825.58|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|40860.69|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|3964.89|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|16}}
|-
!scope="row"|{{flag|Oklahoma}}
|OK
|colspan=2|[[Oklahoma City]]
|{{dts|Nob 16, 1907}}
|{{right|3,959,353}}
|{{cvt|69898.87|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|68594.92|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1303.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|5}}
|-
!scope="row"|{{flag|Oregon}}
|OR
|[[Salem, Oregon|Salem]]
|[[Portland, Oregon|Portland]]
|{{dts|Peb 14, 1859}}
|{{right|4,237,256}}
|{{cvt|98378.54|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|95988.01|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2390.53|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|5}}
|-
!scope="row"|{{flag|Pennsylvania}}{{efn-ua|name=statenomenclature}}
|PA
|[[Harrisburg, Pennsylvania|Harrisburg]]
|[[Philadelphia]]
|{{dts|Dis 12, 1787}}
|{{right|13,002,700}}
|{{cvt|46054.34|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|44742.7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1311.64|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|18}}
|-
!scope="row"|{{flag|Rhode Island}}
|RI
|colspan=2|[[Providence, Rhode Island|Providence]]
|{{dts|May 29, 1790}}
|{{right|1,097,379}}
|{{cvt|1544.89|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1033.81|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|511.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|South Carolina}}
|SC
|[[Columbia, South Carolina|Columbia]]
|[[Charleston, South Carolina|Charleston]]
|{{dts|May 23, 1788}}
|{{right|5,118,425}}
|{{cvt|32020.49|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|30060.7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1959.79|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|7}}
|-
!scope="row"|{{flag|South Dakota}}
|SD
|[[Pierre, South Dakota|Pierre]]
|[[Sioux Falls, South Dakota|Sioux Falls]]
|{{dts|Nob 2, 1889}}
|{{right|886,667}}
|{{cvt|77115.68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|75811|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1304.68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Tennessee}}
|TN
|colspan=2|[[Nashville, Tennessee|Nashville]]
|{{dts|Hun 1, 1796}}
|{{right|6,910,840}}
|{{cvt|42144.25|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|41234.9|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|909.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|9}}
|-
!scope="row"|{{flag|Texas}}
|TX
|[[Austin, Texas|Austin]]
|[[Houston]]
|{{dts|Dis 29, 1845}}
|{{right|29,145,505}}
|{{cvt|268596.46|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|261231.71|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7364.75|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|36}}
|-
!scope="row"|{{flag|Utah}}
|UT
|colspan=2|[[Salt Lake City]]
|{{dts|Ene 4, 1896}}
|{{right|3,271,616}}
|{{cvt|84896.88|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|82169.62|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2727.26|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|Vermont}}
|VT
|[[Montpelier, Vermont|Montpelier]]
|[[Burlington, Vermont|Burlington]]
|{{dts|Mar 4, 1791}}
|{{right|643,077}}
|{{cvt|9616.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|9216.66|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|399.71|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Virginia}}{{efn-ua|name=statenomenclature}}
|VA
|[[Richmond, Virginia|Richmond]]
|[[Virginia Beach, Virginia|Virginia Beach]]
|{{dts|Hun 25, 1788}}
|{{right|8,631,393}}
|{{cvt|42774.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|39490.09|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|3284.84|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|11}}
|-
!scope="row"|{{flag|Washington}}
|WA
|[[Olympia, Washington|Olympia]]
|[[Seattle]]
|{{dts|Nob 11, 1889}}
|{{right|7,705,281}}
|{{cvt|71297.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|66455.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|4842.43|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|10}}
|-
!scope="row"|{{flag|West Virginia}}
|WV
|colspan=2|[[Charleston, West Virginia|Charleston]]
|{{dts|Hun 20, 1863}}
|{{right|1,793,716}}
|{{cvt|24230.04|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|24038.21|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|191.83|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|3}}
|-
!scope="row"|{{flag|Wisconsin}}
|WI
|[[Madison, Wisconsin|Madison]]
|[[Milwaukee]]
|{{dts|May 29, 1848}}
|{{right|5,893,718}}
|{{cvt|65496.38|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|54157.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|11338.57|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|8}}
|-
!scope="row"|{{flag|Wyoming}}
|WY
|colspan=2|[[Cheyenne, Wyoming|Cheyenne]]
|{{dts|Hul 10, 1890}}
|{{right|576,851}}
|{{cvt|97813.01|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|97093.14|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|719.87|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|}
===Distritong Pederal===
{| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Distritong Pederal ng Estados Unidos
|-
!scope="col" colspan=2 rowspan=2|Pangalan at <br>[[List of U.S. state abbreviations|postal abbreviation]]<ref name=USPSabbreviations/>
!scope="col" rowspan=2|Itinatag
!scope="col" rowspan=2|Populasyon<br><ref name=":0" />
!scope="col" colspan=2|Kabuuang Lawak<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Lupain<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Katubigan<ref name=areameasurements/>
!scope="col" rowspan=2|[[Non-voting members of the United States House of Representatives|Bilang ng mga kinatawan sa Kongreso]]
|-
!scope="col"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|{{flag|District of Columbia}}
|DC
|Hulyo 16, 1790<ref>{{cite web| title=The History of Washington, DC| url=https://washington.org/DC-information/washington-dc-history| publisher=Destination DC| access-date=March 3, 2018| date=2016-03-15| archive-url=https://web.archive.org/web/20180306083424/https://washington.org/DC-information/washington-dc-history| archive-date=March 6, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|style="text-align: right;"|689,545
|{{cvt|68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|61|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d|Represented by a non-voting delegate in the House of Representatives.<ref name=Non-voting>{{cite web| url=https://www.house.gov/representatives| title=Directory of Representatives| publisher=U.S. House of Representatives| location=Washington, D.C.| access-date=March 5, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180305202522/https://www.house.gov/representatives| archive-date=March 5, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}}}
|-
|}
===Mga Teritoryo===
{{Further|Insular area|Territories of the United States}}
Ang talaang ito ay hindi kinabibilangan ng mga Indian reservation na may limitadong soberanyang pangtribo o ang [[Freely Associated States]] na sumasali sa mga programa ng pamahalaan ng Estados Unidos ngunit hindo nasa ilalim ng soberanya ng Estados Unidos.
[[File:US insular areas 2.svg|thumb|center|upright=3.5|
{{legend inline|#0000A0|States and federal district}} {{in5}}
{{legend inline|#00C000|Inhabited territories}} {{in5}}
{{legend inline|#FF7000|Uninhabited territories}}]]
====Mga tinitirhang teritoryo====
{| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Mga tinitirhang teritoryo sa Estados Unidos
|-
!scope="col" colspan=2 rowspan=2|Pangalan at <br>[[List of U.S. state abbreviations|postal abbreviation]]<ref name=USPSabbreviations/>
!scope="col" rowspan=2|Kabisera
!scope="col" rowspan=2|[[Cession|Nakuha]]<br><ref name="Acquisition Process of Insular Areas">{{cite web |url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/acquisition_process.htm |title=Acquisition Process of Insular Areas |publisher=[[Office of Insular Affairs]] |access-date=July 9, 2013 |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414172502/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/acquisition_process.htm |archive-date=April 14, 2012 }}</ref>
!scope="col" rowspan=2|Territorial status<ref name=DotI>{{cite web| url=https://www.doi.gov/oia/islands/politicatypes| title=Definitions of Insular Area Political Organizations| publisher=U.S. Department of the Interior| location=Washington, D.C.| access-date=March 1, 2018| date=2015-06-12| archive-url=https://web.archive.org/web/20180713013603/https://www.doi.gov/oia/islands/politicatypes| archive-date=July 13, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
!scope="col" rowspan=2|Population<ref name=":0"/><ref>[https://www.census.gov/library/stories/2021/10/first-2020-census-united-states-island-areas-data-released-today.html 2020 Population of U.S. Island Areas Just Under 339,000], U.S. Census Bureau, October 28, 2021.</ref>
!scope="col" colspan=2|Kabuuang Lawak<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Lupain<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Katubigan<ref name=areameasurements/>
!scope="col" rowspan=2|[[Non-voting members of the United States House of Representatives|Bilang ng mga kinatawan sa Kongreso]]
|-
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|{{flag|American Samoa}}
|AS
|[[Pago Pago]]<ref name="American Samoa">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/american-samoa/| title=American Samoa| publisher=[[Central Intelligence Agency]]| work=[[The World Factbook]]| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1900
|{{left|[[Unincorporated territories of the United States|Unincorporated]], [[Territories of the United States|unorganized]]{{efn-ua|Although not organized through a federal organic act or other explicit Congressional directive on governance, the people of American Samoa adopted a constitution in 1967, and then in 1977, elected territorial officials for the first time.<ref name=InteriorAS>{{cite web| url=https://www.doi.gov/oia/islands/american-samoa| title=Islands We Serve: American Samoa| publisher=U.S. Department of the Interior| location=Washington, D.C.| access-date=March 1, 2018| date=2015-06-11| archive-url=https://web.archive.org/web/20180309054757/https://www.doi.gov/oia/islands/american-samoa| archive-date=March 9, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}}}
|{{right|49,710}}
|{{cvt|581.05|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|76.46|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|504.60|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}}
|-
!scope="row"|{{flag|Guam}}
|GU
|[[Hagåtña, Guam|Hagåtña]]<ref name="Guam">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/guam/| title=Guam| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1899
|{{left|Unincorporated, organized}}
|{{right|153,836}}
|{{cvt|570.62|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|209.80|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|360.82|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}}
|-
!scope="row"|{{flag|Northern Mariana Islands}}
|MP
|[[Saipan]]<ref name="Northern Mariana Islands">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/northern-mariana-islands/| title=Northern Mariana Islands| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1986
|{{left|Unincorporated, organized{{efn-ua|name=2organized|Organized as a [[Commonwealth (U.S. insular area)|commonwealth]].}}}}
|{{right|47,329}}
|{{cvt|1975.57|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|182.33|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1793.24|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}}
|-
!scope="row"|{{flag|Puerto Rico}}
|PR
|[[San Juan, Puerto Rico|San Juan]]<ref name="Puerto Rico">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/puerto-rico/| title=Puerto Rico| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1899
|{{left|Unincorporated, organized{{efn-ua|name=2organized}}}}
|{{right|3,285,874}}
|{{cvt|5324.84|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|3423.78|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1901.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-r|Represented by a non-voting [[Resident Commissioner of Puerto Rico|resident commissioner]] in the House of Representatives.<ref name=Non-voting/>}}}}
|-
!scope="row"|{{flag|U.S. Virgin Islands}}
|VI
|[[Charlotte Amalie, U.S. Virgin Islands|Charlotte Amalie]]<ref name="Virgin Islands">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/virgin-islands/| title=Virgin Islands| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1917
|{{left|Unincorporated, organized}}
|{{right|87,146}}
|{{cvt|732.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|134.32|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|598.61|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}}
|}
====Hindi tinitirhang mga teritoryo====
{| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Mga teritoryo ng Estados Unidos nang walang katutubong populasyon
|-
!scope="col" rowspan=2|Pangalan
!scope="col" rowspan=2|[[Cession|Nakuha]]<ref name="Acquisition Process of Insular Areas" />
!scope="col" rowspan=2|Estadong pangteritoryo<ref name=DotI/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng lupain{{efn-ua|Excluding [[lagoon]]}}
|-
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|[[Baker Island]]<ref name="Baker Island">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/bhpage.htm| title=Baker Island| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120419040523/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/bhpage.htm| archive-date=April 19, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1856
|{{left|[[Unincorporated territories of the United States|Unincorporated]]; [[Territories of the United States#Minor Outlying Islands|unorganized]]}}
|{{cvt|0.85|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Howland Island]]<ref name="Baker Island" />
|1858
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|0.625|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Jarvis Island]]<ref name="Jarvis Island">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/jarvispage.htm| title=Jarvis Island| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120207205021/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/jarvispage.htm| archive-date=February 7, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1856
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|2.2|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Johnston Atoll]]<ref name="Johnston Island">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/johnstonpage.htm| title=Johnston Island| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120314031716/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/johnstonpage.htm| archive-date=March 14, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1859
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|1|mi2|km2|1|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Kingman Reef]]<ref name="Kingman Reef National Wildlife Refuge">{{cite web| url=http://www.fws.gov/refuges/profiles/index.cfm?id=12534| title=Kingman Reef National Wildlife Refuge| publisher=[[United States Fish and Wildlife Service]]| access-date=July 9, 2013| archive-url=https://web.archive.org/web/20130516175056/http://www.fws.gov/refuges/profiles/index.cfm?id=12534| archive-date=May 16, 2013| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|1860
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|0.0046875|mi2|km2|2|adj=ri3|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Midway Atoll]]{{efn-ua|Although there are no indigenous inhabitants, around 40 [[United States Fish and Wildlife Service]] staff and service contractors live on the island at any given time.<ref name="United States Pacific Islands Wildlife Refuges">{{cite web| title=United States Pacific Islands Wildlife Refuges| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states-pacific-island-wildlife-refuges/| work=The World Factbook| publisher=Central Intelligence Agency| access-date=October 10, 2014| df=mdy-all}}</ref>}}<ref name="Midway Atoll">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/midwaypage.htm| title=Midway Atoll| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120204035600/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/midwaypage.htm| archive-date=February 4, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1867
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|3|mi2|km2|1|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Navassa Island]]<ref name=InteriorNI>{{cite web| url=https://www.doi.gov/oia/islands/navassa| title=Navassa Island| publisher=U.S. Department of the Interior| location=Washington, D.C.| access-date=March 3, 2018| date=2015-06-12| archive-url=https://web.archive.org/web/20160815201647/https://www.doi.gov/oia/islands/navassa| archive-date=August 15, 2016| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|1858{{efn-ua|U.S. [[sovereignty]] is disputed by [[Haiti]].<ref name="HaitiNavassa">{{cite news| title=U.S., Haiti Squabble Over Control of Tiny Island| work=[[Miami Herald]]| last=Colon| first=Yves| url=http://faculty.webster.edu/corbetre/haiti/misctopic/navassa/squabble.htm| publisher=[[Webster University]]| date=September 25, 1998| access-date=November 25, 2016| archive-url=https://web.archive.org/web/20160830141104/http://faculty.webster.edu/corbetre/haiti/misctopic/navassa/squabble.htm| archive-date=August 30, 2016| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|3|mi2|km2|1|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Palmyra Atoll]]{{efn-ua|Although there are no indigenous inhabitants, between four and 20 [[The Nature Conservancy|Nature Conservancy]], employees, [[United States Fish and Wildlife Service]] staff, and researchers live on the island at any given time.<ref name="United States Pacific Islands Wildlife Refuges"/>}}<ref name="Palmyra Atoll">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/palmyrapage.htm| title=Palmyra Atoll| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120111123148/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/palmyrapage.htm| archive-date=January 11, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1898
|{{left|Incorporated, unorganized}}
|{{cvt|1.5|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Wake Island]]{{efn-ua|Although there are no indigenous inhabitants, as of 2009, around 150 U.S. 150 [[United States Armed Forces|U.S. military personnel]] and civilian contractors were living on the island, staffing the [[Wake Island Airfield]] and communications facilities.<ref name="Wake Island">{{cite web| title=Wake Island| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/wake-island/| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=October 10, 2014| df=mdy-all}}</ref>}}<ref name="Wake Island"/>
|1899{{efn-ua|U.S. [[sovereignty]] is disputed by the Republic of [[Marshall Islands]].<ref>{{cite web| last=Earnshaw| first=Karen| url=http://www.infomarshallislands.com/enen-kio-a-k-a-wake-island/| title=Enen Kio (a.k.a. Wake Island): Island of the kio flower| website=Marshall Islands Guide| date=December 17, 2016| location=Majuro, Republic of the Marshall Islands| access-date=March 4, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180401051724/http://www.infomarshallislands.com/enen-kio-a-k-a-wake-island| archive-date=April 1, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|6.5|km2|mi2|1|adj=ri1|order=flip|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
|}
====Mga pinagtatalunang teritoryo====
{{main|List of territorial disputes#Central America and the Caribbean}}
{| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Mga inaangking teritoryo ngunit hindi pinamamahalaan ng Estados Unidos
|-
!scope="col" rowspan=2|Pangalan
!scope="col" rowspan=2 data-sort-type="date"|Inangkin<br><ref name="Acquisition Process of Insular Areas"/>
!scope="col" rowspan=2|Territorial status<ref name="Lewis, M">{{cite web| last=Lewis| first=Martin W.| title=When Is an Island Not An Island? Caribbean Maritime Disputes| url=http://www.geocurrents.info/geopolitics/when-is-an-island-not-an-island-caribbean-maritime-disputes| publisher=GeoCurrents| date=March 21, 2011| access-date=June 16, 2017| archive-url=https://web.archive.org/web/20170422200136/http://www.geocurrents.info/geopolitics/when-is-an-island-not-an-island-caribbean-maritime-disputes| archive-date=April 22, 2017| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
!scope="col" colspan=2|Lawak
!scope="col" rowspan=2|Pinamamahalaan ni<ref name="Lewis, M"/>
!scope="col" rowspan=2|Inaangkin rin ni<ref name="Lewis, M"/>
|-
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|[[Bajo Nuevo Bank|Bajo Nuevo Bank (Petrel Island)]]<ref name="Acquisition Process of Insular Areas"/>
|1869
|{{left|Unincorporated, unorganized<br>(disputed sovereignty)}}
|{{cvt|145.01|km2|mi2|0|adj=ri0|order=flip|abbr=values|sortable=on|disp=table}}{{efn-ua|This is the approximate figure for the land area of the bank, and does not include the surrounding [[territorial waters]].}}<ref>{{cite web| url=http://www.geocaching.com/geocache/GC2757B_us-minor-outlying-islands-bajo-nuevo-bank?guid=4a263fd5-14aa-491b-bc21-f866034aa85a| title=US Minor Outlying Islands – Bajo Nuevo Bank| publisher=[[Geocaching]]| date=June 6, 2017| access-date=July 10, 2015| archive-url=https://web.archive.org/web/20150711093130/http://www.geocaching.com/geocache/GC2757B_us-minor-outlying-islands-bajo-nuevo-bank?guid=4a263fd5-14aa-491b-bc21-f866034aa85a| archive-date=July 11, 2015| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|{{flag|Colombia}}
|{{flag|Jamaica}}<br />{{flag|Nicaragua}}
|-
!scope="row"|[[Serranilla Bank]]<ref name="Acquisition Process of Insular Areas"/>
|1880
|{{left|Unincorporated, unorganized<br>(disputed sovereignty)}}
|{{cvt|1200|km2|mi2|0|adj=ri0|order=flip|abbr=values|sortable=on|disp=table}}{{efn-ua|This figure includes the total land area of the Serranilla Bank and the water area of its lagoon, but not the surrounding territorial waters.}}<ref>{{cite web| url=http://sanandresislas.es.tl/SERRANILLA.htm| title=Cayo Serranilla| language=es| publisher=Eco Fiwi| access-date=June 16, 2017| archive-url=https://web.archive.org/web/20170731234016/http://sanandresislas.es.tl/SERRANILLA.htm| archive-date=July 31, 2017| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|{{flag|Colombia}}
|{{flag|Honduras}}<br />{{flag|Nicaragua}}
|}
== Heograpiya ==
{{main|Heograpiya ng Estados Unidos}}
[[File:MountMcKinley BA.jpg|thumb|upright=1.2|[[Denali]], Alaska, ang pinakamataas na punto sa [[Hilagang Amerika]].]]
[[File:Grand Canyon from Moran Point.jpeg|thumb|upright=1.2|[[The Grand Canyon]] mula sa Moran Point.]]
[[File:Niagara_Falls%2C_New_York_from_Skylon_Tower.jpg|thumb|left|[[Niagara Falls, New York]].]]
Bilang pangatlong pinakamalaking bansa sa buong mundo (sa kabuuang sukat), ang paysahe at mga tanawin sa Estados Unidos ay magkakaiba: lupang kakahuyang katamtaman (temperate forest) sa Silangang baybayin, [[bakawan]] sa [[Florida]], ang [[Malaking Kapatagan]] sa gitang bahagi ng bansa, ang sistemang [[Ilog Mississippi]]-[[Ilog Missouri|Missouri]], ang [[Great Lakes]] na parte rin ng sa [[Canada]], [[Rockies]] na nasa kanluran ng kapatagan, ilang disyerto at sonang katamtaman sa baybaying kanluran ng Rockies, at mga kagubatang katamtaman (temperate rainforest) sa bahaging Pasipiko ng Hilagang-Kanluran. Dagdag paysahe din ang [[Alaska]] at mga [[bulkan|mabulkang]] pulo ng [[Hawaii]].
Ang klima ay iba-iba rin: tropikal sa [[Hawaii]] at timog [[Florida]], at [[tundra]] naman sa [[Alaska]] at sa mga tuktok ng matataas na bundok (pati ng Hawaii). Karamihan sa mga bahaging Hilaga at Silangan ay dumaranas ng klimang kontinental-katamtaman, may mainit na tag-araw at malamig na taglamig. Ang timog bahagi ng bansa naman ay dumaranas ng subtropikal na klimang umedo na may katamtamang taglamig at mahahaba at umedong tag-araw.
== Demograpiya ==
=== Mga sentro ng populasyon ===
{{Mga pinakamalaking kalakhang pook sa Estados Unidos}}
{{clear}}
=== Lahi ===
Ang mga lahing ito ang mga bumubuo sa lupain ng Estados Unidos:
1. [[Europeo]]
171,801,940 Amerikano
60.7% ng buong populasyon ng Amerika
2. [[Espanyol]] ([[Hispanikong at Latinong Amerikano]]) 44.3 million Amerikano
14.8% ng buong populasyon ng Amerika
3. [[Aprikano]] ([[Aprikanong Amerikano]]) 39,500,000 Amerikano
4. [[Pilipinas|Pilipino]]
4,000,000 Amerikano
1.5% ng buong populasyon ng Amerika, karamihan ay mga abroad
5. [[Tsina|Tsino]]
3,565,458 Amerikano
1.2% ng buong populasyon ng Amerika
6. [[Hapon]]es
1,469,637 Amerikano
0.44% ng buong populasyon ng Amerika
7. [[Vietnam]]ese
2,162,610 Amerikano
0.7% ng buong populasyon ng Amerika
8. [[Taiwan]]ese
193,365 - 900,595
0.06%-0.3% ng buong populasyon ng Amerika
===Mga wikang ginagamit sa Estados Unidos===
[[File:Seattle trash lese rac basura 200511.jpg|thumb|250px|Isang [[basurahan]] sa [[Seattle]] na may label na apat na wika: [[Wikang Ingles|Ingles]], [[Wikang Tsino|Tsino]], [[Wikang Biyetnames|Biyetnames]] at [[Wikang Espanyol|Espanyol]] (Gumagamit ang Tagalog ng parehong salita tulad ng sa Espanyol)]]
Ayon sa ACS noong 2017, ang pinakakaraniwang mga wikang sinasalita sa bahay ng mga taong mula 5 taong gulang at pataas ang sumusunod:<ref name="2017 survey">{{Citation|url=https://www.census.gov
|title=Table 53. Languages Spoken At Home by Language: 2017|work=Language use in the United States, August 2019|publisher=U.S. Census Bureau|access-date=February 19, 2016|df=mdy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_10_1YR_B16001&prodType=table|title=American FactFinder - Results|website=Factfinder.census.gov|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20200212213140/http://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_10_1YR_B16001&prodType=table|archive-date=February 12, 2020|df=mdy-all|access-date=May 29, 2017}}</ref>
{{div col|colwidth=25em}}
# [[Wikang Ingles]] lamang {{spaced ndash}} 239 milyon (78.2%)
# [[Espanyol]]{{spaced ndash}} 41 milyon (13.4%)
# [[Wikang Tsino]] (kabilang ang [[Mandarin Chinese|Mandarin]], [[Cantonese]], [[Hokkien]] at iba pa){{spaced ndash}} 3.5 milyon (1.1%)
# [[Wikang Tagalog]] (o [[Filipino language|Filipino]]){{spaced ndash}} 1.7 milyon (0.6%)
# [[Wikang Vietnames]]{{spaced ndash}} 1.5 milyon (0.5%)
# [[Arabic]]{{spaced ndash}} 1.2 million
# [[French language|Pranses]]{{spaced ndash}} 1.2 milyon
# [[Korean language|Koreano]]{{spaced ndash}} 1.1 milyon
# [[Russian language|Ruso]]{{spaced ndash}} 0.94 milyon
# [[Standard German|Aleman]]{{spaced ndash}} 0.92 milyon
# [[Haitian Creole language|Haitian Creole]]{{spaced ndash}} 0.87 milyon
# [[Hindi]]{{spaced ndash}} 0.86 million
# [[Portuguese language|Portuguese]]{{spaced ndash}} 0.79 milyon
# [[Italian language|Italiano]]{{spaced ndash}} 0.58 milyon
# [[Polish language|Polish]]{{spaced ndash}} 0.52 milyon
# [[Yiddish]]{{spaced ndash}} 0.51 million
# [[Japanese language|Hapones]]{{spaced ndash}} 0.46 milyon
# [[Persian language|Persiano]] (including Farsi, [[Dari]] and [[Tajik language|Tajik]]){{spaced ndash}} 0.42 milyon
# [[Gujarati language|Gujarati]]{{spaced ndash}} 0.41 milyon
# [[Telugu language|Telugu]]{{spaced ndash}} 0.37 milyon
# [[Bengali language|Bengali]]{{spaced ndash}} 0.32 milyon
# [[Tai–Kadai languages|Tai–Kadai]] (including [[Thai language|Thai]] at [[Lao language|Lao]]){{spaced ndash}} 0.31 milyon
#[[Urdu]]{{spaced ndash}}0.3 million
# [[Greek language|Griyego]]{{spaced ndash}} 0.27 milyon
# [[Punjabi language|Punjabi]]{{spaced ndash}} 0.29 milyon
# [[Tamil language|Tamil]]{{spaced ndash}} 0.27 milyon
# [[Armenian language|Armenian]]{{spaced ndash}} 0.24 milyon
# [[Serbo-Croatian]] (kabilang [[Bosnian language|Bosnian]], [[Croatian language|Croatian]], [[Montenegrin language|Montenegrin]], at [[Serbian language|Serbian]]){{spaced ndash}} 0.24 million
# [[Hebrew language|Hebreo]]{{spaced ndash}} 0.23 milyon
# [[Hmong language|Hmong]]{{spaced ndash}} 0.22 milyon
# [[Bantu languages]] (including [[Swahili language|Swahili]]){{spaced ndash}} 0.22 million
# [[Khmer language|Khmer]]{{spaced ndash}} 0.20 milyon
# [[Navajo language|Navajo]]{{spaced ndash}} 0.16 milyon
# [[Indo-European languages|ibang Indo-European wika]]{{spaced ndash}} 578,492
# [[Afro-Asiatic languages|ibang Afro-Asiatic wika]]{{spaced ndash}} 521,932
# [[Niger–Congo languages|ibang Niger–Congo wika]]{{spaced ndash}} 515,629
# [[West Germanic languagesang West Germanic wika]]{{spaced ndash}} 487,675
# [[Austronesian languages|wikang Austronesian]]{{spaced ndash}} 467,718
# [[Indo-Aryan languages|ibang Indic wika]]{{spaced ndash}} 409,631
# [[Languages of Asia|ibang mga wika ng Asia]]{{spaced ndash}} 384,154
# [[Slavic languages|ibang mga wikang Slavic]]{{spaced ndash}} 338,644
# [[Dravidian languages|ibang mga wikang Dravidia]]{{spaced ndash}} 241,678
# [[Languages of North America|ibang mga wika ng Hilagang Amerika]]{{spaced ndash}} 195,550
# [[List of language families|iba at hindi matukoy na wika]]{{spaced ndash}} 258,257
{{div col end}}
== Pamahalaan at politika ==
{{main|Pamahalaan ng Estados Unidos}}
[[Talaksan:US Capitol building, April 20, 2019 3.jpg|thumb|Ang [[Kapitolyo ng Estados Unidos]] sa [[Washington, DC]], kinalalagyan ng [[Kongreso ng Estados Unidos|Kongreso ng US]], ang [[Lehislatura|sangay lehislatibo]] ng pamahalaan ng Estados Unidos]]
[[Talaksan:Joe Biden official portrait 2013 (cropped).jpg|thumb|Si [[Joe Biden]], ang kasalukuyang Pangulo ng Estados Unidos]]
[[File:Kamala_Harris_Vice_Presidential_Portrait.jpg|thumb|Si [[Kamala Harris]], ang kasalukyang Pangalawang Pangulo ng Estados Unidos.]]
[[File:Official_photo_of_Speaker_Nancy_Pelosi_in_2019.jpg|thumb|Si [[Nancy Pelosi]], ang kasalukuyang Ispiker ng Mababang Kapulungan ng Estados Unidos.]]
Binubuo ng limampung [[Estado ng Estados Unidos|estado]] ang Amerika na may limitadong [[awtonomiya]] at kung saan ang [[batas federal]] ang nananaig sa [[batas ng estado]]. Sa pangkalahatan, ang mga usapin sa loob ng hangganan ng mga estado ay saklaw ng kani-kanilang mga pamahalaang estado. Nabibilang dito ang panloobang komunikasyon; mga regulasyong may kinalaman sa pag-aari, industrya, negosyo, at kagamitang pampubliko; ang [[United States Code|kodigong kriminal]] ng estado; at mga kondisyon ng pagtatrabaho sa loob ng estado. Pumapailalim ang [[District of Columbia|Distrito ng Kolumbiya]] sa hurisdiksiyon ng [[Kongreso ng Estados Unidos]], at may limitadong [[Alituntuning Lokal ng Distrito ng Columbia|alituntuning lokal]].
Ang [[saligang batas]] ng iba't ibang estado ay may pagkakaiba sa ilang detalye ngunit kapwa sumusunod sa iisang huwarang tulad ng sa Saligang Batas federal, kabilang dito ang pahayag sa karapatang pantao at ang plano ng pagbubuo ng gobyerno. Sa mga usaping gaya ng pagpapatakbo ng negosyo, mga bangko, kagamitang pampubliko at mga kawang-gawang institusyon, ang saligang batas ng bawat estado ay kadalasang mas detalyado at klaro kaysa sa Saligang Batas federal. Sa mga nakalipas na taon, umako ng mas malawak na responsibilidad ang pamahalaang federal sa mga bagay-bagay gaya ng kalusugan, edukasyon, kapakanan, transportasyon, pabahay, at pagsulong urban.
Binubuo ng tatlong sangay ang pamahalaang pederal: ang [[ehekutibo]] (pinamumunuan ng [[Pangulo ng Estados Unidos|Pangulo]]), ang [[lehislatura]] (ang [[Kongreso ng Estados Unidos|Kongreso]]), at ang [[hudikatura]] (pinamumunuan ng [[Korte Suprema ng Estados Unidos|Korte Suprema]]). Nahahalal ang pangulo sa isang mandato ng apat na taon ng [[US Electoral College|Electoral College]], na nahihirang sa botong popular sa limampung estado. Nahahalal naman ang mga miyembro ng Konggreso sa mandato ng 2 taon sa [[Kamara ng mga Kinatawan ng Estados Unidos|Kamara ng mga Kinatawan]] at ng 6 taon sa [[Senado ng Estados Unidos|Senado]]. Tinatakda ng Pangulo ang mga huwes ng Korte Suprema at may pahintulot ng Senado sa pagkakaroon ng hindi limitadong termino. Kinokopya ng modelong tripartite na ito ng pamahalaan sa antas ng estado sa pangkalahatan. May iba't ibang anyo ang mga lokal na pamahalaan.
Pinamamayanihan ang pamahalaang pederal at pang-estado ang dalawang pangunahing partidong pampolitika, ang mga [[Partido Republikano ng Estados Unidos|Republikano]] (''Republicans'') at ang mga [[Partido Demokrata ng Estados Unidos|Demokrata]] (''Democrats''). Mayroong ding ibang maliliit na partido; ngunit hindi sila nakakapanghikayat ng kasindaming tagasuporta. Sa kabuuan, nangingibabaw ang tulad ng sa ''right wing'' ng mga demokrasya sa Europa ang kulturang pampolitika sa Estados Unidos at madalas na nakikitungo sa iba't ibang usapin. Mahirap tukuyin ang kategoryang kinabibilangan ng dalawang partidong ito. Sa kulturang pampolitika ng Estados Unidos, mailalarawan ang Partido Republikano bilang ''center-right'' at ang Partido Demokrata naman ay ''center-left''. Ang mga kandidato ng mga partido menor at independiente ay bihirang nahahalal, at kung nahalal man ay sa lokal o estado lamang, ngunit sa sistema ng politika ng bansa, nananaig ang mga "hakot partido" sa mga koalisyon. Ang mga patakaran at ideolohiya ng kasalukuyang Pangulo ng Estados Unidos ang may malaking ginagampanan sa patakbo ng kanyang partido, pati na rin sa plataporma ng oposisyon.
=== Pagkakalahating Pampolitika ===
{{main|Pagkakahating Pampolitika ng Estados Unidos}}
Ang Estados Unidos ay isang [[pederasyon|unyong pederal]] na may limampung estado. Ang orihinal na labintaltong estado ay ang unang labintatlong kolonya na nag-aklas mula sa pamumuno ng mga Ingles. Noong unang bahagi ng kasaysayan ng bansa, tatlong bagong mga estado ang binuo mula sa mga teritoryo galing na sa umiiral na mga estado: ang [[Kentucky]] mula sa [[Virginia]]; [[Tennessee]] mula sa [[North Carolina]]; at [[Maine]] mula sa [[Massachusetts]]. Karamihan sa ibang mga estado ay nanggaling sa mga teritoryong nakuha mula sa mga digmaan o sa mga nabili ng pamahalaan ng Estados Unidos. Taliwas dito ang nangyari sa [[Vermont]], [[Texas]] at [[Hawaii]]: ang bawat isang ito ay dating malalayang republika bago sumali sa unyon. Noong [[Digmaang Sibil ng Amerika]] humiwalay ang [[Kanlurang Virginia]] sa Virginia. Ang pinakabagong estado-ang Hawaii- a natamasa ang pagiging isang ganap na estado noong Agosoto 21, 1959.<ref>{{cite news |url= http://archives.starbulletin.com/1999/10/18/special/story4.html |title='The Goal Was Democracy for All |work= Honolulu Star-Bulletin |author=Borreca, Richard |date=18 Oktubre 1999 |accessdate=11 Pebrero 2012}}</ref>
Bumuo ang labintatlong kolonya, sa Deklarasyon ng Kalayaan ng Estados Unidos, ng kani-kanilang [[bayang estado]] na katulad ng mga bansa sa [[Europa]] noon. Sa mga sumunod na taon, dumami ang bilang ng mga estado sa Amerika dahil sa paglawak nitong pakanluran, sa pananakop at pagbibili ng mga lupa ng pamahalaang pambansa, at sa paghahati ng ilang estado, nauwi sa kasalukuyang bilang na limampu. Pangkalahatang nahahati ang mga estado sa mas maliit na rehiyong administratibo, kabilang ang mga [[kondado]] o "county", mga [[lungsod]] at mga [[pamayanan]] o "township".
May hawak din ang bansa sa ilang mga teritoryo, distrito at pag-aari, nangunguna na ang [[distrito pederal]] ng Distrito ng Kolumbiya na siyang kabisera ng bansa, ilang mga lugar na insular sa ibayong dagat tulad ng [[Portoriko]], [[American Samoa|Samoa Amerikana]], [[Guam]], [[Northern Mariana Islands|Kapuluang Hilagang Mariyana]], at [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Amerika]]. Nakapanghawak ang bansa sa isang base ng hukbong pandagat sa inookupahang bahagi ng [[Guantanamo Bay|Look ng Guwantanamo]] sa [[Cuba|Kuba]] mula 1898.
Walang pag-aangking teritoryal ang Estados Unidos sa [[Antartica|Antartika]] ngunit nakapagreserba ng karapatang gawin ito.
==Ekonomiya==
{{Infobox economy
| country = Estados Unidos
| image = Usa-world-trade-center-skyscrapers-reflection-night-skyline-cityscape.jpg
| image_size = 325px
| caption = [[New York City]], ang sentrong pananalapi ng Estados Unidos at buong mundo.<ref>{{cite web|url=https://www.longfinance.net/media/documents/GFCI_28_Full_Report_2020.09.25_v1.1.pdf|title=The Global Financial Centres iIndex 18|date=September 2020|publisher=Long Finance}}</ref>
| currency = [[United States dollar]] (USD) {{increase}}
| year = Oktubre 1, 2021 – Setyembre 30, 2022
| organs = [[World Trade Organization|WTO]], [[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]] at iba pa
| group = {{plainlist|
* [[Developed country|Developed/Advanced]]<ref>{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=110&sg=All+countries+%2f+Advanced+economies |title=World Economic Outlook Database, April 2019 |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=September 29, 2019}}</ref>
* [[World Bank high-income economy|High-income economy]]<ref>{{cite web |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/906519-world-bank-country-and-lending-groups |title=World Bank Country and Lending Groups |publisher=[[World Bank]] |website=datahelpdesk.worldbank.org |access-date=September 29, 2019}}</ref>}}
| population = {{increase}} 332,564,727 (16-Mar-2022)<ref>{{cite web |url=https://www.census.gov/popclock/?intcmp=home_pop |title=U.S. and World Population Clock |publisher=U.S.census.gov <https://www.census.gov> |access-date=2022-01-01}}</ref><ref name="Worldometer">{{cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/us-population/|title = United States Population (2021) - Worldometer}}</ref>
| gdp = {{increase}} $24.8 trilyon (2021)<ref name="GDP IMF">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October|title=World Economic Outlook Database, October 2021 |date=October 2021 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]]|access-date=January 3, 2022}}</ref>
| gdp rank = {{plainlist|
* [[List of countries by GDP (nominal)|1st (nominal; 2022)]]
* [[List of countries by GDP (PPP)|2nd (PPP; 2022)]]}}
| growth = {{plainlist|
* 2.3% (2019) –3.4% (2020)
* 5.6% (2021e) 3.7% (2022f)<ref>{{cite web |title=Global Economic Prospects, January 2022 |page=4 |url=https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/36519/9781464817601.pdf?sequence=10&isAllowed=y |website=openknowledge.worldbank.org |date=8 January 2022 |publisher=[[World Bank]] |access-date=19 January 2022|last1=Bank |first1=World }}</ref>
}}
| per capita = {{increase}} $74,725 (est 2022)<ref name="GDP IMF"/><ref name="GDP per capita">See [[List of countries by GDP (nominal) per capita]].</ref>
| per capita rank = {{plainlist|
* [[List of countries by GDP per capita (nominal)|9th (nominal; 2022)]]
* [[List of countries by GDP per capita (PPP)|15th (PPP; 2022)]]}}
| sectors = {{plainlist|
* [[Primary sector of the economy|Agrikultura]]: 0.9%
* [[Secondary sector of the economy|Industriya]]: 18.9%
* [[Tertiary sector of the economy|Mga Serbisyo]]: 80.2%
* (2017 est.)<ref name="CIA_US">{{cite web|title=Field Listing: GDP – Composition, by Sector of Origin|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/|website=Central Intelligence Agency World Factbook|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|access-date=April 3, 2018}}</ref>}}
| components = {{plainlist|
* Pagkonsumo ng sambahayan: 68.4%
* Pagkonsumo o paggasta ng Gobyerno: 17.3%
* Puhunan sa nakatakdan kapital: 17.2%
* Pamumuhan sa mga imbentoryo: 0.1%
* Pagluwas ng mga produktExporto at serbisyo: 12.1%
* Pang-aangkat ng mga kalakal at mga serbisyo: −15%
* (2017 est.)<ref name="CIA_US" />}}
| inflationary = {{plainlist|ng
* 1.5% (2020 est.)<ref name="IMFWEOUS">{{cite web |title=World Economic Outlook Database, October 2020 |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=111,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,PCPIPCH,&sy=2018&ey=2025&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |website=IMF.org |publisher=International Monetary Fund |access-date=October 18, 2020}}</ref>
* 1.7% (Aug. 2019)<ref>{{cite web|title=Consumer Price Index – August 2019|date=September 12, 2019|url=https://www.cnbc.com/2019/09/12/us-consumer-price-index-august-2019.html|publisher= CNBC}}</ref>}}
| millionaires =
| poverty = {{plainlist|
*{{increaseNegative}} 11.4% (2020)<ref name="PovertyCB">{{cite web|title=Income and Poverty in the United States: 2020|url=https://www.census.gov/library/publications/2021/demo/p60-273.html|date=September 14, 2021|publisher=[[United States Census Bureau]] |access-date=October 5, 2020}}</ref>
*{{increaseNegative}} 37.2 milyon (2020)<ref name="PovertyCB" />}}
| gini = {{plainlist|
*{{increaseNegative}} 48.9 {{color|red|high}} (2020, [[United States Census Bureau|USCB]])<ref>{{cite web |url=https://www.census.gov/content/dam/Census/library/visualizations/2021/demo/p60-273/figure3.pdf |title=Income Distribution Measures and Percent Change Using Money Income and Equivalence-Adjusted Income |publisher=United States Census Bureau |website=census.gov|access-date=January 15, 2021}}</ref>
*{{increaseNegative}} 43.4 {{color|darkorange|medium}} (2017, [[Congressional Budget Office|CBO]])<ref>{{cite web |title=The Distribution of Household Income, 2017 |url=https://www.cbo.gov/system/files/2020-10/56575-Household-Income.pdf |pages=31, 32 |website=cbo.gov |publisher=[[Congressional Budget Office]] |date=October 2, 2020 |access-date=October 19, 2020}}</ref>}}
| hdi = {{plainlist|
* {{increase}} 0.926 {{color|darkgreen|very high}} (2019)<ref>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/indicators/137506 |title=Human Development Index (HDI) |publisher=[[Human Development Report|HDRO (Human Development Report Office)]] [[United Nations Development Programme]] |website=hdr.undp.org |access-date=December 11, 2019}}</ref> ([[List of countries by Human Development Index|17th]])
* {{increase}} 0.808 {{color|darkgreen|very high}} [[List of countries by inequality-adjusted HDI|IHDI]] (2019)<ref>{{cite web |title=Inequality-adjusted HDI (IHDI) |url=http://hdr.undp.org/en/indicators/138806 |website=hdr.undp.org |publisher=[[United Nations Development Programme|UNDP]] |access-date=May 22, 2020}}</ref>}}
| labor = {{plainlist|
* {{increase}} 161.4 million (October 2021)<ref name="BLS_JobsData" />
* {{increase}} 58.8% employment rate (October 2021)<ref name="BLS_JobsData" />}}
| unemployment = {{plainlist|
* {{decreasePositive}} 3.8% (February 2022)<ref name="BLS_JobsData">{{cite web|url=https://www.bls.gov/news.release/empsit.t01.htm |title=Employment status of the civilian population by sex and age |publisher=[[Bureau of Labor Statistics]] |website=BLS.gov |access-date=October 4, 2020}}</ref>
* {{decreasePositive}} 10.9% youth unemployment (December 2021; 16 to 19 year-olds)<ref name="BLS_JobsData" />
* {{decreasePositive}} 6.9 million unemployed (November 2021)<ref name="BLS_JobsData" />}}
| average gross salary = {{IncreasePositive}} $69,392 (2020)<ref name="CPS 2015">{{cite web|url=https://www.worlddata.info/average-income.php#:~:text=The%20average%20gross%20annual%20wage,than%20in%20the%20previous%20year).|title=Usual Weekly Earnings of Wage and Salary Workers First Quarter 2017|date=July 17, 2018 |website=Bureau of Labor Statistics|publisher=U.S. Department of Labor|access-date=September 13, 2018}}</ref>
| gross median = {{increase}} $1,010 weekly (Q4, 2021)<ref>{{cite web |title=Usual Weekly Earnings Summary |url=https://www.bls.gov/news.release/wkyeng.nr0.htm |website=www.bls.gov |publisher=Bureau of Labor Statistics |date=January 17, 2020}}</ref>
| occupations = {{plainlist|
* [[Primary sector of the economy|Agriculture]]: 1.0%
* [[Secondary sector of the economy|Industry]]: 19%
* [[Tertiary sector of the economy|Services]]: 80%
* (FY 2018)<ref>{{cite web|title=Employment by major industry sector|url=https://www.bls.gov/emp/tables/employment-by-major-industry-sector.htm|publisher=Bureau of Labor Statistics|access-date=July 5, 2018}}</ref>}}
| industries = {{hlist| [[Petroleum]] | [[steel]] | [[motor vehicles]] | [[aerospace]] | [[telecommunications]] | [[chemicals]] | [[electronics]] | [[food processing]] | [[information technology]] | [[consumer goods]] | [[lumber]]| [[mining]] }}
| exports = {{decrease}} $2.127 trillion (2020)<ref name=wto>{{cite web|title=U.S. trade in goods with World, Seasonally Adjusted |url=https://www.census.gov/foreign-trade/Press-Release/current_press_release/ft900.pdf|work=[[United States Census Bureau]]|access-date=June 1, 2021}}</ref>
| export-goods = {{ublist|[[Agricultural]] products 10.7%| [[Fuels]] and [[mining]] products 9.4%| [[Manufacturers]] 74.8%| Others 5.1%<ref>{{cite web|url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/historical/SAEXP.pdf|title=Exports of goods by principal end-use category|work=Census Bureau}}</ref>}}
| export-partners = {{ublist|{{flag|European Union}}(+) 18.7%| {{flag|Canada}}(+) 18.3%| {{flag|Mexico}}(+) 15.9%| {{flag|China}}(-) 8%| {{flag|Japan}}(+) 4.4%||Others 34.8%<ref name=wto />}}
| imports = {{decrease}} $2.808 trillion (2020)<ref name=wto />
| import-goods = {{ublist|[[Agricultural]] products 10.5%| [[Fuels]] and [[mining]] products 10.7%| [[Manufacturers]] 78.4%| Others 4.2%<ref>{{cite web|url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/historical/SAIMP.pdf|title=Imports of goods by principal end-use category|work=Census Bureau}}</ref>}}
| import-partners = {{ublist|{{flag|China}}(-) 21.4%| {{flag|European Union}}(+) 18.9%| {{flag|Mexico}}(+) 13.2%| {{flag|Canada}}(+) 12.6%| {{flag|Japan}}(+) 6%||Others 27.9%<ref name=wto />}}
| current account = {{decrease}} −$501.3 billion (2020 est.)<ref name="CIAWFUS">{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/ |title=The World Factbook |publisher=[[Central Intelligence Agency]] |website=CIA.gov |access-date=August 17, 2019}}</ref>
| FDI = {{plainlist|
* {{increase}} Inward: $156.3 billion (2020)<ref>{{cite web|title=UNCTAD 2019|url=https://unctad.org/system/files/official-document/tdstat45_FS09_en.pdf|access-date=2020-01-06|website=UNCTAD}}</ref>
* {{increase}} Outward: $92.8 billion (2020)<ref>{{cite web|title=Country Fact Sheets 2018|url=http://unctad.org/en/Pages/DIAE/World%20Investment%20Report/Country-Fact-Sheets.aspx|website=unctad.org|access-date=24 July 2019}}</ref>}}
| debt = {{increaseNegative}} 128.6% of GDP (FY 2020)<ref>{{cite web|url=https://www.usgovernmentspending.com/us_debt_to_gdp|title=Federal Debt: Total Public Debt as Percent of Gross Domestic Product}}</ref>
| gross external debt = {{increaseNegative}} $21.3 trillion (December 2020)<ref>{{cite web|publisher=U.S. Department of the Treasury|url=https://ticdata.treasury.gov/Publish/debta2020q3.html|title=Treasury TIC Data|access-date=2021-01-30 |df=mdy-all}}</ref> note: approximately four-fifths of US external debt is denominated in US dollars<ref name="CIAWFUS" />
| revenue = $3.42 trillion (2020)<ref>{{cite web |url=https://www.usgovernmentrevenue.com/ |title=US Government Finances: Revenue, Deficit, Debt, Spending since 1792}}</ref>
| expenses = $6.55 trillion (2020)<ref>{{cite web|url=https://www.usgovernmentspending.com/federal_budget |title=US Federal Budget Overview - Spending Breakdown Deficit Debt Pie Chart |access-date=2021-01-29 |df=mdy-all}}</ref>
| deficit = {{increaseNegative}} −2.9 of GDP (2016)<br />note: for the US, revenues exclude social contributions of approximately $1.0{{nbs}}trillion; expenditures exclude social benefits of approximately $2.3{{nbs}}trillion (2015 est.)
| reserves = $41.8 billion (August 2020)<ref>{{cite web|url=https://www.treasury.gov/resource-center/data-chart-center/IR-Position/Pages/01042019.aspx|title=U.S. International Reserve Position|website=Treasury.gov|access-date=January 18, 2019}}</ref>
| credit = {{plainlist|
* [[Standard & Poor's]]:<ref>{{cite web |title=Sovereigns rating list |publisher=Standard & Poor's |url=http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu?sectorName=null&subSectorCode=39&filter=U |access-date=August 20, 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110618090608/http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu?sectorName=null&subSectorCode=39&filter=U |archive-date=June 18, 2011 |df=mdy-all}}</ref><ref name=guardian>{{cite news |title=How Fitch, Moody's and S&P rate each country's credit rating |date=April 15, 2011 |first1=Simon |last1=Rogers |first2=Ami |last2=Sedghi |work=The Guardian|location=London |url=https://www.theguardian.com/news/datablog/2010/apr/30/credit-ratings-country-fitch-moodys-standard |access-date=May 28, 2011}}</ref>
* AA+ (Domestic)
* AA+ (Foreign)
* AAA (T&C Assessment)
* Outlook: Stable
----
* [[Moody's]]:<ref name=guardian /><ref>{{cite news|last=Riley|first=Charles|title=Moody's affirms Aaa rating, lowers outlook|url=https://money.cnn.com/2011/08/02/news/economy/moodys_credit_rating/index.htm?hpt=hp_t1|publisher=CNN|date=August 2, 2017}}</ref>
* Aaa
* Outlook: Stable
----
* [[Fitch Group|Fitch]]:<ref>{{cite web|title=Fitch Affirms United States at 'AAA'; Outlook Stable|url=https://www.fitchratings.com/creditdesk/press_releases/detail.cfm?pr_id=824532|website=Fitch Ratings}}</ref><ref>{{cite web|title=Scope affirms the USA's credit rating of AA with Stable Outlook|url=https://www.scoperatings.com/#search/research/detail/160368EN|website=Scope Ratings}}</ref>
* AAA
* Outlook: Stable}}
| aid = ''donor'': [[Official development assistance|ODA]], $35.26 billion (2017)<ref name="oecd-aid">{{cite web|title=Development aid rises again in 2016 but flows to poorest countries dip |url=http://www.oecd.org/dac/development-aid-rises-again-in-2016-but-flows-to-poorest-countries-dip.htm |website=[[OECD]] |access-date=2017-09-25 |date=2017-04-11 |df=mdy-all}}</ref>
| cianame = united-states
| spelling = US
}}
Ang Estados Unidos ay isang mayaman at maunlad na bansa na may ekonomiyang pamilihan<ref>{{cite web |url=https://worldpopulationreview.com/country-rankings/market-economy-countries |title=Market Economy Countries 2021 |publisher=World Population Review |access-date=September 12, 2021}}</ref> at ang may pinakamalaking nominal na [[GDP]] at kabuuang yaman. Ito ang ikalawang bansa sa buong mundo na may kakayahan sa pagbili ng mga mamamayan nito.<ref>{{cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=43&pr.y=19&sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512,672,914,946,612,137,614,546,311,962,213,674,911,676,193,548,122,556,912,678,313,181,419,867,513,682,316,684,913,273,124,868,339,921,638,948,514,943,218,686,963,688,616,518,223,728,516,558,918,138,748,196,618,278,624,692,522,694,622,142,156,449,626,564,628,565,228,283,924,853,233,288,632,293,636,566,634,964,238,182,662,359,960,453,423,968,935,922,128,714,611,862,321,135,243,716,248,456,469,722,253,942,642,718,643,724,939,576,644,936,819,961,172,813,132,199,646,733,648,184,915,524,134,361,652,362,174,364,328,732,258,366,656,734,654,144,336,146,263,463,268,528,532,923,944,738,176,578,534,537,536,742,429,866,433,369,178,744,436,186,136,925,343,869,158,746,439,926,916,466,664,112,826,111,542,298,967,927,443,846,917,299,544,582,941,474,446,754,666,698,668&s=PPPGDP&grp=0&a=|title=Report for Selected Country Groups and Subjects (PPP valuation of country GDP)|publisher=IMF|language=en-US|access-date=December 29, 2017}}</ref> Ito ang ika siyam na bansa sa buong mundo sa kada taong nominal na [[GDP]] at ika-15 sa kada taong Paridad ng Kakayahang Pagbili noong 2021.<ref>{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/index.aspx |title=World Economic Outlook Database, April 2019 |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=April 9, 2019}}</ref> Ang Estados Unidos ang pinakamakapangyarihan sa usaping ekonomiyang pangteknolohiya at paglikha ng mga bagong ideya at produkto lalo na [[intelihensiyang artipisyal]], [[kompyuter]], [[parmasyutikal]], [[medikal]], [[pangkalawakan]] at kagamitang panghukbo.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/ |title=United States reference resource |work=[[The World Factbook]] [[Central Intelligence Agency]] |access-date=May 31, 2019}}</ref> Ang [[Dolyar ng Estados Unidos]] ang salaping pinakaginagamit sa mga transaksiyon sa buong mundo at ang pinakainiimbak na salapi na sinusuportahan ng ekonomiya ng Estados Unidos, militar ng Estados Unido, sistemang petrodolyar at ang kaugnay na [[eurodollar]] at malaking pamilihan ng US Treasury.<ref name="federalreserve.gov">{{cite web|url=http://www.federalreserve.gov/pf/pdf/pf_4.pdf |title=The Implementation of Monetary Policy – The Federal Reserve in the International Sphere|access-date=August 24, 2010}}</ref><ref>{{cite web|author=Zaw Thiha Tun|title=How Petrodollars Affect The U.S. Dollar |url=http://www.investopedia.com/articles/forex/072915/how-petrodollars-affect-us-dollar.asp|date=July 29, 2015|access-date=October 14, 2016}}</ref> Ang ilang mga bansa ay gumagamit sa US dollar bilang de factor currency.<ref name="Benjamin J. Cohen 2006, p. 17">Benjamin J. Cohen, ''The Future of Money'', Princeton University Press, 2006, {{ISBN|0691116660}}; ''cf.'' "the dollar is the de facto currency in Cambodia", Charles Agar, ''[[Frommer's]] Vietnam'', 2006, {{ISBN|0471798169}}, p. 17</ref><ref>{{cite web |url = http://www.multpl.com/us-gdp-growth-rate/table/by-year|title = US GDP Growth Rate by Year |date=March 31, 2014 |access-date=June 18, 2014 |website = multpl.com|publisher = US Bureau of Economic Analysis}}</ref> Kabilang sa mga kasamang nakikipagkalakalan sa Estados Unidos ang [[Tsina]], [[European Union]], [[Canada]], [[Mexico]], [[India]], [[Japan]], [[Timog Korea]], [[United Kingdom]], at [[Taiwan]].<ref name="auto">{{cite web |url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/highlights/top/top1612yr.html|title = Top Trading Partners |date=December 2016 |access-date=July 8, 2017 |publisher=U.S. Census Bureau}}</ref> Ang Estados Unidos ang pinakamalaking tagapag-angkat at ang ikalawang pinakamalaking tagapagaluwas.<ref>{{cite web |url=https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/wts2019_e/wts2019_e.pdf |title=World Trade Statistical Review 2019 |work=[[World Trade Organization]] |page=100 |access-date=May 31, 2019}}</ref> Ito ay may kasunduan sa malayang kalakalan sa ilang mga bansa kasama ang [[United States–Mexico–Canada Agreement|USMCA]], Australia, Timog Korea, Switzerland, Israel at marami pang iba.<ref>{{cite web |url=https://ustr.gov/trade-agreements/free-trade-agreements |title=United States free trade agreements |work=[[Office of the United States Trade Representative]] |access-date=May 31, 2019}}</ref>
Ang ekonomiya nito ay sinasanhi ng masagang mga mapagkukunan sa kalikasan, mahusay na pinaunlad na mga inprastruktura at malaking produktibidad o pagiging produktibo ng mga mamamayan nito.<ref name="Wright, Gavin 2007 p. 185">Wright, Gavin, and Jesse Czelusta, "Resource-Based Growth Past and Present", in ''Natural Resources: Neither Curse Nor Destiny'', ed. Daniel Lederman and William Maloney (World Bank, 2007), p. 185. {{ISBN|0821365452}}.</ref> Ito ay may ika-7 malaking kabuuang halaga ng mapagkukunang pangkalikasan na nagkakahalagang[[United States dollar|Int$]]45{{nbs}}trilyon noong 2015.<ref>{{cite o nweb|url=http://www.investopedia.com/articles/markets-economy/090516/10-countries-most-natural-resources.asp|title=10 Countries With The Most Natural Resources|date=September 12, 2016|last=Anthony|first=Craig|website=[[Investopedia]]}}</ref>
Ang mga Amerikano ang may pinakamataas na sahod ng empleyado at pangbahay sa mga bansang kasapi ng [[OECD]].<ref>{{cite web|url=http://www.oecdbetterlifeindex.org/topics/income/|title=Income|work=Better Life Index|publisher=OECD|access-date=September 28, 2019|quote=In the United States, the average household net adjusted disposable income per capita is USD 45 284 a year, much higher than the OECD average of USD 33 604 and the highest figure in the OECD.}}</ref>
Noong 1890, nalampasan ng Estados Unidos ang [[Imperyong British]] bilang pinakaproduktibo o mapakinabangan na ekonomiya sa buong mundo.<ref name="Digital History">{{cite web|author1=Digital History |author2=Steven Mintz |url=http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display.cfm?HHID=188 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040302193732/http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display.cfm?HHID=188 |archive-date=2004-03-02 |title=Digital History |publisher=Digitalhistory.uh.edu |access-date=April 21, 2012 |df=mdy-all}}</ref> Ito ang pinakamalaking prodyuser ng petrolyo at natural gas.<ref name="lop">{{cite web|url=https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=36292|title=United States remains the world's top producer of petroleum and natural gas hydrocarbons|website=EIA}}</ref> Noong 2016, ito ang pinakamalaking bansang nakikipagkalakalan.<ref>{{cite news|author1=Katsuhiko Hara|author2=Issaku Harada (staff writers) |url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/Economy/US-overtook-China-as-top-trading-nation-in-2016 |title=US overtook China as top trading nation in 2016 |newspaper=Nikkei Asian Review |date=April 13, 2017|access-date=2017-06-22 |df=mdy-all |location=Tokyo}}</ref>. Ito rin ang ikatlong pinakamalaki sa pagmamanupaktura ng mga produkto na kumakatawan bilang ikalima sa output ng pagmamanupaktura sa buong mundo.<ref name="Vargo, Frank">{{cite web |url=http://shopfloor.org/2011/03/u-s-manufacturing-remains-worlds-largest/18756 |title=U.S. Manufacturing Remains World's Largest |publisher=Shopfloor |date=March 11, 2011 |access-date=March 28, 2012 |author=Vargo, Frank |archive-url=https://web.archive.org/web/20120404234310/http://shopfloor.org/2011/03/u-s-manufacturing-remains-worlds-largest/18756 | archive-date=April 4, 2012 |url-status=dead}}</ref> Hindi lamang ito ang mayroong pinakamalaking panloob na pamilihan ng mga produkto ngunit nangunguna sa kalakalan ng mga serbisyo na nagkakahalagang $4.2{{nbs}}trilyon noong 2018.<ref>{{cite web |url=http://www.wto.org/english/news_e/pres17_e/pr791_e.htm |title=Trade recovery expected in 2017 and 2018, amid policy uncertainty |publisher=World Trade Organization |date=April 12, 2017|access-date=2017-06-22 |df=mdy-all |location=Geneva, Switzerland}}</ref> Sa 500 pinakamalalaking kompanya sa buong mundo, ang 121 ay nakaheadquarter sa Estados Unidos.<ref>{{cite web|url=http://fortune.com/global500/list/filtered?hqcountry=U.S.|title=Global 500 2016 |work=Fortune}} Number of companies data taken from the "Country" filter.</ref> Ang Estados Unidos ang bansa sa buong mundo na may pinakamaraming bilyonaryo na may kabuuang halagang $3 trilyong dolyar.<ref>{{cite web|url=https://www.cnbc.com/2019/05/09/the-countries-with-the-largest-number-of-billionaires.html|title=The US is home to more billionaires than China, Germany and Russia combined|date=May 9, 2019|publisher=CNBC|access-date=May 9, 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://hk.asiatatler.com/life/top-10-countries-with-the-most-billionaires-in-2019|title=Wealth-X's Billionaire Census 2019 report reveals insights and trends about the world's top billionaires|website=hk.asiatatler.com|access-date=May 14, 2019}}</ref>
Ang mga komersiyal na banko sa Estados Unido ay may ariariang $20{{nbs}}trillion noong 2020.<ref>{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/TLAACBW027SBOG/ |title=Total Assets, All Commercial Banks |date=January 3, 1973}}</ref> Ang US [[Global assets under management]] ay mayroong ariariang $30{{nbs}}trilyon.<ref>{{cite web |url=http://www.agefi.fr/sites/agefi.fr/files/fichiers/2016/07/bcg-doubling-down-on-data-july-2016_tcm80-2113701.pdf |title=Doubling Down on Data |website= |archive-url= |archive-date= |access-date=5 March 2022}}</ref><ref>{{cite web |url=https://repositorio.cepal.org/bitstream/handle/11362/45045/1/S1900994_en.pdf |title=The asset management industry in the United States |website= |archive-url= |archive-date= |access-date=5 March 2022}}</ref>
Ang [[New York Stock Exchange]] at [[Nasdaq]] ang pinakamalaking mga [[pamilihan ng stock]] ayon sa [[kapitalisasyon ng pamilihan]] at [[bolyum ng kalakalan]].<ref>{{cite web|url=https://www.world-exchanges.org/our-work/statistics|title=Monthly Reports - World Federation of Exchanges|publisher=WFE}}</ref><ref name="sfc.hk">[http://www.sfc.hk/web/doc/EN/research/stat/a01.pdf Table A – Market Capitalization of the World's Top Stock Exchanges (As at end of June 2012)]. Securities and Exchange Commission (China).</ref> Ang mga pamumuhunang pandayuhan sa Estados Unidos ay umabot ng $4.0{{nbs}}trilyon,<ref name="CIA – The World Factbook">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-woot ng rld-factbook/rankorder/2198rank.html |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |access-date=April 21, 2012}}</ref> samantalang ang pamumuhuan ng Estados Unidos sa mga dayuhang bansa ay umabot ng higit sa $5.6 trilyon.<ref name="cia.gov">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-ot ng factbook/rankorder/2199rank.html |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |access-date=April 21, 2012}}</ref> Ang ekonomiya ng Estados Unidos ay nangunguna sa [[venture capital]]<ref>[http://www.ey.com/Publication/vwLUAssets/Global_venture_capital_insights_and_trends_2014/$FILE/EY_Global_VC_insights_and_trends_report_2014.pdf Adapting and evolving{{snd}}Global venture capital insights and trends 2014]. EY, 2014.</ref> at pagpopondo sa Pandaigdigang Pananaliksik at Pagpapaunlad.<ref>{{cite web|url= http://www.battelle.org/docs/tpp/2014_global_rd_funding_forecast.pdf?sfvrsn=4 |title=2014 Global R&D Funding Forecast |date=December 16, 2013 |website=battelle.org |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209171411/http://www.battelle.org/docs/tpp/2014_global_rd_funding_forecast.pdf?sfvrsn=4 |archive-date= February 9, 2014}}</ref> Ang paggasta ng mga konsumer ay bumubuo ng 68% ng ekonomiya ng Estados Unidos noong 2018,<ref name=consumerecon>[https://fred.stlouisfed.org/graph/?g=ntyj "Personal consumption expenditures (PCE)/gross domestic product (GDP)"] ''FRED Graph'', Federal Reserve Bank of St. Louis</ref> samantalang ang bahaging paggawang sahod ay 43% noong 2017.<ref>[https://fred.stlouisfed.org/series/W270RE1A156NBEA "Shares of gross domestic income: Compensation of employees, paid: Wage and salary accruals: Disbursements: To persons"] ''FRED Graph'', Federal Reserve Bank of St. Louis</ref> Ito ang ikatlong bansa na pinakamalaking merkado ng mga mamimili.<ref name="unstats.un.org">{{cite web|title=United Nations Statistics Division – National Accounts Main Aggregates Database |url=http://unstats.un.org/unsd/snaama/selbasicFast.asp}}</ref> Ang pamilihan ng mga trabaho ay umaakit ng mga immigrante mula sa iba ibang bansa na karaniwan ay edukado dahil sa mas maraming oportunidad sa Estados Unidos.<ref name="The World Factbook">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2112rank.html |title=Country comparison :: net migration rate |date=2014 |access-date=June 18, 2014 |website=Central Intelligence Agency |publisher=The World Factbook |archive-date=Disyembre 26, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181226005157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2112rank.html |url-status=dead }}</ref> Ang Estados ay nangungunang ekonomiya ayons sa mga pag-aaral gaya ng [[Index ng Madaling Pagnegosyo sa bansa]], [[Ulat ng Pagiging Kompetetibo sa Buong Mundo]] at iba pa.<ref name="World Economic Forum">{{cite web |url=http://www3.weforum.org/docs/GCR2013-14/GCR_Rankings_2013-14.pdf |title=Rankings: Global Competitiveness Report 2013–2014 |publisher=World Economic Forum |access-date=June 1, 2014}}</ref>
Ang Ekonomiya ng Estados Unidos ay dumanas ng malalang pagbagsak ng ekonomiya noong recession noong mga 2007-2009 na dulot ng subprime mortgage crisis at lumaganap sa buong mundo.<ref name="FRED – Real GDP">{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/GDPC1 |title=FRED – Real GDP}}</ref><ref name="FRED – Househol7d Net Worth">{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/TNWBSHNO |title=FRED – Household Net Worth}}</ref><ref>{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/PAYEMS |title=FRED-Total Non-Farm Payrolls}}</ref><ref>{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/UNRATE |title=FRED-Civilian Unemployment Rate}}</ref> Ang Estados Unidos ang ika-41 sa [[pagiging pantay ng sahod]] ng mga mamamayan sa mga 156 bansa noong 2017.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2172rank.html#us |title=''CIA World Factbook'' "Distribution of Family Income" |access-date=2022-03-22 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604005151/http://www.forbes.com/feeds/afx/2007/06/12/afx3810988.html#us |url-status=dead }}</ref>.<ref>{{cite news |last=Gray |first=Sarah |date=June 4, 2018 |title=Trump Policies Highlighted in Scathing U.N. Report On U.S. Poverty|url=http://fortune.com/2018/06/04/trump-policies-u-n-report-u-s-poverty/|work=[[Fortune (magazine)|Fortune]]|access-date=September 13, 2018|quote="The United States has the highest rate of income inequality among Western countries", the report states.}}</ref>
===Welfare at mga serbisyong panlipunan===
Hindi kasama ang [[Social Security (United States)|Social Security]] at [[Medicare (United States)|Medicare]], ang Kongreso ng Estados Unidos ay naglaan ng halos $717 bilyon sa mga pondong pederal noong 2010 at karagdagang $210 bilyon ay inilaan sa mga pondo ng estado ($927 bilyong total) para sa mga programang welfare o pagbibigay tulong sa mga nangangailangan. Ang kalahati nito ay napunta sa pangangailangang medikal at halos 40% para sa cash, pagkain (food stamps) at tulong pabahay. Ang ilan sa mga programa ay kinabibilangan ng pagpopondo sa mga paaralang pampubliko, pagsasanay para sa trabaho, mga benepisyong SSI at medicaid.<ref>Means tested programs [http://budget.house.gov/uploadedfiles/rectortestimony04172012.pdf] accessed 19 Nov 2013</ref> {{As of|2011}}, the public social spending-to-GDP ratio in the United States was below the [[OECD]] average.<ref>[http://www.oecd.org/els/socialpoliciesanddata/OECD%282012%29_Social%20spending%20after%20the%20crisis_8pages.pdf Social spending after the crisis]. OECD. (Social spending in a historical perspective, p. 5). Retrieved: 26 December 2012.</ref> Amg halos kalahati ng mga tulong na welfare na nagkakahalagang $462 bilyon ay napunta sa mga pamilyang may anak na ang karamihan ay mga mag-isang nagtataguyod ng anak.<ref name="SMG">{{citation | url = https://singlemotherguide.com/grants-for-single-mothers/ | title = Welfare for Single Mothers | date= January 9, 2014 | author = Dawn | publisher = Single Mother Guide}}</ref>
==Siyensiya at Teknolohiya==
Noong ika-19 na siglo, ang [[United Kingdom]], [[Italya]], Kanlurang [[Europa]], [[Pransiya]], at [[Alemanya]] ang nangunguna sa pagkakatuklas ng mga bagong ideya at kaalaman sa [[siyensiya]] at [[matematika]].<ref>{{cite book|chapter-url=https://books.google.com/books?id=YFDGjgxc2CYC&pg=PA61|title=National innovation systems : a comparative analysis|date=1993|publisher=Oxford University Press|isbn=0195076176|location=New York|pages=61–4|chapter=National Innovation Systems: Britain|ref=Walker1993|author1=Walker, William|editor1-last=Nelson|editor1-first=Richard R.}}</ref><ref>{{cite document|author1=Uilrich Wengenroth|title=Science, Technology, and Industry in tiyhe 19th Century|url=http://www.mzwtg.mwn.tum.de/fileadmin/w00bmt/www/Arbeitspapiere/Wengenroth_sci-tech-ind-19c.pdf|publisher=Munich Centre for the History of Science and Technology|access-date=13 June 2016|date=2000}}</ref> Bagaman, nahuhuli ang Estados Unidos sa pagpormula ng teorya, ito ay nangibabaw sa paggamit ng teorya upang lutasin ang mga problema. Ito ang [[nilalapat na siyensiya]]. Dahil ang mga Amerikano ay malayo sa pinagmumulan ng siyensiyang Kanluranin at pagmamanupaktura, ang mga Amerikano ay kailangang tuklasin ang mga paggawa ng mga bagay. Nang pagsamahin ng mga Amerikano ang kaalamang teoretikal sa Katalihunang Yankee, ang resulta ay isang daloy ng mga mahahalagang imbensiyon. Ang mga mahahalagang Amerikanong imbentor ay kinabibilangan nina [[Robert Fulton]] (na nag-imbento ng [[steamboat]]); [[Samuel Morse]] (nag-imbento ng [[telegraph]]); [[Eli Whitney]] (nag-imbento ng [[cotton gin]]); [[Cyrus McCormick]] (ang [[reaper]]); at [[Thomas Alva Edison]] na siyang pinamalikhain sa lahat ng mga siyentipiko na may maraming imbensiyon na kanyang ginawa.
[[Image:Wrightflyer.jpg|thumb|left|250px| Unang paglipad ng Wright Flyer I, Disyembre 17, 1903, si Orville ang piloto at si Wilbur ang nagpapatakbo ng sulok ng pakpak ng eroplano.]]
Si Edison ay palaging ang una sa paglikha ng paglalapat siyentipiko pero siya ang palaging nagtatapos sa isang idea. Halimbawa, nilikha ng Inhinyeryong British na si [[Joseph Swan]] ang incandescent electric lamp noong 1860, halos 20 taon bago si Edison. Ngunit ang ilaw na bombilya ni Edison ay mas tumatagal sa imbensiyon ni Swan at maaaring patayin o ilawan ng indibidwal samantalang ang bombilya ni Swan ay magagamit lamang kapag ang ilang mga ilaw ay iniliywan o pinatay sa parehong panahon. Pinabuti ni Edison ang kanyang bombilya sa paglikha ng dynamo na sistemang lumilikha ng kuryente. Sa loob ng 30 taon, ang kanyang mga imbensiyon ay nagbigay kuryente o ilaw sa milyong tahanan.
[[File:Buzz salutes the U.S. Flag.jpg|thumb|right|Ang Astronaut na si [[Buzz Aldrin]], piloto ng Lunar Module ng unang misyon ng paglapag sa [[buwan]]. Siya ay makikita sa tabi ng itinayong [[Watawat ng Estados]] sa ibabaw ng buwan.]]
Isa pang pang mahalagang aplikasyon ng mga ideyang siyentipiko sa kagamitang praktikal ang inobasyon ng magkapatid na [[Wilbur at Orville Wright]]. Noong 1980, sila ay nahumaling sa mga account ng mga eksperimentong glider sa Alemanya at kanilang sinimulan ang kanilang imbestigasyon sa mga prinsipyo ng paglipas. Sa pagsasama ng kaalamang siyentipiko at mga kakayahang mekanikal, nilikha nila ang ilang glider. Noong Disyembre 17,1993, matagumpay nilayng nailipad ang pinapatakbong mekanikal na [[eroplano]].
Ang imbensiyong Amerikano na halos hindi napansin noong 1947 ang nagsulong sa [[Panahon ng Impormasyon]] at [[Kompyuter]]. Sa panahong ito, sina [[John Bardeen]], [[William Shockley]], at [[Walter Bratain]] ng [[Bell Laboratories]] ay humango sa mga sopistikadong prinsipyo ng [[mekanikang quantum]] upang imbentuhin ang [[transistor]] na maliit na mga kasangkapan ng [[elektroniko]] na pumalit sa mabibigat na [[vacuum tube]]. Ang transistor at ang [[integrated circuit]] na nilikha pagkatapos ng 10 taon ng pagkakaimbento ng transistor ang gumawang posible na maglagay ng napakaraming mga kagamitang elektoniko sa isang kompyuter o smartphone na pumalit sa mga kompyuter na kasing laki ng isang kwarto noong 1960.
Ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ay nagkaroon ng malalim na epekto sa pagpapaunlad ng siyensiya at teknolohiya sa Estados Unidos. Bago ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang gobyernong pederal ay walang responsibilidad sa pagsuporta ng pagpapaunlad ng siyensiya sa bansa. Noong digmaan, ang pederal na pamahalaan at siyensiya ay bumuo ng matulunguning relasyon. Pagkatapos ng digmaan, ang pederal na pamahalaan ng Estados Unidos ay nagkaroon ng tungkuling suportahan ang siyensiya at teknolohiya. Pagkalipas ng ilang taon, sinuportahan ng pamahalaang pederal ang pagtatatag ng pambansang sistema ng siyensiya at teknolohiya na gumagawa sa Estados Unidos na lider sa buong mundo sa siyensiya at teknolohiya.<ref>Mowery, D. C., & Rosenberg, N. (1998). Paths of Innovation: Technological Change in 20th-Century America. Cambridge, UK: Cambridge University Press.</ref>
Bahagi ng nakaraan at kasalukuyang kadakilaan ng Estados Unidos sa siyensiya ang napakalaking badyet para sa pagsasaliksik at pagpapaunlad na nagkakahalagang $401.6bn noong 2009 na doble sa badyet ng Tsina sa siyensiya na $154.1bn at higit sa 25% sa badyet sa siyensiya ng European Union na $297.9bn.<ref>[http://www.thenewatlantis.com/publications/the-sources-annd-uses-of-us-science-funding The Sources and Uses of U.S. Science Funding].</ref>
Ang Estados Unidos ay nakalikha ng 278 Nobel Laureate sa [[Pisika]], [[Kemika]], [[Pisiolohiya o Medisina]] noong 2021 na ang unang bansa at bumubuo ng 42.5 % ng lahat ng natanggap na Gantimpalang Nobel sa buong mundo sa larangan ng Pisika, Kemika, at Pisiyolohiya. <ref>https://stats.areppim.com/stats/stats_nobelhierarchy.htm</ref>
==Tungkulin at Impluwensiya ng Estados sa Buong Mundo==
Ang Estados Unidos ang isa sa mga bansa sa buong mundo na may malaking impluwensiya sa usaping ekonomiya, kultura, wika, siyensiya, teknolohiya, karapatang pantao at kapayapaan sa buong mundo. Dahil sa mga tulong pandayuhan ng Estados Unidos sa ibang bansa lalo na sa mga mahihirap na bansa, ang mga bansang ito ay karaniwang naiimpluwensiyahan sa usaping mga karapatang pantao sa mga bansang ito dahil sa prinsipyo ng Kapantayan ng Lahat ng Tao na isinusulong ng Estados Unidos. Ang Estados Unidos ay may malaki ring papel sa pagpapanatili ng seguridad sa buong mundo. Halimbawa, nagawang matukoy at mapaslang ng Intelihensiya ng Estados Unidos ang kinarorooanan gamit ang mga sopistikadong teknolohiya ng mga nagtatagong Pinuno ng mga Organisasyong Terorista na kinabibilangan nina [[Osama bin Laden]] na pinuno ng [[Al Qaeda]] at responsable sa pag-Atake noong Setyembre 11, 2001 at [[Abu Bakr al-Baghdadi]] na pinuno ng [[ISIS]]. Dahil din sa suporta nito sa [[Israel]], marami ang galit sa Estados Unidos. Gaya ng ibang mga bansang [[Kanluranin]] na mauunlad, ang Estados Unidos ay may kapangyarihan na magpalumpo ng mga ekonomiya ng isang bansa sa pamamagitan ng pagpapataw ng mga ekonomikong [[sanction]] gaya ng ginawa sa [[Cuba]], [[Iran]], [[North Korea]] at [[Rusya]].
==Relihiyon==
Sa Estados Unidos, ang [[kalayaan ng relihiyon]] ay isa sa pinoprotektahang karapatan ng mga Amerikano na nakasalig sa [[Saligang Batas ng Estados Unidos]] na matatagpuan sa mga sugnay ng [[relihiyon]] sa [[Unang Susog ng Saligang Batas ng Estados Unidos]]. Ito ay malapit na nauugnay sa [[paghihiwalay ng simbahan at estado]] na isang konseptong isinulong ng mga tagapagtatag ng Estados Unidos gaya nina [[James Madison]] at [[Thomas Jefferson]].
Ang '''Unang Susog''' ay may dalawang probisyon na nauukol sa [[relihiyon]]: Ang Sugnay ng '''Establisyemento (pagtatatag)''' at ang Sugnay ng '''Malayang Pagsasanay'''. Ang Establisyemento ay nagbabawal sa gobyerno ng Estados Unidos na "magtatag" ng isang relihiyon. Sa kasaysayan, ito ay nangangahulugan sa pagpipigil ng mga simbahan na isinusulong ng gobyerno gaya ng [[Simbahan ng Inglatera]]. Sa kasalukuyan, ang "establisyemento ng relihiyon" ay pinangangasiwaan ng tatlong bahaging pagsubok na inilatag ng [[Korte Suprema ng Estados Unidos]] sa ''Lemon v Kurtzman, 403, U.S. 602 (1971)''. Isa ilalim ng "pagsubok na Lemon", ang gobyerno ng Estados Unidos ay maaari lamang tumulong sa isang relihiyon kapag (1) ang pangunahing layunin ng pagtulong ay [[sekular]](hindi relihiyoso), (2) ang pagtulong ay dapat hindi nagsusulong o nagpipigil sa isang relihiyon at (3) walang labis na paghihimasok sa pagitan ng simbahan at estado.
Ang Sugnay ng '''Malayang Pagsasanay''' ay nagpoprotekta sa mga mamamayan ng Estados Unidos na magsanay ng relihiyon na kanilang nanaisin kung ito ay hindi lumalabag sa mga ''moralidad ng publiko'' o may ''nakakapilit'' na interes ang gobyerno. Halimbawa, sa ''Prince v. Massachusetts, 321 U.S. 158 (1944)'', isinaad ng Korte Suprema ng Estados Unidos na maaaring pwersahin ng estado ang pagpapabakuna ng mga bata na ang mga magulang ay hindi pumapayag dito sa kadahilanang pang-relihiyon. Isinaad ng Korte Suprema ng Estados Unidos na ang estado ay may interest na mangibabaw sa paniniwala ng mga magulang upang maprotektahan ang kalusugan ng mga mamayan ng Estados Unidos at kanilang kaligtasan.
{{Pie chart
| thumb = center
| caption = Relihiyon sa Estados Unidos (2020)<ref name="Pew2020">{{cite web |title=Measuring Religion in Pew Research Center's American Trends Panel |url=https://www.pewforum.org/2021/01/14/measuring-religion-in-pew-research-centers-american-trends-panel/ |website=Measuring Religion in Pew Research Center’s American Trends Panel | Pew Research Center |publisher=Pew Research Center |access-date=9 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210208090614/https://www.pewforum.org/2021/01/14/measuring-religion-in-pew-research-centers-american-trends-panel/ |archive-date=8 February 2021 |date=14 January 2021 |url-status=live}}</ref>
| label1 = [[Protestantismo|Protestante]]
| value1 = 42
| color1 = Blue
| labelt2 = [[Simbahang Katoliko Romano|Romano Katoliko]]
| value2 = 21
| color2 = Purple
| label3 = [[Mormon]]
| value3 = 2
| color3 = DarkBlue
| label4 = [[Walang relihiyon]]
| value4 = 18
| color4 = White
| label5 = [[Ateismo|Ateista]]
| value5 = 5
| color5 = Grey
| label6 = [[Agnostic]]
| value6 = 6
| color6 = Lightgrey
| label7 = [[Hudaismo|Hudyo]]
| value7 = 1
| color7 = Lightblue
| label8 = [[Islam|Muslim]]
| value8 = 1
| color8 = Green
| label9 = [[Hinduismo|Hindu]]
| value9 = 1
| color9 = DarkOrange
| label10 = [[Budismo|Budista]]
| value10 = 1
| color10 = Gold
| label11 = Ibang [[relihiyon]]
| value11 = 2
| color11 = Chartreuse
| label12= Unanswered
| value12= 1
| color12= Black}}
==Kultura==
Ang Estados Unidos ay isang [[kulturang indibidwalistiko]] na isang uri ng ng [[kultura]] na ang pagpapahalaga ay nasa isang [[indibidwal]] o sarili kesa sa isang [[grupo]]. Ang mga kulturang indidbidwal ay nagbibigay halaga sa sariling pananaw, pribasiya, [[autonomiya]](pangangasiwa sa sariling buhay), pag-asa sa sarili at sariling sikap. Ang mga Amerikano ay gumagamit ng diretsang pakipagtalastasan, naghahayag sa sariling naisin, at gumagamit ng mga iba't ibang paraan upang maayos ang mga alitan sa ibang kapwa tao. Ang Estados Unidos ay isang uri ng [[may mababang pagitan ng kapangyarihan]](low power distance culture) kung saan ito ay nagbibigay halaga sa bawat indibidwal na walang tinitingnang estado o katayuan sa buhay at nagtatakwil ng kawalang kapantayan sa lipunan. Tinatakwil ng mga Amerikano ang mga autoridad sa ikabubuti ng bawat indibidwal na bahagi ng isang lipunan.
==Sirkumsisyon==
{{See also|Pagtutuli sa Estados Unidos}}
Ang bansang ''Estados Unidos'' ay isa sa mga bansang nasa [[Kanlurang Emisperyo]] kabilang ang [[Canada]] sa mga protestanteng mga bansang ang lalaki ay tinutuli sa 70% nito sa [[Bagong Inglatera]] at "Midwest" kasalungat sa mga rehiyong timog at kanluran ay 50% hanggang 30% ang tinutuli.
==Galeriya==
<gallery>
Talaksan:Flag of Alabama.svg|'''[[Alabama]]'''
Talaksan:Flag of Alaska.svg|'''[[Alaska]]'''
Talaksan:Flag of Arizona.svg|'''[[Arizona]]'''
Talaksan:Flag of Arkansas.svg|'''[[Arkansas]]'''
Talaksan:Flag of California.svg|'''[[California]]'''
Talaksan:Flag of Colorado.svg|'''[[Colorado]]'''
Talaksan:Flag of Connecticut.svg|'''[[Connecticut]]'''
Talaksan:Flag of Delaware.svg|'''[[Delaware]]'''
Talaksan:Flag of the District of Columbia.svg|'''[[District of Columbia]]'''
Talaksan:Flag of Florida.svg|'''[[Florida]]'''
Talaksan:Flag of Georgia (U.S. state).svg|'''[[Georgia (estado ng Estados Unidos)|Georgia]]'''
Talaksan:Flag of Hawaii.svg|'''[[Hawaii]]'''
Talaksan:Flag of Idaho.svg|'''[[Idaho]]'''
Talaksan:Flag of Illinois.svg|'''[[Illinois]]'''
Talaksan:Flag of Indiana.svg|'''[[Indiana]]'''
Talaksan:Flag of Iowa.svg|'''[[Iowa]]'''
Talaksan:Flag of Kansas.svg|'''[[Kansas]]'''
Talaksan:Flag of Kentucky.svg|'''[[Kentucky]]'''
Talaksan:Flag of Louisiana.svg|'''[[Louisiana]]'''
Talaksan:Flag of Maine.svg|'''[[Maine]]'''
Talaksan:Flag of Maryland.svg|'''[[Maryland]]'''
Talaksan:Flag of Massachusetts.svg|'''[[Massachusetts]]'''
Talaksan:Flag of Michigan.svg|'''[[Michigan]]'''
Talaksan:Flag of Minnesota.svg|'''[[Minnesota]]'''
Talaksan:Flag of Mississippi.svg|'''[[Mississippi]]'''
Talaksan:Flag of Missouri.svg|'''[[Missouri]]'''
Talaksan:Flag of Montana.svg|'''[[Montana]]'''
Talaksan:Flag of Nebraska.svg|'''[[Nebraska]]'''
Talaksan:Flag of Nevada.svg|'''[[Nevada]]'''
Talaksan:Flag of New Hampshire.svg|'''[[New Hampshire]]'''
Talaksan:Flag of New Jersey.svg|'''[[New Jersey]]'''
Talaksan:Flag of New Mexico.svg|'''[[New Mexico]]'''
Talaksan:Flag of New York.svg|'''[[New York]]'''
Talaksan:Flag of North Carolina.svg|'''[[North Carolina]]'''
Talaksan:Flag of North Dakota.svg|'''[[North Dakota]]'''
Talaksan:Flag of Ohio.svg|'''[[Ohio]]'''
Talaksan:Flag of Oklahoma.svg|'''[[Oklahoma]]'''
Talaksan:Flag of Oregon.svg|'''[[Oregon]]'''
Talaksan:Flag of Pennsylvania.svg|'''[[Pennsylvania]]'''
Talaksan:Flag of Rhode Island.svg|'''[[Rhode Island]]'''
Talaksan:Flag of South Carolina.svg|'''[[South Carolina]]'''
Talaksan:Flag of South Dakota.svg|'''[[South Dakota]]'''
Talaksan:Flag of Tennessee.svg|'''[[Tennessee]]'''
Talaksan:Flag of Texas.svg|'''[[Texas]]'''
Talaksan:Flag of Utah.svg|'''[[Utah]]'''
Talaksan:Flag of Vermont.svg|'''[[Vermont]]'''
Talaksan:Flag of Virginia.svg|'''[[Virginia]]'''
Talaksan:Flag of Washington.svg|'''[[Washington]]'''
Talaksan:Flag of West Virginia.svg|'''[[West Virginia]]'''
Talaksan:Flag of Wisconsin.svg|'''[[Wisconsin]]'''
Talaksan:Flag of Wyoming.svg|'''[[Wyoming]]'''
</gallery>
=== Patakarang panlabas ===
Ang paghaharing militar, ekonomiko, at kultural ng Estados Unidos ang dahilan kung bakit isang mahalagang tema sa politika ng bansa ang [[patakarang panlabas]] (o foreign policy) nito, bukod pa sa kahalagahan ng imahen ng Estados Unidos sa buong mundo.
Nauntog ang patakarang panlabas ng Estados Unidos sa pagitan ng [[pamumukod]] o ''isolationism'', [[imperyalismo]] at paghahalo ng mga ito, sa buong kasaysayan ng bansa.
Nagresulta ang malakas na impluwensiya nito sa politika at kultura ng buong mundo sa sobrang [[anti-Amerikanismo|pagkamuhi]] ng ilan dito, at [[Amerikopilya|pagpuri]] naman at paghanga para sa ilan. Isang halimbawa nito si [[Ayatollah Khomeini]] na tinawag ang Estados Unidos "The Great Satan" (Ang Dakilang Satanas).
== Tingnan din ==
* [[Kasaysayang militar ng Estados Unidos]]
* [[Kronolohiya ng kasaysayan ng Estados Unidos]]
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{United States topics}}
{{Pangkat8}}
[[Kategorya:Estados Unidos| ]]
talr7ap9suco40m0dzsqmizgr3ixi8w
1960990
1960986
2022-08-06T17:35:25Z
Phil7622
117973
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Estados Unidos''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''United States''), opisyal na '''Estados Unidos ng Amerika''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''United States of America''), dinadaglat na '''EU'''/'''EUA''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''US''/''USA''), at karaniwang tinatawag na '''Amerika''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''America'') ay isang [[soberanya|bansang soberano]]. Matatagpuan ang karamihan ng bansa sa gitnang [[Hilagang Amerika]], kung saan naririto ang 48 estado at tanging distritong pederal na nasa gitna ng [[karagatang Pasipiko]] at [[Karagatang Atlantiko|Atlantiko]] sa gitnang [[Hilagang Amerika]] na mayroong mga hangganang panlupa't pandagat sa [[Kanada]] sa hilaga at [[Mehiko]] sa timog at mga hangganang maritimo sa [[Bahamas]] at [[Kuba]] sa katimugan. Mayroon din itong 2 pang estado; ang [[Alaska]] ay nasa hilagang-kanlurang sukdulan ng Hilagang Amerika na humahanggan ng [[Kanada]] sa silangan at [[Rusya]] sa kanluran na pinaghihiwalay ng [[Kipot ng Bering]] habang ang [[Haway]] ay isang [[kapuluan|kapuluang]] [[Polinesya|Polinesyo]] na nasa gitna [[Karagatang Pasipiko]] at ang tanging estado na wala sa [[Kaamerikahan]]. Sumasaklaw din ito ng 5 pangunahing teritoryong di-inkorporado at 9 na pulong ultramarinong menor sa [[Dagat Karibe]] at Karagatang Pasipiko at 326 na reserbang Indiyo. Sa halos 9,147,590 kilometrong kuwadrado (3,531,905 milyang kuwadrado) na mayroong higit 331 milyong naninirahan, ito ang ikaapat na bansang pinakamalaki sa mundo ayon sa panlupaing lawak, ikalima ayon sa magkaratig na lawak, ikatlong pinakamalaki ayon sa kabuuang lawak, at ikatlong bansang pinakapopulado, na isa sa mga pinakadiberso sa mga [[pangkat-etniko]] at [[kalinangan]] na dulot ng imigrasyong malakihan. Ang kabiserang pambansa nito ay [[Washington, D.C.]] habang ang pinakamalaking lungsod at sentro ng pananalapi ay [[Lungsod ng Bagong York]].{{Infobox country|conventional_long_name=Estados Unidos ng Amerika|common_name=Estados Unidos|native_name={{native name|en|United States of America}}|image_flag=Flag of the United States.svg|image_coat=Greater coat of arms of the United States.svg|symbol_type_article=Great Seal of the United States#Obverse|national_motto=''[[In God We Trust]]'' (''[[Wikang Ingles|Ingles]]'')<br />"Sa Diyos Kami'y Tumitiwala<br /><br /><center>'''Ibang Salawikaing Tradisyonal:'''</center>''[[E pluribus unum]]'' (''[[de facto]]''; ''[[Wikang Latin|Latin]]'')<br />''Out of many, one'' (''[[Wikang Ingles|Ingles]]'')<br />"Sa Marami, Isa" (1782-1956)<br /><br />''[[Selyong Dakila ng Estados Unidos#Annuit cœptis|Annuit cœptis]]'' (''[[Wikang Latin|Latin]]'')<br />''Providence favors our undertakings'' (''[[Wikang Ingles|Ingles]]'')<br />"Pinapaburan ng probidensya ang ating mga pagsasagawa."<br /><br />''[[Selyong Dakila ng Estados Unidos#Novus ordo seclorum|Novus ordo seclorum]]'' (''[[Wikang Latin|Latin]]'')<br />''New order of the ages'' (''[[Wikang Ingles|Ingles]]'')<br />"Kaayusang bago ng mga kapanahunan"|national_anthem=''[[The Star-Spangled Banner]]'' (''[[Wikang Ingles|Ingles]]'')<br />"Ang Bandilang Mabituin"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Star_Spangled_Banner_instrumental.ogg]]</div>|image_map=[[File:US insular areas SVG.svg|upright=1.15|frameless|alt=World map showing the U.S. and its territories]]<br />Ang Estados Unidos ('''lunti''') at mga teritoryong sakop nito.|map_width=220px|capital=[[Washington, D.C.]]<br />{{coord|38|53|N|77|01|W|display=inline}}|largest_city=[[Lungsod ng Bagong York]]<br />{{coord|40|43|N|74|00|W|display=inline}}|languages_type=[[Wikang pambansa]]|languages=[[Wikang Ingles|Ingles]] (''[[de facto]]'')|ethnic_groups={{plainlist|
* 61.6% Puti
* 12.4% Aprikano
* 6.0% Asyatiko
* 1.1% Katutubo
* 0.2% Islenyong Taga-Pasipiko
* 10.2% Multirasyal
* 8.5% Iba pa}}|ethnic_groups_year=2020|demonym=Amerikano<br />Estadounidense<br />Hilagang Amerikano|religion={{ublist|63% [[Kristiyanismo]]|—40% [[Protestantismo]]|—21% [[Katolisismo]]|—2% Iba pa|29% Irelihiyon|6% Iba pa|2% Di alam}}|religion_year=2021|government_type=[[Republika|Republikang]] [[Pangulo|pampanguluhang]] [[Pederasyon|pederal]] at [[Saligang Batas|konstitusyonal]]|leader_title1=[[Pangulo at Pangalawang Pangulo ng Estados Unidos#Pangulo|Pangulo]]|leader_name1=[[Joe Biden]]|leader_title2=[[Pangulo at Pangalawang Pangulo ng Estados Unidos#Pangalawang Pangulo|Pangalawang Pangulo]]|leader_name2=[[Kamala Harris]]|leader_title3=[[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Estados Unidos#Tagapagsalita|Tagapagsalita]]|leader_name3=[[Nancy Pelosi]]|leader_title4=[[Kataas-taasang Hukuman ng Estados Unidos#Punong Mahistrado|Punong Mahistrado]]|leader_name4=[[John Roberts]]|legislature=[[Kongreso ng Estados Unidos|Kongreso]]|upper_house=[[Senado ng Estados Unidos|Senado]]|lower_house=[[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Estados Unidos|Kapulungan ng mga Kinatawan]]|sovereignty_type=[[History of the United States|Independence]]|sovereignty_note=from [[Kingdom of Great Britain|Great Britain]]|established_event1=[[Pagpapahayag ng Kasarinlan ng Estados Unidos|Pagpapahayag]]|established_date1=4 Hulyo 1776|established_event2=[[Tratado ng Paris (1783)|Tratado ng Paris]]|established_date2=3 Setyembre 1783|established_event3=[[Saligang Batas ng Estados Unidos|Saligang Batas]]|established_date3=21 Hunyo 1788|established_event4=[[Kasaysayan ng Haway#Batas Pagpasok ng Haway|Pagpasok ng Ika-50 Estado (Haway)]]|established_date4=21 Agosto 1959|area_label=Areang kabuuan|area_rank=ika-3/ika-4|area_sq_mi=3,796,742|percent_water=4.66|area_label2=Areang lupain|area_data2={{convert|3,531,905|sqmi|km2|abbr=on}}|population_census=331,449,281|population_census_year=[[2020 United States census|2020]]|population_estimate=331,893,745|population_estimate_year=2021|population_census_rank=ika-3|population_density_sq_mi=87|population_density_rank=ika-185|GDP_PPP={{increase}} $25.35 trilyon|GDP_PPP_year=2022|GDP_PPP_rank=ika-2|GDP_PPP_per_capita={{increase}} $76,027|GDP_PPP_per_capita_rank=ika-9|GDP_nominal={{increase}} $25.35 trilyon|GDP_nominal_year=2022|GDP_nominal_rank=ika-1|GDP_nominal_per_capita={{increase}} $76,027|GDP_nominal_per_capita_rank=ika-8|Gini=48.5|Gini_year=2020|Gini_change=increase|Gini_rank=|HDI=0.926|HDI_year=2019|HDI_change=increase|HDI_rank=ika-17|currency=[[Dolyar ng Estados Unidos|Dolyar ng Estados Unidos]] ($)|currency_code=USD|utc_offset=[[Oras sa Estados Unidos|−4 hanggang<br />−12, +10, +11]]|utc_offset_DST=−4 hanggang −10|date_format=[[Date and time notation in the United States|mm/dd/yyyy]]|drives_on=kanan|calling_code=[[North American Numbering Plan|+1]]|iso3166code=US|cctld=<!-- Commented out, as .us is infrequently used and we don't have room to explain fully; see [[Internet in the United States]] for details. [[.us]] {{efn|Domains specific to the U.S. include [[.gov]] (government), [[.mil]] (military), and [[.edu]] (education).<ref>OECD (2004), "Generic Top Level Domain Names: Market Development and Allocation Issues", OECD Digital Economy Papers, No. 84, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/232630011251.</ref> Many entities use [[Generic top-level domain|generic]] domains like [[.com]], [[.org]], and [[.net]].{{citation needed|date=July 2021}} [[.us#Other top-level domains related to the United States|Several other domains]] are used for U.S. territories and major cities.}} -->|area_km2=|today=}}Ang mga Paleo-Indians ng Siberia ay nandayuhan sa Hilagang Amerika 12,000 taon na ang nakalilipas. Nagsimula ang [[Europeong pananakop ng Kaamerikahan|pananakop ng mga Europeo]] noong ika-16 na siglo. Nabuo ang Estados Unidos mula sa [[Labintatlong Kolonya|13 kolonyang Britano]] na itinatag sa Silangang Baybayin. Ang pakikipagtalo hinggil sa pagbubuwis at pamamahala ng [[Gran Britanya]] ay nagbunsod sa [[Digmaang Mapanghimagsik sa Amerika|American Revolutionary War]] (1775-1783), na nagpangyaring makamit ng bansa ang kalayaan. Sa huling bahagi ng ika-18 siglo, lalo pang lumawak ang nasasakupan ng Estados Unidos habang unti-unting nag-aangkin ng mga teritoryo, kung minsan sa pamamagitan ng digmaan na nagtaboy sa maraming katutubong Amerikano, at naitatatag ang mga bagong estado. Pagsapit ng 1848, nasakop na ng Estados Unidos ang Hilagang Amerika hanggang sa kanluran. Naging legal ang [[Panahon ng pang-aalipin sa Estados Unidos|pang-aalipin]] sa timugang Estados Unidos hanggang noong ika-19 na siglo, nang buwagin ito ng [[Digmaang Sibil ng Amerika]]. Noong [[Digmaang Espanyol–Amerikano|Digmaang Espanyol-Amerikano]] at [[Unang Digmaang Pandaigdig]], naging [[Bansang makapangyarihan|kapangyarihang pandaigdig]] ang Estados Unidos, na lalong napatunayan sa pagtatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Sa panahon ng [[Digmaang Malamig|Cold War]] (tensyon sa pagitan ng Amerika at Soviet Union), nakipagdigma ang Estados Unidos sa [[Digmaang Koreano|Korean War]] at [[Vietnam War]], pero hindi sila direktang nakipaglaban sa [[Unyong Sobyet|Soviet Union]]. Sumabak ang dalawang superpowers sa kompetisyon ng Space Race, na winakasan ng [[Apollo 11]] (unang paglapag ng tao sa buwan noong 1969). Nagwakas ang Cold War nang [[Pagbuwag ng Unyong Sobyet|mabuwag ang Soviet Union noong 1991]], at ang Estados Unidos ang nanatiling pinakamakapangyarihang bansa sa mundo.
Ang Estados Unidos ay isang pederal na republika at isang kinatawang demokrasya na may tatlong magkakahiwalay na sangay ng gobyerno, kabilang na ang isang lehislaturang bicameral. Mula sa pagkakatatag, miyembro na ito ng [[Mga Nagkakaisang Bansa|United Nations]], [[Bangkong Pandaigdig|World Bank]], [[Pandaigdigang Pondong Pananalapi|International Monetary Fund]], [[Samahan ng mga Estadong Amerikano|Organization of American States]], [[North Atlantic Treaty Organization|NATO]], at iba pang pandaigdigang organisasyon. Isa itong [[Mga panatilihang kasapi ng United Nations Security Council|permanenteng kasapi]] ng [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa|United Nations Security Council]]. Tinaguriang ''melting pot of cultures'', ang populasyon nito ay resulta ng mga siglo ng pandarayuhan ng mga iba’t ibang lahi. Mataas ang ranggo ng Estados Unidos pagdating sa malayang ekonomiya, [[Talatuntunan ng Kaunlarang Pantao|antas ng pamumuhay]], edukasyon, at karapatang pantao; mababa rin ito sa antas ng lantarang korapsyon. Gayunpaman, nababatikos ang bansa dahil sa pagtatangi may kinalaman sa lahi, materyal na pagmamay-ari, at pagpapasahod; maling pagpapatupad sa parusang kamatayan, di-makatuwirang pagbibilanggo, at mahinang pangangalaga sa kalusugan ng pangkalahatang populasyon.
Ang Estados Unidos ay isang [[Bansang maunlad|maunlad na bansa]]. Taglay nito ang sangkapat ng kabuuang [[Kabuuang domestikong produkto|GDP]] ng mundo kaya [[Talaan ng mga bansa ayon sa GDP (nominal)|ito pa rin ang may pinakamalaking ekonomiya sa lahat]]. Batay sa dami, Estados Unidos ang pinakamalaking tagapag-angkat (importer) at pangalawang pinakamalaking tagapagluwas (exporter) ng mga produkto sa buong mundo. Bagaman ang populasyon nito ay katumbas lang ng 4.2% ng pangglobong bilang, hawak naman nito ang halos 30% ng kabuuang yaman ng mundo, ang pinakamalaki sa lahat ng mga bansa. Gumagastos ang bansa ng katumbas ng sangkatlo ng gastusing pangmilitar ng daigdig, kaya ito ang nangungunang kapangyarihang militar sa buong mundo. Maimpluwensiya rin ito pagdating sa politika, kultura, at siyensiya.
== Kasaysayan ==
{{main|Kasaysayan ng Estados Unidos}}
=== Mga Sinaunang Tao at Kasaysayan Bago ang Panahon ni Columbus ===
[[Talaksan:Cliff Palace-Colorado-Mesa Verde NP.jpg|thumb|Ang [[:en:Cliff_Palace|Cliff Palace]], na itinayo ng mga katutubong Amerikano na [[:en:Ancestral_Puebloans|Puebloano]] sa pagitan ng 1190 at 1260|306x306px]]
Pinaniniwalaang ang mga unang nanirahan sa Hilagang Amerika ay mga taong nandayuhan mula sa Siberia patawid ng Beringia patungong Alaska 12,000 taon na ang nakalilipas (Ang Beringia ay tumutukoy sa lugar kung saan nagdurugtong ang lupain ng Siberia at Alaska noong sinaunang panahon. Sinasabing pinagdurugtong pa noon ng isang ''land bridge'' ang lupain ng Chukchi Peninsula ng Sibera at ang Seward Peninsula ng Alaska bago ito paghiwalayin ng katubigan na kilala ngayon bilang Bering Strait). Pero may ebidensiya di-umano na mas maaga pa rito ang pagdating nila. Ang kulturang Clovis, na umiral humigit-kumulang noong 11,000 BC, ang pinaniniwalaang kumakatawan sa mga unang taong nandayuhan sa Amerika. Ito marahil ang una sa tatlong bugso ng malakihang pandarayuhan patungong Hilagang Amerika; ang mga huling bugso ang nagdala sa kasalukuyang mga katutubo ng Athabaskan, Aleut, at Eskimo.
Sa pagdaan ng panahon, nagkahalo-halo na ang mga katutubo sa Hilagang Amerika. Ilan sa mga ito, gaya ng kulturang Mississippiano sa timog-silangan bago ang panahon ni Columbus, ay bumuo ng masulong na agrikultura, arkitektura, at sari-saring mga komunidad. Pinakamalaki sa mga ito ang Cahokia, isang dating lunsod-estado na ngayon ay dinadayong kaguhuan sa kasalukuyang Estados Unidos. Sa tinatawag na Four Corners Region (isang rehiyon kung saan nagtatagpo ang apat na kantong hangganan ng mga estado ng Utah, Arizona, Colorado, at New Mexico), nabuo ang kultura ng mga katutubong Puebloano mula sa mga siglo ng mga pag-eeksperimento sa agrikultura. Ang Haudenosaunee, na matatagpuan sa timugang rehiyon ng Great Lakes, ay unti-unting naitatag sa pagitan ng ika-12 at ika-15 siglo. Lumaganap sa mga estadong Atlantiko ang mga tribo ng Algonquian, na nakilala sa pangangaso at pambibitag. Naging magsasaka din naman ang ilan sa kanila.
Hindi matiyak ang populasyon ng mga katutubong Amerikano sa panahon ng pakikipag-ugnayan ng mga Europeo. Tinantiya ni Douglas H. Ubelaker ng Smithsonian Institution ang bilang ng populasyon: 92,916 sa timugang estadong Atlantiko at 473,616 sa mga estadong kahangga ng Gulf of Mexico. Pero napakaliit ng mga bilang na ito sa tingin ng mga akademiko. Ang antropologist na si Henry F. Dobyns ay naniniwalang mas malaki pa ang mga bilang ng populasyon: 1.1 milyon ang mga nasa estadong kahangga ng Gulf of Mexico, 2.2 milyon ang mga nasa estado mula Florida hanggang Massachusetts, 5.2 milyon ang mga nasa rehiyon ng Mississippi, at mga 700,000 ang nakatira sa estado ng Florida.
=== Kolonisasyon ng mga Europeo ===
'''''Karagdagang Impormasyon:''' [[Kasaysayang kolonyal ng Estados Unidos|Kasaysayang Kolonyal ng Estados Unidos]] at [[Labintatlong Kolonya]]''[[Talaksan:Mayflower II Plymouth.JPG|thumb|Mayflower II, replika ng orihinal na Mayflower, na dumaong sa Plymouth, Massachussetts|257x257px]]Kontobersyal at laging pinagdedebatehan ang maagang kolonisasyon ng mga Norse (o mga Vikings ng Scandinavia) sa New England. Ang unang napaulat sa kasaysayan na pagdating ng mga Europeo sa ngayo'y kontinente ng Estados Unidos ay ang unang ekspedisyon ng conquistadores mula Espanya na si Juan Ponce de León sa noo'y Spanish Florida noong 1513. Bago pa nito, nakarating na sa [[Puerto Rico]] si [[Christopher Columbus]] mula sa kaniyang paglalayag noong 1493, at nang sumunod na dekada ay tinirhan ng mga Espanyol ang San Juan. Bumuo ng mga pamayanan ang mga Espanyol sa Florida at New Mexico, ang Saint Augustine, na itinuturing na pinakamatandang siyudad sa bansa, at ang Santa Fe. Nagtatag naman ang mga Pranses ng kanilang sariling mga pamayanan sa mga pampang ng [[Ilog Mississippi]], lalo na sa New Orleans.
Matagumpay namang nakabuo ng kolonya ang mga Britano sa silanganing baybayin ng Hilagang Amerika: ang Virginia Colony sa Jamestown noong 1607 at Pilgrims Colony sa Plymouth noong 1620. Unang itinatag sa kontinente noong 1619 ang sarili nitong lehislatibong kapulungan, ang Virginia's House of Burgesses. Ang mga dokumentadong kasunduan, gaya ng Mayflower Compact at ang Fundamental Orders of Connecticut, ang bumuo ng mga parisan bilang batayan ng mga saligang batas na ipinatupad sa mga maitatatag pa noong mga kolonya sa Amerika. Marami sa mga pamayanang Ingles ay mga Kristiyanong naghahangad ng malayang pagsamba. Noong 1784, mga Ruso ang mga unang Europeo na nakapagtatag ng sariling pamayanan sa Alaska, sa Three Saints Bay. Ang mga Amerikanong Ruso noon ang sumasakop sa kalakhang bahagi ng ngayo'y estado ng [[Alaska]].
Sa maagang panahon ng kolonisasyon, maraming nakipamayang Europeo ang nakaranas ng kakulangan sa pagkain, sakit, at pag-atake mula sa mga Katutubong Amerikano. Ang mga katutubong Amerikano ay madalas ding nakikipaglaban sa mga kalapit na tribo at mga Europeo. Gayunpaman, sa maraming pagkakataon, natutuhan ng mga katutubo at mga naninirahan ay umasa sa isa't isa. Ang mga nakipamayan ay nakipagkalakalan para sa pagkain at mga balat ng hayop; ang mga katutubo naman para sa mga baril, mga kasangkapan at iba pang kalakal sa Europa. Tinuruan ng mga katutubo ang mga Europeo na magtanim ng mais, sitaw, at iba pang mga pagkain. Nadama ng mga misyonerong Europeo at iba pa na mahalagang "sibilisahin" ang mga Katutubong Amerikano at himukin sila na tularan ang mga gawi at pamumuhay ng mga Europeo pagdating sa agrikultura. Gayunpaman, sa paglawak ng kolonisasyon ng Europa sa Hilagang Amerika, lumikas na lang ang mga Katutubong Amerikano dahil madalas na pinapatay sila sa panahon ng mga alitan.
[[Talaksan:Map of territorial growth 1775.svg|left|thumb|Ang orihinal na Labintatlong Kolonya (kinulayan ng pula) noong 1775|362x362px]]
Ang mga nakipamayang Europeo ay nagsimula ring manguha ng mga Afrikano para gawing alipin sa Amerika sa pamamagitan ng slave trade patawid ng Atlantiko. Dahil sa mabagal na pagkalat ng mga tropikal na sakit at mas mahusay na panggagamot, naging mas mahaba ang buhay ng mga alipin sa Hilagang Amerika kumpara sa Timog Amerika, dahilan ng kanilang mabilis na pagdami. Ang mga pamayanan sa kolonya ay karaniwang hinahati ayon sa relihiyon at moral na kalagayan ng alipin, at ilang mga kolonya nga ang nagpasa ng mga batas na laban at pabor sa isinagawang panukala. Gayunpaman, pagsapit ng ika-18 siglo, ang mga aliping Afrikano na ang pumalit sa mga manggagawang Europeo na walang sahod bilang mga cash crop labor, partikular na sa Katimugang Amerika.
Ang Labintatlong Kolonya (New Hampshire, Massachusetts, Connecticut, Rhode Island, New York, New Jersey, Pennsylvania, Delaware, Maryland, Virginia, North Carolina, South Carolina, at Georgia) na magiging Estados Unidos ng Amerika ay pinangasiwaan ng mga Britano bilang kanilang mga banyagang teritoryo, o nasasakupan. Gayunpaman, lahat ng ito ay may sari-sariling gobyerno at mga halalan na puwedeng pagbotohan ng mga tao. Dahil sa mataas na bilang ng mga ipinanganganak na sanggol, kakaunting namamatay, at matatag na komunidad, naging mabilis ang paglago ng populasyon ng mga kolonya; nahigitan pa nito ang populasyon ng mga katutubong Amerikano. Ang kilusan ng mga nanunumbalik sa Kristiyanismo noong mga dekada ng 1730 at 1740, na tinawag na The Great Awakening, ang nagpaalab sa interes ng mga tao sa relihiyon at sa karapatan sa malayang pagsamba.
Noong Pitong Taóng Digmaan (1756-1763), tinatawag ding French and Indian War, naagaw ng mga puwersang Britano ang Canada mula sa mga Pranses. Sa pagtatatag ng Lalawigan ng Quebec, ang lalawigang Pranses ng Canada ay pinanatiling hiwalay sa mga lalawigang Ingles ng Nova Scotia, Newfoundland, at ng Labintatlong Kolonya. Hindi kasama ang mga Katutubong Amerikano na nanirahan doon, ang Labintatlong Kolonya ay may populasyong mahigit 2.1 milyon noong 1770, halos isang katlo ng populasyon ng Britanya. Habang may dumarating na mga bagong maninirahan at patuloy sa paglago ang populasyon, iilang mga Amerikano na lamang ang ipinanganganak sa ibang mga bansa noong dekada ng 1770. Ang distansya ng mga kolonya mula sa Britanya ay nagbigay-daan sa pag-unlad ng sariling pamahalaan, pero ang inaasam nilang tagumpay ay nag-udyok sa mga monarko ng Britanya na pana-panahong maghangad na muling igiit ang awtoridad ng hari.
=== Kasarinlan at Paglawak ===
'''''Karagdagang Impormasyon''': [[:en:American_Revolution|Rebolusyong Amerikano]] at [[:en:Territorial_evolution_of_the_United_States|Pag-aangkin ng mga Teritoryo Para sa Estados Unidos]]''
[[Talaksan:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|thumb|''Deklarasyon ng Kasarinlan'', ipininta ni John Trumbull, nagpapakita sa Komite ng Lima na nagpipresenta ng balangkas ng Deklarasyon sa Continental Congress, ika-4 ng Hulyo, 1776.|281x281px]]
Ang [[:en:American_Revolutionary_War|Digmaang Rebolusyonaryong Amerikano]] na ipinaglaban ng [[Labintatlong Kolonya]] mula sa Imperyo ng Britanya ang unang matagumpay na digmaan sa modernong kasaysayan na isinagawa ng isang di-Europeong pangkat laban sa isang kapangyarihang Europeo. Binuo ng mga Amerikano ang konsepto ng “republikanismo”, kung saan ang gobyerno ay dapat nakasalig sa kapakapanan ng mamamayan ayon sa nakasaad sa kanilang lokal na lehislatura. Ipinatupad ang kanilang “[[:en:Rights_of_Englishmen|mga karapatan bilang mamamayang Ingles]]” at ang slogan na “[[:en:No_taxation_without_representation|walang buwis kung walang ipinepresenta]].” Tinangka ng mga Britano na gawing parliamento ang kanilang imperyo, na nagresulta ng digmaan.
Udyok ng kanilang nagkakaisang desisyon, inilunsad ng [[:en:Second_Continental_Congress|Second Continental Congress]], isang pagtitipon na binubuo ng Pinagkaisang Kolonya, ang [[:en:United_States_Declaration_of_Independence|Deklarasyon ng Kasarinlan]] noong Hulyo 4, 1776; at ang araw na ito ang ipinagdiriwang bilang [[:en:Independence_Day_(United_States)|Araw ng Kalayaan]]. Noong 1777, ang [[:en:Articles_of_Confederation|Articles of Confederation]] ay nagpanukala ng isang desentralisadong gobyerno na tumagal lang hanggang noong 1789.
Matapos matalo sa [[:en:Siege_of_Yorktown_(1781)|Labanan sa Yorktown]] noong 1781, ang Britanya ay pumirma sa isang [[:en:Treaty_of_Paris_(1783)|kasunduang pangkapayapaan]]. Iginawad na ang internasyonal na pagkilala sa mga teritoryong sakop ng Amerika, at ipinagkaloob na sa bansa ang mga lupaing nasa silangang panig ng Ilog Mississippi. Gayunpaman, hindi pa rin tapos ang tensyon laban sa Britanya, na umakay sa [[:en:War_of_1812|Labanan noong 1812]], isang alitang nagtapos lang sa isang pustahan. Pinangunahan ng mga Nationalista ang [[:en:Constitutional_Convention_(United_States)|Philadelphia Convention]] noong 1787 para isulat ang [[:en:United_States_Constitution|Konstitusyon ng Estados Unidos]], na [[:en:Ratification_of_the_United_States_Constitution|pinagtibay noong 1788]]. Sa higit pang pagpapatibay sa konstitusyon noong 1789, muling inorganisa na magkaroon ng tatlong sangay ang pederalismo, sa layuning mapahusay ang mga gawaing pagsusuri at pagbabalanse. Si [[:en:George_Washington|George Washington]], na siyang nanguna sa tagumpay ng [[:en:Continental_Army|Continental Army]], ang unang inihalal na pangulo sa ilalim ng bagong konstitusyon. Inaprubahan ang [[:en:United_States_Bill_of_Rights|Bill of Rights]] noong 1791, na nagbigay ng higit na kalayaan sa mga mamamayan at garantiya ng legal na proteksyon mula sa pamahalaan.
[[Talaksan:U.S. Territorial Acquisitions.png|left|thumb|Pag-aangkin ng mga teritoryo para sa Estados Unidos sa pagitan ng 1783 at 1917|386x386px]]
Bagaman hindi direktang nakibahagi ang pederalismo sa mga slave trade sa Atlantiko noong 1807, lumaganap noong 1820 ang pagsasaka at pagbebenta ng cotton crop sa Dulong Timog, at kasabay nito, ang pang-aalipin. Ang [[:en:Second_Great_Awakening|Ikalawang Great Awakening]], lalo na noong mga taon ng 1800 hanggang 1840, ay nagkumberte sa milyon-milyong mamamayan sa [[:en:Evangelicalism_in_the_United_States|Protestantismo]]. Pinasigla naman nito ang mga mamamayan sa Hilaga na magsagawa ng iba’t ibang kilusang panlipunan para sa pagbabago, kasama na ang [[:en:Abolitionism_in_the_United_States|paglansag sa di-makatarungang pang-aalipin]]. Sa Timog, nagsagawa ng pangungumberte ang mga Metodista at Baptist sa mga mamamayang alipin.
Sa huling bahagi ng ika-18 siglo, nagsimulang [[:en:Territorial_evolution_of_the_United_States|lumawak ang nasasakupan ng Amerika pakanluran]], na nag-udyok ng mahabang serye ng [[:en:American_Indian_Wars|Pakikidigma sa mga Amerikanong Indian]]. Halos dinoble ng [[:en:Louisiana_Purchase|Louisiana Purchase]] noong 1803 ang sakop ng bansa, [[:en:Adams–Onís_Treaty|isinuko naman ng Espanya ang Florida]] at iba pang mga teritoryo sa Gulf Coast noong 1819, ang [[:en:Republic_of_Texas|Republika ng Texas]] ay isinama noong 1845, at napasakamay ng Estados Unidos ang [[:en:Northwestern_United_States|mga teritoryo sa Hilagang-kanluran]] noong 1846 bilang kasunduan nila sa Britanya na napag-usapan sa [[:en:Oregon_Treaty|Oregon Treaty]]. Nang manalo sila sa [[:en:Mexican–American_War|Digmaang Mexicano-Amerikano]], [[:en:Mexican_Cession|isinuko ng Mexico ang California]] noong 1848 at ang [[:en:Southwestern_United_States|mga teritoryo sa Timog-kanluran]], kaya nagawa na ng Estados Unidos na sakupin ang kontinente.
Ang [[:en:California_Gold_Rush|California Gold Rush]] ng 1848-1849 ay nagdulot ng malawakang pagdarayuhan patungong Pacific coast, na humantong sa [[:en:California_Genocide|genocide sa California]] at paglikha ng karagdagang mga estado sa kanluran. Ang pagbibigay ng mga lupain sa mga puting Europeano bilang bahagi ng [[:en:Homestead_Acts|Homestead Acts]], na halos 10% ng kabuuan ng Estados Unidos, at sa mga pribadong kompanya ng riles at kolehiyo bilang bahagi ng paggagawad ng mga lupain ay lalong nagpaunlad sa ekonomiya. Matapos ang Civil War, ang paggawa ng mga bagong [[:en:Rail_transportation_in_the_United_States#History|transcontinental railways]] ay nagpadali sa mga mamamayan na magpalipat-lipat at makipagkalakalan, pero naging madali rin ang panunupil sa mga katutubong Amerikano. Noong 1869, isang bagong [[:en:Presidency_of_Ulysses_S._Grant#Native_American_affairs|Peace Policy]] ang ipinanukala, na sinasabing magpoprotekta sa mga katutubong Amerikano mula sa mga pang-aabuso, huwag masangkot sa digmaan, at mapagtibay ang kanilang pagkamamamayan sa Amerika. Magkagayunman, nagkaroon pa rin ng mga digmaan at alitan sa mga estado sa kanluran hanggang noong dekada na 1900.
==Mga estado at teritoryo ng Estados Unidos==
{{USA midsize imagemap with state names}}
{| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Mga 50 Estado ng '''Estados Unidos ng America'''
|-
!scope="col" colspan=2 rowspan=2|Watawat, pangalan at <br>[[List of U.S. state abbreviations|postal abbreviation]]<ref name=USPSabbreviations>{{cite web| url=https://pe.usps.com/text/pub28/28apb.htm| title=Appendix B: Two–Letter State and possession Abbreviations| work=Postal Addressing Standards| publisher=United States Postal Service| location=Washington, D.C.| date=May 2015| access-date=March 3, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180305202445/https://pe.usps.com/text/pub28/28apb.htm| archive-date=March 5, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
!scope="col" colspan=2|Mga siyudad
!scope="col" rowspan=2|Ratipikasyon o<br />pag-anib{{efn-ua|The original 13 states became [[Sovereignty|sovereign]] in July 1776 upon agreeing to the [[United States Declaration of Independence]], and each joined the first Union of states between 1777 and 1781, upon ratifying the [[Articles of Confederation]].<ref>{{cite book| last = Jensen| first = Merrill| title = The Articles of Confederation: An Interpretation of the Social-Constitutional History of the American Revolution, 1774–1781| year = 1959| publisher = University of Wisconsin Press| isbn = 978-0-299-00204-6| pages = xi, 184 }}</ref> These states are presented in the order in which each ratified the 1787 Constitution, thus joining the present federal Union of states. Subsequent states are listed in the order of their admission to the Union, and the date given is the official establishment date set by [[Act of Congress]]. ''For further details, see [[List of U.S. states by date of admission to the Union]]''}}
!scope="col" rowspan=2|Populasyon<br><ref name=":0">{{Cite web|title=RESIDENT POPULATION FOR THE 50 STATES, THE DISTRICT OF COLUMBIA, AND PUERTO RICO: 2020 CENSUS|url=https://www2.census.gov/programs-surveys/decennial/2020/data/apportionment/apportionment-2020-table02.pdf|url-status=live|website=U.S. Census Bureau}}</ref>
!scope="col" colspan=2|Kabuuang lawak<ref name=areameasurements>{{cite web| title=State Area Measurements and Internal Point Coordinates| url=https://www.census.gov/geo/reference/state-area.html| publisher=U.S. Census Bureau| location=Washington, D.C.| quote=... provides land, water and total area measurements for the 50 states, the District of Columbia, Puerto Rico and the Island Areas. The area measurements were derived from the Census Bureau's Master Address File/Topologically Integrated Geographic Encoding and Referencing (MAF/TIGER) database. The land and water areas, ... reflect base feature updates made in the MAF/TIGER database through August, 2010.| access-date=March 3, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180316004512/https://www.census.gov/geo/reference/state-area.html| archive-date=March 16, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
!scope="col" colspan=2|Area (lawak) ng lupain<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Tubig<ref name=areameasurements/>
!scope="col" rowspan=2|[[List of United States congressional districts|Bilang ng mga<br>Kinatawan sa Kongreso.]]
|-
!scope="col"|Kabisera
!scope="col"|Largest<ref name="State and Local Government Finances and Employment">{{cite web| url=https://www.census.gov/compendia/statab/2012/tables/12s0448.pdf| archive-url=https://web.archive.org/web/20111017142616/http://www.census.gov/compendia/statab/2012/tables/12s0448.pdf| url-status=dead| archive-date=October 17, 2011| title=State and Local Government Finances and Employment| year=2012| publisher=[[United States Census Bureau]]| page=284| access-date=July 8, 2013}}</ref>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|{{flag|Alabama}}
|AL
|[[Montgomery, Alabama|Montgomery]]
|[[Huntsville, Alabama|Huntsville]]
|{{dts|Dis 14, 1819}}
|{{right|5,024,279}}
|{{cvt|52420.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|50645.33|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1774.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|7}}
|-
!scope="row"|{{flag|Alaska}}
|AK
|[[Juneau, Alaska|Juneau]]
|[[Anchorage, Alaska|Anchorage]]
|{{dts|Ene 3, 1959}}
|{{right|733,391}}
|{{cvt|665384.04|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|570640.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|94743.1|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Arizona}}
|AZ
|colspan=2|[[Phoenix, Arizona|Phoenix]]
|{{dts|Peb 14, 1912}}
|{{right|7,151,502}}
|{{cvt|113990.3|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|113594.08|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|396.22|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|9}}
|-
!scope="row"|{{flag|Arkansas}}
|AR
|colspan=2|[[Little Rock, Arkansas|Little Rock]]
|{{dts|Hun 15, 1836}}
|{{right|3,011,524}}
|{{cvt|53178.55|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|52035.48|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1143.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|California}}
|CA
|[[Sacramento, California|Sacramento]]
|[[Los Angeles]]
|{{dts|Set 9, 1850}}
|{{right|39,538,223}}
|{{cvt|163694.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|155779.22|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7915.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|53}}
|-
!scope="row"|{{flag|Colorado}}
|CO
|colspan=2|[[Denver]]
|{{dts|Ago 1, 1876}}
|{{right|5,773,714}}
|{{cvt|104093.67|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|103641.89|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|451.78|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|7}}
|-
!scope="row"|{{flag|Connecticut}}
|CT
|[[Hartford, Connecticut|Hartford]]
|[[Bridgeport, Connecticut|Bridgeport]]
|{{dts|Ene 9, 1788}}
|{{right|3,605,944}}
|{{cvt|5543.41|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|4842.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|701.06|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|5}}
|-
!scope="row"|{{flag|Delaware}}
|DE
|[[Dover, Delaware|Dover]]
|[[Wilmington, Delaware|Wilmington]]
|{{dts|Dis 7, 1787}}
|{{right|989,948}}
|{{cvt|2488.72|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1948.54|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|540.18|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Florida}}
|FL
|[[Tallahassee, Florida|Tallahassee]]
|[[Jacksonville, Florida|Jacksonville]]
|{{dts|Mar 3, 1845}}
|{{right|21,538,187}}
|{{cvt|65757.7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|53624.76|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|12132.94|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|27}}
|-
!scope="row"|{{flag|Georgia (U.S. state)|name=Georgia}}
|GA
|colspan=2|[[Atlanta]]
|{{dts|Ene 2, 1788}}
|{{right|10,711,908}}
|{{cvt|59425.15|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|57513.49|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1911.67|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|14}}
|-
!scope="row"|{{flag|Hawaii}}
|HI
|colspan=2|[[Honolulu]]
|{{dts|Ago 21, 1959}}
|{{right|1,455,271}}
|{{cvt|10931.72|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|6422.63|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|4509.09|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|Idaho}}
|ID
|colspan=2|[[Boise, Idaho|Boise]]
|{{dts|Hul 3, 1890}}
|{{right|1,839,106}}
|{{cvt|83568.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|82643.12|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|925.83|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|Illinois}}
|IL
|[[Springfield, Illinois|Springfield]]
|[[Chicago]]
|{{dts|Dis 3, 1818}}
|{{right|12,812,508}}
|{{cvt|57913.55|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|55518.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2394.62|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|18}}
|-
!scope="row"|{{flag|Indiana}}
|IN
|colspan=2|[[Indianapolis]]
|{{dts|Dis 11, 1816}}
|{{right|6,785,528}}
|{{cvt|36419.55|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|35826.11|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|593.44|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|9}}
|-
!scope="row"|{{flag|Iowa}}
|IA
|colspan=2|[[Des Moines, Iowa|Des Moines]]
|{{dts|Dis 28, 1846}}
|{{right|3,190,369}}
|{{cvt|56272.81|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|55857.13|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|415.68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|Kansas}}
|KS
|[[Topeka, Kansas|Topeka]]
|[[Wichita, Kansas|Wichita]]
|{{dts|Ene 29, 1861}}
|{{right|2,937,880}}
|{{cvt|82278.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|81758.72|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|519.64|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|Kentucky}}{{efn-ua|name=statenomenclature|Uses the [[nomenclature|term]] ''[[Commonwealth (U.S. state)|commonwealth]]'' rather than ''state'' in its full official name}}
|KY
|[[Frankfort, Kentucky|Frankfort]]
|[[Louisville, Kentucky|Louisville]]
|{{dts|Hun 1, 1792}}
|{{right|4,505,836}}
|{{cvt|40407.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|39486.34|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|921.46|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|6}}
|-
!scope="row"|{{flag|Louisiana}}
|LA
|[[Baton Rouge, Louisiana|Baton Rouge]]
|[[New Orleans]]
|{{dts|Abr 30, 1812}}
|{{right|4,657,757}}
|{{cvt|52378.13|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|43203.9|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|9174.23|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|6}}
|-
!scope="row"|{{flag|Maine}}
|ME
|[[Augusta, Maine|Augusta]]
|[[Portland, Maine|Portland]]
|{{dts|Mar 15, 1820}}
|{{right|1,362,359}}
|{{cvt|35379.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|30842.92|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|4536.82|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|Maryland}}
|MD
|[[Annapolis, Maryland|Annapolis]]
|[[Baltimore]]
|{{dts|Abr 28, 1788}}
|{{right|6,177,224}}
|{{cvt|12405.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|9707.24|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2698.69|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|8}}
|-
!scope="row"|{{nowrap|{{flag|Massachusetts}}{{efn-ua|name=statenomenclature}}}}
|MA
|colspan=2|[[Boston]]
|{{dts|Peb 6, 1788}}
|{{right|7,029,917}}
|{{cvt|10554.39|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7800.06|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2754.33|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|9}}
|-
!scope="row"|{{flag|Michigan}}
|MI
|[[Lansing, Michigan|Lansing]]
|[[Detroit]]
|{{dts|Ene 26, 1837}}
|{{right|10,077,331}}
|{{cvt|96713.51|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|56538.9|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|40174.61|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|14}}
|-
!scope="row"|{{flag|Minnesota}}
|MN
|[[Saint Paul, Minnesota|St. Paul]]
|[[Minneapolis]]
|{{dts|May 11, 1858}}
|{{right|5,706,494}}
|{{cvt|86935.83|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|79626.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7309.09|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|8}}
|-
!scope="row"|{{flag|Mississippi}}
|MS
|colspan=2|[[Jackson, Mississippi|Jackson]]
|{{dts|Dis 10, 1817}}
|{{right|2,961,279}}
|{{cvt|48431.78|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|46923.27|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1508.5|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|Missouri}}
|MO
|[[Jefferson City, Missouri|Jefferson City]]
|[[Kansas City, Missouri|Kansas City]]
|{{dts|Ago 10, 1821}}
|{{right|6,154,913}}
|{{cvt|69706.99|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|68741.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|965.47|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|8}}
|-
!scope="row"|{{flag|Montana}}
|MT
|[[Helena, Montana|Helena]]
|[[Billings, Montana|Billings]]
|{{dts|Nob 8, 1889}}
|{{right|1,084,225}}
|{{cvt|147039.71|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|145545.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1493.91|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Nebraska}}
|NE
|[[Lincoln, Nebraska|Lincoln]]
|[[Omaha, Nebraska|Omaha]]
|{{dts|Mar 1, 1867}}
|{{right|1,961,504}}
|{{cvt|77347.81|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|76824.17|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|523.64|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|3}}
|-
!scope="row"|{{flag|Nevada}}
|NV
|[[Carson City, Nevada|Carson City]]
|[[Las Vegas]]
|{{dts|Okt 31, 1864}}
|{{right|3,104,614}}
|{{cvt|110571.82|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|109781.18|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|790.65|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|New Hampshire}}
|NH
|[[Concord, New Hampshire|Concord]]
|[[Manchester, New Hampshire|Manchester]]
|{{dts|Hun 21, 1788}}
|{{right|1,377,529}}
|{{cvt|9349.16|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|8952.65|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|396.51|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|New Jersey}}
|NJ
|[[Trenton, New Jersey|Trenton]]
|[[Newark, New Jersey|Newark]]
|{{dts|Dis 18, 1787}}
|{{right|9,288,994}}
|{{cvt|8722.58|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7354.22|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1368.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|12}}
|-
!scope="row"|{{flag|New Mexico}}
|NM
|[[Santa Fe, New Mexico|Santa Fe]]
|[[Albuquerque, New Mexico|Albuquerque]]
|{{dts|Ene 6, 1912}}
|{{right|2,117,522}}
|{{cvt|121590.3|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|121298.15|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|292.15|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|3}}
|-
!scope="row"|{{flag|New York}}
|NY
|[[Albany, New York|Albany]]
|[[New York City]]
|{{dts|Hul 26, 1788}}
|{{right|20,201,249}}
|{{cvt|54554.98|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|47126.4|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7428.58|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|27}}
|-
!scope="row"|{{flag|North Carolina}}
|NC
|[[Raleigh, North Carolina|Raleigh]]
|[[Charlotte, North Carolina|Charlotte]]
|{{dts|Nob 21, 1789}}
|{{right|10,439,388}}
|{{cvt|53819.16|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|48617.91|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|5201.25|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|13}}
|-
!scope="row"|{{flag|North Dakota}}
|ND
|[[Bismarck, North Dakota|Bismarck]]
|[[Fargo, North Dakota|Fargo]]
|{{dts|Nob 2, 1889}}
|{{right|779,094}}
|{{cvt|70698.32|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|69000.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1697.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Ohio}}
|OH
|colspan=2|[[Columbus, Ohio|Columbus]]
|{{dts|Mar 1, 1803}}
|{{right|11,799,448}}
|{{cvt|44825.58|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|40860.69|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|3964.89|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|16}}
|-
!scope="row"|{{flag|Oklahoma}}
|OK
|colspan=2|[[Oklahoma City]]
|{{dts|Nob 16, 1907}}
|{{right|3,959,353}}
|{{cvt|69898.87|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|68594.92|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1303.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|5}}
|-
!scope="row"|{{flag|Oregon}}
|OR
|[[Salem, Oregon|Salem]]
|[[Portland, Oregon|Portland]]
|{{dts|Peb 14, 1859}}
|{{right|4,237,256}}
|{{cvt|98378.54|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|95988.01|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2390.53|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|5}}
|-
!scope="row"|{{flag|Pennsylvania}}{{efn-ua|name=statenomenclature}}
|PA
|[[Harrisburg, Pennsylvania|Harrisburg]]
|[[Philadelphia]]
|{{dts|Dis 12, 1787}}
|{{right|13,002,700}}
|{{cvt|46054.34|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|44742.7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1311.64|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|18}}
|-
!scope="row"|{{flag|Rhode Island}}
|RI
|colspan=2|[[Providence, Rhode Island|Providence]]
|{{dts|May 29, 1790}}
|{{right|1,097,379}}
|{{cvt|1544.89|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1033.81|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|511.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|South Carolina}}
|SC
|[[Columbia, South Carolina|Columbia]]
|[[Charleston, South Carolina|Charleston]]
|{{dts|May 23, 1788}}
|{{right|5,118,425}}
|{{cvt|32020.49|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|30060.7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1959.79|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|7}}
|-
!scope="row"|{{flag|South Dakota}}
|SD
|[[Pierre, South Dakota|Pierre]]
|[[Sioux Falls, South Dakota|Sioux Falls]]
|{{dts|Nob 2, 1889}}
|{{right|886,667}}
|{{cvt|77115.68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|75811|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1304.68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Tennessee}}
|TN
|colspan=2|[[Nashville, Tennessee|Nashville]]
|{{dts|Hun 1, 1796}}
|{{right|6,910,840}}
|{{cvt|42144.25|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|41234.9|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|909.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|9}}
|-
!scope="row"|{{flag|Texas}}
|TX
|[[Austin, Texas|Austin]]
|[[Houston]]
|{{dts|Dis 29, 1845}}
|{{right|29,145,505}}
|{{cvt|268596.46|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|261231.71|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7364.75|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|36}}
|-
!scope="row"|{{flag|Utah}}
|UT
|colspan=2|[[Salt Lake City]]
|{{dts|Ene 4, 1896}}
|{{right|3,271,616}}
|{{cvt|84896.88|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|82169.62|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2727.26|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|Vermont}}
|VT
|[[Montpelier, Vermont|Montpelier]]
|[[Burlington, Vermont|Burlington]]
|{{dts|Mar 4, 1791}}
|{{right|643,077}}
|{{cvt|9616.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|9216.66|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|399.71|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Virginia}}{{efn-ua|name=statenomenclature}}
|VA
|[[Richmond, Virginia|Richmond]]
|[[Virginia Beach, Virginia|Virginia Beach]]
|{{dts|Hun 25, 1788}}
|{{right|8,631,393}}
|{{cvt|42774.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|39490.09|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|3284.84|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|11}}
|-
!scope="row"|{{flag|Washington}}
|WA
|[[Olympia, Washington|Olympia]]
|[[Seattle]]
|{{dts|Nob 11, 1889}}
|{{right|7,705,281}}
|{{cvt|71297.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|66455.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|4842.43|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|10}}
|-
!scope="row"|{{flag|West Virginia}}
|WV
|colspan=2|[[Charleston, West Virginia|Charleston]]
|{{dts|Hun 20, 1863}}
|{{right|1,793,716}}
|{{cvt|24230.04|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|24038.21|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|191.83|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|3}}
|-
!scope="row"|{{flag|Wisconsin}}
|WI
|[[Madison, Wisconsin|Madison]]
|[[Milwaukee]]
|{{dts|May 29, 1848}}
|{{right|5,893,718}}
|{{cvt|65496.38|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|54157.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|11338.57|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|8}}
|-
!scope="row"|{{flag|Wyoming}}
|WY
|colspan=2|[[Cheyenne, Wyoming|Cheyenne]]
|{{dts|Hul 10, 1890}}
|{{right|576,851}}
|{{cvt|97813.01|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|97093.14|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|719.87|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|}
===Distritong Pederal===
{| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Distritong Pederal ng Estados Unidos
|-
!scope="col" colspan=2 rowspan=2|Pangalan at <br>[[List of U.S. state abbreviations|postal abbreviation]]<ref name=USPSabbreviations/>
!scope="col" rowspan=2|Itinatag
!scope="col" rowspan=2|Populasyon<br><ref name=":0" />
!scope="col" colspan=2|Kabuuang Lawak<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Lupain<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Katubigan<ref name=areameasurements/>
!scope="col" rowspan=2|[[Non-voting members of the United States House of Representatives|Bilang ng mga kinatawan sa Kongreso]]
|-
!scope="col"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|{{flag|District of Columbia}}
|DC
|Hulyo 16, 1790<ref>{{cite web| title=The History of Washington, DC| url=https://washington.org/DC-information/washington-dc-history| publisher=Destination DC| access-date=March 3, 2018| date=2016-03-15| archive-url=https://web.archive.org/web/20180306083424/https://washington.org/DC-information/washington-dc-history| archive-date=March 6, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|style="text-align: right;"|689,545
|{{cvt|68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|61|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d|Represented by a non-voting delegate in the House of Representatives.<ref name=Non-voting>{{cite web| url=https://www.house.gov/representatives| title=Directory of Representatives| publisher=U.S. House of Representatives| location=Washington, D.C.| access-date=March 5, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180305202522/https://www.house.gov/representatives| archive-date=March 5, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}}}
|-
|}
===Mga Teritoryo===
{{Further|Insular area|Territories of the United States}}
Ang talaang ito ay hindi kinabibilangan ng mga Indian reservation na may limitadong soberanyang pangtribo o ang [[Freely Associated States]] na sumasali sa mga programa ng pamahalaan ng Estados Unidos ngunit hindo nasa ilalim ng soberanya ng Estados Unidos.
[[File:US insular areas 2.svg|thumb|center|upright=3.5|
{{legend inline|#0000A0|States and federal district}} {{in5}}
{{legend inline|#00C000|Inhabited territories}} {{in5}}
{{legend inline|#FF7000|Uninhabited territories}}]]
====Mga tinitirhang teritoryo====
{| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Mga tinitirhang teritoryo sa Estados Unidos
|-
!scope="col" colspan=2 rowspan=2|Pangalan at <br>[[List of U.S. state abbreviations|postal abbreviation]]<ref name=USPSabbreviations/>
!scope="col" rowspan=2|Kabisera
!scope="col" rowspan=2|[[Cession|Nakuha]]<br><ref name="Acquisition Process of Insular Areas">{{cite web |url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/acquisition_process.htm |title=Acquisition Process of Insular Areas |publisher=[[Office of Insular Affairs]] |access-date=July 9, 2013 |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414172502/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/acquisition_process.htm |archive-date=April 14, 2012 }}</ref>
!scope="col" rowspan=2|Territorial status<ref name=DotI>{{cite web| url=https://www.doi.gov/oia/islands/politicatypes| title=Definitions of Insular Area Political Organizations| publisher=U.S. Department of the Interior| location=Washington, D.C.| access-date=March 1, 2018| date=2015-06-12| archive-url=https://web.archive.org/web/20180713013603/https://www.doi.gov/oia/islands/politicatypes| archive-date=July 13, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
!scope="col" rowspan=2|Population<ref name=":0"/><ref>[https://www.census.gov/library/stories/2021/10/first-2020-census-united-states-island-areas-data-released-today.html 2020 Population of U.S. Island Areas Just Under 339,000], U.S. Census Bureau, October 28, 2021.</ref>
!scope="col" colspan=2|Kabuuang Lawak<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Lupain<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Katubigan<ref name=areameasurements/>
!scope="col" rowspan=2|[[Non-voting members of the United States House of Representatives|Bilang ng mga kinatawan sa Kongreso]]
|-
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|{{flag|American Samoa}}
|AS
|[[Pago Pago]]<ref name="American Samoa">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/american-samoa/| title=American Samoa| publisher=[[Central Intelligence Agency]]| work=[[The World Factbook]]| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1900
|{{left|[[Unincorporated territories of the United States|Unincorporated]], [[Territories of the United States|unorganized]]{{efn-ua|Although not organized through a federal organic act or other explicit Congressional directive on governance, the people of American Samoa adopted a constitution in 1967, and then in 1977, elected territorial officials for the first time.<ref name=InteriorAS>{{cite web| url=https://www.doi.gov/oia/islands/american-samoa| title=Islands We Serve: American Samoa| publisher=U.S. Department of the Interior| location=Washington, D.C.| access-date=March 1, 2018| date=2015-06-11| archive-url=https://web.archive.org/web/20180309054757/https://www.doi.gov/oia/islands/american-samoa| archive-date=March 9, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}}}
|{{right|49,710}}
|{{cvt|581.05|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|76.46|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|504.60|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}}
|-
!scope="row"|{{flag|Guam}}
|GU
|[[Hagåtña, Guam|Hagåtña]]<ref name="Guam">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/guam/| title=Guam| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1899
|{{left|Unincorporated, organized}}
|{{right|153,836}}
|{{cvt|570.62|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|209.80|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|360.82|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}}
|-
!scope="row"|{{flag|Northern Mariana Islands}}
|MP
|[[Saipan]]<ref name="Northern Mariana Islands">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/northern-mariana-islands/| title=Northern Mariana Islands| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1986
|{{left|Unincorporated, organized{{efn-ua|name=2organized|Organized as a [[Commonwealth (U.S. insular area)|commonwealth]].}}}}
|{{right|47,329}}
|{{cvt|1975.57|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|182.33|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1793.24|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}}
|-
!scope="row"|{{flag|Puerto Rico}}
|PR
|[[San Juan, Puerto Rico|San Juan]]<ref name="Puerto Rico">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/puerto-rico/| title=Puerto Rico| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1899
|{{left|Unincorporated, organized{{efn-ua|name=2organized}}}}
|{{right|3,285,874}}
|{{cvt|5324.84|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|3423.78|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1901.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-r|Represented by a non-voting [[Resident Commissioner of Puerto Rico|resident commissioner]] in the House of Representatives.<ref name=Non-voting/>}}}}
|-
!scope="row"|{{flag|U.S. Virgin Islands}}
|VI
|[[Charlotte Amalie, U.S. Virgin Islands|Charlotte Amalie]]<ref name="Virgin Islands">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/virgin-islands/| title=Virgin Islands| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1917
|{{left|Unincorporated, organized}}
|{{right|87,146}}
|{{cvt|732.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|134.32|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|598.61|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}}
|}
====Hindi tinitirhang mga teritoryo====
{| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Mga teritoryo ng Estados Unidos nang walang katutubong populasyon
|-
!scope="col" rowspan=2|Pangalan
!scope="col" rowspan=2|[[Cession|Nakuha]]<ref name="Acquisition Process of Insular Areas" />
!scope="col" rowspan=2|Estadong pangteritoryo<ref name=DotI/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng lupain{{efn-ua|Excluding [[lagoon]]}}
|-
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|[[Baker Island]]<ref name="Baker Island">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/bhpage.htm| title=Baker Island| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120419040523/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/bhpage.htm| archive-date=April 19, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1856
|{{left|[[Unincorporated territories of the United States|Unincorporated]]; [[Territories of the United States#Minor Outlying Islands|unorganized]]}}
|{{cvt|0.85|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Howland Island]]<ref name="Baker Island" />
|1858
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|0.625|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Jarvis Island]]<ref name="Jarvis Island">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/jarvispage.htm| title=Jarvis Island| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120207205021/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/jarvispage.htm| archive-date=February 7, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1856
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|2.2|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Johnston Atoll]]<ref name="Johnston Island">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/johnstonpage.htm| title=Johnston Island| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120314031716/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/johnstonpage.htm| archive-date=March 14, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1859
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|1|mi2|km2|1|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Kingman Reef]]<ref name="Kingman Reef National Wildlife Refuge">{{cite web| url=http://www.fws.gov/refuges/profiles/index.cfm?id=12534| title=Kingman Reef National Wildlife Refuge| publisher=[[United States Fish and Wildlife Service]]| access-date=July 9, 2013| archive-url=https://web.archive.org/web/20130516175056/http://www.fws.gov/refuges/profiles/index.cfm?id=12534| archive-date=May 16, 2013| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|1860
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|0.0046875|mi2|km2|2|adj=ri3|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Midway Atoll]]{{efn-ua|Although there are no indigenous inhabitants, around 40 [[United States Fish and Wildlife Service]] staff and service contractors live on the island at any given time.<ref name="United States Pacific Islands Wildlife Refuges">{{cite web| title=United States Pacific Islands Wildlife Refuges| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states-pacific-island-wildlife-refuges/| work=The World Factbook| publisher=Central Intelligence Agency| access-date=October 10, 2014| df=mdy-all}}</ref>}}<ref name="Midway Atoll">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/midwaypage.htm| title=Midway Atoll| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120204035600/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/midwaypage.htm| archive-date=February 4, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1867
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|3|mi2|km2|1|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Navassa Island]]<ref name=InteriorNI>{{cite web| url=https://www.doi.gov/oia/islands/navassa| title=Navassa Island| publisher=U.S. Department of the Interior| location=Washington, D.C.| access-date=March 3, 2018| date=2015-06-12| archive-url=https://web.archive.org/web/20160815201647/https://www.doi.gov/oia/islands/navassa| archive-date=August 15, 2016| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|1858{{efn-ua|U.S. [[sovereignty]] is disputed by [[Haiti]].<ref name="HaitiNavassa">{{cite news| title=U.S., Haiti Squabble Over Control of Tiny Island| work=[[Miami Herald]]| last=Colon| first=Yves| url=http://faculty.webster.edu/corbetre/haiti/misctopic/navassa/squabble.htm| publisher=[[Webster University]]| date=September 25, 1998| access-date=November 25, 2016| archive-url=https://web.archive.org/web/20160830141104/http://faculty.webster.edu/corbetre/haiti/misctopic/navassa/squabble.htm| archive-date=August 30, 2016| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|3|mi2|km2|1|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Palmyra Atoll]]{{efn-ua|Although there are no indigenous inhabitants, between four and 20 [[The Nature Conservancy|Nature Conservancy]], employees, [[United States Fish and Wildlife Service]] staff, and researchers live on the island at any given time.<ref name="United States Pacific Islands Wildlife Refuges"/>}}<ref name="Palmyra Atoll">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/palmyrapage.htm| title=Palmyra Atoll| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120111123148/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/palmyrapage.htm| archive-date=January 11, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1898
|{{left|Incorporated, unorganized}}
|{{cvt|1.5|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Wake Island]]{{efn-ua|Although there are no indigenous inhabitants, as of 2009, around 150 U.S. 150 [[United States Armed Forces|U.S. military personnel]] and civilian contractors were living on the island, staffing the [[Wake Island Airfield]] and communications facilities.<ref name="Wake Island">{{cite web| title=Wake Island| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/wake-island/| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=October 10, 2014| df=mdy-all}}</ref>}}<ref name="Wake Island"/>
|1899{{efn-ua|U.S. [[sovereignty]] is disputed by the Republic of [[Marshall Islands]].<ref>{{cite web| last=Earnshaw| first=Karen| url=http://www.infomarshallislands.com/enen-kio-a-k-a-wake-island/| title=Enen Kio (a.k.a. Wake Island): Island of the kio flower| website=Marshall Islands Guide| date=December 17, 2016| location=Majuro, Republic of the Marshall Islands| access-date=March 4, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180401051724/http://www.infomarshallislands.com/enen-kio-a-k-a-wake-island| archive-date=April 1, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|6.5|km2|mi2|1|adj=ri1|order=flip|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
|}
====Mga pinagtatalunang teritoryo====
{{main|List of territorial disputes#Central America and the Caribbean}}
{| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Mga inaangking teritoryo ngunit hindi pinamamahalaan ng Estados Unidos
|-
!scope="col" rowspan=2|Pangalan
!scope="col" rowspan=2 data-sort-type="date"|Inangkin<br><ref name="Acquisition Process of Insular Areas"/>
!scope="col" rowspan=2|Territorial status<ref name="Lewis, M">{{cite web| last=Lewis| first=Martin W.| title=When Is an Island Not An Island? Caribbean Maritime Disputes| url=http://www.geocurrents.info/geopolitics/when-is-an-island-not-an-island-caribbean-maritime-disputes| publisher=GeoCurrents| date=March 21, 2011| access-date=June 16, 2017| archive-url=https://web.archive.org/web/20170422200136/http://www.geocurrents.info/geopolitics/when-is-an-island-not-an-island-caribbean-maritime-disputes| archive-date=April 22, 2017| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
!scope="col" colspan=2|Lawak
!scope="col" rowspan=2|Pinamamahalaan ni<ref name="Lewis, M"/>
!scope="col" rowspan=2|Inaangkin rin ni<ref name="Lewis, M"/>
|-
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|[[Bajo Nuevo Bank|Bajo Nuevo Bank (Petrel Island)]]<ref name="Acquisition Process of Insular Areas"/>
|1869
|{{left|Unincorporated, unorganized<br>(disputed sovereignty)}}
|{{cvt|145.01|km2|mi2|0|adj=ri0|order=flip|abbr=values|sortable=on|disp=table}}{{efn-ua|This is the approximate figure for the land area of the bank, and does not include the surrounding [[territorial waters]].}}<ref>{{cite web| url=http://www.geocaching.com/geocache/GC2757B_us-minor-outlying-islands-bajo-nuevo-bank?guid=4a263fd5-14aa-491b-bc21-f866034aa85a| title=US Minor Outlying Islands – Bajo Nuevo Bank| publisher=[[Geocaching]]| date=June 6, 2017| access-date=July 10, 2015| archive-url=https://web.archive.org/web/20150711093130/http://www.geocaching.com/geocache/GC2757B_us-minor-outlying-islands-bajo-nuevo-bank?guid=4a263fd5-14aa-491b-bc21-f866034aa85a| archive-date=July 11, 2015| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|{{flag|Colombia}}
|{{flag|Jamaica}}<br />{{flag|Nicaragua}}
|-
!scope="row"|[[Serranilla Bank]]<ref name="Acquisition Process of Insular Areas"/>
|1880
|{{left|Unincorporated, unorganized<br>(disputed sovereignty)}}
|{{cvt|1200|km2|mi2|0|adj=ri0|order=flip|abbr=values|sortable=on|disp=table}}{{efn-ua|This figure includes the total land area of the Serranilla Bank and the water area of its lagoon, but not the surrounding territorial waters.}}<ref>{{cite web| url=http://sanandresislas.es.tl/SERRANILLA.htm| title=Cayo Serranilla| language=es| publisher=Eco Fiwi| access-date=June 16, 2017| archive-url=https://web.archive.org/web/20170731234016/http://sanandresislas.es.tl/SERRANILLA.htm| archive-date=July 31, 2017| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|{{flag|Colombia}}
|{{flag|Honduras}}<br />{{flag|Nicaragua}}
|}
== Heograpiya ==
{{main|Heograpiya ng Estados Unidos}}
[[File:MountMcKinley BA.jpg|thumb|upright=1.2|[[Denali]], Alaska, ang pinakamataas na punto sa [[Hilagang Amerika]].]]
[[File:Grand Canyon from Moran Point.jpeg|thumb|upright=1.2|[[The Grand Canyon]] mula sa Moran Point.]]
[[File:Niagara_Falls%2C_New_York_from_Skylon_Tower.jpg|thumb|left|[[Niagara Falls, New York]].]]
Bilang pangatlong pinakamalaking bansa sa buong mundo (sa kabuuang sukat), ang paysahe at mga tanawin sa Estados Unidos ay magkakaiba: lupang kakahuyang katamtaman (temperate forest) sa Silangang baybayin, [[bakawan]] sa [[Florida]], ang [[Malaking Kapatagan]] sa gitang bahagi ng bansa, ang sistemang [[Ilog Mississippi]]-[[Ilog Missouri|Missouri]], ang [[Great Lakes]] na parte rin ng sa [[Canada]], [[Rockies]] na nasa kanluran ng kapatagan, ilang disyerto at sonang katamtaman sa baybaying kanluran ng Rockies, at mga kagubatang katamtaman (temperate rainforest) sa bahaging Pasipiko ng Hilagang-Kanluran. Dagdag paysahe din ang [[Alaska]] at mga [[bulkan|mabulkang]] pulo ng [[Hawaii]].
Ang klima ay iba-iba rin: tropikal sa [[Hawaii]] at timog [[Florida]], at [[tundra]] naman sa [[Alaska]] at sa mga tuktok ng matataas na bundok (pati ng Hawaii). Karamihan sa mga bahaging Hilaga at Silangan ay dumaranas ng klimang kontinental-katamtaman, may mainit na tag-araw at malamig na taglamig. Ang timog bahagi ng bansa naman ay dumaranas ng subtropikal na klimang umedo na may katamtamang taglamig at mahahaba at umedong tag-araw.
== Demograpiya ==
=== Mga sentro ng populasyon ===
{{Mga pinakamalaking kalakhang pook sa Estados Unidos}}
{{clear}}
=== Lahi ===
Ang mga lahing ito ang mga bumubuo sa lupain ng Estados Unidos:
1. [[Europeo]]
171,801,940 Amerikano
60.7% ng buong populasyon ng Amerika
2. [[Espanyol]] ([[Hispanikong at Latinong Amerikano]]) 44.3 million Amerikano
14.8% ng buong populasyon ng Amerika
3. [[Aprikano]] ([[Aprikanong Amerikano]]) 39,500,000 Amerikano
4. [[Pilipinas|Pilipino]]
4,000,000 Amerikano
1.5% ng buong populasyon ng Amerika, karamihan ay mga abroad
5. [[Tsina|Tsino]]
3,565,458 Amerikano
1.2% ng buong populasyon ng Amerika
6. [[Hapon]]es
1,469,637 Amerikano
0.44% ng buong populasyon ng Amerika
7. [[Vietnam]]ese
2,162,610 Amerikano
0.7% ng buong populasyon ng Amerika
8. [[Taiwan]]ese
193,365 - 900,595
0.06%-0.3% ng buong populasyon ng Amerika
===Mga wikang ginagamit sa Estados Unidos===
[[File:Seattle trash lese rac basura 200511.jpg|thumb|250px|Isang [[basurahan]] sa [[Seattle]] na may label na apat na wika: [[Wikang Ingles|Ingles]], [[Wikang Tsino|Tsino]], [[Wikang Biyetnames|Biyetnames]] at [[Wikang Espanyol|Espanyol]] (Gumagamit ang Tagalog ng parehong salita tulad ng sa Espanyol)]]
Ayon sa ACS noong 2017, ang pinakakaraniwang mga wikang sinasalita sa bahay ng mga taong mula 5 taong gulang at pataas ang sumusunod:<ref name="2017 survey">{{Citation|url=https://www.census.gov
|title=Table 53. Languages Spoken At Home by Language: 2017|work=Language use in the United States, August 2019|publisher=U.S. Census Bureau|access-date=February 19, 2016|df=mdy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_10_1YR_B16001&prodType=table|title=American FactFinder - Results|website=Factfinder.census.gov|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20200212213140/http://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_10_1YR_B16001&prodType=table|archive-date=February 12, 2020|df=mdy-all|access-date=May 29, 2017}}</ref>
{{div col|colwidth=25em}}
# [[Wikang Ingles]] lamang {{spaced ndash}} 239 milyon (78.2%)
# [[Espanyol]]{{spaced ndash}} 41 milyon (13.4%)
# [[Wikang Tsino]] (kabilang ang [[Mandarin Chinese|Mandarin]], [[Cantonese]], [[Hokkien]] at iba pa){{spaced ndash}} 3.5 milyon (1.1%)
# [[Wikang Tagalog]] (o [[Filipino language|Filipino]]){{spaced ndash}} 1.7 milyon (0.6%)
# [[Wikang Vietnames]]{{spaced ndash}} 1.5 milyon (0.5%)
# [[Arabic]]{{spaced ndash}} 1.2 million
# [[French language|Pranses]]{{spaced ndash}} 1.2 milyon
# [[Korean language|Koreano]]{{spaced ndash}} 1.1 milyon
# [[Russian language|Ruso]]{{spaced ndash}} 0.94 milyon
# [[Standard German|Aleman]]{{spaced ndash}} 0.92 milyon
# [[Haitian Creole language|Haitian Creole]]{{spaced ndash}} 0.87 milyon
# [[Hindi]]{{spaced ndash}} 0.86 million
# [[Portuguese language|Portuguese]]{{spaced ndash}} 0.79 milyon
# [[Italian language|Italiano]]{{spaced ndash}} 0.58 milyon
# [[Polish language|Polish]]{{spaced ndash}} 0.52 milyon
# [[Yiddish]]{{spaced ndash}} 0.51 million
# [[Japanese language|Hapones]]{{spaced ndash}} 0.46 milyon
# [[Persian language|Persiano]] (including Farsi, [[Dari]] and [[Tajik language|Tajik]]){{spaced ndash}} 0.42 milyon
# [[Gujarati language|Gujarati]]{{spaced ndash}} 0.41 milyon
# [[Telugu language|Telugu]]{{spaced ndash}} 0.37 milyon
# [[Bengali language|Bengali]]{{spaced ndash}} 0.32 milyon
# [[Tai–Kadai languages|Tai–Kadai]] (including [[Thai language|Thai]] at [[Lao language|Lao]]){{spaced ndash}} 0.31 milyon
#[[Urdu]]{{spaced ndash}}0.3 million
# [[Greek language|Griyego]]{{spaced ndash}} 0.27 milyon
# [[Punjabi language|Punjabi]]{{spaced ndash}} 0.29 milyon
# [[Tamil language|Tamil]]{{spaced ndash}} 0.27 milyon
# [[Armenian language|Armenian]]{{spaced ndash}} 0.24 milyon
# [[Serbo-Croatian]] (kabilang [[Bosnian language|Bosnian]], [[Croatian language|Croatian]], [[Montenegrin language|Montenegrin]], at [[Serbian language|Serbian]]){{spaced ndash}} 0.24 million
# [[Hebrew language|Hebreo]]{{spaced ndash}} 0.23 milyon
# [[Hmong language|Hmong]]{{spaced ndash}} 0.22 milyon
# [[Bantu languages]] (including [[Swahili language|Swahili]]){{spaced ndash}} 0.22 million
# [[Khmer language|Khmer]]{{spaced ndash}} 0.20 milyon
# [[Navajo language|Navajo]]{{spaced ndash}} 0.16 milyon
# [[Indo-European languages|ibang Indo-European wika]]{{spaced ndash}} 578,492
# [[Afro-Asiatic languages|ibang Afro-Asiatic wika]]{{spaced ndash}} 521,932
# [[Niger–Congo languages|ibang Niger–Congo wika]]{{spaced ndash}} 515,629
# [[West Germanic languagesang West Germanic wika]]{{spaced ndash}} 487,675
# [[Austronesian languages|wikang Austronesian]]{{spaced ndash}} 467,718
# [[Indo-Aryan languages|ibang Indic wika]]{{spaced ndash}} 409,631
# [[Languages of Asia|ibang mga wika ng Asia]]{{spaced ndash}} 384,154
# [[Slavic languages|ibang mga wikang Slavic]]{{spaced ndash}} 338,644
# [[Dravidian languages|ibang mga wikang Dravidia]]{{spaced ndash}} 241,678
# [[Languages of North America|ibang mga wika ng Hilagang Amerika]]{{spaced ndash}} 195,550
# [[List of language families|iba at hindi matukoy na wika]]{{spaced ndash}} 258,257
{{div col end}}
== Pamahalaan at politika ==
{{main|Pamahalaan ng Estados Unidos}}
[[Talaksan:US Capitol building, April 20, 2019 3.jpg|thumb|Ang [[Kapitolyo ng Estados Unidos]] sa [[Washington, DC]], kinalalagyan ng [[Kongreso ng Estados Unidos|Kongreso ng US]], ang [[Lehislatura|sangay lehislatibo]] ng pamahalaan ng Estados Unidos]]
[[Talaksan:Joe Biden official portrait 2013 (cropped).jpg|thumb|Si [[Joe Biden]], ang kasalukuyang Pangulo ng Estados Unidos]]
[[File:Kamala_Harris_Vice_Presidential_Portrait.jpg|thumb|Si [[Kamala Harris]], ang kasalukyang Pangalawang Pangulo ng Estados Unidos.]]
[[File:Official_photo_of_Speaker_Nancy_Pelosi_in_2019.jpg|thumb|Si [[Nancy Pelosi]], ang kasalukuyang Ispiker ng Mababang Kapulungan ng Estados Unidos.]]
Binubuo ng limampung [[Estado ng Estados Unidos|estado]] ang Amerika na may limitadong [[awtonomiya]] at kung saan ang [[batas federal]] ang nananaig sa [[batas ng estado]]. Sa pangkalahatan, ang mga usapin sa loob ng hangganan ng mga estado ay saklaw ng kani-kanilang mga pamahalaang estado. Nabibilang dito ang panloobang komunikasyon; mga regulasyong may kinalaman sa pag-aari, industrya, negosyo, at kagamitang pampubliko; ang [[United States Code|kodigong kriminal]] ng estado; at mga kondisyon ng pagtatrabaho sa loob ng estado. Pumapailalim ang [[District of Columbia|Distrito ng Kolumbiya]] sa hurisdiksiyon ng [[Kongreso ng Estados Unidos]], at may limitadong [[Alituntuning Lokal ng Distrito ng Columbia|alituntuning lokal]].
Ang [[saligang batas]] ng iba't ibang estado ay may pagkakaiba sa ilang detalye ngunit kapwa sumusunod sa iisang huwarang tulad ng sa Saligang Batas federal, kabilang dito ang pahayag sa karapatang pantao at ang plano ng pagbubuo ng gobyerno. Sa mga usaping gaya ng pagpapatakbo ng negosyo, mga bangko, kagamitang pampubliko at mga kawang-gawang institusyon, ang saligang batas ng bawat estado ay kadalasang mas detalyado at klaro kaysa sa Saligang Batas federal. Sa mga nakalipas na taon, umako ng mas malawak na responsibilidad ang pamahalaang federal sa mga bagay-bagay gaya ng kalusugan, edukasyon, kapakanan, transportasyon, pabahay, at pagsulong urban.
Binubuo ng tatlong sangay ang pamahalaang pederal: ang [[ehekutibo]] (pinamumunuan ng [[Pangulo ng Estados Unidos|Pangulo]]), ang [[lehislatura]] (ang [[Kongreso ng Estados Unidos|Kongreso]]), at ang [[hudikatura]] (pinamumunuan ng [[Korte Suprema ng Estados Unidos|Korte Suprema]]). Nahahalal ang pangulo sa isang mandato ng apat na taon ng [[US Electoral College|Electoral College]], na nahihirang sa botong popular sa limampung estado. Nahahalal naman ang mga miyembro ng Konggreso sa mandato ng 2 taon sa [[Kamara ng mga Kinatawan ng Estados Unidos|Kamara ng mga Kinatawan]] at ng 6 taon sa [[Senado ng Estados Unidos|Senado]]. Tinatakda ng Pangulo ang mga huwes ng Korte Suprema at may pahintulot ng Senado sa pagkakaroon ng hindi limitadong termino. Kinokopya ng modelong tripartite na ito ng pamahalaan sa antas ng estado sa pangkalahatan. May iba't ibang anyo ang mga lokal na pamahalaan.
Pinamamayanihan ang pamahalaang pederal at pang-estado ang dalawang pangunahing partidong pampolitika, ang mga [[Partido Republikano ng Estados Unidos|Republikano]] (''Republicans'') at ang mga [[Partido Demokrata ng Estados Unidos|Demokrata]] (''Democrats''). Mayroong ding ibang maliliit na partido; ngunit hindi sila nakakapanghikayat ng kasindaming tagasuporta. Sa kabuuan, nangingibabaw ang tulad ng sa ''right wing'' ng mga demokrasya sa Europa ang kulturang pampolitika sa Estados Unidos at madalas na nakikitungo sa iba't ibang usapin. Mahirap tukuyin ang kategoryang kinabibilangan ng dalawang partidong ito. Sa kulturang pampolitika ng Estados Unidos, mailalarawan ang Partido Republikano bilang ''center-right'' at ang Partido Demokrata naman ay ''center-left''. Ang mga kandidato ng mga partido menor at independiente ay bihirang nahahalal, at kung nahalal man ay sa lokal o estado lamang, ngunit sa sistema ng politika ng bansa, nananaig ang mga "hakot partido" sa mga koalisyon. Ang mga patakaran at ideolohiya ng kasalukuyang Pangulo ng Estados Unidos ang may malaking ginagampanan sa patakbo ng kanyang partido, pati na rin sa plataporma ng oposisyon.
=== Pagkakalahating Pampolitika ===
{{main|Pagkakahating Pampolitika ng Estados Unidos}}
Ang Estados Unidos ay isang [[pederasyon|unyong pederal]] na may limampung estado. Ang orihinal na labintaltong estado ay ang unang labintatlong kolonya na nag-aklas mula sa pamumuno ng mga Ingles. Noong unang bahagi ng kasaysayan ng bansa, tatlong bagong mga estado ang binuo mula sa mga teritoryo galing na sa umiiral na mga estado: ang [[Kentucky]] mula sa [[Virginia]]; [[Tennessee]] mula sa [[North Carolina]]; at [[Maine]] mula sa [[Massachusetts]]. Karamihan sa ibang mga estado ay nanggaling sa mga teritoryong nakuha mula sa mga digmaan o sa mga nabili ng pamahalaan ng Estados Unidos. Taliwas dito ang nangyari sa [[Vermont]], [[Texas]] at [[Hawaii]]: ang bawat isang ito ay dating malalayang republika bago sumali sa unyon. Noong [[Digmaang Sibil ng Amerika]] humiwalay ang [[Kanlurang Virginia]] sa Virginia. Ang pinakabagong estado-ang Hawaii- a natamasa ang pagiging isang ganap na estado noong Agosoto 21, 1959.<ref>{{cite news |url= http://archives.starbulletin.com/1999/10/18/special/story4.html |title='The Goal Was Democracy for All |work= Honolulu Star-Bulletin |author=Borreca, Richard |date=18 Oktubre 1999 |accessdate=11 Pebrero 2012}}</ref>
Bumuo ang labintatlong kolonya, sa Deklarasyon ng Kalayaan ng Estados Unidos, ng kani-kanilang [[bayang estado]] na katulad ng mga bansa sa [[Europa]] noon. Sa mga sumunod na taon, dumami ang bilang ng mga estado sa Amerika dahil sa paglawak nitong pakanluran, sa pananakop at pagbibili ng mga lupa ng pamahalaang pambansa, at sa paghahati ng ilang estado, nauwi sa kasalukuyang bilang na limampu. Pangkalahatang nahahati ang mga estado sa mas maliit na rehiyong administratibo, kabilang ang mga [[kondado]] o "county", mga [[lungsod]] at mga [[pamayanan]] o "township".
May hawak din ang bansa sa ilang mga teritoryo, distrito at pag-aari, nangunguna na ang [[distrito pederal]] ng Distrito ng Kolumbiya na siyang kabisera ng bansa, ilang mga lugar na insular sa ibayong dagat tulad ng [[Portoriko]], [[American Samoa|Samoa Amerikana]], [[Guam]], [[Northern Mariana Islands|Kapuluang Hilagang Mariyana]], at [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Amerika]]. Nakapanghawak ang bansa sa isang base ng hukbong pandagat sa inookupahang bahagi ng [[Guantanamo Bay|Look ng Guwantanamo]] sa [[Cuba|Kuba]] mula 1898.
Walang pag-aangking teritoryal ang Estados Unidos sa [[Antartica|Antartika]] ngunit nakapagreserba ng karapatang gawin ito.
==Ekonomiya==
{{Infobox economy
| country = Estados Unidos
| image = Usa-world-trade-center-skyscrapers-reflection-night-skyline-cityscape.jpg
| image_size = 325px
| caption = [[New York City]], ang sentrong pananalapi ng Estados Unidos at buong mundo.<ref>{{cite web|url=https://www.longfinance.net/media/documents/GFCI_28_Full_Report_2020.09.25_v1.1.pdf|title=The Global Financial Centres iIndex 18|date=September 2020|publisher=Long Finance}}</ref>
| currency = [[United States dollar]] (USD) {{increase}}
| year = Oktubre 1, 2021 – Setyembre 30, 2022
| organs = [[World Trade Organization|WTO]], [[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]] at iba pa
| group = {{plainlist|
* [[Developed country|Developed/Advanced]]<ref>{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=110&sg=All+countries+%2f+Advanced+economies |title=World Economic Outlook Database, April 2019 |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=September 29, 2019}}</ref>
* [[World Bank high-income economy|High-income economy]]<ref>{{cite web |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/906519-world-bank-country-and-lending-groups |title=World Bank Country and Lending Groups |publisher=[[World Bank]] |website=datahelpdesk.worldbank.org |access-date=September 29, 2019}}</ref>}}
| population = {{increase}} 332,564,727 (16-Mar-2022)<ref>{{cite web |url=https://www.census.gov/popclock/?intcmp=home_pop |title=U.S. and World Population Clock |publisher=U.S.census.gov <https://www.census.gov> |access-date=2022-01-01}}</ref><ref name="Worldometer">{{cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/us-population/|title = United States Population (2021) - Worldometer}}</ref>
| gdp = {{increase}} $24.8 trilyon (2021)<ref name="GDP IMF">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October|title=World Economic Outlook Database, October 2021 |date=October 2021 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]]|access-date=January 3, 2022}}</ref>
| gdp rank = {{plainlist|
* [[List of countries by GDP (nominal)|1st (nominal; 2022)]]
* [[List of countries by GDP (PPP)|2nd (PPP; 2022)]]}}
| growth = {{plainlist|
* 2.3% (2019) –3.4% (2020)
* 5.6% (2021e) 3.7% (2022f)<ref>{{cite web |title=Global Economic Prospects, January 2022 |page=4 |url=https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/36519/9781464817601.pdf?sequence=10&isAllowed=y |website=openknowledge.worldbank.org |date=8 January 2022 |publisher=[[World Bank]] |access-date=19 January 2022|last1=Bank |first1=World }}</ref>
}}
| per capita = {{increase}} $74,725 (est 2022)<ref name="GDP IMF"/><ref name="GDP per capita">See [[List of countries by GDP (nominal) per capita]].</ref>
| per capita rank = {{plainlist|
* [[List of countries by GDP per capita (nominal)|9th (nominal; 2022)]]
* [[List of countries by GDP per capita (PPP)|15th (PPP; 2022)]]}}
| sectors = {{plainlist|
* [[Primary sector of the economy|Agrikultura]]: 0.9%
* [[Secondary sector of the economy|Industriya]]: 18.9%
* [[Tertiary sector of the economy|Mga Serbisyo]]: 80.2%
* (2017 est.)<ref name="CIA_US">{{cite web|title=Field Listing: GDP – Composition, by Sector of Origin|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/|website=Central Intelligence Agency World Factbook|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|access-date=April 3, 2018}}</ref>}}
| components = {{plainlist|
* Pagkonsumo ng sambahayan: 68.4%
* Pagkonsumo o paggasta ng Gobyerno: 17.3%
* Puhunan sa nakatakdan kapital: 17.2%
* Pamumuhan sa mga imbentoryo: 0.1%
* Pagluwas ng mga produktExporto at serbisyo: 12.1%
* Pang-aangkat ng mga kalakal at mga serbisyo: −15%
* (2017 est.)<ref name="CIA_US" />}}
| inflationary = {{plainlist|ng
* 1.5% (2020 est.)<ref name="IMFWEOUS">{{cite web |title=World Economic Outlook Database, October 2020 |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=111,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,PCPIPCH,&sy=2018&ey=2025&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |website=IMF.org |publisher=International Monetary Fund |access-date=October 18, 2020}}</ref>
* 1.7% (Aug. 2019)<ref>{{cite web|title=Consumer Price Index – August 2019|date=September 12, 2019|url=https://www.cnbc.com/2019/09/12/us-consumer-price-index-august-2019.html|publisher= CNBC}}</ref>}}
| millionaires =
| poverty = {{plainlist|
*{{increaseNegative}} 11.4% (2020)<ref name="PovertyCB">{{cite web|title=Income and Poverty in the United States: 2020|url=https://www.census.gov/library/publications/2021/demo/p60-273.html|date=September 14, 2021|publisher=[[United States Census Bureau]] |access-date=October 5, 2020}}</ref>
*{{increaseNegative}} 37.2 milyon (2020)<ref name="PovertyCB" />}}
| gini = {{plainlist|
*{{increaseNegative}} 48.9 {{color|red|high}} (2020, [[United States Census Bureau|USCB]])<ref>{{cite web |url=https://www.census.gov/content/dam/Census/library/visualizations/2021/demo/p60-273/figure3.pdf |title=Income Distribution Measures and Percent Change Using Money Income and Equivalence-Adjusted Income |publisher=United States Census Bureau |website=census.gov|access-date=January 15, 2021}}</ref>
*{{increaseNegative}} 43.4 {{color|darkorange|medium}} (2017, [[Congressional Budget Office|CBO]])<ref>{{cite web |title=The Distribution of Household Income, 2017 |url=https://www.cbo.gov/system/files/2020-10/56575-Household-Income.pdf |pages=31, 32 |website=cbo.gov |publisher=[[Congressional Budget Office]] |date=October 2, 2020 |access-date=October 19, 2020}}</ref>}}
| hdi = {{plainlist|
* {{increase}} 0.926 {{color|darkgreen|very high}} (2019)<ref>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/indicators/137506 |title=Human Development Index (HDI) |publisher=[[Human Development Report|HDRO (Human Development Report Office)]] [[United Nations Development Programme]] |website=hdr.undp.org |access-date=December 11, 2019}}</ref> ([[List of countries by Human Development Index|17th]])
* {{increase}} 0.808 {{color|darkgreen|very high}} [[List of countries by inequality-adjusted HDI|IHDI]] (2019)<ref>{{cite web |title=Inequality-adjusted HDI (IHDI) |url=http://hdr.undp.org/en/indicators/138806 |website=hdr.undp.org |publisher=[[United Nations Development Programme|UNDP]] |access-date=May 22, 2020}}</ref>}}
| labor = {{plainlist|
* {{increase}} 161.4 million (October 2021)<ref name="BLS_JobsData" />
* {{increase}} 58.8% employment rate (October 2021)<ref name="BLS_JobsData" />}}
| unemployment = {{plainlist|
* {{decreasePositive}} 3.8% (February 2022)<ref name="BLS_JobsData">{{cite web|url=https://www.bls.gov/news.release/empsit.t01.htm |title=Employment status of the civilian population by sex and age |publisher=[[Bureau of Labor Statistics]] |website=BLS.gov |access-date=October 4, 2020}}</ref>
* {{decreasePositive}} 10.9% youth unemployment (December 2021; 16 to 19 year-olds)<ref name="BLS_JobsData" />
* {{decreasePositive}} 6.9 million unemployed (November 2021)<ref name="BLS_JobsData" />}}
| average gross salary = {{IncreasePositive}} $69,392 (2020)<ref name="CPS 2015">{{cite web|url=https://www.worlddata.info/average-income.php#:~:text=The%20average%20gross%20annual%20wage,than%20in%20the%20previous%20year).|title=Usual Weekly Earnings of Wage and Salary Workers First Quarter 2017|date=July 17, 2018 |website=Bureau of Labor Statistics|publisher=U.S. Department of Labor|access-date=September 13, 2018}}</ref>
| gross median = {{increase}} $1,010 weekly (Q4, 2021)<ref>{{cite web |title=Usual Weekly Earnings Summary |url=https://www.bls.gov/news.release/wkyeng.nr0.htm |website=www.bls.gov |publisher=Bureau of Labor Statistics |date=January 17, 2020}}</ref>
| occupations = {{plainlist|
* [[Primary sector of the economy|Agriculture]]: 1.0%
* [[Secondary sector of the economy|Industry]]: 19%
* [[Tertiary sector of the economy|Services]]: 80%
* (FY 2018)<ref>{{cite web|title=Employment by major industry sector|url=https://www.bls.gov/emp/tables/employment-by-major-industry-sector.htm|publisher=Bureau of Labor Statistics|access-date=July 5, 2018}}</ref>}}
| industries = {{hlist| [[Petroleum]] | [[steel]] | [[motor vehicles]] | [[aerospace]] | [[telecommunications]] | [[chemicals]] | [[electronics]] | [[food processing]] | [[information technology]] | [[consumer goods]] | [[lumber]]| [[mining]] }}
| exports = {{decrease}} $2.127 trillion (2020)<ref name=wto>{{cite web|title=U.S. trade in goods with World, Seasonally Adjusted |url=https://www.census.gov/foreign-trade/Press-Release/current_press_release/ft900.pdf|work=[[United States Census Bureau]]|access-date=June 1, 2021}}</ref>
| export-goods = {{ublist|[[Agricultural]] products 10.7%| [[Fuels]] and [[mining]] products 9.4%| [[Manufacturers]] 74.8%| Others 5.1%<ref>{{cite web|url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/historical/SAEXP.pdf|title=Exports of goods by principal end-use category|work=Census Bureau}}</ref>}}
| export-partners = {{ublist|{{flag|European Union}}(+) 18.7%| {{flag|Canada}}(+) 18.3%| {{flag|Mexico}}(+) 15.9%| {{flag|China}}(-) 8%| {{flag|Japan}}(+) 4.4%||Others 34.8%<ref name=wto />}}
| imports = {{decrease}} $2.808 trillion (2020)<ref name=wto />
| import-goods = {{ublist|[[Agricultural]] products 10.5%| [[Fuels]] and [[mining]] products 10.7%| [[Manufacturers]] 78.4%| Others 4.2%<ref>{{cite web|url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/historical/SAIMP.pdf|title=Imports of goods by principal end-use category|work=Census Bureau}}</ref>}}
| import-partners = {{ublist|{{flag|China}}(-) 21.4%| {{flag|European Union}}(+) 18.9%| {{flag|Mexico}}(+) 13.2%| {{flag|Canada}}(+) 12.6%| {{flag|Japan}}(+) 6%||Others 27.9%<ref name=wto />}}
| current account = {{decrease}} −$501.3 billion (2020 est.)<ref name="CIAWFUS">{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/ |title=The World Factbook |publisher=[[Central Intelligence Agency]] |website=CIA.gov |access-date=August 17, 2019}}</ref>
| FDI = {{plainlist|
* {{increase}} Inward: $156.3 billion (2020)<ref>{{cite web|title=UNCTAD 2019|url=https://unctad.org/system/files/official-document/tdstat45_FS09_en.pdf|access-date=2020-01-06|website=UNCTAD}}</ref>
* {{increase}} Outward: $92.8 billion (2020)<ref>{{cite web|title=Country Fact Sheets 2018|url=http://unctad.org/en/Pages/DIAE/World%20Investment%20Report/Country-Fact-Sheets.aspx|website=unctad.org|access-date=24 July 2019}}</ref>}}
| debt = {{increaseNegative}} 128.6% of GDP (FY 2020)<ref>{{cite web|url=https://www.usgovernmentspending.com/us_debt_to_gdp|title=Federal Debt: Total Public Debt as Percent of Gross Domestic Product}}</ref>
| gross external debt = {{increaseNegative}} $21.3 trillion (December 2020)<ref>{{cite web|publisher=U.S. Department of the Treasury|url=https://ticdata.treasury.gov/Publish/debta2020q3.html|title=Treasury TIC Data|access-date=2021-01-30 |df=mdy-all}}</ref> note: approximately four-fifths of US external debt is denominated in US dollars<ref name="CIAWFUS" />
| revenue = $3.42 trillion (2020)<ref>{{cite web |url=https://www.usgovernmentrevenue.com/ |title=US Government Finances: Revenue, Deficit, Debt, Spending since 1792}}</ref>
| expenses = $6.55 trillion (2020)<ref>{{cite web|url=https://www.usgovernmentspending.com/federal_budget |title=US Federal Budget Overview - Spending Breakdown Deficit Debt Pie Chart |access-date=2021-01-29 |df=mdy-all}}</ref>
| deficit = {{increaseNegative}} −2.9 of GDP (2016)<br />note: for the US, revenues exclude social contributions of approximately $1.0{{nbs}}trillion; expenditures exclude social benefits of approximately $2.3{{nbs}}trillion (2015 est.)
| reserves = $41.8 billion (August 2020)<ref>{{cite web|url=https://www.treasury.gov/resource-center/data-chart-center/IR-Position/Pages/01042019.aspx|title=U.S. International Reserve Position|website=Treasury.gov|access-date=January 18, 2019}}</ref>
| credit = {{plainlist|
* [[Standard & Poor's]]:<ref>{{cite web |title=Sovereigns rating list |publisher=Standard & Poor's |url=http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu?sectorName=null&subSectorCode=39&filter=U |access-date=August 20, 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110618090608/http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu?sectorName=null&subSectorCode=39&filter=U |archive-date=June 18, 2011 |df=mdy-all}}</ref><ref name=guardian>{{cite news |title=How Fitch, Moody's and S&P rate each country's credit rating |date=April 15, 2011 |first1=Simon |last1=Rogers |first2=Ami |last2=Sedghi |work=The Guardian|location=London |url=https://www.theguardian.com/news/datablog/2010/apr/30/credit-ratings-country-fitch-moodys-standard |access-date=May 28, 2011}}</ref>
* AA+ (Domestic)
* AA+ (Foreign)
* AAA (T&C Assessment)
* Outlook: Stable
----
* [[Moody's]]:<ref name=guardian /><ref>{{cite news|last=Riley|first=Charles|title=Moody's affirms Aaa rating, lowers outlook|url=https://money.cnn.com/2011/08/02/news/economy/moodys_credit_rating/index.htm?hpt=hp_t1|publisher=CNN|date=August 2, 2017}}</ref>
* Aaa
* Outlook: Stable
----
* [[Fitch Group|Fitch]]:<ref>{{cite web|title=Fitch Affirms United States at 'AAA'; Outlook Stable|url=https://www.fitchratings.com/creditdesk/press_releases/detail.cfm?pr_id=824532|website=Fitch Ratings}}</ref><ref>{{cite web|title=Scope affirms the USA's credit rating of AA with Stable Outlook|url=https://www.scoperatings.com/#search/research/detail/160368EN|website=Scope Ratings}}</ref>
* AAA
* Outlook: Stable}}
| aid = ''donor'': [[Official development assistance|ODA]], $35.26 billion (2017)<ref name="oecd-aid">{{cite web|title=Development aid rises again in 2016 but flows to poorest countries dip |url=http://www.oecd.org/dac/development-aid-rises-again-in-2016-but-flows-to-poorest-countries-dip.htm |website=[[OECD]] |access-date=2017-09-25 |date=2017-04-11 |df=mdy-all}}</ref>
| cianame = united-states
| spelling = US
}}
Ang Estados Unidos ay isang mayaman at maunlad na bansa na may ekonomiyang pamilihan<ref>{{cite web |url=https://worldpopulationreview.com/country-rankings/market-economy-countries |title=Market Economy Countries 2021 |publisher=World Population Review |access-date=September 12, 2021}}</ref> at ang may pinakamalaking nominal na [[GDP]] at kabuuang yaman. Ito ang ikalawang bansa sa buong mundo na may kakayahan sa pagbili ng mga mamamayan nito.<ref>{{cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=43&pr.y=19&sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512,672,914,946,612,137,614,546,311,962,213,674,911,676,193,548,122,556,912,678,313,181,419,867,513,682,316,684,913,273,124,868,339,921,638,948,514,943,218,686,963,688,616,518,223,728,516,558,918,138,748,196,618,278,624,692,522,694,622,142,156,449,626,564,628,565,228,283,924,853,233,288,632,293,636,566,634,964,238,182,662,359,960,453,423,968,935,922,128,714,611,862,321,135,243,716,248,456,469,722,253,942,642,718,643,724,939,576,644,936,819,961,172,813,132,199,646,733,648,184,915,524,134,361,652,362,174,364,328,732,258,366,656,734,654,144,336,146,263,463,268,528,532,923,944,738,176,578,534,537,536,742,429,866,433,369,178,744,436,186,136,925,343,869,158,746,439,926,916,466,664,112,826,111,542,298,967,927,443,846,917,299,544,582,941,474,446,754,666,698,668&s=PPPGDP&grp=0&a=|title=Report for Selected Country Groups and Subjects (PPP valuation of country GDP)|publisher=IMF|language=en-US|access-date=December 29, 2017}}</ref> Ito ang ika siyam na bansa sa buong mundo sa kada taong nominal na [[GDP]] at ika-15 sa kada taong Paridad ng Kakayahang Pagbili noong 2021.<ref>{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/index.aspx |title=World Economic Outlook Database, April 2019 |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=April 9, 2019}}</ref> Ang Estados Unidos ang pinakamakapangyarihan sa usaping ekonomiyang pangteknolohiya at paglikha ng mga bagong ideya at produkto lalo na [[intelihensiyang artipisyal]], [[kompyuter]], [[parmasyutikal]], [[medikal]], [[pangkalawakan]] at kagamitang panghukbo.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/ |title=United States reference resource |work=[[The World Factbook]] [[Central Intelligence Agency]] |access-date=May 31, 2019}}</ref> Ang [[Dolyar ng Estados Unidos]] ang salaping pinakaginagamit sa mga transaksiyon sa buong mundo at ang pinakainiimbak na salapi na sinusuportahan ng ekonomiya ng Estados Unidos, militar ng Estados Unido, sistemang petrodolyar at ang kaugnay na [[eurodollar]] at malaking pamilihan ng US Treasury.<ref name="federalreserve.gov">{{cite web|url=http://www.federalreserve.gov/pf/pdf/pf_4.pdf |title=The Implementation of Monetary Policy – The Federal Reserve in the International Sphere|access-date=August 24, 2010}}</ref><ref>{{cite web|author=Zaw Thiha Tun|title=How Petrodollars Affect The U.S. Dollar |url=http://www.investopedia.com/articles/forex/072915/how-petrodollars-affect-us-dollar.asp|date=July 29, 2015|access-date=October 14, 2016}}</ref> Ang ilang mga bansa ay gumagamit sa US dollar bilang de factor currency.<ref name="Benjamin J. Cohen 2006, p. 17">Benjamin J. Cohen, ''The Future of Money'', Princeton University Press, 2006, {{ISBN|0691116660}}; ''cf.'' "the dollar is the de facto currency in Cambodia", Charles Agar, ''[[Frommer's]] Vietnam'', 2006, {{ISBN|0471798169}}, p. 17</ref><ref>{{cite web |url = http://www.multpl.com/us-gdp-growth-rate/table/by-year|title = US GDP Growth Rate by Year |date=March 31, 2014 |access-date=June 18, 2014 |website = multpl.com|publisher = US Bureau of Economic Analysis}}</ref> Kabilang sa mga kasamang nakikipagkalakalan sa Estados Unidos ang [[Tsina]], [[European Union]], [[Canada]], [[Mexico]], [[India]], [[Japan]], [[Timog Korea]], [[United Kingdom]], at [[Taiwan]].<ref name="auto">{{cite web |url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/highlights/top/top1612yr.html|title = Top Trading Partners |date=December 2016 |access-date=July 8, 2017 |publisher=U.S. Census Bureau}}</ref> Ang Estados Unidos ang pinakamalaking tagapag-angkat at ang ikalawang pinakamalaking tagapagaluwas.<ref>{{cite web |url=https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/wts2019_e/wts2019_e.pdf |title=World Trade Statistical Review 2019 |work=[[World Trade Organization]] |page=100 |access-date=May 31, 2019}}</ref> Ito ay may kasunduan sa malayang kalakalan sa ilang mga bansa kasama ang [[United States–Mexico–Canada Agreement|USMCA]], Australia, Timog Korea, Switzerland, Israel at marami pang iba.<ref>{{cite web |url=https://ustr.gov/trade-agreements/free-trade-agreements |title=United States free trade agreements |work=[[Office of the United States Trade Representative]] |access-date=May 31, 2019}}</ref>
Ang ekonomiya nito ay sinasanhi ng masagang mga mapagkukunan sa kalikasan, mahusay na pinaunlad na mga inprastruktura at malaking produktibidad o pagiging produktibo ng mga mamamayan nito.<ref name="Wright, Gavin 2007 p. 185">Wright, Gavin, and Jesse Czelusta, "Resource-Based Growth Past and Present", in ''Natural Resources: Neither Curse Nor Destiny'', ed. Daniel Lederman and William Maloney (World Bank, 2007), p. 185. {{ISBN|0821365452}}.</ref> Ito ay may ika-7 malaking kabuuang halaga ng mapagkukunang pangkalikasan na nagkakahalagang[[United States dollar|Int$]]45{{nbs}}trilyon noong 2015.<ref>{{cite o nweb|url=http://www.investopedia.com/articles/markets-economy/090516/10-countries-most-natural-resources.asp|title=10 Countries With The Most Natural Resources|date=September 12, 2016|last=Anthony|first=Craig|website=[[Investopedia]]}}</ref>
Ang mga Amerikano ang may pinakamataas na sahod ng empleyado at pangbahay sa mga bansang kasapi ng [[OECD]].<ref>{{cite web|url=http://www.oecdbetterlifeindex.org/topics/income/|title=Income|work=Better Life Index|publisher=OECD|access-date=September 28, 2019|quote=In the United States, the average household net adjusted disposable income per capita is USD 45 284 a year, much higher than the OECD average of USD 33 604 and the highest figure in the OECD.}}</ref>
Noong 1890, nalampasan ng Estados Unidos ang [[Imperyong British]] bilang pinakaproduktibo o mapakinabangan na ekonomiya sa buong mundo.<ref name="Digital History">{{cite web|author1=Digital History |author2=Steven Mintz |url=http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display.cfm?HHID=188 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040302193732/http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display.cfm?HHID=188 |archive-date=2004-03-02 |title=Digital History |publisher=Digitalhistory.uh.edu |access-date=April 21, 2012 |df=mdy-all}}</ref> Ito ang pinakamalaking prodyuser ng petrolyo at natural gas.<ref name="lop">{{cite web|url=https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=36292|title=United States remains the world's top producer of petroleum and natural gas hydrocarbons|website=EIA}}</ref> Noong 2016, ito ang pinakamalaking bansang nakikipagkalakalan.<ref>{{cite news|author1=Katsuhiko Hara|author2=Issaku Harada (staff writers) |url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/Economy/US-overtook-China-as-top-trading-nation-in-2016 |title=US overtook China as top trading nation in 2016 |newspaper=Nikkei Asian Review |date=April 13, 2017|access-date=2017-06-22 |df=mdy-all |location=Tokyo}}</ref>. Ito rin ang ikatlong pinakamalaki sa pagmamanupaktura ng mga produkto na kumakatawan bilang ikalima sa output ng pagmamanupaktura sa buong mundo.<ref name="Vargo, Frank">{{cite web |url=http://shopfloor.org/2011/03/u-s-manufacturing-remains-worlds-largest/18756 |title=U.S. Manufacturing Remains World's Largest |publisher=Shopfloor |date=March 11, 2011 |access-date=March 28, 2012 |author=Vargo, Frank |archive-url=https://web.archive.org/web/20120404234310/http://shopfloor.org/2011/03/u-s-manufacturing-remains-worlds-largest/18756 | archive-date=April 4, 2012 |url-status=dead}}</ref> Hindi lamang ito ang mayroong pinakamalaking panloob na pamilihan ng mga produkto ngunit nangunguna sa kalakalan ng mga serbisyo na nagkakahalagang $4.2{{nbs}}trilyon noong 2018.<ref>{{cite web |url=http://www.wto.org/english/news_e/pres17_e/pr791_e.htm |title=Trade recovery expected in 2017 and 2018, amid policy uncertainty |publisher=World Trade Organization |date=April 12, 2017|access-date=2017-06-22 |df=mdy-all |location=Geneva, Switzerland}}</ref> Sa 500 pinakamalalaking kompanya sa buong mundo, ang 121 ay nakaheadquarter sa Estados Unidos.<ref>{{cite web|url=http://fortune.com/global500/list/filtered?hqcountry=U.S.|title=Global 500 2016 |work=Fortune}} Number of companies data taken from the "Country" filter.</ref> Ang Estados Unidos ang bansa sa buong mundo na may pinakamaraming bilyonaryo na may kabuuang halagang $3 trilyong dolyar.<ref>{{cite web|url=https://www.cnbc.com/2019/05/09/the-countries-with-the-largest-number-of-billionaires.html|title=The US is home to more billionaires than China, Germany and Russia combined|date=May 9, 2019|publisher=CNBC|access-date=May 9, 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://hk.asiatatler.com/life/top-10-countries-with-the-most-billionaires-in-2019|title=Wealth-X's Billionaire Census 2019 report reveals insights and trends about the world's top billionaires|website=hk.asiatatler.com|access-date=May 14, 2019}}</ref>
Ang mga komersiyal na banko sa Estados Unido ay may ariariang $20{{nbs}}trillion noong 2020.<ref>{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/TLAACBW027SBOG/ |title=Total Assets, All Commercial Banks |date=January 3, 1973}}</ref> Ang US [[Global assets under management]] ay mayroong ariariang $30{{nbs}}trilyon.<ref>{{cite web |url=http://www.agefi.fr/sites/agefi.fr/files/fichiers/2016/07/bcg-doubling-down-on-data-july-2016_tcm80-2113701.pdf |title=Doubling Down on Data |website= |archive-url= |archive-date= |access-date=5 March 2022}}</ref><ref>{{cite web |url=https://repositorio.cepal.org/bitstream/handle/11362/45045/1/S1900994_en.pdf |title=The asset management industry in the United States |website= |archive-url= |archive-date= |access-date=5 March 2022}}</ref>
Ang [[New York Stock Exchange]] at [[Nasdaq]] ang pinakamalaking mga [[pamilihan ng stock]] ayon sa [[kapitalisasyon ng pamilihan]] at [[bolyum ng kalakalan]].<ref>{{cite web|url=https://www.world-exchanges.org/our-work/statistics|title=Monthly Reports - World Federation of Exchanges|publisher=WFE}}</ref><ref name="sfc.hk">[http://www.sfc.hk/web/doc/EN/research/stat/a01.pdf Table A – Market Capitalization of the World's Top Stock Exchanges (As at end of June 2012)]. Securities and Exchange Commission (China).</ref> Ang mga pamumuhunang pandayuhan sa Estados Unidos ay umabot ng $4.0{{nbs}}trilyon,<ref name="CIA – The World Factbook">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-woot ng rld-factbook/rankorder/2198rank.html |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |access-date=April 21, 2012}}</ref> samantalang ang pamumuhuan ng Estados Unidos sa mga dayuhang bansa ay umabot ng higit sa $5.6 trilyon.<ref name="cia.gov">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-ot ng factbook/rankorder/2199rank.html |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |access-date=April 21, 2012}}</ref> Ang ekonomiya ng Estados Unidos ay nangunguna sa [[venture capital]]<ref>[http://www.ey.com/Publication/vwLUAssets/Global_venture_capital_insights_and_trends_2014/$FILE/EY_Global_VC_insights_and_trends_report_2014.pdf Adapting and evolving{{snd}}Global venture capital insights and trends 2014]. EY, 2014.</ref> at pagpopondo sa Pandaigdigang Pananaliksik at Pagpapaunlad.<ref>{{cite web|url= http://www.battelle.org/docs/tpp/2014_global_rd_funding_forecast.pdf?sfvrsn=4 |title=2014 Global R&D Funding Forecast |date=December 16, 2013 |website=battelle.org |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209171411/http://www.battelle.org/docs/tpp/2014_global_rd_funding_forecast.pdf?sfvrsn=4 |archive-date= February 9, 2014}}</ref> Ang paggasta ng mga konsumer ay bumubuo ng 68% ng ekonomiya ng Estados Unidos noong 2018,<ref name=consumerecon>[https://fred.stlouisfed.org/graph/?g=ntyj "Personal consumption expenditures (PCE)/gross domestic product (GDP)"] ''FRED Graph'', Federal Reserve Bank of St. Louis</ref> samantalang ang bahaging paggawang sahod ay 43% noong 2017.<ref>[https://fred.stlouisfed.org/series/W270RE1A156NBEA "Shares of gross domestic income: Compensation of employees, paid: Wage and salary accruals: Disbursements: To persons"] ''FRED Graph'', Federal Reserve Bank of St. Louis</ref> Ito ang ikatlong bansa na pinakamalaking merkado ng mga mamimili.<ref name="unstats.un.org">{{cite web|title=United Nations Statistics Division – National Accounts Main Aggregates Database |url=http://unstats.un.org/unsd/snaama/selbasicFast.asp}}</ref> Ang pamilihan ng mga trabaho ay umaakit ng mga immigrante mula sa iba ibang bansa na karaniwan ay edukado dahil sa mas maraming oportunidad sa Estados Unidos.<ref name="The World Factbook">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2112rank.html |title=Country comparison :: net migration rate |date=2014 |access-date=June 18, 2014 |website=Central Intelligence Agency |publisher=The World Factbook |archive-date=Disyembre 26, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181226005157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2112rank.html |url-status=dead }}</ref> Ang Estados ay nangungunang ekonomiya ayons sa mga pag-aaral gaya ng [[Index ng Madaling Pagnegosyo sa bansa]], [[Ulat ng Pagiging Kompetetibo sa Buong Mundo]] at iba pa.<ref name="World Economic Forum">{{cite web |url=http://www3.weforum.org/docs/GCR2013-14/GCR_Rankings_2013-14.pdf |title=Rankings: Global Competitiveness Report 2013–2014 |publisher=World Economic Forum |access-date=June 1, 2014}}</ref>
Ang Ekonomiya ng Estados Unidos ay dumanas ng malalang pagbagsak ng ekonomiya noong recession noong mga 2007-2009 na dulot ng subprime mortgage crisis at lumaganap sa buong mundo.<ref name="FRED – Real GDP">{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/GDPC1 |title=FRED – Real GDP}}</ref><ref name="FRED – Househol7d Net Worth">{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/TNWBSHNO |title=FRED – Household Net Worth}}</ref><ref>{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/PAYEMS |title=FRED-Total Non-Farm Payrolls}}</ref><ref>{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/UNRATE |title=FRED-Civilian Unemployment Rate}}</ref> Ang Estados Unidos ang ika-41 sa [[pagiging pantay ng sahod]] ng mga mamamayan sa mga 156 bansa noong 2017.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2172rank.html#us |title=''CIA World Factbook'' "Distribution of Family Income" |access-date=2022-03-22 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604005151/http://www.forbes.com/feeds/afx/2007/06/12/afx3810988.html#us |url-status=dead }}</ref>.<ref>{{cite news |last=Gray |first=Sarah |date=June 4, 2018 |title=Trump Policies Highlighted in Scathing U.N. Report On U.S. Poverty|url=http://fortune.com/2018/06/04/trump-policies-u-n-report-u-s-poverty/|work=[[Fortune (magazine)|Fortune]]|access-date=September 13, 2018|quote="The United States has the highest rate of income inequality among Western countries", the report states.}}</ref>
===Welfare at mga serbisyong panlipunan===
Hindi kasama ang [[Social Security (United States)|Social Security]] at [[Medicare (United States)|Medicare]], ang Kongreso ng Estados Unidos ay naglaan ng halos $717 bilyon sa mga pondong pederal noong 2010 at karagdagang $210 bilyon ay inilaan sa mga pondo ng estado ($927 bilyong total) para sa mga programang welfare o pagbibigay tulong sa mga nangangailangan. Ang kalahati nito ay napunta sa pangangailangang medikal at halos 40% para sa cash, pagkain (food stamps) at tulong pabahay. Ang ilan sa mga programa ay kinabibilangan ng pagpopondo sa mga paaralang pampubliko, pagsasanay para sa trabaho, mga benepisyong SSI at medicaid.<ref>Means tested programs [http://budget.house.gov/uploadedfiles/rectortestimony04172012.pdf] accessed 19 Nov 2013</ref> {{As of|2011}}, the public social spending-to-GDP ratio in the United States was below the [[OECD]] average.<ref>[http://www.oecd.org/els/socialpoliciesanddata/OECD%282012%29_Social%20spending%20after%20the%20crisis_8pages.pdf Social spending after the crisis]. OECD. (Social spending in a historical perspective, p. 5). Retrieved: 26 December 2012.</ref> Amg halos kalahati ng mga tulong na welfare na nagkakahalagang $462 bilyon ay napunta sa mga pamilyang may anak na ang karamihan ay mga mag-isang nagtataguyod ng anak.<ref name="SMG">{{citation | url = https://singlemotherguide.com/grants-for-single-mothers/ | title = Welfare for Single Mothers | date= January 9, 2014 | author = Dawn | publisher = Single Mother Guide}}</ref>
==Siyensiya at Teknolohiya==
Noong ika-19 na siglo, ang [[United Kingdom]], [[Italya]], Kanlurang [[Europa]], [[Pransiya]], at [[Alemanya]] ang nangunguna sa pagkakatuklas ng mga bagong ideya at kaalaman sa [[siyensiya]] at [[matematika]].<ref>{{cite book|chapter-url=https://books.google.com/books?id=YFDGjgxc2CYC&pg=PA61|title=National innovation systems : a comparative analysis|date=1993|publisher=Oxford University Press|isbn=0195076176|location=New York|pages=61–4|chapter=National Innovation Systems: Britain|ref=Walker1993|author1=Walker, William|editor1-last=Nelson|editor1-first=Richard R.}}</ref><ref>{{cite document|author1=Uilrich Wengenroth|title=Science, Technology, and Industry in tiyhe 19th Century|url=http://www.mzwtg.mwn.tum.de/fileadmin/w00bmt/www/Arbeitspapiere/Wengenroth_sci-tech-ind-19c.pdf|publisher=Munich Centre for the History of Science and Technology|access-date=13 June 2016|date=2000}}</ref> Bagaman, nahuhuli ang Estados Unidos sa pagpormula ng teorya, ito ay nangibabaw sa paggamit ng teorya upang lutasin ang mga problema. Ito ang [[nilalapat na siyensiya]]. Dahil ang mga Amerikano ay malayo sa pinagmumulan ng siyensiyang Kanluranin at pagmamanupaktura, ang mga Amerikano ay kailangang tuklasin ang mga paggawa ng mga bagay. Nang pagsamahin ng mga Amerikano ang kaalamang teoretikal sa Katalihunang Yankee, ang resulta ay isang daloy ng mga mahahalagang imbensiyon. Ang mga mahahalagang Amerikanong imbentor ay kinabibilangan nina [[Robert Fulton]] (na nag-imbento ng [[steamboat]]); [[Samuel Morse]] (nag-imbento ng [[telegraph]]); [[Eli Whitney]] (nag-imbento ng [[cotton gin]]); [[Cyrus McCormick]] (ang [[reaper]]); at [[Thomas Alva Edison]] na siyang pinamalikhain sa lahat ng mga siyentipiko na may maraming imbensiyon na kanyang ginawa.
[[Image:Wrightflyer.jpg|thumb|left|250px| Unang paglipad ng Wright Flyer I, Disyembre 17, 1903, si Orville ang piloto at si Wilbur ang nagpapatakbo ng sulok ng pakpak ng eroplano.]]
Si Edison ay palaging ang una sa paglikha ng paglalapat siyentipiko pero siya ang palaging nagtatapos sa isang idea. Halimbawa, nilikha ng Inhinyeryong British na si [[Joseph Swan]] ang incandescent electric lamp noong 1860, halos 20 taon bago si Edison. Ngunit ang ilaw na bombilya ni Edison ay mas tumatagal sa imbensiyon ni Swan at maaaring patayin o ilawan ng indibidwal samantalang ang bombilya ni Swan ay magagamit lamang kapag ang ilang mga ilaw ay iniliywan o pinatay sa parehong panahon. Pinabuti ni Edison ang kanyang bombilya sa paglikha ng dynamo na sistemang lumilikha ng kuryente. Sa loob ng 30 taon, ang kanyang mga imbensiyon ay nagbigay kuryente o ilaw sa milyong tahanan.
[[File:Buzz salutes the U.S. Flag.jpg|thumb|right|Ang Astronaut na si [[Buzz Aldrin]], piloto ng Lunar Module ng unang misyon ng paglapag sa [[buwan]]. Siya ay makikita sa tabi ng itinayong [[Watawat ng Estados]] sa ibabaw ng buwan.]]
Isa pang pang mahalagang aplikasyon ng mga ideyang siyentipiko sa kagamitang praktikal ang inobasyon ng magkapatid na [[Wilbur at Orville Wright]]. Noong 1980, sila ay nahumaling sa mga account ng mga eksperimentong glider sa Alemanya at kanilang sinimulan ang kanilang imbestigasyon sa mga prinsipyo ng paglipas. Sa pagsasama ng kaalamang siyentipiko at mga kakayahang mekanikal, nilikha nila ang ilang glider. Noong Disyembre 17,1993, matagumpay nilayng nailipad ang pinapatakbong mekanikal na [[eroplano]].
Ang imbensiyong Amerikano na halos hindi napansin noong 1947 ang nagsulong sa [[Panahon ng Impormasyon]] at [[Kompyuter]]. Sa panahong ito, sina [[John Bardeen]], [[William Shockley]], at [[Walter Bratain]] ng [[Bell Laboratories]] ay humango sa mga sopistikadong prinsipyo ng [[mekanikang quantum]] upang imbentuhin ang [[transistor]] na maliit na mga kasangkapan ng [[elektroniko]] na pumalit sa mabibigat na [[vacuum tube]]. Ang transistor at ang [[integrated circuit]] na nilikha pagkatapos ng 10 taon ng pagkakaimbento ng transistor ang gumawang posible na maglagay ng napakaraming mga kagamitang elektoniko sa isang kompyuter o smartphone na pumalit sa mga kompyuter na kasing laki ng isang kwarto noong 1960.
Ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ay nagkaroon ng malalim na epekto sa pagpapaunlad ng siyensiya at teknolohiya sa Estados Unidos. Bago ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang gobyernong pederal ay walang responsibilidad sa pagsuporta ng pagpapaunlad ng siyensiya sa bansa. Noong digmaan, ang pederal na pamahalaan at siyensiya ay bumuo ng matulunguning relasyon. Pagkatapos ng digmaan, ang pederal na pamahalaan ng Estados Unidos ay nagkaroon ng tungkuling suportahan ang siyensiya at teknolohiya. Pagkalipas ng ilang taon, sinuportahan ng pamahalaang pederal ang pagtatatag ng pambansang sistema ng siyensiya at teknolohiya na gumagawa sa Estados Unidos na lider sa buong mundo sa siyensiya at teknolohiya.<ref>Mowery, D. C., & Rosenberg, N. (1998). Paths of Innovation: Technological Change in 20th-Century America. Cambridge, UK: Cambridge University Press.</ref>
Bahagi ng nakaraan at kasalukuyang kadakilaan ng Estados Unidos sa siyensiya ang napakalaking badyet para sa pagsasaliksik at pagpapaunlad na nagkakahalagang $401.6bn noong 2009 na doble sa badyet ng Tsina sa siyensiya na $154.1bn at higit sa 25% sa badyet sa siyensiya ng European Union na $297.9bn.<ref>[http://www.thenewatlantis.com/publications/the-sources-annd-uses-of-us-science-funding The Sources and Uses of U.S. Science Funding].</ref>
Ang Estados Unidos ay nakalikha ng 278 Nobel Laureate sa [[Pisika]], [[Kemika]], [[Pisiolohiya o Medisina]] noong 2021 na ang unang bansa at bumubuo ng 42.5 % ng lahat ng natanggap na Gantimpalang Nobel sa buong mundo sa larangan ng Pisika, Kemika, at Pisiyolohiya. <ref>https://stats.areppim.com/stats/stats_nobelhierarchy.htm</ref>
==Tungkulin at Impluwensiya ng Estados sa Buong Mundo==
Ang Estados Unidos ang isa sa mga bansa sa buong mundo na may malaking impluwensiya sa usaping ekonomiya, kultura, wika, siyensiya, teknolohiya, karapatang pantao at kapayapaan sa buong mundo. Dahil sa mga tulong pandayuhan ng Estados Unidos sa ibang bansa lalo na sa mga mahihirap na bansa, ang mga bansang ito ay karaniwang naiimpluwensiyahan sa usaping mga karapatang pantao sa mga bansang ito dahil sa prinsipyo ng Kapantayan ng Lahat ng Tao na isinusulong ng Estados Unidos. Ang Estados Unidos ay may malaki ring papel sa pagpapanatili ng seguridad sa buong mundo. Halimbawa, nagawang matukoy at mapaslang ng Intelihensiya ng Estados Unidos ang kinarorooanan gamit ang mga sopistikadong teknolohiya ng mga nagtatagong Pinuno ng mga Organisasyong Terorista na kinabibilangan nina [[Osama bin Laden]] na pinuno ng [[Al Qaeda]] at responsable sa pag-Atake noong Setyembre 11, 2001 at [[Abu Bakr al-Baghdadi]] na pinuno ng [[ISIS]]. Dahil din sa suporta nito sa [[Israel]], marami ang galit sa Estados Unidos. Gaya ng ibang mga bansang [[Kanluranin]] na mauunlad, ang Estados Unidos ay may kapangyarihan na magpalumpo ng mga ekonomiya ng isang bansa sa pamamagitan ng pagpapataw ng mga ekonomikong [[sanction]] gaya ng ginawa sa [[Cuba]], [[Iran]], [[North Korea]] at [[Rusya]].
==Relihiyon==
Sa Estados Unidos, ang [[kalayaan ng relihiyon]] ay isa sa pinoprotektahang karapatan ng mga Amerikano na nakasalig sa [[Saligang Batas ng Estados Unidos]] na matatagpuan sa mga sugnay ng [[relihiyon]] sa [[Unang Susog ng Saligang Batas ng Estados Unidos]]. Ito ay malapit na nauugnay sa [[paghihiwalay ng simbahan at estado]] na isang konseptong isinulong ng mga tagapagtatag ng Estados Unidos gaya nina [[James Madison]] at [[Thomas Jefferson]].
Ang '''Unang Susog''' ay may dalawang probisyon na nauukol sa [[relihiyon]]: Ang Sugnay ng '''Establisyemento (pagtatatag)''' at ang Sugnay ng '''Malayang Pagsasanay'''. Ang Establisyemento ay nagbabawal sa gobyerno ng Estados Unidos na "magtatag" ng isang relihiyon. Sa kasaysayan, ito ay nangangahulugan sa pagpipigil ng mga simbahan na isinusulong ng gobyerno gaya ng [[Simbahan ng Inglatera]]. Sa kasalukuyan, ang "establisyemento ng relihiyon" ay pinangangasiwaan ng tatlong bahaging pagsubok na inilatag ng [[Korte Suprema ng Estados Unidos]] sa ''Lemon v Kurtzman, 403, U.S. 602 (1971)''. Isa ilalim ng "pagsubok na Lemon", ang gobyerno ng Estados Unidos ay maaari lamang tumulong sa isang relihiyon kapag (1) ang pangunahing layunin ng pagtulong ay [[sekular]](hindi relihiyoso), (2) ang pagtulong ay dapat hindi nagsusulong o nagpipigil sa isang relihiyon at (3) walang labis na paghihimasok sa pagitan ng simbahan at estado.
Ang Sugnay ng '''Malayang Pagsasanay''' ay nagpoprotekta sa mga mamamayan ng Estados Unidos na magsanay ng relihiyon na kanilang nanaisin kung ito ay hindi lumalabag sa mga ''moralidad ng publiko'' o may ''nakakapilit'' na interes ang gobyerno. Halimbawa, sa ''Prince v. Massachusetts, 321 U.S. 158 (1944)'', isinaad ng Korte Suprema ng Estados Unidos na maaaring pwersahin ng estado ang pagpapabakuna ng mga bata na ang mga magulang ay hindi pumapayag dito sa kadahilanang pang-relihiyon. Isinaad ng Korte Suprema ng Estados Unidos na ang estado ay may interest na mangibabaw sa paniniwala ng mga magulang upang maprotektahan ang kalusugan ng mga mamayan ng Estados Unidos at kanilang kaligtasan.
{{Pie chart
| thumb = center
| caption = Relihiyon sa Estados Unidos (2020)<ref name="Pew2020">{{cite web |title=Measuring Religion in Pew Research Center's American Trends Panel |url=https://www.pewforum.org/2021/01/14/measuring-religion-in-pew-research-centers-american-trends-panel/ |website=Measuring Religion in Pew Research Center’s American Trends Panel | Pew Research Center |publisher=Pew Research Center |access-date=9 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210208090614/https://www.pewforum.org/2021/01/14/measuring-religion-in-pew-research-centers-american-trends-panel/ |archive-date=8 February 2021 |date=14 January 2021 |url-status=live}}</ref>
| label1 = [[Protestantismo|Protestante]]
| value1 = 42
| color1 = Blue
| labelt2 = [[Simbahang Katoliko Romano|Romano Katoliko]]
| value2 = 21
| color2 = Purple
| label3 = [[Mormon]]
| value3 = 2
| color3 = DarkBlue
| label4 = [[Walang relihiyon]]
| value4 = 18
| color4 = White
| label5 = [[Ateismo|Ateista]]
| value5 = 5
| color5 = Grey
| label6 = [[Agnostic]]
| value6 = 6
| color6 = Lightgrey
| label7 = [[Hudaismo|Hudyo]]
| value7 = 1
| color7 = Lightblue
| label8 = [[Islam|Muslim]]
| value8 = 1
| color8 = Green
| label9 = [[Hinduismo|Hindu]]
| value9 = 1
| color9 = DarkOrange
| label10 = [[Budismo|Budista]]
| value10 = 1
| color10 = Gold
| label11 = Ibang [[relihiyon]]
| value11 = 2
| color11 = Chartreuse
| label12= Unanswered
| value12= 1
| color12= Black}}
==Kultura==
Ang Estados Unidos ay isang [[kulturang indibidwalistiko]] na isang uri ng ng [[kultura]] na ang pagpapahalaga ay nasa isang [[indibidwal]] o sarili kesa sa isang [[grupo]]. Ang mga kulturang indidbidwal ay nagbibigay halaga sa sariling pananaw, pribasiya, [[autonomiya]](pangangasiwa sa sariling buhay), pag-asa sa sarili at sariling sikap. Ang mga Amerikano ay gumagamit ng diretsang pakipagtalastasan, naghahayag sa sariling naisin, at gumagamit ng mga iba't ibang paraan upang maayos ang mga alitan sa ibang kapwa tao. Ang Estados Unidos ay isang uri ng [[may mababang pagitan ng kapangyarihan]](low power distance culture) kung saan ito ay nagbibigay halaga sa bawat indibidwal na walang tinitingnang estado o katayuan sa buhay at nagtatakwil ng kawalang kapantayan sa lipunan. Tinatakwil ng mga Amerikano ang mga autoridad sa ikabubuti ng bawat indibidwal na bahagi ng isang lipunan.
==Sirkumsisyon==
{{See also|Pagtutuli sa Estados Unidos}}
Ang bansang ''Estados Unidos'' ay isa sa mga bansang nasa [[Kanlurang Emisperyo]] kabilang ang [[Canada]] sa mga protestanteng mga bansang ang lalaki ay tinutuli sa 70% nito sa [[Bagong Inglatera]] at "Midwest" kasalungat sa mga rehiyong timog at kanluran ay 50% hanggang 30% ang tinutuli.
==Galeriya==
<gallery>
Talaksan:Flag of Alabama.svg|'''[[Alabama]]'''
Talaksan:Flag of Alaska.svg|'''[[Alaska]]'''
Talaksan:Flag of Arizona.svg|'''[[Arizona]]'''
Talaksan:Flag of Arkansas.svg|'''[[Arkansas]]'''
Talaksan:Flag of California.svg|'''[[California]]'''
Talaksan:Flag of Colorado.svg|'''[[Colorado]]'''
Talaksan:Flag of Connecticut.svg|'''[[Connecticut]]'''
Talaksan:Flag of Delaware.svg|'''[[Delaware]]'''
Talaksan:Flag of the District of Columbia.svg|'''[[District of Columbia]]'''
Talaksan:Flag of Florida.svg|'''[[Florida]]'''
Talaksan:Flag of Georgia (U.S. state).svg|'''[[Georgia (estado ng Estados Unidos)|Georgia]]'''
Talaksan:Flag of Hawaii.svg|'''[[Hawaii]]'''
Talaksan:Flag of Idaho.svg|'''[[Idaho]]'''
Talaksan:Flag of Illinois.svg|'''[[Illinois]]'''
Talaksan:Flag of Indiana.svg|'''[[Indiana]]'''
Talaksan:Flag of Iowa.svg|'''[[Iowa]]'''
Talaksan:Flag of Kansas.svg|'''[[Kansas]]'''
Talaksan:Flag of Kentucky.svg|'''[[Kentucky]]'''
Talaksan:Flag of Louisiana.svg|'''[[Louisiana]]'''
Talaksan:Flag of Maine.svg|'''[[Maine]]'''
Talaksan:Flag of Maryland.svg|'''[[Maryland]]'''
Talaksan:Flag of Massachusetts.svg|'''[[Massachusetts]]'''
Talaksan:Flag of Michigan.svg|'''[[Michigan]]'''
Talaksan:Flag of Minnesota.svg|'''[[Minnesota]]'''
Talaksan:Flag of Mississippi.svg|'''[[Mississippi]]'''
Talaksan:Flag of Missouri.svg|'''[[Missouri]]'''
Talaksan:Flag of Montana.svg|'''[[Montana]]'''
Talaksan:Flag of Nebraska.svg|'''[[Nebraska]]'''
Talaksan:Flag of Nevada.svg|'''[[Nevada]]'''
Talaksan:Flag of New Hampshire.svg|'''[[New Hampshire]]'''
Talaksan:Flag of New Jersey.svg|'''[[New Jersey]]'''
Talaksan:Flag of New Mexico.svg|'''[[New Mexico]]'''
Talaksan:Flag of New York.svg|'''[[New York]]'''
Talaksan:Flag of North Carolina.svg|'''[[North Carolina]]'''
Talaksan:Flag of North Dakota.svg|'''[[North Dakota]]'''
Talaksan:Flag of Ohio.svg|'''[[Ohio]]'''
Talaksan:Flag of Oklahoma.svg|'''[[Oklahoma]]'''
Talaksan:Flag of Oregon.svg|'''[[Oregon]]'''
Talaksan:Flag of Pennsylvania.svg|'''[[Pennsylvania]]'''
Talaksan:Flag of Rhode Island.svg|'''[[Rhode Island]]'''
Talaksan:Flag of South Carolina.svg|'''[[South Carolina]]'''
Talaksan:Flag of South Dakota.svg|'''[[South Dakota]]'''
Talaksan:Flag of Tennessee.svg|'''[[Tennessee]]'''
Talaksan:Flag of Texas.svg|'''[[Texas]]'''
Talaksan:Flag of Utah.svg|'''[[Utah]]'''
Talaksan:Flag of Vermont.svg|'''[[Vermont]]'''
Talaksan:Flag of Virginia.svg|'''[[Virginia]]'''
Talaksan:Flag of Washington.svg|'''[[Washington]]'''
Talaksan:Flag of West Virginia.svg|'''[[West Virginia]]'''
Talaksan:Flag of Wisconsin.svg|'''[[Wisconsin]]'''
Talaksan:Flag of Wyoming.svg|'''[[Wyoming]]'''
</gallery>
=== Patakarang panlabas ===
Ang paghaharing militar, ekonomiko, at kultural ng Estados Unidos ang dahilan kung bakit isang mahalagang tema sa politika ng bansa ang [[patakarang panlabas]] (o foreign policy) nito, bukod pa sa kahalagahan ng imahen ng Estados Unidos sa buong mundo.
Nauntog ang patakarang panlabas ng Estados Unidos sa pagitan ng [[pamumukod]] o ''isolationism'', [[imperyalismo]] at paghahalo ng mga ito, sa buong kasaysayan ng bansa.
Nagresulta ang malakas na impluwensiya nito sa politika at kultura ng buong mundo sa sobrang [[anti-Amerikanismo|pagkamuhi]] ng ilan dito, at [[Amerikopilya|pagpuri]] naman at paghanga para sa ilan. Isang halimbawa nito si [[Ayatollah Khomeini]] na tinawag ang Estados Unidos "The Great Satan" (Ang Dakilang Satanas).
== Tingnan din ==
* [[Kasaysayang militar ng Estados Unidos]]
* [[Kronolohiya ng kasaysayan ng Estados Unidos]]
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{United States topics}}
{{Pangkat8}}
[[Kategorya:Estados Unidos| ]]
ixiluq4jq76aaj5fkvxqcxqmzg6s5e0
1960991
1960990
2022-08-06T17:36:36Z
Phil7622
117973
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country|conventional_long_name=Estados Unidos ng Amerika|common_name=Estados Unidos|native_name={{native name|en|United States of America}}|image_flag=Flag of the United States.svg|image_coat=Greater coat of arms of the United States.svg|symbol_type_article=Great Seal of the United States#Obverse|national_motto=''[[In God We Trust]]'' (''[[Wikang Ingles|Ingles]]'')<br />"Sa Diyos Kami'y Tumitiwala<br /><br /><center>'''Ibang Salawikaing Tradisyonal:'''</center>''[[E pluribus unum]]'' (''[[de facto]]''; ''[[Wikang Latin|Latin]]'')<br />''Out of many, one'' (''[[Wikang Ingles|Ingles]]'')<br />"Sa Marami, Isa" (1782-1956)<br /><br />''[[Selyong Dakila ng Estados Unidos#Annuit cœptis|Annuit cœptis]]'' (''[[Wikang Latin|Latin]]'')<br />''Providence favors our undertakings'' (''[[Wikang Ingles|Ingles]]'')<br />"Pinapaburan ng probidensya ang ating mga pagsasagawa."<br /><br />''[[Selyong Dakila ng Estados Unidos#Novus ordo seclorum|Novus ordo seclorum]]'' (''[[Wikang Latin|Latin]]'')<br />''New order of the ages'' (''[[Wikang Ingles|Ingles]]'')<br />"Kaayusang bago ng mga kapanahunan"|national_anthem=''[[The Star-Spangled Banner]]'' (''[[Wikang Ingles|Ingles]]'')<br />"Ang Bandilang Mabituin"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Star_Spangled_Banner_instrumental.ogg]]</div>|image_map=[[File:US insular areas SVG.svg|upright=1.15|frameless|alt=World map showing the U.S. and its territories]]<br />Ang Estados Unidos ('''lunti''') at mga teritoryong sakop nito.|map_width=220px|capital=[[Washington, D.C.]]<br />{{coord|38|53|N|77|01|W|display=inline}}|largest_city=[[Lungsod ng Bagong York]]<br />{{coord|40|43|N|74|00|W|display=inline}}|languages_type=[[Wikang pambansa]]|languages=[[Wikang Ingles|Ingles]] (''[[de facto]]'')|ethnic_groups={{plainlist|
* 61.6% Puti
* 12.4% Aprikano
* 6.0% Asyatiko
* 1.1% Katutubo
* 0.2% Islenyong Taga-Pasipiko
* 10.2% Multirasyal
* 8.5% Iba pa}}|ethnic_groups_year=2020|demonym=Amerikano<br />Estadounidense<br />Hilagang Amerikano|religion={{ublist|63% [[Kristiyanismo]]|—40% [[Protestantismo]]|—21% [[Katolisismo]]|—2% Iba pa|29% Irelihiyon|6% Iba pa|2% Di alam}}|religion_year=2021|government_type=[[Republika|Republikang]] [[Pangulo|pampanguluhang]] [[Pederasyon|pederal]] at [[Saligang Batas|konstitusyonal]]|leader_title1=[[Pangulo at Pangalawang Pangulo ng Estados Unidos#Pangulo|Pangulo]]|leader_name1=[[Joe Biden]]|leader_title2=[[Pangulo at Pangalawang Pangulo ng Estados Unidos#Pangalawang Pangulo|Pangalawang Pangulo]]|leader_name2=[[Kamala Harris]]|leader_title3=[[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Estados Unidos#Tagapagsalita|Tagapagsalita]]|leader_name3=[[Nancy Pelosi]]|leader_title4=[[Kataas-taasang Hukuman ng Estados Unidos#Punong Mahistrado|Punong Mahistrado]]|leader_name4=[[John Roberts]]|legislature=[[Kongreso ng Estados Unidos|Kongreso]]|upper_house=[[Senado ng Estados Unidos|Senado]]|lower_house=[[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Estados Unidos|Kapulungan ng mga Kinatawan]]|sovereignty_type=[[History of the United States|Independence]]|sovereignty_note=from [[Kingdom of Great Britain|Great Britain]]|established_event1=[[Pagpapahayag ng Kasarinlan ng Estados Unidos|Pagpapahayag]]|established_date1=4 Hulyo 1776|established_event2=[[Tratado ng Paris (1783)|Tratado ng Paris]]|established_date2=3 Setyembre 1783|established_event3=[[Saligang Batas ng Estados Unidos|Saligang Batas]]|established_date3=21 Hunyo 1788|established_event4=[[Kasaysayan ng Haway#Batas Pagpasok ng Haway|Pagpasok ng Ika-50 Estado (Haway)]]|established_date4=21 Agosto 1959|area_label=Areang kabuuan|area_rank=ika-3/ika-4|area_sq_mi=3,796,742|percent_water=4.66|area_label2=Areang lupain|area_data2={{convert|3,531,905|sqmi|km2|abbr=on}}|population_census=331,449,281|population_census_year=[[2020 United States census|2020]]|population_estimate=331,893,745|population_estimate_year=2021|population_census_rank=ika-3|population_density_sq_mi=87|population_density_rank=ika-185|GDP_PPP={{increase}} $25.35 trilyon|GDP_PPP_year=2022|GDP_PPP_rank=ika-2|GDP_PPP_per_capita={{increase}} $76,027|GDP_PPP_per_capita_rank=ika-9|GDP_nominal={{increase}} $25.35 trilyon|GDP_nominal_year=2022|GDP_nominal_rank=ika-1|GDP_nominal_per_capita={{increase}} $76,027|GDP_nominal_per_capita_rank=ika-8|Gini=48.5|Gini_year=2020|Gini_change=increase|Gini_rank=|HDI=0.926|HDI_year=2019|HDI_change=increase|HDI_rank=ika-17|currency=[[Dolyar ng Estados Unidos|Dolyar ng Estados Unidos]] ($)|currency_code=USD|utc_offset=[[Oras sa Estados Unidos|−4 hanggang<br />−12, +10, +11]]|utc_offset_DST=−4 hanggang −10|date_format=[[Date and time notation in the United States|mm/dd/yyyy]]|drives_on=kanan|calling_code=[[North American Numbering Plan|+1]]|iso3166code=US|cctld=<!-- Commented out, as .us is infrequently used and we don't have room to explain fully; see [[Internet in the United States]] for details. [[.us]] {{efn|Domains specific to the U.S. include [[.gov]] (government), [[.mil]] (military), and [[.edu]] (education).<ref>OECD (2004), "Generic Top Level Domain Names: Market Development and Allocation Issues", OECD Digital Economy Papers, No. 84, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/232630011251.</ref> Many entities use [[Generic top-level domain|generic]] domains like [[.com]], [[.org]], and [[.net]].{{citation needed|date=July 2021}} [[.us#Other top-level domains related to the United States|Several other domains]] are used for U.S. territories and major cities.}} -->|area_km2=|today=}}Ang '''Estados Unidos''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''United States''), opisyal na '''Estados Unidos ng Amerika''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''United States of America''), dinadaglat na '''EU'''/'''EUA''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''US''/''USA''), at karaniwang tinatawag na '''Amerika''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''America'') ay isang [[soberanya|bansang soberano]]. Matatagpuan ang karamihan ng bansa sa gitnang [[Hilagang Amerika]], kung saan naririto ang 48 estado at tanging distritong pederal na nasa gitna ng [[karagatang Pasipiko]] at [[Karagatang Atlantiko|Atlantiko]] sa gitnang [[Hilagang Amerika]] na mayroong mga hangganang panlupa't pandagat sa [[Kanada]] sa hilaga at [[Mehiko]] sa timog at mga hangganang maritimo sa [[Bahamas]] at [[Kuba]] sa katimugan. Mayroon din itong 2 pang estado; ang [[Alaska]] ay nasa hilagang-kanlurang sukdulan ng Hilagang Amerika na humahanggan ng [[Kanada]] sa silangan at [[Rusya]] sa kanluran na pinaghihiwalay ng [[Kipot ng Bering]] habang ang [[Haway]] ay isang [[kapuluan|kapuluang]] [[Polinesya|Polinesyo]] na nasa gitna [[Karagatang Pasipiko]] at ang tanging estado na wala sa [[Kaamerikahan]]. Sumasaklaw din ito ng 5 pangunahing teritoryong di-inkorporado at 9 na pulong ultramarinong menor sa [[Dagat Karibe]] at Karagatang Pasipiko at 326 na reserbang Indiyo. Sa halos 9,147,590 kilometrong kuwadrado (3,531,905 milyang kuwadrado) na mayroong higit 331 milyong naninirahan, ito ang ikaapat na bansang pinakamalaki sa mundo ayon sa panlupaing lawak, ikalima ayon sa magkaratig na lawak, ikatlong pinakamalaki ayon sa kabuuang lawak, at ikatlong bansang pinakapopulado, na isa sa mga pinakadiberso sa mga [[pangkat-etniko]] at [[kalinangan]] na dulot ng imigrasyong malakihan. Ang kabiserang pambansa nito ay [[Washington, D.C.]] habang ang pinakamalaking lungsod at sentro ng pananalapi ay [[Lungsod ng Bagong York]].
Ang mga Paleo-Indians ng Siberia ay nandayuhan sa Hilagang Amerika 12,000 taon na ang nakalilipas. Nagsimula ang [[Europeong pananakop ng Kaamerikahan|pananakop ng mga Europeo]] noong ika-16 na siglo. Nabuo ang Estados Unidos mula sa [[Labintatlong Kolonya|13 kolonyang Britano]] na itinatag sa Silangang Baybayin. Ang pakikipagtalo hinggil sa pagbubuwis at pamamahala ng [[Gran Britanya]] ay nagbunsod sa [[Digmaang Mapanghimagsik sa Amerika|American Revolutionary War]] (1775-1783), na nagpangyaring makamit ng bansa ang kalayaan. Sa huling bahagi ng ika-18 siglo, lalo pang lumawak ang nasasakupan ng Estados Unidos habang unti-unting nag-aangkin ng mga teritoryo, kung minsan sa pamamagitan ng digmaan na nagtaboy sa maraming katutubong Amerikano, at naitatatag ang mga bagong estado. Pagsapit ng 1848, nasakop na ng Estados Unidos ang Hilagang Amerika hanggang sa kanluran. Naging legal ang [[Panahon ng pang-aalipin sa Estados Unidos|pang-aalipin]] sa timugang Estados Unidos hanggang noong ika-19 na siglo, nang buwagin ito ng [[Digmaang Sibil ng Amerika]]. Noong [[Digmaang Espanyol–Amerikano|Digmaang Espanyol-Amerikano]] at [[Unang Digmaang Pandaigdig]], naging [[Bansang makapangyarihan|kapangyarihang pandaigdig]] ang Estados Unidos, na lalong napatunayan sa pagtatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Sa panahon ng [[Digmaang Malamig|Cold War]] (tensyon sa pagitan ng Amerika at Soviet Union), nakipagdigma ang Estados Unidos sa [[Digmaang Koreano|Korean War]] at [[Vietnam War]], pero hindi sila direktang nakipaglaban sa [[Unyong Sobyet|Soviet Union]]. Sumabak ang dalawang superpowers sa kompetisyon ng Space Race, na winakasan ng [[Apollo 11]] (unang paglapag ng tao sa buwan noong 1969). Nagwakas ang Cold War nang [[Pagbuwag ng Unyong Sobyet|mabuwag ang Soviet Union noong 1991]], at ang Estados Unidos ang nanatiling pinakamakapangyarihang bansa sa mundo.
Ang Estados Unidos ay isang pederal na republika at isang kinatawang demokrasya na may tatlong magkakahiwalay na sangay ng gobyerno, kabilang na ang isang lehislaturang bicameral. Mula sa pagkakatatag, miyembro na ito ng [[Mga Nagkakaisang Bansa|United Nations]], [[Bangkong Pandaigdig|World Bank]], [[Pandaigdigang Pondong Pananalapi|International Monetary Fund]], [[Samahan ng mga Estadong Amerikano|Organization of American States]], [[North Atlantic Treaty Organization|NATO]], at iba pang pandaigdigang organisasyon. Isa itong [[Mga panatilihang kasapi ng United Nations Security Council|permanenteng kasapi]] ng [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa|United Nations Security Council]]. Tinaguriang ''melting pot of cultures'', ang populasyon nito ay resulta ng mga siglo ng pandarayuhan ng mga iba’t ibang lahi. Mataas ang ranggo ng Estados Unidos pagdating sa malayang ekonomiya, [[Talatuntunan ng Kaunlarang Pantao|antas ng pamumuhay]], edukasyon, at karapatang pantao; mababa rin ito sa antas ng lantarang korapsyon. Gayunpaman, nababatikos ang bansa dahil sa pagtatangi may kinalaman sa lahi, materyal na pagmamay-ari, at pagpapasahod; maling pagpapatupad sa parusang kamatayan, di-makatuwirang pagbibilanggo, at mahinang pangangalaga sa kalusugan ng pangkalahatang populasyon.
Ang Estados Unidos ay isang [[Bansang maunlad|maunlad na bansa]]. Taglay nito ang sangkapat ng kabuuang [[Kabuuang domestikong produkto|GDP]] ng mundo kaya [[Talaan ng mga bansa ayon sa GDP (nominal)|ito pa rin ang may pinakamalaking ekonomiya sa lahat]]. Batay sa dami, Estados Unidos ang pinakamalaking tagapag-angkat (importer) at pangalawang pinakamalaking tagapagluwas (exporter) ng mga produkto sa buong mundo. Bagaman ang populasyon nito ay katumbas lang ng 4.2% ng pangglobong bilang, hawak naman nito ang halos 30% ng kabuuang yaman ng mundo, ang pinakamalaki sa lahat ng mga bansa. Gumagastos ang bansa ng katumbas ng sangkatlo ng gastusing pangmilitar ng daigdig, kaya ito ang nangungunang kapangyarihang militar sa buong mundo. Maimpluwensiya rin ito pagdating sa politika, kultura, at siyensiya.
== Kasaysayan ==
{{main|Kasaysayan ng Estados Unidos}}
=== Mga Sinaunang Tao at Kasaysayan Bago ang Panahon ni Columbus ===
[[Talaksan:Cliff Palace-Colorado-Mesa Verde NP.jpg|thumb|Ang [[:en:Cliff_Palace|Cliff Palace]], na itinayo ng mga katutubong Amerikano na [[:en:Ancestral_Puebloans|Puebloano]] sa pagitan ng 1190 at 1260|306x306px]]
Pinaniniwalaang ang mga unang nanirahan sa Hilagang Amerika ay mga taong nandayuhan mula sa Siberia patawid ng Beringia patungong Alaska 12,000 taon na ang nakalilipas (Ang Beringia ay tumutukoy sa lugar kung saan nagdurugtong ang lupain ng Siberia at Alaska noong sinaunang panahon. Sinasabing pinagdurugtong pa noon ng isang ''land bridge'' ang lupain ng Chukchi Peninsula ng Sibera at ang Seward Peninsula ng Alaska bago ito paghiwalayin ng katubigan na kilala ngayon bilang Bering Strait). Pero may ebidensiya di-umano na mas maaga pa rito ang pagdating nila. Ang kulturang Clovis, na umiral humigit-kumulang noong 11,000 BC, ang pinaniniwalaang kumakatawan sa mga unang taong nandayuhan sa Amerika. Ito marahil ang una sa tatlong bugso ng malakihang pandarayuhan patungong Hilagang Amerika; ang mga huling bugso ang nagdala sa kasalukuyang mga katutubo ng Athabaskan, Aleut, at Eskimo.
Sa pagdaan ng panahon, nagkahalo-halo na ang mga katutubo sa Hilagang Amerika. Ilan sa mga ito, gaya ng kulturang Mississippiano sa timog-silangan bago ang panahon ni Columbus, ay bumuo ng masulong na agrikultura, arkitektura, at sari-saring mga komunidad. Pinakamalaki sa mga ito ang Cahokia, isang dating lunsod-estado na ngayon ay dinadayong kaguhuan sa kasalukuyang Estados Unidos. Sa tinatawag na Four Corners Region (isang rehiyon kung saan nagtatagpo ang apat na kantong hangganan ng mga estado ng Utah, Arizona, Colorado, at New Mexico), nabuo ang kultura ng mga katutubong Puebloano mula sa mga siglo ng mga pag-eeksperimento sa agrikultura. Ang Haudenosaunee, na matatagpuan sa timugang rehiyon ng Great Lakes, ay unti-unting naitatag sa pagitan ng ika-12 at ika-15 siglo. Lumaganap sa mga estadong Atlantiko ang mga tribo ng Algonquian, na nakilala sa pangangaso at pambibitag. Naging magsasaka din naman ang ilan sa kanila.
Hindi matiyak ang populasyon ng mga katutubong Amerikano sa panahon ng pakikipag-ugnayan ng mga Europeo. Tinantiya ni Douglas H. Ubelaker ng Smithsonian Institution ang bilang ng populasyon: 92,916 sa timugang estadong Atlantiko at 473,616 sa mga estadong kahangga ng Gulf of Mexico. Pero napakaliit ng mga bilang na ito sa tingin ng mga akademiko. Ang antropologist na si Henry F. Dobyns ay naniniwalang mas malaki pa ang mga bilang ng populasyon: 1.1 milyon ang mga nasa estadong kahangga ng Gulf of Mexico, 2.2 milyon ang mga nasa estado mula Florida hanggang Massachusetts, 5.2 milyon ang mga nasa rehiyon ng Mississippi, at mga 700,000 ang nakatira sa estado ng Florida.
=== Kolonisasyon ng mga Europeo ===
'''''Karagdagang Impormasyon:''' [[Kasaysayang kolonyal ng Estados Unidos|Kasaysayang Kolonyal ng Estados Unidos]] at [[Labintatlong Kolonya]]''[[Talaksan:Mayflower II Plymouth.JPG|thumb|Mayflower II, replika ng orihinal na Mayflower, na dumaong sa Plymouth, Massachussetts|257x257px]]Kontobersyal at laging pinagdedebatehan ang maagang kolonisasyon ng mga Norse (o mga Vikings ng Scandinavia) sa New England. Ang unang napaulat sa kasaysayan na pagdating ng mga Europeo sa ngayo'y kontinente ng Estados Unidos ay ang unang ekspedisyon ng conquistadores mula Espanya na si Juan Ponce de León sa noo'y Spanish Florida noong 1513. Bago pa nito, nakarating na sa [[Puerto Rico]] si [[Christopher Columbus]] mula sa kaniyang paglalayag noong 1493, at nang sumunod na dekada ay tinirhan ng mga Espanyol ang San Juan. Bumuo ng mga pamayanan ang mga Espanyol sa Florida at New Mexico, ang Saint Augustine, na itinuturing na pinakamatandang siyudad sa bansa, at ang Santa Fe. Nagtatag naman ang mga Pranses ng kanilang sariling mga pamayanan sa mga pampang ng [[Ilog Mississippi]], lalo na sa New Orleans.
Matagumpay namang nakabuo ng kolonya ang mga Britano sa silanganing baybayin ng Hilagang Amerika: ang Virginia Colony sa Jamestown noong 1607 at Pilgrims Colony sa Plymouth noong 1620. Unang itinatag sa kontinente noong 1619 ang sarili nitong lehislatibong kapulungan, ang Virginia's House of Burgesses. Ang mga dokumentadong kasunduan, gaya ng Mayflower Compact at ang Fundamental Orders of Connecticut, ang bumuo ng mga parisan bilang batayan ng mga saligang batas na ipinatupad sa mga maitatatag pa noong mga kolonya sa Amerika. Marami sa mga pamayanang Ingles ay mga Kristiyanong naghahangad ng malayang pagsamba. Noong 1784, mga Ruso ang mga unang Europeo na nakapagtatag ng sariling pamayanan sa Alaska, sa Three Saints Bay. Ang mga Amerikanong Ruso noon ang sumasakop sa kalakhang bahagi ng ngayo'y estado ng [[Alaska]].
Sa maagang panahon ng kolonisasyon, maraming nakipamayang Europeo ang nakaranas ng kakulangan sa pagkain, sakit, at pag-atake mula sa mga Katutubong Amerikano. Ang mga katutubong Amerikano ay madalas ding nakikipaglaban sa mga kalapit na tribo at mga Europeo. Gayunpaman, sa maraming pagkakataon, natutuhan ng mga katutubo at mga naninirahan ay umasa sa isa't isa. Ang mga nakipamayan ay nakipagkalakalan para sa pagkain at mga balat ng hayop; ang mga katutubo naman para sa mga baril, mga kasangkapan at iba pang kalakal sa Europa. Tinuruan ng mga katutubo ang mga Europeo na magtanim ng mais, sitaw, at iba pang mga pagkain. Nadama ng mga misyonerong Europeo at iba pa na mahalagang "sibilisahin" ang mga Katutubong Amerikano at himukin sila na tularan ang mga gawi at pamumuhay ng mga Europeo pagdating sa agrikultura. Gayunpaman, sa paglawak ng kolonisasyon ng Europa sa Hilagang Amerika, lumikas na lang ang mga Katutubong Amerikano dahil madalas na pinapatay sila sa panahon ng mga alitan.
[[Talaksan:Map of territorial growth 1775.svg|left|thumb|Ang orihinal na Labintatlong Kolonya (kinulayan ng pula) noong 1775|362x362px]]
Ang mga nakipamayang Europeo ay nagsimula ring manguha ng mga Afrikano para gawing alipin sa Amerika sa pamamagitan ng slave trade patawid ng Atlantiko. Dahil sa mabagal na pagkalat ng mga tropikal na sakit at mas mahusay na panggagamot, naging mas mahaba ang buhay ng mga alipin sa Hilagang Amerika kumpara sa Timog Amerika, dahilan ng kanilang mabilis na pagdami. Ang mga pamayanan sa kolonya ay karaniwang hinahati ayon sa relihiyon at moral na kalagayan ng alipin, at ilang mga kolonya nga ang nagpasa ng mga batas na laban at pabor sa isinagawang panukala. Gayunpaman, pagsapit ng ika-18 siglo, ang mga aliping Afrikano na ang pumalit sa mga manggagawang Europeo na walang sahod bilang mga cash crop labor, partikular na sa Katimugang Amerika.
Ang Labintatlong Kolonya (New Hampshire, Massachusetts, Connecticut, Rhode Island, New York, New Jersey, Pennsylvania, Delaware, Maryland, Virginia, North Carolina, South Carolina, at Georgia) na magiging Estados Unidos ng Amerika ay pinangasiwaan ng mga Britano bilang kanilang mga banyagang teritoryo, o nasasakupan. Gayunpaman, lahat ng ito ay may sari-sariling gobyerno at mga halalan na puwedeng pagbotohan ng mga tao. Dahil sa mataas na bilang ng mga ipinanganganak na sanggol, kakaunting namamatay, at matatag na komunidad, naging mabilis ang paglago ng populasyon ng mga kolonya; nahigitan pa nito ang populasyon ng mga katutubong Amerikano. Ang kilusan ng mga nanunumbalik sa Kristiyanismo noong mga dekada ng 1730 at 1740, na tinawag na The Great Awakening, ang nagpaalab sa interes ng mga tao sa relihiyon at sa karapatan sa malayang pagsamba.
Noong Pitong Taóng Digmaan (1756-1763), tinatawag ding French and Indian War, naagaw ng mga puwersang Britano ang Canada mula sa mga Pranses. Sa pagtatatag ng Lalawigan ng Quebec, ang lalawigang Pranses ng Canada ay pinanatiling hiwalay sa mga lalawigang Ingles ng Nova Scotia, Newfoundland, at ng Labintatlong Kolonya. Hindi kasama ang mga Katutubong Amerikano na nanirahan doon, ang Labintatlong Kolonya ay may populasyong mahigit 2.1 milyon noong 1770, halos isang katlo ng populasyon ng Britanya. Habang may dumarating na mga bagong maninirahan at patuloy sa paglago ang populasyon, iilang mga Amerikano na lamang ang ipinanganganak sa ibang mga bansa noong dekada ng 1770. Ang distansya ng mga kolonya mula sa Britanya ay nagbigay-daan sa pag-unlad ng sariling pamahalaan, pero ang inaasam nilang tagumpay ay nag-udyok sa mga monarko ng Britanya na pana-panahong maghangad na muling igiit ang awtoridad ng hari.
=== Kasarinlan at Paglawak ===
'''''Karagdagang Impormasyon''': [[:en:American_Revolution|Rebolusyong Amerikano]] at [[:en:Territorial_evolution_of_the_United_States|Pag-aangkin ng mga Teritoryo Para sa Estados Unidos]]''
[[Talaksan:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|thumb|''Deklarasyon ng Kasarinlan'', ipininta ni John Trumbull, nagpapakita sa Komite ng Lima na nagpipresenta ng balangkas ng Deklarasyon sa Continental Congress, ika-4 ng Hulyo, 1776.|281x281px]]
Ang [[:en:American_Revolutionary_War|Digmaang Rebolusyonaryong Amerikano]] na ipinaglaban ng [[Labintatlong Kolonya]] mula sa Imperyo ng Britanya ang unang matagumpay na digmaan sa modernong kasaysayan na isinagawa ng isang di-Europeong pangkat laban sa isang kapangyarihang Europeo. Binuo ng mga Amerikano ang konsepto ng “republikanismo”, kung saan ang gobyerno ay dapat nakasalig sa kapakapanan ng mamamayan ayon sa nakasaad sa kanilang lokal na lehislatura. Ipinatupad ang kanilang “[[:en:Rights_of_Englishmen|mga karapatan bilang mamamayang Ingles]]” at ang slogan na “[[:en:No_taxation_without_representation|walang buwis kung walang ipinepresenta]].” Tinangka ng mga Britano na gawing parliamento ang kanilang imperyo, na nagresulta ng digmaan.
Udyok ng kanilang nagkakaisang desisyon, inilunsad ng [[:en:Second_Continental_Congress|Second Continental Congress]], isang pagtitipon na binubuo ng Pinagkaisang Kolonya, ang [[:en:United_States_Declaration_of_Independence|Deklarasyon ng Kasarinlan]] noong Hulyo 4, 1776; at ang araw na ito ang ipinagdiriwang bilang [[:en:Independence_Day_(United_States)|Araw ng Kalayaan]]. Noong 1777, ang [[:en:Articles_of_Confederation|Articles of Confederation]] ay nagpanukala ng isang desentralisadong gobyerno na tumagal lang hanggang noong 1789.
Matapos matalo sa [[:en:Siege_of_Yorktown_(1781)|Labanan sa Yorktown]] noong 1781, ang Britanya ay pumirma sa isang [[:en:Treaty_of_Paris_(1783)|kasunduang pangkapayapaan]]. Iginawad na ang internasyonal na pagkilala sa mga teritoryong sakop ng Amerika, at ipinagkaloob na sa bansa ang mga lupaing nasa silangang panig ng Ilog Mississippi. Gayunpaman, hindi pa rin tapos ang tensyon laban sa Britanya, na umakay sa [[:en:War_of_1812|Labanan noong 1812]], isang alitang nagtapos lang sa isang pustahan. Pinangunahan ng mga Nationalista ang [[:en:Constitutional_Convention_(United_States)|Philadelphia Convention]] noong 1787 para isulat ang [[:en:United_States_Constitution|Konstitusyon ng Estados Unidos]], na [[:en:Ratification_of_the_United_States_Constitution|pinagtibay noong 1788]]. Sa higit pang pagpapatibay sa konstitusyon noong 1789, muling inorganisa na magkaroon ng tatlong sangay ang pederalismo, sa layuning mapahusay ang mga gawaing pagsusuri at pagbabalanse. Si [[:en:George_Washington|George Washington]], na siyang nanguna sa tagumpay ng [[:en:Continental_Army|Continental Army]], ang unang inihalal na pangulo sa ilalim ng bagong konstitusyon. Inaprubahan ang [[:en:United_States_Bill_of_Rights|Bill of Rights]] noong 1791, na nagbigay ng higit na kalayaan sa mga mamamayan at garantiya ng legal na proteksyon mula sa pamahalaan.
[[Talaksan:U.S. Territorial Acquisitions.png|left|thumb|Pag-aangkin ng mga teritoryo para sa Estados Unidos sa pagitan ng 1783 at 1917|386x386px]]
Bagaman hindi direktang nakibahagi ang pederalismo sa mga slave trade sa Atlantiko noong 1807, lumaganap noong 1820 ang pagsasaka at pagbebenta ng cotton crop sa Dulong Timog, at kasabay nito, ang pang-aalipin. Ang [[:en:Second_Great_Awakening|Ikalawang Great Awakening]], lalo na noong mga taon ng 1800 hanggang 1840, ay nagkumberte sa milyon-milyong mamamayan sa [[:en:Evangelicalism_in_the_United_States|Protestantismo]]. Pinasigla naman nito ang mga mamamayan sa Hilaga na magsagawa ng iba’t ibang kilusang panlipunan para sa pagbabago, kasama na ang [[:en:Abolitionism_in_the_United_States|paglansag sa di-makatarungang pang-aalipin]]. Sa Timog, nagsagawa ng pangungumberte ang mga Metodista at Baptist sa mga mamamayang alipin.
Sa huling bahagi ng ika-18 siglo, nagsimulang [[:en:Territorial_evolution_of_the_United_States|lumawak ang nasasakupan ng Amerika pakanluran]], na nag-udyok ng mahabang serye ng [[:en:American_Indian_Wars|Pakikidigma sa mga Amerikanong Indian]]. Halos dinoble ng [[:en:Louisiana_Purchase|Louisiana Purchase]] noong 1803 ang sakop ng bansa, [[:en:Adams–Onís_Treaty|isinuko naman ng Espanya ang Florida]] at iba pang mga teritoryo sa Gulf Coast noong 1819, ang [[:en:Republic_of_Texas|Republika ng Texas]] ay isinama noong 1845, at napasakamay ng Estados Unidos ang [[:en:Northwestern_United_States|mga teritoryo sa Hilagang-kanluran]] noong 1846 bilang kasunduan nila sa Britanya na napag-usapan sa [[:en:Oregon_Treaty|Oregon Treaty]]. Nang manalo sila sa [[:en:Mexican–American_War|Digmaang Mexicano-Amerikano]], [[:en:Mexican_Cession|isinuko ng Mexico ang California]] noong 1848 at ang [[:en:Southwestern_United_States|mga teritoryo sa Timog-kanluran]], kaya nagawa na ng Estados Unidos na sakupin ang kontinente.
Ang [[:en:California_Gold_Rush|California Gold Rush]] ng 1848-1849 ay nagdulot ng malawakang pagdarayuhan patungong Pacific coast, na humantong sa [[:en:California_Genocide|genocide sa California]] at paglikha ng karagdagang mga estado sa kanluran. Ang pagbibigay ng mga lupain sa mga puting Europeano bilang bahagi ng [[:en:Homestead_Acts|Homestead Acts]], na halos 10% ng kabuuan ng Estados Unidos, at sa mga pribadong kompanya ng riles at kolehiyo bilang bahagi ng paggagawad ng mga lupain ay lalong nagpaunlad sa ekonomiya. Matapos ang Civil War, ang paggawa ng mga bagong [[:en:Rail_transportation_in_the_United_States#History|transcontinental railways]] ay nagpadali sa mga mamamayan na magpalipat-lipat at makipagkalakalan, pero naging madali rin ang panunupil sa mga katutubong Amerikano. Noong 1869, isang bagong [[:en:Presidency_of_Ulysses_S._Grant#Native_American_affairs|Peace Policy]] ang ipinanukala, na sinasabing magpoprotekta sa mga katutubong Amerikano mula sa mga pang-aabuso, huwag masangkot sa digmaan, at mapagtibay ang kanilang pagkamamamayan sa Amerika. Magkagayunman, nagkaroon pa rin ng mga digmaan at alitan sa mga estado sa kanluran hanggang noong dekada na 1900.
==Mga estado at teritoryo ng Estados Unidos==
{{USA midsize imagemap with state names}}
{| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Mga 50 Estado ng '''Estados Unidos ng America'''
|-
!scope="col" colspan=2 rowspan=2|Watawat, pangalan at <br>[[List of U.S. state abbreviations|postal abbreviation]]<ref name=USPSabbreviations>{{cite web| url=https://pe.usps.com/text/pub28/28apb.htm| title=Appendix B: Two–Letter State and possession Abbreviations| work=Postal Addressing Standards| publisher=United States Postal Service| location=Washington, D.C.| date=May 2015| access-date=March 3, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180305202445/https://pe.usps.com/text/pub28/28apb.htm| archive-date=March 5, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
!scope="col" colspan=2|Mga siyudad
!scope="col" rowspan=2|Ratipikasyon o<br />pag-anib{{efn-ua|The original 13 states became [[Sovereignty|sovereign]] in July 1776 upon agreeing to the [[United States Declaration of Independence]], and each joined the first Union of states between 1777 and 1781, upon ratifying the [[Articles of Confederation]].<ref>{{cite book| last = Jensen| first = Merrill| title = The Articles of Confederation: An Interpretation of the Social-Constitutional History of the American Revolution, 1774–1781| year = 1959| publisher = University of Wisconsin Press| isbn = 978-0-299-00204-6| pages = xi, 184 }}</ref> These states are presented in the order in which each ratified the 1787 Constitution, thus joining the present federal Union of states. Subsequent states are listed in the order of their admission to the Union, and the date given is the official establishment date set by [[Act of Congress]]. ''For further details, see [[List of U.S. states by date of admission to the Union]]''}}
!scope="col" rowspan=2|Populasyon<br><ref name=":0">{{Cite web|title=RESIDENT POPULATION FOR THE 50 STATES, THE DISTRICT OF COLUMBIA, AND PUERTO RICO: 2020 CENSUS|url=https://www2.census.gov/programs-surveys/decennial/2020/data/apportionment/apportionment-2020-table02.pdf|url-status=live|website=U.S. Census Bureau}}</ref>
!scope="col" colspan=2|Kabuuang lawak<ref name=areameasurements>{{cite web| title=State Area Measurements and Internal Point Coordinates| url=https://www.census.gov/geo/reference/state-area.html| publisher=U.S. Census Bureau| location=Washington, D.C.| quote=... provides land, water and total area measurements for the 50 states, the District of Columbia, Puerto Rico and the Island Areas. The area measurements were derived from the Census Bureau's Master Address File/Topologically Integrated Geographic Encoding and Referencing (MAF/TIGER) database. The land and water areas, ... reflect base feature updates made in the MAF/TIGER database through August, 2010.| access-date=March 3, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180316004512/https://www.census.gov/geo/reference/state-area.html| archive-date=March 16, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
!scope="col" colspan=2|Area (lawak) ng lupain<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Tubig<ref name=areameasurements/>
!scope="col" rowspan=2|[[List of United States congressional districts|Bilang ng mga<br>Kinatawan sa Kongreso.]]
|-
!scope="col"|Kabisera
!scope="col"|Largest<ref name="State and Local Government Finances and Employment">{{cite web| url=https://www.census.gov/compendia/statab/2012/tables/12s0448.pdf| archive-url=https://web.archive.org/web/20111017142616/http://www.census.gov/compendia/statab/2012/tables/12s0448.pdf| url-status=dead| archive-date=October 17, 2011| title=State and Local Government Finances and Employment| year=2012| publisher=[[United States Census Bureau]]| page=284| access-date=July 8, 2013}}</ref>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|{{flag|Alabama}}
|AL
|[[Montgomery, Alabama|Montgomery]]
|[[Huntsville, Alabama|Huntsville]]
|{{dts|Dis 14, 1819}}
|{{right|5,024,279}}
|{{cvt|52420.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|50645.33|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1774.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|7}}
|-
!scope="row"|{{flag|Alaska}}
|AK
|[[Juneau, Alaska|Juneau]]
|[[Anchorage, Alaska|Anchorage]]
|{{dts|Ene 3, 1959}}
|{{right|733,391}}
|{{cvt|665384.04|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|570640.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|94743.1|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Arizona}}
|AZ
|colspan=2|[[Phoenix, Arizona|Phoenix]]
|{{dts|Peb 14, 1912}}
|{{right|7,151,502}}
|{{cvt|113990.3|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|113594.08|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|396.22|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|9}}
|-
!scope="row"|{{flag|Arkansas}}
|AR
|colspan=2|[[Little Rock, Arkansas|Little Rock]]
|{{dts|Hun 15, 1836}}
|{{right|3,011,524}}
|{{cvt|53178.55|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|52035.48|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1143.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|California}}
|CA
|[[Sacramento, California|Sacramento]]
|[[Los Angeles]]
|{{dts|Set 9, 1850}}
|{{right|39,538,223}}
|{{cvt|163694.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|155779.22|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7915.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|53}}
|-
!scope="row"|{{flag|Colorado}}
|CO
|colspan=2|[[Denver]]
|{{dts|Ago 1, 1876}}
|{{right|5,773,714}}
|{{cvt|104093.67|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|103641.89|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|451.78|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|7}}
|-
!scope="row"|{{flag|Connecticut}}
|CT
|[[Hartford, Connecticut|Hartford]]
|[[Bridgeport, Connecticut|Bridgeport]]
|{{dts|Ene 9, 1788}}
|{{right|3,605,944}}
|{{cvt|5543.41|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|4842.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|701.06|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|5}}
|-
!scope="row"|{{flag|Delaware}}
|DE
|[[Dover, Delaware|Dover]]
|[[Wilmington, Delaware|Wilmington]]
|{{dts|Dis 7, 1787}}
|{{right|989,948}}
|{{cvt|2488.72|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1948.54|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|540.18|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Florida}}
|FL
|[[Tallahassee, Florida|Tallahassee]]
|[[Jacksonville, Florida|Jacksonville]]
|{{dts|Mar 3, 1845}}
|{{right|21,538,187}}
|{{cvt|65757.7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|53624.76|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|12132.94|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|27}}
|-
!scope="row"|{{flag|Georgia (U.S. state)|name=Georgia}}
|GA
|colspan=2|[[Atlanta]]
|{{dts|Ene 2, 1788}}
|{{right|10,711,908}}
|{{cvt|59425.15|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|57513.49|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1911.67|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|14}}
|-
!scope="row"|{{flag|Hawaii}}
|HI
|colspan=2|[[Honolulu]]
|{{dts|Ago 21, 1959}}
|{{right|1,455,271}}
|{{cvt|10931.72|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|6422.63|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|4509.09|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|Idaho}}
|ID
|colspan=2|[[Boise, Idaho|Boise]]
|{{dts|Hul 3, 1890}}
|{{right|1,839,106}}
|{{cvt|83568.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|82643.12|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|925.83|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|Illinois}}
|IL
|[[Springfield, Illinois|Springfield]]
|[[Chicago]]
|{{dts|Dis 3, 1818}}
|{{right|12,812,508}}
|{{cvt|57913.55|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|55518.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2394.62|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|18}}
|-
!scope="row"|{{flag|Indiana}}
|IN
|colspan=2|[[Indianapolis]]
|{{dts|Dis 11, 1816}}
|{{right|6,785,528}}
|{{cvt|36419.55|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|35826.11|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|593.44|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|9}}
|-
!scope="row"|{{flag|Iowa}}
|IA
|colspan=2|[[Des Moines, Iowa|Des Moines]]
|{{dts|Dis 28, 1846}}
|{{right|3,190,369}}
|{{cvt|56272.81|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|55857.13|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|415.68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|Kansas}}
|KS
|[[Topeka, Kansas|Topeka]]
|[[Wichita, Kansas|Wichita]]
|{{dts|Ene 29, 1861}}
|{{right|2,937,880}}
|{{cvt|82278.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|81758.72|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|519.64|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|Kentucky}}{{efn-ua|name=statenomenclature|Uses the [[nomenclature|term]] ''[[Commonwealth (U.S. state)|commonwealth]]'' rather than ''state'' in its full official name}}
|KY
|[[Frankfort, Kentucky|Frankfort]]
|[[Louisville, Kentucky|Louisville]]
|{{dts|Hun 1, 1792}}
|{{right|4,505,836}}
|{{cvt|40407.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|39486.34|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|921.46|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|6}}
|-
!scope="row"|{{flag|Louisiana}}
|LA
|[[Baton Rouge, Louisiana|Baton Rouge]]
|[[New Orleans]]
|{{dts|Abr 30, 1812}}
|{{right|4,657,757}}
|{{cvt|52378.13|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|43203.9|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|9174.23|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|6}}
|-
!scope="row"|{{flag|Maine}}
|ME
|[[Augusta, Maine|Augusta]]
|[[Portland, Maine|Portland]]
|{{dts|Mar 15, 1820}}
|{{right|1,362,359}}
|{{cvt|35379.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|30842.92|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|4536.82|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|Maryland}}
|MD
|[[Annapolis, Maryland|Annapolis]]
|[[Baltimore]]
|{{dts|Abr 28, 1788}}
|{{right|6,177,224}}
|{{cvt|12405.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|9707.24|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2698.69|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|8}}
|-
!scope="row"|{{nowrap|{{flag|Massachusetts}}{{efn-ua|name=statenomenclature}}}}
|MA
|colspan=2|[[Boston]]
|{{dts|Peb 6, 1788}}
|{{right|7,029,917}}
|{{cvt|10554.39|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7800.06|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2754.33|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|9}}
|-
!scope="row"|{{flag|Michigan}}
|MI
|[[Lansing, Michigan|Lansing]]
|[[Detroit]]
|{{dts|Ene 26, 1837}}
|{{right|10,077,331}}
|{{cvt|96713.51|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|56538.9|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|40174.61|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|14}}
|-
!scope="row"|{{flag|Minnesota}}
|MN
|[[Saint Paul, Minnesota|St. Paul]]
|[[Minneapolis]]
|{{dts|May 11, 1858}}
|{{right|5,706,494}}
|{{cvt|86935.83|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|79626.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7309.09|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|8}}
|-
!scope="row"|{{flag|Mississippi}}
|MS
|colspan=2|[[Jackson, Mississippi|Jackson]]
|{{dts|Dis 10, 1817}}
|{{right|2,961,279}}
|{{cvt|48431.78|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|46923.27|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1508.5|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|Missouri}}
|MO
|[[Jefferson City, Missouri|Jefferson City]]
|[[Kansas City, Missouri|Kansas City]]
|{{dts|Ago 10, 1821}}
|{{right|6,154,913}}
|{{cvt|69706.99|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|68741.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|965.47|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|8}}
|-
!scope="row"|{{flag|Montana}}
|MT
|[[Helena, Montana|Helena]]
|[[Billings, Montana|Billings]]
|{{dts|Nob 8, 1889}}
|{{right|1,084,225}}
|{{cvt|147039.71|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|145545.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1493.91|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Nebraska}}
|NE
|[[Lincoln, Nebraska|Lincoln]]
|[[Omaha, Nebraska|Omaha]]
|{{dts|Mar 1, 1867}}
|{{right|1,961,504}}
|{{cvt|77347.81|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|76824.17|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|523.64|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|3}}
|-
!scope="row"|{{flag|Nevada}}
|NV
|[[Carson City, Nevada|Carson City]]
|[[Las Vegas]]
|{{dts|Okt 31, 1864}}
|{{right|3,104,614}}
|{{cvt|110571.82|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|109781.18|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|790.65|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|New Hampshire}}
|NH
|[[Concord, New Hampshire|Concord]]
|[[Manchester, New Hampshire|Manchester]]
|{{dts|Hun 21, 1788}}
|{{right|1,377,529}}
|{{cvt|9349.16|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|8952.65|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|396.51|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|New Jersey}}
|NJ
|[[Trenton, New Jersey|Trenton]]
|[[Newark, New Jersey|Newark]]
|{{dts|Dis 18, 1787}}
|{{right|9,288,994}}
|{{cvt|8722.58|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7354.22|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1368.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|12}}
|-
!scope="row"|{{flag|New Mexico}}
|NM
|[[Santa Fe, New Mexico|Santa Fe]]
|[[Albuquerque, New Mexico|Albuquerque]]
|{{dts|Ene 6, 1912}}
|{{right|2,117,522}}
|{{cvt|121590.3|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|121298.15|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|292.15|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|3}}
|-
!scope="row"|{{flag|New York}}
|NY
|[[Albany, New York|Albany]]
|[[New York City]]
|{{dts|Hul 26, 1788}}
|{{right|20,201,249}}
|{{cvt|54554.98|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|47126.4|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7428.58|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|27}}
|-
!scope="row"|{{flag|North Carolina}}
|NC
|[[Raleigh, North Carolina|Raleigh]]
|[[Charlotte, North Carolina|Charlotte]]
|{{dts|Nob 21, 1789}}
|{{right|10,439,388}}
|{{cvt|53819.16|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|48617.91|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|5201.25|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|13}}
|-
!scope="row"|{{flag|North Dakota}}
|ND
|[[Bismarck, North Dakota|Bismarck]]
|[[Fargo, North Dakota|Fargo]]
|{{dts|Nob 2, 1889}}
|{{right|779,094}}
|{{cvt|70698.32|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|69000.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1697.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Ohio}}
|OH
|colspan=2|[[Columbus, Ohio|Columbus]]
|{{dts|Mar 1, 1803}}
|{{right|11,799,448}}
|{{cvt|44825.58|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|40860.69|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|3964.89|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|16}}
|-
!scope="row"|{{flag|Oklahoma}}
|OK
|colspan=2|[[Oklahoma City]]
|{{dts|Nob 16, 1907}}
|{{right|3,959,353}}
|{{cvt|69898.87|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|68594.92|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1303.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|5}}
|-
!scope="row"|{{flag|Oregon}}
|OR
|[[Salem, Oregon|Salem]]
|[[Portland, Oregon|Portland]]
|{{dts|Peb 14, 1859}}
|{{right|4,237,256}}
|{{cvt|98378.54|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|95988.01|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2390.53|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|5}}
|-
!scope="row"|{{flag|Pennsylvania}}{{efn-ua|name=statenomenclature}}
|PA
|[[Harrisburg, Pennsylvania|Harrisburg]]
|[[Philadelphia]]
|{{dts|Dis 12, 1787}}
|{{right|13,002,700}}
|{{cvt|46054.34|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|44742.7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1311.64|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|18}}
|-
!scope="row"|{{flag|Rhode Island}}
|RI
|colspan=2|[[Providence, Rhode Island|Providence]]
|{{dts|May 29, 1790}}
|{{right|1,097,379}}
|{{cvt|1544.89|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1033.81|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|511.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|2}}
|-
!scope="row"|{{flag|South Carolina}}
|SC
|[[Columbia, South Carolina|Columbia]]
|[[Charleston, South Carolina|Charleston]]
|{{dts|May 23, 1788}}
|{{right|5,118,425}}
|{{cvt|32020.49|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|30060.7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1959.79|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|7}}
|-
!scope="row"|{{flag|South Dakota}}
|SD
|[[Pierre, South Dakota|Pierre]]
|[[Sioux Falls, South Dakota|Sioux Falls]]
|{{dts|Nob 2, 1889}}
|{{right|886,667}}
|{{cvt|77115.68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|75811|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1304.68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Tennessee}}
|TN
|colspan=2|[[Nashville, Tennessee|Nashville]]
|{{dts|Hun 1, 1796}}
|{{right|6,910,840}}
|{{cvt|42144.25|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|41234.9|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|909.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|9}}
|-
!scope="row"|{{flag|Texas}}
|TX
|[[Austin, Texas|Austin]]
|[[Houston]]
|{{dts|Dis 29, 1845}}
|{{right|29,145,505}}
|{{cvt|268596.46|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|261231.71|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7364.75|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|36}}
|-
!scope="row"|{{flag|Utah}}
|UT
|colspan=2|[[Salt Lake City]]
|{{dts|Ene 4, 1896}}
|{{right|3,271,616}}
|{{cvt|84896.88|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|82169.62|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|2727.26|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|4}}
|-
!scope="row"|{{flag|Vermont}}
|VT
|[[Montpelier, Vermont|Montpelier]]
|[[Burlington, Vermont|Burlington]]
|{{dts|Mar 4, 1791}}
|{{right|643,077}}
|{{cvt|9616.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|9216.66|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|399.71|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|-
!scope="row"|{{flag|Virginia}}{{efn-ua|name=statenomenclature}}
|VA
|[[Richmond, Virginia|Richmond]]
|[[Virginia Beach, Virginia|Virginia Beach]]
|{{dts|Hun 25, 1788}}
|{{right|8,631,393}}
|{{cvt|42774.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|39490.09|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|3284.84|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|11}}
|-
!scope="row"|{{flag|Washington}}
|WA
|[[Olympia, Washington|Olympia]]
|[[Seattle]]
|{{dts|Nob 11, 1889}}
|{{right|7,705,281}}
|{{cvt|71297.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|66455.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|4842.43|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|10}}
|-
!scope="row"|{{flag|West Virginia}}
|WV
|colspan=2|[[Charleston, West Virginia|Charleston]]
|{{dts|Hun 20, 1863}}
|{{right|1,793,716}}
|{{cvt|24230.04|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|24038.21|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|191.83|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|3}}
|-
!scope="row"|{{flag|Wisconsin}}
|WI
|[[Madison, Wisconsin|Madison]]
|[[Milwaukee]]
|{{dts|May 29, 1848}}
|{{right|5,893,718}}
|{{cvt|65496.38|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|54157.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|11338.57|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|8}}
|-
!scope="row"|{{flag|Wyoming}}
|WY
|colspan=2|[[Cheyenne, Wyoming|Cheyenne]]
|{{dts|Hul 10, 1890}}
|{{right|576,851}}
|{{cvt|97813.01|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|97093.14|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|719.87|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1}}
|}
===Distritong Pederal===
{| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Distritong Pederal ng Estados Unidos
|-
!scope="col" colspan=2 rowspan=2|Pangalan at <br>[[List of U.S. state abbreviations|postal abbreviation]]<ref name=USPSabbreviations/>
!scope="col" rowspan=2|Itinatag
!scope="col" rowspan=2|Populasyon<br><ref name=":0" />
!scope="col" colspan=2|Kabuuang Lawak<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Lupain<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Katubigan<ref name=areameasurements/>
!scope="col" rowspan=2|[[Non-voting members of the United States House of Representatives|Bilang ng mga kinatawan sa Kongreso]]
|-
!scope="col"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|{{flag|District of Columbia}}
|DC
|Hulyo 16, 1790<ref>{{cite web| title=The History of Washington, DC| url=https://washington.org/DC-information/washington-dc-history| publisher=Destination DC| access-date=March 3, 2018| date=2016-03-15| archive-url=https://web.archive.org/web/20180306083424/https://washington.org/DC-information/washington-dc-history| archive-date=March 6, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|style="text-align: right;"|689,545
|{{cvt|68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|61|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d|Represented by a non-voting delegate in the House of Representatives.<ref name=Non-voting>{{cite web| url=https://www.house.gov/representatives| title=Directory of Representatives| publisher=U.S. House of Representatives| location=Washington, D.C.| access-date=March 5, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180305202522/https://www.house.gov/representatives| archive-date=March 5, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}}}
|-
|}
===Mga Teritoryo===
{{Further|Insular area|Territories of the United States}}
Ang talaang ito ay hindi kinabibilangan ng mga Indian reservation na may limitadong soberanyang pangtribo o ang [[Freely Associated States]] na sumasali sa mga programa ng pamahalaan ng Estados Unidos ngunit hindo nasa ilalim ng soberanya ng Estados Unidos.
[[File:US insular areas 2.svg|thumb|center|upright=3.5|
{{legend inline|#0000A0|States and federal district}} {{in5}}
{{legend inline|#00C000|Inhabited territories}} {{in5}}
{{legend inline|#FF7000|Uninhabited territories}}]]
====Mga tinitirhang teritoryo====
{| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Mga tinitirhang teritoryo sa Estados Unidos
|-
!scope="col" colspan=2 rowspan=2|Pangalan at <br>[[List of U.S. state abbreviations|postal abbreviation]]<ref name=USPSabbreviations/>
!scope="col" rowspan=2|Kabisera
!scope="col" rowspan=2|[[Cession|Nakuha]]<br><ref name="Acquisition Process of Insular Areas">{{cite web |url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/acquisition_process.htm |title=Acquisition Process of Insular Areas |publisher=[[Office of Insular Affairs]] |access-date=July 9, 2013 |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414172502/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/acquisition_process.htm |archive-date=April 14, 2012 }}</ref>
!scope="col" rowspan=2|Territorial status<ref name=DotI>{{cite web| url=https://www.doi.gov/oia/islands/politicatypes| title=Definitions of Insular Area Political Organizations| publisher=U.S. Department of the Interior| location=Washington, D.C.| access-date=March 1, 2018| date=2015-06-12| archive-url=https://web.archive.org/web/20180713013603/https://www.doi.gov/oia/islands/politicatypes| archive-date=July 13, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
!scope="col" rowspan=2|Population<ref name=":0"/><ref>[https://www.census.gov/library/stories/2021/10/first-2020-census-united-states-island-areas-data-released-today.html 2020 Population of U.S. Island Areas Just Under 339,000], U.S. Census Bureau, October 28, 2021.</ref>
!scope="col" colspan=2|Kabuuang Lawak<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Lupain<ref name=areameasurements/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng Katubigan<ref name=areameasurements/>
!scope="col" rowspan=2|[[Non-voting members of the United States House of Representatives|Bilang ng mga kinatawan sa Kongreso]]
|-
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|{{flag|American Samoa}}
|AS
|[[Pago Pago]]<ref name="American Samoa">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/american-samoa/| title=American Samoa| publisher=[[Central Intelligence Agency]]| work=[[The World Factbook]]| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1900
|{{left|[[Unincorporated territories of the United States|Unincorporated]], [[Territories of the United States|unorganized]]{{efn-ua|Although not organized through a federal organic act or other explicit Congressional directive on governance, the people of American Samoa adopted a constitution in 1967, and then in 1977, elected territorial officials for the first time.<ref name=InteriorAS>{{cite web| url=https://www.doi.gov/oia/islands/american-samoa| title=Islands We Serve: American Samoa| publisher=U.S. Department of the Interior| location=Washington, D.C.| access-date=March 1, 2018| date=2015-06-11| archive-url=https://web.archive.org/web/20180309054757/https://www.doi.gov/oia/islands/american-samoa| archive-date=March 9, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}}}
|{{right|49,710}}
|{{cvt|581.05|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|76.46|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|504.60|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}}
|-
!scope="row"|{{flag|Guam}}
|GU
|[[Hagåtña, Guam|Hagåtña]]<ref name="Guam">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/guam/| title=Guam| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1899
|{{left|Unincorporated, organized}}
|{{right|153,836}}
|{{cvt|570.62|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|209.80|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|360.82|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}}
|-
!scope="row"|{{flag|Northern Mariana Islands}}
|MP
|[[Saipan]]<ref name="Northern Mariana Islands">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/northern-mariana-islands/| title=Northern Mariana Islands| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1986
|{{left|Unincorporated, organized{{efn-ua|name=2organized|Organized as a [[Commonwealth (U.S. insular area)|commonwealth]].}}}}
|{{right|47,329}}
|{{cvt|1975.57|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|182.33|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1793.24|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}}
|-
!scope="row"|{{flag|Puerto Rico}}
|PR
|[[San Juan, Puerto Rico|San Juan]]<ref name="Puerto Rico">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/puerto-rico/| title=Puerto Rico| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1899
|{{left|Unincorporated, organized{{efn-ua|name=2organized}}}}
|{{right|3,285,874}}
|{{cvt|5324.84|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|3423.78|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|1901.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-r|Represented by a non-voting [[Resident Commissioner of Puerto Rico|resident commissioner]] in the House of Representatives.<ref name=Non-voting/>}}}}
|-
!scope="row"|{{flag|U.S. Virgin Islands}}
|VI
|[[Charlotte Amalie, U.S. Virgin Islands|Charlotte Amalie]]<ref name="Virgin Islands">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/virgin-islands/| title=Virgin Islands| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref>
|1917
|{{left|Unincorporated, organized}}
|{{right|87,146}}
|{{cvt|732.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|134.32|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{cvt|598.61|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}}
|}
====Hindi tinitirhang mga teritoryo====
{| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Mga teritoryo ng Estados Unidos nang walang katutubong populasyon
|-
!scope="col" rowspan=2|Pangalan
!scope="col" rowspan=2|[[Cession|Nakuha]]<ref name="Acquisition Process of Insular Areas" />
!scope="col" rowspan=2|Estadong pangteritoryo<ref name=DotI/>
!scope="col" colspan=2|Lawak ng lupain{{efn-ua|Excluding [[lagoon]]}}
|-
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|[[Baker Island]]<ref name="Baker Island">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/bhpage.htm| title=Baker Island| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120419040523/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/bhpage.htm| archive-date=April 19, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1856
|{{left|[[Unincorporated territories of the United States|Unincorporated]]; [[Territories of the United States#Minor Outlying Islands|unorganized]]}}
|{{cvt|0.85|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Howland Island]]<ref name="Baker Island" />
|1858
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|0.625|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Jarvis Island]]<ref name="Jarvis Island">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/jarvispage.htm| title=Jarvis Island| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120207205021/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/jarvispage.htm| archive-date=February 7, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1856
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|2.2|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Johnston Atoll]]<ref name="Johnston Island">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/johnstonpage.htm| title=Johnston Island| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120314031716/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/johnstonpage.htm| archive-date=March 14, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1859
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|1|mi2|km2|1|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Kingman Reef]]<ref name="Kingman Reef National Wildlife Refuge">{{cite web| url=http://www.fws.gov/refuges/profiles/index.cfm?id=12534| title=Kingman Reef National Wildlife Refuge| publisher=[[United States Fish and Wildlife Service]]| access-date=July 9, 2013| archive-url=https://web.archive.org/web/20130516175056/http://www.fws.gov/refuges/profiles/index.cfm?id=12534| archive-date=May 16, 2013| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|1860
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|0.0046875|mi2|km2|2|adj=ri3|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Midway Atoll]]{{efn-ua|Although there are no indigenous inhabitants, around 40 [[United States Fish and Wildlife Service]] staff and service contractors live on the island at any given time.<ref name="United States Pacific Islands Wildlife Refuges">{{cite web| title=United States Pacific Islands Wildlife Refuges| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states-pacific-island-wildlife-refuges/| work=The World Factbook| publisher=Central Intelligence Agency| access-date=October 10, 2014| df=mdy-all}}</ref>}}<ref name="Midway Atoll">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/midwaypage.htm| title=Midway Atoll| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120204035600/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/midwaypage.htm| archive-date=February 4, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1867
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|3|mi2|km2|1|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Navassa Island]]<ref name=InteriorNI>{{cite web| url=https://www.doi.gov/oia/islands/navassa| title=Navassa Island| publisher=U.S. Department of the Interior| location=Washington, D.C.| access-date=March 3, 2018| date=2015-06-12| archive-url=https://web.archive.org/web/20160815201647/https://www.doi.gov/oia/islands/navassa| archive-date=August 15, 2016| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|1858{{efn-ua|U.S. [[sovereignty]] is disputed by [[Haiti]].<ref name="HaitiNavassa">{{cite news| title=U.S., Haiti Squabble Over Control of Tiny Island| work=[[Miami Herald]]| last=Colon| first=Yves| url=http://faculty.webster.edu/corbetre/haiti/misctopic/navassa/squabble.htm| publisher=[[Webster University]]| date=September 25, 1998| access-date=November 25, 2016| archive-url=https://web.archive.org/web/20160830141104/http://faculty.webster.edu/corbetre/haiti/misctopic/navassa/squabble.htm| archive-date=August 30, 2016| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|3|mi2|km2|1|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Palmyra Atoll]]{{efn-ua|Although there are no indigenous inhabitants, between four and 20 [[The Nature Conservancy|Nature Conservancy]], employees, [[United States Fish and Wildlife Service]] staff, and researchers live on the island at any given time.<ref name="United States Pacific Islands Wildlife Refuges"/>}}<ref name="Palmyra Atoll">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/palmyrapage.htm| title=Palmyra Atoll| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120111123148/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/palmyrapage.htm| archive-date=January 11, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref>
|1898
|{{left|Incorporated, unorganized}}
|{{cvt|1.5|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
!scope="row"|[[Wake Island]]{{efn-ua|Although there are no indigenous inhabitants, as of 2009, around 150 U.S. 150 [[United States Armed Forces|U.S. military personnel]] and civilian contractors were living on the island, staffing the [[Wake Island Airfield]] and communications facilities.<ref name="Wake Island">{{cite web| title=Wake Island| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/wake-island/| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=October 10, 2014| df=mdy-all}}</ref>}}<ref name="Wake Island"/>
|1899{{efn-ua|U.S. [[sovereignty]] is disputed by the Republic of [[Marshall Islands]].<ref>{{cite web| last=Earnshaw| first=Karen| url=http://www.infomarshallislands.com/enen-kio-a-k-a-wake-island/| title=Enen Kio (a.k.a. Wake Island): Island of the kio flower| website=Marshall Islands Guide| date=December 17, 2016| location=Majuro, Republic of the Marshall Islands| access-date=March 4, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180401051724/http://www.infomarshallislands.com/enen-kio-a-k-a-wake-island| archive-date=April 1, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}
|{{left|Unincorporated, unorganized}}
|{{cvt|6.5|km2|mi2|1|adj=ri1|order=flip|abbr=values|sortable=on|disp=table}}
|-
|}
====Mga pinagtatalunang teritoryo====
{{main|List of territorial disputes#Central America and the Caribbean}}
{| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;"
|+ Mga inaangking teritoryo ngunit hindi pinamamahalaan ng Estados Unidos
|-
!scope="col" rowspan=2|Pangalan
!scope="col" rowspan=2 data-sort-type="date"|Inangkin<br><ref name="Acquisition Process of Insular Areas"/>
!scope="col" rowspan=2|Territorial status<ref name="Lewis, M">{{cite web| last=Lewis| first=Martin W.| title=When Is an Island Not An Island? Caribbean Maritime Disputes| url=http://www.geocurrents.info/geopolitics/when-is-an-island-not-an-island-caribbean-maritime-disputes| publisher=GeoCurrents| date=March 21, 2011| access-date=June 16, 2017| archive-url=https://web.archive.org/web/20170422200136/http://www.geocurrents.info/geopolitics/when-is-an-island-not-an-island-caribbean-maritime-disputes| archive-date=April 22, 2017| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
!scope="col" colspan=2|Lawak
!scope="col" rowspan=2|Pinamamahalaan ni<ref name="Lewis, M"/>
!scope="col" rowspan=2|Inaangkin rin ni<ref name="Lewis, M"/>
|-
!scope="col" class="unsortable"|mi<sup>2</sup>
!scope="col"|km<sup>2</sup>
|-
!scope="row"|[[Bajo Nuevo Bank|Bajo Nuevo Bank (Petrel Island)]]<ref name="Acquisition Process of Insular Areas"/>
|1869
|{{left|Unincorporated, unorganized<br>(disputed sovereignty)}}
|{{cvt|145.01|km2|mi2|0|adj=ri0|order=flip|abbr=values|sortable=on|disp=table}}{{efn-ua|This is the approximate figure for the land area of the bank, and does not include the surrounding [[territorial waters]].}}<ref>{{cite web| url=http://www.geocaching.com/geocache/GC2757B_us-minor-outlying-islands-bajo-nuevo-bank?guid=4a263fd5-14aa-491b-bc21-f866034aa85a| title=US Minor Outlying Islands – Bajo Nuevo Bank| publisher=[[Geocaching]]| date=June 6, 2017| access-date=July 10, 2015| archive-url=https://web.archive.org/web/20150711093130/http://www.geocaching.com/geocache/GC2757B_us-minor-outlying-islands-bajo-nuevo-bank?guid=4a263fd5-14aa-491b-bc21-f866034aa85a| archive-date=July 11, 2015| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|{{flag|Colombia}}
|{{flag|Jamaica}}<br />{{flag|Nicaragua}}
|-
!scope="row"|[[Serranilla Bank]]<ref name="Acquisition Process of Insular Areas"/>
|1880
|{{left|Unincorporated, unorganized<br>(disputed sovereignty)}}
|{{cvt|1200|km2|mi2|0|adj=ri0|order=flip|abbr=values|sortable=on|disp=table}}{{efn-ua|This figure includes the total land area of the Serranilla Bank and the water area of its lagoon, but not the surrounding territorial waters.}}<ref>{{cite web| url=http://sanandresislas.es.tl/SERRANILLA.htm| title=Cayo Serranilla| language=es| publisher=Eco Fiwi| access-date=June 16, 2017| archive-url=https://web.archive.org/web/20170731234016/http://sanandresislas.es.tl/SERRANILLA.htm| archive-date=July 31, 2017| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>
|{{flag|Colombia}}
|{{flag|Honduras}}<br />{{flag|Nicaragua}}
|}
== Heograpiya ==
{{main|Heograpiya ng Estados Unidos}}
[[File:MountMcKinley BA.jpg|thumb|upright=1.2|[[Denali]], Alaska, ang pinakamataas na punto sa [[Hilagang Amerika]].]]
[[File:Grand Canyon from Moran Point.jpeg|thumb|upright=1.2|[[The Grand Canyon]] mula sa Moran Point.]]
[[File:Niagara_Falls%2C_New_York_from_Skylon_Tower.jpg|thumb|left|[[Niagara Falls, New York]].]]
Bilang pangatlong pinakamalaking bansa sa buong mundo (sa kabuuang sukat), ang paysahe at mga tanawin sa Estados Unidos ay magkakaiba: lupang kakahuyang katamtaman (temperate forest) sa Silangang baybayin, [[bakawan]] sa [[Florida]], ang [[Malaking Kapatagan]] sa gitang bahagi ng bansa, ang sistemang [[Ilog Mississippi]]-[[Ilog Missouri|Missouri]], ang [[Great Lakes]] na parte rin ng sa [[Canada]], [[Rockies]] na nasa kanluran ng kapatagan, ilang disyerto at sonang katamtaman sa baybaying kanluran ng Rockies, at mga kagubatang katamtaman (temperate rainforest) sa bahaging Pasipiko ng Hilagang-Kanluran. Dagdag paysahe din ang [[Alaska]] at mga [[bulkan|mabulkang]] pulo ng [[Hawaii]].
Ang klima ay iba-iba rin: tropikal sa [[Hawaii]] at timog [[Florida]], at [[tundra]] naman sa [[Alaska]] at sa mga tuktok ng matataas na bundok (pati ng Hawaii). Karamihan sa mga bahaging Hilaga at Silangan ay dumaranas ng klimang kontinental-katamtaman, may mainit na tag-araw at malamig na taglamig. Ang timog bahagi ng bansa naman ay dumaranas ng subtropikal na klimang umedo na may katamtamang taglamig at mahahaba at umedong tag-araw.
== Demograpiya ==
=== Mga sentro ng populasyon ===
{{Mga pinakamalaking kalakhang pook sa Estados Unidos}}
{{clear}}
=== Lahi ===
Ang mga lahing ito ang mga bumubuo sa lupain ng Estados Unidos:
1. [[Europeo]]
171,801,940 Amerikano
60.7% ng buong populasyon ng Amerika
2. [[Espanyol]] ([[Hispanikong at Latinong Amerikano]]) 44.3 million Amerikano
14.8% ng buong populasyon ng Amerika
3. [[Aprikano]] ([[Aprikanong Amerikano]]) 39,500,000 Amerikano
4. [[Pilipinas|Pilipino]]
4,000,000 Amerikano
1.5% ng buong populasyon ng Amerika, karamihan ay mga abroad
5. [[Tsina|Tsino]]
3,565,458 Amerikano
1.2% ng buong populasyon ng Amerika
6. [[Hapon]]es
1,469,637 Amerikano
0.44% ng buong populasyon ng Amerika
7. [[Vietnam]]ese
2,162,610 Amerikano
0.7% ng buong populasyon ng Amerika
8. [[Taiwan]]ese
193,365 - 900,595
0.06%-0.3% ng buong populasyon ng Amerika
===Mga wikang ginagamit sa Estados Unidos===
[[File:Seattle trash lese rac basura 200511.jpg|thumb|250px|Isang [[basurahan]] sa [[Seattle]] na may label na apat na wika: [[Wikang Ingles|Ingles]], [[Wikang Tsino|Tsino]], [[Wikang Biyetnames|Biyetnames]] at [[Wikang Espanyol|Espanyol]] (Gumagamit ang Tagalog ng parehong salita tulad ng sa Espanyol)]]
Ayon sa ACS noong 2017, ang pinakakaraniwang mga wikang sinasalita sa bahay ng mga taong mula 5 taong gulang at pataas ang sumusunod:<ref name="2017 survey">{{Citation|url=https://www.census.gov
|title=Table 53. Languages Spoken At Home by Language: 2017|work=Language use in the United States, August 2019|publisher=U.S. Census Bureau|access-date=February 19, 2016|df=mdy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_10_1YR_B16001&prodType=table|title=American FactFinder - Results|website=Factfinder.census.gov|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20200212213140/http://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_10_1YR_B16001&prodType=table|archive-date=February 12, 2020|df=mdy-all|access-date=May 29, 2017}}</ref>
{{div col|colwidth=25em}}
# [[Wikang Ingles]] lamang {{spaced ndash}} 239 milyon (78.2%)
# [[Espanyol]]{{spaced ndash}} 41 milyon (13.4%)
# [[Wikang Tsino]] (kabilang ang [[Mandarin Chinese|Mandarin]], [[Cantonese]], [[Hokkien]] at iba pa){{spaced ndash}} 3.5 milyon (1.1%)
# [[Wikang Tagalog]] (o [[Filipino language|Filipino]]){{spaced ndash}} 1.7 milyon (0.6%)
# [[Wikang Vietnames]]{{spaced ndash}} 1.5 milyon (0.5%)
# [[Arabic]]{{spaced ndash}} 1.2 million
# [[French language|Pranses]]{{spaced ndash}} 1.2 milyon
# [[Korean language|Koreano]]{{spaced ndash}} 1.1 milyon
# [[Russian language|Ruso]]{{spaced ndash}} 0.94 milyon
# [[Standard German|Aleman]]{{spaced ndash}} 0.92 milyon
# [[Haitian Creole language|Haitian Creole]]{{spaced ndash}} 0.87 milyon
# [[Hindi]]{{spaced ndash}} 0.86 million
# [[Portuguese language|Portuguese]]{{spaced ndash}} 0.79 milyon
# [[Italian language|Italiano]]{{spaced ndash}} 0.58 milyon
# [[Polish language|Polish]]{{spaced ndash}} 0.52 milyon
# [[Yiddish]]{{spaced ndash}} 0.51 million
# [[Japanese language|Hapones]]{{spaced ndash}} 0.46 milyon
# [[Persian language|Persiano]] (including Farsi, [[Dari]] and [[Tajik language|Tajik]]){{spaced ndash}} 0.42 milyon
# [[Gujarati language|Gujarati]]{{spaced ndash}} 0.41 milyon
# [[Telugu language|Telugu]]{{spaced ndash}} 0.37 milyon
# [[Bengali language|Bengali]]{{spaced ndash}} 0.32 milyon
# [[Tai–Kadai languages|Tai–Kadai]] (including [[Thai language|Thai]] at [[Lao language|Lao]]){{spaced ndash}} 0.31 milyon
#[[Urdu]]{{spaced ndash}}0.3 million
# [[Greek language|Griyego]]{{spaced ndash}} 0.27 milyon
# [[Punjabi language|Punjabi]]{{spaced ndash}} 0.29 milyon
# [[Tamil language|Tamil]]{{spaced ndash}} 0.27 milyon
# [[Armenian language|Armenian]]{{spaced ndash}} 0.24 milyon
# [[Serbo-Croatian]] (kabilang [[Bosnian language|Bosnian]], [[Croatian language|Croatian]], [[Montenegrin language|Montenegrin]], at [[Serbian language|Serbian]]){{spaced ndash}} 0.24 million
# [[Hebrew language|Hebreo]]{{spaced ndash}} 0.23 milyon
# [[Hmong language|Hmong]]{{spaced ndash}} 0.22 milyon
# [[Bantu languages]] (including [[Swahili language|Swahili]]){{spaced ndash}} 0.22 million
# [[Khmer language|Khmer]]{{spaced ndash}} 0.20 milyon
# [[Navajo language|Navajo]]{{spaced ndash}} 0.16 milyon
# [[Indo-European languages|ibang Indo-European wika]]{{spaced ndash}} 578,492
# [[Afro-Asiatic languages|ibang Afro-Asiatic wika]]{{spaced ndash}} 521,932
# [[Niger–Congo languages|ibang Niger–Congo wika]]{{spaced ndash}} 515,629
# [[West Germanic languagesang West Germanic wika]]{{spaced ndash}} 487,675
# [[Austronesian languages|wikang Austronesian]]{{spaced ndash}} 467,718
# [[Indo-Aryan languages|ibang Indic wika]]{{spaced ndash}} 409,631
# [[Languages of Asia|ibang mga wika ng Asia]]{{spaced ndash}} 384,154
# [[Slavic languages|ibang mga wikang Slavic]]{{spaced ndash}} 338,644
# [[Dravidian languages|ibang mga wikang Dravidia]]{{spaced ndash}} 241,678
# [[Languages of North America|ibang mga wika ng Hilagang Amerika]]{{spaced ndash}} 195,550
# [[List of language families|iba at hindi matukoy na wika]]{{spaced ndash}} 258,257
{{div col end}}
== Pamahalaan at politika ==
{{main|Pamahalaan ng Estados Unidos}}
[[Talaksan:US Capitol building, April 20, 2019 3.jpg|thumb|Ang [[Kapitolyo ng Estados Unidos]] sa [[Washington, DC]], kinalalagyan ng [[Kongreso ng Estados Unidos|Kongreso ng US]], ang [[Lehislatura|sangay lehislatibo]] ng pamahalaan ng Estados Unidos]]
[[Talaksan:Joe Biden official portrait 2013 (cropped).jpg|thumb|Si [[Joe Biden]], ang kasalukuyang Pangulo ng Estados Unidos]]
[[File:Kamala_Harris_Vice_Presidential_Portrait.jpg|thumb|Si [[Kamala Harris]], ang kasalukyang Pangalawang Pangulo ng Estados Unidos.]]
[[File:Official_photo_of_Speaker_Nancy_Pelosi_in_2019.jpg|thumb|Si [[Nancy Pelosi]], ang kasalukuyang Ispiker ng Mababang Kapulungan ng Estados Unidos.]]
Binubuo ng limampung [[Estado ng Estados Unidos|estado]] ang Amerika na may limitadong [[awtonomiya]] at kung saan ang [[batas federal]] ang nananaig sa [[batas ng estado]]. Sa pangkalahatan, ang mga usapin sa loob ng hangganan ng mga estado ay saklaw ng kani-kanilang mga pamahalaang estado. Nabibilang dito ang panloobang komunikasyon; mga regulasyong may kinalaman sa pag-aari, industrya, negosyo, at kagamitang pampubliko; ang [[United States Code|kodigong kriminal]] ng estado; at mga kondisyon ng pagtatrabaho sa loob ng estado. Pumapailalim ang [[District of Columbia|Distrito ng Kolumbiya]] sa hurisdiksiyon ng [[Kongreso ng Estados Unidos]], at may limitadong [[Alituntuning Lokal ng Distrito ng Columbia|alituntuning lokal]].
Ang [[saligang batas]] ng iba't ibang estado ay may pagkakaiba sa ilang detalye ngunit kapwa sumusunod sa iisang huwarang tulad ng sa Saligang Batas federal, kabilang dito ang pahayag sa karapatang pantao at ang plano ng pagbubuo ng gobyerno. Sa mga usaping gaya ng pagpapatakbo ng negosyo, mga bangko, kagamitang pampubliko at mga kawang-gawang institusyon, ang saligang batas ng bawat estado ay kadalasang mas detalyado at klaro kaysa sa Saligang Batas federal. Sa mga nakalipas na taon, umako ng mas malawak na responsibilidad ang pamahalaang federal sa mga bagay-bagay gaya ng kalusugan, edukasyon, kapakanan, transportasyon, pabahay, at pagsulong urban.
Binubuo ng tatlong sangay ang pamahalaang pederal: ang [[ehekutibo]] (pinamumunuan ng [[Pangulo ng Estados Unidos|Pangulo]]), ang [[lehislatura]] (ang [[Kongreso ng Estados Unidos|Kongreso]]), at ang [[hudikatura]] (pinamumunuan ng [[Korte Suprema ng Estados Unidos|Korte Suprema]]). Nahahalal ang pangulo sa isang mandato ng apat na taon ng [[US Electoral College|Electoral College]], na nahihirang sa botong popular sa limampung estado. Nahahalal naman ang mga miyembro ng Konggreso sa mandato ng 2 taon sa [[Kamara ng mga Kinatawan ng Estados Unidos|Kamara ng mga Kinatawan]] at ng 6 taon sa [[Senado ng Estados Unidos|Senado]]. Tinatakda ng Pangulo ang mga huwes ng Korte Suprema at may pahintulot ng Senado sa pagkakaroon ng hindi limitadong termino. Kinokopya ng modelong tripartite na ito ng pamahalaan sa antas ng estado sa pangkalahatan. May iba't ibang anyo ang mga lokal na pamahalaan.
Pinamamayanihan ang pamahalaang pederal at pang-estado ang dalawang pangunahing partidong pampolitika, ang mga [[Partido Republikano ng Estados Unidos|Republikano]] (''Republicans'') at ang mga [[Partido Demokrata ng Estados Unidos|Demokrata]] (''Democrats''). Mayroong ding ibang maliliit na partido; ngunit hindi sila nakakapanghikayat ng kasindaming tagasuporta. Sa kabuuan, nangingibabaw ang tulad ng sa ''right wing'' ng mga demokrasya sa Europa ang kulturang pampolitika sa Estados Unidos at madalas na nakikitungo sa iba't ibang usapin. Mahirap tukuyin ang kategoryang kinabibilangan ng dalawang partidong ito. Sa kulturang pampolitika ng Estados Unidos, mailalarawan ang Partido Republikano bilang ''center-right'' at ang Partido Demokrata naman ay ''center-left''. Ang mga kandidato ng mga partido menor at independiente ay bihirang nahahalal, at kung nahalal man ay sa lokal o estado lamang, ngunit sa sistema ng politika ng bansa, nananaig ang mga "hakot partido" sa mga koalisyon. Ang mga patakaran at ideolohiya ng kasalukuyang Pangulo ng Estados Unidos ang may malaking ginagampanan sa patakbo ng kanyang partido, pati na rin sa plataporma ng oposisyon.
=== Pagkakalahating Pampolitika ===
{{main|Pagkakahating Pampolitika ng Estados Unidos}}
Ang Estados Unidos ay isang [[pederasyon|unyong pederal]] na may limampung estado. Ang orihinal na labintaltong estado ay ang unang labintatlong kolonya na nag-aklas mula sa pamumuno ng mga Ingles. Noong unang bahagi ng kasaysayan ng bansa, tatlong bagong mga estado ang binuo mula sa mga teritoryo galing na sa umiiral na mga estado: ang [[Kentucky]] mula sa [[Virginia]]; [[Tennessee]] mula sa [[North Carolina]]; at [[Maine]] mula sa [[Massachusetts]]. Karamihan sa ibang mga estado ay nanggaling sa mga teritoryong nakuha mula sa mga digmaan o sa mga nabili ng pamahalaan ng Estados Unidos. Taliwas dito ang nangyari sa [[Vermont]], [[Texas]] at [[Hawaii]]: ang bawat isang ito ay dating malalayang republika bago sumali sa unyon. Noong [[Digmaang Sibil ng Amerika]] humiwalay ang [[Kanlurang Virginia]] sa Virginia. Ang pinakabagong estado-ang Hawaii- a natamasa ang pagiging isang ganap na estado noong Agosoto 21, 1959.<ref>{{cite news |url= http://archives.starbulletin.com/1999/10/18/special/story4.html |title='The Goal Was Democracy for All |work= Honolulu Star-Bulletin |author=Borreca, Richard |date=18 Oktubre 1999 |accessdate=11 Pebrero 2012}}</ref>
Bumuo ang labintatlong kolonya, sa Deklarasyon ng Kalayaan ng Estados Unidos, ng kani-kanilang [[bayang estado]] na katulad ng mga bansa sa [[Europa]] noon. Sa mga sumunod na taon, dumami ang bilang ng mga estado sa Amerika dahil sa paglawak nitong pakanluran, sa pananakop at pagbibili ng mga lupa ng pamahalaang pambansa, at sa paghahati ng ilang estado, nauwi sa kasalukuyang bilang na limampu. Pangkalahatang nahahati ang mga estado sa mas maliit na rehiyong administratibo, kabilang ang mga [[kondado]] o "county", mga [[lungsod]] at mga [[pamayanan]] o "township".
May hawak din ang bansa sa ilang mga teritoryo, distrito at pag-aari, nangunguna na ang [[distrito pederal]] ng Distrito ng Kolumbiya na siyang kabisera ng bansa, ilang mga lugar na insular sa ibayong dagat tulad ng [[Portoriko]], [[American Samoa|Samoa Amerikana]], [[Guam]], [[Northern Mariana Islands|Kapuluang Hilagang Mariyana]], at [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Amerika]]. Nakapanghawak ang bansa sa isang base ng hukbong pandagat sa inookupahang bahagi ng [[Guantanamo Bay|Look ng Guwantanamo]] sa [[Cuba|Kuba]] mula 1898.
Walang pag-aangking teritoryal ang Estados Unidos sa [[Antartica|Antartika]] ngunit nakapagreserba ng karapatang gawin ito.
==Ekonomiya==
{{Infobox economy
| country = Estados Unidos
| image = Usa-world-trade-center-skyscrapers-reflection-night-skyline-cityscape.jpg
| image_size = 325px
| caption = [[New York City]], ang sentrong pananalapi ng Estados Unidos at buong mundo.<ref>{{cite web|url=https://www.longfinance.net/media/documents/GFCI_28_Full_Report_2020.09.25_v1.1.pdf|title=The Global Financial Centres iIndex 18|date=September 2020|publisher=Long Finance}}</ref>
| currency = [[United States dollar]] (USD) {{increase}}
| year = Oktubre 1, 2021 – Setyembre 30, 2022
| organs = [[World Trade Organization|WTO]], [[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]] at iba pa
| group = {{plainlist|
* [[Developed country|Developed/Advanced]]<ref>{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=110&sg=All+countries+%2f+Advanced+economies |title=World Economic Outlook Database, April 2019 |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=September 29, 2019}}</ref>
* [[World Bank high-income economy|High-income economy]]<ref>{{cite web |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/906519-world-bank-country-and-lending-groups |title=World Bank Country and Lending Groups |publisher=[[World Bank]] |website=datahelpdesk.worldbank.org |access-date=September 29, 2019}}</ref>}}
| population = {{increase}} 332,564,727 (16-Mar-2022)<ref>{{cite web |url=https://www.census.gov/popclock/?intcmp=home_pop |title=U.S. and World Population Clock |publisher=U.S.census.gov <https://www.census.gov> |access-date=2022-01-01}}</ref><ref name="Worldometer">{{cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/us-population/|title = United States Population (2021) - Worldometer}}</ref>
| gdp = {{increase}} $24.8 trilyon (2021)<ref name="GDP IMF">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October|title=World Economic Outlook Database, October 2021 |date=October 2021 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]]|access-date=January 3, 2022}}</ref>
| gdp rank = {{plainlist|
* [[List of countries by GDP (nominal)|1st (nominal; 2022)]]
* [[List of countries by GDP (PPP)|2nd (PPP; 2022)]]}}
| growth = {{plainlist|
* 2.3% (2019) –3.4% (2020)
* 5.6% (2021e) 3.7% (2022f)<ref>{{cite web |title=Global Economic Prospects, January 2022 |page=4 |url=https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/36519/9781464817601.pdf?sequence=10&isAllowed=y |website=openknowledge.worldbank.org |date=8 January 2022 |publisher=[[World Bank]] |access-date=19 January 2022|last1=Bank |first1=World }}</ref>
}}
| per capita = {{increase}} $74,725 (est 2022)<ref name="GDP IMF"/><ref name="GDP per capita">See [[List of countries by GDP (nominal) per capita]].</ref>
| per capita rank = {{plainlist|
* [[List of countries by GDP per capita (nominal)|9th (nominal; 2022)]]
* [[List of countries by GDP per capita (PPP)|15th (PPP; 2022)]]}}
| sectors = {{plainlist|
* [[Primary sector of the economy|Agrikultura]]: 0.9%
* [[Secondary sector of the economy|Industriya]]: 18.9%
* [[Tertiary sector of the economy|Mga Serbisyo]]: 80.2%
* (2017 est.)<ref name="CIA_US">{{cite web|title=Field Listing: GDP – Composition, by Sector of Origin|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/|website=Central Intelligence Agency World Factbook|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|access-date=April 3, 2018}}</ref>}}
| components = {{plainlist|
* Pagkonsumo ng sambahayan: 68.4%
* Pagkonsumo o paggasta ng Gobyerno: 17.3%
* Puhunan sa nakatakdan kapital: 17.2%
* Pamumuhan sa mga imbentoryo: 0.1%
* Pagluwas ng mga produktExporto at serbisyo: 12.1%
* Pang-aangkat ng mga kalakal at mga serbisyo: −15%
* (2017 est.)<ref name="CIA_US" />}}
| inflationary = {{plainlist|ng
* 1.5% (2020 est.)<ref name="IMFWEOUS">{{cite web |title=World Economic Outlook Database, October 2020 |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=111,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,PCPIPCH,&sy=2018&ey=2025&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |website=IMF.org |publisher=International Monetary Fund |access-date=October 18, 2020}}</ref>
* 1.7% (Aug. 2019)<ref>{{cite web|title=Consumer Price Index – August 2019|date=September 12, 2019|url=https://www.cnbc.com/2019/09/12/us-consumer-price-index-august-2019.html|publisher= CNBC}}</ref>}}
| millionaires =
| poverty = {{plainlist|
*{{increaseNegative}} 11.4% (2020)<ref name="PovertyCB">{{cite web|title=Income and Poverty in the United States: 2020|url=https://www.census.gov/library/publications/2021/demo/p60-273.html|date=September 14, 2021|publisher=[[United States Census Bureau]] |access-date=October 5, 2020}}</ref>
*{{increaseNegative}} 37.2 milyon (2020)<ref name="PovertyCB" />}}
| gini = {{plainlist|
*{{increaseNegative}} 48.9 {{color|red|high}} (2020, [[United States Census Bureau|USCB]])<ref>{{cite web |url=https://www.census.gov/content/dam/Census/library/visualizations/2021/demo/p60-273/figure3.pdf |title=Income Distribution Measures and Percent Change Using Money Income and Equivalence-Adjusted Income |publisher=United States Census Bureau |website=census.gov|access-date=January 15, 2021}}</ref>
*{{increaseNegative}} 43.4 {{color|darkorange|medium}} (2017, [[Congressional Budget Office|CBO]])<ref>{{cite web |title=The Distribution of Household Income, 2017 |url=https://www.cbo.gov/system/files/2020-10/56575-Household-Income.pdf |pages=31, 32 |website=cbo.gov |publisher=[[Congressional Budget Office]] |date=October 2, 2020 |access-date=October 19, 2020}}</ref>}}
| hdi = {{plainlist|
* {{increase}} 0.926 {{color|darkgreen|very high}} (2019)<ref>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/indicators/137506 |title=Human Development Index (HDI) |publisher=[[Human Development Report|HDRO (Human Development Report Office)]] [[United Nations Development Programme]] |website=hdr.undp.org |access-date=December 11, 2019}}</ref> ([[List of countries by Human Development Index|17th]])
* {{increase}} 0.808 {{color|darkgreen|very high}} [[List of countries by inequality-adjusted HDI|IHDI]] (2019)<ref>{{cite web |title=Inequality-adjusted HDI (IHDI) |url=http://hdr.undp.org/en/indicators/138806 |website=hdr.undp.org |publisher=[[United Nations Development Programme|UNDP]] |access-date=May 22, 2020}}</ref>}}
| labor = {{plainlist|
* {{increase}} 161.4 million (October 2021)<ref name="BLS_JobsData" />
* {{increase}} 58.8% employment rate (October 2021)<ref name="BLS_JobsData" />}}
| unemployment = {{plainlist|
* {{decreasePositive}} 3.8% (February 2022)<ref name="BLS_JobsData">{{cite web|url=https://www.bls.gov/news.release/empsit.t01.htm |title=Employment status of the civilian population by sex and age |publisher=[[Bureau of Labor Statistics]] |website=BLS.gov |access-date=October 4, 2020}}</ref>
* {{decreasePositive}} 10.9% youth unemployment (December 2021; 16 to 19 year-olds)<ref name="BLS_JobsData" />
* {{decreasePositive}} 6.9 million unemployed (November 2021)<ref name="BLS_JobsData" />}}
| average gross salary = {{IncreasePositive}} $69,392 (2020)<ref name="CPS 2015">{{cite web|url=https://www.worlddata.info/average-income.php#:~:text=The%20average%20gross%20annual%20wage,than%20in%20the%20previous%20year).|title=Usual Weekly Earnings of Wage and Salary Workers First Quarter 2017|date=July 17, 2018 |website=Bureau of Labor Statistics|publisher=U.S. Department of Labor|access-date=September 13, 2018}}</ref>
| gross median = {{increase}} $1,010 weekly (Q4, 2021)<ref>{{cite web |title=Usual Weekly Earnings Summary |url=https://www.bls.gov/news.release/wkyeng.nr0.htm |website=www.bls.gov |publisher=Bureau of Labor Statistics |date=January 17, 2020}}</ref>
| occupations = {{plainlist|
* [[Primary sector of the economy|Agriculture]]: 1.0%
* [[Secondary sector of the economy|Industry]]: 19%
* [[Tertiary sector of the economy|Services]]: 80%
* (FY 2018)<ref>{{cite web|title=Employment by major industry sector|url=https://www.bls.gov/emp/tables/employment-by-major-industry-sector.htm|publisher=Bureau of Labor Statistics|access-date=July 5, 2018}}</ref>}}
| industries = {{hlist| [[Petroleum]] | [[steel]] | [[motor vehicles]] | [[aerospace]] | [[telecommunications]] | [[chemicals]] | [[electronics]] | [[food processing]] | [[information technology]] | [[consumer goods]] | [[lumber]]| [[mining]] }}
| exports = {{decrease}} $2.127 trillion (2020)<ref name=wto>{{cite web|title=U.S. trade in goods with World, Seasonally Adjusted |url=https://www.census.gov/foreign-trade/Press-Release/current_press_release/ft900.pdf|work=[[United States Census Bureau]]|access-date=June 1, 2021}}</ref>
| export-goods = {{ublist|[[Agricultural]] products 10.7%| [[Fuels]] and [[mining]] products 9.4%| [[Manufacturers]] 74.8%| Others 5.1%<ref>{{cite web|url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/historical/SAEXP.pdf|title=Exports of goods by principal end-use category|work=Census Bureau}}</ref>}}
| export-partners = {{ublist|{{flag|European Union}}(+) 18.7%| {{flag|Canada}}(+) 18.3%| {{flag|Mexico}}(+) 15.9%| {{flag|China}}(-) 8%| {{flag|Japan}}(+) 4.4%||Others 34.8%<ref name=wto />}}
| imports = {{decrease}} $2.808 trillion (2020)<ref name=wto />
| import-goods = {{ublist|[[Agricultural]] products 10.5%| [[Fuels]] and [[mining]] products 10.7%| [[Manufacturers]] 78.4%| Others 4.2%<ref>{{cite web|url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/historical/SAIMP.pdf|title=Imports of goods by principal end-use category|work=Census Bureau}}</ref>}}
| import-partners = {{ublist|{{flag|China}}(-) 21.4%| {{flag|European Union}}(+) 18.9%| {{flag|Mexico}}(+) 13.2%| {{flag|Canada}}(+) 12.6%| {{flag|Japan}}(+) 6%||Others 27.9%<ref name=wto />}}
| current account = {{decrease}} −$501.3 billion (2020 est.)<ref name="CIAWFUS">{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/ |title=The World Factbook |publisher=[[Central Intelligence Agency]] |website=CIA.gov |access-date=August 17, 2019}}</ref>
| FDI = {{plainlist|
* {{increase}} Inward: $156.3 billion (2020)<ref>{{cite web|title=UNCTAD 2019|url=https://unctad.org/system/files/official-document/tdstat45_FS09_en.pdf|access-date=2020-01-06|website=UNCTAD}}</ref>
* {{increase}} Outward: $92.8 billion (2020)<ref>{{cite web|title=Country Fact Sheets 2018|url=http://unctad.org/en/Pages/DIAE/World%20Investment%20Report/Country-Fact-Sheets.aspx|website=unctad.org|access-date=24 July 2019}}</ref>}}
| debt = {{increaseNegative}} 128.6% of GDP (FY 2020)<ref>{{cite web|url=https://www.usgovernmentspending.com/us_debt_to_gdp|title=Federal Debt: Total Public Debt as Percent of Gross Domestic Product}}</ref>
| gross external debt = {{increaseNegative}} $21.3 trillion (December 2020)<ref>{{cite web|publisher=U.S. Department of the Treasury|url=https://ticdata.treasury.gov/Publish/debta2020q3.html|title=Treasury TIC Data|access-date=2021-01-30 |df=mdy-all}}</ref> note: approximately four-fifths of US external debt is denominated in US dollars<ref name="CIAWFUS" />
| revenue = $3.42 trillion (2020)<ref>{{cite web |url=https://www.usgovernmentrevenue.com/ |title=US Government Finances: Revenue, Deficit, Debt, Spending since 1792}}</ref>
| expenses = $6.55 trillion (2020)<ref>{{cite web|url=https://www.usgovernmentspending.com/federal_budget |title=US Federal Budget Overview - Spending Breakdown Deficit Debt Pie Chart |access-date=2021-01-29 |df=mdy-all}}</ref>
| deficit = {{increaseNegative}} −2.9 of GDP (2016)<br />note: for the US, revenues exclude social contributions of approximately $1.0{{nbs}}trillion; expenditures exclude social benefits of approximately $2.3{{nbs}}trillion (2015 est.)
| reserves = $41.8 billion (August 2020)<ref>{{cite web|url=https://www.treasury.gov/resource-center/data-chart-center/IR-Position/Pages/01042019.aspx|title=U.S. International Reserve Position|website=Treasury.gov|access-date=January 18, 2019}}</ref>
| credit = {{plainlist|
* [[Standard & Poor's]]:<ref>{{cite web |title=Sovereigns rating list |publisher=Standard & Poor's |url=http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu?sectorName=null&subSectorCode=39&filter=U |access-date=August 20, 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110618090608/http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu?sectorName=null&subSectorCode=39&filter=U |archive-date=June 18, 2011 |df=mdy-all}}</ref><ref name=guardian>{{cite news |title=How Fitch, Moody's and S&P rate each country's credit rating |date=April 15, 2011 |first1=Simon |last1=Rogers |first2=Ami |last2=Sedghi |work=The Guardian|location=London |url=https://www.theguardian.com/news/datablog/2010/apr/30/credit-ratings-country-fitch-moodys-standard |access-date=May 28, 2011}}</ref>
* AA+ (Domestic)
* AA+ (Foreign)
* AAA (T&C Assessment)
* Outlook: Stable
----
* [[Moody's]]:<ref name=guardian /><ref>{{cite news|last=Riley|first=Charles|title=Moody's affirms Aaa rating, lowers outlook|url=https://money.cnn.com/2011/08/02/news/economy/moodys_credit_rating/index.htm?hpt=hp_t1|publisher=CNN|date=August 2, 2017}}</ref>
* Aaa
* Outlook: Stable
----
* [[Fitch Group|Fitch]]:<ref>{{cite web|title=Fitch Affirms United States at 'AAA'; Outlook Stable|url=https://www.fitchratings.com/creditdesk/press_releases/detail.cfm?pr_id=824532|website=Fitch Ratings}}</ref><ref>{{cite web|title=Scope affirms the USA's credit rating of AA with Stable Outlook|url=https://www.scoperatings.com/#search/research/detail/160368EN|website=Scope Ratings}}</ref>
* AAA
* Outlook: Stable}}
| aid = ''donor'': [[Official development assistance|ODA]], $35.26 billion (2017)<ref name="oecd-aid">{{cite web|title=Development aid rises again in 2016 but flows to poorest countries dip |url=http://www.oecd.org/dac/development-aid-rises-again-in-2016-but-flows-to-poorest-countries-dip.htm |website=[[OECD]] |access-date=2017-09-25 |date=2017-04-11 |df=mdy-all}}</ref>
| cianame = united-states
| spelling = US
}}
Ang Estados Unidos ay isang mayaman at maunlad na bansa na may ekonomiyang pamilihan<ref>{{cite web |url=https://worldpopulationreview.com/country-rankings/market-economy-countries |title=Market Economy Countries 2021 |publisher=World Population Review |access-date=September 12, 2021}}</ref> at ang may pinakamalaking nominal na [[GDP]] at kabuuang yaman. Ito ang ikalawang bansa sa buong mundo na may kakayahan sa pagbili ng mga mamamayan nito.<ref>{{cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=43&pr.y=19&sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512,672,914,946,612,137,614,546,311,962,213,674,911,676,193,548,122,556,912,678,313,181,419,867,513,682,316,684,913,273,124,868,339,921,638,948,514,943,218,686,963,688,616,518,223,728,516,558,918,138,748,196,618,278,624,692,522,694,622,142,156,449,626,564,628,565,228,283,924,853,233,288,632,293,636,566,634,964,238,182,662,359,960,453,423,968,935,922,128,714,611,862,321,135,243,716,248,456,469,722,253,942,642,718,643,724,939,576,644,936,819,961,172,813,132,199,646,733,648,184,915,524,134,361,652,362,174,364,328,732,258,366,656,734,654,144,336,146,263,463,268,528,532,923,944,738,176,578,534,537,536,742,429,866,433,369,178,744,436,186,136,925,343,869,158,746,439,926,916,466,664,112,826,111,542,298,967,927,443,846,917,299,544,582,941,474,446,754,666,698,668&s=PPPGDP&grp=0&a=|title=Report for Selected Country Groups and Subjects (PPP valuation of country GDP)|publisher=IMF|language=en-US|access-date=December 29, 2017}}</ref> Ito ang ika siyam na bansa sa buong mundo sa kada taong nominal na [[GDP]] at ika-15 sa kada taong Paridad ng Kakayahang Pagbili noong 2021.<ref>{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/index.aspx |title=World Economic Outlook Database, April 2019 |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=April 9, 2019}}</ref> Ang Estados Unidos ang pinakamakapangyarihan sa usaping ekonomiyang pangteknolohiya at paglikha ng mga bagong ideya at produkto lalo na [[intelihensiyang artipisyal]], [[kompyuter]], [[parmasyutikal]], [[medikal]], [[pangkalawakan]] at kagamitang panghukbo.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/ |title=United States reference resource |work=[[The World Factbook]] [[Central Intelligence Agency]] |access-date=May 31, 2019}}</ref> Ang [[Dolyar ng Estados Unidos]] ang salaping pinakaginagamit sa mga transaksiyon sa buong mundo at ang pinakainiimbak na salapi na sinusuportahan ng ekonomiya ng Estados Unidos, militar ng Estados Unido, sistemang petrodolyar at ang kaugnay na [[eurodollar]] at malaking pamilihan ng US Treasury.<ref name="federalreserve.gov">{{cite web|url=http://www.federalreserve.gov/pf/pdf/pf_4.pdf |title=The Implementation of Monetary Policy – The Federal Reserve in the International Sphere|access-date=August 24, 2010}}</ref><ref>{{cite web|author=Zaw Thiha Tun|title=How Petrodollars Affect The U.S. Dollar |url=http://www.investopedia.com/articles/forex/072915/how-petrodollars-affect-us-dollar.asp|date=July 29, 2015|access-date=October 14, 2016}}</ref> Ang ilang mga bansa ay gumagamit sa US dollar bilang de factor currency.<ref name="Benjamin J. Cohen 2006, p. 17">Benjamin J. Cohen, ''The Future of Money'', Princeton University Press, 2006, {{ISBN|0691116660}}; ''cf.'' "the dollar is the de facto currency in Cambodia", Charles Agar, ''[[Frommer's]] Vietnam'', 2006, {{ISBN|0471798169}}, p. 17</ref><ref>{{cite web |url = http://www.multpl.com/us-gdp-growth-rate/table/by-year|title = US GDP Growth Rate by Year |date=March 31, 2014 |access-date=June 18, 2014 |website = multpl.com|publisher = US Bureau of Economic Analysis}}</ref> Kabilang sa mga kasamang nakikipagkalakalan sa Estados Unidos ang [[Tsina]], [[European Union]], [[Canada]], [[Mexico]], [[India]], [[Japan]], [[Timog Korea]], [[United Kingdom]], at [[Taiwan]].<ref name="auto">{{cite web |url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/highlights/top/top1612yr.html|title = Top Trading Partners |date=December 2016 |access-date=July 8, 2017 |publisher=U.S. Census Bureau}}</ref> Ang Estados Unidos ang pinakamalaking tagapag-angkat at ang ikalawang pinakamalaking tagapagaluwas.<ref>{{cite web |url=https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/wts2019_e/wts2019_e.pdf |title=World Trade Statistical Review 2019 |work=[[World Trade Organization]] |page=100 |access-date=May 31, 2019}}</ref> Ito ay may kasunduan sa malayang kalakalan sa ilang mga bansa kasama ang [[United States–Mexico–Canada Agreement|USMCA]], Australia, Timog Korea, Switzerland, Israel at marami pang iba.<ref>{{cite web |url=https://ustr.gov/trade-agreements/free-trade-agreements |title=United States free trade agreements |work=[[Office of the United States Trade Representative]] |access-date=May 31, 2019}}</ref>
Ang ekonomiya nito ay sinasanhi ng masagang mga mapagkukunan sa kalikasan, mahusay na pinaunlad na mga inprastruktura at malaking produktibidad o pagiging produktibo ng mga mamamayan nito.<ref name="Wright, Gavin 2007 p. 185">Wright, Gavin, and Jesse Czelusta, "Resource-Based Growth Past and Present", in ''Natural Resources: Neither Curse Nor Destiny'', ed. Daniel Lederman and William Maloney (World Bank, 2007), p. 185. {{ISBN|0821365452}}.</ref> Ito ay may ika-7 malaking kabuuang halaga ng mapagkukunang pangkalikasan na nagkakahalagang[[United States dollar|Int$]]45{{nbs}}trilyon noong 2015.<ref>{{cite o nweb|url=http://www.investopedia.com/articles/markets-economy/090516/10-countries-most-natural-resources.asp|title=10 Countries With The Most Natural Resources|date=September 12, 2016|last=Anthony|first=Craig|website=[[Investopedia]]}}</ref>
Ang mga Amerikano ang may pinakamataas na sahod ng empleyado at pangbahay sa mga bansang kasapi ng [[OECD]].<ref>{{cite web|url=http://www.oecdbetterlifeindex.org/topics/income/|title=Income|work=Better Life Index|publisher=OECD|access-date=September 28, 2019|quote=In the United States, the average household net adjusted disposable income per capita is USD 45 284 a year, much higher than the OECD average of USD 33 604 and the highest figure in the OECD.}}</ref>
Noong 1890, nalampasan ng Estados Unidos ang [[Imperyong British]] bilang pinakaproduktibo o mapakinabangan na ekonomiya sa buong mundo.<ref name="Digital History">{{cite web|author1=Digital History |author2=Steven Mintz |url=http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display.cfm?HHID=188 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040302193732/http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display.cfm?HHID=188 |archive-date=2004-03-02 |title=Digital History |publisher=Digitalhistory.uh.edu |access-date=April 21, 2012 |df=mdy-all}}</ref> Ito ang pinakamalaking prodyuser ng petrolyo at natural gas.<ref name="lop">{{cite web|url=https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=36292|title=United States remains the world's top producer of petroleum and natural gas hydrocarbons|website=EIA}}</ref> Noong 2016, ito ang pinakamalaking bansang nakikipagkalakalan.<ref>{{cite news|author1=Katsuhiko Hara|author2=Issaku Harada (staff writers) |url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/Economy/US-overtook-China-as-top-trading-nation-in-2016 |title=US overtook China as top trading nation in 2016 |newspaper=Nikkei Asian Review |date=April 13, 2017|access-date=2017-06-22 |df=mdy-all |location=Tokyo}}</ref>. Ito rin ang ikatlong pinakamalaki sa pagmamanupaktura ng mga produkto na kumakatawan bilang ikalima sa output ng pagmamanupaktura sa buong mundo.<ref name="Vargo, Frank">{{cite web |url=http://shopfloor.org/2011/03/u-s-manufacturing-remains-worlds-largest/18756 |title=U.S. Manufacturing Remains World's Largest |publisher=Shopfloor |date=March 11, 2011 |access-date=March 28, 2012 |author=Vargo, Frank |archive-url=https://web.archive.org/web/20120404234310/http://shopfloor.org/2011/03/u-s-manufacturing-remains-worlds-largest/18756 | archive-date=April 4, 2012 |url-status=dead}}</ref> Hindi lamang ito ang mayroong pinakamalaking panloob na pamilihan ng mga produkto ngunit nangunguna sa kalakalan ng mga serbisyo na nagkakahalagang $4.2{{nbs}}trilyon noong 2018.<ref>{{cite web |url=http://www.wto.org/english/news_e/pres17_e/pr791_e.htm |title=Trade recovery expected in 2017 and 2018, amid policy uncertainty |publisher=World Trade Organization |date=April 12, 2017|access-date=2017-06-22 |df=mdy-all |location=Geneva, Switzerland}}</ref> Sa 500 pinakamalalaking kompanya sa buong mundo, ang 121 ay nakaheadquarter sa Estados Unidos.<ref>{{cite web|url=http://fortune.com/global500/list/filtered?hqcountry=U.S.|title=Global 500 2016 |work=Fortune}} Number of companies data taken from the "Country" filter.</ref> Ang Estados Unidos ang bansa sa buong mundo na may pinakamaraming bilyonaryo na may kabuuang halagang $3 trilyong dolyar.<ref>{{cite web|url=https://www.cnbc.com/2019/05/09/the-countries-with-the-largest-number-of-billionaires.html|title=The US is home to more billionaires than China, Germany and Russia combined|date=May 9, 2019|publisher=CNBC|access-date=May 9, 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://hk.asiatatler.com/life/top-10-countries-with-the-most-billionaires-in-2019|title=Wealth-X's Billionaire Census 2019 report reveals insights and trends about the world's top billionaires|website=hk.asiatatler.com|access-date=May 14, 2019}}</ref>
Ang mga komersiyal na banko sa Estados Unido ay may ariariang $20{{nbs}}trillion noong 2020.<ref>{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/TLAACBW027SBOG/ |title=Total Assets, All Commercial Banks |date=January 3, 1973}}</ref> Ang US [[Global assets under management]] ay mayroong ariariang $30{{nbs}}trilyon.<ref>{{cite web |url=http://www.agefi.fr/sites/agefi.fr/files/fichiers/2016/07/bcg-doubling-down-on-data-july-2016_tcm80-2113701.pdf |title=Doubling Down on Data |website= |archive-url= |archive-date= |access-date=5 March 2022}}</ref><ref>{{cite web |url=https://repositorio.cepal.org/bitstream/handle/11362/45045/1/S1900994_en.pdf |title=The asset management industry in the United States |website= |archive-url= |archive-date= |access-date=5 March 2022}}</ref>
Ang [[New York Stock Exchange]] at [[Nasdaq]] ang pinakamalaking mga [[pamilihan ng stock]] ayon sa [[kapitalisasyon ng pamilihan]] at [[bolyum ng kalakalan]].<ref>{{cite web|url=https://www.world-exchanges.org/our-work/statistics|title=Monthly Reports - World Federation of Exchanges|publisher=WFE}}</ref><ref name="sfc.hk">[http://www.sfc.hk/web/doc/EN/research/stat/a01.pdf Table A – Market Capitalization of the World's Top Stock Exchanges (As at end of June 2012)]. Securities and Exchange Commission (China).</ref> Ang mga pamumuhunang pandayuhan sa Estados Unidos ay umabot ng $4.0{{nbs}}trilyon,<ref name="CIA – The World Factbook">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-woot ng rld-factbook/rankorder/2198rank.html |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |access-date=April 21, 2012}}</ref> samantalang ang pamumuhuan ng Estados Unidos sa mga dayuhang bansa ay umabot ng higit sa $5.6 trilyon.<ref name="cia.gov">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-ot ng factbook/rankorder/2199rank.html |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |access-date=April 21, 2012}}</ref> Ang ekonomiya ng Estados Unidos ay nangunguna sa [[venture capital]]<ref>[http://www.ey.com/Publication/vwLUAssets/Global_venture_capital_insights_and_trends_2014/$FILE/EY_Global_VC_insights_and_trends_report_2014.pdf Adapting and evolving{{snd}}Global venture capital insights and trends 2014]. EY, 2014.</ref> at pagpopondo sa Pandaigdigang Pananaliksik at Pagpapaunlad.<ref>{{cite web|url= http://www.battelle.org/docs/tpp/2014_global_rd_funding_forecast.pdf?sfvrsn=4 |title=2014 Global R&D Funding Forecast |date=December 16, 2013 |website=battelle.org |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209171411/http://www.battelle.org/docs/tpp/2014_global_rd_funding_forecast.pdf?sfvrsn=4 |archive-date= February 9, 2014}}</ref> Ang paggasta ng mga konsumer ay bumubuo ng 68% ng ekonomiya ng Estados Unidos noong 2018,<ref name=consumerecon>[https://fred.stlouisfed.org/graph/?g=ntyj "Personal consumption expenditures (PCE)/gross domestic product (GDP)"] ''FRED Graph'', Federal Reserve Bank of St. Louis</ref> samantalang ang bahaging paggawang sahod ay 43% noong 2017.<ref>[https://fred.stlouisfed.org/series/W270RE1A156NBEA "Shares of gross domestic income: Compensation of employees, paid: Wage and salary accruals: Disbursements: To persons"] ''FRED Graph'', Federal Reserve Bank of St. Louis</ref> Ito ang ikatlong bansa na pinakamalaking merkado ng mga mamimili.<ref name="unstats.un.org">{{cite web|title=United Nations Statistics Division – National Accounts Main Aggregates Database |url=http://unstats.un.org/unsd/snaama/selbasicFast.asp}}</ref> Ang pamilihan ng mga trabaho ay umaakit ng mga immigrante mula sa iba ibang bansa na karaniwan ay edukado dahil sa mas maraming oportunidad sa Estados Unidos.<ref name="The World Factbook">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2112rank.html |title=Country comparison :: net migration rate |date=2014 |access-date=June 18, 2014 |website=Central Intelligence Agency |publisher=The World Factbook |archive-date=Disyembre 26, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181226005157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2112rank.html |url-status=dead }}</ref> Ang Estados ay nangungunang ekonomiya ayons sa mga pag-aaral gaya ng [[Index ng Madaling Pagnegosyo sa bansa]], [[Ulat ng Pagiging Kompetetibo sa Buong Mundo]] at iba pa.<ref name="World Economic Forum">{{cite web |url=http://www3.weforum.org/docs/GCR2013-14/GCR_Rankings_2013-14.pdf |title=Rankings: Global Competitiveness Report 2013–2014 |publisher=World Economic Forum |access-date=June 1, 2014}}</ref>
Ang Ekonomiya ng Estados Unidos ay dumanas ng malalang pagbagsak ng ekonomiya noong recession noong mga 2007-2009 na dulot ng subprime mortgage crisis at lumaganap sa buong mundo.<ref name="FRED – Real GDP">{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/GDPC1 |title=FRED – Real GDP}}</ref><ref name="FRED – Househol7d Net Worth">{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/TNWBSHNO |title=FRED – Household Net Worth}}</ref><ref>{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/PAYEMS |title=FRED-Total Non-Farm Payrolls}}</ref><ref>{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/UNRATE |title=FRED-Civilian Unemployment Rate}}</ref> Ang Estados Unidos ang ika-41 sa [[pagiging pantay ng sahod]] ng mga mamamayan sa mga 156 bansa noong 2017.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2172rank.html#us |title=''CIA World Factbook'' "Distribution of Family Income" |access-date=2022-03-22 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604005151/http://www.forbes.com/feeds/afx/2007/06/12/afx3810988.html#us |url-status=dead }}</ref>.<ref>{{cite news |last=Gray |first=Sarah |date=June 4, 2018 |title=Trump Policies Highlighted in Scathing U.N. Report On U.S. Poverty|url=http://fortune.com/2018/06/04/trump-policies-u-n-report-u-s-poverty/|work=[[Fortune (magazine)|Fortune]]|access-date=September 13, 2018|quote="The United States has the highest rate of income inequality among Western countries", the report states.}}</ref>
===Welfare at mga serbisyong panlipunan===
Hindi kasama ang [[Social Security (United States)|Social Security]] at [[Medicare (United States)|Medicare]], ang Kongreso ng Estados Unidos ay naglaan ng halos $717 bilyon sa mga pondong pederal noong 2010 at karagdagang $210 bilyon ay inilaan sa mga pondo ng estado ($927 bilyong total) para sa mga programang welfare o pagbibigay tulong sa mga nangangailangan. Ang kalahati nito ay napunta sa pangangailangang medikal at halos 40% para sa cash, pagkain (food stamps) at tulong pabahay. Ang ilan sa mga programa ay kinabibilangan ng pagpopondo sa mga paaralang pampubliko, pagsasanay para sa trabaho, mga benepisyong SSI at medicaid.<ref>Means tested programs [http://budget.house.gov/uploadedfiles/rectortestimony04172012.pdf] accessed 19 Nov 2013</ref> {{As of|2011}}, the public social spending-to-GDP ratio in the United States was below the [[OECD]] average.<ref>[http://www.oecd.org/els/socialpoliciesanddata/OECD%282012%29_Social%20spending%20after%20the%20crisis_8pages.pdf Social spending after the crisis]. OECD. (Social spending in a historical perspective, p. 5). Retrieved: 26 December 2012.</ref> Amg halos kalahati ng mga tulong na welfare na nagkakahalagang $462 bilyon ay napunta sa mga pamilyang may anak na ang karamihan ay mga mag-isang nagtataguyod ng anak.<ref name="SMG">{{citation | url = https://singlemotherguide.com/grants-for-single-mothers/ | title = Welfare for Single Mothers | date= January 9, 2014 | author = Dawn | publisher = Single Mother Guide}}</ref>
==Siyensiya at Teknolohiya==
Noong ika-19 na siglo, ang [[United Kingdom]], [[Italya]], Kanlurang [[Europa]], [[Pransiya]], at [[Alemanya]] ang nangunguna sa pagkakatuklas ng mga bagong ideya at kaalaman sa [[siyensiya]] at [[matematika]].<ref>{{cite book|chapter-url=https://books.google.com/books?id=YFDGjgxc2CYC&pg=PA61|title=National innovation systems : a comparative analysis|date=1993|publisher=Oxford University Press|isbn=0195076176|location=New York|pages=61–4|chapter=National Innovation Systems: Britain|ref=Walker1993|author1=Walker, William|editor1-last=Nelson|editor1-first=Richard R.}}</ref><ref>{{cite document|author1=Uilrich Wengenroth|title=Science, Technology, and Industry in tiyhe 19th Century|url=http://www.mzwtg.mwn.tum.de/fileadmin/w00bmt/www/Arbeitspapiere/Wengenroth_sci-tech-ind-19c.pdf|publisher=Munich Centre for the History of Science and Technology|access-date=13 June 2016|date=2000}}</ref> Bagaman, nahuhuli ang Estados Unidos sa pagpormula ng teorya, ito ay nangibabaw sa paggamit ng teorya upang lutasin ang mga problema. Ito ang [[nilalapat na siyensiya]]. Dahil ang mga Amerikano ay malayo sa pinagmumulan ng siyensiyang Kanluranin at pagmamanupaktura, ang mga Amerikano ay kailangang tuklasin ang mga paggawa ng mga bagay. Nang pagsamahin ng mga Amerikano ang kaalamang teoretikal sa Katalihunang Yankee, ang resulta ay isang daloy ng mga mahahalagang imbensiyon. Ang mga mahahalagang Amerikanong imbentor ay kinabibilangan nina [[Robert Fulton]] (na nag-imbento ng [[steamboat]]); [[Samuel Morse]] (nag-imbento ng [[telegraph]]); [[Eli Whitney]] (nag-imbento ng [[cotton gin]]); [[Cyrus McCormick]] (ang [[reaper]]); at [[Thomas Alva Edison]] na siyang pinamalikhain sa lahat ng mga siyentipiko na may maraming imbensiyon na kanyang ginawa.
[[Image:Wrightflyer.jpg|thumb|left|250px| Unang paglipad ng Wright Flyer I, Disyembre 17, 1903, si Orville ang piloto at si Wilbur ang nagpapatakbo ng sulok ng pakpak ng eroplano.]]
Si Edison ay palaging ang una sa paglikha ng paglalapat siyentipiko pero siya ang palaging nagtatapos sa isang idea. Halimbawa, nilikha ng Inhinyeryong British na si [[Joseph Swan]] ang incandescent electric lamp noong 1860, halos 20 taon bago si Edison. Ngunit ang ilaw na bombilya ni Edison ay mas tumatagal sa imbensiyon ni Swan at maaaring patayin o ilawan ng indibidwal samantalang ang bombilya ni Swan ay magagamit lamang kapag ang ilang mga ilaw ay iniliywan o pinatay sa parehong panahon. Pinabuti ni Edison ang kanyang bombilya sa paglikha ng dynamo na sistemang lumilikha ng kuryente. Sa loob ng 30 taon, ang kanyang mga imbensiyon ay nagbigay kuryente o ilaw sa milyong tahanan.
[[File:Buzz salutes the U.S. Flag.jpg|thumb|right|Ang Astronaut na si [[Buzz Aldrin]], piloto ng Lunar Module ng unang misyon ng paglapag sa [[buwan]]. Siya ay makikita sa tabi ng itinayong [[Watawat ng Estados]] sa ibabaw ng buwan.]]
Isa pang pang mahalagang aplikasyon ng mga ideyang siyentipiko sa kagamitang praktikal ang inobasyon ng magkapatid na [[Wilbur at Orville Wright]]. Noong 1980, sila ay nahumaling sa mga account ng mga eksperimentong glider sa Alemanya at kanilang sinimulan ang kanilang imbestigasyon sa mga prinsipyo ng paglipas. Sa pagsasama ng kaalamang siyentipiko at mga kakayahang mekanikal, nilikha nila ang ilang glider. Noong Disyembre 17,1993, matagumpay nilayng nailipad ang pinapatakbong mekanikal na [[eroplano]].
Ang imbensiyong Amerikano na halos hindi napansin noong 1947 ang nagsulong sa [[Panahon ng Impormasyon]] at [[Kompyuter]]. Sa panahong ito, sina [[John Bardeen]], [[William Shockley]], at [[Walter Bratain]] ng [[Bell Laboratories]] ay humango sa mga sopistikadong prinsipyo ng [[mekanikang quantum]] upang imbentuhin ang [[transistor]] na maliit na mga kasangkapan ng [[elektroniko]] na pumalit sa mabibigat na [[vacuum tube]]. Ang transistor at ang [[integrated circuit]] na nilikha pagkatapos ng 10 taon ng pagkakaimbento ng transistor ang gumawang posible na maglagay ng napakaraming mga kagamitang elektoniko sa isang kompyuter o smartphone na pumalit sa mga kompyuter na kasing laki ng isang kwarto noong 1960.
Ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ay nagkaroon ng malalim na epekto sa pagpapaunlad ng siyensiya at teknolohiya sa Estados Unidos. Bago ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang gobyernong pederal ay walang responsibilidad sa pagsuporta ng pagpapaunlad ng siyensiya sa bansa. Noong digmaan, ang pederal na pamahalaan at siyensiya ay bumuo ng matulunguning relasyon. Pagkatapos ng digmaan, ang pederal na pamahalaan ng Estados Unidos ay nagkaroon ng tungkuling suportahan ang siyensiya at teknolohiya. Pagkalipas ng ilang taon, sinuportahan ng pamahalaang pederal ang pagtatatag ng pambansang sistema ng siyensiya at teknolohiya na gumagawa sa Estados Unidos na lider sa buong mundo sa siyensiya at teknolohiya.<ref>Mowery, D. C., & Rosenberg, N. (1998). Paths of Innovation: Technological Change in 20th-Century America. Cambridge, UK: Cambridge University Press.</ref>
Bahagi ng nakaraan at kasalukuyang kadakilaan ng Estados Unidos sa siyensiya ang napakalaking badyet para sa pagsasaliksik at pagpapaunlad na nagkakahalagang $401.6bn noong 2009 na doble sa badyet ng Tsina sa siyensiya na $154.1bn at higit sa 25% sa badyet sa siyensiya ng European Union na $297.9bn.<ref>[http://www.thenewatlantis.com/publications/the-sources-annd-uses-of-us-science-funding The Sources and Uses of U.S. Science Funding].</ref>
Ang Estados Unidos ay nakalikha ng 278 Nobel Laureate sa [[Pisika]], [[Kemika]], [[Pisiolohiya o Medisina]] noong 2021 na ang unang bansa at bumubuo ng 42.5 % ng lahat ng natanggap na Gantimpalang Nobel sa buong mundo sa larangan ng Pisika, Kemika, at Pisiyolohiya. <ref>https://stats.areppim.com/stats/stats_nobelhierarchy.htm</ref>
==Tungkulin at Impluwensiya ng Estados sa Buong Mundo==
Ang Estados Unidos ang isa sa mga bansa sa buong mundo na may malaking impluwensiya sa usaping ekonomiya, kultura, wika, siyensiya, teknolohiya, karapatang pantao at kapayapaan sa buong mundo. Dahil sa mga tulong pandayuhan ng Estados Unidos sa ibang bansa lalo na sa mga mahihirap na bansa, ang mga bansang ito ay karaniwang naiimpluwensiyahan sa usaping mga karapatang pantao sa mga bansang ito dahil sa prinsipyo ng Kapantayan ng Lahat ng Tao na isinusulong ng Estados Unidos. Ang Estados Unidos ay may malaki ring papel sa pagpapanatili ng seguridad sa buong mundo. Halimbawa, nagawang matukoy at mapaslang ng Intelihensiya ng Estados Unidos ang kinarorooanan gamit ang mga sopistikadong teknolohiya ng mga nagtatagong Pinuno ng mga Organisasyong Terorista na kinabibilangan nina [[Osama bin Laden]] na pinuno ng [[Al Qaeda]] at responsable sa pag-Atake noong Setyembre 11, 2001 at [[Abu Bakr al-Baghdadi]] na pinuno ng [[ISIS]]. Dahil din sa suporta nito sa [[Israel]], marami ang galit sa Estados Unidos. Gaya ng ibang mga bansang [[Kanluranin]] na mauunlad, ang Estados Unidos ay may kapangyarihan na magpalumpo ng mga ekonomiya ng isang bansa sa pamamagitan ng pagpapataw ng mga ekonomikong [[sanction]] gaya ng ginawa sa [[Cuba]], [[Iran]], [[North Korea]] at [[Rusya]].
==Relihiyon==
Sa Estados Unidos, ang [[kalayaan ng relihiyon]] ay isa sa pinoprotektahang karapatan ng mga Amerikano na nakasalig sa [[Saligang Batas ng Estados Unidos]] na matatagpuan sa mga sugnay ng [[relihiyon]] sa [[Unang Susog ng Saligang Batas ng Estados Unidos]]. Ito ay malapit na nauugnay sa [[paghihiwalay ng simbahan at estado]] na isang konseptong isinulong ng mga tagapagtatag ng Estados Unidos gaya nina [[James Madison]] at [[Thomas Jefferson]].
Ang '''Unang Susog''' ay may dalawang probisyon na nauukol sa [[relihiyon]]: Ang Sugnay ng '''Establisyemento (pagtatatag)''' at ang Sugnay ng '''Malayang Pagsasanay'''. Ang Establisyemento ay nagbabawal sa gobyerno ng Estados Unidos na "magtatag" ng isang relihiyon. Sa kasaysayan, ito ay nangangahulugan sa pagpipigil ng mga simbahan na isinusulong ng gobyerno gaya ng [[Simbahan ng Inglatera]]. Sa kasalukuyan, ang "establisyemento ng relihiyon" ay pinangangasiwaan ng tatlong bahaging pagsubok na inilatag ng [[Korte Suprema ng Estados Unidos]] sa ''Lemon v Kurtzman, 403, U.S. 602 (1971)''. Isa ilalim ng "pagsubok na Lemon", ang gobyerno ng Estados Unidos ay maaari lamang tumulong sa isang relihiyon kapag (1) ang pangunahing layunin ng pagtulong ay [[sekular]](hindi relihiyoso), (2) ang pagtulong ay dapat hindi nagsusulong o nagpipigil sa isang relihiyon at (3) walang labis na paghihimasok sa pagitan ng simbahan at estado.
Ang Sugnay ng '''Malayang Pagsasanay''' ay nagpoprotekta sa mga mamamayan ng Estados Unidos na magsanay ng relihiyon na kanilang nanaisin kung ito ay hindi lumalabag sa mga ''moralidad ng publiko'' o may ''nakakapilit'' na interes ang gobyerno. Halimbawa, sa ''Prince v. Massachusetts, 321 U.S. 158 (1944)'', isinaad ng Korte Suprema ng Estados Unidos na maaaring pwersahin ng estado ang pagpapabakuna ng mga bata na ang mga magulang ay hindi pumapayag dito sa kadahilanang pang-relihiyon. Isinaad ng Korte Suprema ng Estados Unidos na ang estado ay may interest na mangibabaw sa paniniwala ng mga magulang upang maprotektahan ang kalusugan ng mga mamayan ng Estados Unidos at kanilang kaligtasan.
{{Pie chart
| thumb = center
| caption = Relihiyon sa Estados Unidos (2020)<ref name="Pew2020">{{cite web |title=Measuring Religion in Pew Research Center's American Trends Panel |url=https://www.pewforum.org/2021/01/14/measuring-religion-in-pew-research-centers-american-trends-panel/ |website=Measuring Religion in Pew Research Center’s American Trends Panel | Pew Research Center |publisher=Pew Research Center |access-date=9 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210208090614/https://www.pewforum.org/2021/01/14/measuring-religion-in-pew-research-centers-american-trends-panel/ |archive-date=8 February 2021 |date=14 January 2021 |url-status=live}}</ref>
| label1 = [[Protestantismo|Protestante]]
| value1 = 42
| color1 = Blue
| labelt2 = [[Simbahang Katoliko Romano|Romano Katoliko]]
| value2 = 21
| color2 = Purple
| label3 = [[Mormon]]
| value3 = 2
| color3 = DarkBlue
| label4 = [[Walang relihiyon]]
| value4 = 18
| color4 = White
| label5 = [[Ateismo|Ateista]]
| value5 = 5
| color5 = Grey
| label6 = [[Agnostic]]
| value6 = 6
| color6 = Lightgrey
| label7 = [[Hudaismo|Hudyo]]
| value7 = 1
| color7 = Lightblue
| label8 = [[Islam|Muslim]]
| value8 = 1
| color8 = Green
| label9 = [[Hinduismo|Hindu]]
| value9 = 1
| color9 = DarkOrange
| label10 = [[Budismo|Budista]]
| value10 = 1
| color10 = Gold
| label11 = Ibang [[relihiyon]]
| value11 = 2
| color11 = Chartreuse
| label12= Unanswered
| value12= 1
| color12= Black}}
==Kultura==
Ang Estados Unidos ay isang [[kulturang indibidwalistiko]] na isang uri ng ng [[kultura]] na ang pagpapahalaga ay nasa isang [[indibidwal]] o sarili kesa sa isang [[grupo]]. Ang mga kulturang indidbidwal ay nagbibigay halaga sa sariling pananaw, pribasiya, [[autonomiya]](pangangasiwa sa sariling buhay), pag-asa sa sarili at sariling sikap. Ang mga Amerikano ay gumagamit ng diretsang pakipagtalastasan, naghahayag sa sariling naisin, at gumagamit ng mga iba't ibang paraan upang maayos ang mga alitan sa ibang kapwa tao. Ang Estados Unidos ay isang uri ng [[may mababang pagitan ng kapangyarihan]](low power distance culture) kung saan ito ay nagbibigay halaga sa bawat indibidwal na walang tinitingnang estado o katayuan sa buhay at nagtatakwil ng kawalang kapantayan sa lipunan. Tinatakwil ng mga Amerikano ang mga autoridad sa ikabubuti ng bawat indibidwal na bahagi ng isang lipunan.
==Sirkumsisyon==
{{See also|Pagtutuli sa Estados Unidos}}
Ang bansang ''Estados Unidos'' ay isa sa mga bansang nasa [[Kanlurang Emisperyo]] kabilang ang [[Canada]] sa mga protestanteng mga bansang ang lalaki ay tinutuli sa 70% nito sa [[Bagong Inglatera]] at "Midwest" kasalungat sa mga rehiyong timog at kanluran ay 50% hanggang 30% ang tinutuli.
==Galeriya==
<gallery>
Talaksan:Flag of Alabama.svg|'''[[Alabama]]'''
Talaksan:Flag of Alaska.svg|'''[[Alaska]]'''
Talaksan:Flag of Arizona.svg|'''[[Arizona]]'''
Talaksan:Flag of Arkansas.svg|'''[[Arkansas]]'''
Talaksan:Flag of California.svg|'''[[California]]'''
Talaksan:Flag of Colorado.svg|'''[[Colorado]]'''
Talaksan:Flag of Connecticut.svg|'''[[Connecticut]]'''
Talaksan:Flag of Delaware.svg|'''[[Delaware]]'''
Talaksan:Flag of the District of Columbia.svg|'''[[District of Columbia]]'''
Talaksan:Flag of Florida.svg|'''[[Florida]]'''
Talaksan:Flag of Georgia (U.S. state).svg|'''[[Georgia (estado ng Estados Unidos)|Georgia]]'''
Talaksan:Flag of Hawaii.svg|'''[[Hawaii]]'''
Talaksan:Flag of Idaho.svg|'''[[Idaho]]'''
Talaksan:Flag of Illinois.svg|'''[[Illinois]]'''
Talaksan:Flag of Indiana.svg|'''[[Indiana]]'''
Talaksan:Flag of Iowa.svg|'''[[Iowa]]'''
Talaksan:Flag of Kansas.svg|'''[[Kansas]]'''
Talaksan:Flag of Kentucky.svg|'''[[Kentucky]]'''
Talaksan:Flag of Louisiana.svg|'''[[Louisiana]]'''
Talaksan:Flag of Maine.svg|'''[[Maine]]'''
Talaksan:Flag of Maryland.svg|'''[[Maryland]]'''
Talaksan:Flag of Massachusetts.svg|'''[[Massachusetts]]'''
Talaksan:Flag of Michigan.svg|'''[[Michigan]]'''
Talaksan:Flag of Minnesota.svg|'''[[Minnesota]]'''
Talaksan:Flag of Mississippi.svg|'''[[Mississippi]]'''
Talaksan:Flag of Missouri.svg|'''[[Missouri]]'''
Talaksan:Flag of Montana.svg|'''[[Montana]]'''
Talaksan:Flag of Nebraska.svg|'''[[Nebraska]]'''
Talaksan:Flag of Nevada.svg|'''[[Nevada]]'''
Talaksan:Flag of New Hampshire.svg|'''[[New Hampshire]]'''
Talaksan:Flag of New Jersey.svg|'''[[New Jersey]]'''
Talaksan:Flag of New Mexico.svg|'''[[New Mexico]]'''
Talaksan:Flag of New York.svg|'''[[New York]]'''
Talaksan:Flag of North Carolina.svg|'''[[North Carolina]]'''
Talaksan:Flag of North Dakota.svg|'''[[North Dakota]]'''
Talaksan:Flag of Ohio.svg|'''[[Ohio]]'''
Talaksan:Flag of Oklahoma.svg|'''[[Oklahoma]]'''
Talaksan:Flag of Oregon.svg|'''[[Oregon]]'''
Talaksan:Flag of Pennsylvania.svg|'''[[Pennsylvania]]'''
Talaksan:Flag of Rhode Island.svg|'''[[Rhode Island]]'''
Talaksan:Flag of South Carolina.svg|'''[[South Carolina]]'''
Talaksan:Flag of South Dakota.svg|'''[[South Dakota]]'''
Talaksan:Flag of Tennessee.svg|'''[[Tennessee]]'''
Talaksan:Flag of Texas.svg|'''[[Texas]]'''
Talaksan:Flag of Utah.svg|'''[[Utah]]'''
Talaksan:Flag of Vermont.svg|'''[[Vermont]]'''
Talaksan:Flag of Virginia.svg|'''[[Virginia]]'''
Talaksan:Flag of Washington.svg|'''[[Washington]]'''
Talaksan:Flag of West Virginia.svg|'''[[West Virginia]]'''
Talaksan:Flag of Wisconsin.svg|'''[[Wisconsin]]'''
Talaksan:Flag of Wyoming.svg|'''[[Wyoming]]'''
</gallery>
=== Patakarang panlabas ===
Ang paghaharing militar, ekonomiko, at kultural ng Estados Unidos ang dahilan kung bakit isang mahalagang tema sa politika ng bansa ang [[patakarang panlabas]] (o foreign policy) nito, bukod pa sa kahalagahan ng imahen ng Estados Unidos sa buong mundo.
Nauntog ang patakarang panlabas ng Estados Unidos sa pagitan ng [[pamumukod]] o ''isolationism'', [[imperyalismo]] at paghahalo ng mga ito, sa buong kasaysayan ng bansa.
Nagresulta ang malakas na impluwensiya nito sa politika at kultura ng buong mundo sa sobrang [[anti-Amerikanismo|pagkamuhi]] ng ilan dito, at [[Amerikopilya|pagpuri]] naman at paghanga para sa ilan. Isang halimbawa nito si [[Ayatollah Khomeini]] na tinawag ang Estados Unidos "The Great Satan" (Ang Dakilang Satanas).
== Tingnan din ==
* [[Kasaysayang militar ng Estados Unidos]]
* [[Kronolohiya ng kasaysayan ng Estados Unidos]]
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{United States topics}}
{{Pangkat8}}
[[Kategorya:Estados Unidos| ]]
dsiatzia3t6jkz0lmkpwfck8giy0elj
Kasakistan
0
2323
1960981
1957053
2022-08-06T14:30:48Z
Phil7622
117973
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
|native_name = Қазақстан Республикасы ("Kasaho")<br />''Qazaqstan Respublïkası''<br />Республика Казахстан ("Ruso")<br />''Respublika Kazakhstan''
|conventional_long_name = Republika ng Kasakistan
|common_name = Kasakistan
|national_motto =
|image_flag = Flag of Kazakhstan.svg
|image_coat =Coat_of_arms_of_Kazakhstan.svg
|image_map = Kazakhstan (orthographic projection).svg
|national_anthem = [[Meniń Qazaqstanym|Менің Қазақстаным]]<br />{{transl|kk|Meniń Qazaqstanym}}<br />{{small|"My Kazakhstan"}}<br /><center>[[File:Kazakhstan (instrumental).oga]]</center>
|official_languages = [[Wikang Kasaho|Kasaho]], [[Wikang Ruso|Ruso]]
|capital = [[Nur-Sultan]]
|largest_city = [[Almaty]]
|government_type = [[Republika]]
|leader_title1 = [[Pangulo ng Kazakhstan|Pangulo]]
|leader_title2 = [[Punong Ministro ng Kazakhstan|Punong Ministro]]
|leader_name1 = {{#statements:P35}}
|leader_name2 = {{#statements:P6}}
|area_rank = 9th
|area_km2 = 2724900
|area_sq_mi = 1052085<!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] -->
|percent_water = 1.7%
|population_estimate = 15,300,000
|population_estimate_year = 2006
|population_estimate_rank = 62nd
|population_census =
|population_census_year =
|population_density_km2 = 5.4
|population_density_sq_mi =14.0 <!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] -->
|population_density_rank = 215th
|GDP_PPP_year= 2005
|GDP_PPP = $125.5 billion
|GDP_PPP_rank = 56th
|GDP_PPP_per_capita = $8,318
|GDP_PPP_per_capita_rank = 70th
|sovereignty_type = [[Independence]]
|sovereignty_note = Mula sa [[Unyong Sobyet]]
|established_event1 = [[History of Kazakhstan#Sovereignty and Independence|Declared]]
|established_event2 = Finalized
|established_date1 = 16 Disyembre 1991
|established_date2 = 25 Disyembre 1991
|HDI_year = 2003
|HDI = 0.761
|HDI_rank = 80th
|currency = [[Kazakhstani tenge|Tenge]]
|currency_code = KZT
|time_zone =
|utc_offset = +5 to +6
|time_zone_DST =
|utc_offset_DST = +5 to +6
|cctld = [[.kz]]
|calling_code = 7
|footnotes =
}}
Ang '''Kasakistan''' (<small>bigkas: </small>/ka•zaks•tán/;<ref group="*">maari ring isulat ang bigkas na /ka.•zëk•stá.n/, ang /ë/ ay ''[[:en:schwa|schwa]]'', ang /a./ ay [[:en:long vowel|mahabang pagbigkas]] ng /a/</ref> [[Wikang Kasaho|Kasaho]]: Қазақстан, ''Qazaqstan''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: Казахстан), na opisyal na tinutukoy na '''Republika ng Kasakistan''' ay isang transkontinental na bansa sa [[Gitnang Asya]]. Sa sukat nitong 2,727,300 kilometro kuwadrado, na higit pa sa lawak ng [[Kanlurang Europa]], ito ang ika-9 na bansa na may pinakamalaking lupain at pinakamalaki naman sa mga bansang looban o lubos na napapalibutan ng kalupaan ang mga hangganan.<ref>{{cite web|url=http://www.stat.kz |title=Agency of Statistics of the Republic of Kazakhstan (ASRK). 2005. Main Demographic Indicators |publisher=Stat.kz |date= |accessdate=2010-06-01|language=Ingles}}</ref><ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html Kazakhstan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200529075040/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html |date=2020-05-29 }} United States Central Intelligence Agency (CIA). 2007. "Kazakhstan" in The World Factbook. {{in lang|en}}</ref> Kahangganan nito, mula hilaga paikot sa kanan, ang [[Russia]], [[China]], [[Kyrgyzstan]], [[Uzbekistan]] at [[Turkmenistan]], at malaking bahagi naman ng baybayin ng [[Dagat Caspian]] ang nasa sa timog-kanluran nito. Kahit hindi nito kahangganan ang [[Mongolia]], may layong 38 kilometro lamang ito mula ang dulong silangan ng Kazakhstan. Binubuo ng mga [[kapatagan]], [[kaparangan]], [[taiga]], [[kanyon]], [[burol]], [[sabangan]] at mga kabundukang may [[niyebe]] sa tuktok, hanggang sa mga [[disyerto]] ang lupain ng bansa. Sa populasyong nitong 16.6 milyong katao,<ref>{{cite web |author= |url=http://www.eng.stat.kz/news/Pages/n1_12_11_10.aspx |title=Census2010 |publisher=Stat.kz |date= |accessdate=2010-06-01 |language=Ingles |archive-date=2011-07-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110722142449/http://www.eng.stat.kz/news/Pages/n1_12_11_10.aspx |url-status=dead }}</ref> ang Kasakistan ay ang ika-62 may pinakamalaking populasyon sa mundo, ngunit 6 na katao lang ang naninirahan sa bawat kilometro kuwadrado ng bansa. Ang kabisera nito ay inilipat noong 1998 sa [[Nur-Sultan]] (dating Astana hanggang Marso 2019) mula sa [[Almaty]], ang pinakamataong lungsod ng bansa.
Sa malaking bahagi ng moderno nitong kasaysayan, iba't-ibang tribong lagalag ang nanirahan sa teritoryong nasasakupan ng Kazakhstan. Noong ika-16 na siglo, nanaig ang mga [[Kazakh]] bilang isang natatanging pangkat, na nahahati sa tatlong [[Juz]]. Nagsimulang dumating ang mga [[Russian]] sa mga [[kaparangan ng Kazakhstan|kaparangan ng]] Kasakistan noong ika-18 siglo, at noong kalagitnaan ng ika-19 na siglo ang kabuuan ng bansa ay naging bahagi na ng [[Imperyong Russian]]. Pagkaraan ng [[Himagsikang Ruso noong 1917|Rebolusyon sa Russia]] noong 1917 at ang sumunod pang [[Russian Civil War|digmaang-sibil]], ilang-ulit na isinaayos ang teritoryo ng Kasakistan bago ito naging [[Kazakh Soviet Socialist Republic]] noong 1936, na bahagi ng [[USSR]].
Ang Kasakistan ang huli sa mga republikang Sobyet na nagpahayag ng kasarinlan nito noong 16 Disyembre 1991. Si [[Nursultan Nazarbayev]] ang lider nito noong kapanuhunan ng [[komunismo]], ang naging una at hanggang sa ngayo'y [[Pangulo ng Kazakhstan|pangulo]] ng bansa. Pinananatili ni Nazarbayev ang mahigpit na kontrol sa politika ng bansa. Mula noong kasarinlan, nagsulong ang Kasakistan ng balanseng [[polisiyang panlabas]] at nagsasagawa ng paraan upang mapaunlad ang ekonomiya, lalo na ang industriya ng [[hydrocarbon]].<ref>[http://www.time.com/time/world/article/0,8599,1539999,00.html Zarakhovich, Yuri. "Kazakhstan Comes on Strong."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100903191013/http://www.time.com/time/world/article/0,8599,1539999,00.html |date=2010-09-03 }} ''Time.com'' Web. 24 Dis. 2011. {{in lang|en}}</ref> Matapos ang panahong Sobyet, nakakitaan ng aktibong pakikilahok ang bansa sa mga samahang internasyonal, kasama na rito ang [[United Nations]], [[Euro-Atlantic Partnership Council]], [[Commonwealth of Independent States]] at [[Shanghai Cooperation Organisation]]. Isa ang Kasakistan sa anim na mga bansang dating bahagi ng USSR na may ugnayan sa [[NATO]] na nagpapatupad ng [[Individual Partnership Action Plan]].
Dahil na rin sa malawakang pagpapatapon sa Kasakistan ng iba't-ibang grupong etniko noong pamumuno ni [[Joseph Stalin|Stalin]], naghalo-halo ang iba't-ibang kultura at etniko sa bansa. Ang 16.6 milyong populasyon nito ay may 131 etnisidad, kasama rito ang [[Kazakh]], [[Russian]], [[Uyghur]], [[Ukrainian]], [[Uzbek]], [[Tatar]], at [[German]]. Nasa 63 porsiyento ng populasyon ang Kazakh.<ref name="Census2009">{{cite web|title=Перепись населения Республики Казахстан 2009 года. Краткие итоги. (Census for the Republic of Kazakhstan 2009. Short Summary)|url=http://www.stat.kz/p_perepis/Documents/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%20%D1%80%D1%83%D1%81.pdf|publisher=Republic of Kazakhstan Statistical Agency|accessdate=10 December 2010|language=Russian|archive-date=23 Hulyo 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110723084204/http://www.stat.kz/p_perepis/Documents/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%20%D1%80%D1%83%D1%81.pdf|url-status=dead}}</ref> Pinahihintulutan sa Kasakistan ang kalayaan sa pananampalataya at maraming relihiyon ang matatagpuan sa bansa. [[Islam]] ang pangunahing panampalataya sa Kasakistan ng 70 porsiyento ng mamamayan nito, habang malaking bahagi naman ng natitira ay [[Kristiyanismo]]. Ang [[wikang Kasaho]] ay ang [[wikang pambansa]], samantala opisyal na wika rin ang [[Wikang Ruso|Ruso]] na kapantay ng Kasaho sa mga pampublikong institusyon.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html Kazakhstan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200529075040/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html |date=2020-05-29 }} [http://www.kazakhstan.orexca.com/kazakhstan_constitution.shtml The constitution of Kazakhstan] [http://www.constcouncil.kz/eng/norpb/constrk/ CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071020060732/http://www.constcouncil.kz/eng/norpb/constrk/ |date=2007-10-20 }} CIA, The Word Factbook The constitution of Kazakhstan: 1. The state language of the Republic of Kazakhstan shall be the Kazakh language. 2. In state institutions and local self-administrative bodies the Russian language shall be officially used on equal grounds along with the Kazakh language. {{in lang|en}}</ref>
{{English2|Kazakhstan}}
== Mga teritoryong pampangasiwaan ==
{{Talaan ng mga territoryong pampangasiwaan|Q232}}
== Talababa ==
{{reflist|group="*"}}
== Sanggunian ==
{{reflist}}
{{CIS}}
{{Eurasian Economic Community}}
{{Europa}}
{{Asya}}
[[Kategorya:Kazakhstan|*]]
[[Kategorya:Mga bansa sa Europa]]
b2cykkf0nawcfx10sp7esb72mnx5oav
1960982
1960981
2022-08-06T14:31:35Z
Phil7622
117973
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
|native_name = Қазақстан Республикасы ([[Kasaho]])<br />''Qazaqstan Respublïkası''<br />Республика Казахстан ([[Ruso]])<br />''Respublika Kazakhstan''
|conventional_long_name = Republika ng Kasakistan
|common_name = Kasakistan
|national_motto =
|image_flag = Flag of Kazakhstan.svg
|image_coat =Coat_of_arms_of_Kazakhstan.svg
|image_map = Kazakhstan (orthographic projection).svg
|national_anthem = [[Meniń Qazaqstanym|Менің Қазақстаным]]<br />{{transl|kk|Meniń Qazaqstanym}}<br />{{small|"My Kazakhstan"}}<br /><center>[[File:Kazakhstan (instrumental).oga]]</center>
|official_languages = [[Wikang Kasaho|Kasaho]], [[Wikang Ruso|Ruso]]
|capital = [[Nur-Sultan]]
|largest_city = [[Almaty]]
|government_type = [[Republika]]
|leader_title1 = [[Pangulo ng Kazakhstan|Pangulo]]
|leader_title2 = [[Punong Ministro ng Kazakhstan|Punong Ministro]]
|leader_name1 = {{#statements:P35}}
|leader_name2 = {{#statements:P6}}
|area_rank = 9th
|area_km2 = 2724900
|area_sq_mi = 1052085<!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] -->
|percent_water = 1.7%
|population_estimate = 15,300,000
|population_estimate_year = 2006
|population_estimate_rank = 62nd
|population_census =
|population_census_year =
|population_density_km2 = 5.4
|population_density_sq_mi =14.0 <!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] -->
|population_density_rank = 215th
|GDP_PPP_year= 2005
|GDP_PPP = $125.5 billion
|GDP_PPP_rank = 56th
|GDP_PPP_per_capita = $8,318
|GDP_PPP_per_capita_rank = 70th
|sovereignty_type = [[Independence]]
|sovereignty_note = Mula sa [[Unyong Sobyet]]
|established_event1 = [[History of Kazakhstan#Sovereignty and Independence|Declared]]
|established_event2 = Finalized
|established_date1 = 16 Disyembre 1991
|established_date2 = 25 Disyembre 1991
|HDI_year = 2003
|HDI = 0.761
|HDI_rank = 80th
|currency = [[Kazakhstani tenge|Tenge]]
|currency_code = KZT
|time_zone =
|utc_offset = +5 to +6
|time_zone_DST =
|utc_offset_DST = +5 to +6
|cctld = [[.kz]]
|calling_code = 7
|footnotes =
}}
Ang '''Kasakistan''' (<small>bigkas: </small>/ka•zaks•tán/;<ref group="*">maari ring isulat ang bigkas na /ka.•zëk•stá.n/, ang /ë/ ay ''[[:en:schwa|schwa]]'', ang /a./ ay [[:en:long vowel|mahabang pagbigkas]] ng /a/</ref> [[Wikang Kasaho|Kasaho]]: Қазақстан, ''Qazaqstan''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: Казахстан), na opisyal na tinutukoy na '''Republika ng Kasakistan''' ay isang transkontinental na bansa sa [[Gitnang Asya]]. Sa sukat nitong 2,727,300 kilometro kuwadrado, na higit pa sa lawak ng [[Kanlurang Europa]], ito ang ika-9 na bansa na may pinakamalaking lupain at pinakamalaki naman sa mga bansang looban o lubos na napapalibutan ng kalupaan ang mga hangganan.<ref>{{cite web|url=http://www.stat.kz |title=Agency of Statistics of the Republic of Kazakhstan (ASRK). 2005. Main Demographic Indicators |publisher=Stat.kz |date= |accessdate=2010-06-01|language=Ingles}}</ref><ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html Kazakhstan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200529075040/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html |date=2020-05-29 }} United States Central Intelligence Agency (CIA). 2007. "Kazakhstan" in The World Factbook. {{in lang|en}}</ref> Kahangganan nito, mula hilaga paikot sa kanan, ang [[Russia]], [[China]], [[Kyrgyzstan]], [[Uzbekistan]] at [[Turkmenistan]], at malaking bahagi naman ng baybayin ng [[Dagat Caspian]] ang nasa sa timog-kanluran nito. Kahit hindi nito kahangganan ang [[Mongolia]], may layong 38 kilometro lamang ito mula ang dulong silangan ng Kazakhstan. Binubuo ng mga [[kapatagan]], [[kaparangan]], [[taiga]], [[kanyon]], [[burol]], [[sabangan]] at mga kabundukang may [[niyebe]] sa tuktok, hanggang sa mga [[disyerto]] ang lupain ng bansa. Sa populasyong nitong 16.6 milyong katao,<ref>{{cite web |author= |url=http://www.eng.stat.kz/news/Pages/n1_12_11_10.aspx |title=Census2010 |publisher=Stat.kz |date= |accessdate=2010-06-01 |language=Ingles |archive-date=2011-07-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110722142449/http://www.eng.stat.kz/news/Pages/n1_12_11_10.aspx |url-status=dead }}</ref> ang Kasakistan ay ang ika-62 may pinakamalaking populasyon sa mundo, ngunit 6 na katao lang ang naninirahan sa bawat kilometro kuwadrado ng bansa. Ang kabisera nito ay inilipat noong 1998 sa [[Nur-Sultan]] (dating Astana hanggang Marso 2019) mula sa [[Almaty]], ang pinakamataong lungsod ng bansa.
Sa malaking bahagi ng moderno nitong kasaysayan, iba't-ibang tribong lagalag ang nanirahan sa teritoryong nasasakupan ng Kazakhstan. Noong ika-16 na siglo, nanaig ang mga [[Kazakh]] bilang isang natatanging pangkat, na nahahati sa tatlong [[Juz]]. Nagsimulang dumating ang mga [[Russian]] sa mga [[kaparangan ng Kazakhstan|kaparangan ng]] Kasakistan noong ika-18 siglo, at noong kalagitnaan ng ika-19 na siglo ang kabuuan ng bansa ay naging bahagi na ng [[Imperyong Russian]]. Pagkaraan ng [[Himagsikang Ruso noong 1917|Rebolusyon sa Russia]] noong 1917 at ang sumunod pang [[Russian Civil War|digmaang-sibil]], ilang-ulit na isinaayos ang teritoryo ng Kasakistan bago ito naging [[Kazakh Soviet Socialist Republic]] noong 1936, na bahagi ng [[USSR]].
Ang Kasakistan ang huli sa mga republikang Sobyet na nagpahayag ng kasarinlan nito noong 16 Disyembre 1991. Si [[Nursultan Nazarbayev]] ang lider nito noong kapanuhunan ng [[komunismo]], ang naging una at hanggang sa ngayo'y [[Pangulo ng Kazakhstan|pangulo]] ng bansa. Pinananatili ni Nazarbayev ang mahigpit na kontrol sa politika ng bansa. Mula noong kasarinlan, nagsulong ang Kasakistan ng balanseng [[polisiyang panlabas]] at nagsasagawa ng paraan upang mapaunlad ang ekonomiya, lalo na ang industriya ng [[hydrocarbon]].<ref>[http://www.time.com/time/world/article/0,8599,1539999,00.html Zarakhovich, Yuri. "Kazakhstan Comes on Strong."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100903191013/http://www.time.com/time/world/article/0,8599,1539999,00.html |date=2010-09-03 }} ''Time.com'' Web. 24 Dis. 2011. {{in lang|en}}</ref> Matapos ang panahong Sobyet, nakakitaan ng aktibong pakikilahok ang bansa sa mga samahang internasyonal, kasama na rito ang [[United Nations]], [[Euro-Atlantic Partnership Council]], [[Commonwealth of Independent States]] at [[Shanghai Cooperation Organisation]]. Isa ang Kasakistan sa anim na mga bansang dating bahagi ng USSR na may ugnayan sa [[NATO]] na nagpapatupad ng [[Individual Partnership Action Plan]].
Dahil na rin sa malawakang pagpapatapon sa Kasakistan ng iba't-ibang grupong etniko noong pamumuno ni [[Joseph Stalin|Stalin]], naghalo-halo ang iba't-ibang kultura at etniko sa bansa. Ang 16.6 milyong populasyon nito ay may 131 etnisidad, kasama rito ang [[Kazakh]], [[Russian]], [[Uyghur]], [[Ukrainian]], [[Uzbek]], [[Tatar]], at [[German]]. Nasa 63 porsiyento ng populasyon ang Kazakh.<ref name="Census2009">{{cite web|title=Перепись населения Республики Казахстан 2009 года. Краткие итоги. (Census for the Republic of Kazakhstan 2009. Short Summary)|url=http://www.stat.kz/p_perepis/Documents/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%20%D1%80%D1%83%D1%81.pdf|publisher=Republic of Kazakhstan Statistical Agency|accessdate=10 December 2010|language=Russian|archive-date=23 Hulyo 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110723084204/http://www.stat.kz/p_perepis/Documents/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%20%D1%80%D1%83%D1%81.pdf|url-status=dead}}</ref> Pinahihintulutan sa Kasakistan ang kalayaan sa pananampalataya at maraming relihiyon ang matatagpuan sa bansa. [[Islam]] ang pangunahing panampalataya sa Kasakistan ng 70 porsiyento ng mamamayan nito, habang malaking bahagi naman ng natitira ay [[Kristiyanismo]]. Ang [[wikang Kasaho]] ay ang [[wikang pambansa]], samantala opisyal na wika rin ang [[Wikang Ruso|Ruso]] na kapantay ng Kasaho sa mga pampublikong institusyon.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html Kazakhstan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200529075040/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kz.html |date=2020-05-29 }} [http://www.kazakhstan.orexca.com/kazakhstan_constitution.shtml The constitution of Kazakhstan] [http://www.constcouncil.kz/eng/norpb/constrk/ CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071020060732/http://www.constcouncil.kz/eng/norpb/constrk/ |date=2007-10-20 }} CIA, The Word Factbook The constitution of Kazakhstan: 1. The state language of the Republic of Kazakhstan shall be the Kazakh language. 2. In state institutions and local self-administrative bodies the Russian language shall be officially used on equal grounds along with the Kazakh language. {{in lang|en}}</ref>
{{English2|Kazakhstan}}
== Mga teritoryong pampangasiwaan ==
{{Talaan ng mga territoryong pampangasiwaan|Q232}}
== Talababa ==
{{reflist|group="*"}}
== Sanggunian ==
{{reflist}}
{{CIS}}
{{Eurasian Economic Community}}
{{Europa}}
{{Asya}}
[[Kategorya:Kazakhstan|*]]
[[Kategorya:Mga bansa sa Europa]]
8z0qphi8qbwmuo5r01uj3oasqxqz3dh
Republika ng Congo
0
6923
1960984
1890146
2022-08-06T14:36:20Z
Phil7622
117973
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
|native_name = ''République du Congo'' ([[Pranses]])
|conventional_long_name = Republika ng Congo
|common_name = Ang Republika ng Congo
|image_flag = Flag of the Republic of the Congo.svg
|image_coat =
|national_motto = "Unité, Travail, Progrès"{{nbsp|2}}<small>([[Wikang Pranses|Pranses]])<br />"Unity, Work, Progress"</small>
|image_map = LocationRCongo.PNG
|national_anthem = ''[[La Congolaise]]''
|official_languages = [[Wikang Pranses|Pranses]]<br />[[:en:Kituba|Kituba]] (pambansa)<br />[[:en:Lingala|Lingala]] (pambansa)
|capital = [[Brazzaville]]
|largest_city = Brazzaville
|government_type = [[:en:Republic|Republic]]
|leader_title1 = [[:en:President of the Republic of the Congo|Pangulo]]
|leader_title2 = [[:en:Prime Minister of the Republic of the Congo|Punong Ministro]]
|leader_name1 = {{#statements:P35}}
|leader_name2 = {{#statements:P6}}
|area_km2 = 342000
|area_sq_mi = 132047 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|area_rank = ika-64
|percent_water = 3.3
|population_estimate = 3,999,000
|population_estimate_year = 2005
|population_estimate_rank = ika-125
|population_census =year = n/a
|population_density_km2 = 12
|population_density_sq_mi = 31 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|population_density_rank = ika-204
|GDP_PPP_year = 2005
|GDP_PPP = $4.585 bilyon
|GDP_PPP_rank = ika-154
|GDP_PPP_per_capita = $1,369
|GDP_PPP_per_capita_rank = ika-161
|HDI_year = 2004
|HDI = 0.520
| HDI_change = {{increase}} <!-- increase/decrease/steady -->
| HDI_ref =
|HDI_rank = ika-140
|sovereignty_type = [[:en:Independence|Kalayaan]]
|sovereignty_note = mula [[Pransiya]]
|established_event1 = Petsa
|established_date1 = 15 Agosto 1960
|currency = [[:en:CFA franc|CFA franc]]
|currency_code = XAF
|time_zone = [[:en:West Africa Time|WAT]]
|utc_offset =
|cctld = [[:en:.cg|.cg]]
|calling_code = 242
|footnotes =
}}
Ang '''Republika ng Congo''' ({{lang-en|Republic of the Congo}}), kilala din bilang '''Gitnang Congo''' (''Middle Congo''), at '''[[Congo]]''' (ngunit hindi dapat ipagkamali sa [[Demokratikong Republika ng Congo]], dating [[Zaïre]], na minsang nakilala din bilang ''Republika ng Congo''), ay dating [[kolonya]]ng [[Pransya|Pranses]] sa kanluran-gitnang [[Aprika]]. Pinapaligiran ito ng [[Gabon]], [[Cameroon]], [[Central African Republic]], [[Demokratikong Republika ng Congo]] at ang [[Golpo ng Guinea]]. Nang naging malaya noong 1960, naging Republika ng Congo ang dating rehiyong Pranses sa Gitnang Congo. Pagkatapos ng 25 taong ekperimentasyon sa [[Marksismo]] na inabanduna noong 1990, isang demokartikong pamahalaang hinahalal ang natatag noong 1992. Isang maikling digmaang sibil noong 1997 ang nagpabalik sa dating Marksistang Pangulong [[Denis Sassou-Nguesso]]. [[Brazzaville]] ang [[kabisera]] nito.
== Sanggunian ==
{{reflist}}
== Mga kawing panlabas ==
* {{Wikivoyage|en:Republic of the Congo|Republika ng Congo}} {{in lang|en}}
* {{commons-inline|République du Congo}}
* {{commonscat-inline|Republic of the Congo}}
* {{osmrelation-inline|192794}}
* {{dmoz|Regional/Africa/Congo}} {{in lang|en}}
* {{wikiatlas|the Republic of the Congo}} {{in lang|en}}
* [http://www.congo-siteportail.info/ Opisyal na website] {{in lang|fr}}
{{Africa}}
{{Authority control}}
[[Kategorya:Mga bansa sa Aprika]]
{{stub|Bansa|Aprika}}
95c3l93grm38nnniuko2yqnwztgtujj
Lindol
0
10884
1960994
1950640
2022-08-06T20:46:39Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
[[File:Quake epicenters 1963-98.png|thumb|300px|Ang pandaigdigang mga episentro ng mga lindol, 1963–1998]]
Ang '''lindol''' ay sanhi ng isang mabilis na paglabas ng enerhiya na nang-gagaling sa ilalim ng lupa. Madalas, ang mga lindol ay sanhi ng pag-galaw ng fault sa ibabaw na bahagi ng mundo (''crust''). Ang enerhiyang lumalabas ay sumasanga sa lahat ng direksiyon mula sa kanyang pinanggalingan, ang pokus, sa anyo ng mga seismikong alon. Ang anyo ng mga seismikong alon ay maihahalintulad sa anyo ng payapang tubig na hinulugan ng isang bato. Kahit na ang enerhiya ay mabilis na nababawasan habang ito ay papalayo sa pokus, may mga sensitibong kagamitan na nakatalaga sa iba’t ibang panig ng mundo para itala ang mga pangyayaring may kinalaman sa pagyanig ng lupa. Ang mga lindol, pagputok ng [[bulkan]], pagkakabuo ng mga [[bundok]] at mga [[trench]] ng [[karagaan]] ay nangyayari sa mga hangganan ng [[tektonika ng plaka]na tinatawag na [[fault]]. Ang paggalaw ng mga [[tektonika ng plaka]] ay mula 0 hanggang 10 sentimetro kada taon..{{sfn|Read|Watson|1975}}
== Magnitud ==
Ang malakas na enerhiya na nilalabas ng mga atomikong pagsabog o ng mga pagputok ng bulkan ay maaring makapagdulot ng lindol, ngunit ang mga pangyayaring ito ay maituturing na mahina at madalang. Mayroong sapat ng patunay na ang mundo ay hindi isang statik na planeta. Ayon din sa ilang pag-aaral, ang pang-ibabaw na kalatagan ng mundo ay umaangat paminsan-minsan. Patunay dito ang mga ilang sinaunang parte ng kalatagan ng mundo na noon ay nasa mababang lugar na ngayon ay may ilang metro na angat sa pinakamataas na antas ng alon. Sa kabilang banda naman, ay may pagkakataon din na nagkakaroon ng matinding pagbaba ng lupa. Karagdagan sa mga patayong pag-iiba na mga nabanggit ang pagkawala ng pagkakahanay ng mga bakuran o kalsada, at iba pang mga struktura na nagpapakita ng pahalang na paggalaw. Ang mga paggalaw na ito ay karaniwang maikakabit sa malalaking bitak sa pang-ibabaw na kalatagan ng mundo na tinatawag na fault.
== Pagsasaliksik ==
Ayon sa mga siyentipikong nag-aaral ng seismolohiya, mayroong mga paraan upang masukat ang laki ng isang lindol – katindihan (Ingles: ''intensity'') at kalakasan (Ingles: ''magnitude''). Ang katindihan ay tumutukoy sa antas ng pinsala sa isang lugar na dulot ng isang lindol. Sa pagkakaroon ng mga seismograpo, naging malinaw ang pagkakaroon ng siyentipikong paraan ng pagsusukat batay sa seismikong talaan sa halip na paggamit ng mga walang katiyakang pansariling taya at opinyon na nakabatay lamang sa pinsala. Ang paraan ng pagsukat na ito ay tinatawag na kalakasan. Ito ay nakabatay sa masusing pagsusuri ng mga datos mga seismikong tala (at iba pang mga pamamaraan) para matantiya ang kabuuang halaga ng enerhiyang inilabas sa pinagmulan ng lindol.
== Mga nangyaring lindol ==
* [[Lindol sa Luzon noong 1863]]
* [[Lindol sa Luzon noong 1990]]
* [[Lindol sa Hayti noong 2010]]
[[Kategorya:Lindol]]
[[Kategorya:Mga likas na kaganapan]]
{{agham-stub}}
s5o535zxkz8kbz6407ubp7l2jqptf11
1960995
1960994
2022-08-06T20:47:13Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
[[File:Quake epicenters 1963-98.png|thumb|300px|Ang pandaigdigang mga episentro ng mga lindol, 1963–1998]]
Ang '''lindol''' ay sanhi ng isang mabilis na paglabas ng enerhiya na nang-gagaling sa ilalim ng lupa. Madalas, ang mga lindol ay sanhi ng pag-galaw ng fault sa ibabaw na bahagi ng mundo (''crust''). Ang enerhiyang lumalabas ay sumasanga sa lahat ng direksiyon mula sa kanyang pinanggalingan, ang pokus, sa anyo ng mga seismikong alon. Ang anyo ng mga seismikong alon ay maihahalintulad sa anyo ng payapang tubig na hinulugan ng isang bato. Kahit na ang enerhiya ay mabilis na nababawasan habang ito ay papalayo sa pokus, may mga sensitibong kagamitan na nakatalaga sa iba’t ibang panig ng mundo para itala ang mga pangyayaring may kinalaman sa pagyanig ng lupa. Ang mga lindol, pagputok ng [[bulkan]], pagkakabuo ng mga [[bundok]] at mga [[trench]] ng [[karagaan]] ay nangyayari sa mga hangganan ng [[tektonika ng plaka]] na tinatawag na mga [[fault]]. Ang paggalaw ng mga [[tektonika ng plaka]] ay mula 0 hanggang 10 sentimetro kada taon..{{sfn|Read|Watson|1975}}
== Magnitud ==
Ang malakas na enerhiya na nilalabas ng mga atomikong pagsabog o ng mga pagputok ng bulkan ay maaring makapagdulot ng lindol, ngunit ang mga pangyayaring ito ay maituturing na mahina at madalang. Mayroong sapat ng patunay na ang mundo ay hindi isang statik na planeta. Ayon din sa ilang pag-aaral, ang pang-ibabaw na kalatagan ng mundo ay umaangat paminsan-minsan. Patunay dito ang mga ilang sinaunang parte ng kalatagan ng mundo na noon ay nasa mababang lugar na ngayon ay may ilang metro na angat sa pinakamataas na antas ng alon. Sa kabilang banda naman, ay may pagkakataon din na nagkakaroon ng matinding pagbaba ng lupa. Karagdagan sa mga patayong pag-iiba na mga nabanggit ang pagkawala ng pagkakahanay ng mga bakuran o kalsada, at iba pang mga struktura na nagpapakita ng pahalang na paggalaw. Ang mga paggalaw na ito ay karaniwang maikakabit sa malalaking bitak sa pang-ibabaw na kalatagan ng mundo na tinatawag na fault.
== Pagsasaliksik ==
Ayon sa mga siyentipikong nag-aaral ng seismolohiya, mayroong mga paraan upang masukat ang laki ng isang lindol – katindihan (Ingles: ''intensity'') at kalakasan (Ingles: ''magnitude''). Ang katindihan ay tumutukoy sa antas ng pinsala sa isang lugar na dulot ng isang lindol. Sa pagkakaroon ng mga seismograpo, naging malinaw ang pagkakaroon ng siyentipikong paraan ng pagsusukat batay sa seismikong talaan sa halip na paggamit ng mga walang katiyakang pansariling taya at opinyon na nakabatay lamang sa pinsala. Ang paraan ng pagsukat na ito ay tinatawag na kalakasan. Ito ay nakabatay sa masusing pagsusuri ng mga datos mga seismikong tala (at iba pang mga pamamaraan) para matantiya ang kabuuang halaga ng enerhiyang inilabas sa pinagmulan ng lindol.
== Mga nangyaring lindol ==
* [[Lindol sa Luzon noong 1863]]
* [[Lindol sa Luzon noong 1990]]
* [[Lindol sa Hayti noong 2010]]
[[Kategorya:Lindol]]
[[Kategorya:Mga likas na kaganapan]]
{{agham-stub}}
afk5qgih2wja8o8kdvdgby7dhn64n4v
1960996
1960995
2022-08-06T20:53:28Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
[[File:Quake epicenters 1963-98.png|thumb|300px|Ang pandaigdigang mga episentro ng mga lindol, 1963–1998]]
Ang '''lindol''' ay sanhi ng isang mabilis na paglabas ng enerhiya na nang-gagaling sa ilalim ng lupa. Madalas, ang mga lindol ay sanhi ng pag-galaw ng fault sa ibabaw na bahagi ng mundo (''crust''). Ang enerhiyang lumalabas ay sumasanga sa lahat ng direksiyon mula sa kanyang pinanggalingan, ang pokus, sa anyo ng mga seismikong alon. Ang anyo ng mga seismikong alon ay maihahalintulad sa anyo ng payapang tubig na hinulugan ng isang bato. Kahit na ang enerhiya ay mabilis na nababawasan habang ito ay papalayo sa pokus, may mga sensitibong kagamitan na nakatalaga sa iba’t ibang panig ng mundo para itala ang mga pangyayaring may kinalaman sa pagyanig ng lupa. Ang mga lindol, pagputok ng [[bulkan]], pagkakabuo ng mga [[bundok]] at mga [[trench]] ng [[karagaan]] ay nangyayari sa mga hangganan ng [[tektonika ng plaka]] na tinatawag na mga [[fault]]. Ang [[San Andreas Fault]] sa [[California]] ang isang halimbawa ng hangganan na nagpapakita ng paggalaw sa kanan.Ang paggalaw ng mga [[tektonika ng plaka]] ay mula 0 hanggang 10 sentimetro kada taon..{{sfn|Read|Watson|1975}}
== Magnitud ==
Ang malakas na enerhiya na nilalabas ng mga atomikong pagsabog o ng mga pagputok ng bulkan ay maaring makapagdulot ng lindol, ngunit ang mga pangyayaring ito ay maituturing na mahina at madalang. Mayroong sapat ng patunay na ang mundo ay hindi isang statik na planeta. Ayon din sa ilang pag-aaral, ang pang-ibabaw na kalatagan ng mundo ay umaangat paminsan-minsan. Patunay dito ang mga ilang sinaunang parte ng kalatagan ng mundo na noon ay nasa mababang lugar na ngayon ay may ilang metro na angat sa pinakamataas na antas ng alon. Sa kabilang banda naman, ay may pagkakataon din na nagkakaroon ng matinding pagbaba ng lupa. Karagdagan sa mga patayong pag-iiba na mga nabanggit ang pagkawala ng pagkakahanay ng mga bakuran o kalsada, at iba pang mga struktura na nagpapakita ng pahalang na paggalaw. Ang mga paggalaw na ito ay karaniwang maikakabit sa malalaking bitak sa pang-ibabaw na kalatagan ng mundo na tinatawag na fault.
== Pagsasaliksik ==
Ayon sa mga siyentipikong nag-aaral ng seismolohiya, mayroong mga paraan upang masukat ang laki ng isang lindol – katindihan (Ingles: ''intensity'') at kalakasan (Ingles: ''magnitude''). Ang katindihan ay tumutukoy sa antas ng pinsala sa isang lugar na dulot ng isang lindol. Sa pagkakaroon ng mga seismograpo, naging malinaw ang pagkakaroon ng siyentipikong paraan ng pagsusukat batay sa seismikong talaan sa halip na paggamit ng mga walang katiyakang pansariling taya at opinyon na nakabatay lamang sa pinsala. Ang paraan ng pagsukat na ito ay tinatawag na kalakasan. Ito ay nakabatay sa masusing pagsusuri ng mga datos mga seismikong tala (at iba pang mga pamamaraan) para matantiya ang kabuuang halaga ng enerhiyang inilabas sa pinagmulan ng lindol.
== Mga nangyaring lindol ==
* [[Lindol sa Luzon noong 1863]]
* [[Lindol sa Luzon noong 1990]]
* [[Lindol sa Hayti noong 2010]]
[[Kategorya:Lindol]]
[[Kategorya:Mga likas na kaganapan]]
{{agham-stub}}
cikwyggle4xnpj3r9fhvyd1ex3547e9
1960997
1960996
2022-08-06T20:56:48Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
[[File:Quake epicenters 1963-98.png|thumb|300px|Ang pandaigdigang mga episentro ng mga lindol, 1963–1998]]
[[Image:Plates tect2 en.svg|thumb|Mapa ng [[mundo]] na nagpapakita ng [[litospero]] na hinati sa 15 pangunahing [[tektonika ng plaka]].]]
[[Image:Plate tectonics map.gif|thumb|Tektonika ng plaka mula sa [[NASA]]]]
Ang '''lindol''' ay sanhi ng isang mabilis na paglabas ng enerhiya na nang-gagaling sa ilalim ng lupa. Madalas, ang mga lindol ay sanhi ng pag-galaw ng fault sa ibabaw na bahagi ng mundo (''crust''). Ang enerhiyang lumalabas ay sumasanga sa lahat ng direksiyon mula sa kanyang pinanggalingan, ang pokus, sa anyo ng mga seismikong alon. Ang anyo ng mga seismikong alon ay maihahalintulad sa anyo ng payapang tubig na hinulugan ng isang bato. Kahit na ang enerhiya ay mabilis na nababawasan habang ito ay papalayo sa pokus, may mga sensitibong kagamitan na nakatalaga sa iba’t ibang panig ng mundo para itala ang mga pangyayaring may kinalaman sa pagyanig ng lupa. Ang mga lindol, pagputok ng [[bulkan]], pagkakabuo ng mga [[bundok]] at mga [[trench]] ng [[karagaan]] ay nangyayari sa mga hangganan ng [[tektonika ng plaka]] na tinatawag na mga [[fault]]. Ang [[San Andreas Fault]] sa [[California]] ang isang halimbawa ng hangganan na nagpapakita ng paggalaw sa kanan.Ang paggalaw ng mga [[tektonika ng plaka]] ay mula 0 hanggang 10 sentimetro kada taon..{{sfn|Read|Watson|1975}}
== Magnitud ==
Ang malakas na enerhiya na nilalabas ng mga atomikong pagsabog o ng mga pagputok ng bulkan ay maaring makapagdulot ng lindol, ngunit ang mga pangyayaring ito ay maituturing na mahina at madalang. Mayroong sapat ng patunay na ang mundo ay hindi isang statik na planeta. Ayon din sa ilang pag-aaral, ang pang-ibabaw na kalatagan ng mundo ay umaangat paminsan-minsan. Patunay dito ang mga ilang sinaunang parte ng kalatagan ng mundo na noon ay nasa mababang lugar na ngayon ay may ilang metro na angat sa pinakamataas na antas ng alon. Sa kabilang banda naman, ay may pagkakataon din na nagkakaroon ng matinding pagbaba ng lupa. Karagdagan sa mga patayong pag-iiba na mga nabanggit ang pagkawala ng pagkakahanay ng mga bakuran o kalsada, at iba pang mga struktura na nagpapakita ng pahalang na paggalaw. Ang mga paggalaw na ito ay karaniwang maikakabit sa malalaking bitak sa pang-ibabaw na kalatagan ng mundo na tinatawag na fault.
== Pagsasaliksik ==
Ayon sa mga siyentipikong nag-aaral ng seismolohiya, mayroong mga paraan upang masukat ang laki ng isang lindol – katindihan (Ingles: ''intensity'') at kalakasan (Ingles: ''magnitude''). Ang katindihan ay tumutukoy sa antas ng pinsala sa isang lugar na dulot ng isang lindol. Sa pagkakaroon ng mga seismograpo, naging malinaw ang pagkakaroon ng siyentipikong paraan ng pagsusukat batay sa seismikong talaan sa halip na paggamit ng mga walang katiyakang pansariling taya at opinyon na nakabatay lamang sa pinsala. Ang paraan ng pagsukat na ito ay tinatawag na kalakasan. Ito ay nakabatay sa masusing pagsusuri ng mga datos mga seismikong tala (at iba pang mga pamamaraan) para matantiya ang kabuuang halaga ng enerhiyang inilabas sa pinagmulan ng lindol.
== Mga nangyaring lindol ==
* [[Lindol sa Luzon noong 1863]]
* [[Lindol sa Luzon noong 1990]]
* [[Lindol sa Hayti noong 2010]]
[[Kategorya:Lindol]]
[[Kategorya:Mga likas na kaganapan]]
{{agham-stub}}
5clijkvsfjxo3moq7zqhdedymdyp6a6
1960998
1960997
2022-08-06T20:57:23Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
[[File:Quake epicenters 1963-98.png|thumb|300px|Ang pandaigdigang mga episentro ng mga lindol, 1963–1998]]
[[Image:Plates tect2 en.svg|thumb|Mapa ng [[mundo]] na nagpapakita ng [[litospero]] na hinati sa 15 pangunahing [[tektonika ng plaka]].]]
[[Image:Plate tectonics map.gif|thumb|Tektonika ng plaka mula sa [[NASA]]]]
Ang '''lindol''' ay sanhi ng isang mabilis na paglabas ng enerhiya na nang-gagaling sa ilalim ng lupa. Madalas, ang mga lindol ay sanhi ng pag-galaw ng fault sa ibabaw na bahagi ng mundo (''crust''). Ang enerhiyang lumalabas ay sumasanga sa lahat ng direksiyon mula sa kanyang pinanggalingan, ang pokus, sa anyo ng mga seismikong alon. Ang anyo ng mga seismikong alon ay maihahalintulad sa anyo ng payapang tubig na hinulugan ng isang bato. Kahit na ang enerhiya ay mabilis na nababawasan habang ito ay papalayo sa pokus, may mga sensitibong kagamitan na nakatalaga sa iba’t ibang panig ng mundo para itala ang mga pangyayaring may kinalaman sa pagyanig ng lupa. Ang mga lindol, pagputok ng [[bulkan]], pagkakabuo ng mga [[bundok]] at mga [[trench]] ng [[karagatan]] ay nangyayari sa mga hangganan ng [[tektonika ng plaka]] na tinatawag na mga [[fault]]. Ang [[San Andreas Fault]] sa [[California]] ang isang halimbawa ng hangganan na nagpapakita ng paggalaw sa kanan.Ang paggalaw ng mga [[tektonika ng plaka]] ay mula 0 hanggang 10 sentimetro kada taon..{{sfn|Read|Watson|1975}}
== Magnitud ==
Ang malakas na enerhiya na nilalabas ng mga atomikong pagsabog o ng mga pagputok ng bulkan ay maaring makapagdulot ng lindol, ngunit ang mga pangyayaring ito ay maituturing na mahina at madalang. Mayroong sapat ng patunay na ang mundo ay hindi isang statik na planeta. Ayon din sa ilang pag-aaral, ang pang-ibabaw na kalatagan ng mundo ay umaangat paminsan-minsan. Patunay dito ang mga ilang sinaunang parte ng kalatagan ng mundo na noon ay nasa mababang lugar na ngayon ay may ilang metro na angat sa pinakamataas na antas ng alon. Sa kabilang banda naman, ay may pagkakataon din na nagkakaroon ng matinding pagbaba ng lupa. Karagdagan sa mga patayong pag-iiba na mga nabanggit ang pagkawala ng pagkakahanay ng mga bakuran o kalsada, at iba pang mga struktura na nagpapakita ng pahalang na paggalaw. Ang mga paggalaw na ito ay karaniwang maikakabit sa malalaking bitak sa pang-ibabaw na kalatagan ng mundo na tinatawag na fault.
== Pagsasaliksik ==
Ayon sa mga siyentipikong nag-aaral ng seismolohiya, mayroong mga paraan upang masukat ang laki ng isang lindol – katindihan (Ingles: ''intensity'') at kalakasan (Ingles: ''magnitude''). Ang katindihan ay tumutukoy sa antas ng pinsala sa isang lugar na dulot ng isang lindol. Sa pagkakaroon ng mga seismograpo, naging malinaw ang pagkakaroon ng siyentipikong paraan ng pagsusukat batay sa seismikong talaan sa halip na paggamit ng mga walang katiyakang pansariling taya at opinyon na nakabatay lamang sa pinsala. Ang paraan ng pagsukat na ito ay tinatawag na kalakasan. Ito ay nakabatay sa masusing pagsusuri ng mga datos mga seismikong tala (at iba pang mga pamamaraan) para matantiya ang kabuuang halaga ng enerhiyang inilabas sa pinagmulan ng lindol.
== Mga nangyaring lindol ==
* [[Lindol sa Luzon noong 1863]]
* [[Lindol sa Luzon noong 1990]]
* [[Lindol sa Hayti noong 2010]]
[[Kategorya:Lindol]]
[[Kategorya:Mga likas na kaganapan]]
{{agham-stub}}
g20lfhaymo9icy3i9d0adllbgh80hp4
1960999
1960998
2022-08-06T21:18:24Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
[[File:Quake epicenters 1963-98.png|thumb|300px|Ang pandaigdigang mga episentro ng mga lindol, 1963–1998]]
[[Image:Plates tect2 en.svg|thumb|Mapa ng [[mundo]] na nagpapakita ng [[litospero]] na hinati sa 15 pangunahing [[tektonika ng plaka]].]]
[[Image:Plate tectonics map.gif|thumb|Tektonika ng plaka mula sa [[NASA]]]]
Ang '''lindol''' ay sanhi ng isang mabilis na paglabas ng enerhiya na nang-gagaling sa ilalim ng lupa. Madalas, ang mga lindol ay sanhi ng pag-galaw ng fault sa ibabaw na bahagi ng mundo (''crust''). Ang enerhiyang lumalabas ay sumasanga sa lahat ng direksiyon mula sa kanyang pinanggalingan, ang pokus, sa anyo ng mga seismikong alon. Ang anyo ng mga seismikong alon ay maihahalintulad sa anyo ng payapang tubig na hinulugan ng isang bato. Kahit na ang enerhiya ay mabilis na nababawasan habang ito ay papalayo sa pokus, may mga sensitibong kagamitan na nakatalaga sa iba’t ibang panig ng mundo para itala ang mga pangyayaring may kinalaman sa pagyanig ng lupa.
==Dahilan ng lindol==
Ang mga lindol, pagputok ng [[bulkan]], pagkakabuo ng mga [[bundok]] at mga [[trench]] ng [[karagatan]] ay nangyayari sa mga hangganan ng [[tektonika ng plaka]] na tinatawag na mga [[fault]]. Ang [[San Andreas Fault]] sa [[California]] ang isang halimbawa ng hangganan na nagpapakita ng paggalaw sa kanan.Ang paggalaw ng mga [[tektonika ng plaka]] ay mula 0 hanggang 10 sentimetro kada taon..{{sfn|Read|Watson|1975}}. Ang [[subduksiyon]] ng [[Plaka ng Dagat Pilipinas]] ay nangyayari sa silangang margin ng kapuluan kasama ng [[trench ng Pilipinas]] at sa hilaga ang [[Trough]] ng silangang Luzon. Sa kanluran ng Luzon ang [[Plakas ng Sunda]] na pababa pasilangan kasama ng mga serye ng mga trench kabilang ang [[Trench ng Maynila]] sa hilaga. Sa hilaga at timog na terminasyon, ang subduksiyon ng Trench ng Maynila ay pinipigil ng pagbabanggaang arko kontinente sa pagitan ng arko ng Pilipinas at kontinental na margin ng Eurasya sa Taiwan at sa pagitan ng Blokeng Sulu-Borneo at Luzon sa Mindoro. Ang fault ng Pilipinas na may habang higit sa 1,200 km sa loob ng arko ng Pilipinas ay aktibo sa paglilindol. Ito ay nauugnay sa mga labis na malakas na lindol sa Pilipinas gaya ng [[Lindol sa Luzon]] na may magnitud na 7.6 noong 1990.<ref>https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us6000i5rd/region-info</ref>
== Magnitud ==
Ang malakas na enerhiya na nilalabas ng mga atomikong pagsabog o ng mga pagputok ng bulkan ay maaring makapagdulot ng lindol, ngunit ang mga pangyayaring ito ay maituturing na mahina at madalang. Mayroong sapat ng patunay na ang mundo ay hindi isang statik na planeta. Ayon din sa ilang pag-aaral, ang pang-ibabaw na kalatagan ng mundo ay umaangat paminsan-minsan. Patunay dito ang mga ilang sinaunang parte ng kalatagan ng mundo na noon ay nasa mababang lugar na ngayon ay may ilang metro na angat sa pinakamataas na antas ng alon. Sa kabilang banda naman, ay may pagkakataon din na nagkakaroon ng matinding pagbaba ng lupa. Karagdagan sa mga patayong pag-iiba na mga nabanggit ang pagkawala ng pagkakahanay ng mga bakuran o kalsada, at iba pang mga struktura na nagpapakita ng pahalang na paggalaw. Ang mga paggalaw na ito ay karaniwang maikakabit sa malalaking bitak sa pang-ibabaw na kalatagan ng mundo na tinatawag na fault.
== Pagsasaliksik ==
Ayon sa mga siyentipikong nag-aaral ng seismolohiya, mayroong mga paraan upang masukat ang laki ng isang lindol – katindihan (Ingles: ''intensity'') at kalakasan (Ingles: ''magnitude''). Ang katindihan ay tumutukoy sa antas ng pinsala sa isang lugar na dulot ng isang lindol. Sa pagkakaroon ng mga seismograpo, naging malinaw ang pagkakaroon ng siyentipikong paraan ng pagsusukat batay sa seismikong talaan sa halip na paggamit ng mga walang katiyakang pansariling taya at opinyon na nakabatay lamang sa pinsala. Ang paraan ng pagsukat na ito ay tinatawag na kalakasan. Ito ay nakabatay sa masusing pagsusuri ng mga datos mga seismikong tala (at iba pang mga pamamaraan) para matantiya ang kabuuang halaga ng enerhiyang inilabas sa pinagmulan ng lindol.
== Mga nangyaring lindol ==
* [[Lindol sa Luzon noong 1863]]
* [[Lindol sa Luzon noong 1990]]
* [[Lindol sa Hayti noong 2010]]
[[Kategorya:Lindol]]
[[Kategorya:Mga likas na kaganapan]]
{{agham-stub}}
cgfjz1u8u72em5hrnlz8giw9tjuw2wx
1961000
1960999
2022-08-06T21:21:37Z
Xsqwiypb
120901
/* Dahilan ng lindol */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Quake epicenters 1963-98.png|thumb|300px|Ang pandaigdigang mga episentro ng mga lindol, 1963–1998]]
[[Image:Plates tect2 en.svg|thumb|Mapa ng [[mundo]] na nagpapakita ng [[litospero]] na hinati sa 15 pangunahing [[tektonika ng plaka]].]]
[[Image:Plate tectonics map.gif|thumb|Tektonika ng plaka mula sa [[NASA]]]]
Ang '''lindol''' ay sanhi ng isang mabilis na paglabas ng enerhiya na nang-gagaling sa ilalim ng lupa. Madalas, ang mga lindol ay sanhi ng pag-galaw ng fault sa ibabaw na bahagi ng mundo (''crust''). Ang enerhiyang lumalabas ay sumasanga sa lahat ng direksiyon mula sa kanyang pinanggalingan, ang pokus, sa anyo ng mga seismikong alon. Ang anyo ng mga seismikong alon ay maihahalintulad sa anyo ng payapang tubig na hinulugan ng isang bato. Kahit na ang enerhiya ay mabilis na nababawasan habang ito ay papalayo sa pokus, may mga sensitibong kagamitan na nakatalaga sa iba’t ibang panig ng mundo para itala ang mga pangyayaring may kinalaman sa pagyanig ng lupa.
==Dahilan ng lindol==
Ang mga lindol, pagputok ng [[bulkan]], pagkakabuo ng mga [[bundok]] at mga [[trench]] ng [[karagatan]] ay nangyayari sa mga hangganan ng [[tektonika ng plaka]] na tinatawag na mga [[fault]]. Ang mga lindol ay karaniwan sa mga sona ng [[subduksiyon]]. Ang [[San Andreas Fault]] sa [[California]] ang isang halimbawa ng hangganan na nagpapakita ng paggalaw sa kanan.Ang paggalaw ng mga [[tektonika ng plaka]] ay mula 0 hanggang 10 sentimetro kada taon..{{sfn|Read|Watson|1975}}. Ang [[subduksiyon]] ng [[Plaka ng Dagat Pilipinas]] ay nangyayari sa silangang margin ng kapuluan kasama ng [[trench ng Pilipinas]] at sa hilaga ang [[Trough]] ng silangang Luzon. Sa kanluran ng Luzon ang [[Plakas ng Sunda]] na pababa pasilangan kasama ng mga serye ng mga trench kabilang ang [[Trench ng Maynila]] sa hilaga. Sa hilaga at timog na terminasyon, ang subduksiyon ng Trench ng Maynila ay pinipigil ng pagbabanggaang arko kontinente sa pagitan ng arko ng Pilipinas at kontinental na margin ng Eurasya sa Taiwan at sa pagitan ng Blokeng Sulu-Borneo at Luzon sa Mindoro. Ang fault ng Pilipinas na may habang higit sa 1,200 km sa loob ng arko ng Pilipinas ay aktibo sa paglilindol. Ito ay nauugnay sa mga labis na malakas na lindol sa Pilipinas gaya ng [[Lindol sa Luzon]] na may magnitud na 7.6 noong 1990.<ref>https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us6000i5rd/region-info</ref>
== Magnitud ==
Ang malakas na enerhiya na nilalabas ng mga atomikong pagsabog o ng mga pagputok ng bulkan ay maaring makapagdulot ng lindol, ngunit ang mga pangyayaring ito ay maituturing na mahina at madalang. Mayroong sapat ng patunay na ang mundo ay hindi isang statik na planeta. Ayon din sa ilang pag-aaral, ang pang-ibabaw na kalatagan ng mundo ay umaangat paminsan-minsan. Patunay dito ang mga ilang sinaunang parte ng kalatagan ng mundo na noon ay nasa mababang lugar na ngayon ay may ilang metro na angat sa pinakamataas na antas ng alon. Sa kabilang banda naman, ay may pagkakataon din na nagkakaroon ng matinding pagbaba ng lupa. Karagdagan sa mga patayong pag-iiba na mga nabanggit ang pagkawala ng pagkakahanay ng mga bakuran o kalsada, at iba pang mga struktura na nagpapakita ng pahalang na paggalaw. Ang mga paggalaw na ito ay karaniwang maikakabit sa malalaking bitak sa pang-ibabaw na kalatagan ng mundo na tinatawag na fault.
== Pagsasaliksik ==
Ayon sa mga siyentipikong nag-aaral ng seismolohiya, mayroong mga paraan upang masukat ang laki ng isang lindol – katindihan (Ingles: ''intensity'') at kalakasan (Ingles: ''magnitude''). Ang katindihan ay tumutukoy sa antas ng pinsala sa isang lugar na dulot ng isang lindol. Sa pagkakaroon ng mga seismograpo, naging malinaw ang pagkakaroon ng siyentipikong paraan ng pagsusukat batay sa seismikong talaan sa halip na paggamit ng mga walang katiyakang pansariling taya at opinyon na nakabatay lamang sa pinsala. Ang paraan ng pagsukat na ito ay tinatawag na kalakasan. Ito ay nakabatay sa masusing pagsusuri ng mga datos mga seismikong tala (at iba pang mga pamamaraan) para matantiya ang kabuuang halaga ng enerhiyang inilabas sa pinagmulan ng lindol.
== Mga nangyaring lindol ==
* [[Lindol sa Luzon noong 1863]]
* [[Lindol sa Luzon noong 1990]]
* [[Lindol sa Hayti noong 2010]]
[[Kategorya:Lindol]]
[[Kategorya:Mga likas na kaganapan]]
{{agham-stub}}
5udv754yzeylv5o5zyyjekmyre65v81
1961003
1961000
2022-08-06T21:28:31Z
Xsqwiypb
120901
/* Dahilan ng lindol */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Quake epicenters 1963-98.png|thumb|300px|Ang pandaigdigang mga episentro ng mga lindol, 1963–1998]]
[[Image:Plates tect2 en.svg|thumb|Mapa ng [[mundo]] na nagpapakita ng [[litospero]] na hinati sa 15 pangunahing [[tektonika ng plaka]].]]
[[Image:Plate tectonics map.gif|thumb|Tektonika ng plaka mula sa [[NASA]]]]
Ang '''lindol''' ay sanhi ng isang mabilis na paglabas ng enerhiya na nang-gagaling sa ilalim ng lupa. Madalas, ang mga lindol ay sanhi ng pag-galaw ng fault sa ibabaw na bahagi ng mundo (''crust''). Ang enerhiyang lumalabas ay sumasanga sa lahat ng direksiyon mula sa kanyang pinanggalingan, ang pokus, sa anyo ng mga seismikong alon. Ang anyo ng mga seismikong alon ay maihahalintulad sa anyo ng payapang tubig na hinulugan ng isang bato. Kahit na ang enerhiya ay mabilis na nababawasan habang ito ay papalayo sa pokus, may mga sensitibong kagamitan na nakatalaga sa iba’t ibang panig ng mundo para itala ang mga pangyayaring may kinalaman sa pagyanig ng lupa.
==Dahilan ng lindol==
Ang mga lindol, pagputok ng [[bulkan]], pagkakabuo ng mga [[bundok]] at mga [[trench]] ng [[karagatan]] ay nangyayari sa mga hangganan ng [[tektonika ng plaka]] na tinatawag na mga [[fault]]. Ang mga lindol ay karaniwan sa mga sona ng [[subduksiyon]]. Ang [[San Andreas Fault]] sa [[California]] ang isang halimbawa ng hangganan na nagpapakita ng paggalaw sa kanan.Ang paggalaw ng mga [[tektonika ng plaka]] ay mula 0 hanggang 10 sentimetro kada taon..{{sfn|Read|Watson|1975}}. Ang [[subduksiyon]] ng [[Plaka ng Dagat Pilipinas]] ay nangyayari sa silangang margin ng kapuluan kasama ng [[trench ng Pilipinas]] at sa hilaga ang [[Trough]] ng silangang Luzon. Sa kanluran ng Luzon ang [[Plakas ng Sunda]] na pababa pasilangan kasama ng mga serye ng mga trench kabilang ang [[Trench ng Maynila]] sa hilaga. Sa hilaga at timog na terminasyon, ang subduksiyon ng Trench ng Maynila ay pinipigil ng pagbabanggaang arko kontinente sa pagitan ng arko ng Pilipinas at kontinental na margin ng Eurasya sa Taiwan at sa pagitan ng Blokeng Sulu-Borneo at Luzon sa Mindoro. Ang fault ng Pilipinas na may habang higit sa 1,200 km sa loob ng arko ng Pilipinas ay aktibo sa paglilindol. Ito ay nauugnay sa mga labis na malakas na lindol sa Pilipinas gaya ng [[Lindol sa Luzon noong 1990]] na may magnitud na 7.6 noong 1990.<ref>https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us6000i5rd/region-info</ref>
== Magnitud ==
Ang malakas na enerhiya na nilalabas ng mga atomikong pagsabog o ng mga pagputok ng bulkan ay maaring makapagdulot ng lindol, ngunit ang mga pangyayaring ito ay maituturing na mahina at madalang. Mayroong sapat ng patunay na ang mundo ay hindi isang statik na planeta. Ayon din sa ilang pag-aaral, ang pang-ibabaw na kalatagan ng mundo ay umaangat paminsan-minsan. Patunay dito ang mga ilang sinaunang parte ng kalatagan ng mundo na noon ay nasa mababang lugar na ngayon ay may ilang metro na angat sa pinakamataas na antas ng alon. Sa kabilang banda naman, ay may pagkakataon din na nagkakaroon ng matinding pagbaba ng lupa. Karagdagan sa mga patayong pag-iiba na mga nabanggit ang pagkawala ng pagkakahanay ng mga bakuran o kalsada, at iba pang mga struktura na nagpapakita ng pahalang na paggalaw. Ang mga paggalaw na ito ay karaniwang maikakabit sa malalaking bitak sa pang-ibabaw na kalatagan ng mundo na tinatawag na fault.
== Pagsasaliksik ==
Ayon sa mga siyentipikong nag-aaral ng seismolohiya, mayroong mga paraan upang masukat ang laki ng isang lindol – katindihan (Ingles: ''intensity'') at kalakasan (Ingles: ''magnitude''). Ang katindihan ay tumutukoy sa antas ng pinsala sa isang lugar na dulot ng isang lindol. Sa pagkakaroon ng mga seismograpo, naging malinaw ang pagkakaroon ng siyentipikong paraan ng pagsusukat batay sa seismikong talaan sa halip na paggamit ng mga walang katiyakang pansariling taya at opinyon na nakabatay lamang sa pinsala. Ang paraan ng pagsukat na ito ay tinatawag na kalakasan. Ito ay nakabatay sa masusing pagsusuri ng mga datos mga seismikong tala (at iba pang mga pamamaraan) para matantiya ang kabuuang halaga ng enerhiyang inilabas sa pinagmulan ng lindol.
== Mga nangyaring lindol ==
* [[Lindol sa Luzon noong 1863]]
* [[Lindol sa Luzon noong 1990]]
* [[Lindol sa Hayti noong 2010]]
[[Kategorya:Lindol]]
[[Kategorya:Mga likas na kaganapan]]
{{agham-stub}}
17s7ht6f19w826yo4wtj7xnjyg97zai
1961004
1961003
2022-08-06T21:32:15Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
[[File:Quake epicenters 1963-98.png|thumb|300px|Ang pandaigdigang mga episentro ng mga lindol, 1963–1998]]
[[Image:Plates tect2 en.svg|thumb|Mapa ng [[mundo]] na nagpapakita ng [[litospero]] na hinati sa 15 pangunahing [[tektonika ng plaka]].]]
[[Image:Plate tectonics map.gif|thumb|Tektonika ng plaka mula sa [[NASA]]]]
Ang '''lindol''' ay sanhi ng isang mabilis na paglabas ng enerhiya na nang-gagaling sa ilalim ng lupa. Madalas, ang mga lindol ay sanhi ng pag-galaw ng fault sa ibabaw na bahagi ng mundo (''crust''). Ang enerhiyang lumalabas ay sumasanga sa lahat ng direksiyon mula sa kanyang pinanggalingan, ang pokus, sa anyo ng mga seismikong alon. Ang anyo ng mga seismikong alon ay maihahalintulad sa anyo ng payapang tubig na hinulugan ng isang bato. Kahit na ang enerhiya ay mabilis na nababawasan habang ito ay papalayo sa pokus, may mga sensitibong kagamitan na nakatalaga sa iba’t ibang panig ng mundo para itala ang mga pangyayaring may kinalaman sa pagyanig ng lupa.
==Sanhi ng lindol==
{{main|Singsing ng Apoy ng Pasipiko}}
Ang mga lindol, pagputok ng [[bulkan]], pagkakabuo ng mga [[bundok]] at mga [[trench]] ng [[karagatan]] ay nangyayari sa mga hangganan ng [[tektonika ng plaka]] na tinatawag na mga [[fault]]. Ang mga lindol ay karaniwan sa mga sona ng [[subduksiyon]]. Ang [[San Andreas Fault]] sa [[California]] ang isang halimbawa ng hangganan na nagpapakita ng paggalaw sa kanan.Ang paggalaw ng mga [[tektonika ng plaka]] ay mula 0 hanggang 10 sentimetro kada taon..{{sfn|Read|Watson|1975}}. Ang [[subduksiyon]] ng [[Plaka ng Dagat Pilipinas]] ay nangyayari sa silangang margin ng kapuluan kasama ng [[trench ng Pilipinas]] at sa hilaga ang [[Trough]] ng silangang Luzon. Sa kanluran ng Luzon ang [[Plakas ng Sunda]] na pababa pasilangan kasama ng mga serye ng mga trench kabilang ang [[Trench ng Maynila]] sa hilaga. Sa hilaga at timog na terminasyon, ang subduksiyon ng Trench ng Maynila ay pinipigil ng pagbabanggaang arko kontinente sa pagitan ng arko ng Pilipinas at kontinental na margin ng Eurasya sa Taiwan at sa pagitan ng Blokeng Sulu-Borneo at Luzon sa Mindoro. Ang fault ng Pilipinas na may habang higit sa 1,200 km sa loob ng arko ng Pilipinas ay aktibo sa paglilindol. Ito ay nauugnay sa mga labis na malakas na lindol sa Pilipinas gaya ng [[Lindol sa Luzon noong 1990]] na may magnitud na 7.6 noong 1990.<ref>https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us6000i5rd/region-info</ref>
== Magnitud ==
Ang malakas na enerhiya na nilalabas ng mga atomikong pagsabog o ng mga pagputok ng bulkan ay maaring makapagdulot ng lindol, ngunit ang mga pangyayaring ito ay maituturing na mahina at madalang. Mayroong sapat ng patunay na ang mundo ay hindi isang statik na planeta. Ayon din sa ilang pag-aaral, ang pang-ibabaw na kalatagan ng mundo ay umaangat paminsan-minsan. Patunay dito ang mga ilang sinaunang parte ng kalatagan ng mundo na noon ay nasa mababang lugar na ngayon ay may ilang metro na angat sa pinakamataas na antas ng alon. Sa kabilang banda naman, ay may pagkakataon din na nagkakaroon ng matinding pagbaba ng lupa. Karagdagan sa mga patayong pag-iiba na mga nabanggit ang pagkawala ng pagkakahanay ng mga bakuran o kalsada, at iba pang mga struktura na nagpapakita ng pahalang na paggalaw. Ang mga paggalaw na ito ay karaniwang maikakabit sa malalaking bitak sa pang-ibabaw na kalatagan ng mundo na tinatawag na fault.
== Pagsasaliksik ==
Ayon sa mga siyentipikong nag-aaral ng seismolohiya, mayroong mga paraan upang masukat ang laki ng isang lindol – katindihan (Ingles: ''intensity'') at kalakasan (Ingles: ''magnitude''). Ang katindihan ay tumutukoy sa antas ng pinsala sa isang lugar na dulot ng isang lindol. Sa pagkakaroon ng mga seismograpo, naging malinaw ang pagkakaroon ng siyentipikong paraan ng pagsusukat batay sa seismikong talaan sa halip na paggamit ng mga walang katiyakang pansariling taya at opinyon na nakabatay lamang sa pinsala. Ang paraan ng pagsukat na ito ay tinatawag na kalakasan. Ito ay nakabatay sa masusing pagsusuri ng mga datos mga seismikong tala (at iba pang mga pamamaraan) para matantiya ang kabuuang halaga ng enerhiyang inilabas sa pinagmulan ng lindol.
== Mga nangyaring lindol ==
* [[Lindol sa Luzon noong 1863]]
* [[Lindol sa Luzon noong 1990]]
* [[Lindol sa Hayti noong 2010]]
[[Kategorya:Lindol]]
[[Kategorya:Mga likas na kaganapan]]
{{agham-stub}}
qk0w5om71obg6dqkjtxvqfjd67fxqzw
1961009
1961004
2022-08-06T21:48:15Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
[[File:Quake epicenters 1963-98.png|thumb|300px|Ang pandaigdigang mga episentro ng mga lindol, 1963–1998]]
[[Image:Plates tect2 en.svg|thumb|Mapa ng [[mundo]] na nagpapakita ng [[litospero]] na hinati sa 15 pangunahing [[tektonika ng plaka]].]]
[[Image:Plate tectonics map.gif|thumb|Tektonika ng plaka mula sa [[NASA]]]]
Ang '''lindol''' ay sanhi ng isang mabilis na paglabas ng enerhiya na nang-gagaling sa ilalim ng lupa. Madalas, ang mga lindol ay sanhi ng pag-galaw ng fault sa ibabaw na bahagi ng mundo (''crust''). Ang enerhiyang lumalabas ay sumasanga sa lahat ng direksiyon mula sa kanyang pinanggalingan, ang pokus, sa anyo ng mga seismikong alon. Ang anyo ng mga seismikong alon ay maihahalintulad sa anyo ng payapang tubig na hinulugan ng isang bato. Kahit na ang enerhiya ay mabilis na nababawasan habang ito ay papalayo sa pokus, may mga sensitibong kagamitan na nakatalaga sa iba’t ibang panig ng mundo para itala ang mga pangyayaring may kinalaman sa pagyanig ng lupa.
==Sanhi ng lindol==
{{main|Singsing ng Apoy ng Pasipiko}}
[[Talaksan:Pacific Ring of Fire.svg|thumb|412x412px|Ang [[Singsing ng Apoy na Pasipiko]].]]
[[File:EQs 1900-2013 worldseis.png|thumb|upright=1.4|Mga [[lindol]] sa mundo (1900–2013)<br />[[File:Pictogram Ski Slope red.svg|12px]]: Mga lindol na magnitud na ≥ 7.0 (lalim na 0–69km)<br />[[File:RouteIndustriekultur Siedlung Symbol.svg|12px]]: Mga aktibong [[bulkan]]]]
[[File:Global subducted slabs USGS.png|thumb|upright=1.4|Global map of subduction zones, with subducted slabs contoured by depth]]
[[File:Active Margin.svg|thumb|Sona ng [[subduksiyon]]]]
Ang mga lindol, pagputok ng [[bulkan]], pagkakabuo ng mga [[bundok]] at mga [[trench]] ng [[karagatan]] ay nangyayari sa mga hangganan ng [[tektonika ng plaka]] na tinatawag na mga [[fault]]. Ang mga lindol ay karaniwan sa mga sona ng [[subduksiyon]]. Ang [[San Andreas Fault]] sa [[California]] ang isang halimbawa ng hangganan na nagpapakita ng paggalaw sa kanan.Ang paggalaw ng mga [[tektonika ng plaka]] ay mula 0 hanggang 10 sentimetro kada taon..{{sfn|Read|Watson|1975}}. Ang [[subduksiyon]] ng [[Plaka ng Dagat Pilipinas]] ay nangyayari sa silangang margin ng kapuluan kasama ng [[trench ng Pilipinas]] at sa hilaga ang [[Trough]] ng silangang Luzon. Sa kanluran ng Luzon ang [[Plakas ng Sunda]] na pababa pasilangan kasama ng mga serye ng mga trench kabilang ang [[Trench ng Maynila]] sa hilaga. Sa hilaga at timog na terminasyon, ang subduksiyon ng Trench ng Maynila ay pinipigil ng pagbabanggaang arko kontinente sa pagitan ng arko ng Pilipinas at kontinental na margin ng Eurasya sa Taiwan at sa pagitan ng Blokeng Sulu-Borneo at Luzon sa Mindoro. Ang fault ng Pilipinas na may habang higit sa 1,200 km sa loob ng arko ng Pilipinas ay aktibo sa paglilindol. Ito ay nauugnay sa mga labis na malakas na lindol sa Pilipinas gaya ng [[Lindol sa Luzon noong 1990]] na may magnitud na 7.6 noong 1990.<ref>https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us6000i5rd/region-info</ref>
== Magnitud ==
Ang malakas na enerhiya na nilalabas ng mga atomikong pagsabog o ng mga pagputok ng bulkan ay maaring makapagdulot ng lindol, ngunit ang mga pangyayaring ito ay maituturing na mahina at madalang. Mayroong sapat ng patunay na ang mundo ay hindi isang statik na planeta. Ayon din sa ilang pag-aaral, ang pang-ibabaw na kalatagan ng mundo ay umaangat paminsan-minsan. Patunay dito ang mga ilang sinaunang parte ng kalatagan ng mundo na noon ay nasa mababang lugar na ngayon ay may ilang metro na angat sa pinakamataas na antas ng alon. Sa kabilang banda naman, ay may pagkakataon din na nagkakaroon ng matinding pagbaba ng lupa. Karagdagan sa mga patayong pag-iiba na mga nabanggit ang pagkawala ng pagkakahanay ng mga bakuran o kalsada, at iba pang mga struktura na nagpapakita ng pahalang na paggalaw. Ang mga paggalaw na ito ay karaniwang maikakabit sa malalaking bitak sa pang-ibabaw na kalatagan ng mundo na tinatawag na fault.
== Pagsasaliksik ==
Ayon sa mga siyentipikong nag-aaral ng seismolohiya, mayroong mga paraan upang masukat ang laki ng isang lindol – katindihan (Ingles: ''intensity'') at kalakasan (Ingles: ''magnitude''). Ang katindihan ay tumutukoy sa antas ng pinsala sa isang lugar na dulot ng isang lindol. Sa pagkakaroon ng mga seismograpo, naging malinaw ang pagkakaroon ng siyentipikong paraan ng pagsusukat batay sa seismikong talaan sa halip na paggamit ng mga walang katiyakang pansariling taya at opinyon na nakabatay lamang sa pinsala. Ang paraan ng pagsukat na ito ay tinatawag na kalakasan. Ito ay nakabatay sa masusing pagsusuri ng mga datos mga seismikong tala (at iba pang mga pamamaraan) para matantiya ang kabuuang halaga ng enerhiyang inilabas sa pinagmulan ng lindol.
== Mga nangyaring lindol ==
* [[Lindol sa Luzon noong 1863]]
* [[Lindol sa Luzon noong 1990]]
* [[Lindol sa Hayti noong 2010]]
[[Kategorya:Lindol]]
[[Kategorya:Mga likas na kaganapan]]
{{agham-stub}}
40co4dtad6smcav54xhsdhlgcuwlnmn
1961010
1961009
2022-08-06T21:49:19Z
Xsqwiypb
120901
/* Sanhi ng lindol */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Quake epicenters 1963-98.png|thumb|300px|Ang pandaigdigang mga episentro ng mga lindol, 1963–1998]]
[[Image:Plates tect2 en.svg|thumb|Mapa ng [[mundo]] na nagpapakita ng [[litospero]] na hinati sa 15 pangunahing [[tektonika ng plaka]].]]
[[Image:Plate tectonics map.gif|thumb|Tektonika ng plaka mula sa [[NASA]]]]
Ang '''lindol''' ay sanhi ng isang mabilis na paglabas ng enerhiya na nang-gagaling sa ilalim ng lupa. Madalas, ang mga lindol ay sanhi ng pag-galaw ng fault sa ibabaw na bahagi ng mundo (''crust''). Ang enerhiyang lumalabas ay sumasanga sa lahat ng direksiyon mula sa kanyang pinanggalingan, ang pokus, sa anyo ng mga seismikong alon. Ang anyo ng mga seismikong alon ay maihahalintulad sa anyo ng payapang tubig na hinulugan ng isang bato. Kahit na ang enerhiya ay mabilis na nababawasan habang ito ay papalayo sa pokus, may mga sensitibong kagamitan na nakatalaga sa iba’t ibang panig ng mundo para itala ang mga pangyayaring may kinalaman sa pagyanig ng lupa.
==Sanhi ng lindol==
{{main|Singsing ng Apoy ng Pasipiko}}
[[Talaksan:Pacific Ring of Fire.svg|thumb|412x412px|left|Ang [[Singsing ng Apoy ng Pasipiko]].]]
[[File:EQs 1900-2013 worldseis.png|thumb|upright=1.4|left|Mga [[lindol]] sa mundo (1900–2013)<br />[[File:Pictogram Ski Slope red.svg|12px]]: Mga lindol na magnitud na ≥ 7.0 (lalim na 0–69km)<br />[[File:RouteIndustriekultur Siedlung Symbol.svg|12px]]: Mga aktibong [[bulkan]]]]
[[File:Global subducted slabs USGS.png|thumb|upright=1.4|Global map of subduction zones, with subducted slabs contoured by depth]]
[[File:Active Margin.svg|thumb|Sona ng [[subduksiyon]]]]
Ang mga lindol, pagputok ng [[bulkan]], pagkakabuo ng mga [[bundok]] at mga [[trench]] ng [[karagatan]] ay nangyayari sa mga hangganan ng [[tektonika ng plaka]] na tinatawag na mga [[fault]]. Ang mga lindol ay karaniwan sa mga sona ng [[subduksiyon]]. Ang [[San Andreas Fault]] sa [[California]] ang isang halimbawa ng hangganan na nagpapakita ng paggalaw sa kanan.Ang paggalaw ng mga [[tektonika ng plaka]] ay mula 0 hanggang 10 sentimetro kada taon..{{sfn|Read|Watson|1975}}. Ang [[subduksiyon]] ng [[Plaka ng Dagat Pilipinas]] ay nangyayari sa silangang margin ng kapuluan kasama ng [[trench ng Pilipinas]] at sa hilaga ang [[Trough]] ng silangang Luzon. Sa kanluran ng Luzon ang [[Plakas ng Sunda]] na pababa pasilangan kasama ng mga serye ng mga trench kabilang ang [[Trench ng Maynila]] sa hilaga. Sa hilaga at timog na terminasyon, ang subduksiyon ng Trench ng Maynila ay pinipigil ng pagbabanggaang arko kontinente sa pagitan ng arko ng Pilipinas at kontinental na margin ng Eurasya sa Taiwan at sa pagitan ng Blokeng Sulu-Borneo at Luzon sa Mindoro. Ang fault ng Pilipinas na may habang higit sa 1,200 km sa loob ng arko ng Pilipinas ay aktibo sa paglilindol. Ito ay nauugnay sa mga labis na malakas na lindol sa Pilipinas gaya ng [[Lindol sa Luzon noong 1990]] na may magnitud na 7.6 noong 1990.<ref>https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us6000i5rd/region-info</ref>
== Magnitud ==
Ang malakas na enerhiya na nilalabas ng mga atomikong pagsabog o ng mga pagputok ng bulkan ay maaring makapagdulot ng lindol, ngunit ang mga pangyayaring ito ay maituturing na mahina at madalang. Mayroong sapat ng patunay na ang mundo ay hindi isang statik na planeta. Ayon din sa ilang pag-aaral, ang pang-ibabaw na kalatagan ng mundo ay umaangat paminsan-minsan. Patunay dito ang mga ilang sinaunang parte ng kalatagan ng mundo na noon ay nasa mababang lugar na ngayon ay may ilang metro na angat sa pinakamataas na antas ng alon. Sa kabilang banda naman, ay may pagkakataon din na nagkakaroon ng matinding pagbaba ng lupa. Karagdagan sa mga patayong pag-iiba na mga nabanggit ang pagkawala ng pagkakahanay ng mga bakuran o kalsada, at iba pang mga struktura na nagpapakita ng pahalang na paggalaw. Ang mga paggalaw na ito ay karaniwang maikakabit sa malalaking bitak sa pang-ibabaw na kalatagan ng mundo na tinatawag na fault.
== Pagsasaliksik ==
Ayon sa mga siyentipikong nag-aaral ng seismolohiya, mayroong mga paraan upang masukat ang laki ng isang lindol – katindihan (Ingles: ''intensity'') at kalakasan (Ingles: ''magnitude''). Ang katindihan ay tumutukoy sa antas ng pinsala sa isang lugar na dulot ng isang lindol. Sa pagkakaroon ng mga seismograpo, naging malinaw ang pagkakaroon ng siyentipikong paraan ng pagsusukat batay sa seismikong talaan sa halip na paggamit ng mga walang katiyakang pansariling taya at opinyon na nakabatay lamang sa pinsala. Ang paraan ng pagsukat na ito ay tinatawag na kalakasan. Ito ay nakabatay sa masusing pagsusuri ng mga datos mga seismikong tala (at iba pang mga pamamaraan) para matantiya ang kabuuang halaga ng enerhiyang inilabas sa pinagmulan ng lindol.
== Mga nangyaring lindol ==
* [[Lindol sa Luzon noong 1863]]
* [[Lindol sa Luzon noong 1990]]
* [[Lindol sa Hayti noong 2010]]
[[Kategorya:Lindol]]
[[Kategorya:Mga likas na kaganapan]]
{{agham-stub}}
r4cg7p061bfjx7v6ukem9d3tk5k8aoe
1961012
1961010
2022-08-06T22:03:44Z
Xsqwiypb
120901
/* Sanhi ng lindol */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Quake epicenters 1963-98.png|thumb|300px|Ang pandaigdigang mga episentro ng mga lindol, 1963–1998]]
[[Image:Plates tect2 en.svg|thumb|Mapa ng [[mundo]] na nagpapakita ng [[litospero]] na hinati sa 15 pangunahing [[tektonika ng plaka]].]]
[[Image:Plate tectonics map.gif|thumb|Tektonika ng plaka mula sa [[NASA]]]]
Ang '''lindol''' ay sanhi ng isang mabilis na paglabas ng enerhiya na nang-gagaling sa ilalim ng lupa. Madalas, ang mga lindol ay sanhi ng pag-galaw ng fault sa ibabaw na bahagi ng mundo (''crust''). Ang enerhiyang lumalabas ay sumasanga sa lahat ng direksiyon mula sa kanyang pinanggalingan, ang pokus, sa anyo ng mga seismikong alon. Ang anyo ng mga seismikong alon ay maihahalintulad sa anyo ng payapang tubig na hinulugan ng isang bato. Kahit na ang enerhiya ay mabilis na nababawasan habang ito ay papalayo sa pokus, may mga sensitibong kagamitan na nakatalaga sa iba’t ibang panig ng mundo para itala ang mga pangyayaring may kinalaman sa pagyanig ng lupa.
==Sanhi ng lindol==
{{main|Singsing ng Apoy ng Pasipiko}}
[[Talaksan:Pacific Ring of Fire.svg|thumb|412x412px|left|Ang [[Singsing ng Apoy ng Pasipiko]].]]
[[File:EQs 1900-2013 worldseis.png|thumb|upright=1.4|left|Mga [[lindol]] sa mundo (1900–2013)<br />[[File:Pictogram Ski Slope red.svg|12px]]: Mga lindol na magnitud na ≥ 7.0 (lalim na 0–69km)<br />[[File:RouteIndustriekultur Siedlung Symbol.svg|12px]]: Mga aktibong [[bulkan]]]]
[[File:Global subducted slabs USGS.png|thumb|upright=1.4|Global map of subduction zones, with subducted slabs contoured by depth]]
[[File:Active Margin.svg|thumb|Sona ng [[subduksiyon]]]]
Ang mga lindol, pagputok ng [[bulkan]], pagkakabuo ng mga [[bundok]] at mga [[trench]] ng [[karagatan]] ay nangyayari sa mga hangganan ng [[tektonika ng plaka]] na tinatawag na mga [[fault]]. Ang mga lindol ay karaniwan sa mga sona ng [[subduksiyon]]. Ang [[San Andreas Fault]] sa [[California]] ang isang halimbawa ng hangganan na nagpapakita ng paggalaw sa kanan.Ang paggalaw ng mga [[tektonika ng plaka]] ay mula 0 hanggang 10 sentimetro kada taon..{{sfn|Read|Watson|1975}}. Ang [[subduksiyon]] ng [[Plaka ng Dagat Pilipinas]] ay nangyayari sa silangang margin ng kapuluan kasama ng [[trench ng Pilipinas]] at sa hilaga ang [[Trough]] ng silangang Luzon. Sa kanluran ng Luzon ang [[Plakas ng Sunda]] na pababa pasilangan kasama ng mga serye ng mga trench kabilang ang [[Trench ng Maynila]] sa hilaga. Sa hilaga at timog na terminasyon, ang subduksiyon ng Trench ng Maynila ay pinipigil ng pagbabanggaang arko kontinente sa pagitan ng arko ng Pilipinas at kontinental na margin ng Eurasya sa Taiwan at sa pagitan ng Blokeng Sulu-Borneo at Luzon sa Mindoro. Ang fault ng Pilipinas na may habang higit sa 1,200 km sa loob ng arko ng Pilipinas ay aktibo sa paglilindol. Ito ay nauugnay sa mga labis na malakas na lindol sa Pilipinas gaya ng [[Lindol sa Luzon noong 1990]] na may magnitud na 7.6 noong 1990.<ref>https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us6000i5rd/region-info</ref> Ang '''[[Singsing ng Apoy ng Pasipiko]]''' ay isang direktang reulta ng [[tektonika ng plaka]] sa galaw banggaan at pagkawasak ng plaka ng [[litospero]] sa ilalim at paligid ng [[Karagatang Pasipiko]].<ref name=":5">{{cite web|url=http://pubs.usgs.gov/publications/text/slabs.html|title=Moving slabs|work=This Dynamic Earth|publisher=USGS}}</ref> Ang mga banggaan ay lumilkha ng tuloy tuloy na serye ng mga [[sona ng subduksiyon]] kung saan ang mga [[bulkan]] at [[lindol]] ay nangyayari.
== Magnitud ==
Ang malakas na enerhiya na nilalabas ng mga atomikong pagsabog o ng mga pagputok ng bulkan ay maaring makapagdulot ng lindol, ngunit ang mga pangyayaring ito ay maituturing na mahina at madalang. Mayroong sapat ng patunay na ang mundo ay hindi isang statik na planeta. Ayon din sa ilang pag-aaral, ang pang-ibabaw na kalatagan ng mundo ay umaangat paminsan-minsan. Patunay dito ang mga ilang sinaunang parte ng kalatagan ng mundo na noon ay nasa mababang lugar na ngayon ay may ilang metro na angat sa pinakamataas na antas ng alon. Sa kabilang banda naman, ay may pagkakataon din na nagkakaroon ng matinding pagbaba ng lupa. Karagdagan sa mga patayong pag-iiba na mga nabanggit ang pagkawala ng pagkakahanay ng mga bakuran o kalsada, at iba pang mga struktura na nagpapakita ng pahalang na paggalaw. Ang mga paggalaw na ito ay karaniwang maikakabit sa malalaking bitak sa pang-ibabaw na kalatagan ng mundo na tinatawag na fault.
== Pagsasaliksik ==
Ayon sa mga siyentipikong nag-aaral ng seismolohiya, mayroong mga paraan upang masukat ang laki ng isang lindol – katindihan (Ingles: ''intensity'') at kalakasan (Ingles: ''magnitude''). Ang katindihan ay tumutukoy sa antas ng pinsala sa isang lugar na dulot ng isang lindol. Sa pagkakaroon ng mga seismograpo, naging malinaw ang pagkakaroon ng siyentipikong paraan ng pagsusukat batay sa seismikong talaan sa halip na paggamit ng mga walang katiyakang pansariling taya at opinyon na nakabatay lamang sa pinsala. Ang paraan ng pagsukat na ito ay tinatawag na kalakasan. Ito ay nakabatay sa masusing pagsusuri ng mga datos mga seismikong tala (at iba pang mga pamamaraan) para matantiya ang kabuuang halaga ng enerhiyang inilabas sa pinagmulan ng lindol.
== Mga nangyaring lindol ==
* [[Lindol sa Luzon noong 1863]]
* [[Lindol sa Luzon noong 1990]]
* [[Lindol sa Hayti noong 2010]]
[[Kategorya:Lindol]]
[[Kategorya:Mga likas na kaganapan]]
{{agham-stub}}
5c50pz1zm47s7bxqwtcfunmjs2tydtv
1961013
1961012
2022-08-06T22:04:21Z
Xsqwiypb
120901
/* Sanhi ng lindol */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Quake epicenters 1963-98.png|thumb|300px|Ang pandaigdigang mga episentro ng mga lindol, 1963–1998]]
[[Image:Plates tect2 en.svg|thumb|Mapa ng [[mundo]] na nagpapakita ng [[litospero]] na hinati sa 15 pangunahing [[tektonika ng plaka]].]]
[[Image:Plate tectonics map.gif|thumb|Tektonika ng plaka mula sa [[NASA]]]]
Ang '''lindol''' ay sanhi ng isang mabilis na paglabas ng enerhiya na nang-gagaling sa ilalim ng lupa. Madalas, ang mga lindol ay sanhi ng pag-galaw ng fault sa ibabaw na bahagi ng mundo (''crust''). Ang enerhiyang lumalabas ay sumasanga sa lahat ng direksiyon mula sa kanyang pinanggalingan, ang pokus, sa anyo ng mga seismikong alon. Ang anyo ng mga seismikong alon ay maihahalintulad sa anyo ng payapang tubig na hinulugan ng isang bato. Kahit na ang enerhiya ay mabilis na nababawasan habang ito ay papalayo sa pokus, may mga sensitibong kagamitan na nakatalaga sa iba’t ibang panig ng mundo para itala ang mga pangyayaring may kinalaman sa pagyanig ng lupa.
==Sanhi ng lindol==
{{main|Singsing ng Apoy ng Pasipiko}}
[[Talaksan:Pacific Ring of Fire.svg|thumb|412x412px|left|Ang [[Singsing ng Apoy ng Pasipiko]].]]
[[File:EQs 1900-2013 worldseis.png|thumb|upright=1.4|left|Mga [[lindol]] sa mundo (1900–2013)<br />[[File:Pictogram Ski Slope red.svg|12px]]: Mga lindol na magnitud na ≥ 7.0 (lalim na 0–69km)<br />[[File:RouteIndustriekultur Siedlung Symbol.svg|12px]]: Mga aktibong [[bulkan]]]]
[[File:Global subducted slabs USGS.png|thumb|upright=1.4|Global map of subduction zones, with subducted slabs contoured by depth]]
[[File:Active Margin.svg|thumb|Sona ng [[subduksiyon]]]]
Ang mga lindol, pagputok ng [[bulkan]], pagkakabuo ng mga [[bundok]] at mga [[trench]] ng [[karagatan]] ay nangyayari sa mga hangganan ng [[tektonika ng plaka]] na tinatawag na mga [[fault]]. Ang mga lindol ay karaniwan sa mga sona ng [[subduksiyon]]. Ang [[San Andreas Fault]] sa [[California]] ang isang halimbawa ng hangganan na nagpapakita ng paggalaw sa kanan.Ang paggalaw ng mga [[tektonika ng plaka]] ay mula 0 hanggang 10 sentimetro kada taon..{{sfn|Read|Watson|1975}}. Ang [[subduksiyon]] ng [[Plaka ng Dagat Pilipinas]] ay nangyayari sa silangang margin ng kapuluan kasama ng [[trench ng Pilipinas]] at sa hilaga ang [[Trough]] ng silangang Luzon. Sa kanluran ng Luzon ang [[Plakas ng Sunda]] na pababa pasilangan kasama ng mga serye ng mga trench kabilang ang [[Trench ng Maynila]] sa hilaga. Sa hilaga at timog na terminasyon, ang subduksiyon ng Trench ng Maynila ay pinipigil ng pagbabanggaang arko kontinente sa pagitan ng arko ng Pilipinas at kontinental na margin ng Eurasya sa Taiwan at sa pagitan ng Blokeng Sulu-Borneo at Luzon sa Mindoro. Ang fault ng Pilipinas na may habang higit sa 1,200 km sa loob ng arko ng Pilipinas ay aktibo sa paglilindol. Ito ay nauugnay sa mga labis na malakas na lindol sa Pilipinas gaya ng [[Lindol sa Luzon noong 1990]] na may magnitud na 7.6 noong 1990.<ref>https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us6000i5rd/region-info</ref> Ang '''[[Singsing ng Apoy ng Pasipiko]]''' ay isang direktang reulta ng [[tektonika ng plaka]] sa galaw, banggaan at pagkawasak ng plaka ng [[litospero]] sa ilalim at paligid ng [[Karagatang Pasipiko]].<ref name=":5">{{cite web|url=http://pubs.usgs.gov/publications/text/slabs.html|title=Moving slabs|work=This Dynamic Earth|publisher=USGS}}</ref> Ang mga banggaan ay lumilkha ng tuloy tuloy na serye ng mga [[sona ng subduksiyon]] kung saan ang mga [[bulkan]] at [[lindol]] ay nangyayari.
== Magnitud ==
Ang malakas na enerhiya na nilalabas ng mga atomikong pagsabog o ng mga pagputok ng bulkan ay maaring makapagdulot ng lindol, ngunit ang mga pangyayaring ito ay maituturing na mahina at madalang. Mayroong sapat ng patunay na ang mundo ay hindi isang statik na planeta. Ayon din sa ilang pag-aaral, ang pang-ibabaw na kalatagan ng mundo ay umaangat paminsan-minsan. Patunay dito ang mga ilang sinaunang parte ng kalatagan ng mundo na noon ay nasa mababang lugar na ngayon ay may ilang metro na angat sa pinakamataas na antas ng alon. Sa kabilang banda naman, ay may pagkakataon din na nagkakaroon ng matinding pagbaba ng lupa. Karagdagan sa mga patayong pag-iiba na mga nabanggit ang pagkawala ng pagkakahanay ng mga bakuran o kalsada, at iba pang mga struktura na nagpapakita ng pahalang na paggalaw. Ang mga paggalaw na ito ay karaniwang maikakabit sa malalaking bitak sa pang-ibabaw na kalatagan ng mundo na tinatawag na fault.
== Pagsasaliksik ==
Ayon sa mga siyentipikong nag-aaral ng seismolohiya, mayroong mga paraan upang masukat ang laki ng isang lindol – katindihan (Ingles: ''intensity'') at kalakasan (Ingles: ''magnitude''). Ang katindihan ay tumutukoy sa antas ng pinsala sa isang lugar na dulot ng isang lindol. Sa pagkakaroon ng mga seismograpo, naging malinaw ang pagkakaroon ng siyentipikong paraan ng pagsusukat batay sa seismikong talaan sa halip na paggamit ng mga walang katiyakang pansariling taya at opinyon na nakabatay lamang sa pinsala. Ang paraan ng pagsukat na ito ay tinatawag na kalakasan. Ito ay nakabatay sa masusing pagsusuri ng mga datos mga seismikong tala (at iba pang mga pamamaraan) para matantiya ang kabuuang halaga ng enerhiyang inilabas sa pinagmulan ng lindol.
== Mga nangyaring lindol ==
* [[Lindol sa Luzon noong 1863]]
* [[Lindol sa Luzon noong 1990]]
* [[Lindol sa Hayti noong 2010]]
[[Kategorya:Lindol]]
[[Kategorya:Mga likas na kaganapan]]
{{agham-stub}}
igfssf576055l9gjq5rxh5teskmev8h
1961015
1961013
2022-08-06T22:05:50Z
Xsqwiypb
120901
/* Sanhi ng lindol */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Quake epicenters 1963-98.png|thumb|300px|Ang pandaigdigang mga episentro ng mga lindol, 1963–1998]]
[[Image:Plates tect2 en.svg|thumb|Mapa ng [[mundo]] na nagpapakita ng [[litospero]] na hinati sa 15 pangunahing [[tektonika ng plaka]].]]
[[Image:Plate tectonics map.gif|thumb|Tektonika ng plaka mula sa [[NASA]]]]
Ang '''lindol''' ay sanhi ng isang mabilis na paglabas ng enerhiya na nang-gagaling sa ilalim ng lupa. Madalas, ang mga lindol ay sanhi ng pag-galaw ng fault sa ibabaw na bahagi ng mundo (''crust''). Ang enerhiyang lumalabas ay sumasanga sa lahat ng direksiyon mula sa kanyang pinanggalingan, ang pokus, sa anyo ng mga seismikong alon. Ang anyo ng mga seismikong alon ay maihahalintulad sa anyo ng payapang tubig na hinulugan ng isang bato. Kahit na ang enerhiya ay mabilis na nababawasan habang ito ay papalayo sa pokus, may mga sensitibong kagamitan na nakatalaga sa iba’t ibang panig ng mundo para itala ang mga pangyayaring may kinalaman sa pagyanig ng lupa.
==Sanhi ng lindol==
{{main|Singsing ng Apoy ng Pasipiko}}
[[Talaksan:Pacific Ring of Fire.svg|thumb|412x412px|left|Ang [[Singsing ng Apoy ng Pasipiko]].]]
[[File:EQs 1900-2013 worldseis.png|thumb|upright=1.4|left|Mga [[lindol]] sa mundo (1900–2013)<br />[[File:Pictogram Ski Slope red.svg|12px]]: Mga lindol na magnitud na ≥ 7.0 (lalim na 0–69km)<br />[[File:RouteIndustriekultur Siedlung Symbol.svg|12px]]: Mga aktibong [[bulkan]]]]
[[File:Global subducted slabs USGS.png|thumb|upright=1.4|Global map of subduction zones, with subducted slabs contoured by depth]]
[[File:Active Margin.svg|thumb|Sona ng [[subduksiyon]]]]
Ang mga lindol, pagputok ng [[bulkan]], pagkakabuo ng mga [[bundok]] at mga [[trench]] ng [[karagatan]] ay nangyayari sa mga hangganan ng [[tektonika ng plaka]] na tinatawag na mga [[fault]]. Ang mga lindol ay karaniwan sa mga sona ng [[subduksiyon]]. Ang [[San Andreas Fault]] sa [[California]] ang isang halimbawa ng hangganan na nagpapakita ng paggalaw sa kanan.Ang paggalaw ng mga [[tektonika ng plaka]] ay mula 0 hanggang 10 sentimetro kada taon..{{sfn|Read|Watson|1975}}. Ang [[subduksiyon]] ng [[Plaka ng Dagat Pilipinas]] ay nangyayari sa silangang margin ng kapuluan kasama ng [[trench ng Pilipinas]] at sa hilaga ang [[Trough]] ng silangang Luzon. Sa kanluran ng Luzon ang [[Plakas ng Sunda]] na pababa pasilangan kasama ng mga serye ng mga trench kabilang ang [[Trench ng Maynila]] sa hilaga. Sa hilaga at timog na terminasyon, ang subduksiyon ng Trench ng Maynila ay pinipigil ng pagbabanggaang arko kontinente sa pagitan ng arko ng Pilipinas at kontinental na margin ng Eurasya sa Taiwan at sa pagitan ng Blokeng Sulu-Borneo at Luzon sa Mindoro. Ang fault ng Pilipinas na may habang higit sa 1,200 km sa loob ng arko ng Pilipinas ay aktibo sa paglilindol. Ito ay nauugnay sa mga labis na malakas na lindol sa Pilipinas gaya ng [[Lindol sa Luzon noong 1990]] na may magnitud na 7.6 noong 1990.<ref>https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us6000i5rd/region-info</ref> Ang '''[[Singsing ng Apoy ng Pasipiko]]''' ay isang direktang resulta ng [[tektonika ng plaka]] sa galaw, banggaan at pagkawasak ng plaka ng [[litospero]] sa ilalim at paligid ng [[Karagatang Pasipiko]].<ref name=":5">{{cite web|url=http://pubs.usgs.gov/publications/text/slabs.html|title=Moving slabs|work=This Dynamic Earth|publisher=USGS}}</ref> Ang mga banggaan ay lumilkha ng tuloy tuloy na serye ng mga [[sona ng subduksiyon]] kung saan ang mga [[bulkan]] at [[lindol]] ay nangyayari.
== Magnitud ==
Ang malakas na enerhiya na nilalabas ng mga atomikong pagsabog o ng mga pagputok ng bulkan ay maaring makapagdulot ng lindol, ngunit ang mga pangyayaring ito ay maituturing na mahina at madalang. Mayroong sapat ng patunay na ang mundo ay hindi isang statik na planeta. Ayon din sa ilang pag-aaral, ang pang-ibabaw na kalatagan ng mundo ay umaangat paminsan-minsan. Patunay dito ang mga ilang sinaunang parte ng kalatagan ng mundo na noon ay nasa mababang lugar na ngayon ay may ilang metro na angat sa pinakamataas na antas ng alon. Sa kabilang banda naman, ay may pagkakataon din na nagkakaroon ng matinding pagbaba ng lupa. Karagdagan sa mga patayong pag-iiba na mga nabanggit ang pagkawala ng pagkakahanay ng mga bakuran o kalsada, at iba pang mga struktura na nagpapakita ng pahalang na paggalaw. Ang mga paggalaw na ito ay karaniwang maikakabit sa malalaking bitak sa pang-ibabaw na kalatagan ng mundo na tinatawag na fault.
== Pagsasaliksik ==
Ayon sa mga siyentipikong nag-aaral ng seismolohiya, mayroong mga paraan upang masukat ang laki ng isang lindol – katindihan (Ingles: ''intensity'') at kalakasan (Ingles: ''magnitude''). Ang katindihan ay tumutukoy sa antas ng pinsala sa isang lugar na dulot ng isang lindol. Sa pagkakaroon ng mga seismograpo, naging malinaw ang pagkakaroon ng siyentipikong paraan ng pagsusukat batay sa seismikong talaan sa halip na paggamit ng mga walang katiyakang pansariling taya at opinyon na nakabatay lamang sa pinsala. Ang paraan ng pagsukat na ito ay tinatawag na kalakasan. Ito ay nakabatay sa masusing pagsusuri ng mga datos mga seismikong tala (at iba pang mga pamamaraan) para matantiya ang kabuuang halaga ng enerhiyang inilabas sa pinagmulan ng lindol.
== Mga nangyaring lindol ==
* [[Lindol sa Luzon noong 1863]]
* [[Lindol sa Luzon noong 1990]]
* [[Lindol sa Hayti noong 2010]]
[[Kategorya:Lindol]]
[[Kategorya:Mga likas na kaganapan]]
{{agham-stub}}
b8dud8x9vkt18wrrgnaama68lk5zdpv
Berlin
0
11824
1961104
1960695
2022-08-07T02:58:00Z
Ryomaandres
8044
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement|name=Berlin|subdivision_type=Bansa|subdivision_name=Alemanya|subdivision_type1=[[Landstadt ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1=[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Berlin]]|settlement_type=Kabeserang lungsod, [[Landstadt ng Alemanya|Estado]], at [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]]|image_skyline={{Photomontage|position=center
| photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg
| photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg
| photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg
| photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg
| photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg
| photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg
| photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg
| photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg
| color_border = white
| color = white
| spacing = 2
| size = 270
| foot_montage = '''Mula itaas, kaliwa pakanan''': [[Tiergarten, Berlin|Tiergarten]] skyline; [[Tarangkahang Brandenburgo]]; [[Katedral ng Berlin]]; [[Palasyo ng Charlottenburg]]; [[Pulo ng mga Museo]], at [[Toreng Pang-TV ng Berlin]]; [[Haligi ng Tagumpay ng Berlin|Haligi ng Tagumpay]]; [[Plaza Potsdam]]; at [[gusaling Reichstag]]
}}|image_shield=Coat of arms of Berlin.svg|shield_size=70px|pushpin_map=Germany#Europe|pushpin_relief=yes|pushpin_map_caption=Kinaroroonan sa Alemanya|coordinates={{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}|image_flag=Flag_of_Berlin.svg|image_map={{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}|total_type=Lungsod/Estado|area_total_km2=891.7|area_footnotes=<ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>|population_total=3769495|population_footnotes=<ref name="pop-detail"/>|population_as_of=Disyembre 31, 2020|population_urban=4473101|population_urban_footnotes=<ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>|population_metro=6144600|population_metro_footnotes=<ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>|elevation_m=34|population_demonyms=Berlines<br/>Berliner (m), Berlinerin (f) (Aleman)|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP (nominal)]]|blank_info_sec1=€155 billion (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>|blank1_name_sec1=GRP kada tao|blank1_info_sec1=€41,000 (2020)|blank2_name_sec2=[[Human Development Index|HDI]] (2018)|blank2_info_sec2=0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|very high}} · [[List of German states by Human Development Index|2nd of 16]]|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+01:00|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+02:00|blank_name_sec2=[[GeoTLD]]|blank_info_sec2=[[.berlin]]|website={{URL|www.berlin.de/en/}}|governing_body=[[Abgeordnetenhaus ng Berlin]]|leader_title=[[Namumunong Alkalde ng Berlin|Namumunong Alkalde]]|leader_party=SPD|leader_name=[[Franziska Giffey]]|geocode=[[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS Region]]: DE3|area_code=[[List of dialling codes in Germany#030 – Berlin|030]]|registration_plate=B{{NoteTag |1 = Prefixes for vehicle registration were introduced in 1906, but often changed due to the political changes after 1945. Vehicles were registered under the following prefixes: "I A" (1906 – April 1945; devalidated on 11 August 1945); no prefix, only digits (from July to August 1945), "БГ" (=BG; 1945–46, for cars, trucks and busses), "ГФ" (=GF; 1945–46, for cars, trucks and busses), "БM" (=BM; 1945–47, for motor bikes), "ГM" (=GM; 1945–47, for motor bikes), "KB" (i.e.: [[Allied Kommandatura|Kommandatura]] of Berlin; for all of Berlin 1947–48, continued for [[West Berlin]] until 1956), "GB" (i.e.: Greater Berlin, for [[East Berlin]] 1948–53), "I" (for East Berlin, 1953–90), "B" (for West Berlin from 1 July 1956, continued for all of Berlin since 1990).}}|iso_code=DE-BE|official_name=Berlin}}Ang '''Berlin''' ay ang [[kabisera|kabesera]] ng [[Alemanya]]. May 3.7 milyong naninirahan dito, ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|pinakamalaking lungsod]] sa bansa ayon sa lugar at populasyon<ref>{{Cite news |last=Milbradt |first=Friederike |date=6 February 2019 |title=Deutschland: Die größten Städte |language=de |work=[[Die Zeit]] (Magazin) |location=Hamburg |url=https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |url-status=live |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190213183401/https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |archive-date=13 February 2019}}</ref><ref>{{Cite news |date=1 August 2019 |title=Leipzig überholt bei Einwohnerzahl Dortmund – jetzt Platz 8 in Deutschland |language=de |work=[[Leipziger Volkszeitung]] |location=Leipzig |url=https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |url-status=dead |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113070247/https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |archive-date=13 November 2019}}</ref>, at ang pinakamalaking lungsod ayon sa populasyon sa [[Kaisahang Yuropeo|Unyong Europeo]], ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod.<ref name="pop-detail">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Isa sa [[Länder ng Alemanya|labing-anim na kinabibilangang estado]] ng Alemanya, ang Berlin ay napalilibutan ng [[Brandeburgo|Estado ng Brandenburgo]] at kadugtong ng [[Potsdam]], ang kabesera ng Brandenburgo. Ang urbanong pook ng Berlin, na may populasyon na humigit-kumulang 4.5 milyon, ay ang pangalawang pinakamataong urbanong pook sa Alemanya pagkatapos ng [[Ruhr]]. Ang [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandenburgo|kabeserang rehiyon ng Berlin-Brandenburgo]] ay may humigit-kumulang 6.2 milyong mga naninirahan at ito ang [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|ikatlong pinakamalaking kalakhang rehiyon ng Alemanya]] pagkatapos ng mga rehiyon ng [[Rin-Ruhr]] at [[Francfort Rin-Meno|Rin-Meno]].<ref>{{Cite web |date=4 October 2016 |title=Daten und Fakten zur Hauptstadtregion |url=https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175940/https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |archive-date=21 March 2019 |access-date=13 April 2022 |website=www.berlin-brandenburg.de}}</ref> Nagkaroon ng [[Pag-iisa ng Berlin at Brandenburgo|bigong pagtatangkang pag-isahin ang parehong estado noong 1996]], at sa kabila ng nananatiling hiwalay, ang dalawang estado ay nagtutulungan sa maraming bagay hanggang ngayon.
Ang Berlin ay tumatawid sa pampang ng [[Spree (ilog)|Spree]], na dumadaloy sa [[Havel]] (isang [[tributaryo]] ng [[Ilog Elba|Elbe]]) sa kanlurang boro ng [[Spandau]] . Kabilang sa mga pangunahing topograpikong tampok ng lungsod ay ang maraming lawa sa kanluran at timog-silangan na mga boro na nabuo ng [[Spree (ilog)|Spree]], [[Havel]], at [[Dahme (ilog)|Dahme]], na ang pinakamalakin ay ang [[Lawa ng Müggelsee|Lawa Müggelsee]]. Dahil sa lokasyon nito sa [[Kapatagang Europeo]], ang Berlin ay naiimpluwensiyahan ng isang [[Klimang banayad|banayad na pana-panahong klima]]. Halos sangkatlo ng lugar ng lungsod ay binubuo ng mga kagubatan, [[Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin|liwasan, hardin]], ilog, kanal, at lawa.<ref name="gruen">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang lungsod ay nasa lugar ng diyalektong [[Gitnang Aleman]], ang [[Alemang Berlin|diyalekto ng Berlin]] ay isang varyant ng mga [[Mga diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch|diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch]].
Unang naidokumento noong ika-13 siglo at sa pagtawid ng dalawang mahalagang makasaysayang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]],<ref name="staple">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Margrabyato ng Brandenburgo]] (1417 – 1701), ang [[Kaharian ng Prusya]] (1701–1918), ang [[Imperyong Aleman]] (1871). –1918), ang [[Republikang Weimar]] (1919–1933), at [[Alemanyang Nazi]] (1933–1945). Ang [[Berlin noong dekada '20]] ay ang ikatlong pinakamalaking munisipalidad sa mundo.<ref>{{Cite web |date=September 2009 |title=Topographies of Class: Modern Architecture and Mass Society in Weimar Berlin (Social History, Popular Culture and Politics in Germany) |url=https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180706161901/https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |archive-date=6 July 2018 |access-date=9 October 2009 |publisher=www.h-net.org}}</ref> Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at ang kasunod na pananakop nito ng mga matagumpay na bansa, nahati ang lungsod; ang [[Kanlurang Berlin]] ay naging isang de facto na [[Engklabo at eksklabo|eksklabo]] ng [[Kanlurang Alemanya]], na napapalibutan ng [[Pader ng Berlin]] (mula Agosto 1961 hanggang Nobyembre 1989) at teritoryo ng Silangang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Berlin Wall |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080630080628/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |archive-date=30 June 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> Ang [[Silangang Berlin]] ay idineklara na kabesera ng Silangang Alemanya, habang ang [[Bonn]] ay naging kabesera ng Kanlurang Alemanya. Kasunod ng [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990, ang Berlin ay muling naging kabesera ng buong Alemanya.
Ang Berlin ay isang [[Lungsod pandaigdig|pandaigdigang lungsod]] ng [[Kultura ng Berlin|kultura]], [[Politika ng Berlin|politika]], [[Media ng Berlin|media]], at agham.<ref>{{Cite web |title=Berlin – Capital of Germany |url=https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112204045/https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |archive-date=12 January 2012 |access-date=18 August 2008 |website=German Embassy in Washington}}</ref><ref>{{Cite news |last=Davies |first=Catriona |date=10 April 2010 |title=Revealed: Cities that rule the world – and those on the rise |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |url-status=live |access-date=11 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604014630/https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |archive-date=4 June 2011}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sifton |first=Sam |date=31 December 1969 |title=Berlin, the big canvas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412012910/https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |archive-date=12 April 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |date=22 October 2009 |title=Global Power City Index 2009 |url=https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |url-status=live |journal=Institute for Urban Strategies at the Mori Memorial Foundation |archive-url=https://web.archive.org/web/20140629143736/https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |archive-date=29 June 2014 |access-date=29 October 2009}}</ref> Nakabatay ang [[Ekonomiya ng Berlin|ekonomiya]] nito sa mga [[High tech|high-tech]] na kompanya at [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na sumasaklaw sa magkakaibang hanay ng mga [[Malilikhaing industriya|malikhaing industriya]], pasilidad ng pananaliksik, mga korporasyon ng media at mga lugar ng kumbensiyon.<ref name="congress">{{Cite web |title=ICCA publishes top 20 country and city rankings 2007 |url=https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080922094543/https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |archive-date=22 September 2008 |access-date=18 August 2008 |website=ICCA}}</ref><ref name="Cityofdesign2">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> Ang Berlin ay nagsisilbing isang kontinental na pusod para sa trapiko sa himpapawid at tren at may napakakomplikadong ugnayan ng pampublikong transportasyon. Ang metropolis ay isang sikat na destinasyong [[Turismo sa Alemanya|panturista]].<ref>{{Cite journal |date=4 September 2014 |title=Berlin Beats Rome as Tourist Attraction as Hordes Descend |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |url-status=live |journal=Bloomberg L.P. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911154443/https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |archive-date=11 September 2014 |access-date=11 September 2014}}</ref> Kabilang din sa mga makabuluhang industriya ang [[Teknolohiyang pang-impormasyon|IT]], mga [[parmasyutiko]], [[inhinyeriyang biyomedikal]], [[malinis na teknolohiya]], [[biyoteknolohiya]], konstruksiyon, at [[Elektronika|electronika]].
Ang Berlin ay tahanan ng mga unibersidad na kilala sa buong mundo gaya ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]], [[Pamantasang Teknikal ng Berlin|Pamantasang Teknikal]], [[Malayang Unibersidad ng Berlin|Malayang Unibersidad]], [[Unibersidad ng Sining ng Berlin|Unibersidad ng Sining]], [[ESMT Berlin]], [[Paaralang Hertie]], at [[Kolehiyong Bard ng Berlin]]. Ang [[Zoolohikong Hardin ng Berlin|Zoolohikong Hardin]] nito ay ang pinakabinibisitang zoo sa Europa at isa sa pinakasikat sa buong mundo. Dahil ang [[Estudyo ng Babelsberg|Babelsberg]] ang kauna-unahang malakihang estudyong pampelikulang kompleks sa mundo, ang Berlin ay isang lalong sikat na lokasyon para sa mga pandaigdigang [[Tala ng mga pelikulang isinagawa sa Berlin|paggawa ng pelikula]].<ref>{{Cite web |date=9 August 2008 |title=Hollywood Helps Revive Berlin's Former Movie Glory |url=https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080813010550/https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |archive-date=13 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Kilala ang lungsod sa mga pagdiriwang, magkakaibang arkitektura, nightlife, kontemporaneong sining at napakataas na kalidad ng pamumuhay.<ref>{{Cite news |last=Flint |first=Sunshine |date=12 December 2004 |title=The Club Scene, on the Edge |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130402221310/https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |archive-date=2 April 2013}}</ref> Mula noong dekada 2000, saksi nag Berlin sa paglitaw ng isang kosmopolitang [[Startup ecosystem|eksenang]] [[entrepreneurship]].<ref>{{Cite journal |date=13 June 2014 |title=Young Israelis are Flocking to Berlin |url=https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |url-status=live |journal=Newsweek |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827183310/https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |archive-date=27 August 2014 |access-date=28 August 2014}}</ref>
Nagtataglay ang Berlin ng tatlong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]]: [[Pulo ng mga Museo]]; ang mga [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]]; at ang mga [[Mga Modernismong Pabahay ng Berlin|Modernismong Pabahay ng Berlin]].<ref name="UNESCO">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> Kabilang sa iba pang mga tanawin ang [[Tarangkahang Brandenburgo]], ang [[gusaling Reichstag]], [[Potsdamer Platz]], ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], ang [[Gedenkstätte Berliner Mauer|Alaala ng Pader ng Berlin]], ang [[Galeriya ng Silangang Bahagi]], ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin]], [[Katedral ng Berlin]], at ang [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]], ang pinakamataas na estruktura sa Alemanya. Maraming museo, galeriya, aklatan, orkestra, at mga pinagdadausan ng sports ang Berlin. Kabilang dito ang [[Altes Museum]], ang [[Alte Nationalgalerie|Lumang Pamabansang Galeriya]], ang [[Museong Bode]], ang [[Museong Pergamon]], ang [[Deutsches Historisches Museum|Museuong Pangkasaysayang Aleman]], ang [[Museong Hudyo Berlin]], ang [[Museo ng Likas na Kasaysayan, Berlin|Museo ng Likas na Kasaysayan]], ang [[Foro Humboldt]], ang [[Aklatang Estatal ng Berlin]], ang [[Estatal na Opera ng Berlin]], ang [[Filarmonika ng Berlin]], at ang [[Maraton ng Berlin]].
== Kasaysayan ==
=== Etimolohiya ===
Matatagpuan ang Berlin sa hilagang-silangan ng Alemanya, silangan ng Ilog [[Ilog Elba|Elbe]], na dating bumubuo, kasama ang Ilog (Sahon o Turingia) [[Saale]] (mula sa kanilang [[tagpuan]] sa [[Barby, Alemanya|Barby]] pataas), ang silangang hangganan ng [[Francia|Kahariang Franco]]. Habang ang Kahariang Franco ay pangunahing tinitirhan ng mga tribong [[Mga Aleman|Aleman]] tulad ng mga [[Mga Franco|Franco]] at mga [[Sakson|Sahon]], ang mga rehiyon sa silangan ng mga ilog sa hangganan ay pinaninirahan ng mga tribong [[Mga Eslabo|Eslabo]]. Ito ang dahilan kung bakit karamihan sa mga lungsod at nayon sa hilagang-silangan ng Alemanya ay may mga pangalang may pinagmulang [[Mga wikang Eslabo|Eslabo]] ([[Germania Slavica]]). Ang mga karaniwang [[Hermanisasyon|Hermanisadong]] pangalan ng lugar na [[Hulapi|hulaping]] Eslabo na pinagmulan ay ''-ow'', ''-itz'', ''-vitz'', ''-witz'', ''-itzsch'' at ''-in'', ang mga [[unlapi]] ay ''Windisch'' at ''Wendisch''. Ang pangalang ''Berlin'' ay nag-ugat sa wika ng mga naninirahan sa [[Mga Kanlurang Eslabo|Kanlurang Eslabo]] sa lugar ng Berlin ngayon, at maaaring nauugnay sa Lumang [[Wikang Polabo|Polabong]] tangkay na ''berl-'' / ''birl-'' ("latian").<ref>{{Cite book|last=Berger|first=Dieter|title=Geographische Namen in Deutschland|publisher=Bibliographisches Institut|year=1999|isbn=978-3-411-06252-2}}</ref> Dahil ang ''Ber-'' sa simula ay parang salitang Aleman na ''Bär'' ("oso"), lumilitaw ang isang oso sa eskudo de armas ng lungsod. Kaya ito ay isang halimbawa ng [[armas parlantes]].
Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|labindalawang boro]] ng Berlin, lima ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Pankow]] (pinakamatao), [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Marzahn-Hellersdorf]], [[Treptow-Köpenick]], at [[Spandau]] (pinangalanang Spandow hanggang 1878). Sa siyamnapu't anim na kapitbahayan nito, dalawampu't dalawa ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Altglienicke]], [[Alt-Treptow]], [[Britz]], [[Buch (Berlin)|Buch]], [[Buckow (Berlin)|Buckow]], [[Gatow]], [[Karow (Berlin)|Karow]], [[Kladow]], [[Köpenick]], [[Lankwitz]], [[Lübars]], [[Malchow (Berlin)|Marchow]][[Pankow (lokal)|,]] [[Marzahn]], [[Pankow]], [[Prenzlauer Berg]], [[Rudow]], [[Schmöckwitz]], [[Spandau (lokal)|Spandau]], [[Stadtrandsiedlung Malchow]], [[Steglitz]], [[Tegel]], at [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]]. Ang kapitbahayan ng [[Moabit]] ay may pangalang nagmula sa Pranses, at ang [[Französisch Buchholz]] ay ipinangalan sa mga [[Huguenot]].
=== Ika-12 hanggang ika-16 na siglo ===
[[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|Mapa ng Berlin noong 1688]]
[[Talaksan:Dom_und_Stadtschloss,_Berlin_1900.png|thumb|[[Katedral ng Berlin]] (kaliwa) at [[Palasyo ng Berlin]] (kanan), 1900]]
Ang pinakaunang katibayan ng mga pamayanan sa lugar ng Berlin ngayon ay mga labi ng isang pundasyon ng bahay na may petsang 1174, na natagpuan sa mga paghuhukay sa Berlin Mitte,<ref>{{Cite news |title=Berlin ist älter als gedacht: Hausreste aus dem Jahr 1174 entdeckt |language=de |trans-title=Berlin is older than thought: house remains from 1174 have been found |agency=dpa |url=https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |url-status=live |access-date=24 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120824212016/https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |archive-date=24 August 2012}}</ref> at isang barakilang kahoy na may petsang humigit-kumulang 1192.<ref name="zycwaq">{{Cite news |last=Rising |first=David |date=30 January 2008 |title=Berlin dig finds city older than thought |work=[[NBC News]] |agency=Associated Press |url=https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |url-status=live |access-date=1 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180102013454/https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |archive-date=2 January 2018}}</ref> Ang unang nakasulat na mga talaan ng mga bayan sa lugar ng kasalukuyang Berlin ay mula sa huling bahagi ng ika-12 siglo. Ang [[Spandau]] ay unang binanggit noong 1197 at [[Köpenick]] noong 1209, bagaman ang mga lugar na ito ay hindi sumali sa Berlin hanggang 1920.<ref>{{Cite web |year=2002 |title=Zitadelle Spandau |trans-title=Spandau Citadel |url=https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080612020333/https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-date=12 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Ang gitnang bahagi ng Berlin ay maaaring masubaybayan pabalik sa dalawang bayan. Ang [[Cölln]] sa [[Fischerinsel]] ay unang binanggit sa isang dokumento noong 1237, at ang Berlin, sa kabila ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa tinatawag ngayong [[Nikolaiviertel]], ay tinukoy sa isang dokumento mula 1244.<ref name="zycwaq" /> Ang 1237 ay itinuturing na petsa ng pagkakatatag ng lungsod.<ref name="Medtradc">{{Cite web |title=The medieval trading center |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160731190906/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |archive-date=31 July 2016 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Ang dalawang bayan sa paglipas ng panahon ay nabuo ang malapit na pang-ekonomiya at panlipunang ugnayan, at nakinabang mula sa [[Karapatan sa emporyo|pangunahing bahagi mismo]] sa dalawang mahalagang [[ruta ng kalakalan]] ng ''[[Sa pamamagitan ng Imperii|Via Imperii]]'' at mula [[Brujas]] hanggang [[Veliky Novgorod|Novgorod]].<ref name="staple2">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Noong 1307, bumuo sila ng isang alyansa na may isang karaniwang patakarang panlabas, bagaman ang kanilang mga panloob na pangangasiwa ay pinaghihiwalay pa rin.<ref name="Stöver2010">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref><ref name="Lui stadtgr">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref>
Noong 1415, si [[Federico I, Elektor ng Brandenburgo|Federico I]] ay naging [[Prinsipe-elektor|elektor]] ng [[Margrabyato ng Brandenburgo]], na pinamunuan niya hanggang 1440.<ref>{{Cite web |year=1993 |title=The Hohenzollern Dynasty |url=https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070807093738/https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-date=7 August 2007 |access-date=18 August 2008 |publisher=Antipas}}</ref> Noong ika-15 siglo, itinatag ng kaniyang mga kahalili ang Berlin-Cölln bilang kabesera ng margebyato, at ang mga sumunod na miyembro ng pamilyang [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ay namuno sa Berlin hanggang 1918, una bilang mga elektor ng Brandenburgo, pagkatapos ay bilang mga hari ng [[Prusya]], at kalaunan bilang mga [[emperador ng Alemanya]]. Noong 1443, sinimulan ni [[Federico II, Elektor ng Brandenburgo|Federico II Ngiping Bakal]] ang pagtatayo ng isang bagong [[Stadtschloss, Berlin|palasyo]] ng hari sa kambal na lungsod ng Berlin-Cölln. Ang mga protesta ng mga mamamayan ng bayan laban sa gusali ay nagtapos noong 1448, sa "Indignasyong Berlin" ("Berliner Unwille").<ref>{{Cite web |last=Komander |first=Gerhild H. M. |date=November 2004 |title=Berliner Unwillen |trans-title=Berlin unwillingness |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130919215632/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |archive-date=19 September 2013 |access-date=30 May 2013 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins e. V. |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Conrad |first=Andreas |date=26 October 2012 |title=Was den "Berliner Unwillen" erregte |language=de |trans-title=What aroused the "Berlin unwillingness" |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181008183148/https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |archive-date=8 October 2018}}</ref> Hindi naging matagumpay ang protestang ito at nawalan ang mga mamamayan ng marami sa mga pampolitika at pang-ekonomiyang pribilehiyo. Nang matapos ang palasyo ng hari noong 1451, unti-unti itong nagamit. Mula 1470, kasama ang bagong elektor na si [[Alberto III Aquiles, Elektor ng Brandenburgo|Alberto III Aquiles]], naging bagong tirahan ng hari ang Berlin-Cölln.<ref name="Lui stadtgr2">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Opisyal, ang palasyo ng Berlin-Cölln ay naging permanenteng tirahan ng mga Brandenburgong elektor ng Hohenzollerns mula 1486, nang si [[John Cicero, Elektor ng Brandenburgo|John Cicero]] ay maupo sa kapangyarihan.<ref>{{Cite web |title=The electors' residence |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170421214734/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |archive-date=21 April 2017 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Gayunpaman, kinailangan ng Berlin-Cölln na talikuran ang katayuan nito bilang isang malayang lungsod [[Ligang Hanseatico|Hanseatico]]. Noong 1539, opisyal na naging [[Luteranismo|Luterano]] ang mga botante at ang lungsod.<ref>{{Cite web |title=Berlin Cathedral |url=https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060818100934/https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-date=18 August 2006 |access-date=18 August 2008 |publisher=SMPProtein}}</ref>
=== Ika-17 hanggang ika-19 na siglo ===
Ang [[Digmaan ng Tatlumpung Taon]] sa pagitan ng 1618 at 1648 ay nagwasak sa Berlin. Sangkatlo ng mga bahay nito ang nasira o nawasak, at ang lungsod ay nawalan ng kalahati ng populasyon nito.<ref>{{Cite web |title=Brandenburg during the 30 Years War |url=https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928213849/https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |archive-date=28 September 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=World History at KMLA}}</ref> Si [[Federico Guillermo I, Elektor ng Brandenburgo|Federico Guillermo]], na kilala bilang "Dakilang Elektor", na humalili sa kanyang ama na si [[Jorge Guillermo, Elektor ng Brandenburgo|Jorge Guillermo]] bilang pinuno noong 1640, ay nagpasimula ng isang patakaran ng pagtataguyod ng imigrasyon at pagpaparaya sa relihiyon.<ref name="Carlyle18532">{{cite book|first=Thomas|last=Carlyle|title=Fraser's Magazine|url=https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog|year=1853|publisher=J. Fraser|page=[https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog/page/n71 63]|access-date=11 February 2016}}</ref> Sa [[Kautusan ng Potsdam]] noong 1685, nag-alok si Frederick William ng pagpapakupkop para sa mga [[Huguenot]] na Pranses.<ref name="Plaut19952">{{cite book|first=W. Gunther|last=Plaut|title=Asylum: A Moral Dilemma|url=https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|date=1 January 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-95196-2|page=42|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214210/https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|url-status=live}}</ref>
Noong 1700, humigit-kumulang 30 porsiyento ng mga residente ng Berlin ay Pranses, dahil sa imigrasyon ng mga Huguenot.<ref name="Gray20072">{{cite book|first=Jeremy|last=Gray|title=Germany|url=https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|year=2007|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74059-988-7|page=49|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915225030/https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> Marami pang ibang imigrante ang nagmula sa [[Bohemya|Bohemia]], [[Mankomunidad ng Polonya-Litwanya|Polonya]], at [[Prinsipado-Arsobispado ng Salzburgo|Salzburgo]].<ref name="Cybriwsky20132">{{cite book|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|date=23 May 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-248-9|page=48|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915232139/https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|url-status=live}}</ref>
[[Talaksan:Berlin_Unter_den_Linden_Victoria_Hotel_um_1900.jpg|left|thumb|Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Imperyong Aleman]] noong 1871 at mabilis na lumawak sa mga sumunod na taon.]]
Mula noong 1618, ang Margrabyato ng Brandenburgo ay [[Personal na unyon|personal]] na nakipag-isa sa [[Dukado ng Prusya]]. Noong 1701, nabuo ng dalawahang estado ang [[Kaharian ng Prusya]] habang si [[Federico III, Elektor ng Brandenburgo]], ay kinoronahan ang sarili bilang haring [[Federico I sa Prusya]]. Ang Berlin ay naging kabesera ng bagong Kaharian,<ref>Horlemann, Bernd (Hrsg.</ref> pinalitan ang [[Königsberg]]. Ito ay isang matagumpay na pagtatangka na isentralisa ang kabesera sa napakalayo na estado, at ito ang unang pagkakataon na ang lungsod ay nagsimulang lumago. Noong 1709, pinagsama ang Berlin sa apat na lungsod ng Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt, at Dorotheenstadt sa ilalim ng pangalang Berlin, "Haupt- und Residenzstadt Berlin".<ref name="Stöver20102">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref>
Noong 1740, si Federico II, na kilala bilang [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] (1740–1786), ay naluklok sa kapangyarihan.<ref name="Zaide19652">{{cite book|first=Gregorio F.|last=Zaide|title=World History|url=https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|year=1965|publisher=Rex Bookstore, Inc.|isbn=978-971-23-1472-8|page=273|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200510/https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|url-status=live}}</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Federico II, ang Berlin ay naging sentro ng [[Panahon ng Kaliwanagan|Kaliwanagan]], ngunit saglit ding sinakop noong [[Digmaan ng Pitong Taon]] ng hukbong Ruso.<ref name="PerryChase20122">{{cite book|first1=Marvin|last1=Perry|first2=Myrna|last2=Chase|first3=James|last3=Jacob|first4=Margaret|last4=Jacob|first5=Theodore|last5=Von Laue|title=Western Civilization: Ideas, Politics, and Society|url=https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|date=1 January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-70864-3|page=444|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174457/https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|url-status=live}}</ref> Kasunod ng tagumpay ng Pransiya sa [[Digmaan ng Ikaapat na Koalisyon|Digmaan ng Ika-apat na Koalisyon]], [[Pagbagsak ng Berlin (1806)|nagmartsa]] si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon Bonaparte]] sa Berlin noong 1806, ngunit nagbigay ng nagsasariling pamahalaan sa lungsod.<ref name="Lewis20132">{{cite book|first=Peter B.|last=Lewis|title=Arthur Schopenhauer|url=https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|date=15 February 2013|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-78023-069-6|page=57|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174348/https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|url-status=live}}</ref> Noong 1815, ang lungsod ay naging bahagi ng bagong [[Lalawigan ng Brandenburgo]].<ref name="StaffInc.20102">{{cite book|author1=Harvard Student Agencies Inc. Staff|author2=Harvard Student Agencies, Inc.|title=Let's Go Berlin, Prague & Budapest: The Student Travel Guide|url=https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|date=28 December 2010|publisher=Avalon Travel|isbn=978-1-59880-914-5|page=83|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914181704/https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|url-status=live}}</ref>
Hinubog ng [[Rebolusyong Industriyal]] ang Berlin noong ika-19 na siglo; kapansin-pansing lumawak ang ekonomiya at populasyon ng lungsod, at naging pangunahing sentro ng riles at sentro ng ekonomiya ng Alemanya. Ang mga karagdagang suburb sa lalong madaling panahon ay umunlad at tumaas ang lugar at populasyon ng Berlin. Noong 1861, ang mga kalapit na suburb kasama ang [[Kasal (Berlin)|Wedding]], [[Moabit]], at ilang iba pa ay isinanib sa Berlin.<ref name="Schulte-Peevers20102">{{cite book|author=Andrea Schulte-Peevers|title=Lonel Berlin|url=https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-407-9|page=25|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214354/https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|url-status=live}}</ref> Noong 1871, ang Berlin ay naging kabesera ng bagong itinatag na [[Imperyong Aleman]].<ref name="Stöver20132">{{cite book|first=Bernd|last=Stöver|title=Berlin: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|date=2 October 2013|publisher=C.H.Beck|isbn=978-3-406-65633-0|page=20|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200615/https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|url-status=live}}</ref> Noong 1881, naging distritong lungsod ito na hiwalay sa Brandenburgo.<ref name="Strassmann20082">{{cite book|first=W. Paul|last=Strassmann|title=The Strassmanns: Science, Politics and Migration in Turbulent Times (1793–1993)|url=https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|date=15 June 2008|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-84545-416-6|page=26|access-date=20 June 2015|archive-date=10 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910121944/https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|url-status=live}}</ref>
=== Ika-20 hanggang ika-21 siglo ===
Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang Berlin ay naging isang matabang lupa para sa kilusang [[Sineng Ekspresyonistang Aleman|Ekspresyonistang Aleman]].<ref name="HollandGawthrop20012">{{cite book|author1=Jack Holland|author2=John Gawthrop|title=The Rough Guide to Berlin|url=https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl|url-access=registration|year=2001|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-682-2|page=[https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl/page/361 361]}}</ref> Sa mga larangan tulad ng arkitektura, pagpipinta, at sine ay naimbento ang mga bagong anyo ng artistikong estilo. Sa pagtatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1918, isang [[Republikang Weimar|republika]] ang ipinahayag ni [[Philipp Scheidemann]] sa [[Reichstag (gusali)|gusaling Reichstag]]. Noong 1920, isinama ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]] ang dose-dosenang mga suburban na lungsod, nayon, at pagmamay-ari sa paligid ng Berlin sa isang pinalawak na lungsod. Ang batas ay nagpalaki sa lugar ng Berlin mula 66 tungo 883 km<sup>2</sup> (25 tungo 341 sq mi). Halos dumoble ang populasyon, at ang Berlin ay may populasyon na humigit-kumulang apat na milyon. Sa panahon ng [[Kulturang Weimar|Weimar]], ang Berlin ay sumailalim sa kaguluhan sa politika dahil sa kawalan ng katiyakan sa ekonomiya ngunit naging isang kilalang sentro ng [[Rumaragasang Dekada '20]]. Naranasan ng metropolis ang kaniyang kapanahunan bilang isang pangunahing kabesera ng mundo at kilala sa mga tungkulin ng pamumuno nito sa agham, teknolohiya, sining, humanidades, pagpaplano ng lungsod, pelikula, mas mataas na edukasyon, pamahalaan, at mga industriya. Si [[Albert Einstein]] ay sumikat sa publiko noong mga taon niya sa Berlin, na ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel para sa Pisika]] noong 1921.
[[Talaksan:Potsdamer_Platz_1945.jpg|left|thumb|Nawasak ang Berlin pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ([[Potsdamer Platz]], 1945)]]
Noong 1933, si [[Adolf Hitler]] at ang [[Partidong Nazi|Partido Nazi]] ay [[Pag-angat sa kapangyarihan ni Adolf Hitler|naluklok sa kapangyarihan]]. Ang pamamahala ng NSDAP ay nagpabawas sa komunidad ng mga Hudyo ng Berlin mula 160,000 (isang-katlo ng lahat ng mga Hudyo sa bansa) sa humigit-kumulang 80,000 dahil sa pangingibang-bansa sa pagitan ng 1933 at 1939. Pagkatapos ng [[Kristallnacht]] noong 1938, libo-libong Hudyo ng lungsod ang ikinulong sa kalapit na [[kampong piitan ng Sachsenhausen]]. Simula noong unang bahagi ng 1943, marami ang ipinadala sa mga [[kampong piitan]], gaya ng [[Kampo ng konsentrasyon sa Auschwitz|Auschwitz]].<ref>{{Cite web |title=The Jewish Community of Berlin |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708152027/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |archive-date=8 July 2017 |access-date=10 November 2018 |publisher=Holocaust Encyclopedia}}</ref> Ang Berlin ay ang pinakamabigat na binomba na lungsod sa kasaysayan. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang malaking bahagi ng Berlin ay nawasak 1943–45 reyd sa himpapawid ng mga Alyado at sa 1945 [[Labanan ng Berlin]]. Ang mga Alyado ay naghulog ng 67,607 tonelada ng mga bomba sa lungsod, na sinira ang 6,427 ektarya ng tinayuang lugar. Humigit-kumulang 125,000 sibilyan ang napatay.<ref>{{Citation |last=Clodfelter |first=Micheal |title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 |year=2002 |edition=2nd |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-1204-4}}</ref> Matapos ang [[Pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa|pagtatapos ng digmaan sa Europa]] noong Mayo 1945, nakatanggap ang Berlin ng malaking bilang ng mga bakwit mula sa mga lalawigan sa Silangan. Hinati ng mga matagumpay na kapangyarihan ang lungsod sa apat na sektor, na kahalintulad sa mga lugar ng [[Alemanyang sakop ng mga Alyado|pananakop]] kung saan hinati ang Alemanya. Ang mga sektor ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Kanluraning Alyado]] (ang Estados Unidos, Reino Unido, at Pransiya) ay nabuo ang [[Kanlurang Berlin]], habang ang [[Unyong Sobyetika|Sobyetikong sektor]] ang bumuo ng [[Silangang Berlin]].<ref>{{Cite web |last=Benz |first=Prof. Dr. Wolfgang |date=27 April 2005 |title=Berlin – auf dem Weg zur geteilten Stadt |trans-title=Berlin – on the way to a divided city |url=https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110120432/https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |archive-date=10 November 2018 |access-date=10 November 2018 |publisher=Bundeszentrale für politische Bildung |language=de}}</ref>
Lahat ng apat na [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyado]] ay nagbahagi ng mga tungkuling pampamahalaan para sa Berlin. Gayunpaman, noong 1948, nang palawigin ng Kanluraning Alyado ang reporma sa pera sa Kanlurang mga sona ng Alemanya sa tatlong kanlurang sektor ng Berlin, ang [[Unyong Sobyetika|Unyong Sobyetiko]] ay nagpataw ng [[Pagbangkulong ng Berlin|pagharang]] sa mga daanan patungo at mula sa Kanlurang Berlin, na ganap na nasa loob ng kontrolado ng Sobyet. teritoryo. Ang [[Pagbangkulong ng Berlin|airlift ng Berlin]], na isinagawa ng tatlong kanlurang Alyado, ay nagtagumpay sa pagharang na ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at iba pang mga suplay sa lungsod mula Hunyo 1948 hanggang Mayo 1949.<ref>{{Cite web |title=Berlin Airlift / Blockade |url=https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150318232831/https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |archive-date=18 March 2015 |access-date=18 August 2008 |publisher=Western Allies Berlin}}</ref> Noong 1949, itinatag ang Pederal na Republika ng Alemanya sa [[Kanlurang Alemanya]] at kalaunan ay isinama ang lahat ng mga sonang Amerikano, Briton, at Pranses, hindi kasama ang mga sona ng tatlong bansang iyon sa Berlin, habang ang [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] ay idineklara sa [[Silangang Alemanya]]. Ang Kanlurang Berlin ay opisyal na nanatiling isang sinasakop na lungsod, ngunit ito ay nakahanay sa politika sa Republikang Federal ng Alemanya sa kabila ng heyograpikong paghihiwalay ng Kanlurang Berlin. Ang serbisyo ng himpapawid sa Kanlurang Berlin ay ipinagkaloob lamang sa mga kompanyang panghimpapawid ng mga Amerikano, Briton, at Pranses.
[[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|left|thumb|Ang [[Pader ng Berlin|pagbagsak ng Pader ng Berlin]] noong 9 Nobyembre 1989. Noong [[Araw ng Pagkakaisang Aleman|Oktubre 3, 1990]], pormal nang natapos ang proseso ng [[muling pag-iisa ng Alemanya]].]]
Ang pagkakatatag ng dalawang estadong Aleman ay nagpapataas ng tensiyon sa [[Digmaang Malamig]]. Ang Kanlurang Berlin ay napapaligiran ng teritoryo ng Silangang Aleman, at ang Silangang Alemanya ay nagpahayag ng Silangang bahagi bilang kabesera nito, isang hakbang na hindi kinilala ng mga kanluraning kapangyarihan. Kasama sa Silangang Berlin ang karamihan sa sentrong pangkasaysayan ng lungsod. Ang pamahalaang Kanlurang Aleman ay nagsariling nagtatag sa [[Bonn]].<ref>{{Cite web |title=Berlin after 1945 |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412221115/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |archive-date=12 April 2009 |access-date=8 April 2009 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Noong 1961, sinimulan ng Silangang Alemanya na itayo ang [[Pader ng Berlin]] sa paligid ng Kanlurang Berlin, at ang mga pangyayari ay umabot sa isang tangke na paghaharap sa [[Tsekpoint Charlie]]. Ang Kanlurang Berlin ay de facto na ngayong bahagi ng Kanlurang Alemanya na may natatanging legal na katayuan, habang ang Silangang Berlin ay de facto na bahagi ng Silangang Alemanya. Ibinigay ni [[John F. Kennedy]] ang kanyang "''[[Ich bin ein Berliner]]''" na talumpati noong Hunyo 26, 1963, sa harap ng bulwagan ng lungsod ng [[Schöneberg]], na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng lungsod, na sinalungguhitan ang suporta ng Estados Unidos para sa Kanlurang Berlin.<ref>[[Andreas Daum]], ''Kennedy in Berlin''.</ref> Ang Berlin ay ganap na nahati. Bagaman posible para sa mga Kanluranin na dumaan sa kabilang panig sa pamamagitan ng mahigpit na kontroladong mga tsekpoint, para sa karamihan ng mga taga-Silangan, ang paglalakbay sa Kanlurang Berlin o Kanlurang Alemanya ay ipinagbabawal ng pamahalaan ng Silangang Alemanya. Noong 1971, ginagarantiyahan ng isang [[Kasunduan ng Apat na Kapangyarihan]] ang pagpunta sa at mula sa Kanlurang Berlin sa pamamagitan ng kotse o tren sa pamamagitan ng Silangang Alemanya.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971 |url=https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225042306/https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |archive-date=25 February 2021 |access-date=18 August 2008 |publisher=U.S. Diplomatic Mission to Germany}}</ref>
Noong 1989, sa pagtatapos ng Cold War at panggigipit mula sa populasyon ng Silangang Aleman, ang [[Pagbagsak ng Pader ng Berlin|Berlin Wall ay bumagsak]] noong Nobyembre 9 at kasunod na karamihan ay giniba. Ngayon, pinapanatili ng [[East Side Gallery]] ang malaking bahagi ng pader. Noong Oktubre 1990, muling [[Muling pag-iisa ng Alemanya|pinagsama]] ang dalawang bahagi ng Alemanya bilang Republika Federal ng Alemanya, at muling naging lungsod ang Berlin.<ref>''Berlin ‒ Washington, 1800‒2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities'', ed.</ref> Si [[Walter Momper]], ang alkalde ng Kanlurang Berlin, ay naging unang alkalde ng muling pinagsamang lungsod sa pansamantala. Ang mga halalan sa buong lungsod noong Disyembre 1990 ay nagresulta sa unang "lahatang Berlin" na alkalde na nahalal na manungkulan noong Enero 1991, kung saan ang magkahiwalay na opisina ng mga alkalde sa Silangan at Kanlurang Berlin ay magtatapos sa panahong iyon, at si [[Eberhard Diepgen]] (isang dating alkalde ng Kanluran Berlin) ang naging unang nahalal na alkalde ng isang muling pinagsamang Berlin.<ref>{{Cite news |date=1 December 1990 |title=Berlin Mayoral Contest Has Many Uncertainties |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |url-status=live |access-date=17 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617212414/https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |archive-date=17 June 2019}}</ref> Noong Hunyo 18, 1994, ang mga sundalo mula sa Estados Unidos, Pransiya, at Britanya ay nagmartsa sa isang parada na bahagi ng mga seremonya upang markahan ang pag-alis ng mga kaalyadong tropang pananakop na nagpapahintulot sa [[Muling pag-iisa ng Alemanya|muling pinagsamang Berlin]]<ref name="ReUnificationParade">{{Cite news |last=Kinzer |first=Stephan |date=19 June 1994 |title=Allied Soldiers March to Say Farewell to Berlin |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |url-status=live |access-date=20 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121133602/https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |archive-date=21 November 2015}}</ref> (ang huling tropang Ruso ay umalis noong Agosto 31, habang ang huling pag-alis ng mga puwersa ng Kanluraning Alyado ay noong Setyembre 8, 1994). Noong Hunyo 20, 1991, bumoto ang [[Bundestag]] (Parlamentong Aleman) na [[Pagpapasya para sa Kabesera ng Alemanya|ilipat ang luklukan]] ng kabesera ng Alemanya mula Bonn patungong Berlin, na natapos noong 1999.
{{multiple image|align=right|image1=Humboldt Forum 9155.jpg|width1=195|caption1=Ang muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] na nalalapit nang matapos noong 2021|width2=220|width3=215|direction=|total_width=|alt1=}}Ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2001]] ay pinagsama ang ilang borough, na binawasan ang kanilang bilang mula 23 hanggang 12.
Noong 2006, isinagawa sa Berlin ang [[2006 FIFA World Cup Final|FIFA World Cup Final]].
Sa isang [[Atake sa truck sa Berlin noong 2016|pag-atakeng terorista noong 2016]] na nauugnay sa [[Islamikong Estado|ISIL]], isang truck ang sadyang imaneho sa isang palengkeng pam-Pasko sa tabi ng [[Pang-alaalang Simbahang Kaiser Wilhelm]], na nag-iwan ng 13 kataong namatay at 55 nasugatan.<ref>{{Cite news |date=20 December 2016 |title=IS reklamiert Attacke auf Weihnachtsmarkt für sich |language=de |trans-title=IS recalls attack on Christmas market for itself |work=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] |url=https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175944/https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |archive-date=21 March 2019}}</ref><ref name="BBC.Dies">{{Cite news |date=26 October 2021 |title=Berlin attack: First aider dies 5 years after Christmas market murders |work=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |url-status=live |access-date=October 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026190214/https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |archive-date=26 October 2021}}</ref>
Binuksan ang [[Paliparang Berlin Brandenburgo]] (BER) noong 2020, pagkalipas ng siyam na taon kaysa binalak, kung saan papasok na ang Terminal 1 sa serbisyo sa katapusan ng Oktubre, at ang mga lipad papunta at mula sa [[Paliparang Tegel]] ay magtatapos sa Nobyembre.<ref>{{Cite web |last=Gardner |first=Nicky |last2=Kries |first2=Susanne |date=8 November 2020 |title=Berlin's Tegel airport: A love letter as it prepares to close |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205135633/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[The Independent]] |language=de}}</ref> Dahil sa pagbaba ng bilang ng mga pasahero na nagreresulta mula sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], inihayag ang mga plano na pansamantalang isara ang Terminal 5 ng BER, ang dating [[Paliparang Berlin Schönefeld|Paliparang Schönefeld]], simula sa Marso 2021 nang hanggang isang taon.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=January 29, 2021 |title=BER schließt Terminal in Schönefeld am 23. Februar |language=de |trans-title=BER closes the terminal in Schönefeld on February 23 |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205134830/https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> Ang nag-uugnay na linyang U-Bahn U5 mula Alexanderplatz hanggang Hauptbahnhof, kasama ang mga bagong estasyong Rotes Rathaus at Unter den Linden, ay binuksan noong Disyembre 4, 2020, kung saan inaasahang magbubukas ang estasyon ng Museumsinsel U-Bahn sa bandang Marso 2021, na kukumpleto sa lahat ng mga bagong gawa sa U5.<ref>{{Cite web |date=24 August 2020 |title=BVG will verlängerte U5 am 4. Dezember eröffnen |trans-title=BVG wants to open the extended U5 on December 4th |url=https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133537/https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[Rundfunk Berlin-Brandenburg|rbb24]] |language=de}}</ref> Ang isang bahagyang pagbubukas sa pagtatapos ng 2020 na museong [[Foro Humboldt]], na makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]], na inihayag noong Hunyo, ay ipinagpaliban hanggang Marso 2021.<ref>{{Cite news |date=27 November 2020 |title=Humboldt Forum will zunächst nur digital eröffnen |language=de |trans-title=Humboldt Forum will initially only open digitally |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133156/https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |archive-date=5 February 2021}}</ref>
=== Pagtatangka ng pagsasanib ng Berlin-Brandenburgo ===
[[Talaksan:DEU_Berlin-Brandenburg_COA.svg|left|thumb|179x179px|Ang eskudo de armas na iminungkahi sa kontrata ng estado]]
Ang legal na batayan para sa pinagsamang estado ng Berlin at [[Brandeburgo|Brandenburgo]] ay iba sa ibang mga panukala sa pagsasanib ng estado. Karaniwan, ang Artikulo 29 ng [[Batayang Batas para sa Republikang Federal ng Alemanya|Batayang Batas]] ay nagsasaad na ang pagsasanib ng estado ay nangangailangan ng isang pederal na batas.<ref>{{cite act|type=|index=|date=24 May 1949|article=29|article-type=Article|legislature=Parlamentarischer Rat|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_29.html|language=de}}</ref> Gayunpaman, ang isang sugnay na idinagdag sa Batayang Batas noong 1994, Artikulo 118a, ay nagpapahintulot sa Berlin at Brandenburgo na magkaisa nang walang pag-apruba ng federal, na nangangailangan ng isang reperendo at ratipikasyon ng mga parlamento ng parehong estado.<ref>{{cite act|type=|index=|date=27 October 1994|article=118a|article-type=Einzelnorm|legislature=Bundestag|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_118a.html|language=de}}</ref>
Noong 1996, nagkaroon ng hindi matagumpay na pagtatangka na pag-isahin ang mga estado ng Berlin at Brandenburg.<ref name="berlingeschichte">{{Cite web |year=2004 |title=LÄNDERFUSION / FUSIONSVERTRAG (1995) |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/5_33_laefuver.htm |access-date=31 March 2022}}</ref> Parehong may iisang kasaysayan, diyalekto, at kultura at sa 2020, mayroong mahigit 225,000 residente ng Brandenburgo na bumibiyahe patungong Berlin. Ang pagsasanib ay nagkaroon ng halos nagkakaisang suporta ng isang malawak na koalisyon ng parehong mga pamahalaan ng estado, mga partidong pampolitika, media, mga asosasyon ng negosyo, mga unyon ng manggagawa at mga simbahan.<ref>{{Cite news |date=4 May 2016 |title=Die Brandenburger wollen keine Berliner Verhältnisse |language=de |work=Tagesspiegel |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/gescheiterte-laenderfusion-mit-berlin-die-brandenburger-wollen-keine-berliner-verhaeltnisse/13539146.html |access-date=30 March 2022}}</ref> Bagaman bumoto ang Berlin ng pabor sa maliit na palugit, higit sa lahat ay nakabatay sa suporta sa dating [[Kanlurang Berlin]], hindi inaprubahan ng mga botante ng Brandenburgo ang pagsasanib sa malaking margin. Nabigo ito higit sa lahat dahil sa ayaw ng mga botante ng Brandenburgo na tanggapin ang malaki at lumalaking utang ng publiko sa Berlin at takot na mawala ang pagkakakilanlan at impluwensiya sa kabesera.<ref name="berlingeschichte" />
== Heograpiya ==
=== Topograpiya ===
[[Talaksan:Berlin_by_Senitnel-2.jpg|thumb|Imaheng satellite ng Berlin]]
[[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Ang labas ng Berlin ay nasasakupan ng mga kakahuyan at maraming lawa.]]
Ang Berlin ay nasa hilagang-silangan ng Alemanya, sa isang lugar ng mababang latiang makahoy na may pangunahing patag na [[topograpiya]], bahagi ng malawak na [[Hilagang Kapatagang Europeo]] na umaabot mula hilagang Pransiya hanggang kanlurang Rusya. Ang ''Berliner Urstromtal'' (isang panahon ng yelo [[lambak glasyar]]), sa pagitan ng mababang [[Talampas ng Barnim]] sa hilaga at ng [[Talampas ng Teltow]] sa timog, ay nabuo sa pamamagitan ng natunaw na tubig na dumadaloy mula sa mga yelo sa dulo ng huling [[glasyasyong Weichseliense]]. Ang [[Spree (ilog)|Spree]] ay sumusunod sa lambak na ito ngayon. Sa Spandau, isang boto sa kanluran ng Berlin, ang Spree ay umaagos sa ilog [[Havel]], na dumadaloy mula hilaga hanggang timog sa kanlurang Berlin. Ang daloy ng Havel ay mas katulad ng isang hanay ng mga lawa, ang pinakamalaki ay ang Tegeler See at ang [[Großer Wannsee]]. Ang isang serye ng mga lawa ay dumadaloy din sa itaas na Spree, na dumadaloy sa [[Müggelsee|Großer Müggelsee]] sa silangang Berlin.<ref>{{Cite web |title=Satellite Image Berlin |url=https://maps.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://www.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |archive-date=18 February 2022 |access-date=18 August 2008 |publisher=Google Maps}}</ref>
Ang malalaking bahagi ng kasalukuyang Berlin ay umaabot sa mababang talampas sa magkabilang panig ng Lambak Spree. Malaking bahagi ng mga borough na [[Reinickendorf]] at [[Pankow]] ay nasa Talampas ng Barnim, habang ang karamihan sa mga boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]], at [[Neukölln]] ay nasa Talampas ng Teltow.
Ang boro ng Spandau ay bahagyang nasa loob ng Lambak Glasyar ng Berlin at bahagyang nasa Kapatagang Nauen, na umaabot sa kanluran ng Berlin. Mula noong 2015, ang mga burol ng Arkenberge sa Pankow sa {{Convert|122|m}} taas, ay ang pinakamataas na punto sa Berlin. Sa pamamagitan ng pagtatapon ng mga labi ng konstruksiyon nalampasan nito ang [[Teufelsberg]] ({{Cvt|120.1|m}}), na kung saan mismo ay binubuo ng mga durog na bato mula sa mga guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>{{Cite web |last=Triantafillou |first=Nikolaus |date=27 January 2015 |title=Berlin hat eine neue Spitze |trans-title=Berlin has a new top |url=https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160722225809/https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |archive-date=22 July 2016 |access-date=11 November 2018 |publisher=Qiez |language=de}}</ref> Ang [[Müggelberge]] sa 114.7 {{Convert|114.7|m}} taas ang pinakamataas na natural na punto at ang pinakamababa ay ang Spektesee sa Spandau, sa {{Convert|28.1|m}} taas.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=22 February 2015 |title=Der höchste Berg von Berlin ist neuerdings in Pankow |language=de |trans-title=The tallest mountain in Berlin is now in Pankow |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |url-status=live |access-date=22 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150519014725/https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |archive-date=19 May 2015}}</ref>
=== Klima ===
Ang Berlin ay may [[klimang pangkaragatan]] ([[Kategoryang Köppen sa klima|Köppen]]: ''Cfb'');<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Köppen Climate Classification (Weatherbase) |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130184209/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019 |website=Weatherbase}}</ref> ang silangang bahagi ng lungsod ay may bahagyang impluwensiyang kontinental (''Dfb''), isa sa mga pagbabago ay ang taunang pag-ulan ayon sa [[masa ng hangin]] at ang mas malaking kasaganaan sa isang panahon ng taon.<ref>{{Cite web |title=The different types of vertical greening systems and their relative sustainability |url=https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130220603/https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019}}</ref><ref name="Elkins22">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|title=Berlin: The Spatial Structure of a Divided City|last1=Elkins|first1=Dorothy|last2=Elkins|first2=T. H.|last3=Hofmeister|first3=B.|date=4 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781135835057|language=en|access-date=21 September 2020|archive-date=18 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|url-status=live}}</ref> Nagtatampok ang ganitong uri ng klima ng katamtamang temperatura ng tag-init ngunit kung minsan ay mainit (para sa pagiging semikontinental) at malamig na taglamig ngunit hindi mahigpit sa halos lahat ng oras.<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Climate Summary |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629211853/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |archive-date=29 June 2015 |access-date=15 March 2015 |publisher=Weatherbase}}</ref><ref name="Elkins2">{{Cite book}}</ref>
Dahil sa mga transisyonal na sonang klima nito, karaniwan ang pagyeyelo sa taglamig, at may mas malaking pagkakaiba sa temperatura sa pagitan ng mga panahon kaysa sa karaniwan para sa maraming [[klimang pangkaragatan]]. Higit pa rito, ang Berlin ay inuri bilang isang [[Katamtamang klima|katamtamang]] [[Mabanas na klimang kontinental|klimang kontinental]] (''Dc'') sa ilalim ng iskema ng [[Kategoryang Trewartha sa klima|klima ng Trewartha]], gayundin ang mga suburb ng Lungsod ng Bagong York, bagaman inilalagay sila ng [[Kategoryang Köppen sa klima|sistemang Köppen]] sa iba't ibang uri.<ref>Gerstengarbe FW, Werner PC (2009) A short update on Koeppen climate shifts in Europe between 1901 and 2003.</ref>
Ang mga tag-araw ay mainit-init at kung minsan ay mahalumigmig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|22|–|25|C}} at mababa sa {{Cvt|12|–|14|C}} . Ang mga taglamig ay malamig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|3|C}} at mababa sa {{Cvt|−2|to|0|C}}. Ang tagsibol at taglagas ay karaniwang malamig hanggang banayad. Lumilikha ng mikroklima ang tinayuang bahagi ng Berlin, na may [[Pulo ng init sa lungsod|init na iniimbak ng mga gusali at bangketa ng lungsod]]. Ang mga temperatura ay maaaring {{Cvt|4|C-change}} mas mataas sa lungsod kaysa mga nakapaligid na lugar.<ref>{{Cite web |title=weather.com |url=https://www.weather.com/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070323015551/https://www.weather.com/ |archive-date=23 March 2007 |access-date=7 April 2012 |publisher=weather.com}}</ref> Ang taunang pag-ulan ay {{Convert|570|mm}} na may katamtamang pag-ulan sa buong taon. Ang Berlin at ang nakapalibot na estado ng Brandenburgo ay ang pinakamainit at pinakatuyong rehiyon sa Alemanya.<ref name="berlinermorgenpost">{{Cite web |date=8 March 2016 |title=Berlin ist das wärmste und trockenste Bundesland |url=https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023193643/https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |archive-date=23 October 2021 |access-date=23 October 2021 |website=Berliner Morgenpost}}</ref> Ang pag-ulan ng niyebe ay pangunahing nangyayari mula Disyembre hanggang Marso.<ref name="worldweather2">{{Cite web |title=Climate figures |url=https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080817114255/https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |archive-date=17 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=World Weather Information Service}}</ref> Ang pinakamainit na buwan sa Berlin ay Hulyo 1834, na may karaniwang temperatura na {{Cvt|23.0|C}} at ang pinakamalamig ay Enero 1709, na maykaraniwang temperatura na {{Cvt|-13.2|C}}.<ref>{{Cite web |title=Temperaturmonatsmittel BERLIN-TEMPELHOF 1701- 1993 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190702031754/https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |archive-date=2 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref> Ang pinakamabasang buwan na naitala ay Hulyo 1907, na may {{Convert|230|mm}} ng pag-ulan, samantalang ang pinakamatuyo ay Oktubre 1866, Nobyembre 1902, Oktubre 1908 at Setyembre 1928, lahat ay may {{Convert|1|mm|3}} ng pag-ulan.<ref>{{Cite web |title=Niederschlagsmonatssummen BERLIN-DAHLEM 1848– 1990 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190707182905/https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |archive-date=7 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref>{{Weather box|location=Berlin (Schönefeld), 1981–2010 normals, mga sukdulan 1957–kasalukuyan|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=15.1|Feb record high C=18.0|Mar record high C=25.8|Apr record high C=30.8|May record high C=32.7|Jun record high C=35.4|Jul record high C=37.3|Aug record high C=38.0|Sep record high C=32.3|Oct record high C=27.7|Nov record high C=20.4|Dec record high C=15.6|year record high C=38.0|Jan high C=2.8|Feb high C=4.3|Mar high C=8.7|Apr high C=14.3|May high C=19.4|Jun high C=22.0|Jul high C=24.6|Aug high C=24.2|Sep high C=19.3|Oct high C=13.8|Nov high C=7.3|Dec high C=3.3|year high C=13.7|Jan mean C=0.1|Feb mean C=0.9|Mar mean C=4.3|Apr mean C=9.0|May mean C=14.0|Jun mean C=16.8|Jul mean C=19.1|Aug mean C=18.5|Sep mean C=14.2|Oct mean C=9.4|Nov mean C=4.4|Dec mean C=1.0|year mean C=9.3|Jan low C=-2.8|Feb low C=-2.4|Mar low C=0.4|Apr low C=3.5|May low C=8.2|Jun low C=11.2|Jul low C=13.5|Aug low C=13.0|Sep low C=9.6|Oct low C=5.4|Nov low C=1.4|Dec low C=-1.6|year low C=5.0|Jan record low C=-25.3|Feb record low C=-22.0|Mar record low C=-16.0|Apr record low C=-7.4|May record low C=-2.8|Jun record low C=1.3|Jul record low C=4.9|Aug record low C=4.6|Sep record low C=-0.9|Oct record low C=-7.7|Nov record low C=-12.0|Dec record low C=-24.0|year record low C=-25.3|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=37.2|Feb precipitation mm=30.1|Mar precipitation mm=39.3|Apr precipitation mm=33.7|May precipitation mm=52.6|Jun precipitation mm=60.2|Jul precipitation mm=52.5|Aug precipitation mm=53.0|Sep precipitation mm=39.5|Oct precipitation mm=32.2|Nov precipitation mm=37.8|Dec precipitation mm=46.1|year precipitation mm=515.2|Jan sun=57.6|Feb sun=71.5|Mar sun=119.4|Apr sun=191.2|May sun=229.6|Jun sun=230.0|Jul sun=232.4|Aug sun=217.3|Sep sun=162.3|Oct sun=114.7|Nov sun=54.9|Dec sun=46.9|year sun=1727.6|Jan uv=1|Feb uv=1|Mar uv=2|Apr uv=4|May uv=5|Jun uv=6|Jul uv=6|Aug uv=5|Sep uv=4|Oct uv=2|Nov uv=1|Dec uv=0|source 1=[[DWD]]<ref>{{cite web
|url = https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue
|title = Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte
|access-date = 2019-06-12
|archive-date = 12 June 2014
|archive-url = https://web.archive.org/web/20140612043121/https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue
|url-status = live
}}</ref> at Weather Atlas<ref>{{Cite web|url=https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|title=Berlin, Germany – Detailed climate information and monthly weather forecast|last=d.o.o|first=Yu Media Group|website=Weather Atlas|language=en|access-date=2019-07-02|archive-date=25 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211125121717/https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|url-status=live}}</ref>}}{{Weather box|location=Berlin ([[Tempelhof]]), elevation: {{convert|48|m|abbr=on|disp=or}}, 1971–2000 normals, extremes 1878–present|collapsed=y|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=15.5|Feb record high C=18.7|Mar record high C=24.8|Apr record high C=31.3|May record high C=35.5|Jun record high C=38.5|Jul record high C=38.1|Aug record high C=38.0|Sep record high C=34.2|Oct record high C=28.1|Nov record high C=20.5|Dec record high C=16.0|Jan high C=3.3|Feb high C=5.0|Mar high C=9.0|Apr high C=15.0|May high C=19.6|Jun high C=22.3|Jul high C=25.0|Aug high C=24.5|Sep high C=19.3|Oct high C=13.9|Nov high C=7.7|Dec high C=3.7|Jan mean C=0.6|Feb mean C=1.4|Mar mean C=4.8|Apr mean C=8.9|May mean C=14.3|Jun mean C=17.1|Jul mean C=19.2|Aug mean C=18.9|Sep mean C=14.5|Oct mean C=9.7|Nov mean C=4.7|Dec mean C=2.0|Jan low C=−1.9|Feb low C=−1.5|Mar low C=1.3|Apr low C=4.2|May low C=9.0|Jun low C=12.3|Jul low C=14.3|Aug low C=14.1|Sep low C=10.6|Oct low C=6.4|Nov low C=2.2|Dec low C=-0.4|Jan record low C=-23.1|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-8.1|May record low C=-4.0|Jun record low C=1.5|Jul record low C=6.1|Aug record low C=3.5|Sep record low C=-1.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.0|Dec record low C=-20.5|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=42.3|Feb precipitation mm=33.3|Mar precipitation mm=40.5|Apr precipitation mm=37.1|May precipitation mm=53.8|Jun precipitation mm=68.7|Jul precipitation mm=55.5|Aug precipitation mm=58.2|Sep precipitation mm=45.1|Oct precipitation mm=37.3|Nov precipitation mm=43.6|Dec precipitation mm=55.3|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=8.0|Mar precipitation days=9.1|Apr precipitation days=7.8|May precipitation days=8.9|Jun precipitation days=7.0|Jul precipitation days=7.0|Aug precipitation days=7.0|Sep precipitation days=7.8|Oct precipitation days=7.6|Nov precipitation days=9.6|Dec precipitation days=11.4|unit precipitation days=1.0 mm|source 1=[[World Meteorological Organization|WMO]]<ref>{{cite web |url = https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |title = World Weather Information Service – Berlin |website = Worldweather.wmo.int |date = 5 October 2006 |access-date = 2012-04-07 |archive-date = 25 April 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130425001834/https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |url-status = bot: unknown }} April 25, 2013, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]]<ref>{{cite web |url = https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |title = Indices Data – Berlin/Tempelhof 2759 |access-date = 2019-05-13 |publisher = [[KNMI (institute)|KNMI]] |archive-date = 9 July 2018 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180709010608/https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |url-status = dead }}</ref>}}{{Weather box|collapsed=y|metric first=y|single line=y|location=Berlin ([[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]), {{convert|58|m|abbr=on|disp=or}}, 1961–1990 normals, extremes 1908–present{{NoteTag|Because the location of the [[weather station]] is furthest from the more densely urbanized region of Berlin and further away from the main [[Urban heat island|UHI]], its values will be somewhat higher, especially in the center and immediate regions.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm Long-term Development of Selected Climate Parameters (Edition 2015)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210308213004/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm |date=8 March 2021 }}, Berlin Environmental Atlas. ''Senate Department for Urban Development and Housing''. Retrieved January 30, 2019.</ref>}}
<!--in the order as it appears in the table, not all of the following data may be available, especially records and days of precipitation -->|Jan record high C=15.2|Feb record high C=18.6|Mar record high C=25.1|Apr record high C=30.9|May record high C=33.3|Jun record high C=36.1|Jul record high C=37.9|Aug record high C=37.7|Sep record high C=34.2|Oct record high C=27.5|Nov record high C=19.5|Dec record high C=15.7|Jan mean C=-0.4|Feb mean C=0.6|Mar mean C=4.0|Apr mean C=8.4|May mean C=13.5|Jun mean C=16.7|Jul mean C=17.9|Aug mean C=17.2|Sep mean C=13.5|Oct mean C=9.3|Nov mean C=4.6|Dec mean C=1.2|Jan high C=1.8|Feb high C=3.5|Mar high C=7.9|Apr high C=13.1|May high C=18.6|Jun high C=21.8|Jul high C=23.1|Aug high C=22.8|Sep high C=18.7|Oct high C=13.3|Nov high C=7.0|Dec high C=3.2|Jan low C=-2.9|Feb low C=-2.2|Mar low C=0.5|Apr low C=3.9|May low C=8.2|Jun low C=11.4|Jul low C=12.9|Aug low C=12.4|Sep low C=9.4|Oct low C=5.9|Nov low C=2.1|Dec low C=-1.1|Jan record low C=-21.0|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-6.7|May record low C=-2.9|Jun record low C=0.8|Jul record low C=5.4|Aug record low C=4.7|Sep record low C=-0.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.1|Dec record low C=-20.2|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=43.0|Feb precipitation mm=37.0|Mar precipitation mm=38.0|Apr precipitation mm=42.0|May precipitation mm=55.0|Jun precipitation mm=71.0|Jul precipitation mm=53.0|Aug precipitation mm=65.0|Sep precipitation mm=46.0|Oct precipitation mm=36.0|Nov precipitation mm=50.0|Dec precipitation mm=55.0|Jan sun=45.4|Feb sun=72.3|Mar sun=122.0|Apr sun=157.7|May sun=221.6|Jun sun=220.9|Jul sun=217.9|Aug sun=210.2|Sep sun=156.3|Oct sun=110.9|Nov sun=52.4|Dec sun=37.4|unit precipitation days=1.0 mm|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=9.0|Mar precipitation days=8.0|Apr precipitation days=9.0|May precipitation days=10.0|Jun precipitation days=10.0|Jul precipitation days=9.0|Aug precipitation days=9.0|Sep precipitation days=9.0|Oct precipitation days=8.0|Nov precipitation days=10.0|Dec precipitation days=11.0|source 1=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]<ref name="noaa">{{cite web
| url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/DL/10381.TXT
| title = Berlin (10381) – WMO Weather Station
| access-date = 2019-01-30
| publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]
}}{{dead link|date=June 2022|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [https://archive.org/details/19611990NormalsNOAABerlin Archived] January 30, 2019, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=Berliner Extremwerte<ref>{{cite web |url = https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |title = Berliner Extremwerte |access-date = 1 December 2014 |archive-date = 6 June 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200606191249/https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |url-status = live }}</ref>}}
=== Tanawin ng lungsod ===
[[Talaksan:16-07-04-Abflug-Berlin-DSC_0122.jpg|thumb|Larawang panghimpapawid sa gitna ng Berlin na nagpapakita ng [[Lungsod Kanluran|City West]], [[Potsdamer Platz]], [[Alexanderplatz]], at ang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]]]]
Ang kasaysayan ng Berlin ay nag-iwan sa lungsod ng isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] pagkakaayos at isang napakaeklektikong hanay ng arkitektura at mga gusali. Ang hitsura ng lungsod ngayon ay higit na nahubog ng pangunahing papel na ginampanan nito sa kasaysayan ng Germany noong ika-20 siglo. Lahat ng pambansang pamahalaan na nakabase sa Berlin{{Spaced en dash}}ang Kaharian ng Prusya, ang Ikalawang Imperyong Aleman ng 1871, ang Republikang Weimar, Alemanyang Nazi, Silangang Alemanya, pati na rin ang muling pinagsamang Alemanya{{Spaced en dash}}nagpasimula ng mga ambisyosong programa sa muling pagtatayo, na ang bawat isa ay nagdaragdag ng sarili nitong natatanging estilo sa arkitektura ng lungsod.
Sinalanta ang Berlin ng mga [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pagsalakay sa himpapawid]], sunog, at labanan sa kalye noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, at marami sa mga gusaling nakaligtas sa parehong Silangan at Kanluran ay giniba noong panahon pagkatapos ng digmaan. Karamihan sa demolisyong ito ay pinasimulan ng mga programa sa arkitektura ng munisipyo upang magtayo ng mga bagong distrito ng negosyo o tirahan at ang mga pangunahing arterya. Karamihan sa mga [[Palamuti (sining)|palamuti]] sa mga gusali bago ang digmaan ay nawasak kasunod ng mga [[Palamuti at krimen|makabagong dogma]], at sa parehong mga sistema pagkatapos ng digmaan, gayundin sa muling pinagsamang Berlin, maraming mahahalagang estrukturang pamana ang ang [[Rekonstruksiyon (arkitektura)|muling itinayo]], kabilang ang ''Forum Fridericianum'' kasama ang, [[Operang Estatal ng Berlin|Operang Estatal]] (1955), [[Palasyo ng Charlottenburg|Palasyo Charlottenburg]] (1957), ang mga monumental na gusali sa [[Gendarmenmarkt]] (dekada '80), [[Alte Komandantur|Kommandantur]] (2003), at gayundin ang proyekto sa muling pagtatayo ng mga barokong patsada ng [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]]. Maraming mga bagong gusali ang naging inspirasyon ng kanilang makasaysayang mga nauna o ang pangkalahatang klasikal na estilo ng Berlin, gaya ng [[Otel Adlon]].
Ang mga kumpol ng mga [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Berlin|tore]] ay tumaas sa iba't ibang lokasyon: [[Potsdamer Platz]], ang [[Lungsod Kanluran|City West]], at [[Alexanderplatz]], ang huling dalawa ay naglalarawan sa mga dating sentro ng Silangan at Kanlurang Berlin, na ang una ay kumakatawan sa isang bagong Berlin noong ika-21 siglo, na bumangon mula sa mga guho no-man's land ng Pader ng Berlin. Ang Berlin ay may lima sa nangungunang 50 [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Alemanya|pinakamataas na gusali]] sa Alemanya.
Mahigit sa sangkatlo ng sakop ng lungsod ay binubuo ng luntiang espasyo, kakahuyan, at tubig.<ref name="gruen2">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang pangalawang pinakamalaking at pinakasikat na liwasan ng Berlin, ang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], ay matatagpuan sa gitna mismo ng lungsod. Sinasaklaw nito ang isang lugar na 210 ektarya at umaabot mula [[Himpilan ng tren ng Berlin Zoologischer Garten|Bahnhof Zoo]] sa City West hanggang sa [[Tarangkahang Brandenburgo]] sa silangan.
Kabilang sa mga tanyag na kalye, ang [[Unter den Linden]] at [[Friedrichstraße]] ay matatagpuan sa lumang sentro ng lungsod (at kasama sa dating Silangang Berlin). Ang ilan sa pangunahing kalye sa City West ay ang [[Kurfürstendamm]] (o pinaikling Ku´damm) at [[Kantstraße]].
=== Arkitektura ===
[[Talaksan:Gendarmenmarkt_Panorama.jpg|thumb|Panorama ng [[Gendarmenmarkt]], na nagpapakita ng [[Konzerthaus Berlin]], nasa gilid ng [[Neue Kirche, Berlin|Simbahang Aleman]] (kaliwa) at [[Katedral na Pranses, Berlin|Simbahang Pranses]] (kanan)]]
[[Talaksan:Berliner_Dom_seen_from_James_Simon_Park.jpg|thumb|Ang [[Katedral ng Berlin]] sa [[Pulo ng mga Museo]]]]
Ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] (tore ng TV) sa [[Alexanderplatz]] sa [[Mitte]] ay kabilang sa pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo sa {{Cvt|368|m}}. Itinayo noong 1969, makikita ito sa karamihan ng mga sentral na distrito ng Berlin. Ang lungsod ay makikita mula sa {{Convert|204|m|ft|-high}} palapag ng pagmamasid. Simula rito, ang [[Karl-Marx-Allee]] ay patungo sa silangan, isang abenida na may linya ng mga monumental na gusali ng tirahan, na dinisenyo sa istilong [[Arkitekturang Stalinista|Sosyalismong Klasisismo]]. Katabi ng lugar na ito ay ang [[Rotes Rathaus]] (Bulwagang Panlungsod), na may natatanging pulang-ladrilyong arkitektura nito. Sa harap nito ay ang [[Neptunbrunnen]], isang balong na nagtatampok ng mitolohikong pangkat ng mga [[Triton (mitolohiya)|Triton]], mga [[personipikasyon]] ng apat na pangunahing Prusong ilog, at [[Neptuno (mitolohiya)|Neptuno]] sa ibabaw nito.
Ang [[Tarangkahang Brandenburgo]] ay isang ikonikong tanawin ng Berlin at Alemanya; ito ay tumatayo bilang isang simbolo ng pangyayaring Europeo at ng pagkakaisa at kapayapaan. Ang [[gusaling Reichstag]] ay ang tradisyonal na luklukan ng Parlamentong Aleman. Hinubog muli ito ng arkitektrong Briton na si [[Norman Foster (arkitekto)|Norman Foster]] noong dekada '90 at nagtatampok ng salaming simboryo sa ibabaw ng pook ng pagpupulong, na nagbibigay-daan sa libreng pampublikong tanaw sa mga pinagdadausang parlamento at magagandang tanawin ng lungsod.
Ang [[Galeriyang East Side]] ay isang open-air na eksibisyong sining na direktang ipininta sa mga huling bahagi ng Pader ng Berlin. Ito ang pinakamalaking natitirang ebidensiya ng makasaysayang dibisyon ng lungsod.
Ang [[Gendarmenmarkt]] ay isang [[Arkitekturang Neoklasiko|neoklasikong liwasan]] sa Berlin, ang pangalan ay nagmula sa punong-tanggapan ng sikat na Gens d'armes regiment na matatagpuan dito noong ika-18 siglo. Dalawang katulad na disenyong katedral ang hangganan nito, ang [[Französischer Dom]] kasama ang platapormang pang-obserbasyon nito at ang [[Deutscher Dom]]. Ang Konzerthaus (Bulwagang Pangkonsiyerto), tahanan ng Orkestra Sinfonika ng Berlin, ay nakatayo sa pagitan ng dalawang katedral.
[[Talaksan:MJK_46430_Schloss_Charlottenburg.jpg|left|thumb|[[Palasyo Charlottenburg]]]]
[[Talaksan:Berlin_Hackesche_Höfe1.jpg|left|thumb|[[Hackesche Höfe]]]]
Ang [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] ay naglalaman ng [[Berlin#Mga%20museo|limang museo]] na itinayo mula 1830 hanggang 1930 at isang [[Tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Alemanya|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ang pagpapanumbalik at pagtatayo ng isang pangunahing lagusan sa lahat ng mga museo, pati na rin ang muling pagtatayo ng [[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloss]] ay nagpapatuloy.<ref>{{Cite web |date=24 June 2011 |title=Neumann: Stadtschloss wird teurer |trans-title=Neumann: Palace is getting more expensive |url=https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200703/https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 May 2010 |title=Das Pathos der Berliner Republik |trans-title=The pathos of the Berlin republic |url=https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200702/https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref> Gayundin sa pulo at sa tabi ng [[Lustgarten]] at palasyo ay ang [[Katedral ng Berlin]], ang ambisyosong pagtatangka ni emperador Guillermo II na lumikha ng Protestanteng karibal sa [[Basilika ni San Pedro]] sa Roma. Ang isang malaking kripta ay naglalaman ng mga labi ng ilan sa mga naunang Prusong maharlikang pamilya. Ang [[Katedral ni Santa Eduvigis]] ay ang Katoliko Romanong katedral ng Berlin.
[[Talaksan:Bikinihaus_Berlin-1210760.jpg|thumb|Ang [[Breitscheidplatz]] kasama ang [[Pang-alaalang Katedral ni Kaiser Guillermo]] ay ang sentro ng [[Lungsod Kanluran|City West]].]]
Ang [[Unter den Linden]] ay isang silangan–kanlurang abenidang nalilinyahan ng mga puno na mula sa Tarangkahang Brandenburgo hanggang sa pook ng dating Berliner Stadtschloss, at dating pangunahing promenada ng Berlin. Maraming Klasikong gusali ang nakahanay sa kalye, at naroon ang bahagi ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]]. Ang [[Friedrichstraße]] ay ang maalamat na kalye ng Berlin noong [[Ginintuang Dekada Beynte]]. Pinagsasama nito ang mga tradisyon ng ika-20 siglo sa modernong arkitektura ng Berlin ngayon.
Ang [[Potsdamer Platz]] ay isang buong kuwarto na binuo mula sa simula pagkatapos bumaba ang [[Pader ng Berlin|Pader]].<ref>{{Cite web |title=Construction and redevelopment since 1990 |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080610103008/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |archive-date=10 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=Senate Department of Urban Development}}</ref> Sa kanluran ng Potsdamer Platz ay ang Kulturforum, na naglalaman ng [[Gemäldegalerie, Berlin|Gemäldegalerie]], at nasa gilid ng [[Neue Nationalgalerie]] at ng [[Berliner Philharmonie]] . Ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], isang alaalang pang-[[Holokausto]], ay nasa hilaga.<ref>{{Cite news |last=Ouroussoff |first=Nicolai |date=9 May 2005 |title=A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html |access-date=18 August 2008}}</ref>
Ang lugar sa paligid ng [[Hackescher Markt]] ay tahanan ng mga kulturang moda, na may 'di-mabilang na mga bilihan ng damit, club, bar, at galeriya. Kabilang dito ang [[Hackesche Höfe]], isang kalipunan ng mga gusali sa paligid ng ilang patyo, na muling itinayo noong 1996. Ang kalapit na [[Bagong Sinagoga, Berlin|Bagong Sinagoga]] ay ang sentro ng kultura ng mga Hudyo.
Ang [[Straße des 17. Juni]], na nagkokonekta sa Tarangkahang Brandenburgo at Ernst-Reuter-Platz, ay nagsisilbing gitnang silangan-kanlurang axis. Ang pangalan nito ay ginugunita ang mga [[Pag-aalsa noong 1953 sa Silangang Alemanya|pag-aalsa sa Silangang Berlin noong Hunyo 17, 1953]]. Humigit-kumulang sa kalahati mula sa Tarangkahang Brandenburgo ay ang Großer Stern, isang isla ng sirkulong trapiko kung saan matatagpuan ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin|Siegessäule]] (Haligi ng Tagumpay). Ang monumentong ito, na itinayo upang gunitain ang mga tagumpay ng Prusya, ay inilipat noong 1938–39 mula sa dati nitong posisyon sa harap ng Reichstag.
Ang [[Kurfürstendamm]] ay tahanan ng ilan sa mga mararangyang tindahan ng Berlin kung saan ang [[Pang-alaalang simbahan ni Kaiser Guillermo]] sa silangang dulo nito sa [[Breitscheidplatz]] . Ang simbahan ay nawasaknoonga Ikalawang Digmaang Pandaigdig at iniwang sira. Ang malapit sa Tauentzienstraße ay ang [[KaDeWe]], na sinasabing pinakamalaking department store sa kontinental na Europa. Ang [[Rathaus Schöneberg]], kung saan ginawa ni [[John F. Kennedy]] ang kaniyang tanyag na talumpating "[[Ich bin ein Berliner]]!" speech, ay nasa [[Tempelhof-Schöneberg]].
Kanluran ng sentro, ang [[Palasyo Bellevue, Alemanya|Palasyo Bellevue]] ay ang tirahan ng Pangulo ng Alemanya. Ang [[Palasyo Charlottenburg]], na nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ang pinakamalaking makasaysayang palasyo sa Berlin.
Ang [[Funkturm Berlin]] ay isang {{Convert|150|m|ft|-tall}} lattice tore ng radyo sa pook fairground, na itinayo sa pagitan ng 1924 at 1926. Ito ang tanging toreng pang-obserbasyon na nakatayo sa mga insulator at may restawran {{Cvt|55|m}} at isang larangang pantanaw {{Cvt|126|m}} sa ibabaw ng lupa, na mapupuntahan ng elevator na may bintana.
Ang [[Oberbaumbrücke]] sa ibabaw ng ilog Spree ay ang pinakaikonikong tulay ng Berlin, na nag-uugnay sa pinagsama-samang mga boro ng [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]]. Nagdadala ito ng mga sasakyan, tao, at linyang U1 ng [[Berlin U-Bahn]]. Ang tulay ay nakumpleto sa isang estilong [[ladrilyong gotiko]] noong 1896, na pinapalitan ang dating kahoy na tulay na may isang pang-itaas na daanan para sa U-Bahn. Ang gitnang bahagi ay giniba noong 1945 upang pigilan ang [[Hukbong Pula|Pulang Hukbo]] sa pagtawid. Pagkatapos ng digmaan, ang inayos na tulay ay nagsilbing [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|checkpoint at tawiran sa hangganan]] sa pagitan ng mga sektor ng Sobyetiko at Amerikano, at kalaunan sa pagitan ng Silangan at Kanlurang Berlin. Noong kalagitnaan ng dekada '50, ito ay sarado sa mga sasakyan, at pagkatapos ng pagtatayo ng Pader ng Berlin noong 1961, ang trapiko ng tao ay mahigpit na pinaghigpitan. Kasunod ng muling pagsasama-samang Aleman, ang gitnang bahagi ay muling itinayo gamit ang isang kuwadrong asero, at ipinagpatuloy ang serbisyo ng U-Bahn noong 1995.
== Demograpiya ==
[[Talaksan:Berlin_population2.svg|left|thumb|Populasyon ng Berlin, 1880–2012]]
Sa pagtatapos ng 2018, ang lungsod-estado ng Berlin ay mayroong 3.75 milyong rehistradong naninirahan<ref name="pop-detail3">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> sa isang lugar na {{Cvt|891.1|km2}}. Ang densidad ng populasyon ng lungsod ay 4,206 na naninirahan bawat km<sup>2</sup>. Ang Berlin ang [[Talaan ng mga pinakamalaking lungsod ng Unyong Europeo ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod|pinakamataong lungsod]] sa [[Unyong Europeo]]. Noong 2019, ang urbanong sakop ng Berlin ay may humigit-kumulang 4.5 milyong naninirahan. {{Magmula noong|2019}} ang [[Kalakhang sonang urbano|gumaganang urbanong pook]] ay tahanan ng humigit-kumulang 5.2 milyong tao.<ref>[https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas, Eurostat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150903213351/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en|date=3 September 2015}}.</ref> Ang buong [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandenburgo|rehiyon ng kabisera ng Berlin-Brandenburgo]] ay may populasyon na higit sa 6 milyon sa isang lugar na {{Cvt|30546|km2|0}}.<ref>{{Cite web |date=31 August 2020 |title=Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg |url=https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817083458/https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |archive-date=17 August 2019 |access-date=6 February 2013 |website=www.deutsche-metropolregionen.org}}</ref>{{Historical populations|1721|65300|1750|113289|1800|172132|1815|197717|1825|220277|1840|330230|1852|438958|1861|547571|1871|826341|1880|1122330|1890|1578794|1900|1888848|1910|2071257|1920|3879409|1925|4082778|1933|4221024|1939|4330640|1945|3064629|1950|3336026|1960|3274016|1970|3208719|1980|3048759|1990|3433695|2000|3382169|2010|3460725|53=2020|54=3664088}}Noong 2014, ang lungsod-estado na Berlin ay nagkaroon ng 37,368 buhay na panganak (+6.6%), isang rekord na bilang mula noong 1991. Ang bilang ng mga namatay ay 32,314. Halos 2.0 milyong kabahayan ang binilang sa lungsod. 54 porsiyento ng mga ito ay mga sambahayang iisa ang naninirahan. Mahigit sa 337,000 pamilya na may mga batang wala pang 18 taong gulang ang nanirahan sa Berlin. Noong 2014, ang kabeserang Aleman ay nagrehistro ng dagdag sa paglipat ng humigit-kumulang 40,000 katao.<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf statistics Berlin Brandenburg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315084534/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf|date=15 March 2016}}. www.statistik-berlin-brandenburg.de Retrieved 10 October 2016.</ref>
=== Mga nasyonalidad ===
{| class="infobox" style="float:right;"
| colspan="2" style="text-align:center;" |'''Mga residente ayon sa Pagkamamamayan''' <small>(31 Disyembre 2019)</small> <ref name="pop-detail6">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref>
|-
!Bansa
!Populasyon
|-
|Kabuuang mga rehistradong residente
|3,769,495
|-
|{{Flag|Germany}}
|2,992,150
|-
|{{Flag|Turkey}}
|98,940
|-
|{{Flag|Poland}}
|56,573
|-
|{{Flag|Syria}}
|39,813
|-
|{{Flag|Italy}}
|31,573
|-
|{{Flag|Bulgaria}}
|30,824
|-
|{{Flag|Russia}}
|26,640
|-
|{{Flag|Romania}}
|24,264
|-
|{{Flag|United States}}
|22,694
|-
|{{Flag|Vietnam}}
|20,572
|-
|{{Flag|France}}
|20,223
|-
|{{Flag|Serbia}}
|20,109
|-
|{{Flag|United Kingdom}}
|16,751
|-
|{{Flag|Spain}}
|15,045
|-
|{{Flag|Greece}}
|14,625
|-
|{{Flag|Croatia}}
|14,430
|-
|{{Flag|India}}
|13,450
|-
|{{Flag|Ukraine}}
|13,410
|-
|{{Flag|Afghanistan}}
|13,301
|-
|{{Flag|China}}
|13,293
|-
|{{Flag|Bosnia and Herzegovina}}
|12,691
|-
|Iba pang Gitnang Silangan at Asya
|88,241
|-
|Ibang Europa
|80,807
|-
|Africa
|36,414
|-
|Iba pang mga America
|27,491
|-
|Oceania at [[Antarctica]]
|5,651
|-
|Walang estado o Hindi Malinaw
|24,184
|}
Ang pambansa at pandaigdigang paglipat sa lungsod ay may mahabang kasaysayan. Noong 1685, pagkatapos ng pagpapawalang-bisa ng [[Kautusan ng Nantes]] sa Pransiya, tumugon ang lungsod sa pamamagitan ng [[Kautusan ng Potsdam]], na ginagarantiyahan ang kalayaan sa relihiyon at katayuang walang buwis sa mga Pranses na Huguenot na bakwit sa loob ng sampung taon. Ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ay nagsama ng maraming suburb at nakapalibot na mga lungsod ng Berlin. Binuo nito ang karamihan sa teritoryo na binubuo ng modernong Berlin at pinalaki ang populasyon mula sa 1.9 milyon hanggang 4 milyon.
Ang aktibong imigrasyon at asilo na politika sa Kanlurang Berlin ay naghudyat ng mga alon ng imigrasyon noong dekada '60 at '70. Ang Berlin ay tahanan ng hindi bababa sa 180,000 residenteng [[Mga Turko|Turko]] at [[Mga Turko sa Alemanya|Turko-Aleman]],<ref name="pop-detail4">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> na ginagawa itong pinakamalaking komunidad ng Turko sa labas ng Turkiya. Noong dekada '90 ang ''Aussiedlergesetze ay'' nagbigay-daan sa imigrasyon sa Alemanya ng ilang residente mula sa dating [[Unyong Sobyetiko]]. Sa ngayon, ang mga etnikong [[Kasaysayan ng mga Aleman sa Rusya, Ukranya, at Unyong Sobyetiko|Aleman]] mula sa mga bansa ng dating Unyong Sobyetiko ang bumubuo sa pinakamalaking bahagi ng komunidad na nagsasalita ng Ruso.<ref>{{Cite web |last=Dmitry Bulgakov |date=11 March 2001 |title=Berlin is speaking Russians' language |url=https://www.russiajournal.com/node/4653 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130406142034/https://www.russiajournal.com/node/4653 |archive-date=6 April 2013 |access-date=10 February 2013 |publisher=Russiajournal.com}}</ref> Ang huling dekada ay nakaranas ng pagdagsa mula sa iba't ibang bansa sa Kanluran at ilang rehiyon sa Africa.<ref>{{Cite news |last=Heilwagen |first=Oliver |date=28 October 2001 |title=Berlin wird farbiger. Die Afrikaner kommen – Nachrichten Welt am Sonntag – Welt Online |language=de |work=Die Welt |url=https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |url-status=live |access-date=2 June 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515022639/https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |archive-date=15 May 2011}}</ref> Ang isang bahagi ng mga imigranteng Aprikano ay nanirahan sa [[Afrikanisches Viertel]].<ref>{{cite press release|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=6 February 2009|title=Zweites Afrika-Magazin "Afrikanisches Viertel" erschienen Bezirksbürgermeister Dr. Christian Hanke ist Schirmherr|url=https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|location=Berlin|publisher=berlin.de|access-date=27 September 2016|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021050530/https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|url-status=live}}</ref> Ang mga batang Aleman, EU-Europeo, at Israeli ay nanirahan na rin sa lungsod.<ref>{{Cite journal |date=12 December 2014 |title=Hummus in the Prenzlauer Berg |url=https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |url-status=live |journal=The Jewish Week |archive-url=https://web.archive.org/web/20141230010937/https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |archive-date=30 December 2014 |access-date=29 December 2014}}</ref>
Noong Disyembre 2019, mayroong 777,345 na rehistradong residente ng dayuhang nasyonalidad at dagdag pang 542,975 mamamayang Aleman na may "pinanggalingang imgrante" ''(Migrationshintergrund, MH)'',<ref name="pop-detail5">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> ibig-sabihin sila o ang isa sa kanilang mga magulang ay nandayuhan sa Alemanya pagkatapos ng 1955. Ang mga dayuhang residente ng Berlin ay nagmula sa mga 190 bansa.<ref>{{Cite web |date=5 February 2011 |title=457 000 Ausländer aus 190 Staaten in Berlin gemeldet |trans-title=457,000 Foreigners from 190 Countries Registered in Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428201553/https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |archive-date=28 April 2019 |access-date=28 April 2019 |website=[[Berliner Morgenpost]] |language=de}}</ref> 48 porsiyento ng mga residenteng wala pang 15 taong gulang ay may pinagmulang imigrante.<ref>{{cite web |title=Fast jeder Dritte in Berlin hat einen Migrationshintergrund |url=https://www.rbb-online.de/politik/beitrag/2017/05/migrationshintergrund-berlin-jeder-dritte.html |website=www.rbb-online.de}}{{Dead link|date=December 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Ang Berlin noong 2009 ay tinatayang mayroong 100,000 hanggang 250,000 hindi rehistradong mga naninirahan.<ref>{{Cite news |last=Von Andrea Dernbach |date=23 February 2009 |title=Migration: Berlin will illegalen Einwanderern helfen – Deutschland – Politik – Tagesspiegel |work=Der Tagesspiegel Online |publisher=Tagesspiegel.de |url=https://www.tagesspiegel.de/politik/deutschland/berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |url-status=live |access-date=15 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131251/https://www.tagesspiegel.de/politik/migration-berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang mga Boro ng Berlin na may malaking bilang ng mga migrante o populasyon na ipinanganak sa ibang bansa ay ang [[Mitte]], [[Neukölln]], at [[Friedrichshain-Kreuzberg]].<ref>{{Cite web |date=8 September 2016 |title=Zahl der Ausländer in Berlin steigt auf Rekordhoch |url=https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170804053354/https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |archive-date=4 August 2017 |access-date=13 June 2017 |website=jungefreiheit.de |language=de}}</ref>
Mayroong higit sa 20 hindi katutubong komunidad na may populasyong hindi bababa sa 10,000 katao, kabilang ang mga [[Mga Turko sa Berlin|Turko]], Polako, Ruso, Lebanes, Palestino, Serbio, Italyano, Indiyano, Bosnio, [[Pamayanang Biyetnames ng Berlin|Biyetnames]], Amerikano, Rumano, Bulgari, Croata, Tsino, Austriako, Ukrano, Pranses, Briton, Españo, Israeli, Thai, Irani, Ehipsiyo, at Siryo na mga komunidad.
=== Mga wika ===
Ang Aleman ay ang opisyal at nangingibabaw na sinasalitang wika sa Berlin. Ito ay isang [[Mga wikang Kanlurang Aleman|wikang Kanlurang Aleman]] na nagmula ang karamihan ng bokabularyo nito mula sa sangay ng Aleman ng pamilya ng wikang [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]. Ang Aleman ay isa sa 24 na wika ng Unyong Europeo,<ref>{{Cite web |last=European Commission |title=Official Languages |url=https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140926004848/https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |archive-date=26 September 2014 |access-date=29 July 2014}}</ref> at isa sa tatlong [[wikang pantrabaho]] ng [[Komisyong Europeo]].
Ang Berlinerisch o Berlinisch ay hindi isang diyalekto sa lingguwistika. Ito ay sinasalita sa Berlin at sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandenburgo|nakapaligid na kalakhang pook]]. Nagmula ito sa isang [[Diyalektong Brandeburges|Brandeburges]] na varyant. Ang diyalekto ay nakikita na ngayon na mas katulad ng isang [[sosyolekto]], higit sa lahat sa pamamagitan ng pagtaas ng imigrasyon at mga uso sa mga edukadong populasyon na magsalita ng [[karaniwang Aleman]] sa pang-araw-araw na buhay.
Ang pinakakaraniwang ginagamit na wikang banyaga sa Berlin ay Turko, Polako, Ingles, Persa, Arabe, Italyano, Bulgaro, Ruso, Rumano, Kurdo, Serbo-Croata, Pranses, Español, at Biyentames. Mas madalas na naririnig ang Truko, Arabe, Kurdo, at Serbo-Croata sa kanlurang bahagi dahil sa malalaking komunidad ng Gitnang Silangan at dating Yugoslavia. Ang Polako, Ingles, Ruso, at Biyetnames ay may mas maraming katutubong nagsasalita sa Silangang Berlin.<ref>{{Cite web |date=18 May 2010 |title=Studie – Zwei Millionen Berliner sprechen mindestens zwei Sprachen – Wirtschaft – Berliner Morgenpost – Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522160634/https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |archive-date=22 May 2011 |access-date=2 June 2011 |publisher=Morgenpost.de}}</ref>
=== Relihiyon ===
Ayon sa senso noong 2011, humigit-kumulang 37 porsiyento ng populasyon ang nag-ulat na mga miyembro ng isang legal na kinikilalang simbahan o relihiyosong organisasyon. Ang iba ay hindi kabilang sa naturang organisasyon, o walang impormasyong makukuha hinggil sa kanila.<ref name="Census 2011">{{Cite web |title=Zensus 2011 – Bevölkerung und Haushalte – Bundesland Berlin |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193809/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |archive-date=3 March 2016 |access-date=23 February 2019 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=6–7 |language=de}}</ref>
Ang pinakamalaking relihiyong denominasyon na naitala noong 2010 ay ang [[Protestantismo|Protestanteng]] [[Landeskirche|rehiyonal na samahang simbahan]] —ang [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandenburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]] (EKBO) —isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang simbahan]]. Ang EKBO ay miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya|Simbahang Ebanghelika sa Alemanya (EKD)]] at [[Union Evangelischer Kirchen|Union Evangelischer Kirchen (UEK)]]. Ayon sa EKBO, ang kanilang kasapian ay umabot sa 18.7 porsyento ng lokal na populasyon, habang ang [[Simbahang Katolikong Romano]] ay mayroong 9.1 porsyento ng mga residenteng nakarehistro bilang mga miyembro nito.<ref name="kirchenmitglieder2010">{{Cite web |date=November 2011 |title=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2010 |trans-title=Church membership on 31 December 2010 |url=https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180209204513/https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |archive-date=9 February 2018 |access-date=10 March 2012 |publisher=[[Evangelical Church in Germany]] |language=de}}</ref> Humigit-kumulang 2.7% ng populasyon ang nakikilala sa iba pang mga denominasyong Kristiyano (karamihan sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Silangang Ortodokso]], ngunit iba't ibang mga Protestante rin).<ref name="klStatistik2010">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ayon sa rehistro ng mga residente ng Berlin, noong 2018, 14.9 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Ebanghelika, at 8.5 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Katolika.<ref name="pop-detail7">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Ang gobyerno ay nagpapanatili ng rehistro ng mga miyembro ng mga simbahang ito para sa mga layunin ng buwis, dahil kinokolekta nito ang [[buwis sa simbahan]] sa ngalan ng mga simbahan. Hindi ito nag-iingat ng mga rekord ng mga miyembro ng ibang relihiyosong organisasyon na maaaring mangolekta ng kanilang sariling buwis sa simbahan, sa ganitong paraan.
Noong 2009, humigit-kumulang 249,000 [[Muslim]] ang iniulat ng [[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|Tanggapan ng Estadistika]] na mga miyembro ng mga Masjid at Islamikong relihiyosong organisasyon sa Berlin,<ref>{{Cite web |title=Statistisches Jahrbuch für Berlin 2010 |trans-title=Statistical yearbook for Berlin 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120202750/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |archive-date=20 November 2012 |access-date=10 February 2013 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> habang noong 2016, tinatantya ng pahayagang ''[[Der Tagesspiegel]]'' na humigit-kumulang 350,000 Muslim ang nag-obserba ng [[Ramadan]] sa Berlin.<ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=23 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212013247/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 December 2019}}</ref> Noong 2019, humigit-kumulang 437,000 rehistradong residente, 11.6% ng kabuuan, ang nag-ulat na mayroong pinanggalingan sa paglilipat mula sa isa sa mga [[Mga miyembrong estado ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko|estadong Miyembro ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko]].<ref name="pop-detail8">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |language=de |trans-title=Ramadan in refugee camps and schools in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712125538/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 July 2017}}</ref> Sa pagitan ng 1992 at 2011 halos dumoble ang populasyon ng Muslim.<ref>{{Cite news |last=Schupelius |first=Gunnar |date=28 May 2015 |title=Wird der Islam künftig die stärkste Religion in Berlin sein? |work=[[Berliner Zeitung]] |url=https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603092248/https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |archive-date=3 June 2017}}</ref>
Humigit-kumulang 0.9% ng mga Berlines ay kabilang sa ibang mga relihiyon. Sa tinatayang populasyon na 30,000–45,000 na mga residenteng Hudyo,<ref name="The Boston Globe 2014-11-01">{{Cite web |last=Ross |first=Mike |date=1 November 2014 |title=In Germany, a Jewish community now thrives |url=https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222235631/https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |archive-date=22 December 2016 |access-date=19 August 2016 |website=[[The Boston Globe]]}}</ref> humigit-kumulang 12,000 ang mga rehistradong miyembro ng mga relihiyosong organisasyon.<ref name="klStatistik20102">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref>
Ang Berlin ay ang luklukan ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Katoliko Romanong arsobispo ng Berlin]] at ang nahalal na tagapangulo ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandenburgo-Mataas na Lusacia Silesiana|EKBO]] ay pinamagatang obispo ng EKBO. Higit pa rito, ang Berlin ay ang luklukan ng maraming mga Ortodoksong katedral, tulad ng Katedral ni San Boris ang Bautista, isa sa dalawang luklukan ng [[Simbahang Bulgarong Ortodokso|Bulgarong Ortodokso]] na Diyosesis ng Kanluran at Gitnang Europa, at ang Katedral ng Muling Pagkabuhay ni Kristo ng Diyosesis ng Berlin (Patriarkado ng Moscow).
{{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|width1=500|width2=500|width3=500|width4=500|height1=350|height2=350|height3=350|height4=350|image1=Berliner Dom - panoramio (20).jpg|image2=NeueSynagogue.JPG|image3=2020-04-16 P4160889 St.Hedwigs-Kathedrale, Bebelplatz.jpg|image4=Şehitlik mosque Berlin by ZUFAr.jpg|footer=Paikot pa kanan mula sa taas pakaliwa: [[Katedral ng Berlin]], [[Bagong Sinagoga (Berlin)|Bagong Sinagoga]], Moske Şehitli, at [[Katedral ni Santa Eduvigis]]}}
Ang mga mananampalataya ng iba't ibang relihiyon at denominasyon ay nagpapanatili ng maraming [[Listahan ng mga lugar ng pagsamba sa Berlin|lugar ng pagsamba sa Berlin]]. Ang [[Malayang Simbahang Ebangheliko-Luterano]] ay may walong parokya na may iba't ibang laki sa Berlin.<ref>{{Cite web |title=Lutheran Diocese Berlin-Brandenburg |url=https://www.selk-berlin.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080328152944/https://www.selk-berlin.de/ |archive-date=28 March 2008 |access-date=19 August 2008 |publisher=Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche}}</ref> Mayroong 36 na kongregasyong [[Mga Bautista|Bautista]] (sa loob [[Samahan ng mga Ebanghelikong Malayang Simbahang Kongregasyon sa Alemanya]]), 29 [[Bagong Apostolikong Simbahan]], 15 [[Nagkakaisang Metodistang Simbahan|Nagkakaisang Metodista]] na simbahan, walong Malayang Ebanghelika na Kongregasyon, apat na [[Simbahan ni Kristo, Siyentipiko]] (una, iklawa, ikatlo, at ikalabing-anim), anim mga kongregasyon ng [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]], isang [[Lumang Simbahang Katoliko|Lumang Simbahan]], at isang [[Anglikanismo|Anglicanong]] simbahan sa Berlin. Ang Berlin ay may higit sa 80 moske,<ref>{{Cite web |title=Berlin's mosques |url=https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093250/https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |archive-date=11 November 2018 |access-date=11 November 2018 |publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> sampung sinagoga,<ref>{{Cite news |last=Keller |first=Claudia |date=10 November 2013 |title=Berlins jüdische Gotteshäuser vor der Pogromnacht 1938: Untergang einer religiösen Vielfalt |language=de |trans-title=Berlin's jewish places of worship before the Pogromnacht 1938: Decline of a religious diversity |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |url-status=live |access-date=11 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093246/https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |archive-date=11 November 2018 |quote=Von den weit mehr als 100 jüdischen Gotteshäusern sind gerade einmal zehn übrig geblieben. (in english: Of the far more than 100 synagogues, only ten are left.)}}</ref> at dalawang templong [[Budismo|Budista]].
== Gobyerno at politika ==
=== Estadong lungsod ===
[[Talaksan:Rotes_Rathaus.jpg|left|thumb|[[Rotes Rathaus]] (''Pulang Munisipyo''), luklukan ng Senado at Alkalde ng Berlin.]]
Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pag-iisa]] noong Oktubre 3, 1990, ang Berlin ay isa sa tatlong [[Länder ng Alemanya|estadong lungsod sa Alemanya]] na kabilang sa kasalukuyang 16 na estado ng Alemanya. Ang [[Abgeordnetenhaus ng Berlin|Kapulungan ng mga Kinatawan]] (''Abgeordnetenhaus'') ay kumakatawan bilang parlamento ng lungsod at estado, na mayroong 141 na luklukan. Ang ehekutibong tanggapan ng Berlin ay ang [[Senado ng Berlin]] (''Senat von Berlin''). Binubuo ang Senado ng [[Talaan ng mga alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] (''Regierender Bürgermeister''), at hanggang sampung senador na may hawak na ministeryal na posisyon, dalawa sa kanila ang may hawak na titulong "Alkalde" (''Bürgermeister'') bilang kinatawan ng Namamahalang Alkalde.<ref>{{Cite web |date=2016-11-01 |title=Verfassung von Berlin – Abschnitt IV: Die Regierung |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008025644/https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |archive-date=8 October 2020 |access-date=2020-10-02 |website=www.berlin.de |language=de}}</ref> Ang kabuuang taunang badyet ng estado ng Berlin noong 2015 ay lumampas sa €24.5 ($30.0) bilyon kabilang ang surplus sa badyet na €205 ($240) milyon.<ref>{{Cite news |title=Berliner Haushalt Finanzsenator bleibt trotz sprudelnder Steuereinnahmen vorsichtig |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/berliner-haushalt-finanzsenator-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-24702234 |url-status=live |access-date=20 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131248/https://www.berliner-zeitung.de/sport-leidenschaft/berliner-haushalt-finanzsenator-kollatz-ahnen-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-li.6132?pid=true |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang estado ay nagmamay-ari ng malawak na pag-aari, kabilang ang mga gusaling pang-administratibo at pamahalaan, mga kompanya ng real estate, pati na rin ang mga stake sa Estadio Olimpiko, mga paliguan, mga kompanya ng pabahay, at maraming mga pampublikong negosyo at mga subsidiyaryo na kompanya.<ref>{{Cite web |date=18 May 2017 |title=Vermögen |trans-title=Assets |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190928151604/https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |archive-date=28 September 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 September 2019 |title=Beteiligungen des Landes Berlin |trans-title=Holdings of the State of Berlin |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191219070001/https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |archive-date=19 December 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]] |language=de}}</ref>
Hawak ng [[Partido Sosyo-Demokratiko ng Alemanya|Partido Sosyo-Demokratiko]] (''Sozialdemokratische Partei Deutschlands'' o SPD) at ng [[Ang Kaliwa (Alemanya)|Kaliwa]] (Die Linke) ang pamahalaang lungsod pagkatapos ng [[Halalan estatal ng Berlin, 2001|halalang estatal noong 2001]] at nanalo ng isa pang termino sa [[Halalang estatal ng Berlin, 2006|halalang estatal noong 2006]].<ref>{{Cite web |title=Berlin state election, 2006 |url=https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323161037/https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |archive-date=23 March 2012 |access-date=17 August 2008 |website=Der Landeswahlleiter für Berlin |language=de}}</ref> Mula noong [[Halalang estatal ng Berlin, 2016|halalang estatal noong 2016]], nagkaroon ng koalisyon sa pagitan ng Partido Sosyo-Demokratiko, mga Lunti, at Kaliwa.
Ang Namumunong Alkalde ay magkasabay na Panginoong Alkalde ng Lungsod ng Berlin (''Oberbürgermeister der Stadt'') at Ministro na Pangulo ng Estado ng Berlin (''Ministerpräsident des Bundeslandes''). Ang tanggapan ng Namamahalang Alkalde ay nasa [[Rotes Rathaus|Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo)]]. Mula noong 2014 ang tanggapang ito ay hawak ni [[Michael Müller (politiko, ipinanganak noong 1964)|Michael Müller]] ng mga Sosyo-Demokratiko.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Time (magazine)|Time Europe]]}}</ref>
=== Mga boro ===
[[Talaksan:Berlin_Subdivisions.svg|right|thumb|[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|12 borough ng Berlin at ang kanilang 96 na kapitbahayan]]]]
Ang Berlin ay nahahati sa 12 boro o distrito (''Bezirke''). Ang bawat boro ay may ilang mga subdistrito o mga kapitbahayan (''Ortsteile''), na nag-ugat sa mas matatandang munisipalidad na nauna sa pagbuo ng Kalakhang Berlin noong Oktubre 1, 1920. Ang mga subdistritong ito ay naging urbanisado at isinama sa lungsod nang maglaon. Maraming residente ang lubos na nakikilala sa kanilang mga kapitbahayan, na kolokyal na tinatawag na ''[[Kiez]]''. Sa kasalukuyan, ang Berlin ay binubuo ng 96 na mga subdistrito, na karaniwang binubuo ng ilang mas maliliit na pook residensiyal o kuwarto.
Ang bawat borough ay pinamamahalaan ng isang sangguniang pamboro (''Bezirksamt'') na binubuo ng limang konsehal (''Bezirksstadträte'') kasama ang alkalde ng boro (''Bezirksbürgermeister''). Ang konseho ay inihahalal ng asamblea ng boro (''Bezirksverordnetenversammlung''). Gayunpaman, ang mga indibidwal na boro ay hindi mga independiyenteng munisipalidad, ngunit nasa ilalim ng Senado ng Berlin. Ang mga alkalde ng boro ay bumubuo sa konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister''), na pinamumunuan ng Namamahalang Alkalde ng lungsod at nagpapayo sa Senado. Ang mga kapitbahayan ay walang mga lokal na katawan ng pamahalaan.
=== Kakambal na bayan – mga kinakapatid na lungsod ===
Ang Berlin ay nagpapanatili ng opisyal na pakikipagsosyo sa 17 lungsod.<ref name="Berlintwins">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref> Ang [[Kakambal na lungsod|pagkakambal ng lungsod]] sa pagitan ng Berlin at iba pang mga lungsod ay nagsimula sa kapatid nitong lungsod na Los Angeles noong 1967. Kinansela ang mga pagsosyo ng Silangang Berlin sa panahon ng muling pag-iisa ng Alemanya ngunit kalaunan ay bahagyang muling itinatag. Ang mga pakikipagsosyo ng Kanlurang Berlin ay dati nang pinaghihigpitan sa antas ng boro. Noong panahon ng Digmaang Malamig, ang mga partnership ay sumasalamin sa iba't ibang hanayan ng kapangyarihan, kung saan ang Kanlurang Berlin ay nakikipagsosyo sa mga kabesera sa Kanluraning Mundo at Silangang Berlin na karamihan ay nakikipagsosyo sa mga lungsod mula sa [[Pakto ng Barsobya]] at mga kaalyado nito.
Mayroong ilang magkasanib na proyekto sa maraming iba pang mga lungsod, tulad ng [[Beirut]], Belgrade, São Paulo, [[Copenhague]], Helsinki, [[Amsterdam]], [[Johannesburg]], [[Mumbai]], Oslo, [[Hanoi]], Shanghai, [[Seoul]], [[Sopiya|Sofia]], [[Sydney]], Lungsod ng New York, at [[Viena]]. Lumalahok ang Berlin sa mga pandaigdigang asosasyon ng lungsod gaya ng Samahan ng mga Kabesera ng Unyong Europeo, Eurocities, Ugnayan ng mga mga Europeong Lungsod ng Kultura, Metropolis, Pagpupulong Kumperensiya ng mga Pangunahing Lungsod ng Mundo, at Kumperensiya ng mga Kabeserang Lungsod ng Mundo.
Ang Berlin ay kakambal sa:<ref name="Berlintwins2">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref>{{div col|colwidth=20em}}
*Los Angeles, Estados Unidos (1967)
<!--Paris - not twinning, does not consider Berlin as its twin town-->
*[[Madrid]], España (1988)
*[[Istanbul]], Turkiya (1989)
*[[Warsaw]], Polonya (1991)
*Moscow, Rusya (1991)
*[[Bruselas]], Belhika (1992)
*[[Budapest]], Unggarya (1992)
*[[Tashkent]], Uzbekistan (1993)
*[[Lungsod Mehiko]], Mehiko (1993)
*[[Jakarta]], Indonesia (1993)
*Beijing, Tsina (1994)
*Tokyo, Hapon (1994)
*[[Buenos Aires]], Arhentina (1994)
*[[Prague]], Republikang Tseko (1995)
*[[Windhoek]], Namibia (2000)
*London, Nagkakaisang Kaharian (2000)
{{div col end}}Mula noong 1987, ang Berlin ay mayroon ding opisyal na pakikipagsosyo sa Paris, Pransiya. Ang bawat boro ng Berlin ay nagtatag din ng sarili nitong kambal na bayan. Halimbawa, ang borough ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] ay may pagsosyo sa Israeling lungsod ng [[Kiryat Yam]].<ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaftsverein Friedrichshain-Kreuzberg e. V. |url=https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309000305/https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |archive-date=9 March 2021 |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |language=de}}</ref>
== Ekonomiya ==
[[Talaksan:Berlin_Mitte_by_night.JPG|left|thumb|Ang Berlin ay isang UNESCO "Lungsod ng Disenyo" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[ekosistema ng startup]].<ref>{{Cite web |title=Berlin – Europe's New Start-Up Capital |url=https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331043259/https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |archive-date=31 March 2016 |access-date=27 March 2016 |website=Credit Suisse}}</ref>]]
Ang Berlin ay isang UNESCO "City of Design" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[startup ecosystem]].
Noong 2018, ang GDP ng Berlin ay umabot sa €147 bilyon, isang pagtaas ng 3.1% kumpara sa nakaraang taon. Ang ekonomiya ng Berlin ay pinangungunahan ng [[Tersyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na may humigit-kumulang 84% ng lahat ng kompanya na nagnenegosyo sa mga serbisyo. Noong 2015, ang kabuuang lakas-paggawa sa Berlin ay 1.85 milyon. Ang tantos ng walang trabaho ay umabot sa 24 na taon na mababang noong Nobyembre 2015 at tumayo sa 10.0%.<ref>{{Cite news |title=Berlin hat so wenig Arbeitslose wie seit 24 Jahren nicht |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |url-status=live |access-date=1 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203224849/https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |archive-date=3 December 2015}}</ref> Mula 2012 hanggang 2015, ang Berlin, bilang isang estado ng Aleman, ay may pinakamataas na taunang tantos ng paglago ng trabaho. Humigit-kumulang 130,000 trabaho ang naidagdag sa panahong ito.<ref>{{Cite news |date=28 January 2015 |title=In Berlin gibt es so viele Beschäftigte wie nie zuvor |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |url-status=live |access-date=16 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224010722/https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |archive-date=24 February 2016}}</ref>
Kabilang sa mahahalagang sektor ng ekonomiya sa Berlin ang mga agham pambuhay, transportasyon, impormasyon at mga teknolohiya sa komunikasyon, media at musika, pananalastas at disenyo, bioteknolohiya, mga serbisyong pangkapaligiran, konstruksiyon, e-komersiyo, retail, negosyo sa hotel, at inhinyeriyang medikal.<ref>{{Cite news |date=21 September 2006 |title=Poor but sexy |work=The Economist |url=https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |url-status=live |access-date=19 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622201720/https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |archive-date=22 June 2008}}</ref>
Ang pananaliksik at pag-unlad ay may kahalagahang pang-ekonomiya para sa lungsod.<ref name="factsheet">{{Cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Maraming malalaking korporasyon tulad ng Volkswagen, Pfizer, at SAP ang nagpapatakbo ng mga laboratoryong pang-inobasyon sa lungsod.<ref>{{Cite news |title=Immer mehr Konzerne suchen den Spirit Berlins |publisher=Berliner Morgenpost |url=https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |url-status=live |access-date=13 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116150546/https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |archive-date=16 January 2017}}</ref> Ang Science and Business Park sa Adlershof ay ang pinakamalaking parke ng teknolohiya sa Alemanya na sinusukat ng kita. <ref>{{Cite web |title=The Science and Technology Park Berlin-Adlershof |url=https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170117042743/https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |archive-date=17 January 2017 |access-date=13 January 2017 |website=Berlin Adlershof: Facts and Figures |publisher=Adlershof}}</ref> Sa loob ng [[Eurozone]], ang Berlin ay naging sentro para sa paglipat ng negosyo at internasyonal na [[Pamumuhunan (macroeconomics)|pamumuhunan]].<ref>{{Cite news |title=Global Cities Investment Monitor 2012 |publisher=KPMG |url=https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |url-status=live |access-date=28 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102003006/https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |archive-date=2 November 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote nach Bundesländern in Deutschland 2018 {{!}} Statista |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627171657/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |archive-date=27 June 2021 |access-date=13 November 2018 |website=Statista |language=de}}</ref>
{| class="wikitable"
!Taon <ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote in Berlin bis 2018 |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211194253/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=Statista}}</ref>
!2000
!2001
!2002
!2003
!2004
!2005
!2006
!2007
!2008
!2009
!2010
!2011
!2012
!2013
!2014
!2015
!2016
!2017
!2018
!2019
|-
|Tantos ng walang trabaho sa %
|15.8
|16.1
|16.9
|18.1
|17.7
|19.0
|17.5
|15.5
|13.8
|14.0
|13.6
|13.3
|12.3
|11.7
|11.1
|10.7
|9.8
|9.0
|8.1
|7.8
|}
== Edukasyon at Pananaliksik ==
{{Pangunahin|Edukasyon sa Berlin}}[[Talaksan:Berlin-Mitte_Humboldt-Uni_05-2014.jpg|right|thumb|Ang [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] ay kaugnay sa 57 nagwagi sa Gantimpalang Nobel.]]
{{Magmula noong|2014}}, ang Berlin ay may 878 na paaralan, na nagtuturo sa 340,658 mag-aaral sa 13,727 klase, at 56,787 nagsasanay sa mga negosyo at saanman.<ref name="factsheet22">{{cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Ang lungsod ay may 6 na taong programa sa primaryang edukasyon. Pagkatapos matapos ang elementarya, magpapatuloy ang mga mag-aaral sa ''Sekundarschule'' (isang komprehensibong paaralan) o ''Gymnasium'' (paaralan para sa paghahanda sa kolehiyo). Ang Berlin ay may natatanging na programa sa paaralang bilingual sa ''Europaschule'', kung saan tinuturuan ang mga bata ng kurikulum sa Alemanya at isang wikang banyaga, simula sa elementarya at magpapatuloy sa mataas na paaralan.<ref>{{cite web |title=Jahrgangsstufe Null |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080520234625/https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |archive-date=20 May 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[Der Tagesspiegel]] |language=de}}</ref>
Ang [[Französisches Gymnasium Berlin]], na itinatag noong 1689 upang turuan ang mga anak ng bakwit na Huguenot, ay nag-aalok ng pagtuturo (Aleman/Pranses).<ref>{{Cite web |title=Geschichte des Französischen Gymnasiums |url=https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080615205603/https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |archive-date=15 June 2008 |access-date=17 August 2008 |website=Französisches Gymnasium Lycée Français Berlin |language=de, fr}}</ref> Ang [[Paaralang John F. Kennedy, Berlin|Paaralang John F. Kennedy]], isang bilingweng Aleman–Ingles na pampublikong paaralan sa [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]], ay partikular na tanyag sa mga anak ng mga diplomat at komunidad ng ekspatriado na nagsasalita ng Ingles. 82 {{Lang|de|Gymnasien}} ang nagtutro ng [[Wikang Latin|Latin]] <ref>{{Cite web |date=29 March 2013 |title=Latein an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/latein |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171004133934/https://www.gymnasium-berlin.net/latein |archive-date=4 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> at 8 ang nagtuturo ng [[Wikang Sinaunang Griyego|Sinaunang Griyego]].<ref>{{Cite web |date=31 March 2013 |title=Alt-Griechisch an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012215308/https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |archive-date=12 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref>
== Kultura ==
[[Talaksan:Alte_Nationalgalerie_abends_(Zuschnitt).jpg|thumb|200x200px|Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].]]
[[Talaksan:Cafe_am_Holzmarkt,_River_Spree,_Berlin_(46636049685).jpg|left|thumb|Ang [[Alternatibong kultura|alternatibong]] Holzmarkt, [[Friedrichshain-Kreuzberg]]]]
Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO2" /> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo.
Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO3">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO22">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080808091530/https://whc.unesco.org/en/list/532 |archive-date=8 August 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo.
Ang lumalawak na kultural na pangyayari sa lungsod ay binibigyang-diin ng paglipat ng [[Pangkalahatang Grupo ng Musika|Universal Music Group]] na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan sa pampang ng River Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay pinangalanang "Lungsod ng Disenyo" ng [[UNESCO]] at naging bahagi na ng [[Malikhaing Network ng Lungsod|Creative Cities Network]] mula noon.<ref name="Cityofdesign32">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref><ref name="Cityofdesign4">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref>
== Mga sanggunian ==
<references />{{Geographic location
|Centre = Berlin
|North = [[Neubrandenburg]], [[Rostock]]
|Northeast = [[Szczecin]] ([[Polonya]])
|East = [[Frankfurt (Oder)]]
|Southeast = [[Cottbus]]
|South = [[Dresden]]
|Southwest = [[Potsdam]], [[Dessau]], [[Halle, Saxony-Anhalt|Halle]], [[Leipzig]]
|West = [[Brandenburg an der Havel]], [[Braunschweig]]
|Northwest = [[Hamburg]], [[Lübeck]]
}}
{{Navboxes
|list=
{{Berlin}}
{{Mga Borough ng Berlin}}
{{Mga lungsod sa Alemanya}}
{{Germany states}}
{{Kabiserang lungsod ng Unyong Europeo}}
{{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}}
{{Kabiserang Kultural sa Europa}}
{{Hanseatic League}}
}}
{{stub}}
[[Kategorya:Mga estado ng Alemanya|Berlin]]
[[Kategorya:Mga lungsod sa Alemanya|Berlin]]
[[Kategorya:Kabisera sa Europa|Berlin]]
[[Kategorya:Berlin]]
4sunhc2anaheo7klaj3zsy3j4jy9gq6
1961105
1961104
2022-08-07T02:59:33Z
Ryomaandres
8044
/* Ika-17 hanggang ika-19 na siglo */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement|name=Berlin|subdivision_type=Bansa|subdivision_name=Alemanya|subdivision_type1=[[Landstadt ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1=[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Berlin]]|settlement_type=Kabeserang lungsod, [[Landstadt ng Alemanya|Estado]], at [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]]|image_skyline={{Photomontage|position=center
| photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg
| photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg
| photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg
| photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg
| photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg
| photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg
| photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg
| photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg
| color_border = white
| color = white
| spacing = 2
| size = 270
| foot_montage = '''Mula itaas, kaliwa pakanan''': [[Tiergarten, Berlin|Tiergarten]] skyline; [[Tarangkahang Brandenburgo]]; [[Katedral ng Berlin]]; [[Palasyo ng Charlottenburg]]; [[Pulo ng mga Museo]], at [[Toreng Pang-TV ng Berlin]]; [[Haligi ng Tagumpay ng Berlin|Haligi ng Tagumpay]]; [[Plaza Potsdam]]; at [[gusaling Reichstag]]
}}|image_shield=Coat of arms of Berlin.svg|shield_size=70px|pushpin_map=Germany#Europe|pushpin_relief=yes|pushpin_map_caption=Kinaroroonan sa Alemanya|coordinates={{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}|image_flag=Flag_of_Berlin.svg|image_map={{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}|total_type=Lungsod/Estado|area_total_km2=891.7|area_footnotes=<ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>|population_total=3769495|population_footnotes=<ref name="pop-detail"/>|population_as_of=Disyembre 31, 2020|population_urban=4473101|population_urban_footnotes=<ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>|population_metro=6144600|population_metro_footnotes=<ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>|elevation_m=34|population_demonyms=Berlines<br/>Berliner (m), Berlinerin (f) (Aleman)|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP (nominal)]]|blank_info_sec1=€155 billion (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>|blank1_name_sec1=GRP kada tao|blank1_info_sec1=€41,000 (2020)|blank2_name_sec2=[[Human Development Index|HDI]] (2018)|blank2_info_sec2=0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|very high}} · [[List of German states by Human Development Index|2nd of 16]]|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+01:00|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+02:00|blank_name_sec2=[[GeoTLD]]|blank_info_sec2=[[.berlin]]|website={{URL|www.berlin.de/en/}}|governing_body=[[Abgeordnetenhaus ng Berlin]]|leader_title=[[Namumunong Alkalde ng Berlin|Namumunong Alkalde]]|leader_party=SPD|leader_name=[[Franziska Giffey]]|geocode=[[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS Region]]: DE3|area_code=[[List of dialling codes in Germany#030 – Berlin|030]]|registration_plate=B{{NoteTag |1 = Prefixes for vehicle registration were introduced in 1906, but often changed due to the political changes after 1945. Vehicles were registered under the following prefixes: "I A" (1906 – April 1945; devalidated on 11 August 1945); no prefix, only digits (from July to August 1945), "БГ" (=BG; 1945–46, for cars, trucks and busses), "ГФ" (=GF; 1945–46, for cars, trucks and busses), "БM" (=BM; 1945–47, for motor bikes), "ГM" (=GM; 1945–47, for motor bikes), "KB" (i.e.: [[Allied Kommandatura|Kommandatura]] of Berlin; for all of Berlin 1947–48, continued for [[West Berlin]] until 1956), "GB" (i.e.: Greater Berlin, for [[East Berlin]] 1948–53), "I" (for East Berlin, 1953–90), "B" (for West Berlin from 1 July 1956, continued for all of Berlin since 1990).}}|iso_code=DE-BE|official_name=Berlin}}Ang '''Berlin''' ay ang [[kabisera|kabesera]] ng [[Alemanya]]. May 3.7 milyong naninirahan dito, ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|pinakamalaking lungsod]] sa bansa ayon sa lugar at populasyon<ref>{{Cite news |last=Milbradt |first=Friederike |date=6 February 2019 |title=Deutschland: Die größten Städte |language=de |work=[[Die Zeit]] (Magazin) |location=Hamburg |url=https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |url-status=live |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190213183401/https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |archive-date=13 February 2019}}</ref><ref>{{Cite news |date=1 August 2019 |title=Leipzig überholt bei Einwohnerzahl Dortmund – jetzt Platz 8 in Deutschland |language=de |work=[[Leipziger Volkszeitung]] |location=Leipzig |url=https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |url-status=dead |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113070247/https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |archive-date=13 November 2019}}</ref>, at ang pinakamalaking lungsod ayon sa populasyon sa [[Kaisahang Yuropeo|Unyong Europeo]], ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod.<ref name="pop-detail">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Isa sa [[Länder ng Alemanya|labing-anim na kinabibilangang estado]] ng Alemanya, ang Berlin ay napalilibutan ng [[Brandeburgo|Estado ng Brandenburgo]] at kadugtong ng [[Potsdam]], ang kabesera ng Brandenburgo. Ang urbanong pook ng Berlin, na may populasyon na humigit-kumulang 4.5 milyon, ay ang pangalawang pinakamataong urbanong pook sa Alemanya pagkatapos ng [[Ruhr]]. Ang [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandenburgo|kabeserang rehiyon ng Berlin-Brandenburgo]] ay may humigit-kumulang 6.2 milyong mga naninirahan at ito ang [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|ikatlong pinakamalaking kalakhang rehiyon ng Alemanya]] pagkatapos ng mga rehiyon ng [[Rin-Ruhr]] at [[Francfort Rin-Meno|Rin-Meno]].<ref>{{Cite web |date=4 October 2016 |title=Daten und Fakten zur Hauptstadtregion |url=https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175940/https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |archive-date=21 March 2019 |access-date=13 April 2022 |website=www.berlin-brandenburg.de}}</ref> Nagkaroon ng [[Pag-iisa ng Berlin at Brandenburgo|bigong pagtatangkang pag-isahin ang parehong estado noong 1996]], at sa kabila ng nananatiling hiwalay, ang dalawang estado ay nagtutulungan sa maraming bagay hanggang ngayon.
Ang Berlin ay tumatawid sa pampang ng [[Spree (ilog)|Spree]], na dumadaloy sa [[Havel]] (isang [[tributaryo]] ng [[Ilog Elba|Elbe]]) sa kanlurang boro ng [[Spandau]] . Kabilang sa mga pangunahing topograpikong tampok ng lungsod ay ang maraming lawa sa kanluran at timog-silangan na mga boro na nabuo ng [[Spree (ilog)|Spree]], [[Havel]], at [[Dahme (ilog)|Dahme]], na ang pinakamalakin ay ang [[Lawa ng Müggelsee|Lawa Müggelsee]]. Dahil sa lokasyon nito sa [[Kapatagang Europeo]], ang Berlin ay naiimpluwensiyahan ng isang [[Klimang banayad|banayad na pana-panahong klima]]. Halos sangkatlo ng lugar ng lungsod ay binubuo ng mga kagubatan, [[Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin|liwasan, hardin]], ilog, kanal, at lawa.<ref name="gruen">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang lungsod ay nasa lugar ng diyalektong [[Gitnang Aleman]], ang [[Alemang Berlin|diyalekto ng Berlin]] ay isang varyant ng mga [[Mga diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch|diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch]].
Unang naidokumento noong ika-13 siglo at sa pagtawid ng dalawang mahalagang makasaysayang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]],<ref name="staple">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Margrabyato ng Brandenburgo]] (1417 – 1701), ang [[Kaharian ng Prusya]] (1701–1918), ang [[Imperyong Aleman]] (1871). –1918), ang [[Republikang Weimar]] (1919–1933), at [[Alemanyang Nazi]] (1933–1945). Ang [[Berlin noong dekada '20]] ay ang ikatlong pinakamalaking munisipalidad sa mundo.<ref>{{Cite web |date=September 2009 |title=Topographies of Class: Modern Architecture and Mass Society in Weimar Berlin (Social History, Popular Culture and Politics in Germany) |url=https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180706161901/https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |archive-date=6 July 2018 |access-date=9 October 2009 |publisher=www.h-net.org}}</ref> Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at ang kasunod na pananakop nito ng mga matagumpay na bansa, nahati ang lungsod; ang [[Kanlurang Berlin]] ay naging isang de facto na [[Engklabo at eksklabo|eksklabo]] ng [[Kanlurang Alemanya]], na napapalibutan ng [[Pader ng Berlin]] (mula Agosto 1961 hanggang Nobyembre 1989) at teritoryo ng Silangang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Berlin Wall |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080630080628/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |archive-date=30 June 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> Ang [[Silangang Berlin]] ay idineklara na kabesera ng Silangang Alemanya, habang ang [[Bonn]] ay naging kabesera ng Kanlurang Alemanya. Kasunod ng [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990, ang Berlin ay muling naging kabesera ng buong Alemanya.
Ang Berlin ay isang [[Lungsod pandaigdig|pandaigdigang lungsod]] ng [[Kultura ng Berlin|kultura]], [[Politika ng Berlin|politika]], [[Media ng Berlin|media]], at agham.<ref>{{Cite web |title=Berlin – Capital of Germany |url=https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112204045/https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |archive-date=12 January 2012 |access-date=18 August 2008 |website=German Embassy in Washington}}</ref><ref>{{Cite news |last=Davies |first=Catriona |date=10 April 2010 |title=Revealed: Cities that rule the world – and those on the rise |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |url-status=live |access-date=11 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604014630/https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |archive-date=4 June 2011}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sifton |first=Sam |date=31 December 1969 |title=Berlin, the big canvas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412012910/https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |archive-date=12 April 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |date=22 October 2009 |title=Global Power City Index 2009 |url=https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |url-status=live |journal=Institute for Urban Strategies at the Mori Memorial Foundation |archive-url=https://web.archive.org/web/20140629143736/https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |archive-date=29 June 2014 |access-date=29 October 2009}}</ref> Nakabatay ang [[Ekonomiya ng Berlin|ekonomiya]] nito sa mga [[High tech|high-tech]] na kompanya at [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na sumasaklaw sa magkakaibang hanay ng mga [[Malilikhaing industriya|malikhaing industriya]], pasilidad ng pananaliksik, mga korporasyon ng media at mga lugar ng kumbensiyon.<ref name="congress">{{Cite web |title=ICCA publishes top 20 country and city rankings 2007 |url=https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080922094543/https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |archive-date=22 September 2008 |access-date=18 August 2008 |website=ICCA}}</ref><ref name="Cityofdesign2">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> Ang Berlin ay nagsisilbing isang kontinental na pusod para sa trapiko sa himpapawid at tren at may napakakomplikadong ugnayan ng pampublikong transportasyon. Ang metropolis ay isang sikat na destinasyong [[Turismo sa Alemanya|panturista]].<ref>{{Cite journal |date=4 September 2014 |title=Berlin Beats Rome as Tourist Attraction as Hordes Descend |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |url-status=live |journal=Bloomberg L.P. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911154443/https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |archive-date=11 September 2014 |access-date=11 September 2014}}</ref> Kabilang din sa mga makabuluhang industriya ang [[Teknolohiyang pang-impormasyon|IT]], mga [[parmasyutiko]], [[inhinyeriyang biyomedikal]], [[malinis na teknolohiya]], [[biyoteknolohiya]], konstruksiyon, at [[Elektronika|electronika]].
Ang Berlin ay tahanan ng mga unibersidad na kilala sa buong mundo gaya ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]], [[Pamantasang Teknikal ng Berlin|Pamantasang Teknikal]], [[Malayang Unibersidad ng Berlin|Malayang Unibersidad]], [[Unibersidad ng Sining ng Berlin|Unibersidad ng Sining]], [[ESMT Berlin]], [[Paaralang Hertie]], at [[Kolehiyong Bard ng Berlin]]. Ang [[Zoolohikong Hardin ng Berlin|Zoolohikong Hardin]] nito ay ang pinakabinibisitang zoo sa Europa at isa sa pinakasikat sa buong mundo. Dahil ang [[Estudyo ng Babelsberg|Babelsberg]] ang kauna-unahang malakihang estudyong pampelikulang kompleks sa mundo, ang Berlin ay isang lalong sikat na lokasyon para sa mga pandaigdigang [[Tala ng mga pelikulang isinagawa sa Berlin|paggawa ng pelikula]].<ref>{{Cite web |date=9 August 2008 |title=Hollywood Helps Revive Berlin's Former Movie Glory |url=https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080813010550/https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |archive-date=13 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Kilala ang lungsod sa mga pagdiriwang, magkakaibang arkitektura, nightlife, kontemporaneong sining at napakataas na kalidad ng pamumuhay.<ref>{{Cite news |last=Flint |first=Sunshine |date=12 December 2004 |title=The Club Scene, on the Edge |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130402221310/https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |archive-date=2 April 2013}}</ref> Mula noong dekada 2000, saksi nag Berlin sa paglitaw ng isang kosmopolitang [[Startup ecosystem|eksenang]] [[entrepreneurship]].<ref>{{Cite journal |date=13 June 2014 |title=Young Israelis are Flocking to Berlin |url=https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |url-status=live |journal=Newsweek |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827183310/https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |archive-date=27 August 2014 |access-date=28 August 2014}}</ref>
Nagtataglay ang Berlin ng tatlong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]]: [[Pulo ng mga Museo]]; ang mga [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]]; at ang mga [[Mga Modernismong Pabahay ng Berlin|Modernismong Pabahay ng Berlin]].<ref name="UNESCO">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> Kabilang sa iba pang mga tanawin ang [[Tarangkahang Brandenburgo]], ang [[gusaling Reichstag]], [[Potsdamer Platz]], ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], ang [[Gedenkstätte Berliner Mauer|Alaala ng Pader ng Berlin]], ang [[Galeriya ng Silangang Bahagi]], ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin]], [[Katedral ng Berlin]], at ang [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]], ang pinakamataas na estruktura sa Alemanya. Maraming museo, galeriya, aklatan, orkestra, at mga pinagdadausan ng sports ang Berlin. Kabilang dito ang [[Altes Museum]], ang [[Alte Nationalgalerie|Lumang Pamabansang Galeriya]], ang [[Museong Bode]], ang [[Museong Pergamon]], ang [[Deutsches Historisches Museum|Museuong Pangkasaysayang Aleman]], ang [[Museong Hudyo Berlin]], ang [[Museo ng Likas na Kasaysayan, Berlin|Museo ng Likas na Kasaysayan]], ang [[Foro Humboldt]], ang [[Aklatang Estatal ng Berlin]], ang [[Estatal na Opera ng Berlin]], ang [[Filarmonika ng Berlin]], at ang [[Maraton ng Berlin]].
== Kasaysayan ==
=== Etimolohiya ===
Matatagpuan ang Berlin sa hilagang-silangan ng Alemanya, silangan ng Ilog [[Ilog Elba|Elbe]], na dating bumubuo, kasama ang Ilog (Sahon o Turingia) [[Saale]] (mula sa kanilang [[tagpuan]] sa [[Barby, Alemanya|Barby]] pataas), ang silangang hangganan ng [[Francia|Kahariang Franco]]. Habang ang Kahariang Franco ay pangunahing tinitirhan ng mga tribong [[Mga Aleman|Aleman]] tulad ng mga [[Mga Franco|Franco]] at mga [[Sakson|Sahon]], ang mga rehiyon sa silangan ng mga ilog sa hangganan ay pinaninirahan ng mga tribong [[Mga Eslabo|Eslabo]]. Ito ang dahilan kung bakit karamihan sa mga lungsod at nayon sa hilagang-silangan ng Alemanya ay may mga pangalang may pinagmulang [[Mga wikang Eslabo|Eslabo]] ([[Germania Slavica]]). Ang mga karaniwang [[Hermanisasyon|Hermanisadong]] pangalan ng lugar na [[Hulapi|hulaping]] Eslabo na pinagmulan ay ''-ow'', ''-itz'', ''-vitz'', ''-witz'', ''-itzsch'' at ''-in'', ang mga [[unlapi]] ay ''Windisch'' at ''Wendisch''. Ang pangalang ''Berlin'' ay nag-ugat sa wika ng mga naninirahan sa [[Mga Kanlurang Eslabo|Kanlurang Eslabo]] sa lugar ng Berlin ngayon, at maaaring nauugnay sa Lumang [[Wikang Polabo|Polabong]] tangkay na ''berl-'' / ''birl-'' ("latian").<ref>{{Cite book|last=Berger|first=Dieter|title=Geographische Namen in Deutschland|publisher=Bibliographisches Institut|year=1999|isbn=978-3-411-06252-2}}</ref> Dahil ang ''Ber-'' sa simula ay parang salitang Aleman na ''Bär'' ("oso"), lumilitaw ang isang oso sa eskudo de armas ng lungsod. Kaya ito ay isang halimbawa ng [[armas parlantes]].
Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|labindalawang boro]] ng Berlin, lima ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Pankow]] (pinakamatao), [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Marzahn-Hellersdorf]], [[Treptow-Köpenick]], at [[Spandau]] (pinangalanang Spandow hanggang 1878). Sa siyamnapu't anim na kapitbahayan nito, dalawampu't dalawa ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Altglienicke]], [[Alt-Treptow]], [[Britz]], [[Buch (Berlin)|Buch]], [[Buckow (Berlin)|Buckow]], [[Gatow]], [[Karow (Berlin)|Karow]], [[Kladow]], [[Köpenick]], [[Lankwitz]], [[Lübars]], [[Malchow (Berlin)|Marchow]][[Pankow (lokal)|,]] [[Marzahn]], [[Pankow]], [[Prenzlauer Berg]], [[Rudow]], [[Schmöckwitz]], [[Spandau (lokal)|Spandau]], [[Stadtrandsiedlung Malchow]], [[Steglitz]], [[Tegel]], at [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]]. Ang kapitbahayan ng [[Moabit]] ay may pangalang nagmula sa Pranses, at ang [[Französisch Buchholz]] ay ipinangalan sa mga [[Huguenot]].
=== Ika-12 hanggang ika-16 na siglo ===
[[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|Mapa ng Berlin noong 1688]]
[[Talaksan:Dom_und_Stadtschloss,_Berlin_1900.png|thumb|[[Katedral ng Berlin]] (kaliwa) at [[Palasyo ng Berlin]] (kanan), 1900]]
Ang pinakaunang katibayan ng mga pamayanan sa lugar ng Berlin ngayon ay mga labi ng isang pundasyon ng bahay na may petsang 1174, na natagpuan sa mga paghuhukay sa Berlin Mitte,<ref>{{Cite news |title=Berlin ist älter als gedacht: Hausreste aus dem Jahr 1174 entdeckt |language=de |trans-title=Berlin is older than thought: house remains from 1174 have been found |agency=dpa |url=https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |url-status=live |access-date=24 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120824212016/https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |archive-date=24 August 2012}}</ref> at isang barakilang kahoy na may petsang humigit-kumulang 1192.<ref name="zycwaq">{{Cite news |last=Rising |first=David |date=30 January 2008 |title=Berlin dig finds city older than thought |work=[[NBC News]] |agency=Associated Press |url=https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |url-status=live |access-date=1 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180102013454/https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |archive-date=2 January 2018}}</ref> Ang unang nakasulat na mga talaan ng mga bayan sa lugar ng kasalukuyang Berlin ay mula sa huling bahagi ng ika-12 siglo. Ang [[Spandau]] ay unang binanggit noong 1197 at [[Köpenick]] noong 1209, bagaman ang mga lugar na ito ay hindi sumali sa Berlin hanggang 1920.<ref>{{Cite web |year=2002 |title=Zitadelle Spandau |trans-title=Spandau Citadel |url=https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080612020333/https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-date=12 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Ang gitnang bahagi ng Berlin ay maaaring masubaybayan pabalik sa dalawang bayan. Ang [[Cölln]] sa [[Fischerinsel]] ay unang binanggit sa isang dokumento noong 1237, at ang Berlin, sa kabila ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa tinatawag ngayong [[Nikolaiviertel]], ay tinukoy sa isang dokumento mula 1244.<ref name="zycwaq" /> Ang 1237 ay itinuturing na petsa ng pagkakatatag ng lungsod.<ref name="Medtradc">{{Cite web |title=The medieval trading center |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160731190906/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |archive-date=31 July 2016 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Ang dalawang bayan sa paglipas ng panahon ay nabuo ang malapit na pang-ekonomiya at panlipunang ugnayan, at nakinabang mula sa [[Karapatan sa emporyo|pangunahing bahagi mismo]] sa dalawang mahalagang [[ruta ng kalakalan]] ng ''[[Sa pamamagitan ng Imperii|Via Imperii]]'' at mula [[Brujas]] hanggang [[Veliky Novgorod|Novgorod]].<ref name="staple2">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Noong 1307, bumuo sila ng isang alyansa na may isang karaniwang patakarang panlabas, bagaman ang kanilang mga panloob na pangangasiwa ay pinaghihiwalay pa rin.<ref name="Stöver2010">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref><ref name="Lui stadtgr">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref>
Noong 1415, si [[Federico I, Elektor ng Brandenburgo|Federico I]] ay naging [[Prinsipe-elektor|elektor]] ng [[Margrabyato ng Brandenburgo]], na pinamunuan niya hanggang 1440.<ref>{{Cite web |year=1993 |title=The Hohenzollern Dynasty |url=https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070807093738/https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-date=7 August 2007 |access-date=18 August 2008 |publisher=Antipas}}</ref> Noong ika-15 siglo, itinatag ng kaniyang mga kahalili ang Berlin-Cölln bilang kabesera ng margebyato, at ang mga sumunod na miyembro ng pamilyang [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ay namuno sa Berlin hanggang 1918, una bilang mga elektor ng Brandenburgo, pagkatapos ay bilang mga hari ng [[Prusya]], at kalaunan bilang mga [[emperador ng Alemanya]]. Noong 1443, sinimulan ni [[Federico II, Elektor ng Brandenburgo|Federico II Ngiping Bakal]] ang pagtatayo ng isang bagong [[Stadtschloss, Berlin|palasyo]] ng hari sa kambal na lungsod ng Berlin-Cölln. Ang mga protesta ng mga mamamayan ng bayan laban sa gusali ay nagtapos noong 1448, sa "Indignasyong Berlin" ("Berliner Unwille").<ref>{{Cite web |last=Komander |first=Gerhild H. M. |date=November 2004 |title=Berliner Unwillen |trans-title=Berlin unwillingness |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130919215632/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |archive-date=19 September 2013 |access-date=30 May 2013 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins e. V. |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Conrad |first=Andreas |date=26 October 2012 |title=Was den "Berliner Unwillen" erregte |language=de |trans-title=What aroused the "Berlin unwillingness" |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181008183148/https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |archive-date=8 October 2018}}</ref> Hindi naging matagumpay ang protestang ito at nawalan ang mga mamamayan ng marami sa mga pampolitika at pang-ekonomiyang pribilehiyo. Nang matapos ang palasyo ng hari noong 1451, unti-unti itong nagamit. Mula 1470, kasama ang bagong elektor na si [[Alberto III Aquiles, Elektor ng Brandenburgo|Alberto III Aquiles]], naging bagong tirahan ng hari ang Berlin-Cölln.<ref name="Lui stadtgr2">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Opisyal, ang palasyo ng Berlin-Cölln ay naging permanenteng tirahan ng mga Brandenburgong elektor ng Hohenzollerns mula 1486, nang si [[John Cicero, Elektor ng Brandenburgo|John Cicero]] ay maupo sa kapangyarihan.<ref>{{Cite web |title=The electors' residence |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170421214734/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |archive-date=21 April 2017 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Gayunpaman, kinailangan ng Berlin-Cölln na talikuran ang katayuan nito bilang isang malayang lungsod [[Ligang Hanseatico|Hanseatico]]. Noong 1539, opisyal na naging [[Luteranismo|Luterano]] ang mga botante at ang lungsod.<ref>{{Cite web |title=Berlin Cathedral |url=https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060818100934/https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-date=18 August 2006 |access-date=18 August 2008 |publisher=SMPProtein}}</ref>
=== Ika-17 hanggang ika-19 na siglo ===
Ang [[Digmaan ng Tatlumpung Taon]] sa pagitan ng 1618 at 1648 ay nagwasak sa Berlin. Sangkatlo ng mga bahay nito ang nasira o nawasak, at ang lungsod ay nawalan ng kalahati ng populasyon nito.<ref>{{Cite web |title=Brandenburg during the 30 Years War |url=https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928213849/https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |archive-date=28 September 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=World History at KMLA}}</ref> Si [[Federico Guillermo I, Elektor ng Brandenburgo|Federico Guillermo]], na kilala bilang "Dakilang Elektor", na humalili sa kanyang ama na si [[Jorge Guillermo, Elektor ng Brandenburgo|Jorge Guillermo]] bilang pinuno noong 1640, ay nagpasimula ng isang patakaran ng pagtataguyod ng imigrasyon at pagpaparaya sa relihiyon.<ref name="Carlyle18532">{{cite book|first=Thomas|last=Carlyle|title=Fraser's Magazine|url=https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog|year=1853|publisher=J. Fraser|page=[https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog/page/n71 63]|access-date=11 February 2016}}</ref> Sa [[Kautusan ng Potsdam]] noong 1685, nag-alok si Frederick William ng pagpapakupkop para sa mga [[Huguenot]] na Pranses.<ref name="Plaut19952">{{cite book|first=W. Gunther|last=Plaut|title=Asylum: A Moral Dilemma|url=https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|date=1 January 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-95196-2|page=42|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214210/https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|url-status=live}}</ref>
Noong 1700, humigit-kumulang 30 porsiyento ng mga residente ng Berlin ay Pranses, dahil sa imigrasyon ng mga Huguenot.<ref name="Gray20072">{{cite book|first=Jeremy|last=Gray|title=Germany|url=https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|year=2007|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74059-988-7|page=49|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915225030/https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> Marami pang ibang imigrante ang nagmula sa [[Bohemya|Bohemia]], [[Mankomunidad ng Polonya-Litwanya|Polonya]], at [[Prinsipado-Arsobispado ng Salzburgo|Salzburgo]].<ref name="Cybriwsky20132">{{cite book|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|date=23 May 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-248-9|page=48|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915232139/https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|url-status=live}}</ref>
[[Talaksan:Berlin_Unter_den_Linden_Victoria_Hotel_um_1900.jpg|left|thumb|Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Imperyong Aleman]] noong 1871 at mabilis na lumawak sa mga sumunod na taon.]]
Mula noong 1618, ang Margrabyato ng Brandenburgo ay [[Personal na unyon|personal]] na nakipag-isa sa [[Dukado ng Prusya]]. Noong 1701, nabuo ng dalawahang estado ang [[Kaharian ng Prusya]] habang si [[Federico III, Elektor ng Brandenburgo]], ay kinoronahan ang sarili bilang haring [[Federico I sa Prusya]]. Ang Berlin ay naging kabesera ng bagong Kaharian,<ref>Horlemann, Bernd (Hrsg.</ref> pinalitan ang [[Königsberg]]. Ito ay isang matagumpay na pagtatangka na isentralisa ang kabesera sa napakalayo na estado, at ito ang unang pagkakataon na ang lungsod ay nagsimulang lumago. Noong 1709, pinagsama ang Berlin sa apat na lungsod ng Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt, at Dorotheenstadt sa ilalim ng pangalang Berlin, "Haupt- und Residenzstadt Berlin".<ref name="Stöver20102">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref>
Noong 1740, si Federico II, na kilala bilang [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] (1740–1786), ay naluklok sa kapangyarihan.<ref name="Zaide19652">{{cite book|first=Gregorio F.|last=Zaide|title=World History|url=https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|year=1965|publisher=Rex Bookstore, Inc.|isbn=978-971-23-1472-8|page=273|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200510/https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|url-status=live}}</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Federico II, ang Berlin ay naging sentro ng [[Panahon ng Kaliwanagan|Kaliwanagan]], ngunit saglit ding sinakop noong [[Digmaan ng Pitong Taon]] ng hukbong Ruso.<ref name="PerryChase20122">{{cite book|first1=Marvin|last1=Perry|first2=Myrna|last2=Chase|first3=James|last3=Jacob|first4=Margaret|last4=Jacob|first5=Theodore|last5=Von Laue|title=Western Civilization: Ideas, Politics, and Society|url=https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|date=1 January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-70864-3|page=444|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174457/https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|url-status=live}}</ref> Kasunod ng tagumpay ng Pransiya sa [[Digmaan ng Ikaapat na Koalisyon|Digmaan ng Ika-apat na Koalisyon]], [[Pagbagsak ng Berlin (1806)|nagmartsa]] si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon Bonaparte]] sa Berlin noong 1806, ngunit nagbigay ng nagsasariling pamahalaan sa lungsod.<ref name="Lewis20132">{{cite book|first=Peter B.|last=Lewis|title=Arthur Schopenhauer|url=https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|date=15 February 2013|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-78023-069-6|page=57|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174348/https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|url-status=live}}</ref> Noong 1815, ang lungsod ay naging bahagi ng bagong [[Lalawigan ng Brandenburgo]].<ref name="StaffInc.20102">{{cite book|author1=Harvard Student Agencies Inc. Staff|author2=Harvard Student Agencies, Inc.|title=Let's Go Berlin, Prague & Budapest: The Student Travel Guide|url=https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|date=28 December 2010|publisher=Avalon Travel|isbn=978-1-59880-914-5|page=83|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914181704/https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|url-status=live}}</ref>
Hinubog ng [[Rebolusyong Industriyal]] ang Berlin noong ika-19 na siglo; kapansin-pansing lumawak ang ekonomiya at populasyon ng lungsod, at naging pangunahing sentro ng riles at sentro ng ekonomiya ng Alemanya. Ang mga karagdagang suburb sa lalong madaling panahon ay umunlad at tumaas ang lugar at populasyon ng Berlin. Noong 1861, ang mga kalapit na suburb kasama ang [[Wedding (Berlin)|Wedding]], [[Moabit]], at ilang iba pa ay isinanib sa Berlin.<ref name="Schulte-Peevers20102">{{cite book|author=Andrea Schulte-Peevers|title=Lonel Berlin|url=https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-407-9|page=25|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214354/https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|url-status=live}}</ref> Noong 1871, ang Berlin ay naging kabesera ng bagong itinatag na [[Imperyong Aleman]].<ref name="Stöver20132">{{cite book|first=Bernd|last=Stöver|title=Berlin: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|date=2 October 2013|publisher=C.H.Beck|isbn=978-3-406-65633-0|page=20|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200615/https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|url-status=live}}</ref> Noong 1881, naging distritong lungsod ito na hiwalay sa Brandenburgo.<ref name="Strassmann20082">{{cite book|first=W. Paul|last=Strassmann|title=The Strassmanns: Science, Politics and Migration in Turbulent Times (1793–1993)|url=https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|date=15 June 2008|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-84545-416-6|page=26|access-date=20 June 2015|archive-date=10 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910121944/https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|url-status=live}}</ref>
=== Ika-20 hanggang ika-21 siglo ===
Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang Berlin ay naging isang matabang lupa para sa kilusang [[Sineng Ekspresyonistang Aleman|Ekspresyonistang Aleman]].<ref name="HollandGawthrop20012">{{cite book|author1=Jack Holland|author2=John Gawthrop|title=The Rough Guide to Berlin|url=https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl|url-access=registration|year=2001|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-682-2|page=[https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl/page/361 361]}}</ref> Sa mga larangan tulad ng arkitektura, pagpipinta, at sine ay naimbento ang mga bagong anyo ng artistikong estilo. Sa pagtatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1918, isang [[Republikang Weimar|republika]] ang ipinahayag ni [[Philipp Scheidemann]] sa [[Reichstag (gusali)|gusaling Reichstag]]. Noong 1920, isinama ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]] ang dose-dosenang mga suburban na lungsod, nayon, at pagmamay-ari sa paligid ng Berlin sa isang pinalawak na lungsod. Ang batas ay nagpalaki sa lugar ng Berlin mula 66 tungo 883 km<sup>2</sup> (25 tungo 341 sq mi). Halos dumoble ang populasyon, at ang Berlin ay may populasyon na humigit-kumulang apat na milyon. Sa panahon ng [[Kulturang Weimar|Weimar]], ang Berlin ay sumailalim sa kaguluhan sa politika dahil sa kawalan ng katiyakan sa ekonomiya ngunit naging isang kilalang sentro ng [[Rumaragasang Dekada '20]]. Naranasan ng metropolis ang kaniyang kapanahunan bilang isang pangunahing kabesera ng mundo at kilala sa mga tungkulin ng pamumuno nito sa agham, teknolohiya, sining, humanidades, pagpaplano ng lungsod, pelikula, mas mataas na edukasyon, pamahalaan, at mga industriya. Si [[Albert Einstein]] ay sumikat sa publiko noong mga taon niya sa Berlin, na ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel para sa Pisika]] noong 1921.
[[Talaksan:Potsdamer_Platz_1945.jpg|left|thumb|Nawasak ang Berlin pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ([[Potsdamer Platz]], 1945)]]
Noong 1933, si [[Adolf Hitler]] at ang [[Partidong Nazi|Partido Nazi]] ay [[Pag-angat sa kapangyarihan ni Adolf Hitler|naluklok sa kapangyarihan]]. Ang pamamahala ng NSDAP ay nagpabawas sa komunidad ng mga Hudyo ng Berlin mula 160,000 (isang-katlo ng lahat ng mga Hudyo sa bansa) sa humigit-kumulang 80,000 dahil sa pangingibang-bansa sa pagitan ng 1933 at 1939. Pagkatapos ng [[Kristallnacht]] noong 1938, libo-libong Hudyo ng lungsod ang ikinulong sa kalapit na [[kampong piitan ng Sachsenhausen]]. Simula noong unang bahagi ng 1943, marami ang ipinadala sa mga [[kampong piitan]], gaya ng [[Kampo ng konsentrasyon sa Auschwitz|Auschwitz]].<ref>{{Cite web |title=The Jewish Community of Berlin |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708152027/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |archive-date=8 July 2017 |access-date=10 November 2018 |publisher=Holocaust Encyclopedia}}</ref> Ang Berlin ay ang pinakamabigat na binomba na lungsod sa kasaysayan. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang malaking bahagi ng Berlin ay nawasak 1943–45 reyd sa himpapawid ng mga Alyado at sa 1945 [[Labanan ng Berlin]]. Ang mga Alyado ay naghulog ng 67,607 tonelada ng mga bomba sa lungsod, na sinira ang 6,427 ektarya ng tinayuang lugar. Humigit-kumulang 125,000 sibilyan ang napatay.<ref>{{Citation |last=Clodfelter |first=Micheal |title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 |year=2002 |edition=2nd |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-1204-4}}</ref> Matapos ang [[Pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa|pagtatapos ng digmaan sa Europa]] noong Mayo 1945, nakatanggap ang Berlin ng malaking bilang ng mga bakwit mula sa mga lalawigan sa Silangan. Hinati ng mga matagumpay na kapangyarihan ang lungsod sa apat na sektor, na kahalintulad sa mga lugar ng [[Alemanyang sakop ng mga Alyado|pananakop]] kung saan hinati ang Alemanya. Ang mga sektor ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Kanluraning Alyado]] (ang Estados Unidos, Reino Unido, at Pransiya) ay nabuo ang [[Kanlurang Berlin]], habang ang [[Unyong Sobyetika|Sobyetikong sektor]] ang bumuo ng [[Silangang Berlin]].<ref>{{Cite web |last=Benz |first=Prof. Dr. Wolfgang |date=27 April 2005 |title=Berlin – auf dem Weg zur geteilten Stadt |trans-title=Berlin – on the way to a divided city |url=https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110120432/https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |archive-date=10 November 2018 |access-date=10 November 2018 |publisher=Bundeszentrale für politische Bildung |language=de}}</ref>
Lahat ng apat na [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyado]] ay nagbahagi ng mga tungkuling pampamahalaan para sa Berlin. Gayunpaman, noong 1948, nang palawigin ng Kanluraning Alyado ang reporma sa pera sa Kanlurang mga sona ng Alemanya sa tatlong kanlurang sektor ng Berlin, ang [[Unyong Sobyetika|Unyong Sobyetiko]] ay nagpataw ng [[Pagbangkulong ng Berlin|pagharang]] sa mga daanan patungo at mula sa Kanlurang Berlin, na ganap na nasa loob ng kontrolado ng Sobyet. teritoryo. Ang [[Pagbangkulong ng Berlin|airlift ng Berlin]], na isinagawa ng tatlong kanlurang Alyado, ay nagtagumpay sa pagharang na ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at iba pang mga suplay sa lungsod mula Hunyo 1948 hanggang Mayo 1949.<ref>{{Cite web |title=Berlin Airlift / Blockade |url=https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150318232831/https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |archive-date=18 March 2015 |access-date=18 August 2008 |publisher=Western Allies Berlin}}</ref> Noong 1949, itinatag ang Pederal na Republika ng Alemanya sa [[Kanlurang Alemanya]] at kalaunan ay isinama ang lahat ng mga sonang Amerikano, Briton, at Pranses, hindi kasama ang mga sona ng tatlong bansang iyon sa Berlin, habang ang [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] ay idineklara sa [[Silangang Alemanya]]. Ang Kanlurang Berlin ay opisyal na nanatiling isang sinasakop na lungsod, ngunit ito ay nakahanay sa politika sa Republikang Federal ng Alemanya sa kabila ng heyograpikong paghihiwalay ng Kanlurang Berlin. Ang serbisyo ng himpapawid sa Kanlurang Berlin ay ipinagkaloob lamang sa mga kompanyang panghimpapawid ng mga Amerikano, Briton, at Pranses.
[[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|left|thumb|Ang [[Pader ng Berlin|pagbagsak ng Pader ng Berlin]] noong 9 Nobyembre 1989. Noong [[Araw ng Pagkakaisang Aleman|Oktubre 3, 1990]], pormal nang natapos ang proseso ng [[muling pag-iisa ng Alemanya]].]]
Ang pagkakatatag ng dalawang estadong Aleman ay nagpapataas ng tensiyon sa [[Digmaang Malamig]]. Ang Kanlurang Berlin ay napapaligiran ng teritoryo ng Silangang Aleman, at ang Silangang Alemanya ay nagpahayag ng Silangang bahagi bilang kabesera nito, isang hakbang na hindi kinilala ng mga kanluraning kapangyarihan. Kasama sa Silangang Berlin ang karamihan sa sentrong pangkasaysayan ng lungsod. Ang pamahalaang Kanlurang Aleman ay nagsariling nagtatag sa [[Bonn]].<ref>{{Cite web |title=Berlin after 1945 |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412221115/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |archive-date=12 April 2009 |access-date=8 April 2009 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Noong 1961, sinimulan ng Silangang Alemanya na itayo ang [[Pader ng Berlin]] sa paligid ng Kanlurang Berlin, at ang mga pangyayari ay umabot sa isang tangke na paghaharap sa [[Tsekpoint Charlie]]. Ang Kanlurang Berlin ay de facto na ngayong bahagi ng Kanlurang Alemanya na may natatanging legal na katayuan, habang ang Silangang Berlin ay de facto na bahagi ng Silangang Alemanya. Ibinigay ni [[John F. Kennedy]] ang kanyang "''[[Ich bin ein Berliner]]''" na talumpati noong Hunyo 26, 1963, sa harap ng bulwagan ng lungsod ng [[Schöneberg]], na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng lungsod, na sinalungguhitan ang suporta ng Estados Unidos para sa Kanlurang Berlin.<ref>[[Andreas Daum]], ''Kennedy in Berlin''.</ref> Ang Berlin ay ganap na nahati. Bagaman posible para sa mga Kanluranin na dumaan sa kabilang panig sa pamamagitan ng mahigpit na kontroladong mga tsekpoint, para sa karamihan ng mga taga-Silangan, ang paglalakbay sa Kanlurang Berlin o Kanlurang Alemanya ay ipinagbabawal ng pamahalaan ng Silangang Alemanya. Noong 1971, ginagarantiyahan ng isang [[Kasunduan ng Apat na Kapangyarihan]] ang pagpunta sa at mula sa Kanlurang Berlin sa pamamagitan ng kotse o tren sa pamamagitan ng Silangang Alemanya.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971 |url=https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225042306/https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |archive-date=25 February 2021 |access-date=18 August 2008 |publisher=U.S. Diplomatic Mission to Germany}}</ref>
Noong 1989, sa pagtatapos ng Cold War at panggigipit mula sa populasyon ng Silangang Aleman, ang [[Pagbagsak ng Pader ng Berlin|Berlin Wall ay bumagsak]] noong Nobyembre 9 at kasunod na karamihan ay giniba. Ngayon, pinapanatili ng [[East Side Gallery]] ang malaking bahagi ng pader. Noong Oktubre 1990, muling [[Muling pag-iisa ng Alemanya|pinagsama]] ang dalawang bahagi ng Alemanya bilang Republika Federal ng Alemanya, at muling naging lungsod ang Berlin.<ref>''Berlin ‒ Washington, 1800‒2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities'', ed.</ref> Si [[Walter Momper]], ang alkalde ng Kanlurang Berlin, ay naging unang alkalde ng muling pinagsamang lungsod sa pansamantala. Ang mga halalan sa buong lungsod noong Disyembre 1990 ay nagresulta sa unang "lahatang Berlin" na alkalde na nahalal na manungkulan noong Enero 1991, kung saan ang magkahiwalay na opisina ng mga alkalde sa Silangan at Kanlurang Berlin ay magtatapos sa panahong iyon, at si [[Eberhard Diepgen]] (isang dating alkalde ng Kanluran Berlin) ang naging unang nahalal na alkalde ng isang muling pinagsamang Berlin.<ref>{{Cite news |date=1 December 1990 |title=Berlin Mayoral Contest Has Many Uncertainties |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |url-status=live |access-date=17 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617212414/https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |archive-date=17 June 2019}}</ref> Noong Hunyo 18, 1994, ang mga sundalo mula sa Estados Unidos, Pransiya, at Britanya ay nagmartsa sa isang parada na bahagi ng mga seremonya upang markahan ang pag-alis ng mga kaalyadong tropang pananakop na nagpapahintulot sa [[Muling pag-iisa ng Alemanya|muling pinagsamang Berlin]]<ref name="ReUnificationParade">{{Cite news |last=Kinzer |first=Stephan |date=19 June 1994 |title=Allied Soldiers March to Say Farewell to Berlin |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |url-status=live |access-date=20 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121133602/https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |archive-date=21 November 2015}}</ref> (ang huling tropang Ruso ay umalis noong Agosto 31, habang ang huling pag-alis ng mga puwersa ng Kanluraning Alyado ay noong Setyembre 8, 1994). Noong Hunyo 20, 1991, bumoto ang [[Bundestag]] (Parlamentong Aleman) na [[Pagpapasya para sa Kabesera ng Alemanya|ilipat ang luklukan]] ng kabesera ng Alemanya mula Bonn patungong Berlin, na natapos noong 1999.
{{multiple image|align=right|image1=Humboldt Forum 9155.jpg|width1=195|caption1=Ang muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] na nalalapit nang matapos noong 2021|width2=220|width3=215|direction=|total_width=|alt1=}}Ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2001]] ay pinagsama ang ilang borough, na binawasan ang kanilang bilang mula 23 hanggang 12.
Noong 2006, isinagawa sa Berlin ang [[2006 FIFA World Cup Final|FIFA World Cup Final]].
Sa isang [[Atake sa truck sa Berlin noong 2016|pag-atakeng terorista noong 2016]] na nauugnay sa [[Islamikong Estado|ISIL]], isang truck ang sadyang imaneho sa isang palengkeng pam-Pasko sa tabi ng [[Pang-alaalang Simbahang Kaiser Wilhelm]], na nag-iwan ng 13 kataong namatay at 55 nasugatan.<ref>{{Cite news |date=20 December 2016 |title=IS reklamiert Attacke auf Weihnachtsmarkt für sich |language=de |trans-title=IS recalls attack on Christmas market for itself |work=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] |url=https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175944/https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |archive-date=21 March 2019}}</ref><ref name="BBC.Dies">{{Cite news |date=26 October 2021 |title=Berlin attack: First aider dies 5 years after Christmas market murders |work=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |url-status=live |access-date=October 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026190214/https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |archive-date=26 October 2021}}</ref>
Binuksan ang [[Paliparang Berlin Brandenburgo]] (BER) noong 2020, pagkalipas ng siyam na taon kaysa binalak, kung saan papasok na ang Terminal 1 sa serbisyo sa katapusan ng Oktubre, at ang mga lipad papunta at mula sa [[Paliparang Tegel]] ay magtatapos sa Nobyembre.<ref>{{Cite web |last=Gardner |first=Nicky |last2=Kries |first2=Susanne |date=8 November 2020 |title=Berlin's Tegel airport: A love letter as it prepares to close |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205135633/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[The Independent]] |language=de}}</ref> Dahil sa pagbaba ng bilang ng mga pasahero na nagreresulta mula sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], inihayag ang mga plano na pansamantalang isara ang Terminal 5 ng BER, ang dating [[Paliparang Berlin Schönefeld|Paliparang Schönefeld]], simula sa Marso 2021 nang hanggang isang taon.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=January 29, 2021 |title=BER schließt Terminal in Schönefeld am 23. Februar |language=de |trans-title=BER closes the terminal in Schönefeld on February 23 |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205134830/https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> Ang nag-uugnay na linyang U-Bahn U5 mula Alexanderplatz hanggang Hauptbahnhof, kasama ang mga bagong estasyong Rotes Rathaus at Unter den Linden, ay binuksan noong Disyembre 4, 2020, kung saan inaasahang magbubukas ang estasyon ng Museumsinsel U-Bahn sa bandang Marso 2021, na kukumpleto sa lahat ng mga bagong gawa sa U5.<ref>{{Cite web |date=24 August 2020 |title=BVG will verlängerte U5 am 4. Dezember eröffnen |trans-title=BVG wants to open the extended U5 on December 4th |url=https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133537/https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[Rundfunk Berlin-Brandenburg|rbb24]] |language=de}}</ref> Ang isang bahagyang pagbubukas sa pagtatapos ng 2020 na museong [[Foro Humboldt]], na makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]], na inihayag noong Hunyo, ay ipinagpaliban hanggang Marso 2021.<ref>{{Cite news |date=27 November 2020 |title=Humboldt Forum will zunächst nur digital eröffnen |language=de |trans-title=Humboldt Forum will initially only open digitally |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133156/https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |archive-date=5 February 2021}}</ref>
=== Pagtatangka ng pagsasanib ng Berlin-Brandenburgo ===
[[Talaksan:DEU_Berlin-Brandenburg_COA.svg|left|thumb|179x179px|Ang eskudo de armas na iminungkahi sa kontrata ng estado]]
Ang legal na batayan para sa pinagsamang estado ng Berlin at [[Brandeburgo|Brandenburgo]] ay iba sa ibang mga panukala sa pagsasanib ng estado. Karaniwan, ang Artikulo 29 ng [[Batayang Batas para sa Republikang Federal ng Alemanya|Batayang Batas]] ay nagsasaad na ang pagsasanib ng estado ay nangangailangan ng isang pederal na batas.<ref>{{cite act|type=|index=|date=24 May 1949|article=29|article-type=Article|legislature=Parlamentarischer Rat|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_29.html|language=de}}</ref> Gayunpaman, ang isang sugnay na idinagdag sa Batayang Batas noong 1994, Artikulo 118a, ay nagpapahintulot sa Berlin at Brandenburgo na magkaisa nang walang pag-apruba ng federal, na nangangailangan ng isang reperendo at ratipikasyon ng mga parlamento ng parehong estado.<ref>{{cite act|type=|index=|date=27 October 1994|article=118a|article-type=Einzelnorm|legislature=Bundestag|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_118a.html|language=de}}</ref>
Noong 1996, nagkaroon ng hindi matagumpay na pagtatangka na pag-isahin ang mga estado ng Berlin at Brandenburg.<ref name="berlingeschichte">{{Cite web |year=2004 |title=LÄNDERFUSION / FUSIONSVERTRAG (1995) |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/5_33_laefuver.htm |access-date=31 March 2022}}</ref> Parehong may iisang kasaysayan, diyalekto, at kultura at sa 2020, mayroong mahigit 225,000 residente ng Brandenburgo na bumibiyahe patungong Berlin. Ang pagsasanib ay nagkaroon ng halos nagkakaisang suporta ng isang malawak na koalisyon ng parehong mga pamahalaan ng estado, mga partidong pampolitika, media, mga asosasyon ng negosyo, mga unyon ng manggagawa at mga simbahan.<ref>{{Cite news |date=4 May 2016 |title=Die Brandenburger wollen keine Berliner Verhältnisse |language=de |work=Tagesspiegel |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/gescheiterte-laenderfusion-mit-berlin-die-brandenburger-wollen-keine-berliner-verhaeltnisse/13539146.html |access-date=30 March 2022}}</ref> Bagaman bumoto ang Berlin ng pabor sa maliit na palugit, higit sa lahat ay nakabatay sa suporta sa dating [[Kanlurang Berlin]], hindi inaprubahan ng mga botante ng Brandenburgo ang pagsasanib sa malaking margin. Nabigo ito higit sa lahat dahil sa ayaw ng mga botante ng Brandenburgo na tanggapin ang malaki at lumalaking utang ng publiko sa Berlin at takot na mawala ang pagkakakilanlan at impluwensiya sa kabesera.<ref name="berlingeschichte" />
== Heograpiya ==
=== Topograpiya ===
[[Talaksan:Berlin_by_Senitnel-2.jpg|thumb|Imaheng satellite ng Berlin]]
[[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Ang labas ng Berlin ay nasasakupan ng mga kakahuyan at maraming lawa.]]
Ang Berlin ay nasa hilagang-silangan ng Alemanya, sa isang lugar ng mababang latiang makahoy na may pangunahing patag na [[topograpiya]], bahagi ng malawak na [[Hilagang Kapatagang Europeo]] na umaabot mula hilagang Pransiya hanggang kanlurang Rusya. Ang ''Berliner Urstromtal'' (isang panahon ng yelo [[lambak glasyar]]), sa pagitan ng mababang [[Talampas ng Barnim]] sa hilaga at ng [[Talampas ng Teltow]] sa timog, ay nabuo sa pamamagitan ng natunaw na tubig na dumadaloy mula sa mga yelo sa dulo ng huling [[glasyasyong Weichseliense]]. Ang [[Spree (ilog)|Spree]] ay sumusunod sa lambak na ito ngayon. Sa Spandau, isang boto sa kanluran ng Berlin, ang Spree ay umaagos sa ilog [[Havel]], na dumadaloy mula hilaga hanggang timog sa kanlurang Berlin. Ang daloy ng Havel ay mas katulad ng isang hanay ng mga lawa, ang pinakamalaki ay ang Tegeler See at ang [[Großer Wannsee]]. Ang isang serye ng mga lawa ay dumadaloy din sa itaas na Spree, na dumadaloy sa [[Müggelsee|Großer Müggelsee]] sa silangang Berlin.<ref>{{Cite web |title=Satellite Image Berlin |url=https://maps.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://www.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |archive-date=18 February 2022 |access-date=18 August 2008 |publisher=Google Maps}}</ref>
Ang malalaking bahagi ng kasalukuyang Berlin ay umaabot sa mababang talampas sa magkabilang panig ng Lambak Spree. Malaking bahagi ng mga borough na [[Reinickendorf]] at [[Pankow]] ay nasa Talampas ng Barnim, habang ang karamihan sa mga boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]], at [[Neukölln]] ay nasa Talampas ng Teltow.
Ang boro ng Spandau ay bahagyang nasa loob ng Lambak Glasyar ng Berlin at bahagyang nasa Kapatagang Nauen, na umaabot sa kanluran ng Berlin. Mula noong 2015, ang mga burol ng Arkenberge sa Pankow sa {{Convert|122|m}} taas, ay ang pinakamataas na punto sa Berlin. Sa pamamagitan ng pagtatapon ng mga labi ng konstruksiyon nalampasan nito ang [[Teufelsberg]] ({{Cvt|120.1|m}}), na kung saan mismo ay binubuo ng mga durog na bato mula sa mga guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>{{Cite web |last=Triantafillou |first=Nikolaus |date=27 January 2015 |title=Berlin hat eine neue Spitze |trans-title=Berlin has a new top |url=https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160722225809/https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |archive-date=22 July 2016 |access-date=11 November 2018 |publisher=Qiez |language=de}}</ref> Ang [[Müggelberge]] sa 114.7 {{Convert|114.7|m}} taas ang pinakamataas na natural na punto at ang pinakamababa ay ang Spektesee sa Spandau, sa {{Convert|28.1|m}} taas.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=22 February 2015 |title=Der höchste Berg von Berlin ist neuerdings in Pankow |language=de |trans-title=The tallest mountain in Berlin is now in Pankow |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |url-status=live |access-date=22 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150519014725/https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |archive-date=19 May 2015}}</ref>
=== Klima ===
Ang Berlin ay may [[klimang pangkaragatan]] ([[Kategoryang Köppen sa klima|Köppen]]: ''Cfb'');<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Köppen Climate Classification (Weatherbase) |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130184209/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019 |website=Weatherbase}}</ref> ang silangang bahagi ng lungsod ay may bahagyang impluwensiyang kontinental (''Dfb''), isa sa mga pagbabago ay ang taunang pag-ulan ayon sa [[masa ng hangin]] at ang mas malaking kasaganaan sa isang panahon ng taon.<ref>{{Cite web |title=The different types of vertical greening systems and their relative sustainability |url=https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130220603/https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019}}</ref><ref name="Elkins22">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|title=Berlin: The Spatial Structure of a Divided City|last1=Elkins|first1=Dorothy|last2=Elkins|first2=T. H.|last3=Hofmeister|first3=B.|date=4 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781135835057|language=en|access-date=21 September 2020|archive-date=18 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|url-status=live}}</ref> Nagtatampok ang ganitong uri ng klima ng katamtamang temperatura ng tag-init ngunit kung minsan ay mainit (para sa pagiging semikontinental) at malamig na taglamig ngunit hindi mahigpit sa halos lahat ng oras.<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Climate Summary |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629211853/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |archive-date=29 June 2015 |access-date=15 March 2015 |publisher=Weatherbase}}</ref><ref name="Elkins2">{{Cite book}}</ref>
Dahil sa mga transisyonal na sonang klima nito, karaniwan ang pagyeyelo sa taglamig, at may mas malaking pagkakaiba sa temperatura sa pagitan ng mga panahon kaysa sa karaniwan para sa maraming [[klimang pangkaragatan]]. Higit pa rito, ang Berlin ay inuri bilang isang [[Katamtamang klima|katamtamang]] [[Mabanas na klimang kontinental|klimang kontinental]] (''Dc'') sa ilalim ng iskema ng [[Kategoryang Trewartha sa klima|klima ng Trewartha]], gayundin ang mga suburb ng Lungsod ng Bagong York, bagaman inilalagay sila ng [[Kategoryang Köppen sa klima|sistemang Köppen]] sa iba't ibang uri.<ref>Gerstengarbe FW, Werner PC (2009) A short update on Koeppen climate shifts in Europe between 1901 and 2003.</ref>
Ang mga tag-araw ay mainit-init at kung minsan ay mahalumigmig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|22|–|25|C}} at mababa sa {{Cvt|12|–|14|C}} . Ang mga taglamig ay malamig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|3|C}} at mababa sa {{Cvt|−2|to|0|C}}. Ang tagsibol at taglagas ay karaniwang malamig hanggang banayad. Lumilikha ng mikroklima ang tinayuang bahagi ng Berlin, na may [[Pulo ng init sa lungsod|init na iniimbak ng mga gusali at bangketa ng lungsod]]. Ang mga temperatura ay maaaring {{Cvt|4|C-change}} mas mataas sa lungsod kaysa mga nakapaligid na lugar.<ref>{{Cite web |title=weather.com |url=https://www.weather.com/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070323015551/https://www.weather.com/ |archive-date=23 March 2007 |access-date=7 April 2012 |publisher=weather.com}}</ref> Ang taunang pag-ulan ay {{Convert|570|mm}} na may katamtamang pag-ulan sa buong taon. Ang Berlin at ang nakapalibot na estado ng Brandenburgo ay ang pinakamainit at pinakatuyong rehiyon sa Alemanya.<ref name="berlinermorgenpost">{{Cite web |date=8 March 2016 |title=Berlin ist das wärmste und trockenste Bundesland |url=https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023193643/https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |archive-date=23 October 2021 |access-date=23 October 2021 |website=Berliner Morgenpost}}</ref> Ang pag-ulan ng niyebe ay pangunahing nangyayari mula Disyembre hanggang Marso.<ref name="worldweather2">{{Cite web |title=Climate figures |url=https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080817114255/https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |archive-date=17 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=World Weather Information Service}}</ref> Ang pinakamainit na buwan sa Berlin ay Hulyo 1834, na may karaniwang temperatura na {{Cvt|23.0|C}} at ang pinakamalamig ay Enero 1709, na maykaraniwang temperatura na {{Cvt|-13.2|C}}.<ref>{{Cite web |title=Temperaturmonatsmittel BERLIN-TEMPELHOF 1701- 1993 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190702031754/https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |archive-date=2 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref> Ang pinakamabasang buwan na naitala ay Hulyo 1907, na may {{Convert|230|mm}} ng pag-ulan, samantalang ang pinakamatuyo ay Oktubre 1866, Nobyembre 1902, Oktubre 1908 at Setyembre 1928, lahat ay may {{Convert|1|mm|3}} ng pag-ulan.<ref>{{Cite web |title=Niederschlagsmonatssummen BERLIN-DAHLEM 1848– 1990 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190707182905/https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |archive-date=7 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref>{{Weather box|location=Berlin (Schönefeld), 1981–2010 normals, mga sukdulan 1957–kasalukuyan|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=15.1|Feb record high C=18.0|Mar record high C=25.8|Apr record high C=30.8|May record high C=32.7|Jun record high C=35.4|Jul record high C=37.3|Aug record high C=38.0|Sep record high C=32.3|Oct record high C=27.7|Nov record high C=20.4|Dec record high C=15.6|year record high C=38.0|Jan high C=2.8|Feb high C=4.3|Mar high C=8.7|Apr high C=14.3|May high C=19.4|Jun high C=22.0|Jul high C=24.6|Aug high C=24.2|Sep high C=19.3|Oct high C=13.8|Nov high C=7.3|Dec high C=3.3|year high C=13.7|Jan mean C=0.1|Feb mean C=0.9|Mar mean C=4.3|Apr mean C=9.0|May mean C=14.0|Jun mean C=16.8|Jul mean C=19.1|Aug mean C=18.5|Sep mean C=14.2|Oct mean C=9.4|Nov mean C=4.4|Dec mean C=1.0|year mean C=9.3|Jan low C=-2.8|Feb low C=-2.4|Mar low C=0.4|Apr low C=3.5|May low C=8.2|Jun low C=11.2|Jul low C=13.5|Aug low C=13.0|Sep low C=9.6|Oct low C=5.4|Nov low C=1.4|Dec low C=-1.6|year low C=5.0|Jan record low C=-25.3|Feb record low C=-22.0|Mar record low C=-16.0|Apr record low C=-7.4|May record low C=-2.8|Jun record low C=1.3|Jul record low C=4.9|Aug record low C=4.6|Sep record low C=-0.9|Oct record low C=-7.7|Nov record low C=-12.0|Dec record low C=-24.0|year record low C=-25.3|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=37.2|Feb precipitation mm=30.1|Mar precipitation mm=39.3|Apr precipitation mm=33.7|May precipitation mm=52.6|Jun precipitation mm=60.2|Jul precipitation mm=52.5|Aug precipitation mm=53.0|Sep precipitation mm=39.5|Oct precipitation mm=32.2|Nov precipitation mm=37.8|Dec precipitation mm=46.1|year precipitation mm=515.2|Jan sun=57.6|Feb sun=71.5|Mar sun=119.4|Apr sun=191.2|May sun=229.6|Jun sun=230.0|Jul sun=232.4|Aug sun=217.3|Sep sun=162.3|Oct sun=114.7|Nov sun=54.9|Dec sun=46.9|year sun=1727.6|Jan uv=1|Feb uv=1|Mar uv=2|Apr uv=4|May uv=5|Jun uv=6|Jul uv=6|Aug uv=5|Sep uv=4|Oct uv=2|Nov uv=1|Dec uv=0|source 1=[[DWD]]<ref>{{cite web
|url = https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue
|title = Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte
|access-date = 2019-06-12
|archive-date = 12 June 2014
|archive-url = https://web.archive.org/web/20140612043121/https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue
|url-status = live
}}</ref> at Weather Atlas<ref>{{Cite web|url=https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|title=Berlin, Germany – Detailed climate information and monthly weather forecast|last=d.o.o|first=Yu Media Group|website=Weather Atlas|language=en|access-date=2019-07-02|archive-date=25 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211125121717/https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|url-status=live}}</ref>}}{{Weather box|location=Berlin ([[Tempelhof]]), elevation: {{convert|48|m|abbr=on|disp=or}}, 1971–2000 normals, extremes 1878–present|collapsed=y|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=15.5|Feb record high C=18.7|Mar record high C=24.8|Apr record high C=31.3|May record high C=35.5|Jun record high C=38.5|Jul record high C=38.1|Aug record high C=38.0|Sep record high C=34.2|Oct record high C=28.1|Nov record high C=20.5|Dec record high C=16.0|Jan high C=3.3|Feb high C=5.0|Mar high C=9.0|Apr high C=15.0|May high C=19.6|Jun high C=22.3|Jul high C=25.0|Aug high C=24.5|Sep high C=19.3|Oct high C=13.9|Nov high C=7.7|Dec high C=3.7|Jan mean C=0.6|Feb mean C=1.4|Mar mean C=4.8|Apr mean C=8.9|May mean C=14.3|Jun mean C=17.1|Jul mean C=19.2|Aug mean C=18.9|Sep mean C=14.5|Oct mean C=9.7|Nov mean C=4.7|Dec mean C=2.0|Jan low C=−1.9|Feb low C=−1.5|Mar low C=1.3|Apr low C=4.2|May low C=9.0|Jun low C=12.3|Jul low C=14.3|Aug low C=14.1|Sep low C=10.6|Oct low C=6.4|Nov low C=2.2|Dec low C=-0.4|Jan record low C=-23.1|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-8.1|May record low C=-4.0|Jun record low C=1.5|Jul record low C=6.1|Aug record low C=3.5|Sep record low C=-1.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.0|Dec record low C=-20.5|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=42.3|Feb precipitation mm=33.3|Mar precipitation mm=40.5|Apr precipitation mm=37.1|May precipitation mm=53.8|Jun precipitation mm=68.7|Jul precipitation mm=55.5|Aug precipitation mm=58.2|Sep precipitation mm=45.1|Oct precipitation mm=37.3|Nov precipitation mm=43.6|Dec precipitation mm=55.3|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=8.0|Mar precipitation days=9.1|Apr precipitation days=7.8|May precipitation days=8.9|Jun precipitation days=7.0|Jul precipitation days=7.0|Aug precipitation days=7.0|Sep precipitation days=7.8|Oct precipitation days=7.6|Nov precipitation days=9.6|Dec precipitation days=11.4|unit precipitation days=1.0 mm|source 1=[[World Meteorological Organization|WMO]]<ref>{{cite web |url = https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |title = World Weather Information Service – Berlin |website = Worldweather.wmo.int |date = 5 October 2006 |access-date = 2012-04-07 |archive-date = 25 April 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130425001834/https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |url-status = bot: unknown }} April 25, 2013, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]]<ref>{{cite web |url = https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |title = Indices Data – Berlin/Tempelhof 2759 |access-date = 2019-05-13 |publisher = [[KNMI (institute)|KNMI]] |archive-date = 9 July 2018 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180709010608/https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |url-status = dead }}</ref>}}{{Weather box|collapsed=y|metric first=y|single line=y|location=Berlin ([[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]), {{convert|58|m|abbr=on|disp=or}}, 1961–1990 normals, extremes 1908–present{{NoteTag|Because the location of the [[weather station]] is furthest from the more densely urbanized region of Berlin and further away from the main [[Urban heat island|UHI]], its values will be somewhat higher, especially in the center and immediate regions.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm Long-term Development of Selected Climate Parameters (Edition 2015)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210308213004/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm |date=8 March 2021 }}, Berlin Environmental Atlas. ''Senate Department for Urban Development and Housing''. Retrieved January 30, 2019.</ref>}}
<!--in the order as it appears in the table, not all of the following data may be available, especially records and days of precipitation -->|Jan record high C=15.2|Feb record high C=18.6|Mar record high C=25.1|Apr record high C=30.9|May record high C=33.3|Jun record high C=36.1|Jul record high C=37.9|Aug record high C=37.7|Sep record high C=34.2|Oct record high C=27.5|Nov record high C=19.5|Dec record high C=15.7|Jan mean C=-0.4|Feb mean C=0.6|Mar mean C=4.0|Apr mean C=8.4|May mean C=13.5|Jun mean C=16.7|Jul mean C=17.9|Aug mean C=17.2|Sep mean C=13.5|Oct mean C=9.3|Nov mean C=4.6|Dec mean C=1.2|Jan high C=1.8|Feb high C=3.5|Mar high C=7.9|Apr high C=13.1|May high C=18.6|Jun high C=21.8|Jul high C=23.1|Aug high C=22.8|Sep high C=18.7|Oct high C=13.3|Nov high C=7.0|Dec high C=3.2|Jan low C=-2.9|Feb low C=-2.2|Mar low C=0.5|Apr low C=3.9|May low C=8.2|Jun low C=11.4|Jul low C=12.9|Aug low C=12.4|Sep low C=9.4|Oct low C=5.9|Nov low C=2.1|Dec low C=-1.1|Jan record low C=-21.0|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-6.7|May record low C=-2.9|Jun record low C=0.8|Jul record low C=5.4|Aug record low C=4.7|Sep record low C=-0.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.1|Dec record low C=-20.2|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=43.0|Feb precipitation mm=37.0|Mar precipitation mm=38.0|Apr precipitation mm=42.0|May precipitation mm=55.0|Jun precipitation mm=71.0|Jul precipitation mm=53.0|Aug precipitation mm=65.0|Sep precipitation mm=46.0|Oct precipitation mm=36.0|Nov precipitation mm=50.0|Dec precipitation mm=55.0|Jan sun=45.4|Feb sun=72.3|Mar sun=122.0|Apr sun=157.7|May sun=221.6|Jun sun=220.9|Jul sun=217.9|Aug sun=210.2|Sep sun=156.3|Oct sun=110.9|Nov sun=52.4|Dec sun=37.4|unit precipitation days=1.0 mm|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=9.0|Mar precipitation days=8.0|Apr precipitation days=9.0|May precipitation days=10.0|Jun precipitation days=10.0|Jul precipitation days=9.0|Aug precipitation days=9.0|Sep precipitation days=9.0|Oct precipitation days=8.0|Nov precipitation days=10.0|Dec precipitation days=11.0|source 1=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]<ref name="noaa">{{cite web
| url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/DL/10381.TXT
| title = Berlin (10381) – WMO Weather Station
| access-date = 2019-01-30
| publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]
}}{{dead link|date=June 2022|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [https://archive.org/details/19611990NormalsNOAABerlin Archived] January 30, 2019, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=Berliner Extremwerte<ref>{{cite web |url = https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |title = Berliner Extremwerte |access-date = 1 December 2014 |archive-date = 6 June 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200606191249/https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |url-status = live }}</ref>}}
=== Tanawin ng lungsod ===
[[Talaksan:16-07-04-Abflug-Berlin-DSC_0122.jpg|thumb|Larawang panghimpapawid sa gitna ng Berlin na nagpapakita ng [[Lungsod Kanluran|City West]], [[Potsdamer Platz]], [[Alexanderplatz]], at ang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]]]]
Ang kasaysayan ng Berlin ay nag-iwan sa lungsod ng isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] pagkakaayos at isang napakaeklektikong hanay ng arkitektura at mga gusali. Ang hitsura ng lungsod ngayon ay higit na nahubog ng pangunahing papel na ginampanan nito sa kasaysayan ng Germany noong ika-20 siglo. Lahat ng pambansang pamahalaan na nakabase sa Berlin{{Spaced en dash}}ang Kaharian ng Prusya, ang Ikalawang Imperyong Aleman ng 1871, ang Republikang Weimar, Alemanyang Nazi, Silangang Alemanya, pati na rin ang muling pinagsamang Alemanya{{Spaced en dash}}nagpasimula ng mga ambisyosong programa sa muling pagtatayo, na ang bawat isa ay nagdaragdag ng sarili nitong natatanging estilo sa arkitektura ng lungsod.
Sinalanta ang Berlin ng mga [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pagsalakay sa himpapawid]], sunog, at labanan sa kalye noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, at marami sa mga gusaling nakaligtas sa parehong Silangan at Kanluran ay giniba noong panahon pagkatapos ng digmaan. Karamihan sa demolisyong ito ay pinasimulan ng mga programa sa arkitektura ng munisipyo upang magtayo ng mga bagong distrito ng negosyo o tirahan at ang mga pangunahing arterya. Karamihan sa mga [[Palamuti (sining)|palamuti]] sa mga gusali bago ang digmaan ay nawasak kasunod ng mga [[Palamuti at krimen|makabagong dogma]], at sa parehong mga sistema pagkatapos ng digmaan, gayundin sa muling pinagsamang Berlin, maraming mahahalagang estrukturang pamana ang ang [[Rekonstruksiyon (arkitektura)|muling itinayo]], kabilang ang ''Forum Fridericianum'' kasama ang, [[Operang Estatal ng Berlin|Operang Estatal]] (1955), [[Palasyo ng Charlottenburg|Palasyo Charlottenburg]] (1957), ang mga monumental na gusali sa [[Gendarmenmarkt]] (dekada '80), [[Alte Komandantur|Kommandantur]] (2003), at gayundin ang proyekto sa muling pagtatayo ng mga barokong patsada ng [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]]. Maraming mga bagong gusali ang naging inspirasyon ng kanilang makasaysayang mga nauna o ang pangkalahatang klasikal na estilo ng Berlin, gaya ng [[Otel Adlon]].
Ang mga kumpol ng mga [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Berlin|tore]] ay tumaas sa iba't ibang lokasyon: [[Potsdamer Platz]], ang [[Lungsod Kanluran|City West]], at [[Alexanderplatz]], ang huling dalawa ay naglalarawan sa mga dating sentro ng Silangan at Kanlurang Berlin, na ang una ay kumakatawan sa isang bagong Berlin noong ika-21 siglo, na bumangon mula sa mga guho no-man's land ng Pader ng Berlin. Ang Berlin ay may lima sa nangungunang 50 [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Alemanya|pinakamataas na gusali]] sa Alemanya.
Mahigit sa sangkatlo ng sakop ng lungsod ay binubuo ng luntiang espasyo, kakahuyan, at tubig.<ref name="gruen2">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang pangalawang pinakamalaking at pinakasikat na liwasan ng Berlin, ang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], ay matatagpuan sa gitna mismo ng lungsod. Sinasaklaw nito ang isang lugar na 210 ektarya at umaabot mula [[Himpilan ng tren ng Berlin Zoologischer Garten|Bahnhof Zoo]] sa City West hanggang sa [[Tarangkahang Brandenburgo]] sa silangan.
Kabilang sa mga tanyag na kalye, ang [[Unter den Linden]] at [[Friedrichstraße]] ay matatagpuan sa lumang sentro ng lungsod (at kasama sa dating Silangang Berlin). Ang ilan sa pangunahing kalye sa City West ay ang [[Kurfürstendamm]] (o pinaikling Ku´damm) at [[Kantstraße]].
=== Arkitektura ===
[[Talaksan:Gendarmenmarkt_Panorama.jpg|thumb|Panorama ng [[Gendarmenmarkt]], na nagpapakita ng [[Konzerthaus Berlin]], nasa gilid ng [[Neue Kirche, Berlin|Simbahang Aleman]] (kaliwa) at [[Katedral na Pranses, Berlin|Simbahang Pranses]] (kanan)]]
[[Talaksan:Berliner_Dom_seen_from_James_Simon_Park.jpg|thumb|Ang [[Katedral ng Berlin]] sa [[Pulo ng mga Museo]]]]
Ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] (tore ng TV) sa [[Alexanderplatz]] sa [[Mitte]] ay kabilang sa pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo sa {{Cvt|368|m}}. Itinayo noong 1969, makikita ito sa karamihan ng mga sentral na distrito ng Berlin. Ang lungsod ay makikita mula sa {{Convert|204|m|ft|-high}} palapag ng pagmamasid. Simula rito, ang [[Karl-Marx-Allee]] ay patungo sa silangan, isang abenida na may linya ng mga monumental na gusali ng tirahan, na dinisenyo sa istilong [[Arkitekturang Stalinista|Sosyalismong Klasisismo]]. Katabi ng lugar na ito ay ang [[Rotes Rathaus]] (Bulwagang Panlungsod), na may natatanging pulang-ladrilyong arkitektura nito. Sa harap nito ay ang [[Neptunbrunnen]], isang balong na nagtatampok ng mitolohikong pangkat ng mga [[Triton (mitolohiya)|Triton]], mga [[personipikasyon]] ng apat na pangunahing Prusong ilog, at [[Neptuno (mitolohiya)|Neptuno]] sa ibabaw nito.
Ang [[Tarangkahang Brandenburgo]] ay isang ikonikong tanawin ng Berlin at Alemanya; ito ay tumatayo bilang isang simbolo ng pangyayaring Europeo at ng pagkakaisa at kapayapaan. Ang [[gusaling Reichstag]] ay ang tradisyonal na luklukan ng Parlamentong Aleman. Hinubog muli ito ng arkitektrong Briton na si [[Norman Foster (arkitekto)|Norman Foster]] noong dekada '90 at nagtatampok ng salaming simboryo sa ibabaw ng pook ng pagpupulong, na nagbibigay-daan sa libreng pampublikong tanaw sa mga pinagdadausang parlamento at magagandang tanawin ng lungsod.
Ang [[Galeriyang East Side]] ay isang open-air na eksibisyong sining na direktang ipininta sa mga huling bahagi ng Pader ng Berlin. Ito ang pinakamalaking natitirang ebidensiya ng makasaysayang dibisyon ng lungsod.
Ang [[Gendarmenmarkt]] ay isang [[Arkitekturang Neoklasiko|neoklasikong liwasan]] sa Berlin, ang pangalan ay nagmula sa punong-tanggapan ng sikat na Gens d'armes regiment na matatagpuan dito noong ika-18 siglo. Dalawang katulad na disenyong katedral ang hangganan nito, ang [[Französischer Dom]] kasama ang platapormang pang-obserbasyon nito at ang [[Deutscher Dom]]. Ang Konzerthaus (Bulwagang Pangkonsiyerto), tahanan ng Orkestra Sinfonika ng Berlin, ay nakatayo sa pagitan ng dalawang katedral.
[[Talaksan:MJK_46430_Schloss_Charlottenburg.jpg|left|thumb|[[Palasyo Charlottenburg]]]]
[[Talaksan:Berlin_Hackesche_Höfe1.jpg|left|thumb|[[Hackesche Höfe]]]]
Ang [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] ay naglalaman ng [[Berlin#Mga%20museo|limang museo]] na itinayo mula 1830 hanggang 1930 at isang [[Tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Alemanya|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ang pagpapanumbalik at pagtatayo ng isang pangunahing lagusan sa lahat ng mga museo, pati na rin ang muling pagtatayo ng [[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloss]] ay nagpapatuloy.<ref>{{Cite web |date=24 June 2011 |title=Neumann: Stadtschloss wird teurer |trans-title=Neumann: Palace is getting more expensive |url=https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200703/https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 May 2010 |title=Das Pathos der Berliner Republik |trans-title=The pathos of the Berlin republic |url=https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200702/https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref> Gayundin sa pulo at sa tabi ng [[Lustgarten]] at palasyo ay ang [[Katedral ng Berlin]], ang ambisyosong pagtatangka ni emperador Guillermo II na lumikha ng Protestanteng karibal sa [[Basilika ni San Pedro]] sa Roma. Ang isang malaking kripta ay naglalaman ng mga labi ng ilan sa mga naunang Prusong maharlikang pamilya. Ang [[Katedral ni Santa Eduvigis]] ay ang Katoliko Romanong katedral ng Berlin.
[[Talaksan:Bikinihaus_Berlin-1210760.jpg|thumb|Ang [[Breitscheidplatz]] kasama ang [[Pang-alaalang Katedral ni Kaiser Guillermo]] ay ang sentro ng [[Lungsod Kanluran|City West]].]]
Ang [[Unter den Linden]] ay isang silangan–kanlurang abenidang nalilinyahan ng mga puno na mula sa Tarangkahang Brandenburgo hanggang sa pook ng dating Berliner Stadtschloss, at dating pangunahing promenada ng Berlin. Maraming Klasikong gusali ang nakahanay sa kalye, at naroon ang bahagi ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]]. Ang [[Friedrichstraße]] ay ang maalamat na kalye ng Berlin noong [[Ginintuang Dekada Beynte]]. Pinagsasama nito ang mga tradisyon ng ika-20 siglo sa modernong arkitektura ng Berlin ngayon.
Ang [[Potsdamer Platz]] ay isang buong kuwarto na binuo mula sa simula pagkatapos bumaba ang [[Pader ng Berlin|Pader]].<ref>{{Cite web |title=Construction and redevelopment since 1990 |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080610103008/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |archive-date=10 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=Senate Department of Urban Development}}</ref> Sa kanluran ng Potsdamer Platz ay ang Kulturforum, na naglalaman ng [[Gemäldegalerie, Berlin|Gemäldegalerie]], at nasa gilid ng [[Neue Nationalgalerie]] at ng [[Berliner Philharmonie]] . Ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], isang alaalang pang-[[Holokausto]], ay nasa hilaga.<ref>{{Cite news |last=Ouroussoff |first=Nicolai |date=9 May 2005 |title=A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html |access-date=18 August 2008}}</ref>
Ang lugar sa paligid ng [[Hackescher Markt]] ay tahanan ng mga kulturang moda, na may 'di-mabilang na mga bilihan ng damit, club, bar, at galeriya. Kabilang dito ang [[Hackesche Höfe]], isang kalipunan ng mga gusali sa paligid ng ilang patyo, na muling itinayo noong 1996. Ang kalapit na [[Bagong Sinagoga, Berlin|Bagong Sinagoga]] ay ang sentro ng kultura ng mga Hudyo.
Ang [[Straße des 17. Juni]], na nagkokonekta sa Tarangkahang Brandenburgo at Ernst-Reuter-Platz, ay nagsisilbing gitnang silangan-kanlurang axis. Ang pangalan nito ay ginugunita ang mga [[Pag-aalsa noong 1953 sa Silangang Alemanya|pag-aalsa sa Silangang Berlin noong Hunyo 17, 1953]]. Humigit-kumulang sa kalahati mula sa Tarangkahang Brandenburgo ay ang Großer Stern, isang isla ng sirkulong trapiko kung saan matatagpuan ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin|Siegessäule]] (Haligi ng Tagumpay). Ang monumentong ito, na itinayo upang gunitain ang mga tagumpay ng Prusya, ay inilipat noong 1938–39 mula sa dati nitong posisyon sa harap ng Reichstag.
Ang [[Kurfürstendamm]] ay tahanan ng ilan sa mga mararangyang tindahan ng Berlin kung saan ang [[Pang-alaalang simbahan ni Kaiser Guillermo]] sa silangang dulo nito sa [[Breitscheidplatz]] . Ang simbahan ay nawasaknoonga Ikalawang Digmaang Pandaigdig at iniwang sira. Ang malapit sa Tauentzienstraße ay ang [[KaDeWe]], na sinasabing pinakamalaking department store sa kontinental na Europa. Ang [[Rathaus Schöneberg]], kung saan ginawa ni [[John F. Kennedy]] ang kaniyang tanyag na talumpating "[[Ich bin ein Berliner]]!" speech, ay nasa [[Tempelhof-Schöneberg]].
Kanluran ng sentro, ang [[Palasyo Bellevue, Alemanya|Palasyo Bellevue]] ay ang tirahan ng Pangulo ng Alemanya. Ang [[Palasyo Charlottenburg]], na nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ang pinakamalaking makasaysayang palasyo sa Berlin.
Ang [[Funkturm Berlin]] ay isang {{Convert|150|m|ft|-tall}} lattice tore ng radyo sa pook fairground, na itinayo sa pagitan ng 1924 at 1926. Ito ang tanging toreng pang-obserbasyon na nakatayo sa mga insulator at may restawran {{Cvt|55|m}} at isang larangang pantanaw {{Cvt|126|m}} sa ibabaw ng lupa, na mapupuntahan ng elevator na may bintana.
Ang [[Oberbaumbrücke]] sa ibabaw ng ilog Spree ay ang pinakaikonikong tulay ng Berlin, na nag-uugnay sa pinagsama-samang mga boro ng [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]]. Nagdadala ito ng mga sasakyan, tao, at linyang U1 ng [[Berlin U-Bahn]]. Ang tulay ay nakumpleto sa isang estilong [[ladrilyong gotiko]] noong 1896, na pinapalitan ang dating kahoy na tulay na may isang pang-itaas na daanan para sa U-Bahn. Ang gitnang bahagi ay giniba noong 1945 upang pigilan ang [[Hukbong Pula|Pulang Hukbo]] sa pagtawid. Pagkatapos ng digmaan, ang inayos na tulay ay nagsilbing [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|checkpoint at tawiran sa hangganan]] sa pagitan ng mga sektor ng Sobyetiko at Amerikano, at kalaunan sa pagitan ng Silangan at Kanlurang Berlin. Noong kalagitnaan ng dekada '50, ito ay sarado sa mga sasakyan, at pagkatapos ng pagtatayo ng Pader ng Berlin noong 1961, ang trapiko ng tao ay mahigpit na pinaghigpitan. Kasunod ng muling pagsasama-samang Aleman, ang gitnang bahagi ay muling itinayo gamit ang isang kuwadrong asero, at ipinagpatuloy ang serbisyo ng U-Bahn noong 1995.
== Demograpiya ==
[[Talaksan:Berlin_population2.svg|left|thumb|Populasyon ng Berlin, 1880–2012]]
Sa pagtatapos ng 2018, ang lungsod-estado ng Berlin ay mayroong 3.75 milyong rehistradong naninirahan<ref name="pop-detail3">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> sa isang lugar na {{Cvt|891.1|km2}}. Ang densidad ng populasyon ng lungsod ay 4,206 na naninirahan bawat km<sup>2</sup>. Ang Berlin ang [[Talaan ng mga pinakamalaking lungsod ng Unyong Europeo ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod|pinakamataong lungsod]] sa [[Unyong Europeo]]. Noong 2019, ang urbanong sakop ng Berlin ay may humigit-kumulang 4.5 milyong naninirahan. {{Magmula noong|2019}} ang [[Kalakhang sonang urbano|gumaganang urbanong pook]] ay tahanan ng humigit-kumulang 5.2 milyong tao.<ref>[https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas, Eurostat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150903213351/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en|date=3 September 2015}}.</ref> Ang buong [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandenburgo|rehiyon ng kabisera ng Berlin-Brandenburgo]] ay may populasyon na higit sa 6 milyon sa isang lugar na {{Cvt|30546|km2|0}}.<ref>{{Cite web |date=31 August 2020 |title=Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg |url=https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817083458/https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |archive-date=17 August 2019 |access-date=6 February 2013 |website=www.deutsche-metropolregionen.org}}</ref>{{Historical populations|1721|65300|1750|113289|1800|172132|1815|197717|1825|220277|1840|330230|1852|438958|1861|547571|1871|826341|1880|1122330|1890|1578794|1900|1888848|1910|2071257|1920|3879409|1925|4082778|1933|4221024|1939|4330640|1945|3064629|1950|3336026|1960|3274016|1970|3208719|1980|3048759|1990|3433695|2000|3382169|2010|3460725|53=2020|54=3664088}}Noong 2014, ang lungsod-estado na Berlin ay nagkaroon ng 37,368 buhay na panganak (+6.6%), isang rekord na bilang mula noong 1991. Ang bilang ng mga namatay ay 32,314. Halos 2.0 milyong kabahayan ang binilang sa lungsod. 54 porsiyento ng mga ito ay mga sambahayang iisa ang naninirahan. Mahigit sa 337,000 pamilya na may mga batang wala pang 18 taong gulang ang nanirahan sa Berlin. Noong 2014, ang kabeserang Aleman ay nagrehistro ng dagdag sa paglipat ng humigit-kumulang 40,000 katao.<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf statistics Berlin Brandenburg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315084534/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf|date=15 March 2016}}. www.statistik-berlin-brandenburg.de Retrieved 10 October 2016.</ref>
=== Mga nasyonalidad ===
{| class="infobox" style="float:right;"
| colspan="2" style="text-align:center;" |'''Mga residente ayon sa Pagkamamamayan''' <small>(31 Disyembre 2019)</small> <ref name="pop-detail6">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref>
|-
!Bansa
!Populasyon
|-
|Kabuuang mga rehistradong residente
|3,769,495
|-
|{{Flag|Germany}}
|2,992,150
|-
|{{Flag|Turkey}}
|98,940
|-
|{{Flag|Poland}}
|56,573
|-
|{{Flag|Syria}}
|39,813
|-
|{{Flag|Italy}}
|31,573
|-
|{{Flag|Bulgaria}}
|30,824
|-
|{{Flag|Russia}}
|26,640
|-
|{{Flag|Romania}}
|24,264
|-
|{{Flag|United States}}
|22,694
|-
|{{Flag|Vietnam}}
|20,572
|-
|{{Flag|France}}
|20,223
|-
|{{Flag|Serbia}}
|20,109
|-
|{{Flag|United Kingdom}}
|16,751
|-
|{{Flag|Spain}}
|15,045
|-
|{{Flag|Greece}}
|14,625
|-
|{{Flag|Croatia}}
|14,430
|-
|{{Flag|India}}
|13,450
|-
|{{Flag|Ukraine}}
|13,410
|-
|{{Flag|Afghanistan}}
|13,301
|-
|{{Flag|China}}
|13,293
|-
|{{Flag|Bosnia and Herzegovina}}
|12,691
|-
|Iba pang Gitnang Silangan at Asya
|88,241
|-
|Ibang Europa
|80,807
|-
|Africa
|36,414
|-
|Iba pang mga America
|27,491
|-
|Oceania at [[Antarctica]]
|5,651
|-
|Walang estado o Hindi Malinaw
|24,184
|}
Ang pambansa at pandaigdigang paglipat sa lungsod ay may mahabang kasaysayan. Noong 1685, pagkatapos ng pagpapawalang-bisa ng [[Kautusan ng Nantes]] sa Pransiya, tumugon ang lungsod sa pamamagitan ng [[Kautusan ng Potsdam]], na ginagarantiyahan ang kalayaan sa relihiyon at katayuang walang buwis sa mga Pranses na Huguenot na bakwit sa loob ng sampung taon. Ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ay nagsama ng maraming suburb at nakapalibot na mga lungsod ng Berlin. Binuo nito ang karamihan sa teritoryo na binubuo ng modernong Berlin at pinalaki ang populasyon mula sa 1.9 milyon hanggang 4 milyon.
Ang aktibong imigrasyon at asilo na politika sa Kanlurang Berlin ay naghudyat ng mga alon ng imigrasyon noong dekada '60 at '70. Ang Berlin ay tahanan ng hindi bababa sa 180,000 residenteng [[Mga Turko|Turko]] at [[Mga Turko sa Alemanya|Turko-Aleman]],<ref name="pop-detail4">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> na ginagawa itong pinakamalaking komunidad ng Turko sa labas ng Turkiya. Noong dekada '90 ang ''Aussiedlergesetze ay'' nagbigay-daan sa imigrasyon sa Alemanya ng ilang residente mula sa dating [[Unyong Sobyetiko]]. Sa ngayon, ang mga etnikong [[Kasaysayan ng mga Aleman sa Rusya, Ukranya, at Unyong Sobyetiko|Aleman]] mula sa mga bansa ng dating Unyong Sobyetiko ang bumubuo sa pinakamalaking bahagi ng komunidad na nagsasalita ng Ruso.<ref>{{Cite web |last=Dmitry Bulgakov |date=11 March 2001 |title=Berlin is speaking Russians' language |url=https://www.russiajournal.com/node/4653 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130406142034/https://www.russiajournal.com/node/4653 |archive-date=6 April 2013 |access-date=10 February 2013 |publisher=Russiajournal.com}}</ref> Ang huling dekada ay nakaranas ng pagdagsa mula sa iba't ibang bansa sa Kanluran at ilang rehiyon sa Africa.<ref>{{Cite news |last=Heilwagen |first=Oliver |date=28 October 2001 |title=Berlin wird farbiger. Die Afrikaner kommen – Nachrichten Welt am Sonntag – Welt Online |language=de |work=Die Welt |url=https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |url-status=live |access-date=2 June 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515022639/https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |archive-date=15 May 2011}}</ref> Ang isang bahagi ng mga imigranteng Aprikano ay nanirahan sa [[Afrikanisches Viertel]].<ref>{{cite press release|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=6 February 2009|title=Zweites Afrika-Magazin "Afrikanisches Viertel" erschienen Bezirksbürgermeister Dr. Christian Hanke ist Schirmherr|url=https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|location=Berlin|publisher=berlin.de|access-date=27 September 2016|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021050530/https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|url-status=live}}</ref> Ang mga batang Aleman, EU-Europeo, at Israeli ay nanirahan na rin sa lungsod.<ref>{{Cite journal |date=12 December 2014 |title=Hummus in the Prenzlauer Berg |url=https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |url-status=live |journal=The Jewish Week |archive-url=https://web.archive.org/web/20141230010937/https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |archive-date=30 December 2014 |access-date=29 December 2014}}</ref>
Noong Disyembre 2019, mayroong 777,345 na rehistradong residente ng dayuhang nasyonalidad at dagdag pang 542,975 mamamayang Aleman na may "pinanggalingang imgrante" ''(Migrationshintergrund, MH)'',<ref name="pop-detail5">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> ibig-sabihin sila o ang isa sa kanilang mga magulang ay nandayuhan sa Alemanya pagkatapos ng 1955. Ang mga dayuhang residente ng Berlin ay nagmula sa mga 190 bansa.<ref>{{Cite web |date=5 February 2011 |title=457 000 Ausländer aus 190 Staaten in Berlin gemeldet |trans-title=457,000 Foreigners from 190 Countries Registered in Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428201553/https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |archive-date=28 April 2019 |access-date=28 April 2019 |website=[[Berliner Morgenpost]] |language=de}}</ref> 48 porsiyento ng mga residenteng wala pang 15 taong gulang ay may pinagmulang imigrante.<ref>{{cite web |title=Fast jeder Dritte in Berlin hat einen Migrationshintergrund |url=https://www.rbb-online.de/politik/beitrag/2017/05/migrationshintergrund-berlin-jeder-dritte.html |website=www.rbb-online.de}}{{Dead link|date=December 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Ang Berlin noong 2009 ay tinatayang mayroong 100,000 hanggang 250,000 hindi rehistradong mga naninirahan.<ref>{{Cite news |last=Von Andrea Dernbach |date=23 February 2009 |title=Migration: Berlin will illegalen Einwanderern helfen – Deutschland – Politik – Tagesspiegel |work=Der Tagesspiegel Online |publisher=Tagesspiegel.de |url=https://www.tagesspiegel.de/politik/deutschland/berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |url-status=live |access-date=15 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131251/https://www.tagesspiegel.de/politik/migration-berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang mga Boro ng Berlin na may malaking bilang ng mga migrante o populasyon na ipinanganak sa ibang bansa ay ang [[Mitte]], [[Neukölln]], at [[Friedrichshain-Kreuzberg]].<ref>{{Cite web |date=8 September 2016 |title=Zahl der Ausländer in Berlin steigt auf Rekordhoch |url=https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170804053354/https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |archive-date=4 August 2017 |access-date=13 June 2017 |website=jungefreiheit.de |language=de}}</ref>
Mayroong higit sa 20 hindi katutubong komunidad na may populasyong hindi bababa sa 10,000 katao, kabilang ang mga [[Mga Turko sa Berlin|Turko]], Polako, Ruso, Lebanes, Palestino, Serbio, Italyano, Indiyano, Bosnio, [[Pamayanang Biyetnames ng Berlin|Biyetnames]], Amerikano, Rumano, Bulgari, Croata, Tsino, Austriako, Ukrano, Pranses, Briton, Españo, Israeli, Thai, Irani, Ehipsiyo, at Siryo na mga komunidad.
=== Mga wika ===
Ang Aleman ay ang opisyal at nangingibabaw na sinasalitang wika sa Berlin. Ito ay isang [[Mga wikang Kanlurang Aleman|wikang Kanlurang Aleman]] na nagmula ang karamihan ng bokabularyo nito mula sa sangay ng Aleman ng pamilya ng wikang [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]. Ang Aleman ay isa sa 24 na wika ng Unyong Europeo,<ref>{{Cite web |last=European Commission |title=Official Languages |url=https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140926004848/https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |archive-date=26 September 2014 |access-date=29 July 2014}}</ref> at isa sa tatlong [[wikang pantrabaho]] ng [[Komisyong Europeo]].
Ang Berlinerisch o Berlinisch ay hindi isang diyalekto sa lingguwistika. Ito ay sinasalita sa Berlin at sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandenburgo|nakapaligid na kalakhang pook]]. Nagmula ito sa isang [[Diyalektong Brandeburges|Brandeburges]] na varyant. Ang diyalekto ay nakikita na ngayon na mas katulad ng isang [[sosyolekto]], higit sa lahat sa pamamagitan ng pagtaas ng imigrasyon at mga uso sa mga edukadong populasyon na magsalita ng [[karaniwang Aleman]] sa pang-araw-araw na buhay.
Ang pinakakaraniwang ginagamit na wikang banyaga sa Berlin ay Turko, Polako, Ingles, Persa, Arabe, Italyano, Bulgaro, Ruso, Rumano, Kurdo, Serbo-Croata, Pranses, Español, at Biyentames. Mas madalas na naririnig ang Truko, Arabe, Kurdo, at Serbo-Croata sa kanlurang bahagi dahil sa malalaking komunidad ng Gitnang Silangan at dating Yugoslavia. Ang Polako, Ingles, Ruso, at Biyetnames ay may mas maraming katutubong nagsasalita sa Silangang Berlin.<ref>{{Cite web |date=18 May 2010 |title=Studie – Zwei Millionen Berliner sprechen mindestens zwei Sprachen – Wirtschaft – Berliner Morgenpost – Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522160634/https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |archive-date=22 May 2011 |access-date=2 June 2011 |publisher=Morgenpost.de}}</ref>
=== Relihiyon ===
Ayon sa senso noong 2011, humigit-kumulang 37 porsiyento ng populasyon ang nag-ulat na mga miyembro ng isang legal na kinikilalang simbahan o relihiyosong organisasyon. Ang iba ay hindi kabilang sa naturang organisasyon, o walang impormasyong makukuha hinggil sa kanila.<ref name="Census 2011">{{Cite web |title=Zensus 2011 – Bevölkerung und Haushalte – Bundesland Berlin |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193809/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |archive-date=3 March 2016 |access-date=23 February 2019 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=6–7 |language=de}}</ref>
Ang pinakamalaking relihiyong denominasyon na naitala noong 2010 ay ang [[Protestantismo|Protestanteng]] [[Landeskirche|rehiyonal na samahang simbahan]] —ang [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandenburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]] (EKBO) —isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang simbahan]]. Ang EKBO ay miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya|Simbahang Ebanghelika sa Alemanya (EKD)]] at [[Union Evangelischer Kirchen|Union Evangelischer Kirchen (UEK)]]. Ayon sa EKBO, ang kanilang kasapian ay umabot sa 18.7 porsyento ng lokal na populasyon, habang ang [[Simbahang Katolikong Romano]] ay mayroong 9.1 porsyento ng mga residenteng nakarehistro bilang mga miyembro nito.<ref name="kirchenmitglieder2010">{{Cite web |date=November 2011 |title=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2010 |trans-title=Church membership on 31 December 2010 |url=https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180209204513/https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |archive-date=9 February 2018 |access-date=10 March 2012 |publisher=[[Evangelical Church in Germany]] |language=de}}</ref> Humigit-kumulang 2.7% ng populasyon ang nakikilala sa iba pang mga denominasyong Kristiyano (karamihan sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Silangang Ortodokso]], ngunit iba't ibang mga Protestante rin).<ref name="klStatistik2010">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ayon sa rehistro ng mga residente ng Berlin, noong 2018, 14.9 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Ebanghelika, at 8.5 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Katolika.<ref name="pop-detail7">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Ang gobyerno ay nagpapanatili ng rehistro ng mga miyembro ng mga simbahang ito para sa mga layunin ng buwis, dahil kinokolekta nito ang [[buwis sa simbahan]] sa ngalan ng mga simbahan. Hindi ito nag-iingat ng mga rekord ng mga miyembro ng ibang relihiyosong organisasyon na maaaring mangolekta ng kanilang sariling buwis sa simbahan, sa ganitong paraan.
Noong 2009, humigit-kumulang 249,000 [[Muslim]] ang iniulat ng [[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|Tanggapan ng Estadistika]] na mga miyembro ng mga Masjid at Islamikong relihiyosong organisasyon sa Berlin,<ref>{{Cite web |title=Statistisches Jahrbuch für Berlin 2010 |trans-title=Statistical yearbook for Berlin 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120202750/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |archive-date=20 November 2012 |access-date=10 February 2013 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> habang noong 2016, tinatantya ng pahayagang ''[[Der Tagesspiegel]]'' na humigit-kumulang 350,000 Muslim ang nag-obserba ng [[Ramadan]] sa Berlin.<ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=23 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212013247/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 December 2019}}</ref> Noong 2019, humigit-kumulang 437,000 rehistradong residente, 11.6% ng kabuuan, ang nag-ulat na mayroong pinanggalingan sa paglilipat mula sa isa sa mga [[Mga miyembrong estado ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko|estadong Miyembro ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko]].<ref name="pop-detail8">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |language=de |trans-title=Ramadan in refugee camps and schools in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712125538/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 July 2017}}</ref> Sa pagitan ng 1992 at 2011 halos dumoble ang populasyon ng Muslim.<ref>{{Cite news |last=Schupelius |first=Gunnar |date=28 May 2015 |title=Wird der Islam künftig die stärkste Religion in Berlin sein? |work=[[Berliner Zeitung]] |url=https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603092248/https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |archive-date=3 June 2017}}</ref>
Humigit-kumulang 0.9% ng mga Berlines ay kabilang sa ibang mga relihiyon. Sa tinatayang populasyon na 30,000–45,000 na mga residenteng Hudyo,<ref name="The Boston Globe 2014-11-01">{{Cite web |last=Ross |first=Mike |date=1 November 2014 |title=In Germany, a Jewish community now thrives |url=https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222235631/https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |archive-date=22 December 2016 |access-date=19 August 2016 |website=[[The Boston Globe]]}}</ref> humigit-kumulang 12,000 ang mga rehistradong miyembro ng mga relihiyosong organisasyon.<ref name="klStatistik20102">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref>
Ang Berlin ay ang luklukan ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Katoliko Romanong arsobispo ng Berlin]] at ang nahalal na tagapangulo ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandenburgo-Mataas na Lusacia Silesiana|EKBO]] ay pinamagatang obispo ng EKBO. Higit pa rito, ang Berlin ay ang luklukan ng maraming mga Ortodoksong katedral, tulad ng Katedral ni San Boris ang Bautista, isa sa dalawang luklukan ng [[Simbahang Bulgarong Ortodokso|Bulgarong Ortodokso]] na Diyosesis ng Kanluran at Gitnang Europa, at ang Katedral ng Muling Pagkabuhay ni Kristo ng Diyosesis ng Berlin (Patriarkado ng Moscow).
{{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|width1=500|width2=500|width3=500|width4=500|height1=350|height2=350|height3=350|height4=350|image1=Berliner Dom - panoramio (20).jpg|image2=NeueSynagogue.JPG|image3=2020-04-16 P4160889 St.Hedwigs-Kathedrale, Bebelplatz.jpg|image4=Şehitlik mosque Berlin by ZUFAr.jpg|footer=Paikot pa kanan mula sa taas pakaliwa: [[Katedral ng Berlin]], [[Bagong Sinagoga (Berlin)|Bagong Sinagoga]], Moske Şehitli, at [[Katedral ni Santa Eduvigis]]}}
Ang mga mananampalataya ng iba't ibang relihiyon at denominasyon ay nagpapanatili ng maraming [[Listahan ng mga lugar ng pagsamba sa Berlin|lugar ng pagsamba sa Berlin]]. Ang [[Malayang Simbahang Ebangheliko-Luterano]] ay may walong parokya na may iba't ibang laki sa Berlin.<ref>{{Cite web |title=Lutheran Diocese Berlin-Brandenburg |url=https://www.selk-berlin.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080328152944/https://www.selk-berlin.de/ |archive-date=28 March 2008 |access-date=19 August 2008 |publisher=Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche}}</ref> Mayroong 36 na kongregasyong [[Mga Bautista|Bautista]] (sa loob [[Samahan ng mga Ebanghelikong Malayang Simbahang Kongregasyon sa Alemanya]]), 29 [[Bagong Apostolikong Simbahan]], 15 [[Nagkakaisang Metodistang Simbahan|Nagkakaisang Metodista]] na simbahan, walong Malayang Ebanghelika na Kongregasyon, apat na [[Simbahan ni Kristo, Siyentipiko]] (una, iklawa, ikatlo, at ikalabing-anim), anim mga kongregasyon ng [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]], isang [[Lumang Simbahang Katoliko|Lumang Simbahan]], at isang [[Anglikanismo|Anglicanong]] simbahan sa Berlin. Ang Berlin ay may higit sa 80 moske,<ref>{{Cite web |title=Berlin's mosques |url=https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093250/https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |archive-date=11 November 2018 |access-date=11 November 2018 |publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> sampung sinagoga,<ref>{{Cite news |last=Keller |first=Claudia |date=10 November 2013 |title=Berlins jüdische Gotteshäuser vor der Pogromnacht 1938: Untergang einer religiösen Vielfalt |language=de |trans-title=Berlin's jewish places of worship before the Pogromnacht 1938: Decline of a religious diversity |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |url-status=live |access-date=11 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093246/https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |archive-date=11 November 2018 |quote=Von den weit mehr als 100 jüdischen Gotteshäusern sind gerade einmal zehn übrig geblieben. (in english: Of the far more than 100 synagogues, only ten are left.)}}</ref> at dalawang templong [[Budismo|Budista]].
== Gobyerno at politika ==
=== Estadong lungsod ===
[[Talaksan:Rotes_Rathaus.jpg|left|thumb|[[Rotes Rathaus]] (''Pulang Munisipyo''), luklukan ng Senado at Alkalde ng Berlin.]]
Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pag-iisa]] noong Oktubre 3, 1990, ang Berlin ay isa sa tatlong [[Länder ng Alemanya|estadong lungsod sa Alemanya]] na kabilang sa kasalukuyang 16 na estado ng Alemanya. Ang [[Abgeordnetenhaus ng Berlin|Kapulungan ng mga Kinatawan]] (''Abgeordnetenhaus'') ay kumakatawan bilang parlamento ng lungsod at estado, na mayroong 141 na luklukan. Ang ehekutibong tanggapan ng Berlin ay ang [[Senado ng Berlin]] (''Senat von Berlin''). Binubuo ang Senado ng [[Talaan ng mga alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] (''Regierender Bürgermeister''), at hanggang sampung senador na may hawak na ministeryal na posisyon, dalawa sa kanila ang may hawak na titulong "Alkalde" (''Bürgermeister'') bilang kinatawan ng Namamahalang Alkalde.<ref>{{Cite web |date=2016-11-01 |title=Verfassung von Berlin – Abschnitt IV: Die Regierung |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008025644/https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |archive-date=8 October 2020 |access-date=2020-10-02 |website=www.berlin.de |language=de}}</ref> Ang kabuuang taunang badyet ng estado ng Berlin noong 2015 ay lumampas sa €24.5 ($30.0) bilyon kabilang ang surplus sa badyet na €205 ($240) milyon.<ref>{{Cite news |title=Berliner Haushalt Finanzsenator bleibt trotz sprudelnder Steuereinnahmen vorsichtig |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/berliner-haushalt-finanzsenator-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-24702234 |url-status=live |access-date=20 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131248/https://www.berliner-zeitung.de/sport-leidenschaft/berliner-haushalt-finanzsenator-kollatz-ahnen-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-li.6132?pid=true |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang estado ay nagmamay-ari ng malawak na pag-aari, kabilang ang mga gusaling pang-administratibo at pamahalaan, mga kompanya ng real estate, pati na rin ang mga stake sa Estadio Olimpiko, mga paliguan, mga kompanya ng pabahay, at maraming mga pampublikong negosyo at mga subsidiyaryo na kompanya.<ref>{{Cite web |date=18 May 2017 |title=Vermögen |trans-title=Assets |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190928151604/https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |archive-date=28 September 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 September 2019 |title=Beteiligungen des Landes Berlin |trans-title=Holdings of the State of Berlin |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191219070001/https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |archive-date=19 December 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]] |language=de}}</ref>
Hawak ng [[Partido Sosyo-Demokratiko ng Alemanya|Partido Sosyo-Demokratiko]] (''Sozialdemokratische Partei Deutschlands'' o SPD) at ng [[Ang Kaliwa (Alemanya)|Kaliwa]] (Die Linke) ang pamahalaang lungsod pagkatapos ng [[Halalan estatal ng Berlin, 2001|halalang estatal noong 2001]] at nanalo ng isa pang termino sa [[Halalang estatal ng Berlin, 2006|halalang estatal noong 2006]].<ref>{{Cite web |title=Berlin state election, 2006 |url=https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323161037/https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |archive-date=23 March 2012 |access-date=17 August 2008 |website=Der Landeswahlleiter für Berlin |language=de}}</ref> Mula noong [[Halalang estatal ng Berlin, 2016|halalang estatal noong 2016]], nagkaroon ng koalisyon sa pagitan ng Partido Sosyo-Demokratiko, mga Lunti, at Kaliwa.
Ang Namumunong Alkalde ay magkasabay na Panginoong Alkalde ng Lungsod ng Berlin (''Oberbürgermeister der Stadt'') at Ministro na Pangulo ng Estado ng Berlin (''Ministerpräsident des Bundeslandes''). Ang tanggapan ng Namamahalang Alkalde ay nasa [[Rotes Rathaus|Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo)]]. Mula noong 2014 ang tanggapang ito ay hawak ni [[Michael Müller (politiko, ipinanganak noong 1964)|Michael Müller]] ng mga Sosyo-Demokratiko.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Time (magazine)|Time Europe]]}}</ref>
=== Mga boro ===
[[Talaksan:Berlin_Subdivisions.svg|right|thumb|[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|12 borough ng Berlin at ang kanilang 96 na kapitbahayan]]]]
Ang Berlin ay nahahati sa 12 boro o distrito (''Bezirke''). Ang bawat boro ay may ilang mga subdistrito o mga kapitbahayan (''Ortsteile''), na nag-ugat sa mas matatandang munisipalidad na nauna sa pagbuo ng Kalakhang Berlin noong Oktubre 1, 1920. Ang mga subdistritong ito ay naging urbanisado at isinama sa lungsod nang maglaon. Maraming residente ang lubos na nakikilala sa kanilang mga kapitbahayan, na kolokyal na tinatawag na ''[[Kiez]]''. Sa kasalukuyan, ang Berlin ay binubuo ng 96 na mga subdistrito, na karaniwang binubuo ng ilang mas maliliit na pook residensiyal o kuwarto.
Ang bawat borough ay pinamamahalaan ng isang sangguniang pamboro (''Bezirksamt'') na binubuo ng limang konsehal (''Bezirksstadträte'') kasama ang alkalde ng boro (''Bezirksbürgermeister''). Ang konseho ay inihahalal ng asamblea ng boro (''Bezirksverordnetenversammlung''). Gayunpaman, ang mga indibidwal na boro ay hindi mga independiyenteng munisipalidad, ngunit nasa ilalim ng Senado ng Berlin. Ang mga alkalde ng boro ay bumubuo sa konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister''), na pinamumunuan ng Namamahalang Alkalde ng lungsod at nagpapayo sa Senado. Ang mga kapitbahayan ay walang mga lokal na katawan ng pamahalaan.
=== Kakambal na bayan – mga kinakapatid na lungsod ===
Ang Berlin ay nagpapanatili ng opisyal na pakikipagsosyo sa 17 lungsod.<ref name="Berlintwins">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref> Ang [[Kakambal na lungsod|pagkakambal ng lungsod]] sa pagitan ng Berlin at iba pang mga lungsod ay nagsimula sa kapatid nitong lungsod na Los Angeles noong 1967. Kinansela ang mga pagsosyo ng Silangang Berlin sa panahon ng muling pag-iisa ng Alemanya ngunit kalaunan ay bahagyang muling itinatag. Ang mga pakikipagsosyo ng Kanlurang Berlin ay dati nang pinaghihigpitan sa antas ng boro. Noong panahon ng Digmaang Malamig, ang mga partnership ay sumasalamin sa iba't ibang hanayan ng kapangyarihan, kung saan ang Kanlurang Berlin ay nakikipagsosyo sa mga kabesera sa Kanluraning Mundo at Silangang Berlin na karamihan ay nakikipagsosyo sa mga lungsod mula sa [[Pakto ng Barsobya]] at mga kaalyado nito.
Mayroong ilang magkasanib na proyekto sa maraming iba pang mga lungsod, tulad ng [[Beirut]], Belgrade, São Paulo, [[Copenhague]], Helsinki, [[Amsterdam]], [[Johannesburg]], [[Mumbai]], Oslo, [[Hanoi]], Shanghai, [[Seoul]], [[Sopiya|Sofia]], [[Sydney]], Lungsod ng New York, at [[Viena]]. Lumalahok ang Berlin sa mga pandaigdigang asosasyon ng lungsod gaya ng Samahan ng mga Kabesera ng Unyong Europeo, Eurocities, Ugnayan ng mga mga Europeong Lungsod ng Kultura, Metropolis, Pagpupulong Kumperensiya ng mga Pangunahing Lungsod ng Mundo, at Kumperensiya ng mga Kabeserang Lungsod ng Mundo.
Ang Berlin ay kakambal sa:<ref name="Berlintwins2">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref>{{div col|colwidth=20em}}
*Los Angeles, Estados Unidos (1967)
<!--Paris - not twinning, does not consider Berlin as its twin town-->
*[[Madrid]], España (1988)
*[[Istanbul]], Turkiya (1989)
*[[Warsaw]], Polonya (1991)
*Moscow, Rusya (1991)
*[[Bruselas]], Belhika (1992)
*[[Budapest]], Unggarya (1992)
*[[Tashkent]], Uzbekistan (1993)
*[[Lungsod Mehiko]], Mehiko (1993)
*[[Jakarta]], Indonesia (1993)
*Beijing, Tsina (1994)
*Tokyo, Hapon (1994)
*[[Buenos Aires]], Arhentina (1994)
*[[Prague]], Republikang Tseko (1995)
*[[Windhoek]], Namibia (2000)
*London, Nagkakaisang Kaharian (2000)
{{div col end}}Mula noong 1987, ang Berlin ay mayroon ding opisyal na pakikipagsosyo sa Paris, Pransiya. Ang bawat boro ng Berlin ay nagtatag din ng sarili nitong kambal na bayan. Halimbawa, ang borough ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] ay may pagsosyo sa Israeling lungsod ng [[Kiryat Yam]].<ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaftsverein Friedrichshain-Kreuzberg e. V. |url=https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309000305/https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |archive-date=9 March 2021 |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |language=de}}</ref>
== Ekonomiya ==
[[Talaksan:Berlin_Mitte_by_night.JPG|left|thumb|Ang Berlin ay isang UNESCO "Lungsod ng Disenyo" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[ekosistema ng startup]].<ref>{{Cite web |title=Berlin – Europe's New Start-Up Capital |url=https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331043259/https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |archive-date=31 March 2016 |access-date=27 March 2016 |website=Credit Suisse}}</ref>]]
Ang Berlin ay isang UNESCO "City of Design" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[startup ecosystem]].
Noong 2018, ang GDP ng Berlin ay umabot sa €147 bilyon, isang pagtaas ng 3.1% kumpara sa nakaraang taon. Ang ekonomiya ng Berlin ay pinangungunahan ng [[Tersyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na may humigit-kumulang 84% ng lahat ng kompanya na nagnenegosyo sa mga serbisyo. Noong 2015, ang kabuuang lakas-paggawa sa Berlin ay 1.85 milyon. Ang tantos ng walang trabaho ay umabot sa 24 na taon na mababang noong Nobyembre 2015 at tumayo sa 10.0%.<ref>{{Cite news |title=Berlin hat so wenig Arbeitslose wie seit 24 Jahren nicht |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |url-status=live |access-date=1 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203224849/https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |archive-date=3 December 2015}}</ref> Mula 2012 hanggang 2015, ang Berlin, bilang isang estado ng Aleman, ay may pinakamataas na taunang tantos ng paglago ng trabaho. Humigit-kumulang 130,000 trabaho ang naidagdag sa panahong ito.<ref>{{Cite news |date=28 January 2015 |title=In Berlin gibt es so viele Beschäftigte wie nie zuvor |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |url-status=live |access-date=16 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224010722/https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |archive-date=24 February 2016}}</ref>
Kabilang sa mahahalagang sektor ng ekonomiya sa Berlin ang mga agham pambuhay, transportasyon, impormasyon at mga teknolohiya sa komunikasyon, media at musika, pananalastas at disenyo, bioteknolohiya, mga serbisyong pangkapaligiran, konstruksiyon, e-komersiyo, retail, negosyo sa hotel, at inhinyeriyang medikal.<ref>{{Cite news |date=21 September 2006 |title=Poor but sexy |work=The Economist |url=https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |url-status=live |access-date=19 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622201720/https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |archive-date=22 June 2008}}</ref>
Ang pananaliksik at pag-unlad ay may kahalagahang pang-ekonomiya para sa lungsod.<ref name="factsheet">{{Cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Maraming malalaking korporasyon tulad ng Volkswagen, Pfizer, at SAP ang nagpapatakbo ng mga laboratoryong pang-inobasyon sa lungsod.<ref>{{Cite news |title=Immer mehr Konzerne suchen den Spirit Berlins |publisher=Berliner Morgenpost |url=https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |url-status=live |access-date=13 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116150546/https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |archive-date=16 January 2017}}</ref> Ang Science and Business Park sa Adlershof ay ang pinakamalaking parke ng teknolohiya sa Alemanya na sinusukat ng kita. <ref>{{Cite web |title=The Science and Technology Park Berlin-Adlershof |url=https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170117042743/https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |archive-date=17 January 2017 |access-date=13 January 2017 |website=Berlin Adlershof: Facts and Figures |publisher=Adlershof}}</ref> Sa loob ng [[Eurozone]], ang Berlin ay naging sentro para sa paglipat ng negosyo at internasyonal na [[Pamumuhunan (macroeconomics)|pamumuhunan]].<ref>{{Cite news |title=Global Cities Investment Monitor 2012 |publisher=KPMG |url=https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |url-status=live |access-date=28 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102003006/https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |archive-date=2 November 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote nach Bundesländern in Deutschland 2018 {{!}} Statista |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627171657/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |archive-date=27 June 2021 |access-date=13 November 2018 |website=Statista |language=de}}</ref>
{| class="wikitable"
!Taon <ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote in Berlin bis 2018 |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211194253/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=Statista}}</ref>
!2000
!2001
!2002
!2003
!2004
!2005
!2006
!2007
!2008
!2009
!2010
!2011
!2012
!2013
!2014
!2015
!2016
!2017
!2018
!2019
|-
|Tantos ng walang trabaho sa %
|15.8
|16.1
|16.9
|18.1
|17.7
|19.0
|17.5
|15.5
|13.8
|14.0
|13.6
|13.3
|12.3
|11.7
|11.1
|10.7
|9.8
|9.0
|8.1
|7.8
|}
== Edukasyon at Pananaliksik ==
{{Pangunahin|Edukasyon sa Berlin}}[[Talaksan:Berlin-Mitte_Humboldt-Uni_05-2014.jpg|right|thumb|Ang [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] ay kaugnay sa 57 nagwagi sa Gantimpalang Nobel.]]
{{Magmula noong|2014}}, ang Berlin ay may 878 na paaralan, na nagtuturo sa 340,658 mag-aaral sa 13,727 klase, at 56,787 nagsasanay sa mga negosyo at saanman.<ref name="factsheet22">{{cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Ang lungsod ay may 6 na taong programa sa primaryang edukasyon. Pagkatapos matapos ang elementarya, magpapatuloy ang mga mag-aaral sa ''Sekundarschule'' (isang komprehensibong paaralan) o ''Gymnasium'' (paaralan para sa paghahanda sa kolehiyo). Ang Berlin ay may natatanging na programa sa paaralang bilingual sa ''Europaschule'', kung saan tinuturuan ang mga bata ng kurikulum sa Alemanya at isang wikang banyaga, simula sa elementarya at magpapatuloy sa mataas na paaralan.<ref>{{cite web |title=Jahrgangsstufe Null |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080520234625/https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |archive-date=20 May 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[Der Tagesspiegel]] |language=de}}</ref>
Ang [[Französisches Gymnasium Berlin]], na itinatag noong 1689 upang turuan ang mga anak ng bakwit na Huguenot, ay nag-aalok ng pagtuturo (Aleman/Pranses).<ref>{{Cite web |title=Geschichte des Französischen Gymnasiums |url=https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080615205603/https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |archive-date=15 June 2008 |access-date=17 August 2008 |website=Französisches Gymnasium Lycée Français Berlin |language=de, fr}}</ref> Ang [[Paaralang John F. Kennedy, Berlin|Paaralang John F. Kennedy]], isang bilingweng Aleman–Ingles na pampublikong paaralan sa [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]], ay partikular na tanyag sa mga anak ng mga diplomat at komunidad ng ekspatriado na nagsasalita ng Ingles. 82 {{Lang|de|Gymnasien}} ang nagtutro ng [[Wikang Latin|Latin]] <ref>{{Cite web |date=29 March 2013 |title=Latein an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/latein |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171004133934/https://www.gymnasium-berlin.net/latein |archive-date=4 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> at 8 ang nagtuturo ng [[Wikang Sinaunang Griyego|Sinaunang Griyego]].<ref>{{Cite web |date=31 March 2013 |title=Alt-Griechisch an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012215308/https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |archive-date=12 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref>
== Kultura ==
[[Talaksan:Alte_Nationalgalerie_abends_(Zuschnitt).jpg|thumb|200x200px|Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].]]
[[Talaksan:Cafe_am_Holzmarkt,_River_Spree,_Berlin_(46636049685).jpg|left|thumb|Ang [[Alternatibong kultura|alternatibong]] Holzmarkt, [[Friedrichshain-Kreuzberg]]]]
Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO2" /> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo.
Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO3">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO22">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080808091530/https://whc.unesco.org/en/list/532 |archive-date=8 August 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo.
Ang lumalawak na kultural na pangyayari sa lungsod ay binibigyang-diin ng paglipat ng [[Pangkalahatang Grupo ng Musika|Universal Music Group]] na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan sa pampang ng River Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay pinangalanang "Lungsod ng Disenyo" ng [[UNESCO]] at naging bahagi na ng [[Malikhaing Network ng Lungsod|Creative Cities Network]] mula noon.<ref name="Cityofdesign32">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref><ref name="Cityofdesign4">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref>
== Mga sanggunian ==
<references />{{Geographic location
|Centre = Berlin
|North = [[Neubrandenburg]], [[Rostock]]
|Northeast = [[Szczecin]] ([[Polonya]])
|East = [[Frankfurt (Oder)]]
|Southeast = [[Cottbus]]
|South = [[Dresden]]
|Southwest = [[Potsdam]], [[Dessau]], [[Halle, Saxony-Anhalt|Halle]], [[Leipzig]]
|West = [[Brandenburg an der Havel]], [[Braunschweig]]
|Northwest = [[Hamburg]], [[Lübeck]]
}}
{{Navboxes
|list=
{{Berlin}}
{{Mga Borough ng Berlin}}
{{Mga lungsod sa Alemanya}}
{{Germany states}}
{{Kabiserang lungsod ng Unyong Europeo}}
{{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}}
{{Kabiserang Kultural sa Europa}}
{{Hanseatic League}}
}}
{{stub}}
[[Kategorya:Mga estado ng Alemanya|Berlin]]
[[Kategorya:Mga lungsod sa Alemanya|Berlin]]
[[Kategorya:Kabisera sa Europa|Berlin]]
[[Kategorya:Berlin]]
syc4cfu48rn2kkdozx254yhbwsfqhjr
Lungsod ng Tarlac
0
16881
1961121
1907380
2022-08-07T04:14:50Z
ACI DWRD
124009
/* Demograpiko */
wikitext
text/x-wiki
1961122
1961121
2022-08-07T04:15:08Z
ACI DWRD
124009
/* Mga medya */
wikitext
text/x-wiki
1961170
1961122
2022-08-07T07:24:08Z
Bluemask
20
rv
wikitext
text/x-wiki
{{about|the Philippine city|lalawigan|Tarlac|ilog|Ilog Tarlac}}
{{Infobox settlement
| name = Lungsod ng Tarlac
| official_name = City of Tarlac
| settlement_type = [[Mga lungsod ng Pilipinas|Lungsod]]
| image_skyline = {{PH wikidata|image_skyline}}
| image_caption =
| image_flag =
| flag_size =
| image_seal =
| seal_size =
| motto = ''Magkaisa: Bawat Oras, Sama-Sama''
| image_map = {{PH wikidata|image_map}}
| map_caption = Lokasyon sa lalawigan ng Tarlac
| pushpin_map = Philippines
| pushpin_map_caption = Lokasyon sa Pilipinas
| coordinates = {{PH wikidata|coordinates}}
| subdivision_type = [[Talaan ng mga bansa|Bansa]]
| subdivision_name = {{PH wikidata|country}}
| subdivision_type1 = [[Mga rehiyon ng Pilipinas|Rehiyon]]
| subdivision_name1 = {{PH wikidata|region}}
| subdivision_type2 = [[Mga lalawigan ng Pilipinas|Lalawigan]]
| subdivision_name2 = {{PH wikidata|province}}
| subdivision_type3 = [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas#Representasyong pang-distrito|Distrito]]
| subdivision_name3 = [[Mga distritong lehislatibo ng Tarlac#Ikalawang Distrito|Ikalawang Distrito]]
| established_title = Itinatag
| established_date = 1788
| established_title1 = Pagiging lungsod
| established_date1 = Abril 18, 1998
| parts_type = Mga [[barangay]]
| parts_style = para
| p1 = 76
| government_footnotes = <ref>{{cite web |url=http://www.comelec.gov.ph/?r=Elections/2013natloc/Results/citymuni2013 |title=Official City/Municipal 2013 Election Results |publisher=Commission on Elections (COMELEC) |location=Intramuros, Manila, Philippines |date=1 Hulyo 2013 |accessdate=13 Setyembre 2013}}</ref>
| leader_party =
| leader_title = Punong-bayan
| leader_name = Cristy Angeles ([[Nationalist People's Coalition|NPC]])
| leader_title1 = Pangalawang punong-bayan
| leader_name1 = Genaro M. Mendoza
| area_footnotes = {{PSGC detail|area}}
| area_total_km2 = {{PH wikidata|area}}
| elevation_m =
| population_footnotes = {{PH census|current}}
| population_total = {{PH wikidata|population_total}}
| population_as_of = {{PH wikidata|population_as_of}}
| population_density_km2 = auto
| population_demonym = {{Plainlist|
* Tarlaqueño (Lalake)
* Tarlaqueña (Babae)
}}
| timezone = [[Philippine Standard Time|PHT]]
| utc_offset = +8
| postal_code_type = [[Talaan ng mga kodigong postal sa Pilipinas|Kodigo Postal]]
| postal_code = {{PH wikidata|postal_code}}
| area_code_type = {{areacodestyle}}
| area_code = {{PH wikidata|area_code}}
| blank_name_sec1 = [[Mga lungsod ng Pilipinas#Klasipikasyon ng kita|Kaurian ng kita]]
| blank_info_sec1 = {{PH wikidata|income_class}}
| website = {{PH wikidata|Website}}
}}
Ang '''Lungsod ng Tarlac''' ay ang pinakamalaking lungsod sa lalawigan ng [[Tarlac]]. Ito ay may 76 [[barangay]]. Ang [[Gerona, Tarlac|Gerona]] ang nasa hilaga nito, [[Capas, Tarlac|Capas]] sa timog, [[San Jose, Tarlac|San Jose]] sa kanluran at [[Victoria, Tarlac|Victoria]], [[Concepcion, Tarlac|Concepcion]] sa silangan. Ayon sa {{PH wikidata|population_as_of}}, ito ay may populasyon na {{PH wikidata|population_total}} sa may {{PH wikidata|household}} na kabahayan.
==Mga Barangay==
Ang Lungsod ng ay nahahati sa 76 na mga [[barangay]].
<table border=0><tr>
<td valign=top>
* Aguso
* Alvindia Segundo
* Amucao
* Armenia
* Asturias
* Atioc
* Balanti
* Balete
* Balibago I
* Balibago II
* Balingcanaway
* Banaba
* Bantog
* Baras-baras
* Batang-batang
* Binauganan
* Bora
* Buenavista
* Buhilit (Bubulit)
* Burot
* Calingcuan
* Camiling
* Capehan
* Carangian
* Care
* Central
* Culipat
</td><td valign=top>
* Cut-cut I
* Cut-cut II
* Dalayap
* Dela Paz
* Dolores
* Laoang
* Ligtasan
* Lourdes
* Mabini
* Maligaya
* Maliwalo
* Mapalacsiao
* Mapalad
* Matatalaib
* Paraiso
* Poblacion
* Salapungan
* San Carlos
* San Francisco
* San Isidro
* San Jose
* San Jose de Urquico
* San Juan Bautista ( formerly Matadero)
* San Juan de Mata
* San Luis
</td><td valign=top>
* San Manuel
* San Miguel
* San Nicolas
* San Pablo
* San Pascual
* San Rafael
* San Roque
* San Sebastian
* San Vicente
* Santa Cruz (Alvindia Primero)
* Santa Maria
* Santo Cristo
* Santo Domingo
* Santo Niño
* Sapang Maragul
* Sapang Tagalog
* Sepung Calzada
* Sinait
* Suizo
* Tariji
* Tibag
* Tibagan
* Trinidad (Trinidad Primero)
* Ungot
* Villa Bacolor
</td></tr></table>
==Demograpiko==
{{Populasyon}}
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
==Mga Kawing Panlabas==
*[http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp Philippine Standard Geographic Code] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120413163013/http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp |date=2012-04-13 }}
{{commonscat-inline|Tarlac City}}
{{Tarlac}}
{{Philippine Provincial Capitals}}
{{Mga Lungsod sa Pilipinas}}
{{pilipinas-stub}}
[[Kaurian:Mga bayan at lungsod sa Pilipinas|Tarlac]]
lsjuynl0ld0s6fg1vg419o49wrqofwx
Aklat
0
19447
1961123
1960962
2022-08-07T04:17:12Z
GinawaSaHapon
102500
/* Ayon sa sukat */ Inayos ang table.
wikitext
text/x-wiki
[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.|alt=Mga aklat.]]
'''Aklát''' o '''libró''' ang tawag sa katipunan ng mga [[Paglilimbag|nilimbag]] na akda.<ref name="McFarland2017">{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}</ref> Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.
''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. ''Lomo'' naman ang tawag sa likurang bahagi o pinakatadyang ng isang aklat na hindi pa nabibigkis.<ref name=JETE>{{cite-JETE|Lomo}}</ref> Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.<ref>{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=19 Nobyembre 1964|access-date=11 Hulyo 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html}}</ref> Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].<ref>{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=5 Agosto 2010|access-date=11 Hulyo 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}</ref>
== Etimolohiya ==
Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.<ref name="tagala">{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=21 Hulyo 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}</ref>
Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.<ref name="tgllang">{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=21 Hulyo 2022}}</ref> Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).<ref name="tgllang"/>
== Kasaysayan ==
=== Sinaunang panahon ===
[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).|alt=Kuniporme (cuneiform sa Ingles) sa bansang Turkiye, noong panahon ni Xerxes I.]]
May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang [[pagsusulat]] noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].<ref>{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=28 Abril 2011|access-date=21 Hulyo 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}</ref> Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).
Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].<ref name="booktrust"/> Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.<ref name="kasaysayan">{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=26 Hulyo 2022}}</ref> Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].<ref name="booktrust"/>
[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit noong ika-19 na siglo na nagpapakita sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]]. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.|alt=Pagguhit sa Dakilang Aklatan ng Alexandria.]]
Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.<ref name="kasaysayan"/> Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.
Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang {{CE|ika-4 na siglo|link=y}}, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong {{CE|ika-6 na siglo|link=y}}, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.<ref name="kasaysayan"/> Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong {{CE|ika-8 siglo|link=y}}.<ref name="booktrust"/>
=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===
Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong {{BCE|ikalawang milenyo|link=y}}.<ref name="kasaysayan"/> Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong {{CE|ikalawang siglo|link=y}}.<ref>{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}</ref> Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang {{CE|751|link=y}}, sa rehiyon ng [[Samarkand]].<ref>{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}</ref> Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.<ref>{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}</ref> Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.<ref>{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}</ref>
[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.|alt=Diamond Sutra, nakasulat sa wikang Tsino.]]
Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag na silograpiya]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong {{CE|700|link=y}}. Noong {{CE|764|link=y}}, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}<ref name=Schopen>{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}</ref> inilimbag noong {{CE|868|link=y}}, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.<ref name="kasaysayan"/><ref>{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=15 Hulyo 2022|date=11 Mayo 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}</ref>
Tinatayang noong {{CE|971|link=y}}, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.<ref name="lithub">{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=19 Hunyo 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=19 Hulyo 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Uri}}</ref> Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga [[wikang Tsino]] ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087.<ref name="lithub"/><ref name="tricycle">{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=19 Hulyo 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Uri|lang=en|url-access=subscription}}</ref> Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].<ref name="tricycle"/>
Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.<ref name="tricycle"/> Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]: 詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}<ref name="lithub"/> na may mahigit 50 bolyum.<ref name="tricycle"/> Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.<ref name="lithub"/><ref name="tricycle"/> Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng [[limbagan|limbagang]] gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.<ref name="tricycle"/>
[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na uri]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.|alt=Nagagalaw na uri (movable type sa Ingles) na ginamit para malimbag ang Jikji sa Timog Korea.]]
[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na uri. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].|alt=Jikji, isang lang aklat mula sa Timog Korea.]]
Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.<ref name="tricycle"/> Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.<ref name="tricycle"/> Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na uri]] ({{lang-en|movable type}}).<ref name="lithub"/>
Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang limbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.<ref name="tricycle"/> Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:
{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng [[paglilimbag]] sa pagitan ng [[Asya]] at ng [[Kanluraning Mundo|Kanluran]], may matinding opurtunidad para gumanap ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito ang [[Uyghur|mga Uyghur]], na parehong gumagamit ng paglilimbag na silograpiya at sa nagagalaw na uri.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}<ref name="tricycle"/>|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}
=== Gitnang Panahon sa Europa ===
[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng "pinaliwanag na manuskrito" (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos.|alt=Halimbawa ng isang aklat na may "pinaliwanag na manuskrito".]]
Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.<ref name="kasaysayan"/> Tinatayang nagsimula ito noong bandang {{CE|600|link=y}}.<ref name="booktrust">{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}</ref>
Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.<ref name="kasaysayan"/>
=== Johannes Gutenberg ===
[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.|alt=Ang Bibliyang Gutenberg.]]
Noong bandang dekada 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang mekanikal na [[limbagan]]. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.<ref name="kasaysayan"/> Kilala ngayon bilang ang limbagang Gutenberg ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa [[impormasyon]] at [[paglilimbag]] — ang "rebolusyong Gutenberg".<ref name="kasaysayan"/> Nilimbag ni Gutenberg ang isang [[Bibliya|Bibliyang]] nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.<ref name="brit">{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=21 Hulyo 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=27 Abril 2022|orig-date=5 Pebrero 2000}}</ref> Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.<ref name="brit"/><ref name="kasaysayan"/> Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.
=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===
Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa limbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.<ref name="kasaysayan"/>
Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.<ref name="kasaysayan"/>
Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang limbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.<ref name="kasaysayan"/>
Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].<ref name="kasaysayan"/>
Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].<ref name="kasaysayan"/>
Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.<ref name="booktrust"/>
Ang patuloy na pagmura ng produksiyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.<ref name="booktrust"/> Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').<ref name="booktrust"/>
==== Sa Pilipinas ====
[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.|alt=Doctrina Christiana.]]
Ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang itinuturing na pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng [[silograpiya]] at nakasulat sa [[wikang Tsino]].<ref name="bibl2021">{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}</ref> Nadiskubre lang ito noong 1952 sa [[Madrid]], at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni [[Gobernador-Heneral]] [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya na si [[Felipe II]]. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.<ref name="ncca"/> Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doctrina'' na nakasulat sa [[wikang Espanyol]] at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa [[Tsinong Pilipino|komunidad ng mga Tsino]] sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong, pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang dahil sa gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.<ref name="ncca">{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}</ref>
Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.<ref name="bibl2021"/> Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng silograpiya.<ref name="ncca"/> Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin ni Padre De San Jose noong 1604.<ref name="bibl2021"/><ref name="ncca"/> Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.<ref name="bibl2021"/> Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino'; {{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.<ref name="bibl2021"/> Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}<ref name="bibl2021"/> Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang [[diksyonaryo]] ng wikang Tagalog.<ref>{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}</ref><ref name="Ocampo2014"/> May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.<ref name="Ocampo2014">{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}</ref>
Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga [[doktrina]] ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.<ref name="ncca"/><ref name="bibl2021"/> Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.<ref name="bibl2021"/> Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa [[Binondo]], at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.<ref name="ncca"/>
Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.<ref name="bibl2021"/> Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.<ref name="ncca"/>
=== Modernong panahon ===
Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.<ref name="britBook">{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}</ref>
Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong dekada 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''[[paperback]]''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.<ref name="britBook"/>
Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabawi ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.<ref name="britBook"/>
Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.<ref name="bbcFuture">{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}</ref>
== Uri ==
=== Ayon sa nilalaman ===
[[File:Polish sci fi fantasy books.JPG|thumb|upright|Mga [[nobela]] sa isang tindahan ng mga aklat.|alt=Mga binebentang nobela.]]
Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.
==== Piksyon ====
{{main|Piksyon}}
[[File:Fiction books.jpg|thumb|upright|Mga aklat na piksyon sa isang aklatan.|alt=Mga aklat na piksyon sa isang aklatan.]]
[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.<ref name="bookriot">{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}</ref>
Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:<ref name="iowaResearch">{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}</ref>
* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.<ref name="tarasoninhisfic">{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}</ref>
* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).<ref name="bookriotReal"></ref> Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].<ref name="iowaResearch"/> Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].<ref name="bookriotReal"/>
* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.
* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum. [[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus (nobelang nakaguhit)|Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].<ref name="npr">{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}</ref>
* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.<ref name="masterclass"/> Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng "paano kaya?" ({{lang-en|what if?}}).<ref name="npr2">{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}</ref> Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].<ref name="masterclass">{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}</ref><ref name="wired">{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}</ref>
* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon, kagaya ng mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].<ref name="iowaResearch"/> Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Ang Pagong at ang Matsing]]'' at ''[[Biag ni Lam-ang]]'', gayundin ang mga kuwento ng [[magkapatid na Grimm]] tulad ng ''[[Hansel and Gretel|Si Hansel at Si Gretel]]'' at ''[[Cinderella]]''.
==== Di-piksyon ====
{{main|Di-piksyon}}
[[File:Junior nonfiction on the shelves (3709719083).jpg|thumb|upright|Mga aklat na di-piksyon sa isang aklatan.|alt=Mga aklat na di-piksyon sa isang aklatan.]]
[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang nilalaman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].<ref name="bookriot"/>
May limang pangunahing uri ang di-piksyon:<ref name="aasl">{{cite web|url=https://knowledgequest.aasl.org/5-kinds-of-nonfiction/|last=Bober|first=Tom|date=15 Nobyembre 2019|access-date=2 Agosto 2022|website=American Association of School Libraries|title=5 Kinds of Nonfiction|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en}}</ref><ref name="stewart">{{cite web|url=https://www.melissa-stewart.com/img2018/pdfs/5_Kinds_of_Nonfiction_SLJ_May_2018.pdf|format=PDF|last=Stewart|first=Melissa|title=5 Kinds of Nonfiction|date=May 2018|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en|access-date=2 Agosto 2022}}</ref>
* '''Tradisyonal''' – mga di-piksyon na nagbibigay ng impormasyon sa mambabasa. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[ensiklopedya]], [[diksyonaryo]], [[tesawro]], at [[almanac]].
* '''Nagagalugad''' – tulad ng mga tradisyonal na di-piksyon, nagbibigay din ito ng impormasyon. Gayunpaman, mas nagpopokus ito sa isang partikular na paksa, at kalimitang maiksi at para sa mga batang mambabasa.
* '''[[Malikhaing di-piksyon|Naratibo]]''' – mga di-piksyon na gumagamit ng mga estilo at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon. Bagamat matagal na itong ginagamit ng ilang mga manunulat, sumikat lang ang estilong ito noong pagpasok ng ika-21 siglo, kaya naman maraming mga [[talambuhay]] at mga aklat sa [[kasaysayan]] na nilimbag sa kasalukuyan ang kabilang sa dyanrang ito.
* '''Ekspositoryo''' – mga di-piksyon na nagpopokus lang sa isang ispesipikong paksa. Madalas pambata, kalimitang [[agham]] at [[matematika]] ang pokus nito, at nagtatampok ng malikhaing sining upang mapukaw ang interes ng mambabasa.
* '''Aktibo''' – mga di-piksyon na nagtuturo at naggagabay sa mambabasa ng isang kasanayan. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[aklat-panluto]] at [[field guide]].
=== Ayon sa pormat ===
Hinahati din ang mga aklat base sa pormat nito — kung paano ito nilimbag. Sa mahabang panahon, may dalawang pormat lang ang meron: ang ''[[hardcover]]'' at ''[[paperback]]'', pero sa pagpasok ng ika-21 siglo, nagkaroon din ng mga aklat na nililimbag nang digital (mga [[ebook]]) at nang tunog (mga [[audiobook]]).
==== Hardcover ====
{{main|Hardcover}}
[[Hardcover]] (literal na 'matigas na pabalat') ang tawag sa mga aklat na may pabalat na gawa sa isang matigas na materyales. Sa modernong panahon, kalimitang cardboard ang materyales na ito. Nagmula ito sa mga [[kodeks]] na may pabalat na gawa sa kahoy.<ref name="umcFormats">{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-4-major-book-formats/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=Book Formats|trans-chapter=Mga Pormat ng Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=3 Agosto 2022}}</ref> Para maprotektahan ang pabalat nito, kalimitang nilalagyan ang mga ito ng ''dust jacket''.<ref name="bookriotFormats">{{cite web|last=Hill|first=Nicole|year=2020|title=The Different Types of Book Formats Explained|trans-title=Mga Iba't-ibang Uri ng Pormat ng Aklat Pinaliwanag|lang=en|website=BookRiot|access-date=4 Agosto 2022|url=https://bookriot.com/different-types-of-book-formats/amp/}}</ref>
Madalas na nililimbag muna ang isang aklat sa pormat na hardcover bago ang iba pang mga pormat. Madalas ding ito ang pormat na makikita sa mga [[aklatan]], lalo sa mga sikat na aklat.<ref name="bookriotFormats"/>
Matitibay ang mga hardcover. Dahil dito, naging dominanteng pormat ito ng mga aklat sa mahabang panahon. Gayunpaman, mahal ang paglimbag sa ganitong paraan, kaya naman madalas na limitado lang ito sa mga aklat na inaasahang papatok o sisikat ng mga palimbagan sa modernong panahon. Unti-unti itong naungusan ng mga paperback simula noong dekada 1930s, at kalauna'y naungusan nang tuluyan noong dekada 1960s.<ref name="umcFormats"/> Gayunpaman, nananatiling mabenta ang mga hardcover dahil sa tibay nito at sa patuloy na pagtangkilik ng mga tao, bukod sa iba pang mga dahilan.<ref name="bookriotFormats"/>
==== Paperback ====
{{main|Paperback}}
[[Paperback]] (literal na 'papel na likod') ang tawag sa mga aklat na may pabalat na gawa sa malambot na materyales. Tinatangkilik ang mga ito dahil sa pagiging mura nito kumpara sa mas dominanteng hardcover.<ref name="bookriotFormats"/> Partikular na sumikat ito noong kasagsagan ng [[Dakilang Depresyon]] at sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], sa tinatawag na 'Rebolusyon ng Paperback'.<ref name="umcFormats"/><ref name="bookriotFormats"/>
May mga mura na'ng paperback bago pa man pumasok ang ika-20 siglo. Ang [[chapbook]] sa Europa ang isang maagang halimbawa nito. Samantala, sumikat naman noong ika-19 na siglo ang mga [[dime novel]] sa Estados Unidos at [[dime dreadful]] sa [[Gran Britanya]].<ref name="umcFormats"/>
May dalawang klase ng paperback: '''pangmasa''' ({{lang-en|mass market}}) at '''pampalitan''' ({{lang-en|trade}}). Tipikal na mas maayos at mas mataas ang kalidad ang mga paperback na pampalitan kumpara sa mga bersyon nitong pangmasa.<ref name="umcFormats"/> Nililimbag madalas ang mga [[di-piksyon]], [[memoir]], at [[tula]] sa paperback na pampalitan, habang madalas namang nililimbag ang mga [[piksyon]] sa pangmasang paperback.<ref name="bookriotFormats"/>
Tinatayang noong dekada 1960s naungusan ng mga paperback ang mga hardcover pagdating sa benta. Ayon sa [[Kapisanan ng mga Amerikanong Manlilimbag]] (AAP), tinatayang nasa 56% sa mga aklat na nabenta noong 2009 ang paperback (parehong pangmasa at pampalitan), kumpara sa 35% ng mga hardcover.<ref name="umcFormats"/>
==== Ebook ====
{{main|Ebook}}
[[File:Reading on the bus train or transit.jpg|thumb|200px|Isang [[ebook]] na binabasa gamit ang isang [[e-reader]].|alt=Ebook na nasa e-reader.]]
[[Ebook]] ang tawag sa mga aklat na nalimbag sa paraang digital. Depende sa mga kahulugan, maaari rin itong tumukoy sa digital na bersyon ng isang pisikal na aklat. Dahil dito, kilala rin ito sa tawag na ''electronic book'' ('elektronikong aklat') at ''digital book'' ('aklat na digital').<ref name="umcFormats"/>
Binabasa ang mga ebook gamit ang isang [[smartphone]], [[kompyuter]], o di kaya'y isang [[e-reader]]. Kumpara sa mga pisikal na aklat, mas mura kalimitan ang paglimbag sa mga ebook. Dahil sa pagiging digital nito, hindi ito nawawala sa merkado, at madaling mada-download at mababasa agad ito ng mga mambabasa.<ref name="umcFormats"/>
Ang mga unang ebook ay puro mga aklat na nasa [[pampublikong domain]]. Pag-usbong ng [[internet]] sa ika-21 siglo, nagsimulang maglimbag din ang mga palimbagan ng mga ebook bukod sa mga pisikal na aklat. Nagsulputan din ang mga online na tindahan ng aklat, katulad ng [[Amazon]] at [[Play Books]] ng [[Google]]. Bagamat maliit na porsyento lang ng mga aklat na nabebenta kada taon ang ebook sa ngayon, unti-unti itong tumataas, at inaasahan tataas pa ito lalo. Gayunpaman, malaking problema sa industriya ang [[Pamimirata online|pamimirata]] sa mga ebook.<ref name="umcFormats"/>
==== Audiobook ====
{{main|Audiobook}}
[[Audiobook]] ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog. Isa itong recording ng boses ng isang ''narrator'', na papakinggan naman ng tagapakinig. Nagsimula noong dekada 1930s sa [[Estados Unidos]] bilang isang kagamitan sa edukasyon, naging isang pormal na pormat ito ng mga aklat pagpasok ng ika-21 siglo sa tulong ng [[internet]].<ref name="lifewire">{{cite web|last=Harris|first=Mark|date=28 Abril 2020|title=What Are Audiobooks?|trans-title=Ano ang mga Audiobook?|lang=en|url=https://www.lifewire.com/what-are-audiobooks-2438535|access-date=4 Agosto 2022|website=Lifewire}}</ref>
Kilala ito dati sa tawag na ''talking book'' (literal na 'nagsasalitang aklat'). Orihinal itong rinerekord sa mga [[cassette]] o [[vinyl]]. Sa kasalukuyan, naka-digital na ang halos lahat ng mga audiobook, na mapapakinggan naman sa isang [[smartphone]], [[kompyuter]], o [[entertainment system]]. Binebenta ang mga ito sa mga online na tindahan ng musika, tulad ng [[Spotify]], o di kaya'y sa isang dedikadong tindahan para sa mga audiobook tulad ng [[Audible]].<ref name="lifewire"/>
=== Ayon sa sukat ===
{{main|Sukat ng aklat}}
Nakadepende ang sukat ng isang aklat base sa papel nito. Galing ang mga pangalan ng sukat sa dami ng tiklop na kailangang gawin para makagawa ng isang pahina. Halimbawa, ang tiniklop ang orihinal na papel nang apat na beses sa sukat na 'quarto'.<ref name="abeBooks">{{cite web|url=https://www.abebooks.com/books/rarebooks/collecting-guide/understanding-rare-books/guide-book-formats.shtml|website=Abe Books|title=Guide to book formats|trans-title=Gabay sa mga pormat ng aklat|lang=en|date=3 Hunyo 2021|access-date=6 Agosto 2022}}</ref>
Ipinapakita ng talahanayan sa baba ang iba't-ibang sukat ng mga aklat na ginagamit sa industriya.
{| class="wikitable"
|+ Mga sukat ng aklat<ref name="abeBooks"/>
|-
! Pangalan !! Sukat
|-
| miniature || {{nowrap|>{{convert|2|x|1.5|in|cm|2|abbr=on|}}}}
|-
| sexagesimo-quarto (64mo) || {{nowrap|{{convert|2|x|3|in|cm|2|abbr=on}}}}
|-
| quadragesimo-octavo (48mo) || {{nowrap|{{convert|2.5|x|4|in|cm|2|abbr=on}}}}
|-
| tricesimo-secondo (32mo) || {{nowrap|{{convert|3.5|x|5.5|in|cm|2|abbr=on}}}}
|-
| octodecimo (18mo) || {{nowrap|{{convert|4|x|6.5|in|cm|2|abbr=on}}}}
|-
| sextodecimo (16mo) || {{nowrap|{{convert|5|x|7.5|in|cm|2|abbr=on}}}}
|-
| duodecimo (12mo) || {{nowrap|{{convert|5|x|7.375|in|cm|2|abbr=on}}}}
|-
| duodecimo (malaki) (12mo) || {{nowrap|{{convert|5|x|7.5|in|cm|2|abbr=on}}}}
|-
| crown octavo (8vo) || {{nowrap|{{convert|6|x|9|in|cm|2|abbr=on}}}}
|-
| octavo (8vo) || {{nowrap|{{convert|6|x|9|in|cm|2|abbr=on}}}}
|-
| medium octavo (8vo) || {{nowrap|{{convert|6.125|x|9.25|in|cm|2|abbr=on}}}}
|-
| royal octavo (8vo) || {{nowrap|{{convert|6.5|x|10|in|cm|2|abbr=on}}}}
|-
| super octavo (8vo) || {{nowrap|{{convert|7|x|11|in|cm|2|abbr=on}}}}
|-
| imperial octavo (8vo) || {{nowrap|{{convert|8.25|x|11.5|in|cm|2|abbr=on}}}}
|-
| quarto (4to) || {{nowrap|{{convert|9.5|x|12|in|cm|2|abbr=on}}}}
|-
| folio (fo) || {{nowrap|{{convert|12|x|19|in|cm|2|abbr=on}}}}
|-
| elephant folio (fo) || {{nowrap|{{convert|23|-|25|in|cm|2|abbr=on}}}}
|-
| atlas folio (fo) || {{nowrap|{{convert|25|-|50|in|cm|2|abbr=on}}}}
|-
| double elephant folio (fo) || {{nowrap|{{convert|50|in|cm|2|abbr=on}}+}}
|}
== Aklatan ==
{{main|Aklatan}}
[[File:NLP_Building_Facade.jpg|right|thumb|Ang [[Pambansang Aklatan ng Pilipinas]] sa [[Ermita]] sa [[Maynila]].|alt=Pambansang Aklatan ng Pilipinas.]]
[[Aklatan]] ang tawag sa isang silid o gusali na may koleksyon ng mga aklat.<ref name="dikAklatan">{{cite web|title=aklatan|website=Diksiyonaryo.ph|access-date=6 Agosto 2022|url=https://diksiyonaryo.ph/search/aklatan}}</ref> Tinatawag ding ito na ''bibliyoteka'' at ''ateneo''.<ref name="dikAklatan"/> Maaari rin itong tumukoy sa isang koleksyon ng mga aklat. Sa modernong panahon, naglalaman ang mga karamihan sa mga aklatan ng parehong pisikal at digital na mga aklat. Posible rin itong nasa [[internet]] lang, tulad ng kaso ng [[Proyektong Gutenberg]]. Bukod sa mga aklat, maaari ding maglaman ang mga aklatan ng mga [[CD]], [[DVD]], [[kompyuter]], at iba pang mga paraan para makakuha ng impormasyon.<ref name="britAklatan">{{cite web|url=https://www.britannica.com/topic/library|title=library|trans-title=aklatan|lang=en|website=[[Britannica]]|access-date=6 Agosto 2022|last=Haider|first=Salmon|orig-date=20 Hulyo 1998|date=29 Hulyo 2022}}</ref>
Makikita madalas ang mga aklatan sa mga [[paaralan]], bagamat may mga pampublikong aklatan din tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Pilipinas]]. Nagkakaiba ang laki ng mga aklatan depende sa koleksyon nito; ang [[Aklatang Briton]] at ang [[Aklatan ng Kongreso]] ng [[Estados Unidos]] ay may mahigit 170 milyong aklat sa kanilang koleksyon.<ref name="bookriotPinakamalaki">{{cite web|url=https://bookriot.com/biggest-libraries/|title=How Many Books is Too Many? Ask the World's 10 Biggest Libraries|trans-title=Ilang Aklat ang Masyado na'ng Marami? Tanungin [mo] ang 10 Pinakamalalaking Aklatan ng Mundo|lang=en|last=Tanjeem|first=Namera|year=2020|access-date=6 Agosto 2022|website=BookRiot}}</ref>
Orihinal na ginawa ang mga aklatan upang mga mga taguan ng aklat. Ang [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] ay ang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon, kung saan nasa 200,000 hanggang 700,000 aklat ang tinatayang nakatago. Pagsapit ng ika-11 siglo, unti-unting naitatag ang mga [[pamantasan]] sa [[Europa]], at nagkaroon ang mga ito ng mga aklatan. Sa mga sumusunod na siglo, lumaganap ang pagkakaroon ng mga pribadong aklatan, lalo na sa mga hari sa Europa. Gayunpaman, ang pagpasok ng [[Renasimiyento]] ang naging dahilan upang magkaroon ng mga aklatan na para mga iskolar. Ang Biblioteca Marciana ng [[Cosimo de' Medici]] at ang aklatan ni [[Lorenzo de' Medici]] ang ilan sa mga maagang halimbawa nito. Samantala, ang pagpasok ng [[internet]] sa ika-21 siglo ang nagbigay-daan naman upang magkaroon ng mga tinatawag na ''virtual library'' (literal na 'aklatang birtwal'), na inaalok ng maraming mga aklatan bilang isang karagdagang serbisyo.<ref name="britAklatan"/>
== Klasipikasyon ==
== Epekto sa lipunan ==
== Pagpapanatili ==
== Talababa ==
{{notelist}}
== Sanggunian ==
{{reflist}}
{{Commons|Book}}
[[Kategorya:Aklat]]
iy0q3ay7fzwxremh3evy6fhllxmi10b
Calamba, Laguna
0
19886
1961167
1948824
2022-08-07T07:22:04Z
Ivan P. Clarin
84769
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
| infoboxtitle = Lungsod ng Calamba
| native_name = ᜃᜎᜋ̟ᜊ
| image_skyline = File:Calamba City Skyline 2018.jpg
| image_caption = Ang lungsod ng Calamba noong Agosto 2018
| settlement_type = Kinukumpuning lungsod
| nicknames = {{Plainlist|
* ''The Premier City of Growth, Leisure and National Pride''
* ''Hometown of Jose Rizal''
* ''Spring Resort Capital of the Philippines''
| sealfile = Ph_seal_laguna_calamba.png
| locatormapfile = {{PH wikidata|image_map}}
| caption = Mapa ng Laguna na nagpapakita sa lokasyon ng lungsod ng Calamba
| subdivision_type = [[Bansa]]
| subdivision_name = [[Pilipinas]]
| subdivision_type1 = [[Estado]]
| subdivision_name1 = [[Timog Luzon]]
| subdivision_type2 = [[Rehiyon]]
| subdivision_name2 = [[Calabarzon]]
| subdivision_type3 = [[Lalawigan]]
| subdivision_name3 = [[Laguna]]
| subdivision_type4 = Distrito
| subdivision_name4 = 1 (''Laguna'')
| subdivision_type5 = [[Kabisera]]
| subdivision_name5 = Poblacion Calamba
| subdivision_type6 = Largest settlement
| subdivision_name6 = Real
| barangays = 54
| language = [[Wikang Tagalog|Tagalog]]
| class = Unang klase; urban
| leader_title = (Hunyo 30, 2022)<br>Mayor<br>Bise mayor
| leader_name = [[Roseller H. Rizal]]<br>Angelito S. Lazaro Jr.
| leader_title2 = Representatibo sa Kongreso
| leader_name2 = Cha Hernandez
| leader_title3 = Konsehal
| leader_name3 = {{plainlist|
* Joselito Catindig
* Saturnino Lajara
* Leeane P. Aldabe
* Dyan D. Espiridion
* Johnny Lazaro
* Pursino Oruga
* Moises Morales
* Doreen Cabrera
* Gerard Teruel
* Arvin Manguiat
* Edison Natividad
* Kathrina Silva
}}
| founded = 28 Agosto 1742
| cityhood = 21 Abril 2001
| areakm2 = 144.80
| population_as_of = 2000
| population_total = 281146
| latd = 14| latm = 13| lats = 1.2| latNS = N
| longd = 121| longm = 10| longs = 1.2| longEW = E
}}
Ang '''Lungsod ng Calamba''' o sa simpleng, '''Calamba''' ay isang unang klaseng [[mga lungsod ng Pilipinas|lungsod]] sa [[mga lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]] ng Laguna, [[Pilipinas]]. Ito ay nasa layong 54 kilometro sa timog ng [[Maynila]], at isang oras ang layo kung sasakay ng bus. Ang Calamba ay sikat na lugar panturista dahil sa mga ''hot spring resort'', na karamihan ay nasa barangay Pansol, at sa ''Canlubang Golf and Country Club''. Isa rin ang Calamba sa mahalagang sentro ng industriya sa rehiyong CALABARZON dahil sa dami ng mga liwasang pang-industriya at pang-komersyo sa lungsod. Ayon sa {{PH wikidata|population_as_of}}, ito ay may populasyon na {{PH wikidata|population_total}} sa may {{PH wikidata|household}} na kabahayan.
Tanyag ang lungsod ng Calamba lalo na sa kasaysayan pagkat dito isinilang ang pambansang bayani ng Pilipinas, si Dr. [[José Rizal]]
== Kasaysayan ==
<!-- [[File:Calamba Montage 2013.jpg|thumb|Mula sa kaliwa: Clocwise; Jose Monument, Calamba Church & Calamba Giant Water Pot]] -->
Ang pangalan ng lungsod na nagmula sa isang alamat noong mga unang panahon ng pananakop ng Espanya sa bansa. Dalawang "gwardya sibil" o sundalo ang naligaw at napadaan sa lugar na ngayon ay tinatawag na Calamba. Nakita ng mga sundalo ang isang binibini na dumating mula sa isang ilog na may dalang bangang lalagyan ng tubig at isang kalan na kahoy ang panggatong. Ang mga sundalo, sa walang anu-anong wikang [[Espanyol]] at mataas na tono, upang itago ang katotohanang sila ay naliligaw, ay nagtanong sa dalaga kung ano ang pangalan ng lugar na kanilang kinaroroonan. Ang babae, na nagsasalita lamang ng kanyang sariling wika, sa pag-aakalang siya ay tinatanong kung ano ang kanyang dala-dala ay sumagot ng "kalan-banga", na ang ibig sabihin ay "luwad na kalan" (kalan) at "banga ng tubig" (banga). Dahil hindi ito mabigkas ng tuwid ng dalawang Espanyol, tinawag na Calamba ang bayan mula noon. Ang alamat na ito ay nanatili sa pamamagitan ng konkretong tubig banga na nakatayo sa liwasang bayan ng may mga pangalan ng mga barangay sa lungsod ng nakasulat dito. Ito ay itinuturing na pinakamalaking "Claypot" sa mundo. Ang parehong dsenyo ng banga ay matatagpuan sa selyo ng pangalan ng lungsod.
==Etimolohiya==
Ang liwasan ay iminungkahi ni Dr. Agapito Alzona, na noon ay konsehal ng bayan, upang magamit ang mga bakanteng lugar na kung saan ang lumang palengkeng bayan ay dating nakalagay. Ang resolusyon ay inaprubahan ng noo'y alkalde Romano Lazaro at idinagdag ang karagdagang ₱5, 000 para sa mga bakod sa orihinal na ₱15, 000 gastos sa pagpapagawa. Ito ay natapos noong taong 1939. Bago ito naging isang hiwalay na bayan,ang Calamba ay dating sakop ng Tabuco, ngayon ay kilala bilang Cabuyao. Ang Calamba ay naging isang malayang pueblo sa 28 Agosto 1742. Sa panahon ng pananakop ng mga Hapones noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], ang lungsod ay naging saksi sa drama ng isang walang awang pagpatay sa panahon na kung saan ang Imperial Japanese Army ay pumatay ng hindi bababa sa 2,000 sibilyan na tinawag na "Calamba Massacre". Sa pagpasa ng Republic Act No 9,024 noong 7 Abril 2001 at ang pag-apruba ng mga residente sa isang plebisito noong Abril 21, ang Calamba ay naisulong mula sa isang munisipalidad sa ikalawang Distrito ng Laguna upang maging ganap na isang lungsod pagkatapos ng [[San Pablo]]. Isang ipinahayag lungsod noong petsang 7 Abril 2001, ang Calamba ay nakilala bilang isang pangunahing sentro ng pagsulong at ito ay lubhang mabuti nakaposisyon na tulad ng kanyang mataas na ang istratehikong lokasyon, na sa isang malaking krus na daan sa Rehiyon, na may mabuting pahiwatig para sa pagpapaunlad ng mga pasilidad sa rehiyon. Ang kasalukuyang at iminungkahing mga proyekto, gaya ng kinilala sa maraming plano ng pamahalaan at pribadong sektor, ay ang higit pang palakasin ang posisyon ng mga munisipalidad bilang mga pangunahing sentro ng pamamahala, pagawaan, pangangalakal at kabuhayan. Ang sub-urbanisasyon nito ay ay higit na pinatibay ng mga iminungkahing lugar ng mga pangunahing proyektong pangtirahan sa komunidad at mahusay na itinatag na mga institusyon sa pag-aaral. Noong 28 Oktubre 2003, sa bisa ng Executive Order 246, ang Calamba City ay hinirang bilang panrehiyong sentro ng Region IV-A (CALABARZON). Ang Calamba ay nakapagmamalaki ng hindi kukulangin sa limang pambansang bayani: [[Dr Jose Rizal]], General Paciano Rizal, Teodora Alonzo, ang General Vicente Lim, at Lt. Geronimo Aclan.
== Mga Barangay ==
<!-- [[File:A Calamba Medical Center Skycraper.jpg|thumb|Ang Skycraper kuha mula noong Abril 2013 sa Barangay Lawa]] -->
Ang lungsod ng Calamba ay pampolitika na nahahati sa 54 na mga barangay kasama rito ang Canlubang isa sa pinakamalaking barangay sa Calamba.
{| border="0"
|- ----
| valign="top" |
* Bagong Kalsada
* Bañadero
* Banlic
* Barandal
* Batino
* Bubuyan
* Bucal
* Bunggo
* Burol
* Camaligan
* [[Canlubang]]
* Halang
* Hornalan
* [[Kay-Anlog]]
* Laguerta
* La Mesa
* Lawa
* Lecheria
| valign="top" |
* Lingga
* Looc
* Mabato
* Majada-Labas
* [[Makiling, Calamba|Makiling]]
* Mapagong
* Masili
* Maunong
* Mayapa
* Milagrosa
* Paciano Rizal
* Palingon
* Palo-Alto
* Pansol
*[[Parian, Calamba|Parian]]
* Barangay 1 (Pob.)
* Barangay 2 (Pob.)
* Barangay 3 (Pob.)
* Barangay 4 (Pob.)
* Barangay 5 (Pob.)
| valign="top" |
* Barangay 6 (Pob.)
* Barangay 7 (Pob.)
* Prinza
* Punta
* Puting Lupa
* Real
* Saimsim
* Sampiruhan
* San Cristobal
* San Jose
* San Juan
* Sirang Lupa
* Sucol
* Turbina
* Ulango
* Uwisan
|}
== Mga pasyalan sa Calamba ==
* [[Gusaling Panlungsod ng Calamba]]
* Saint John Baptist Church
* [[Canlubang Golf & Country Club]]
* [[Calamba Claypot]]
* [[Carmel, Canlubang]]
* [[Carmelray Industrial Park 1]]
* [[Dambanang Rizal (Calamba)]]
* [[iMall]]
* [[Isla ng Calamba]]
* [[José Rizal Coliseum]]
* [[Republ1c Wakepark]]
* [[San Jose Manggawa Parish (Canlubang)]]
* [[SM City Calamba]]
* [[Villa Cueba]]
===Galeriya===
<gallery widths=200 heights=150 >
Talaksan:CalambaCityjf2751 03.JPG|Calamba City Hall
Talaksan:CalambaChurchjf3075 05.JPG|Saint John Baptist Church
Talaksan:Canlubang Golf & Country Club faultline.jpg|Can Golf entrance
Talaksan:Calamba City Giant Water Pot.jpg|Calamba Claypot
Talaksan:1982Calamba City Canlubang Roads Landmarks Barangays 12.jpg|Carmel District
Talaksan:Rizal Shrine Outdoor (Calamba, Laguna).jpg|Rizal Shrine
Talaksan:1915Calamba City Canlubang Roads Landmarks Barangays 17.jpg|iMall
Talaksan:The wake park at Nuvali in Laguna.jpg|Republ1c Wakepark|Republ1c Wakepark
Talaksan:St. Joseph Parish Church in Canlubang, Calamba, Laguna.jpg|St. Joseph Church
Talaksan:546Calamba City National Highway 05.jpg|SM City Calamba
</gallery>
== Mga kilalang sikat sa Calamba ==
<!-- Alphabetically order -->
* Ariel Gevańa Vanguardia, ay isang Coach sa PBA mula year 2003 hanggang sa kasalukuyan.
* Delfina Herbosa de Natividad, ay ang pamangkin ni Dr. José Rizal
* [[Dolores Ramirez]], ay kilala sa kanyang kontribusyon ukol sa pag-aaral ng mga komposisyon
* [[Jeric Gonzales]], ay isang Aktor, at isa sa mga nanalo sa Protege.
* [[José Rizal]], ay tinaguriang pambansang bayani ng [[Pilipinas]], at nasyonalista ng Repormat.
* [[Lester Avan Andrada]], ay isang pangpelikulang aktor
* Leopoldo B. Uichanco, Ay ang ika-2 Pilipino Dean ng UP College of Agriculture, Ama ng Philippine Entomolohiya
* [[Palito]], ay isang Komedyanteng pilipinong aktor
* [[Paciano Rizal]], ay ang Militanteng Heneral at Rebolusyonaryo, siya ay panganay na kapatid ni Dr. José Rizal
* Ronnie Alcano, ay isang propesyonal sa pool na manglalaro, galing sa Calamba.
* Sam Mangubat, ay isang mang-aawit ng [[It's Showtime]].
* [[Thea Tolentino]], ay isang Aktres galing sa Laguna, at isa sa mga nanalo sa Protege
* [[Therese Malvar]], ay isang Gawad-aktres sa Pilipinas
* [[Vicente Lim]], ay ang World War II Brigadier General
==Demograpiko==
{{Populasyon}}
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
== Mga kawing anlabas ==
* [http://www.msc.net.ph/calamba/ Town of Calamba information site] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061113140914/http://www.msc.net.ph/calamba/ |date=2006-11-13 }}
* [http://www.laguna.gov.ph/Articles/05_05_Calamba.htm Calamba web page sa Opisyal na Website ng Laguna]
* [http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp Philippine Standard Geographic Code] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120413163013/http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp |date=2012-04-13 }}
* [http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2012/pr1227tx.html 2010 Philippine Census Information] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120625153211/http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2012/pr1227tx.html |date=2012-06-25 }}
* [[:en:Image:Banga.JPG#Summary|Picture of Calamba Town Plaza "Banga"]]
{{Laguna}}
{{Mga Lungsod sa Pilipinas}}
[[Kategorya:Mga bayan ng Laguna]]
gezrfk14yhy7tbtra0nlcksrn0urfq6
1961168
1961167
2022-08-07T07:22:19Z
Ivan P. Clarin
84769
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
| infoboxtitle = Lungsod ng Calamba
| native_name = ᜃᜎᜋ̟ᜊ
| image_skyline = File:Calamba City Skyline 2018.jpg
| image_caption = Ang lungsod ng Calamba noong Agosto 2018
| settlement_type = Kinukumpuning lungsod
| nicknames = {{Plainlist|
* ''The Premier City of Growth, Leisure and National Pride''
* ''Hometown of Jose Rizal''
* ''Spring Resort Capital of the Philippines''
}}
| sealfile = Ph_seal_laguna_calamba.png
| locatormapfile = {{PH wikidata|image_map}}
| caption = Mapa ng Laguna na nagpapakita sa lokasyon ng lungsod ng Calamba
| subdivision_type = [[Bansa]]
| subdivision_name = [[Pilipinas]]
| subdivision_type1 = [[Estado]]
| subdivision_name1 = [[Timog Luzon]]
| subdivision_type2 = [[Rehiyon]]
| subdivision_name2 = [[Calabarzon]]
| subdivision_type3 = [[Lalawigan]]
| subdivision_name3 = [[Laguna]]
| subdivision_type4 = Distrito
| subdivision_name4 = 1 (''Laguna'')
| subdivision_type5 = [[Kabisera]]
| subdivision_name5 = Poblacion Calamba
| subdivision_type6 = Largest settlement
| subdivision_name6 = Real
| barangays = 54
| language = [[Wikang Tagalog|Tagalog]]
| class = Unang klase; urban
| leader_title = (Hunyo 30, 2022)<br>Mayor<br>Bise mayor
| leader_name = [[Roseller H. Rizal]]<br>Angelito S. Lazaro Jr.
| leader_title2 = Representatibo sa Kongreso
| leader_name2 = Cha Hernandez
| leader_title3 = Konsehal
| leader_name3 = {{plainlist|
* Joselito Catindig
* Saturnino Lajara
* Leeane P. Aldabe
* Dyan D. Espiridion
* Johnny Lazaro
* Pursino Oruga
* Moises Morales
* Doreen Cabrera
* Gerard Teruel
* Arvin Manguiat
* Edison Natividad
* Kathrina Silva
}}
| founded = 28 Agosto 1742
| cityhood = 21 Abril 2001
| areakm2 = 144.80
| population_as_of = 2000
| population_total = 281146
| latd = 14| latm = 13| lats = 1.2| latNS = N
| longd = 121| longm = 10| longs = 1.2| longEW = E
}}
Ang '''Lungsod ng Calamba''' o sa simpleng, '''Calamba''' ay isang unang klaseng [[mga lungsod ng Pilipinas|lungsod]] sa [[mga lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]] ng Laguna, [[Pilipinas]]. Ito ay nasa layong 54 kilometro sa timog ng [[Maynila]], at isang oras ang layo kung sasakay ng bus. Ang Calamba ay sikat na lugar panturista dahil sa mga ''hot spring resort'', na karamihan ay nasa barangay Pansol, at sa ''Canlubang Golf and Country Club''. Isa rin ang Calamba sa mahalagang sentro ng industriya sa rehiyong CALABARZON dahil sa dami ng mga liwasang pang-industriya at pang-komersyo sa lungsod. Ayon sa {{PH wikidata|population_as_of}}, ito ay may populasyon na {{PH wikidata|population_total}} sa may {{PH wikidata|household}} na kabahayan.
Tanyag ang lungsod ng Calamba lalo na sa kasaysayan pagkat dito isinilang ang pambansang bayani ng Pilipinas, si Dr. [[José Rizal]]
== Kasaysayan ==
<!-- [[File:Calamba Montage 2013.jpg|thumb|Mula sa kaliwa: Clocwise; Jose Monument, Calamba Church & Calamba Giant Water Pot]] -->
Ang pangalan ng lungsod na nagmula sa isang alamat noong mga unang panahon ng pananakop ng Espanya sa bansa. Dalawang "gwardya sibil" o sundalo ang naligaw at napadaan sa lugar na ngayon ay tinatawag na Calamba. Nakita ng mga sundalo ang isang binibini na dumating mula sa isang ilog na may dalang bangang lalagyan ng tubig at isang kalan na kahoy ang panggatong. Ang mga sundalo, sa walang anu-anong wikang [[Espanyol]] at mataas na tono, upang itago ang katotohanang sila ay naliligaw, ay nagtanong sa dalaga kung ano ang pangalan ng lugar na kanilang kinaroroonan. Ang babae, na nagsasalita lamang ng kanyang sariling wika, sa pag-aakalang siya ay tinatanong kung ano ang kanyang dala-dala ay sumagot ng "kalan-banga", na ang ibig sabihin ay "luwad na kalan" (kalan) at "banga ng tubig" (banga). Dahil hindi ito mabigkas ng tuwid ng dalawang Espanyol, tinawag na Calamba ang bayan mula noon. Ang alamat na ito ay nanatili sa pamamagitan ng konkretong tubig banga na nakatayo sa liwasang bayan ng may mga pangalan ng mga barangay sa lungsod ng nakasulat dito. Ito ay itinuturing na pinakamalaking "Claypot" sa mundo. Ang parehong dsenyo ng banga ay matatagpuan sa selyo ng pangalan ng lungsod.
==Etimolohiya==
Ang liwasan ay iminungkahi ni Dr. Agapito Alzona, na noon ay konsehal ng bayan, upang magamit ang mga bakanteng lugar na kung saan ang lumang palengkeng bayan ay dating nakalagay. Ang resolusyon ay inaprubahan ng noo'y alkalde Romano Lazaro at idinagdag ang karagdagang ₱5, 000 para sa mga bakod sa orihinal na ₱15, 000 gastos sa pagpapagawa. Ito ay natapos noong taong 1939. Bago ito naging isang hiwalay na bayan,ang Calamba ay dating sakop ng Tabuco, ngayon ay kilala bilang Cabuyao. Ang Calamba ay naging isang malayang pueblo sa 28 Agosto 1742. Sa panahon ng pananakop ng mga Hapones noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], ang lungsod ay naging saksi sa drama ng isang walang awang pagpatay sa panahon na kung saan ang Imperial Japanese Army ay pumatay ng hindi bababa sa 2,000 sibilyan na tinawag na "Calamba Massacre". Sa pagpasa ng Republic Act No 9,024 noong 7 Abril 2001 at ang pag-apruba ng mga residente sa isang plebisito noong Abril 21, ang Calamba ay naisulong mula sa isang munisipalidad sa ikalawang Distrito ng Laguna upang maging ganap na isang lungsod pagkatapos ng [[San Pablo]]. Isang ipinahayag lungsod noong petsang 7 Abril 2001, ang Calamba ay nakilala bilang isang pangunahing sentro ng pagsulong at ito ay lubhang mabuti nakaposisyon na tulad ng kanyang mataas na ang istratehikong lokasyon, na sa isang malaking krus na daan sa Rehiyon, na may mabuting pahiwatig para sa pagpapaunlad ng mga pasilidad sa rehiyon. Ang kasalukuyang at iminungkahing mga proyekto, gaya ng kinilala sa maraming plano ng pamahalaan at pribadong sektor, ay ang higit pang palakasin ang posisyon ng mga munisipalidad bilang mga pangunahing sentro ng pamamahala, pagawaan, pangangalakal at kabuhayan. Ang sub-urbanisasyon nito ay ay higit na pinatibay ng mga iminungkahing lugar ng mga pangunahing proyektong pangtirahan sa komunidad at mahusay na itinatag na mga institusyon sa pag-aaral. Noong 28 Oktubre 2003, sa bisa ng Executive Order 246, ang Calamba City ay hinirang bilang panrehiyong sentro ng Region IV-A (CALABARZON). Ang Calamba ay nakapagmamalaki ng hindi kukulangin sa limang pambansang bayani: [[Dr Jose Rizal]], General Paciano Rizal, Teodora Alonzo, ang General Vicente Lim, at Lt. Geronimo Aclan.
== Mga Barangay ==
<!-- [[File:A Calamba Medical Center Skycraper.jpg|thumb|Ang Skycraper kuha mula noong Abril 2013 sa Barangay Lawa]] -->
Ang lungsod ng Calamba ay pampolitika na nahahati sa 54 na mga barangay kasama rito ang Canlubang isa sa pinakamalaking barangay sa Calamba.
{| border="0"
|- ----
| valign="top" |
* Bagong Kalsada
* Bañadero
* Banlic
* Barandal
* Batino
* Bubuyan
* Bucal
* Bunggo
* Burol
* Camaligan
* [[Canlubang]]
* Halang
* Hornalan
* [[Kay-Anlog]]
* Laguerta
* La Mesa
* Lawa
* Lecheria
| valign="top" |
* Lingga
* Looc
* Mabato
* Majada-Labas
* [[Makiling, Calamba|Makiling]]
* Mapagong
* Masili
* Maunong
* Mayapa
* Milagrosa
* Paciano Rizal
* Palingon
* Palo-Alto
* Pansol
*[[Parian, Calamba|Parian]]
* Barangay 1 (Pob.)
* Barangay 2 (Pob.)
* Barangay 3 (Pob.)
* Barangay 4 (Pob.)
* Barangay 5 (Pob.)
| valign="top" |
* Barangay 6 (Pob.)
* Barangay 7 (Pob.)
* Prinza
* Punta
* Puting Lupa
* Real
* Saimsim
* Sampiruhan
* San Cristobal
* San Jose
* San Juan
* Sirang Lupa
* Sucol
* Turbina
* Ulango
* Uwisan
|}
== Mga pasyalan sa Calamba ==
* [[Gusaling Panlungsod ng Calamba]]
* Saint John Baptist Church
* [[Canlubang Golf & Country Club]]
* [[Calamba Claypot]]
* [[Carmel, Canlubang]]
* [[Carmelray Industrial Park 1]]
* [[Dambanang Rizal (Calamba)]]
* [[iMall]]
* [[Isla ng Calamba]]
* [[José Rizal Coliseum]]
* [[Republ1c Wakepark]]
* [[San Jose Manggawa Parish (Canlubang)]]
* [[SM City Calamba]]
* [[Villa Cueba]]
===Galeriya===
<gallery widths=200 heights=150 >
Talaksan:CalambaCityjf2751 03.JPG|Calamba City Hall
Talaksan:CalambaChurchjf3075 05.JPG|Saint John Baptist Church
Talaksan:Canlubang Golf & Country Club faultline.jpg|Can Golf entrance
Talaksan:Calamba City Giant Water Pot.jpg|Calamba Claypot
Talaksan:1982Calamba City Canlubang Roads Landmarks Barangays 12.jpg|Carmel District
Talaksan:Rizal Shrine Outdoor (Calamba, Laguna).jpg|Rizal Shrine
Talaksan:1915Calamba City Canlubang Roads Landmarks Barangays 17.jpg|iMall
Talaksan:The wake park at Nuvali in Laguna.jpg|Republ1c Wakepark|Republ1c Wakepark
Talaksan:St. Joseph Parish Church in Canlubang, Calamba, Laguna.jpg|St. Joseph Church
Talaksan:546Calamba City National Highway 05.jpg|SM City Calamba
</gallery>
== Mga kilalang sikat sa Calamba ==
<!-- Alphabetically order -->
* Ariel Gevańa Vanguardia, ay isang Coach sa PBA mula year 2003 hanggang sa kasalukuyan.
* Delfina Herbosa de Natividad, ay ang pamangkin ni Dr. José Rizal
* [[Dolores Ramirez]], ay kilala sa kanyang kontribusyon ukol sa pag-aaral ng mga komposisyon
* [[Jeric Gonzales]], ay isang Aktor, at isa sa mga nanalo sa Protege.
* [[José Rizal]], ay tinaguriang pambansang bayani ng [[Pilipinas]], at nasyonalista ng Repormat.
* [[Lester Avan Andrada]], ay isang pangpelikulang aktor
* Leopoldo B. Uichanco, Ay ang ika-2 Pilipino Dean ng UP College of Agriculture, Ama ng Philippine Entomolohiya
* [[Palito]], ay isang Komedyanteng pilipinong aktor
* [[Paciano Rizal]], ay ang Militanteng Heneral at Rebolusyonaryo, siya ay panganay na kapatid ni Dr. José Rizal
* Ronnie Alcano, ay isang propesyonal sa pool na manglalaro, galing sa Calamba.
* Sam Mangubat, ay isang mang-aawit ng [[It's Showtime]].
* [[Thea Tolentino]], ay isang Aktres galing sa Laguna, at isa sa mga nanalo sa Protege
* [[Therese Malvar]], ay isang Gawad-aktres sa Pilipinas
* [[Vicente Lim]], ay ang World War II Brigadier General
==Demograpiko==
{{Populasyon}}
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
== Mga kawing anlabas ==
* [http://www.msc.net.ph/calamba/ Town of Calamba information site] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061113140914/http://www.msc.net.ph/calamba/ |date=2006-11-13 }}
* [http://www.laguna.gov.ph/Articles/05_05_Calamba.htm Calamba web page sa Opisyal na Website ng Laguna]
* [http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp Philippine Standard Geographic Code] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120413163013/http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp |date=2012-04-13 }}
* [http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2012/pr1227tx.html 2010 Philippine Census Information] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120625153211/http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2012/pr1227tx.html |date=2012-06-25 }}
* [[:en:Image:Banga.JPG#Summary|Picture of Calamba Town Plaza "Banga"]]
{{Laguna}}
{{Mga Lungsod sa Pilipinas}}
[[Kategorya:Mga bayan ng Laguna]]
j99obygh8i3qtsmwenn72htcqojqy5a
San Fernando, La Union
0
22499
1961133
1907851
2022-08-07T04:42:36Z
Audiovisual Communicators, Inc. 1975
124010
/* Demograpiko */
wikitext
text/x-wiki
1961172
1961133
2022-08-07T07:25:23Z
Bluemask
20
[[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/Audiovisual Communicators, Inc. 1975|Audiovisual Communicators, Inc. 1975]] ([[User talk:Audiovisual Communicators, Inc. 1975|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]]
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Philippine city 2
|infoboxtitle = Lungsod ng San Fernando
|native_name = San Fernando City
|sealfile =
|caption = Mapa ng [[La Union]] na nagpapakita sa lokasyon ng San Fernando.
| locatormapfile = {{PH wikidata|image_map}}
| region = {{PH wikidata|region}}
| province = {{PH wikidata|province}}
|districts = Unang distrito ng La Union
|barangays = 59
|mayor = Pablo Ortega ([[Lakas-CMD]])
| class = Ikatlong klase
|founded = [[1850]]
|cityhood = [[1998]]
|areakm2 = 109.10
|website =
}}
Ang '''Lungsod ng San Fernando''' ay isang ikatlong klaseng [[mga lungsod ng Pilipinas|lungsod]] sa [[mga lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]] ng [[La Union]], [[Pilipinas]]. Ayon sa {{PH wikidata|population_as_of}}, ito ay may populasyon na {{PH wikidata|population_total}} sa may {{PH wikidata|household}} na kabahayan.
== Mga barangay ==
Nahahati ang Lungsod ng San Fernando sa 59 [[barangay]].
<table border=0><tr>
<td valign=top>
* Abut
* Apaleng
* Bacsil
* Bangbangolan
* Bangcusay
* Barangay I (Pob.)
* Barangay II (Pob.)
* Barangay III (Pob.)
* Barangay IV (Pob.)
* Baraoas
* Bato
* Biday
* Birunget
* Bungro
* Cabaroan
* Cabarsican
* Cadaclan
* Calabugao
* Camansi
* Canaoay
</td><td valign=top>
* Carlatan
* Catbangen
* Dallangayan Este
* Dallangayan Oeste
* Dalumpinas Este
* Dalumpinas Oeste
* Ilocanos Norte
* Ilocanos Sur
* Langcuas
* Lingsat
* Madayegdeg
* Mameltac
* Masicong
* Nagyubuyuban
* Namtutan
* Narra Este
* Narra Oeste
* Pacpaco
* Pagdalagan
* Pagdaraoan
</td><td valign=top>
* Pagudpud
* Pao Norte
* Pao Sur
* Parian
* Pias
* Poro
* Puspus
* Sacyud
* Sagayad
* San Agustin
* San Francisco
* San Vicente
* Santiago Norte
* Santiago Sur
* Saoay
* Sevilla
* Siboan-Otong
* Taboc
* Tanqui
* Tanquigan
</td></tr></table>
==Demograpiko==
{{Populasyon}}
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
==Mga Kawing Panlabas==
*[http://www.pasyalan.net/la_union/ Pasyalan La Union]
*[http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp Philippine Standard Geographic Code] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120413163013/http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp |date=2012-04-13 }}
{{La Union}}
{{Philippine Provincial Capitals}}
[[Kategorya:Mga bayan at lungsod sa Pilipinas|San Fernando La Union]]
[[Kategorya:Mga bayan at lungsod sa Pilipinas]]
{{pilipinas-stub}}
ds8rbejj2yrywv4hdwkqbkknlipb10y
San Quintin, Pangasinan
0
22858
1961177
1907929
2022-08-07T07:30:22Z
Minions1
123878
nagdagdag ng maliit na pagbabago
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Philippine municipality 2
| infoboxtitle = Bayan ng San Quintin
| sealfile =
| caption = Mapa ng [[Pangasinan]] na nagpapakita sa lokasyon ng San Quintin.
| locatormapfile = {{PH wikidata|image_map}}
| region = {{PH wikidata|region}}
| province = {{PH wikidata|province}}
| districts = 5
| barangays = 21
| class = Ika-4 na Klase
| mayor =
| areakm2 =
| website =
| coordinates_wikidata = yes
| founded =
}}
Ang '''Bayan ng San Quintin''' ay isang ika-4 na klaseng [[mga bayan ng Pilipinas|bayan]] sa [[mga lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]] ng [[Pangasinan]], [[Pilipinas]]. Ayon sa {{PH wikidata|population_as_of}}, ito ay may populasyon na {{PH wikidata|population_total}} sa may {{PH wikidata|household}} na kabahayan.
==Mga Barangay==
Ang bayan ng San Quintin ay nahahati sa 21 mga [[barangay]].
<table border=0><tr>
<td valign=top>
* Alac
* Baligayan
* Bantog
* Bolintaguen
* Cabangaran
* Cabalaoangan
* Calomboyan
* Carayacan
* Casantamarian
* Gonzalo
* Labuan
</td><td valign=top>
* Lagasit
* Lumayao
* Mabini
* Nangapugan
* San Pedro
* Ungib
* Poblacion Zone I
* Poblacion Zone II
* Poblacion Zone III
</td></tr></table>
==Demograpiko==
{{Populasyon}}
{| class="wikitable sortable"
!Barangay
!<abbr>Population percentage</abbr> (2020)
!Population (2020)
!Population (2015)
!<abbr>Change (2015‑2020)</abbr>
!Annual Population Growth Rate (2015‑2020)
|-
!Alac
|11.11%
|3,774
|3,650
|3.40%
|0.71%
|-
!Baligayan
|3.13%
|1,062
|998
|6.41%
|1.32%
|-
!Bantog
|3.45%
|1,171
|1,177
| -0.51%
| -0.11%
|-
!Bolintaguen
|5.33%
|1,810
|1,703
|6.28%
|1.29%
|-
!Cabalaoangan
|9.77%
|3,320
|3,074
|8.00%
|1.63%
|-
!Cabangaran
|4.58%
|1,557
|1,535
|1.43%
|0.30%
|-
!Calomboyan
|6.45%
|2,191
|1,983
|10.49%
|2.12%
|-
!Carayacan
|5.57%
|1,891
|1,784
|6.00%
|1.23%
|-
!Casantamarian
|5.79%
|1,967
|1,931
|1.86%
|0.39%
|-
!Gonzalo
|5.59%
|1,901
|1,884
|0.90%
|0.19%
|-
!Labuan
|2.02%
|685
|673
|1.78%
|0.37%
|-
!Lagasit
|10.27%
|3,491
|3,547
| -1.58%
| -0.33%
|-
!Lumayao
|3.64%
|1,237
|1,193
|3.69%
|0.77%
|-
!Mabini
|2.75%
|936
|895
|4.58%
|0.95%
|-
!Mantacdang
|3.15%
|1,071
|1,082
| -1.02%
| -0.21%
|-
!Nangapugan
|6.29%
|2,136
|1,854
|15.21%
|3.03%
|-
!Poblacion Zone I
|1.45%
|493
|586
| -15.87%
| -3.57%
|-
!Poblacion Zone II
|1.02%
|345
|483
| -28.57%
| -6.84%
|-
!Poblacion Zone III
|0.82%
|280
|346
| -19.08%
| -4.36%
|-
!San Pedro
|4.04%
|1,372
|1,449
| -5.31%
| -1.14%
|-
!Ungib
|3.80%
|1,290
|1,118
|15.38%
|3.06%
|-
! colspan="2" |San Quintin Total
|33,980
|32,945
|3.14%
|0.65%
|}
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
==Mga Kawing Panlabas==
*[http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp Philippine Standard Geographic Code] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120413163013/http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp |date=2012-04-13 }}
* [http://www.pasyalan.net/pangasinan/ Pasyalan Pangasinan]
{{Pangasinan}}
[[Kategorya:Mga bayan at lungsod sa Pilipinas]]
{{stub}}
1au86y9d75zmzr6uztyhiza1oaxw79u
1961179
1961177
2022-08-07T07:31:42Z
Minions1
123878
nagdagdag ng kunting inpormasiyon
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Philippine municipality 2
| infoboxtitle = Bayan ng San Quintin
| sealfile =
| caption = Mapa ng [[Pangasinan]] na nagpapakita sa lokasyon ng San Quintin.
| locatormapfile = {{PH wikidata|image_map}}
| region = {{PH wikidata|region}}
| province = {{PH wikidata|province}}
| districts = 5
| barangays = 21
| class = Ika-4 na Klase
| mayor =
| areakm2 =
| website =
| coordinates_wikidata = yes
| founded =
}}
Ang '''Bayan ng San Quintin''' ay isang ika-4 na klaseng [[mga bayan ng Pilipinas|bayan]] sa [[mga lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]] ng [[Pangasinan]], [[Pilipinas]]. Ayon sa {{PH wikidata|population_as_of}}, ito ay may populasyon na {{PH wikidata|population_total}} sa may {{PH wikidata|household}} na kabahayan.
==Mga Barangay==
Ang bayan ng San Quintin ay nahahati sa 21 mga [[barangay]].
<table border=0><tr>
<td valign=top>
* Alac
* Baligayan
* Bantog
* Bolintaguen
* Cabangaran
* Cabalaoangan
* Calomboyan
* Carayacan
* Casantamarian
* Gonzalo
* Labuan
</td><td valign=top>
* Lagasit
* Lumayao
* Mabini
* Nangapugan
* San Pedro
* Ungib
* Poblacion Zone I
* Poblacion Zone II
* Poblacion Zone III
</td></tr></table>
==Demograpiko==
{{Populasyon}}
{| class="wikitable sortable"
!Barangay
!<abbr>Population percentage</abbr> (2020)
!Population (2020)
!Population (2015)
!<abbr>Change (2015‑2020)</abbr>
!Annual Population Growth Rate (2015‑2020)
|-
!Alac
|11.11%
|3,774
|3,650
|3.40%
|0.71%
|-
!Baligayan
|3.13%
|1,062
|998
|6.41%
|1.32%
|-
!Bantog
|3.45%
|1,171
|1,177
| -0.51%
| -0.11%
|-
!Bolintaguen
|5.33%
|1,810
|1,703
|6.28%
|1.29%
|-
!Cabalaoangan
|9.77%
|3,320
|3,074
|8.00%
|1.63%
|-
!Cabangaran
|4.58%
|1,557
|1,535
|1.43%
|0.30%
|-
!Calomboyan
|6.45%
|2,191
|1,983
|10.49%
|2.12%
|-
!Carayacan
|5.57%
|1,891
|1,784
|6.00%
|1.23%
|-
!Casantamarian
|5.79%
|1,967
|1,931
|1.86%
|0.39%
|-
!Gonzalo
|5.59%
|1,901
|1,884
|0.90%
|0.19%
|-
!Labuan
|2.02%
|685
|673
|1.78%
|0.37%
|-
!Lagasit
|10.27%
|3,491
|3,547
| -1.58%
| -0.33%
|-
!Lumayao
|3.64%
|1,237
|1,193
|3.69%
|0.77%
|-
!Mabini
|2.75%
|936
|895
|4.58%
|0.95%
|-
!Mantacdang
|3.15%
|1,071
|1,082
| -1.02%
| -0.21%
|-
!Nangapugan
|6.29%
|2,136
|1,854
|15.21%
|3.03%
|-
!Poblacion Zone I
|1.45%
|493
|586
| -15.87%
| -3.57%
|-
!Poblacion Zone II
|1.02%
|345
|483
| -28.57%
| -6.84%
|-
!Poblacion Zone III
|0.82%
|280
|346
| -19.08%
| -4.36%
|-
!San Pedro
|4.04%
|1,372
|1,449
| -5.31%
| -1.14%
|-
!Ungib
|3.80%
|1,290
|1,118
|15.38%
|3.06%
|-
! colspan="2" |
|
|
|
|
|}
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
==Mga Kawing Panlabas==
*[http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp Philippine Standard Geographic Code] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120413163013/http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp |date=2012-04-13 }}
* [http://www.pasyalan.net/pangasinan/ Pasyalan Pangasinan]
{{Pangasinan}}
[[Kategorya:Mga bayan at lungsod sa Pilipinas]]
{{stub}}
fiz84zxvlxgmyk3fhca2dim4p4ibg0l
Padron:Template category
10
25582
1961216
843368
2022-08-07T10:20:15Z
GinawaSaHapon
102500
wikitext
text/x-wiki
{{{onright|{{{rhs|}}}}}}
{{Cmbox
| type = notice
| style = padding-bottom:0.5em;
| image = {{#ifeq:{{{type|}}}|module|[[File:Lua-logo-nolabel.svg|44px|Lua logo|alt=Lua logo|link=]]|[[File:Curly Brackets.svg|44px|Template braces|alt=|link=]]}}
| text = <div style="width:98%;"><!--
Container-category message
-->{{yesno|1={{{container|}}}
|yes=<div style="font-size:115%;padding:0.5em 0;"> '''''Note: Please do not add {{#ifeq:{{{type|}}}|module|modules|templates}} to this category; instead, use one of its subcategories.'''''{{category other|[[Category:Container categories]]}}</div>
}}<!--
(type/)topic/description
-->{{#if:{{{topic|}}}{{{description|}}}
| <div style="background:#d5e4ed;line-height:1.5em;border:1px solid #aaa;font-size:120%;padding:0.35em;"> <!--
-->{{#if:{{{topic|}}} |'''{{#switch:{{lc:{{{type}}}}} |navbox|navigation|navigational|infobox|sidebar|stub|={{ucfirst:{{{type}}}}} templates |module=Modules|#default=Templates}} relating to {{{topic}}}.''' {{{1|}}}{{{description|}}}
| <div><!--(in case 1/description begins with newline:)--> {{{1|}}}{{{description|}}} </div>
}} </div>
}}<!--
type --><div style="line-height:1.3em;padding-top:0.3em;"> <!--
-->{{#if:{{{type|}}} <!--
(then:)-->| <div style="font-size:95%;font-weight:bold;"> The pages listed in this category are {{#ifeq:{{{type|}}}|module||meant to be}} <!--
-->{{#switch:{{lc:{{{type}}}}}
| ambox = [[Wikipedia:Manual of Style/Article message boxes|article message box (ambox)]] templates
| category header
| category heading
| catheader | cat header
| cathead = [[Wikipedia:Categorization|category]] header templates
| campaignbox = [[Wikipedia:Manual of Style/Military history#Campaignboxes|campaignbox]] templates
| conversion = templates that perform [[Wikipedia:Manual of Style/Dates and numbers#Unit conversions|conversions]]
| external link = templates providing [[Wikipedia:External links|external links]]
| formatting = templates that provide [[Wikipedia:Manual of Style/Text formatting|formatting]]
| function = function templates{{nobold|, i.e. templates that produce text, images or other elements}}
| infobox = [[Wikipedia:Manual of Style/Infoboxes|infobox]] templates
<!-- | message = [[Wikipedia:Template messages|message]] templates -->
| module = [[Wikipedia:Lua|Lua modules]]
| meta = [[Help:Metatemplating|metatemplates]]
| navigation |navigational |navbox = [[Wikipedia:Navigation template|navigation]] templates
| sidebar = [[WP:SIDEBAR|sidebar]] templates
| stub = [[Wikipedia:WikiProject Stub sorting/Stub types|stub]] templates
| sub = [[Help:Template#Creating and editing templates|subtemplates]]{{nobold|, i.e. templates used by another template or templates}}
| timeline = [[Wikipedia:Timeline|timeline]] templates
| user
| userbox = [[Wikipedia:User templates|user]] templates, including [[Wikipedia:Userboxes|userboxes]]
| #default = {{{1|{{{description|}}}}}}
| {{{type}}} templates
}}. </div><!--
(else:)-->| <div style="font-size:95%;font-weight:bold;"> Mga [[:en:Help:Template|padron]] ang mga nakalistang padron dito. </div>}}
<div style="font-size:95%;padding:0.15em 0;line-height:1.3em;"> Bahagi ang pahinang ito ng [[:Kategorya:Administrasyon ng Wikipedia|administrasyon ng Wikipedia]] at hindi ng ensiklopedya. </div> {{#if:{{{ALTTEXT|}}}|<hr/>{{{ALTTEXT}}}<hr/>}}
<!--
Further template category notes
--><div class="mw-collapsible mw-collapsed" style="font-size:90%;padding-top:0.25em;line-height:1.3em;">
<div style="border-bottom:1px solid #aaa;font-weight:bold;"> Mga karagdagang paalala sa kategorya ng {{#ifeq:{{{type|}}}|module|module|padron}}</div>
<div class="mw-collapsible-content">
<div> Ang [[:en:Help:Category|kategoryang]] ito ay naglalaman ng mga pahinang nasa namespace ng {{#ifeq:{{{type|}}}|module|[[:en:Wikipedia:Lua|module]]|[[:en:Wikipedia:Template namespace|padron]]}}. Hindi dapat ito gamitin para ikategorya ang mga [[:en:Wikipedia:What is an article?|artikulo]] o pahina sa iba pang mga [[Wikipedia:Namespace|namespace]]. </div><br/><!--
Help subsection
-->{{#if:{{{help|}}}{{{2|}}} <!--
(then:)-->| {{yesno|{{{help|}}} |no={{#if:{{{2|}}}|<div>{{{2}}}</div><br/>}} |yes=<div>{{{help}}}{{{2|}}}</div><br/>|def=<div>{{{help}}}{{{2|}}}</div><br/>}}<!--
(else:)-->| <div>Para magdagdag ng {{#ifeq:{{{type|}}}|module|module|padron}} sa kategoryang ito: </div>
{{#ifeq:{{{type|}}}|module|{{Unbulleted list |list_style=padding-left:1.4em;
| Sa pahina ng dokumentasyon (madalas nasa "Module:''Pangalan''/doc"), idagdag ang
| {{pad}}<kbd>{{brackets|{{FULLPAGENAME}}}}</kbd>
| sa <nowiki><includeonly></nowiki> na bahagi sa baba ng pahinang yon.
}}|{{Unbulleted list |list_style=padding-left:1.4em;
| Kung may hiwalay na pahina ng dokumentasyon ang padron (madalas "{{#ifeq:{{{type|}}}|module|Module|Padron}}:''pangalan ng padron''/doc"), idagdag ang
| {{pad}}<kbd>[[{{FULLPAGENAME}}]]</kbd>
| sa <nowiki><includeonly></nowiki> na bahagi sa baba ng pahinang yon. Kundi, idagdag ang
| {{pad}}<kbd><noinclude>[[{{FULLPAGENAME}}]]</noinclude></kbd>
| sa dulo ng code ng padron, at siguraduhing nagsisimula ito sa parehong linya ng huling karakter ng code.
}} }} }}
</div>
</div> <!--(end "Further template category notes")
--></div> <!--(end of "type" div)-->
</div> <!--(end containing div)
## Tracking categories
-->{{Category other|<!--
-->{{#if: {{{topic|}}}{{{description|}}}<!--
-->|<!-- # We have a topic/description, so all ok
-->|[[Kategorya:Kategorya ng padron na walang paksa o paglalarawan]]<!--
-->}}<!--
-->}}
}}<includeonly>{{#ifeq:{{NAMESPACE}}|{{ns:14}}
| {{{category|[[Kategorya:Kategorya ng padron ng Wikipedia]]}}}
}}</includeonly><noinclude>
{{Documentation}}
</noinclude>
94bixeoyhzgf53n6pevsvjmtqmrmxt9
1961217
1961216
2022-08-07T10:21:56Z
GinawaSaHapon
102500
wikitext
text/x-wiki
{{{onright|{{{rhs|}}}}}}
{{Cmbox
| type = notice
| style = padding-bottom:0.5em;
| image = {{#ifeq:{{{type|}}}|module|[[File:Lua-logo-nolabel.svg|44px|Lua logo|alt=Lua logo|link=]]|[[File:Curly Brackets.svg|44px|Template braces|alt=|link=]]}}
| text = <div style="width:98%;"><!--
Container-category message
-->{{yesno|1={{{container|}}}
|yes=<div style="font-size:115%;padding:0.5em 0;"> '''''Note: Please do not add {{#ifeq:{{{type|}}}|module|modules|templates}} to this category; instead, use one of its subcategories.'''''{{category other|[[Category:Container categories]]}}</div>
}}<!--
(type/)topic/description
-->{{#if:{{{topic|}}}{{{description|}}}
| <div style="background:#d5e4ed;line-height:1.5em;border:1px solid #aaa;font-size:120%;padding:0.35em;"> <!--
-->{{#if:{{{topic|}}} |'''{{#switch:{{lc:{{{type}}}}} |navbox|navigation|navigational|infobox|sidebar|stub|={{ucfirst:{{{type}}}}} templates |module=Modules|#default=Templates}} relating to {{{topic}}}.''' {{{1|}}}{{{description|}}}
| <div><!--(in case 1/description begins with newline:)--> {{{1|}}}{{{description|}}} </div>
}} </div>
}}<!--
type --><div style="line-height:1.3em;padding-top:0.3em;"> <!--
-->{{#if:{{{type|}}} <!--
(then:)-->| <div style="font-size:95%;font-weight:bold;"> The pages listed in this category are {{#ifeq:{{{type|}}}|module||meant to be}} <!--
-->{{#switch:{{lc:{{{type}}}}}
| ambox = [[Wikipedia:Manual of Style/Article message boxes|article message box (ambox)]] templates
| category header
| category heading
| catheader | cat header
| cathead = [[Wikipedia:Categorization|category]] header templates
| campaignbox = [[Wikipedia:Manual of Style/Military history#Campaignboxes|campaignbox]] templates
| conversion = templates that perform [[Wikipedia:Manual of Style/Dates and numbers#Unit conversions|conversions]]
| external link = templates providing [[Wikipedia:External links|external links]]
| formatting = templates that provide [[Wikipedia:Manual of Style/Text formatting|formatting]]
| function = function templates{{nobold|, i.e. templates that produce text, images or other elements}}
| infobox = [[Wikipedia:Manual of Style/Infoboxes|infobox]] templates
<!-- | message = [[Wikipedia:Template messages|message]] templates -->
| module = [[Wikipedia:Lua|Lua modules]]
| meta = [[Help:Metatemplating|metatemplates]]
| navigation |navigational |navbox = [[Wikipedia:Navigation template|navigation]] templates
| sidebar = [[WP:SIDEBAR|sidebar]] templates
| stub = [[Wikipedia:WikiProject Stub sorting/Stub types|stub]] templates
| sub = [[Help:Template#Creating and editing templates|subtemplates]]{{nobold|, i.e. templates used by another template or templates}}
| timeline = [[Wikipedia:Timeline|timeline]] templates
| user
| userbox = [[Wikipedia:User templates|user]] templates, including [[Wikipedia:Userboxes|userboxes]]
| #default = {{{1|{{{description|}}}}}}
| {{{type}}} templates
}}. </div><!--
(else:)-->| <div style="font-size:95%;font-weight:bold;"> Mga [[:en:Help:Template|padron]] ang mga nakalista sa kategoryang ito. </div>}}
<div style="font-size:95%;padding:0.15em 0;line-height:1.3em;"> Bahagi ang pahinang ito ng [[:Kategorya:Administrasyon ng Wikipedia|administrasyon ng Wikipedia]] at hindi ng ensiklopedya. </div> {{#if:{{{ALTTEXT|}}}|<hr/>{{{ALTTEXT}}}<hr/>}}
<!--
Further template category notes
--><div class="mw-collapsible mw-collapsed" style="font-size:90%;padding-top:0.25em;line-height:1.3em;">
<div style="border-bottom:1px solid #aaa;font-weight:bold;"> Mga karagdagang paalala sa kategorya ng {{#ifeq:{{{type|}}}|module|module|padron}}</div>
<div class="mw-collapsible-content">
<div> Ang [[:en:Help:Category|kategoryang]] ito ay naglalaman ng mga pahinang nasa namespace ng {{#ifeq:{{{type|}}}|module|[[:en:Wikipedia:Lua|module]]|[[:en:Wikipedia:Template namespace|padron]]}}. Hindi dapat ito gamitin para ikategorya ang mga [[:en:Wikipedia:What is an article?|artikulo]] o pahina sa iba pang mga [[Wikipedia:Namespace|namespace]]. </div><br/><!--
Help subsection
-->{{#if:{{{help|}}}{{{2|}}} <!--
(then:)-->| {{yesno|{{{help|}}} |no={{#if:{{{2|}}}|<div>{{{2}}}</div><br/>}} |yes=<div>{{{help}}}{{{2|}}}</div><br/>|def=<div>{{{help}}}{{{2|}}}</div><br/>}}<!--
(else:)-->| <div>Para magdagdag ng {{#ifeq:{{{type|}}}|module|module|padron}} sa kategoryang ito: </div>
{{#ifeq:{{{type|}}}|module|{{Unbulleted list |list_style=padding-left:1.4em;
| Sa pahina ng dokumentasyon (madalas nasa "Module:''Pangalan''/doc"), idagdag ang
| {{pad}}<kbd>{{brackets|{{FULLPAGENAME}}}}</kbd>
| sa <nowiki><includeonly></nowiki> na bahagi sa baba ng pahinang yon.
}}|{{Unbulleted list |list_style=padding-left:1.4em;
| Kung may hiwalay na pahina ng dokumentasyon ang padron (madalas "{{#ifeq:{{{type|}}}|module|Module|Padron}}:''pangalan ng padron''/doc"), idagdag ang
| {{pad}}<kbd>[[{{FULLPAGENAME}}]]</kbd>
| sa <nowiki><includeonly></nowiki> na bahagi sa baba ng pahinang yon. Kundi, idagdag ang
| {{pad}}<kbd><noinclude>[[{{FULLPAGENAME}}]]</noinclude></kbd>
| sa dulo ng code ng padron, at siguraduhing nagsisimula ito sa parehong linya ng huling karakter ng code.
}} }} }}
</div>
</div> <!--(end "Further template category notes")
--></div> <!--(end of "type" div)-->
</div> <!--(end containing div)
## Tracking categories
-->{{Category other|<!--
-->{{#if: {{{topic|}}}{{{description|}}}<!--
-->|<!-- # We have a topic/description, so all ok
-->|[[Kategorya:Kategorya ng padron na walang paksa o paglalarawan]]<!--
-->}}<!--
-->}}
}}<includeonly>{{#ifeq:{{NAMESPACE}}|{{ns:14}}
| {{{category|[[Kategorya:Kategorya ng padron ng Wikipedia]]}}}
}}</includeonly><noinclude>
{{Documentation}}
</noinclude>
oxledkq3ee79xerognlgdsn5e5xro52
Paraon
0
41895
1961053
1959784
2022-08-07T00:54:16Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox former monarchy
| royal_title = Paraon
| realm = [[Sinaunang Ehipto]]
| coatofarms = Double crown.svg
| coatofarmssize = 130px
| coatofarmscaption = Ang [[Pschent]] ay nagsama ng [[Deshret]] ng [[Ibabang Ehipto]] at [[Hedget]] ng [[Itaas na Ehipto]].
| image = Pharaoh.svg
| caption = Larawan ng isang Paraon na may suot na nemes sa ulo, pekeng bigote at [[shendyt]] (kilt)<br />(pagkatapos ni [[Djoser]] ng [[Ikatlong dinastiya ng Ehipto]]
| first_monarch = Haring [[Narmer]] o Haring [[Menes]] (ayon sa tradisyon)
<br /><small>(Ang unang gamit ng pamagat ng Paraon para sa isang hari ng Ehipto ay kay [[Merneptah]])</small>
| last_monarch = {{plainlist|
*[[Nectanebo II]]<br /><small>(huling katutubo)</small><ref name="Clayton 217">[[#Cla95|Clayton 1995]], p. 217. "Although paying lip-service to the old ideas and religion, in varying degrees, pharaonic Egypt had in effect died with the last native pharaoh, Nectanebo II in 343 BC"</ref>
*[[Caesarion]]<br /><small>(huling aktuwal)</small>
*[[Maximinus II|Maximinus Daia]]<br /><small>(last to be referred to as pharaoh)</small>}}<ref name=":1">{{Cite book|title=Handbuch der ägyptischen Königsnamen|last=von Beckerath|first=Jürgen|publisher=Verlag Philipp von Zabern|year=1999|isbn=978-3422008328|pages=266–267}}</ref>
| style = [[Horus]], [[Nebty]]
| residence = *[[Thinis]]: (3150 BCE – 2686 BCE) – [[Dinastiyang I]] at [[Dinastiyang II]]
* [[Memphis, Egypt|Memphis]]: (2686 BCE– 2160 BCE) – [[Dinastiyang III]] hanggang [[Dinastiyang VIII]]
* [[Heracleopolis Magna]]: (2160 BCE – 2040 BCE) – [[Dinastiyang IX]] at [[Dinastiyang X]]
* [[Thebes, Ehipto]]: (2135 BCE – 1985 BCE) – [[Dinastiyang XI]]
* [[Itjtawy]]: (1985 BCE – c.1700 BCE) – [[Dinastiyang XII]] at [[Dinastiyang XIII]]
* [[Avaris]]: (1725 BCE – 1550 BCE) – [[Dinastiyang XIV]] at [[Dinastiyang XV]] ([[Hyksos]])
* [[Thebes, Egypt|Thebes]]: (c.1700 BC – c. 1353 BCE) – [[Dinastiyang XVI]] hanggang [[Dinastiyang XVIII]] bago ang [[Akhenaten]]
* [[Amarna|Akhetaten]]: (c. 1353 BCE – c. 1332 BCE) – [[Akhenaten]] ng [[Dinastiyang XVIII]]
* [[Thebes, Ehipto]]: (c. 1332 BCE – 1279 BCE) – [[Dinastiyang XVIII]] at [[Dinastiyag XIX]] hanggang kay [[Seti I]]
* [[Pi-Ramesses]]: (1279 BCE – 1078 BCE) – [[Dinasityang XIX]] mula kay [[Ramesses II]] at [[Dinastiyang XX]]
* [[Tanis]]: (1078 BCE – 945 BCE) – [[Dinastiyang XXI]]
* [[Bubastis]]/Tanis: (945 BCE – 715 BCE) – [[Dinastiyang XXII]]
* [[Leontopolis]]/Thebes: (818 BCE – 715 BCE) – [[Dinastiyang XXIII]]
* [[Sais]]: (725 BCE – 715 BCE) – [[Dinastiyang XXIV]]
* [[Memphis, Egypt|Memphis]] (715 BC – 664 BC) – [[Dinastiyang XXV]]. Ang mga pinunog [[Kaharian ng Kush|Kushite]] ay nakabase sa [[Napata]], [[Sudan]] ngunit namuno sa Ehipsto mula sa Memphis)
* [[Sais]]: (664 BC – 525 BC) – [[Dinastiyang XXVI]]
* [[Memphis, Egypt|Memphis]]: (525 BC – 404 BC) – [[Dinastiyang XXVII]]. Unang [[satrapiya]] ng Sinaunang Ehipto sa ilalim ng [[Imperyong Akemenida]]
* [[Sais]]: (404 BCE – 399 BCE) – [[Dinastiyang XXVIII]]
* [[Mendes]]: (399 BCE – 380 BCE) – [[Dinastiyang XXIX]]
* [[Sebennytos]]: (380 BCE – 343 BCE) – [[Dinastiyang XXX]]
* [[Memphis, Egypt|Memphis]]: (343 BCE – 332 BCE) – [[Dinastiyang XXXI]](ikalawang satrapiya ng Ehipto]] sa ilalim ng [[Imperyong Akemenida]])
* [[Alehandriya]]: (332 BCE – 641 CE) – panahong Greko-Romano
| appointer = [[Diyos]]
| began = {{circa|3150}} BCE
| ended = {{plainlist|
*343 BCE<br /><small>(huling katutubong paraon)</small><ref name="Clayton 217"/>
*30 BCE<br /><small>(huling Griyegong paraon)</small>
*314 CE<br /><small>(huling [[Emperador Romano]] na tinawag na paraon)</small><ref name=":1" />}}
| pretender =
}}
{{Hiero|pr-ˤ3<br />"Great house"|<hiero>O1:O29</hiero>|align=right|era=egypt}}
{{Hiero|nswt-bjt<br />"King of Upper <br />and Lower Egypt"|<hiero>sw:t L2:t</hiero><br /><br /><hiero>A43 A45</hiero><br /><br /><hiero>S1:t S3:t</hiero><br /><br /><hiero>S2 S4</hiero><br /><br /><hiero>S5</hiero>|align=right|era=egypt}}
Ang '''Paraon''' (Ingles: '''Pharaoh''') ({{IPAc-en|ˈ|f|ɛər|oʊ}}, {{IPAc-en|USalso|ˈ|f|eɪ|.|r|oʊ}};<ref>{{citation|last=Wells|first=John C.|year=2008|title=Longman Pronunciation Dictionary|edition=3rd|publisher=Longman|isbn=9781405881180}}</ref> [[Wikang Ehipsiyo]]: ''[[wikt:pr ꜥꜣ|pr ꜥꜣ]]'';{{refn|group="note"|Likely pronounced ''parūwʾar'' in [[Old Egyptian]] (c. 2500 BCE) and [[Middle Egyptian]] (c. 1700 BCE), and ''pərəʾaʿ'' or ''pərəʾōʿ'' in [[Late Egyptian]] (c. 800 BCE)}} {{lang-cop|{{coptic|ⲡⲣ̅ⲣⲟ}}|Pǝrro}}; [[Biblical Hebrew]]: {{Script/Hebr|פַּרְעֹה}} ''Părʿō'') ay pamagat na ginammit sa mga hari o monarko ng [[Sinaunang Ehipto]] mula sa [[Unang dinastiya ng Ehipto]] (c. 3150 BCE) hanggang sa pagsunggab sa teritoryo ng Sinaunang Ehipto ng [[Imperyong Romano]].<ref>Clayton, Peter A. Chronicle of the Pharaohs the Reign-by-reign Record of the Rulers and Dynasties of Ancient Egypt. London: Thames & Hudson, 2012. Print.</ref> Ang katagang Paraon ay simulang ginamit lamang noong pamumuno ni [[Merneptah]], c. 1210 BCE noong [[Ikalabingsiyam na dinastiya ng Ehipto]] at ang pamagat na Hari ay ginamit sa gitna ng [[Ikalabingwalong dinastiya ng Ehipto]]. Sa mas naunang mga dinastiya ng Sinaunang Ehipto, tatlong pamagat ang ginamit ng mga pinuno nito: ang [[Horus]], [[Sedge at Bubuyog]]([[wikt:nswt-bjtj|''nswt-bjtj'']]), at Ang Dalawang Babae o Nebty ([[wikt:nbtj|''nbtj'']]) name.<ref>{{Cite book |last=Wilkinson |first=Toby A. H. |url=https://books.google.com/books?id=lGGFAgAAQBAJ&dq=In+the+early+dynasties,+ancient+Egyptian+kings+used+to+have+up+to+three+titles:+the+Horus,+the+Sedge+and+Bee&pg=PA171 |title=Early Dynastic Egypt |date=2002-09-11 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-66420-7 |language=en}}</ref>Ang Ginintuang Horus gayudin ang mga pamagat na nomen at prenomen ay kalaunang idinagdag.<ref>{{Cite book |last=Bierbrier |first=Morris L. |url=https://books.google.com/books?id=Wp9u7bmexz8C&dq=The+Golden+Horus+as+well+as+the+nomen+and+prenomen+titles+were+added+later.&pg=PA242 |title=Historical Dictionary of Ancient Egypt |date=2008-08-14 |publisher=Scarecrow Press |isbn=978-0-8108-6250-0 |language=en}}</ref>
Sa lipunan ng Sinaunang Ehipto, ang [[Sinaunang relihiyong Ehipsiyo]] ay sentral sa pang-araw araw na pamumuhay ng mga mamamayan nito. Ang isa sa mga tungkulin ng Paraon ay bilang isang tagapamagitan sa pagitan ng mga [[Diyos]] at mga tao at kaya ang mga Paraon ay may tungkulin [[sibil]] at pamamahala ng [[relihiyon]]. Ang Paraon ang may ari ng lahat ng lupain ng Sinaunang Ehipto, nagpasa ng mga batas, nagbuwis at nagtanggol sa mga mananakop na bansa bilang punong komandante ng [[hukbo]].<ref>{{cite web |url=http://www.ancientegypt.co.uk/pharaoh/home.html |title=Pharaoh |author=<!--Not stated--> |date=1999 |website=AncientEgypt.co.uk |publisher=The British Museum |access-date=20 December 2017 }}</ref> Sa tungkuling pangrelihiyon, ang Paraon ang nagsasagawa ng mga seremonya at humihirang ng mga lugar na pagtatayuan ng mga templong pangrelihiyon. Ang Paraon ang responsable sa pagpapanatili ng [[Maat]] o kaayusan ng [[uniberso]], balansa at hustisya at kabilang dito ang pakikidigma laban sa mga kaaway na bansa upang mag-aambag sa Maat gaya ng pagkakamit ng mga mapagkukunan.<ref>{{cite web |url=https://www.worldhistory.org/pharaoh/ |title=Pharaoh - World History Encyclopedia |last=Mark |first=Joshua |date=2 September 2009 |website=[[World History Encyclopedia]] |access-date=20 December 2017 }}</ref>
Sa maagang mga panahon bago ang pag-iisa ng [[Itaas at Ibabang Ehipto]], ang [[Deshret]] o "Pulang Korona" ang representasyon ng [[Ibabang Ehipto]]<ref>{{Cite book |last1=Hagen |first1=Rose-Marie |url=https://books.google.com/books?id=ORVIAQAAIAAJ&q=red+crown |title=Egypt Art |last2=Hagen |first2=Rainer |date=2007 |publisher=New Holland Publishers Pty, Limited |isbn=978-3-8228-5458-7 |language=en}}</ref> samantalang ang [[Hedjet]] o "Puting Korona" ay isinusuo ng mga hari ng [[Itaas ng Ehipto]].<ref>{{Cite web |title=The royal crowns of Egypt |url=https://www.ees.ac.uk/the-royal-crowns-of-egypt |access-date=2022-05-02 |website=Egypt Exploration Society |language=en}}</ref> Pagkatapos ng pag-iisa ng parehong kaharian sa isang Ehipto, ang [[Pschent]] ang kombinasyon ng parehong pula at puting korona na opisyal na korona ng mga haring Ehipsiyo.<ref>{{Cite book |last=Gaskell |first=G. |url=https://books.google.com/books?id=PR24CwAAQBAJ&dq=pschent+crown&pg=PA189 |title=A Dictionary of the Sacred Language of All Scriptures and Myths (Routledge Revivals) |date=2016-03-10 |publisher=Routledge |isbn=978-1-317-58942-6 |language=en}}</ref> Sa paglipas ng mga panahon, ang mga takip sa ulo ay ipinakilala ng iba't ibang mga dinastiya gaya ng [[Khat (apparel)|Khat]], [[Nemes]], [[Atef]], [[Hemhem crown]], and [[Khepresh]].
Ang salitang Paraon ay hinango sa [[Wikang Ehipsiyo]] na ''{{lang|egy-Latn|[[wikt:pr ꜥꜣ|pr ꜥꜣ]]}}'', *{{ipa|/ˌpaɾuwˈʕaʀ/}} "dakilang bahay" na isinulat ng dalawang [[Egyptian biliteral signs|biliteral hieroglyph]] ''{{lang|egy-Latn|[[pr (hieroglyph)|pr]]}}'' "bahay" ''{{lang|egy-Latn|ꜥꜣ}}'' "column" na nangangahuolugang dakila o mataas. Ito ay ginamit lamang sa mas malaking mga parirala gaya ng ''[[wikt:smr#Etymology 1|smr]] pr-ꜥꜣ'' "Kortesano ng Mataas na Bahay" na spesipikong tumtukoy sa mga gusali ng hukuman o palasyo.<ref>A. Gardiner, ''Ancient Egyptian Grammar'' (3rd edn, 1957), 71–76.</ref> Mula sa [[Ikalabingdalawang dinastiya ng Ehipto]], ang salitang ito ay lumitaw sa isang pormula ng kahilingan na "Dakilang Bahay, Naway ito ay maging Buhay, Masagana at magkaroon ng Magandang Kalusugan ngunit ito ay tumutukoy lamang sa palasyo ng hari at hindi sa tao. Noong panahon ng [[Bagong Kaharian ng Ehipto]], ang pamagat na Paraon ay naging pamagat ng hari. Ang kauna-unahang instansiya kung saan ang ''pr ꜥꜣ'' ay spesipikong tumukoy sa pinuno ay sa isang liham kay [[Akhenaten]] (naghari 1353–1336 BCE) na "para sa Dakilang Bahay, L, W, H, at ang Panginoon".<ref>''Hieratic Papyrus from Kahun and Gurob'', F. LL. Griffith, 38, 17.</ref><ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/cu31924086199514|title=Illahun, Kahun and Gurob : 1889-1890|last1=Petrie|first1=W. M. (William Matthew Flinders)|last2=Sayce|first2=A. H. (Archibald Henry)|last3=Griffith|first3=F. Ll (Francis Llewellyn)|date=1891|publisher=London : D. Nutt|others=Cornell University Library|pages=[https://archive.org/details/cu31924086199514/page/n65 50]}}</ref> Gayunpaman, may posibilidad na ang pamagat na ''pr ꜥꜣ'' ay nilapat rin kay [[Thutmose III]] (c. 1479–1425 BCE) batay sa kung ang inskripsiyon sa [[Templo ng Armant]] ay makukumpirmang tumutukohhy sa hari.<ref>[[iarchive:EXCMEM43 1/page/n2|Robert Mond and O.H. Meyers. ''Temples of Armant, a Preliminary Survey: The Text,'' The Egypt Exploration Society, London, 1940]], 160.</ref>
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{English|Pharaoh}}
{{Pharaohs}}
[[Kategorya:Paraon]]
{{agham-stub}}
s68782xmvgmwjkzmsm6qzfe56en4shy
1961055
1961053
2022-08-07T00:56:42Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox former monarchy
| royal_title = Paraon
| realm = [[Sinaunang Ehipto]]
| coatofarms = Double crown.svg
| coatofarmssize = 130px
| coatofarmscaption = Ang [[Pschent]] ay nagsama ng [[Deshret]] ng [[Ibabang Ehipto]] at [[Hedget]] ng [[Itaas na Ehipto]].
| image = Pharaoh.svg
| caption = Larawan ng isang Paraon na may suot na nemes sa ulo, pekeng [[balbas]] at [[shendyt]] (kilt)<br />(pagkatapos ni [[Djoser]] ng [[Ikatlong dinastiya ng Ehipto]]
| first_monarch = Haring [[Narmer]] o Haring [[Menes]] (ayon sa tradisyon)
<br /><small>(Ang unang gamit ng pamagat ng Paraon para sa isang hari ng Ehipto ay kay [[Merneptah]])</small>
| last_monarch = {{plainlist|
*[[Nectanebo II]]<br /><small>(huling katutubo)</small><ref name="Clayton 217">[[#Cla95|Clayton 1995]], p. 217. "Although paying lip-service to the old ideas and religion, in varying degrees, pharaonic Egypt had in effect died with the last native pharaoh, Nectanebo II in 343 BC"</ref>
*[[Caesarion]]<br /><small>(huling aktuwal)</small>
*[[Maximinus II|Maximinus Daia]]<br /><small>(last to be referred to as pharaoh)</small>}}<ref name=":1">{{Cite book|title=Handbuch der ägyptischen Königsnamen|last=von Beckerath|first=Jürgen|publisher=Verlag Philipp von Zabern|year=1999|isbn=978-3422008328|pages=266–267}}</ref>
| style = [[Horus]], [[Nebty]]
| residence = *[[Thinis]]: (3150 BCE – 2686 BCE) – [[Dinastiyang I]] at [[Dinastiyang II]]
* [[Memphis, Egypt|Memphis]]: (2686 BCE– 2160 BCE) – [[Dinastiyang III]] hanggang [[Dinastiyang VIII]]
* [[Heracleopolis Magna]]: (2160 BCE – 2040 BCE) – [[Dinastiyang IX]] at [[Dinastiyang X]]
* [[Thebes, Ehipto]]: (2135 BCE – 1985 BCE) – [[Dinastiyang XI]]
* [[Itjtawy]]: (1985 BCE – c.1700 BCE) – [[Dinastiyang XII]] at [[Dinastiyang XIII]]
* [[Avaris]]: (1725 BCE – 1550 BCE) – [[Dinastiyang XIV]] at [[Dinastiyang XV]] ([[Hyksos]])
* [[Thebes, Egypt|Thebes]]: (c.1700 BCE – c. 1353 BCE) – [[Dinastiyang XVI]] hanggang [[Dinastiyang XVIII]] bago ang [[Akhenaten]]
* [[Amarna|Akhetaten]]: (c. 1353 BCE – c. 1332 BCE) – [[Akhenaten]] ng [[Dinastiyang XVIII]]
* [[Thebes, Ehipto]]: (c. 1332 BCE – 1279 BCE) – [[Dinastiyang XVIII]] at [[Dinastiyag XIX]] hanggang kay [[Seti I]]
* [[Pi-Ramesses]]: (1279 BCE – 1078 BCE) – [[Dinasityang XIX]] mula kay [[Ramesses II]] at [[Dinastiyang XX]]
* [[Tanis]]: (1078 BCE – 945 BCE) – [[Dinastiyang XXI]]
* [[Bubastis]]/Tanis: (945 BCE – 715 BCE) – [[Dinastiyang XXII]]
* [[Leontopolis]]/Thebes: (818 BCE – 715 BCE) – [[Dinastiyang XXIII]]
* [[Sais]]: (725 BCE – 715 BCE) – [[Dinastiyang XXIV]]
* [[Memphis, Egypt|Memphis]] (715 BCE – 664 BCE) – [[Dinastiyang XXV]]. Ang mga pinunog [[Kaharian ng Kush|Kushite]] ay nakabase sa [[Napata]], [[Sudan]] ngunit namuno sa Ehipsto mula sa Memphis)
* [[Sais]]: (664 BC – 525 BC) – [[Dinastiyang XXVI]]
* [[Memphis, Egypt|Memphis]]: (525 BC – 404 BCE) – [[Dinastiyang XXVII]]. Unang [[satrapiya]] ng Sinaunang Ehipto sa ilalim ng [[Imperyong Akemenida]]
* [[Sais]]: (404 BCE – 399 BCE) – [[Dinastiyang XXVIII]]
* [[Mendes]]: (399 BCE – 380 BCE) – [[Dinastiyang XXIX]]
* [[Sebennytos]]: (380 BCE – 343 BCE) – [[Dinastiyang XXX]]
* [[Memphis, Egypt|Memphis]]: (343 BCE – 332 BCE) – [[Dinastiyang XXXI]](ikalawang satrapiya ng Ehipto]] sa ilalim ng [[Imperyong Akemenida]])
* [[Alehandriya]]: (332 BCE – 641 CE) – panahong Greko-Romano
| appointer = [[Diyos]]
| began = {{circa|3150}} BCE
| ended = {{plainlist|
*343 BCE<br /><small>(huling katutubong paraon)</small><ref name="Clayton 217"/>
*30 BCE<br /><small>(huling Griyegong paraon)</small>
*314 CE<br /><small>(huling [[Emperador Romano]] na tinawag na paraon)</small><ref name=":1" />}}
| pretender =
}}
{{Hiero|pr-ˤ3<br />"Great house"|<hiero>O1:O29</hiero>|align=right|era=egypt}}
{{Hiero|nswt-bjt<br />"King of Upper <br />and Lower Egypt"|<hiero>sw:t L2:t</hiero><br /><br /><hiero>A43 A45</hiero><br /><br /><hiero>S1:t S3:t</hiero><br /><br /><hiero>S2 S4</hiero><br /><br /><hiero>S5</hiero>|align=right|era=egypt}}
Ang '''Paraon''' (Ingles: '''Pharaoh''') ({{IPAc-en|ˈ|f|ɛər|oʊ}}, {{IPAc-en|USalso|ˈ|f|eɪ|.|r|oʊ}};<ref>{{citation|last=Wells|first=John C.|year=2008|title=Longman Pronunciation Dictionary|edition=3rd|publisher=Longman|isbn=9781405881180}}</ref> [[Wikang Ehipsiyo]]: ''[[wikt:pr ꜥꜣ|pr ꜥꜣ]]'';{{refn|group="note"|Likely pronounced ''parūwʾar'' in [[Old Egyptian]] (c. 2500 BCE) and [[Middle Egyptian]] (c. 1700 BCE), and ''pərəʾaʿ'' or ''pərəʾōʿ'' in [[Late Egyptian]] (c. 800 BCE)}} {{lang-cop|{{coptic|ⲡⲣ̅ⲣⲟ}}|Pǝrro}}; [[Biblical Hebrew]]: {{Script/Hebr|פַּרְעֹה}} ''Părʿō'') ay pamagat na ginammit sa mga hari o monarko ng [[Sinaunang Ehipto]] mula sa [[Unang dinastiya ng Ehipto]] (c. 3150 BCE) hanggang sa pagsunggab sa teritoryo ng Sinaunang Ehipto ng [[Imperyong Romano]].<ref>Clayton, Peter A. Chronicle of the Pharaohs the Reign-by-reign Record of the Rulers and Dynasties of Ancient Egypt. London: Thames & Hudson, 2012. Print.</ref> Ang katagang Paraon ay simulang ginamit lamang noong pamumuno ni [[Merneptah]], c. 1210 BCE noong [[Ikalabingsiyam na dinastiya ng Ehipto]] at ang pamagat na Hari ay ginamit sa gitna ng [[Ikalabingwalong dinastiya ng Ehipto]]. Sa mas naunang mga dinastiya ng Sinaunang Ehipto, tatlong pamagat ang ginamit ng mga pinuno nito: ang [[Horus]], [[Sedge at Bubuyog]]([[wikt:nswt-bjtj|''nswt-bjtj'']]), at Ang Dalawang Babae o Nebty ([[wikt:nbtj|''nbtj'']]) name.<ref>{{Cite book |last=Wilkinson |first=Toby A. H. |url=https://books.google.com/books?id=lGGFAgAAQBAJ&dq=In+the+early+dynasties,+ancient+Egyptian+kings+used+to+have+up+to+three+titles:+the+Horus,+the+Sedge+and+Bee&pg=PA171 |title=Early Dynastic Egypt |date=2002-09-11 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-66420-7 |language=en}}</ref>Ang Ginintuang Horus gayudin ang mga pamagat na nomen at prenomen ay kalaunang idinagdag.<ref>{{Cite book |last=Bierbrier |first=Morris L. |url=https://books.google.com/books?id=Wp9u7bmexz8C&dq=The+Golden+Horus+as+well+as+the+nomen+and+prenomen+titles+were+added+later.&pg=PA242 |title=Historical Dictionary of Ancient Egypt |date=2008-08-14 |publisher=Scarecrow Press |isbn=978-0-8108-6250-0 |language=en}}</ref>
Sa lipunan ng Sinaunang Ehipto, ang [[Sinaunang relihiyong Ehipsiyo]] ay sentral sa pang-araw araw na pamumuhay ng mga mamamayan nito. Ang isa sa mga tungkulin ng Paraon ay bilang isang tagapamagitan sa pagitan ng mga [[Diyos]] at mga tao at kaya ang mga Paraon ay may tungkulin [[sibil]] at pamamahala ng [[relihiyon]]. Ang Paraon ang may ari ng lahat ng lupain ng Sinaunang Ehipto, nagpasa ng mga batas, nagbuwis at nagtanggol sa mga mananakop na bansa bilang punong komandante ng [[hukbo]].<ref>{{cite web |url=http://www.ancientegypt.co.uk/pharaoh/home.html |title=Pharaoh |author=<!--Not stated--> |date=1999 |website=AncientEgypt.co.uk |publisher=The British Museum |access-date=20 December 2017 }}</ref> Sa tungkuling pangrelihiyon, ang Paraon ang nagsasagawa ng mga seremonya at humihirang ng mga lugar na pagtatayuan ng mga templong pangrelihiyon. Ang Paraon ang responsable sa pagpapanatili ng [[Maat]] o kaayusan ng [[uniberso]], balansa at hustisya at kabilang dito ang pakikidigma laban sa mga kaaway na bansa upang mag-aambag sa Maat gaya ng pagkakamit ng mga mapagkukunan.<ref>{{cite web |url=https://www.worldhistory.org/pharaoh/ |title=Pharaoh - World History Encyclopedia |last=Mark |first=Joshua |date=2 September 2009 |website=[[World History Encyclopedia]] |access-date=20 December 2017 }}</ref>
Sa maagang mga panahon bago ang pag-iisa ng [[Itaas at Ibabang Ehipto]], ang [[Deshret]] o "Pulang Korona" ang representasyon ng [[Ibabang Ehipto]]<ref>{{Cite book |last1=Hagen |first1=Rose-Marie |url=https://books.google.com/books?id=ORVIAQAAIAAJ&q=red+crown |title=Egypt Art |last2=Hagen |first2=Rainer |date=2007 |publisher=New Holland Publishers Pty, Limited |isbn=978-3-8228-5458-7 |language=en}}</ref> samantalang ang [[Hedjet]] o "Puting Korona" ay isinusuo ng mga hari ng [[Itaas ng Ehipto]].<ref>{{Cite web |title=The royal crowns of Egypt |url=https://www.ees.ac.uk/the-royal-crowns-of-egypt |access-date=2022-05-02 |website=Egypt Exploration Society |language=en}}</ref> Pagkatapos ng pag-iisa ng parehong kaharian sa isang Ehipto, ang [[Pschent]] ang kombinasyon ng parehong pula at puting korona na opisyal na korona ng mga haring Ehipsiyo.<ref>{{Cite book |last=Gaskell |first=G. |url=https://books.google.com/books?id=PR24CwAAQBAJ&dq=pschent+crown&pg=PA189 |title=A Dictionary of the Sacred Language of All Scriptures and Myths (Routledge Revivals) |date=2016-03-10 |publisher=Routledge |isbn=978-1-317-58942-6 |language=en}}</ref> Sa paglipas ng mga panahon, ang mga takip sa ulo ay ipinakilala ng iba't ibang mga dinastiya gaya ng [[Khat (apparel)|Khat]], [[Nemes]], [[Atef]], [[Hemhem crown]], and [[Khepresh]].
Ang salitang Paraon ay hinango sa [[Wikang Ehipsiyo]] na ''{{lang|egy-Latn|[[wikt:pr ꜥꜣ|pr ꜥꜣ]]}}'', *{{ipa|/ˌpaɾuwˈʕaʀ/}} "dakilang bahay" na isinulat ng dalawang [[Egyptian biliteral signs|biliteral hieroglyph]] ''{{lang|egy-Latn|[[pr (hieroglyph)|pr]]}}'' "bahay" ''{{lang|egy-Latn|ꜥꜣ}}'' "column" na nangangahuolugang dakila o mataas. Ito ay ginamit lamang sa mas malaking mga parirala gaya ng ''[[wikt:smr#Etymology 1|smr]] pr-ꜥꜣ'' "Kortesano ng Mataas na Bahay" na spesipikong tumtukoy sa mga gusali ng hukuman o palasyo.<ref>A. Gardiner, ''Ancient Egyptian Grammar'' (3rd edn, 1957), 71–76.</ref> Mula sa [[Ikalabingdalawang dinastiya ng Ehipto]], ang salitang ito ay lumitaw sa isang pormula ng kahilingan na "Dakilang Bahay, Naway ito ay maging Buhay, Masagana at magkaroon ng Magandang Kalusugan ngunit ito ay tumutukoy lamang sa palasyo ng hari at hindi sa tao. Noong panahon ng [[Bagong Kaharian ng Ehipto]], ang pamagat na Paraon ay naging pamagat ng hari. Ang kauna-unahang instansiya kung saan ang ''pr ꜥꜣ'' ay spesipikong tumukoy sa pinuno ay sa isang liham kay [[Akhenaten]] (naghari 1353–1336 BCE) na "para sa Dakilang Bahay, L, W, H, at ang Panginoon".<ref>''Hieratic Papyrus from Kahun and Gurob'', F. LL. Griffith, 38, 17.</ref><ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/cu31924086199514|title=Illahun, Kahun and Gurob : 1889-1890|last1=Petrie|first1=W. M. (William Matthew Flinders)|last2=Sayce|first2=A. H. (Archibald Henry)|last3=Griffith|first3=F. Ll (Francis Llewellyn)|date=1891|publisher=London : D. Nutt|others=Cornell University Library|pages=[https://archive.org/details/cu31924086199514/page/n65 50]}}</ref> Gayunpaman, may posibilidad na ang pamagat na ''pr ꜥꜣ'' ay nilapat rin kay [[Thutmose III]] (c. 1479–1425 BCE) batay sa kung ang inskripsiyon sa [[Templo ng Armant]] ay makukumpirmang tumutukohhy sa hari.<ref>[[iarchive:EXCMEM43 1/page/n2|Robert Mond and O.H. Meyers. ''Temples of Armant, a Preliminary Survey: The Text,'' The Egypt Exploration Society, London, 1940]], 160.</ref>
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{English|Pharaoh}}
{{Pharaohs}}
[[Kategorya:Paraon]]
{{agham-stub}}
dicv1k6qlsgfx4xhdo1bdxnnw7wfvnj
Padron:Tracking category
10
42933
1961223
1729333
2022-08-07T11:19:41Z
GinawaSaHapon
102500
Sinalin ang mga kategorya. Sinalin ang mga mensahe.
wikitext
text/x-wiki
{{Cmbox
| type = notice
| image = [[File:Category.svg|80px|alt=|link=]]
| text =<div style="text-align: left; font-size: larger; font-weight: bold; width: 87%; margin: 0px auto 0px 0px">Isa itong [[:Kategorya:Kategoryang pantuton|kategoryang pantuton]]</div>''Ginagamit ito para gumawa at mag-maintain ng mga listahan ng mga pahina—para sa mga listahan mismo at ang gamit nila sa maintenance ng artikulo at kategorya. Hindi sila bahagi ng '''[[:en:Wikipedia:Categorization|pagkakategorya ng ensiklopedya]]'''.''{{#if:{{{text|}}}|<br />{{{text|}}}}}__HIDDENCAT__
{{Collapse top|b-color=transparent|bg=transparent|left=yes|Karagdagang impormasyon:|border2=transparent|bg2=transparent|width=95%}}
* '''[[:en:Wikipedia:Categorization#Hiding categories|Nakatago]]''' ang kategoryang ito sa mga [[:Kategorya:Mga nakatagong kategorya|miyembrong pahina]] nito—maliban lang kung nakatakda ang [[Special:Preferences|pagsasaayos ng user]] nito.
* Ginagamit ang mga kategoryang ito para itunton, gumawa, at magsaayos ng mga listahan ng mga pahinang nangangailangan ng "atensyon ''nang maramihan''" (halimbawa, mga pahinang gumagamit ng deprecated na syntax), o yung mga kailangang i-edit ng sinumang may kakayahang gawin ito agad.
* Pinagsasama-sama rin ng mga kategoryang ito ang mga miyembro ng maraming listahan o subkategorya upang makagawa ng isang mas malaki at maayos na listahan (''nakadepende sa klasipikasyon'').
{{Collapse bottom}}}}
{{#ifeq:{{{container}}}|yes|{{Cmbox
| type = notice
| text = Isa itong '''[[:Kategorya:Kategoryang container|kategoryang container]]'''. Dahil sa saklaw nito, dapat naglalaman ''lang'' ito ng mga '''[[:en:Wikipedia:Categorization#Subcategorization|subkategorya]]'''. <includeonly>{{Category other|[[Kategorya:Kategoryang container]]}}</includeonly>}}{{#if:{{{1|}}}|<p>{{{1}}}</p>|}}
}}<includeonly>{{Single namespace|category|{{#ifeq:{{{category|}}}|no||{{{category|[[Kategorya:Kategoryang pantunton]]}}}}}}}</includeonly><noinclude>
{{Documentation}}
</noinclude>
7v8yya69ghs0ym2v6l6qchio1d79r4z
Asirya
0
50124
1961149
1958350
2022-08-07T06:25:54Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox former country
| conventional_long_name = Asirya
| common_name = Asirya
| image_flag = Ashur symbol Nimrud.png
| flag_border = no
| flag_size = 150px
| flag_type = Simbolo ng Diyos na si [[Ashur]] na pambansang [[Diyos]] ng mga Asiryo
| year_start = {{circa}} 2025 BCE{{efn|This date refers to when [[Assur]] became an independent city-state, i.e. the beginning of the [[Old Assyrian period]]. The Old Assyrian period was preceded by the [[Early Assyrian period]] but Assur was not independent during this time and distinct Assyrian cultural and religious practices had not yet fully formed.{{Sfn|Düring|2020|p=39}}{{Sfn|Lambert|1983|pp=82–85}}{{Sfn|Roux|1992|p=187}}}}
| year_end = 609 BCE{{efn|This date refers to the end of the [[Neo-Assyrian Empire]], when Assyria ceased to be a state. It omits the later [[Post-imperial Assyria|post-imperial period]] when there was no longer an independent Assyrian kingdom.}}
| p1 = Ikatlong Dinastiya ng Ur
| s1 = Imperyong Neo-Babilonya
| s2 = Imperyong Medes
| image_map = File:Assyrie general.PNG
| image_map_caption = Mapa ng looban (pula) at sakop noong ika-7 siglo BCE (kahel)
| capital = [[Assur]]<br><small>({{circa}} 2025–1233 BCE)</small><br>{{nowrap|[[Kar-Tukulti-Ninurta]]}}<br><small>({{circa}} 1233–1207 BC)</small><br>[[Assur]]<br><small>({{circa}} 1207–879 BCE)</small><br />[[Nimrud]]<br /><small>(879–706 BC)</small><br />[[Dur-Sharrukin]]<br /><small>(706–705 BCE)</small><br />[[Nineveh]]<br /><small>(705–612 BC)</small><br />[[Harran]]<br /><small>(612–609 BC)</small>
| official_languages = {{plainlist|
* [[Akkadian language|Akkadian]]
* [[Sumerian language|Sumerian]]
* [[Aramaic]]}}
| religion = [[Sinaunang relihiyong Mesopotamiyo]]
| government_type = [[Monarkiya]]
| title_leader = [[List of Assyrian kings|Mga hari]] <!--Only a selection of notable kings; more notable kings for each period are in their respective articles. More should not be added here on account of taking up space-->
| year_leader1 = {{circa}} 2025 BCE
| leader1 = [[Puzur-Ashur I]] (first) <!-- Regarded as the first king of the independent Assur city-state in the Old Assyrian period; earlier kings in the king list are not historically verified (and Assur was not independent prior to 2025 BC) so they should not be here -->
| year_leader2 = {{circa}} 1974–1935 BCE
| leader2 = [[Erishum I]] <!--First ruler with length of reign in the Assyrian King List, created the eponym system, iniated the famous Old Assyrian trading network-->
| year_leader3 = {{circa}} 1808–1776 BCE
| leader3 = [[Shamshi-Adad I]] <!--Foreign Amorite conqueror, created the Kingdom of Upper Mesopotamia-->
| year_leader4 = {{circa}} 1700–1691 BCE
| leader4 = [[Bel-bani]] <!--Founded the long-lived Adaside dynasty-->
| year_leader5 = {{circa}} 1363–1328 BCE
| leader5 = [[Ashur-uballit I]] <!--Began the Middle Assyrian period; transformed Assyria into a larger territorial state-->
| year_leader6 = {{circa}} 1243–1207 BCE
| leader6 = [[Tukulti-Ninurta I]] <!--Wide-ranging warrior-king-->
| year_leader7 = 1114–1076 BCE
| leader7 = [[Tiglath-Pileser I]] <!--Wide-ranging warrior-king-->
| year_leader8 = 883–859 BCE
| leader8 = [[Ashurnasirpal II]] <!--Chiefly responsible for the conquests of the early Neo-Assyrian Empire; moved the capital to Nimrud-->
| year_leader9 = 745–727 BCE
| leader9 = [[Tiglath-Pileser III]] <!--Made Assyria the unopposed power in the Near East-->
| year_leader10 = 705–681 BCE
| leader10 = [[Sennacherib]] <!--Most famous Assyrian king; moved the capital to Nineveh-->
| year_leader11 = 681–669 BCE
| leader11 = [[Esarhaddon]] <!-- Brought Assyria to its greatest extent -->
| year_leader12 = 669–631 BCE
| leader12 = [[Ashurbanipal]] <!--Last great Assyrian king; collected the famous Library of Ashurbanipal -->
| year_leader13 = 612–609 BCE
| leader13 = [[Ashur-uballit II]] (huling pinuno)
| era = [[Panahong Bronse]] hanggang [[Panahong Bakal]]
| event_pre = Pundayo ng [[Assur]]
| date_pre = {{circa}} 2600 BCE
| event_start = Ang Assur ay naging independiyenteng siyudad-estado
| event1 = [[Panahon ng Lumang Asirya]]
| date_event1 = {{circa}} 2025–1364 BCE
| event2 = [[Panahon ng Gitnang Asirya]]
| date_event2 = {{circa}} 1363–912 BCE
| event3 = Panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]]
| date_event3 = 911–609 BCE
| event_end = Pananakop ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Imperyong Medes]]
| event_post = Paglusob at pagwasak ng Assur ng [[Imperyong Sasania]]
| date_post = {{circa}} 240 CE
}}
{{Mesopotamia}}
Ang '''Asirya''' ay isang pangunahing Mesopotamyanong Silangang Semitiko na nagsasalita na kaharian at imperyo ng [[sinaunang Malapit na Silangan]], umiral bilang isang malayang estado mula siguro sa kasing aga ng ika-25 na siglo BCE, hanggang pagbagsak nito sa pagitan ng 612 BK at 599 BK, na nagtaguyod sa kalagitnaan hanggang Maagang [[Panahon ng Tansong Pula]] hanggang sa huling [[Panahon ng Bakal]].
Ang mga Asiryo ay ang mga taong namuhay sa hilagang bahagi ng kasalukuyang Irak noong mula mga 2900 BCE magpahanggang 600 BK. Nanirahan sila sa mataas na pook sa may [[Ilog ng Tigris]]. Kabilang sa kanilang pangunahing mga lungsod ng [[Assur]] at [[Nineveh]]. Nagkaroon sila ng Imperyong umaabot mula Ehipto hanggang Golpo ng Persa.<ref name=WWT>{{cite-WWT|''Who were the Assyrians?''}}</ref>
Noong Gitnang Panahon ng Tanso, ang '''Asirya''' ay isang rehiyon sa Ilog ng [[Tigris]] na ipinangalan sa unang kabisera nito, ang sinaunang lungsod ng [[Assur]] ([[Wikang Akkadiano|Akkadiano]]: {{lang|akk|Aššur}}; [[Wikang Hebrew|Hebrew]]: {{lang|he|אַשּׁוּר}} ''{{lang|he-Latn|Ar}}'', [[Wikang Arameo|Arameo]]: ''{{lang|arc-Latn|Aṯr}}''). Di-naglaon, bilang isang nasyon at imperyo na namahala sa buong [[Fertile Crescent|Matabang Kresyente]], [[Ehipto]], at malaking bahagi ng [[Anatolia]], tumutukoy ang katawagang "mismong Asiria" sa hilagang hati ng [[Mesopotamya]] (ang timog na hati ay ang [[Babilonya]] na ang [[Nineveh]] ang kabisera).
Nasa ilalim ng kapangyarihan ng mga haring Asirio ang isang malaking kaharian sa tatlong magkakaibang bahagi ng kasaysayan. Tinatawag ang mga ito na panahon o kahariang '''Matanda''' (ika-20 hanggang ika-15 dantaon BCE), '''Gitna''' (ika-15 hanggang ika-10 dantaon BCE), at '''[[Imperyong Neo-Asirio|Neo-Asirio]]''' (911-612 BCE), kung saan ang pinakahuli ang pinakatanyag at may maraming naidokumento.
== Mga gusali ==
Yari sa mga tisang ibinilad sa araw ang kanilang mga gusali. Ngunit gumamit sila ng mga pundasyong bato para sa mga templo at mga palasyo, at nilagyan ng mga mabusisi o detalyadong mga ukit ang mga pader.<ref name=WWT/>
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{stub|Kasaysayan}}
{{Ancient Mesopotamia}}
[[Kategorya:Mesopotamia]]
[[Kaurian:Mga tauhan sa Bibliya]]
[[Kaurian:Kasaysayan]]
[[Kategorya:Iraq]]
a3gbpmoq1h6h4cki5h3t05s9ouygvb4
1961150
1961149
2022-08-07T06:45:20Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox former country
| conventional_long_name = Asirya
| common_name = Asirya
| image_flag = Ashur symbol Nimrud.png
| flag_border = no
| flag_size = 150px
| flag_type = Simbolo ng Diyos na si [[Ashur]] na pambansang [[Diyos]] ng mga Asiryo
| year_start = {{circa}} 2025 BCE{{efn|This date refers to when [[Assur]] became an independent city-state, i.e. the beginning of the [[Old Assyrian period]]. The Old Assyrian period was preceded by the [[Early Assyrian period]] but Assur was not independent during this time and distinct Assyrian cultural and religious practices had not yet fully formed.{{Sfn|Düring|2020|p=39}}{{Sfn|Lambert|1983|pp=82–85}}{{Sfn|Roux|1992|p=187}}}}
| year_end = 609 BCE{{efn|This date refers to the end of the [[Neo-Assyrian Empire]], when Assyria ceased to be a state. It omits the later [[Post-imperial Assyria|post-imperial period]] when there was no longer an independent Assyrian kingdom.}}
| p1 = Ikatlong Dinastiya ng Ur
| s1 = Imperyong Neo-Babilonya
| s2 = Imperyong Medes
| image_map = File:Assyrie general.PNG
| image_map_caption = Mapa ng looban (pula) at sakop noong ika-7 siglo BCE (kahel)
| capital = [[Assur]]<br><small>({{circa}} 2025–1233 BCE)</small><br>{{nowrap|[[Kar-Tukulti-Ninurta]]}}<br><small>({{circa}} 1233–1207 BC)</small><br>[[Assur]]<br><small>({{circa}} 1207–879 BCE)</small><br />[[Nimrud]]<br /><small>(879–706 BC)</small><br />[[Dur-Sharrukin]]<br /><small>(706–705 BCE)</small><br />[[Nineveh]]<br /><small>(705–612 BC)</small><br />[[Harran]]<br /><small>(612–609 BC)</small>
| official_languages = {{plainlist|
* [[Akkadian language|Akkadian]]
* [[Sumerian language|Sumerian]]
* [[Aramaic]]}}
| religion = [[Sinaunang relihiyong Mesopotamiyo]]
| government_type = [[Monarkiya]]
| title_leader = [[List of Assyrian kings|Mga hari]] <!--Only a selection of notable kings; more notable kings for each period are in their respective articles. More should not be added here on account of taking up space-->
| year_leader1 = {{circa}} 2025 BCE
| leader1 = [[Puzur-Ashur I]] (first) <!-- Regarded as the first king of the independent Assur city-state in the Old Assyrian period; earlier kings in the king list are not historically verified (and Assur was not independent prior to 2025 BC) so they should not be here -->
| year_leader2 = {{circa}} 1974–1935 BCE
| leader2 = [[Erishum I]] <!--First ruler with length of reign in the Assyrian King List, created the eponym system, iniated the famous Old Assyrian trading network-->
| year_leader3 = {{circa}} 1808–1776 BCE
| leader3 = [[Shamshi-Adad I]] <!--Foreign Amorite conqueror, created the Kingdom of Upper Mesopotamia-->
| year_leader4 = {{circa}} 1700–1691 BCE
| leader4 = [[Bel-bani]] <!--Founded the long-lived Adaside dynasty-->
| year_leader5 = {{circa}} 1363–1328 BCE
| leader5 = [[Ashur-uballit I]] <!--Began the Middle Assyrian period; transformed Assyria into a larger territorial state-->
| year_leader6 = {{circa}} 1243–1207 BCE
| leader6 = [[Tukulti-Ninurta I]] <!--Wide-ranging warrior-king-->
| year_leader7 = 1114–1076 BCE
| leader7 = [[Tiglath-Pileser I]] <!--Wide-ranging warrior-king-->
| year_leader8 = 883–859 BCE
| leader8 = [[Ashurnasirpal II]] <!--Chiefly responsible for the conquests of the early Neo-Assyrian Empire; moved the capital to Nimrud-->
| year_leader9 = 745–727 BCE
| leader9 = [[Tiglath-Pileser III]] <!--Made Assyria the unopposed power in the Near East-->
| year_leader10 = 705–681 BCE
| leader10 = [[Sennacherib]] <!--Most famous Assyrian king; moved the capital to Nineveh-->
| year_leader11 = 681–669 BCE
| leader11 = [[Esarhaddon]] <!-- Brought Assyria to its greatest extent -->
| year_leader12 = 669–631 BCE
| leader12 = [[Ashurbanipal]] <!--Last great Assyrian king; collected the famous Library of Ashurbanipal -->
| year_leader13 = 612–609 BCE
| leader13 = [[Ashur-uballit II]] (huling pinuno)
| era = [[Panahong Bronse]] hanggang [[Panahong Bakal]]
| event_pre = Pundayo ng [[Assur]]
| date_pre = {{circa}} 2600 BCE
| event_start = Ang Assur ay naging independiyenteng siyudad-estado
| event1 = [[Panahon ng Lumang Asirya]]
| date_event1 = {{circa}} 2025–1364 BCE
| event2 = [[Panahon ng Gitnang Asirya]]
| date_event2 = {{circa}} 1363–912 BCE
| event3 = Panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]]
| date_event3 = 911–609 BCE
| event_end = Pananakop ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Imperyong Medes]]
| event_post = Paglusob at pagwasak ng Assur ng [[Imperyong Sasania]]
| date_post = {{circa}} 240 CE
}}
{{Mesopotamia}}
Ang '''Asirya''' (Ingles: '''Assyria''') ([[Kuneipormang Neo-Asiryo]]: [[File:Inscription mat Assur-ki for Assyria in the Rassam cylinder, 1st column, line 5.jpg|75px]], <small>romanisado:</small> ''māt Aššur''; {{lang-syc|ܐܬܘܪ|ʾāthor}}) ay isang pangunahing sinaunang [[kabihasnan]] sa [[Mesopotamiya]] na umiral bilang isang [[lungsod-estado]] mula ika-21 siglo BCE hanggang ika-14 siglo BCE<!-- Modern Assyriologists do not consider Assyria to have been a territorial state before the Middle Assyrian Empire. Shamshi-Adad's brief empire in the 19th century BC is not regarded to have been "Assyrian", as he was an Amorite conqueror. --> at isang [[estadong teritoryal]] na kalaunang naging isang [[imperyo]] mula ika-14 siglo BCE hanggang ika-7 siglo BCE. Ang Asirya ay umiral mula maagang [[Panahong Bronse]] hanggang sa huling [[Panahong Bakal]]. Ito ay nahahati mga yugtong: [[Panahong Maagang Asirya]]({{Circa}} 2600–2025 BCE), [[Panahong Lumang Asirya]] ({{Circa}} 2025–1364 BCE), [[Imperyong Gitnang Asirya]] ({{Circa}} 1363–912 BCE), [[Imperyong Neo-Asirya]] (911–609 BCE) at [[Panahon pagkatapos ng imperyal ng Asirya]] (609 BCE–{{circa}} 240 CE) batay sa mga pangyayaring politikal at unti-unting pagbabago ng [[Wikang Asiryo]].{{sfn|Frahm|2017a|p=5}}{{sfn|Hauser|2017|p=229}} Ang [[Assur]] na unang kabisera ng Asirya ay itinatag noong {{Circa}} 2600 BCE ngunit walang ebidensiya na ito ay independiyente hanggang sa pagguho ng [[Ikatlong Dinastiya ng Ur]] noong ika-21 siglo BCE{{Sfn|Roux|1992|p=187}} nang magsimulang maumuno si [[Puzur-Ashur I]] sa lungsod. Ito ay nakasentro sa lupain ng hilagaang [[Mesopotamiya]]. Ang lungsod ng Assur ay sumailalim sa ilalim ng maraming panahon ng pananakop at pamumuno ng mga dayuhan bago ito muling umakyat sa kapangyarihan sa ilalim ni [[Ashur-uballit I]] noong ika-14 siglo BCE bilang [[Imperyong Gitnang Asirya]]. Sa Gitna at panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]], ang Asirya ang isa sa dalawang pangunahing mga kaharian sa Mesopotamiya kasama ng [[Babilonya]] sa timog at sa ilang panahon ang dominanteng kapangyarihan sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]]. Sa panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na ang Asirya naging pinamalakas na panahon nito nang ang hukbo ng Neo-Asirya ang pinakamakapangyarihan sa mundo sa panahong ito at naging unang pinakamalaking imperyo sa mundo. {{Sfn|Aberbach|2003|p=4}} Ang sakop nito ay mula sa mga bahagi ng modernong [[Iran]] sa silangan sa [[Ehipto]] sa kanluran.{{Sfn|Aberbach|2003|p=4}}{{Sfn|Düring|2020|p=133}}{{Sfn|Frahm|2017b|p=161}} Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay bumagsak noong 609 BCE sa ilalim ng magkasanib na puwersa ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Medes]] pinamunuan ng Asirya sa isang [[siglo]]. Bagaman gumuho ito, ang kultura ng Asirya ay patuloy na umiral sa buong panahong pagkatapos ng imperyong Asirya. Ito ay muling nakaahon sa ilalim ng [[Imperyong Seleucid]] at [[Imperyong Parto]] ngunit huminang muli sa ilalim ng [[Imperyong Sasanian]].
== Mga gusali ==
Yari sa mga tisang ibinilad sa araw ang kanilang mga gusali. Ngunit gumamit sila ng mga pundasyong bato para sa mga templo at mga palasyo, at nilagyan ng mga mabusisi o detalyadong mga ukit ang mga pader.<ref name=WWT/>
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{stub|Kasaysayan}}
{{Ancient Mesopotamia}}
[[Kategorya:Mesopotamia]]
[[Kaurian:Mga tauhan sa Bibliya]]
[[Kaurian:Kasaysayan]]
[[Kategorya:Iraq]]
p18p36epxfv8cfwh7b6aq2xeayzxcyd
1961160
1961150
2022-08-07T07:09:11Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox former country
| conventional_long_name = Asirya
| common_name = Asirya
| image_flag = Ashur symbol Nimrud.png
| flag_border = no
| flag_size = 150px
| flag_type = Simbolo ng Diyos na si [[Ashur]] na pambansang [[Diyos]] ng mga Asiryo
| year_start = {{circa}} 2025 BCE{{efn|This date refers to when [[Assur]] became an independent city-state, i.e. the beginning of the [[Old Assyrian period]]. The Old Assyrian period was preceded by the [[Early Assyrian period]] but Assur was not independent during this time and distinct Assyrian cultural and religious practices had not yet fully formed.{{Sfn|Düring|2020|p=39}}{{Sfn|Lambert|1983|pp=82–85}}{{Sfn|Roux|1992|p=187}}}}
| year_end = 609 BCE{{efn|This date refers to the end of the [[Neo-Assyrian Empire]], when Assyria ceased to be a state. It omits the later [[Post-imperial Assyria|post-imperial period]] when there was no longer an independent Assyrian kingdom.}}
| p1 = Ikatlong Dinastiya ng Ur
| s1 = Imperyong Neo-Babilonya
| s2 = Imperyong Medes
| image_map = File:Assyrie general.PNG
| image_map_caption = Mapa ng looban (pula) at sakop noong ika-7 siglo BCE (kahel)
| capital = [[Assur]]<br><small>({{circa}} 2025–1233 BCE)</small><br>{{nowrap|[[Kar-Tukulti-Ninurta]]}}<br><small>({{circa}} 1233–1207 BC)</small><br>[[Assur]]<br><small>({{circa}} 1207–879 BCE)</small><br />[[Nimrud]]<br /><small>(879–706 BC)</small><br />[[Dur-Sharrukin]]<br /><small>(706–705 BCE)</small><br />[[Nineveh]]<br /><small>(705–612 BC)</small><br />[[Harran]]<br /><small>(612–609 BC)</small>
| official_languages = {{plainlist|
* [[Akkadian language|Akkadian]]
* [[Sumerian language|Sumerian]]
* [[Aramaic]]}}
| religion = [[Sinaunang relihiyong Mesopotamiyo]]
| government_type = [[Monarkiya]]
| title_leader = [[List of Assyrian kings|Mga hari]] <!--Only a selection of notable kings; more notable kings for each period are in their respective articles. More should not be added here on account of taking up space-->
| year_leader1 = {{circa}} 2025 BCE
| leader1 = [[Puzur-Ashur I]] (first) <!-- Regarded as the first king of the independent Assur city-state in the Old Assyrian period; earlier kings in the king list are not historically verified (and Assur was not independent prior to 2025 BC) so they should not be here -->
| year_leader2 = {{circa}} 1974–1935 BCE
| leader2 = [[Erishum I]] <!--First ruler with length of reign in the Assyrian King List, created the eponym system, iniated the famous Old Assyrian trading network-->
| year_leader3 = {{circa}} 1808–1776 BCE
| leader3 = [[Shamshi-Adad I]] <!--Foreign Amorite conqueror, created the Kingdom of Upper Mesopotamia-->
| year_leader4 = {{circa}} 1700–1691 BCE
| leader4 = [[Bel-bani]] <!--Founded the long-lived Adaside dynasty-->
| year_leader5 = {{circa}} 1363–1328 BCE
| leader5 = [[Ashur-uballit I]] <!--Began the Middle Assyrian period; transformed Assyria into a larger territorial state-->
| year_leader6 = {{circa}} 1243–1207 BCE
| leader6 = [[Tukulti-Ninurta I]] <!--Wide-ranging warrior-king-->
| year_leader7 = 1114–1076 BCE
| leader7 = [[Tiglath-Pileser I]] <!--Wide-ranging warrior-king-->
| year_leader8 = 883–859 BCE
| leader8 = [[Ashurnasirpal II]] <!--Chiefly responsible for the conquests of the early Neo-Assyrian Empire; moved the capital to Nimrud-->
| year_leader9 = 745–727 BCE
| leader9 = [[Tiglath-Pileser III]] <!--Made Assyria the unopposed power in the Near East-->
| year_leader10 = 705–681 BCE
| leader10 = [[Sennacherib]] <!--Most famous Assyrian king; moved the capital to Nineveh-->
| year_leader11 = 681–669 BCE
| leader11 = [[Esarhaddon]] <!-- Brought Assyria to its greatest extent -->
| year_leader12 = 669–631 BCE
| leader12 = [[Ashurbanipal]] <!--Last great Assyrian king; collected the famous Library of Ashurbanipal -->
| year_leader13 = 612–609 BCE
| leader13 = [[Ashur-uballit II]] (huling pinuno)
| era = [[Panahong Bronse]] hanggang [[Panahong Bakal]]
| event_pre = Pundayo ng [[Assur]]
| date_pre = {{circa}} 2600 BCE
| event_start = Ang Assur ay naging independiyenteng siyudad-estado
| event1 = [[Panahon ng Lumang Asirya]]
| date_event1 = {{circa}} 2025–1364 BCE
| event2 = [[Panahon ng Gitnang Asirya]]
| date_event2 = {{circa}} 1363–912 BCE
| event3 = Panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]]
| date_event3 = 911–609 BCE
| event_end = Pananakop ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Imperyong Medes]]
| event_post = Paglusob at pagwasak ng Assur ng [[Imperyong Sasania]]
| date_post = {{circa}} 240 CE
}}
{{Mesopotamia}}
Ang '''Asirya''' (Ingles: '''Assyria''') ([[Kuneipormang Neo-Asiryo]]: [[File:Inscription mat Assur-ki for Assyria in the Rassam cylinder, 1st column, line 5.jpg|75px]], <small>romanisado:</small> ''māt Aššur''; {{lang-syc|ܐܬܘܪ|ʾāthor}}) ay isang pangunahing sinaunang [[kabihasnan]] sa [[Mesopotamiya]] na umiral bilang isang [[lungsod-estado]] mula ika-21 siglo BCE hanggang ika-14 siglo BCE<!-- Modern Assyriologists do not consider Assyria to have been a territorial state before the Middle Assyrian Empire. Shamshi-Adad's brief empire in the 19th century BC is not regarded to have been "Assyrian", as he was an Amorite conqueror. --> at isang [[estadong teritoryal]] na kalaunang naging isang [[imperyo]] mula ika-14 siglo BCE hanggang ika-7 siglo BCE. Ang Asirya ay umiral mula maagang [[Panahong Bronse]] hanggang sa huling [[Panahong Bakal]]. Ito ay nahahati mga yugtong: [[Panahong Maagang Asirya]]({{Circa}} 2600–2025 BCE), [[Panahong Lumang Asirya]] ({{Circa}} 2025–1364 BCE), [[Imperyong Gitnang Asirya]] ({{Circa}} 1363–912 BCE), [[Imperyong Neo-Asirya]] (911–609 BCE) at [[Panahon pagkatapos ng imperyal ng Asirya]] (609 BCE–{{circa}} 240 CE) batay sa mga pangyayaring politikal at unti-unting pagbabago ng [[Wikang Asiryo]].{{sfn|Frahm|2017a|p=5}}{{sfn|Hauser|2017|p=229}} Ang [[Assur]] na unang kabisera ng Asirya ay itinatag noong {{Circa}} 2600 BCE ngunit walang ebidensiya na ito ay independiyente hanggang sa pagguho ng [[Ikatlong Dinastiya ng Ur]] noong ika-21 siglo BCE{{Sfn|Roux|1992|p=187}} nang magsimulang maumuno si [[Puzur-Ashur I]] sa lungsod. Ito ay nakasentro sa lupain ng hilagaang [[Mesopotamiya]]. Ang lungsod ng Assur ay sumailalim sa ilalim ng maraming panahon ng pananakop at pamumuno ng mga dayuhan bago ito muling umakyat sa kapangyarihan sa ilalim ni [[Ashur-uballit I]] noong ika-14 siglo BCE bilang [[Imperyong Gitnang Asirya]]. Sa Gitna at panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]], ang Asirya ang isa sa dalawang pangunahing mga kaharian sa Mesopotamiya kasama ng [[Babilonya]] sa timog at sa ilang panahon ang dominanteng kapangyarihan sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]]. Sa panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na ang Asirya naging pinamalakas na panahon nito nang ang hukbo ng Neo-Asirya ang pinakamakapangyarihan sa mundo sa panahong ito at naging unang pinakamalaking imperyo sa mundo. {{Sfn|Aberbach|2003|p=4}} Ang sakop nito ay mula sa mga bahagi ng modernong [[Iran]] sa silangan sa [[Ehipto]] sa kanluran.{{Sfn|Aberbach|2003|p=4}}{{Sfn|Düring|2020|p=133}}{{Sfn|Frahm|2017b|p=161}} Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay bumagsak noong 609 BCE sa ilalim ng magkasanib na puwersa ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Medes]] pinamunuan ng Asirya sa isang [[siglo]]. Bagaman gumuho ito, ang kultura ng Asirya ay patuloy na umiral sa buong panahong pagkatapos ng imperyong Asirya. Ito ay muling nakaahon sa ilalim ng [[Imperyong Seleucid]] at [[Imperyong Parto]] ngunit huminang muli sa ilalim ng [[Imperyong Sasanian]].
==Gitnang Imperyong Asirya==
{{Multiple image
| align = right
| direction = horizontal
| total_width = 580
| image1 = Médio-assyrien.png
| image2 = Map of Assyria.png
| footer = Maps of the borders of the [[Middle Assyrian Empire]] (left) and the [[Neo-Assyrian Empire]] (right) at their respective heights in the 13th and 7th centuries BCE
}}
Si [[Ashur-uballit I]] ang kauna-unahang katutubong pinuno ng Asirya na nag-angkin ng pamagat na '''sar'''(Hari). Pagkatapos makamit ang [[kasarinlan]], karagdagan niyang inangkin ang dignidad ng isang dakilang hari gaya ng mga [[paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]] at mga haring [[Hiteo]]. Ang pag-akyat sa kapangyarihan ng Asirya ay kaugnay sa pagbagsak ng Kahariang [[Mitanni]] na pumayag sa mga hari ng Gitnang Imperyong Asirya na palawaking ang kanilang mga teritoryo sa hilagang Mesopotamiy.{{sfn|Jakob|2017a|p=117}} Sa ilalim ng mga haring mandirigmang sina [[Adad-nirari I]] (naghari noong 1305–1274 BCE), [[Shalmaneser I]] (naghari noong 1273–1244 BCE) at [[Tukulti-Ninurta I]] (naghari noong 1243–1207 BCE), nakamit ng Asirya ang hangarin nitong maging isang Imperyong Asirya. Sa ilalim ni [[Shalmaneser I]], ang mga huling labi ng Kahariang MIttani ay isinama sa Asirya.Ang pinakamatagumpay na haring Asiryo ay si [[Tukulti-Ninurta I]] na nagpalawak sa Gitnang Imperyong Asirya.{{sfn|Düring|2020|p=45}} Ang kanyang pinakatanyag na nagawa sa military ang pagkapanalo sa [[Labanan ng Nihriya]]{{Circa}} 1237 BCE na nagmarka sa pagsim ula ng wakas ng impluwensiyang [[Hiteo]] sa hilagaang Mesopotamiya]] at ang kanyang pananakop sa [[Babilonya]] na naging [[basalyo]] ng Asirya noong 1225–1216 BCE. {{sfn|Jakob|2017a|pp=125, 129–130}}{{sfn|Chen|2020|pp=199, 203}} Si Tukulti-Ninurta rin ang unang haring Asiryo na naglipat ng kabisera nito mula sa Assur at naglunsad ng bagong lungsod ng [[Kar-Tukulti-Ninurta]] bilang kabisera nito noong {{sfn|Düring|2020|p=57}} {{Circa}} 1233 BCE.{{sfn|Gerster|2005|p=312}} Ang kabisera ng imperyo ay muling ibinalik sa Assur pagkatapos ng kanyang kamatayan.{{sfn|Düring|2020|p=57}}
Ang [[asasinasyon]] ni [[Tukulti-Ninurta I]] noong 1207 BCE ay sinundan ng alitan ng mga dinastiya at humantong sa pagbagsak sa kapangyarihan ng Asirya. Hindi nagawa ng kanyang mga kahalili na panatilihin ang kapangyarihan ng Asirya at namuno lamang sa lupaing sentro ng Asirya na isang panahon na kasabay ng [[Huling Pagguho ng Panahong Bronse]]. Bagaman tinangka ng mga haring Asiryo sa panahong ito gaya nina [[Ashur-dan I]] (naghari noong {{circa}} 1178–1133 BCE), [[Ashur-resh-ishi I]] (naghari noong 1132–1115 BCE) at [[Tiglath-Pileser I]] (naghari noong 1114–1076 BC) na palakasin ang Asirya sa pamamagitan ng pananakop, ito pananakop ay hindi matatag at panandalian lamang. Mula sa panahon ni [[Eriba-Adad II]] (naghari 1056–1054 BCE), patuloy na humina ang Imperyong Asirya.{{sfn|Frahm|2017b|p=165}} Sa panahong ito, hindi lamang ang Asirya ang humina ngunit muling nasakop ng mga hukbong asiryo na sakupin ang malalaking bahagi ng Imperyo. Sa ilalim ni [[Ashur-dan II]] (naghari noong 934–912 BCE), ang paghina nito ay bumaliktad. Ang wakas ng kanyang paghahari ang pasimula ng pag-akyat sa kapangyarihan ng [[Imperyong Neo-Asirya]].(911–609 BCE).{{sfn|Frahm|2017b|pp=165–168}}
[[File:Tilglath pileser iii.jpg|left|thumb|Partial relief of [[Tiglath-Pileser III]] ({{reign}}745–727 BC), under whom the Neo-Assyrian Empire was consolidated, centralized and significantly expanded]]
== Mga gusali ==
Yari sa mga tisang ibinilad sa araw ang kanilang mga gusali. Ngunit gumamit sila ng mga pundasyong bato para sa mga templo at mga palasyo, at nilagyan ng mga mabusisi o detalyadong mga ukit ang mga pader.<ref name=WWT/>
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{stub|Kasaysayan}}
{{Ancient Mesopotamia}}
[[Kategorya:Mesopotamia]]
[[Kaurian:Mga tauhan sa Bibliya]]
[[Kaurian:Kasaysayan]]
[[Kategorya:Iraq]]
2asrdlse5gf9kmxeo3d0bkzkbh9alut
1961161
1961160
2022-08-07T07:12:36Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox former country
| conventional_long_name = Asirya
| common_name = Asirya
| image_flag = Ashur symbol Nimrud.png
| flag_border = no
| flag_size = 150px
| flag_type = Simbolo ng Diyos na si [[Ashur]] na pambansang [[Diyos]] ng mga Asiryo
| year_start = {{circa}} 2025 BCE{{efn|This date refers to when [[Assur]] became an independent city-state, i.e. the beginning of the [[Old Assyrian period]]. The Old Assyrian period was preceded by the [[Early Assyrian period]] but Assur was not independent during this time and distinct Assyrian cultural and religious practices had not yet fully formed.{{Sfn|Düring|2020|p=39}}{{Sfn|Lambert|1983|pp=82–85}}{{Sfn|Roux|1992|p=187}}}}
| year_end = 609 BCE{{efn|This date refers to the end of the [[Neo-Assyrian Empire]], when Assyria ceased to be a state. It omits the later [[Post-imperial Assyria|post-imperial period]] when there was no longer an independent Assyrian kingdom.}}
| p1 = Ikatlong Dinastiya ng Ur
| s1 = Imperyong Neo-Babilonya
| s2 = Imperyong Medes
| image_map = File:Assyrie general.PNG
| image_map_caption = Mapa ng looban (pula) at sakop noong ika-7 siglo BCE (kahel)
| capital = [[Assur]]<br><small>({{circa}} 2025–1233 BCE)</small><br>{{nowrap|[[Kar-Tukulti-Ninurta]]}}<br><small>({{circa}} 1233–1207 BC)</small><br>[[Assur]]<br><small>({{circa}} 1207–879 BCE)</small><br />[[Nimrud]]<br /><small>(879–706 BC)</small><br />[[Dur-Sharrukin]]<br /><small>(706–705 BCE)</small><br />[[Nineveh]]<br /><small>(705–612 BC)</small><br />[[Harran]]<br /><small>(612–609 BC)</small>
| official_languages = {{plainlist|
* [[Akkadian language|Akkadian]]
* [[Sumerian language|Sumerian]]
* [[Aramaic]]}}
| religion = [[Sinaunang relihiyong Mesopotamiyo]]
| government_type = [[Monarkiya]]
| title_leader = [[List of Assyrian kings|Mga hari]] <!--Only a selection of notable kings; more notable kings for each period are in their respective articles. More should not be added here on account of taking up space-->
| year_leader1 = {{circa}} 2025 BCE
| leader1 = [[Puzur-Ashur I]] (first) <!-- Regarded as the first king of the independent Assur city-state in the Old Assyrian period; earlier kings in the king list are not historically verified (and Assur was not independent prior to 2025 BC) so they should not be here -->
| year_leader2 = {{circa}} 1974–1935 BCE
| leader2 = [[Erishum I]] <!--First ruler with length of reign in the Assyrian King List, created the eponym system, iniated the famous Old Assyrian trading network-->
| year_leader3 = {{circa}} 1808–1776 BCE
| leader3 = [[Shamshi-Adad I]] <!--Foreign Amorite conqueror, created the Kingdom of Upper Mesopotamia-->
| year_leader4 = {{circa}} 1700–1691 BCE
| leader4 = [[Bel-bani]] <!--Founded the long-lived Adaside dynasty-->
| year_leader5 = {{circa}} 1363–1328 BCE
| leader5 = [[Ashur-uballit I]] <!--Began the Middle Assyrian period; transformed Assyria into a larger territorial state-->
| year_leader6 = {{circa}} 1243–1207 BCE
| leader6 = [[Tukulti-Ninurta I]] <!--Wide-ranging warrior-king-->
| year_leader7 = 1114–1076 BCE
| leader7 = [[Tiglath-Pileser I]] <!--Wide-ranging warrior-king-->
| year_leader8 = 883–859 BCE
| leader8 = [[Ashurnasirpal II]] <!--Chiefly responsible for the conquests of the early Neo-Assyrian Empire; moved the capital to Nimrud-->
| year_leader9 = 745–727 BCE
| leader9 = [[Tiglath-Pileser III]] <!--Made Assyria the unopposed power in the Near East-->
| year_leader10 = 705–681 BCE
| leader10 = [[Sennacherib]] <!--Most famous Assyrian king; moved the capital to Nineveh-->
| year_leader11 = 681–669 BCE
| leader11 = [[Esarhaddon]] <!-- Brought Assyria to its greatest extent -->
| year_leader12 = 669–631 BCE
| leader12 = [[Ashurbanipal]] <!--Last great Assyrian king; collected the famous Library of Ashurbanipal -->
| year_leader13 = 612–609 BCE
| leader13 = [[Ashur-uballit II]] (huling pinuno)
| era = [[Panahong Bronse]] hanggang [[Panahong Bakal]]
| event_pre = Pundayo ng [[Assur]]
| date_pre = {{circa}} 2600 BCE
| event_start = Ang Assur ay naging independiyenteng siyudad-estado
| event1 = [[Panahon ng Lumang Asirya]]
| date_event1 = {{circa}} 2025–1364 BCE
| event2 = [[Panahon ng Gitnang Asirya]]
| date_event2 = {{circa}} 1363–912 BCE
| event3 = Panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]]
| date_event3 = 911–609 BCE
| event_end = Pananakop ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Imperyong Medes]]
| event_post = Paglusob at pagwasak ng Assur ng [[Imperyong Sasania]]
| date_post = {{circa}} 240 CE
}}
{{Mesopotamia}}
Ang '''Asirya''' (Ingles: '''Assyria''') ([[Kuneipormang Neo-Asiryo]]: [[File:Inscription mat Assur-ki for Assyria in the Rassam cylinder, 1st column, line 5.jpg|75px]], <small>romanisado:</small> ''māt Aššur''; {{lang-syc|ܐܬܘܪ|ʾāthor}}) ay isang pangunahing sinaunang [[kabihasnan]] sa [[Mesopotamiya]] na umiral bilang isang [[lungsod-estado]] mula ika-21 siglo BCE hanggang ika-14 siglo BCE<!-- Modern Assyriologists do not consider Assyria to have been a territorial state before the Middle Assyrian Empire. Shamshi-Adad's brief empire in the 19th century BC is not regarded to have been "Assyrian", as he was an Amorite conqueror. --> at isang [[estadong teritoryal]] na kalaunang naging isang [[imperyo]] mula ika-14 siglo BCE hanggang ika-7 siglo BCE. Ang Asirya ay umiral mula maagang [[Panahong Bronse]] hanggang sa huling [[Panahong Bakal]]. Ito ay nahahati mga yugtong: [[Panahong Maagang Asirya]]({{Circa}} 2600–2025 BCE), [[Panahong Lumang Asirya]] ({{Circa}} 2025–1364 BCE), [[Imperyong Gitnang Asirya]] ({{Circa}} 1363–912 BCE), [[Imperyong Neo-Asirya]] (911–609 BCE) at [[Panahon pagkatapos ng imperyal ng Asirya]] (609 BCE–{{circa}} 240 CE) batay sa mga pangyayaring politikal at unti-unting pagbabago ng [[Wikang Asiryo]].{{sfn|Frahm|2017a|p=5}}{{sfn|Hauser|2017|p=229}} Ang [[Assur]] na unang kabisera ng Asirya ay itinatag noong {{Circa}} 2600 BCE ngunit walang ebidensiya na ito ay independiyente hanggang sa pagguho ng [[Ikatlong Dinastiya ng Ur]] noong ika-21 siglo BCE{{Sfn|Roux|1992|p=187}} nang magsimulang maumuno si [[Puzur-Ashur I]] sa lungsod. Ito ay nakasentro sa lupain ng hilagaang [[Mesopotamiya]]. Ang lungsod ng Assur ay sumailalim sa ilalim ng maraming panahon ng pananakop at pamumuno ng mga dayuhan bago ito muling umakyat sa kapangyarihan sa ilalim ni [[Ashur-uballit I]] noong ika-14 siglo BCE bilang [[Imperyong Gitnang Asirya]]. Sa Gitna at panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]], ang Asirya ang isa sa dalawang pangunahing mga kaharian sa Mesopotamiya kasama ng [[Babilonya]] sa timog at sa ilang panahon ang dominanteng kapangyarihan sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]]. Sa panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na ang Asirya naging pinamalakas na panahon nito nang ang hukbo ng Neo-Asirya ang pinakamakapangyarihan sa mundo sa panahong ito at naging unang pinakamalaking imperyo sa mundo. {{Sfn|Aberbach|2003|p=4}} Ang sakop nito ay mula sa mga bahagi ng modernong [[Iran]] sa silangan sa [[Ehipto]] sa kanluran.{{Sfn|Aberbach|2003|p=4}}{{Sfn|Düring|2020|p=133}}{{Sfn|Frahm|2017b|p=161}} Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay bumagsak noong 609 BCE sa ilalim ng magkasanib na puwersa ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Medes]] pinamunuan ng Asirya sa isang [[siglo]]. Bagaman gumuho ito, ang kultura ng Asirya ay patuloy na umiral sa buong panahong pagkatapos ng imperyong Asirya. Ito ay muling nakaahon sa ilalim ng [[Imperyong Seleucid]] at [[Imperyong Parto]] ngunit huminang muli sa ilalim ng [[Imperyong Sasanian]].
==Gitnang Imperyong Asirya==
{{Multiple image
| align = center
| direction = horizontal
| total_width = 580
| image1 = Médio-assyrien.png
| image2 = Map of Assyria.png
| footer = Mapa ng mga hangganan ng [[Gitnang Imperyong Asirya]] (kaliwa) at [[Imperyong Neo-Asirya]](kanan) noong ika-13 siglo BCE hanggang ika-7 siglo BCE.
}}
Si [[Ashur-uballit I]] ang kauna-unahang katutubong pinuno ng Asirya na nag-angkin ng pamagat na '''sar'''(Hari). Pagkatapos makamit ang [[kasarinlan]], karagdagan niyang inangkin ang dignidad ng isang dakilang hari gaya ng mga [[paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]] at mga haring [[Hiteo]]. Ang pag-akyat sa kapangyarihan ng Asirya ay kaugnay sa pagbagsak ng Kahariang [[Mitanni]] na pumayag sa mga hari ng Gitnang Imperyong Asirya na palawaking ang kanilang mga teritoryo sa hilagang Mesopotamiy.{{sfn|Jakob|2017a|p=117}} Sa ilalim ng mga haring mandirigmang sina [[Adad-nirari I]] (naghari noong 1305–1274 BCE), [[Shalmaneser I]] (naghari noong 1273–1244 BCE) at [[Tukulti-Ninurta I]] (naghari noong 1243–1207 BCE), nakamit ng Asirya ang hangarin nitong maging isang Imperyong Asirya. Sa ilalim ni [[Shalmaneser I]], ang mga huling labi ng Kahariang MIttani ay isinama sa Asirya.Ang pinakamatagumpay na haring Asiryo ay si [[Tukulti-Ninurta I]] na nagpalawak sa Gitnang Imperyong Asirya.{{sfn|Düring|2020|p=45}} Ang kanyang pinakatanyag na nagawa sa military ang pagkapanalo sa [[Labanan ng Nihriya]]{{Circa}} 1237 BCE na nagmarka sa pagsim ula ng wakas ng impluwensiyang [[Hiteo]] sa hilagaang Mesopotamiya]] at ang kanyang pananakop sa [[Babilonya]] na naging [[basalyo]] ng Asirya noong 1225–1216 BCE. {{sfn|Jakob|2017a|pp=125, 129–130}}{{sfn|Chen|2020|pp=199, 203}} Si Tukulti-Ninurta rin ang unang haring Asiryo na naglipat ng kabisera nito mula sa Assur at naglunsad ng bagong lungsod ng [[Kar-Tukulti-Ninurta]] bilang kabisera nito noong {{sfn|Düring|2020|p=57}} {{Circa}} 1233 BCE.{{sfn|Gerster|2005|p=312}} Ang kabisera ng imperyo ay muling ibinalik sa Assur pagkatapos ng kanyang kamatayan.{{sfn|Düring|2020|p=57}}
Ang [[asasinasyon]] ni [[Tukulti-Ninurta I]] noong 1207 BCE ay sinundan ng alitan ng mga dinastiya at humantong sa pagbagsak sa kapangyarihan ng Asirya. Hindi nagawa ng kanyang mga kahalili na panatilihin ang kapangyarihan ng Asirya at namuno lamang sa lupaing sentro ng Asirya na isang panahon na kasabay ng [[Huling Pagguho ng Panahong Bronse]]. Bagaman tinangka ng mga haring Asiryo sa panahong ito gaya nina [[Ashur-dan I]] (naghari noong {{circa}} 1178–1133 BCE), [[Ashur-resh-ishi I]] (naghari noong 1132–1115 BCE) at [[Tiglath-Pileser I]] (naghari noong 1114–1076 BC) na palakasin ang Asirya sa pamamagitan ng pananakop, ito pananakop ay hindi matatag at panandalian lamang. Mula sa panahon ni [[Eriba-Adad II]] (naghari 1056–1054 BCE), patuloy na humina ang Imperyong Asirya.{{sfn|Frahm|2017b|p=165}} Sa panahong ito, hindi lamang ang Asirya ang humina ngunit muling nasakop ng mga hukbong asiryo na sakupin ang malalaking bahagi ng Imperyo. Sa ilalim ni [[Ashur-dan II]] (naghari noong 934–912 BCE), ang paghina nito ay bumaliktad. Ang wakas ng kanyang paghahari ang pasimula ng pag-akyat sa kapangyarihan ng [[Imperyong Neo-Asirya]].(911–609 BCE).{{sfn|Frahm|2017b|pp=165–168}}
[[File:Tilglath pileser iii.jpg|left|thumb|Relief ni [[Tiglath-Pileser III]] (naghari noong 745–727 BCE) na nagisa at nagpalawak ng [[Imperyong Neo-Asirya]].
== Mga gusali ==
Yari sa mga tisang ibinilad sa araw ang kanilang mga gusali. Ngunit gumamit sila ng mga pundasyong bato para sa mga templo at mga palasyo, at nilagyan ng mga mabusisi o detalyadong mga ukit ang mga pader.
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{stub|Kasaysayan}}
{{Ancient Mesopotamia}}
[[Kategorya:Mesopotamia]]
[[Kaurian:Mga tauhan sa Bibliya]]
[[Kaurian:Kasaysayan]]
[[Kategorya:Iraq]]
07qra63it5ijkjdflbuhvwsabqftkw0
1961162
1961161
2022-08-07T07:13:19Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox former country
| conventional_long_name = Asirya
| common_name = Asirya
| image_flag = Ashur symbol Nimrud.png
| flag_border = no
| flag_size = 150px
| flag_type = Simbolo ng Diyos na si [[Ashur]] na pambansang [[Diyos]] ng mga Asiryo
| year_start = {{circa}} 2025 BCE{{efn|This date refers to when [[Assur]] became an independent city-state, i.e. the beginning of the [[Old Assyrian period]]. The Old Assyrian period was preceded by the [[Early Assyrian period]] but Assur was not independent during this time and distinct Assyrian cultural and religious practices had not yet fully formed.{{Sfn|Düring|2020|p=39}}{{Sfn|Lambert|1983|pp=82–85}}{{Sfn|Roux|1992|p=187}}}}
| year_end = 609 BCE{{efn|This date refers to the end of the [[Neo-Assyrian Empire]], when Assyria ceased to be a state. It omits the later [[Post-imperial Assyria|post-imperial period]] when there was no longer an independent Assyrian kingdom.}}
| p1 = Ikatlong Dinastiya ng Ur
| s1 = Imperyong Neo-Babilonya
| s2 = Imperyong Medes
| image_map = File:Assyrie general.PNG
| image_map_caption = Mapa ng looban (pula) at sakop noong ika-7 siglo BCE (kahel)
| capital = [[Assur]]<br><small>({{circa}} 2025–1233 BCE)</small><br>{{nowrap|[[Kar-Tukulti-Ninurta]]}}<br><small>({{circa}} 1233–1207 BC)</small><br>[[Assur]]<br><small>({{circa}} 1207–879 BCE)</small><br />[[Nimrud]]<br /><small>(879–706 BC)</small><br />[[Dur-Sharrukin]]<br /><small>(706–705 BCE)</small><br />[[Nineveh]]<br /><small>(705–612 BC)</small><br />[[Harran]]<br /><small>(612–609 BC)</small>
| official_languages = {{plainlist|
* [[Akkadian language|Akkadian]]
* [[Sumerian language|Sumerian]]
* [[Aramaic]]}}
| religion = [[Sinaunang relihiyong Mesopotamiyo]]
| government_type = [[Monarkiya]]
| title_leader = [[List of Assyrian kings|Mga hari]] <!--Only a selection of notable kings; more notable kings for each period are in their respective articles. More should not be added here on account of taking up space-->
| year_leader1 = {{circa}} 2025 BCE
| leader1 = [[Puzur-Ashur I]] (first) <!-- Regarded as the first king of the independent Assur city-state in the Old Assyrian period; earlier kings in the king list are not historically verified (and Assur was not independent prior to 2025 BC) so they should not be here -->
| year_leader2 = {{circa}} 1974–1935 BCE
| leader2 = [[Erishum I]] <!--First ruler with length of reign in the Assyrian King List, created the eponym system, iniated the famous Old Assyrian trading network-->
| year_leader3 = {{circa}} 1808–1776 BCE
| leader3 = [[Shamshi-Adad I]] <!--Foreign Amorite conqueror, created the Kingdom of Upper Mesopotamia-->
| year_leader4 = {{circa}} 1700–1691 BCE
| leader4 = [[Bel-bani]] <!--Founded the long-lived Adaside dynasty-->
| year_leader5 = {{circa}} 1363–1328 BCE
| leader5 = [[Ashur-uballit I]] <!--Began the Middle Assyrian period; transformed Assyria into a larger territorial state-->
| year_leader6 = {{circa}} 1243–1207 BCE
| leader6 = [[Tukulti-Ninurta I]] <!--Wide-ranging warrior-king-->
| year_leader7 = 1114–1076 BCE
| leader7 = [[Tiglath-Pileser I]] <!--Wide-ranging warrior-king-->
| year_leader8 = 883–859 BCE
| leader8 = [[Ashurnasirpal II]] <!--Chiefly responsible for the conquests of the early Neo-Assyrian Empire; moved the capital to Nimrud-->
| year_leader9 = 745–727 BCE
| leader9 = [[Tiglath-Pileser III]] <!--Made Assyria the unopposed power in the Near East-->
| year_leader10 = 705–681 BCE
| leader10 = [[Sennacherib]] <!--Most famous Assyrian king; moved the capital to Nineveh-->
| year_leader11 = 681–669 BCE
| leader11 = [[Esarhaddon]] <!-- Brought Assyria to its greatest extent -->
| year_leader12 = 669–631 BCE
| leader12 = [[Ashurbanipal]] <!--Last great Assyrian king; collected the famous Library of Ashurbanipal -->
| year_leader13 = 612–609 BCE
| leader13 = [[Ashur-uballit II]] (huling pinuno)
| era = [[Panahong Bronse]] hanggang [[Panahong Bakal]]
| event_pre = Pundayo ng [[Assur]]
| date_pre = {{circa}} 2600 BCE
| event_start = Ang Assur ay naging independiyenteng siyudad-estado
| event1 = [[Panahon ng Lumang Asirya]]
| date_event1 = {{circa}} 2025–1364 BCE
| event2 = [[Panahon ng Gitnang Asirya]]
| date_event2 = {{circa}} 1363–912 BCE
| event3 = Panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]]
| date_event3 = 911–609 BCE
| event_end = Pananakop ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Imperyong Medes]]
| event_post = Paglusob at pagwasak ng Assur ng [[Imperyong Sasania]]
| date_post = {{circa}} 240 CE
}}
{{Mesopotamia}}
Ang '''Asirya''' (Ingles: '''Assyria''') ([[Kuneipormang Neo-Asiryo]]: [[File:Inscription mat Assur-ki for Assyria in the Rassam cylinder, 1st column, line 5.jpg|75px]], <small>romanisado:</small> ''māt Aššur''; {{lang-syc|ܐܬܘܪ|ʾāthor}}) ay isang pangunahing sinaunang [[kabihasnan]] sa [[Mesopotamiya]] na umiral bilang isang [[lungsod-estado]] mula ika-21 siglo BCE hanggang ika-14 siglo BCE<!-- Modern Assyriologists do not consider Assyria to have been a territorial state before the Middle Assyrian Empire. Shamshi-Adad's brief empire in the 19th century BC is not regarded to have been "Assyrian", as he was an Amorite conqueror. --> at isang [[estadong teritoryal]] na kalaunang naging isang [[imperyo]] mula ika-14 siglo BCE hanggang ika-7 siglo BCE. Ang Asirya ay umiral mula maagang [[Panahong Bronse]] hanggang sa huling [[Panahong Bakal]]. Ito ay nahahati mga yugtong: [[Panahong Maagang Asirya]]({{Circa}} 2600–2025 BCE), [[Panahong Lumang Asirya]] ({{Circa}} 2025–1364 BCE), [[Imperyong Gitnang Asirya]] ({{Circa}} 1363–912 BCE), [[Imperyong Neo-Asirya]] (911–609 BCE) at [[Panahon pagkatapos ng imperyal ng Asirya]] (609 BCE–{{circa}} 240 CE) batay sa mga pangyayaring politikal at unti-unting pagbabago ng [[Wikang Asiryo]].{{sfn|Frahm|2017a|p=5}}{{sfn|Hauser|2017|p=229}} Ang [[Assur]] na unang kabisera ng Asirya ay itinatag noong {{Circa}} 2600 BCE ngunit walang ebidensiya na ito ay independiyente hanggang sa pagguho ng [[Ikatlong Dinastiya ng Ur]] noong ika-21 siglo BCE{{Sfn|Roux|1992|p=187}} nang magsimulang maumuno si [[Puzur-Ashur I]] sa lungsod. Ito ay nakasentro sa lupain ng hilagaang [[Mesopotamiya]]. Ang lungsod ng Assur ay sumailalim sa ilalim ng maraming panahon ng pananakop at pamumuno ng mga dayuhan bago ito muling umakyat sa kapangyarihan sa ilalim ni [[Ashur-uballit I]] noong ika-14 siglo BCE bilang [[Imperyong Gitnang Asirya]]. Sa Gitna at panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]], ang Asirya ang isa sa dalawang pangunahing mga kaharian sa Mesopotamiya kasama ng [[Babilonya]] sa timog at sa ilang panahon ang dominanteng kapangyarihan sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]]. Sa panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na ang Asirya naging pinamalakas na panahon nito nang ang hukbo ng Neo-Asirya ang pinakamakapangyarihan sa mundo sa panahong ito at naging unang pinakamalaking imperyo sa mundo. {{Sfn|Aberbach|2003|p=4}} Ang sakop nito ay mula sa mga bahagi ng modernong [[Iran]] sa silangan sa [[Ehipto]] sa kanluran.{{Sfn|Aberbach|2003|p=4}}{{Sfn|Düring|2020|p=133}}{{Sfn|Frahm|2017b|p=161}} Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay bumagsak noong 609 BCE sa ilalim ng magkasanib na puwersa ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Medes]] pinamunuan ng Asirya sa isang [[siglo]]. Bagaman gumuho ito, ang kultura ng Asirya ay patuloy na umiral sa buong panahong pagkatapos ng imperyong Asirya. Ito ay muling nakaahon sa ilalim ng [[Imperyong Seleucid]] at [[Imperyong Parto]] ngunit huminang muli sa ilalim ng [[Imperyong Sasanian]].
==Gitnang Imperyong Asirya==
{{Multiple image
| align = center
| direction = horizontal
| total_width = 580
| image1 = Médio-assyrien.png
| image2 = Map of Assyria.png
| footer = Mapa ng mga hangganan ng [[Gitnang Imperyong Asirya]] (kaliwa) at [[Imperyong Neo-Asirya]](kanan) noong ika-13 siglo BCE hanggang ika-7 siglo BCE.
}}
Si [[Ashur-uballit I]] ang kauna-unahang katutubong pinuno ng Asirya na nag-angkin ng pamagat na '''sar'''(Hari). Pagkatapos makamit ang [[kasarinlan]], karagdagan niyang inangkin ang dignidad ng isang dakilang hari gaya ng mga [[paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]] at mga haring [[Hiteo]]. Ang pag-akyat sa kapangyarihan ng Asirya ay kaugnay sa pagbagsak ng Kahariang [[Mitanni]] na pumayag sa mga hari ng Gitnang Imperyong Asirya na palawaking ang kanilang mga teritoryo sa hilagang Mesopotamiy.{{sfn|Jakob|2017a|p=117}} Sa ilalim ng mga haring mandirigmang sina [[Adad-nirari I]] (naghari noong 1305–1274 BCE), [[Shalmaneser I]] (naghari noong 1273–1244 BCE) at [[Tukulti-Ninurta I]] (naghari noong 1243–1207 BCE), nakamit ng Asirya ang hangarin nitong maging isang Imperyong Asirya. Sa ilalim ni [[Shalmaneser I]], ang mga huling labi ng Kahariang MIttani ay isinama sa Asirya.Ang pinakamatagumpay na haring Asiryo ay si [[Tukulti-Ninurta I]] na nagpalawak sa Gitnang Imperyong Asirya.{{sfn|Düring|2020|p=45}} Ang kanyang pinakatanyag na nagawa sa military ang pagkapanalo sa [[Labanan ng Nihriya]]{{Circa}} 1237 BCE na nagmarka sa pagsim ula ng wakas ng impluwensiyang [[Hiteo]] sa hilagaang Mesopotamiya]] at ang kanyang pananakop sa [[Babilonya]] na naging [[basalyo]] ng Asirya noong 1225–1216 BCE. {{sfn|Jakob|2017a|pp=125, 129–130}}{{sfn|Chen|2020|pp=199, 203}} Si Tukulti-Ninurta rin ang unang haring Asiryo na naglipat ng kabisera nito mula sa Assur at naglunsad ng bagong lungsod ng [[Kar-Tukulti-Ninurta]] bilang kabisera nito noong {{sfn|Düring|2020|p=57}} {{Circa}} 1233 BCE.{{sfn|Gerster|2005|p=312}} Ang kabisera ng imperyo ay muling ibinalik sa Assur pagkatapos ng kanyang kamatayan.{{sfn|Düring|2020|p=57}}
Ang [[asasinasyon]] ni [[Tukulti-Ninurta I]] noong 1207 BCE ay sinundan ng alitan ng mga dinastiya at humantong sa pagbagsak sa kapangyarihan ng Asirya. Hindi nagawa ng kanyang mga kahalili na panatilihin ang kapangyarihan ng Asirya at namuno lamang sa lupaing sentro ng Asirya na isang panahon na kasabay ng [[Huling Pagguho ng Panahong Bronse]]. Bagaman tinangka ng mga haring Asiryo sa panahong ito gaya nina [[Ashur-dan I]] (naghari noong {{circa}} 1178–1133 BCE), [[Ashur-resh-ishi I]] (naghari noong 1132–1115 BCE) at [[Tiglath-Pileser I]] (naghari noong 1114–1076 BC) na palakasin ang Asirya sa pamamagitan ng pananakop, ito pananakop ay hindi matatag at panandalian lamang. Mula sa panahon ni [[Eriba-Adad II]] (naghari 1056–1054 BCE), patuloy na humina ang Imperyong Asirya.{{sfn|Frahm|2017b|p=165}} Sa panahong ito, hindi lamang ang Asirya ang humina ngunit muling nasakop ng mga hukbong asiryo na sakupin ang malalaking bahagi ng Imperyo. Sa ilalim ni [[Ashur-dan II]] (naghari noong 934–912 BCE), ang paghina nito ay bumaliktad. Ang wakas ng kanyang paghahari ang pasimula ng pag-akyat sa kapangyarihan ng [[Imperyong Neo-Asirya]].(911–609 BCE).{{sfn|Frahm|2017b|pp=165–168}}
[[File:Tilglath pileser iii.jpg|left|thumb|Relief ni [[Tiglath-Pileser III]] (naghari noong 745–727 BCE) na nagisa at nagpalawak ng [[Imperyong Neo-Asirya]]. ]]
== Mga gusali ==
Yari sa mga tisang ibinilad sa araw ang kanilang mga gusali. Ngunit gumamit sila ng mga pundasyong bato para sa mga templo at mga palasyo, at nilagyan ng mga mabusisi o detalyadong mga ukit ang mga pader.
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{stub|Kasaysayan}}
{{Ancient Mesopotamia}}
[[Kategorya:Mesopotamia]]
[[Kaurian:Mga tauhan sa Bibliya]]
[[Kaurian:Kasaysayan]]
[[Kategorya:Iraq]]
dmbfolrhtg1jxb4arh7skc3y0kl0uih
1961182
1961162
2022-08-07T07:39:58Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox former country
| conventional_long_name = Asirya
| common_name = Asirya
| image_flag = Ashur symbol Nimrud.png
| flag_border = no
| flag_size = 150px
| flag_type = Simbolo ng Diyos na si [[Ashur]] na pambansang [[Diyos]] ng mga Asiryo
| year_start = {{circa}} 2025 BCE{{efn|This date refers to when [[Assur]] became an independent city-state, i.e. the beginning of the [[Old Assyrian period]]. The Old Assyrian period was preceded by the [[Early Assyrian period]] but Assur was not independent during this time and distinct Assyrian cultural and religious practices had not yet fully formed.{{Sfn|Düring|2020|p=39}}{{Sfn|Lambert|1983|pp=82–85}}{{Sfn|Roux|1992|p=187}}}}
| year_end = 609 BCE{{efn|This date refers to the end of the [[Neo-Assyrian Empire]], when Assyria ceased to be a state. It omits the later [[Post-imperial Assyria|post-imperial period]] when there was no longer an independent Assyrian kingdom.}}
| p1 = Ikatlong Dinastiya ng Ur
| s1 = Imperyong Neo-Babilonya
| s2 = Imperyong Medes
| image_map = File:Assyrie general.PNG
| image_map_caption = Mapa ng looban (pula) at sakop noong ika-7 siglo BCE (kahel)
| capital = [[Assur]]<br><small>({{circa}} 2025–1233 BCE)</small><br>{{nowrap|[[Kar-Tukulti-Ninurta]]}}<br><small>({{circa}} 1233–1207 BC)</small><br>[[Assur]]<br><small>({{circa}} 1207–879 BCE)</small><br />[[Nimrud]]<br /><small>(879–706 BC)</small><br />[[Dur-Sharrukin]]<br /><small>(706–705 BCE)</small><br />[[Nineveh]]<br /><small>(705–612 BC)</small><br />[[Harran]]<br /><small>(612–609 BC)</small>
| official_languages = {{plainlist|
* [[Akkadian language|Akkadian]]
* [[Sumerian language|Sumerian]]
* [[Aramaic]]}}
| religion = [[Sinaunang relihiyong Mesopotamiyo]]
| government_type = [[Monarkiya]]
| title_leader = [[List of Assyrian kings|Mga hari]] <!--Only a selection of notable kings; more notable kings for each period are in their respective articles. More should not be added here on account of taking up space-->
| year_leader1 = {{circa}} 2025 BCE
| leader1 = [[Puzur-Ashur I]] (first) <!-- Regarded as the first king of the independent Assur city-state in the Old Assyrian period; earlier kings in the king list are not historically verified (and Assur was not independent prior to 2025 BC) so they should not be here -->
| year_leader2 = {{circa}} 1974–1935 BCE
| leader2 = [[Erishum I]] <!--First ruler with length of reign in the Assyrian King List, created the eponym system, iniated the famous Old Assyrian trading network-->
| year_leader3 = {{circa}} 1808–1776 BCE
| leader3 = [[Shamshi-Adad I]] <!--Foreign Amorite conqueror, created the Kingdom of Upper Mesopotamia-->
| year_leader4 = {{circa}} 1700–1691 BCE
| leader4 = [[Bel-bani]] <!--Founded the long-lived Adaside dynasty-->
| year_leader5 = {{circa}} 1363–1328 BCE
| leader5 = [[Ashur-uballit I]] <!--Began the Middle Assyrian period; transformed Assyria into a larger territorial state-->
| year_leader6 = {{circa}} 1243–1207 BCE
| leader6 = [[Tukulti-Ninurta I]] <!--Wide-ranging warrior-king-->
| year_leader7 = 1114–1076 BCE
| leader7 = [[Tiglath-Pileser I]] <!--Wide-ranging warrior-king-->
| year_leader8 = 883–859 BCE
| leader8 = [[Ashurnasirpal II]] <!--Chiefly responsible for the conquests of the early Neo-Assyrian Empire; moved the capital to Nimrud-->
| year_leader9 = 745–727 BCE
| leader9 = [[Tiglath-Pileser III]] <!--Made Assyria the unopposed power in the Near East-->
| year_leader10 = 705–681 BCE
| leader10 = [[Sennacherib]] <!--Most famous Assyrian king; moved the capital to Nineveh-->
| year_leader11 = 681–669 BCE
| leader11 = [[Esarhaddon]] <!-- Brought Assyria to its greatest extent -->
| year_leader12 = 669–631 BCE
| leader12 = [[Ashurbanipal]] <!--Last great Assyrian king; collected the famous Library of Ashurbanipal -->
| year_leader13 = 612–609 BCE
| leader13 = [[Ashur-uballit II]] (huling pinuno)
| era = [[Panahong Bronse]] hanggang [[Panahong Bakal]]
| event_pre = Pundayo ng [[Assur]]
| date_pre = {{circa}} 2600 BCE
| event_start = Ang Assur ay naging independiyenteng siyudad-estado
| event1 = [[Panahon ng Lumang Asirya]]
| date_event1 = {{circa}} 2025–1364 BCE
| event2 = [[Panahon ng Gitnang Asirya]]
| date_event2 = {{circa}} 1363–912 BCE
| event3 = Panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]]
| date_event3 = 911–609 BCE
| event_end = Pananakop ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Imperyong Medes]]
| event_post = Paglusob at pagwasak ng Assur ng [[Imperyong Sasania]]
| date_post = {{circa}} 240 CE
}}
{{Mesopotamia}}
Ang '''Asirya''' (Ingles: '''Assyria''') ([[Kuneipormang Neo-Asiryo]]: [[File:Inscription mat Assur-ki for Assyria in the Rassam cylinder, 1st column, line 5.jpg|75px]], <small>romanisado:</small> ''māt Aššur''; {{lang-syc|ܐܬܘܪ|ʾāthor}}) ay isang pangunahing sinaunang [[kabihasnan]] sa [[Mesopotamiya]] na umiral bilang isang [[lungsod-estado]] mula ika-21 siglo BCE hanggang ika-14 siglo BCE<!-- Modern Assyriologists do not consider Assyria to have been a territorial state before the Middle Assyrian Empire. Shamshi-Adad's brief empire in the 19th century BC is not regarded to have been "Assyrian", as he was an Amorite conqueror. --> at isang [[estadong teritoryal]] na kalaunang naging isang [[imperyo]] mula ika-14 siglo BCE hanggang ika-7 siglo BCE. Ang Asirya ay umiral mula maagang [[Panahong Bronse]] hanggang sa huling [[Panahong Bakal]]. Ito ay nahahati mga yugtong: [[Panahong Maagang Asirya]]({{Circa}} 2600–2025 BCE), [[Panahong Lumang Asirya]] ({{Circa}} 2025–1364 BCE), [[Imperyong Gitnang Asirya]] ({{Circa}} 1363–912 BCE), [[Imperyong Neo-Asirya]] (911–609 BCE) at [[Panahon pagkatapos ng imperyal ng Asirya]] (609 BCE–{{circa}} 240 CE) batay sa mga pangyayaring politikal at unti-unting pagbabago ng [[Wikang Asiryo]].{{sfn|Frahm|2017a|p=5}}{{sfn|Hauser|2017|p=229}} Ang [[Assur]] na unang kabisera ng Asirya ay itinatag noong {{Circa}} 2600 BCE ngunit walang ebidensiya na ito ay independiyente hanggang sa pagguho ng [[Ikatlong Dinastiya ng Ur]] noong ika-21 siglo BCE{{Sfn|Roux|1992|p=187}} nang magsimulang maumuno si [[Puzur-Ashur I]] sa lungsod. Ito ay nakasentro sa lupain ng hilagaang [[Mesopotamiya]]. Ang lungsod ng Assur ay sumailalim sa ilalim ng maraming panahon ng pananakop at pamumuno ng mga dayuhan bago ito muling umakyat sa kapangyarihan sa ilalim ni [[Ashur-uballit I]] noong ika-14 siglo BCE bilang [[Imperyong Gitnang Asirya]]. Sa Gitna at panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]], ang Asirya ang isa sa dalawang pangunahing mga kaharian sa Mesopotamiya kasama ng [[Babilonya]] sa timog at sa ilang panahon ang dominanteng kapangyarihan sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]]. Sa panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na ang Asirya naging pinamalakas na panahon nito nang ang hukbo ng Neo-Asirya ang pinakamakapangyarihan sa mundo sa panahong ito at naging unang pinakamalaking imperyo sa mundo. {{Sfn|Aberbach|2003|p=4}} Ang sakop nito ay mula sa mga bahagi ng modernong [[Iran]] sa silangan sa [[Ehipto]] sa kanluran.{{Sfn|Aberbach|2003|p=4}}{{Sfn|Düring|2020|p=133}}{{Sfn|Frahm|2017b|p=161}} Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay bumagsak noong 609 BCE sa ilalim ng magkasanib na puwersa ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Medes]] pinamunuan ng Asirya sa isang [[siglo]]. Bagaman gumuho ito, ang kultura ng Asirya ay patuloy na umiral sa buong panahong pagkatapos ng imperyong Asirya. Ito ay muling nakaahon sa ilalim ng [[Imperyong Seleucid]] at [[Imperyong Parto]] ngunit huminang muli sa ilalim ng [[Imperyong Sasanian]].
==Gitnang Imperyong Asirya==
{{Multiple image
| align = center
| direction = horizontal
| total_width = 580
| image1 = Médio-assyrien.png
| image2 = Map of Assyria.png
| footer = Mapa ng mga hangganan ng [[Gitnang Imperyong Asirya]] (kaliwa) at [[Imperyong Neo-Asirya]](kanan) noong ika-13 siglo BCE hanggang ika-7 siglo BCE.
}}
Si [[Ashur-uballit I]] ang kauna-unahang katutubong pinuno ng Asirya na nag-angkin ng pamagat na '''sar'''(Hari). Pagkatapos makamit ang [[kasarinlan]], karagdagan niyang inangkin ang dignidad ng isang dakilang hari gaya ng mga [[paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]] at mga haring [[Hiteo]]. Ang pag-akyat sa kapangyarihan ng Asirya ay kaugnay sa pagbagsak ng Kahariang [[Mitanni]] na pumayag sa mga hari ng Gitnang Imperyong Asirya na palawaking ang kanilang mga teritoryo sa hilagang Mesopotamiy.{{sfn|Jakob|2017a|p=117}} Sa ilalim ng mga haring mandirigmang sina [[Adad-nirari I]] (naghari noong 1305–1274 BCE), [[Shalmaneser I]] (naghari noong 1273–1244 BCE) at [[Tukulti-Ninurta I]] (naghari noong 1243–1207 BCE), nakamit ng Asirya ang hangarin nitong maging isang Imperyong Asirya. Sa ilalim ni [[Shalmaneser I]], ang mga huling labi ng Kahariang MIttani ay isinama sa Asirya.Ang pinakamatagumpay na haring Asiryo ay si [[Tukulti-Ninurta I]] na nagpalawak sa Gitnang Imperyong Asirya.{{sfn|Düring|2020|p=45}} Ang kanyang pinakatanyag na nagawa sa military ang pagkapanalo sa [[Labanan ng Nihriya]]{{Circa}} 1237 BCE na nagmarka sa pagsim ula ng wakas ng impluwensiyang [[Hiteo]] sa hilagaang Mesopotamiya]] at ang kanyang pananakop sa [[Babilonya]] na naging [[basalyo]] ng Asirya noong 1225–1216 BCE. {{sfn|Jakob|2017a|pp=125, 129–130}}{{sfn|Chen|2020|pp=199, 203}} Si Tukulti-Ninurta rin ang unang haring Asiryo na naglipat ng kabisera nito mula sa Assur at naglunsad ng bagong lungsod ng [[Kar-Tukulti-Ninurta]] bilang kabisera nito noong {{sfn|Düring|2020|p=57}} {{Circa}} 1233 BCE.{{sfn|Gerster|2005|p=312}} Ang kabisera ng imperyo ay muling ibinalik sa Assur pagkatapos ng kanyang kamatayan.{{sfn|Düring|2020|p=57}}
Ang [[asasinasyon]] ni [[Tukulti-Ninurta I]] noong 1207 BCE ay sinundan ng alitan ng mga dinastiya at humantong sa pagbagsak sa kapangyarihan ng Asirya. Hindi nagawa ng kanyang mga kahalili na panatilihin ang kapangyarihan ng Asirya at namuno lamang sa lupaing sentro ng Asirya na isang panahon na kasabay ng [[Huling Pagguho ng Panahong Bronse]]. Bagaman tinangka ng mga haring Asiryo sa panahong ito gaya nina [[Ashur-dan I]] (naghari noong {{circa}} 1178–1133 BCE), [[Ashur-resh-ishi I]] (naghari noong 1132–1115 BCE) at [[Tiglath-Pileser I]] (naghari noong 1114–1076 BC) na palakasin ang Asirya sa pamamagitan ng pananakop, ito pananakop ay hindi matatag at panandalian lamang. Mula sa panahon ni [[Eriba-Adad II]] (naghari 1056–1054 BCE), patuloy na humina ang Imperyong Asirya.{{sfn|Frahm|2017b|p=165}} Sa panahong ito, hindi lamang ang Asirya ang humina ngunit muling nasakop ng mga hukbong asiryo na sakupin ang malalaking bahagi ng Imperyo. Sa ilalim ni [[Ashur-dan II]] (naghari noong 934–912 BCE), ang paghina nito ay bumaliktad. Ang wakas ng kanyang paghahari ang pasimula ng pag-akyat sa kapangyarihan ng [[Imperyong Neo-Asirya]].(911–609 BCE).{{sfn|Frahm|2017b|pp=165–168}}
[[File:Tilglath pileser iii.jpg|left|thumb|Relief ni [[Tiglath-Pileser III]] (naghari noong 745–727 BCE) na nagisa at nagpalawak ng [[Imperyong Neo-Asirya]]. ]]
== Mga gusali ==
Yari sa mga tisang ibinilad sa araw ang kanilang mga gusali. Ngunit gumamit sila ng mga pundasyong bato para sa mga templo at mga palasyo, at nilagyan ng mga mabusisi o detalyadong mga ukit ang mga pader.
==Aklatan ng haring Asiryong si Ashurbanipal==
Ang haring Asiryo na si [[Ashurbanipal]] ay kilala sa pagtitipon ng mga teksto at tableta sa [[Aklatan ni Ashurbanipal]]. Sa pagtitipon ng mga teksto sa kanyang aklatan, sumulat siya sa mga lungsod at sentro ng pagkatuto sa buong [[Mesopotamiya]] na nag-utos sa kanila na magpadala ng mga kopya ng lahat ng mga akdang isinulat rehiyon..<ref>{{Cite web|title=Ashurbanipal|url=https://www.worldhistory.org/Ashurbanipal/|access-date=2021-10-28|website=World History Encyclopedia|language=en}}</ref> Bilang aprentis na iskriba, pinag-aralan niya ang mga [[Wikang Akkadiyo]] at [[Wikang Sumeryo]].<ref name="Roaf, M. 1990"/> Nagpadala siya ng mga iskriba sa bawat rehiyon ng [[Imperyong Neo-Asirya]] upang magtipon ng mga sinaunang teksto. Humirang siya ng mga iskolar at iskriba upang kopyahin ang mga teksto mula sa mga sangguniang [[Babilonyo].<ref name="Polastron, Lucien X. 2007, pages 2-3"/><ref name="gallica.bnf.fr"/>
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{stub|Kasaysayan}}
{{Ancient Mesopotamia}}
[[Kategorya:Mesopotamia]]
[[Kaurian:Mga tauhan sa Bibliya]]
[[Kaurian:Kasaysayan]]
[[Kategorya:Iraq]]
jicqoy3jvqwt9mc3jug90d385tg1tye
1961184
1961182
2022-08-07T07:43:02Z
Xsqwiypb
120901
/* Aklatan ng haring Asiryong si Ashurbanipal */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox former country
| conventional_long_name = Asirya
| common_name = Asirya
| image_flag = Ashur symbol Nimrud.png
| flag_border = no
| flag_size = 150px
| flag_type = Simbolo ng Diyos na si [[Ashur]] na pambansang [[Diyos]] ng mga Asiryo
| year_start = {{circa}} 2025 BCE{{efn|This date refers to when [[Assur]] became an independent city-state, i.e. the beginning of the [[Old Assyrian period]]. The Old Assyrian period was preceded by the [[Early Assyrian period]] but Assur was not independent during this time and distinct Assyrian cultural and religious practices had not yet fully formed.{{Sfn|Düring|2020|p=39}}{{Sfn|Lambert|1983|pp=82–85}}{{Sfn|Roux|1992|p=187}}}}
| year_end = 609 BCE{{efn|This date refers to the end of the [[Neo-Assyrian Empire]], when Assyria ceased to be a state. It omits the later [[Post-imperial Assyria|post-imperial period]] when there was no longer an independent Assyrian kingdom.}}
| p1 = Ikatlong Dinastiya ng Ur
| s1 = Imperyong Neo-Babilonya
| s2 = Imperyong Medes
| image_map = File:Assyrie general.PNG
| image_map_caption = Mapa ng looban (pula) at sakop noong ika-7 siglo BCE (kahel)
| capital = [[Assur]]<br><small>({{circa}} 2025–1233 BCE)</small><br>{{nowrap|[[Kar-Tukulti-Ninurta]]}}<br><small>({{circa}} 1233–1207 BC)</small><br>[[Assur]]<br><small>({{circa}} 1207–879 BCE)</small><br />[[Nimrud]]<br /><small>(879–706 BC)</small><br />[[Dur-Sharrukin]]<br /><small>(706–705 BCE)</small><br />[[Nineveh]]<br /><small>(705–612 BC)</small><br />[[Harran]]<br /><small>(612–609 BC)</small>
| official_languages = {{plainlist|
* [[Akkadian language|Akkadian]]
* [[Sumerian language|Sumerian]]
* [[Aramaic]]}}
| religion = [[Sinaunang relihiyong Mesopotamiyo]]
| government_type = [[Monarkiya]]
| title_leader = [[List of Assyrian kings|Mga hari]] <!--Only a selection of notable kings; more notable kings for each period are in their respective articles. More should not be added here on account of taking up space-->
| year_leader1 = {{circa}} 2025 BCE
| leader1 = [[Puzur-Ashur I]] (first) <!-- Regarded as the first king of the independent Assur city-state in the Old Assyrian period; earlier kings in the king list are not historically verified (and Assur was not independent prior to 2025 BC) so they should not be here -->
| year_leader2 = {{circa}} 1974–1935 BCE
| leader2 = [[Erishum I]] <!--First ruler with length of reign in the Assyrian King List, created the eponym system, iniated the famous Old Assyrian trading network-->
| year_leader3 = {{circa}} 1808–1776 BCE
| leader3 = [[Shamshi-Adad I]] <!--Foreign Amorite conqueror, created the Kingdom of Upper Mesopotamia-->
| year_leader4 = {{circa}} 1700–1691 BCE
| leader4 = [[Bel-bani]] <!--Founded the long-lived Adaside dynasty-->
| year_leader5 = {{circa}} 1363–1328 BCE
| leader5 = [[Ashur-uballit I]] <!--Began the Middle Assyrian period; transformed Assyria into a larger territorial state-->
| year_leader6 = {{circa}} 1243–1207 BCE
| leader6 = [[Tukulti-Ninurta I]] <!--Wide-ranging warrior-king-->
| year_leader7 = 1114–1076 BCE
| leader7 = [[Tiglath-Pileser I]] <!--Wide-ranging warrior-king-->
| year_leader8 = 883–859 BCE
| leader8 = [[Ashurnasirpal II]] <!--Chiefly responsible for the conquests of the early Neo-Assyrian Empire; moved the capital to Nimrud-->
| year_leader9 = 745–727 BCE
| leader9 = [[Tiglath-Pileser III]] <!--Made Assyria the unopposed power in the Near East-->
| year_leader10 = 705–681 BCE
| leader10 = [[Sennacherib]] <!--Most famous Assyrian king; moved the capital to Nineveh-->
| year_leader11 = 681–669 BCE
| leader11 = [[Esarhaddon]] <!-- Brought Assyria to its greatest extent -->
| year_leader12 = 669–631 BCE
| leader12 = [[Ashurbanipal]] <!--Last great Assyrian king; collected the famous Library of Ashurbanipal -->
| year_leader13 = 612–609 BCE
| leader13 = [[Ashur-uballit II]] (huling pinuno)
| era = [[Panahong Bronse]] hanggang [[Panahong Bakal]]
| event_pre = Pundayo ng [[Assur]]
| date_pre = {{circa}} 2600 BCE
| event_start = Ang Assur ay naging independiyenteng siyudad-estado
| event1 = [[Panahon ng Lumang Asirya]]
| date_event1 = {{circa}} 2025–1364 BCE
| event2 = [[Panahon ng Gitnang Asirya]]
| date_event2 = {{circa}} 1363–912 BCE
| event3 = Panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]]
| date_event3 = 911–609 BCE
| event_end = Pananakop ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Imperyong Medes]]
| event_post = Paglusob at pagwasak ng Assur ng [[Imperyong Sasania]]
| date_post = {{circa}} 240 CE
}}
{{Mesopotamia}}
Ang '''Asirya''' (Ingles: '''Assyria''') ([[Kuneipormang Neo-Asiryo]]: [[File:Inscription mat Assur-ki for Assyria in the Rassam cylinder, 1st column, line 5.jpg|75px]], <small>romanisado:</small> ''māt Aššur''; {{lang-syc|ܐܬܘܪ|ʾāthor}}) ay isang pangunahing sinaunang [[kabihasnan]] sa [[Mesopotamiya]] na umiral bilang isang [[lungsod-estado]] mula ika-21 siglo BCE hanggang ika-14 siglo BCE<!-- Modern Assyriologists do not consider Assyria to have been a territorial state before the Middle Assyrian Empire. Shamshi-Adad's brief empire in the 19th century BC is not regarded to have been "Assyrian", as he was an Amorite conqueror. --> at isang [[estadong teritoryal]] na kalaunang naging isang [[imperyo]] mula ika-14 siglo BCE hanggang ika-7 siglo BCE. Ang Asirya ay umiral mula maagang [[Panahong Bronse]] hanggang sa huling [[Panahong Bakal]]. Ito ay nahahati mga yugtong: [[Panahong Maagang Asirya]]({{Circa}} 2600–2025 BCE), [[Panahong Lumang Asirya]] ({{Circa}} 2025–1364 BCE), [[Imperyong Gitnang Asirya]] ({{Circa}} 1363–912 BCE), [[Imperyong Neo-Asirya]] (911–609 BCE) at [[Panahon pagkatapos ng imperyal ng Asirya]] (609 BCE–{{circa}} 240 CE) batay sa mga pangyayaring politikal at unti-unting pagbabago ng [[Wikang Asiryo]].{{sfn|Frahm|2017a|p=5}}{{sfn|Hauser|2017|p=229}} Ang [[Assur]] na unang kabisera ng Asirya ay itinatag noong {{Circa}} 2600 BCE ngunit walang ebidensiya na ito ay independiyente hanggang sa pagguho ng [[Ikatlong Dinastiya ng Ur]] noong ika-21 siglo BCE{{Sfn|Roux|1992|p=187}} nang magsimulang maumuno si [[Puzur-Ashur I]] sa lungsod. Ito ay nakasentro sa lupain ng hilagaang [[Mesopotamiya]]. Ang lungsod ng Assur ay sumailalim sa ilalim ng maraming panahon ng pananakop at pamumuno ng mga dayuhan bago ito muling umakyat sa kapangyarihan sa ilalim ni [[Ashur-uballit I]] noong ika-14 siglo BCE bilang [[Imperyong Gitnang Asirya]]. Sa Gitna at panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]], ang Asirya ang isa sa dalawang pangunahing mga kaharian sa Mesopotamiya kasama ng [[Babilonya]] sa timog at sa ilang panahon ang dominanteng kapangyarihan sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]]. Sa panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na ang Asirya naging pinamalakas na panahon nito nang ang hukbo ng Neo-Asirya ang pinakamakapangyarihan sa mundo sa panahong ito at naging unang pinakamalaking imperyo sa mundo. {{Sfn|Aberbach|2003|p=4}} Ang sakop nito ay mula sa mga bahagi ng modernong [[Iran]] sa silangan sa [[Ehipto]] sa kanluran.{{Sfn|Aberbach|2003|p=4}}{{Sfn|Düring|2020|p=133}}{{Sfn|Frahm|2017b|p=161}} Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay bumagsak noong 609 BCE sa ilalim ng magkasanib na puwersa ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Medes]] pinamunuan ng Asirya sa isang [[siglo]]. Bagaman gumuho ito, ang kultura ng Asirya ay patuloy na umiral sa buong panahong pagkatapos ng imperyong Asirya. Ito ay muling nakaahon sa ilalim ng [[Imperyong Seleucid]] at [[Imperyong Parto]] ngunit huminang muli sa ilalim ng [[Imperyong Sasanian]].
==Gitnang Imperyong Asirya==
{{Multiple image
| align = center
| direction = horizontal
| total_width = 580
| image1 = Médio-assyrien.png
| image2 = Map of Assyria.png
| footer = Mapa ng mga hangganan ng [[Gitnang Imperyong Asirya]] (kaliwa) at [[Imperyong Neo-Asirya]](kanan) noong ika-13 siglo BCE hanggang ika-7 siglo BCE.
}}
Si [[Ashur-uballit I]] ang kauna-unahang katutubong pinuno ng Asirya na nag-angkin ng pamagat na '''sar'''(Hari). Pagkatapos makamit ang [[kasarinlan]], karagdagan niyang inangkin ang dignidad ng isang dakilang hari gaya ng mga [[paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]] at mga haring [[Hiteo]]. Ang pag-akyat sa kapangyarihan ng Asirya ay kaugnay sa pagbagsak ng Kahariang [[Mitanni]] na pumayag sa mga hari ng Gitnang Imperyong Asirya na palawaking ang kanilang mga teritoryo sa hilagang Mesopotamiy.{{sfn|Jakob|2017a|p=117}} Sa ilalim ng mga haring mandirigmang sina [[Adad-nirari I]] (naghari noong 1305–1274 BCE), [[Shalmaneser I]] (naghari noong 1273–1244 BCE) at [[Tukulti-Ninurta I]] (naghari noong 1243–1207 BCE), nakamit ng Asirya ang hangarin nitong maging isang Imperyong Asirya. Sa ilalim ni [[Shalmaneser I]], ang mga huling labi ng Kahariang MIttani ay isinama sa Asirya.Ang pinakamatagumpay na haring Asiryo ay si [[Tukulti-Ninurta I]] na nagpalawak sa Gitnang Imperyong Asirya.{{sfn|Düring|2020|p=45}} Ang kanyang pinakatanyag na nagawa sa military ang pagkapanalo sa [[Labanan ng Nihriya]]{{Circa}} 1237 BCE na nagmarka sa pagsim ula ng wakas ng impluwensiyang [[Hiteo]] sa hilagaang Mesopotamiya]] at ang kanyang pananakop sa [[Babilonya]] na naging [[basalyo]] ng Asirya noong 1225–1216 BCE. {{sfn|Jakob|2017a|pp=125, 129–130}}{{sfn|Chen|2020|pp=199, 203}} Si Tukulti-Ninurta rin ang unang haring Asiryo na naglipat ng kabisera nito mula sa Assur at naglunsad ng bagong lungsod ng [[Kar-Tukulti-Ninurta]] bilang kabisera nito noong {{sfn|Düring|2020|p=57}} {{Circa}} 1233 BCE.{{sfn|Gerster|2005|p=312}} Ang kabisera ng imperyo ay muling ibinalik sa Assur pagkatapos ng kanyang kamatayan.{{sfn|Düring|2020|p=57}}
Ang [[asasinasyon]] ni [[Tukulti-Ninurta I]] noong 1207 BCE ay sinundan ng alitan ng mga dinastiya at humantong sa pagbagsak sa kapangyarihan ng Asirya. Hindi nagawa ng kanyang mga kahalili na panatilihin ang kapangyarihan ng Asirya at namuno lamang sa lupaing sentro ng Asirya na isang panahon na kasabay ng [[Huling Pagguho ng Panahong Bronse]]. Bagaman tinangka ng mga haring Asiryo sa panahong ito gaya nina [[Ashur-dan I]] (naghari noong {{circa}} 1178–1133 BCE), [[Ashur-resh-ishi I]] (naghari noong 1132–1115 BCE) at [[Tiglath-Pileser I]] (naghari noong 1114–1076 BC) na palakasin ang Asirya sa pamamagitan ng pananakop, ito pananakop ay hindi matatag at panandalian lamang. Mula sa panahon ni [[Eriba-Adad II]] (naghari 1056–1054 BCE), patuloy na humina ang Imperyong Asirya.{{sfn|Frahm|2017b|p=165}} Sa panahong ito, hindi lamang ang Asirya ang humina ngunit muling nasakop ng mga hukbong asiryo na sakupin ang malalaking bahagi ng Imperyo. Sa ilalim ni [[Ashur-dan II]] (naghari noong 934–912 BCE), ang paghina nito ay bumaliktad. Ang wakas ng kanyang paghahari ang pasimula ng pag-akyat sa kapangyarihan ng [[Imperyong Neo-Asirya]].(911–609 BCE).{{sfn|Frahm|2017b|pp=165–168}}
[[File:Tilglath pileser iii.jpg|left|thumb|Relief ni [[Tiglath-Pileser III]] (naghari noong 745–727 BCE) na nagisa at nagpalawak ng [[Imperyong Neo-Asirya]]. ]]
== Mga gusali ==
Yari sa mga tisang ibinilad sa araw ang kanilang mga gusali. Ngunit gumamit sila ng mga pundasyong bato para sa mga templo at mga palasyo, at nilagyan ng mga mabusisi o detalyadong mga ukit ang mga pader.
==Aklatan ng haring Asiryong si Ashurbanipal==
Ang haring Asiryo na si [[Ashurbanipal]] ay kilala sa pagtitipon ng mga teksto at tableta sa [[Aklatan ni Ashurbanipal]]. Sa pagtitipon ng mga teksto sa kanyang aklatan, sumulat siya sa mga lungsod at sentro ng pagkatuto sa buong [[Mesopotamiya]] na nag-utos sa kanila na magpadala ng mga kopya ng lahat ng mga akdang isinulat rehiyon..<ref>{{Cite web|title=Ashurbanipal|url=https://www.worldhistory.org/Ashurbanipal/|access-date=2021-10-28|website=World History Encyclopedia|language=en}}</ref> Bilang aprentis na iskriba, pinag-aralan niya ang mga [[Wikang Akkadiyo]] at [[Wikang Sumeryo]].<ref name="Roaf, M. 1990"/> Nagpadala siya ng mga iskriba sa bawat rehiyon ng [[Imperyong Neo-Asirya]] upang magtipon ng mga sinaunang teksto. Humirang siya ng mga iskolar at iskriba upang kopyahin ang mga teksto mula sa mga sangguniang [[Babilonyo].<ref name="Polastron, Lucien X. 2007, pages 2-3"/><ref name="gallica.bnf.fr"/> Ito ay naglalaman ng 30,000 tableta at teksto at kabilang sa aklatan ang mga kilalang panitikan na [[Epiko ni Gilgamesh]], [[mito ng paglikha]] na [[Enûma Eliš]], kuwento ng [[unang tao]] na si [[Adapa]] at [[Mahirap na tao ng Nippur]].
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{stub|Kasaysayan}}
{{Ancient Mesopotamia}}
[[Kategorya:Mesopotamia]]
[[Kaurian:Mga tauhan sa Bibliya]]
[[Kaurian:Kasaysayan]]
[[Kategorya:Iraq]]
am150nblx5kqru9znpab2z29ztt747g
1961185
1961184
2022-08-07T07:44:17Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox former country
| conventional_long_name = Asirya
| common_name = Asirya
| image_flag = Ashur symbol Nimrud.png
| flag_border = no
| flag_size = 150px
| flag_type = Simbolo ng Diyos na si [[Ashur]] na pambansang [[Diyos]] ng mga Asiryo
| year_start = {{circa}} 2025 BCE{{efn|This date refers to when [[Assur]] became an independent city-state, i.e. the beginning of the [[Old Assyrian period]]. The Old Assyrian period was preceded by the [[Early Assyrian period]] but Assur was not independent during this time and distinct Assyrian cultural and religious practices had not yet fully formed.{{Sfn|Düring|2020|p=39}}{{Sfn|Lambert|1983|pp=82–85}}{{Sfn|Roux|1992|p=187}}}}
| year_end = 609 BCE{{efn|This date refers to the end of the [[Neo-Assyrian Empire]], when Assyria ceased to be a state. It omits the later [[Post-imperial Assyria|post-imperial period]] when there was no longer an independent Assyrian kingdom.}}
| p1 = Ikatlong Dinastiya ng Ur
| s1 = Imperyong Neo-Babilonya
| s2 = Imperyong Medes
| image_map = File:Assyrie general.PNG
| image_map_caption = Mapa ng looban (pula) at sakop noong ika-7 siglo BCE (kahel)
| capital = [[Assur]]<br><small>({{circa}} 2025–1233 BCE)</small><br>{{nowrap|[[Kar-Tukulti-Ninurta]]}}<br><small>({{circa}} 1233–1207 BC)</small><br>[[Assur]]<br><small>({{circa}} 1207–879 BCE)</small><br />[[Nimrud]]<br /><small>(879–706 BC)</small><br />[[Dur-Sharrukin]]<br /><small>(706–705 BCE)</small><br />[[Nineveh]]<br /><small>(705–612 BC)</small><br />[[Harran]]<br /><small>(612–609 BC)</small>
| official_languages = {{plainlist|
* [[Akkadian language|Akkadian]]
* [[Sumerian language|Sumerian]]
* [[Aramaic]]}}
| religion = [[Sinaunang relihiyong Mesopotamiyo]]
| government_type = [[Monarkiya]]
| title_leader = [[List of Assyrian kings|Mga hari]] <!--Only a selection of notable kings; more notable kings for each period are in their respective articles. More should not be added here on account of taking up space-->
| year_leader1 = {{circa}} 2025 BCE
| leader1 = [[Puzur-Ashur I]] (first) <!-- Regarded as the first king of the independent Assur city-state in the Old Assyrian period; earlier kings in the king list are not historically verified (and Assur was not independent prior to 2025 BC) so they should not be here -->
| year_leader2 = {{circa}} 1974–1935 BCE
| leader2 = [[Erishum I]] <!--First ruler with length of reign in the Assyrian King List, created the eponym system, iniated the famous Old Assyrian trading network-->
| year_leader3 = {{circa}} 1808–1776 BCE
| leader3 = [[Shamshi-Adad I]] <!--Foreign Amorite conqueror, created the Kingdom of Upper Mesopotamia-->
| year_leader4 = {{circa}} 1700–1691 BCE
| leader4 = [[Bel-bani]] <!--Founded the long-lived Adaside dynasty-->
| year_leader5 = {{circa}} 1363–1328 BCE
| leader5 = [[Ashur-uballit I]] <!--Began the Middle Assyrian period; transformed Assyria into a larger territorial state-->
| year_leader6 = {{circa}} 1243–1207 BCE
| leader6 = [[Tukulti-Ninurta I]] <!--Wide-ranging warrior-king-->
| year_leader7 = 1114–1076 BCE
| leader7 = [[Tiglath-Pileser I]] <!--Wide-ranging warrior-king-->
| year_leader8 = 883–859 BCE
| leader8 = [[Ashurnasirpal II]] <!--Chiefly responsible for the conquests of the early Neo-Assyrian Empire; moved the capital to Nimrud-->
| year_leader9 = 745–727 BCE
| leader9 = [[Tiglath-Pileser III]] <!--Made Assyria the unopposed power in the Near East-->
| year_leader10 = 705–681 BCE
| leader10 = [[Sennacherib]] <!--Most famous Assyrian king; moved the capital to Nineveh-->
| year_leader11 = 681–669 BCE
| leader11 = [[Esarhaddon]] <!-- Brought Assyria to its greatest extent -->
| year_leader12 = 669–631 BCE
| leader12 = [[Ashurbanipal]] <!--Last great Assyrian king; collected the famous Library of Ashurbanipal -->
| year_leader13 = 612–609 BCE
| leader13 = [[Ashur-uballit II]] (huling pinuno)
| era = [[Panahong Bronse]] hanggang [[Panahong Bakal]]
| event_pre = Pundayo ng [[Assur]]
| date_pre = {{circa}} 2600 BCE
| event_start = Ang Assur ay naging independiyenteng siyudad-estado
| event1 = [[Panahon ng Lumang Asirya]]
| date_event1 = {{circa}} 2025–1364 BCE
| event2 = [[Panahon ng Gitnang Asirya]]
| date_event2 = {{circa}} 1363–912 BCE
| event3 = Panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]]
| date_event3 = 911–609 BCE
| event_end = Pananakop ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Imperyong Medes]]
| event_post = Paglusob at pagwasak ng Assur ng [[Imperyong Sasania]]
| date_post = {{circa}} 240 CE
}}
{{Mesopotamia}}
Ang '''Asirya''' (Ingles: '''Assyria''') ([[Kuneipormang Neo-Asiryo]]: [[File:Inscription mat Assur-ki for Assyria in the Rassam cylinder, 1st column, line 5.jpg|75px]], <small>romanisado:</small> ''māt Aššur''; {{lang-syc|ܐܬܘܪ|ʾāthor}}) ay isang pangunahing sinaunang [[kabihasnan]] sa [[Mesopotamiya]] na umiral bilang isang [[lungsod-estado]] mula ika-21 siglo BCE hanggang ika-14 siglo BCE<!-- Modern Assyriologists do not consider Assyria to have been a territorial state before the Middle Assyrian Empire. Shamshi-Adad's brief empire in the 19th century BC is not regarded to have been "Assyrian", as he was an Amorite conqueror. --> at isang [[estadong teritoryal]] na kalaunang naging isang [[imperyo]] mula ika-14 siglo BCE hanggang ika-7 siglo BCE. Ang Asirya ay umiral mula maagang [[Panahong Bronse]] hanggang sa huling [[Panahong Bakal]]. Ito ay nahahati mga yugtong: [[Panahong Maagang Asirya]]({{Circa}} 2600–2025 BCE), [[Panahong Lumang Asirya]] ({{Circa}} 2025–1364 BCE), [[Imperyong Gitnang Asirya]] ({{Circa}} 1363–912 BCE), [[Imperyong Neo-Asirya]] (911–609 BCE) at [[Panahon pagkatapos ng imperyal ng Asirya]] (609 BCE–{{circa}} 240 CE) batay sa mga pangyayaring politikal at unti-unting pagbabago ng [[Wikang Asiryo]].{{sfn|Frahm|2017a|p=5}}{{sfn|Hauser|2017|p=229}} Ang [[Assur]] na unang kabisera ng Asirya ay itinatag noong {{Circa}} 2600 BCE ngunit walang ebidensiya na ito ay independiyente hanggang sa pagguho ng [[Ikatlong Dinastiya ng Ur]] noong ika-21 siglo BCE{{Sfn|Roux|1992|p=187}} nang magsimulang maumuno si [[Puzur-Ashur I]] sa lungsod. Ito ay nakasentro sa lupain ng hilagaang [[Mesopotamiya]]. Ang lungsod ng Assur ay sumailalim sa ilalim ng maraming panahon ng pananakop at pamumuno ng mga dayuhan bago ito muling umakyat sa kapangyarihan sa ilalim ni [[Ashur-uballit I]] noong ika-14 siglo BCE bilang [[Imperyong Gitnang Asirya]]. Sa Gitna at panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]], ang Asirya ang isa sa dalawang pangunahing mga kaharian sa Mesopotamiya kasama ng [[Babilonya]] sa timog at sa ilang panahon ang dominanteng kapangyarihan sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]]. Sa panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na ang Asirya naging pinamalakas na panahon nito nang ang hukbo ng Neo-Asirya ang pinakamakapangyarihan sa mundo sa panahong ito at naging unang pinakamalaking imperyo sa mundo. {{Sfn|Aberbach|2003|p=4}} Ang sakop nito ay mula sa mga bahagi ng modernong [[Iran]] sa silangan sa [[Ehipto]] sa kanluran.{{Sfn|Aberbach|2003|p=4}}{{Sfn|Düring|2020|p=133}}{{Sfn|Frahm|2017b|p=161}} Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay bumagsak noong 609 BCE sa ilalim ng magkasanib na puwersa ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Medes]] pinamunuan ng Asirya sa isang [[siglo]]. Bagaman gumuho ito, ang kultura ng Asirya ay patuloy na umiral sa buong panahong pagkatapos ng imperyong Asirya. Ito ay muling nakaahon sa ilalim ng [[Imperyong Seleucid]] at [[Imperyong Parto]] ngunit huminang muli sa ilalim ng [[Imperyong Sasanian]].
==Gitnang Imperyong Asirya==
{{Multiple image
| align = center
| direction = horizontal
| total_width = 580
| image1 = Médio-assyrien.png
| image2 = Map of Assyria.png
| footer = Mapa ng mga hangganan ng [[Gitnang Imperyong Asirya]] (kaliwa) at [[Imperyong Neo-Asirya]](kanan) noong ika-13 siglo BCE hanggang ika-7 siglo BCE.
}}
Si [[Ashur-uballit I]] ang kauna-unahang katutubong pinuno ng Asirya na nag-angkin ng pamagat na '''sar'''(Hari). Pagkatapos makamit ang [[kasarinlan]], karagdagan niyang inangkin ang dignidad ng isang dakilang hari gaya ng mga [[paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]] at mga haring [[Hiteo]]. Ang pag-akyat sa kapangyarihan ng Asirya ay kaugnay sa pagbagsak ng Kahariang [[Mitanni]] na pumayag sa mga hari ng Gitnang Imperyong Asirya na palawaking ang kanilang mga teritoryo sa hilagang Mesopotamiy.{{sfn|Jakob|2017a|p=117}} Sa ilalim ng mga haring mandirigmang sina [[Adad-nirari I]] (naghari noong 1305–1274 BCE), [[Shalmaneser I]] (naghari noong 1273–1244 BCE) at [[Tukulti-Ninurta I]] (naghari noong 1243–1207 BCE), nakamit ng Asirya ang hangarin nitong maging isang Imperyong Asirya. Sa ilalim ni [[Shalmaneser I]], ang mga huling labi ng Kahariang MIttani ay isinama sa Asirya.Ang pinakamatagumpay na haring Asiryo ay si [[Tukulti-Ninurta I]] na nagpalawak sa Gitnang Imperyong Asirya.{{sfn|Düring|2020|p=45}} Ang kanyang pinakatanyag na nagawa sa military ang pagkapanalo sa [[Labanan ng Nihriya]]{{Circa}} 1237 BCE na nagmarka sa pagsim ula ng wakas ng impluwensiyang [[Hiteo]] sa hilagaang Mesopotamiya]] at ang kanyang pananakop sa [[Babilonya]] na naging [[basalyo]] ng Asirya noong 1225–1216 BCE. {{sfn|Jakob|2017a|pp=125, 129–130}}{{sfn|Chen|2020|pp=199, 203}} Si Tukulti-Ninurta rin ang unang haring Asiryo na naglipat ng kabisera nito mula sa Assur at naglunsad ng bagong lungsod ng [[Kar-Tukulti-Ninurta]] bilang kabisera nito noong {{sfn|Düring|2020|p=57}} {{Circa}} 1233 BCE.{{sfn|Gerster|2005|p=312}} Ang kabisera ng imperyo ay muling ibinalik sa Assur pagkatapos ng kanyang kamatayan.{{sfn|Düring|2020|p=57}}
Ang [[asasinasyon]] ni [[Tukulti-Ninurta I]] noong 1207 BCE ay sinundan ng alitan ng mga dinastiya at humantong sa pagbagsak sa kapangyarihan ng Asirya. Hindi nagawa ng kanyang mga kahalili na panatilihin ang kapangyarihan ng Asirya at namuno lamang sa lupaing sentro ng Asirya na isang panahon na kasabay ng [[Huling Pagguho ng Panahong Bronse]]. Bagaman tinangka ng mga haring Asiryo sa panahong ito gaya nina [[Ashur-dan I]] (naghari noong {{circa}} 1178–1133 BCE), [[Ashur-resh-ishi I]] (naghari noong 1132–1115 BCE) at [[Tiglath-Pileser I]] (naghari noong 1114–1076 BC) na palakasin ang Asirya sa pamamagitan ng pananakop, ito pananakop ay hindi matatag at panandalian lamang. Mula sa panahon ni [[Eriba-Adad II]] (naghari 1056–1054 BCE), patuloy na humina ang Imperyong Asirya.{{sfn|Frahm|2017b|p=165}} Sa panahong ito, hindi lamang ang Asirya ang humina ngunit muling nasakop ng mga hukbong asiryo na sakupin ang malalaking bahagi ng Imperyo. Sa ilalim ni [[Ashur-dan II]] (naghari noong 934–912 BCE), ang paghina nito ay bumaliktad. Ang wakas ng kanyang paghahari ang pasimula ng pag-akyat sa kapangyarihan ng [[Imperyong Neo-Asirya]].(911–609 BCE).{{sfn|Frahm|2017b|pp=165–168}}
[[File:Tilglath pileser iii.jpg|left|thumb|Relief ni [[Tiglath-Pileser III]] (naghari noong 745–727 BCE) na nagisa at nagpalawak ng [[Imperyong Neo-Asirya]]. ]]
== Mga gusali ==
Yari sa mga tisang ibinilad sa araw ang kanilang mga gusali. Ngunit gumamit sila ng mga pundasyong bato para sa mga templo at mga palasyo, at nilagyan ng mga mabusisi o detalyadong mga ukit ang mga pader.
==Aklatan ng haring Asiryong si Ashurbanipal==
Ang haring Asiryo na si [[Ashurbanipal]] ay kilala sa pagtitipon ng mga teksto at tableta sa [[Aklatan ni Ashurbanipal]]. Sa pagtitipon ng mga teksto sa kanyang aklatan, sumulat siya sa mga lungsod at sentro ng pagkatuto sa buong [[Mesopotamiya]] na nag-utos sa kanila na magpadala ng mga kopya ng lahat ng mga akdang isinulat rehiyon..<ref>{{Cite web|title=Ashurbanipal|url=https://www.worldhistory.org/Ashurbanipal/|access-date=2021-10-28|website=World History Encyclopedia|language=en}}</ref> Bilang aprentis na iskriba, pinag-aralan niya ang mga [[Wikang Akkadiyo]] at [[Wikang Sumeryo]]. Nagpadala siya ng mga iskriba sa bawat rehiyon ng [[Imperyong Neo-Asirya]] upang magtipon ng mga sinaunang teksto. Humirang siya ng mga iskolar at iskriba upang kopyahin ang mga teksto mula sa mga sangguniang [[Babilonyo]. Ito ay naglalaman ng 30,000 tableta at teksto at kabilang sa aklatan ang mga kilalang panitikan na [[Epiko ni Gilgamesh]], [[mito ng paglikha]] na [[Enûma Eliš]], kuwento ng [[unang tao]] na si [[Adapa]] at [[Mahirap na tao ng Nippur]].
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{stub|Kasaysayan}}
{{Ancient Mesopotamia}}
[[Kategorya:Mesopotamia]]
[[Kaurian:Mga tauhan sa Bibliya]]
[[Kaurian:Kasaysayan]]
[[Kategorya:Iraq]]
sh8qw09qgdv2bdobo7l65avnbfwmwbj
1961186
1961185
2022-08-07T07:44:43Z
Xsqwiypb
120901
/* Aklatan ng haring Asiryong si Ashurbanipal */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox former country
| conventional_long_name = Asirya
| common_name = Asirya
| image_flag = Ashur symbol Nimrud.png
| flag_border = no
| flag_size = 150px
| flag_type = Simbolo ng Diyos na si [[Ashur]] na pambansang [[Diyos]] ng mga Asiryo
| year_start = {{circa}} 2025 BCE{{efn|This date refers to when [[Assur]] became an independent city-state, i.e. the beginning of the [[Old Assyrian period]]. The Old Assyrian period was preceded by the [[Early Assyrian period]] but Assur was not independent during this time and distinct Assyrian cultural and religious practices had not yet fully formed.{{Sfn|Düring|2020|p=39}}{{Sfn|Lambert|1983|pp=82–85}}{{Sfn|Roux|1992|p=187}}}}
| year_end = 609 BCE{{efn|This date refers to the end of the [[Neo-Assyrian Empire]], when Assyria ceased to be a state. It omits the later [[Post-imperial Assyria|post-imperial period]] when there was no longer an independent Assyrian kingdom.}}
| p1 = Ikatlong Dinastiya ng Ur
| s1 = Imperyong Neo-Babilonya
| s2 = Imperyong Medes
| image_map = File:Assyrie general.PNG
| image_map_caption = Mapa ng looban (pula) at sakop noong ika-7 siglo BCE (kahel)
| capital = [[Assur]]<br><small>({{circa}} 2025–1233 BCE)</small><br>{{nowrap|[[Kar-Tukulti-Ninurta]]}}<br><small>({{circa}} 1233–1207 BC)</small><br>[[Assur]]<br><small>({{circa}} 1207–879 BCE)</small><br />[[Nimrud]]<br /><small>(879–706 BC)</small><br />[[Dur-Sharrukin]]<br /><small>(706–705 BCE)</small><br />[[Nineveh]]<br /><small>(705–612 BC)</small><br />[[Harran]]<br /><small>(612–609 BC)</small>
| official_languages = {{plainlist|
* [[Akkadian language|Akkadian]]
* [[Sumerian language|Sumerian]]
* [[Aramaic]]}}
| religion = [[Sinaunang relihiyong Mesopotamiyo]]
| government_type = [[Monarkiya]]
| title_leader = [[List of Assyrian kings|Mga hari]] <!--Only a selection of notable kings; more notable kings for each period are in their respective articles. More should not be added here on account of taking up space-->
| year_leader1 = {{circa}} 2025 BCE
| leader1 = [[Puzur-Ashur I]] (first) <!-- Regarded as the first king of the independent Assur city-state in the Old Assyrian period; earlier kings in the king list are not historically verified (and Assur was not independent prior to 2025 BC) so they should not be here -->
| year_leader2 = {{circa}} 1974–1935 BCE
| leader2 = [[Erishum I]] <!--First ruler with length of reign in the Assyrian King List, created the eponym system, iniated the famous Old Assyrian trading network-->
| year_leader3 = {{circa}} 1808–1776 BCE
| leader3 = [[Shamshi-Adad I]] <!--Foreign Amorite conqueror, created the Kingdom of Upper Mesopotamia-->
| year_leader4 = {{circa}} 1700–1691 BCE
| leader4 = [[Bel-bani]] <!--Founded the long-lived Adaside dynasty-->
| year_leader5 = {{circa}} 1363–1328 BCE
| leader5 = [[Ashur-uballit I]] <!--Began the Middle Assyrian period; transformed Assyria into a larger territorial state-->
| year_leader6 = {{circa}} 1243–1207 BCE
| leader6 = [[Tukulti-Ninurta I]] <!--Wide-ranging warrior-king-->
| year_leader7 = 1114–1076 BCE
| leader7 = [[Tiglath-Pileser I]] <!--Wide-ranging warrior-king-->
| year_leader8 = 883–859 BCE
| leader8 = [[Ashurnasirpal II]] <!--Chiefly responsible for the conquests of the early Neo-Assyrian Empire; moved the capital to Nimrud-->
| year_leader9 = 745–727 BCE
| leader9 = [[Tiglath-Pileser III]] <!--Made Assyria the unopposed power in the Near East-->
| year_leader10 = 705–681 BCE
| leader10 = [[Sennacherib]] <!--Most famous Assyrian king; moved the capital to Nineveh-->
| year_leader11 = 681–669 BCE
| leader11 = [[Esarhaddon]] <!-- Brought Assyria to its greatest extent -->
| year_leader12 = 669–631 BCE
| leader12 = [[Ashurbanipal]] <!--Last great Assyrian king; collected the famous Library of Ashurbanipal -->
| year_leader13 = 612–609 BCE
| leader13 = [[Ashur-uballit II]] (huling pinuno)
| era = [[Panahong Bronse]] hanggang [[Panahong Bakal]]
| event_pre = Pundayo ng [[Assur]]
| date_pre = {{circa}} 2600 BCE
| event_start = Ang Assur ay naging independiyenteng siyudad-estado
| event1 = [[Panahon ng Lumang Asirya]]
| date_event1 = {{circa}} 2025–1364 BCE
| event2 = [[Panahon ng Gitnang Asirya]]
| date_event2 = {{circa}} 1363–912 BCE
| event3 = Panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]]
| date_event3 = 911–609 BCE
| event_end = Pananakop ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Imperyong Medes]]
| event_post = Paglusob at pagwasak ng Assur ng [[Imperyong Sasania]]
| date_post = {{circa}} 240 CE
}}
{{Mesopotamia}}
Ang '''Asirya''' (Ingles: '''Assyria''') ([[Kuneipormang Neo-Asiryo]]: [[File:Inscription mat Assur-ki for Assyria in the Rassam cylinder, 1st column, line 5.jpg|75px]], <small>romanisado:</small> ''māt Aššur''; {{lang-syc|ܐܬܘܪ|ʾāthor}}) ay isang pangunahing sinaunang [[kabihasnan]] sa [[Mesopotamiya]] na umiral bilang isang [[lungsod-estado]] mula ika-21 siglo BCE hanggang ika-14 siglo BCE<!-- Modern Assyriologists do not consider Assyria to have been a territorial state before the Middle Assyrian Empire. Shamshi-Adad's brief empire in the 19th century BC is not regarded to have been "Assyrian", as he was an Amorite conqueror. --> at isang [[estadong teritoryal]] na kalaunang naging isang [[imperyo]] mula ika-14 siglo BCE hanggang ika-7 siglo BCE. Ang Asirya ay umiral mula maagang [[Panahong Bronse]] hanggang sa huling [[Panahong Bakal]]. Ito ay nahahati mga yugtong: [[Panahong Maagang Asirya]]({{Circa}} 2600–2025 BCE), [[Panahong Lumang Asirya]] ({{Circa}} 2025–1364 BCE), [[Imperyong Gitnang Asirya]] ({{Circa}} 1363–912 BCE), [[Imperyong Neo-Asirya]] (911–609 BCE) at [[Panahon pagkatapos ng imperyal ng Asirya]] (609 BCE–{{circa}} 240 CE) batay sa mga pangyayaring politikal at unti-unting pagbabago ng [[Wikang Asiryo]].{{sfn|Frahm|2017a|p=5}}{{sfn|Hauser|2017|p=229}} Ang [[Assur]] na unang kabisera ng Asirya ay itinatag noong {{Circa}} 2600 BCE ngunit walang ebidensiya na ito ay independiyente hanggang sa pagguho ng [[Ikatlong Dinastiya ng Ur]] noong ika-21 siglo BCE{{Sfn|Roux|1992|p=187}} nang magsimulang maumuno si [[Puzur-Ashur I]] sa lungsod. Ito ay nakasentro sa lupain ng hilagaang [[Mesopotamiya]]. Ang lungsod ng Assur ay sumailalim sa ilalim ng maraming panahon ng pananakop at pamumuno ng mga dayuhan bago ito muling umakyat sa kapangyarihan sa ilalim ni [[Ashur-uballit I]] noong ika-14 siglo BCE bilang [[Imperyong Gitnang Asirya]]. Sa Gitna at panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]], ang Asirya ang isa sa dalawang pangunahing mga kaharian sa Mesopotamiya kasama ng [[Babilonya]] sa timog at sa ilang panahon ang dominanteng kapangyarihan sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]]. Sa panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na ang Asirya naging pinamalakas na panahon nito nang ang hukbo ng Neo-Asirya ang pinakamakapangyarihan sa mundo sa panahong ito at naging unang pinakamalaking imperyo sa mundo. {{Sfn|Aberbach|2003|p=4}} Ang sakop nito ay mula sa mga bahagi ng modernong [[Iran]] sa silangan sa [[Ehipto]] sa kanluran.{{Sfn|Aberbach|2003|p=4}}{{Sfn|Düring|2020|p=133}}{{Sfn|Frahm|2017b|p=161}} Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay bumagsak noong 609 BCE sa ilalim ng magkasanib na puwersa ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Medes]] pinamunuan ng Asirya sa isang [[siglo]]. Bagaman gumuho ito, ang kultura ng Asirya ay patuloy na umiral sa buong panahong pagkatapos ng imperyong Asirya. Ito ay muling nakaahon sa ilalim ng [[Imperyong Seleucid]] at [[Imperyong Parto]] ngunit huminang muli sa ilalim ng [[Imperyong Sasanian]].
==Gitnang Imperyong Asirya==
{{Multiple image
| align = center
| direction = horizontal
| total_width = 580
| image1 = Médio-assyrien.png
| image2 = Map of Assyria.png
| footer = Mapa ng mga hangganan ng [[Gitnang Imperyong Asirya]] (kaliwa) at [[Imperyong Neo-Asirya]](kanan) noong ika-13 siglo BCE hanggang ika-7 siglo BCE.
}}
Si [[Ashur-uballit I]] ang kauna-unahang katutubong pinuno ng Asirya na nag-angkin ng pamagat na '''sar'''(Hari). Pagkatapos makamit ang [[kasarinlan]], karagdagan niyang inangkin ang dignidad ng isang dakilang hari gaya ng mga [[paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]] at mga haring [[Hiteo]]. Ang pag-akyat sa kapangyarihan ng Asirya ay kaugnay sa pagbagsak ng Kahariang [[Mitanni]] na pumayag sa mga hari ng Gitnang Imperyong Asirya na palawaking ang kanilang mga teritoryo sa hilagang Mesopotamiy.{{sfn|Jakob|2017a|p=117}} Sa ilalim ng mga haring mandirigmang sina [[Adad-nirari I]] (naghari noong 1305–1274 BCE), [[Shalmaneser I]] (naghari noong 1273–1244 BCE) at [[Tukulti-Ninurta I]] (naghari noong 1243–1207 BCE), nakamit ng Asirya ang hangarin nitong maging isang Imperyong Asirya. Sa ilalim ni [[Shalmaneser I]], ang mga huling labi ng Kahariang MIttani ay isinama sa Asirya.Ang pinakamatagumpay na haring Asiryo ay si [[Tukulti-Ninurta I]] na nagpalawak sa Gitnang Imperyong Asirya.{{sfn|Düring|2020|p=45}} Ang kanyang pinakatanyag na nagawa sa military ang pagkapanalo sa [[Labanan ng Nihriya]]{{Circa}} 1237 BCE na nagmarka sa pagsim ula ng wakas ng impluwensiyang [[Hiteo]] sa hilagaang Mesopotamiya]] at ang kanyang pananakop sa [[Babilonya]] na naging [[basalyo]] ng Asirya noong 1225–1216 BCE. {{sfn|Jakob|2017a|pp=125, 129–130}}{{sfn|Chen|2020|pp=199, 203}} Si Tukulti-Ninurta rin ang unang haring Asiryo na naglipat ng kabisera nito mula sa Assur at naglunsad ng bagong lungsod ng [[Kar-Tukulti-Ninurta]] bilang kabisera nito noong {{sfn|Düring|2020|p=57}} {{Circa}} 1233 BCE.{{sfn|Gerster|2005|p=312}} Ang kabisera ng imperyo ay muling ibinalik sa Assur pagkatapos ng kanyang kamatayan.{{sfn|Düring|2020|p=57}}
Ang [[asasinasyon]] ni [[Tukulti-Ninurta I]] noong 1207 BCE ay sinundan ng alitan ng mga dinastiya at humantong sa pagbagsak sa kapangyarihan ng Asirya. Hindi nagawa ng kanyang mga kahalili na panatilihin ang kapangyarihan ng Asirya at namuno lamang sa lupaing sentro ng Asirya na isang panahon na kasabay ng [[Huling Pagguho ng Panahong Bronse]]. Bagaman tinangka ng mga haring Asiryo sa panahong ito gaya nina [[Ashur-dan I]] (naghari noong {{circa}} 1178–1133 BCE), [[Ashur-resh-ishi I]] (naghari noong 1132–1115 BCE) at [[Tiglath-Pileser I]] (naghari noong 1114–1076 BC) na palakasin ang Asirya sa pamamagitan ng pananakop, ito pananakop ay hindi matatag at panandalian lamang. Mula sa panahon ni [[Eriba-Adad II]] (naghari 1056–1054 BCE), patuloy na humina ang Imperyong Asirya.{{sfn|Frahm|2017b|p=165}} Sa panahong ito, hindi lamang ang Asirya ang humina ngunit muling nasakop ng mga hukbong asiryo na sakupin ang malalaking bahagi ng Imperyo. Sa ilalim ni [[Ashur-dan II]] (naghari noong 934–912 BCE), ang paghina nito ay bumaliktad. Ang wakas ng kanyang paghahari ang pasimula ng pag-akyat sa kapangyarihan ng [[Imperyong Neo-Asirya]].(911–609 BCE).{{sfn|Frahm|2017b|pp=165–168}}
[[File:Tilglath pileser iii.jpg|left|thumb|Relief ni [[Tiglath-Pileser III]] (naghari noong 745–727 BCE) na nagisa at nagpalawak ng [[Imperyong Neo-Asirya]]. ]]
== Mga gusali ==
Yari sa mga tisang ibinilad sa araw ang kanilang mga gusali. Ngunit gumamit sila ng mga pundasyong bato para sa mga templo at mga palasyo, at nilagyan ng mga mabusisi o detalyadong mga ukit ang mga pader.
==Aklatan ng haring Asiryong si Ashurbanipal==
Ang haring Asiryo na si [[Ashurbanipal]] ay kilala sa pagtitipon ng mga teksto at tableta sa [[Aklatan ni Ashurbanipal]]. Sa pagtitipon ng mga teksto sa kanyang aklatan, sumulat siya sa mga lungsod at sentro ng pagkatuto sa buong [[Mesopotamiya]] na nag-utos sa kanila na magpadala ng mga kopya ng lahat ng mga akdang isinulat rehiyon..<ref>{{Cite web|title=Ashurbanipal|url=https://www.worldhistory.org/Ashurbanipal/|access-date=2021-10-28|website=World History Encyclopedia|language=en}}</ref> Bilang aprentis na iskriba, pinag-aralan niya ang mga [[Wikang Akkadiyo]] at [[Wikang Sumeryo]]. Nagpadala siya ng mga iskriba sa bawat rehiyon ng [[Imperyong Neo-Asirya]] upang magtipon ng mga sinaunang teksto. Humirang siya ng mga iskolar at iskriba upang kopyahin ang mga teksto mula sa mga sangguniang [[Babilonyo]]. Ito ay naglalaman ng 30,000 tableta at teksto at kabilang sa aklatan ang mga kilalang panitikan na [[Epiko ni Gilgamesh]], [[mito ng paglikha]] na [[Enûma Eliš]], kuwento ng [[unang tao]] na si [[Adapa]] at [[Mahirap na tao ng Nippur]].
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{stub|Kasaysayan}}
{{Ancient Mesopotamia}}
[[Kategorya:Mesopotamia]]
[[Kaurian:Mga tauhan sa Bibliya]]
[[Kaurian:Kasaysayan]]
[[Kategorya:Iraq]]
4bkda538xlkwexdk1wcwg7pz930rd11
Mga Medo
0
74030
1961029
1958087
2022-08-06T23:52:07Z
Xsqwiypb
120901
/* Inksripsiyong Behistun */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Former Country
|native_name = ''Mādai''
|conventional_long_name = Dinastiyang Media
|common_name =
|era = [[Panahong Bakal]]
|status =
|status_text =
|empire =
|government_type =
|year_start = c. 678 BCE
|year_end = c. 549 BCE
|year_exile_start =
|year_exile_end =
|event_start =
|date_start =
|event_end = Sinakop ni [[Dakilang Ciro]]
|date_end =
|event1 =
|date_event1 =
|event2 =
|date_event2 =
|event3 =
|date_event3 =
|event4 =
|date_event4 =
|event_pre =
|date_pre =
|event_post =
|date_post =
|p1 = [[Imperyong Neo-Asirya]]
|flag_p1 = Map of Assyria.png
|image_p1 =
|p2 = Urartu
|flag_p2 = 13-Urartu-9-6mta.gif
|p3 =
|flag_p3 =
|p4 =
|flag_p4 =
|p5 =
|flag_p5 =
|s1 = [[Imperyong Akemenida]]
|flag_s1 = Standard of Cyrus the Great.svg
|image_s1 =
|s2 =
|flag_s2 =
|s3 =
|flag_s3 =
|s4 =
|flag_s4 =
|s5 =
|flag_s5 =
|image_flag =
|flag =
|flag_type =
|image_coat =
|symbol =
|symbol_type =
|capital = [[Ecbatana]]
|capital_exile =
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|national_motto =
|national_anthem =
|common_languages = [[Wikang Media]]
|religion = [[Sinaunang Relihiyong Iraniano]] (nauugnay sa [[Mithra]]ismo, maagang [[Zoroastrianismo]])<!-- for sources see Medes#Religion -->
|currency =
}}
{{History of Iran}}
Ang '''mga Medo''','''Medes''', '''Media''' o '''mga Mede''' ({{IPAc-en|m|i|d|z}}){{#tag:ref|from [[OED]]'s entry: "Mede '' < classical Latin {{lang|la|Mēdus}} (na ang karaniwang anyo ng maramihan ay {{lang|la|Mēdī}}) < sinaunang Griyego (Atika at Ionika): {{lang|grc|Μῆδος}} (Sipriyotang ma-to-i {{lang|grc|Μᾶδοι}}, kapag maramihan) < Lumang Persiya: {{lang|peo-Latn|Māda}}''"<ref>[[OED]] Paglahok na nasa internet na [http://www.oed.com/view/Entry/115629?rskey=kViil4&result=4 ''"entry Mede, n."''.]:</ref>|}} (mula sa [[Matandang wikang Persa|Matandang Persa ''(Persian)'']]: {{lang|peo-Latn|Māda-}}) ang naging mga pinuno ng [[Iran]], [[Armenya]], gitnang [[Turkiya]], [[Apganistan]], at hilagang-silangang [[Pakistan]] mula 625 BK hanggang 549 BK. Sila ay [[mga sinaunang taong Iranyano]]{{#tag:ref|(A)''"..and the Medes (Iranians of what is now north-west Iran).."'' {{EIEC|30}}. (B) ''"Archaeological evidence for the religion of the Iranian-speaking Medes of the .."'' {{harv|Diakonoff|1985|p=140}}. (C) ''".. succeeded in uniting into a kingdom the many Iranian-speaking Median tribes"'' ( mula sa Encyclopædia Britannica <ref name="EnBr">Encyclopædia Britannica Online [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372125/Media Media (ancient region, Iran)]</ref>). (D) ''"Proto-Iranian split into Western (Median, ancient Persian, and others) and Eastern (Scythian, Ossetic, Saka, Pamir and others)..."'' ({{citation| publisher = BRILL| isbn = 978-90-04-16054-5| last = Kuz'mina| first = Elena E.| others = J. P. Mallory (ed.)| title = The origin of the Indo-Iranians
| year = 2007|page=303}}) ...|}} na nanirahan sa<!-- for specific location within Iran see Medes#Historical_geography_of_Media --> isang pook na nakilala bilang Media at nagwiwika ng isang [[Iranyanong Hilaga-Kanluran|wikang Iranyano ng hilagang kanluran]] na tinutukoy bilang [[wikang Mediano]]. Ang pagdating nila sa rehiyon ay mayroong kaugnayan sa unang alon ng mga tribong [[Iraniko]] noong hulihan ng [[ikalawang milenyo BKE]] (ang [[pagbagsak ng Panahon ng Tansong Dilaw]]) hanggang sa pagsisimula ng [[unang milenyo BKE]].
Magmula noong ika-10 daantaon BKE hanggang sa hulihan ng ika-7 daantaon BCE, ang Medes na Iraniko at ang mga [[Persiyano]] ay bumagsak at napailalim sa pangingibabaw ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na nakahimpil sa [[Mesopotamya]].<ref>Georges Roux - Ancient Iraq</ref>
==Kasaysayan==
Ang [[pagguho ng Panahong Bronse]] ay nag-iwan ng ilang mga munting kaharian at mga estadong-siyudad. Ang mga sentrong Hittie ay nanatili sa hilagaang Syria kasama ng mga puertong Phoenician sa Canaan na nakatakas pagkawasak at umunlad s amga dakilang kapangyarihang pangkalakal. Noong 1200 BCE, ang karamihan ng looban nito gayundin ng Babilonya ay sinunggaban ng mga [[Arameo]] samantalang ang baybayin sa ngayong Gaza Strip ay tinirhan ng mga [[Pilisteo]]. Sa panahong ito, ang ilang mga inobasyon sa teknolihiya ay kumalat na ang pinakakilala ang paggawa sa bakal at [[alpabetong Penisyo]] na pinaunlad ng mga Penisyo o mga Cananeo noong 1600 BCE. Sa pag-akyat sa kapangyarihan ni [[Adad-nirari II]] noong 911 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay sumakop sa buong [[Sinaunang Malapit na Silangan]] noong ika-8 hanggang ika-7 siglo BCE na gumawa sa imperyong ito na pinakamalaking imperyo sa kasaysayan at itinturing ng mga historyan na ang '''kauna-unahang imperyo ng mundo''' sa kasaysayan. Ito ay namuno sa buong Mesopotamia, [[Levant]], [[Ehipto]], mga bahagi ng [[Anatolia]], [[Iran]] at [[Armenia]]. Sa panahon ng pamumuno ng haring Asiryong si [[Sinsharishkun]] (622–612 BCE), ang mga basalyo ng Asirya gaya ng [[Medes]], Babilonya, Ehipto, Lydia, at Aram ay tumigil sa pagbibigay ng [[tributo]] sa Asirya. Ang Imperyong Neo-Asirya ay bumagsak sa magkasanib na puwersa ng Medes sa pamumuno ni [[Cyaxares]] at ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] sa pamumuno ni [[Nabopolassar]] noong 609 BCE. Noong mga 550 BCE, ang [[Medes]] sa pamumuno ni [[Astyages]] ay bumagsak sa Persiyanong si [[Dakilang Ciro]] na nagtatag ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]]. Ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak kay Dakilang Ciro noong 539 BCE. Sa sumunod na ilang mga dekada ay idinagdag sa mga sakop nito ang Lydia sa Anatolia, Damascus, Babilonia at Ehipto gayundin ang pag-iisa ng kontrol nito sa talampas na Iranian na halos kasing layo India. Ang malawak na kaharian ay nahati sa iba't ibang mga [[satrapiya]] at pinamahalaan ayon sa modelong Asiryo ngunit may mas magaan na kamay. Sa panahong ito, ang [[Zoroastrianismo]] ang nanaig na relihiyon sa Persiya.
==Inksripsiyong Behistun==
{{Main|Inskripsiyong Behistun|Imperyong Akemenida}}
Kabilang '''Medes''' sa sinakop ng [[Imperyong Akemenida]] ayon sa [[Inskripsiyong Behistun]].
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga [[Akemenida]] mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon. Kami ay mga hari.
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyan sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiua]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonya]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|Mga Griyego]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}
{{Median and Achaemenid kings}}
{{DEFAULTSORT:Medes}}
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Armenya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Turkiya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Afghanistan]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Pakistan]]
[[Kategorya:Medes]]
{{stub|Tao|Kasaysayan}}
4cspdmxd4iemrpg7c78lzhdyoro9qiu
1961030
1961029
2022-08-06T23:52:27Z
Xsqwiypb
120901
/* Inksripsiyong Behistun */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Former Country
|native_name = ''Mādai''
|conventional_long_name = Dinastiyang Media
|common_name =
|era = [[Panahong Bakal]]
|status =
|status_text =
|empire =
|government_type =
|year_start = c. 678 BCE
|year_end = c. 549 BCE
|year_exile_start =
|year_exile_end =
|event_start =
|date_start =
|event_end = Sinakop ni [[Dakilang Ciro]]
|date_end =
|event1 =
|date_event1 =
|event2 =
|date_event2 =
|event3 =
|date_event3 =
|event4 =
|date_event4 =
|event_pre =
|date_pre =
|event_post =
|date_post =
|p1 = [[Imperyong Neo-Asirya]]
|flag_p1 = Map of Assyria.png
|image_p1 =
|p2 = Urartu
|flag_p2 = 13-Urartu-9-6mta.gif
|p3 =
|flag_p3 =
|p4 =
|flag_p4 =
|p5 =
|flag_p5 =
|s1 = [[Imperyong Akemenida]]
|flag_s1 = Standard of Cyrus the Great.svg
|image_s1 =
|s2 =
|flag_s2 =
|s3 =
|flag_s3 =
|s4 =
|flag_s4 =
|s5 =
|flag_s5 =
|image_flag =
|flag =
|flag_type =
|image_coat =
|symbol =
|symbol_type =
|capital = [[Ecbatana]]
|capital_exile =
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|national_motto =
|national_anthem =
|common_languages = [[Wikang Media]]
|religion = [[Sinaunang Relihiyong Iraniano]] (nauugnay sa [[Mithra]]ismo, maagang [[Zoroastrianismo]])<!-- for sources see Medes#Religion -->
|currency =
}}
{{History of Iran}}
Ang '''mga Medo''','''Medes''', '''Media''' o '''mga Mede''' ({{IPAc-en|m|i|d|z}}){{#tag:ref|from [[OED]]'s entry: "Mede '' < classical Latin {{lang|la|Mēdus}} (na ang karaniwang anyo ng maramihan ay {{lang|la|Mēdī}}) < sinaunang Griyego (Atika at Ionika): {{lang|grc|Μῆδος}} (Sipriyotang ma-to-i {{lang|grc|Μᾶδοι}}, kapag maramihan) < Lumang Persiya: {{lang|peo-Latn|Māda}}''"<ref>[[OED]] Paglahok na nasa internet na [http://www.oed.com/view/Entry/115629?rskey=kViil4&result=4 ''"entry Mede, n."''.]:</ref>|}} (mula sa [[Matandang wikang Persa|Matandang Persa ''(Persian)'']]: {{lang|peo-Latn|Māda-}}) ang naging mga pinuno ng [[Iran]], [[Armenya]], gitnang [[Turkiya]], [[Apganistan]], at hilagang-silangang [[Pakistan]] mula 625 BK hanggang 549 BK. Sila ay [[mga sinaunang taong Iranyano]]{{#tag:ref|(A)''"..and the Medes (Iranians of what is now north-west Iran).."'' {{EIEC|30}}. (B) ''"Archaeological evidence for the religion of the Iranian-speaking Medes of the .."'' {{harv|Diakonoff|1985|p=140}}. (C) ''".. succeeded in uniting into a kingdom the many Iranian-speaking Median tribes"'' ( mula sa Encyclopædia Britannica <ref name="EnBr">Encyclopædia Britannica Online [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372125/Media Media (ancient region, Iran)]</ref>). (D) ''"Proto-Iranian split into Western (Median, ancient Persian, and others) and Eastern (Scythian, Ossetic, Saka, Pamir and others)..."'' ({{citation| publisher = BRILL| isbn = 978-90-04-16054-5| last = Kuz'mina| first = Elena E.| others = J. P. Mallory (ed.)| title = The origin of the Indo-Iranians
| year = 2007|page=303}}) ...|}} na nanirahan sa<!-- for specific location within Iran see Medes#Historical_geography_of_Media --> isang pook na nakilala bilang Media at nagwiwika ng isang [[Iranyanong Hilaga-Kanluran|wikang Iranyano ng hilagang kanluran]] na tinutukoy bilang [[wikang Mediano]]. Ang pagdating nila sa rehiyon ay mayroong kaugnayan sa unang alon ng mga tribong [[Iraniko]] noong hulihan ng [[ikalawang milenyo BKE]] (ang [[pagbagsak ng Panahon ng Tansong Dilaw]]) hanggang sa pagsisimula ng [[unang milenyo BKE]].
Magmula noong ika-10 daantaon BKE hanggang sa hulihan ng ika-7 daantaon BCE, ang Medes na Iraniko at ang mga [[Persiyano]] ay bumagsak at napailalim sa pangingibabaw ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na nakahimpil sa [[Mesopotamya]].<ref>Georges Roux - Ancient Iraq</ref>
==Kasaysayan==
Ang [[pagguho ng Panahong Bronse]] ay nag-iwan ng ilang mga munting kaharian at mga estadong-siyudad. Ang mga sentrong Hittie ay nanatili sa hilagaang Syria kasama ng mga puertong Phoenician sa Canaan na nakatakas pagkawasak at umunlad s amga dakilang kapangyarihang pangkalakal. Noong 1200 BCE, ang karamihan ng looban nito gayundin ng Babilonya ay sinunggaban ng mga [[Arameo]] samantalang ang baybayin sa ngayong Gaza Strip ay tinirhan ng mga [[Pilisteo]]. Sa panahong ito, ang ilang mga inobasyon sa teknolihiya ay kumalat na ang pinakakilala ang paggawa sa bakal at [[alpabetong Penisyo]] na pinaunlad ng mga Penisyo o mga Cananeo noong 1600 BCE. Sa pag-akyat sa kapangyarihan ni [[Adad-nirari II]] noong 911 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay sumakop sa buong [[Sinaunang Malapit na Silangan]] noong ika-8 hanggang ika-7 siglo BCE na gumawa sa imperyong ito na pinakamalaking imperyo sa kasaysayan at itinturing ng mga historyan na ang '''kauna-unahang imperyo ng mundo''' sa kasaysayan. Ito ay namuno sa buong Mesopotamia, [[Levant]], [[Ehipto]], mga bahagi ng [[Anatolia]], [[Iran]] at [[Armenia]]. Sa panahon ng pamumuno ng haring Asiryong si [[Sinsharishkun]] (622–612 BCE), ang mga basalyo ng Asirya gaya ng [[Medes]], Babilonya, Ehipto, Lydia, at Aram ay tumigil sa pagbibigay ng [[tributo]] sa Asirya. Ang Imperyong Neo-Asirya ay bumagsak sa magkasanib na puwersa ng Medes sa pamumuno ni [[Cyaxares]] at ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] sa pamumuno ni [[Nabopolassar]] noong 609 BCE. Noong mga 550 BCE, ang [[Medes]] sa pamumuno ni [[Astyages]] ay bumagsak sa Persiyanong si [[Dakilang Ciro]] na nagtatag ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]]. Ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak kay Dakilang Ciro noong 539 BCE. Sa sumunod na ilang mga dekada ay idinagdag sa mga sakop nito ang Lydia sa Anatolia, Damascus, Babilonia at Ehipto gayundin ang pag-iisa ng kontrol nito sa talampas na Iranian na halos kasing layo India. Ang malawak na kaharian ay nahati sa iba't ibang mga [[satrapiya]] at pinamahalaan ayon sa modelong Asiryo ngunit may mas magaan na kamay. Sa panahong ito, ang [[Zoroastrianismo]] ang nanaig na relihiyon sa Persiya.
==Inksripsiyong Behistun==
{{Main|Inskripsiyong Behistun|Imperyong Akemenida}}
Kabilang ang '''Medes''' sa sinakop ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] ayon sa [[Inskripsiyong Behistun]].
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga [[Akemenida]] mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon. Kami ay mga hari.
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyan sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiua]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonya]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|Mga Griyego]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}
{{Median and Achaemenid kings}}
{{DEFAULTSORT:Medes}}
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Armenya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Turkiya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Afghanistan]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Pakistan]]
[[Kategorya:Medes]]
{{stub|Tao|Kasaysayan}}
s9orilcz6cygc1u66vh9oattxdknasf
1961031
1961030
2022-08-06T23:53:29Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Former Country
|native_name = ''Mādai''
|conventional_long_name = Dinastiyang Media
|common_name =
|era = [[Panahong Bakal]]
|status =
|status_text =
|empire =
|government_type =
|year_start = c. 678 BCE
|year_end = c. 549 BCE
|year_exile_start =
|year_exile_end =
|event_start =
|date_start =
|event_end = Sinakop ni [[Dakilang Ciro]]
|date_end =
|event1 =
|date_event1 =
|event2 =
|date_event2 =
|event3 =
|date_event3 =
|event4 =
|date_event4 =
|event_pre =
|date_pre =
|event_post =
|date_post =
|p1 = [[Imperyong Neo-Asirya]]
|flag_p1 = Map of Assyria.png
|image_p1 =
|p2 = Urartu
|flag_p2 = 13-Urartu-9-6mta.gif
|p3 =
|flag_p3 =
|p4 =
|flag_p4 =
|p5 =
|flag_p5 =
|s1 = [[Imperyong Akemenida]]
|flag_s1 = Standard of Cyrus the Great.svg
|image_s1 =
|s2 =
|flag_s2 =
|s3 =
|flag_s3 =
|s4 =
|flag_s4 =
|s5 =
|flag_s5 =
|image_flag =
|flag =
|flag_type =
|image_coat =
|symbol =
|symbol_type =
|capital = [[Ecbatana]]
|capital_exile =
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|national_motto =
|national_anthem =
|common_languages = [[Wikang Media]]
|religion = [[Sinaunang Relihiyong Iraniano]] (nauugnay sa [[Mithra]]ismo, maagang [[Zoroastrianismo]])<!-- for sources see Medes#Religion -->
|currency =
}}
{{History of Iran}}
Ang '''mga Medo''','''Medes''', '''Imperyong Medes''', '''Imperyong Media''' o '''mga Mede''' ({{IPAc-en|m|i|d|z}}){{#tag:ref|from [[OED]]'s entry: "Mede '' < classical Latin {{lang|la|Mēdus}} (na ang karaniwang anyo ng maramihan ay {{lang|la|Mēdī}}) < sinaunang Griyego (Atika at Ionika): {{lang|grc|Μῆδος}} (Sipriyotang ma-to-i {{lang|grc|Μᾶδοι}}, kapag maramihan) < Lumang Persiya: {{lang|peo-Latn|Māda}}''"<ref>[[OED]] Paglahok na nasa internet na [http://www.oed.com/view/Entry/115629?rskey=kViil4&result=4 ''"entry Mede, n."''.]:</ref>|}} (mula sa [[Matandang wikang Persa|Matandang Persa ''(Persian)'']]: {{lang|peo-Latn|Māda-}}) ang naging mga pinuno ng [[Iran]], [[Armenya]], gitnang [[Turkiya]], [[Apganistan]], at hilagang-silangang [[Pakistan]] mula 625 BK hanggang 549 BK. Sila ay [[mga sinaunang taong Iranyano]]{{#tag:ref|(A)''"..and the Medes (Iranians of what is now north-west Iran).."'' {{EIEC|30}}. (B) ''"Archaeological evidence for the religion of the Iranian-speaking Medes of the .."'' {{harv|Diakonoff|1985|p=140}}. (C) ''".. succeeded in uniting into a kingdom the many Iranian-speaking Median tribes"'' ( mula sa Encyclopædia Britannica <ref name="EnBr">Encyclopædia Britannica Online [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372125/Media Media (ancient region, Iran)]</ref>). (D) ''"Proto-Iranian split into Western (Median, ancient Persian, and others) and Eastern (Scythian, Ossetic, Saka, Pamir and others)..."'' ({{citation| publisher = BRILL| isbn = 978-90-04-16054-5| last = Kuz'mina| first = Elena E.| others = J. P. Mallory (ed.)| title = The origin of the Indo-Iranians
| year = 2007|page=303}}) ...|}} na nanirahan sa<!-- for specific location within Iran see Medes#Historical_geography_of_Media --> isang pook na nakilala bilang Media at nagwiwika ng isang [[Iranyanong Hilaga-Kanluran|wikang Iranyano ng hilagang kanluran]] na tinutukoy bilang [[wikang Mediano]]. Ang pagdating nila sa rehiyon ay mayroong kaugnayan sa unang alon ng mga tribong [[Iraniko]] noong hulihan ng [[ikalawang milenyo BKE]] (ang [[pagbagsak ng Panahon ng Tansong Dilaw]]) hanggang sa pagsisimula ng [[unang milenyo BKE]].
Magmula noong ika-10 daantaon BKE hanggang sa hulihan ng ika-7 daantaon BCE, ang Medes na Iraniko at ang mga [[Persiyano]] ay bumagsak at napailalim sa pangingibabaw ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na nakahimpil sa [[Mesopotamya]].<ref>Georges Roux - Ancient Iraq</ref>
==Kasaysayan==
Ang [[pagguho ng Panahong Bronse]] ay nag-iwan ng ilang mga munting kaharian at mga estadong-siyudad. Ang mga sentrong Hittie ay nanatili sa hilagaang Syria kasama ng mga puertong Phoenician sa Canaan na nakatakas pagkawasak at umunlad s amga dakilang kapangyarihang pangkalakal. Noong 1200 BCE, ang karamihan ng looban nito gayundin ng Babilonya ay sinunggaban ng mga [[Arameo]] samantalang ang baybayin sa ngayong Gaza Strip ay tinirhan ng mga [[Pilisteo]]. Sa panahong ito, ang ilang mga inobasyon sa teknolihiya ay kumalat na ang pinakakilala ang paggawa sa bakal at [[alpabetong Penisyo]] na pinaunlad ng mga Penisyo o mga Cananeo noong 1600 BCE. Sa pag-akyat sa kapangyarihan ni [[Adad-nirari II]] noong 911 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay sumakop sa buong [[Sinaunang Malapit na Silangan]] noong ika-8 hanggang ika-7 siglo BCE na gumawa sa imperyong ito na pinakamalaking imperyo sa kasaysayan at itinturing ng mga historyan na ang '''kauna-unahang imperyo ng mundo''' sa kasaysayan. Ito ay namuno sa buong Mesopotamia, [[Levant]], [[Ehipto]], mga bahagi ng [[Anatolia]], [[Iran]] at [[Armenia]]. Sa panahon ng pamumuno ng haring Asiryong si [[Sinsharishkun]] (622–612 BCE), ang mga basalyo ng Asirya gaya ng [[Medes]], Babilonya, Ehipto, Lydia, at Aram ay tumigil sa pagbibigay ng [[tributo]] sa Asirya. Ang Imperyong Neo-Asirya ay bumagsak sa magkasanib na puwersa ng Medes sa pamumuno ni [[Cyaxares]] at ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] sa pamumuno ni [[Nabopolassar]] noong 609 BCE. Noong mga 550 BCE, ang [[Medes]] sa pamumuno ni [[Astyages]] ay bumagsak sa Persiyanong si [[Dakilang Ciro]] na nagtatag ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]]. Ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak kay Dakilang Ciro noong 539 BCE. Sa sumunod na ilang mga dekada ay idinagdag sa mga sakop nito ang Lydia sa Anatolia, Damascus, Babilonia at Ehipto gayundin ang pag-iisa ng kontrol nito sa talampas na Iranian na halos kasing layo India. Ang malawak na kaharian ay nahati sa iba't ibang mga [[satrapiya]] at pinamahalaan ayon sa modelong Asiryo ngunit may mas magaan na kamay. Sa panahong ito, ang [[Zoroastrianismo]] ang nanaig na relihiyon sa Persiya.
==Inksripsiyong Behistun==
{{Main|Inskripsiyong Behistun|Imperyong Akemenida}}
Kabilang ang '''Medes''' sa sinakop ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] ayon sa [[Inskripsiyong Behistun]].
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga [[Akemenida]] mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon. Kami ay mga hari.
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyan sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiua]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonya]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|Mga Griyego]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}
{{Median and Achaemenid kings}}
{{DEFAULTSORT:Medes}}
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Armenya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Turkiya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Afghanistan]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Pakistan]]
[[Kategorya:Medes]]
{{stub|Tao|Kasaysayan}}
qfqinpbcbh5nceip1z360hvaof0pomw
1961032
1961031
2022-08-06T23:54:03Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Former Country
|native_name = ''Mādai''
|conventional_long_name = Dinastiyang Media
|common_name =
|era = [[Panahong Bakal]]
|status =
|status_text =
|empire =
|government_type =
|year_start = c. 678 BCE
|year_end = c. 549 BCE
|year_exile_start =
|year_exile_end =
|event_start =
|date_start =
|event_end = Sinakop ni [[Dakilang Ciro]]
|date_end =
|event1 =
|date_event1 =
|event2 =
|date_event2 =
|event3 =
|date_event3 =
|event4 =
|date_event4 =
|event_pre =
|date_pre =
|event_post =
|date_post =
|p1 = Imperyong Neo-Asirya
|flag_p1 = Map of Assyria.png
|image_p1 =
|p2 = Urartu
|flag_p2 = 13-Urartu-9-6mta.gif
|p3 =
|flag_p3 =
|p4 =
|flag_p4 =
|p5 =
|flag_p5 =
|s1 = Imperyong Akemenida
|flag_s1 = Standard of Cyrus the Great.svg
|image_s1 =
|s2 =
|flag_s2 =
|s3 =
|flag_s3 =
|s4 =
|flag_s4 =
|s5 =
|flag_s5 =
|image_flag =
|flag =
|flag_type =
|image_coat =
|symbol =
|symbol_type =
|capital = [[Ecbatana]]
|capital_exile =
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|national_motto =
|national_anthem =
|common_languages = [[Wikang Media]]
|religion = [[Sinaunang Relihiyong Iraniano]] (nauugnay sa [[Mithra]]ismo, maagang [[Zoroastrianismo]])<!-- for sources see Medes#Religion -->
|currency =
}}
{{History of Iran}}
Ang '''mga Medo''','''Medes''', '''Imperyong Medes''', '''Imperyong Media''' o '''mga Mede''' ({{IPAc-en|m|i|d|z}}){{#tag:ref|from [[OED]]'s entry: "Mede '' < classical Latin {{lang|la|Mēdus}} (na ang karaniwang anyo ng maramihan ay {{lang|la|Mēdī}}) < sinaunang Griyego (Atika at Ionika): {{lang|grc|Μῆδος}} (Sipriyotang ma-to-i {{lang|grc|Μᾶδοι}}, kapag maramihan) < Lumang Persiya: {{lang|peo-Latn|Māda}}''"<ref>[[OED]] Paglahok na nasa internet na [http://www.oed.com/view/Entry/115629?rskey=kViil4&result=4 ''"entry Mede, n."''.]:</ref>|}} (mula sa [[Matandang wikang Persa|Matandang Persa ''(Persian)'']]: {{lang|peo-Latn|Māda-}}) ang naging mga pinuno ng [[Iran]], [[Armenya]], gitnang [[Turkiya]], [[Apganistan]], at hilagang-silangang [[Pakistan]] mula 625 BK hanggang 549 BK. Sila ay [[mga sinaunang taong Iranyano]]{{#tag:ref|(A)''"..and the Medes (Iranians of what is now north-west Iran).."'' {{EIEC|30}}. (B) ''"Archaeological evidence for the religion of the Iranian-speaking Medes of the .."'' {{harv|Diakonoff|1985|p=140}}. (C) ''".. succeeded in uniting into a kingdom the many Iranian-speaking Median tribes"'' ( mula sa Encyclopædia Britannica <ref name="EnBr">Encyclopædia Britannica Online [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372125/Media Media (ancient region, Iran)]</ref>). (D) ''"Proto-Iranian split into Western (Median, ancient Persian, and others) and Eastern (Scythian, Ossetic, Saka, Pamir and others)..."'' ({{citation| publisher = BRILL| isbn = 978-90-04-16054-5| last = Kuz'mina| first = Elena E.| others = J. P. Mallory (ed.)| title = The origin of the Indo-Iranians
| year = 2007|page=303}}) ...|}} na nanirahan sa<!-- for specific location within Iran see Medes#Historical_geography_of_Media --> isang pook na nakilala bilang Media at nagwiwika ng isang [[Iranyanong Hilaga-Kanluran|wikang Iranyano ng hilagang kanluran]] na tinutukoy bilang [[wikang Mediano]]. Ang pagdating nila sa rehiyon ay mayroong kaugnayan sa unang alon ng mga tribong [[Iraniko]] noong hulihan ng [[ikalawang milenyo BKE]] (ang [[pagbagsak ng Panahon ng Tansong Dilaw]]) hanggang sa pagsisimula ng [[unang milenyo BKE]].
Magmula noong ika-10 daantaon BKE hanggang sa hulihan ng ika-7 daantaon BCE, ang Medes na Iraniko at ang mga [[Persiyano]] ay bumagsak at napailalim sa pangingibabaw ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na nakahimpil sa [[Mesopotamya]].<ref>Georges Roux - Ancient Iraq</ref>
==Kasaysayan==
Ang [[pagguho ng Panahong Bronse]] ay nag-iwan ng ilang mga munting kaharian at mga estadong-siyudad. Ang mga sentrong Hittie ay nanatili sa hilagaang Syria kasama ng mga puertong Phoenician sa Canaan na nakatakas pagkawasak at umunlad s amga dakilang kapangyarihang pangkalakal. Noong 1200 BCE, ang karamihan ng looban nito gayundin ng Babilonya ay sinunggaban ng mga [[Arameo]] samantalang ang baybayin sa ngayong Gaza Strip ay tinirhan ng mga [[Pilisteo]]. Sa panahong ito, ang ilang mga inobasyon sa teknolihiya ay kumalat na ang pinakakilala ang paggawa sa bakal at [[alpabetong Penisyo]] na pinaunlad ng mga Penisyo o mga Cananeo noong 1600 BCE. Sa pag-akyat sa kapangyarihan ni [[Adad-nirari II]] noong 911 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay sumakop sa buong [[Sinaunang Malapit na Silangan]] noong ika-8 hanggang ika-7 siglo BCE na gumawa sa imperyong ito na pinakamalaking imperyo sa kasaysayan at itinturing ng mga historyan na ang '''kauna-unahang imperyo ng mundo''' sa kasaysayan. Ito ay namuno sa buong Mesopotamia, [[Levant]], [[Ehipto]], mga bahagi ng [[Anatolia]], [[Iran]] at [[Armenia]]. Sa panahon ng pamumuno ng haring Asiryong si [[Sinsharishkun]] (622–612 BCE), ang mga basalyo ng Asirya gaya ng [[Medes]], Babilonya, Ehipto, Lydia, at Aram ay tumigil sa pagbibigay ng [[tributo]] sa Asirya. Ang Imperyong Neo-Asirya ay bumagsak sa magkasanib na puwersa ng Medes sa pamumuno ni [[Cyaxares]] at ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] sa pamumuno ni [[Nabopolassar]] noong 609 BCE. Noong mga 550 BCE, ang [[Medes]] sa pamumuno ni [[Astyages]] ay bumagsak sa Persiyanong si [[Dakilang Ciro]] na nagtatag ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]]. Ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak kay Dakilang Ciro noong 539 BCE. Sa sumunod na ilang mga dekada ay idinagdag sa mga sakop nito ang Lydia sa Anatolia, Damascus, Babilonia at Ehipto gayundin ang pag-iisa ng kontrol nito sa talampas na Iranian na halos kasing layo India. Ang malawak na kaharian ay nahati sa iba't ibang mga [[satrapiya]] at pinamahalaan ayon sa modelong Asiryo ngunit may mas magaan na kamay. Sa panahong ito, ang [[Zoroastrianismo]] ang nanaig na relihiyon sa Persiya.
==Inksripsiyong Behistun==
{{Main|Inskripsiyong Behistun|Imperyong Akemenida}}
Kabilang ang '''Medes''' sa sinakop ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] ayon sa [[Inskripsiyong Behistun]].
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga [[Akemenida]] mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon. Kami ay mga hari.
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyan sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiua]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonya]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|Mga Griyego]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}
{{Median and Achaemenid kings}}
{{DEFAULTSORT:Medes}}
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Armenya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Turkiya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Afghanistan]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Pakistan]]
[[Kategorya:Medes]]
{{stub|Tao|Kasaysayan}}
7xusqtz5609ibvbl1a28h5gyk3p01qt
Epiko ni Gilgamesh
0
78755
1961192
1944039
2022-08-07T07:59:07Z
Xsqwiypb
120901
/* Paglalarawan */
wikitext
text/x-wiki
{{Italic title}}
{{Mesopotamian myth}}
Ang '''''Epiko ni Gilgamesh''''' ay isang [[panulaang epiko]] mula sa sinaunang [[Mesopotamya]] na madalas ay itinuturing ang pinakamatandang umiiral na dakilang likha ng panitikan at ikalawang pinakamatandang teksto sa relihyon, sumunod sa [[Mga teksto sa mga tagilo]]. Ang kasaysayang pampanitikan ni [[Gilgamesh]] ay nagsisimula sa limang tulang [[Wikang Sumeryo|Sumeryo]] tungkol kay Bilgamesh (Sumeryo para sa "Gilgamesh"), hari ng [[Uruk]], noong [[Ikatlong Dinastiya ng Ur]] ({{circa|2100}} BK). Ang mga ito ay ginamit bilang sangguniang materyal para sa pinagsamang epiko sa [[Akkadiano]]. Ang unang nabubuhay na bersiyon ng pinagsamang epiko na ito, kilala bilang ang "Lumang Babilonyo" na bersiyon, ay mapepetsahan sa ika-18 siglo BK at pinamagatang '''''Shūtur eli sharrī''''' ("Higit sa Lahat ng Ibang mga Hari") matapos sa ''[[incipit]]'' nito. Iilan lamang ang mga umiiral na pragmento nito. Ang kalaunang "pamantayang" bersiyon ay mapepetsahan mula ika-13 hanggang ika-10 siglo BK at pinamagatan ng ''incipit'' na '''''Sha naqba īmuru''''' ("Siya na Nakakita sa Kailaliman", sa modernong kahulugan: "Siya na Nakakakita ng Hindi Alam"). Tinatayang dalawang-katlo ng mas mahabang 12 tabletang bersiyong ito ay naisalba. Ang ilang mga pinakamahuhusay na kopya ng Epiko ni Gilgamesh ay natuklasan sa mga gibang aklatan ng ika-7 siglo BK haring [[Asiria|Asiryong]] si [[Ashurbanipal]].
Itinatalakay sa unang kalahati ng kwento si Gilgamesh, hari ng Uruk, at si [[Enkidu]], isang mabangis na tao na nilikha ng mga diyos upang pigilan si Gilgamesh mula sa pag-api sa mga tao sa Uruk. Matapos maging sibilisado si Enkidu sa pamamagitan ng pagsisimula ng sekswal sa isang patutot, naglakbay siya patungo sa Uruk, kung saan hinamon niya si Gilgamesh sa isang pagsubok ng lakas. Nanalo si Gilgamesh sa patimpalak; gayunman, naging magkaibigan ang dalawa. Magkasama silang naglakbay ng anim na araw sa maalamat na [[Gubat ng Sedro]], kung saan balak nilang paslangin ang Tagapagbantay, si [[Humbaba]] ang Nakasisindak, at putulin ang sagradong Sedro. Ang diyosa na si [[Ishtar]] ay nagpapadala ng Bull of Heaven upang parusahan si Gilgamesh sa pagtanggi sa kanyang mga pag-akit. Pinatay nina Gilgamesh at Enkidu ang [[Toro ng Langit]] at pagkatapos ay nagpasya ang mga diyos na parusahan ng kamatayan si Enkidu at patayin siya.
Sa ikalawang kalahati ng epiko, ang pagkabalisa sa pagkamatay ni Enkidu ay naging sanhi upang magsagawa si Gilgamesh ng isang mahaba at mapanganib na paglalakbay upang matuklasan ang lihim ng buhay na walang hanggan. Sa kalaunan nalaman niya na "Ang buhay, na hinahanap mo, ay hindi mo kailanman mahahanap. Sapagkat noong nilikha ng mga diyos ang tao, hinayaan nilang ang kamatayan ang maging bahagi niya, at ang buhay ay ipinagkait sa kanilang sariling mga kamay." Gayunpaman, dahil sa kanyang mahusay na mga proyekto sa pagtatayo, ang kanyang salaysay ng payo ni [[Siduri]], at kung ano ang sinabi sa kanya ng walang kamatayang tao na si [[Utnapishtim]] tungkol sa [[Dakilang Baha]], ang katanyagan ni Gilgamesh ay nakaligtas matapos ang kanyang kamatayan na may lumalawak na interes sa kwento ng Gilgamesh na isinalin sa maraming wika at ay itinampok sa mga gawa ng tanyag na katha.
== Paglalarawan ==
[[File:Library_of_Ashurbanipal_The_Flood_Tablet.jpg|thumb|right|400px|Tableta ng [[Dakilang Baha]] ng Epiko ni Gilgamesh na natagpuan sa [[Aklatan ni Ashurbanipal]].]]
Naglalahad ang epikong ito ng kabayanihan at pakikipagsapalaran ng bayaning si [[Gilgamesh]] na hari ng [[Uruk]] sa [[Sumerya]]. Kabilang sa mga kuwento nito ang hinggil sa isang ''[[malaking baha]]'' at sa kung paanong nakaligtas ang isang mag-anak sa pamamagitan ng paggawa ng isang [[arko]]. Ang kuwentong ito ay mas nauna at ang pinaghanguan ng ''[[Arko ni Noe]]'' sa [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]].
==Mga bersiyon==
Ang pinakamaagang mga tulang ''Sumeryo'' nito ay pangkalahatan ngayong itinuturing na mga natatanging kuwento sa halip na mga bahagi sa isang epiko. Ang mga ito ay mula sa maagang [[Ikatlong Dinastiya ng Ur]] (2150–2000 BK).<ref name=gilgamesh>Stephanie Dalley (ed.). Myths from Mesopotamia: Creation, the Flood, Gilgamesh, and Others. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-953836-2.</ref> Ang pinakamaagang mga bersiyong ''Akkadian'' nito ay mula maagang ca. 2000 BK at malamang noong 1800 o 1700 BK nang ang isa o higit pang mga may akda nito ay humango sa isang umiiral na materyal ng panitikan upang lumikha ng isang epiko.<ref name=gilgamesh/> Ang ''pamantayang bersiyong Akkadian'' nito ay binubuo ng 12 tableta na inedit ni [[Sin-liqe-unninni]] sa pagitan ng 1300 BK at 1000 BK na natagpuan sa aklatan ni [[Ashurbanipal]] sa Nineveh.
==Pagkakatuklas==
Ang pamantayang bersiyon ng Epiko ni Gilgamesh ay natuklasan ni [[Austen Henry Layard]] sa aklatan ni [[Ashurbanipal]] sa Nineveh noong 1849. Ito ay isinulat sa pamantayang Babilonio na isang [[diyalekto]] ng Akkadian na ginagamit para sa panitikan.
Ang mga putik na tableta ng Epiko ni Gilgamesh ay natuklasan ni [[Hormuzd Rassam]] noong 1853.
Ang sentral na katauhan nito na si Gilgamesh ay simulang muling ipinakilala sa mundo bilang "Izdubir" bago tumpak na nabigkas ang logograpong kuneirporma ni Gilgamesh.
Ang pagkakatuklas sa arkeolohiya ng mga artipaktong mula ca. 2600 BC na nauugnay kay Haring [[Enmebaragesi]] na binaggit sa isang seksiyon ng orihinal na Sumeryong Epiko ni Gilgamesh na ''Bilgamesh at Aga'' bilang ama ni Aga ng [[Kish]] na lumusob sa Uruk ang nagpapatunay sa pag-iral ni Gilgamesh.
==Mga salin sa ibang wika==
===Wikang Ingles===
Ang unang modernong salin nito sa [[wikang Ingles]] ay inilimbag ni [[George Smith]] noong mga 1870. Ang kamakailang mga salin nito sa Ingles ay kinabibilangan ng isinagawa sa tulong ng nobelistang Amerikanong si John Gardner at John Maier noong 1984. Noong 2001, lumikha si Benjamin Foster ng isang salin sa Norton Critical Edition Series na gumagamit ng mga bagong materyal upang punan ang maraming mga blanko sa mga nakaraang edisyon. Ang pinakadepinitibong salin sa Ingles nito ang dalawang bolyum na gawang kritikal ni Andrew George na tumalakay sa katayuan ng mga nakaligtas na materyal at nagbibigay ng ekshesis na tableta sa tableta na may dalawang wikang magkatabing salin. Ito ay inilimbag ng Penguin Classics noong 2000.
===Wikang Arabiko===
Ang unang direktang salin nito sa wikang Arabiko mula sa mga orihinal na tableta ay isinagawa noong mga 1960 ng arkeologong Iraqi na si Taha Baqir.
==Nilalaman ng mga tabletang pamantayang bersiyon ==
===Tabletang una===
Ang kuwento ay nagsisimula sa pagpapakilala kay [[Gilgamesh]] na hari ng [[Uruk]]. Si Gilgamesh na 2/3 diyos at 1/3 tao ay umaapi sa kanyang mga tao na umiiyak sa mga diyos para tulungan. Para sa mga babae ng Uruk, ang pang-aaping ito ay may anyong [[droit de seigneur]] — o "karapatan ng panginoon" na makipagsiping sa mga bagong ikinasal na babae sa kanilang gabi ng kasal. Para sa mga lalake (ang tableta ay napinsala sa puntong ito), ipinagpalagay na ang mga ito ay pinapagod ni Gilgamesh sa pamamagitan ng mga laro, pagsusubok ng lakas o marahil ay pwersahang pagtatrabaho sa mga proyekto ng pagtatayo. Ang mga [[Diyos]] ay tumugon sa mga pagsusumamo ng mga ito sa pamamagitan ng paglikha ng isang katumbas kay Gilgamesh upang lituhin ito. Ang mga diyos ay lumikha ng isang primitibong tao na si [[Enkidu]] na natatakpan ng buhok at nabubuhay sa parang kasama ng mga hayop. Siya ay nakita ng isang tagapagbitag na ang kabuhayan ay nawasak dahil binubunot ni Enkidu ang kanyang mga bitag. Sinabi ng tagapagbitag kay Gilgamesh ang tungkol sa lalake at inihanda kay Enkidu para akitin ang isang [[patutot]]. Ang pang-aakit kay Enkidu ni [[Shamhat]] na isang patutot ng templo ang kanyang unang hakbang tungo sa kabihasnan at pagkatapos ng pitong araw ng pakikipagtalik sa kanya, siya ay nagmungkahi na ibalik siya sa Uruk. Samantala, si Gilgamesh ay nagkaroon ng mga panaginip na nauukol sa malapit na pagdating ng isang minamahal na bagong kasama.
===Tabletang dalawa===
Pagkatapos magsiping nina Enkidu at Shamhat, ang mga mabangis na hayop ay hindi na tumutugon kay Enkidu gaya ng nakaraan. Inihayag ni Shamhat na si Enkidu ay naging tulad ng isang diyos. Tinuruan ni Shamhat si Enkidu kung paano manamit at kung paano kumain. Sa pagkakaalam mula sa isang dumadaang dayuhan tungkol sa pagtrato ni Gilgamesh sa mga bagong kasal, si Enkidu ay nagalit at naglakbay tungo sa Uruk upang mamagitan sa isang kasal. Nang tangkain ni Gilgamesh na dalawin ang silid ng kasalan, hinarang ni Enkidu ang kanyang daanan at sila ay nag-away. Pagkatapos ng mabangis na paglalaban, kinilala ni Enkidu ang superior na lakas ni Gilgamesh at sila ay naging magkaibigan. Si Gilgamesh ay nagmungkahi ng isang paglalakbay sa [[Mga Cedar ng Diyos|Kagubatang Cedar]] upang paslangin ang kalahating-diyos na si [[Humbaba]] upang magkamit ng kasikatan at katanyagan. Sa kabila ng mga babala mula kay Enkidu at sa konseho ng mga Matatanda, si Gilgamesh ay hindi pipigilan.
===Tabletang tatlo===
Ang mga matanda ay nagbigay ng payo kay Gilgamesh para sa kanyang paglalakbay. Dinalaw ni Gilgamesh ang kanyang ina na diyosang si [[Ninsun]] na naghahanap ng suporta at proteksiyon ng diyos na araw na si [[Shamash]] para sa kanilang paglalakbay. Inampon ni Ninsun si [[Enkidu]] bilang kanyang anak at si Gilgamesh ay nag-iwan ng mga instruksiyon para sa pamamahala ng lungsod ng D[[Uruk]] sa kanyang kawalan.
===Tabletang apat===
Sina Gilgamesh at Enkidu ay naglakbay tungo sa [[Mga Cedar ng Diyos|Kagubatang Cedar]] ng [[Lebanon]]. Sa bawat ilang mga araw, sila ay nagkakampo sa isang bundok at nagsasagawa ng isang ritwal ng panaginip. Si Gilgamesh ay nagkaroon ng limang mga nakakatakot na panaginip tungkol sa pagkahulog sa mga bundok, mga kulog, mga mababangis na toro at isang ibong kidlat na humihinga ng apoy. Sa kabila ng mga pagkakatulad sa pagitan ng mga pigura sa kanyang panaginip at sa mas naunang mga deskripsiyon ni Humbaba, binigyang kahulugan ni Enkidu ang mga panaginip na ito bilang mga mabubuting omen at itinanggi na ang nakakatakot na mga larawan ay kumakatawan sa bantay ng kagubatan. Habang sila ay papalapit sa bundok Cedar, kanilang narinig si Humbaba na sumisigaw at kinailangang hikayatin ang bawat isa na huwag matakot.
===Tabletang lima===
Ang mga bayani ay pumasok sa Kagubatang Cedar. Si Humbaba na bantay-ogre ng Kagubatan Cedar ay uminsulto at nagbanta sa kanila. Inakusahan niya si Enkidu ng pagtatraydor at nangakong aalisan ng lamang loob at ipapakain ang kanyang laman sa mga ibon. Natakot si Gilgamesh ngunit sa ilang nakakahikayat na mga salita ni Enkidu, ang labanan ay nagsimula. Ang mga kabundukan ay lumindol nang may kaguluhan at ang langit ay naging itim. Ang diyos na si [[Shamash]] ay nagpadala ng 13 mga hangin upang itali si Humbaba at siya ay nahuli. Ang halimaw ay nagsumamo para sa kanyang buhay at naawa si Gilgamesh sa kanya. Gayunpaman, si Enkidu ay nagalit at hiniling kay Gilgamesh na patayin ang halimaw. Sila ay parehong sinumpa ni Humbaba at pinatay siya ni Gilgamesh sa pamamagitan ng isang suntok sa leeg. Pinutol ng dalawang bayani ang maraming mga Cedar kabilang ang isang higanteng puno na pinaplano ni Enkidu na hugisin sa isang bakuran para sa templo ni [[Enlil]]. Sila ay gumawa ng isang balsa at naglayag pauwi sa kahabaan ng [[Euphrates]] kasama ng isang higanteng puno at ulo ni Humbaba.
===Tabletang anim===
Itinakwil ni Gilgamesh ang mga pang-aakit ng diyosang si [[Ishtar]] dahil sa kanyang masamang pagtrato sa mga nakaraang mangingibig nito gaya ni [[Tammuz]]. Hiningi ni Ishtar sa kanyang ama na ipadala si [[Gugalana]] na toro ng Langit upang ipaghiganti siya. Nang itakwil ni Anu ang kanyang mga reklamo, nagbanta si Ishtar na bubuhayin ang mga patay na mas madami sa mga nabubuhay at lalamunin sila. Natakot si Anu at sumuko sa kanya. Dinala ni Uruk ang Toro ng langit tungo sa Uruk at ito ay nagsanhi ng malawakang pamiminsala. Ibinaba nito ang mga lebel ng [[Ilog Euphrates]] at pinatuyo ang mga basang lupain. Ito ay nagbukas ng malalaking mga hukay na lumamon ng 300 mga lalake. Nang walang anumang tulong ng diyos, inatake at pinaslang nina Enkidu at Gilgamesh ito at inalay ang puso nito kay Shamash. Nang tumangis si [[Ishtar]], hinagis ni Enkidu ang isa sa mga ikaapat na likuran ng toro sa kanya. Ang siyudad ng [[Uruk]] ay nagdiwang ngunit si Enkidu ay nagkaroon ng panaginip na masama.
===Tabletang pito===
Sa panaginip ni Enkidu, ang mga diyos ay nagpasya na ang isa sa mga bayani ay dapat mamatay dahil kanilang pinatay si Humbaba at ang Toro ng langit. Sa kabila ng mga pagpoprotesta ni Shamash, si Enkidu ay minarkahan para sa kamatayan. Sinumpa ni Enkidu ang dakilang pinto na kanyang hinugis para sa templo ni Enlil. Kanya ring sinumpa ang tagabitag at si Shamhat dahil sa pag-aalis sa kanya mula sa parang. Pinaalalahanan ni Shamash si Enkidu na si Gilgamesh ay magkakaloob ng mga dakilang parangal sa kanya sa kanyang puneral at gagala sa parang na nalamon ng lungkot. Nalungkot si Enkidu sa kanyang mga sumpa at pinagpala si Shamhat. Gayunpaman, sa ikalawang panaginip, nakita niya ang kanyang sarili na nabihag sa daigdig ng mga patay ng isang nakakatakot na anghel ng kamatayan. Ang daigdig ng mga patay ay isang bahay ng alikabok at kadiliman na ang mga naninirahan dito ay kumakain ng putik at nadadamitan ng mga balahibo ng ibon at pinangangasiwaan ng mga nakakatakot na nilalang. Sa loob ng 12 araw, ang kondisyon ni Enkidu ay lumala. Sa huli, pagkatapos managhoy na hindi niya matatagpo ang isang kamatayang pang bayani sa labanan, siya ay namatay.
===Tabletang walo===
Si Gilgamesh ay naghatid ng isang panaghoy para kay Enkidu kung saan ay tumawag siya sa mga kabundukan, mga kagubatan, mga parang, mga ilog, mga mababangis na hayop at sa lahat ng Uruk upang magdalamhati para sa kanyang kaibigan. Sa pag-alala sa kanilang magkasamang paglalakbay, hinatak ni Gilgamesh ang kanyang buhok at nagdamit sa pagdadalamhati. Siya ay nagkomisyon ng isang estatwang puneraryo at nagbigay ng mga regalo sa libingan mula sa kanyang lalagyan ng kayamanan upang masiguro na si Enkidu ay may isang kanais nais na pagtanggap sa sakop ng mga namatay. Ang isang malaking piging ay idinaos kung saan ang mga kayamanan ay inalay sa mga diyos ng daigdig ng mga patay. Bago ang patid sa teksto, may mungkahi na ang ilog ay sinumpa na nagpapakita ng isang paglilibing sa isang kama ng ilog gaya ng sa tumutugong tulang [[Sumeryo]] na Ang Kamatayan ni Gilgamesh.
===Tabletang siyam===
Ang tabletang siyam ay nagbubukas kay Gilgamesh na gumagala sa parang na nadadamitan ng mga balat ng hayop at nagdadalamhati kay Enkidu. Sa takot sa kanyang sariling kamatayan, nagpasya siyang hanapin si [[Utnapishtim]] at alamin ang sikreto ng walang hanggang buhay. Kabilang sa mga ilang nakaligtas sa [[Malaking Baha]], si Utnapishtim at ang kanyang asawa ang tanging mga tao na binigyan ng walang buhay ng mga diyos. Si Gilgamesh ay tumawid sa daaanang bundok sa gabi at naengkwentro ang isang mapagmataas na mga leon. Bago matulog, siya ay nanalangin para sa proteksiyon sa diyos na buwan na si Sin. Pagkatapos, sa pagkakagising mula sa isang nakakahikayat na panaginip, kanyang pinatay ang mga leon at ginamit ang mga balat nito para pandamit. Pagkatapos ng isang mahaba at mapanganib na paglalakbay, siya ay dumating sa mga kambal na tuktok ng Bundok [[Mashu]] sa wakas ng daigdig. Kanyang nakita ang isang lagusan na walang tao ang kailanman pumasok na binabantayan ng dalawang mga nakatatakot na taong-alakdan. Sa kompletong kadiliman, kanyang sinundan ang kalsada para sa 12 mga dobleng oras at nagawang makompleto ang paglalakbay bago siya maabutan ng araw. Siya ay dumating sa Hardin ng mga diyos na isang paraisong puno ng mga punong nahihiyasan.
===Tabletang sampu===
Sa pakikipagtagpo sa ale na asawang si [[Siduri]] na nagpalagay na dahil sa kanyang magulong hitsura na siya ay isang mamamatay tao, sinabi ni Gilgamesh ang layunin ng kanyang paglalakbay. Tinangka niyang pigilan siya sa kanyang paghahanap ngunit ipinadala niya siya kay [[Urshanabi]] na tutulong sa kanyang tumawid sa dagat tungo kay Utnapishtim. Sa bastang galit ni Gilgamesh ay kanyang winasak ang mga higanteng bato na nabubuhay kasama ni Urshanabi. Kanyang sinabi sa kanya ang kanyang kuwento ngunit nang kanyang hingan ng tulong ipinagbigay alam sa kanya ni Urshanabi na kawawasak lamang niya ng mga tanging nilalang na maaaring tumawid sa mga Katubigan ng Kamatayan na nakamamatay sa paghipo. Itinuro ni Urshanabi kay Gilgamesh na putulin ang 300 mga puno at hugisin ang mga ito sa mga polong bangka. Nang kanilang maabot ang isla kung saan nakatira si Utnapishtim, isinaad ni Gilgamesh ang kanyang kuwento na humihingi ng kanyang tulong. Sinuwat siya ni Utnapishtim na naghahayag na ang pakikipaglaban sa karaniwang kapalaran ng mga tao ay walang kabuluhan at nagbabawas ng mga kagalakan ng buhay.
===Tabletang labingisa===
Napagmasdan ni Gilgamesh na si Utnapishtim ay tila hindi iba sa kanyang sarili at itinanong sa kanya kung paano makakamit ang ''walang hanggang buhay''. Ipinaliwanag ni Utnapishtim na ang mga diyos ay nagpasya na magpadla ng isang ''[[malaking baha]]''. Upang iligtas si Utnapishtim, ang diyos na si [[Ea]] ay nagsabi sa kanyang magtayo ng isang bangka. Kanyang binigyan siya ng mga tiyak na dimensiyon at ito ay sinarhan ng mga pitch at bitumen. Ang kanyang buong pamilya ay sumakay kasama ng kanyang mga sanay na lalake at "lahat ng mga hayop ng parang". Ang isang marahas na bagyo ay lumitaw na nagsanhi sa mga takot na diyos na umurong sa mga langit. Nagdalamhati si [[Ishtar]] sa malawak na pagkawasak ng sangkatauhan at ang ibang mga Diyos ay tumangis sa tabi niya. Ang bagyo ay tumagal ng anim na araw at gabi kung saan pagkatapos ay ang "lahat ng mga tao ay naging putik". Si Utnapishtim ay tumangis nang kanyang makita ang pagkawasak. Ang kanyang bangka ay lumapag sa isang bundok at nagpalipad ng isang kalapati, isang [[layang-layang]] at [[isang uwak]]. Nang mabigo ang mga uwak na bumalik, kanyang binuksan ang kanyang arko at pinalaya ang mga nakatira dito. Si Utnapishtim ay naghandog sa mga Diyos na naamoy ang matamis na amoy nito at nagtipon. Itinaas at nangako si [[Ishtar]] na kanyang hindi kalilimutan ang mga makikinang na kwintas na nakabitin sa kanyang leeg at kanyang aalalahanin ang panahong ito. Nang dumating si Enlil na galit na may mga nakaligtas, kanyang kinondena siya sa pagpukaw ng baha. Kinastigo rin ni Ea siya sa pagpapadala ng hindi pantay na parusa. Pinagpala ni Enlil si Utnapishtim at ang kanyang asawa at biniyayaan sila ng walang hanggang buhay. Ang salaysay na ito ay tumutugma sa kuwento ng baha na nagtatapos ng Epiko ni [[Atra-hasis]]. Hinamon ni Utnapishtim si Gilgamesh na manatiling gising sa loob ng anim na araw at pitong gabi. Nakatulog si Gilgamesh at inutusan ni Utnapishtim ang kanyang asawa na maghurno ng tinapay sa bawat mga araw na siya ay tulog upang hindi niya maitanggi ang kanyang kabiguan na manatiling gising. Si Gilgamesh na naghahangad na matalo ang kamatayan ay hindi malabanan kahit ang pagtulog. Pagkatapos utusan ni Urshanabi na hugasan si Gilgamesh at damitan siya sa mga damit ng hari, sila ay bumalik sa Uruk. Habang sila ay lumilisan, ang asawa ni Utnapishtim ay humiling sa kanyang asawa na mag-alok ng regalong paglisan. Sinabi ni Utnapishtim kay Gilgamesh na sa ilalim ng dagat ay may nakatirang isang tulad ng [[boxthorn]] na halaman na magpapabatang muli sa kanya. Sa pagtatali ng mga bato sa kanyang mga paa upang makalakad sa ilalim, ay nagawa ni Gilgamesh na makuha ang halaman. Kanyang nilayong subukin ito bilang isang matandang tao kapag nakabalik siya sa Uruk. Sa kasawiang palad, nang huminto si Gilgamesh upang maligo, ito ay ninakaw ng isang [[ahas]] na naglaglag ng balat nito habang lumilisan. Si Gilgamesh ay tumangis sa kawalang kabuluhan ng kanyang mga pagsisikap dahil ngayon ay nawalan na siya ng lahat ng mga pagkakataon sa [[walang hanggang buhay]]. Siya ay bumalik sa [[Uruk]] kung saan sa pagkakita sa malalaking mga pader nito ay nagtulak sa kanya na purihin ang matagal na gawang ito kay Urshanabi.
===Tabletang labingdalawa===
Ang tabletang ito ay pangunahing isang saling [[Acadiano]] ng mas naunang tulang Sumerian na Gilgamesh at daigdig ng mga patay bagaman iminungkahi na ito ay hinango mula sa hindi alam na bersiyon ng kuwentong ito. Ang mga nilalaman ng huling tabletang ito ay hindi umaayon sa mga nakaraang tableta: si Enkidu ay buhay pa rin sa kabila ng pagpatay ng mas maaga sa epiko. Dahil dito, at kawalan ng pagsasama sa ibang mga tableta at dahil ito sa katotohanang ito ay halos isang kopya ng mas naunang bersiyon, ito ay tinutukoy na isang 'inorganic appendage' sa epiko.<ref>{{cite book|last=Maier|first=John R.|title=Gligamesh: A reader|year=1997|publisher=Bolchazy-Carducci Publishers|isbn=978-0-86516-339-3|url=http://books.google.co.uk/books?id=0Ok5WbdWi3QC&pg=PA136&dq=tablet+XII++++++the+Netherworld&hl=en&ei=fCJ2TMqfGNH14AaetLmABg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=21&ved=0CKUBEOgBMBQ#v=onepage&q=tablet%20XII%20%20%20%20%20%20the%20Netherworld&f=false|page=136}}</ref> Sa alternatibo, iminungkahi na ang layunin ay upang ipaliwanag kay Gilgamesh at sa mga mambabasa ang iba't ibang mga kapalaran ng mga namatay sa kabilang buhay at isang pagtatangka na magbigay ng pagsasara <ref>{{cite book|last=Patton|first=Laurie L.|title=Myth and Method|year=1996|publisher=University of Virginia Press|isbn=978-0-8139-1657-6|url=http://books.google.co.uk/books?id=OgsTmeRHpeUC&pg=PA306&dq=tablet+XII++++++the+Netherworld&hl=en&ei=fCJ2TMqfGNH14AaetLmABg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=24&ved=0CLYBEOgBMBc#v=onepage&q=tablet%20XII%20%20%20%20%20%20the%20Netherworld&f=false|author2=Wendy Doniger|page=306}}</ref>. Ito ay parehong nag-uugnay ng Gilgamesh ng epiko sa Gilgamesh na hari ng daigdig ng mga namatay <ref>{{cite book|last=Kovacs|first=Maureen|title=The Epic of Gilgamesh|year=1989|publisher=University of Stanford Press|isbn=978-0-8047-1711-3|page=117}}</ref> at isang dramatikong kulminasyon kung saan ang labindalawang tabletang epiko ay nagwawakas sa isa at parehong tema na ng pagkikita (pag-unawa, pagtuklas etc) kung saan ito nagsimula.<ref>{{cite book|title=Zikir Šumim: Assyriological Studies Presented to F.R. Kraus on the Occasion of His Seventieth Birthday|year=1982|isbn=90-6258-126-9|url=http://books.google.co.uk/books?id=5ckUAAAAIAAJ&pg=PA130&dq=tablet+XII++++++the+Netherworld&hl=en&ei=fCJ2TMqfGNH14AaetLmABg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=16&ved=0CIEBEOgBMA8#v=onepage&q=tablet%20XII%20%20%20%20%20%20the%20Netherworld&f=false|author=A. Drafkorn Kilmer|authorlink=A Wordplay in the Akkadian Gilgamesh|editor=G. van Driel et al|page=131}}</ref>
Si Gilgamesh ay nagreklamo kay Enkidu na ang kanyang iba ibang mga pag-aari (ang tableta ay hindi maliwanag, ang iba ibang salin ay nagsasama ng isang tambol at bola) ay nahulog sa daigdig ng mga patay. Nag-alok si Enkidu na muling ibabalik ang mga ito. Sa pagkagalak, sinabi ni Gilgamesh kay Enkidu kung ano ang kanyang dapat at hindi dapat gawin sa daigdig ng mga patay kung siya ay babalik. Ginawa ni Enkidu ang lahat na sinabi sa kanyang huwag gawain. Pinanatili siya ng ilalim na daigdig. Si Gilgamesh ay nanalangin sa mga diyos na ibalik ang kanyang kaibigan. Sina [[Enlil]] at [[Suen]] ay hindi tumugon ngunit sina Ea at Shamash ay nagpasyang tumulong. Si Shamash ay gumawa ng isang biyak sa daigdig at ang multo ni Enkidu ay lumandog mula dito. Ang tableta ay nagwawakas kay Gilgamesh na nagtatanong kay Enkidu ng tungkol sa kanyang nakita sa daigdig ng mga patay.
==Si Gilgamesh at ang punong Huluppu==
Isinalin ni [[Samuel Noah Kramer]] (1932, inilimbag 1938)<ref>Kramer, S. N. ''Gilgamesh and the Huluppu-Tree: A Reconstructed Sumerian Text''. Assyriological Studies 10. Chicago. 1938</ref> ang isang Tabletang XII na pinetsahan noong 600 BK na isang saling [[wikang Akkadiano|Akkadiano]] ng tulang [[Sumeryo]] na "''Bilgamesh (Sumeryo ng Gilgamesh) at ang mundong ilalim''" na may petsang ca. 2000 BK. Ang ikalawang kalahati nito ay idinagdag sa Tabletang XII ng Epiko ni Gilgamesh.
Ayon sa tabletang ito, ang langit at lupa ay hiniwalay at ang mga tao ay nilikha. Pinili nina [[Anu]] at [[Enlil]] ang langit at lupa para kanilang tirhan. Si [[Ereshkigal]] ay binigyan ng [[mundong ilalim]] at si [[Enki]] ay tumungo sa isang kalalimang matubig sa ilalim ng mundo. Ang isang puno (tree) ay itinanim sa isang pampang ng Ilog [[Euphrates]] na hinipan ng hangin at tinangay sa ilog. Nakita ni [[Inanna]] na Reyna ng Kalangitan ang puno at inuwi ito sa kanyang "banal na hardin" at itinanim at inalagaan na umaasang mula dito ay makakagawa siya ng isang kama at trono. Nang ang puno ay lumago, si Inanna ay napigilan sa paggamit ng puno dahil ang [[ahas]] ay tumira sa ugat ng puno, ang isang ibong [[Zû]] ay gumawa ng isang pugad sa tuktok ng puno at ang isang ki-sikil-lil-la-ke na isinalin bilang [[Lilith]] ay gumawa ng bahay sa gitna ng puno. Pumasok si Gilgamesh sa hardin ni Inanna at pinatay ang ahas ng kanyang palakol na sumindak sa ibon at ki-sikil-lil-la-ke. Kinalag ni Gilgamesh ang mga ugat ng puno at pinutol ito ng kanyang mga kasama. Mula sa sanga ng puno ay gumawa si Gilgamesh ng kama at trono para kay Inanna. Gumawa si Inanna ng dalawang bagay mula sa puno, ang pukku mula sa mga ugat nito at mikku mula sa korona at ibinigay niya ito ay kay [[Gilgamesh]] na hari ng [[Uruk]]. Isang araw, ang mga regalong ito ay nahulog sa [[mundong ilalim]] at si Gilgamesh ay nabagabag na hindi niya ito makukuha mula dito. Ang kasama ni Gilgamesh na si [[Enkidu]] ay sumagip sa mga ito ngunit napigilang makabalik sa mundo ng mga nabubuhay. Si Gilgamesh ay tumangis at mag-isang tumungo sa [[Ekur]] upang magsumamo sa templo ni [[Enlil]] ngunit si Enlil ay hindi namagitan para sa kanya. Pagkatapos ay tumungo siya sa [[Ur]] upang magsumamo kay [[Sin (mitolohiya)|Sin]] ngunit si [[Sin (mitolohiya)|Sin]] ay hindi rin namagitan para sa kanya. Pagkatapos ay tumungo siya sa [[Eridu]] upang magsumamo kay [[Ea]]. Si Ea ay namagitan at nagsumamo kay [[Nergal]] upang buksan ang mundo upang lumabas ang espirito ni Eridu mula sa mundong ilalim. Si Nergal ay nakinig at binuksan ang mundo at ang espirito ni Enkidu ay nag-ulat kay Gilgamesh kung ano ang karanasan ng [[kabilang buhay]].
==Impluwensiya sa Bibliya==
{{main|Adan at Eba|Arko ni Noe}}
Ang Epiko ni Gilgamesh ay posibleng nag-uugat mula 3,700 taong nakakalipas. Ang unang bersiyong Lumang Babilonyong Epiko ni Gilgamesh ay isinulat noong ca. 1800 BK at mas naunang isinulat sa [[Tanakh]] ng [[Bibliya]]. Ang mga pagkakatugma sa Epiko ni Gilgamesh at [[Aklat ng Genesis]] ay matagal nang nakilala ng mga skolar.<ref>Gmirkin, Russell, "Berossus and Genesis, Manetho and Exodus..'', Continuum, 2006, p. 103. See also Blenkinsopp, Joseph, "Treasures old and new.." Eerdmans, 2004, pp. 93–95.</ref> Ang kuwento ng [[Arko ni Noe]] ay inaayunan ng mga skolar na hinango mula sa Epiko ni Gilgamesh.<ref name="George2003">{{cite book|author=A. R. George|title=The Babylonian Gilgamesh Epic: Introduction, Critical Edition and Cuneiform Texts|url=http://books.google.com/books?id=21xxZ_gUy_wC&pg=PA70|accessdate=8 Nobyembre 2012|year=2003|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-927841-1|pages=70–}}</ref><ref>Rendsburg, Gary. "The Biblical flood story in the light of the Gilgamesh flood account," in ''Gilgamesh and the world of Assyria'', eds Azize, J & Weeks, N. Peters, 2007, p. 117</ref>
{|class="wikitable"
|-
! Epiko ni Gilgamesh!! [[Aklat ng Genesis]]
|-
| Si Enkidu ay binuo mula sa putik ng lupa ng [[diyosa]] ng paglikha na si [[Aruru]]. Si Enkidu ay kasama ng mga hayop. Si Enkidu ay tinukso ng babaeng si Shamhat || Si [[Adan at Eba|Adan]] ay binuo mula sa alikabok ng lupa (Genesis 2:7). Si Adan ay kasama ng mga hayop. Si Adan ay tinukso ng babaeng si Eba
|-
| Pagkatapos makipagtalik ni Enkidu kay Shamhat, ang mga hayop ay hindi na tumutugon kay Enkidu gaya ng nakaraan. Inihayag ni Shamhat na si Enkidu ay naging tulad ng isang diyos.<ref>http://www.ancienttexts.org/library/mesopotamian/gilgamesh/tab1.htm</ref> Tinuruan ni Shamhat si Enkidu kung paano manamit at kumain.<ref>{{Cite web |url=http://www.mythome.org/gilgamesh1.html |title=Archive copy |access-date=2013-09-15 |archive-date=2014-10-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141010133354/http://www.mythome.org/gilgamesh1.html |url-status=dead }}</ref> || Sinabi ng ahas kay [[Adan at Eba]] na sila ay magiging tulad ng diyos kung kakainin nila ang bunga ng Puno ng Kaalaman. Nang kainin nila ang bunga, kanilang nalaman na sila ay hubad at nagtago sa kahihiyan. Si [[Yahweh]] ay gumawa ng mga damit para sa kanila. (Genesis 3:5-8)
|-
| Ang lahat ng mga nabubuhay na nilalang na aking isinakay dito, Ang lahat ng aking kakilala at mga kamag-anak ay pinapunta sa bangka, ang lahat ng mga hayop ng parang… (Tabletang XI) ||Pumasok noon sa barko si Noe at ang kanyang asawa, kasama ang kanilang tatlong anak na lalaki na sina Shem, Ham at Jafet at ang kani-kanilang asawa. Pinapasok din niya ang bawat uri ng hayop---mailap at maamo, lumalakad at gumagapang sa lupa, at bawat uri ng ibon. (Genesis 7:13-14)
|-
| Ako ay nagpadala ng isang kalapati at pinalipad siya. Ang kalapati ay lumipad pabalik balik ngunit dahil walang pahingahang lugar para sa kanya, siya ay bumalik. At pagkatapos ay nagpadala ako ng layang layang at pinalipad siya. Ang layang layang ay lumipad pabalik balik ngunit dahil walang pahingahang lugar sa kanya, siya ay bumalik. Pagkatapos ay nagpadala ako ng isang uwak at pinalipad siya. Ang uwak ay ay lumipad papalayo at nakita ang pagbawas ng mga tubig. Siya ay lumapag upang kumain, lumipad papalayo at hindi na bumalik. (Tabletang XI) ||Pagkalipas ng apatnapung araw, binuksan ni Noe ang bintana ng barko na kanyang ginawa. Pinalipad niya ang isang uwak at ito'y nagpabalik-balik hanggang matuyo ang tubig sa lupa. Pagkatapos nito, pinalipad naman niya ang isang kalapati upang tingnan kung wala nang tubig. Palibhasa'y laganap pa ang tubig, hindi makalapag ang kalapati, kaya't nagbalik ito at muling ipinasok ni Noe sa barko.Pitong araw pang naghintay si Noe, at pagkatapos ay muli niyang pinalipad ang kalapati. Pagbalik nito kinagabihan, ito'y may tangay nang sariwang dahon ng olibo. Kaya't natiyak ni Noe na kati na ang tubig.Nagpalipas ng pitong araw si Noe saka pinalipad muli ang kalapati. Hindi na ito nagbalik. (Genesis 8:6-12)
|-
|Sa [[Bundok Nisir]] (Pir Magrun sa Iraq), ang bangka ay dumaong. Sa Bundok Nisir, ang bangka ay mabilis na nanatili at hindi lumayo...At pagkatapos ay pinalabas ko ang lahat sa mga apat na hangin at ako ay naghandog ng isang handog. Ako ay naghandog ng isang insenso sa harap ng bundok [[ziggurat]]...Naamoy ng mga diyos ang matamis ng amoy... Si Ishtar ay dumating at itinaas ang kanyang kwintas ng mga dakilang hiyas (bahaghari) bilang pag-ala ala sa dakilang baha. (Tabletang XI)||Sumadsad ang barko sa Bundok ng Ararat noong ikalabimpitong araw ng ikapitong buwan. (Genesis 8:4) Si Noe ay nagtayo ng altar para kay Yahweh. Kumuha siya ng isa sa bawat malinis na hayop at ibon, at sinunog bilang handog. Nang maamoy ni Yahweh ang mabangong samyo nito... (Genesis 8:20-21) Sinabi pa ng Diyos, "Ito ang magiging palatandaan ng walang hanggang tipan na ginagawa ko sa inyo at sa lahat ng hayop: Palilitawin ko sa mga ulap ang aking bahaghari, at iyan ang magiging tanda ng aking pakikipagtipan sa inyo. Tuwing magkakaroon ng ulap at lilitaw ang bahaghari, aalalahanin ko ang aking pangako sa inyo at sa lahat ng hayop. Hindi ko na lilipulin sa baha ang lahat ng may buhay. (Genesis 9:13-15)
|-
|Sa paghahangad ni Gilgamesh ng imortalidad (walang hanggang buhay), siya ay sinabihang may umiiral na halaman sa ilalim ng dagat na may katangiang magpabatang muli sa mga matanda. Si Gilgamesh ay sumisid sa dagat at inakyat ang halaman. Gayunpaman, ang halaman ay ninakaw habang siya ay naliligo. Ang magnanakaw na nagnakaw ng halaman ng walang hanggang kabataan (everlasting youth) mula sa kanya ay walang iba kundi ang ahas.<ref>http://www.ancienttexts.org/library/mesopotamian/gilgamesh/tab11.htm</ref>|| Sinabi ni Yahweh kina Adan at Eba na huwag kumain ng bunga mula sa Puno ng Kaalaman na nagsasabing sila ay mamamatay kung gagawin nila ito. Hinikayat ng ahas sina Adan at Eba na kainin ang bunga na nagsasabing hindi sila mamamatay at magiging tulad ng diyos na nakakaalam ng mabuti at masama.[Genesis 3:2-5] Pagkatapos, sinabi ni Yahweh, "Katulad na natin ngayon ang tao, sapagkat alam na niya ang mabuti at masama. Baka pumitas siya at kumain ng bungangkahoy na nagbibigay-buhay at hindi na siya mamatay." (Genesis 3:22)
|}
== Tingnan din ==
*[[Malaking Baha]]
*[[Ziusudra]]
*[[Atra-Hasis]]
*[[Arko ni Noe]]
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga mito ng paglikha]]
[[Kategorya:Mga mito ng baha]]
[[Kategorya:Mitolohiyang Mesopotamiano]]
[[Kategorya:Epiko]]
tplsrf8w49f1lohnuf8tbtxg8r1mk8o
Cush
0
78914
1961043
1437729
2022-08-07T00:31:53Z
Xsqwiypb
120901
Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Cus]] sa [[Cush]] mula sa redirect
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Cus'''<ref name=Biblia/> o '''Cush'''<ref name=Biblia5>{{cite-Biblia5|[http://adb.scripturetext.com/genesis/2.htm Cush]}}</ref> (Ingles: '''''Kush''''' o '''''Cush''''') ay isang pook na binanggit sa ''[[Aklat ng Henesis]]'' ng [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]]. Pinaniniwalaang ito ang [[Etiopia]]. Ngunit maaari ring isang bahagi ng [[Babilonya]].<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Cus}}, pahina 13.</ref>
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kaurian:Mga pook sa Bibliya]]
{{stub}}
9r5cs0mt73tz8yppinovu515atj1y07
1961045
1961043
2022-08-07T00:35:36Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
Ang ''Cush'''o '''Cus'''<ref name=Biblia/> o '''Cush'''<ref name=Biblia5>{{cite-Biblia5|[http://adb.scripturetext.com/genesis/2.htm Cush]}}</ref> (Ingles: '''''Kush''''' o '''''Cush''''') ay isang pook na binanggit sa ''[[Aklat ng Genesis]]'' ng [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]]. Ngunit maaari ring isang bahagi ng [[Babilonya]].<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Cus}}, pahina 13.</ref> Ang [[wikang Hebreo]]ng Cush ay posibleng hinango sa '''Kash''' na pangalang Ehipsiyon sa Ibabang [[Nubia]] at kalaunan sa [[Kahariang Nubia]] sa [[Napata]] [[Kaharian ng Kush]] sa [[Sudan]], [[Aprika]].
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kaurian:Mga pook sa Bibliya]]
{{stub}}
5e39zyv5ch5i1w62ezsvsyh9qdzkk7o
1961046
1961045
2022-08-07T00:38:30Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
Ang ''Cush'''o '''Cus'''<ref name=Biblia/> o '''Cush'''<ref name=Biblia5>{{cite-Biblia5|[http://adb.scripturetext.com/genesis/2.htm Cush]}}</ref> (Ingles: '''''Kush''''' o '''''Cush''''') ay isang pook na binanggit sa ''[[Aklat ng Genesis]]'' ng [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]] na ayon dito ay ang pinakamatandang anak ni [[Ham]] at apo ni [[Noe]]. Siya ay kapatid ni [[Mizraim]], [[Phut]], at [[Canaan]], Si Cush ay binanggit na ama ni [[Nimrod]] na tinawag na unang mandirigma sa mundo. Ang [[wikang Hebreo]]ng Cush ay posibleng hinango sa '''Kash''' na pangalang Ehipsiyon sa Ibabang [[Nubia]] at kalaunan sa [[Kahariang Nubia]] sa [[Napata]] [[Kaharian ng Kush]] sa [[Sudan]], [[Aprika]].
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kaurian:Mga pook sa Bibliya]]
{{stub}}
0mpb7jyu5xq5hvicl54v1q0odqm1cch
1961047
1961046
2022-08-07T00:38:54Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
Ang ''Cush'''o '''Cus'''<ref name=Biblia/> o '''Cush'''</ref> (Ingles: '''''Kush''''' o '''''Cush''''') ay isang pook na binanggit sa ''[[Aklat ng Genesis]]'' ng [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]] na ayon dito ay ang pinakamatandang anak ni [[Ham]] at apo ni [[Noe]]. Siya ay kapatid ni [[Mizraim]], [[Phut]], at [[Canaan]], Si Cush ay binanggit na ama ni [[Nimrod]] na tinawag na unang mandirigma sa mundo. Ang [[wikang Hebreo]]ng Cush ay posibleng hinango sa '''Kash''' na pangalang Ehipsiyon sa Ibabang [[Nubia]] at kalaunan sa [[Kahariang Nubia]] sa [[Napata]] [[Kaharian ng Kush]] sa [[Sudan]], [[Aprika]].
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kaurian:Mga pook sa Bibliya]]
{{stub}}
26kpa3wds878fp0grgihzwh85pjprii
1961048
1961047
2022-08-07T00:39:24Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
Si '''Cush'''o '''Cus'''</ref> (Ingles: '''''Kush''''' o '''''Cush''''') ay isang pook na binanggit sa ''[[Aklat ng Genesis]]'' ng [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]] na ayon dito ay ang pinakamatandang anak ni [[Ham]] at apo ni [[Noe]]. Siya ay kapatid ni [[Mizraim]], [[Phut]], at [[Canaan]], Si Cush ay binanggit na ama ni [[Nimrod]] na tinawag na unang mandirigma sa mundo. Ang [[wikang Hebreo]]ng Cush ay posibleng hinango sa '''Kash''' na pangalang Ehipsiyon sa Ibabang [[Nubia]] at kalaunan sa [[Kahariang Nubia]] sa [[Napata]] [[Kaharian ng Kush]] sa [[Sudan]], [[Aprika]].
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kaurian:Mga pook sa Bibliya]]
{{stub}}
12l1g7hb4nh8hqz4capsyzh0vgpuvxe
1961075
1961048
2022-08-07T02:25:43Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
Si '''Cush'''o '''Cus'''</ref> (Ingles: '''''Kush''''' o '''''Cush''''') ay isang pook na binanggit sa ''[[Aklat ng Genesis]]'' ng [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]] na ayon dito ay ang pinakamatandang anak ni [[Ham]] at apo ni [[Noe]]. Siya ay kapatid ni [[Mizraim]], [[Phut]], at [[Canaan]], Si Cush ay binanggit na ama ni [[Nimrod]] na tinawag na unang mandirigma sa mundo. Ang [[wikang Hebreo]]ng Cush ay posibleng hinango sa '''Kash''' na pangalang Ehipsiyo sa Ibabang [[Nubia]] at kalaunan sa Kahariang Nubia sa [[Napata]] at [[Kaharian ng Kush]] sa [[Sudan]], [[Aprika]].
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kaurian:Mga pook sa Bibliya]]
{{stub}}
7g9c04efhjghtertxnyha4nxaywv43s
1961077
1961075
2022-08-07T02:26:00Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
Si '''Cush'''o '''Cus''' (Ingles: '''''Kush''''' o '''''Cush''''') ay isang pook na binanggit sa ''[[Aklat ng Genesis]]'' ng [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]] na ayon dito ay ang pinakamatandang anak ni [[Ham]] at apo ni [[Noe]]. Siya ay kapatid ni [[Mizraim]], [[Phut]], at [[Canaan]], Si Cush ay binanggit na ama ni [[Nimrod]] na tinawag na unang mandirigma sa mundo. Ang [[wikang Hebreo]]ng Cush ay posibleng hinango sa '''Kash''' na pangalang Ehipsiyo sa Ibabang [[Nubia]] at kalaunan sa Kahariang Nubia sa [[Napata]] at [[Kaharian ng Kush]] sa [[Sudan]], [[Aprika]].
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kaurian:Mga pook sa Bibliya]]
{{stub}}
dhy9i2ipoxnhjvswb0ibrvodpqt7ow1
1961079
1961077
2022-08-07T02:26:28Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
Si '''Cush'''o '''Cus''' (Ingles: '''''Kush''''' o '''''Cush''''') ay isang pook na binanggit sa ''[[Aklat ng Genesis]]'' ng [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]] na ayon dito ay ang pinakamatandang anak ni [[Ham]] at apo ni [[Noe]]. Siya ay kapatid ni [[Mizraim]], [[Phut]], at [[Canaan]], Si Cush ay binanggit na ama ni [[Nimrod]] na tinawag na unang mandirigma sa mundo. Ang [[wikang Hebreo]]ng Cush ay posibleng hinango sa '''Kash''' na pangalang Ehipsiyo sa Ibabang [[Nubia]] at kalaunan sa Kahariang Nubia sa [[Napata]] at [[Kaharian ng Kush]] sa [[Sudan]], [[Aprika]].
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kaurian:Mga pook sa Bibliya]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]
{{stub}}
t058k06qjah8uhjthan4jvdvwpazpji
Tagagamit:Ryomaandres
2
91069
1961220
1905481
2022-08-07T10:46:21Z
CommonsDelinker
1732
Removing "Areté_Ateneo_Panorama.jpg", it has been deleted from Commons by [[commons:User:1234qwer1234qwer4|1234qwer1234qwer4]] because: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Areté Ateneo Panorama.jpg|]].
wikitext
text/x-wiki
<div style="padding: 10px; background: #ff7070; border: 1px solid #943318; font-size: 100%;">
{| cellpadding="10" cellspacing="8" style="width: 100%; margin-bottom:20px; background-color: #FEE; border: 1px solid #943318; vertical-align: top; -moz-border-radius-topleft: 8px; -moz-border-radius-bottomleft: 8px; -moz-border-radius-topright: 8px; -moz-border-radius-bottomright: 8px;"
| rowspan="3" style="width: 77%; background-color: #FEE; border: 1px solid #943318; border-right-width:4px; border-bottom-width:4px; vertical-align: top; -moz-border-radius-topleft: 8px; -moz-border-radius-bottomleft: 8px; -moz-border-radius-topright: 8px; -moz-border-radius-bottomright: 8px;" |
Magandang araw! Good day! Ito ang pahina ng tagaggamit Kjerrimyr Rodrigo Andrés / Ryomaandres, isang [[wikipedia:Tagapangasiwa|tagapangasiwa]] para sa [[Tagalog Wikipedia]]. [[wikipedia:Wikipedista|Wikipedista]] ako simula 2008.
==Impormasyon==
=== Pangkalahatang impormasyon ===
Ipinanganak: [[1996]]
Tirahan: [[Pasig]], [[Kalakhang Maynila]]
Edukasyon: [[Bachelor of Arts|AB]] [[Agham pampolitika|Agham Pampolitika]], [[Pamantasang Ateneo de Manila]]; [[Master's degree|MA]] [[Pagpaplanong urbano|Pagpaplanong Urbano at Rehiyonal]], [[Unibersidad ng Pilipinas Diliman]]
=== Pagpapaabot ===
Maaari akong paabutan sa aking [[Usapang tagagamit:Ryomaandres|usapang tagagagamit]]. Maaari rin sa,
* E-mail: kejandres@gmail.com
* Facebook at twitter: thekejofglory
== Mga artikulong interes ==
===Sa Tagalog Wikipedia ===
''Tingnan: [[Natatangi:Mga ambag/Ryomaandres|Mga ambag]]''
Bukod sa mga interes kong naisaad sa Wikipedia sa Ingles na nasa ibaba, mahilig din akong magsalin ng mga artikulo hunggil sa [[arkitekturang pansimbahan]], [[kasaysayan ng arkitektura]], at [[Imperyong Romano]]. Kasama na rito ang mga artikulo tungkol sa Italya, Roma, iba pang pook sa Italya, Amerikang Latino, at marami pang makasaysayang pook sa buong mundo.
=== Sa Ingles na Wikipedia ===
''Tingnan: [[:en:Special:Contributions/Ryomaandres|Mga ambag]]''
* Pangunahing nag-aambag sa [[mga panandang pangkasaysayan ng Pilipinas]] at mag kaakibat nitong talaan.
* Kinahihiligan ko ring mag-ambag sa mga artikulo hinggil sa [[Kasaysayan ng Pilipinas|kasaysayan]], [[Kultura ng Pilipinas|kultura]] at, [[Politika ng Pilipinas|politika]], ng Pilipinas
== Mga karaniwang upload sa Commons ==
Link sa mga [[commons:Special:ListFiles/Ryomaandres|upload]] ko sa Wikimedia Commons.
<gallery>
Talaksan:Ateneo de Manila HistoricalMarker NHCPStorageManila.JPG|[[Mga panandang pangkasaysayan ng Pilipinas]]
Talaksan:Miagao Church facade.png|[[Barokong panlindol|Mga lumang simbahan]] sa Pilipinas
Talaksan:Sanson-Montinola House.jpg|[[Bahay na bato]]
Talaksan:Baliuag, Bulacan (55).jpg|Mga lumang detalyeng arkitektural
Talaksan:Calle Real, Iloilo City 2.jpg|[[Arkitektura ng Pilipinas|Mga lumang gusali sa Pilipinas]]
Talaksan:Fascist Spinner.jpg|[[Politika ng Pilipinas|Mga politikal na pangyayari sa Pilipinas]]
Talaksan:Ortigas Skyline sunset.jpg|Cityscapes in the Philippines
Talaksan:Batangas Capitol Panorama.jpg|Mga panoramikong tanaw ng mga [[Talaan ng mga Pagmamay-aring Kultural ng Pilipinas|makasaysayang pook]] sa Pilipinas
Talaksan:Marikina River Riverbanks Panorama.jpg|Mga panoramikong tanaw ng kalikasan sa Pilipinas
</gallery>
<!-- PORTAL LIST ON RIGHT-HAND SIDE -->
|-
| style="width: 22%; background-color: #ffffff; border: 1px solid #943318; border-right-width:4px; border-bottom-width:4px; vertical-align: top; -moz-border-radius-topleft: 8px; -moz-border-radius-bottomleft: 8px; -moz-border-radius-topright: 8px; -moz-border-radius-bottomright: 8px;" |
<div style="font-family: Trebuchet MS, sans-serif; font-size: 9pt; text-align: left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="4" style="width: 100%; background-color: #ffffff; border: 1px solid #943318; vertical-align: top; -moz-border-radius-topleft: 8px; -moz-border-radius-bottomleft: 8px; -moz-border-radius-topright: 8px; -moz-border-radius-bottomright: 8px;" |
|-
{{Userbox | border-c=#77E0E8 | border-s=1| id-c=#77E0E8| id-s=12| id-fc=#000000| id-op=| info-c=#D0F8FF| info-s=8| info-fc=#000000| info-lh=1.2em| info-op=| id=ENGLISH -> TAGALOG| info=The user translates [[English Wikipedia|English]] articles to [[Tagalog Wikipedia|Tagalog]] articles }}
__NOTOC____NOEDITSECTION__
[[File:Noia_64_apps_xclock.png|49px]] This user's [[time zone]] is [[UTC+8]].
{{UsersSpeak|fil|Filipino|Nakakapagsalita ng wikang '''Filipino''' ang mga user na 'to.}}
{{user blank|en|These users speak '''[[English language|English]]'''. }}
<div style="float:left;border:solid #33CCCC 1px;margin:1px;">
{| cellspacing="0" style="background:#ff9999;"
| style="height:45px;background:#ffcc33;text-align:center;font-size:14pt;color:black;" | '''16000'''
| style="font-size:8pt;color=black;padding:4pt;line-height:1.25em;" | Ang tagagamit na ito ay may mahigit '''16000 edit'''.
|}</div>
|}
{{Userboxbottom}}
</div>
[[la:Usor:Ryomaandres]]
[[simple:User:ryomaandres]]
[[en:User:Ryomaandres]]
5efik8sllt14mz97ptaq9q4qbjr4qb1
Pag-iisa ng Alemanya
0
92623
1961099
1478788
2022-08-07T02:50:04Z
Ryomaandres
8044
wikitext
text/x-wiki
:''Tungkol ang artikulong ito sa pag-iisa noong 1871. Para sa pag-iisa ng [[Kanlurang Alemanya|Kanluran]] at [[Silangang Alemanya]] noong 1990, tingnan [[Muling pag-iisa ng Alemanya]].
[[Talaksan:Deutsches Reich (1871-1918)-de.svg|thumb|200 px|right|Ang Imperyo ng Alemanya noong 1871-1918. Hindi kabilang ang Alemang bahagi ng multinasyonal na Imperyong [[Awstriya]], kinakatawan ng heograpikong paglalarawang ito ang isang solusyon ng "[[Kleindeutsche Lösung|maliit na Alemanya]]".]]
Nangyari ang '''Pag-iisa ng Alemanya''' sa isang pampolitka at administratibong pagsasasama noong [[Enero 18]], [[1871]] sa Bulwagan ng mga Salamin sa Palasyo ng Versailles. Karamihan sa mga Prinsipe ng mga estadong Aleman ang nagtipon-tipon para ihayag si Wilhelm ng Prusya bilang [[Emperador]] Wilhelm I ng Imperyong [[Alemanya]].
== Tingnan din ==
* [[Muling pag-iisang Aleman]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Europa]]
{{stub|Kasaysayan}}
48x016vx5u4fwz76ejen3iswlh2ujel
Wikang Ukranyano
0
109815
1961201
1935642
2022-08-07T08:33:37Z
Mashkawat.ahsan
117983
bidyo #WPWP
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Language
|name=Ukranyano
|nativename=українська мова ''ukrayins'ka mova''
|pronunciation={{IPA2|ukrɑˈjinʲsʲkɑ ˈmɔwɑ|}}
|states=[[Ukrainian language#Current usage|Tingnan sa artikulo]]
|speakers=tinatayang 42<ref>http://www.ukrcensus.gov.ua/eng/results/nationality_population/nationality_1/s5/?box=5.1W&out_type=&id=&rz=1_1&rz_b=2_1&k_t=00&id=&botton=cens_db milyon</ref><ref>http://www.ukrcensus.gov.ua/eng/results/nationality_population/nationality_6/n56?data1=1&box=5.6W&out_type=&id=&data=1&rz=1_1&k_t=00&id=&botton=cens_db2</ref> hanggang 47<ref>[[List of languages by number of native speakers|Talaan ng mga wika ayon sa bilang ng mga katutubong tagapagsalita]]</ref> milyon|rank=26
|Spoken in= Ukranya, Moldoba, Vojvodina, Estados Unidos, Brasil, Portugal.
|familycolor=Indo-European
|fam2=[[Mga wikang Balto-Islabiko|Balto-Islabiko]]
|fam3=[[Mga wikang Islabiko|Islabiko]]
|fam4=[[Silanganing mga wikang Islabiko|Silanganing Islabiko]]
|script= [[Alpabetong Siriliko|Siriliko]] ([[Alpabetong Ukranyano|baryasyon ng Ukranyano]])
|nation={{UKR}}<br />{{flagicon|Transnistria}} [[Transnistria]] ([[Moldoba]])
|minority={{flag|Croatia}}<br />
{{flag|Romania}}<br />
{{flag|Slovakia}}<br />
{{POL}}<br />
{{flag|Serbia}}
|agency=[[National Academy of Sciences of Ukraine|Pambansang Akademya ng mga Agham ng Ukranya]]
|iso1=uk|iso2=ukr|lc1=ukr|ld1=common Ukrainian|ll1=Ukrainian language|lc2=rue|ld2=Carpathian Ukrainian|ll2=Rusyn language|map=[[Talaksan:Ukrainians en.svg|center|300px]]<br /><center>Sakop ng wikang Ukranyano noong simula ng ika-20 daang taon.</center>}}
Ang '''wikang Ukranyo''' ay ang wikang sinasalita ng mga tao sa bansang [[Ukranya]] na nanggaling sa wika ng Silangang Islabikong subgrupo o kabahaging pangkat ng lengguwaheng [[Islabiko]].
[[File:WIKITONGUES- Vira speaking Ukrainian.webm|thumb|left|250px|Wikang Ukranyano]]
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{DEFAULTSORT:Ukranyano, Wikang}}
[[Kategorya:Europa]]
[[Kategorya:Ukraine]]
[[Kategorya:Mga wikang East Slavic]]
{{stub|Wika|Europa}}
9xej7wkem25daktbt7ye5ce6rsnxa8b
1961203
1961201
2022-08-07T09:32:30Z
Glennznl
73709
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Language
|name=Ukranyano
|nativename=українська мова ''ukrayins'ka mova''
|pronunciation={{IPA2|ukrɑˈjinʲsʲkɑ ˈmɔwɑ|}}
|states=[[Ukrainian language#Current usage|Tingnan sa artikulo]]
|speakers=tinatayang 42<ref>http://www.ukrcensus.gov.ua/eng/results/nationality_population/nationality_1/s5/?box=5.1W&out_type=&id=&rz=1_1&rz_b=2_1&k_t=00&id=&botton=cens_db milyon</ref><ref>http://www.ukrcensus.gov.ua/eng/results/nationality_population/nationality_6/n56?data1=1&box=5.6W&out_type=&id=&data=1&rz=1_1&k_t=00&id=&botton=cens_db2</ref> hanggang 47<ref>[[List of languages by number of native speakers|Talaan ng mga wika ayon sa bilang ng mga katutubong tagapagsalita]]</ref> milyon|rank=26
|Spoken in= Ukranya, Moldoba, Vojvodina, Estados Unidos, Brasil, Portugal.
|familycolor=Indo-European
|fam2=[[Mga wikang Balto-Islabiko|Balto-Islabiko]]
|fam3=[[Mga wikang Islabiko|Islabiko]]
|fam4=[[Silanganing mga wikang Islabiko|Silanganing Islabiko]]
|script= [[Alpabetong Siriliko|Siriliko]] ([[Alpabetong Ukranyano|baryasyon ng Ukranyano]])
|nation={{UKR}}<br />{{flagicon|Transnistria}} [[Transnistria]] ([[Moldoba]])
|minority={{flag|Croatia}}<br />
{{flag|Romania}}<br />
{{flag|Slovakia}}<br />
{{POL}}<br />
{{flag|Serbia}}
|agency=[[National Academy of Sciences of Ukraine|Pambansang Akademya ng mga Agham ng Ukranya]]
|iso1=uk|iso2=ukr|lc1=ukr|ld1=common Ukrainian|ll1=Ukrainian language|lc2=rue|ld2=Carpathian Ukrainian|ll2=Rusyn language|map=[[Talaksan:Ukrainians en.svg|center|300px]]<br /><center>Sakop ng wikang Ukranyano noong simula ng ika-20 daang taon.</center>}}
Ang '''wikang Ukranyano''' ay ang wikang sinasalita ng mga tao sa bansang [[Ukranya]] na nanggaling sa wika ng Silangang Islabikong subgrupo o kabahaging pangkat ng lengguwaheng [[Islabiko]].
[[File:WIKITONGUES- Vira speaking Ukrainian.webm|thumb|left|250px|Wikang Ukranyano]]
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{DEFAULTSORT:Ukranyano, Wikang}}
[[Kategorya:Europa]]
[[Kategorya:Ukraine]]
[[Kategorya:Mga wikang East Slavic]]
{{stub|Wika|Europa}}
chdhvvi27p2qwzwrlsxrp9iessjrby0
Padron:Dmbox
10
118188
1961142
1373777
2022-08-07T05:27:05Z
GinawaSaHapon
102500
Update sa dmbox para umayon sa enwiki.
wikitext
text/x-wiki
<templatestyles src="Dmbox/styles.css" />
<div role="note" id="
{{#switch:{{{type|}}}
| setindex = setindexbox
| disambig
| #default = disambigbox
}}" class="metadata plainlinks dmbox
{{#switch:{{{type|}}}
| setindex = dmbox-setindex
| disambig
| #default = dmbox-disambig
}} {{{class|}}}">{{#ifeq:{{{image|}}}|none|
| {{#if:{{{image|}}}
| <div>{{{image}}}</div>
| [[File:{{#switch:{{{type|}}}
| setindex = DAB list gray.svg
| disambig <!-- disambig = default -->
| #default = Disambig gray.svg
}}|30px|alt=Disambiguation icon]]
}}
}}<div class="dmbox-body">{{{text}}}</div>{{#if:{{{imageright|}}}|<div>{{{imageright}}}</div>}}
</div><!--
Detect and report usage with faulty "type" parameter:
-->{{#switch:{{{type|}}}
| <!-- No type fed, is also valid input -->
| disambig
| setindex = <!-- Do nothing, valid "type" -->
| #default = <div class="dmbox-invalid-type">This message box is using an invalid "type={{{type|}}}" parameter and needs fixing.</div>[[Category:Wikipedia message box parameter needs fixing|{{main other|Main:}}{{FULLPAGENAME}}]]<!-- Sort on namespace -->
}}<!--
Magic word for disambiguation pages:
-->{{#if:{{{nocat|}}}||{{#ifeq:{{{type|}}}|disambig|__DISAMBIG__|}}}}<!--
Categorization:
-->{{#switch:{{{type|}}}
| setindex =
{{category handler
| main = [[Category:All set index articles]]
| nocat = {{{nocat|}}} <!--So "nocat=true" works-->
| page = {{{page|}}} <!--For testing-->
}}
| disambig <!-- disambig = default -->
| #default =
{{category handler
| main = [[Category:All article disambiguation pages]][[Category:All disambiguation pages]]
| template = <!-- Don't categorize on template pages. -->
| other = [[Category:All disambiguation pages]]
| nocat = {{{nocat|}}} <!--So "nocat=true" works-->
| page = {{{page|}}} <!--For testing-->
}}
}}<noinclude>
{{documentation}}
<!-- Add categories to the /doc subpage and interwikis to Wikidata, not here! -->
</noinclude>
8y5ypil5f5ihvk1f33om5pqyi5jfz6e
Singsing ng Apoy ng Pasipiko
0
124784
1961005
1896941
2022-08-06T21:40:20Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Pacific Ring of Fire.svg|thumb|412x412px|Ang ''Pacific Ring of Fire'']]
Ang '''Singsing na Apoy ng Pasipiko''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Pacific Ring of Fire'' o ''Ring of Fire'') ay isang lugar na malakihang dami ng mga kaganapang [[bulkan]] at [[lindol]] na nangaganap sa [[Karagatang Pasipiko]]. Ang singsing ng apoy ay isang direktang reulta ng [[tektonika ng plakas]] sa galawa, banggaan at pagkawasak ng plaka ng [[litospero]] sa ilaim at paligid ng [[Karagatang Pasipiko].<ref name=":5">{{cite web|url=http://pubs.usgs.gov/publications/text/slabs.html|title=Moving slabs|work=This Dynamic Earth|publisher=USGS}}</ref> Ang mga banggaan ay lumilkha ng tuloy tuloy na seye ng mga [[sona ng subduksiyon]] kung saan ang mga [[bulkan]] at [[lindol]] ay nangyayari.<ref name="Decker&Decker_1991"/> Ang konsumpsiyon ng karagatang litospero ng mga komberhenteng hangganan ng plaka ay bumuo ng mga trench sa karagatang, mga [[basin na likod-arko]] at mga [[sinturon na bulkaniko]]. Ang sinsing ng apoy ay hindi isang istukturang heolohikal .Ang mga pagputok ng bulkan at mga [[lindol]] sa bawat bahagi ng singsing ng apoy ay nangyayari ng independiyente sa mga pagputok ng bulkan at mga lindol sa ibang mga bahagi ng singsing ng apoy.<ref name="Klemetti2018">{{cite web | url=https://www.discovermagazine.com/planet-earth/no-the-ring-of-fire-is-not-a-real-thing | title=No, the "Ring of Fire" is Not a Real Thing | publisher=[[Discover (magazine)|Discover]] | date=26 January 2018 | access-date=31 October 2020 | last=Klemetti | first=E.}}</ref> Ang singsing ng apoy ay naglalaman ng mga 850 hanggang 1,000 bulkan na aktibo noong panahong [[Holoseno]].<ref name="GVPDatabase2020">{{cite journal |url=https://volcano.si.edu/gvp_votw.cfm |doi=10.5479/si.GVP.VOTW4-2013 |title=Volcanoes of the World, v. 4.3.4 |year=2013 |editor1-last=Venzke |editor1-first=E |publisher=[[Smithsonian Institution]] |journal=[[Global Volcanism Program]]}}</ref><ref name="Siebert_etal_2010">{{cite book | title=Volcanoes of the World | last1=Siebert | first1=L | last2=Simkin | first2=T. | last3=Kimberly | first3=P. | year=2010 | page=68| edition=3rd }}</ref>{{refn|group=note|name=VolcsExactCount|The exact number of volcanoes depends on the geographic boundaries used by the source.}}
Ang Pilipinas, kasama ang ilang mga bansa sa rehiyong [[Asya-Pasipiko|Asya Pasipiko]], ay nakalatag sa isang malawak na sona na kung tawagin ay ''Ring of Fire'', o ''Circum-Pacific Seismic Belt''. Ang mga lugar na ito ay nagtataglay ng maraming hanay ng mga [[bulkan]], kasama na ang mga [[Bulkang Mayon]], [[Bundok Pinatubo|Pinatubo]], [[Bulkang Taal|Taal]], [[Bulkang Kanlaon|Kanlaon]] at [[Krakatoa]]. Ang pagsabog na mga bulkan ay kadalasang nagdudulot ng pag-[[lindol]] o paggalaw ng [[lupa]] na nagbubunsod naman ng mga pagbabago sa pisikal na porma ng anyong lupa at anyong tubig. Tinatayang 81% ng pinakamalakas na lindol sa mundo ay nagaganap dito.
{{agham-stub}}
[[Kategorya:Heolohiya]]
[[Kategorya:Lindol]]
k3gt9u88c7i61hdv6cxg12yjb51rv87
1961006
1961005
2022-08-06T21:40:44Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Pacific Ring of Fire.svg|thumb|412x412px|Ang ''Pacific Ring of Fire'']]
Ang '''Singsing na Apoy ng Pasipiko''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Pacific Ring of Fire'' o ''Ring of Fire'') ay isang lugar na malakihang dami ng mga kaganapang [[bulkan]] at [[lindol]] na nangaganap sa [[Karagatang Pasipiko]]. Ang singsing ng apoy ay isang direktang reulta ng [[tektonika ng plakas]] sa galawa, banggaan at pagkawasak ng plaka ng [[litospero]] sa ilaim at paligid ng [[Karagatang Pasipiko].<ref name=":5">{{cite web|url=http://pubs.usgs.gov/publications/text/slabs.html|title=Moving slabs|work=This Dynamic Earth|publisher=USGS}}</ref> Ang mga banggaan ay lumilkha ng tuloy tuloy na seye ng mga [[sona ng subduksiyon]] kung saan ang mga [[bulkan]] at [[lindol]] ay nangyayari. Ang konsumpsiyon ng karagatang litospero ng mga komberhenteng hangganan ng plaka ay bumuo ng mga trench sa karagatang, mga [[basin na likod-arko]] at mga [[sinturon na bulkaniko]]. Ang sinsing ng apoy ay hindi isang istukturang heolohikal .Ang mga pagputok ng bulkan at mga [[lindol]] sa bawat bahagi ng singsing ng apoy ay nangyayari ng independiyente sa mga pagputok ng bulkan at mga lindol sa ibang mga bahagi ng singsing ng apoy.<ref name="Klemetti2018">{{cite web | url=https://www.discovermagazine.com/planet-earth/no-the-ring-of-fire-is-not-a-real-thing | title=No, the "Ring of Fire" is Not a Real Thing | publisher=[[Discover (magazine)|Discover]] | date=26 January 2018 | access-date=31 October 2020 | last=Klemetti | first=E.}}</ref> Ang singsing ng apoy ay naglalaman ng mga 850 hanggang 1,000 bulkan na aktibo noong panahong [[Holoseno]].<ref name="GVPDatabase2020">{{cite journal |url=https://volcano.si.edu/gvp_votw.cfm |doi=10.5479/si.GVP.VOTW4-2013 |title=Volcanoes of the World, v. 4.3.4 |year=2013 |editor1-last=Venzke |editor1-first=E |publisher=[[Smithsonian Institution]] |journal=[[Global Volcanism Program]]}}</ref><ref name="Siebert_etal_2010">{{cite book | title=Volcanoes of the World | last1=Siebert | first1=L | last2=Simkin | first2=T. | last3=Kimberly | first3=P. | year=2010 | page=68| edition=3rd }}</ref>{{refn|group=note|name=VolcsExactCount|The exact number of volcanoes depends on the geographic boundaries used by the source.}}
Ang Pilipinas, kasama ang ilang mga bansa sa rehiyong [[Asya-Pasipiko|Asya Pasipiko]], ay nakalatag sa isang malawak na sona na kung tawagin ay ''Ring of Fire'', o ''Circum-Pacific Seismic Belt''. Ang mga lugar na ito ay nagtataglay ng maraming hanay ng mga [[bulkan]], kasama na ang mga [[Bulkang Mayon]], [[Bundok Pinatubo|Pinatubo]], [[Bulkang Taal|Taal]], [[Bulkang Kanlaon|Kanlaon]] at [[Krakatoa]]. Ang pagsabog na mga bulkan ay kadalasang nagdudulot ng pag-[[lindol]] o paggalaw ng [[lupa]] na nagbubunsod naman ng mga pagbabago sa pisikal na porma ng anyong lupa at anyong tubig. Tinatayang 81% ng pinakamalakas na lindol sa mundo ay nagaganap dito.
{{agham-stub}}
[[Kategorya:Heolohiya]]
[[Kategorya:Lindol]]
jw3hv93sr4pkl80ad3i4xj4pygxni1t
1961007
1961006
2022-08-06T21:41:10Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Pacific Ring of Fire.svg|thumb|412x412px|Ang ''Pacific Ring of Fire'']]
Ang '''Singsing na Apoy ng Pasipiko''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Pacific Ring of Fire'' o ''Ring of Fire'') ay isang lugar na malakihang dami ng mga kaganapang [[bulkan]] at [[lindol]] na nangaganap sa [[Karagatang Pasipiko]]. Ang singsing ng apoy ay isang direktang reulta ng [[tektonika ng plaka]] sa galawa, banggaan at pagkawasak ng plaka ng [[litospero]] sa ilaim at paligid ng [[Karagatang Pasipiko]].<ref name=":5">{{cite web|url=http://pubs.usgs.gov/publications/text/slabs.html|title=Moving slabs|work=This Dynamic Earth|publisher=USGS}}</ref> Ang mga banggaan ay lumilkha ng tuloy tuloy na seye ng mga [[sona ng subduksiyon]] kung saan ang mga [[bulkan]] at [[lindol]] ay nangyayari. Ang konsumpsiyon ng karagatang litospero ng mga komberhenteng hangganan ng plaka ay bumuo ng mga trench sa karagatang, mga [[basin na likod-arko]] at mga [[sinturon na bulkaniko]]. Ang sinsing ng apoy ay hindi isang istukturang heolohikal .Ang mga pagputok ng bulkan at mga [[lindol]] sa bawat bahagi ng singsing ng apoy ay nangyayari ng independiyente sa mga pagputok ng bulkan at mga lindol sa ibang mga bahagi ng singsing ng apoy.<ref name="Klemetti2018">{{cite web | url=https://www.discovermagazine.com/planet-earth/no-the-ring-of-fire-is-not-a-real-thing | title=No, the "Ring of Fire" is Not a Real Thing | publisher=[[Discover (magazine)|Discover]] | date=26 January 2018 | access-date=31 October 2020 | last=Klemetti | first=E.}}</ref> Ang singsing ng apoy ay naglalaman ng mga 850 hanggang 1,000 bulkan na aktibo noong panahong [[Holoseno]].<ref name="GVPDatabase2020">{{cite journal |url=https://volcano.si.edu/gvp_votw.cfm |doi=10.5479/si.GVP.VOTW4-2013 |title=Volcanoes of the World, v. 4.3.4 |year=2013 |editor1-last=Venzke |editor1-first=E |publisher=[[Smithsonian Institution]] |journal=[[Global Volcanism Program]]}}</ref><ref name="Siebert_etal_2010">{{cite book | title=Volcanoes of the World | last1=Siebert | first1=L | last2=Simkin | first2=T. | last3=Kimberly | first3=P. | year=2010 | page=68| edition=3rd }}</ref>{{refn|group=note|name=VolcsExactCount|The exact number of volcanoes depends on the geographic boundaries used by the source.}}
Ang Pilipinas, kasama ang ilang mga bansa sa rehiyong [[Asya-Pasipiko|Asya Pasipiko]], ay nakalatag sa isang malawak na sona na kung tawagin ay ''Ring of Fire'', o ''Circum-Pacific Seismic Belt''. Ang mga lugar na ito ay nagtataglay ng maraming hanay ng mga [[bulkan]], kasama na ang mga [[Bulkang Mayon]], [[Bundok Pinatubo|Pinatubo]], [[Bulkang Taal|Taal]], [[Bulkang Kanlaon|Kanlaon]] at [[Krakatoa]]. Ang pagsabog na mga bulkan ay kadalasang nagdudulot ng pag-[[lindol]] o paggalaw ng [[lupa]] na nagbubunsod naman ng mga pagbabago sa pisikal na porma ng anyong lupa at anyong tubig. Tinatayang 81% ng pinakamalakas na lindol sa mundo ay nagaganap dito.
{{agham-stub}}
[[Kategorya:Heolohiya]]
[[Kategorya:Lindol]]
6pyimk4796qm1pnssajsgwdp8ixq88k
1961008
1961007
2022-08-06T21:47:23Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Pacific Ring of Fire.svg|thumb|412x412px|Ang ''Pacific Ring of Fire'']]
[[File:EQs 1900-2013 worldseis.png|thumb|upright=1.4|Mga [[lindol]] sa mundo (1900–2013)<br />[[File:Pictogram Ski Slope red.svg|12px]]: Mga lindol na magnitud na ≥ 7.0 (lalim na 0–69km)<br />[[File:RouteIndustriekultur Siedlung Symbol.svg|12px]]: Mga aktibong [[bulkan]]]]
[[File:Global subducted slabs USGS.png|thumb|upright=1.4|Global map of subduction zones, with subducted slabs contoured by depth]]
[[File:Active Margin.svg|thumb|Sona ng [[subduksiyon]]]]
Ang '''Singsing na Apoy ng Pasipiko''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Pacific Ring of Fire'' o ''Ring of Fire'') ay isang lugar na malakihang dami ng mga kaganapang [[bulkan]] at [[lindol]] na nangaganap sa [[Karagatang Pasipiko]]. Ang singsing ng apoy ay isang direktang reulta ng [[tektonika ng plaka]] sa galawa, banggaan at pagkawasak ng plaka ng [[litospero]] sa ilaim at paligid ng [[Karagatang Pasipiko]].<ref name=":5">{{cite web|url=http://pubs.usgs.gov/publications/text/slabs.html|title=Moving slabs|work=This Dynamic Earth|publisher=USGS}}</ref> Ang mga banggaan ay lumilkha ng tuloy tuloy na seye ng mga [[sona ng subduksiyon]] kung saan ang mga [[bulkan]] at [[lindol]] ay nangyayari. Ang konsumpsiyon ng karagatang litospero ng mga komberhenteng hangganan ng plaka ay bumuo ng mga trench sa karagatang, mga [[basin na likod-arko]] at mga [[sinturon na bulkaniko]]. Ang sinsing ng apoy ay hindi isang istukturang heolohikal .Ang mga pagputok ng bulkan at mga [[lindol]] sa bawat bahagi ng singsing ng apoy ay nangyayari ng independiyente sa mga pagputok ng bulkan at mga lindol sa ibang mga bahagi ng singsing ng apoy.<ref name="Klemetti2018">{{cite web | url=https://www.discovermagazine.com/planet-earth/no-the-ring-of-fire-is-not-a-real-thing | title=No, the "Ring of Fire" is Not a Real Thing | publisher=[[Discover (magazine)|Discover]] | date=26 January 2018 | access-date=31 October 2020 | last=Klemetti | first=E.}}</ref> Ang singsing ng apoy ay naglalaman ng mga 850 hanggang 1,000 bulkan na aktibo noong panahong [[Holoseno]].<ref name="GVPDatabase2020">{{cite journal |url=https://volcano.si.edu/gvp_votw.cfm |doi=10.5479/si.GVP.VOTW4-2013 |title=Volcanoes of the World, v. 4.3.4 |year=2013 |editor1-last=Venzke |editor1-first=E |publisher=[[Smithsonian Institution]] |journal=[[Global Volcanism Program]]}}</ref><ref name="Siebert_etal_2010">{{cite book | title=Volcanoes of the World | last1=Siebert | first1=L | last2=Simkin | first2=T. | last3=Kimberly | first3=P. | year=2010 | page=68| edition=3rd }}</ref>{{refn|group=note|name=VolcsExactCount|The exact number of volcanoes depends on the geographic boundaries used by the source.}}
Ang Pilipinas, kasama ang ilang mga bansa sa rehiyong [[Asya-Pasipiko|Asya Pasipiko]], ay nakalatag sa isang malawak na sona na kung tawagin ay ''Ring of Fire'', o ''Circum-Pacific Seismic Belt''. Ang mga lugar na ito ay nagtataglay ng maraming hanay ng mga [[bulkan]], kasama na ang mga [[Bulkang Mayon]], [[Bundok Pinatubo|Pinatubo]], [[Bulkang Taal|Taal]], [[Bulkang Kanlaon|Kanlaon]] at [[Krakatoa]]. Ang pagsabog na mga bulkan ay kadalasang nagdudulot ng pag-[[lindol]] o paggalaw ng [[lupa]] na nagbubunsod naman ng mga pagbabago sa pisikal na porma ng anyong lupa at anyong tubig. Tinatayang 81% ng pinakamalakas na lindol sa mundo ay nagaganap dito.
{{agham-stub}}
[[Kategorya:Heolohiya]]
[[Kategorya:Lindol]]
l92rs5qd103y8ax77zjxgwkx38mbrzq
1961011
1961008
2022-08-06T22:02:57Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Pacific Ring of Fire.svg|thumb|412x412px|Ang ''Pacific Ring of Fire'']]
[[File:EQs 1900-2013 worldseis.png|thumb|upright=1.4|Mga [[lindol]] sa mundo (1900–2013)<br />[[File:Pictogram Ski Slope red.svg|12px]]: Mga lindol na magnitud na ≥ 7.0 (lalim na 0–69km)<br />[[File:RouteIndustriekultur Siedlung Symbol.svg|12px]]: Mga aktibong [[bulkan]]]]
[[File:Global subducted slabs USGS.png|thumb|upright=1.4|Global map of subduction zones, with subducted slabs contoured by depth]]
[[File:Active Margin.svg|thumb|Sona ng [[subduksiyon]]]]
Ang '''Singsing na Apoy ng Pasipiko''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Pacific Ring of Fire'' o ''Ring of Fire'') ay isang lugar na malakihang dami ng mga kaganapang [[bulkan]] at [[lindol]] na nangaganap sa [[Karagatang Pasipiko]]. Ang singsing ng apoy ay isang direktang reulta ng [[tektonika ng plaka]] sa galaw banggaan at pagkawasak ng plaka ng [[litospero]] sa ilalim at paligid ng [[Karagatang Pasipiko]].<ref name=":5">{{cite web|url=http://pubs.usgs.gov/publications/text/slabs.html|title=Moving slabs|work=This Dynamic Earth|publisher=USGS}}</ref> Ang mga banggaan ay lumilkha ng tuloy tuloy na serye ng mga [[sona ng subduksiyon]] kung saan ang mga [[bulkan]] at [[lindol]] ay nangyayari. Ang konsumpsiyon ng karagatang litospero ng mga komberhenteng hangganan ng plaka ay bumuo ng mga trench sa karagatang, mga [[basin na likod-arko]] at mga [[sinturon na bulkaniko]]. Ang singsing ng apoy ay hindi isang istukturang heolohikal .Ang mga pagputok ng bulkan at mga [[lindol]] sa bawat bahagi ng singsing ng apoy ay nangyayari ng independiyente sa mga pagputok ng bulkan at mga lindol sa ibang mga bahagi ng singsing ng apoy.<ref name="Klemetti2018">{{cite web | url=https://www.discovermagazine.com/planet-earth/no-the-ring-of-fire-is-not-a-real-thing | title=No, the "Ring of Fire" is Not a Real Thing | publisher=[[Discover (magazine)|Discover]] | date=26 January 2018 | access-date=31 October 2020 | last=Klemetti | first=E.}}</ref> Ang singsing ng apoy ay naglalaman ng mga 850 hanggang 1,000 bulkan na aktibo noong panahong [[Holoseno]].<ref name="GVPDatabase2020">{{cite journal |url=https://volcano.si.edu/gvp_votw.cfm |doi=10.5479/si.GVP.VOTW4-2013 |title=Volcanoes of the World, v. 4.3.4 |year=2013 |editor1-last=Venzke |editor1-first=E |publisher=[[Smithsonian Institution]] |journal=[[Global Volcanism Program]]}}</ref><ref name="Siebert_etal_2010">{{cite book | title=Volcanoes of the World | last1=Siebert | first1=L | last2=Simkin | first2=T. | last3=Kimberly | first3=P. | year=2010 | page=68| edition=3rd }}</ref>{{refn|group=note|name=VolcsExactCount|The exact number of volcanoes depends on the geographic boundaries used by the source.}}
Ang Pilipinas, kasama ang ilang mga bansa sa rehiyong [[Asya-Pasipiko|Asya Pasipiko]], ay nakalatag sa isang malawak na sona na kung tawagin ay ''Ring of Fire'', o ''Circum-Pacific Seismic Belt''. Ang mga lugar na ito ay nagtataglay ng maraming hanay ng mga [[bulkan]], kasama na ang mga [[Bulkang Mayon]], [[Bundok Pinatubo|Pinatubo]], [[Bulkang Taal|Taal]], [[Bulkang Kanlaon|Kanlaon]] at [[Krakatoa]]. Ang pagsabog na mga bulkan ay kadalasang nagdudulot ng pag-[[lindol]] o paggalaw ng [[lupa]] na nagbubunsod naman ng mga pagbabago sa pisikal na porma ng anyong lupa at anyong tubig. Tinatayang 81% ng pinakamalakas na lindol sa mundo ay nagaganap dito.
{{agham-stub}}
[[Kategorya:Heolohiya]]
[[Kategorya:Lindol]]
ed30rrmd9663ezega49kws3mpo75zhc
1961014
1961011
2022-08-06T22:04:54Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Pacific Ring of Fire.svg|thumb|412x412px|Ang ''Pacific Ring of Fire'']]
[[File:EQs 1900-2013 worldseis.png|thumb|upright=1.4|Mga [[lindol]] sa mundo (1900–2013)<br />[[File:Pictogram Ski Slope red.svg|12px]]: Mga lindol na magnitud na ≥ 7.0 (lalim na 0–69km)<br />[[File:RouteIndustriekultur Siedlung Symbol.svg|12px]]: Mga aktibong [[bulkan]]]]
[[File:Global subducted slabs USGS.png|thumb|upright=1.4|Global map of subduction zones, with subducted slabs contoured by depth]]
[[File:Active Margin.svg|thumb|Sona ng [[subduksiyon]]]]
Ang '''Singsing na Apoy ng Pasipiko''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Pacific Ring of Fire'' o ''Ring of Fire'') ay isang lugar na malakihang dami ng mga kaganapang [[bulkan]] at [[lindol]] na nangaganap sa [[Karagatang Pasipiko]]. Ang singsing ng apoy ay isang direktang reulta ng [[tektonika ng plaka]] sa galaw, banggaan at pagkawasak ng plaka ng [[litospero]] sa ilalim at paligid ng [[Karagatang Pasipiko]].<ref name=":5">{{cite web|url=http://pubs.usgs.gov/publications/text/slabs.html|title=Moving slabs|work=This Dynamic Earth|publisher=USGS}}</ref> Ang mga banggaan ay lumilkha ng tuloy tuloy na serye ng mga [[sona ng subduksiyon]] kung saan ang mga [[bulkan]] at [[lindol]] ay nangyayari. Ang konsumpsiyon ng karagatang litospero ng mga komberhenteng hangganan ng plaka ay bumuo ng mga trench sa karagatang, mga [[basin na likod-arko]] at mga [[sinturon na bulkaniko]]. Ang singsing ng apoy ay hindi isang istukturang heolohikal .Ang mga pagputok ng bulkan at mga [[lindol]] sa bawat bahagi ng singsing ng apoy ay nangyayari ng independiyente sa mga pagputok ng bulkan at mga lindol sa ibang mga bahagi ng singsing ng apoy.<ref name="Klemetti2018">{{cite web | url=https://www.discovermagazine.com/planet-earth/no-the-ring-of-fire-is-not-a-real-thing | title=No, the "Ring of Fire" is Not a Real Thing | publisher=[[Discover (magazine)|Discover]] | date=26 January 2018 | access-date=31 October 2020 | last=Klemetti | first=E.}}</ref> Ang singsing ng apoy ay naglalaman ng mga 850 hanggang 1,000 bulkan na aktibo noong panahong [[Holoseno]].<ref name="GVPDatabase2020">{{cite journal |url=https://volcano.si.edu/gvp_votw.cfm |doi=10.5479/si.GVP.VOTW4-2013 |title=Volcanoes of the World, v. 4.3.4 |year=2013 |editor1-last=Venzke |editor1-first=E |publisher=[[Smithsonian Institution]] |journal=[[Global Volcanism Program]]}}</ref><ref name="Siebert_etal_2010">{{cite book | title=Volcanoes of the World | last1=Siebert | first1=L | last2=Simkin | first2=T. | last3=Kimberly | first3=P. | year=2010 | page=68| edition=3rd }}</ref>{{refn|group=note|name=VolcsExactCount|The exact number of volcanoes depends on the geographic boundaries used by the source.}}
Ang Pilipinas, kasama ang ilang mga bansa sa rehiyong [[Asya-Pasipiko|Asya Pasipiko]], ay nakalatag sa isang malawak na sona na kung tawagin ay ''Ring of Fire'', o ''Circum-Pacific Seismic Belt''. Ang mga lugar na ito ay nagtataglay ng maraming hanay ng mga [[bulkan]], kasama na ang mga [[Bulkang Mayon]], [[Bundok Pinatubo|Pinatubo]], [[Bulkang Taal|Taal]], [[Bulkang Kanlaon|Kanlaon]] at [[Krakatoa]]. Ang pagsabog na mga bulkan ay kadalasang nagdudulot ng pag-[[lindol]] o paggalaw ng [[lupa]] na nagbubunsod naman ng mga pagbabago sa pisikal na porma ng anyong lupa at anyong tubig. Tinatayang 81% ng pinakamalakas na lindol sa mundo ay nagaganap dito.
{{agham-stub}}
[[Kategorya:Heolohiya]]
[[Kategorya:Lindol]]
5zqofma9eftawb7p9vv45udaevndhn7
Muccia
0
138391
1961073
1856273
2022-08-07T02:24:16Z
Ryomaandres
8044
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/943310669|Muccia]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Commune Italya|name=Muccia|official_name=Comune di Muccia|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|5|N|13|3|E|type:city(925)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=Col di Giove, Costafiore, Giove, Maddalena, Massaprofoglio, Rocchetta, Vallicchio|mayor_party=|mayor=|area_footnotes=|area_total_km2=25.6|population_footnotes=|population_demonym=|elevation_footnotes=|elevation_m=|saint=|day=|postal_code=62034|area_code=0737|website={{official website|http://www.comune.muccia.mc.it/}}|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Muccia''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|70|km|mi}} timog-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|40|km|mi}} timog-kanluran ng [[Macerata]]. Noong Disyembre 31, 2004, mayroon itong populasyon na 925 at may lawak na {{Convert|25.6|km2|mi2}}.<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>
== Heograpiya ==
May hangganan ang Muccia sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Camerino]], [[Pieve Torina]], [[Pievebovigliana]], at [[Serravalle di Chienti]]. Kasama sa teritoryo nito ang 7 ''[[frazione]]'' (mga parokyang sibil): [[Col di Giove]], [[Costafiore]], [[Giove (Muccia)|Giove]], [[Maddalena (Muccia)|Maddalena]], [[Massaprofoglio]], [[Rocchetta (Muccia)|Rocchetta]], at [[Vallicchio]].
== Ebolusyong demograpiko ==
<timeline>
Colors=
id:lightgrey value:gray(0.9)
id:darkgrey value:gray(0.8)
id:sfondo value:rgb(1,1,1)
id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8)
ImageSize = width:455 height:303
PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:2000
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:200 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo
BarData=
bar:1861 text:1861
bar:1871 text:1871
bar:1881 text:1881
bar:1901 text:1901
bar:1911 text:1911
bar:1921 text:1921
bar:1931 text:1931
bar:1936 text:1936
bar:1951 text:1951
bar:1961 text:1961
bar:1971 text:1971
bar:1981 text:1981
bar:1991 text:1991
bar:2001 text:2001
PlotData=
color:barra width:20 align:left
bar:1861 from: 0 till:1641
bar:1871 from: 0 till:1698
bar:1881 from: 0 till:1751
bar:1901 from: 0 till:1691
bar:1911 from: 0 till:1666
bar:1921 from: 0 till:1540
bar:1931 from: 0 till:1476
bar:1936 from: 0 till:1317
bar:1951 from: 0 till:1282
bar:1961 from: 0 till:1117
bar:1971 from: 0 till:850
bar:1981 from: 0 till:812
bar:1991 from: 0 till:833
bar:2001 from: 0 till:907
PlotData=
bar:1861 at:1641 fontsize:XS text: 1641 shift:(-8,5)
bar:1871 at:1698 fontsize:XS text: 1698 shift:(-8,5)
bar:1881 at:1751 fontsize:XS text: 1751 shift:(-8,5)
bar:1901 at:1691 fontsize:XS text: 1691 shift:(-8,5)
bar:1911 at:1666 fontsize:XS text: 1666 shift:(-8,5)
bar:1921 at:1540 fontsize:XS text: 1540 shift:(-8,5)
bar:1931 at:1476 fontsize:XS text: 1476 shift:(-8,5)
bar:1936 at:1317 fontsize:XS text: 1317 shift:(-8,5)
bar:1951 at:1282 fontsize:XS text: 1282 shift:(-8,5)
bar:1961 at:1117 fontsize:XS text: 1117 shift:(-8,5)
bar:1971 at:850 fontsize:XS text: 850 shift:(-8,5)
bar:1981 at:812 fontsize:XS text: 812 shift:(-8,5)
bar:1991 at:833 fontsize:XS text: 833 shift:(-8,5)
bar:2001 at:907 fontsize:XS text: 907 shift:(-8,5)
TextData=
fontsize:S pos:(20,20)
text:Datos mula sa ISTAT
</timeline>
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
== Mga panlabas na link ==
Media related to Muccia at Wikimedia Commons
* {{In lang|it}} [http://www.comune.muccia.mc.it/ Muccia official website]
{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
gw43kvn4o15ma53wg2mf28ig3zafka6
Penna San Giovanni
0
138392
1961074
1856274
2022-08-07T02:24:59Z
Ryomaandres
8044
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/943313696|Penna San Giovanni]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Commune Italya|name=Penna San Giovanni|official_name=Comune di Penna San Giovanni|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Penna San Giovanni-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|3|N|13|26|E|region:IT_type:city(1302)|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region={{RegioneIT|sigla=MAR}}|province={{ProvinciaIT (short form)|sigla=MC}} (MC)|frazioni=|mayor_party=|mayor=Emanuele Crisostomi|area_footnotes=|area_total_km2=28|population_footnotes=<ref>Data from [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]]</ref>|population_demonym=Pennesi|elevation_footnotes=|elevation_m=630|saint=San Juan Bautista|day=Agosto 29 - Hunyo 24|postal_code=62020|area_code=0733|website={{official website|http://www.pennasangiovanni.sinp.net}}|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Penna San Giovanni''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|60|km|mi}} sa timog ng [[Ancona]] at mga {{Convert|30|km|mi}} timog ng [[Macerata]].
Ang Penna San Giovanni ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Amandola]], [[Falerone]], [[Gualdo, Marche|Gualdo]], [[Monte San Martino]], [[Sant'Angelo in Pontano]], at [[Servigliano]].
Ang Penna ay isang sinaunang bayan sa tuktok ng burol. Mayroong kalahating dosenang simbahan at isang maliit na teatro noong unang bahagi ng ika-18 siglo, ang [[Teatro Flora, Penna San Giovanni|Teatro Flora]]. Sa pinakatuktok ng bayan ay ang mga labi ng sinaunang kuta na may malawak na tanawin hanggang sa mga bundok at tinatanaw ang mga nakapaligid na bayan sa tuktok ng burol. Sa tag-araw, nagsasagawa ang munisipyo ng mga pangyayari sa maraming gabi, kabilang ang Festa della Polenta at Otto Giorni Di Un Linguaggio Volgare.
== Mga sanggunian ==
<references />
{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
iz8cqbyo92eaasa8cep9k1vz4r455vf
1961082
1961074
2022-08-07T02:29:32Z
Ryomaandres
8044
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Commune Italya|name=Penna San Giovanni|official_name=Comune di Penna San Giovanni|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Penna San Giovanni-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|3|N|13|26|E|region:IT_type:city(1302)|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region={{RegioneIT|sigla=MAR}}|province={{ProvinciaIT (short form)|sigla=MC}} (MC)|frazioni=|mayor_party=|mayor=Emanuele Crisostomi|area_footnotes=|area_total_km2=28|population_footnotes=<ref>Data from [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]]</ref>|population_demonym=Pennesi|elevation_footnotes=|elevation_m=630|saint=San Juan Bautista|day=Agosto 29 - Hunyo 24|postal_code=62020|area_code=0733|website={{official website|http://www.pennasangiovanni.sinp.net}}|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Penna San Giovanni''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|60|km|mi}} sa timog ng [[Ancona]] at mga {{Convert|30|km|mi}} timog ng [[Macerata]].
Ang Penna San Giovanni ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Amandola]], [[Falerone]], [[Gualdo, Marche|Gualdo]], [[Monte San Martino]], [[Sant'Angelo in Pontano]], at [[Servigliano]].
Ang Penna ay isang sinaunang bayan sa tuktok ng burol. Mayroong kalahating dosenang simbahan at isang maliit na teatro noong unang bahagi ng ika-18 siglo, ang [[Teatro Flora, Penna San Giovanni|Teatro Flora]]. Sa pinakatuktok ng bayan ay ang mga labi ng sinaunang kuta na may malawak na tanawin hanggang sa mga bundok at tinatanaw ang mga nakapaligid na bayan sa tuktok ng burol. Sa tag-araw, nagsasagawa ang munisipyo ng mga pangyayari sa maraming gabi, kabilang ang Festa della Polenta at Otto Giorni Di Un Linguaggio Volgare.
== Kasaysayan ==
=== Panahong Romano ===
Bagaman walang direktang impormasyon tungkol sa panahong Romano, ipagpalagay na ang teritoryo ng Penna San Giovanni ay kasama sa Colonia Faleriense, na ang sentro ay matatagpuan ilang kilometro mula sa Penna.
Ang patunay nito ay isang inskripsiyong Romano, na nakalagay sa harapan ng simbahan ng Sant’Antonio Abate na may nakasulat na: C. SILLIVS. C. / L. PRINCEPS / HIC REQVIESCIT / NOBILIS / DE SVO POSVIT. Ang pamilyang Sillia, na naninirahan sa Falerone, ay tinukoy sa lapida ng isang pinalaya, o lingkod, na tinatawag na Nobile at inilibing, sa katunayan, sa Penna San Giovanni.<ref>G. Colucci, Delle Antichità Picene, Tomo XXX, Fermo 1796, pp. 72-74.</ref>
== Mga sanggunian ==
<references />
{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
pje4dvk84966hsd88317iaymceef55o
Petriolo
0
138393
1961076
1856275
2022-08-07T02:25:51Z
Ryomaandres
8044
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/943314037|Petriolo]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Commune Italya|name=Petriolo|official_name=Comune di Petriolo|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|13|N|13|26|E|type:city(2,063)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=|mayor_party=|mayor=|area_footnotes=|area_total_km2=15.6|population_footnotes=|population_demonym=|elevation_footnotes=|elevation_m=|saint=|day=|postal_code=62010|area_code=0733|website=|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Petriolo''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|45|km|mi}} timog ng [[Ancona]] at mga {{Convert|9|km|mi|0}} timog ng [[Macerata]]. Noong Disyembre 31, 2004, mayroon itong populasyon na 2,063 at may lawak na {{Convert|15.6|km2|mi2}}.<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>
Ang Petriolo ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Corridonia]], [[Loro Piceno]], [[Mogliano]], [[Tolentino]], at [[Urbisaglia]].
Kabilang sa mga simbahan sa bayan ay:
* [[Madonna della Misericordia, Petriolo|Madonna della Misericordia]]
* [[Madonna della Grazie, Petriolo|Madonna della Grazie]]
* [[Santa Maria a Petriolo]]
* [[Santa Maria del Soccorso, Petriolo|Santa Maria del Soccorso]]
* [[Santi Martino e Marco, Petriolo|Santi Martino e Marco]]
== Ebolusyong demograpiko ==
<timeline>
Colors=
id:lightgrey value:gray(0.9)
id:darkgrey value:gray(0.8)
id:sfondo value:rgb(1,1,1)
id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8)
ImageSize = width:455 height:303
PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:3000
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:200 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo
BarData=
bar:1861 text:1861
bar:1871 text:1871
bar:1881 text:1881
bar:1901 text:1901
bar:1911 text:1911
bar:1921 text:1921
bar:1931 text:1931
bar:1936 text:1936
bar:1951 text:1951
bar:1961 text:1961
bar:1971 text:1971
bar:1981 text:1981
bar:1991 text:1991
bar:2001 text:2001
PlotData=
color:barra width:20 align:left
bar:1861 from: 0 till:2262
bar:1871 from: 0 till:2359
bar:1881 from: 0 till:2330
bar:1901 from: 0 till:2467
bar:1911 from: 0 till:2495
bar:1921 from: 0 till:2491
bar:1931 from: 0 till:2242
bar:1936 from: 0 till:2294
bar:1951 from: 0 till:2263
bar:1961 from: 0 till:2019
bar:1971 from: 0 till:1906
bar:1981 from: 0 till:1962
bar:1991 from: 0 till:1977
bar:2001 from: 0 till:2049
PlotData=
bar:1861 at:2262 fontsize:XS text: 2262 shift:(-8,5)
bar:1871 at:2359 fontsize:XS text: 2359 shift:(-8,5)
bar:1881 at:2330 fontsize:XS text: 2330 shift:(-8,5)
bar:1901 at:2467 fontsize:XS text: 2467 shift:(-8,5)
bar:1911 at:2495 fontsize:XS text: 2495 shift:(-8,5)
bar:1921 at:2491 fontsize:XS text: 2491 shift:(-8,5)
bar:1931 at:2242 fontsize:XS text: 2242 shift:(-8,5)
bar:1936 at:2294 fontsize:XS text: 2294 shift:(-8,5)
bar:1951 at:2263 fontsize:XS text: 2263 shift:(-8,5)
bar:1961 at:2019 fontsize:XS text: 2019 shift:(-8,5)
bar:1971 at:1906 fontsize:XS text: 1906 shift:(-8,5)
bar:1981 at:1962 fontsize:XS text: 1962 shift:(-8,5)
bar:1991 at:1977 fontsize:XS text: 1977 shift:(-8,5)
bar:2001 at:2049 fontsize:XS text: 2049 shift:(-8,5)
TextData=
fontsize:S pos:(20,20)
text:Datos mula sa ISTAT
</timeline>
== Mga sanggunian ==
<references />
{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
37dxmanavvjk10md7z4g5uzj3l3ufmu
1961083
1961076
2022-08-07T02:30:52Z
Ryomaandres
8044
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Commune Italya|name=Petriolo|official_name=Comune di Petriolo|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|13|N|13|26|E|type:city(2,063)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=|mayor_party=|mayor=|area_footnotes=|area_total_km2=15.6|population_footnotes=|population_demonym=|elevation_footnotes=|elevation_m=|saint=|day=|postal_code=62010|area_code=0733|website=|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Petriolo''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|45|km|mi}} timog ng [[Ancona]] at mga {{Convert|9|km|mi|0}} timog ng [[Macerata]]. Noong Disyembre 31, 2004, mayroon itong populasyon na 2,063 at may lawak na {{Convert|15.6|km2|mi2}}.<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>
Ang Petriolo ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Corridonia]], [[Loro Piceno]], [[Mogliano]], [[Tolentino]], at [[Urbisaglia]].
== Kasaysayan ==
Buhat sa maraming mga natuklasan ng mga labi ng Romano, tulad ng mga epigrapo, mga barya, at isang monumentong panlibing, posible na patunayan na ang teritoryo ng sinaunang Petra ay nasa gitna ng isang teritoryo na binubuo ng maraming mga villa at bukid.<ref name=":0">{{Cita libro|autore=Aldo Chiavari|titolo=Petriolo dalle origini al XVIII secolo}}</ref>
== Mga tanawin ==
Kabilang sa mga simbahan sa bayan ay:
* [[Madonna della Misericordia, Petriolo|Madonna della Misericordia]]
* [[Madonna della Grazie, Petriolo|Madonna della Grazie]]
* [[Santa Maria a Petriolo]]
* [[Santa Maria del Soccorso, Petriolo|Santa Maria del Soccorso]]
* [[Santi Martino e Marco, Petriolo|Santi Martino e Marco]]
== Ebolusyong demograpiko ==
<timeline>
Colors=
id:lightgrey value:gray(0.9)
id:darkgrey value:gray(0.8)
id:sfondo value:rgb(1,1,1)
id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8)
ImageSize = width:455 height:303
PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:3000
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:200 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo
BarData=
bar:1861 text:1861
bar:1871 text:1871
bar:1881 text:1881
bar:1901 text:1901
bar:1911 text:1911
bar:1921 text:1921
bar:1931 text:1931
bar:1936 text:1936
bar:1951 text:1951
bar:1961 text:1961
bar:1971 text:1971
bar:1981 text:1981
bar:1991 text:1991
bar:2001 text:2001
PlotData=
color:barra width:20 align:left
bar:1861 from: 0 till:2262
bar:1871 from: 0 till:2359
bar:1881 from: 0 till:2330
bar:1901 from: 0 till:2467
bar:1911 from: 0 till:2495
bar:1921 from: 0 till:2491
bar:1931 from: 0 till:2242
bar:1936 from: 0 till:2294
bar:1951 from: 0 till:2263
bar:1961 from: 0 till:2019
bar:1971 from: 0 till:1906
bar:1981 from: 0 till:1962
bar:1991 from: 0 till:1977
bar:2001 from: 0 till:2049
PlotData=
bar:1861 at:2262 fontsize:XS text: 2262 shift:(-8,5)
bar:1871 at:2359 fontsize:XS text: 2359 shift:(-8,5)
bar:1881 at:2330 fontsize:XS text: 2330 shift:(-8,5)
bar:1901 at:2467 fontsize:XS text: 2467 shift:(-8,5)
bar:1911 at:2495 fontsize:XS text: 2495 shift:(-8,5)
bar:1921 at:2491 fontsize:XS text: 2491 shift:(-8,5)
bar:1931 at:2242 fontsize:XS text: 2242 shift:(-8,5)
bar:1936 at:2294 fontsize:XS text: 2294 shift:(-8,5)
bar:1951 at:2263 fontsize:XS text: 2263 shift:(-8,5)
bar:1961 at:2019 fontsize:XS text: 2019 shift:(-8,5)
bar:1971 at:1906 fontsize:XS text: 1906 shift:(-8,5)
bar:1981 at:1962 fontsize:XS text: 1962 shift:(-8,5)
bar:1991 at:1977 fontsize:XS text: 1977 shift:(-8,5)
bar:2001 at:2049 fontsize:XS text: 2049 shift:(-8,5)
TextData=
fontsize:S pos:(20,20)
text:Datos mula sa ISTAT
</timeline>
== Mga sanggunian ==
<references />
{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
bek2haolz9cnor2ou4e35a2s7so4v9d
Pieve Torina
0
138395
1961078
1856276
2022-08-07T02:26:13Z
Ryomaandres
8044
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1094842757|Pieve Torina]]"
wikitext
text/x-wiki
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Pieve Torina''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|70|km|mi}} timog-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|45|km|mi}} timog-kanluran ng [[Macerata]]. Kabilang sa mga simbahan sa pook ay:
* Chiesa della Madonna di Monte Aguzzo.
* [[Pieve Santa Maria Assunta, Pieve Torina|Simbahang parokya ng Santa Maria Assunta]]
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Clear}}{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
mqr9zammwcodtkc2byj210ksrw7bptm
1961085
1961078
2022-08-07T02:34:48Z
Ryomaandres
8044
wikitext
text/x-wiki
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
{{Infobox Italian comune|name=Pieve Torina|official_name=Comune di Pieve Torina|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|3|N|13|3|E|type:city(1,395)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=Antico, Appennino, Capecchiara, Capodacqua, Capriglia, Casavecchia Alta, Fiume, Giulo, Le Rote, Lucciano, Pie' Casavecchia, Piecollina, Seggiole, Tazza, Torricchio, Vari|mayor_party=|mayor=Alessandro Gentilucci|area_footnotes=|area_total_km2=74.8|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_total=1501|population_as_of=Disyembre 31, 2010|pop_density_footnotes=|population_demonym=|elevation_footnotes=|elevation_m=470|twin1=|twin1_country=|saint=|day=|postal_code=62036|area_code=0737|website=|footnotes=}}Ang '''Pieve Torina''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|70|km|mi}} timog-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|45|km|mi}} timog-kanluran ng [[Macerata]].
== Kasaysayan ==
Pinaninirhahan ng mga [[Mga Umbro|Umbro]] noong ika-7 siglo BK, ang lungsod ay kolonisado ng Roma noong ika-3 siglo BK. Ang nayon, na nabuhay na muli noong Gitnang Kapanahunan, ay isang fief ng Camerino, hanggang sa ito ay pinagsama sa mga Estado ng Simbahan noong ika-16 na siglo.
Noong Oktubre 26 at 30 2016 ang sentro ay tinamaan ng [[Lindol sa gitnang Italya ng 2016|dalawang marahas na lindol]] na may pinakamataas na intensidad na 5.9 at 6.5 sa iskalang Richter ayon sa pagkakabanggit, na nag-uulat ng halos kumpletong pagkawasak ng bayan.
== Mga tanawin ==
Kabilang sa mga simbahan sa pook ay:
* Chiesa della Madonna di Monte Aguzzo.
* [[Pieve Santa Maria Assunta, Pieve Torina|Simbahang parokya ng Santa Maria Assunta]]
== Ekonomiya ==
=== Yaring-kamay ===
Kabilang sa mga pinaka-tradisyonal, laganap at mahalagang pang-ekonomiyang aktibidad ay ang mga [[Yaring-kamay|gawaing-kamay]], tulad ng paggawa ng pagpupundi ng bakal, na naglalayong lumikha ng isang malawak na hanay ng mga produkto, mula sa mga rehas hanggang sa mga estatwa.
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Clear}}{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
e0vo16xshh52orlknn65u3kef5wv7mz
Pioraco
0
138396
1961080
1856278
2022-08-07T02:27:18Z
Ryomaandres
8044
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/943314926|Pioraco]]"
wikitext
text/x-wiki
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Pioraco''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|60|km|mi}} timog-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|40|km|mi}} timog-kanluran ng [[Macerata]].
== Kasaysayan ==
Ang teritoryo ng Pioraco ay pinaninirahan noon pang [[Neolitiko|Panahong Neolitiko]], tulad ng ipinakita ng mga labi ng isang santuwaryo ng [[Panahong Bronse]] sa tuktok ng Monte Primo (huli ng ika-11-unang bahagi ng ika-10 siglo BC). Noong [[Sinaunang Roma|panahong Romano]], ang Pioraco ay isang pamayanan sa isang sangay ng [[Sa pamamagitan ng Flaminia|Via Flaminia]], na may mga tulay, templo, pampublikong edipisyo, at isang akwedukto.
Noong Gitnang Kapanahunan, naglagay ito ng kastilyo na isang tirahan ng pamilya [[Da Varano]], mga panginoon ng kalapit na [[Camerino]]. Ang pagkakaroon ng mga gilingan ng papel, na aktibo pa rin ngayon, ay pinatunayan mula 1346.
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
qgur2301nevnvb4znhe9digv2i8of3e
1961089
1961080
2022-08-07T02:37:30Z
Ryomaandres
8044
wikitext
text/x-wiki
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
{{Infobox Italian comune|name=Pioraco|official_name=Comune di Pioraco|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Pioraco-Stemma.gif|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|11|N|12|59|E|type:city(1,252)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=Seppio|mayor_party=|mayor=Giovan Battista Torresi|area_footnotes=|area_total_km2=19.5|population_footnotes=|population_total=1307|population_as_of=31 December 2010<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|pop_density_footnotes=|population_demonym=Piorachesi|elevation_footnotes=|elevation_m=443|twin1=|twin1_country=|saint=|day=|postal_code=62025|area_code=0737|website=|footnotes=}}Ang '''Pioraco''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|60|km|mi}} timog-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|40|km|mi}} timog-kanluran ng [[Macerata]].
== Kasaysayan ==
Ang teritoryo ng Pioraco ay pinaninirahan noon pang [[Neolitiko|Panahong Neolitiko]], tulad ng ipinakita ng mga labi ng isang santuwaryo ng [[Panahong Bronse]] sa tuktok ng Monte Primo (huli ng ika-11-unang bahagi ng ika-10 siglo BC). Noong [[Sinaunang Roma|panahong Romano]], ang Pioraco ay isang pamayanan sa isang sangay ng [[Sa pamamagitan ng Flaminia|Via Flaminia]], na may mga tulay, templo, pampublikong edipisyo, at isang akwedukto.
Noong Gitnang Kapanahunan, naglagay ito ng kastilyo na isang tirahan ng pamilya [[Da Varano]], mga panginoon ng kalapit na [[Camerino]]. Ang pagkakaroon ng mga gilingan ng papel, na aktibo pa rin ngayon, ay pinatunayan mula 1346.
== Sport ==
Ang lokal na koponan ng football, ang Mancini Ruggero Pioraco, ay naglalaro sa [[Unang Kategorya]], at ang mga kulay ng club ay dilaw at pula. Sa panahong 2013/2014 ay nanalo siya ng titulong kampeon, na nakakuha ng promosyon sa Ikalawang Kategorya; sa sumunod na taon, kasunod ng tagumpay sa playoff final, ang koponan, pagkatapos ng mahigit 30 taon, ay naiangat sa Unang Kategorya.
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
4rjrd8m1yboo4l0mhhgouaue74fhd9y
Necho II
0
151729
1961023
1954842
2022-08-06T23:43:22Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox pharaoh
| Name=Necho II
| Image=Necho-KnellingStatue_BrooklynMuseum.png
| ImageSize=200px
| Caption=A small kneeling bronze statuette, likely Necho II, now residing in the [[Brooklyn Museum]]
| NomenHiero=<hiero>n:E1-w</hiero>
| Nomen=''Necho''
| PrenomenHiero=<hiero>ra-wHm-ib</hiero>
| Prenomen=''Wahemibre''
| Golden=''Merynetjeru''
| Nebty=''Maakheru''
| Horus=''Maaib''
| HorusHiero=<hiero>S32:ib</hiero>
| Reign=610–595 BCE
| Died=595 BCE
| Predecessor=[[Psamtik I]]
| Successor=[[Psamtik II]]
| Alt=Nekau
| Dynasty=[[Twenty-sixth dynasty of Egypt|26th dynasty]]
| Spouse=[[Khedebneithirbinet I]]
}}
Si '''Necho II''', kilala rin bilang '''Nekau''', '''Uahemibra Nekau''', o '''Necao II''', ay isang [[paraon]] o hari ng [[ika-26 na dinastiya]] ng sinaunang Ehipto na naghari mula 610 BCE hanggang 595 BCE at anak ni [[Psamtik I]]. Noong bandang 600 BCE, nagpadala siya ng mga pulutong ng barko upang galugarin ang [[Aprika]], kung kailan naglayag ang mga Ehipsiyo sa may silangang dalampasigan at maaaring nakarating sa [[Kapa ng Mabuting Pag-asa]].<ref name=WWT>{{cite-WWT|''Who Made the First Voyages of Exploration?''}}, ''Explorers and Pioneers'', pahina 110.</ref> Kanyang sinuportahan ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na Babilonya at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa [[Bibliya]]) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng [[2 Hari]] 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa [[Ilog Eufrates]] upang bawiin ang [[Harran]] na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at [[Medes]] na humantong sa pagtatapos ng [[Imperyong Neo-Asirya]]. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]].
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}
{{Pharaohs}}
[[Kategorya:Mga paraon]]
[[Kategorya:Mga Ehipsiyo]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]
[[Kategorya:Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
{{stub|Talambuhay|Ehipto}}
pa92q9mxe1ckh1f07murwxg2sih8hwa
Padron:Possibly empty category
10
162699
1961219
1814137
2022-08-07T10:33:29Z
GinawaSaHapon
102500
Binago ang alignment, inayos ang salin.
wikitext
text/x-wiki
__EXPECTUNUSEDCATEGORY__{{#ifeq:{{{hide}}}|true||{{Cmbox
| type = content
| style = text-align: left;
| text = <span style="font-size:15px;">'''Mga admin: Wag pong burahin ang kategoryang ito kahit na walang laman ito!'''</span><br/> Posibleng walang laman ang kategoryang ito paminsan-minsan o di kaya'y madalas. {{{1|}}}
}}}}<includeonly>{{#ifeq: {{lc:{{{nocat|false}}}}}|false|{{Single namespace|category}}|<!-- Category suppressed -->}}</includeonly><noinclude>
{{Documentation}}
<!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! -->
</noinclude>
2d1ptf90pb3zzh0ydjj5epgsowq29is
Padron:Infobox pharaoh
10
194715
1961067
1936151
2022-08-07T02:01:19Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
<includeonly>{{Infobox
| child = {{{embed|}}}
| bodyclass = vcard nowraplinks
| bodystyle = width:22.0em
<!------------------ Headings, image ---------------------->
| aboveclass = fn
| abovestyle = background:#decd87;font-size:125%;
| above = {{{Name|{{{name}}}}}}
| subheaderclass = nickname
| subheader = {{{Alt|{{{alt_name|}}}}}}
| imageclass = photo
| image = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage |image={{{Image|{{{image|}}}}}} |size={{{ImageSize|{{{image_size|}}}}}} |sizedefault=frameless |upright=1 |alt={{{Image_alt|{{{image_alt|}}}}}} |title={{{Caption|{{{caption|}}}}}} }}
| caption = {{{Caption|{{{caption|}}}}}}
<!-------------------- Info fields ------------------------>
| headerstyle = background:#decd87;
| labelstyle = padding-right:0.65em<!--(to ensure sufficient gap between any (long/unwrapped) label and subsequent data on the same line)-->
| header1 = {{#if:{{{role|}}} |{{{role}}} |[[Pharaoh]] <!--where else?: of [[Ancient Egypt|Egypt]]-->}}
| label2 = [[Egyptian chronology|Paghahari]]
| data2 = {{#if:{{{Reign|{{{reign|}}}}}} |{{{Reign|{{{reign}}}}}} {{#if:{{{Dynasty|{{{dynasty|}}}}}}|<span class="org">({{{Dynasty|{{{dynasty}}}}}})</span>}} }}
| label3 = [[Coregency]]
| data3 = {{{Coregency|{{{coregency|}}}}}}
| label4 = Hinalinhan
| data4 = {{{Predecessor|{{{predecessor|}}}}}}
| label5 = Kahalili
| data5 = {{{Successor|{{{successor|}}}}}}
<!------------------- Royal titulary ---------------------->
| data6 =
{{Hidden
| style = width:100%;margin:0;border:0;padding:0;
| headerstyle = background:#decd87;padding:0.1em; {{#if:{{{titulary_notes|{{{notes|}}}}}} | |display:block;margin-bottom:0.3em;}}
| header = [[Ancient Egyptian royal titulary|Royal titulary]]<!--(resized here rather than via headerstyle otherwise [show/hide] link also resized)-->
| contentstyle = border-bottom:2px solid #decd87;
| content =
{{Sidebar |bodystyle={{subsidebar bodystyle}} |navbar=off
|basestyle=background:#e9deaf; |contentclass=nowrap |contentstyle=padding-top:0.2em;padding-bottom:0.8em;
| content1 = {{#if:{{{titulary_notes|{{{notes|}}}}}} |''{{{titulary_notes|{{{notes|}}}}}}''}}
| heading2 = {{#if:{{{Prenomen|{{{prenomen|}}}}}} |[[Ancient Egyptian royal titulary#Throne name (praenomen)|Prenomen (Praenomen)]]}}
| content2 = {{#if:{{{Prenomen|{{{prenomen|}}}}}} |
<table width="100%">
{{#if:{{{prenomen_translation|}}} |<tr><td style="font-size:125%;">'''''{{{Prenomen|{{{prenomen}}}}}}'''''</td></tr> <tr><td>"{{{prenomen_translation}}}" {{{prenomen_translation_ref|}}}</td></tr> |<tr><td>{{{Prenomen|{{{prenomen}}}}}}</td></tr>}}
{{#if:{{{PrenomenHiero|{{{prenomen_hiero|}}}}}} |<tr><td class="center"> {{Infobox pharaoh/Prenomen |Prenomen={{{PrenomenHiero|{{{prenomen_hiero}}}}}}}} </td></tr>}}
</table> }}
| heading3 = {{#if:{{{Nomen|{{{nomen|}}}}}} |[[Ancient Egyptian royal titulary|Nomen]]}}
| content3 = {{#if:{{{Nomen|{{{nomen|}}}}}} |
<table width="100%">
{{#if:{{{nomen_translation|}}} |<tr><td style="font-size:125%;">'''''{{{Nomen|{{{nomen}}}}}}'''''</td></tr> <tr><td>"{{{nomen_translation}}}" {{{nomen_translation_ref|}}}</td></tr> |<tr><td>{{{Nomen|{{{nomen|}}}}}}</td></tr>}}
{{#if:{{{NomenHiero|{{{nomen_hiero|}}}}}} |<tr><td class="center"> {{Infobox pharaoh/Nomen |Nomen={{{NomenHiero|{{{nomen_hiero}}}}}}}} </td></tr>}}
</table> }}
| heading4 = {{#if:{{{Horus|{{{horus|}}}}}} |[[Ancient Egyptian royal titulary#Horus name|Horus name]]}}
| content4 = {{#if:{{{Horus|{{{horus|}}}}}} |
<table width="100%">
{{#if:{{{horus_translation|}}} |<tr><td style="font-size:125%;">'''''{{{Horus|{{{horus}}}}}}'''''</td></tr> <tr><td>"{{{horus_translation}}}" {{{horus_translation_ref|}}}</td></tr> |<tr><td>{{{Horus|{{{horus|}}}}}}</td></tr>}}
{{#if:{{{HorusHiero|{{{horus_hiero|}}}}}} |<tr><td class="center"> {{Infobox pharaoh/Serekh |prefix={{#if:{{{horus_prefix|}}}|{{{horus_prefix}}}|<hiero>G5</hiero>}} |Horus={{{HorusHiero|{{{horus_hiero}}}}}}}} </td></tr>}}
</table> }}
| heading5 = {{#if:{{{Nebty|{{{nebty|}}}}}} |[[Ancient Egyptian royal titulary#Nebty ("two ladies") name|Nebty name]]}}
| content5 = {{#if:{{{Nebty|{{{nebty|}}}}}} |
<table width="100%">
{{#if:{{{nebty_translation|}}} |<tr><td style="font-size:125%;">'''''{{{Nebty|{{{nebty|}}}}}}'''''</td></tr> <tr><td>"{{{nebty_translation}}}" {{{nebty_translation_ref|}}}</td></tr> |<tr><td>{{{Nebty|{{{nebty|}}}}}}</td></tr>}}
{{#if:{{{NebtyHiero|{{{nebty_hiero|}}}}}} |<tr><td class="center"> {{Infobox pharaoh/Nebty |Nebty={{{NebtyHiero|{{{nebty_hiero}}}}}}}} </td></tr>}}
</table> }}
| heading6 = {{#if:{{{Golden|{{{golden|}}}}}} |[[Ancient Egyptian royal titulary#Horus of Gold|Golden Horus]]}}
| content6 = {{#if:{{{Golden|{{{golden|}}}}}} |
<table width="100%">
{{#if:{{{golden_translation|}}} |<tr><td style="font-size:125%;">'''''{{{Golden|{{{golden}}}}}}'''''</td></tr> <tr><td>"{{{golden_translation}}}" {{{golden_translation_ref|}}}</td></tr> |<tr><td>{{{Golden|{{{golden}}}}}}</td></tr>}}
{{#if:{{{GoldenHiero|{{{golden_hiero|}}}}}} |<tr><td class="center"> {{Infobox pharaoh/Golden |Golden={{{GoldenHiero|{{{golden_hiero}}}}}}}} </td></tr>}}
</table> }}
}} }}
<!---------------- Info fields (cont'd) ------------------->
| label7 = Konsorte{{#if:{{{spouses|{{{consorts|}}}}}}|s}}
| data7 = {{#if:{{{spouses|{{{consorts|}}}}}}|{{{spouses|{{{consorts|}}}}}}|{{{Spouse|{{{spouse|{{{consort|}}}}}}}}}}}
| label8 = Anak
| data8 = {{{Children|{{{children|}}}}}}
| label9 = Ama
| data9 = {{{Father|{{{father|}}}}}}
| label10 = Ina
| data10 = {{{Mother|{{{mother|}}}}}}
| label11 = Ipinanganak
| data11 = {{if empty|{{{Born|}}}|{{br separated entries|{{{birth_date|}}}|{{{birth_place|}}}}}}}
| label12 = Namatay
| data12 = {{if empty|{{{Died|}}}|{{br separated entries|{{{death_date|}}}|{{{death_place|}}}}}}}
| label13 = Libingan
| data13 = {{{Burial|{{{burial|}}}}}}
| label14 = Monumento
| data14 = {{{Monuments|{{{monuments|}}}}}}
}}</includeonly>{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox pharaoh with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox pharaoh]] with unknown parameter "_VALUE_"|ignoreblank=y| Alt | alt_name | birth_date | birth_place | Born | burial | Burial | caption | Caption | children | Children | consort | consorts | coregency | Coregency | death_date | death_place | Died | dynasty | Dynasty | father | Father | golden | Golden | golden_hiero | golden_translation | golden_translation_ref | GoldenHiero | horus | Horus | horus_hiero | horus_prefix | horus_translation | horus_translation_ref | HorusHiero | image | Image | image_alt | Image_alt | image_size | ImageSize | monuments | Monuments | mother | Mother | name | Name | nebty | Nebty | nebty_hiero | nebty_translation | nebty_translation_ref | NebtyHiero | nomen | Nomen | nomen_hiero | nomen_translation | nomen_translation_ref | NomenHiero | notes | predecessor | Predecessor | prenomen | Prenomen | prenomen_hiero | prenomen_translation | prenomen_translation_ref | PrenomenHiero | reign | Reign | role | spouse | Spouse | spouses | successor | Successor | titulary_notes }}<noinclude>
{{Documentation}}<!----Please add interwikis to the /doc page, not here - thanks!---->
</noinclude>
ssw8u9rkkxz20hm5v42ri21g9yvqtjd
Taharqa
0
200518
1961064
1345364
2022-08-07T01:54:57Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox pharaoh
| Name= Taharqa
| Image= SphinxOfTaharqa.jpg
|Caption=Granitong [[Sphinx of Taharqo|''sphinx'' ni Taharqa]] mula sa Kawa na nasa [[Sudan]].
| NomenHiero=<hiero>N17:h-rw:q</hiero>
|Nomen=''Nefertemkhure''<br />Nefertum is his Protector<ref>Clayton, Peter A. <cite>Chronicle of the Pharaohs: The Reign-by-Reign Record of the Rulers and Dynasties of Ancient Egypt</cite>. Thames & Hudson. p.190. 2006. ISBN 0-500-28628-0</ref>
| PrenomenHiero= <hiero>ra-nfr-U15-x-w</hiero>
|Prenomen=
| GoldenHiero= <hiero>x-w-tA:tA-</hiero>
|Golden=
| NebtyHiero= <hiero>q:N28-w-</hiero>
|Nebty=
| HorusHiero= <hiero>-q:N28-w-</hiero>
|Horus=
| Reign= 690 BCE –664 BCE
| Died= 664 BCE
| Predecessor=[[Shebitku]]
| Successor=[[Tantamani]]
| Alt = Taharqo, Tirhakah, Tirhaqah, Taharka, Tarakos ni [[Manetho]], Tearco ni [[Strabo]]
| Dynasty=[[Twenty-fifth dynasty of Egypt|ika-25 dinastiya]]
| Father = [[Piye]]
| Mother = Abar
| Spouse= [[Takahatenamun]], [[Atakhebasken]], [[Naparaye]], [[Tabekenamun]]<ref>{{dodson}}, pp.234-6</ref>
| Children= [[Amenirdis II]], Ushankhuru, Nesishutefnut
}}
Si '''Taharqa''' ang [[paraon]] ng [[Ikadalawampu't limang Dinastiya ng Ehipto]] at hari ng [[Kaharian ng Kush]] na matatagpuan sa Hilagaang [[Sudan]]. Siya ang anak ni [[Piye]] na haring [[Nubia]]n ng Napat na unang sumakop sa Ehipto. Siya rin ang pinsan at kahalili ni [[Shebitku]]<ref>Toby Wilkinson, The Thames and Hudson Dictionary of Ancient Egypt, Thames & Hudson, 2005. p.237</ref> Ang kanyang paghahari ay mula 690 BCE hanggang 664 BCE. Ang ebidensiya ng mga petsa ng kanyang paghahari ay hinango mula sa [[Serapeum]] [[Stela]] katalogong bilang 192. Ang stelang ito ay nagtatala na ang [[Apis (mitolohiyang Ehipsiyo)|torong Apis]] na ipinanganak at inilagay(ika-4 buwan ng [[Peret (panahon)|Peret]] araw 9) sa Taong 26 ni Taharq ay namatay sa Taong 20 ng [[Psammetichus I]] (ika-4 na buwan ng Shomu, araw 20) na nabuhay ng 21 taon. Ito ay nagbibigay sa paghahari ni Taharqa ng 26 taon at isang praksiyon noong 690-664 BCE.<ref>Kitchen, p.161</ref> Hayagang isinaad ni Taharqa sa [[Kawa Stela V]], linyang 15 na kanyang hinalinhan si Shebitku sa pahayag na ito: "Aking natanggap ang Korona sa Memphis pagkatapos ang [[Dumagat (ibon)|Dumagat]] (i.e. [[Shebitku]]) ay lumipad sa langit".<ref>Kitchen, p.167</ref>
Ayon sa [[Bibliya]], si [[Hezekias]] ng [[Kaharian ng Juda]] ay nakipag-alyansa kay "Haring" Taharqa ng [[Kaharian ng Kush]]([[2 Hari]] 19:9, [[Aklat ni Isaias]] 37:9) nang salakayin ni [[Sennacherib]] ang Judah sa ikatlong taon ni Sennacherib noong 701 BCE ngunit si Taharqa ay naging hari lamang noong 690 BCE.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Pharaohs}}
[[Kategorya:Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]
lur82yc429kuv50n2lrh5e74dhee8bh
Shinzō Abe
0
213338
1960979
1960059
2022-08-06T12:42:01Z
Imperial Nerd Side
123991
/* Asasinasyon ni Shinzō Abe */ nagdagdag ako ng link
wikitext
text/x-wiki
{{Refimprove|date=Hulyo 2022}}
{{Current event|[[Asasinasyon ni Shinzō Abe]]|date=Hulyo 2022}}
{{Infobox officeholder
|name = Shinzō Abe
|native_name = 安倍 晋三
|native_name_lang = ja
|image = Shinzō Abe April 2015.jpg
|office = [[Punong Ministro ng Hapon]]
|monarch = [[Akihito]]<br>[[Naruhito]]
|deputy = [[Tarō Asō]]
|term_start = 26 Disyembre 2012
|term_end =16 Setyebre 2020
|predecessor = [[Yoshihiko Noda]]
|successor =
|monarch1 = [[Akihito]]
|term_start1 = 26 Setyembre 2006
|term_end1 = 26 Setyembre 2007
|predecessor1 = [[Junichiro Koizumi]]
|successor1 = [[Yasuo Fukuda]]
|office2 = Pangulo ng Partidong Demokratikong Liberal ng Hapon
|deputy2 = [[Masahiko Kōmura]]
|term_start2 = 26 Setyembre 2012
|term_end2 =14 Setyembre 2020
|predecessor2 = [[Sadakazu Tanigaki]]
|successor2 =
|term_start3 = 20 Setyembre 2006
|term_end3 = 26 Setyembre 2007
|predecessor3 = [[Junichiro Koizumi]]
|successor3 = [[Yasuo Fukuda]]
|office4 = [[Chief Cabinet Secretary]]
|primeminister4 = [[Junichiro Koizumi]]
|term_start4 = 31 Oktubre 2005
|term_end4 = 26 Setyembre 2006
|predecessor4 = [[Hiroyuki Hosoda]]
|successor4 = [[Yasuhisa Shiozaki]]
|birth_date = {{birth date and age|1954|9|21|df=y}}
|birth_place = [[Nagato, Yamaguchi|Nagato]], [[Hapon]]
|death_date = {{death date and age |2022|7|8 |1954|9 |df=yes}}
|death_place = [[Kashihara, Nara]], Japan
|death_cause = Blood loss due to [[gunshot wound]]s ([[Assassination of Shinzo Abe|Assassination]])
|party = [[Liberal Democratic Party (Japan)|Liberal Democratic Party]]
|spouse = [[Akie Abe|Akie Matsuzaki]]
|alma_mater = [[Seikei University]]<br>[[University of Southern California]]
}}
Si {{nihongo|'''Shinzō Abe'''|安倍 晋三|''Abe Shinzō''|extra={{IPA-ja|abe ɕinzoː||Abe_Shinzo.ogg}}; 21 Setyembre 1954 - 8 Hulyo 2022}} ay ang dating [[Punong Ministro ng Hapon]] simula 2006 hanggang 2007 at simula 2016 hanggang 2020. Siya ay naging Pangulo ng [[Partido Liberal Demokratiko (Hapon)|Partido Liberal Demokratiko]] (LDP)<ref name=AP01>{{cite web|title=Abe wins vote to lead Japan main opposition party|url=http://bigstory.ap.org/article/japan-main-opposition-party-elect-new-leader#overlay-context=article/calif-governor-sign-bill-ok-driverless-cars|agency=Associated Press|last=Foster|first=Malcolm|accessdate=26 Setyembre 2012|date=26 Setyembre 2012|archive-date=2013-10-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20131026093523/http://bigstory.ap.org/article/japan-main-opposition-party-elect-new-leader#overlay-context=article/calif-governor-sign-bill-ok-driverless-cars|url-status=dead}}</ref> at chairman ng [[:ja:親学推進議員連盟|''Oyagaku'']] pangkat propulsiyong parliamentaryo. Si Abe ang ika-90 na Punong Ministro ng Hapon na hinalal sa isang espesyal na sesyon ng [[Pambansang Diet]] noong 26 Setyembre 2006. Siya ang pinakabatang punong ministro pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdigan]] at ang una na ipinanganak pagkatapos ng digmaan. Siya ay nagsilbing punong ministro na kaunti sa isang taon at nagbitiw noong 12 Setyembre 2007.<ref>{{cite news|first=Hiroko|last=Nakata|title=Prime Minister Abe announces resignation|url=http://search.japantimes.co.jp/cgi-bin/nn20070913a1.html|work=Japan Times|date=13 Setyembre 2007|accessdate=13 Setyembre 2007|archiveurl=https://www.webcitation.org/5mqwouhlw?url=http://search.japantimes.co.jp/cgi-bin/nn20070913a1.html|archivedate=2010-01-17|deadurl=no|url-status=live}}</ref> Siya ay pinalitan ni [[Yasuo Fukuda]] na nagpasimula ng mga punong ministr ona hindi nagpanatili ng posisyon sa higit sa isang taon.<ref>{{cite news|url=http://edition.cnn.com/2007/WORLD/asiapcf/09/24/japan.fukuda.ap/index.html?iref=newssearch|title=.|publisher=CNN}} {{Dead link|date=Agosto 2010|bot=RjwilmsiBot}}</ref> Noong 26 Setyembre 2012, tinalo ni Abe ang dating [[Ministro ng Pagtatanggol (Hapon)|Ministro ng Pagtatanggol]] na si [[Shigeru Ishiba]] sa isang botong run-off upang manalo sa halalang pampanguluhan ''(presidential)'' ng LDP.<ref>{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-19725296|title=Japan ex-PM Shinzo Abe elected opposition leader|publisher=BBC News|date=26 Setyembre 2012}}</ref> Si Abe ay muling naging Punong Ministro pagkatapos ng malaking pagkapanalo ng LDP sa [[halalang pangkalahatan ng Hapon, 2012|2012 pangkalahatang halalan]] noong 26 Disyembre 2012. Siya ang naging pinkamatagal na naglingkod na punong ministro matapos niyang pangunahan ang pagkapanalo ng LDP sa mga eleksyon noong 2014 at 2017. Noong Agosto 2020 ay inanunsyo ni Abe ang kanyang pagbitiw bilang punong ministro dahil sa kanyang kalusugan.<ref>{{Cite web |last=Johnston |first=Eric |last2=Sugiyama |first2=Satoshi |date=2020-08-28 |title=Abe to resign over health, ending era of political stability |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2020/08/28/national/politics-diplomacy/shinzo-abe-resign/ |access-date=2022-07-09 |website=The Japan Times |language=en-US}}</ref> Ibinigay niya ang kanyang pagbitiw noong 16 ng Setyembre, siya ay sinundan ni [[Yoshihide Suga]].<ref>{{Cite web |last=CNN |first=Ben Westcott and Yoko Wakatsuki |title=Yoshihide Suga officially named as Japan's new Prime Minister, replacing Shinzo Abe |url=https://www.cnn.com/2020/09/16/asia/yoshihide-suga-japan-prime-minister-intl-hnk/index.html |access-date=2022-07-09 |website=CNN}}</ref>
Si Abe ay isang matatag na [[Konserbatismo|konserbatibo]] na inilalarawan ng mga komentarista sa pulitika na bilang isang maka-kanang nasyonalistang Hapon.<ref>{{Cite news |date=2020-08-28 |title=Japan's Shinzo Abe sought to revive economy, fulfil conservative agenda |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/article/us-japan-politics-abe-newsmaker-idUSKBN25O0KM |access-date=2022-07-09}}</ref><ref>{{Cite news |last=Alexander |first=Lucy |title=Landslide victory for Shinzo Abe in Japan election |language=en |url=https://www.thetimes.co.uk/article/landslide-victory-for-shinzo-abe-in-japan-election-xbmdhg0pc0r |access-date=2022-07-09 |issn=0140-0460}}</ref><ref>{{Cite news |date=2017-10-23 |title=Japan election: Shinzo Abe set for record tenure |language=en-GB |work=BBC News |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-19725705 |access-date=2022-07-09}}</ref><ref>{{Cite web |date=2018-12-20 |title=Two Kinds of Conservatives in Japanese Politics and Prime Minister Shinzo Abe’s Tactics to Cope with Them |url=https://www.eastwestcenter.org/publications/two-kinds-conservatives-in-japanese-politics-and-prime-minister-shinzo-abe%E2%80%99s-tactics |access-date=2022-07-09 |website=East-West Center {{!}} www.eastwestcenter.org |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=Shinzo Abe, an outspoken nationalist, takes reins at Japan's LDP, risking tensions with China, South Korea |url=https://theworld.org/stories/2012-09-28/shinzo-abe-outspoken-nationalist-takes-reins-japans-ldp-risking-tensions-china |access-date=2022-07-09 |website=The World from PRX |language=en}}</ref>
Napatay si Abe ni Tetsuya Yamagami (isang dating marino ng [[Japan Maritime Self-Defense Force]]) noong Hulyo 8, 2022 habang nagbibigay ng kanyang kampanyang pananalita sa [[Lungsod ng Nara|Nara]].<ref>{{Cite web |last=Yokota |first=Takashi |last2=Takahara |first2=Kanako |last3=Otake |first3=Tomoko |date=2022-07-08 |title=Former Prime Minister Shinzo Abe assassinated |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2022/07/08/national/shinzo-abe-dead-nara-shooting/ |access-date=2022-07-09 |website=The Japan Times |language=en-US}}</ref>
==Asasinasyon ni Shinzō Abe==
{{See also|Asasinasyon kay Shinzō Abe}}
Sa ika-8 Hulyo 2022, dakong 11:30 JST (UTC+9) ng tanghali sa [[Lungsod_ng_Nara|Nara]] ay nabaril si Abe habang hinahatid ang kanyang kampanyang pananalita.<ref>{{Cite web |last=Yokota |first=Takashi |last2=Takahara |first2=Kanako |last3=Otake |first3=Tomoko |date=2022-07-08 |title=Former Prime Minister Shinzo Abe assassinated |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2022/07/08/national/shinzo-abe-dead-nara-shooting/ |access-date=2022-07-09 |website=The Japan Times |language=en-US}}</ref>. Isang 41 taong gulang na suspek na si Yamagami Tetsuya (isang dating marino ng Japan Maritime Self-Defense Force [mula 2002 hanggang 2005]) ang naaresto at umamin sa lokal na kapulisan.<ref>{{Cite web |title=Former Japanese PM Abe Shinzo shot in Nara, man in his 40s arrested {{!}} NHK WORLD-JAPAN News |url=https://www3.nhk.or.jp/nhkworld/en/news/20220708_26/ |access-date=2022-07-09 |website=NHK WORLD |language=en}}</ref> Isinugod si Abe sa Nara Medical University Hospital sa [[Kashihara, Nara|Kashihara]], dito inanunsyo ang kanyang pagpanaw sa dakong 17:03 JST.<ref>{{Cite web |last=Yokota |first=Takashi |last2=Takahara |first2=Kanako |last3=Otake |first3=Tomoko |date=2022-07-08 |title=Former Prime Minister Shinzo Abe assassinated |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2022/07/08/national/shinzo-abe-dead-nara-shooting/ |access-date=2022-07-09 |website=The Japan Times |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |date=2022-07-08 |title=Shinzo Abe Assassination Updates: World lost a "great leader," DeSantis says |url=https://www.newsweek.com/abe-shinzo-live-updates-dead-tetsuya-yamagami-japan-shooting-prime-minister-1722843 |access-date=2022-07-09 |website=Newsweek |language=en}}</ref> Siya ay nasa edad na 67 sa kanyang oras ng pagpanaw.
Bilang tugon sa pagbaril at sa kanyang pagpanaw, maraming mga kasalukuyang at dating pinuno ng daigdig ang nagpadala ng kanilang simpatya at suporta para kay Abe.<ref>{{Cite web |title=World leaders mourn assassination of "friend" Shinzo Abe |url=https://www.cbsnews.com/news/shinzo-abe-assassination-world-leaders-respond/ |access-date=2022-07-09 |website=www.cbsnews.com |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |title=How the World Is Reacting to Shinzo Abe’s Death |url=https://time.com/6194948/shinzo-abe-death-world-leaders-reactions/ |access-date=2022-07-09 |website=Time |language=en}}</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
==Panlabas na Link==
{{commons category}}
* [http://www.s-abe.or.jp/ Shinzō Abe] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061006235147/http://www3.s-abe.or.jp/ |date=2006-10-06 }} (opisyal na site)
* {{Twitter|AbeShinzo}}
* {{Facebook|abeshinzo}}
{{Mga Punong Ministro ng Hapon}}
{{Mga Pinuno ng APEC}}
{{DEFAULTSORT:Abe, Shinzo}}
[[Kategorya:Ipinanganak noong 1954]]
[[Kategorya:Namatay noong 2022]]
[[Kategorya:Mga Punong Ministro ng Hapon]]
{{stub|Hapon|Politiko}}
pz7lvqsmzjr4evv1jg748ullg02b1v2
Imperyong Neo-Babilonya
0
213404
1961028
1958194
2022-08-06T23:50:53Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{See also|Babilonya|Lungsod ng Babilonya}}
{{Infobox Former Country
|native_name =
|conventional_long_name = Imperyong Neo-Babilonya
|common_name = Babilonya
|continent = moved from Category:Asia to the Middle East
|region = the Middle East
|country =
|era = Panahong Bakal
|status_text =
|empire =
|government_type = Monarchy
|year_start = 626 BCE
|year_end = 539 BCE
|year_exile_start =
|year_exile_end =
|event_start = Nabopolassar
|date_start =
|event_end = Battle of Opis
|p1 = Neo-Assyrian Empire
|flag_p1 = Map of Assyria.png
|s1 = Achaemenid Empire
|flag_s1 = Standard of Cyrus the Great (Achaemenid Empire).svg
|s2 = Median Empire
|image_map = Neo-Babylonian Empire.png
|image_map_caption = Imperyong Neo-Babilonya
|image_flag =
|flag_type =
|capital = [[Lungsod ng Babilonya]]
|common_languages = [[Wikang Akkadio]], [[Aramaiko]]
|title_leader = [[List of Kings of Babylon|Hari]]
|leader1 = [[Nabopolassar]](unang hari)
|year_leader1 = 626–605 BCE
|leader2 = [[Nabonidus]](huling hari)
|year_leader2 = 556–539 BCE
|today = {{flag|Iraq}}<br />{{flag|Syria}}<br />{{flag|Turkey}}<br />{{flag|Egypt}}<br />{{flag|Saudi Arabia}}<br />{{flag|Jordan}}<br />{{flag|Iran}}<br />{{flag|Kuwait}}<br />{{flag|Lebanon}}<br />{{flag|Palestinian Authority}}<br />{{flag|Israel}}<br />{{flag|Cyprus}}
}}
{{History of Iraq}}
Ang '''Imperyong Neo-Babilonya''' o '''Imperyong Kaldeo''' ay isang panahon sa kasaysayan ng [[Mesopotamia]] na nagsimula noong 626 BCE at nagwakas noong 539 BCE.<ref>Talley Ornan, ''The Triumph of the Symbol: Pictorial Representation of Deities in Mesopotamia and the Biblical Image Ban'' (Göttingen: Academic Press Fribourg, 2005), 4 n. 6</ref> Noong mga nakaraang tatlong [[siglo]], ang [[Babilonya]] ay pinamunuan ng kanilang kapwa nagsasalita ng [[wikang Akkadiano]] at mga hilaagang mga kapitbahay na [[Assyria]]. Sa buong panahong iyon, ang Babilonya ay nagtamasa ng isang prominenteng katayuan. Nagawa ng mga Asiryo na panatilihin ang katapatan ng mga Babilonyano sa panahong [[Imperyong Neo-Asiryo]] sa pamamagitan ng pagkakaloob ng mga tumaas na pribilehiyo o sa militar. Gayunpaman, ito ay nagbago noong 627 BCE sa kamatayan ng huling malakas na pinunong Asiryo na si [[Assurbanipal]] at ang Babilonya ay naghimagsik sa ilalim ng Kaldeong si [[Nabopolassar]] sa sumunod na taon. Sa pakikipag-alyado sa [[Medes]], ang [[Nineveh]] ay sinakop noong 612 BCE at ang upuang imperyo ay muling nilipat sa [[Babilonya]]. Ang panahong ito ay nakasaksi ng isang malaking pagyabong mga proyektong pangarkitektura, mga sining at agham sa Babilonya. Ang mga pinuno ng imperyo Neo-Babilonya ay malalim na may kamalayan sa pagiging sinauna ng kanilang mga lahi at nagpursigi ng mga patakarang arko-tradisyonalista na bumuhay ng karamihan ng kanilang sinaunang [[Sumero-Akkadiano]]ng kultura. Bagaman ang [[wikang Aramaiko]] ay naging pang-araw araw na wika, ang [[wikang Akkadiano]] ay ibinalik bilang wika ng pamamahala at kultura. Ang mga sinaunang ekspresyon mula sa nakaraang 1,500 taon ay muling ipinakilala sa mga inskripsiyong Akkadiano kasama ng mga salitang matagal na hindi sinalita sa panahong ito na [[wikang Sumeryo]]. Ang [[skriptong kuneiporma]] na Neo-Babilonyano ay binago upang magmukhang tulad ng lumang ika-3 [[milenyo]]ng skripto ng [[wikang Akkadiano]]. Ang mga sinaunang sining Neo-Babylonian [[cuneiform script]] was also modified to make it look like the old 3rd-millennium BC script of [[Akkadian language|Akkad]]. Ang mga sinaunang sining mula sa heydey ng kaluwalhatiang imperyal ng Babilonya ay tinrtto may malapit sa pagpipitagang pang relihiyon at iningatan. Halimbawa ang estataw ni [[Sargon ng Akkad]] ay natagpuan noong pagtatayo at ang isang templo ay itinayo para dito at hinandugan ng mga handog. Ang kuwento sinalaysay kung paano sa mga pagsisikap ni Nabucodonosor na ibalik ang Templo sa [[Sippar]] ay kinailangang gumawa ng mga paulit ulit na paghuhukay hanggang sa matagpuan ang depositong pundasyon ni [[Naram-Suen ng Akkad|Naram-Suen]] na pumayag sa kanyang muling itayo ang templo ng angkop. Muli ring binuhay ng mga Neo-Babilonyano, ang sinaunang kasanayang [[Sargon]]id ng paghihirang ng isang maharlikang anak na babae bilang [[saserdotisa]] ng [[diyosang-buwan]] na si [[Sin (mitolohiya)|Sin]].
== Dinastiyang Neo-Babilonyano ==
* [[Nabopolassar|Nabu-apla-usur]] 626 BCE – [[609–600 BCE|605 BCE]]
* [[Nabucodonosor II|Nabu-kudurri-usur]] II [[609–600 BCE|605 BCE]] – 562 BCE
* [[Amel-Marduk|Amel-]][[Marduk]] 562 BCE – 560 BCE
* [[Neriglissar]] 560 BCE – 556 BCE
* [[Labashi-Marduk|Labaši-]][[Marduk]] 556 BCE
* [[Nabonidus]] [[556 BCE|556]] – 539 BCE
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{Iraq topics}}
{{Ancient Mesopotamia}}
{{Empires}}
[[Kategorya:Babilonya]]
[[Kategorya:Sinaunang kasaysayan ng Iraq]]
[[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]]
7u6ztd187ogm6fmw0ieymuosopgxyhm
Imperyong Neo-Asirya
0
225683
1961017
1958362
2022-08-06T23:23:50Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Former Country
|native_name =
|conventional_long_name = Imperyong Neo-Asiryo
|common_name = Assyria
|continent = moved from Category:Asia to the Middle East
|region = the Middle East
|country =
|era = Iron Age
|status_text =
|empire =
|government_type = Monarchy
|year_start = 934 BCE
|year_end = 609 BCE
|year_exile_start =
|year_exile_end =
|event_start = Reign of [[Ashur-dan II]]
|date_start =
|event_end = [[Battle of Megiddo (609 BCE)|Battle of Megiddo]]
|date_end =
|event1 = [[Battle of Nineveh (612 BCE)|Battle of Nineveh]]
|date_event1 = 612 BCE
|event2 =
|date_event2 =
|event3 =
|date_event3 =
|today_part_of =
|event4 =
|date_event4 =
|event_pre =
|date_pre =
|event_post =
|date_post =
|p1 = Middle Assyrian period
|flag_p1 =
|image_p1 =
|p2 = Elam
|flag_p2 =
|p3 = Twenty-fifth dynasty of Egypt
|flag_p3 = Kushite empire 700bc.jpg
|p4 = Kaharian ng Israel (Samaria)
|flag_p4 = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg
|p5 =
|flag_p5 =
|s1 = Median Empire
|flag_s1 = Median Empire.svg
|image_s1 =
|s2 = Neo-Babylonian_Empire
|flag_s2 = Neo-Babylonian Empire.png
|s3 = Twenty-sixth dynasty of Egypt
|flag_s3 =
|s4 =
|flag_s4 =
|s5 =
|flag_s5 =
|image_flag =
|flag =
|flag_type =
|image_coat =
|symbol =
|symbol_type =
|image_map = Map of Assyria.png
|image_map_caption = Mapa ng Imperyong Neo-Asiryo at paglawak nito.
|capital = [[Assur]] 934 BCE <br/>[[Nineveh]] 706 BCE <br/> [[Harran]] 612 BC
|capital_exile =
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|national_motto =
|national_anthem =
|common_languages = [[Wikang Akkadiyo]], [[Aramaiko]]
|religion = [[Assyro-Babylonian religion|Henotheism]]
|currency =
|leader1 = [[Ashur-dan II]] (una)
|leader2 = [[Ashur-uballit II]] (huli)
|year_leader1 = 934–912 BCE
|year_leader2 = 612–609 BCE
|title_leader = [[Kings of Assyria|Hari]]
|representative1 = <!--- Name of representative of head of state (eg. colonial governor)--->
|representative2 =
|representative3 =
|representative4 =
|year_representative1 = <!--- Years served --->
|year_representative2 =
|year_representative3 =
|year_representative4 =
|title_representative = <!--- Default: "Governor"--->
|deputy1 = <!--- Name of prime minister --->
|deputy2 =
|deputy3 =
|deputy4 =
|year_deputy1 = <!--- Years served --->
|year_deputy2 =
|year_deputy3 =
|year_deputy4 =
|title_deputy = <!--- Default: "Prime minister" --->
|legislature =
|house1 =
|type_house1 =
|house2 =
|type_house2 =
|<!--- Area and population --->
|stat_area1 =
|stat_pop1 = <!--- population (w/o commas or spaces), population density is calculated if area is also given --->
|stat_year2 =
|stat_area2 =
|stat_pop2 =
|stat_year3 =
|stat_area3 =
|stat_pop3 =
|stat_year4 =
|stat_area4 =
|stat_pop4 =
|stat_year5 =
|stat_area5 =
|stat_pop5 =
|footnotes =
|today = {{flag|Iraq}}<br/>{{flag|Syria}}<br/>{{flag|Turkey}}<br/>{{flag|Egypt}}<br/>{{flag|Saudi Arabia}}<br/>{{flag|Jordan}}<br/>{{flag|Iran}}<br/>{{flag|Kuwait}}<br/>{{flag|Lebanon}}<br/>{{flag|Palestine|name=Palestinian Authority}}<br/>{{flag|Israel}}<br/>{{flag|Cyprus}}<br/>{{flag|Armenia}}
}}
{{History of Iraq}}
Ang '''Imperyong Neo-Asiryo''' ang imperyo sa kasaysayan ng [[Mesopotamia]] na nagsimula noong 934 BCE at nagwakas noong 609 BCE.<ref>{{cite web
|url = http://www.jaas.org/edocs/v18n2/Parpola-identity_Article%20-Final.pdf
|format = PDF
|title = National and Ethnic Identity in the Neo-Assyrian Empire and Assyrian Identity in Post-Empire Times
|accessdate =
|author = Parpola, Simo
|last =
|first =
|authorlink = Simo Parpola
|coauthors =
|date =
|year = 2004
|month =
|work = [[Assyriology]]
|publisher = [[Journal of Assyrian Academic Studies]], Vol 18, N0. 2
|pages =
|doi =
|archiveurl = https://web.archive.org/web/20110717071922/http://www.jaas.org/edocs/v18n2/Parpola-identity_Article%20-Final.pdf
|archivedate = 2011-07-17
|quote = The Neo-Assyrian Empire (934-609 BC) was a multi-ethnic state composed of many peoples and tribes of different origins.
|url-status = dead
}}</ref> Sa panahong ito, ang Asirya ang naging pinakamakapangyarihang estado sa mundo na nadaig pa sa pananaig ang mga [[Babylonia]], [[Sinaunang Ehipto]], [[Urartu]]/[[Armenians|Armenia]]<ref name="kchanson.com">http://www.kchanson.com/ANCDOCS/meso/obelisk.html</ref> at [[Elam]] sa pananaig sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]], [[Asya menor]], silangang Mediterraneo. Sa panahon ni [[Tiglath-Pileser III]] noong ika-8 siglo BCE<ref>{{Cite web |title=Assyrian Eponym List |url=http://www.livius.org/li-ln/limmu/limmu_1c.html |access-date=2013-09-21 |archive-date=2016-11-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161114070111/http://www.livius.org/li-ln/limmu/limmu_1c.html |url-status=dead }}</ref><ref>Tadmor, H. (1994). ''The Inscriptions of Tiglath-Pileser III, King of Assyria.''pp.29</ref> nang ito ay naging isang malawakang imperyo. Sinundan ng Imperyong Neo-Asiryo ang [[Panahong Gitnang Asiryo]] at [[Gitnang Imperyong Asiryo]] (ika-14 hanggang ika-10 BCE). Itinuturing ng ilang mga skolar gaya ni [[Richard Nelson Frye]] ang imperyong Neo-Asiryo bilang ang unang tunay na imperyo sa kasaysayan ng tao.<ref name="Frye">{{cite web |first= |last= |authorlink=Richard Nelson Frye |author=Frye, Richard N. |coauthors= |title=Assyria and Syria: Synonyms |url=http://www.youtube.com/watch?v=_KesgkBziUs |work=PhD., Harvard University |publisher=[[Journal of Near Eastern Studies]] |id= |pages= |page= |year=1992 |accessdate= |quote=And the ancient Assyrian empire, was the first real, empire in history. What do I mean, it had many different peoples included in the empire, all speaking Aramaic, and becoming what may be called, "Assyrian citizens." That was the first time in history, that we have this. For example, Elamite musicians, were brought to Nineveh, and they were 'made Assyrians' which means, that Assyria, was more than a small country, it was the empire, the whole Fertile Crescent. }}</ref> Sa panahong iyon, ang [[wikang Aramaiko]] ang ginawang opisyal nawika ng Imperyong Neo-Asiryo kasama ng [[Wikang Akkadiano]]. <ref name="Frye"/>
==Kasaysayan==
Sa pag-akyat a kapangyarihan ni [[Adad-nirari II]] noong 911 BCE, ang Imperyong Neo-Asirya ay naging isang dominanteng kapangyariahan sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] noong ika-8 hanggang ika-7 siglo BCE. Ang mga maagang hari ng imperyong Neo-Asirya ay naghangadmna muling ibalik ang kontrol sa hilagang [[Mesopotamiya]] at [[Syria]] dahil ang mahalagang bahagi ng nakaraang [[Gitnang Impperyong Asirya]] ay naglaho dahil sa paghina. Sa ilalim ni [[Ashurnasirpal II]] (naghari 883–859 BCE), ang imperyong Asirya ay naging mas dominanteng kapangyarihan sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] sa hilaga. Ang mga pangangampanya ni Ashurnasirpal ay umabal hanggang sa [[Mediterraneo]] at nangsiwa sa paglipat ng kabisera ng imperyo mula sa tradisyonal na kabiserang [[Assur]] tungo sa [[Nimrud]]. Ang imperyong Neo-Asirya ay mas lalong lumago sa ilalim ni [[Shalmaneser III]] (naghari 859–824 BCE) ngunit humina pagkatapos ng kanyang kamayan. Sa panahong ito, ang mga pinunong nangangasiwa ay mga heneral ngunit mahihina. ANg paghina ay nagwakas sa pagakyat sa kapangyarihan ni [[Tiglath-Pileser III]] (naghari 45–727 BCE) na muling nagbigay ng kapangyarihan sa imperyo at nagpalakas pa sa pamamagitan ng malawakang pananakop nito Ang kanyang pinakakilalanng mga pananakop ay sa [[Lungsod ng Babilonya]] sa katimugan at sa malaking mga bahagi ng [[Levant]]. Sa ilalim ng dinastiya ni [[Sargon II]] ang imperyong Neo-Asirya ay umabot sa rurok nito. Sa ilalim ng haring Sargonid na si [[Sennacherib]] (naghari 705-681 BCE), ang kabisera ng imperyo ay nilipat sa [[Nineveh]] at sa ilalim ng anak at kahalili nitong si [[Esarhaddon]] (naghari 681-669 BCE), ang imperyo lalo pang lumawig sa pamamagitan ng pananakop sa [[Sinaunang Ehitp]]. Ang imperyong Neo-Asirya ay bumagsak noong ika-7 siglo BCE sa magkasanib na puwersa ng [[imperyong Neo-Babilonya]] at [[Medes]].
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Ancient Mesopotamia}}
[[Kategorya:Asirya]]
r16s0kkrw065bkrmthl50q53w0kcn8t
1961164
1961017
2022-08-07T07:14:53Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Former Country
|native_name =
|conventional_long_name = Imperyong Neo-Asiryo
|common_name = Assyria
|continent = moved from Category:Asia to the Middle East
|region = the Middle East
|country =
|era = Iron Age
|status_text =
|empire =
|government_type = Monarchy
|year_start = 934 BCE
|year_end = 609 BCE
|year_exile_start =
|year_exile_end =
|event_start = Reign of [[Ashur-dan II]]
|date_start =
|event_end = [[Battle of Megiddo (609 BCE)|Battle of Megiddo]]
|date_end =
|event1 = [[Battle of Nineveh (612 BCE)|Battle of Nineveh]]
|date_event1 = 612 BCE
|event2 =
|date_event2 =
|event3 =
|date_event3 =
|today_part_of =
|event4 =
|date_event4 =
|event_pre =
|date_pre =
|event_post =
|date_post =
|p1 = Middle Assyrian period
|flag_p1 =
|image_p1 =
|p2 = Elam
|flag_p2 =
|p3 = Twenty-fifth dynasty of Egypt
|flag_p3 = Kushite empire 700bc.jpg
|p4 = Kaharian ng Israel (Samaria)
|flag_p4 = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg
|p5 =
|flag_p5 =
|s1 = Median Empire
|flag_s1 = Median Empire.svg
|image_s1 =
|s2 = Neo-Babylonian_Empire
|flag_s2 = Neo-Babylonian Empire.png
|s3 = Twenty-sixth dynasty of Egypt
|flag_s3 =
|s4 =
|flag_s4 =
|s5 =
|flag_s5 =
|image_flag =
|flag =
|flag_type =
|image_coat =
|symbol =
|symbol_type =
|image_map = Map of Assyria.png
|image_map_caption = Mapa ng Imperyong Neo-Asiryo at paglawak nito.
|capital = [[Assur]] 934 BCE <br/>[[Nineveh]] 706 BCE <br/> [[Harran]] 612 BC
|capital_exile =
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|national_motto =
|national_anthem =
|common_languages = [[Wikang Akkadiyo]], [[Aramaiko]]
|religion = [[Assyro-Babylonian religion|Henotheism]]
|currency =
|leader1 = [[Ashur-dan II]] (una)
|leader2 = [[Ashur-uballit II]] (huli)
|year_leader1 = 934–912 BCE
|year_leader2 = 612–609 BCE
|title_leader = [[Kings of Assyria|Hari]]
|representative1 = <!--- Name of representative of head of state (eg. colonial governor)--->
|representative2 =
|representative3 =
|representative4 =
|year_representative1 = <!--- Years served --->
|year_representative2 =
|year_representative3 =
|year_representative4 =
|title_representative = <!--- Default: "Governor"--->
|deputy1 = <!--- Name of prime minister --->
|deputy2 =
|deputy3 =
|deputy4 =
|year_deputy1 = <!--- Years served --->
|year_deputy2 =
|year_deputy3 =
|year_deputy4 =
|title_deputy = <!--- Default: "Prime minister" --->
|legislature =
|house1 =
|type_house1 =
|house2 =
|type_house2 =
|<!--- Area and population --->
|stat_area1 =
|stat_pop1 = <!--- population (w/o commas or spaces), population density is calculated if area is also given --->
|stat_year2 =
|stat_area2 =
|stat_pop2 =
|stat_year3 =
|stat_area3 =
|stat_pop3 =
|stat_year4 =
|stat_area4 =
|stat_pop4 =
|stat_year5 =
|stat_area5 =
|stat_pop5 =
|footnotes =
|today = {{flag|Iraq}}<br/>{{flag|Syria}}<br/>{{flag|Turkey}}<br/>{{flag|Egypt}}<br/>{{flag|Saudi Arabia}}<br/>{{flag|Jordan}}<br/>{{flag|Iran}}<br/>{{flag|Kuwait}}<br/>{{flag|Lebanon}}<br/>{{flag|Palestine|name=Palestinian Authority}}<br/>{{flag|Israel}}<br/>{{flag|Cyprus}}<br/>{{flag|Armenia}}
}}
{{History of Iraq}}
Ang '''Imperyong Neo-Asiryo''' ang huling imperyo sa kasaysayan ng [[Asirya]] sa [[Mesopotamiya]] na nagsimula noong 934 BCE at nagwakas noong 609 BCE.<ref>{{cite web
|url = http://www.jaas.org/edocs/v18n2/Parpola-identity_Article%20-Final.pdf
|format = PDF
|title = National and Ethnic Identity in the Neo-Assyrian Empire and Assyrian Identity in Post-Empire Times
|accessdate =
|author = Parpola, Simo
|last =
|first =
|authorlink = Simo Parpola
|coauthors =
|date =
|year = 2004
|month =
|work = [[Assyriology]]
|publisher = [[Journal of Assyrian Academic Studies]], Vol 18, N0. 2
|pages =
|doi =
|archiveurl = https://web.archive.org/web/20110717071922/http://www.jaas.org/edocs/v18n2/Parpola-identity_Article%20-Final.pdf
|archivedate = 2011-07-17
|quote = The Neo-Assyrian Empire (934-609 BC) was a multi-ethnic state composed of many peoples and tribes of different origins.
|url-status = dead
}}</ref> Sa panahong ito, ang Asirya ang naging pinakamakapangyarihang estado sa mundo na nadaig pa sa pananaig ang mga [[Babylonia]], [[Sinaunang Ehipto]], [[Urartu]]/[[Armenians|Armenia]]<ref name="kchanson.com">http://www.kchanson.com/ANCDOCS/meso/obelisk.html</ref> at [[Elam]] sa pananaig sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]], [[Asya menor]], silangang Mediterraneo. Sa panahon ni [[Tiglath-Pileser III]] noong ika-8 siglo BCE<ref>{{Cite web |title=Assyrian Eponym List |url=http://www.livius.org/li-ln/limmu/limmu_1c.html |access-date=2013-09-21 |archive-date=2016-11-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161114070111/http://www.livius.org/li-ln/limmu/limmu_1c.html |url-status=dead }}</ref><ref>Tadmor, H. (1994). ''The Inscriptions of Tiglath-Pileser III, King of Assyria.''pp.29</ref> nang ito ay naging isang malawakang imperyo. Sinundan ng Imperyong Neo-Asiryo ang [[Panahong Gitnang Asiryo]] at [[Gitnang Imperyong Asiryo]] (ika-14 hanggang ika-10 BCE). Itinuturing ng ilang mga skolar gaya ni [[Richard Nelson Frye]] ang imperyong Neo-Asiryo bilang ang unang tunay na imperyo sa kasaysayan ng tao.<ref name="Frye">{{cite web |first= |last= |authorlink=Richard Nelson Frye |author=Frye, Richard N. |coauthors= |title=Assyria and Syria: Synonyms |url=http://www.youtube.com/watch?v=_KesgkBziUs |work=PhD., Harvard University |publisher=[[Journal of Near Eastern Studies]] |id= |pages= |page= |year=1992 |accessdate= |quote=And the ancient Assyrian empire, was the first real, empire in history. What do I mean, it had many different peoples included in the empire, all speaking Aramaic, and becoming what may be called, "Assyrian citizens." That was the first time in history, that we have this. For example, Elamite musicians, were brought to Nineveh, and they were 'made Assyrians' which means, that Assyria, was more than a small country, it was the empire, the whole Fertile Crescent. }}</ref> Sa panahong iyon, ang [[wikang Aramaiko]] ang ginawang opisyal nawika ng Imperyong Neo-Asiryo kasama ng [[Wikang Akkadiano]]. <ref name="Frye"/>
==Kasaysayan==
Sa pag-akyat a kapangyarihan ni [[Adad-nirari II]] noong 911 BCE, ang Imperyong Neo-Asirya ay naging isang dominanteng kapangyariahan sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] noong ika-8 hanggang ika-7 siglo BCE. Ang mga maagang hari ng imperyong Neo-Asirya ay naghangadmna muling ibalik ang kontrol sa hilagang [[Mesopotamiya]] at [[Syria]] dahil ang mahalagang bahagi ng nakaraang [[Gitnang Impperyong Asirya]] ay naglaho dahil sa paghina. Sa ilalim ni [[Ashurnasirpal II]] (naghari 883–859 BCE), ang imperyong Asirya ay naging mas dominanteng kapangyarihan sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] sa hilaga. Ang mga pangangampanya ni Ashurnasirpal ay umabal hanggang sa [[Mediterraneo]] at nangsiwa sa paglipat ng kabisera ng imperyo mula sa tradisyonal na kabiserang [[Assur]] tungo sa [[Nimrud]]. Ang imperyong Neo-Asirya ay mas lalong lumago sa ilalim ni [[Shalmaneser III]] (naghari 859–824 BCE) ngunit humina pagkatapos ng kanyang kamayan. Sa panahong ito, ang mga pinunong nangangasiwa ay mga heneral ngunit mahihina. ANg paghina ay nagwakas sa pagakyat sa kapangyarihan ni [[Tiglath-Pileser III]] (naghari 45–727 BCE) na muling nagbigay ng kapangyarihan sa imperyo at nagpalakas pa sa pamamagitan ng malawakang pananakop nito Ang kanyang pinakakilalanng mga pananakop ay sa [[Lungsod ng Babilonya]] sa katimugan at sa malaking mga bahagi ng [[Levant]]. Sa ilalim ng dinastiya ni [[Sargon II]] ang imperyong Neo-Asirya ay umabot sa rurok nito. Sa ilalim ng haring Sargonid na si [[Sennacherib]] (naghari 705-681 BCE), ang kabisera ng imperyo ay nilipat sa [[Nineveh]] at sa ilalim ng anak at kahalili nitong si [[Esarhaddon]] (naghari 681-669 BCE), ang imperyo lalo pang lumawig sa pamamagitan ng pananakop sa [[Sinaunang Ehitp]]. Ang imperyong Neo-Asirya ay bumagsak noong ika-7 siglo BCE sa magkasanib na puwersa ng [[imperyong Neo-Babilonya]] at [[Medes]].
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Ancient Mesopotamia}}
[[Kategorya:Asirya]]
f1idko2td3s6c2ofzil7dhccd0t92o0
1961204
1961164
2022-08-07T09:34:39Z
Glennznl
73709
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Former Country
|native_name =
|conventional_long_name = Imperyong Neo-Asiryo
|common_name = Assyria
|continent = moved from Category:Asia to the Middle East
|region = the Middle East
|country =
|era = Iron Age
|status_text =
|empire =
|government_type = Monarchy
|year_start = 934 BCE
|year_end = 609 BCE
|year_exile_start =
|year_exile_end =
|event_start = Reign of [[Ashur-dan II]]
|date_start =
|event_end = [[Battle of Megiddo (609 BCE)|Battle of Megiddo]]
|date_end =
|event1 = [[Battle of Nineveh (612 BCE)|Battle of Nineveh]]
|date_event1 = 612 BCE
|event2 =
|date_event2 =
|event3 =
|date_event3 =
|today_part_of =
|event4 =
|date_event4 =
|event_pre =
|date_pre =
|event_post =
|date_post =
|p1 = Middle Assyrian period
|flag_p1 =
|image_p1 =
|p2 = Elam
|flag_p2 =
|p3 = Twenty-fifth dynasty of Egypt
|flag_p3 = Kushite empire 700bc.jpg
|p4 = Kaharian ng Israel (Samaria)
|flag_p4 = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg
|p5 =
|flag_p5 =
|s1 = Median Empire
|flag_s1 = Median Empire.svg
|image_s1 =
|s2 = Neo-Babylonian_Empire
|flag_s2 = Neo-Babylonian Empire.png
|s3 = Twenty-sixth dynasty of Egypt
|flag_s3 =
|s4 =
|flag_s4 =
|s5 =
|flag_s5 =
|image_flag =
|flag =
|flag_type =
|image_coat =
|symbol =
|symbol_type =
|image_map = Map of Assyria.png
|image_map_caption = Mapa ng Imperyong Neo-Asiryo at paglawak nito.
|capital = [[Assur]] 934 BCE <br/>[[Nineveh]] 706 BCE <br/> [[Harran]] 612 BC
|capital_exile =
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|national_motto =
|national_anthem =
|common_languages = [[Wikang Akkadiyo]], [[Aramaiko]]
|religion = [[Assyro-Babylonian religion|Henotheism]]
|currency =
|leader1 = [[Ashur-dan II]] (una)
|leader2 = [[Ashur-uballit II]] (huli)
|year_leader1 = 934–912 BCE
|year_leader2 = 612–609 BCE
|title_leader = [[Kings of Assyria|Hari]]
|representative1 = <!--- Name of representative of head of state (eg. colonial governor)--->
|representative2 =
|representative3 =
|representative4 =
|year_representative1 = <!--- Years served --->
|year_representative2 =
|year_representative3 =
|year_representative4 =
|title_representative = <!--- Default: "Governor"--->
|deputy1 = <!--- Name of prime minister --->
|deputy2 =
|deputy3 =
|deputy4 =
|year_deputy1 = <!--- Years served --->
|year_deputy2 =
|year_deputy3 =
|year_deputy4 =
|title_deputy = <!--- Default: "Prime minister" --->
|legislature =
|house1 =
|type_house1 =
|house2 =
|type_house2 =
|<!--- Area and population --->
|stat_area1 =
|stat_pop1 = <!--- population (w/o commas or spaces), population density is calculated if area is also given --->
|stat_year2 =
|stat_area2 =
|stat_pop2 =
|stat_year3 =
|stat_area3 =
|stat_pop3 =
|stat_year4 =
|stat_area4 =
|stat_pop4 =
|stat_year5 =
|stat_area5 =
|stat_pop5 =
|footnotes =
|today = {{flag|Iraq}}<br/>{{flag|Syria}}<br/>{{flag|Turkey}}<br/>{{flag|Egypt}}<br/>{{flag|Saudi Arabia}}<br/>{{flag|Jordan}}<br/>{{flag|Iran}}<br/>{{flag|Kuwait}}<br/>{{flag|Lebanon}}<br/>{{flag|Palestine|name=Palestinian Authority}}<br/>{{flag|Israel}}<br/>{{flag|Cyprus}}<br/>{{flag|Armenia}}
}}
{{History of Iraq}}
Ang '''Imperyong Neo-Asiryo''' ang huling imperyo sa kasaysayan ng [[Asirya]] sa [[Mesopotamiya]] na nagsimula noong 934 BCE at nagwakas noong 609 BCE.<ref>{{cite web
|url = http://www.jaas.org/edocs/v18n2/Parpola-identity_Article%20-Final.pdf
|format = PDF
|title = National and Ethnic Identity in the Neo-Assyrian Empire and Assyrian Identity in Post-Empire Times
|accessdate =
|author = Parpola, Simo
|last =
|first =
|authorlink = Simo Parpola
|coauthors =
|date =
|year = 2004
|month =
|work = [[Assyriology]]
|publisher = [[Journal of Assyrian Academic Studies]], Vol 18, N0. 2
|pages =
|doi =
|archiveurl = https://web.archive.org/web/20110717071922/http://www.jaas.org/edocs/v18n2/Parpola-identity_Article%20-Final.pdf
|archivedate = 2011-07-17
|quote = The Neo-Assyrian Empire (934-609 BC) was a multi-ethnic state composed of many peoples and tribes of different origins.
|url-status = dead
}}</ref> Sa panahong ito, ang Asirya ang naging pinakamakapangyarihang estado sa mundo na nadaig pa sa pananaig ang mga [[Babylonia]], [[Sinaunang Ehipto]], [[Urartu]]/[[Armenians|Armenia]]<ref name="kchanson.com">http://www.kchanson.com/ANCDOCS/meso/obelisk.html</ref> at [[Elam]] sa pananaig sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]], [[Asya menor]], silangang Mediterraneo. Sa panahon ni [[Tiglath-Pileser III]] noong ika-8 siglo BCE<ref>{{Cite web |title=Assyrian Eponym List |url=http://www.livius.org/li-ln/limmu/limmu_1c.html |access-date=2013-09-21 |archive-date=2016-11-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161114070111/http://www.livius.org/li-ln/limmu/limmu_1c.html |url-status=dead }}</ref><ref>Tadmor, H. (1994). ''The Inscriptions of Tiglath-Pileser III, King of Assyria.''pp.29</ref> nang ito ay naging isang malawakang imperyo. Sinundan ng Imperyong Neo-Asiryo ang [[Panahong Gitnang Asiryo]] at [[Gitnang Imperyong Asirya]] (ika-14 hanggang ika-10 BCE). Itinuturing ng ilang mga skolar gaya ni [[Richard Nelson Frye]] ang imperyong Neo-Asiryo bilang ang unang tunay na imperyo sa kasaysayan ng tao.<ref name="Frye">{{cite web |first= |last= |authorlink=Richard Nelson Frye |author=Frye, Richard N. |coauthors= |title=Assyria and Syria: Synonyms |url=http://www.youtube.com/watch?v=_KesgkBziUs |work=PhD., Harvard University |publisher=[[Journal of Near Eastern Studies]] |id= |pages= |page= |year=1992 |accessdate= |quote=And the ancient Assyrian empire, was the first real, empire in history. What do I mean, it had many different peoples included in the empire, all speaking Aramaic, and becoming what may be called, "Assyrian citizens." That was the first time in history, that we have this. For example, Elamite musicians, were brought to Nineveh, and they were 'made Assyrians' which means, that Assyria, was more than a small country, it was the empire, the whole Fertile Crescent. }}</ref> Sa panahong iyon, ang [[wikang Aramaiko]] ang ginawang opisyal nawika ng Imperyong Neo-Asiryo kasama ng [[Wikang Akkadiano]]. <ref name="Frye"/>
==Kasaysayan==
Sa pag-akyat a kapangyarihan ni [[Adad-nirari II]] noong 911 BCE, ang Imperyong Neo-Asirya ay naging isang dominanteng kapangyariahan sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] noong ika-8 hanggang ika-7 siglo BCE. Ang mga maagang hari ng imperyong Neo-Asirya ay naghangadmna muling ibalik ang kontrol sa hilagang [[Mesopotamiya]] at [[Syria]] dahil ang mahalagang bahagi ng nakaraang [[Gitnang Imperyong Asirya]] ay naglaho dahil sa paghina. Sa ilalim ni [[Ashurnasirpal II]] (naghari 883–859 BCE), ang imperyong Asirya ay naging mas dominanteng kapangyarihan sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] sa hilaga. Ang mga pangangampanya ni Ashurnasirpal ay umabal hanggang sa [[Mediterraneo]] at nangsiwa sa paglipat ng kabisera ng imperyo mula sa tradisyonal na kabiserang [[Assur]] tungo sa [[Nimrud]]. Ang imperyong Neo-Asirya ay mas lalong lumago sa ilalim ni [[Shalmaneser III]] (naghari 859–824 BCE) ngunit humina pagkatapos ng kanyang kamayan. Sa panahong ito, ang mga pinunong nangangasiwa ay mga heneral ngunit mahihina. ANg paghina ay nagwakas sa pagakyat sa kapangyarihan ni [[Tiglath-Pileser III]] (naghari 45–727 BCE) na muling nagbigay ng kapangyarihan sa imperyo at nagpalakas pa sa pamamagitan ng malawakang pananakop nito Ang kanyang pinakakilalanng mga pananakop ay sa [[Lungsod ng Babilonya]] sa katimugan at sa malaking mga bahagi ng [[Levant]]. Sa ilalim ng dinastiya ni [[Sargon II]] ang imperyong Neo-Asirya ay umabot sa rurok nito. Sa ilalim ng haring Sargonid na si [[Sennacherib]] (naghari 705-681 BCE), ang kabisera ng imperyo ay nilipat sa [[Nineveh]] at sa ilalim ng anak at kahalili nitong si [[Esarhaddon]] (naghari 681-669 BCE), ang imperyo lalo pang lumawig sa pamamagitan ng pananakop sa [[Sinaunang Ehitp]]. Ang imperyong Neo-Asirya ay bumagsak noong ika-7 siglo BCE sa magkasanib na puwersa ng [[imperyong Neo-Babilonya]] at [[Medes]].
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Ancient Mesopotamia}}
[[Kategorya:Asirya]]
6y4ruj4k780sopqlizt22vuatwjew7f
Sennacherib
0
225732
1961198
1958426
2022-08-07T08:14:54Z
Xsqwiypb
120901
/* Pakikidigma sa Judah */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox monarch
| name = Sennacherib
| title = Hari ng Asirya
| native_lang1 = Wikang Akkadiano
| native_lang1_name1 = Sîn-ahhī-erība
| native_lang2 = Wikang Griego
| native_lang2_name1 = Σενναχηριμ (Sennacherim)
| native_lang3 = Wikang Hebreo
| native_lang3_name1 = Sanherib
| image= Sennacherib.jpg
| caption = Si Sennacherib sa kanyang pakikidigma sa Babilonya, isang relief mula sa kanyang palasyo sa [[Nineveh]]
| reign = 705 – 681 BCE
| predecessor = [[Sargon II]]
| successor = [[Esarhaddon]]
| father = [[Sargon II]]
| mother =
| birth_date =
| birth_place =
| death_date = 681 BCE
| death_place =
|}}
Si '''Sennacherib''' ([[Wikang Akkadiano]]: ''Sîn-ahhī-erība'' "Pinalitan ni [[Sin (mitolohiya)|Sîn]](Diyos ng Buwan) ang (nawalang) mga kapatid na lalake para sa akin") ang anak ni [[Sargon II]] na kanyang hinalinhan sa trono ng [[Assyria]] (705 – 681 BCE). Bilang prinsipe ng korona, si Sennacherib ang ginawang tagapangasiwa ng [[Imperyong Asiryo]] habang nasa digmaan ang kanyang ama. Hindi tulad ng mga hinalinhan niya, ang paghahari ni Sennacherib ay hindi malaking minamarkahan ng mga pangangampanyang militar ngunit pangunahin ay mga renobasyon sa arkitektura, mga pagtatayo at mga pagpapalawig. Pagkatapos ng marahas na kamatayan ng kanyang ama, nasagupa niya ang maraming mga problema sa pagtatatag ng kanyang kapangyarihan at humarap sa mga pagbabanta sa kanyang nasasakupan. Gayunpaman, nagawa niyang malampasan ang mga ito at nagsawa ng mga proyektong pagtatayo.Sa kanyang paghahari, inilipat niya ang kabisera ng imperyo mula sa bagong itinayong siyudad ng kanyang ama na Dur-Sharrukin hanggang sa lumang siyudad at dating kabisera ng Nineveh.
==Pakikidigma sa Babilonya==
Ang unang pangangampanya ni Sennacherib ay noong 703 BCE laban kay [[Marduk-apla-iddina II]] na sumunggab sa trono ng Babilonya at nagtipon ng alyansang sinuportahan ng mga Kaldeo, Arameo at [[Elamita]]. Ninais ng mga alyado na gamitin ang kaguluhang lumitaw sa pag-akyat sa trono ni Sennacherib. Hinati ni Sennacherib ang kanyang hukbo at pinalusob ang isang bahagi sa nakaestrasyong kalaban sa Kish samantalang ang siya at iba ay sumakop sa siyudad ng Cutha. Pagktapos maisakatuparan nito, bumalik siya upang tulungan ang natitira niyang hukbo. Ang paghihimagsik ay nasupil at si Marduk-apla-iddina II ay tumakas. Ang [[Babilonya]] ay nakuha at sinamsam ang palasyo nito ngunit ang mga mamamayan ay hindi sinaktan. Hinanap ng mga Aisryo si Marduk-apla-iddina II ngunit hindi siya natagpuan. Ang mga pwersang rebelde sa mga siyudad na Babilonyo ay nilipol at ang isang Babilonyong nagngangalang Bel-ibni na itinaas sa korteng Asiryo ay inilagay sa trono. Nang lumisan ang mga Asiryo, naghanda si Marduk-apla-iddina II para sa isa pang paghihimagsik. Noong 700 BCE, ang hukbong Asiryo ay bumalik upang labanan ang mga rebelde ngunit si Marduk-apla-iddina II ay tumakas sa [[Elam]] at namatay doon. Si Bel-ibni ay napatunayang hindi tapat sa Assyria at ginawang bilanggo. Tinangka ni Sennacherib na lutasin ang paghihimagsik na Babilonyo sa pamamagitan ng paglalagay sa trono ng isa na tapat sa kanya na kanyang anak na si [[Ashur-nadin-shumi]]. Gayunpaman, ito ay hindi nakatulong. Ang isa pang pangangampanya ay pinangunahan pagkatapos ng 6 na taon noong 694 BCE upang wasakin ang mga base ng mga tagaElamita sa Golpong Persiko ''(Persian Gulf)''. Upang maisagawa ito, kumuha si Sennacherib ng mga bangkang Poeniko at Syriano naglayag kasama ng natitira niyang huukbo sa tigris tungo sa dagat. Ang mga poeniko ay hindi sanay sa taas ng tubig kaya't ito ay naantala. Nilabanan ng mga Asiryo ang mga Kaldeo sa ilog Ubaya at nanalo. Habang okupado ang mga Asiryo sa gulpong Asiryo, sinakop ng mga Elamita ang hilagaang Babilonya sa isang buong surpresa. Nabihag ang anak ni Sennacherib at dinala sa Elam at ang kanyang kaharian ay kinuha ni [[Nergal-ushezib]]. Lumaban ang mga Asiryo at nabihag ang iba ibang mga siyudad. Ang isang malaking labanan ay isinagawa laban sa mga rebeldeng Babilonyo sa [[Nippur]] at ang kanilang hari ay binihag at dinala sa Nineveh. Sa pagkawala ng anak ni Sennacherib, siya ay naglunsan ng isang pangangampanya sa Elam kung saan sinimulang samsamin ng kanyang hukbo ang mga siyudad. Ang haring Elamita ay tumakas sa mga bulubundukin at napilitan si Sennacherib na umuwi dahil sa paparating na taglamig. Ang isa pang pinuno ng paghihimagsik na si [[Mushezib-Marduk]] ay nag-angkin ng trono ng Babilonya at sinuportahan ng Elam. Ang huling malaking labanan ay isinagawa noong 691 BCE na may hindi matiyak na resulta na pumayag kay Mushezib-Marduk na manatili sa trono sa 2 pang taon. Pagkatapos nito, ang Babilonya ay kinubkob na humantong sa pagbagsak nito noong 689 BCE. Ito ay inangking winasak ni Sennacherib at hindi tinirhan ng ilang mga taon.
==Pakikidigma sa Judah==
Ayon sa rekord ng [[Asirya]], sinalakay ni Sennacherib ang Herusalem sa kanyang ika-3 taon ng paghahari noong 701 BCE. Nagkaroon ng isang paghihimagsik na sinuportahan ng [[Sinaunang Ehipto]] at [[Babilonya]] ay sumiklab sa [[Kaharian ng Juda]] na pinangunahan ni Haring [[Hezekias]] Bilang tugon, kinubkob ni Sennacherib ang ilang mga siyudad ng Judah. Ang mga sangguniang Asiryo ay nag-angkin ng pagkapanalo ng mga Asiryo laban sa mga Hudyo samantalang ang mga manunulat ng [[Bibliya]] ay nag-angkin ng pagkapanalo ng mga Hudyo laban sa mga Asiryo. Bago nito, ang [[Kaharian ng Judah]] ay isang [[basalyo]] ng Imperyong Asirya at pwersahang nagbabayad ng taunang [[tributo]] o kabayaran sa Asirya. Ayon sa [[Bibliya]]([[2 Hari]] 18:13-15), nagbigay si [[Hezekias]] ng mga tributo upang huwag salakayin ni Sennacherib ang Herusalem na nagpapahiwatig ng pagsuko kay Sennacherib.
===Salaysay na Asiryo===
Ang ilang mga kronikang Asiryo gaya ng nahurnong putik na [[Taylor prism]] na nasa [[British Museum]] ngayon at katulad na [[Sennacherib prism]] na nasa [[Oriental Institute]], Chicago ay may petsang napakalapit sa panahong ito. Hindi itinuturing ng mga sangguniang Asiryo ang pakikidigmang ito bilang isang pagkatalo o kasawiang palad ng ma Asiryo laban sa mga Hudyo ngunit isang napakalaking pagkapanalo nila laban sa mga Hudyo. Kanilang inangkin na ang pagkubkob ay napakatagumpay na si Hezekias ay napilitang magbigay ng [[tributo]]ng salapi sa mga Asiryo at ang mga Asiryo ay lumisan sa Judah nang matagumpay nang walang pagkamatay ng mga libo libong nitong mga tao. Sa [[Taylor Prism]], sinalaysay ni Sennacherib na pinatahimik niya si [[Hezekias]] sa loob ng Herusalem sa sariling siyudad na maharlika ni Hezekias at ito ay naging tulad ng isang "''nakahawlang ibon]]".
Sa mga salaysay na ito, unang isinalaysay ni Sennacherib ang ilan sa kanyang mga nakaraang pagkapanalo sa digmaan at kung paanong nalamon sa kanyang prsensiya. Nagawa niya ito sa Dakilang Sidon, Munting Sidon, Bit-Zitti, Zaribtu, Mahalliba, Ushu, Akzib at Akko. Pagkatapos bihagin ang bawat siyudad, naglagay siya ng isang pinunong puppet na si Ethbaal bilang pinuno ng buong region. Pagkatapos ay ibinaling niya ang kanyang pansin saBeth-Dagon, Joppa, Banai-Barqa, at Azjuru na mga siyudad na pinamunuan ni Sidqia at bumagsak rin kay Sennacherib. Tumulong ang Ehipto at [[Nubia]] sa mga sinakop na siyudad. Tinalo ni Sennacherib ang mga Ehipsiyo at mag-isang binihag ang mga magkakarwaheng Ehipsiyo at Nubio. Kanyang kinubkob ang ilang mga siyudad kabilang ang Lachish sa [[Kaharian ng Judah]]. Kanyang pinarusahan ang mga kriminal na mamamayan ng mga siyudad at muling inilagay si Padi ang kanilang pinuno na kanilang binihag sa Herusalem. Pagkatapos nito, bumaling siya sa Haring Hezekias ng Judah na tumangging sumuko sa kanya. Ang 46 siyudad ay sinakop ni Sennacherib. Ayon kay Sennacherib:
:Dahil si Hezekias na hari ng [[Kaharian ng Juda]] ay hindi sumuko sa aking pamataok, ako ay lumaban sa kanya at sa pamamagitan ng pwersa ng mga armas at sa lakas ng aking kapangyarihan, aking kinuha ang 46 sa malalakas na may bakod na mga siyudad nito at mga maliliit na bayan na nakakalat, aking kinuha at sinamsam ang hindi mabilang nito. Mula sa mga lugar na ito at binihag ang 200,156 kataong matatanda at bata, babae at lalake kasama ng mga kabayo at mga mule, asno, kamelyo, baka at tupa at hindi mabilang na makapal na tao. Mismong si Hezekias ay pinatahimik ko sa Herusalem na kanyang kabiserang siyudad tulad ng isang nakahawlang ibon, nagtayo ako ng mga tore sa palibot ng siyudad ng Herusalem upang palibutan siya at nagtayo ako ng mga bangko ng lupa laban sa mga bakuran nito upang maiwasan ang kanyang pagtakas. Dumating kay Hezekias ang takot ng kapangyarihan ng mga armas at nagpadala ng mga hepe at nakakatanda ng Herusalem sa akin na may 30 talento ng ginto at 800 talento ng pilak at mga iba ibang kayamanan at isang mayaman at malawakang nasamsam na bagay... Ang lahat ng ito ay dinala ko sa Nineveh na upuan ng aking pamahalaan.
===Salaysay ng Bibliya===
Salungat sa salaysay ng mga Asiryo na nagtayo ng mga bangko si Sennacherib sa Herusalem, isinaad sa 2 Hari 19:32-34 na "Hindi niya ito malulusob na may kalasag ni magtatayo ng mga bangko laban dito". Inangkin sa [[2 Hari]] 19:35, "Nang gabing iyon, pinasok ng anghel ni Yahweh ang kampo ng mga taga-Asiria at 185,000 kawal ang pinatay nito." Gayunpaman, ang pagkamatay ng 185,000 kawal ng Asirya ay hindi sinusuportahan ng anumang ebidensiyang arkeolohikal. Isinaad sa [[Bibliya]] na nag-atas ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ng 300 talentong pilak kay Hezekias(ayon sa mga Asiryo ay 800 talentong pilak) sa kanyang ika-14 taon(2 Hari 18:13). Isinaad sa 2 Hari 18:9-12 ang pagbagsak ng Samaria noong ika-6 taon ni Hezekias ngunit ayon sa 2 Hari 18:13 ay nangyari ang pagsakop ni Sennacherib sa Judah noong ika-14 taon ni Hezekias na 7 taon pagkatapos ng pagbagsak ng Samaria. Ang mga salungatan sa pagitan ng mga salaysay sa pagitan ng 2 Hari 18:13-16 at 2 Hari 18:17-19:37 at sa pagitan ng mga sangguniang Asiryo at Bibliya ay nagtulak sa ilang mga skolar na magmungkahi ng ikalawang pangangampanya laban sa Judah ni Sennacherib. Ngunit ito ay hindi nakatala sa mga cuneiform at hindi malamang.<ref>The Oxford Companion to the Bible,p.686</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{S-start}}
{{s-bef| rows = 2 | before = [[Sargon II]] }}
{{s-ttl| title = [[Hari ng Babilonya]]
| years = 705 – 703 BCE }}
{{s-aft| after = [[Marduk-zakir-shumi II]] }}
{{s-ttl| title = [[Hari ng Asirya]]
| years = 705 – 681 BCE }}
{{s-aft| after = [[Esarhaddon]] }}
{{Succession box|title=[[Hari ng Babilonya]]|before=[[Mushezib-Marduk|Mušezib-Marduk]]|after=[[Esarhaddon]]|years=689 – 681 BCE}}
{{S-end}}
{{Assyrian kings}}
[[Kategorya:Mga hari ng Asirya]]
[[Kategorya:Mga hari ng Babilonya]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]
rhslxvvfhavlg3zxaczcukzq3otu9cr
1961199
1961198
2022-08-07T08:16:22Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox monarch
| name = Sennacherib
| title = Hari ng Asirya
| native_lang1 = Wikang Akkadiano
| native_lang1_name1 = Sîn-ahhī-erība
| native_lang2 = Wikang Griego
| native_lang2_name1 = Σενναχηριμ (Sennacherim)
| native_lang3 = Wikang Hebreo
| native_lang3_name1 = Sanherib
| image= Sennacherib.jpg
| caption = Si Sennacherib sa kanyang pakikidigma sa Babilonya, isang relief mula sa kanyang palasyo sa [[Nineveh]]
| reign = 705 – 681 BCE
| predecessor = [[Sargon II]]
| successor = [[Esarhaddon]]
| father = [[Sargon II]]
| mother =
| birth_date =
| birth_place =
| death_date = 681 BCE
| death_place =
|}}
Si '''Sennacherib''' ([[Wikang Akkadiano]]: ''Sîn-ahhī-erība'' "Pinalitan ni [[Sin (mitolohiya)|Sîn]](Diyos ng Buwan) ang (nawalang) mga kapatid na lalake para sa akin") ang anak ni [[Sargon II]] na kanyang hinalinhan sa trono ng [[Assyria]] (705 – 681 BCE). Bilang prinsipe ng korona, si Sennacherib ang ginawang tagapangasiwa ng [[Imperyong Asiryo]] habang nasa digmaan ang kanyang ama. Hindi tulad ng mga hinalinhan niya, ang paghahari ni Sennacherib ay hindi malaking minamarkahan ng mga pangangampanyang militar ngunit pangunahin ay mga renobasyon sa arkitektura, mga pagtatayo at mga pagpapalawig. Pagkatapos ng marahas na kamatayan ng kanyang ama, nasagupa niya ang maraming mga problema sa pagtatatag ng kanyang kapangyarihan at humarap sa mga pagbabanta sa kanyang nasasakupan. Gayunpaman, nagawa niyang malampasan ang mga ito at nagsawa ng mga proyektong pagtatayo.Sa kanyang paghahari, inilipat niya ang kabisera ng imperyo mula sa bagong itinayong siyudad ng kanyang ama na Dur-Sharrukin hanggang sa lumang siyudad at dating kabisera ng Nineveh.
==Pakikidigma sa Babilonya==
Ang unang pangangampanya ni Sennacherib ay noong 703 BCE laban kay [[Marduk-apla-iddina II]] na sumunggab sa trono ng Babilonya at nagtipon ng alyansang sinuportahan ng mga Kaldeo, Arameo at [[Elamita]]. Ninais ng mga alyado na gamitin ang kaguluhang lumitaw sa pag-akyat sa trono ni Sennacherib. Hinati ni Sennacherib ang kanyang hukbo at pinalusob ang isang bahagi sa nakaestrasyong kalaban sa Kish samantalang ang siya at iba ay sumakop sa siyudad ng Cutha. Pagktapos maisakatuparan nito, bumalik siya upang tulungan ang natitira niyang hukbo. Ang paghihimagsik ay nasupil at si Marduk-apla-iddina II ay tumakas. Ang [[Babilonya]] ay nakuha at sinamsam ang palasyo nito ngunit ang mga mamamayan ay hindi sinaktan. Hinanap ng mga Aisryo si Marduk-apla-iddina II ngunit hindi siya natagpuan. Ang mga pwersang rebelde sa mga siyudad na Babilonyo ay nilipol at ang isang Babilonyong nagngangalang Bel-ibni na itinaas sa korteng Asiryo ay inilagay sa trono. Nang lumisan ang mga Asiryo, naghanda si Marduk-apla-iddina II para sa isa pang paghihimagsik. Noong 700 BCE, ang hukbong Asiryo ay bumalik upang labanan ang mga rebelde ngunit si Marduk-apla-iddina II ay tumakas sa [[Elam]] at namatay doon. Si Bel-ibni ay napatunayang hindi tapat sa Assyria at ginawang bilanggo. Tinangka ni Sennacherib na lutasin ang paghihimagsik na Babilonyo sa pamamagitan ng paglalagay sa trono ng isa na tapat sa kanya na kanyang anak na si [[Ashur-nadin-shumi]]. Gayunpaman, ito ay hindi nakatulong. Ang isa pang pangangampanya ay pinangunahan pagkatapos ng 6 na taon noong 694 BCE upang wasakin ang mga base ng mga tagaElamita sa Golpong Persiko ''(Persian Gulf)''. Upang maisagawa ito, kumuha si Sennacherib ng mga bangkang Poeniko at Syriano naglayag kasama ng natitira niyang huukbo sa tigris tungo sa dagat. Ang mga poeniko ay hindi sanay sa taas ng tubig kaya't ito ay naantala. Nilabanan ng mga Asiryo ang mga Kaldeo sa ilog Ubaya at nanalo. Habang okupado ang mga Asiryo sa gulpong Asiryo, sinakop ng mga Elamita ang hilagaang Babilonya sa isang buong surpresa. Nabihag ang anak ni Sennacherib at dinala sa Elam at ang kanyang kaharian ay kinuha ni [[Nergal-ushezib]]. Lumaban ang mga Asiryo at nabihag ang iba ibang mga siyudad. Ang isang malaking labanan ay isinagawa laban sa mga rebeldeng Babilonyo sa [[Nippur]] at ang kanilang hari ay binihag at dinala sa Nineveh. Sa pagkawala ng anak ni Sennacherib, siya ay naglunsan ng isang pangangampanya sa Elam kung saan sinimulang samsamin ng kanyang hukbo ang mga siyudad. Ang haring Elamita ay tumakas sa mga bulubundukin at napilitan si Sennacherib na umuwi dahil sa paparating na taglamig. Ang isa pang pinuno ng paghihimagsik na si [[Mushezib-Marduk]] ay nag-angkin ng trono ng Babilonya at sinuportahan ng Elam. Ang huling malaking labanan ay isinagawa noong 691 BCE na may hindi matiyak na resulta na pumayag kay Mushezib-Marduk na manatili sa trono sa 2 pang taon. Pagkatapos nito, ang Babilonya ay kinubkob na humantong sa pagbagsak nito noong 689 BCE. Ito ay inangking winasak ni Sennacherib at hindi tinirhan ng ilang mga taon.
==Pakikidigma sa Judah==
Ayon sa rekord ng [[Asirya]], sinalakay ni Sennacherib ang Herusalem sa kanyang ika-3 taon ng paghahari noong 701 BCE. Nagkaroon ng isang paghihimagsik na sinuportahan ng [[Sinaunang Ehipto]] at [[Babilonya]] ay sumiklab sa [[Kaharian ng Juda]] na pinangunahan ni Haring [[Hezekias]] Bilang tugon, kinubkob ni Sennacherib ang ilang mga siyudad ng Judah. Ang mga sangguniang Asiryo ay nag-angkin ng pagkapanalo ng mga Asiryo laban sa mga Hudyo samantalang ang mga manunulat ng [[Bibliya]] ay nag-angkin ng pagkapanalo ng mga Hudyo laban sa mga Asiryo. Bago nito, ang [[Kaharian ng Judah]] ay isang [[basalyo]] ng Imperyong Asirya at pwersahang nagbabayad ng taunang [[tributo]] o kabayaran sa Asirya. Ayon sa [[Bibliya]]([[2 Hari]] 18:13-15), nagbigay si [[Hezekias]] ng mga tributo upang huwag salakayin ni Sennacherib ang Herusalem na nagpapahiwatig ng pagsuko kay Sennacherib.
===Salaysay na Asiryo===
Ang ilang mga kronikang Asiryo gaya ng nahurnong putik na [[Taylor prism]] na nasa [[British Museum]] ngayon at katulad na [[Sennacherib prism]] na nasa [[Oriental Institute]], Chicago ay may petsang napakalapit sa panahong ito. Hindi itinuturing ng mga sangguniang Asiryo ang pakikidigmang ito bilang isang pagkatalo o kasawiang palad ng ma Asiryo laban sa mga Hudyo ngunit isang napakalaking pagkapanalo nila laban sa mga Hudyo. Kanilang inangkin na ang pagkubkob ay napakatagumpay na si Hezekias ay napilitang magbigay ng [[tributo]]ng salapi sa mga Asiryo at ang mga Asiryo ay lumisan sa Judah nang matagumpay nang walang pagkamatay ng mga libo libong nitong mga tao. Sa [[Taylor Prism]], sinalaysay ni Sennacherib na pinatahimik niya si [[Hezekias]] sa loob ng Herusalem sa sariling siyudad na maharlika ni Hezekias at ito ay naging tulad ng isang "''nakahawlang ibon]]".
Sa mga salaysay na ito, unang isinalaysay ni Sennacherib ang ilan sa kanyang mga nakaraang pagkapanalo sa digmaan at kung paanong nalamon sa kanyang prsensiya. Nagawa niya ito sa Dakilang Sidon, Munting Sidon, Bit-Zitti, Zaribtu, Mahalliba, Ushu, Akzib at Akko. Pagkatapos bihagin ang bawat siyudad, naglagay siya ng isang pinunong puppet na si Ethbaal bilang pinuno ng buong region. Pagkatapos ay ibinaling niya ang kanyang pansin saBeth-Dagon, Joppa, Banai-Barqa, at Azjuru na mga siyudad na pinamunuan ni Sidqia at bumagsak rin kay Sennacherib. Tumulong ang Ehipto at [[Nubia]] sa mga sinakop na siyudad. Tinalo ni Sennacherib ang mga Ehipsiyo at mag-isang binihag ang mga magkakarwaheng Ehipsiyo at Nubio. Kanyang kinubkob ang ilang mga siyudad kabilang ang Lachish sa [[Kaharian ng Judah]]. Kanyang pinarusahan ang mga kriminal na mamamayan ng mga siyudad at muling inilagay si Padi ang kanilang pinuno na kanilang binihag sa Herusalem. Pagkatapos nito, bumaling siya sa Haring Hezekias ng Judah na tumangging sumuko sa kanya. Ang 46 siyudad ay sinakop ni Sennacherib. Ayon kay Sennacherib:
:Dahil si Hezekias na hari ng [[Kaharian ng Juda]] ay hindi sumuko sa aking pamataok, ako ay lumaban sa kanya at sa pamamagitan ng pwersa ng mga armas at sa lakas ng aking kapangyarihan, aking kinuha ang 46 sa malalakas na may bakod na mga siyudad nito at mga maliliit na bayan na nakakalat, aking kinuha at sinamsam ang hindi mabilang nito. Mula sa mga lugar na ito at binihag ang 200,156 kataong matatanda at bata, babae at lalake kasama ng mga kabayo at mga mule, asno, kamelyo, baka at tupa at hindi mabilang na makapal na tao. Mismong si Hezekias ay pinatahimik ko sa Herusalem na kanyang kabiserang siyudad tulad ng isang nakahawlang ibon, nagtayo ako ng mga tore sa palibot ng siyudad ng Herusalem upang palibutan siya at nagtayo ako ng mga bangko ng lupa laban sa mga bakuran nito upang maiwasan ang kanyang pagtakas. Dumating kay Hezekias ang takot ng kapangyarihan ng mga armas at nagpadala ng mga hepe at nakakatanda ng Herusalem sa akin na may 30 talento ng ginto at 800 talento ng pilak at mga iba ibang kayamanan at isang mayaman at malawakang nasamsam na bagay... Ang lahat ng ito ay dinala ko sa Nineveh na upuan ng aking pamahalaan.
===Salaysay ng Bibliya===
Salungat sa salaysay ng mga Asiryo na nagtayo ng mga bangko si Sennacherib sa Herusalem, isinaad sa 2 Hari 19:32-34 na "Hindi niya ito malulusob na may kalasag ni magtatayo ng mga bangko laban dito". Inangkin sa [[2 Hari]] 19:35, "Nang gabing iyon, pinasok ng anghel ni Yahweh ang kampo ng mga taga-Asiria at 185,000 kawal ang pinatay nito." Gayunpaman, ang pagkamatay ng 185,000 kawal ng Asirya ay hindi sinusuportahan ng anumang ebidensiyang arkeolohikal. Isinaad sa [[Bibliya]] na nag-atas ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ng 300 talentong pilak kay Hezekias(ayon sa mga Asiryo ay 800 talentong pilak) sa kanyang ika-14 taon(2 Hari 18:13). Isinaad sa 2 Hari 18:9-12 ang pagbagsak ng Samaria noong ika-6 taon ni Hezekias ngunit ayon sa 2 Hari 18:13 ay nangyari ang pagsakop ni Sennacherib sa Judah noong ika-14 taon ni Hezekias na 7 taon pagkatapos ng pagbagsak ng Samaria. Ang mga salungatan sa pagitan ng mga salaysay sa pagitan ng 2 Hari 18:13-16 at 2 Hari 18:17-19:37 at sa pagitan ng mga sangguniang Asiryo at Bibliya ay nagtulak sa ilang mga skolar na magmungkahi ng ikalawang pangangampanya laban sa Judah ni Sennacherib. Ngunit ito ay hindi nakatala sa mga cuneiform at hindi malamang.<ref>The Oxford Companion to the Bible,p.686</ref>
==Tingnan din==
*[[Hezekias]]
*[[Aklat ni Isaias]]
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{S-start}}
{{s-bef| rows = 2 | before = [[Sargon II]] }}
{{s-ttl| title = [[Hari ng Babilonya]]
| years = 705 – 703 BCE }}
{{s-aft| after = [[Marduk-zakir-shumi II]] }}
{{s-ttl| title = [[Hari ng Asirya]]
| years = 705 – 681 BCE }}
{{s-aft| after = [[Esarhaddon]] }}
{{Succession box|title=[[Hari ng Babilonya]]|before=[[Mushezib-Marduk|Mušezib-Marduk]]|after=[[Esarhaddon]]|years=689 – 681 BCE}}
{{S-end}}
{{Assyrian kings}}
[[Kategorya:Mga hari ng Asirya]]
[[Kategorya:Mga hari ng Babilonya]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]
muxc69lksx0ms9nz8hdfcies7pe3n8u
1961200
1961199
2022-08-07T08:20:10Z
Xsqwiypb
120901
/* Pakikidigma sa Judah */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox monarch
| name = Sennacherib
| title = Hari ng Asirya
| native_lang1 = Wikang Akkadiano
| native_lang1_name1 = Sîn-ahhī-erība
| native_lang2 = Wikang Griego
| native_lang2_name1 = Σενναχηριμ (Sennacherim)
| native_lang3 = Wikang Hebreo
| native_lang3_name1 = Sanherib
| image= Sennacherib.jpg
| caption = Si Sennacherib sa kanyang pakikidigma sa Babilonya, isang relief mula sa kanyang palasyo sa [[Nineveh]]
| reign = 705 – 681 BCE
| predecessor = [[Sargon II]]
| successor = [[Esarhaddon]]
| father = [[Sargon II]]
| mother =
| birth_date =
| birth_place =
| death_date = 681 BCE
| death_place =
|}}
Si '''Sennacherib''' ([[Wikang Akkadiano]]: ''Sîn-ahhī-erība'' "Pinalitan ni [[Sin (mitolohiya)|Sîn]](Diyos ng Buwan) ang (nawalang) mga kapatid na lalake para sa akin") ang anak ni [[Sargon II]] na kanyang hinalinhan sa trono ng [[Assyria]] (705 – 681 BCE). Bilang prinsipe ng korona, si Sennacherib ang ginawang tagapangasiwa ng [[Imperyong Asiryo]] habang nasa digmaan ang kanyang ama. Hindi tulad ng mga hinalinhan niya, ang paghahari ni Sennacherib ay hindi malaking minamarkahan ng mga pangangampanyang militar ngunit pangunahin ay mga renobasyon sa arkitektura, mga pagtatayo at mga pagpapalawig. Pagkatapos ng marahas na kamatayan ng kanyang ama, nasagupa niya ang maraming mga problema sa pagtatatag ng kanyang kapangyarihan at humarap sa mga pagbabanta sa kanyang nasasakupan. Gayunpaman, nagawa niyang malampasan ang mga ito at nagsawa ng mga proyektong pagtatayo.Sa kanyang paghahari, inilipat niya ang kabisera ng imperyo mula sa bagong itinayong siyudad ng kanyang ama na Dur-Sharrukin hanggang sa lumang siyudad at dating kabisera ng Nineveh.
==Pakikidigma sa Babilonya==
Ang unang pangangampanya ni Sennacherib ay noong 703 BCE laban kay [[Marduk-apla-iddina II]] na sumunggab sa trono ng Babilonya at nagtipon ng alyansang sinuportahan ng mga Kaldeo, Arameo at [[Elamita]]. Ninais ng mga alyado na gamitin ang kaguluhang lumitaw sa pag-akyat sa trono ni Sennacherib. Hinati ni Sennacherib ang kanyang hukbo at pinalusob ang isang bahagi sa nakaestrasyong kalaban sa Kish samantalang ang siya at iba ay sumakop sa siyudad ng Cutha. Pagktapos maisakatuparan nito, bumalik siya upang tulungan ang natitira niyang hukbo. Ang paghihimagsik ay nasupil at si Marduk-apla-iddina II ay tumakas. Ang [[Babilonya]] ay nakuha at sinamsam ang palasyo nito ngunit ang mga mamamayan ay hindi sinaktan. Hinanap ng mga Aisryo si Marduk-apla-iddina II ngunit hindi siya natagpuan. Ang mga pwersang rebelde sa mga siyudad na Babilonyo ay nilipol at ang isang Babilonyong nagngangalang Bel-ibni na itinaas sa korteng Asiryo ay inilagay sa trono. Nang lumisan ang mga Asiryo, naghanda si Marduk-apla-iddina II para sa isa pang paghihimagsik. Noong 700 BCE, ang hukbong Asiryo ay bumalik upang labanan ang mga rebelde ngunit si Marduk-apla-iddina II ay tumakas sa [[Elam]] at namatay doon. Si Bel-ibni ay napatunayang hindi tapat sa Assyria at ginawang bilanggo. Tinangka ni Sennacherib na lutasin ang paghihimagsik na Babilonyo sa pamamagitan ng paglalagay sa trono ng isa na tapat sa kanya na kanyang anak na si [[Ashur-nadin-shumi]]. Gayunpaman, ito ay hindi nakatulong. Ang isa pang pangangampanya ay pinangunahan pagkatapos ng 6 na taon noong 694 BCE upang wasakin ang mga base ng mga tagaElamita sa Golpong Persiko ''(Persian Gulf)''. Upang maisagawa ito, kumuha si Sennacherib ng mga bangkang Poeniko at Syriano naglayag kasama ng natitira niyang huukbo sa tigris tungo sa dagat. Ang mga poeniko ay hindi sanay sa taas ng tubig kaya't ito ay naantala. Nilabanan ng mga Asiryo ang mga Kaldeo sa ilog Ubaya at nanalo. Habang okupado ang mga Asiryo sa gulpong Asiryo, sinakop ng mga Elamita ang hilagaang Babilonya sa isang buong surpresa. Nabihag ang anak ni Sennacherib at dinala sa Elam at ang kanyang kaharian ay kinuha ni [[Nergal-ushezib]]. Lumaban ang mga Asiryo at nabihag ang iba ibang mga siyudad. Ang isang malaking labanan ay isinagawa laban sa mga rebeldeng Babilonyo sa [[Nippur]] at ang kanilang hari ay binihag at dinala sa Nineveh. Sa pagkawala ng anak ni Sennacherib, siya ay naglunsan ng isang pangangampanya sa Elam kung saan sinimulang samsamin ng kanyang hukbo ang mga siyudad. Ang haring Elamita ay tumakas sa mga bulubundukin at napilitan si Sennacherib na umuwi dahil sa paparating na taglamig. Ang isa pang pinuno ng paghihimagsik na si [[Mushezib-Marduk]] ay nag-angkin ng trono ng Babilonya at sinuportahan ng Elam. Ang huling malaking labanan ay isinagawa noong 691 BCE na may hindi matiyak na resulta na pumayag kay Mushezib-Marduk na manatili sa trono sa 2 pang taon. Pagkatapos nito, ang Babilonya ay kinubkob na humantong sa pagbagsak nito noong 689 BCE. Ito ay inangking winasak ni Sennacherib at hindi tinirhan ng ilang mga taon.
==Pakikidigma sa Judah==
Ayon sa rekord ng [[Asirya]], sinalakay ni Sennacherib ang [[Kaharian ng Juda]] at Herusalem sa kanyang ika-3 taon ng paghahari noong 701 BCE. Nagkaroon ng isang paghihimagsik na sinuportahan ng [[Sinaunang Ehipto]] at [[Babilonya]] ay sumiklab sa [[Kaharian ng Juda]] na pinangunahan ni Haring [[Hezekias]] Bilang tugon, kinubkob ni Sennacherib ang ilang mga siyudad ng Judah. Ang mga sangguniang Asiryo ay nag-angkin ng pagkapanalo ng mga Asiryo laban sa mga Hudyo samantalang ang mga manunulat ng [[Bibliya]] ay nag-angkin ng pagkapanalo ng mga Hudyo laban sa mga Asiryo. Bago nito, ang [[Kaharian ng Judah]] ay isang [[basalyo]] ng Imperyong Asirya at pwersahang nagbabayad ng taunang [[tributo]] o kabayaran sa Asirya. Ayon sa [[Bibliya]]([[2 Hari]] 18:13-16), nagbigay si [[Hezekias]] ng mga tributo upang huwag salakayin ni Sennacherib ang Herusalem na nagpapahiwatig ng pagsuko kay Sennacherib.
===Salaysay na Asiryo===
Ang ilang mga kronikang Asiryo gaya ng nahurnong putik na [[Taylor prism]] na nasa [[British Museum]] ngayon at katulad na [[Sennacherib prism]] na nasa [[Oriental Institute]], Chicago ay may petsang napakalapit sa panahong ito. Hindi itinuturing ng mga sangguniang Asiryo ang pakikidigmang ito bilang isang pagkatalo o kasawiang palad ng ma Asiryo laban sa mga Hudyo ngunit isang napakalaking pagkapanalo nila laban sa mga Hudyo. Kanilang inangkin na ang pagkubkob ay napakatagumpay na si Hezekias ay napilitang magbigay ng [[tributo]]ng salapi sa mga Asiryo at ang mga Asiryo ay lumisan sa Judah nang matagumpay nang walang pagkamatay ng mga libo libong nitong mga tao. Sa [[Taylor Prism]], sinalaysay ni Sennacherib na pinatahimik niya si [[Hezekias]] sa loob ng Herusalem sa sariling siyudad na maharlika ni Hezekias at ito ay naging tulad ng isang "''nakahawlang ibon]]".
Sa mga salaysay na ito, unang isinalaysay ni Sennacherib ang ilan sa kanyang mga nakaraang pagkapanalo sa digmaan at kung paanong nalamon sa kanyang prsensiya. Nagawa niya ito sa Dakilang Sidon, Munting Sidon, Bit-Zitti, Zaribtu, Mahalliba, Ushu, Akzib at Akko. Pagkatapos bihagin ang bawat siyudad, naglagay siya ng isang pinunong puppet na si Ethbaal bilang pinuno ng buong region. Pagkatapos ay ibinaling niya ang kanyang pansin saBeth-Dagon, Joppa, Banai-Barqa, at Azjuru na mga siyudad na pinamunuan ni Sidqia at bumagsak rin kay Sennacherib. Tumulong ang Ehipto at [[Nubia]] sa mga sinakop na siyudad. Tinalo ni Sennacherib ang mga Ehipsiyo at mag-isang binihag ang mga magkakarwaheng Ehipsiyo at Nubio. Kanyang kinubkob ang ilang mga siyudad kabilang ang Lachish sa [[Kaharian ng Judah]]. Kanyang pinarusahan ang mga kriminal na mamamayan ng mga siyudad at muling inilagay si Padi ang kanilang pinuno na kanilang binihag sa Herusalem. Pagkatapos nito, bumaling siya sa Haring Hezekias ng Judah na tumangging sumuko sa kanya. Ang 46 siyudad ay sinakop ni Sennacherib. Ayon kay Sennacherib:
:Dahil si Hezekias na hari ng [[Kaharian ng Juda]] ay hindi sumuko sa aking pamataok, ako ay lumaban sa kanya at sa pamamagitan ng pwersa ng mga armas at sa lakas ng aking kapangyarihan, aking kinuha ang 46 sa malalakas na may bakod na mga siyudad nito at mga maliliit na bayan na nakakalat, aking kinuha at sinamsam ang hindi mabilang nito. Mula sa mga lugar na ito at binihag ang 200,156 kataong matatanda at bata, babae at lalake kasama ng mga kabayo at mga mule, asno, kamelyo, baka at tupa at hindi mabilang na makapal na tao. Mismong si Hezekias ay pinatahimik ko sa Herusalem na kanyang kabiserang siyudad tulad ng isang nakahawlang ibon, nagtayo ako ng mga tore sa palibot ng siyudad ng Herusalem upang palibutan siya at nagtayo ako ng mga bangko ng lupa laban sa mga bakuran nito upang maiwasan ang kanyang pagtakas. Dumating kay Hezekias ang takot ng kapangyarihan ng mga armas at nagpadala ng mga hepe at nakakatanda ng Herusalem sa akin na may 30 talento ng ginto at 800 talento ng pilak at mga iba ibang kayamanan at isang mayaman at malawakang nasamsam na bagay... Ang lahat ng ito ay dinala ko sa Nineveh na upuan ng aking pamahalaan.
===Salaysay ng Bibliya===
Salungat sa salaysay ng mga Asiryo na nagtayo ng mga bangko si Sennacherib sa Herusalem, isinaad sa 2 Hari 19:32-34 na "Hindi niya ito malulusob na may kalasag ni magtatayo ng mga bangko laban dito". Inangkin sa [[2 Hari]] 19:35, "Nang gabing iyon, pinasok ng anghel ni Yahweh ang kampo ng mga taga-Asiria at 185,000 kawal ang pinatay nito." Gayunpaman, ang pagkamatay ng 185,000 kawal ng Asirya ay hindi sinusuportahan ng anumang ebidensiyang arkeolohikal. Isinaad sa [[Bibliya]] na nag-atas ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ng 300 talentong pilak kay Hezekias(ayon sa mga Asiryo ay 800 talentong pilak) sa kanyang ika-14 taon(2 Hari 18:13). Isinaad sa 2 Hari 18:9-12 ang pagbagsak ng Samaria noong ika-6 taon ni Hezekias ngunit ayon sa 2 Hari 18:13 ay nangyari ang pagsakop ni Sennacherib sa Judah noong ika-14 taon ni Hezekias na 7 taon pagkatapos ng pagbagsak ng Samaria. Ang mga salungatan sa pagitan ng mga salaysay sa pagitan ng 2 Hari 18:13-16 at 2 Hari 18:17-19:37 at sa pagitan ng mga sangguniang Asiryo at Bibliya ay nagtulak sa ilang mga skolar na magmungkahi ng ikalawang pangangampanya laban sa Judah ni Sennacherib. Ngunit ito ay hindi nakatala sa mga cuneiform at hindi malamang.<ref>The Oxford Companion to the Bible,p.686</ref>
==Tingnan din==
*[[Hezekias]]
*[[Aklat ni Isaias]]
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{S-start}}
{{s-bef| rows = 2 | before = [[Sargon II]] }}
{{s-ttl| title = [[Hari ng Babilonya]]
| years = 705 – 703 BCE }}
{{s-aft| after = [[Marduk-zakir-shumi II]] }}
{{s-ttl| title = [[Hari ng Asirya]]
| years = 705 – 681 BCE }}
{{s-aft| after = [[Esarhaddon]] }}
{{Succession box|title=[[Hari ng Babilonya]]|before=[[Mushezib-Marduk|Mušezib-Marduk]]|after=[[Esarhaddon]]|years=689 – 681 BCE}}
{{S-end}}
{{Assyrian kings}}
[[Kategorya:Mga hari ng Asirya]]
[[Kategorya:Mga hari ng Babilonya]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]
d999wpugpbsvwlqqjtn69s6ko5woyuu
Module:Message box
828
230118
1961181
1882444
2022-08-07T07:39:23Z
GinawaSaHapon
102500
Sync sa enwiki.
Scribunto
text/plain
require('Module:No globals')
local getArgs
local yesno = require('Module:Yesno')
local lang = mw.language.getContentLanguage()
local CONFIG_MODULE = 'Module:Message box/configuration'
local DEMOSPACES = {talk = 'tmbox', image = 'imbox', file = 'imbox', category = 'cmbox', article = 'ambox', main = 'ambox'}
--------------------------------------------------------------------------------
-- Helper functions
--------------------------------------------------------------------------------
local function getTitleObject(...)
-- Get the title object, passing the function through pcall
-- in case we are over the expensive function count limit.
local success, title = pcall(mw.title.new, ...)
if success then
return title
end
end
local function union(t1, t2)
-- Returns the union of two arrays.
local vals = {}
for i, v in ipairs(t1) do
vals[v] = true
end
for i, v in ipairs(t2) do
vals[v] = true
end
local ret = {}
for k in pairs(vals) do
table.insert(ret, k)
end
table.sort(ret)
return ret
end
local function getArgNums(args, prefix)
local nums = {}
for k, v in pairs(args) do
local num = mw.ustring.match(tostring(k), '^' .. prefix .. '([1-9]%d*)$')
if num then
table.insert(nums, tonumber(num))
end
end
table.sort(nums)
return nums
end
--------------------------------------------------------------------------------
-- Box class definition
--------------------------------------------------------------------------------
local MessageBox = {}
MessageBox.__index = MessageBox
function MessageBox.new(boxType, args, cfg)
args = args or {}
local obj = {}
-- Set the title object and the namespace.
obj.title = getTitleObject(args.page) or mw.title.getCurrentTitle()
-- Set the config for our box type.
obj.cfg = cfg[boxType]
if not obj.cfg then
local ns = obj.title.namespace
-- boxType is "mbox" or invalid input
if args.demospace and args.demospace ~= '' then
-- implement demospace parameter of mbox
local demospace = string.lower(args.demospace)
if DEMOSPACES[demospace] then
-- use template from DEMOSPACES
obj.cfg = cfg[DEMOSPACES[demospace]]
elseif string.find( demospace, 'talk' ) then
-- demo as a talk page
obj.cfg = cfg.tmbox
else
-- default to ombox
obj.cfg = cfg.ombox
end
elseif ns == 0 then
obj.cfg = cfg.ambox -- main namespace
elseif ns == 6 then
obj.cfg = cfg.imbox -- file namespace
elseif ns == 14 then
obj.cfg = cfg.cmbox -- category namespace
else
local nsTable = mw.site.namespaces[ns]
if nsTable and nsTable.isTalk then
obj.cfg = cfg.tmbox -- any talk namespace
else
obj.cfg = cfg.ombox -- other namespaces or invalid input
end
end
end
-- Set the arguments, and remove all blank arguments except for the ones
-- listed in cfg.allowBlankParams.
do
local newArgs = {}
for k, v in pairs(args) do
if v ~= '' then
newArgs[k] = v
end
end
for i, param in ipairs(obj.cfg.allowBlankParams or {}) do
newArgs[param] = args[param]
end
obj.args = newArgs
end
-- Define internal data structure.
obj.categories = {}
obj.classes = {}
-- For lazy loading of [[Module:Category handler]].
obj.hasCategories = false
return setmetatable(obj, MessageBox)
end
function MessageBox:addCat(ns, cat, sort)
if not cat then
return nil
end
if sort then
cat = string.format('[[Category:%s|%s]]', cat, sort)
else
cat = string.format('[[Category:%s]]', cat)
end
self.hasCategories = true
self.categories[ns] = self.categories[ns] or {}
table.insert(self.categories[ns], cat)
end
function MessageBox:addClass(class)
if not class then
return nil
end
table.insert(self.classes, class)
end
function MessageBox:setParameters()
local args = self.args
local cfg = self.cfg
-- Get type data.
self.type = args.type
local typeData = cfg.types[self.type]
self.invalidTypeError = cfg.showInvalidTypeError
and self.type
and not typeData
typeData = typeData or cfg.types[cfg.default]
self.typeClass = typeData.class
self.typeImage = typeData.image
-- Find if the box has been wrongly substituted.
self.isSubstituted = cfg.substCheck and args.subst == 'SUBST'
-- Find whether we are using a small message box.
self.isSmall = cfg.allowSmall and (
cfg.smallParam and args.small == cfg.smallParam
or not cfg.smallParam and yesno(args.small)
)
-- Add attributes, classes and styles.
self.id = args.id
self.name = args.name
if self.name then
self:addClass('box-' .. string.gsub(self.name,' ','_'))
end
if yesno(args.plainlinks) ~= false then
self:addClass('plainlinks')
end
for _, class in ipairs(cfg.classes or {}) do
self:addClass(class)
end
if self.isSmall then
self:addClass(cfg.smallClass or 'mbox-small')
end
self:addClass(self.typeClass)
self:addClass(args.class)
self.style = args.style
self.attrs = args.attrs
-- Set text style.
self.textstyle = args.textstyle
-- Find if we are on the template page or not. This functionality is only
-- used if useCollapsibleTextFields is set, or if both cfg.templateCategory
-- and cfg.templateCategoryRequireName are set.
self.useCollapsibleTextFields = cfg.useCollapsibleTextFields
if self.useCollapsibleTextFields
or cfg.templateCategory
and cfg.templateCategoryRequireName
then
if self.name then
local templateName = mw.ustring.match(
self.name,
'^[tT][eE][mM][pP][lL][aA][tT][eE][%s_]*:[%s_]*(.*)$'
) or self.name
templateName = 'Template:' .. templateName
self.templateTitle = getTitleObject(templateName)
end
self.isTemplatePage = self.templateTitle
and mw.title.equals(self.title, self.templateTitle)
end
-- Process data for collapsible text fields. At the moment these are only
-- used in {{ambox}}.
if self.useCollapsibleTextFields then
-- Get the self.issue value.
if self.isSmall and args.smalltext then
self.issue = args.smalltext
else
local sect
if args.sect == '' then
sect = 'This ' .. (cfg.sectionDefault or 'page')
elseif type(args.sect) == 'string' then
sect = 'This ' .. args.sect
end
local issue = args.issue
issue = type(issue) == 'string' and issue ~= '' and issue or nil
local text = args.text
text = type(text) == 'string' and text or nil
local issues = {}
table.insert(issues, sect)
table.insert(issues, issue)
table.insert(issues, text)
self.issue = table.concat(issues, ' ')
end
-- Get the self.talk value.
local talk = args.talk
-- Show talk links on the template page or template subpages if the talk
-- parameter is blank.
if talk == ''
and self.templateTitle
and (
mw.title.equals(self.templateTitle, self.title)
or self.title:isSubpageOf(self.templateTitle)
)
then
talk = '#'
elseif talk == '' then
talk = nil
end
if talk then
-- If the talk value is a talk page, make a link to that page. Else
-- assume that it's a section heading, and make a link to the talk
-- page of the current page with that section heading.
local talkTitle = getTitleObject(talk)
local talkArgIsTalkPage = true
if not talkTitle or not talkTitle.isTalkPage then
talkArgIsTalkPage = false
talkTitle = getTitleObject(
self.title.text,
mw.site.namespaces[self.title.namespace].talk.id
)
end
if talkTitle and talkTitle.exists then
local talkText
if self.isSmall then
local talkLink = talkArgIsTalkPage and talk or (talkTitle.prefixedText .. '#' .. talk)
talkText = string.format('([[%s|talk]])', talkLink)
else
talkText = 'Relevant discussion may be found on'
if talkArgIsTalkPage then
talkText = string.format(
'%s [[%s|%s]].',
talkText,
talk,
talkTitle.prefixedText
)
else
talkText = string.format(
'%s the [[%s#%s|talk page]].',
talkText,
talkTitle.prefixedText,
talk
)
end
end
self.talk = talkText
end
end
-- Get other values.
self.fix = args.fix ~= '' and args.fix or nil
local date
if args.date and args.date ~= '' then
date = args.date
elseif args.date == '' and self.isTemplatePage then
date = lang:formatDate('F Y')
end
if date then
self.date = string.format(" <span class='date-container'><i>(<span class='date'>%s</span>)</i></span>", date)
end
self.info = args.info
if yesno(args.removalnotice) then
self.removalNotice = cfg.removalNotice
end
end
-- Set the non-collapsible text field. At the moment this is used by all box
-- types other than ambox, and also by ambox when small=yes.
if self.isSmall then
self.text = args.smalltext or args.text
else
self.text = args.text
end
-- Set the below row.
self.below = cfg.below and args.below
-- General image settings.
self.imageCellDiv = not self.isSmall and cfg.imageCellDiv
self.imageEmptyCell = cfg.imageEmptyCell
-- Left image settings.
local imageLeft = self.isSmall and args.smallimage or args.image
if cfg.imageCheckBlank and imageLeft ~= 'blank' and imageLeft ~= 'none'
or not cfg.imageCheckBlank and imageLeft ~= 'none'
then
self.imageLeft = imageLeft
if not imageLeft then
local imageSize = self.isSmall
and (cfg.imageSmallSize or '30x30px')
or '40x40px'
self.imageLeft = string.format('[[File:%s|%s|link=|alt=]]', self.typeImage
or 'Imbox notice.png', imageSize)
end
end
-- Right image settings.
local imageRight = self.isSmall and args.smallimageright or args.imageright
if not (cfg.imageRightNone and imageRight == 'none') then
self.imageRight = imageRight
end
-- set templatestyles
self.base_templatestyles = cfg.templatestyles
self.templatestyles = args.templatestyles
end
function MessageBox:setMainspaceCategories()
local args = self.args
local cfg = self.cfg
if not cfg.allowMainspaceCategories then
return nil
end
local nums = {}
for _, prefix in ipairs{'cat', 'category', 'all'} do
args[prefix .. '1'] = args[prefix]
nums = union(nums, getArgNums(args, prefix))
end
-- The following is roughly equivalent to the old {{Ambox/category}}.
local date = args.date
date = type(date) == 'string' and date
local preposition = 'from'
for _, num in ipairs(nums) do
local mainCat = args['cat' .. tostring(num)]
or args['category' .. tostring(num)]
local allCat = args['all' .. tostring(num)]
mainCat = type(mainCat) == 'string' and mainCat
allCat = type(allCat) == 'string' and allCat
if mainCat and date and date ~= '' then
local catTitle = string.format('%s %s %s', mainCat, preposition, date)
self:addCat(0, catTitle)
catTitle = getTitleObject('Category:' .. catTitle)
if not catTitle or not catTitle.exists then
self:addCat(0, 'Articles with invalid date parameter in template')
end
elseif mainCat and (not date or date == '') then
self:addCat(0, mainCat)
end
if allCat then
self:addCat(0, allCat)
end
end
end
function MessageBox:setTemplateCategories()
local args = self.args
local cfg = self.cfg
-- Add template categories.
if cfg.templateCategory then
if cfg.templateCategoryRequireName then
if self.isTemplatePage then
self:addCat(10, cfg.templateCategory)
end
elseif not self.title.isSubpage then
self:addCat(10, cfg.templateCategory)
end
end
-- Add template error categories.
if cfg.templateErrorCategory then
local templateErrorCategory = cfg.templateErrorCategory
local templateCat, templateSort
if not self.name and not self.title.isSubpage then
templateCat = templateErrorCategory
elseif self.isTemplatePage then
local paramsToCheck = cfg.templateErrorParamsToCheck or {}
local count = 0
for i, param in ipairs(paramsToCheck) do
if not args[param] then
count = count + 1
end
end
if count > 0 then
templateCat = templateErrorCategory
templateSort = tostring(count)
end
if self.categoryNums and #self.categoryNums > 0 then
templateCat = templateErrorCategory
templateSort = 'C'
end
end
self:addCat(10, templateCat, templateSort)
end
end
function MessageBox:setAllNamespaceCategories()
-- Set categories for all namespaces.
if self.invalidTypeError then
local allSort = (self.title.namespace == 0 and 'Main:' or '') .. self.title.prefixedText
self:addCat('all', 'Wikipedia message box parameter needs fixing', allSort)
end
if self.isSubstituted then
self:addCat('all', 'Pages with incorrectly substituted templates')
end
end
function MessageBox:setCategories()
if self.title.namespace == 0 then
self:setMainspaceCategories()
elseif self.title.namespace == 10 then
self:setTemplateCategories()
end
self:setAllNamespaceCategories()
end
function MessageBox:renderCategories()
if not self.hasCategories then
-- No categories added, no need to pass them to Category handler so,
-- if it was invoked, it would return the empty string.
-- So we shortcut and return the empty string.
return ""
end
-- Convert category tables to strings and pass them through
-- [[Module:Category handler]].
return require('Module:Category handler')._main{
main = table.concat(self.categories[0] or {}),
template = table.concat(self.categories[10] or {}),
all = table.concat(self.categories.all or {}),
nocat = self.args.nocat,
page = self.args.page
}
end
function MessageBox:export()
local root = mw.html.create()
-- Add the subst check error.
if self.isSubstituted and self.name then
root:tag('b')
:addClass('error')
:wikitext(string.format(
'Template <code>%s[[Template:%s|%s]]%s</code> has been incorrectly substituted.',
mw.text.nowiki('{{'), self.name, self.name, mw.text.nowiki('}}')
))
end
local frame = mw.getCurrentFrame()
root:wikitext(frame:extensionTag{
name = 'templatestyles',
args = { src = self.base_templatestyles },
})
-- Add support for a single custom templatestyles sheet. Undocumented as
-- need should be limited and many templates using mbox are substed; we
-- don't want to spread templatestyles sheets around to arbitrary places
if self.templatestyles then
root:wikitext(frame:extensionTag{
name = 'templatestyles',
args = { src = self.templatestyles },
})
end
-- Create the box table.
local boxTable = root:tag('table')
boxTable:attr('id', self.id or nil)
for i, class in ipairs(self.classes or {}) do
boxTable:addClass(class or nil)
end
boxTable
:cssText(self.style or nil)
:attr('role', 'presentation')
if self.attrs then
boxTable:attr(self.attrs)
end
-- Add the left-hand image.
local row = boxTable:tag('tr')
if self.imageLeft then
local imageLeftCell = row:tag('td'):addClass('mbox-image')
if self.imageCellDiv then
-- If we are using a div, redefine imageLeftCell so that the image
-- is inside it. Divs use style="width: 52px;", which limits the
-- image width to 52px. If any images in a div are wider than that,
-- they may overlap with the text or cause other display problems.
imageLeftCell = imageLeftCell:tag('div'):addClass('mbox-image-div')
end
imageLeftCell:wikitext(self.imageLeft or nil)
elseif self.imageEmptyCell then
-- Some message boxes define an empty cell if no image is specified, and
-- some don't. The old template code in templates where empty cells are
-- specified gives the following hint: "No image. Cell with some width
-- or padding necessary for text cell to have 100% width."
row:tag('td')
:addClass('mbox-empty-cell')
end
-- Add the text.
local textCell = row:tag('td'):addClass('mbox-text')
if self.useCollapsibleTextFields then
-- The message box uses advanced text parameters that allow things to be
-- collapsible. At the moment, only ambox uses this.
textCell:cssText(self.textstyle or nil)
local textCellDiv = textCell:tag('div')
textCellDiv
:addClass('mbox-text-span')
:wikitext(self.issue or nil)
if (self.talk or self.fix) then
textCellDiv:tag('span')
:addClass('hide-when-compact')
:wikitext(self.talk and (' ' .. self.talk) or nil)
:wikitext(self.fix and (' ' .. self.fix) or nil)
end
textCellDiv:wikitext(self.date and (' ' .. self.date) or nil)
if self.info and not self.isSmall then
textCellDiv
:tag('span')
:addClass('hide-when-compact')
:wikitext(self.info and (' ' .. self.info) or nil)
end
if self.removalNotice then
textCellDiv:tag('span')
:addClass('hide-when-compact')
:tag('i')
:wikitext(string.format(" (%s)", self.removalNotice))
end
else
-- Default text formatting - anything goes.
textCell
:cssText(self.textstyle or nil)
:wikitext(self.text or nil)
end
-- Add the right-hand image.
if self.imageRight then
local imageRightCell = row:tag('td'):addClass('mbox-imageright')
if self.imageCellDiv then
-- If we are using a div, redefine imageRightCell so that the image
-- is inside it.
imageRightCell = imageRightCell:tag('div'):addClass('mbox-image-div')
end
imageRightCell
:wikitext(self.imageRight or nil)
end
-- Add the below row.
if self.below then
boxTable:tag('tr')
:tag('td')
:attr('colspan', self.imageRight and '3' or '2')
:addClass('mbox-text')
:cssText(self.textstyle or nil)
:wikitext(self.below or nil)
end
-- Add error message for invalid type parameters.
if self.invalidTypeError then
root:tag('div')
:addClass('mbox-invalid-type')
:wikitext(string.format(
'This message box is using an invalid "type=%s" parameter and needs fixing.',
self.type or ''
))
end
-- Add categories.
root:wikitext(self:renderCategories() or nil)
return tostring(root)
end
--------------------------------------------------------------------------------
-- Exports
--------------------------------------------------------------------------------
local p, mt = {}, {}
function p._exportClasses()
-- For testing.
return {
MessageBox = MessageBox
}
end
function p.main(boxType, args, cfgTables)
local box = MessageBox.new(boxType, args, cfgTables or mw.loadData(CONFIG_MODULE))
box:setParameters()
box:setCategories()
return box:export()
end
function mt.__index(t, k)
return function (frame)
if not getArgs then
getArgs = require('Module:Arguments').getArgs
end
return t.main(k, getArgs(frame, {trim = false, removeBlanks = false}))
end
end
return setmetatable(p, mt)
tlnzbh6rckdvi5694ry4mke70gzdrju
Module:Message box/configuration
828
230126
1961183
1841319
2022-08-07T07:42:58Z
GinawaSaHapon
102500
Scribunto
text/plain
--------------------------------------------------------------------------------
-- Message box configuration --
-- --
-- This module contains configuration data for [[Module:Message box]]. --
--------------------------------------------------------------------------------
return {
ambox = {
types = {
speedy = {
class = 'ambox-speedy',
image = 'Ambox warning pn.svg'
},
delete = {
class = 'ambox-delete',
image = 'Ambox warning pn.svg'
},
content = {
class = 'ambox-content',
image = 'Ambox important.svg'
},
style = {
class = 'ambox-style',
image = 'Edit-clear.svg'
},
move = {
class = 'ambox-move',
image = 'Merge-split-transwiki default.svg'
},
protection = {
class = 'ambox-protection',
image = 'Semi-protection-shackle-keyhole.svg'
},
notice = {
class = 'ambox-notice',
image = 'Information icon4.svg'
}
},
default = 'notice',
allowBlankParams = {'talk', 'sect', 'date', 'issue', 'fix', 'subst', 'hidden'},
allowSmall = true,
smallParam = 'left',
smallClass = 'mbox-small-left',
substCheck = true,
classes = {'metadata', 'ambox'},
imageEmptyCell = true,
imageCheckBlank = true,
imageSmallSize = '20x20px',
imageCellDiv = true,
useCollapsibleTextFields = true,
imageRightNone = true,
sectionDefault = 'article',
allowMainspaceCategories = true,
templateCategory = 'Article message templates',
templateCategoryRequireName = true,
templateErrorCategory = 'Article message templates with missing parameters',
templateErrorParamsToCheck = {'issue', 'fix', 'subst'},
removalNotice = '<small>[[Help:Maintenance template removal|Learn how and when to remove this template message]]</small>',
templatestyles = 'Module:Message box/ambox.css'
},
cmbox = {
types = {
speedy = {
class = 'cmbox-speedy',
image = 'Ambox warning pn.svg'
},
delete = {
class = 'cmbox-delete',
image = 'Ambox warning pn.svg'
},
content = {
class = 'cmbox-content',
image = 'Ambox important.svg'
},
style = {
class = 'cmbox-style',
image = 'Edit-clear.svg'
},
move = {
class = 'cmbox-move',
image = 'Merge-split-transwiki default.svg'
},
protection = {
class = 'cmbox-protection',
image = 'Semi-protection-shackle-keyhole.svg'
},
notice = {
class = 'cmbox-notice',
image = 'Information icon4.svg'
}
},
default = 'notice',
showInvalidTypeError = true,
classes = {'cmbox'},
imageEmptyCell = true,
templatestyles = 'Module:Message box/cmbox.css'
},
fmbox = {
types = {
warning = {
class = 'fmbox-warning',
image = 'Ambox warning pn.svg'
},
editnotice = {
class = 'fmbox-editnotice',
image = 'Information icon4.svg'
},
system = {
class = 'fmbox-system',
image = 'Information icon4.svg'
}
},
default = 'system',
showInvalidTypeError = true,
classes = {'fmbox'},
imageEmptyCell = false,
imageRightNone = false,
templatestyles = 'Module:Message box/fmbox.css'
},
imbox = {
types = {
speedy = {
class = 'imbox-speedy',
image = 'Ambox warning pn.svg'
},
delete = {
class = 'imbox-delete',
image = 'Ambox warning pn.svg'
},
content = {
class = 'imbox-content',
image = 'Ambox important.svg'
},
style = {
class = 'imbox-style',
image = 'Edit-clear.svg'
},
move = {
class = 'imbox-move',
image = 'Merge-split-transwiki default.svg'
},
protection = {
class = 'imbox-protection',
image = 'Semi-protection-shackle-keyhole.svg'
},
license = {
class = 'imbox-license licensetpl',
image = 'Imbox license.png' -- @todo We need an SVG version of this
},
featured = {
class = 'imbox-featured',
image = 'Cscr-featured.svg'
},
notice = {
class = 'imbox-notice',
image = 'Information icon4.svg'
}
},
default = 'notice',
showInvalidTypeError = true,
classes = {'imbox'},
imageEmptyCell = true,
below = true,
templateCategory = 'File message boxes',
templatestyles = 'Module:Message box/imbox.css'
},
ombox = {
types = {
speedy = {
class = 'ombox-speedy',
image = 'Ambox warning pn.svg'
},
delete = {
class = 'ombox-delete',
image = 'Ambox warning pn.svg'
},
content = {
class = 'ombox-content',
image = 'Ambox important.svg'
},
style = {
class = 'ombox-style',
image = 'Edit-clear.svg'
},
move = {
class = 'ombox-move',
image = 'Merge-split-transwiki default.svg'
},
protection = {
class = 'ombox-protection',
image = 'Semi-protection-shackle-keyhole.svg'
},
notice = {
class = 'ombox-notice',
image = 'Information icon4.svg'
}
},
default = 'notice',
showInvalidTypeError = true,
classes = {'ombox'},
allowSmall = true,
imageEmptyCell = true,
imageRightNone = true,
templatestyles = 'Module:Message box/ombox.css'
},
tmbox = {
types = {
speedy = {
class = 'tmbox-speedy',
image = 'Ambox warning pn.svg'
},
delete = {
class = 'tmbox-delete',
image = 'Ambox warning pn.svg'
},
content = {
class = 'tmbox-content',
image = 'Ambox important.svg'
},
style = {
class = 'tmbox-style',
image = 'Edit-clear.svg'
},
move = {
class = 'tmbox-move',
image = 'Merge-split-transwiki default.svg'
},
protection = {
class = 'tmbox-protection',
image = 'Semi-protection-shackle-keyhole.svg'
},
notice = {
class = 'tmbox-notice',
image = 'Information icon4.svg'
}
},
default = 'notice',
showInvalidTypeError = true,
classes = {'tmbox'},
allowSmall = true,
imageRightNone = true,
imageEmptyCell = true,
templateCategory = 'Talk message boxes',
templatestyles = 'Module:Message box/tmbox.css'
}
}
ldagdlymcob5mvkzqgflnky08km8w0g
Module:Convert/text
828
231874
1961114
1871607
2022-08-07T03:40:22Z
GinawaSaHapon
102500
Pagsasaayos sa ilang masasalin.
Scribunto
text/plain
-- Text used by Module:Convert for enwiki.
-- This is a separate module to simplify translation for use on another wiki.
-- See [[:en:Template:Convert/Transwiki guide]] if copying to another wiki.
local translation_table = {
per_word = 'kada', -- for units like "miles per gallon"
plural_suffix = '', -- disable plural unit names
specials = { -- for special processing by makeunits
-- PLEASE DO NOT CHANGE THE FOLLOWING
-- until all the units have been fixed
-- (the text used here must be the same as that used in the unit definitions).
utype = {
-- ["unit type in local language"] = "name_used_in_this_script"
["fuel efficiency"] = "type_fuel_efficiency",
["length"] = "type_length",
["temperature"] = "type_temperature",
["volume"] = "type_volume",
},
ucode = {
exception = {
-- ["unit code in local language"] = "name_used_in_module_convert"
["ft"] = "integer_more_precision",
["in"] = "subunit_more_precision",
["lb"] = "integer_more_precision",
},
istemperature = {
-- Common temperature scales (not keVT or MK).
-- ["unit code in local language"] = 1
["C"] = true,
["F"] = true,
["K"] = true,
["R"] = true,
},
usesymbol = {
-- Use unit symbol not name if abbr not specified.
-- ["unit code in local language"] = 1
["C"] = 1,
["F"] = 1,
["K"] = 1,
["R"] = 1,
["C-change"] = 1,
["F-change"] = 1,
["K-change"] = 1,
},
alttype = {
-- Unit has an alternate type that is a valid conversion.
-- ["unit code in local language"] = "alternate type in local language"
["Nm"] = "energy",
["ftlb"] = "torque",
["ftlb-f"] = "torque",
["ftlbf"] = "torque",
["inlb"] = "torque",
["inlb-f"] = "torque",
["inlbf"] = "torque",
["inoz-f"] = "torque",
["inozf"] = "torque",
},
},
},
mtext = {
-- Text used by Module:Convert/makeunits.
titles = {
-- name_used_in_this_script = "Title of page"
-- conversion_data = 'Module:Convert/documentation/conversion data',
},
},
}
-- Some units accept an SI prefix before the unit code, such as "kg" for kilogram.
local SIprefixes = {
-- The prefix field is what the prefix should be, if different from the prefix used.
['Y'] = { exponent = 24, name = 'yota', },
['Z'] = { exponent = 21, name = 'seta', },
['E'] = { exponent = 18, name = 'eksa' , },
['P'] = { exponent = 15, name = 'peta' , },
['T'] = { exponent = 12, name = 'tera' , },
['G'] = { exponent = 9, name = 'giga' , },
['M'] = { exponent = 6, name = 'mega' , },
['k'] = { exponent = 3, name = 'kilo' , },
['h'] = { exponent = 2, name = 'hekto', },
['da']= { exponent = 1, name = 'deka' , name_us = 'deka' },
['d'] = { exponent = -1, name = 'desi' , },
['c'] = { exponent = -2, name = 'senti', },
['m'] = { exponent = -3, name = 'mili', },
['μ'] = { exponent = -6, name = 'mikro', }, -- key = 'GREEK SMALL LETTER MU' (U+03BC) utf-8 CE BC
['µ'] = { exponent = -6, name = 'mikro', prefix = 'μ' }, -- key = 'MICRO SIGN' (U+00B5) utf-8 C2 B5
['u'] = { exponent = -6, name = 'mikro', prefix = 'μ' }, -- not an SI prefix, but allow for people typing this
['n'] = { exponent = -9, name = 'nano' , },
['p'] = { exponent =-12, name = 'piko' , },
['f'] = { exponent =-15, name = 'pemto', },
['a'] = { exponent =-18, name = 'ato' , },
['z'] = { exponent =-21, name = 'septo', },
['y'] = { exponent =-24, name = 'yokto', },
}
-- Some units can be qualified with one of the following prefixes, when linked.
local customary_units = {
{ "US", link = "United States customary units" },
{ "U.S.", link = "United States customary units" },
{ "imperial", link = "Imperial units" },
{ "imp", link = "Imperial units" },
}
-- Names when using engineering notation (a prefix of "eN" where N is a number; example "e6km").
-- key = { "name", link = "article title", exponent = numeric_key_value }
-- If lk=on and link is defined, the name of the number will appear as a link.
local eng_scales = {
["3"] = { "libo", exponent = 3 },
["6"] = { "milyon", exponent = 6 },
["9"] = { "bilyon", link = "1000000000 (bilang)", exponent = 9 },
["12"] = { "triyon", link = "1000000000000 (bilang)", exponent = 12 },
["15"] = { "kwadrilyon", link = "1000000000000000 (bilang)", exponent = 15 },
}
local all_categories = {
unit = "[[Category:Convert errors]]",
option = "[[Category:Convert errors]]",
warning = '[[Category:Convert invalid options]]',
tracking = '[[Category:Convert tracking]]',
}
-- For some error messages, the following puts the wanted style around
-- each unit code marked like '...%{ft%}...'.
local unitcode_regex = '%%([{}])'
local unitcode_replace = { ['{'] = '"', ['}'] = '"' } -- no longer need the more elaborate substitute used before 2013-09-28
-- All messages that may be displayed if a problem occurs.
local all_messages = {
-- Message format string: $1=title, $2=text, $3=category, $4=anchor.
-- Each displayed message starts with "Convert:" so can easily locate by searching article.
cvt_format = '<sup class="noprint Inline-Template" style="white-space:nowrap;">[<i>[[Help:Convert messages#$4|<span title="Convert: $1">convert: $2</span>]]</i>]</sup>$3<span class="error"></span>',
cvt_format2 = '<sup class="noprint Inline-Template" style="white-space:nowrap;">[[Help:Convert messages#$4|<span title="Convert: $1">$2</span>]]</sup>$3<span class="error"></span>',
cvt_format_preview = '<strong class="error">Error sa convert: $1 [[Help:Convert messages#$4|(tulong)]]</strong>$3',
-- Each of following messages is a table:
-- { [1] = 'title', -- mouseover title text
-- [2] = 'text', -- link text displayed in article
-- [3] = 'category key', -- key to lookup category in all_categories
-- [4] = 'anchor', -- anchor for link to relevant section on help page
-- regex = gsub_regex,
-- replace = gsub_table,
-- } Mouseover title text Link text CatKey Anchor
cvt_bad_input = { 'input "$1" must be a number and unit' , 'invalid input' , 'option', 'invalid_input' },
cvt_bad_num = { 'Value "$1" must be a number' , 'invalid number' , 'option', 'invalid_number' },
cvt_big_prec = { 'Precision "$1" is too large' , 'precision too large' , 'option', 'precision_too_large' },
cvt_invalid_num = { 'Number has overflowed' , 'number overflow' , 'option', 'number_overflow' },
cvt_no_num = { 'Needs the number to be converted' , 'needs a number' , 'option', 'needs_number' },
cvt_no_num2 = { 'Needs another number for a range' , 'needs another number', 'option', 'needs_another_number' },
cvt_bad_frac = { '"$1" needs an integer above 1' , 'invalid fraction' , 'option', 'invalid_fraction' },
cvt_bad_prec = { 'Precision "$1" must be an integer' , 'invalid precision' , 'option', 'invalid_precision' },
cvt_bad_sigfig = { '"$1" needs a positive integer' , 'invalid sigfig' , 'option', 'invalid_sigfig' },
cvt_empty_option = { 'Ignored empty option "$1"' , 'empty option' , 'option', 'empty_option' },
cvt_deprecated = { 'Option "$1" is deprecated' , '*' , 'option', 'deprecated_option', format = 'cvt_format2', nowarn = true },
cvt_no_spell = { 'Spelling is not available' , 'bug, ask for help' , 'option', 'ask_for_help' },
cvt_unknown_option = { 'Ignored invalid option "$1"' , 'invalid option' , 'option', 'invalid_option' },
cvt_wd_fail = { 'Unable to access Wikidata' , 'wikidata problem' , 'option', 'wikidata_problem' },
cvt_bad_default = { 'Unit "$1" has an invalid default' , 'bug, ask for help' , 'unit' , 'ask_for_help' },
cvt_bad_unit = { 'Unit "$1" is invalid here' , 'unit invalid here' , 'unit' , 'unit_invalid_here' },
cvt_no_default = { 'Unit "$1" has no default output unit' , 'bug, ask for help' , 'unit' , 'ask_for_help' },
cvt_no_unit = { 'Needs name of unit' , 'needs unit name' , 'unit' , 'needs_unit_name' },
cvt_unknown = { 'Unit name "$1" is not known' , 'unknown unit' , 'unit' , 'unknown_unit' },
cvt_should_be = { '$1' , 'ambiguous unit' , 'unit' , 'ambiguous_unit', regex = unitcode_regex, replace = unitcode_replace },
cvt_mismatch = { 'Cannot convert "$1" to "$2"' , 'unit mismatch' , 'unit' , 'unit_mismatch' },
cvt_bug_convert = { 'Bug: Cannot convert between specified units', 'bug, ask for help' , 'unit' , 'ask_for_help' },
cvt_lookup = { 'Unit "$1" is incorrectly defined' , 'bug, ask for help' , 'unit' , 'ask_for_help' },
}
-- Text to join input value/unit with output value/unit.
local disp_joins = {
-- [1]=before output, [2]=after output, [3]=between outputs in a combination; default "; "
-- [wantname] gives default abbr=off
["or"] = { " o " , "" , " o ", wantname = true },
["sqbr-sp"] = { " [" , "]" },
["sqbr-nbsp"] = { " [" , "]" },
["comma"] = { ", " , "" , ", " },
["slash-sp"] = { " / " , "" , wantname = true },
["slash-nbsp"] = { " / ", "" , wantname = true },
["slash-nosp"] = { "/" , "" , wantname = true },
["b"] = { " (" , ")" },
["(or)"] = { " (" , ")", " o " },
["br"] = { "<br />" , "" , wantname = true },
["br()"] = { "<br />(" , ")", wantname = true },
}
-- Text to separate values in a range.
local range_types = {
-- Specifying a table requires either:
-- * "off" and "on" values (for "abbr=off" and "abbr=on"), or
-- * "input" and "output" values (for LHS and RHS);
-- other fields are optional.
-- When "adj=on|abbr=off" applies, spaces in range text are replaced with hyphens.
-- With "exception = true", that also occurs with "adj=on|abbr=on".
-- If "adj" is defined here, that text (unchanged) is used with "adj=on".
["+"] = " + ",
[","] = ", ",
[", and"] = ", and ",
[", or"] = ", or ",
["by"] = " by ",
["-"] = "–",
["to about"] = " to about ",
["and"] = { off = " and ", on = " and ", exception = true },
["and(-)"] = { input = " and ", output = "–" },
["or"] = { off = " or " , on = " or " , exception = true },
["to"] = { off = " to " , on = " to " , exception = true },
["to(-)"] = { input = " to ", output = "–" },
["+/-"] = { off = " ± ", on = " ± ", adj = " ± ", is_range_change = true },
["by(x)"] = { input = " by ", output = " × ", out_range_x = true },
["x"] = { off = " by ", on = " × ", abbr_range_x = true },
["xx"] = " × ",
["*"] = "×",
["/"] = " / ", -- for a table of high/low temperatures with {{convert|83|/|63|F|disp=br()|abbr=values}}
}
local range_aliases = {
-- ["alternative name for a range"] = "standard range name"
["–"] = "-",
["–"] = "-",
["×"] = "x",
["×"] = "x",
["±"] = "+/-",
["±"] = "+/-",
}
-- Convert accepts range text delimited with whitespace, for example, {{convert|1 to 2|ft}}.
-- In addition, the following "words" are accepted without spaces, for example, {{convert|1-2|ft}}.
-- Words must be in correct order for searching, for example, 'x' after 'xx'.
local range_words = { '-', '–', 'xx', 'x', '*' }
local ranges = {
types = range_types,
aliases = range_aliases,
words = range_words,
}
-- Valid option names.
local en_option_name = {
-- ["local text for option name"] = "en name used in this module"
["$"] = "$",
["abbr"] = "abbr",
["adj"] = "adj",
["comma"] = "comma",
["debug"] = "debug",
["disp"] = "disp",
["frac"] = "frac",
["input"] = "input",
["lang"] = "lang",
["lk"] = "lk",
["order"] = "order",
["qid"] = "qid",
["qual"] = "qual",
["qualifier"] = "qual",
["round"] = "round",
["sigfig"] = "sigfig",
["sing"] = "adj", -- "sing" is an old alias for "adj"
["sortable"] = "sortable",
["sp"] = "sp",
["spell"] = "spell",
["stylein"] = "stylein",
["styleout"] = "styleout",
["tracking"] = "tracking",
}
-- Valid option values.
-- Convention: parms.opt_xxx refers to an option that is set here
-- (not intended to be set by the template which invokes this module).
-- Example: At enwiki, "abbr" includes:
-- ["comma"] = "opt_nocomma"
-- As a result, if the template uses abbr=comma, Module:Convert sets:
-- parms["opt_nocomma"] = true
-- parms["abbr"] = nil
-- Therefore parms.abbr will be nil, or will have one of the listed values
-- that do not start with "opt_".
-- An option value of form "xxx?" is the same as "xxx" but shows the input as deprecated.
local en_option_value = {
-- $=x is handled as a special case: x should be a currency symbol that will be used instead of "$"
["abbr"] = {
-- ["local text for option value"] = "en value used in this module"
["def"] = "", -- ignored (some wrapper templates call convert with "abbr=def" to mean "default abbreviation")
["h"] = "on", -- abbr=on + use "h" for hand unit (default)
["hh"] = "opt_hand_hh", -- abbr=on + use "hh" for hand unit
["in"] = "in", -- use symbol for LHS unit
["none"] = "off", -- old name for "off"
["off"] = "off", -- use name for all units
["on"] = "on", -- use symbol for all units
["out"] = "out", -- use symbol for RHS unit (default)
["unit"] = "unit", -- abbr=on but abbreviate units only: e6km → million km (not ×10⁶ km)
["values"] = "opt_values", -- show only input and output numbers, not units
["~"] = "opt_also_symbol", -- show input unit symbol as well as name
},
["adj"] = {
["mid"] = "opt_adjectival, opt_adj_mid", -- adj=on with user-specified text after input unit (between input and output)
["off"] = "", -- ignored (off is the default)
["on"] = "opt_adjectival", -- unit name is singular and hyphenated
["pre"] = "opt_one_preunit", -- user-specified text before input unit
["ri0"] = "opt_ri=0", -- round input with precision = 0
["ri1"] = "opt_ri=1", -- round input with precision = 1
["ri2"] = "opt_ri=2", -- round input with precision = 2
["ri3"] = "opt_ri=3", -- round input with precision = 3
},
["comma"] = {
["5"] = "opt_comma5", -- only use numsep grouping if 5 or more digits
["gaps"] = "opt_gaps", -- use gaps, not numsep, to separate groups of digits
["gaps3"] = "opt_gaps, opt_gaps3", -- group only in threes rather than default of no gap before a single digit after decimal mark
["off"] = "opt_nocomma", -- no numsep in input or output numbers
},
["debug"] = {
["yes"] = "opt_sortable_debug", -- make the normally hidden sort key visible
},
["disp"] = {
["5"] = "opt_round=5?", -- round output value to nearest 5
["b"] = "b", -- join: '(...)'
["(or)"] = "(or)", -- join: '(...)' with 'or' between outputs in a combination
["br"] = "br", -- join: '<br />'
["br()"] = "br()", -- join: '<br />(...)'
["comma"] = "comma", -- join: ','
["flip"] = "opt_flip", -- reverse order of input/output
["number"] = "opt_output_number_only", -- display output value (not input, and not output symbol/name)
["or"] = "or", -- join: 'or'
["out"] = "opt_output_only",
["output number only"] = "opt_output_number_only",
["output only"] = "opt_output_only",
["preunit"] = "opt_two_preunits", -- user-specified text before input and output units
["sqbr"] = "sqbr", -- join: '[...]'
["table"] = "opt_table", -- output is suitable for a table cell with align="right"
["tablecen"] = "opt_tablecen", -- output is suitable for a table cell with align="center"
["unit"] = "opt_input_unit_only", -- display input symbol/name (not output, and not input value)
["unit or text"] = "opt_input_unit_only, opt_ignore_error", -- display input symbol/name, or given unit code if not known
["unit2"] = "opt_output_unit_only",
["x"] = "x", -- join: <first>...<second> (user-specified text)
},
-- frac=x is handled as a special case: x must be an integer (possibly in local language) = 2 or more
-- input=x is handled as a special case: x should be <value><space><unitcode> or <wikidata-property-id>
["lang"] = { -- language for output digits (both en and local digits are always accepted for input)
["en"] = "opt_lang_en", -- use en digits for numbers, regardless of local language
["local"] = "opt_lang_local", -- use local digits for numbers (default, although config can change default to en)
},
["lk"] = {
["in"] = "in", -- link LHS unit name or symbol
["off"] = "off", -- do not link: same as default except for hand unit
["on"] = "on", -- link all unit names or symbols (but not twice for the same unit)
["out"] = "out", -- link RHS unit name or symbol
},
["order"] = {
["flip"] = "opt_flip", -- reverse order of input/output
["out"] = "opt_order_out", -- do not show input; instead, use order in output combination, with the first output shown as the input
},
-- qid=x is handled as a special case: x should be a Wikidata Q item identifier.
-- qual=x is handled as a special case: x should be a Wikidata Q item identifier.
["round"] = {
["0.5"] = "opt_round=0.5", -- round output value to nearest 0.5
["5"] = "opt_round=5", -- round output value to nearest 5
["10"] = "opt_round=10", -- round output value to nearest 10 (same as but clearer than "|-1")
["25"] = "opt_round=25", -- round output value to nearest 25
["50"] = "opt_round=50", -- round output value to nearest 50
["each"] = "opt_round_each", -- using default precision in a range, round each output separately (default uses highest precision of each item in range)
},
-- sigfig=x is handled as a special case: x must be an integer (possibly in local language) = 1 or more
["sortable"] = {
["off"] = "", -- ignored (off is the default)
["on"] = "opt_sortable_on", -- output sort key for use in a sortable table, based on value from converting to a standard base unit
["debug"] = "opt_sortable_on, opt_sortable_debug", -- |sortable=debug is the same as |sortable=on|debug=yes
},
["sp"] = {
["us"] = "opt_sp_us", -- use U.S. spelling (like "meter" instead of default "metre")
},
["spell"] = { -- only English spelling is supported; not scientific notation; only some fractions
["in"] = "opt_spell_in", -- spell input value in words
["In"] = "opt_spell_in, opt_spell_upper", -- spell input value in words with first letter uppercase
["on"] = "opt_spell_in, opt_spell_out", -- spell input and output values in words
["On"] = "opt_spell_in, opt_spell_out, opt_spell_upper", -- same, with first letter of first word in result uppercase
},
-- stylein=x is handled as a special case: x can be any text
-- styleout=x is handled as a special case: x can be any text
-- tracking=x is handled as a special case: x can be any text
}
local titles = {
["frac"] = "Fraction/styles.css",
["sfrac"] = "Sfrac/styles.css",
}
return {
SIprefixes = SIprefixes,
all_categories = all_categories,
all_messages = all_messages,
currency = { ['$'] = true, ['£'] = true, ['€'] = true, ['₱'] = true, ['₽'] = true, ['¥'] = true },
customary_units = customary_units,
disp_joins = disp_joins,
en_option_name = en_option_name,
en_option_value = en_option_value,
eng_scales = eng_scales,
ranges = ranges,
titles = titles,
}
bb3484aa8hnx7u1usu2obczs1zgdwgu
1961118
1961114
2022-08-07T04:06:54Z
GinawaSaHapon
102500
Sinalin ang mga nakikitang error messages; sinalin din ang disp_joins at range_types per transwiki guide ng padron sa enwiki.
Scribunto
text/plain
-- Text used by Module:Convert for enwiki.
-- This is a separate module to simplify translation for use on another wiki.
-- See [[:en:Template:Convert/Transwiki guide]] if copying to another wiki.
local translation_table = {
per_word = 'kada', -- for units like "miles per gallon"
plural_suffix = '', -- disable plural unit names
specials = { -- for special processing by makeunits
-- PLEASE DO NOT CHANGE THE FOLLOWING
-- until all the units have been fixed
-- (the text used here must be the same as that used in the unit definitions).
utype = {
-- ["unit type in local language"] = "name_used_in_this_script"
["fuel efficiency"] = "type_fuel_efficiency",
["length"] = "type_length",
["temperature"] = "type_temperature",
["volume"] = "type_volume",
},
ucode = {
exception = {
-- ["unit code in local language"] = "name_used_in_module_convert"
["ft"] = "integer_more_precision",
["in"] = "subunit_more_precision",
["lb"] = "integer_more_precision",
},
istemperature = {
-- Common temperature scales (not keVT or MK).
-- ["unit code in local language"] = 1
["C"] = true,
["F"] = true,
["K"] = true,
["R"] = true,
},
usesymbol = {
-- Use unit symbol not name if abbr not specified.
-- ["unit code in local language"] = 1
["C"] = 1,
["F"] = 1,
["K"] = 1,
["R"] = 1,
["C-change"] = 1,
["F-change"] = 1,
["K-change"] = 1,
},
alttype = {
-- Unit has an alternate type that is a valid conversion.
-- ["unit code in local language"] = "alternate type in local language"
["Nm"] = "energy",
["ftlb"] = "torque",
["ftlb-f"] = "torque",
["ftlbf"] = "torque",
["inlb"] = "torque",
["inlb-f"] = "torque",
["inlbf"] = "torque",
["inoz-f"] = "torque",
["inozf"] = "torque",
},
},
},
mtext = {
-- Text used by Module:Convert/makeunits.
titles = {
-- name_used_in_this_script = "Title of page"
-- conversion_data = 'Module:Convert/documentation/conversion data',
},
},
}
-- Some units accept an SI prefix before the unit code, such as "kg" for kilogram.
local SIprefixes = {
-- The prefix field is what the prefix should be, if different from the prefix used.
['Y'] = { exponent = 24, name = 'yota', },
['Z'] = { exponent = 21, name = 'seta', },
['E'] = { exponent = 18, name = 'eksa' , },
['P'] = { exponent = 15, name = 'peta' , },
['T'] = { exponent = 12, name = 'tera' , },
['G'] = { exponent = 9, name = 'giga' , },
['M'] = { exponent = 6, name = 'mega' , },
['k'] = { exponent = 3, name = 'kilo' , },
['h'] = { exponent = 2, name = 'hekto', },
['da']= { exponent = 1, name = 'deka' , name_us = 'deka' },
['d'] = { exponent = -1, name = 'desi' , },
['c'] = { exponent = -2, name = 'senti', },
['m'] = { exponent = -3, name = 'mili', },
['μ'] = { exponent = -6, name = 'mikro', }, -- key = 'GREEK SMALL LETTER MU' (U+03BC) utf-8 CE BC
['µ'] = { exponent = -6, name = 'mikro', prefix = 'μ' }, -- key = 'MICRO SIGN' (U+00B5) utf-8 C2 B5
['u'] = { exponent = -6, name = 'mikro', prefix = 'μ' }, -- not an SI prefix, but allow for people typing this
['n'] = { exponent = -9, name = 'nano' , },
['p'] = { exponent =-12, name = 'piko' , },
['f'] = { exponent =-15, name = 'pemto', },
['a'] = { exponent =-18, name = 'ato' , },
['z'] = { exponent =-21, name = 'septo', },
['y'] = { exponent =-24, name = 'yokto', },
}
-- Some units can be qualified with one of the following prefixes, when linked.
local customary_units = {
{ "US", link = "United States customary units" },
{ "U.S.", link = "United States customary units" },
{ "imperial", link = "Imperial units" },
{ "imp", link = "Imperial units" },
}
-- Names when using engineering notation (a prefix of "eN" where N is a number; example "e6km").
-- key = { "name", link = "article title", exponent = numeric_key_value }
-- If lk=on and link is defined, the name of the number will appear as a link.
local eng_scales = {
["3"] = { "libo", exponent = 3 },
["6"] = { "milyon", exponent = 6 },
["9"] = { "bilyon", link = "1000000000 (bilang)", exponent = 9 },
["12"] = { "triyon", link = "1000000000000 (bilang)", exponent = 12 },
["15"] = { "kwadrilyon", link = "1000000000000000 (bilang)", exponent = 15 },
}
local all_categories = {
unit = "[[Category:Convert errors]]",
option = "[[Category:Convert errors]]",
warning = '[[Category:Convert invalid options]]',
tracking = '[[Category:Convert tracking]]',
}
-- For some error messages, the following puts the wanted style around
-- each unit code marked like '...%{ft%}...'.
local unitcode_regex = '%%([{}])'
local unitcode_replace = { ['{'] = '"', ['}'] = '"' } -- no longer need the more elaborate substitute used before 2013-09-28
-- All messages that may be displayed if a problem occurs.
local all_messages = {
-- Message format string: $1=title, $2=text, $3=category, $4=anchor.
-- Each displayed message starts with "Convert:" so can easily locate by searching article.
cvt_format = '<sup class="noprint Inline-Template" style="white-space:nowrap;">[<i>[[Help:Convert messages#$4|<span title="Convert: $1">convert: $2</span>]]</i>]</sup>$3<span class="error"></span>',
cvt_format2 = '<sup class="noprint Inline-Template" style="white-space:nowrap;">[[Help:Convert messages#$4|<span title="Convert: $1">$2</span>]]</sup>$3<span class="error"></span>',
cvt_format_preview = '<strong class="error">Error sa convert: $1 [[Help:Convert messages#$4|(tulong)]]</strong>$3',
-- Each of following messages is a table:
-- { [1] = 'title', -- mouseover title text
-- [2] = 'text', -- link text displayed in article
-- [3] = 'category key', -- key to lookup category in all_categories
-- [4] = 'anchor', -- anchor for link to relevant section on help page
-- regex = gsub_regex,
-- replace = gsub_table,
-- } Mouseover title text Link text CatKey Anchor
cvt_bad_input = { 'dapat bilang at yunit ang input na "$1"' , 'invalid na input' , 'option', 'invalid_input' },
cvt_bad_num = { 'Dapat bilang ang value na "$1"' , 'invalid na bilang' , 'option', 'invalid_number' },
cvt_big_prec = { 'Masyadong malaki ang precision na "$1"' , 'masyadong malaking precision' , 'option', 'precision_too_large' },
cvt_invalid_num = { 'Nag-overflow ang bilang' , 'overflow sa bilang' , 'option', 'number_overflow' },
cvt_no_num = { 'Kailangan ng bilang na iko-convert' , 'kailangan ng bilang' , 'option', 'needs_number' },
cvt_no_num2 = { 'Kailangan ng isa pang bilang para sa saklaw' , 'kailangan ng isa pang bilang', 'option', 'needs_another_number' },
cvt_bad_frac = { 'Kailangan ng integer na mas mataas sa 1 ang "$1"' , 'invalid na fraction' , 'option', 'invalid_fraction' },
cvt_bad_prec = { 'Dapat integer ang precision na "$1"' , 'invalid na precision' , 'option', 'invalid_precision' },
cvt_bad_sigfig = { 'Kailangan ng positibong integer ang "$1"' , 'invalid na sigfig' , 'option', 'invalid_sigfig' },
cvt_empty_option = { 'Binalewalang walang laman na option na "$1"' , 'walang lamang option' , 'option', 'empty_option' },
cvt_deprecated = { 'Di na suportado ang option na "$1"' , '*' , 'option', 'deprecated_option', format = 'cvt_format2', nowarn = true },
cvt_no_spell = { 'Di magagamit ang baybay' , 'bug, magpatulong' , 'option', 'ask_for_help' },
cvt_unknown_option = { 'Binalewalang invalid na option na "$1"' , 'invalid na option' , 'option', 'invalid_option' },
cvt_wd_fail = { 'Di ma-access ang Wikidata' , 'problema sa wikidata' , 'option', 'wikidata_problem' },
cvt_bad_default = { 'May invalid na default ang yunit na "$1"' , 'bug, magpatulong' , 'unit' , 'ask_for_help' },
cvt_bad_unit = { 'Invalid dito ang yunit na "$1"' , 'invalid dito ang yunit' , 'unit' , 'unit_invalid_here' },
cvt_no_default = { 'Walang default na pang-output na yunit ang yunit na "$1"' , 'bug, magpatulong' , 'unit' , 'ask_for_help' },
cvt_no_unit = { 'Kailangan ng pangalan ng yunit' , 'kailangan ng pangalan ng yunit' , 'unit' , 'needs_unit_name' },
cvt_unknown = { 'Di makilala ang pangalan ng yunit na "$1"' , 'di kilalang yunit' , 'unit' , 'unknown_unit' },
cvt_should_be = { '$1' , 'nakakalitong yunit' , 'unit' , 'ambiguous_unit', regex = unitcode_regex, replace = unitcode_replace },
cvt_mismatch = { 'Di ma-convert ang "$1" papuntang "$2"' , 'di tugmang yunit' , 'unit' , 'unit_mismatch' },
cvt_bug_convert = { 'Bug: Di ma-convert ang mga tinukoy na yunit', 'bug, magpatulong' , 'unit' , 'ask_for_help' },
cvt_lookup = { 'Mali ang pag-define sa yunit na "$1"' , 'bug, magpatulong' , 'unit' , 'ask_for_help' },
}
-- Text to join input value/unit with output value/unit.
local disp_joins = {
-- [1]=before output, [2]=after output, [3]=between outputs in a combination; default "; "
-- [wantname] gives default abbr=off
["or"] = { " o " , "" , " o ", wantname = true },
["sqbr-sp"] = { " [" , "]" },
["sqbr-nbsp"] = { " [" , "]" },
["comma"] = { ", " , "" , ", " },
["slash-sp"] = { " / " , "" , wantname = true },
["slash-nbsp"] = { " / ", "" , wantname = true },
["slash-nosp"] = { "/" , "" , wantname = true },
["b"] = { " (" , ")" },
["(or)"] = { " (" , ")", " o " },
["br"] = { "<br />" , "" , wantname = true },
["br()"] = { "<br />(" , ")", wantname = true },
}
-- Text to separate values in a range.
local range_types = {
-- Specifying a table requires either:
-- * "off" and "on" values (for "abbr=off" and "abbr=on"), or
-- * "input" and "output" values (for LHS and RHS);
-- other fields are optional.
-- When "adj=on|abbr=off" applies, spaces in range text are replaced with hyphens.
-- With "exception = true", that also occurs with "adj=on|abbr=on".
-- If "adj" is defined here, that text (unchanged) is used with "adj=on".
["+"] = " + ",
[","] = ", ",
[", and"] = ", at ",
[", or"] = ", o ",
["by"] = " by ",
["-"] = "–",
["to about"] = " nang nasa ",
["and"] = { off = " at ", on = " at ", exception = true },
["and(-)"] = { input = " at ", output = "–" },
["or"] = { off = " o " , on = " o " , exception = true },
["to"] = { off = " hanggang " , on = " hanggang " , exception = true },
["to(-)"] = { input = " hanggang ", output = "–" },
["+/-"] = { off = " ± ", on = " ± ", adj = " ± ", is_range_change = true },
["by(x)"] = { input = " by ", output = " × ", out_range_x = true },
["x"] = { off = " by ", on = " × ", abbr_range_x = true },
["xx"] = " × ",
["*"] = "×",
["/"] = " / ", -- for a table of high/low temperatures with {{convert|83|/|63|F|disp=br()|abbr=values}}
}
local range_aliases = {
-- ["alternative name for a range"] = "standard range name"
["–"] = "-",
["–"] = "-",
["×"] = "x",
["×"] = "x",
["±"] = "+/-",
["±"] = "+/-",
}
-- Convert accepts range text delimited with whitespace, for example, {{convert|1 to 2|ft}}.
-- In addition, the following "words" are accepted without spaces, for example, {{convert|1-2|ft}}.
-- Words must be in correct order for searching, for example, 'x' after 'xx'.
local range_words = { '-', '–', 'xx', 'x', '*' }
local ranges = {
types = range_types,
aliases = range_aliases,
words = range_words,
}
-- Valid option names.
local en_option_name = {
-- ["local text for option name"] = "en name used in this module"
["$"] = "$",
["abbr"] = "abbr",
["adj"] = "adj",
["comma"] = "comma",
["debug"] = "debug",
["disp"] = "disp",
["frac"] = "frac",
["input"] = "input",
["lang"] = "lang",
["lk"] = "lk",
["order"] = "order",
["qid"] = "qid",
["qual"] = "qual",
["qualifier"] = "qual",
["round"] = "round",
["sigfig"] = "sigfig",
["sing"] = "adj", -- "sing" is an old alias for "adj"
["sortable"] = "sortable",
["sp"] = "sp",
["spell"] = "spell",
["stylein"] = "stylein",
["styleout"] = "styleout",
["tracking"] = "tracking",
}
-- Valid option values.
-- Convention: parms.opt_xxx refers to an option that is set here
-- (not intended to be set by the template which invokes this module).
-- Example: At enwiki, "abbr" includes:
-- ["comma"] = "opt_nocomma"
-- As a result, if the template uses abbr=comma, Module:Convert sets:
-- parms["opt_nocomma"] = true
-- parms["abbr"] = nil
-- Therefore parms.abbr will be nil, or will have one of the listed values
-- that do not start with "opt_".
-- An option value of form "xxx?" is the same as "xxx" but shows the input as deprecated.
local en_option_value = {
-- $=x is handled as a special case: x should be a currency symbol that will be used instead of "$"
["abbr"] = {
-- ["local text for option value"] = "en value used in this module"
["def"] = "", -- ignored (some wrapper templates call convert with "abbr=def" to mean "default abbreviation")
["h"] = "on", -- abbr=on + use "h" for hand unit (default)
["hh"] = "opt_hand_hh", -- abbr=on + use "hh" for hand unit
["in"] = "in", -- use symbol for LHS unit
["none"] = "off", -- old name for "off"
["off"] = "off", -- use name for all units
["on"] = "on", -- use symbol for all units
["out"] = "out", -- use symbol for RHS unit (default)
["unit"] = "unit", -- abbr=on but abbreviate units only: e6km → million km (not ×10⁶ km)
["values"] = "opt_values", -- show only input and output numbers, not units
["~"] = "opt_also_symbol", -- show input unit symbol as well as name
},
["adj"] = {
["mid"] = "opt_adjectival, opt_adj_mid", -- adj=on with user-specified text after input unit (between input and output)
["off"] = "", -- ignored (off is the default)
["on"] = "opt_adjectival", -- unit name is singular and hyphenated
["pre"] = "opt_one_preunit", -- user-specified text before input unit
["ri0"] = "opt_ri=0", -- round input with precision = 0
["ri1"] = "opt_ri=1", -- round input with precision = 1
["ri2"] = "opt_ri=2", -- round input with precision = 2
["ri3"] = "opt_ri=3", -- round input with precision = 3
},
["comma"] = {
["5"] = "opt_comma5", -- only use numsep grouping if 5 or more digits
["gaps"] = "opt_gaps", -- use gaps, not numsep, to separate groups of digits
["gaps3"] = "opt_gaps, opt_gaps3", -- group only in threes rather than default of no gap before a single digit after decimal mark
["off"] = "opt_nocomma", -- no numsep in input or output numbers
},
["debug"] = {
["yes"] = "opt_sortable_debug", -- make the normally hidden sort key visible
},
["disp"] = {
["5"] = "opt_round=5?", -- round output value to nearest 5
["b"] = "b", -- join: '(...)'
["(or)"] = "(or)", -- join: '(...)' with 'or' between outputs in a combination
["br"] = "br", -- join: '<br />'
["br()"] = "br()", -- join: '<br />(...)'
["comma"] = "comma", -- join: ','
["flip"] = "opt_flip", -- reverse order of input/output
["number"] = "opt_output_number_only", -- display output value (not input, and not output symbol/name)
["or"] = "or", -- join: 'or'
["out"] = "opt_output_only",
["output number only"] = "opt_output_number_only",
["output only"] = "opt_output_only",
["preunit"] = "opt_two_preunits", -- user-specified text before input and output units
["sqbr"] = "sqbr", -- join: '[...]'
["table"] = "opt_table", -- output is suitable for a table cell with align="right"
["tablecen"] = "opt_tablecen", -- output is suitable for a table cell with align="center"
["unit"] = "opt_input_unit_only", -- display input symbol/name (not output, and not input value)
["unit or text"] = "opt_input_unit_only, opt_ignore_error", -- display input symbol/name, or given unit code if not known
["unit2"] = "opt_output_unit_only",
["x"] = "x", -- join: <first>...<second> (user-specified text)
},
-- frac=x is handled as a special case: x must be an integer (possibly in local language) = 2 or more
-- input=x is handled as a special case: x should be <value><space><unitcode> or <wikidata-property-id>
["lang"] = { -- language for output digits (both en and local digits are always accepted for input)
["en"] = "opt_lang_en", -- use en digits for numbers, regardless of local language
["local"] = "opt_lang_local", -- use local digits for numbers (default, although config can change default to en)
},
["lk"] = {
["in"] = "in", -- link LHS unit name or symbol
["off"] = "off", -- do not link: same as default except for hand unit
["on"] = "on", -- link all unit names or symbols (but not twice for the same unit)
["out"] = "out", -- link RHS unit name or symbol
},
["order"] = {
["flip"] = "opt_flip", -- reverse order of input/output
["out"] = "opt_order_out", -- do not show input; instead, use order in output combination, with the first output shown as the input
},
-- qid=x is handled as a special case: x should be a Wikidata Q item identifier.
-- qual=x is handled as a special case: x should be a Wikidata Q item identifier.
["round"] = {
["0.5"] = "opt_round=0.5", -- round output value to nearest 0.5
["5"] = "opt_round=5", -- round output value to nearest 5
["10"] = "opt_round=10", -- round output value to nearest 10 (same as but clearer than "|-1")
["25"] = "opt_round=25", -- round output value to nearest 25
["50"] = "opt_round=50", -- round output value to nearest 50
["each"] = "opt_round_each", -- using default precision in a range, round each output separately (default uses highest precision of each item in range)
},
-- sigfig=x is handled as a special case: x must be an integer (possibly in local language) = 1 or more
["sortable"] = {
["off"] = "", -- ignored (off is the default)
["on"] = "opt_sortable_on", -- output sort key for use in a sortable table, based on value from converting to a standard base unit
["debug"] = "opt_sortable_on, opt_sortable_debug", -- |sortable=debug is the same as |sortable=on|debug=yes
},
["sp"] = {
["us"] = "opt_sp_us", -- use U.S. spelling (like "meter" instead of default "metre")
},
["spell"] = { -- only English spelling is supported; not scientific notation; only some fractions
["in"] = "opt_spell_in", -- spell input value in words
["In"] = "opt_spell_in, opt_spell_upper", -- spell input value in words with first letter uppercase
["on"] = "opt_spell_in, opt_spell_out", -- spell input and output values in words
["On"] = "opt_spell_in, opt_spell_out, opt_spell_upper", -- same, with first letter of first word in result uppercase
},
-- stylein=x is handled as a special case: x can be any text
-- styleout=x is handled as a special case: x can be any text
-- tracking=x is handled as a special case: x can be any text
}
local titles = {
["frac"] = "Fraction/styles.css",
["sfrac"] = "Sfrac/styles.css",
}
return {
SIprefixes = SIprefixes,
all_categories = all_categories,
all_messages = all_messages,
currency = { ['$'] = true, ['£'] = true, ['€'] = true, ['₱'] = true, ['₽'] = true, ['¥'] = true },
customary_units = customary_units,
disp_joins = disp_joins,
en_option_name = en_option_name,
en_option_value = en_option_value,
eng_scales = eng_scales,
ranges = ranges,
titles = titles,
}
82ok106egbk5r10ncpfz9vzpy5v30zj
Manfil
0
242789
1961152
1958296
2022-08-07T06:51:11Z
Ivan P. Clarin
84769
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
|name = Sitio Manfil
|native_name = ᜋᜈ̟ᜉ̊ᜎ̟
|official_name = ''Sityo ng Manfil''
| other_name = [[Missouri]]
| image_skyline = Manfil 2018.jpg
| image_caption = Ang Sityo Manfil noong Mayo 2018
| settlement_type = Sityo
| nickname = {{hlist|Kapayapaan|Kings}}
| motto = Lady of Peace and Good Voyage
| pushpin_map = <!-- Philippines -->
| pushpin_map_caption = Location of Canlubang within the Philippines
|coordinates = {{coord|14|11|31|N|121|4|16|E|region:PH|display=inline,title}}
| subdivision_type = [[Bansa]]
| subdivision_name = [[Pilipinas]]
| subdivision_type1 = [[Estado]]
| subdivision_name1 = [[Timog Luzon]]
| subdivision_type2 = [[Rehiyon]]
| subdivision_name2 = [[Calabarzon]]
| subdivision_type3 = [[Probinsya]]
| subdivision_name3 = [[Laguna (province)|Laguna]]
| subdivision_type4 = [[City]]
| subdivision_name4 = [[Calamba, Laguna|Calamba]]
| subdivision_type5 = [[Barangay]]
| subdivision_name5 = [[Canlubang]]
| subdivision_type6 = Subdibisyon
| subdivision_name6 = [[Kapayapaan Village]]
| leader_title = Punong Barangay<br>BPSO Officers
| leader_name = {{plainlist|
* [[Larry O. Dimayuga]] ({{small|''aktibo''}})<!-- Barangay Kapitan --><br>Lucila Cabatac<!-- Missouri Team -->
* Richard Mojillo
* Nestor Lomongo
* Isidro Laureles †
* Elmer Lezero
* Rolando Dela Cruz
* Vincent Jayson Bundoc
* Virgilio Paa
* Randy Panganiban
* George Gil Batistil
}}
| population_total = (more than 900+) official
| population_as_of = 2015
| blank_name_sec1 = Wika
| blank_info_sec1 = '''[[Wikang Filipino|Pilipino]]'''<br>{{hlist|[[Wikang Tagalog|Tagalog]]| [[Taglish]]| [[Swardspeak]]|[[Wikang Bikol|Bikolano]]| [[Wikang Sebwano|Sebwano]]| [[Wikang Iloko|Ilokano]]| [[Wikang Ilonggo|Ilonggo]]| [[Wikang Waray|Waray]]|[[Wikang Kamayo|Kamayo]]}}
| blank_name_sec2 = Pistahan
| blank_info_sec2 = Peace & Good Voyage<br>Mayo 14
| area_land_km2 = 1.56
}} <!-- Infobox ends -->
Ang '''Sitio Manfil''' ay isa sa limang sitio na nasasakop nang "Kapayapaan Village, Canlubang "maliit man ang Sityo dito naman matatagpuan and dalawang malaking pampublikong paaralan ang "San Ramon Elementary School" at "[[Kapayapaan Integrated School]]" ''dati'' ay "Kapayapaan National High School" Ang Cedar Creek sa Manfil at Asia-2 ang nagsisilbing boundary sa isa't isa ito ang Sentro nang Kapayapaan Village o tinaguriang "Kapayapan", (Our Lady of the Peace) sa kapistahan sa buwan ng Mayo ng kapilya, Napagkalooban rin ito ng "Filipino Chinese Chamber" sa pagsasaayos nang Sitio Hall, Day Care Center kabilang rin ang Makati Development Center sa pag-saayos ng Drainage System (Creek). Sa tulong ni Eric Q. Manaig nung ito'y nakaupo pa sa puwesto, Joaquin Jun Chipeco at Timmy "Justin" Chipeco.<ref>https://ph.locale.online/manfil-kapayapaan-ville-canlubang-calamba-city-1103744160.html</ref><ref>https://heyplaces.ph/02197582/Manfil_Kapayapaan_Ville_Canlubang_Calamba_Laguna</ref><ref>https://ph.placedigger.com/manfil-kapayapaan-ville-canlubang-calamba-city858379083.html</ref><ref>https://nearbyph.com/location/14.204173/121.096153/kapayapaan-ville-canlubang-calamba-city-laguna-philippines</ref>
; Mga purok
{|class="wikitable sortable" style="text-align: center"
|-
!Puroks
!Pangkat
!Adres
!Road St.
!Area
|-
| '''Purok I''' || UNO || Block 1 - 8 || 1-8 St. || 847.69 m
|-
| '''Purok II''' || New Rabbit || Block 9 - 14||9-15 St. || 508.20 m
|-
| rowspan="2"| '''Purok III<br>Purok IV''' || Manfil Kings || Block 15 - 24 || 16-24 St. || 608.95 m
|-
| L'Tunes || Block 25 - 32 || 25-34 St. || 591.40 m
|-
| '''Purok V''' || [[Toronto Raptors|Raptors]] || Block 33 - 42 || 35-45 St. || 552.98 m
|}
== Punong Kinatawan: opisyal ==
{{See also|Lokal na halalan sa Calamba, 2022}}
Ang Manfil Homeowner's Association ay nakikiisa para sa mamamayan sa loob ng Kapayapaan, kada apat na taon ay nagpapapalit palit ang bawat opisyales na mga tumatakbong kandidato, Ang eleksyon ay gaganapin sa araw ng 3, Hulyo 2022 ng sityo.
{|class="wikitable sortable" style="text-align:center;
!Bansa !! Pangalan !! Taon !! Rango
|-
| rowspan="5"| {{PHI}}
| Jose Apolinario
| 1998 - 2004
| 5
|-
| Alberto Adolfo
| 2005- 2012
| 4
|-
| Luisito Mendoza
| 2013 - 2017
| 3
|-
| Lucila Cabatac
| 2019-2022
| 2
|-
| [[To be announced|TBA]]
| 2022-kasalukuyan
| style="background:lightblue"| Participating
|}
===Missouri Team, Manfil 2019===
* Lucila Cabatac as Sitio Charge Coordinator
* Richard Mojillo as Missouri 1
* Nestor Lomongo as Missouri 2
* Isidro Laureles † as Missouri 3
* Elmer Lezero as P.R.O, Missouri 4
* Rolando Dela Cruz as P.R.O, Missouri 5
* Vincent Jayson Bundoc as Missouri 6
* Virgilio Paa as Missouri 7
* Randy Panganiban as Missouri 8
* George Gil Batistil as Missouri 9
===Manfil Homeowner's Association===
{| class = "wikitable" style = "font-size: 100%;"
|-
! Rango !! Pangalan !! Partido !! Boto%
|-
|1. || Jan Ardy Belleza || rowspan="2"| Pagbabago! || rowspan="11"| [[To be announced|TBA]]
|-
|2. || Elsa Bansale
|-
|3. || Alan Panaguiton || Masaligan
|-
|4. || Mary Ann Prudante || rowspan="4"| Pagbabago!
|-
|5. || Jovito Romualdo
|-
|6. || Ricky Trinidad
|-
|7. || Esterlita Nartea
|-
|8. || {{grey|Joemarie Pedrajas}} || rowspan="2"| Masaligan
|-
|9. || Alexander Pulido
|-
|10. || Myrna Honrado || rowspan="2"| Pagbabago!
|-
|11. || Jubeth Landicho
|}
== Palatandaan ==
;Hardin
* '''Manfil Angels Garden''', ay isa rin sa palatandaan na matatagpuan as sityo ng manfil.
* '''Poultryville''', (Landmark: Villasante; Pebrero 27, 2002), ay isang palatandaan na hardin na matatagpuan sa Manfil barangay ng Canlubang.
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed sortable"
|-
! Stores
! Shops
|-
| Ate Susan's Store || Aqua's Mineral Water Shop
|-
| Bertoys Merchandise || Bonbon's Xerox & Photoshop
|-
| Barangay Burger || Garry's Hair Salon
|-
| Charita's Eatery || Canon's Comp. Shop
|-
| Commercial Buildiing Center (CBC, Manfil) || Onon's Comp. Shop
|-
| Domasig Bakery-Manfil || Jun's Trusted Barber Shop
|-
| Eva's Store || Ricky's Barber Shop
|-
| Fe Store || Manfil's Angel Garden
|-
| Ghenerics Pharmacy Manfil || Manfil's Vape Shop
|-
| Gonzales Store || Manfil's Vulcanizing Shop
|-
| Goto at Lugawan sa Manfil || rowspan="12"| {{center|{{grey|N / A}}}}
|-
| Ilongga's Store
|-
| Joleda's Building
|-
| KantoTea hub
|-
| Mader's Store
|-
| Manfil's Generika Pharmacy
|-
| Nesie Store
|-
| [[Personal Collection]] branch
|-
| <s>Olarte's Pizza</s>
|-
| <s>Sol's Party Needs</s>
|-
| Ultra Mega Grocery-Kapayapaan
|-
| Ate Yolly's eatery
|}
== Edukasyon ==
* Manfil Daycare Center
* San Ramon Elementary School
* [[Kapayapaan Integrated School|Kapayapaan Integrated School, Main]]
; Klasipikasyon
* 2km from Baryo Canlubang
* Feast - May 14
* Growth Management & Redemvelopment Sitio
== Lokasyon ==
; Lokasyon ng purok
{{Geographic location
| Centre = Purok 4
| North = Purok 3
| Northeast = Purok 1
| East = Purok 2
| Southeast = Purok 3, Asia-2
| South = Purok 5
| Southwest = Carmel Housing
| West = Leslies Corporation CIP 1
}}
; Heograpiya ng mga sityo
{{Geographic location
| Centre = Manfil
| North = [[Palao]]
| Northeast = [[Asia-1]]
| Northwest = Carmelray Industrial Park 1
| East = [[MCDC]]
| Southeast = [[Asia-2]]
| South = [[Carmel Housing]]
| Southwest = Carmel Housing
| West = [[Carmelray Industrial Park 1]]
}}
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Canlubang]]
[[Kategorya:Calamba, Laguna]]
6h32qyk3qfcaw385r9uyahyqtncinq7
Mecklenburg-Vorpommern
0
253843
1961205
1729098
2022-08-07T09:36:57Z
Glennznl
73709
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement/Wikidata}}
Ang '''Mecklenburg-Vorpommern''' ({{IPA-de|ˈmeːklənbʊʁk ˈfoːɐ̯pɔmɐn|}}; madalas '''Mecklenburg-West Pomerania''' sa Ingles<ref>merriam-webster.com/dictionary/Mecklenburg-West%20Pomerania</ref><ref>britannica.com/place/Mecklenburg-West-Pomerania</ref> at karaniwang pinaikling na "Meck-Pomm" sa Aleman) ay isang pederal na [[Länder ng Alemanya|estado]] sa hilagang [[Alemanya]]. Ang kabisera ng lungsod ay {{illm|Schwerin|en}}. Ang estado ay nabuo sa nang pinagsabib ang mga dating rehiyon ng {{illm|Mecklenburg|en}} at {{illm|Western Pomerania|en}} pagkaraan ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], binuwag noong 1952 at binuo mula sa pahahon ng {{illm|Pagkakaisa ng Alemanya|en|German reunification}} noong 1990.
Ang Mecklenburg-Vorpommern ay ang ikaanim na pinakamalaking estadong Aleman ayon sa lawak, at pinakamababa ang kapal ng populasyon. Ang baybay-dagat nito sa [[Dagat Baltiko|Dagat Baltic]], kabilang ang mga isla tulad ng {{illm|Rügen|en}} at {{illm|Usedom|en}}, pati na rin ang {{illm|Mecklenburg Lake District|en}}, ay nagtatampok ng maraming holiday resort at magandang kapaligiran, dahil dito ang Mecklenburg-Vorpommern isa sa [[Turismo sa Alemanya|mga nangungunang destinasyon ng turista]] sa Alemanya. Tatlo sa labing-apat na pambansang parke ng Alemanya ay nasa Mecklenburg-Vorpommern, dagdag dito ang ilang daang ''nature conservation areas''.
Ang mga pangunahing {{illm|Talaan ng mga lungsod sa Mecklenburg-Vorpommern|lt=lungsod|en|List of cities in Mecklenburg-Vorpommern}} dito ay ang {{illm|Rostock|en}}, {{illm|Schwerin|en}}, [[Neubrandenburg]], {{illm|Stralsund|en}}, {{illm|Greifswald|en}}, {{illm|Wismar|en}} at {{illm|Güstrow|en}}.
Ang {{illm|University of Rostock|en}} (est. 1419) at ang {{illm|University of Greifswald|en}} (est. 1456) ay kabilang sa mga {{illm|pinamatanda|en|List of oldest universities in continuous operation#Founded before 1500}} sa Europa. Ang Mecklenburg-Vorpommern ay ang pinagdausan ng {{illm|33rd G8 summit|en}} noong 2007.
== Distrito ==
Mula noong 4 Setyembre 2011, ang Mecklenburg-Vorpommern ay nahahati sa anim na ''Kreise'' (distrito) at dalawang nasasariling distritong urban:
# {{illm|Landkreis Rostock|en}}
# [[Ludwigslust-Parchim]]
# {{illm|Mecklenburgische Seenplatte|en|Mecklenburgische Seenplatte (district)}}
# {{illm|Nordwestmecklenburg|en}}
# {{illm|Vorpommern-Greifswald|en}}
# {{illm|Vorpommern-Rügen|en}}
at
# {{illm|Rostock|en}} (HRO)
# {{illm|Schwerin|en}} (SN)
== Mga sanggunian ==
{{Reflist|2}}
{{stub}}
[[Kategorya:Mga estado ng Alemanya]]
[[Kategorya:Mecklenburg-Vorpommern|*]]
jletay0y3utdpfxcncg87qyvvpmr98w
Palao
0
289661
1961156
1956160
2022-08-07T07:00:06Z
Ivan P. Clarin
84769
wikitext
text/x-wiki
{{distinguish|Palau}}
{{Infobox settlement
|name = Sitio Palao
|native_name = Fatima
|official_name = ''Sityo ng Palao''
| other_name = [[Phoenix, Arisona|Phoenix]]
| image_skyline =
| image_caption =
| settlement_type = Sityo
| nickname = {{hlist|Fatima}}
| motto = Our Lady of Fatima
| pushpin_map = <!-- Philippines -->
| pushpin_map_caption = Location of Canlubang within the Philippines
|coordinates = {{coord|14|11|31|N|121|4|16|E|region:PH|display=inline,title}}
| subdivision_type = [[Bansa]]
| subdivision_name = [[Pilipinas]]
| subdivision_type1 = [[Estado]]
| subdivision_name1 = [[Timog Luzon]]
| subdivision_type2 = [[Rehiyon]]
| subdivision_name2 = [[Calabarzon]]
| subdivision_type3 = [[Probinsya]]
| subdivision_name3 = [[Laguna (province)|Laguna]]
| subdivision_type4 = [[City]]
| subdivision_name4 = [[Calamba, Laguna|Calamba]]
| subdivision_type5 = [[Barangay]]
| subdivision_name5 = [[Canlubang]]
| subdivision_type6 = Subdibisyon
| subdivision_name6 = [[Kapayapaan Village]]
| leader_title = Punong barangay
| leader_name = [[Larry O. Dimayuga]] ({{small|''aktibo''}})
| leader_title2 = Punong Kinatawan
| leader_name2 = Ernesto Dulay
| population_total = (more than 2000+) official
| population_as_of = 2015
| blank_name_sec1 = Wika
| blank_info_sec1 = '''[[Wikang Filipino|Pilipino]]'''<br>{{hlist|[[Wikang Tagalog|Tagalog]]| [[Taglish]]| [[Swardspeak]]|[[Wikang Bikol|Bikolano]]| [[Wikang Sebwano|Sebwano]]| [[Wikang Iloko|Ilokano]]| [[Wikang Ilonggo|Ilonggo]]| [[Wikang Waray|Waray]]}}
| blank_name_sec2 = Pistahan
| blank_info_sec2 = Fatima<br>Mayo 13
| area_land_km2 = 1.78
}} <!-- Infobox ends -->
Ang '''Sitio Palao''' ang pinakamalaking sityo sa lugar ng "Kapayapaan Village" kung ang pag-uusapan ay sukat ng lugar at dami ng lugar at dami ng residente na nag mula pa sa ibang lugar, hinati ito sa dalawang Compound ang Palao I o (Tawiran) "Purok 1 - Purok 5" at ang Palao II (Fatima) "Purok 1-4", Napapalibutan ito ng mga kompanya mula sa "Carmelray Industrial Park 1 mula sa kanluran at hilaga, [[Asia-1]] sa silangan, [[MCDC]] sa timog silangan at [[Manfil]] sa katimogan.<ref>https://heyplaces.ph/0252641/Kapayapaan_Village,_Canlubang_Laguna</ref><ref>https://ph.locale.online/palao-kapayapaan-village-brgy-canlubang-calamba-city-992822650.html</ref><ref>https://heyplaces.ph/096332/Palao,_Kapayapaan_Village,_Brgy._Canlubang,_Calamba_City</ref><ref>https://locanfy.com/ph/palao-kapayapaan-village-brgy-canlubang-calamba-city-992822650.html</ref><ref>https://ph.placedigger.com/palao-kapayapaan-village-brgy-canlubang-calamba-city1141261270.html</ref>
; Mga purok
{|class="wikitable sortable" style="text-align: center"
|-
!Compound & Sityo
!Puroks
!Streets
!Direksyon
|-
| Palao I || Purok 1 - 5 || rowspan="4"| [[Santo|Saints Streets]] || Hilaga
|-
| Palao II || Purok 6 - 8 || Timog
|}
==Palatandaan==
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed sortable"
|-
! Stores
! Compound
|-
| Alot's Store || Palao II
|-
| Commericial Building Center (CBC, Palao) || rowspan="3"| Paikit
|-
| Juanite's Bakery
|-
| Lomihan Goto Batangas
|-
| Speedigo Travel Services - NRM Payment Center || Blk 2 Lot 9, Palao I
|}
; Klasipikasyon
* 1.5km from Baryo Canlubang
* Feast - May 13
* Growth Management & Redevelopment Sitio
==Edukasyon==
* Good Samaritan
* Kolehiyo de Canlubang (''formerly'' school)
* Peter Rose Annex
* Wellspring Academy School
==Paikit, Palao==
{{Infobox settlement
|name = Sitio Paikit
|native_name = Palao-2
|official_name = ''Sityo ng Paikit''
| other_name = [[Poland]]
| image_skyline =
| image_caption =
| settlement_type = Subdibisyon
| nickname = {{hlist|Paikit}}
| motto = Our Lady of Fatima
| leader_title = Punong barangay
| leader_name = [[Larry O. Dimayuga]] ({{small|''aktibo''}})
| leader_title2 = Punong Kinatawan<br>BPSO Officers
| leader_name2 = {{plainlist|
* Antonio Angcao ({{small|''aktibo''}})<!-- Punong Kinatawan, Paikit -->
* Ricardo Angcao
* Rizaldy Ramos
* Anthony Mamalayan
* Joventino Avila
* Gretchen Ramos
* Felicidad Puno
* Kenneth Catura
* Mario Fuentos
* Joel Panes
* Adonis G. Ballesteros
* Elino Angcao
* Edwin Ramos
}}
| population_total = (more than 500+) official
| population_as_of = 2015
| blank_name_sec1 = Wika
| blank_info_sec1 = '''[[Wikang Filipino|Pilipino]]'''<br>{{hlist|[[Wikang Tagalog|Tagalog]]| [[Taglish]]|[[Wikang Bikol|Bikolano]]| [[Wikang Sebwano|Sebwano]]| [[Wikang Iloko|Ilokano]]| [[Wikang Ilonggo|Ilonggo]]}}
| blank_name_sec2 =
| blank_info_sec2 =
| area_land_km2 = 625
}} <!-- Infobox ends -->
Ang sityo '''Paikit, Palao''' ay ang pinakamaliit na sityo sa loob ng "Kapayapaan Village" na sangay ng sityo '''Palao'''
==Punong Kinatawan: opisyal==
===Poland Team, Paikit 2019===
* Antonio Angcao as Sitio Incharge (S.I.C)
* Ricardo Angcao as Investigator
; Aktibong BPSO
* Rizaldy Ramos
* Anthony Mamalayan
* Joventino Avila
* Gretchen Ramos
* Felicidad Puno
* Kenneth Catura
* Mario Fuentos
* Joel Panes
* Adonis G. Ballesteros
* Elino Angcao
* Edwin Ramos
; Former BPSO
* {{small|Armando Roxas}}
* {{small|Erson Lugue}}
* {{small|Michael Ramos}}
; Heograpiya ng mga sityo
{{Geographic location
| Centre = Palao-Paikit
| North = Carmelray Industrial Park 1
| East = Asia-1
| Southeast = MCDC
| South = [[Manfil]]
| West = Carmelray Industrial Park 1
}}
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Canlubang]]
[[Kategorya:Calamba, Laguna]]
9itb159fqem4qdg9tz2z48blbt049oi
1961157
1961156
2022-08-07T07:00:30Z
Ivan P. Clarin
84769
/* Paikit, Palao */
wikitext
text/x-wiki
{{distinguish|Palau}}
{{Infobox settlement
|name = Sitio Palao
|native_name = Fatima
|official_name = ''Sityo ng Palao''
| other_name = [[Phoenix, Arisona|Phoenix]]
| image_skyline =
| image_caption =
| settlement_type = Sityo
| nickname = {{hlist|Fatima}}
| motto = Our Lady of Fatima
| pushpin_map = <!-- Philippines -->
| pushpin_map_caption = Location of Canlubang within the Philippines
|coordinates = {{coord|14|11|31|N|121|4|16|E|region:PH|display=inline,title}}
| subdivision_type = [[Bansa]]
| subdivision_name = [[Pilipinas]]
| subdivision_type1 = [[Estado]]
| subdivision_name1 = [[Timog Luzon]]
| subdivision_type2 = [[Rehiyon]]
| subdivision_name2 = [[Calabarzon]]
| subdivision_type3 = [[Probinsya]]
| subdivision_name3 = [[Laguna (province)|Laguna]]
| subdivision_type4 = [[City]]
| subdivision_name4 = [[Calamba, Laguna|Calamba]]
| subdivision_type5 = [[Barangay]]
| subdivision_name5 = [[Canlubang]]
| subdivision_type6 = Subdibisyon
| subdivision_name6 = [[Kapayapaan Village]]
| leader_title = Punong barangay
| leader_name = [[Larry O. Dimayuga]] ({{small|''aktibo''}})
| leader_title2 = Punong Kinatawan
| leader_name2 = Ernesto Dulay
| population_total = (more than 2000+) official
| population_as_of = 2015
| blank_name_sec1 = Wika
| blank_info_sec1 = '''[[Wikang Filipino|Pilipino]]'''<br>{{hlist|[[Wikang Tagalog|Tagalog]]| [[Taglish]]| [[Swardspeak]]|[[Wikang Bikol|Bikolano]]| [[Wikang Sebwano|Sebwano]]| [[Wikang Iloko|Ilokano]]| [[Wikang Ilonggo|Ilonggo]]| [[Wikang Waray|Waray]]}}
| blank_name_sec2 = Pistahan
| blank_info_sec2 = Fatima<br>Mayo 13
| area_land_km2 = 1.78
}} <!-- Infobox ends -->
Ang '''Sitio Palao''' ang pinakamalaking sityo sa lugar ng "Kapayapaan Village" kung ang pag-uusapan ay sukat ng lugar at dami ng lugar at dami ng residente na nag mula pa sa ibang lugar, hinati ito sa dalawang Compound ang Palao I o (Tawiran) "Purok 1 - Purok 5" at ang Palao II (Fatima) "Purok 1-4", Napapalibutan ito ng mga kompanya mula sa "Carmelray Industrial Park 1 mula sa kanluran at hilaga, [[Asia-1]] sa silangan, [[MCDC]] sa timog silangan at [[Manfil]] sa katimogan.<ref>https://heyplaces.ph/0252641/Kapayapaan_Village,_Canlubang_Laguna</ref><ref>https://ph.locale.online/palao-kapayapaan-village-brgy-canlubang-calamba-city-992822650.html</ref><ref>https://heyplaces.ph/096332/Palao,_Kapayapaan_Village,_Brgy._Canlubang,_Calamba_City</ref><ref>https://locanfy.com/ph/palao-kapayapaan-village-brgy-canlubang-calamba-city-992822650.html</ref><ref>https://ph.placedigger.com/palao-kapayapaan-village-brgy-canlubang-calamba-city1141261270.html</ref>
; Mga purok
{|class="wikitable sortable" style="text-align: center"
|-
!Compound & Sityo
!Puroks
!Streets
!Direksyon
|-
| Palao I || Purok 1 - 5 || rowspan="4"| [[Santo|Saints Streets]] || Hilaga
|-
| Palao II || Purok 6 - 8 || Timog
|}
==Palatandaan==
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed sortable"
|-
! Stores
! Compound
|-
| Alot's Store || Palao II
|-
| Commericial Building Center (CBC, Palao) || rowspan="3"| Paikit
|-
| Juanite's Bakery
|-
| Lomihan Goto Batangas
|-
| Speedigo Travel Services - NRM Payment Center || Blk 2 Lot 9, Palao I
|}
; Klasipikasyon
* 1.5km from Baryo Canlubang
* Feast - May 13
* Growth Management & Redevelopment Sitio
==Edukasyon==
* Good Samaritan
* Kolehiyo de Canlubang (''formerly'' school)
* Peter Rose Annex
* Wellspring Academy School
==Paikit, Palao==
{{Infobox settlement
|name = Sitio Paikit
|native_name = Palao-2
|official_name = ''Sityo ng Paikit''
| other_name = [[Poland]]
| image_skyline =
| image_caption =
| settlement_type = Sityo
| nickname = {{hlist|Paikit}}
| motto = Our Lady of Fatima
| leader_title = Punong barangay
| leader_name = [[Larry O. Dimayuga]] ({{small|''aktibo''}})
| leader_title2 = Punong Kinatawan<br>BPSO Officers
| leader_name2 = {{plainlist|
* Antonio Angcao ({{small|''aktibo''}})<!-- Punong Kinatawan, Paikit -->
* Ricardo Angcao
* Rizaldy Ramos
* Anthony Mamalayan
* Joventino Avila
* Gretchen Ramos
* Felicidad Puno
* Kenneth Catura
* Mario Fuentos
* Joel Panes
* Adonis G. Ballesteros
* Elino Angcao
* Edwin Ramos
}}
| population_total = (more than 500+) official
| population_as_of = 2015
| blank_name_sec1 = Wika
| blank_info_sec1 = '''[[Wikang Filipino|Pilipino]]'''<br>{{hlist|[[Wikang Tagalog|Tagalog]]| [[Taglish]]|[[Wikang Bikol|Bikolano]]| [[Wikang Sebwano|Sebwano]]| [[Wikang Iloko|Ilokano]]| [[Wikang Ilonggo|Ilonggo]]}}
| blank_name_sec2 =
| blank_info_sec2 =
| area_land_km2 = 625
}} <!-- Infobox ends -->
Ang sityo '''Paikit, Palao''' ay ang pinakamaliit na sityo sa loob ng "Kapayapaan Village" na sangay ng sityo '''Palao'''
==Punong Kinatawan: opisyal==
===Poland Team, Paikit 2019===
* Antonio Angcao as Sitio Incharge (S.I.C)
* Ricardo Angcao as Investigator
; Aktibong BPSO
* Rizaldy Ramos
* Anthony Mamalayan
* Joventino Avila
* Gretchen Ramos
* Felicidad Puno
* Kenneth Catura
* Mario Fuentos
* Joel Panes
* Adonis G. Ballesteros
* Elino Angcao
* Edwin Ramos
; Former BPSO
* {{small|Armando Roxas}}
* {{small|Erson Lugue}}
* {{small|Michael Ramos}}
; Heograpiya ng mga sityo
{{Geographic location
| Centre = Palao-Paikit
| North = Carmelray Industrial Park 1
| East = Asia-1
| Southeast = MCDC
| South = [[Manfil]]
| West = Carmelray Industrial Park 1
}}
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Canlubang]]
[[Kategorya:Calamba, Laguna]]
96r8xjq8gn84acj6r0g4es9iqi6l3j8
Asia-1
0
289662
1961153
1956154
2022-08-07T06:52:01Z
Ivan P. Clarin
84769
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
|name = Sitio Asia-1
|native_name = ᜀᜐ̊ᜀ-1
|official_name = ''Sityo ng Asia-1''
| other_name = <!-- Call sign -->[[Alaska]] & [[Atlanta, Georgia|Atlanta]]
| image_skyline = <!--Asia-1 Outpus Canlubang 2016.jpg-->
| image_caption = Ang Arko sa Sityo Asia-1 Outpus
| settlement_type = Sityo
| nickname = {{hlist|Kapayapaan Ville Outpus}}
| motto = {{hlist|Kalinisan|Kaayusan|Kaunlaran}}
| pushpin_map = <!-- Philippines -->
| pushpin_map_caption = Location of Canlubang within the Philippines
|coordinates = {{coord|14|11|31|N|121|4|16|E|region:PH|display=inline,title}}
| subdivision_type = [[Country]]
| subdivision_name = [[Pilipinas]]
| subdivision_type1 = [[Estado]]
| subdivision_name1 = [[Timog Luzon]]
| subdivision_type2 = [[Rehiyon]]
| subdivision_name2 = [[Calabarzon]]
| subdivision_type3 = [[Probinsya]]
| subdivision_name3 = [[Laguna (province)|Laguna]]
| subdivision_type4 = [[City]]
| subdivision_name4 = [[Calamba, Laguna|Calamba]]
| subdivision_type5 = [[Barangay]]
| subdivision_name5 = [[Canlubang]]
| subdivision_type6 = Subdibisyon
| subdivision_name6 = [[Kapayapaan Village]]
| leader_title = Punong barangay
| leader_name = [[Larry O. Dimayuga]] ({{small|''aktibo''}})
| leader_title2 = Punong Kinatawan
| leader_name2 = Larry Marasigan (Alaska)<br>Donardo Tuazon (Atlanta)
| population_total = (more than 2000+) official
| population_as_of = 2015
| blank_name_sec1 = Wika
| blank_info_sec1 = '''[[Wikang Filipino|Pilipino]]'''<br>{{hlist|[[Taglish]]| [[Swardspeak]]|[[Wikang Bikol|Bikolano]]| [[Wikang Sebwano|Sebwano]]| [[Wikang Iloko|Ilokano]]| [[Wikang Ilonggo|Ilonggo]]| [[Wikang Waray|Waray]]}}
| blank_name_sec2 = Pistahan
| blank_info_sec2 = San Ramon Nonato<br>Agosto 31
| area_land_km2 = 2.17
}} <!-- Infobox ends -->
Ang '''Sitio Asia-1''' ay isa sa limang sitio na bumubuo ng [[Kapayapaan Village]]. Matatagpuan sa Sitio Asia 1 ang pinamaraming maliliit na negosyo at kalakalan para sa mga pangunahing pangangailangan ng mga residente, Ang Sityo Asia-1 ay isa sa mga sityong umusbong sa loob ng dalawang dekada. dito rin matatagpuan ang Carmelray Industrial Park 1 sa pagitan ng GK Village at Phase-1 o "Asia-1 Bridge".<ref>https://ph.locale.online/asia-1-kapayapaan-village-brgy-canlubang-calamba-city-1379563568.html</ref><ref>https://heyplaces.ph/0749709/Asia_1_Kapayapaan_Village_Brgy_Canlubang_Calamba_City</ref><ref>https://ph.placedigger.com/asia-1-kapayapaan-village-brgy-canlubang-calamba-city201692859.html</ref><ref>https://locanfy.com/ph/asia1-kapayapaan-ville-canlubang-1832302118.html</ref><ref>https://nearbyph.com/location/14.207956/121.099358/asia-1-kapayapaan-village-canlubang-laguna-philippines</ref>
==Puroks==
* Purok I
* Purok II
* Purok III
* Purok IV
* Purok V
* Purok VI
* Purok VII
* Purok VIII
* Purok IX (9) National Heroe's Streets
==Palatandaan==
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed sortable"
|-
! Establishments
|-
| 7-11, Kapayapaan Canlubang
|-
| Alfamart, Kapayapaan Canlubang
|-
| Amusement Park Feast
|-
| BAKAhan sa Asia-1
|-
| Bamboo Grill, Canlubang
|-
| [[Ospital ng Lungsod Calamba|Calamba City Hospital]]
|-
| Calamba Water District Extension, Canlubang
|-
| Chook's to Go, Kapayapaan Canlubang
|-
| Goto at Lomihan-Batangas, Asia-1
|-
| Hernandez Store, Asia-1
|-
| Iglesia ni Cristo, Canlubang
|-
| Ihawan ni Mang San Pedro
|-
| Jeremiah Revelar's Woodcraft
|-
| Junar Gas
|-
| '''Kapayapaan Flee Market''', Asia-1 Mainroad
|-
| Kapayapaan Hospital
|-
| Landicho's Grocery
|-
| Ministop Canlubang
|-
| M Lhuiller, Kapayapaan
|-
| Motique's Merchandise
|-
| Palawan Express, Kapayapaan
|-
| Puregold Extra Canlubang
|-
| Regalado's Hardware
|-
| Seaoil
|-
| Tapsilogan ng Asia-1
|}
== Edukasyon ==
* Asia-1 Day Care Center, Sattelite Brgy.
* Calamba Institute, Canlubang (CI)
* Grand Peter Rose
* Little Jesus
* [[Mabato National High School - San Ramon, Annex|Kapayapaan Integrated School, Annex]] (''formerly'', KNHS, Annex)
* Marybelle Montessori School, Kapayapaan-Main
; Heograpiya ng mga sityo
{{Geographic location
| Centre = Asia-1
| North = Carmelray Industrial Park 1
| Northeast = GK Village (Gawa, Kalinga)
| East = Ceris II
| South = [[MCDC]]
| Southwest = [[Manfil]]
| West = [[Palao]]
}}
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Canlubang]]
[[Kategorya:Calamba, Laguna]]
hjsrxkd8r698rp2757wicu2n8h7r9a3
Asia-2
0
289663
1961154
1956150
2022-08-07T06:58:11Z
Ivan P. Clarin
84769
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
|name = Sitio Asia-2
|native_name = ᜀᜐ̊ᜀ-2
|official_name = ''Sityo ng Asia-2''
| other_name = [[Argentina]]
| image_skyline =
| image_caption = Ang Asia-2 Bridge mula sa [[Manfil]]
| settlement_type = Sityo
| nickname = {{hlist|Immaculate Concepcion}}
| motto = {{hlist|Immakuladang Ipinaglihing walang Kasalanan}}
| pushpin_map = <!-- Philippines -->
| pushpin_map_caption = Location of Canlubang within the Philippines
|coordinates = {{coord|14|11|31|N|121|4|16|E|region:PH|display=inline,title}}
| subdivision_type = [[Bansa]]
| subdivision_name = [[Pilipinas]]
| subdivision_type1 = [[Estado]]
| subdivision_name1 = [[Timog Luzon]]
| subdivision_type2 = [[Rehiyon]]
| subdivision_name2 = [[Calabarzon]]
| subdivision_type3 = [[Probinsya]]
| subdivision_name3 = [[Laguna]]
| subdivision_type4 = [[Lungsod]]
| subdivision_name4 = [[Calamba, Laguna|Calamba]]
| subdivision_type5 = Barangay
| subdivision_name5 = [[Canlubang]]
| subdivision_type6 = Subdibisyon
| subdivision_name6 = [[Kapayapaan Village]]
| leader_title = Punong Barangay
| leader_name = [[Larry O. Dimayuga]] ({{small|''aktibo''}})
| leader_title2 = Punong Kinatawan<br>BPSO Officers
| leader_name2 = {{plainlist|
* Joselito Bergado ({{small|''aktibo''}})<!-- Punong Kinatawan, Asia-2 -->
* Saturnino Liwanagan
* Renaldo Bernas
* Carlos Manabat
* Peter Rolly Magno
* Noelito Rodriguez
* Lino Murcia
* Robert Soriano
* Albert Aquino
* Arnel Villareal
* Jose Villar
** ''Esteban Lagotan''
** ''Ferdinand Kalda''
}}
| population_total = (more than 1000+) official
| population_as_of = 2015
| blank_name_sec1 = Wika
| blank_info_sec1 = [[Wikang Filipino|Filipino]]<br>{{hlist|[[Wikang Tagalog|Tagalog]]| [[Taglish]]| [[Swardspeak]]|[[Wikang Bikol|Bikolano]]| [[Wikang Sebwano|Sebwano]]| [[Wikang Iloko|Ilokano]]| [[Wikang Ilonggo|Ilonggo]]| [[Wikang Waray|Waray]]}}
| blank_name_sec2 = Pistahan
| blank_info_sec2 = [[Immaculata|Disyembre 8]]
| area_land_km2 = 1.55
}} <!-- Infobox ends -->
Ang '''Sitio Asia-2''' ay isa sa mga sityo na kasama sa Kapayapaan Village sumunod sa [[Asia-1]] and sityong ito ay isa sa mga organisadong sityo sa loob ng [[Canlubang]] napapaligiran ito ng Sityo at barangay na nasasakupan ng lungsod ng [[Calamba, Laguna|Calamba]]. dito nakatayo ang pangalawang "Kapayapaan Flee Market" o "Asia-2 Talipapa", sa ''Asia-2-Manfil'' Bridge pagitan ng Sitio Manfil. dito ein matatagpuan ang Marybelle Montesorri School, Annex ng Kapayapaan Canlubang.<ref>https://ph.locale.online/asia-2-canlubang-laguna-2020087298.html</ref><ref>https://heyplaces.ph/0810473/Asia_2,_Kapayapaan_Village,_Canlubang,_Laguna</ref><ref>https://ph.placedigger.com/asia-2-kayapaan-village-canlubang-laguna1796962446.html</ref>
; Mga purok
{|class="wikitable sortable" style="text-align: center"
|-
!Puroks
!Palayaw
!Streets
!Area
|-
| '''Purok I''' || Immaculate Concepcion || Feminine name Streets || 888.21 m
|-
| '''Purok II''' || Dos || Car Streets || 517.57 m
|-
| '''Purok III''' || Tres || Stone's Streets || 613.08 m
|-
| '''Purok IV''' || Quatro || Phil President's Streets || 539.19 m
|}
==Punong Kinatawan: opisyal==
===Argentina Team, Asia-2 2019===
* Joselito Bergado as Sitio Charge Coordinator
; Aktibong BPSO
* Saturnino Liwanagan as Argentina 1
* Renaldo Bernas as Argentina 2
* Carlos Manabat as Argentina 3
* Peter Rolly Magno as Argentina 4
* Noelito Rodriguez as Argentina 5
* Lino Murcia as Argentina 6
* Robert Soriano as Argentina 7
* Albert Aquino as Argentina 8
* Arnel Villareal as Argentina 9
* Jose Villar as Argentina 10
; Argentina Volunteers
* Esteban Lagotan as Volunteer 1
* Ferdinand Kalda as Volunteer 2
==Palatandaan==
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed sortable"
|-
! Establishments
|-
| BAKAhan ni Anna
|-
| <s>Cold & Corner</s>
|-
| Domasig's Bakery, Asia-2
|-
| <s>Rivera's Greenwich Pizza</s>
|-
| Goto at Lugawan sa Asia-2
|-
| Flor's Store
|-
| Jun's Barber Shop
|-
| <s>Jun's Food Trip</s>
|-
| Jun's Shoeshop
|-
| Mangyan Store (Asia-2-Manfil Bridge)
|-
| Tindahan ni Dod'z (Grocery)
|-
| Triple A Building
|-
| Togle's Grocery
|}
== Edukasyon ==
* Asia-2 Day Care Center
* Marybelle Montessori School, Kapayapaan-Annex
; Heograpiya ng mga sityo
{{Geographic location
| Centre = Asia-2
| North = [[Manfil]]
| East = [[MCDC]]
| South = Sirang Lupa
| West = [[Carmel Housing]]
}}
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Canlubang]]
[[Kategorya:Calamba, Laguna]]
izqo1m2fvi2fov88avhfl3obizulc8a
MCDC
0
289664
1961155
1956153
2022-08-07T06:59:31Z
Ivan P. Clarin
84769
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
|name = Sitio MCDC-2
|native_name = ᜋ̟ᜃ̟ᜇ̟ᜃ̟
|other_name = [[Maryland]]
|official_name = ''Sityo ng MCDC-2''
| image_skyline =
| image_caption =
| settlement_type = Sityo
| nickname = {{hlist|Gateway to Sirang Lupa}}
| motto = {{hlist|Kapistahan ng mga Labrador}}
| pushpin_map = <!-- Philippines -->
| pushpin_map_caption = Location of Canlubang within the Philippines
|coordinates = {{coord|14|11|31|N|121|4|16|E|region:PH|display=inline,title}}
| subdivision_type = [[Bansa]]
| subdivision_name = [[Pilipinas]]
| subdivision_type1 = [[Estado]]
| subdivision_name1 = [[Timog Luzon]]
| subdivision_type2 = [[Rehiyon]]
| subdivision_name2 = [[Calabarzon]]
| subdivision_type3 = [[Probinsya]]
| subdivision_name3 = [[Laguna (province)|Laguna]]
| subdivision_type4 = [[City]]
| subdivision_name4 = [[Calamba, Laguna|Calamba]]
| subdivision_type5 = [[Barangay]]
| subdivision_name5 = [[Canlubang]]
| subdivision_type6 = Subdibisyon
| subdivision_name6 = [[Kapayapaan Village]]
| leader_title = Punong barangay
| leader_name = [[Larry O. Dimayuga]] ({{small|''aktibo''}})
| leader_title2 = Punong Kinatawan
| leader_name2 = Berth Corpuz (Maryland)
| population_total = (more than 1000+) official
| population_as_of = 2015
| blank_name_sec1 = Wika
| blank_info_sec1 = '''[[Wikang Filipino|Pilipino]]'''<br>{{hlist|[[Wikang Tagalog|Tagalog]]| [[Taglish]]| [[Swardspeak]]|[[Wikang Bikol|Bikolano]]| [[Wikang Sebwano|Sebwano]]| [[Wikang Iloko|Ilokano]]| [[Wikang Ilonggo|Ilonggo]]| [[Wikang Waray|Waray]]}}
| blank_name_sec2 = Pistahan
| blank_info_sec2 = [[Saint Isidore|Mayo 15]]
| area_land_km2 = 1.90
}} <!-- Infobox ends -->
Ang '''Sitio MCDC 1 & 2''' ay bahagi rin ng Kapayapaan Village ito ay matatagpuan sa silangang direksyon ng subdibisyon ng Kapayapaan ito ay binabakuran ng Ceris II Village, Bo. Sirang Lupa, [[Asia-1]] at [[Asia-2]], dito rin matatagpuan ang "New Canlubang Barangay Hall" na ng mula pa sa Ceris II Village, Ito ay tinagurian ring Lying In Clinic na ipinatayo ni Gobernador ng Laguna na si Ningning Lazaro at dito rin naka lagak ang Satellite Fire Station sa buong Baryo ng Canlubang kapag may darating na sakuna sa barangay.<ref>https://ph.locale.online/mcdc-palmera-st-kapayapaan-ville-canlubang-calamba-cty-laguna-1088222247.html</ref><ref>https://heyplaces.ph/0252639/MCDC_Kapayapaan_Ville,_Canlubang_Calamba_Laguna</ref><ref>https://heyplaces.ph/038215/MCDC,_Canlubang</ref><ref>https://locanfy.com/ph/mcdc-canlubang-806524246.html</ref>
==Puroks==
; Compounds
{|class="wikitable sortable" style="text-align: center"
|-
!Puroks
!Kompound
!Streets
!Area
|-
| '''Purok 11''' || MCDC-1 || rowspan="2"| [[Bulaklak|Flowers Streets]] || 551.56 m
|-
| '''Purok 12''' || rowspan="4"| MCDC-2 || 683.73 m
|-
| '''Purok 13''' || [[Halaman|Plants Streets]] || 536.36 m
|-
| '''Purok 14''' || [[USA|USA Streets]] || 648.83 m
|-
| '''Purok 15''' || [[Puno|Woods Streets]] || 813.62 m
|-
| '''Purok 16''' || rowspan="3"| MCDC-1 || [[Pilipinas|Philippine Streets]] || 611.39 m
|-
| '''Purok 17''' || [[Santo|Saints Streets]] || 664.91 m
|-
| '''Purok 18''' || [[Planeta|Planets Streets]] || 705.33 m
|}
==Punong Kinatawan: opisyal==
{{Infobox settlement
|name = Sitio MCDC-1
|native_name = Purok 17
|official_name = ''Sityo ng MCDC-1''
| other_name = [[Mexico]]
| image_skyline =
| image_caption =
| settlement_type = Subdibisyon
| nickname = {{hlist|Disisyete}}
| motto =
| leader_title = Punong barangay
| leader_name = [[Larry O. Dimayuga]] ({{small|''aktibo''}})
| leader_title2 = Punong Kinatawan<br>BPSO Officers
| leader_name2 = {{plainlist|
* Marissa Burgos ({{small|''aktibo''}})<!-- Punong Kinatawan, Paikit -->
* Christhy Gregorio
* Jasmin Leaño
* Jess N. Obeña
* Jay O. Mabolo
* Joshua Dela Cruz
* Emiliano Javelosa
* Christian Ledesma
* Ma. Fe P. Claridad
* Miko Mares
}}
| population_total = (more than 700+) estimated
| population_as_of = 2015
| blank_name_sec1 = Wika
| blank_info_sec1 = '''[[Wikang Filipino|Pilipino]]'''<br>{{hlist|[[Wikang Tagalog|Tagalog]]| [[Taglish]]|[[Wikang Bikol|Bikolano]]| [[Wikang Sebwano|Sebwano]]| [[Wikang Iloko|Ilokano]]| [[Wikang Ilonggo|Ilonggo]]}}
| blank_name_sec2 =
| blank_info_sec2 =
| area_land_km2 = 1.26
}} <!-- Infobox ends -->
===Mexico Team, Purok 17===
* Marissa Burgos as Sitio Incharge
* Christhy Gregorio as Mexico 1
* Jasmin Leaño as Mexico 2
* Jess N. Obeña as Mexico 3
* Jay O. Mabolo as Mexico 4
* Joshua Dela Cruz as Mexico 5
* Emiliano Javelosa as Mexico 6
* Christian Ledesma as Mexico 7
* Ma. Fe P. Claridad as Mexico 8
* Miko Mares as Mexico 9
==Palatandaan==
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed sortable"
|-
! Establishments
|-
| MCDC Vulcanizing Shop
|-
| Togle's Store
|-
| Ultramega Grocery-MCDC
|-
| Uratex Store
|}
; Heograpiya ng mga sityo
{{Geographic location
| Centre = MCDC
| North = [[Asia-1]]
| East = [[Ceris Village|Ceris-II]]
| South = Sirang Lupa
| West = [[Asia-2]]
}}
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Canlubang]]
[[Kategorya:Calamba, Laguna]]
8pw52vawv17nfs85z9hjtvnwb0u406m
1961158
1961155
2022-08-07T07:01:04Z
Ivan P. Clarin
84769
/* Punong Kinatawan: opisyal */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
|name = Sitio MCDC-2
|native_name = ᜋ̟ᜃ̟ᜇ̟ᜃ̟
|other_name = [[Maryland]]
|official_name = ''Sityo ng MCDC-2''
| image_skyline =
| image_caption =
| settlement_type = Sityo
| nickname = {{hlist|Gateway to Sirang Lupa}}
| motto = {{hlist|Kapistahan ng mga Labrador}}
| pushpin_map = <!-- Philippines -->
| pushpin_map_caption = Location of Canlubang within the Philippines
|coordinates = {{coord|14|11|31|N|121|4|16|E|region:PH|display=inline,title}}
| subdivision_type = [[Bansa]]
| subdivision_name = [[Pilipinas]]
| subdivision_type1 = [[Estado]]
| subdivision_name1 = [[Timog Luzon]]
| subdivision_type2 = [[Rehiyon]]
| subdivision_name2 = [[Calabarzon]]
| subdivision_type3 = [[Probinsya]]
| subdivision_name3 = [[Laguna (province)|Laguna]]
| subdivision_type4 = [[City]]
| subdivision_name4 = [[Calamba, Laguna|Calamba]]
| subdivision_type5 = [[Barangay]]
| subdivision_name5 = [[Canlubang]]
| subdivision_type6 = Subdibisyon
| subdivision_name6 = [[Kapayapaan Village]]
| leader_title = Punong barangay
| leader_name = [[Larry O. Dimayuga]] ({{small|''aktibo''}})
| leader_title2 = Punong Kinatawan
| leader_name2 = Berth Corpuz (Maryland)
| population_total = (more than 1000+) official
| population_as_of = 2015
| blank_name_sec1 = Wika
| blank_info_sec1 = '''[[Wikang Filipino|Pilipino]]'''<br>{{hlist|[[Wikang Tagalog|Tagalog]]| [[Taglish]]| [[Swardspeak]]|[[Wikang Bikol|Bikolano]]| [[Wikang Sebwano|Sebwano]]| [[Wikang Iloko|Ilokano]]| [[Wikang Ilonggo|Ilonggo]]| [[Wikang Waray|Waray]]}}
| blank_name_sec2 = Pistahan
| blank_info_sec2 = [[Saint Isidore|Mayo 15]]
| area_land_km2 = 1.90
}} <!-- Infobox ends -->
Ang '''Sitio MCDC 1 & 2''' ay bahagi rin ng Kapayapaan Village ito ay matatagpuan sa silangang direksyon ng subdibisyon ng Kapayapaan ito ay binabakuran ng Ceris II Village, Bo. Sirang Lupa, [[Asia-1]] at [[Asia-2]], dito rin matatagpuan ang "New Canlubang Barangay Hall" na ng mula pa sa Ceris II Village, Ito ay tinagurian ring Lying In Clinic na ipinatayo ni Gobernador ng Laguna na si Ningning Lazaro at dito rin naka lagak ang Satellite Fire Station sa buong Baryo ng Canlubang kapag may darating na sakuna sa barangay.<ref>https://ph.locale.online/mcdc-palmera-st-kapayapaan-ville-canlubang-calamba-cty-laguna-1088222247.html</ref><ref>https://heyplaces.ph/0252639/MCDC_Kapayapaan_Ville,_Canlubang_Calamba_Laguna</ref><ref>https://heyplaces.ph/038215/MCDC,_Canlubang</ref><ref>https://locanfy.com/ph/mcdc-canlubang-806524246.html</ref>
==Puroks==
; Compounds
{|class="wikitable sortable" style="text-align: center"
|-
!Puroks
!Kompound
!Streets
!Area
|-
| '''Purok 11''' || MCDC-1 || rowspan="2"| [[Bulaklak|Flowers Streets]] || 551.56 m
|-
| '''Purok 12''' || rowspan="4"| MCDC-2 || 683.73 m
|-
| '''Purok 13''' || [[Halaman|Plants Streets]] || 536.36 m
|-
| '''Purok 14''' || [[USA|USA Streets]] || 648.83 m
|-
| '''Purok 15''' || [[Puno|Woods Streets]] || 813.62 m
|-
| '''Purok 16''' || rowspan="3"| MCDC-1 || [[Pilipinas|Philippine Streets]] || 611.39 m
|-
| '''Purok 17''' || [[Santo|Saints Streets]] || 664.91 m
|-
| '''Purok 18''' || [[Planeta|Planets Streets]] || 705.33 m
|}
==Punong Kinatawan: opisyal==
{{Infobox settlement
|name = Sitio MCDC-1
|native_name = Purok 17
|official_name = ''Sityo ng MCDC-1''
| other_name = [[Mexico]]
| image_skyline =
| image_caption =
| settlement_type = Sityo
| nickname = {{hlist|Disisyete}}
| motto =
| leader_title = Punong barangay
| leader_name = [[Larry O. Dimayuga]] ({{small|''aktibo''}})
| leader_title2 = Punong Kinatawan<br>BPSO Officers
| leader_name2 = {{plainlist|
* Marissa Burgos ({{small|''aktibo''}})<!-- Punong Kinatawan, Paikit -->
* Christhy Gregorio
* Jasmin Leaño
* Jess N. Obeña
* Jay O. Mabolo
* Joshua Dela Cruz
* Emiliano Javelosa
* Christian Ledesma
* Ma. Fe P. Claridad
* Miko Mares
}}
| population_total = (more than 700+) estimated
| population_as_of = 2015
| blank_name_sec1 = Wika
| blank_info_sec1 = '''[[Wikang Filipino|Pilipino]]'''<br>{{hlist|[[Wikang Tagalog|Tagalog]]| [[Taglish]]|[[Wikang Bikol|Bikolano]]| [[Wikang Sebwano|Sebwano]]| [[Wikang Iloko|Ilokano]]| [[Wikang Ilonggo|Ilonggo]]}}
| blank_name_sec2 =
| blank_info_sec2 =
| area_land_km2 = 1.26
}} <!-- Infobox ends -->
===Mexico Team, Purok 17===
* Marissa Burgos as Sitio Incharge
* Christhy Gregorio as Mexico 1
* Jasmin Leaño as Mexico 2
* Jess N. Obeña as Mexico 3
* Jay O. Mabolo as Mexico 4
* Joshua Dela Cruz as Mexico 5
* Emiliano Javelosa as Mexico 6
* Christian Ledesma as Mexico 7
* Ma. Fe P. Claridad as Mexico 8
* Miko Mares as Mexico 9
==Palatandaan==
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed sortable"
|-
! Establishments
|-
| MCDC Vulcanizing Shop
|-
| Togle's Store
|-
| Ultramega Grocery-MCDC
|-
| Uratex Store
|}
; Heograpiya ng mga sityo
{{Geographic location
| Centre = MCDC
| North = [[Asia-1]]
| East = [[Ceris Village|Ceris-II]]
| South = Sirang Lupa
| West = [[Asia-2]]
}}
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Canlubang]]
[[Kategorya:Calamba, Laguna]]
9i54i9mgejwyk6ulesqvj8di50yr3u7
Talaan ng mga himpilan ng radyo sa Kalakhang Maynila
0
292042
1961115
1960369
2022-08-07T03:58:03Z
180.190.48.74
abangan sa 1170 AM
wikitext
text/x-wiki
Narito ang '''listahan ng mga himpilan ng radyo sa Kalakhang Maynila''', na ang saklaw nito ay nasa bahagi o buong lugar ng [[Mega Manila]].<ref>[http://storage.googleapis.com/request-attachments/bWsw5ImPipRZlKwfAvIa6tcvvR9qFC2KAdWY12L9WnvmvqiMAiZRL2KEfs2X4DZlqWnqkFchNetWStMYYrG5h3A38eukzMvUefOa/AM%20RADIO%20STATIONS_2019.pdf NTC AM Radio Stations via FOI website] (AM Radio Stations 2019) ''foi.gov.ph''. 2019-08-17.</ref><ref>[http://storage.googleapis.com/request-attachments/AV4y9qh3QvqYRdiDILKyN9nVIEnGnFovM9uuKB8iRaRW7PRrO633PGaXjSEULkqvEmjorBtVejJ00OBQf6uq5cH0nMZNFTt12UrY/FM%20STATIONS_2019.pdf NTC FM Stations via FOI website] (FM Radio Stations 2019) ''foi.gov.ph''. 2019-08-17.</ref><ref>[https://psa.gov.ph/sites/default/files/2011PY_Communications.pdf NSO 2011 Philippine Yearbook: Chapter 20 (Communication)] ''Philippine Statistics Authority.''</ref><ref>[http://www.cdacnetwork.org/contentAsset/raw-data/60addae5-fb74-43bc-8a80-01d9ce828675/attachedFile Infoasaid: The Philippines] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190907025159/http://www.cdacnetwork.org/contentAsset/raw-data/60addae5-fb74-43bc-8a80-01d9ce828675/attachedFile |date=2019-09-07 }} ''The Communicating with Disaster Affected Communities (CDAC) Network.''</ref><ref>[https://www.asiawaves.net/philippines/manila-radio.htm Manila (NCR) radio stations on FM, AM/MW, and SW] Alan Davies. 2018-07-16.</ref><ref>[https://www.kbp.org.ph/organization/kbp-members Mula sa website ng KBP]</ref><ref>[https://www.scribd.com/document/352062068/NTC2014List-3 Mula sa isang dokumento sa Scribd]</ref><ref>[http://archives.pia.gov.ph/?m=6 General Profile of the Philippines]: [http://archives.pia.gov.ph/?m=6&subject=philinfo&cat=rpmedia&item=mediaintro Media and Information]: [http://archives.pia.gov.ph/?m=6&subject=philinfo&cat=rpmedia&item=radio Radio in the Philippines (with list of AM radio stations in Metro Manila, 1996 update)] ''Philippine Information Agency.'' 2005.</ref>
== Mga himpilang AM/mediumwave ==
{| class="wikitable"
!Band Frequency (kHz)
!Call Sign
!Pangalan/Tatak
!Lakas (kW)
!Kumpanya/May-ari
!Lokasyon ng Himpilan
!Lokasyon ng Transmiter
!Sinasaklaw na Lugar
|-
|'''558 AM'''
|[[DZXL]]
|DZXL 558 RMN Manila (Radyo Mo Nationwide! 558)
|50
|[[Radio Mindanao Network]] (RMN)
|[[Lungsod Makati]]
|[[Obando|Obando, Bulacan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''594 AM'''
|[[DZBB-AM|DZBB]]
|Super Radyo DZBB 594
|50
|[[GMA Network]], Inc.
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Obando|Obando, Bulacan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''630 AM'''
|{{n/a|PU}}
|TBA
|50
|Advanced Media Broadcasting System
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Obando|Obando, Bulacan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''666 AM'''
|[[DZRH]]
|DZRH Nationwide 666
|50/25
|[[Manila Broadcasting Company]] (MBC)
|[[Lungsod Pasay]]
|[[Lungsod Valenzuela]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''702 AM'''
|[[DZAS]]
|702 DZAS (''Agapay ng Sambayanan'')
|50
|[[Far East Broadcasting Company]] (FEBC)
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Bocaue, Bulacan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''738 AM'''
|[[DZRP-AM|DZRP]] (DZFM/''DZRB'')
|DZRB Radyo Pilipinas 1
|40-60
|[[Philippine Broadcasting Service]] (PBS)
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Malolos]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''774 AM'''
|[[DWWW-AM|DWWW]] (''DWAT'')
|DWWW 774 (''The Music of Your Life''/''The Premiere Station'')
|25
|[[Interactive Broadcast Media]], Inc. (Radio Mindanao Network)
|[[Lungsod San Juan]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''810 AM'''
|[[DZRJ-AM|DZRJ]]
|DZRJ 810 Radyo Bandido (''The Voice of The Philippines'')
|10
|[[Rajah Broadcasting Network]], Inc.
|[[Lungsod Makati]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''846 AM'''
|[[DZRV]] (''DZNN'')
|Veritas 846 (''Radyo Totoo'')
|50
|[[Catholic Media Network]]: Radio Veritas-Global Broadcasting System
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Lungsod Malolos]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''882 AM'''
|[[DWIZ-AM|DWIZ]]
|DWIZ 882 (''Todong Lakas!'')
|50
|[[Aliw Broadcasting Corporation]] (Insular Broadcasting Corporation)
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Obando|Obando, Bulacan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''918 AM'''
|[[DZSR]] (DZFM/''DZRB'')
|DZSR Radyo Pilipinas 2
|10
|[[Philippine Broadcasting Service]] (PBS)
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Valenzuela]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''954 AM'''
|[[DZEM]]
|DZEM INC Radio 954 (''Tinig Ng Katotohanan'')
|40
|[[Christian Era Broadcasting Service International]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Obando|Obando, Bulacan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''990 AM'''
|[[DZIQ]] (''DWRT'')
|DZIQ Radyo Inquirer 990
|10
|[[Trans-Radio Broadcasting Corporation]]
|[[Lungsod Makati]]
|[[Obando|Obando, Bulacan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''1026 AM'''
|[[DZAR]] (''DZAM'')
|DZAR Sonshine Radio 1026
|10
|[[Sonshine Media Network International]]
(Swara Sug Media Corporation)
|[[Lungsod Makati]]
|[[Lungsod Malabon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''1062 AM'''
|[[DZEC-AM|DZEC]]
|DZEC Radyo Agila 1062
|40
|[[Eagle Broadcasting Corporation]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Obando|Obando, Bulacan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''1098 AM'''
|[[DWAD-AM|DWAD]]
|DWAD Radyo Ngayon
|10
|Crusaders Broadcasting Systems
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''1134 AM'''
|[[DWDD-AM|DWDD]]
|DWDD 1134 Ka-Tropa Radio/Armed Forces Radio
|10
|[[Sandatahang Lakas ng Pilipinas]]
(Kagawaran ng Tanggulang Pambansa)
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''1170 AM''''
|{{n/a|PU}}
|TBA
|TBA
|Audiovisual Communicators, Inc. (ACI)
|[[Obando, Bulacan]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''(1170 AM)'''
|DZCA
|DZCA-AM
|10
|Office of Civil Defense
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Quezon]]
|
|-
| rowspan="2" |'''(1206 AM)'''
| rowspan="2" |DWAN
|DWAN ACI Radyo Butiki
|10
|Audiovisual Communicators, Inc. (ACI)
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Quezon]]
|
|-
|MMDA Traffic Radio 1206
|10
|Pangasiwaan sa Pagpapaunlad ng Kalakhang Maynila (MMDA)
|[[Lungsod Makati]]
|
|
|-
|'''1242 AM'''
|[[DWBL]]
|DWBL 1242 Serbisyo Publiko
|20
|[[FBS Radio Network]], Inc.
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Lungsod Valenzuela]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''1278 AM'''
|[[DZRM]]
|DZRM 1278 Radyo Magasin
|10
|[[Philippine Broadcasting Service]] (PBS)
(Bureau of Broadcasts)
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Valenzuela]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''1314 AM'''
|[[DWXI-AM|DWXI]]
|DWXI 1314 (''Himpilang Pinagpala'')
|10-30
|[[Delta Broadcasting System]], Inc.
|[[Lungsod Parañaque]]
|[[Noveleta, Cavite]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''1350 AM'''
|[[DWUN]]
|UNTV Radyo La Verdad DWUN 1350
|50
|[[Progressive Broadcasting Corporation]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Malabon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''(1350 AM)'''
|[[DZXQ]]
|DZXQ Kaibigan ng Masa
|10
|[[Mabuhay Broadcasting System]], Inc.
|[[Lungsod Pasig]]
|
|
|-
| rowspan="2" |'''(1386 AM)'''
|[[DZTV-AM|DZTV]]
|DZTV Radyo Budyong
|25
|[[Intercontinental Broadcasting Corooration]]
|[[Lungsod Quezon]]
|
|
|-
|''P.A./P.U.''
|
|
|''Amcara Broadcasting Network, Inc.''; Prime Broadcasting Network
|[[Kalakhang Maynila]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|
|-
|'''(1422 AM)'''
|[[DWBC-AM|DWBC]]
|DWBC-AM
|10
|Exodus Broadcasting Network (Advanced Media Broadcasting System, Inc.; United Broadcasting Network)
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Quezon]]
|
|-
|1458 AM{{efn|name=fn1|Sumasahimpapawid malapit sa Kalakhang Maynila.}}
|[[DZJV]]
|DZJV 1458
|
|[[ZOE Broadcasting Network]]
|
|
|[[Calamba, Laguna|Calamba]]
|-
|'''1494 AM'''
|[[DWSS]]
|DWSS 1494 Entertainment Radio
|10
|Supreme Broadcasting Systems ([[Ultrasonic Broadcasting System]], Inc,)
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Lungsod Valenzuela]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''1530 AM'''
|[[DZME]]
|DZME 1530 Radyo Uno
|50
|[[Capitol Broadcasting Center]]
(''Jose M. Luison and Sons, Inc'')
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Obando|Obando, Bulacan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''(1566 AM)'''
|[[DZHH]]
|DZHH Radyo ng Hukbong Himpapawid/Air Force Radio
|10
|Hukbong Himpapawid ng Pilipinas
|[[Lungsod Pasay]]
|[[Lungsod Pasay]]
|
|-
|'''1602 AM'''
|[[DZUP]]
|DZUP 1602 (''Kasali Ka!'')
|1
|[[Unibersidad ng Pilipinas, Diliman]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''(1638 AM)'''
|''P.A.''
|
|
|Vanguard Radio Network, Inc.
|
|[[Lungsod Malolos]]
|
|-
|'''(1674, 1638 AM)'''
|DWGI
|DWGI-AM
|0.6
|Guzman lnstitute of Technology
|[[Lungsod Maynila]]
|[[Lungsod Maynila]]
|
|-
|'''1674 AM'''
|[[DZBF]]
|DZBF Radyo Marikina 1674
|1
|Pamahalaan ng [[Lungsod Marikina]]
|[[Lungsod Marikina]]
|[[Lungsod Marikina]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|}
== Mga himpilang shortwave ==
{|class="wikitable";
|-
!Frequency (khz)
!Call Sign
!Pangalan/Tatak
!Kumpanya/May-ari
!Lokasyon ng Himpilan
!Lokasyon ng Transmiter
!Tala
|-
|'''6170v'''
|DZRM
|Radyo Magasin
|[[Philippine Broadcasting Service]] (PBS)
|[[Lungsod Quezon]]
|
|Kasalukuyang hindi-aktibo.
|-
|'''''Iba-iba'''''
|DZRP
|Radyo Pilipinas Overseas (External Service)
|[[Philippine Broadcasting Service]] (PBS)
|[[Lungsod Quezon]]
|Brgy. Tinang, [[Concepcion, Tarlac]]
|Nagdadala sa pamamagitan ng mga pasilidad na shortwave ng US Broadcasting Board of Governors.
|-
|'''''Iba-iba'''''
|
|
|[[Far East Broadcasting Company]] (FEBC) Philippines
|[[Lungsod Valenzuela]]
|[[Bocaue, Bulacan]]; [[Iba, Zambales]]
|Nagdadala sa pamamagitan ng mga pasilidad na shortwave.
|}
== Mga himpilang FM ==
{| class="wikitable"
!Band Frequency (Mhz)
!Call Sign
!Pangalan/Tatak
!Lakas (kW)
!Kumpanya/May-ari
!Lokasyon ng Himpilan
!Lokasyon ng Transmiter
!Sinasaklaw na Lugar
|-
|'''87.5 FM'''
|[[DWFO]]
|87.5 FM1
|25
|[[Philippine Broadcasting Service]] (PBS)
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Quezon]]
|
|-
|'''88.3 FM'''
|[[DWJM]]
|Jam 88.3
|25
|Raven Broadcasting Corporation; Tiger 22 Media Corporation
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Lungsod Antipolo]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''89.1 FM'''
|[[DWAV]]
|Wave 89.1
|25
|Blockbuster Broadcasting System, Inc.; [[Tiger 22 Media Corporation]]
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''89.9 FM'''
|[[DWTM]]
|Magic 89.9
|25
|[[Quest Broadcasting, Inc.]]
(SBS Radio Network)
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''90.7 FM'''
|[[DZMB]]
|90.7 Love Radio
|25
|[[Manila Broadcasting Company]]
([[Cebu Broadcasting Company]])
|[[Lungsod Pasay]]
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''91.5 FM'''
|[[DWKY]]
|91.5 Win Radio (dating Energy FM)
|20
|Ultrasonic Broadcasting System, Inc.; [[Mabuhay Broadcasting System]], Inc.
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Lungsod Antipolo]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''92.3 FM'''
|[[DWFM]]
|Radyo5 92.3 News FM
|25
|[[Nation Broadcasting Corporation]]; [[MediaQuest Holdings, Inc.]]: [[TV5 Network, Inc.]]
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Lungsod Makati]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''93.1 FM'''
|[[DWRX]]
|Monster RX 93.1
|25
|[[Audiovisual Communicators, Inc.]]
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''93.9 FM'''
|[[DWKC-FM|DWKC]]
|93.9 iFM
|25
|[[Radio Mindanao Network]] (RMN)
|[[Lungsod San Juan]]
|[[Lungsod San Juan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''94.7 FM'''
|[[DWLL]]
|Mellow 947
|25
|[[FBS Radio Network]], Inc.
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''95.5 FM'''
|[[DWDM-FM|DWDM]]
|Pinas FM 95.5
|25
|[[Eagle Broadcasting Corporation]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Antipolo]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''96.3 FM'''
|[[DWRK]]
|96.3 Easy Rock
|25
|[[Cebu Broadcasting Company]]: Manila Broadcasting Company
|[[Lungsod Pasay]]
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''97.1 FM'''
|[[DWLS]]
|Barangay LS 97.1
|25
|Radio [[GMA Network]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''97.9 FM'''
|[[DWQZ]]
|979 Home Radio
|25
|[[Aliw Broadcasting Corporation]]
(Insular Broadcasting System)
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Lungsod Antipolo]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''(98.3 FM)'''
|DZMC
|
|
|Polytechnic University of the Philippines
|[[Lungsod Maynila]]
|
|
|-
|'''98.7 FM'''
|[[DZFE]]
|98.7 DZFE The Master's Touch
|25
|[[Far East Broadcasting Company]], Inc. (FEBC)
|[[Lungsod Makati]]
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''99.5 FM'''
|[[DWRT-FM|DWRT]]
|99.5 Play FM (dating 99.5 RT)
|25
|[[Real Radio Network]] Inc.
(Trans-Radio Broadcasting Corporation)
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Lungsod Makati]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''100.3 FM'''
|[[DZRJ-FM|DZRJ]]
|RJ FM (RJ 100)
|25
|[[Rajah Broadcasting Network]], Inc.
|[[Lungsod Makati]]
|[[Lungsod Antipolo]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''101.1 FM'''
|[[DWYS]]
|101.1 Yes the Best (Yes FM)
|25
|[[Pacific Broadcasting System]], Inc.: Manila Broadcasting Company
|[[Lungsod Pasay]]
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''101.9 FM'''
|[[DWRR-FM|DWRR]]
|MOR 101.9 For Life! (dating Tambayan)
|22.5
|[[ABS-CBN Corporation]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Antipolo]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''102.7 FM'''
|[[DWSM]]
|102.7 Star FM
|25
|People's Broadcasting Service, Inc.: [[Bombo Radyo Philippines]]
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''103.5 FM'''
|[[DWKX]]
(DWOW)
|103.5 K-Lite FM (dating Wow FM)
|25
|Advanced Media Broadcasting System, Inc. (Radio Veritas-Global)
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''104.3 FM'''
|[[DWFT]]
(DWBR)
|104.3 FM2 (104.3 Business Radio)
|25
|[[Philippine Broadcasting Service]] (PBS)
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|104.7 FM{{efn|name=fn1}}
|[[DWEY]]
|104.7 Brigada News FM Mega Manila
|
|[[Brigada Mass Media Corporation]]
|
|
|[[Kalakhang Maynila]]; [[Batangas city|Batangas]]
|-
|'''105.1 FM'''
|[[DWBM-FM|DWBM]]
|105.1 Crossover
|25
|[[Mareco Broadcasting Network]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Binangonan, Rizal]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''105.9 FM'''
|[[DWLA]]
|Like FM 105.9 (Retro 105.9 DCG FM; dating RJ Underground Radio)
|25
|Bright Star Broadcasting Network Corp.
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Lungsod Antipolo]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''(106.3 FM)'''
|DWYG
|Lips 106
|
|
|[[Lungsod Marikina]]
|
|
|-
|'''106.7 FM'''
|[[DWET-FM|DWET]]
|106.7 Energy FM (dating Dream FM)
|25
|Associated Broadcasting Company (TV5); [[Ultrasonic Broadcasting System]]
(lnteractive Broadcast Media, Inc.; ABC Development Corporation)
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''(107.1 FM)'''
|DWYZ
|Z107 FM
|
|
|[[Lungsod Maynila]]
|
|
|-
|'''107.5 FM'''
|[[DWNU]]
|Wish 1075 (Wish FM; dating Win Radio)
|25
|[[Progressive Broadcasting Corporation]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Antipolo]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|107.9 FM
|[[DZUR]]
|107.9 U Radio
|
|Brainstone Broadcasting Inc.; Reliance Broadcasting Unlimited
|[[Lungsod Pasig]]
|
|[[Tagaytay]]
|}
== Mga himpilan sa satellite lamang ==
== Mga himpilang Internet ==
== Tingnan rin ==
== Mga Tala ==
{{Notelist}}
== Talasanggunian ==
{{Reflist}}
== Mga palabas na kawing ==
mb02vexqa66ir9v530ycm5afzkj8c22
1961116
1961115
2022-08-07T04:00:13Z
180.190.48.74
/* Mga himpilang AM/mediumwave */
wikitext
text/x-wiki
Narito ang '''listahan ng mga himpilan ng radyo sa Kalakhang Maynila''', na ang saklaw nito ay nasa bahagi o buong lugar ng [[Mega Manila]].<ref>[http://storage.googleapis.com/request-attachments/bWsw5ImPipRZlKwfAvIa6tcvvR9qFC2KAdWY12L9WnvmvqiMAiZRL2KEfs2X4DZlqWnqkFchNetWStMYYrG5h3A38eukzMvUefOa/AM%20RADIO%20STATIONS_2019.pdf NTC AM Radio Stations via FOI website] (AM Radio Stations 2019) ''foi.gov.ph''. 2019-08-17.</ref><ref>[http://storage.googleapis.com/request-attachments/AV4y9qh3QvqYRdiDILKyN9nVIEnGnFovM9uuKB8iRaRW7PRrO633PGaXjSEULkqvEmjorBtVejJ00OBQf6uq5cH0nMZNFTt12UrY/FM%20STATIONS_2019.pdf NTC FM Stations via FOI website] (FM Radio Stations 2019) ''foi.gov.ph''. 2019-08-17.</ref><ref>[https://psa.gov.ph/sites/default/files/2011PY_Communications.pdf NSO 2011 Philippine Yearbook: Chapter 20 (Communication)] ''Philippine Statistics Authority.''</ref><ref>[http://www.cdacnetwork.org/contentAsset/raw-data/60addae5-fb74-43bc-8a80-01d9ce828675/attachedFile Infoasaid: The Philippines] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190907025159/http://www.cdacnetwork.org/contentAsset/raw-data/60addae5-fb74-43bc-8a80-01d9ce828675/attachedFile |date=2019-09-07 }} ''The Communicating with Disaster Affected Communities (CDAC) Network.''</ref><ref>[https://www.asiawaves.net/philippines/manila-radio.htm Manila (NCR) radio stations on FM, AM/MW, and SW] Alan Davies. 2018-07-16.</ref><ref>[https://www.kbp.org.ph/organization/kbp-members Mula sa website ng KBP]</ref><ref>[https://www.scribd.com/document/352062068/NTC2014List-3 Mula sa isang dokumento sa Scribd]</ref><ref>[http://archives.pia.gov.ph/?m=6 General Profile of the Philippines]: [http://archives.pia.gov.ph/?m=6&subject=philinfo&cat=rpmedia&item=mediaintro Media and Information]: [http://archives.pia.gov.ph/?m=6&subject=philinfo&cat=rpmedia&item=radio Radio in the Philippines (with list of AM radio stations in Metro Manila, 1996 update)] ''Philippine Information Agency.'' 2005.</ref>
== Mga himpilang AM/mediumwave ==
{| class="wikitable"
!Band Frequency (kHz)
!Call Sign
!Pangalan/Tatak
!Lakas (kW)
!Kumpanya/May-ari
!Lokasyon ng Himpilan
!Lokasyon ng Transmiter
!Sinasaklaw na Lugar
|-
|'''558 AM'''
|[[DZXL]]
|DZXL 558 RMN Manila (Radyo Mo Nationwide! 558)
|50
|[[Radio Mindanao Network]] (RMN)
|[[Lungsod Makati]]
|[[Obando|Obando, Bulacan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''594 AM'''
|[[DZBB-AM|DZBB]]
|Super Radyo DZBB 594
|50
|[[GMA Network]], Inc.
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Obando|Obando, Bulacan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''630 AM'''
|{{n/a|PU}}
|TBA
|50
|Advanced Media Broadcasting System
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Obando|Obando, Bulacan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''666 AM'''
|[[DZRH]]
|DZRH Nationwide 666
|50/25
|[[Manila Broadcasting Company]] (MBC)
|[[Lungsod Pasay]]
|[[Lungsod Valenzuela]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''702 AM'''
|[[DZAS]]
|702 DZAS (''Agapay ng Sambayanan'')
|50
|[[Far East Broadcasting Company]] (FEBC)
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Bocaue, Bulacan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''738 AM'''
|[[DZRP-AM|DZRP]] (DZFM/''DZRB'')
|DZRB Radyo Pilipinas 1
|40-60
|[[Philippine Broadcasting Service]] (PBS)
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Malolos]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''774 AM'''
|[[DWWW-AM|DWWW]] (''DWAT'')
|DWWW 774 (''The Music of Your Life''/''The Premiere Station'')
|25
|[[Interactive Broadcast Media]], Inc. (Radio Mindanao Network)
|[[Lungsod San Juan]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''810 AM'''
|[[DZRJ-AM|DZRJ]]
|DZRJ 810 Radyo Bandido (''The Voice of The Philippines'')
|10
|[[Rajah Broadcasting Network]], Inc.
|[[Lungsod Makati]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''846 AM'''
|[[DZRV]] (''DZNN'')
|Veritas 846 (''Radyo Totoo'')
|50
|[[Catholic Media Network]]: Radio Veritas-Global Broadcasting System
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Lungsod Malolos]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''882 AM'''
|[[DWIZ-AM|DWIZ]]
|DWIZ 882 (''Todong Lakas!'')
|50
|[[Aliw Broadcasting Corporation]] (Insular Broadcasting Corporation)
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Obando|Obando, Bulacan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''918 AM'''
|[[DZSR]] (DZFM/''DZRB'')
|DZSR Radyo Pilipinas 2
|10
|[[Philippine Broadcasting Service]] (PBS)
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Valenzuela]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''954 AM'''
|[[DZEM]]
|DZEM INC Radio 954 (''Tinig Ng Katotohanan'')
|40
|[[Christian Era Broadcasting Service International]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Obando|Obando, Bulacan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''990 AM'''
|[[DZIQ]] (''DWRT'')
|DZIQ Radyo Inquirer 990
|10
|[[Trans-Radio Broadcasting Corporation]]
|[[Lungsod Makati]]
|[[Obando|Obando, Bulacan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''1026 AM'''
|[[DZAR]] (''DZAM'')
|DZAR Sonshine Radio 1026
|10
|[[Sonshine Media Network International]]
(Swara Sug Media Corporation)
|[[Lungsod Makati]]
|[[Lungsod Malabon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''1062 AM'''
|[[DZEC-AM|DZEC]]
|DZEC Radyo Agila 1062
|40
|[[Eagle Broadcasting Corporation]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Obando|Obando, Bulacan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''1098 AM'''
|[[DWAD-AM|DWAD]]
|DWAD Radyo Ngayon
|10
|Crusaders Broadcasting Systems
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''1134 AM'''
|[[DWDD-AM|DWDD]]
|DWDD 1134 Ka-Tropa Radio/Armed Forces Radio
|10
|[[Sandatahang Lakas ng Pilipinas]]
(Kagawaran ng Tanggulang Pambansa)
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''1170 AM'''
|{{n/a|PU}}
|TBA
|TBA
|Audiovisual Communicators, Inc. (ACI)
|[[Obando, Bulacan]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''(1170 AM)'''
|DZCA
|DZCA-AM
|10
|Office of Civil Defense
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Quezon]]
|
|-
| rowspan="2" |'''(1206 AM)'''
| rowspan="2" |DWAN
|DWAN ACI Radyo Butiki
|10
|Audiovisual Communicators, Inc. (ACI)
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Quezon]]
|
|-
|MMDA Traffic Radio 1206
|10
|Pangasiwaan sa Pagpapaunlad ng Kalakhang Maynila (MMDA)
|[[Lungsod Makati]]
|
|
|-
|'''1242 AM'''
|[[DWBL]]
|DWBL 1242 Serbisyo Publiko
|20
|[[FBS Radio Network]], Inc.
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Lungsod Valenzuela]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''1278 AM'''
|[[DZRM]]
|DZRM 1278 Radyo Magasin
|10
|[[Philippine Broadcasting Service]] (PBS)
(Bureau of Broadcasts)
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Valenzuela]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''1314 AM'''
|[[DWXI-AM|DWXI]]
|DWXI 1314 (''Himpilang Pinagpala'')
|10-30
|[[Delta Broadcasting System]], Inc.
|[[Lungsod Parañaque]]
|[[Noveleta, Cavite]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''1350 AM'''
|[[DWUN]]
|UNTV Radyo La Verdad DWUN 1350
|50
|[[Progressive Broadcasting Corporation]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Malabon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''(1350 AM)'''
|[[DZXQ]]
|DZXQ Kaibigan ng Masa
|10
|[[Mabuhay Broadcasting System]], Inc.
|[[Lungsod Pasig]]
|
|
|-
| rowspan="2" |'''(1386 AM)'''
|[[DZTV-AM|DZTV]]
|DZTV Radyo Budyong
|25
|[[Intercontinental Broadcasting Corooration]]
|[[Lungsod Quezon]]
|
|
|-
|''P.A./P.U.''
|
|
|''Amcara Broadcasting Network, Inc.''; Prime Broadcasting Network
|[[Kalakhang Maynila]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|
|-
|'''(1422 AM)'''
|[[DWBC-AM|DWBC]]
|DWBC-AM
|10
|Exodus Broadcasting Network (Advanced Media Broadcasting System, Inc.; United Broadcasting Network)
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Quezon]]
|
|-
|1458 AM{{efn|name=fn1|Sumasahimpapawid malapit sa Kalakhang Maynila.}}
|[[DZJV]]
|DZJV 1458
|
|[[ZOE Broadcasting Network]]
|
|
|[[Calamba, Laguna|Calamba]]
|-
|'''1494 AM'''
|[[DWSS]]
|DWSS 1494 Entertainment Radio
|10
|Supreme Broadcasting Systems ([[Ultrasonic Broadcasting System]], Inc,)
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Lungsod Valenzuela]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''1530 AM'''
|[[DZME]]
|DZME 1530 Radyo Uno
|50
|[[Capitol Broadcasting Center]]
(''Jose M. Luison and Sons, Inc'')
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Obando|Obando, Bulacan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''(1566 AM)'''
|[[DZHH]]
|DZHH Radyo ng Hukbong Himpapawid/Air Force Radio
|10
|Hukbong Himpapawid ng Pilipinas
|[[Lungsod Pasay]]
|[[Lungsod Pasay]]
|
|-
|'''1602 AM'''
|[[DZUP]]
|DZUP 1602 (''Kasali Ka!'')
|1
|[[Unibersidad ng Pilipinas, Diliman]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''(1638 AM)'''
|''P.A.''
|
|
|Vanguard Radio Network, Inc.
|
|[[Lungsod Malolos]]
|
|-
|'''(1674, 1638 AM)'''
|DWGI
|DWGI-AM
|0.6
|Guzman lnstitute of Technology
|[[Lungsod Maynila]]
|[[Lungsod Maynila]]
|
|-
|'''1674 AM'''
|[[DZBF]]
|DZBF Radyo Marikina 1674
|1
|Pamahalaan ng [[Lungsod Marikina]]
|[[Lungsod Marikina]]
|[[Lungsod Marikina]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|}
== Mga himpilang shortwave ==
{|class="wikitable";
|-
!Frequency (khz)
!Call Sign
!Pangalan/Tatak
!Kumpanya/May-ari
!Lokasyon ng Himpilan
!Lokasyon ng Transmiter
!Tala
|-
|'''6170v'''
|DZRM
|Radyo Magasin
|[[Philippine Broadcasting Service]] (PBS)
|[[Lungsod Quezon]]
|
|Kasalukuyang hindi-aktibo.
|-
|'''''Iba-iba'''''
|DZRP
|Radyo Pilipinas Overseas (External Service)
|[[Philippine Broadcasting Service]] (PBS)
|[[Lungsod Quezon]]
|Brgy. Tinang, [[Concepcion, Tarlac]]
|Nagdadala sa pamamagitan ng mga pasilidad na shortwave ng US Broadcasting Board of Governors.
|-
|'''''Iba-iba'''''
|
|
|[[Far East Broadcasting Company]] (FEBC) Philippines
|[[Lungsod Valenzuela]]
|[[Bocaue, Bulacan]]; [[Iba, Zambales]]
|Nagdadala sa pamamagitan ng mga pasilidad na shortwave.
|}
== Mga himpilang FM ==
{| class="wikitable"
!Band Frequency (Mhz)
!Call Sign
!Pangalan/Tatak
!Lakas (kW)
!Kumpanya/May-ari
!Lokasyon ng Himpilan
!Lokasyon ng Transmiter
!Sinasaklaw na Lugar
|-
|'''87.5 FM'''
|[[DWFO]]
|87.5 FM1
|25
|[[Philippine Broadcasting Service]] (PBS)
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Quezon]]
|
|-
|'''88.3 FM'''
|[[DWJM]]
|Jam 88.3
|25
|Raven Broadcasting Corporation; Tiger 22 Media Corporation
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Lungsod Antipolo]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''89.1 FM'''
|[[DWAV]]
|Wave 89.1
|25
|Blockbuster Broadcasting System, Inc.; [[Tiger 22 Media Corporation]]
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''89.9 FM'''
|[[DWTM]]
|Magic 89.9
|25
|[[Quest Broadcasting, Inc.]]
(SBS Radio Network)
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''90.7 FM'''
|[[DZMB]]
|90.7 Love Radio
|25
|[[Manila Broadcasting Company]]
([[Cebu Broadcasting Company]])
|[[Lungsod Pasay]]
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''91.5 FM'''
|[[DWKY]]
|91.5 Win Radio (dating Energy FM)
|20
|Ultrasonic Broadcasting System, Inc.; [[Mabuhay Broadcasting System]], Inc.
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Lungsod Antipolo]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''92.3 FM'''
|[[DWFM]]
|Radyo5 92.3 News FM
|25
|[[Nation Broadcasting Corporation]]; [[MediaQuest Holdings, Inc.]]: [[TV5 Network, Inc.]]
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Lungsod Makati]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''93.1 FM'''
|[[DWRX]]
|Monster RX 93.1
|25
|[[Audiovisual Communicators, Inc.]]
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''93.9 FM'''
|[[DWKC-FM|DWKC]]
|93.9 iFM
|25
|[[Radio Mindanao Network]] (RMN)
|[[Lungsod San Juan]]
|[[Lungsod San Juan]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''94.7 FM'''
|[[DWLL]]
|Mellow 947
|25
|[[FBS Radio Network]], Inc.
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''95.5 FM'''
|[[DWDM-FM|DWDM]]
|Pinas FM 95.5
|25
|[[Eagle Broadcasting Corporation]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Antipolo]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''96.3 FM'''
|[[DWRK]]
|96.3 Easy Rock
|25
|[[Cebu Broadcasting Company]]: Manila Broadcasting Company
|[[Lungsod Pasay]]
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''97.1 FM'''
|[[DWLS]]
|Barangay LS 97.1
|25
|Radio [[GMA Network]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''97.9 FM'''
|[[DWQZ]]
|979 Home Radio
|25
|[[Aliw Broadcasting Corporation]]
(Insular Broadcasting System)
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Lungsod Antipolo]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''(98.3 FM)'''
|DZMC
|
|
|Polytechnic University of the Philippines
|[[Lungsod Maynila]]
|
|
|-
|'''98.7 FM'''
|[[DZFE]]
|98.7 DZFE The Master's Touch
|25
|[[Far East Broadcasting Company]], Inc. (FEBC)
|[[Lungsod Makati]]
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''99.5 FM'''
|[[DWRT-FM|DWRT]]
|99.5 Play FM (dating 99.5 RT)
|25
|[[Real Radio Network]] Inc.
(Trans-Radio Broadcasting Corporation)
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Lungsod Makati]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''100.3 FM'''
|[[DZRJ-FM|DZRJ]]
|RJ FM (RJ 100)
|25
|[[Rajah Broadcasting Network]], Inc.
|[[Lungsod Makati]]
|[[Lungsod Antipolo]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''101.1 FM'''
|[[DWYS]]
|101.1 Yes the Best (Yes FM)
|25
|[[Pacific Broadcasting System]], Inc.: Manila Broadcasting Company
|[[Lungsod Pasay]]
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''101.9 FM'''
|[[DWRR-FM|DWRR]]
|MOR 101.9 For Life! (dating Tambayan)
|22.5
|[[ABS-CBN Corporation]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Antipolo]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''102.7 FM'''
|[[DWSM]]
|102.7 Star FM
|25
|People's Broadcasting Service, Inc.: [[Bombo Radyo Philippines]]
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''103.5 FM'''
|[[DWKX]]
(DWOW)
|103.5 K-Lite FM (dating Wow FM)
|25
|Advanced Media Broadcasting System, Inc. (Radio Veritas-Global)
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Lungsod Mandaluyong]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''104.3 FM'''
|[[DWFT]]
(DWBR)
|104.3 FM2 (104.3 Business Radio)
|25
|[[Philippine Broadcasting Service]] (PBS)
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|104.7 FM{{efn|name=fn1}}
|[[DWEY]]
|104.7 Brigada News FM Mega Manila
|
|[[Brigada Mass Media Corporation]]
|
|
|[[Kalakhang Maynila]]; [[Batangas city|Batangas]]
|-
|'''105.1 FM'''
|[[DWBM-FM|DWBM]]
|105.1 Crossover
|25
|[[Mareco Broadcasting Network]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Binangonan, Rizal]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''105.9 FM'''
|[[DWLA]]
|Like FM 105.9 (Retro 105.9 DCG FM; dating RJ Underground Radio)
|25
|Bright Star Broadcasting Network Corp.
|[[Lungsod Pasig]]
|[[Lungsod Antipolo]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''(106.3 FM)'''
|DWYG
|Lips 106
|
|
|[[Lungsod Marikina]]
|
|
|-
|'''106.7 FM'''
|[[DWET-FM|DWET]]
|106.7 Energy FM (dating Dream FM)
|25
|Associated Broadcasting Company (TV5); [[Ultrasonic Broadcasting System]]
(lnteractive Broadcast Media, Inc.; ABC Development Corporation)
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|'''(107.1 FM)'''
|DWYZ
|Z107 FM
|
|
|[[Lungsod Maynila]]
|
|
|-
|'''107.5 FM'''
|[[DWNU]]
|Wish 1075 (Wish FM; dating Win Radio)
|25
|[[Progressive Broadcasting Corporation]]
|[[Lungsod Quezon]]
|[[Lungsod Antipolo]]
|[[Kalakhang Maynila]]
|-
|107.9 FM
|[[DZUR]]
|107.9 U Radio
|
|Brainstone Broadcasting Inc.; Reliance Broadcasting Unlimited
|[[Lungsod Pasig]]
|
|[[Tagaytay]]
|}
== Mga himpilan sa satellite lamang ==
== Mga himpilang Internet ==
== Tingnan rin ==
== Mga Tala ==
{{Notelist}}
== Talasanggunian ==
{{Reflist}}
== Mga palabas na kawing ==
1cp0pe4wjek6entfq26bnlp54j1ktwr
Padron:Maintenance category
10
306548
1961227
1823007
2022-08-07T11:44:18Z
GinawaSaHapon
102500
wikitext
text/x-wiki
__EXPECTUNUSEDCATEGORY__
{{Cmbox
|type=notice
|text=<div>Isa itong '''[[:en:Help:Category|kategoryang]] [[:en:Wikipedia:Maintenance|pang-maintenance]]''', na ginagamit sa [[:en:Wikipedia:Categorization#Non-article and maintenance categories|maintenance ng proyekto ng Wikipedia]]. Hindi ito bahagi ng ensiklopedya at naglalaman ng mga [[:en:Wikipedia:What is an article?|pahinang hindi artikulo]], o di kaya'y ginugrupo ang mga artikulo base sa estado imbes na paksa. Wag isama ang kategoryang ito sa mga kategoryang pangnilalaman.</div>{{#if:{{Yesno|{{{container|}}}}}|
<div>This is a '''[[:Category:Container categories|container category]]'''. Due to its scope, '''it should only contain [[WP:SUBCAT|subcategories]]'''.</div>{{#ifeq:{{{container_category|}}}|no||{{Category other|{{{category|[[Category:Container categories]]}}}}}}}}}{{#if:{{Yesno|{{{tracking|}}}}}|__HIDDENCAT__
<div>Isa itong '''[[:Kategorya:Kategoryang pantunton|kategoryang pantunton]]'''. Gumagawa ito at nagme-maintain ng isang listahan ng mga pahinang para sa listahan lang. Hindi sila bahagi ng '''[[:en:Wikipedia:Categorization|pagkakategorya sa ensiklopedya]]'''.</div>
{{#if:{{{purpose|}}}{{{description|}}}|<div>{{{purpose|{{{description}}}}}}</div>}}<div>
* '''[[Wikipedia:Categorization#Hiding categories|Nakatago]]''' ang kategoryang ito sa mga [[:Kategorya:Mga nakatagong kategorya|miyembrong pahina]] nito—maliban lang kung nakatakda ang kaugnay na [[Special:Preferences|user preference]] nito.
* Ginagamit ang mga kategoryang ito para itunton, gumawa, at mag-organisa ng mga listahan ng mga pahinang nangangailangan ng "atensyon ''nang maramihan''" (halimbawa, mga pahinang gumagamit ng deprecated na syntax), o yung mga kailangang i-edit agad ng sinumang may oras para gawin ito.
* Pinagsasama-sama rin ng mga kategoryang ito ang mga miyembro ng maraming listahan o subkategorya para gumawa ng isang mas malaki at maayos na listahan (''nakadepende sa klasipikasyon'').</div>{{#ifeq:{{{tracking_category|}}}|no||{{Category other|{{{category|[[Kategorya:Kategoryang pantunton]]}}}}}}}|{{#if:{{Yesno|{{{hidden|}}}}}|__HIDDENCAT__
<div>'''[[Wikipedia:Categorization#Hiding categories|Nakatago]]''' ang kategoryang ito sa mga [[:Kategorya:Mga nakatagong kategorya|miyembrong pahina]] nito—maliban lang kung nakatakda ang kaugnay na [[Special:Preferences|user preference]] nito.</div>}}}}{{#if:{{Yesno|{{{empty|}}}}}|{{Possibly empty category|hide=true}}
<div><span style="font-size:15px;">'''Mga admin: Wag ponf burahin ang kategoryang ito kahit na walang laman ito!'''</span> Posibleng walang laman ang kategorya paminsan-minsan o di kaya'y madalas.{{{empty_text|}}}</div>}}{{#if:{{Yesno|{{{polluted|}}}}}|{{Polluted category}}}}
|imageright={{#if:{{{shortcut|{{{shortcut1|}}}}}}|{{Shortcut|{{{shortcut|{{{shortcut1|}}}}}}|{{{shortcut2|}}}|{{{shortcut3|}}}|{{{shortcut4|}}}|{{{shortcut5|}}}}}}}
}}<includeonly>{{#ifeq: {{lc:{{{nocat|false}}}}}|false|{{Single namespace|category}}{{#if:{{{desc|}}}{{{1|}}}|<br /><div style="text-align: left;">{{{alt|{{{ALTTEXT|'''Paglalarawan''':}}}}}} {{{desc|{{{1|}}}}}}</div>}}|<!-- Category suppressed -->}}</includeonly><noinclude>{{Documentation}}<!-- Please add categories to the /doc sub-page, not here. --></noinclude>
hrxe5ajwtcqe4me5qrc2p041ut30j78
1961228
1961227
2022-08-07T11:51:10Z
GinawaSaHapon
102500
wikitext
text/x-wiki
__EXPECTUNUSEDCATEGORY__
{{Cmbox
|type=notice
|text=<div>Isa itong '''[[:en:Help:Category|kategoryang]] [[:en:Wikipedia:Maintenance|pang-maintenance]]''', na ginagamit sa [[:en:Wikipedia:Categorization#Non-article and maintenance categories|maintenance ng proyekto ng Wikipedia]]. Hindi ito bahagi ng ensiklopedya at naglalaman ng mga [[:en:Wikipedia:What is an article?|pahinang hindi artikulo]], o di kaya'y ginugrupo ang mga artikulo base sa estado imbes na paksa. Wag isama ang kategoryang ito sa mga kategoryang pangnilalaman.</div>{{#if:{{Yesno|{{{container|}}}}}|
<div>'''[[:Kategorya:Kategoryang container|kategoryang container]]''' ang kategoryang ito. Dahil sa saklaw nito, '''dapat naglalaman lang ito ng mga [[WP:SUBCAT|subkategorya]]'''.</div>{{#ifeq:{{{container_category|}}}|no||{{Category other|{{{category|[[Kategorya:Kategoryang container]]}}}}}}}}}{{#if:{{Yesno|{{{tracking|}}}}}|__HIDDENCAT__
<div>Isa itong '''[[:Kategorya:Kategoryang pantunton|kategoryang pantunton]]'''. Gumagawa ito at nagme-maintain ng isang listahan ng mga pahinang para sa listahan lang. Hindi sila bahagi ng '''[[:en:Wikipedia:Categorization|pagkakategorya sa ensiklopedya]]'''.</div>
{{#if:{{{purpose|}}}{{{description|}}}|<div>{{{purpose|{{{description}}}}}}</div>}}<div>
* '''[[Wikipedia:Categorization#Hiding categories|Nakatago]]''' ang kategoryang ito sa mga [[:Kategorya:Mga nakatagong kategorya|miyembrong pahina]] nito—maliban lang kung nakatakda ang kaugnay na [[Special:Preferences|user preference]] nito.
* Ginagamit ang mga kategoryang ito para itunton, gumawa, at mag-organisa ng mga listahan ng mga pahinang nangangailangan ng "atensyon ''nang maramihan''" (halimbawa, mga pahinang gumagamit ng deprecated na syntax), o yung mga kailangang i-edit agad ng sinumang may oras para gawin ito.
* Pinagsasama-sama rin ng mga kategoryang ito ang mga miyembro ng maraming listahan o subkategorya para gumawa ng isang mas malaki at maayos na listahan (''nakadepende sa klasipikasyon'').</div>{{#ifeq:{{{tracking_category|}}}|no||{{Category other|{{{category|[[Kategorya:Kategoryang pantunton]]}}}}}}}|{{#if:{{Yesno|{{{hidden|}}}}}|__HIDDENCAT__
<div>'''[[Wikipedia:Categorization#Hiding categories|Nakatago]]''' ang kategoryang ito sa mga [[:Kategorya:Mga nakatagong kategorya|miyembrong pahina]] nito—maliban lang kung nakatakda ang kaugnay na [[Special:Preferences|user preference]] nito.</div>}}}}{{#if:{{Yesno|{{{empty|}}}}}|{{Possibly empty category|hide=true}}
<div><span style="font-size:15px;">'''Mga admin: Wag ponf burahin ang kategoryang ito kahit na walang laman ito!'''</span> Posibleng walang laman ang kategorya paminsan-minsan o di kaya'y madalas.{{{empty_text|}}}</div>}}{{#if:{{Yesno|{{{polluted|}}}}}|{{Polluted category}}}}
|imageright={{#if:{{{shortcut|{{{shortcut1|}}}}}}|{{Shortcut|{{{shortcut|{{{shortcut1|}}}}}}|{{{shortcut2|}}}|{{{shortcut3|}}}|{{{shortcut4|}}}|{{{shortcut5|}}}}}}}
}}<includeonly>{{#ifeq: {{lc:{{{nocat|false}}}}}|false|{{Single namespace|category}}{{#if:{{{desc|}}}{{{1|}}}|<br /><div style="text-align: left;">{{{alt|{{{ALTTEXT|'''Paglalarawan''':}}}}}} {{{desc|{{{1|}}}}}}</div>}}|<!-- Category suppressed -->}}</includeonly><noinclude>{{Documentation}}<!-- Please add categories to the /doc sub-page, not here. --></noinclude>
3iy0ilv95pvnkd8y5bnoec7oq3o3ybj
1961229
1961228
2022-08-07T11:53:05Z
GinawaSaHapon
102500
wikitext
text/x-wiki
__EXPECTUNUSEDCATEGORY__
{{Cmbox
|type=notice
|text=<div>Isa itong '''[[:en:Help:Category|kategoryang]] [[:en:Wikipedia:Maintenance|pang-maintenance]]''', na ginagamit sa [[:en:Wikipedia:Categorization#Non-article and maintenance categories|maintenance ng proyekto ng Wikipedia]]. Hindi ito bahagi ng ensiklopedya at naglalaman ng mga [[:en:Wikipedia:What is an article?|pahinang hindi artikulo]], o di kaya'y ginugrupo ang mga artikulo base sa estado imbes na paksa. Wag isama ang kategoryang ito sa mga kategoryang pangnilalaman.</div>{{#if:{{Yesno|{{{container|}}}}}|
<div>'''[[:Kategorya:Kategoryang container|Kategoryang container]]''' ang kategoryang ito. Dahil sa saklaw nito, '''dapat naglalaman lang ito ng mga [[:en:WP:SUBCAT|subkategorya]]'''.</div>{{#ifeq:{{{container_category|}}}|no||{{Category other|{{{category|[[Kategorya:Kategoryang container]]}}}}}}}}}{{#if:{{Yesno|{{{tracking|}}}}}|__HIDDENCAT__
<div>Isa itong '''[[:Kategorya:Kategoryang pantunton|kategoryang pantunton]]'''. Gumagawa ito at nagme-maintain ng isang listahan ng mga pahinang para sa listahan lang. Hindi sila bahagi ng '''[[:en:Wikipedia:Categorization|pagkakategorya sa ensiklopedya]]'''.</div>
{{#if:{{{purpose|}}}{{{description|}}}|<div>{{{purpose|{{{description}}}}}}</div>}}<div>
* '''[[Wikipedia:Categorization#Hiding categories|Nakatago]]''' ang kategoryang ito sa mga [[:Kategorya:Mga nakatagong kategorya|miyembrong pahina]] nito—maliban lang kung nakatakda ang kaugnay na [[Special:Preferences|user preference]] nito.
* Ginagamit ang mga kategoryang ito para itunton, gumawa, at mag-organisa ng mga listahan ng mga pahinang nangangailangan ng "atensyon ''nang maramihan''" (halimbawa, mga pahinang gumagamit ng deprecated na syntax), o yung mga kailangang i-edit agad ng sinumang may oras para gawin ito.
* Pinagsasama-sama rin ng mga kategoryang ito ang mga miyembro ng maraming listahan o subkategorya para gumawa ng isang mas malaki at maayos na listahan (''nakadepende sa klasipikasyon'').</div>{{#ifeq:{{{tracking_category|}}}|no||{{Category other|{{{category|[[Kategorya:Kategoryang pantunton]]}}}}}}}|{{#if:{{Yesno|{{{hidden|}}}}}|__HIDDENCAT__
<div>'''[[Wikipedia:Categorization#Hiding categories|Nakatago]]''' ang kategoryang ito sa mga [[:Kategorya:Mga nakatagong kategorya|miyembrong pahina]] nito—maliban lang kung nakatakda ang kaugnay na [[Special:Preferences|user preference]] nito.</div>}}}}{{#if:{{Yesno|{{{empty|}}}}}|{{Possibly empty category|hide=true}}
<div><span style="font-size:15px;">'''Mga admin: Wag ponf burahin ang kategoryang ito kahit na walang laman ito!'''</span> Posibleng walang laman ang kategorya paminsan-minsan o di kaya'y madalas.{{{empty_text|}}}</div>}}{{#if:{{Yesno|{{{polluted|}}}}}|{{Polluted category}}}}
|imageright={{#if:{{{shortcut|{{{shortcut1|}}}}}}|{{Shortcut|{{{shortcut|{{{shortcut1|}}}}}}|{{{shortcut2|}}}|{{{shortcut3|}}}|{{{shortcut4|}}}|{{{shortcut5|}}}}}}}
}}<includeonly>{{#ifeq: {{lc:{{{nocat|false}}}}}|false|{{Single namespace|category}}{{#if:{{{desc|}}}{{{1|}}}|<br /><div style="text-align: left;">{{{alt|{{{ALTTEXT|'''Paglalarawan''':}}}}}} {{{desc|{{{1|}}}}}}</div>}}|<!-- Category suppressed -->}}</includeonly><noinclude>{{Documentation}}<!-- Please add categories to the /doc sub-page, not here. --></noinclude>
6ydoieq1vgpbyisubo9gplpip2w7w9s
Audiovisual Communicators
0
309045
1961124
1862005
2022-08-07T04:19:58Z
180.190.48.74
Removed redirect to [[DWRX]]
wikitext
text/x-wiki
1961125
1961124
2022-08-07T04:21:17Z
ACI DWRD
124009
wikitext
text/x-wiki
1961126
1961125
2022-08-07T04:24:38Z
ACI DWRD
124009
ACI AM Stations
wikitext
text/x-wiki
1961127
1961126
2022-08-07T04:25:08Z
ACI DWRD
124009
ACI AM Stations
wikitext
text/x-wiki
1961128
1961127
2022-08-07T04:26:29Z
ACI DWRD
124009
/* AM Stations */
wikitext
text/x-wiki
1961129
1961128
2022-08-07T04:33:08Z
ACI DWRD
124009
/* AM Stations */
wikitext
text/x-wiki
1961130
1961129
2022-08-07T04:35:14Z
ACI DWRD
124009
/* AM Stations */
wikitext
text/x-wiki
1961131
1961130
2022-08-07T04:39:48Z
Audiovisual Communicators, Inc. 1975
124010
/* AM Stations */
wikitext
text/x-wiki
1961135
1961131
2022-08-07T04:45:40Z
Audiovisual Communicators, Inc. 1975
124010
added [[Category:Audiovisual Communicators, Inc.]] using [[WP:HC|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
1961137
1961135
2022-08-07T04:58:31Z
Audiovisual Communicators, Inc. 1975
124010
wikitext
text/x-wiki
1961165
1961137
2022-08-07T07:21:20Z
Bluemask
20
rv
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[DWRX]]
j15s0uxpshpe52hb7nd2ilbdt29l9aw
1961166
1961165
2022-08-07T07:22:00Z
Bluemask
20
Protected "[[Audiovisual Communicators]]" ([Pagbabago=Iharang ang mga hindi nakarehistrong mga tagagamit] (walang katiyakan) [Ilipat=Iharang ang mga hindi nakarehistrong mga tagagamit] (walang katiyakan))
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[DWRX]]
j15s0uxpshpe52hb7nd2ilbdt29l9aw
Major Homes, Sirang Lupa
0
310322
1961159
1950314
2022-08-07T07:01:37Z
Ivan P. Clarin
84769
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
| name = Major Homes Compound
| native_name = ᜋᜇ̟ᜌ̥ᜇ̵̟ ᜑ̥ᜋ̄ᜐ̟
| other_name = Major
| official_name = ''Kompawnd ng Major Homes<br>Barangay ng Sirang Lupa''
| image_skyline =
| image_caption =
| settlement_type = Sityo
| nickname =
| motto =
| pushpin_map =
| pushpin_map_caption = Location of Canlubang within the Philippines
|coordinates = {{coord|14|11|31|N|121|4|16|E|region:PH|display=inline,title}}
| subdivision_type = [[Bansa]]
| subdivision_name = [[Pilipinas]]
| subdivision_type1 = [[Talaan ng mga isla ng Pilipinas|Isla]]
| subdivision_name1 = [[Timog Luzon]]
| subdivision_type2 = [[Rehiyon sa Pilipinas|Rehiyon]]
| subdivision_name2 = [[Calabarzon]] (Region IV-A)
| subdivision_type3 = [[Probinsya ng Pilipinas|Probinsya]]
| subdivision_name3 = [[Laguna]]
| subdivision_type4 = [[Talaan ng mga lungsod sa Pilipinas|Lungsod]]
| subdivision_name4 = [[Calamba, Laguna|Calamba]]
| subdivision_type5 = [[Barangay]]
| subdivision_name5 = Sirang Lupa
| subdivision_type6 = Subdibisyon
| subdivision_name6 = Major Homes
| leader_title = Chairman
| leader_name = Eusebio M. Albaira
| area_land_ha =
| blank_name_sec1 = [[Wikang Pilipino|Mga lenguwahe]]
| blank_info_sec1 = [[Wikang Tagalog|Tagalog]]<br>{{hlist|[[Taglish]]|[[Wikang Bikol|Bikolano]]| [[Wikang Kapampangan|Kapampangan]]| [[Wikang Iloko|Ilokano]]| [[Wikang Palawano|Palawano]]| [[Wikang Sebwano|Wikang Sebwano]]| [[Wikang Waray-Waray|Waray-Waray]]| [[Wikang Romblomanon|Romblomanon]]}}
| blank_name_sec2 = Pistahan
| blank_info_sec2 = [[Saint Isidore|Mayo 15]]
| population_total =
| population_as_of =
}} <!-- Infobox ends -->
Ang '''Major Homes''' o '''Major Homes Kompawnd''' ay isang compound sa dulong kanlurang hangganan ng Sirang Lupa at [[Canlubang]], ito ay isang subdibisyon kabilang ang Pamintahan Compound. Rito natatanaw ang kalagitnaan ng lalawigan ng [[Laguna]], [[Lawa ng Laguna]] at ang lungsod ng [[Tagaytay]] sa [[Cavite]].<ref>http://www.calambacity.gov.ph/index.php/11-government/102-brgy-canlubang</ref>.
==Edukasyon==
; Primary
* North Marie Academy
===Interyor===
* Major Homes Water District
==Klasipikasyon==
* Feast - San Isidro-Mayo 15
* Growth Management & Developmemt sitio
==Talasangunian==
{{reflist}}
{{Geographic location
| Centre = Major Homes
| North = [[Carmelray Industrial Park 1]]
| East = Pamintahan Compound
| South = Tibagan Compound
| Northwest = Mills Country Club
| Northeast = [[Kapayapaan Village]]<br>[[Carmel Housing]]
| Southeast = Piano's Compound
| Southwest = Majada-In
| West = [[Republ1c Wakepark]]
}}
[[Kategorya:Calamba, Laguna]]
fjp6ftsnt6tr3ebwoy31dosk6lbjloj
Nutri Ventures
0
311619
1960993
1959605
2022-08-06T20:05:30Z
SpinnerLaserzthe2nd
108543
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox television
| image =
| image_upright =
| image_size =
| image_alt =
| caption =
| alt_name =
| native_name =
| genre = [[Kartun]]
| creator = Watermelon
| based_on =
| inspired_by =
| developer =
| writer =
| screenplay =
| story =
| director =
| creative_director =
| presenter =
| starring = Jason Marsden
| judges =
| voices =
| narrated =
| theme_music_composer =
| open_theme =
| end_theme =
| composer =
| country = Portugal
| language =
| num_seasons = 12
| num_episodes = 52
| list_episodes =
| executive_producer =
| producer =
| news_editor =
| location =
| cinematography =
| animator =
| editor =
| camera =
| runtime = 22 minuto
| company = Nutri Ventures Corporation
| distributor = Nutri Ventures Corporation
| budget =
| network = RTP
| picture_format =
| audio_format =
| first_run =
| released =
| first_aired = {{start date|2012|9|26}}
| last_aired = {{end date|2014|4|18}}
| preceded_by =
| followed_by =
| related =
| website =
| website_title =
| production_website =
| production_website_title =
}}
Ang '''Nutri Ventures:''' ay isang Portugal edutainment animasyong pangtelebisyong palabas na nilikha ni Watermelon ipinalabas 26 Setyembre 2012 hanggang 18 Abril 2014.
== Panlabas na kawing ==
* {{IMDb title|tt6571588}}
[[Kategorya:Mga animadong serye sa telebisyon]]
[[Kategorya:Mga serye sa telebisyon mula sa Brazil]]
mvafjcrx4e65fsktvkwt5yav5pvf6x3
Konserbatismo
0
312963
1960980
1909255
2022-08-06T12:43:55Z
Imperial Nerd Side
123991
wikitext
text/x-wiki
Ang '''konserbatismo''' ay isang [[Pilosopiya|pilosopiya]]ng estetika, pangkultura, panlipunan, at [[Pilosopiyang pampolitika|pampulitika]], na naglalayong itaguyod at mapanatili ang nakasanayang mga institusyong panlipunan.<ref>{{cite web |last1=Hamilton |first1=Andrew |title=Conservatism |url=https://plato.stanford.edu/entries/conservatism/ |website=Stanford Encyclopedia of Philosophy |date=2019}}</ref> Maaaring magkakaiba ang pangunahing mga paniniwala ng konserbatismo kaugnay sa nakagawiang mga halaga o kasanayan sa [[Kalinangan|kultura]] at [[Kabihasnan|sibilisasyon]] kung saan ito lumilitaw. Sa [[Kalinangang Kanluranin|kulturang Kanluranin]], hinahangad ng mga konserbatibo na mapanatili ang isang hanay ng mga institusyon tulad ng organisadong relihiyon, [[Pamamaraang parlamentaryo|pamahalaang parlamentaryo]], at mga karapatan sa pag-aari.{{sfn|Heywood|2012|p=69}} Ang mga tagasunod ng konserbatismo ay madalas na sumasalungat sa modernismo at naghahangad na bumalik sa mga nakagawian.<ref>McLean, Iain; McMillan, Alistair (2009). "Conservatism". ''Concise Oxford Dictionary of Politics'' (3rd ed.). Oxford University Press. "Sometimes [conservatism] has been outright opposition, based on an existing model of society that is considered right for all time. It can take a 'reactionary' form, harking back to, and attempting to reconstruct, forms of society which existed in an earlier period". {{ISBN|978-0-19-920516-5}}.</ref><ref name="brit">{{cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/133435/conservatism|title=Conservatism (political philosophy)|encyclopedia=Britannica.com|access-date=November 1, 2009}}</ref>
Ang unang tiyak na paggamit ng salitang ito sa isang kontekstong pampulitika ay nagmula noong 1818 kay [[François-René de Chateaubriand]]<ref>{{cite book|editor=Jerry Z. Muller|title=Conservatism: An Anthology of Social and Political Thought from David Hume to the Present|url=https://books.google.com/books?id=9F7i5u4sOtgC&pg=PA26|year=1997|publisher=Princeton U.P.|page=26|quote=Terms related to 'conservative' first found their way into political discourse in the title of the French weekly journal, ''Le Conservateur'', founded in 1818 by François-René de Chateaubriand with the aid of Louis de Bonald.|isbn=978-0-691-03711-0}}</ref> sa panahon ng Bourbon Restoration na naghahangad na ipatanggal muli ang mga patakaran ng [[Himagsikang Pranses]]. Sa kasaysayan, nagkaroon ng kaugnayan ang salita sa maka-kanang pulitika, ngunit magmula noon, ang salitang ito ay ginamit upang ilarawan ang isang malawak na hanay ng mga pananaw. Walang iisang hanay ng mga patakaran na itinuturing konserbatibo sapagkat nakasalalay ang kahulugan ng konserbatismo sa itinuturing na tradisyonal sa isang naibigay na lugar at oras. Nag-iba-iba ang kaisipang konserbatibo dahil sa pag-angkop nito sa umiiral na mga tradisyon at pambansang kultura.{{sfn|Heywood|2012|p=66}} Halimbawa, nagtataguyod ang ilang mga konserbatibo ng mas malawak na pakikialam ng pamahalaan sa ekonomiya, samantala nagtataguyod ang iba ng isang mas ''[[laissez-faire]]'' na malayang merkado na sistema ng ekonomiya.{{sfn|Vincent|2009|p=78}} Sa gayon, ang mga konserbatibo mula sa iba't-ibang bahagi ng mundo — na ang bawat isa ay itinataguyod ang kani-kanilang mga tradisyon — ay maaaring hindi sumang-ayon sa isang malawak na hanay ng mga isyu. Si [[Edmund Burke]], isang ika-18 siglong politiko na sumasalungat sa Himagsikang Pranses, ngunit mas maaga ay sumuporta ng Himagsikang Amerikano, ay itinatagurian bilang isa sa mga pangunahing teorista ng konserbatismo noong dekada 1790s.<ref>{{cite book|author=Frank O'Gorman|title=Edmund Burke: His Political Philosophy|url=https://books.google.com/books?id=U-reNJAnv1oC&pg=PA171|year=2003|publisher=Routledge|page=171|isbn=978-0-415-32684-1}}</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Teoriyang panlipunan]]
[[Kategorya:Mga ideolohiyang pampolitika]]
6vwuums3yzq32lkxzpg5znzbkv2eguh
Beatrice Gomez
0
313881
1961226
1915348
2022-08-07T11:44:01Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox pageant titleholder
| name = Beatrice Gomez
| birth_name = {{nowrap|Beatrice Luigi Gallarde Gomez}}
| image = Beatrice Luigi Gomez.jpg
| caption = Gomez in 2021
| title = Miss Universe Philippines 2021
| nationalcompetition =Miss Universe Philippines 2021<br>(Panalo)<br>[[Miss Universe 2021]]<br>(Top 5)
| birth_date = {{birth date and age|1995|2|23}}
| birth_place = [[San Fernando, Cebu]], [[Pilipinas]]
| height = {{height|m=1.75}}
| hair_color =
| eye_color =
| alma mater = University of San Jose–Recoletos
| education = Mass communication|Mass Communication
| module = {{Infobox military person
| embed = yes
| allegiance = {{flag|Philippines}}
| branch = [[File:Flag of the Philippine Navy.svg|25px]]
[[Philippine Navy]]
| serviceyears =
| rank = [[File:PMC_SGT_Slv.svg|25px]] Sergeant}}
| website = {{Instagram|beatriceluigigmz}}
}}
Si '''Beatrice Luigi Gallarde Gomez''', ay (ipinanganak noong Pebrero 23, 1995 sa [[San Fernando, Cebu]], [[Pilipinas]]) ay isang Pilipinang modelo, manggagawang komunidad, atleta, sarhentong militar at Beauty pageant title holder na hinirang bilang ''Miss Universe Philippines 2021.'' Siya ay bukas sa kanyang sekswalidad bilang isang [[Biseksuwalidad|Bisexual]] na kinoronahan bilang Miss Universe Philippines, nirepresenta niya ang [[Pilipinas]] sa ika 70 Binibining Miss 2021 pageant sa [[Eilat]], [[Israel]] gaganapin sa 12, Disyembre 2021.<ref>https://mb.com.ph/2021/12/11/watch-beatrice-luigi-gomez-shines-at-miss-universe-2021-preliminaries-in-israel</ref><ref>https://www.manilatimes.net/2021/12/11/entertainment-lifestyle/show-times/where-to-watch-bea-gomez-win-the-universe/1825472</ref>Nasungkit niya ang ika-limang puwesto (Top 5) ng patimpalak sa [[Miss Universe 2021]].
==Pamumuhay at edukasyon==
Si Gomez ay tubong [[San Fernando, Cebu]] ay nakapag-aral sa ''University of San Jose–Recoletos'' at kinuha ang degree na "mass communication" , kalaunan siya ay naglalaro bilang varsity manlalaro ng volleyball sa unibersidad.<ref>https://www.gmanetwork.com/entertainment/celebritylife/news/83543/beatrice-gomez-stuns-in-her-fiery-red-evening-gown-during-miss-universe-2021-prelims/story</ref><ref>https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/814171/beatrice-gomez-stuns-in-her-fiery-red-evening-gown-during-miss-universe-2021-prelims/story</ref>
==Sanhi==
Siya ay tagapagtatag ng BEyouthfulPH, isang organisasyon upang madagdagan ang assistance uplifting.
''Just like what everyone hopes for in the LGBTQIA+, I aspire for acceptance and inclusivity — especially equal rights and protection for the younger generation who oftentimes suffer from bullying and different forms of violence. They are left to fend for themselves, particularly those that are oppressed by their own parents.''".<ref>https://entertainment.inquirer.net/429178/miss-universe-ph-beatrice-gomez-opens-up-on-being-raised-by-a-single-mom</ref>
==Mga pagtanghal==
; Binibining Mandaue 2015
; Binibining Cebu 2020
; Binibining Pilipinas 2021
==Tingnan rin==
* [[Marian Rivera]]
* [[Maureen Wroblewitz]]
* [[Rabiya Mateo]]
==Sanggunian==
{{reflist}}
{{DEFAULTSORT:Gomez, Beatrice}}
[[Kategorya:Ipinanganak noong 1996]]
[[Kategorya:2020 sa Pilipinas]]
6pj5c70htgyab88vq0006ek6gk9w1vk
Miss Universe 2022
0
313893
1961068
1960557
2022-08-07T02:10:54Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022.
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 38 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Siyam na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa.
Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at ang pagbabalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.
== Mga Kandidata ==
Sa kasalukuyan, may 39 nang kalahok ang kumpirmado:
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}}
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
|Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref>
|21
|Durrës
|-
| '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]'''
| Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref>
| 24
| Leipzig
|-
|'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]'''
|Swelia Antonio
|24
|[[Luanda]]
|-
| '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]'''
| Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref>
| 23
| Oranjestad
|-
| '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]'''
| Angel Cartwright{{cn|date=Hulyo 2022}}
| 27
| [[Long Island]]
|-
| '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
| Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref>
| 23
| Mérida
|-
| '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
| Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
| 28
| Tây Ninh
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref>
| 26
| Vitória
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]'''
| Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref>
| 23
| Cochabamba
|-
| '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]'''
| Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref>
| 23
| Wangdue Phodrang
|-
| '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]'''
| Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web|url=https://curacao.nu/curacao-heeft-een-nieuwe-miss-universe-gabriela-dos-santos/|title=Curaçao heeft een nieuwe Miss Universe: Gabriela dos Santos|website=ABC Online Media|language=de|date=30 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| Willemstad
|-
| '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]'''
| Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 27
| Kumasi
|-
| '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]'''
| Noky Simbani<ref>{{Cite web|url=https://www.newzimbabwe.com/zimbabweans-top-miss-universe-great-britain-2022-pageant-claim-winner-and-second-runner-up-spots/|title=Zimbabweans top Miss Universe Great Britain 2022 pageant|website=New Zimbabwe|language=en|date=11 Hulyo 2022|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
| 25
| [[Derby]]
|-
|'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]'''
| Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| Quetzaltenango
|-
| '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]'''
| Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref>
| 20
| San Pedro Sula
|-
| '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
| Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ubud
|-
| '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]]
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| [[Vancouver]]
|-
| '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]'''
| Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref>
| 21
| [[Nur-Sultan]]
|-
| '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]'''
| María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Armenia, Colombia|Armenia]]
|-
| '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]'''
| Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref>
| 21
| Pristina
|-
| '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]'''
| Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 19
| Krapina
|-
| '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]'''
| Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref>
| 20
| Kfarchouba
|-
| '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
| Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| St. Julian's
|-
| '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 25
| Curepipe
|-
| '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
| Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ciudad Obregon
|-
| '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
| Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref>
| 23
| Herrera
|-
| '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
| Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
| '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]'''
| [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref>
| 24
| [[Pasay]]
|-
| '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
| Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| Łódź
|-
| '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]'''
| Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Lisbon]]
|-
| '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
| Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Santiago]]
|-
| '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]'''
| Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Orenburg]]
|-
| '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]'''
| Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| Mahé
|-
| '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''
| Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref>
| 23
| [[Bangkok]]
|-
| '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
| Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| [[Seoul]]
|-
| '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
| Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Santiago, Tsile|Santiago]]
|-
| '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
| Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 27
| Chernihiv
|-
|}
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Petsa
|-
| {{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]] || Agosto 6, 2022
|-
| {{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]] || Agosto 6, 2022
|-
| {{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] || Agosto 11, 2022
|-
| {{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]
| Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
|-
| {{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]
| Agosto 12, 2022
|-
| {{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]
| Agosto 30, 2022
|-
| {{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]
| Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|NOR}} [[Noruwega]] || Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] || Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|NPL}} [[Nepal]] || Agosto 19, 2022
|-
| {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] || Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref>
|-
| {{flagicon|ISL}} [[Iceland|Islandiya]] || Agosto 24, 2022
|-
| {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] || Agosto 25, 2022
|-
| {{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]
|Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>
|-
| {{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]
| Agosto 27, 2022
|-
| {{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]
| Agosto 28, 2022
|-
| {{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]
| Agosto 28, 2022
|-
| {{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]
| Agosto 28, 2022
|-
| {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]
| Setyembre 3, 2022
|-
| {{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]
| Setyembre 3, 2022
|-
| {{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]] || Setyembre 4, 2022
|-
| {{flagicon|TUR}} [[Turkya]]
| Setyembre 7, 2022
|-
| {{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]
| Setyembre 10, 2022
|-
| {{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] || Setyembre 17, 2022
|-
| {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|GRC}} [[Gresya]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]
| Oktubre, 3 2022
|-
| {{flagicon|CHN}} [[Tsina]]
| Oktubre 30, 2022
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
0wzc4kglxwsbtc2nld5yuscvb8hfoi0
1961081
1961068
2022-08-07T02:28:49Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022.
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 39 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Siyam na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa.
Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at ang pagbabalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.
== Mga Kandidata ==
Sa kasalukuyan, may 39 nang kalahok ang kumpirmado:
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}}
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
|Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref>
|21
|Durrës
|-
| '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]'''
| Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref>
| 24
| Leipzig
|-
|'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]'''
|Swelia Antonio
|24
|[[Luanda]]
|-
| '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]'''
| Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref>
| 23
| Oranjestad
|-
| '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]'''
| Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref>
| 27
| [[Long Island]]
|-
| '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
| Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref>
| 23
| Mérida
|-
| '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
| Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
| 28
| Tây Ninh
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref>
| 26
| Vitória
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]'''
| Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref>
| 23
| Cochabamba
|-
| '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]'''
| Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref>
| 23
| Wangdue Phodrang
|-
| '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]'''
| Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref>
| 20
| Willemstad
|-
| '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]'''
| Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 27
| Kumasi
|-
| '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]'''
| Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref>
| 25
| [[Derby]]
|-
|'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]'''
| Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| Quetzaltenango
|-
| '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]'''
| Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref>
| 20
| San Pedro Sula
|-
| '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
| Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ubud
|-
| '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]]
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| [[Vancouver]]
|-
| '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]'''
| Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref>
| 21
| [[Nur-Sultan]]
|-
| '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]'''
| María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Armenia, Colombia|Armenia]]
|-
| '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]'''
| Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref>
| 21
| Pristina
|-
| '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]'''
| Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 19
| Krapina
|-
| '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]'''
| Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref>
| 20
| Kfarchouba
|-
| '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
| Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| St. Julian's
|-
| '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 25
| Curepipe
|-
| '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
| Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ciudad Obregon
|-
| '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
| Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref>
| 23
| Herrera
|-
| '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
| Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
| '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]'''
| [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref>
| 24
| [[Pasay]]
|-
| '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
| Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| Łódź
|-
| '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]'''
| Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Lisbon]]
|-
| '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
| Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Santiago]]
|-
| '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]'''
| Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Orenburg]]
|-
| '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]'''
| Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| Mahé
|-
| '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''
| Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref>
| 23
| [[Bangkok]]
|-
| '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
| Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| [[Seoul]]
|-
| '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
| Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Santiago, Tsile|Santiago]]
|-
| '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
| Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 27
| Chernihiv
|-
|}
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Petsa
|-
| {{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]] || Agosto 6, 2022
|-
| {{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]] || Agosto 6, 2022
|-
| {{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] || Agosto 11, 2022
|-
| {{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]
| Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
|-
| {{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]
| Agosto 12, 2022
|-
| {{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]
| Agosto 30, 2022
|-
| {{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]
| Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|NOR}} [[Noruwega]] || Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] || Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|NPL}} [[Nepal]] || Agosto 19, 2022
|-
| {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] || Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref>
|-
| {{flagicon|ISL}} [[Iceland|Islandiya]] || Agosto 24, 2022
|-
| {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] || Agosto 25, 2022
|-
| {{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]
|Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>
|-
| {{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]
| Agosto 27, 2022
|-
| {{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]
| Agosto 28, 2022
|-
| {{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]
| Agosto 28, 2022
|-
| {{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]
| Agosto 28, 2022
|-
| {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]
| Setyembre 3, 2022
|-
| {{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]
| Setyembre 3, 2022
|-
| {{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]] || Setyembre 4, 2022
|-
| {{flagicon|TUR}} [[Turkya]]
| Setyembre 7, 2022
|-
| {{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]
| Setyembre 10, 2022
|-
| {{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] || Setyembre 17, 2022
|-
| {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|GRC}} [[Gresya]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]
| Oktubre, 3 2022
|-
| {{flagicon|CHN}} [[Tsina]]
| Oktubre 30, 2022
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
r1lfodss4f3q6zxfhc3cn66k5g2mfl1
1961090
1961081
2022-08-07T02:41:20Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022.
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 39 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Siyam na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa.
Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at ang pagbabalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.
== Mga Kandidata ==
Sa kasalukuyan, may 39 nang kalahok ang kumpirmado:
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}}
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
|Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref>
|21
|Durrës
|-
| '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]'''
| Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref>
| 24
| Leipzig
|-
|'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]'''
|Swelia Antonio
|24
|[[Luanda]]
|-
| '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]'''
| Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref>
| 23
| Oranjestad
|-
| '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]'''
| Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref>
| 27
| [[Long Island]]
|-
| '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
| Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref>
| 23
| Mérida
|-
| '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
| Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
| 28
| Tây Ninh
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref>
| 26
| Vitória
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]'''
| Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref>
| 23
| Cochabamba
|-
| '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]'''
| Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref>
| 23
| Wangdue Phodrang
|-
| '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]'''
| Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref>
| 20
| Willemstad
|-
| '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]'''
| Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 27
| Kumasi
|-
| '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]'''
| Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref>
| 25
| [[Derby]]
|-
|'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]'''
| Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| Quetzaltenango
|-
| '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]'''
| Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref>
| 20
| San Pedro Sula
|-
| '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
| Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ubud
|-
| '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]]
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| [[Vancouver]]
|-
|'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]'''
|
|
|
|-
| '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]'''
| Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref>
| 21
| [[Nur-Sultan]]
|-
| '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]'''
| María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Armenia, Colombia|Armenia]]
|-
| '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]'''
| Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref>
| 21
| Pristina
|-
| '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]'''
| Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 19
| Krapina
|-
| '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]'''
| Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref>
| 20
| Kfarchouba
|-
| '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
| Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| St. Julian's
|-
| '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 25
| Curepipe
|-
| '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
| Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ciudad Obregon
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]'''
|
|
|
|-
| '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
| Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref>
| 23
| Herrera
|-
| '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
| Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
| '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]'''
| [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref>
| 24
| [[Pasay]]
|-
| '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
| Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| Łódź
|-
| '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]'''
| Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Lisbon]]
|-
| '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
| Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Santiago]]
|-
| '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]'''
| Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Orenburg]]
|-
| '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]'''
| Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| Mahé
|-
| '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''
| Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref>
| 23
| [[Bangkok]]
|-
| '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
| Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| [[Seoul]]
|-
| '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
| Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Santiago, Tsile|Santiago]]
|-
| '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
| Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 27
| Chernihiv
|-
|}
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Petsa
|-
| '''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''|| Agosto 11, 2022
|-
| '''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]'''
| Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
| Agosto 12, 2022
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]'''
| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''|| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''|| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022
|-
| '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''|| Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022
|-
| '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022
|-
| '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
| Agosto 27, 2022
|-
| '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
| Setyembre 3, 2022
|-
| '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]'''
| Setyembre 3, 2022
|-
| '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022
|-
| '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]'''
| Setyembre 7, 2022
|-
| '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]'''
| Setyembre 10, 2022
|-
| '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022
|-
| '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
| Setyembre 2022
|-
| '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]'''
| Setyembre 2022
|-
| '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]'''
| Oktubre, 3 2022
|-
| '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
| Oktubre 30, 2022
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
fv29zxx2u7i526ya40wwq59p55l5b5h
1961136
1961090
2022-08-07T04:50:04Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022.
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 39 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Siyam na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa.
Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at ang pagbabalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.
== Mga Kandidata ==
Sa kasalukuyan, may 39 nang kalahok ang kumpirmado:
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}}
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
|Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref>
|21
|Durrës
|-
| '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]'''
| Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref>
| 24
| Leipzig
|-
|'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]'''
|Swelia Antonio
|24
|[[Luanda]]
|-
| '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]'''
| Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref>
| 23
| Oranjestad
|-
| '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]'''
| Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref>
| 27
| [[Long Island]]
|-
| '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
| Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref>
| 23
| Mérida
|-
| '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
| Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
| 28
| Tây Ninh
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref>
| 26
| Vitória
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]'''
| Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref>
| 23
| Cochabamba
|-
| '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]'''
| Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref>
| 23
| Wangdue Phodrang
|-
| '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]'''
| Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref>
| 20
| Willemstad
|-
| '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]'''
| Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 27
| Kumasi
|-
| '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]'''
| Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref>
| 25
| [[Derby]]
|-
|'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]'''
| Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| Quetzaltenango
|-
| '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]'''
| Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref>
| 20
| San Pedro Sula
|-
| '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
| Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ubud
|-
| '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]]
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| [[Vancouver]]
|-
|'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]'''
|Tiffany Connolly
|24
|West Bay
|-
| '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]'''
| Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref>
| 21
| [[Nur-Sultan]]
|-
| '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]'''
| María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Armenia, Colombia|Armenia]]
|-
| '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]'''
| Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref>
| 21
| Pristina
|-
| '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]'''
| Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 19
| Krapina
|-
| '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]'''
| Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref>
| 20
| Kfarchouba
|-
| '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
| Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| St. Julian's
|-
| '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 25
| Curepipe
|-
| '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
| Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ciudad Obregon
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]'''
|Norma Huembes
|24
|San Marcos
|-
| '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
| Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref>
| 23
| Herrera
|-
| '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
| Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
| '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]'''
| [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref>
| 24
| [[Pasay]]
|-
| '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
| Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| Łódź
|-
| '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]'''
| Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Lisbon]]
|-
| '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
| Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Santiago]]
|-
| '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]'''
| Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Orenburg]]
|-
| '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]'''
| Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| Mahé
|-
| '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''
| Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref>
| 23
| [[Bangkok]]
|-
| '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
| Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| [[Seoul]]
|-
| '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
| Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Santiago, Tsile|Santiago]]
|-
| '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
| Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 27
| Chernihiv
|-
|}
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Petsa
|-
| '''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''|| Agosto 11, 2022
|-
| '''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]'''
| Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
| Agosto 12, 2022
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]'''
| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''|| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''|| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022
|-
| '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''|| Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022
|-
| '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022
|-
| '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
| Agosto 27, 2022
|-
| '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
| Setyembre 3, 2022
|-
| '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]'''
| Setyembre 3, 2022
|-
| '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022
|-
| '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]'''
| Setyembre 7, 2022
|-
| '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]'''
| Setyembre 10, 2022
|-
| '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022
|-
| '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
| Setyembre 2022
|-
| '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]'''
| Setyembre 2022
|-
| '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]'''
| Oktubre, 3 2022
|-
| '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
| Oktubre 30, 2022
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
s7bhocuiss8rb9ucq0r1ooo25130wuc
1961163
1961136
2022-08-07T07:14:33Z
Elysant
118076
/* Mga Kandidata */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022.
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 39 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Siyam na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa.
Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at ang pagbabalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.
== Mga Kandidata ==
Sa kasalukuyan, may 41 nang kalahok ang kumpirmado:
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}}
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
|Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref>
|21
|Durrës
|-
| '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]'''
| Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref>
| 24
| Leipzig
|-
|'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]'''
|Swelia Antonio
|24
|[[Luanda]]
|-
| '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]'''
| Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref>
| 23
| Oranjestad
|-
| '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]'''
| Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref>
| 27
| [[Long Island]]
|-
| '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
| Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref>
| 23
| Mérida
|-
| '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
| Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
| 28
| Tây Ninh
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref>
| 26
| Vitória
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]'''
| Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref>
| 23
| Cochabamba
|-
| '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]'''
| Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref>
| 23
| Wangdue Phodrang
|-
| '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]'''
| Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref>
| 20
| Willemstad
|-
| '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]'''
| Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 27
| Kumasi
|-
| '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]'''
| Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref>
| 25
| [[Derby]]
|-
|'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]'''
| Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| Quetzaltenango
|-
| '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]'''
| Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref>
| 20
| San Pedro Sula
|-
| '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
| Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ubud
|-
| '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]]
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| [[Vancouver]]
|-
|'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]'''
|Tiffany Connolly
|24
|West Bay
|-
| '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]'''
| Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref>
| 21
| [[Nur-Sultan]]
|-
| '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]'''
| María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Armenia, Colombia|Armenia]]
|-
| '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]'''
| Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref>
| 21
| Pristina
|-
| '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]'''
| Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 19
| Krapina
|-
| '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]'''
| Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref>
| 20
| Kfarchouba
|-
| '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
| Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| St. Julian's
|-
| '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 25
| Curepipe
|-
| '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
| Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ciudad Obregon
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]'''
|Norma Huembes
|24
|San Marcos
|-
| '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
| Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref>
| 23
| Herrera
|-
| '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
| Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
| '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]'''
| [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref>
| 24
| [[Pasay]]
|-
| '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
| Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| Łódź
|-
| '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]'''
| Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Lisbon]]
|-
| '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
| Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Santiago]]
|-
| '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]'''
| Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Orenburg]]
|-
| '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]'''
| Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| Mahé
|-
| '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''
| Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref>
| 23
| [[Bangkok]]
|-
| '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
| Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| [[Seoul]]
|-
| '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
| Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Santiago, Tsile|Santiago]]
|-
| '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
| Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 27
| Chernihiv
|-
|}
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Petsa
|-
| '''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''|| Agosto 11, 2022
|-
| '''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]'''
| Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
| Agosto 12, 2022
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]'''
| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''|| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''|| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022
|-
| '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''|| Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022
|-
| '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022
|-
| '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
| Agosto 27, 2022
|-
| '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
| Setyembre 3, 2022
|-
| '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]'''
| Setyembre 3, 2022
|-
| '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022
|-
| '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]'''
| Setyembre 7, 2022
|-
| '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]'''
| Setyembre 10, 2022
|-
| '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022
|-
| '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
| Setyembre 2022
|-
| '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]'''
| Setyembre 2022
|-
| '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]'''
| Oktubre, 3 2022
|-
| '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
| Oktubre 30, 2022
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
q5y1zqvjj60e2i0k9m99bmzirs55cfq
1961171
1961163
2022-08-07T07:24:13Z
Elysant
118076
/* Mga Kandidata */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022.
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 39 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Siyam na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa.
Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at ang pagbabalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.
== Mga Kandidata ==
Sa kasalukuyan, may 41 nang kalahok ang kumpirmado:
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}}
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
|Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref>
|21
|Durrës
|-
| '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]'''
| Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref>
| 24
| Leipzig
|-
|'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]'''
|Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref>
|24
|[[Luanda]]
|-
| '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]'''
| Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref>
| 23
| Oranjestad
|-
| '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]'''
| Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref>
| 27
| [[Long Island]]
|-
| '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
| Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref>
| 23
| Mérida
|-
| '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
| Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
| 28
| Tây Ninh
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref>
| 26
| Vitória
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]'''
| Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref>
| 23
| Cochabamba
|-
| '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]'''
| Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref>
| 23
| Wangdue Phodrang
|-
| '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]'''
| Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref>
| 20
| Willemstad
|-
| '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]'''
| Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 27
| Kumasi
|-
| '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]'''
| Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref>
| 25
| [[Derby]]
|-
|'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]'''
| Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| Quetzaltenango
|-
| '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]'''
| Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref>
| 20
| San Pedro Sula
|-
| '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
| Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ubud
|-
| '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]]
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| [[Vancouver]]
|-
|'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]'''
|Tiffany Connolly
|24
|West Bay
|-
| '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]'''
| Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref>
| 21
| [[Nur-Sultan]]
|-
| '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]'''
| María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Armenia, Colombia|Armenia]]
|-
| '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]'''
| Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref>
| 21
| Pristina
|-
| '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]'''
| Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 19
| Krapina
|-
| '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]'''
| Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref>
| 20
| Kfarchouba
|-
| '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
| Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| St. Julian's
|-
| '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 25
| Curepipe
|-
| '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
| Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ciudad Obregon
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]'''
|Norma Huembes
|24
|San Marcos
|-
| '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
| Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref>
| 23
| Herrera
|-
| '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
| Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
| '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]'''
| [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref>
| 24
| [[Pasay]]
|-
| '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
| Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| Łódź
|-
| '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]'''
| Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Lisbon]]
|-
| '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
| Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Santiago]]
|-
| '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]'''
| Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Orenburg]]
|-
| '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]'''
| Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| Mahé
|-
| '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''
| Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref>
| 23
| [[Bangkok]]
|-
| '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
| Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| [[Seoul]]
|-
| '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
| Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Santiago, Tsile|Santiago]]
|-
| '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
| Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 27
| Chernihiv
|-
|}
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Petsa
|-
| '''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''|| Agosto 11, 2022
|-
| '''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]'''
| Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
| Agosto 12, 2022
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]'''
| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''|| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''|| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022
|-
| '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''|| Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022
|-
| '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022
|-
| '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
| Agosto 27, 2022
|-
| '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
| Setyembre 3, 2022
|-
| '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]'''
| Setyembre 3, 2022
|-
| '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022
|-
| '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]'''
| Setyembre 7, 2022
|-
| '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]'''
| Setyembre 10, 2022
|-
| '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022
|-
| '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
| Setyembre 2022
|-
| '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]'''
| Setyembre 2022
|-
| '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]'''
| Oktubre, 3 2022
|-
| '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
| Oktubre 30, 2022
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
aqa3ydqe6q6gk8c3m9z2cuwp9i980aq
1961175
1961171
2022-08-07T07:28:14Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022.
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 41 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Siyam na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa.
Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at ang pagbabalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.
== Mga Kandidata ==
Sa kasalukuyan, may 41 nang kalahok ang kumpirmado:
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}}
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
|Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref>
|21
|Durrës
|-
| '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]'''
| Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref>
| 24
| Leipzig
|-
|'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]'''
|Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref>
|24
|[[Luanda]]
|-
| '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]'''
| Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref>
| 23
| Oranjestad
|-
| '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]'''
| Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref>
| 27
| [[Long Island]]
|-
| '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
| Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref>
| 23
| Mérida
|-
| '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
| Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
| 28
| Tây Ninh
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref>
| 26
| Vitória
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]'''
| Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref>
| 23
| Cochabamba
|-
| '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]'''
| Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref>
| 23
| Wangdue Phodrang
|-
| '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]'''
| Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref>
| 20
| Willemstad
|-
| '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]'''
| Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 27
| Kumasi
|-
| '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]'''
| Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref>
| 25
| [[Derby]]
|-
|'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]'''
| Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| Quetzaltenango
|-
| '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]'''
| Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref>
| 20
| San Pedro Sula
|-
| '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
| Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ubud
|-
| '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]]
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| [[Vancouver]]
|-
|'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]'''
|Tiffany Connolly
|24
|West Bay
|-
| '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]'''
| Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref>
| 21
| [[Nur-Sultan]]
|-
| '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]'''
| María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Armenia, Colombia|Armenia]]
|-
| '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]'''
| Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref>
| 21
| Pristina
|-
| '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]'''
| Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 19
| Krapina
|-
| '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]'''
| Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref>
| 20
| Kfarchouba
|-
| '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
| Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| St. Julian's
|-
| '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 25
| Curepipe
|-
| '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
| Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ciudad Obregon
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]'''
|Norma Huembes
|24
|San Marcos
|-
| '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
| Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref>
| 23
| Herrera
|-
| '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
| Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
| '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]'''
| [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref>
| 24
| [[Pasay]]
|-
| '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
| Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| Łódź
|-
| '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]'''
| Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Lisbon]]
|-
| '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
| Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Santiago]]
|-
| '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]'''
| Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Orenburg]]
|-
| '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]'''
| Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| Mahé
|-
| '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''
| Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref>
| 23
| [[Bangkok]]
|-
| '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
| Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| [[Seoul]]
|-
| '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
| Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Santiago, Tsile|Santiago]]
|-
| '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
| Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 27
| Chernihiv
|-
|}
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Petsa
|-
| '''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''|| Agosto 11, 2022
|-
| '''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]'''
| Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
| Agosto 12, 2022
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]'''
| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''|| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''|| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022
|-
| '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''|| Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022
|-
| '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022
|-
| '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
| Agosto 27, 2022
|-
| '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
| Setyembre 3, 2022
|-
| '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]'''
| Setyembre 3, 2022
|-
| '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022
|-
| '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]'''
| Setyembre 7, 2022
|-
| '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]'''
| Setyembre 10, 2022
|-
| '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022
|-
| '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
| Setyembre 2022
|-
| '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]'''
| Setyembre 2022
|-
| '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]'''
| Oktubre, 3 2022
|-
| '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
| Oktubre 30, 2022
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
7ursz68nozygm3ek3i81rj6p9q3c5ma
1961180
1961175
2022-08-07T07:36:37Z
Elysant
118076
/* Mga Kandidata */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022.
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 41 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Siyam na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa.
Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at ang pagbabalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.
== Mga Kandidata ==
Sa kasalukuyan, may 41 nang kalahok ang kumpirmado:
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}}
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
|Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref>
|21
|Durrës
|-
| '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]'''
| Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref>
| 24
| Leipzig
|-
|'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]'''
|Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref>
|24
|[[Luanda]]
|-
| '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]'''
| Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref>
| 23
| Oranjestad
|-
| '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]'''
| Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref>
| 27
| [[Long Island]]
|-
| '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
| Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref>
| 23
| Mérida
|-
| '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
| Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
| 28
| Tây Ninh
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref>
| 26
| Vitória
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]'''
| Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref>
| 23
| Cochabamba
|-
| '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]'''
| Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref>
| 23
| Wangdue Phodrang
|-
| '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]'''
| Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref>
| 20
| Willemstad
|-
| '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]'''
| Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 27
| Kumasi
|-
| '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]'''
| Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref>
| 25
| [[Derby]]
|-
|'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]'''
| Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| Quetzaltenango
|-
| '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]'''
| Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref>
| 20
| San Pedro Sula
|-
| '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
| Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ubud
|-
| '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]]
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| [[Vancouver]]
|-
|'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]'''
|Tiffany Connolly
|24
|West Bay
|-
| '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]'''
| Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref>
| 21
| [[Nur-Sultan]]
|-
| '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]'''
| María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Armenia, Colombia|Armenia]]
|-
| '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]'''
| Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref>
| 21
| Pristina
|-
| '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]'''
| Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 19
| Krapina
|-
| '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]'''
| Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref>
| 20
| Kfarchouba
|-
| '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
| Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| St. Julian's
|-
| '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 25
| Curepipe
|-
| '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
| Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ciudad Obregon
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]'''
|Norma Huembes<ref>{{Cite web|url=https://www.swissinfo.ch/spa/nicaragua-miss-universo_una-licenciada-en-contadur%C3%ADa-p%C3%BAblica-es-elegida-miss-nicaragua-2022/47809678|title=Una licenciada en contaduría pública es elegida Miss Nicaragua 2022|website=Swissinfo|language=es|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref>
|24
|San Marcos
|-
| '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
| Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref>
| 23
| Herrera
|-
| '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
| Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
| '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]'''
| [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref>
| 24
| [[Pasay]]
|-
| '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
| Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| Łódź
|-
| '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]'''
| Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Lisbon]]
|-
| '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
| Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Santiago]]
|-
| '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]'''
| Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Orenburg]]
|-
| '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]'''
| Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| Mahé
|-
| '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''
| Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref>
| 23
| [[Bangkok]]
|-
| '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
| Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| [[Seoul]]
|-
| '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
| Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Santiago, Tsile|Santiago]]
|-
| '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
| Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 27
| Chernihiv
|-
|}
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Petsa
|-
| '''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''|| Agosto 11, 2022
|-
| '''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]'''
| Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
| Agosto 12, 2022
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]'''
| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''|| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''|| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022
|-
| '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''|| Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022
|-
| '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022
|-
| '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
| Agosto 27, 2022
|-
| '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
| Setyembre 3, 2022
|-
| '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]'''
| Setyembre 3, 2022
|-
| '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022
|-
| '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]'''
| Setyembre 7, 2022
|-
| '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]'''
| Setyembre 10, 2022
|-
| '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022
|-
| '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
| Setyembre 2022
|-
| '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]'''
| Setyembre 2022
|-
| '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]'''
| Oktubre, 3 2022
|-
| '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
| Oktubre 30, 2022
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
ja23rsj9af18fzijwuwds5wp7tdalmm
1961222
1961180
2022-08-07T11:09:09Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022.
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 41 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Siyam na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa.
Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at ang pagbabalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.
== Mga Kandidata ==
Sa kasalukuyan, may 41 nang kalahok ang kumpirmado:
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}}
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
|Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref>
|21
|Durrës
|-
| '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]'''
| Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref>
| 24
| Leipzig
|-
|'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]'''
|Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref>
|24
|[[Luanda]]
|-
| '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]'''
| Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref>
| 23
| Oranjestad
|-
| '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]'''
| Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref>
| 27
| [[Long Island]]
|-
| '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
| Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref>
| 23
| Mérida
|-
| '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
| Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
| 28
| Tây Ninh
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref>
| 26
| Vitória
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]'''
| Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref>
| 23
| Cochabamba
|-
| '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]'''
| Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref>
| 23
| Wangdue Phodrang
|-
| '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]'''
| Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref>
| 20
| Willemstad
|-
| '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]'''
| Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 27
| Kumasi
|-
| '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]'''
| Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref>
| 25
| [[Derby]]
|-
|'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]'''
| Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| Quetzaltenango
|-
| '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]'''
| Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref>
| 20
| San Pedro Sula
|-
| '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
| Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ubud
|-
| '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]]
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| [[Vancouver]]
|-
|'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]'''
|Tiffany Connolly<ref>{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=7 Agosto 2022 |title=Tiffany Conolly crowned Miss Cayman Islands Universe 2022 |url=https://www.caymancompass.com/2022/08/07/tiffany-conolly-crowned-miss-cayman-islands-universe-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref>
|24
|West Bay
|-
| '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]'''
| Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref>
| 21
| [[Nur-Sultan]]
|-
| '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]'''
| María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Armenia, Colombia|Armenia]]
|-
| '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]'''
| Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref>
| 21
| Pristina
|-
| '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]'''
| Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 19
| Krapina
|-
| '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]'''
| Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref>
| 20
| Kfarchouba
|-
| '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
| Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| St. Julian's
|-
| '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 25
| Curepipe
|-
| '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
| Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ciudad Obregon
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]'''
|Norma Huembes<ref>{{Cite web|url=https://www.swissinfo.ch/spa/nicaragua-miss-universo_una-licenciada-en-contadur%C3%ADa-p%C3%BAblica-es-elegida-miss-nicaragua-2022/47809678|title=Una licenciada en contaduría pública es elegida Miss Nicaragua 2022|website=Swissinfo|language=es|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref>
|24
|San Marcos
|-
| '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
| Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref>
| 23
| Herrera
|-
| '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
| Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
| '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]'''
| [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref>
| 24
| [[Pasay]]
|-
| '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
| Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| Łódź
|-
| '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]'''
| Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Lisbon]]
|-
| '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
| Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Santiago]]
|-
| '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]'''
| Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Orenburg]]
|-
| '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]'''
| Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| Mahé
|-
| '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''
| Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref>
| 23
| [[Bangkok]]
|-
| '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
| Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| [[Seoul]]
|-
| '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
| Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Santiago, Tsile|Santiago]]
|-
| '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
| Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 27
| Chernihiv
|-
|}
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Petsa
|-
| '''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''|| Agosto 11, 2022
|-
| '''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]'''
| Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
| Agosto 12, 2022
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]'''
| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''|| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''|| Agosto 13, 2022
|-
| '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022
|-
| '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''|| Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022
|-
| '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022
|-
| '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>
|-
| '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
| Agosto 27, 2022
|-
| '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]'''
| Agosto 28, 2022
|-
| '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
| Setyembre 3, 2022
|-
| '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]'''
| Setyembre 3, 2022
|-
| '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022
|-
| '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]'''
| Setyembre 7, 2022
|-
| '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]'''
| Setyembre 10, 2022
|-
| '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022
|-
| '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
| Setyembre 2022
|-
| '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]'''
| Setyembre 2022
|-
| '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]'''
| Oktubre, 3 2022
|-
| '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
| Oktubre 30, 2022
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
698w61wmrp6n3ch59viu8bl0modpu2c
Miss World 2021
0
314201
1961148
1960570
2022-08-07T05:42:12Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant|name=Miss World 2021|date=ika-16 ng Marso 2022|venue=Coca-Cola Music Hall, San Juan, [[Porto Riko]]|broadcaster={{Hlist|REELZ|London Live|Univision}}|entrants=97|placements=30|debuts={{Hlist|[[Irak]]|[[Somalya]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Antigua at Barbuda]]|[[Aruba]]|[[Australya]]|[[Bagong Silandiya]]|[[Barbados]]|[[Biyelorusya]]|[[Dinamarka]]|[[Etiyopiya]]|[[Gresya]]|[[Guwatemala]]|[[Guyana]]|[[Heyorhiya]]|[[Kapuluang Birheng Britaniko]]|[[Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]]|[[Kapuluang Cook]]|[[Kasakistan]]|[[Kirgistan]]|[[Kroasya]]|[[Laos]]|[[Miyanmar]]|[[Montenegro]]|[[Rusya]]|[[Samoa]]|[[Sierra Leone]]|[[Taylandiya]]|[[Timog Sudan]]}}|returns={{Hlist|[[Baybaying Garing]]|[[Belis]]|[[Estonya]]|[[Guniya]]|[[Kamerun]]|[[Madagaskar]]|[[Namibya]]|[[Noruwega]]|[[Santa Lucia (bansa)|Sant Lucia]]|[[Serbiya]]|[[Sint Maarten]]|[[Urugway]]}}|before=[[Miss World 2019|2019]]|next=[[Miss World 2022|2022]]|image=File:Karolina Bielawska (cropped).jpg|caption=Karolina Bielawska, Miss World 2021|presenters={{Hlist|Peter Andre|Fernando Allende}}|entertainment={{Hlist|Don Omar|Gente de Zona|Victor Manuel|Pedro Capo|Puerto Rico Philharmonic Orchestra}}|winner='''Karolina Bielawska'''|represented='''{{Flagicon|POL}} [[Polonya]]'''}}Ang '''Miss World 2021''' ay ang ika-70 na edisyon ng [[Miss World]] pageant, na ginanap sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] noong ika-16 ng Marso 2022. Ang kompetisyon ay orihinal na nakatakda sa José Miguel Agrelot Coliseum noong ika-16 ng Disyembre 2021. Gayunpaman, ang kompetisyon ay na-reschedule sa ika-16 ng Marso 2022 dahil sa pandemya ng COVID-19 sa Porto Riko.<ref>{{Cite web |date=22 Disyembre 2021 |title=Miss World resets coronation night to March 2022 |url=https://www.cnnphilippines.com/lifestyle/2021/12/22/Miss-World-2021-coronation-night-March-2022.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Bernardino |first=Stephanie |date=23 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 pageant reset to March 2022 |url=https://mb.com.ph/2021/12/23/miss-world-2021-pageant-reset-to-march-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Manila Bulletin]] |language=en-US}}</ref>
Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Toni-Ann Singh ng [[Jamaica|Hamayka]] si Karolina Bielawska ng [[Polonya]] bilang Miss World 2021. Ito ang pangalawang tagumpay ng Polonya sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Shree Saini ng [[Estados Unidos]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Olivia Yacé ng [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]].<ref>{{Cite news |date=17 Marso 2022 |title=Poland win Miss World 2022, Cote d'Ivoire collect 2nd runner up |language=West African Pidgin English |work=BBC News Pidgin |url=https://www.bbc.com/pidgin/world-60778320 |access-date=31 Hulyo 2022}}</ref><ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |last2=Pasajol |first2=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021 is Karolina Bielawska of Poland |url=https://entertainment.inquirer.net/441524/miss-world-2021-is-karolina-bielawska-of-poland |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref>
Mga kandidata mula sa 97 mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan nina Peter Andre at Fernando Allende ang kompetisyon. Nagtanghal sina Don Omar, Gente de Zona, Victor Manuel, Pedro Capo, at ang Filarmonica de Puerto Rico sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |last=Reiher |first=Andrea |date=16 Marso 2022 |title=Miss World 2021-2022 Schedule: What Time & Channel to Watch |url=https://heavy.com/entertainment/miss-world-time-channel-schedule-2021-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Heavy.com |language=en-US}}</ref>
== Kasaysayan ==
[[Talaksan:Coliseum of PR.JPG|thumb|250x250px|Coliseo de Puerto Rico José Miguel Agrelot, lokasyon para sa ilang parte ng Miss World 2021.]]
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Ang ika-70 edisyon ng kompetisyon ay orihinal na nakatakda sa katapusan ng taong 2020. Gayunpaman, naudlot ang kompetisyon dulot ng [[pandemya ng COVID-19]], at inanunsyo ng [[Miss World|Miss World Organization]] noong ika-29 ng Hulyo 2020 na ang ika-70 edisyon ng kompetisyon ay magaganap sa katapusan ng taong 2021.<ref>{{Cite web |date=30 Hulyo 2020 |title=Miss World cancels 2020 edition |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-cancels-2020-edition-moves-to-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |date=24 Hulyo 2020 |title=Miss World 2020 to be held in 2021? |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Miss-World-2020-to-be-held-in-2021/eventshow/77156276.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
Noong ika-8 ng Marso 2021, kinumpirma ng Miss World Organization na ang kompetisyon ay mangyayari sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] sa ika-16 ng Disyembre 2021.<ref>{{Cite web |date=11 Marso 2021 |title=Miss World 2021 finale date announced! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/miss-world-2021-finale-date-announced/articleshow/81462288.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rodríguez Caraballo |first=Harry |date=8 Marso 2021 |title=¡Confirmado! Celebrarán concurso internacional de Miss Mundo en Puerto Rico |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/03/08/confirmado-celebraran-concurso-internacional-miss-mundo-puerto-rico.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Metro Puerto Rico |language=es}}</ref> Ngunit dahil sa pagtaas ng pangangailan ng mga tiket, inanunsyo ng Miss World Organization noong ika-2 ng Setyembre 2021 na ang kompetisyon ay inilipat sa José Miguel Agrelot Coliseum, ang pinakamalaking ''indoor venue'' sa Porto Riko.<ref>{{Cite web |date=4 Setyembre 2021 |title=With a rise in demand for finale tickets, Miss World 2021 venue shifted! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/with-a-rise-in-demand-for-finale-tickets-miss-world-2021-venue-shifted/articleshow/85931318.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
Kumalat ang banta ng [[SARS-CoV-2 Omicron variant]] sa ilang bahagi ng daigdig sa panahon ng mga ''pre-pageant activity'', at ang banta ng birus ay nagsimula na ring kumalat sa Porto Riko. Noong ika-14 ng Disyembre 2021, nagpositibo sa COVID-19 si Pricilia Carla Yules ng [[Indonesia|Indonesya]]. Bilang pag-iingat, ang kaniyang kakuwarto na si Manasa Varanasi ng [[Indiya]] at lima pa ay inuri bilang mga hinihinalang kaso.<ref>{{Cite web |last=Anna |first=Elvira |date=15 Disyembre 2021 |title=Kabar Terbaru Carla Yules di Miss World 2021, Ini Penjelasan Liliana Tanoesoedibjo |url=https://www.inews.id/lifestyle/seleb/kabar-terbaru-carla-yules-di-miss-world-2021-ini-penjelasan-liliana-tanoesoedibjo |access-date=31 Hulyo 2022 |website=iNews |language=id}}</ref> Kinumpirma ng tagapangulo ng Miss World Organization na si Julia Morley na ang mga kandidata ay kasalukuyang nakahiwalay at naka-quarantine at hindi sila maaring umakyat sa entablado sa palabas kung hindi sila maglalabas ng negatibong PCR test. Subalit lahat ng mga kandidata ay kabilang pa rin sa kompetisyon.<ref>{{Cite web |date=15 Disyembre 2021 |title=Aisladas varias candidatas de Miss Mundo por posible contagio de COVID-19 |url=https://www.primerahora.com/entretenimiento/reinas-belleza/notas/aisladas-varias-candidatas-de-miss-mundo-por-posible-contagio-de-covid-19/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Primera Hora |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Vargas Rodríguez |first=Shakira |date=14 Disyembre 2021 |title=Investigan casos sospechosos de COVID-19 entre siete concursantes de Miss Mundo 2021 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/farandula/notas/investigan-posibles-casos-de-covid-19-entre-siete-concursantes-de-miss-mundo-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}</ref> Noong ika-15 ng Disyembre, kinumpirma ng ''Puerto Rico Department of Health'' na 17 postibong kaso ng COVID-19 ay may kinalaman sa mga aktibidad ng Miss World, kabilang ang mga kalahok at mga empleyado.<ref>{{Cite web |last=Tusing |first=David |date=16 Disyembre 2021 |title=17 people at Miss World 2021 pageant test positive for Covid-19 in Puerto Rico |url=https://www.thenationalnews.com/lifestyle/fashion/2021/12/16/17-people-at-miss-world-2021-pageant-test-positive-for-covid-19-in-puerto-rico/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The National |language=en}}</ref>
Noong ika-16 ng Disyembre, ilang oras bago ang kompetisyon, nagpasya ang Miss World Organization na muling ipagpaliban ang kompetisyon matapos na magpositibo sa COVID-19 ang 23 kandidata at 15 empleyado ng Miss World.<ref>{{Cite web |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss Mundo é adiado após mais de 20 candidatas contraírem Covid |url=https://g1.globo.com/mundo/noticia/2021/12/17/miss-mundo-e-adiado-apos-mais-de-20-candidatas-contrairem-covid.ghtml |access-date=31 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}</ref><ref>{{Cite web |last=Pallavi |first=Krishna Priya |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 temporarily postponed after several Covid-19 positive cases |url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/fashion/miss-world-2021-temporarily-postponed-after-several-covid-19-positive-cases-101639708067082.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss World coronation night postponed due to COVID-19 |url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2021/12/17/Miss-World-2021-postponed-due-to-COVID-19.html |access-date=3 Agosto 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref> Kinumpirma rin ng pambansang direktor ng Miss World Malaysia na nagpositibo rin sa COVID-19 si Lavanya Sivaji ng Malaysia.<ref name=":0">{{Cite web |last=Holland |first=Oscar |last2=Blanco Munoz |first2=Begona |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 postponed hours before finale amid Covid-19 outbreak |url=https://www.cnn.com/style/article/miss-world-2021-postponed-covid-19/index.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[CNN]] |language=en}}</ref> Inanunsyo ng Miss World Organization na ang kompetisyon ay muling aayusin at gaganapin sa loob ng susunod na 90 araw.<ref name=":0" /> Noong ika-22 ng Disyembre, kinumpirma ng Miss World Organization na ang kompetisyon ay mangyayari sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] sa ika-16 ng Marso 2022 at hindi sa José Miguel Agrelot Coliseum. Ang 40 ''semifinalist'' lang ang bumalik sa Porto Riko para sa na-reschedule na kompetisyon.<ref>{{Cite web |date=22 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 new pageant finale date has been announced |url=https://indianexpress.com/article/lifestyle/life-style/miss-world-2021-pageant-finale-rescheduled-date-puerto-rico-manasa-varanasi-india-7684505/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Indian Express |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Concepcion |first=Eton B. |date=10 Marso 2022 |title=Tracy Maureen Perez resumes Miss World quest |url=https://manilastandard.net/showbitz/columns0/pageant-concept-by-eton-concepcion/314213313/tracy-maureen-perez-resumes-miss-world-quest.html |access-date=3 Agosto 2022 |website=Manila Standard |language=en-US}}</ref>
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 97 mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Maraming mga kompetisyong pambansa ang ipinagliban o ganap na nakansela dahil sa [[pandemya ng COVID-19]]. Dahil dito, 16 sa mga kandidata na naatasan upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo ay mga ''runner-up'' sa kanilang nakaraang kompetisyong pambansa, o napili sa isang ''casting process''. Walong kandidata naman ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos ang pag-urong ng orihinal na kalahok.
Iniluklok si Amela Agastra upang kumatawan sa [[Albanya]] matapos na umurong ang Miss World Albania 2021 na si Joanna Kiose sa hindi malamang dahilan. <ref>{{Cite web |last= |date=12 Hulyo 2021 |title=Đại diện Albania tại Miss World gây chú ý cùng hình xăm cá tính: Đỗ Hà vẫn ngọt ngào với sức hút riêng |url=https://saostar.vn/nguoi-mau-hoa-hau/dai-dien-albania-tai-miss-world-gay-chu-y-voi-hinh-xam-ca-tinh-202107111754459501.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Saostar.vn |language=vi}}</ref> Iniluklok si Shree Saini, isang ''semifinalist'' sa Miss World America 2020, bilang Miss World America 2021 dahil ang iskedyul ng kompetisyon ay lumagpas na sa panunungkulan ni Alissa Anderegg bilang Miss World America 2020.<ref>{{Cite web |last=Sadosh |first=Raj |date=4 Oktubre 2021 |title=Punjab-born Shree Saini first Indo-American to represent America at Miss World contest |url=https://www.tribuneindia.com/news/punjab/punjab-born-shree-saini-first-indo-american-to-represent-america-at-miss-world-contest-320046 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Tribune |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Brody |first=Lanae |date=15 Marso 2022 |title=Miss World America Shree Saini Reveals How She Overcame Horrific Accident to Capture Her Crown |url=https://people.com/human-interest/miss-world-america-shree-saini-overcame-horrific-crash-capture-crown/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref> Iniluklok si Miss World Japan 2021 Tamaki Koshi upang kumatawan sa [[Hapon]] dahil lumagpas na sa panunungkulan ni Miss World Japan 2020 Maria Kaneya ang petsa ng kompetisyon.<ref>{{Cite web |last= |date=29 Setyembre 2020 |title=Dung mạo tân Hoa hậu Thế giới Nhật Bản |url=https://vnexpress.net/dung-mao-tan-hoa-hau-the-gioi-nhat-ban-4168758.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> Iniluklok si Tamara Del Maso upang kumatawan sa [[Costa Rica|Kosta Rika]] matapos na umurong ang Miss World Costa Rica 2020 na si Andrea Montero dahil sa problema sa visa.<ref>{{Cite web |date=16 Oktubre 2020 |title=Andrea Montero crowned Miss Costa Rica 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/andrea-montero-crowned-miss-costa-rica-2020/articleshow/78714487.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=11 Setyembre 2021 |title=Lộ diện người đẹp đại diện Costa Rica tham gia Miss World 2021 |url=https://vov.vn/giai-tri/nghe-si/lo-dien-nguoi-dep-dai-dien-costa-rica-tham-gia-miss-world-2021-889887.vov |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Voice of Vietnam |language=vi}}</ref> Iniluklok si Lizzy Dobbe, ang first runner-up ng Miss World Nederland 2020-21 upang kumatawan sa [[Netherlands|Olanda]] matapos na umurong ni Miss World Nederland 2020-21 na si Dilay Willemstein dahil sa ayaw niyang mabakunahan laban sa COVID-19.<ref>{{Cite web |last=Gutker |first=Carina |date=1 Hulyo 2021 |title=Lizzy (20) grijpt net naast titel en wordt tweede in Miss World Nederland-verkiezing |url=https://www.nhnieuws.nl/nieuws/288246/lizzy-20-grijpt-net-naast-titel-en-wordt-tweede-in-miss-world-nederland-verkiezing |access-date=31 Hulyo 2022 |website=NH |language=nl}}</ref><ref name=":1">{{Cite web |last=Jongeneel |first=Anouk |date=7 Oktubre 2021 |title=Lizzy werd tweede maar gaat nu tóch naar Miss World Verkiezing: "Ik ben vereerd" |url=https://www.nhnieuws.nl/nieuws/292795/lizzy-werd-tweede-maar-gaat-nu-toch-naar-miss-world-verkiezing-ik-ben-vereerd |access-date=31 Hulyo 2022 |website=NH |language=nl}}</ref> Iniluklok si Miss Rwanda 2021 Grace Ingabire upang kumatawan sa [[Rwanda]] dahil lumagpas na sa panunungkulan ni Miss Rwanda 2020 Nishimwe Naomie ang petsa ng kompetisyon.<ref>{{cite web |date=23 Marso 2020 |title=Nyina wa Miss Rwanda 2020, Nishimwe Naomie, avuga ko yari yaripfuje iryo teka kuva kera |url=https://www.bbc.com/gahuza/51604858 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[BBC News]] |language=rw}}</ref><ref name=":2">{{Cite web |last=Nsabimana |first=Eddie |date=21 Marso 2021 |title=Grace Ingabire crowned Miss Rwanda 2021 |url=https://www.newtimes.co.rw/entertainment/grace-ingabire-crowned-miss-rwanda-2021 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The New Times |language=en}}</ref> Iniluklok si Miss Senegal 2021 Penda Sy upang kumatawan sa Senegal dahil lumagpas na sa panunungkulan ni Miss Senegal 2020 Ndeye Fatima Dione ang petsa ng kompetisyon.<ref name=":3">{{Cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=6 Oktubre 2021 |title=Miss monde Sénégal 2021 : Penda Sy succède à Alberta Diatta |url=https://www.afrik.com/miss-monde-senegal-2021-penda-sy-succede-a-alberta-diatta |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr-FR}}</ref> Noong Nobyembre 2021, hayagang ibinunyag ni Dione na siya ay na-droga at ginahasa sa isang pagtitipong pinaghandaan ng mga ''national pageant organizers'' ng Miss Senegal. Dahil dito, si Dione ay nabuntis at kalaunan ay hindi na ito nakakatanggap ng mga imbitasyon para sa mga aktibidad ng Miss Senegal.<ref>{{Cite web |date=26 Nobyembre 2021 |title=Miss Senegal chairperson under fire after blaming beauty queen for provoking her own sexual assault! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/miss-senegal-chairperson-under-fire-after-blaming-beauty-queen-for-provoking-her-own-sexual-assault/articleshow/87934834.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> Iniluklok si Juliana Rugumisa bilang kinatawan ng Tansaniya matapos na hindi sundin ni Miss Tanzania 2020/2021 Rose David Manfere ang kontrata nito sa Miss Tanzania.<ref>{{Cite web |last=Abdallah |first=Nasra |date=17 Hulyo 2021 |title=Kamati yaanika makosa sita anayotuhumiwa Miss Tanzania |url=https://www.mwananchi.co.tz/mw/michezo/burudani/kamati-yaanika-makosa-sita-anayotuhumiwa-miss-tanzania-3476558 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Mwananchi |language=sw}}</ref>
Noong ika-15 ng Disyembre 2021, opisyal na tinuligsa ng pamahalaan ng [[Sint Maarten]] ang paglahok ni Lara Mateo sa Miss World 2021 bilang kinatawan ng teritoryo.<ref name=":7">{{Cite web |last=Wong |first=Melissa |date=15 Disyembre 2021 |title=Sint Maarten Gov’t: Who endorsed Lara Mateo to go to Miss World? |url=https://caribbean.loopnews.com/content/sint-maarten-govt-who-endorsed-lara-mateo-go-miss-world |access-date=1 Agosto 2022 |website=Loop News |language=en}}</ref> Hindi pinili ng Miss Sint Maarten Organization si Lara Mateo upang kumalahok sa Miss World at ang organisasyon ay kasalukuyang iniimbestigahan ng pamahalaan. Sinabi ng Punong Ministro ng Sint Maarten na si Silveria Jacobs na natuklasan ng pamahalaan na si Lara Mateo ay maling nairehistro ng may hawak ng prangkisa ng [[Guadalupe (Pransya)|Guadalupe]] upang kumatawan sa Sint Maarten.<ref name=":4">{{Cite web |last= |first= |date=17 Disyembre 2021 |title=No response to govt. yet on Miss World concerns |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/no-response-to-govt-yet-on-miss-world-concerns |access-date=1 Agosto 2022 |website=The Daily Herald |language=en-gb}}</ref> Naglabas ng opisyal na liham ang lokal na pamahalaan ng Sint Maarten na nagsasabing hindi nila iniendorso ang partisipasyon ni Lara Mateo sa Miss World. Idinagdag nila na ang [[San Martin|Kolektibidad ng San Martin]], maging ang kanilang Kagawaran ng Turismo o Kagawaran ng Sining, ay hindi alam o kinikilala ang kandidata, at tiniyak na ang kanilang mga kinatawan ay kakalahok lamang sa Miss France.<ref name=":4" />
Sa edisyong ito unang kumalahok ang [[Iraq|Irak]] at [[Somalia|Somalya]], at bumalik ang [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]], [[Belize|Belis]], [[Estonia|Estonya]], [[Guinea|Guniya]], [[Cameroon|Kamerun]], [[Madagascar|Madagaskar]], [[Namibia|Namibya]], [[Noruwega]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Serbia|Serbya]], [[Sint Maarten]], at [[Uruguay|Urugway]]. Huling kumalahok noong 2001 ang Sint Maarten, noong 2007 ang Estonya, noong 2015 ang Namibya, noong 2016 ang Santa Lucia, noong 2017 ang Baybaying Garing, Guniya, at Urugway, at noong 2018 ang Belis, Kamerun, Madagaskar, Noruwega, at Serbya. Ang mga bansang [[Antigua at Barbuda]], [[Aruba]], [[Australia|Australya]], [[New Zealand|Bagong Silandiya]], [[Barbados]], [[Belarus|Biyelorusya]], [[Dinamarka]], [[Ethiopia|Etiyopiya]], [[Gresya]], [[Guwatemala]], [[Guyana]], [[Georgia (bansa)|Heyorhiya]], [[Kapuluang Birheng Britaniko]], [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]], [[Kapuluang Cook]], [[Kasakistan]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Croatia|Kroasya]], [[Laos]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Montenegro]], [[Rusya]], [[Samoa]], [[Sierra Leone]], [[Timog Sudan]], at [[Thailand|Taylandiya]] ay hindi sumali sa edisyong ito. Parehong hindi sumali sina Darya Goncharevich ng Biyelorusya at Natalija Labovic ng Montenegro dahil sa mga kadahilanang pangkalusugan.<ref>{{Cite web |date=18 Nobyembre 2021 |title="Мисс Беларусь-2021" Дарья Гончаревич пропустит конкурс "Мисс Мира" |url=https://sputnik.by/20211118/miss-belarus-2021darya-goncharevich-propustit-konkurs-miss-mira-1058072954.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Беларусь |language=ru}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 Nobyembre 2021 |title=Natalija na liječenju, neće ići u Portoriko |url=https://rtcg.me/magazin/stil/342695/natalija-na-lijecenju-nece-ici-u-portoriko.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Radio i Televizija Crne Gore |language=cnr}}</ref> Hindi nakasama sa kompetisyon si Star Hellas 2021 Anna Pavlidou ng Gresya matapos nitong hindi makapasok sa teritoryo ng Estados Unidos dahil wala pa siyang ikalawang dosis ng bakuna laban sa COVID-19.<ref>{{Cite web |date=30 Nobyembre 2021 |title=Η Σταρ Ελλάς Άννα Παυλίδου «κόπηκε» από τα Μις Κόσμος γιατί δεν έχει κάνει την 2η δόση του εμβολίου (vid) {{!}} PLUS by gazzetta |url=https://www.gazzetta.gr/plus/2066342/i-star-ellas-anna-paylidoy-kopike-apo-ta-mis-kosmos-giati-den-ehei-kanei-tin-2i-dosi |access-date=1 Agosto 2022 |website=Gazzetta.gr |language=el}}</ref> Hindi sumali sa kompetisyon sina Michelle Calderon ng Guwatemala, Adesha Penn ng Kapuluang Birhen ng Estados Unidos, at Nazerke Karmanova ng Kasakistan dahil sa hindi malamang dahilan.<ref>{{Cite web |last=Vásquez |first=Marisol |date=28 Setyembre 2021 |title=Presentan a Miss Mundo Guatemala |url=https://dca.gob.gt/noticias-guatemala-diario-centro-america/presentan-a-miss-mundo-guatemala/ |access-date=1 Agosto 2022 |website=Diario de Centro América |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Abbotts |first=Lori |date=2 Nobyembre 2021 |title=St. Thomian Adesha Penn wins Miss World USVI crown |url=http://www.virginislandsdailynews.com/island_life/st-thomian-adesha-penn-wins-miss-world-usvi-crown/article_3a2f54f8-a98b-50ab-a0b1-db196092aa6a.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=The Virgin Islands Daily News |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref>
== Mga Resulta ==
=== Mga pagkakalagay ===
{| class="wikitable sortable" style="background:#FFFFFF; font-size:95%;"
!Pagkakalagay<ref>{{Cite web |last=Pasajol |first=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021: Tracy Maureen Perez advances to top 13 |url=https://entertainment.inquirer.net/441501/miss-world-2021-tracy-maureen-perez-advances-to-top-12 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=22 Enero 2022 |title=Miss World 2021 announces top 40 contestants |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-2021-announces-top-40-contestants/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref>
!Kandidata
|-
|'''Miss World 2021'''
|
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – '''Karolina Bielawska'''
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Top 6'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Karolina Vidales
|-
|'''Top 13'''
|
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Đỗ Thị Hà '''§'''
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Manasa Varanasi
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Andrea Aguilera
* '''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]''' – Tracy Perez
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – April Benayoum
* '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' – Karolína Kopíncová
* '''{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]]''' – Khadija Omar
|-
|'''Top 40'''
|
* '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' – Amira Hidalgo
* '''{{flag|Bahamas}}''' – Sienna Evans
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Alejandra Conde
* '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]''' – Palesa Mofele
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Caroline Teixeira
* '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' – Ámar Pacheco
* '''{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]]''' – Nene Bah
* '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' – Rehema Muthamia
* '''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' – Pamela Uba
* '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' – Audrey Monkam
* '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' – Svetlana Mamaeva
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Hugrún Birta Egilsdóttir
* '''{{flagicon|MAD}} [[Madagascar|Madagaskar]]''' – Nellie Anjaratiana
* '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' – Lavanya Sivaji
* '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]''' – Burte-Ujin Anu
* '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]''' – Namrata Shrestha
* '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' – Sheynnis Palacios
* '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]''' – Bethania Borba
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Aryam Díaz
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
* '''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]]''' – Sadé Greenwood
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Shudufhadzo Musida
* '''{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]''' – Jeanine Brandt
* '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' – Carol Drpic
* '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' – Jiang Siqi
* '''{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]]''' – Lili Tótpeti
|}
<small>'''§''' Panalo sa ''Digital Media Challenge''</small>
=== Mga Continental Queen ===
{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!Kontinente
!Kandidata
|-
|'''Aprika'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Asya-Pasipiko'''
|
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
|-
|'''Europa'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
|-
|'''Kaamerikahan'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''Karinbe'''
|
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
|}
== Mga Challenge Event ==
=== Hamong Head-to-Head ===
Opisyal na itinalaga ang mga kalahok sa kani-kanilang grupo para sa hamong ''Head-to-Head'' na ipinalabas sa ''Miss World [[YouTube]] Channel'' noong ika-24 ng Nobyembre 2021. Ang mga nagwagi sa bawat grupo ay kumalahok sa ikalawang round ng hamon na ginanap noong ika-9 ng Disyembre 2021 sa Capitol of Puerto Rico.<ref>{{Cite web |date=9 Disyembre 2021 |title=Tracy Perez is group winner of Miss World 2021 head-to-head challenge |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/09/21/ph-is-group-winner-of-miss-world-head-to-head-challenge |access-date=1 Agosto 2022 |website=[[ABS-CBN News]]}}</ref><ref>{{Cite web |last=Nsabimana |first=Eddie |date=10 Disyembre 2021 |title=Miss World: Ingabire loses Head to Head Challenge |url=https://www.newtimes.co.rw/entertainment/miss-world-ingabire-loses-head-head-challenge |access-date=1 Agosto 2022 |website=The New Times |language=en}}</ref> Ang walong kandidatang nagwagi sa ikalawang round ay mapapabilang na sa Top 40.<ref>{{Cite web |last=Tuazon |first=Nikki |date=10 Disyembre 2021 |title=Tracy Maureen Perez secures Top 30 spot in Miss World 2021 |url=https://www.pep.ph/news/local/162548/tracy-maureen-perez-top-30-miss-world-2021-a721-20211210 |access-date=1 Agosto 2022 |website=PEP.ph |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Bracamonte |first=Earl D. C. |date=14 Disyembre 2021 |title=Philippines' Tracy Maureen Perez secures Miss World 2021 Top 30 spot, stuns in goddess national costume |url=https://www.philstar.com/lifestyle/fashion-and-beauty/2021/12/14/2147929/philippines-tracy-maureen-perez-secures-miss-world-2021-top-30-spot-stuns-goddess-national-costume |access-date=3 Agosto 2022 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref>
==== Unang round ====
* {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa ikalawang ''round'' ng Hamong Head-to-Head.
* {{Color box|lightgreen|border=darkgray}} Nakapasok sa ikalawang ''round'' ng Hamong Head-to-Head, ngunit nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng ''judges' choice'' o sa iba pang mga ''challenge event.''
* {{Color box|silver|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng iba pang mga ''challenge event''.
* {{Color box|#cc9966|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng ''judges' choice.''
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
!Grupo
! width="180" |Unang Bansa
! width="180" |Ikalawang Bansa
! width="180" |Ikatlong Bansa
! width="180" |Ikaapat na Bansa
! width="180" |Ikalimang Bansa
! width="180" |Ikaanim na Bansa
|-
!1
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagcountry|Bahamas}}'''
| bgcolor="silver" |'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
| bgcolor="gold" |'''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''
|{{flagicon|PER}} [[Peru]]
|{{flagicon|POR}} [[Portugal]]
|-
!2
|{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]
|{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]
| bgcolor="lightgreen" |'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
| bgcolor="silver" |'''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]'''
|{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
| bgcolor="silver" |'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|-
!3
|{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]
|{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]
| bgcolor="gold" |'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]
|{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]
|-
!4
|{{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]
|{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]
| bgcolor="gold" |'''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|{{flagicon|SRB}} [[Serbia|Serbiya]]
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]]'''
|-
!5
|{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]
| bgcolor="gold" |'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]
|{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]
|{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]
|{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]
|-
!6
|{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} [[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]
| bgcolor="silver" |'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]
| bgcolor="lightgreen" |'''{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]'''
|{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]
|-
!7
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
|{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]
|{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]
| bgcolor="lightgreen" |'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|-
!8
| bgcolor="gold" |'''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
|{{Flagicon|EST}} [[Estonia|Estonya]]
|{{flagicon|ITA}} [[Italya]]
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]
|{{flagicon|TUN}} [[Tunisya]]
|-
!9
| bgcolor="lightgreen" |'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
|{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]
|{{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]]
|{{flagicon|MDA}} [[Moldova|Móldoba]]
|-
!10
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]'''
| bgcolor="gold" |'''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
|{{flagicon|LUX}} [[Luxembourg|Luksemburgo]]
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|MAD}} [[Madagascar|Madagaskar]]'''
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|-
!11
|{{flagicon|SLO}} [[Eslobenya]]
|{{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|Hibraltar]]
|{{flagicon|MAC}} [[Macau|Makáw]]
| bgcolor="gold" |'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|-
!12
|{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]
|{{flagicon|MLT}} [[Malta]]
| bgcolor="lightgreen" |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]
|{{flagicon|PAN}} [[Panama]]
|{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]
|-
!13
|{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]
|{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
| bgcolor="lightgreen" |'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]
|{{flagicon|RWA}} [[Rwanda]]
|-
!14
| bgcolor="lightgreen" |'''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]]'''
| bgcolor="silver" |'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
|{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]]'''
|-
!15
|{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]
|{{flagicon|GBS}} [[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]
|{{flagicon|Iraq}} [[Iraq|Irak]]
| bgcolor="gold" |'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]]'''
| bgcolor="#cc9966" |'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|-
!16
|{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]
| bgcolor="gold" |'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]
|{{flagicon|SEN}} [[Senegal|Sénegal]]
|'''{{flagicon|SXM}} [[Sint Maarten]]'''
|{{flagicon|UGA}} [[Uganda]]
|}
==== Pangalawang round ====
* {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamong Head-to-Head.
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
!Grupo
! width="180" |Unang Bansa
! width="180" |Ikalawang Bansa
|-
!1
| bgcolor="gold" |'''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''
|{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]
|-
!2
| bgcolor="gold" |'''{{flagcountry|Paraguay}}'''
|{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]
|-
!3
| bgcolor="gold" |'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]
|-
!4
|{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]
| bgcolor="gold" |'''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
|-
!5
|{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]
| bgcolor="gold" |'''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
|-
!6
| bgcolor="gold" |'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
|-
!7
|{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]
| bgcolor="gold" |'''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
|-
!8
| bgcolor="gold" |'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]
|}
=== Hamon sa talento ===
Ginanap ang ''finals'' ng hamon ng Talento noong ika-4 ng Disyembre 2021, at inanunsyo ang nagwagi sa hamon noong ika-13 ng Disyembre 2021 sa pamamagitan ng ''Miss World [[Facebook]] Page''. Ang kandidatang nagwagi sa hamon ay mapapabilang na sa Top 40 at magtatanghal sa ''finale'' sa ika-16 ng Marso 2022.<ref name=":6">{{Cite web |last=Reiher |first=Andrea |date=14 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 Results: Head to Head, Sports, Talent, & More |url=https://heavy.com/entertainment/miss-world-top-30-head-to-head-sports-talent-2021-results/ |access-date=2 Agosto 2022 |website=Heavy.com |language=en-US}}</ref> Nagwagi si Burte-Ujin Anu ng [[Mongolia|Monggolya]] sa hamong ito at mapapabilang na sa Top 40.<ref name=":5">{{Cite web |last=Plaza |first=Marane A. |date=17 Marso 2022 |title=Poland wins Miss World 2021; full list of winners |url=https://www.philstar.com/entertainment/2022/03/17/2167906/poland-wins-miss-world-2021-full-list-winners |access-date=2 Agosto 2022 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref>
* {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamon sa Talento.
{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!Pagkakaklagay<ref name=":5" />
!Kandidata
|- style="background:gold;"
|'''Nagwagi'''
|
* '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]''' – '''Burte-Ujin Anu'''
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' – Amine Storrød
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' – Tamaki Hoshi
|-
|'''3rd Runner-up'''
|
* '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' – Carol Drpic
|-
|'''4th Runner-up'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
|-
|'''Top 27'''
|
* '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' – Amela Agastra
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Đỗ Thị Hà
* '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]''' – Palesa Molefe
* '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]''' – Eva Dobreva
* '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' – Ámar Pacheco
* '''{{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]''' – Claudia Todd
* '''{{flagicon|SLO}} [[Eslobenya]]''' – Maja Colic
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
* '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]''' – Khalia Hall
* '''{{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|Hibraltar]]''' – Janice Sampere
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Manasa Varanasi
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
* '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' – Rehema Muthamia
* '''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' – Pamela Uba
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' – Angélique Sanson
* '''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]''' – Khai Ling Ho
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Shudufhadzo Musida
* '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' – Tara Hong
* '''{{flagicon|TUN}} [[Tunisya]]''' – Amani Layouni
* '''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' – Valentina Camejo
|}
=== Hamong Top Model ===
Ginanap ang ''finals'' ng hamong Top Model noong ika-6 ng Disyembre 2021, kung saan nirampa ng mga kandidata ang kanilang mga pambansang kasuotan, kasuotang gawa ng mga lokal na ''fashion designer'' mula sa kanilang mga bansang pinagmulan, at kasuotang gawa ng mga lokal na ''fashion designer'' mula sa [[Puerto Rico|Porto Riko]].<ref name=":6" /><ref>{{Cite web |last=VietnamPlus |date=7 Disyembre 2021 |title=Miss Vietnam among 13 finalists in Top Model competition for Miss World |url=https://en.vietnamplus.vn/miss-vietnam-among-13-finalists-in-top-model-competition-for-miss-world/216772.vnp |access-date=2 Agosto 2022 |website=VietnamPlus |language=en}}</ref> Inanunsyo ang nagwagi sa hamon noong ika-13 ng Disyembre 2021 sa pamamagitan ng ''Miss World [[Facebook]] Page''. Nagwagi si Olivia Yacé ng [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]] sa hamong ito at mapapabilang na sa Top 40.<ref name=":5" />
* {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamong Top Model.
{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!Pagkakalagay<ref name=":5" />
!Kandidata
|- style="background:gold;"
|'''Nagwagi'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – '''Olivia Yacé'''
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' – Audrey Monkam
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Aryam Díaz
|-
|'''Top 13'''
|
* '''{{flag|Bahamas}}''' – Sienna Evans
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Alejandra Conde
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Đỗ Thị Hà
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Karolina Vidales
* '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' – Sheynnis Palacios
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – Karolina Bielawska
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – April Benayoum
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Pena
* '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' – Karolína Kopíncová
|}
==== Best Designer Dress ====
{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!Pagkakalagay<ref name=":5" />
!Kandidata
|-
|'''Nagwagi'''
|
* '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' – '''Tara Hong'''
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|Iraq}} [[Iraq|Irak]]''' – Maria Farhad
|}
=== Hamon sa palakasan ===
Ginanap ang ''finals'' ng hamon sa palakasan noong ika-10 ng Disyembre 2021, kung saan naglaban-laban ang bawat pangkat sa mga kompetisyong pampalakasan.<ref name=":6" /> Inanunsyo ang nagwagi sa hamon noong ika-13 ng Disyembre 2021 sa pamamagitan ng ''Miss World [[Facebook]] Page''. Nagwagi si Karolina Vidales ng [[Mehiko]] sa hamong ito at mapapabilang na sa Top 40.<ref name=":5" />
* {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamon sa Palakasan.
{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!Pagkakalagay
!Kandidata
|- style="background:gold;"
|'''Nagwagi'''
|
* {{Flagicon|MEX}} '''[[Mehiko]]''' – '''Karolina Vidales'''
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Hugrún Birta Egilsdóttir
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|GBS}} [[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]''' – Itchacénia Da Costa
* '''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' – Pamela Uba
|}
==== Mga pangkat ====
{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!Pangkat
!Kandidata
|-
|'''Pangkat Bughaw'''
|
* '''{{flagicon|GBS}} [[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]''' – Itchacénia Da Costa
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
* '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' – Naomi Dingli
* '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' – Angélique Sanson
* '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]''' – Oluchi Madubuike
* '''{{flagicon|SRB}} [[Serbia|Serbiya]]''' – Andrijana Savic
* '''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' – Gabriella Lomm Mann
* '''{{flagicon|TUN}} [[Tunisya]]''' – Amani Layouni
|-
|'''Pangkat Luntian'''
|
* '''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]''' – Mirna Bzdigian
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Caroline Teixeira
* '''{{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|Hibraltar]]''' – Janice Sampere
* '''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' – Claudia Motta
* '''{{flagicon|LUX}} [[Luxembourg|Luksemburgo]]''' – Emilie Boland
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Hugrún Birta Egilsdóttir
* '''{{Flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – '''Karolina Vidales'''
* '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' – Paula Montes
|-
|'''Pangkat Pula'''
|
* '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]''' – Palesa Molefe
* '''{{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]''' – Claudia Todd
* '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]''' – Khalia Hall
* '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' – Tamaki Hoshi
* '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' – Svetlana Mamaeva
* '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' – Amine Storrød
* '''{{flagicon|SXM}} [[Sint Maarten]]''' – Lara Mateo
* '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' – Tara Hong
|-
|'''Pangkat Dilaw'''
|
* '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' – Amira Hidalgo
* '''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]''' – Leona Novoberdaliu
* '''{{flagicon|SLO}} [[Eslobenya]]''' – Maja Colic
* '''{{Flagicon|EST}} [[Estonia|Estonya]]''' – Karolin Kippasto
* '''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' – Pamela Uba
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' – Emilia Lepomäki
* '''{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]]''' – Lili Tótpeti
|}
=== Hamong Multimedia ===
Inanunsyo ang nagwagi sa hamon noong ika-13 ng Disyembre 2021 sa pamamagitan ng ''Miss World [[Facebook]] Page''. Nagwagi si Olivia Yacé ng [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]] sa hamong ito at mapapabilang na sa Top 40.<ref name=":5" />
* {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamong Multimedia.
{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!Pagkakalagay
!Kandidata
|- style="background:gold;"
|'''Nagwagi'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – '''Olivia Yacé'''
|-
|'''Top 10'''
|
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Alejandra Conde
* '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]''' – Palesa Molefe
* '''{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]]''' – Nene Mariama Saran Bah
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
* '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' – Audrey Nabila Monkam
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Andrea Aguilera
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Karolina Vidales
* '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]''' – Namrata Shrestha
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Shudufhadzo Musida
|}
=== Beauty With a Purpose ===
Inanunsyo ang mga pinalista noong ika-13 ng Disyembre 2021 sa pamamagitan ng ''Miss World [[Facebook]] Page''. Ang anim na pinalistang nagwagi ay mapapabilang na sa Top 40.<ref name=":5" /> Bukod pa riyan, ang Beauty With a Purpose Ambassador Award ay iginawad sa isang kandidata na makakasama ng bagong Miss World sa kanyang panunungkulan.<ref>{{Cite web |last=Dharni |first=Aishwarya |date=17 Marso 2022 |title=Here's Shree Saini's Inspiring Story Of Success, The Indian-American Miss World Runner-up |url=https://www.indiatimes.com/trending/social-relevance/miss-world-2021-shree-saini-first-runner-up-564728.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=India Times |language=en-IN}}</ref>
* {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Beauty With a Purpose.
{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!Pagkakalagay<ref>{{Cite web |last=Licsi |first=Ayie |date=14 Disyembre 2021 |title=TRANSCRIPT: Miss World PH Tracy Maureen Perez advocates for single mothers in her Beauty with a Purpose project |url=https://philstarlife.com/style/479020-transcript-miss-world-tracy-maureen-perez-beauty-with-a-purpose?page=2 |access-date=4 Agosto 2022 |website=[[The Philippine Star]]}}</ref>
!Kandidata
|- style="background:gold;"
|'''Mga Nagwagi'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini '''§'''
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Manasa Varanasi
* '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' – Rehema Muthamia
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]''' – Tracy Perez
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Shudufhadzo Musida
|-
|'''Top 10'''
|
* '''{{flagicon|MAD}} [[Madagascar|Madagaskar]]''' – Nellie Anjaratiana
* '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]''' – Namrata Shrestha
* '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' – Karolína Kopíncová
* '''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]]''' – Sadé Greenwood
|-
|'''Top 28'''
|
* '''{{flag|Bahamas}}''' – Sienna Evans
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Alejandra Conde
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Đỗ Thị Hà
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Caroline Teixeira
* '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' – Ámar Pacheco
* '''{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]]''' – Nene Bah
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
* '''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' – Pamela Uba
* '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' – Audrey Monkam
* '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' – Svetlana Mamaeva
* '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' – Lavanya Sivaji
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Karolina Vidales
* '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' – Sheynnis Palacios
* '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]''' – Bethania Borba
* '''{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]''' – Jeanine Brandt
* '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' – Carol Drpic
* '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' – Jiang Siqi
* '''{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]]''' – Lili Tótpeti
|}
<small>'''§''' Beauty With a Purpose Ambassador</small>
== Mga Kalahok ==
97 kandidata ang kumalahok para sa titulo.<ref>{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=Miss Mundo 2021: ¿cuándo y dónde ver en vivo el certamen de belleza? |url=https://www.eluniverso.com/larevista/sociedad/miss-mundo-2021-cuando-y-donde-ver-en-vivo-el-certamen-de-belleza-nota/ |access-date=4 Agosto 2022 |website=El Universo |language=es}}</ref>
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
| Amela Agastra
| 18
| [[Tirana]]
|-
| '''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
| Ruth Carlos<ref>{{Cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=13 Oktubre 2021 |title=Miss Monde : plus belle femme d'Angola, Ruth Carlos succède à Brezana Da Costa |url=https://www.afrik.com/miss-monde-plus-belle-femme-d-angola-ruth-carlos-succede-a-brezana-da-costa |access-date=3 Agosto 2022 |website=Afrik |language=fr-FR}}</ref>
| 24
| [[Huambo]]
|-
| '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
| Amira Hidalgo<ref>{{Cite web |last=Cannataro |first=Micaela |date=16 Disyembre 2021 |title=Así es Amira Hidalgo, la candidata de Argentina a Miss Mundo 2021 |url=https://argentina.as.com/argentina/2021/12/16/actualidad/1639672415_400570.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Diario AS |language=es-ar}}</ref>
| 23
| [[Buenos Aires]]
|-
| '''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''
| Mirna Bzdigian<ref>{{Cite web |date=23 Setyembre 2021 |title=Election of Miss Armenia 2021 |url=https://www.ccifrance-armenie.com/en/actualities/news-detail/news/election-of-miss-armenia-2021.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=CCI France Arménie |language=en}}</ref>
| 19
| [[Yerevan]]
|-
| '''{{BHS}}'''
| Sienna Evans<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=4 Pebrero 2022 |title=Sienna Evans named one of 40 Miss World semifinalists |url=https://thenassauguardian.com/sienna-evans-named-one-of-40-miss-world-semifinalists/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref>
| 24
| [[Nassau]]
|-
| '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| Olivia Yacé<ref>{{Cite web |last=Richard |first=Florence |date=16 Marso 2022 |title=Côte d’Ivoire – Olivia Yacé : concours Miss Monde, paillettes et politique – Jeune Afrique |url=https://www.jeuneafrique.com/1329893/politique/cote-divoire-miss-monde-paillettes-et-politique/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Jeune Afrique |language=fr-FR}}</ref>
| 23
| [[Yamoussoukro]]
|-
| '''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''
| Céline Van Ouytsel<ref>{{Cite web |last=Boeckx |first=Jolien |date=11 Enero 2020 |title=Celine Van Ouytsel (23) nieuwe Miss België ondanks val tijdens defilé |url=https://myprivacy.dpgmedia.be/consent?siteKey=Uqxf9TXhjmaG4pbQ&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.hln.be%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Fshowbizz%252Fceline-van-ouytsel-23-nieuwe-miss-belgie-ondanks-val-tijdens-defile~a054879e%252F |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}</ref>
| 25
| Herentals
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Markeisha Young<ref>{{Cite web |date=22 Setyembre 2021 |title=Markeisha Young is Miss World Belize 2021 |url=https://edition.channel5belize.com/archives/224257 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Great Belize Television |language=en-US}}</ref>
| 21
| Santa Elena
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Alejandra Conde<ref>{{Cite web |last=Perdomo |first=Williams |date=21 Nobyembre 2021 |title=Alejandra Conde: “Ninguna corona tiene valor sin un propósito” |url=https://www.elnacional.com/entretenimiento/alejandra-conde-miss-venezuela-mundo-ninguna-corona-tiene-valor-sin-un-proposito/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Nacional |language=es}}</ref>
|24
|Villa de Cura
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Đỗ Thị Hà<ref>{{Cite web |last= |date=20 Nobyembre 2020 |title=Tường thuật chung kết Hoa hậu Việt Nam 2020 |url=https://vnexpress.net/chung-ket-hoa-hau-viet-nam-2020-4194523-tong-thuat.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
|20
|Thanh Hóa
|-
| '''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]'''
| Adna Biber<ref>{{Cite web |date=8 Disyembre 2021 |title=Adna Biber se predstavlja u prekrasnoj haljini svjetski priznate bh dizajnerice Gordane Zucić na izboru Miss svijeta u Puerto Rico |url=https://www.vecernji.ba/vijesti/adna-biber-se-predstavlja-u-prekrasnoj-haljini-svjetski-priznate-bh-dizajnerice-gordane-zucic-na-izboru-miss-svijeta-u-puerto-rico-1545779 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Večernji list |language=hr}}</ref>
| 19
| [[Sarajevo]]
|-
| '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
| Palesa Molefe<ref>{{Cite web |last=Maswabi |first=Boitumelo |date=14 Disyembre 2021 |title=A Nation’s Pride: Miss Botswana 2021, Palesa Molefe |url=https://news.thevoicebw.com/a-nations-pride-miss-botswana-2021-palesa-molefe/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Voice Botswana |language=en-US}}</ref>
| 22
| [[Gaborone]]
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Caroline Teixeira<ref>{{Cite web |date=20 Agosto 2021 |title=Candidata do DF vence concurso Miss Brasil Mundo |url=https://g1.globo.com/df/distrito-federal/noticia/2021/08/20/candidata-do-df-vence-concurso-miss-brasil-mundo.ghtml |access-date=31 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}</ref>
| 23
| [[Brasilia]]
|-
| '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
| Eva Dobreva<ref>{{Cite web |last= |date=29 Oktubre 2021 |title=Người mẫu 21 tuổi đăng quang Miss Universe Bulgaria |url=https://vnexpress.net/nguoi-mau-21-tuoi-dang-quang-miss-universe-bulgaria-4378451.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
| 21
| Vama
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
| Alondra Mercado<ref>{{Cite web |last= |date=17 Nobyembre 2021 |title=Alondra Mercado: “Dios bendiga al Beni y su gente” |url=https://www.eldiario.net/portal/2021/11/17/alondra-mercado-dios-bendiga-al-beni-y-su-gente/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref>
| 19
| Trinidad
|-
| '''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
| Alvinette Soliana<ref>{{Cite web |last=Troeman |first=Shaina |date=1 Nobyembre 2021 |title=Alvinette Soliana a keda koroná komo ‘Miss World Curaçao 2021’ |url=https://extra.cw/alvinette-soliana-a-keda-korona-komo-miss-world-curacao-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Extra.cw |language=en-US}}</ref>
| 20
| Willemstad
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Ámar Pacheco<ref>{{Cite web |date=2 Setyembre 2020 |title=Ganadoras del certamen de belleza Miss World fueron coronadas en programa |url=https://www.eluniverso.com/entretenimiento/2020/09/01/nota/7963210/miss-world-ecuador-amar-pacheco |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Universo |language=es}}</ref>
|24
|Guayaquil
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Nicole Álvarez<ref>{{Cite web |last=Menéndez |first=Nicolle |date=27 Nobyembre 2021 |title=Nicole Álvarez, Miss World El Salvador, comienza a conquistar Puerto Rico |url=https://diarioelsalvador.com/nicole-alvarez-miss-world-el-salvador-comienza-a-conquistar-puerto-rico/162480/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Diario El Salvador |language=es}}</ref>
|27
|[[San Salvador]]
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Claudia Todd<ref>{{cite web |last=Greenan |first=Leona |date=1 Setyembre 2021 |title=Bothwell beauty is crowned Miss Scotland 2021 |url=https://www.dailyrecord.co.uk/in-your-area/lanarkshire/bothwell-beauty-crowned-miss-scotland-24874730 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Daily Record |language=en}}</ref>
|25
|Bothwell
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Leona Novoberdaliu<ref>{{Cite web |last= |date=4 Disyembre 2021 |title=Krásna Leona reprezentuje Slovensko na MISS WORLD: Tradičný kroj z Očovej vyniká aj v Portoriku! |url=https://www.cas.sk/clanok/2615727/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Nový Čas |language=sk}}</ref>
|25
|[[Bratislava]]
|-
|{{flagicon|SLO}} '''[[Eslobenya]]'''
|Maja Colic<ref>{{Cite web |last=Robnik |first=Spela |date=30 Hunyo 2021 |title=Miss Slovenije Maja Čolić odkrito o izboru: Želimo razbiti predsodke |url=https://www.slovenskenovice.si/bulvar/domaci-traci/miss-slovenije-maja-colic-odkrito-o-izboru-zelimo-razbiti-predsodke/ |access-date=21 Hulyo 2022 |website=Slovenske novice |language=sl-si}}</ref>
|21
|Ribnica
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Ana García<ref>{{cite web |last=Marrón |first=Mireya |date=27 Hulyo 2020 |title=Ana García Segundo, la Miss feminista elegida "mujer más guapa de España" |url=https://www.niusdiario.es/vida/visto-oido/todo-sobre-ana-garcia-segundo-miss-world-spain-2020-almeria_18_2985420193.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Niusdiario.es |language=es}}</ref>
|23
|Almería
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Shree Saini<ref>{{Cite web |last=Duttagupta |first=Ishani |date=6 Oktubre 2021 |title=Indian-American Shree Saini crowned Miss World America |url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/indian-american-shree-saini-crowned-miss-world-america/articleshow/86808209.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|[[Seattle]]
|-
|{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]'''
|Karolin Kippasto<ref>{{Cite web |last=Urbala |first=Mondela |date=16 Disyembre 2021 |title=EESTI ÜLE AASTATE ESINDATUD! Miss Worldil osalev Karolin peab näitama end parimast küljest: juba hommikusöögilauda tuleb saabuda meigitult ja kontsades |url=https://elu.ohtuleht.ee/1051140/eesti-ule-aastate-esindatud-miss-worldil-osalev-karolin-peab-naitama-end-parimast-kuljest-juba-hommikusoogilauda-tuleb-saabuda-meigitult-ja-kontsades |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Õhtuleht |language=et}}</ref>
|24
|Tartu
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Olivia Harris<ref>{{Cite web |date=6 Enero 2022 |title=Puerto Rico trapped Miss Wales thanks all for messages |url=https://www.abergavennychronicle.com/news/health/puerto-rico-trapped-miss-wales-thanks-all-for-messages-503729 |access-date=2 Agosto 2022 |website=Abergavenny Chronicle |language=en}}</ref>
|18
|Magor
|-
|{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]'''
|Monique Mawulawe<ref>{{Cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=24 Agosto 2020 |title=Monique Mawulawe Agbedekpui couronnée Miss Ghana 2020 |url=https://www.afrik.com/monique-mawulawe-agbedekpui-couronnee-miss-ghana-2020 |access-date=2 Agosto 2022 |website=Afrik.com |language=fr-FR}}</ref>
|20
|[[Accra]]
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Lucila Benita<ref>{{cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=5 Setyembre 2021 |title=Originaire de Malabo, Lucila Benita sacrée Miss Monde Guinée Equatoriale |url=https://www.afrik.com/originaire-de-malabo-lucila-benita-sacree-miss-monde-guinee-equatoriale |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr}}</ref>
|21
|Malabo
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Prescilla Larose<ref>{{Cite web |date=16 Hulyo 2020 |title=La Guadeloupe participe au 70e concours de Miss Monde en Thaïlande |url=https://www.guadeloupe.franceantilles.fr/actualite/societe/la-guadeloupe-participe-au-70e-concours-de-miss-monde-en-thailande-570766.php |access-date=2 Agosto 2022 |website=France-Antilles Guadeloupe |language=fr}}</ref>
|22
|Le Moule
|-
|{{flagicon|GUI}} '''[[Guinea|Guniya]]'''
|Nene Bah<ref>{{Cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=20 Nobyembre 2021 |title=Miss Monde : MHD apporte son soutien à Saran Bah, Dalein Diallo aussi |url=https://www.afrik.com/miss-monde-mhd-apporte-son-soutien-a-saran-bah-dalein-diallo-aussi |access-date=2 Agosto 2022 |website=Afrik.com |language=fr-FR}}</ref>
|24
|[[Conakry]]
|-
|{{flagicon|GBS}} '''[[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]'''
|Itchacénia Da Costa<ref>{{Cite web |last=Fortes |first=Véronique |date=30 Nobyembre 2021 |title=Miss World 2021 : qui sont ces candidates qui représentent l'Afrique de l'Ouest ? |url=https://www.ivoiresoir.net/miss-world-2021-qui-sont-ces-candidates-qui-representent-lafrique-de-louest/ |access-date=2 Agosto 2022 |website=Yeclo.ci |language=fr-FR}}</ref>
|21
|[[Bissau]]
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Khalia Hall<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2021 |title=Khalia Hall wins Miss Jamaica World 2021 |url=https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20211009/khalia-hall-wins-miss-jamaica-world-2021 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Gleaner |language=en}}</ref>
|25
|Saint Ann
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Tamaki Hoshi
|20
|[[Tokyo]]
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Erlande Berger<ref>{{Cite web |last=Nicolas |first=Eberline |date=4 Oktubre 2021 |title=Erlande Berger, Miss World Haïti 2021 |url=https://haiti.loopnews.com/content/erlande-berger-miss-world-haiti-2021 |access-date=2 Agosto 2022 |website=Loop News |language=en}}</ref>
|24
|[[Port-au-Prince]]
|-
|{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar|Hibraltar]]'''
|Janice Sampere<ref>{{cite web |last=Gomez |first=Eyleen |date=8 Hulyo 2021 |title=Janice Sampere is crowned Miss Gibraltar 2021 |url=https://www.chronicle.gi/janice-sampere-is-crowned-miss-gibraltar-2021/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Gibraltar Chronicle |language=en}}</ref>
|23
|Gibraltar
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Anna Leitch<ref>{{cite news |last=McGovern |first=Eimear |date=7 Setyembre 2021 |title=Miss Northern Ireland 2021: Cookstown's Anna Leitch crowned |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/miss-northern-ireland-2021-cookstowns-anna-leitch-crowned-40825835.html |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|27
|Cookstown
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Dayana Bordas<ref>{{Cite web |date=30 Agosto 2021 |title=Dayana Bordas, la primera miskita en convertirse en Miss Honduras Mundo |url=https://www.elheraldo.hn/fotogalerias/entretenimiento/dayana-bordas-miss-honduras-mundo-la-mosquitia-2021-NREH1488995 |access-date=2 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es-HN}}</ref>
|24
|Ahuas
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Manasa Varanasi<ref>{{cite web |date=11 Pebrero 2021 |title=Who is Manasa Varanasi? All You Need to Know About Miss India World 2020 |url=https://www.news18.com/news/lifestyle/who-is-manasa-varanasi-all-you-need-to-know-about-miss-india-world-2020-3420266.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=News18 India |language=en}}</ref>
|24
|[[Hyderabad, India|Hyderabad]]
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Pricilia Carla Yules<ref name="Miss Indonesia 2020 (2)">{{cite web |date=27 Pebrero 2020 |title=Pricilia Carla Yules crowned Miss Indonesia 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/pricilia-carla-yules-crowned-miss-indonesia-2020/eventshow/74335375.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|Surabaya
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|Rehema Muthamia<ref>{{Cite web |last=Syed |first=Armani |date=5 Nobyembre 2021 |title=Miss England winner Rehema Muthamia says she expected to face racism after winning the pageant |url=https://www.insider.com/miss-england-winner-rehema-muthamia-says-received-racist-remarks-2021-11 |access-date=2 Agosto 2022 |website=Insider |language=en-US}}</ref>
|25
|Mill Hill
|-
|{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]'''
|Maria Farhad<ref>{{cite web |last=Darwish |first=Riham |date=2 Agosto 2021 |title=Christian Survivor of ISIS Crowned as Miss Iraq 2021 |url=https://www.albawaba.com/node/christian-survivor-isis-crowned-miss-iraq-2021-1440788 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Al Bawaba |language=en}}</ref>
|20
|Mosul
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Pamela Uba<ref>{{Cite web |last=Blackett |first=L'Oréal |date=17 Setyembre 2021 |title=Pamela Uba’s Historic Win Is Only The First Step For Miss Ireland |url=https://www.bustle.com/entertainment/who-is-pamela-uba-miss-ireland-2021 |access-date=2 Agosto 2022 |website=Bustle |language=en}}</ref>
|25
|Galway
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Claudia Motta<ref>{{Cite web |date=29 Setyembre 2021 |title=Chi è Claudia Motta, Miss Mondo Italia che vuole diventare magistrato |url=https://www.today.it/donna/miss-mondo-italia-chi-e-claudia-motta.html |access-date=2 Agosto 2022 |website=Today |language=it}}</ref>
|21
|Velletri
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Phum Sophorn<ref>{{Cite web |date=19 Oktubre 2021 |title=Lộ diện dàn mỹ nhân Châu Á tham dự Hoa hậu Thế giới 2021 |url=https://www.congluan.vn/lo-dien-dan-my-nhan-chau-a-tham-du-hoa-hau-the-gioi-2021-post162182.html |access-date=2 Agosto 2022 |website=Nhà báo & Công luận |language=vi}}</ref>
| 19
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
| Audrey Monkam<ref>{{Cite web |last=Funwie |first=Bruno Ndonwie |date=31 Disyembre 2019 |title=Audrey Nabila Monkam wins Miss Cameroon 2020 |url=https://www.crtv.cm/2019/12/audrey-nabila-monkam-wins-miss-cameroon-2020/ |access-date=2 Agosto 2022 |website=Cameroon Radio Television |language=fr-FR}}</ref>
| 24
| Bali Nyonga
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Svetlana Mamaeva<ref>{{Cite web |date=9 Nobyembre 2020 |title=Svetlana Mamaeva chosen as Miss World Canada 2020 |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-world/svetlana-mamaeva-chosen-as-miss-world-canada-2020/articleshow/79128064.cms |access-date=2 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
| 21
| Maple
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| Rashana Hydes<ref>{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=30 Mayo 2021 |title=Rashana Hydes crowned Miss World Cayman Islands 2021 |url=https://www.caymancompass.com/2021/05/30/rashana-hydes-crowned-miss-world-cayman-islands-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref>
| 24
| West Bay
|-
|'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|Sharon Obara<ref>{{cite web |last=Matiko |first=Thomas |date=29 Agosto 2021 |title=Kenya: Sharon Obara Crowned Miss World Kenya 2021 |url=https://allafrica.com/stories/202108290078.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=AllAfrica}}</ref>
|19
|[[Nairobi]]
|-
|'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|Andrea Aguilera<ref>{{Cite web |last=Valencia |first=Daniel |date=23 Nobyembre 2021 |title=¿Quién es Andrea Aguilera? Representante de Colombia en Miss Mundo |url=https://colombia.as.com/colombia/2021/11/24/tikitakas/1637721467_105411.html |access-date=2 Agosto 2022 |website=Diario AS |language=es-co}}</ref>
|23
|[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Medellin]]
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
|Tamara Del Maso<ref>{{Cite web |date=17 Hunyo 2021 |title=Tamara Dal Maso selected as Miss Puntarenas 2021 |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-world/tamara-dal-maso-selected-as-miss-puntarenas-2021/articleshow/83603970.cms |access-date=2 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|23
|Puntarenas
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Emilie Boland<ref>{{Cite web |date=1 Disyembre 2021 |title=Emilie Boland greift nach der Krone |url=https://www.wort.lu/de/panorama/emilie-boland-greift-nach-der-krone-61a74b23de135b9236fa6b10 |access-date=2 Agosto 2022 |website=Luxemburger Wort |language=de}}</ref>
|25
|Sandweiler
|-
|'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|Hugrún Birta Egilsdóttir<ref>{{Cite web |last=Sigfúsdóttir |first=Sylvía Rut |date=15 Nobyembre 2021 |title=Hugrún Birta verður fulltrúi Íslands í Miss World í desember |url=https://www.visir.is/g/20212183220d |access-date=3 Agosto 2022 |website=Vísir.is |language=is}}</ref>
|22
|[[Reikiavik]]
|-
|{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]'''
|Nellie Anjaratiana<ref>{{cite web |date=20 Agosto 2020 |title=Nellie Anjaratiana crowned Miss World Madagascar 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/nellie-anjaratiana-crowned-miss-world-madagascar-2020/articleshow/77654409.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|24
|[[Antananarivo]]
|-
|{{flagicon|MAC}} '''[[Macau|Makáw]]'''
|Jia Ni Yuan<ref>{{Cite web |date=25 Oktubre 2021 |title="上热点"热烈祝贺"第70届世界小姐大赛澳门总决赛"圆满落幕_佳丽 |url=https://www.sohu.com/a/497072748_121119332 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Sohu |language=zh}}</ref>
|28
|Makaw
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|Lavanya Sivaji<ref>{{Cite web |last=Jayatilaka |first=Tania |date=22 Oktubre 2021 |title=Here's What You Didn't Know About Miss World Malaysia 2021 Winner Lavanya Sivaji |url=https://www.tatlerasia.com/culture/arts/what-you-didnt-know-about-miss-world-malaysia-2021-lavanya-sivaji |access-date=3 Agosto 2022 |website=Tatler Asia |language=en}}</ref>
|26
|Batu Caves
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Naomi Dingli<ref>{{Cite web |date=17 Nobyembre 2021 |title=Naomi Dingli goes to Puerto Rico for 70th edition of Miss World |url=https://timesofmalta.com/articles/view/naomi-dingli-goes-to-puerto-rico-for-the-70th-edition-of-miss-world.915525 |access-date=3 Agosto 2022 |website=Times of Malta |language=en-gb}}</ref>
|26
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Angélique Sanson<ref>{{cite web |last=Seetamonee |first=Rajmeela |date=5 Oktubre 2019 |title=Miss Mauritius 2019-2020 : Angélique Sanson remporte la couronne |url=https://defimedia.info/miss-mauritius-2019-2020-angelique-sanson-remporte-la-couronne |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Défi Media Group |language=fr}}</ref>
|25
|Curepipe
|-
|'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|Karolina Vidales<ref>{{cite web |last=Ochoa |first=Rafael |date=2 Hulyo 2021 |title=Michoacán gana Miss México 2021 |url=https://www.elheraldodechihuahua.com.mx/gossip/michoacan-gana-certamen-miss-mexico-2021-miss-world-miss-grand-internacional-karolina-vidales-6914620.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Heraldo de Chihuahua |language=es}}</ref>
|24
|Jiquilpan
|-
|{{flagicon|MDA}} '''[[Moldova|Móldoba]]'''
|Tatiana Ovcinicova
|23
|[[Chișinău]]
|-
|'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|Burte-Ujin Anu<ref>{{Cite web |last=Tseesuren |first=A. |date=21 Oktubre 2021 |title="Дэлхийн мисс"-т өрсөлдөх УРАН НУГАРААЧ |url=https://news.mn/r/2487736/ |access-date=3 Agosto 2022 |website=News.MN |language=mn}}</ref>
|23
|[[Ulan Bator]]
|-
|'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
|Annerie Mare<ref>{{Cite web |last=Mouton |first=Rinelda |date=12 Hulyo 2021 |title=Namibian beauties to strut their stuff overseas |url=https://www.namibian.com.na/103397/read/Namibian-beauties-to-strut-their-stuff-overseas |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Namibian |language=en}}</ref>
|26
|Kamanjab
|-
|'''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''
|Namrata Shrestha<ref>{{Cite news |date=5 Disyembre 2020 |title=Namrata Shrestha wins Miss Nepal World 2020 |language=en |website=The Kathmandu Post |url=https://kathmandupost.com/art-culture/2020/12/05/namrata-shrestha-wins-miss-nepal-world-2020 |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|24
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''
|Oluchi Madubuike<ref>{{Cite web |last=Awodipe |first=Tobi |date=25 Setyembre 2021 |title=2021 MBGN: Miss Nigeria for world beauty pageant in Puerto Rico |url=https://editor.guardian.ng/saturday-magazine/fashion/2021-mbgn-miss-nigeria-for-world-beauty-pageant-in-puerto-rico/ |access-date=3 Agosto 2022 |website=The Guardian Nigeria |language=en-US}}</ref>
|25
|[[Abuja]]
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|Sheynnis Palacios<ref>{{Cite web |date=20 Pebrero 2020 |title=Sheynnis Palacios crowned Miss Mundo Nicaragua 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/others/Sheynnis-Palacios-crowned-Miss-Mundo-Nicaragua-2020/eventshow/74223799.cms |access-date=3 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|21
|[[Managua]]
|-
|'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''
|Amine Storrød<ref>{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=24 Oktubre 2021 |title=Amine Storrød deltar i Miss World |url=https://www.extraavisen.no/amine-storrod-deltar-i-miss-world/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}</ref>
|21
|Hvaler
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|Lizzy Dobbe<ref name=":1" />
|21
|Den Helder
|-
|'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Krysthelle Barretto<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2020 |title=Krysthelle Barreto, la nueva Miss Mundo Panamá |url=https://www.diaadia.com.pa/fama/krysthelle-barreto-la-nueva-miss-mundo-panama-371189 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Día a Día |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Panama]]
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Bethania Borba<ref>{{Cite web |date=29 Setyembre 2021 |title=Presentan a la nueva Miss Mundo Paraguay |url=https://www.ultimahora.com/breves-n2963809.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Ultima Hora |language=es}}</ref>
|20
|Presidente Franco
|-
|'''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
|Paula Montes<ref>{{cite web |last=Villegas |first=Luciana |date=5 Setyembre 2021 |title=Paula Montes, la modelo que creció en Arequipa y representará al Perú en el Miss World 2021 |url=https://elcomercio.pe/viu/actitud-viu/miss-world-2021-paula-montes-la-modelo-que-crecio-en-arequipa-y-representara-al-peru-en-el-miss-world-2021-historias-ec-modelo-talento-peruano-noticia/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Comercio Perú |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Tracy Perez<ref>{{Cite web |date=4 Oktubre 2021 |title=Tracy Maureen Perez takes Miss World Philippines crown |url=https://cnnphilippines.com/entertainment/2021/10/4/Miss-World-Philippines-2021-Tracy-Maureen-Perez.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref>
|28
|[[Lungsod ng Cebu]]
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|Emilia Lepomäki<ref>{{Cite web |last1=Mettänen |first1=Heli |last2=Puljujärvi |first2=Ismo |date=18 Setyembre 2021 |title=Essi Unkuri on uusi Miss Suomi |url=https://www.iltalehti.fi/viihdeuutiset/a/2200d81c-848e-462f-bb7d-52fd6197a58f |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Iltalehti |language=fi}}</ref>
|23
|Vantaa
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|'''Karolina Bielawska'''<ref>{{Cite web |last=Królak |first=Sergiusz |date=26 Nobyembre 2019 |title=Karolina Bielawska została Miss Polonia 2019. Kim jest nowo wybrana "najpiękniejsza Polka"? |url=https://plejada.pl/newsy/karolina-bielawska-kim-jest-miss-polonia-2019-wiek-wzrost-ma-chlopaka/qglpq52 |access-date=3 Agosto 2022 |website=Onet.pl |language=pl}}</ref>
|22
|Łódź
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Aryam Díaz<ref>{{cite web |date=24 Abril 2021 |title=Candidata de Naranjito se corona Miss Mundo de Puerto Rico 2021! |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/04/24/candidata-naranjito-se-corona-miss-mundo-puerto-rico-2021.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro International |language=es}}</ref>
|23
|Naranjito
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Lidy Alves<ref>{{Cite web |last=Ribeiro |first=Mariana |date=23 Setyembre 2021 |title=Barrosã Lidy Alves conquista o título de Miss Portuguesa 2021 |url=https://www.avozdetrasosmontes.pt/barrosa-lidy-alves-conquista-o-titulo-de-miss-portuguesa-2021/ |access-date=3 Agosto 2022 |website=A Voz de Trás-os-Montes |language=pt-PT}}</ref>
|25
|Vila Real
|-
|'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|April Benayoum<ref>{{Cite web |last=Tesoriere |first=Ronan |date=23 Oktubre 2021 |title=April Benayoum sera la candidate de la France au concours Miss Monde |url=https://www.leparisien.fr/culture-loisirs/april-benayoum-sera-la-candidate-de-la-france-au-concours-miss-monde-23-10-2021-RMKI4ZAY3VANPLJQSAAZBZHRPI.php |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Parisien |language=fr}}</ref>
|22
|Éguilles
|-
|'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|Emmy Peña<ref>{{cite web |date=5 Setyembre 2021 |title=Emmy Peña es la nueva Miss Mundo Dominicana 2021 |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/emmy-pena-es-la-nueva-miss-mundo-dominicana-2021-DH28588830 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
|24
|Duarte
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Karolína Kopíncová<ref>{{Cite web |last= |date=24 Hulyo 2020 |title=Novou královnou krásy se stala Karolína Kopíncová (22)! Pomohla jí k vítězství plastika? |url=https://www.blesk.cz/clanek/celebrity-ceske-celebrity/650625/novou-kralovnou-krasy-se-stala-karolina-kopincova-22-pomohla-ji-k-vitezstvi-plastika.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Blesk |language=cs}}</ref>
|22
|Brno
|-
|{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]'''
|Grace Ingabire<ref name=":2" />
|22
|[[Kigali]]
|-
|'''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
|Tyler Theophane<ref>{{cite web |date=28 Mayo 2021 |title=Tyler Theophane Is Off to Puerto Rico |url=https://thevoiceslu.com/2021/05/tyler-is-off-to-puerto-rico/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Voice St. Lucia}}</ref>
|23
|Choiseul
|-
|{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]'''
|Penda Sy<ref name=":3" />
|24
|Tambacounda
|-
|{{flagicon|SRB}} '''[[Serbia|Serbiya]]'''
|Andrijana Savic<ref>{{Cite web |date=4 Hunyo 2021 |title=Najlepša među nama: Mis Srbije Andrijana Savić je nova zvezda "Telegraf editorijala" |url=https://www.telegraf.rs/zivot-i-stil/moda/3346661-najlepsa-medju-nama-mis-srbije-andrijana-savic-je-nova-zvezda-telegraf-editorijala |access-date=3 Agosto 2022 |website=Telegraf.rs |language=sr}}</ref>
|21
|[[Belgrado]]
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|Khai Ling Ho<ref>{{Cite web |date=18 Oktubre 2021 |title=18-year-old Khailing Ho Crowned Miss World Singapore 2021 |url=https://finance.yahoo.com/news/18-old-khailing-ho-crowned-100700456.html |access-date=3 Agosto 2022 |website=Yahoo! Finance |language=en-US}}</ref>
|18
|Singapore
|-
|{{flagicon|SXM}} '''[[Sint Maarten]]'''
|Lara Mateo<ref name=":7" />
|24
|Philipsburg
|-
|{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]'''
|Khadija Omar<ref>{{Cite web |last= |date=19 Marso 2022 |title=Meet Somalia’s Khadija Omar, the First Hijabi Beauty Queen in History to make Top 13 |url=https://www.bellanaija.com/2022/03/miss-world-somalia-khadija-omar/ |access-date=3 Agosto 2022 |website=BellaNaija |language=en-US}}</ref>
|20
|[[Mogadishu]]
|-
|{{flagicon|SRI}} '''[[Sri Lanka]]'''
|Sadé Greenwood<ref>{{Cite web |last=Wickramasinghe |first=Kamanthi |date=12 Nobyembre 2021 |title=Sadé Greenwood takes her first walk as Siyatha Miss World Sri Lanka 2021 |url=https://www.dailymirror.lk/life/Sadé-Greenwood-takes-her-first-walk-as-Siyatha-Miss-World-Sri-Lanka-2021/243-224598 |access-date=3 Agosto 2022 |website=Daily Mirror |language=en}}</ref>
|18
|[[Colombo]]
|-
|'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''
|Gabriella Lomm Mann<ref>{{Cite web |last=Blomberg |first=Linnea |date=24 Oktubre 2021 |title=Gabriella, 26, representerar Sverige i Miss World: ”Handlar inte bara om skönhet” |url=https://www.expressen.se/noje/gabriella-representerar-sverige-i-miss-world-2021-/ |access-date=3 Agosto 2022 |website=Expressen |language=sv}}</ref>
|26
|[[Estokolmo]]
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Julianna Rugumisa<ref>{{Cite web |last=Wambura |first=Bethsheba |date=15 Hulyo 2021 |title=Confusion at Miss Tanzania as winner is ruled unfit to represent the country at Miss World |url=https://www.thecitizen.co.tz/tanzania/news/entertainment/confusion-at-miss-tanzania-as-winner-is-ruled-unfit-to-represent-the-country-at-miss-world-3474240 |access-date=3 Agosto 2022 |website=The Citizen |language=en}}</ref>
|23
|[[Kilimanjaro]]
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|Shudufhadzo Musida<ref>{{Cite web |last=Morkel |first=Graye |date=10 Disyembre 2020 |title=Shudufhadzo Musida to represent SA at Miss World |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/miss-sa-shudufhadzo-musida-to-represent-sa-at-miss-world-20201210 |url-status=live |archive-url= |archive-date= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Channel 24 |language=en}}</ref>
|25
|Limpopo
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Tara Hong<ref>{{Cite web |last= |date=19 Oktubre 2021 |title=Cô gái 21 tuổi đoạt Hoa hậu Thế giới Hàn Quốc |url=https://vnexpress.net/co-gai-21-tuoi-doat-hoa-hau-the-gioi-han-quoc-4373858.html |access-date=3 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
|21
|[[Seoul]]
|-
|{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]'''
|Jeanine Brandt<ref>{{cite web |last=Webb |first=Yvonne |date=1 Pebrero 2021 |title=Jeanine Brandt is the new Miss World TT |url=https://newsday.co.tt/2021/02/01/jeanine-brandt-is-the-new-miss-world-tt/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Trinidad and Tobago Newsday |language=en}}</ref>
|25
|San Fernando
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Carol Drpic<ref>{{Cite web |last= |date=28 Hulyo 2021 |title=[FOTOS] Conoce a Carol Drpic: La magallánica que se convirtió en la Miss Mundo Chile 2021 |url=https://www.meganoticias.cl/tendencias/345655-miss-mundo-chile-carol-drpic-quien-es-28-07-2021.html |access-date=3 Agosto 2022 |website=Mega |language=es-cl}}</ref>
|21
|Punta Arenas
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Jiang Siqi
|21
|[[Beijing]]
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Amani Layouni<ref>{{Cite web |last=Dejoui |first=Nadia |date=13 Oktubre 2021 |title=Amani Layouni, Miss Sousse candidate à Miss Monde 2021 |url=https://www.leconomistemaghrebin.com/2021/10/13/amani-layouni-miss-sousse-candidate-a-miss-monde-2021/ |access-date=3 Agosto 2022 |website=L'Economiste Maghrébin |language=fr-FR}}</ref>
|22
|Mahdia
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|Dílara Korkmaz<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2021 |title=Miss Turkey 2021'in birincisi Dilara Korkmaz seçildi |url=https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/miss-turkey-2021in-birincisi-dilara-korkmaz-secildi-1867316 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cumhuriyet |language=tr}}</ref>
|23
|[[Ankara]]
|-
|{{flagicon|UGA}} '''[[Uganda]]'''
|Elizabeth Bagaya<ref>{{Cite web |last=Odeke |first=Steven |date=24 Nobyembre 2021 |title=Miss Uganda could miss Miss World due to delayed visa |url=https://www.newvision.co.ug/articledetails/120654 |access-date=3 Agosto 2022 |website=New Vision |language=en}}</ref>
|26
|Bombo
|-
|'''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
|Aleksandra Yaremchuk<ref>{{Cite web |last=Ponomarenko |first=Anna |date=21 Oktubre 2021 |title=Олександра Яремчук - нова "Міс Україна". Вона поїде на Miss World в Пуерто-Ріко |url=https://stars.segodnya.ua/ua/stars/ukrainian/titul-miss-ukraina-2021-zavoevala-1580529.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Segodnya |language=uk}}</ref>
|22
|Vinnytsia
|-
|{{flagicon|HUN}} '''[[Hungary|Unggarya]]'''
|Lili Tótpeti<ref>{{Cite web |last=Kovacs |first=Ferenc |date=29 Oktubre 2021 |title=Nagykanizsai lány a Miss World Hungary győztese |url=https://index.hu/belfold/2021/10/29/totpeti-lili-miss-world-hungary-nagykanizsa-szepsegverseny/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Index |language=hu}}</ref>
|20
|Nagykanizsa
|-
|'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''
|Valentina Camejo<ref>{{Cite web |last=Colman |first=Carla |date=29 Mayo 2021 |title=Los certámenes de belleza, ¿un lugar de opresión o una plataforma para alzar la voz? |url=https://www.elobservador.com.uy/nota/los-certamenes-de-belleza-un-lugar-de-opresion-o-una-plataforma-para-alzar-la-voz--202152719460 |access-date=3 Agosto 2022 |website=El Observador |language=es}}</ref>
|24
|[[Montevideo]]
|}
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{official website|http://www.missworld.com}}
{{Miss World}}
4gdp7rgw2k5og1y1dfpgusr1kutqqes
Nicole Tompkins
0
315469
1960988
1933661
2022-08-06T17:11:00Z
Phil7622
117973
wikitext
text/x-wiki
Si '''Nicole Tompkins''' (Kapanganakan: Pebrero 2 1998, [[Texas]], [[Estados Unidos]]) ay Isang Amerikanong Aktres, taga-Pakikipagsapalaran, Artistang Boses ni Jill Valentine at Daniela Dimitrescu sa Resident Evil 8 at Resident Evil 3 remake at iba pang Pelikula teleserye at laruan na bidyo. Mayroon din na alagang pusa na si Aslan
{{Infobox person|name=Nicole Tompkins|birth_date=Pebrero 2 1998 (24 edad)|birth_place=[[Texas]], [[Estados Unidos]]|occupation=Aktres, Mang-aawit, Boses Aktor,|nationality=[[Amerikano]]|URL=https://twitter.com/nikileetompkins, https://www.instagram.com/nikileetompkins/, https://www.facebook.com/Nikileetompkins, https://www.imdb.com/name/nm4434263/,
https://www.twitch.tv/nicoletompkins,|image=|years active=2017-Kasalukuyan|citizenship={{flag|Estados Unidos}}}}
== Mga piling gawa ==
==== Teleserye ====
{| class="wikitable"
|+
!Taon
!Pelikula
!Tungkulin
!Mga tala
|-
|2011-
|[[American Horror Story]]
|Scarlett Lowe (Older)
|Be our guest (2016) Ep 17
|-
|2016
|Saturday Night Taped
|Sara / Club goer
|
|-
|2016-2021
|The Grey Matter Archives
|Amber
|Episode 5
|-
|2021-2022
|Wild West Chronicles
|Dr. Susan Anderson
|
|-
|2023
|The Insanity
|Mia Roberts
|10 Episodes
|}
==== Pelikula ====
{| class="wikitable"
|+
!Taon
!Pelikula
!Tungkulin
!Mga tala
|-
|2009
|Tommy and the Cool Mule
|Barn Dancer
|
|-
|2013
|Dog Gone Missing
|Cheerleader
|
|-
|2015
|The Three Pigs and the Lamp
|Melanie
|
|-
|2015
|Caroline and the Magic Potion
|Caroline
|
|-
|2016
|Opening Night
|Arden
|
|-
|2016
|The Amityville Terror
|Hailey
|
|-
|2018
|Cats and Peachtopia
|Cape
|
|-
|2018
|Hazel
|Hazel
|
|-
|2018
|[[Antrum|Antrum: The Deadliest Film Ever Made]]
|Oralee
|
|-
|2020
|Darkness in Tenement 45
|Joanna
|
|-
|2021
|After Mask
|Isla
|
|}
==== Mga laro sa video ====
{| class="wikitable"
|+
!Taon
!Laro sa Video
!Tungkulin
!Mga tala
|-
|2017
|Middle-earth: Shadow of war
|Idril
|
|-
|2020
|Resident Evil: Resistance
|Jill Valentine
|
|-
|2020
|Resident Evil 3
|Jill Valentine
|
|-
|2021
|Resident Evil: Village
|Daniela Dimitrescu at Elena Lupu
|Cross-platform
|-
|2021
|Guilty Gear: Strive
|Aria, Jack'o Valentine
|
|-
|2022
|Horizon Forbidden West
|Silga
|
|-
|2023
|Resident Evil 4
|Ashley Graham
|
|-
|2023
|Bloodpath: New Dawn
|Abby
|
|}
== Parangal ==
May parangal Mahusay mundo sa 11th Annual New York Game Awards at iba pang parangal (awards).
== Mga sanggunian ==
== Mga panlabas na link ==
[[imdbname:4434263|Nicole Tompkins]] sa [[Internet Movie Database|IMDb]]
[https://twitter.com/nikileetompkins Nicole Tompkins] sa [[Twitter]]
[https://www.twitch.tv/nicoletompkins Nicole Tompkins] sa Twitch
[[Kategorya:Ipinanganak noong 1998]]
kb7yhgaf82ou53et4t94uh4ca4e4n41
1960989
1960988
2022-08-06T17:29:49Z
Phil7622
117973
/* Pelikula */
wikitext
text/x-wiki
Si '''Nicole Tompkins''' (Kapanganakan: Pebrero 2 1998, [[Texas]], [[Estados Unidos]]) ay Isang Amerikanong Aktres, taga-Pakikipagsapalaran, Artistang Boses ni Jill Valentine at Daniela Dimitrescu sa Resident Evil 8 at Resident Evil 3 remake at iba pang Pelikula teleserye at laruan na bidyo. Mayroon din na alagang pusa na si Aslan
{{Infobox person|name=Nicole Tompkins|birth_date=Pebrero 2 1998 (24 edad)|birth_place=[[Texas]], [[Estados Unidos]]|occupation=Aktres, Mang-aawit, Boses Aktor,|nationality=[[Amerikano]]|URL=https://twitter.com/nikileetompkins, https://www.instagram.com/nikileetompkins/, https://www.facebook.com/Nikileetompkins, https://www.imdb.com/name/nm4434263/,
https://www.twitch.tv/nicoletompkins,|image=|years active=2017-Kasalukuyan|citizenship={{flag|Estados Unidos}}}}
== Mga piling gawa ==
==== Teleserye ====
{| class="wikitable"
|+
!Taon
!Pelikula
!Tungkulin
!Mga tala
|-
|2012
|The Ben and Ari Hhow
|Little Bo Peep
|
|-
|2011-
|[[American Horror Story]]
|Scarlett Lowe (Older)
|Be our guest (2016) Ep 17
|-
|2014
|The Birthday Boys
|Nicole
|Freshy's (2014)
|-
|2015
|The 101
|High Energy Girl
|Roommates 101 (2015)
|-
|2016
|Astrid Clover
|Debbie
|Speed dating (2016
|-
|2016
|Saturday Night Taped
|Sara / Club goer
|Ex-Celebrity Cruelty Prevention Ad (2016) Sarah
Bringing Home the Bacon (2016) Club goer #1
|-
|2016-2021
|The Grey Matter Archives
|Amber / Startide Rising
|Episode 5
|-
|2019
|Tempting Fate
|Polly McCheesestick
|The Great Mouse Detective (2019)
|-
|2021-2022
|Wild West Chronicles
|Dr. Susan Anderson
|Doc Susie Goes Underground (2022)
Dr. Susan Anderson: Frontier Medicine Woman (2021)
|-
|2023
|The Insanity
|Mia Roberts
|10 Episodes
|}
==== Pelikula ====
{| class="wikitable"
|+
!Taon
!Pelikula
!Tungkulin
!Mga tala
|-
|2008
|The Aviators
|Amelie (boses)
|
|-
|2009
|Tommy and the Cool Mule
|Barn Dancer
|
|-
|2015
|The Three Pigs and the Lamp
|Melanie
|
|-
|2015
|Caroline and the Magic Potion
|Caroline
|
|-
|2016
|Opening Night
|Arden
|
|-
|2016
|The Amityville Terror
|Hailey
|
|-
|2018
|Cats and Peachtopia
|Cape
|
|-
|2018
|Hazel
|Hazel
|
|-
|2018
|[[Antrum|Antrum: The Deadliest Film Ever Made]]
|Oralee
|
|-
|2020
|Darkness in Tenement 45
|Joanna
|
|-
|2021
|After Mask
|Isla
|
|}
==== Mga laro sa video ====
{| class="wikitable"
|+
!Taon
!Laro sa Video
!Tungkulin
!Mga tala
|-
|2017
|Middle-earth: Shadow of war
|Idril
|
|-
|2020
|Resident Evil: Resistance
|Jill Valentine
|
|-
|2020
|Resident Evil 3
|Jill Valentine
|
|-
|2021
|Resident Evil: Village
|Daniela Dimitrescu at Elena Lupu
|Cross-platform
|-
|2021
|Guilty Gear: Strive
|Aria, Jack'o Valentine
|
|-
|2022
|Horizon Forbidden West
|Silga
|
|-
|2023
|Resident Evil 4
|Ashley Graham
|
|-
|2023
|Bloodpath: New Dawn
|Abby
|
|}
== Parangal ==
May parangal Mahusay mundo sa 11th Annual New York Game Awards at iba pang parangal (awards).
== Mga sanggunian ==
== Mga panlabas na link ==
[[imdbname:4434263|Nicole Tompkins]] sa [[Internet Movie Database|IMDb]]
[https://twitter.com/nikileetompkins Nicole Tompkins] sa [[Twitter]]
[https://www.twitch.tv/nicoletompkins Nicole Tompkins] sa Twitch
[[Kategorya:Ipinanganak noong 1998]]
i5kna7vsmgrajrot4scctiv822iqyni
Advanced Media Broadcasting System
0
315611
1961119
1954740
2022-08-07T04:08:19Z
180.190.48.74
/* Radyo */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox company|name=Advanced Media Broadcasting System|num_employees=|net_income=|key_people=[[Manuel Villar|Manny Villar]]|aum=<!-- Only used with financial services companies -->|assets=|equity=|owner=Prime Asset Ventures, Inc.|parent=Planet Cable ([[Streamtech]])|divisions=|revenue=|subsid=|homepage=|footnotes=|caption=|foundation=<!--{{Start date and age|df=yes|}}-->|hq_location=9/P Paragon Plaza, EDSA cor. Reliance St.|hq_location_city=[[Lungsod Mandaluyong|Mandaluyong]]|operating_income=|services=|native_name=|predecessor=|native_name_lang=<!-- Use ISO 639-2 code, e.g. "fr" for French. If there is more than one native name, in different languages, enter those names using {{tl|lang}}, instead. -->|trading_name=|type=[[Pribadong kumpanya|Pribado]]|logo=|image=|image_caption=|traded_as=|successor=|production=|founder=Jose Luis "Bobet" Vera<br>Jinji Buhain|defunct=|fate=|area_served=|industry=[[Midyang pangmasa|mass midya]], [[Brodkasting]]|genre=|products=|brands=|hq_location_country=[[Pilipinas]]}}
Ang '''Advanced Media Broadcasting System''' (AMBS) ay isang kumpanya ng midya sa [[Pilipinas]] na nakahimpil sa [[Lungsod Mandaluyong]]. Ang kumpanya ay itinatag noong 1994 ng pamilya Vera, sa ngayon, ang kumpanya ay pagmamay-ari na ng Prime Asset Ventures ng [[Manny Villar|Villar Group]] sa pamamagitan ng Planet Cable.
== Kasaysayan ==
=== Mga simula ===
Ang kasaysayan ng AMBS Inc. ay nagsimula noong 1994. Ito ay itinatag sa pangunguna ni Jose Luis Vera, pinuno ng Quest Broadcasting at bahagi ng pamilya Vera. Noong 1995, ipinagkaloob ng Kongreso ang prangkisa ng kumpanya.<ref>{{cite web|title=Republic Act No. 8061|url=https://thecorpusjuris.com/legislative/republic-acts/ra-no-8061.php|website=The Corpus Juris|date=15 June 1995}}</ref> Sa tulong ni Jinji Buhain (pamangkin ng dating Manila Auxiliary Bishop Teodoro Buhain), binili ng AMBS ang himpilang DWCS 103.5 mula sa Arkdyosis ng Maynila , at pinalitan ang tatak pantawag ng himpilan patungo sa DWKX, na nagbigay-daan sa pagsasahimpapawid ng himpilang K-Lite. Ang istasyon, kabilang ang apat pang istasyong kontrolado ng pamilya Vera sa kalakhang Maynila - ([[DWJM|Jam 88.3]], [[DWAV|Wave 89.1]], [[DWTM|Magic 89.9]] at [[DWRT-FM|99.5 RT]]) at ng kalambatang pamprobinsya na Killerbee ay naging dahilan ng pagkakabuo ng The Radio Partners noong unang bahagi ng 2000s bago isinaayos noong 2011 sa ilalim ng bagong grupo na [[:en:Tiger_22_Media_Corporation|Tiger 22 Media]].
=== Sa ilalim ng pagmamay-ari ni Villar ===
Noong 2019, pinagkalooban ang AMBS ng panibagong prangkisa sa ilalim ng Batas Republika 11253 kahit ito ay walang pirma ni Pangulong [[Rodrigo Duterte|Rodrigo Roa Duterte]] dahil ang panukalang batas ay naging batas matapos ang 30 araw na hindi inaaksyunan.<ref>{{cite web|title=Republic Act No. 11253|url=https://thecorpusjuris.com/legislative/republic-acts/ra-no-11253.php|website=The Corpus Juris}}</ref><ref>https://www.officialgazette.gov.ph/2019/07/17/republic-act-no-11253/</ref> Gayunpaman, nagpasya ang pamilya Vera at ang dating pangulo ng AMBS na si Andrew Santiago na ibenta ang kumpanya sa Planet Cable na pagmamay-ari ng negosyante at dating Senador na si [[Manny Villar]] dahil sa epekto ng [[Pandemya ng COVID-19 sa Pilipinas|pandemya ng COVID-19]] sa kumpanya at sa himpilan nito sa FM (K-Lite).<ref>{{cite web|title=House Concurrent Resolution No. 21|url=https://legacy.senate.gov.ph/lisdata/3631132745!.pdf}}</ref><ref>{{cite news|last1=Fernandez|first1=Daniza|title=4 broadcasting franchise applications get Senate panel's nod|url=https://newsinfo.inquirer.net/1491922/4-broadcasting-franchise-applications-get-senate-panels-nod|access-date=November 27, 2021|work=Inquirer.net|date=September 23, 2021}}</ref>
Noong Enero 5, 2022, iginawad ng [[Pambansang Komisyon sa Telekomunikasyon|National Telecommunications Commission]] (NTC) sa AMBS ng pansamantalang awtoridad upang patakbuhin ang prikwensiya na digital Channel 16 (dating nakatalaga sa [[ABS-CBN Corporation]]) sa loob ng 18 buwan; kabilang ang prikwensiya ng analog Channel 2 sa ilalim ng pansamantalang pagtatalaga para sa layunin ng simulcast hanggang sa pagsasara ng analog sa 2023.<ref>{{cite news|last1=Amojelar|first1=Darwin|title=Villar firm bags NTC license, to use ABS-CBN frequencies|url=https://manilastandard.net/business/it-telecom/314173327/villar-firm-bags-ntc-license-to-use-abs-cbn-frequencies.html|access-date=January 25, 2022|work=[[Manila Standard]]|date=January 25, 2022}}</ref><ref>{{cite news|last1=Rey|first1=Aika|title=Manny Villar gets ABS-CBN frequencies|url=https://www.rappler.com/business/manny-villar-gets-abs-cbn-frequencies/|access-date=January 25, 2022|work=[[Rappler]]|date=January 25, 2022}}</ref>
Mayroong ilang ulat o ispekulasyon na ang AMBS ay diumano'y kumukuha ng mga prominenteng personalidad at interesadong partido para sa nasabing himpilan. Kabilang sa mga nauulat ay ang ABS-CBN, na dating umookupa sa iginawad na prikwensiya.<ref>{{cite news|last1=Serato|first1=Arniel|title=Is Manny Villar interested in a partnership with ABS-CBN?; eyes industry veterans for AMBS|url=https://www.pep.ph/news/local/163669/manny-villar-interested-abs-cbn-partnership-a718-20220207|access-date=8 February 2022|work=PEP.ph|date=7 February 2022}}</ref>Kasama rin sa listahan ng napapabalitang kinukuha ay ang TV host at malapit na kaibigan ni Villar na si [[Willie Revillame]].
== Mga istasyon ==
=== Telebisyon ===
; Analog
{| class="wikitable"
!Tatak pantawag
!Tsanel
! Lakas
! Lokasyon
|-
| {{n/a|(Provisional authority)}}
| TV-2
| [[Kalakhang Maynila|Metro Manila]]
| 30 kW
|-
|}
; Digital
{| class="wikitable sortable"
!Tatak-pantwag
!Tsanel
!Prikwensiya
!Lakas
! class="unsortable" | Lugar na Saklaw
|-
| {{n/a|(Provisional authority)}}
|TV-16
| 485.143 MHz
|N/A
| [[Kalakhang Maynila|Metro Manila]]
|}
=== Radyo ===
{| class="wikitable"
!Tawag
!Tatak-pantwag
!Prikwensiya
! Lokasyon
|-
| AMBS Radyo Villar
| {{n/a|PU}}
| 1422 kHz
| TBA
| [[Kalakhang Maynila|Metro Manila]]
|-
| 103.5 K-Lite
| [[DWKX]]
| 103.5 MHz
| [[Kalakhang Maynila|Metro Manila]]
|-
| Magic 106.3 {{Refn|Operated by [[Quest Broadcasting]].|name=Magic1063Gensan|group=Note}}
| DXKM
| 106.3 MHz
| [[Heneral Santos]]
|}
; Mga Tala
:
{{Reflist|group=Note}}
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
[[Kategorya:Mga network pantelebisyon sa Pilipinas]]
aa1socq8dmb7lmx7ruhv5nq07239eq6
1961120
1961119
2022-08-07T04:08:36Z
180.190.48.74
/* Radyo */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox company|name=Advanced Media Broadcasting System|num_employees=|net_income=|key_people=[[Manuel Villar|Manny Villar]]|aum=<!-- Only used with financial services companies -->|assets=|equity=|owner=Prime Asset Ventures, Inc.|parent=Planet Cable ([[Streamtech]])|divisions=|revenue=|subsid=|homepage=|footnotes=|caption=|foundation=<!--{{Start date and age|df=yes|}}-->|hq_location=9/P Paragon Plaza, EDSA cor. Reliance St.|hq_location_city=[[Lungsod Mandaluyong|Mandaluyong]]|operating_income=|services=|native_name=|predecessor=|native_name_lang=<!-- Use ISO 639-2 code, e.g. "fr" for French. If there is more than one native name, in different languages, enter those names using {{tl|lang}}, instead. -->|trading_name=|type=[[Pribadong kumpanya|Pribado]]|logo=|image=|image_caption=|traded_as=|successor=|production=|founder=Jose Luis "Bobet" Vera<br>Jinji Buhain|defunct=|fate=|area_served=|industry=[[Midyang pangmasa|mass midya]], [[Brodkasting]]|genre=|products=|brands=|hq_location_country=[[Pilipinas]]}}
Ang '''Advanced Media Broadcasting System''' (AMBS) ay isang kumpanya ng midya sa [[Pilipinas]] na nakahimpil sa [[Lungsod Mandaluyong]]. Ang kumpanya ay itinatag noong 1994 ng pamilya Vera, sa ngayon, ang kumpanya ay pagmamay-ari na ng Prime Asset Ventures ng [[Manny Villar|Villar Group]] sa pamamagitan ng Planet Cable.
== Kasaysayan ==
=== Mga simula ===
Ang kasaysayan ng AMBS Inc. ay nagsimula noong 1994. Ito ay itinatag sa pangunguna ni Jose Luis Vera, pinuno ng Quest Broadcasting at bahagi ng pamilya Vera. Noong 1995, ipinagkaloob ng Kongreso ang prangkisa ng kumpanya.<ref>{{cite web|title=Republic Act No. 8061|url=https://thecorpusjuris.com/legislative/republic-acts/ra-no-8061.php|website=The Corpus Juris|date=15 June 1995}}</ref> Sa tulong ni Jinji Buhain (pamangkin ng dating Manila Auxiliary Bishop Teodoro Buhain), binili ng AMBS ang himpilang DWCS 103.5 mula sa Arkdyosis ng Maynila , at pinalitan ang tatak pantawag ng himpilan patungo sa DWKX, na nagbigay-daan sa pagsasahimpapawid ng himpilang K-Lite. Ang istasyon, kabilang ang apat pang istasyong kontrolado ng pamilya Vera sa kalakhang Maynila - ([[DWJM|Jam 88.3]], [[DWAV|Wave 89.1]], [[DWTM|Magic 89.9]] at [[DWRT-FM|99.5 RT]]) at ng kalambatang pamprobinsya na Killerbee ay naging dahilan ng pagkakabuo ng The Radio Partners noong unang bahagi ng 2000s bago isinaayos noong 2011 sa ilalim ng bagong grupo na [[:en:Tiger_22_Media_Corporation|Tiger 22 Media]].
=== Sa ilalim ng pagmamay-ari ni Villar ===
Noong 2019, pinagkalooban ang AMBS ng panibagong prangkisa sa ilalim ng Batas Republika 11253 kahit ito ay walang pirma ni Pangulong [[Rodrigo Duterte|Rodrigo Roa Duterte]] dahil ang panukalang batas ay naging batas matapos ang 30 araw na hindi inaaksyunan.<ref>{{cite web|title=Republic Act No. 11253|url=https://thecorpusjuris.com/legislative/republic-acts/ra-no-11253.php|website=The Corpus Juris}}</ref><ref>https://www.officialgazette.gov.ph/2019/07/17/republic-act-no-11253/</ref> Gayunpaman, nagpasya ang pamilya Vera at ang dating pangulo ng AMBS na si Andrew Santiago na ibenta ang kumpanya sa Planet Cable na pagmamay-ari ng negosyante at dating Senador na si [[Manny Villar]] dahil sa epekto ng [[Pandemya ng COVID-19 sa Pilipinas|pandemya ng COVID-19]] sa kumpanya at sa himpilan nito sa FM (K-Lite).<ref>{{cite web|title=House Concurrent Resolution No. 21|url=https://legacy.senate.gov.ph/lisdata/3631132745!.pdf}}</ref><ref>{{cite news|last1=Fernandez|first1=Daniza|title=4 broadcasting franchise applications get Senate panel's nod|url=https://newsinfo.inquirer.net/1491922/4-broadcasting-franchise-applications-get-senate-panels-nod|access-date=November 27, 2021|work=Inquirer.net|date=September 23, 2021}}</ref>
Noong Enero 5, 2022, iginawad ng [[Pambansang Komisyon sa Telekomunikasyon|National Telecommunications Commission]] (NTC) sa AMBS ng pansamantalang awtoridad upang patakbuhin ang prikwensiya na digital Channel 16 (dating nakatalaga sa [[ABS-CBN Corporation]]) sa loob ng 18 buwan; kabilang ang prikwensiya ng analog Channel 2 sa ilalim ng pansamantalang pagtatalaga para sa layunin ng simulcast hanggang sa pagsasara ng analog sa 2023.<ref>{{cite news|last1=Amojelar|first1=Darwin|title=Villar firm bags NTC license, to use ABS-CBN frequencies|url=https://manilastandard.net/business/it-telecom/314173327/villar-firm-bags-ntc-license-to-use-abs-cbn-frequencies.html|access-date=January 25, 2022|work=[[Manila Standard]]|date=January 25, 2022}}</ref><ref>{{cite news|last1=Rey|first1=Aika|title=Manny Villar gets ABS-CBN frequencies|url=https://www.rappler.com/business/manny-villar-gets-abs-cbn-frequencies/|access-date=January 25, 2022|work=[[Rappler]]|date=January 25, 2022}}</ref>
Mayroong ilang ulat o ispekulasyon na ang AMBS ay diumano'y kumukuha ng mga prominenteng personalidad at interesadong partido para sa nasabing himpilan. Kabilang sa mga nauulat ay ang ABS-CBN, na dating umookupa sa iginawad na prikwensiya.<ref>{{cite news|last1=Serato|first1=Arniel|title=Is Manny Villar interested in a partnership with ABS-CBN?; eyes industry veterans for AMBS|url=https://www.pep.ph/news/local/163669/manny-villar-interested-abs-cbn-partnership-a718-20220207|access-date=8 February 2022|work=PEP.ph|date=7 February 2022}}</ref>Kasama rin sa listahan ng napapabalitang kinukuha ay ang TV host at malapit na kaibigan ni Villar na si [[Willie Revillame]].
== Mga istasyon ==
=== Telebisyon ===
; Analog
{| class="wikitable"
!Tatak pantawag
!Tsanel
! Lakas
! Lokasyon
|-
| {{n/a|(Provisional authority)}}
| TV-2
| [[Kalakhang Maynila|Metro Manila]]
| 30 kW
|-
|}
; Digital
{| class="wikitable sortable"
!Tatak-pantwag
!Tsanel
!Prikwensiya
!Lakas
! class="unsortable" | Lugar na Saklaw
|-
| {{n/a|(Provisional authority)}}
|TV-16
| 485.143 MHz
|N/A
| [[Kalakhang Maynila|Metro Manila]]
|}
=== Radyo ===
{| class="wikitable"
!Tawag
!Tatak-pantwag
!Prikwensiya
! Lokasyon
|-
| AMBS Radyo Villar
| {{n/a|PU}}
| 1422 kHz
| [[Kalakhang Maynila|Metro Manila]]
|-
| 103.5 K-Lite
| [[DWKX]]
| 103.5 MHz
| [[Kalakhang Maynila|Metro Manila]]
|-
| Magic 106.3 {{Refn|Operated by [[Quest Broadcasting]].|name=Magic1063Gensan|group=Note}}
| DXKM
| 106.3 MHz
| [[Heneral Santos]]
|}
; Mga Tala
:
{{Reflist|group=Note}}
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
[[Kategorya:Mga network pantelebisyon sa Pilipinas]]
qpwskifkojzqitxieupc022zll3ocqw
Module:Uses TemplateStyles/config
828
316403
1961213
1936771
2022-08-07T09:55:15Z
GinawaSaHapon
102500
Sinalin ang mga kategorya.
Scribunto
text/plain
local cfg = {} -- Don’t touch this line.
-- Subpage blacklist: these subpages will not be categorized (except for the
-- error category, which is always added if there is an error).
-- For example “Template:Foo/doc” matches the `doc = true` rule, so it will have
-- no categories. “Template:Foo” and “Template:Foo/documentation” match no rules,
-- so they *will* have categories. All rules should be in the
-- ['<subpage name>'] = true,
-- format.
cfg['subpage_blacklist'] = {
['doc'] = true,
['sandbox'] = true,
['sandbox2'] = true,
['testcases'] = true,
}
-- Sandbox title: if the stylesheet’s title is <template>/<stylesheet>.css, the
-- stylesheet’s sandbox is expected to be at <template>/<sandbox_title>/<stylesheet>.css
-- Set to nil to disable sandbox links.
cfg['sandbox_title'] = 'sandbox'
-- Error category: this category is added if the module call contains errors
-- (e.g. no stylesheet listed). A category name without namespace, or nil
-- to disable categorization (not recommended).
cfg['error_category'] = 'Padron na gumagamit ng TemplateStyles na may error'
-- Default category: this category is added if no custom category is specified
-- in module/template call. A category name without namespace, or nil
-- to disable categorization.
cfg['default_category'] = 'Padron na gumagamit ng TemplateStyles'
-- Protection conflict category: this category is added if the protection level
-- of any stylesheet differs from the one of the template. A category name
-- without namespace, or nil to disable categorization (not recommended).
cfg['protection_conflict_category'] = 'Padron na gumagamit ng TemplateStyles na may ibang antas ng proteksyon'
-- Padlock pattern: Lua pattern to search on protected stylesheets for, or nil
-- to disable padlock check.
cfg['padlock_pattern'] = '{{pp-'
-- Missing padlock category: this category is added if a protected stylesheet
-- doesn’t contain any padlock template (specified by the above Lua pattern).
-- A category name without namespace (no nil allowed) if the pattern is not nil,
-- unused (and thus may be nil) otherwise.
cfg['missing_padlock_category'] = 'Padron na gumagamit ng TemplateStyles nang walang padlock'
return cfg -- Don’t touch this line.
6kz2wtk1p6on613eovs21kp6b8n41wr
Kuwento ni Ahiqar
0
316724
1961194
1938392
2022-08-07T08:06:04Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Kwento ni Ahiqar''' ay isang kwento sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] noong ika-5 siglo BCE. Si Ahiqar ay isang [[pantas]] na naging kansilyer ng mga haring sina [[Sennacherib]] at [[Esarhaddon]].
==Kwento==
Si Ahiqar ay isang kansilyer ng mga haring Assiryo na sina [[Sennacherib]] at [[Esarhaddon]]. Dahil wala siyang anak, kanyang inampon ang kanyang pamangking si Nadib/Nadan at ginawang kahalili sa trono. Tinangkang patayin ni Nadab si Aquiar at sinumbong kay Essarhadon na si Ahiqar ay nagtaksil. Sinentensiyahan ni Essarhadon si Ahiraq ng kamatayan at ipinakulong. Gayunpaman, pinaalala ni Ahiqar sa [[berdugo]] na iniligtas niya ang isa pang berdugo sa parehong kapalaran sa ilalim ni [[Sennacherib]]. Pinatay ng berdugo ang isa pang preso at nagpanggap na ito ang katawan ni Ahiqar. Ang ilang mga kalaunang teksto ng kwento ay nagsasalaysay na si Ahiqar ay lumitaw mula sa bilangguan at nagbigay payo sa hari ng [[Sinaunang Ehipto]]. Si Ahiqar ay bumalik at sinuway si Nadab gamit ang mga kawikaan. Sa pakikinig ni Nadab ng mga kawikaan ni Ahiqar, siya ay namatay dahil sumabog ang kanyang tiyan.
==Mga halimbawa ng mga kawikaaan ni Ahiqar==
2:19 O anak kong lalake! Huwag maging ulol sa mga kapitbahay mo at huwag kumain ng kanyang mga tinapay at huwag magalak sa mga sakuna ng iyong mga kapitbahay.
2:8 O anak kong lalake! Huwag madaya ng isang babae sa kanyang mga pananalita at ikaw ay mamamatay sa pinakamahirap na mga kamatayan at ikaw ay mabibitag sa kanyang lambat hanggang sa ikaw ay masilo.
26 0 my son! let not thy parents curse thee, and the Lord be pleased with them; for it hath been said, "He who despiseth his father or his mother let him die the death (I mean the death of sin); and he who honoureth his parents shall prolong his days and his life and shall see all that is good."
27 O anak kong lalake! Huwag maglalakad sa lansanganan nang walang mga sandata sapagkat hindi mo alam kung kelan mo makikita ang iyong kaaway upang ikaw ay maging handa sa kanya.
2:42 O anak kong lalake! huwag mong turuan ang mangmang ng wika ng mga marurunong na tao sapagkat itoy ay magiging pabigat sa kanya.
2:47 O anak kong lalake! ang kagandahan ay lilipas ngunit ang pagkatuto ay tumatagal, at ang mundo ay maglalaho at mawawalan ng kabuluhan ngunit ang mabuting pangalan ay hindi mawawalang kabuluhan o maglalaho.
2:48 O anak kong lalake! ang taong walang pahinga, ang kanyang kamatayan ay mas mabuti kesa sa buhay, at ang tunog ng pagtatangis, sapagka't ang kalungkutan at pagtatangis kung ikaw ay may takot sa Diyos ay mas mabuti kesa sa tunog ng pag-awit at kagalakan.
2:50 O anak kong lalake! Ang isang maliit na kayamanan ay mas mabuti kesa sa nagkalat na kayamanan.
2:51 O anak kong lalake! Ang isang patay na aso ay mas mabuti kesa sa isang patay na mahirap na tao.
2:52 O anak kong lalake! Ang isang mahirap na tao na gumagawa ng mabuti ay mas mabuti kesa sa isang mayaman na namatay sa kanyang mga kasalanan.
2:58 O anak kong lalake! Huwag magagalak sa kamatayan ng iyong kaaway sapagkat sa sa kaunting panahon, ikaw ay kanyang magiging kapitbahay at siyang tumutuya sa iyo ay iyong igalang at parangalan at iyo siyang batiin ng pauna.
2:60 O anak kong lalake! Kung nais mong maging matalino, pigilan ang iyong dila sa pagsisinungaling at ang iyong mga kamay sa pagnanakaw at iyong mga mata sa paggawa ng kasamaan at ikaw ay tatawaging matalino.
3:3 O anak kong lalake! Kung marinig mo ang isang balita, huwag itong ikalat, kapag ikaw ay may nakita, huwag mong sabihin
[[Kategorya:Mga panitikang pangkarunungan]]
[[Kategorya:Mga panitikan ng Sinaunang Malapit na Silangan]]
[[Kategorya:Mga panitikan ng Asirya]]
t9tepbxl7thokzhwqdgq2mr3pqblubw
1961195
1961194
2022-08-07T08:06:13Z
Xsqwiypb
120901
Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Kwento ni Ahiqar]] sa [[Kuwento ni Ahiqar]]
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Kwento ni Ahiqar''' ay isang kwento sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] noong ika-5 siglo BCE. Si Ahiqar ay isang [[pantas]] na naging kansilyer ng mga haring sina [[Sennacherib]] at [[Esarhaddon]].
==Kwento==
Si Ahiqar ay isang kansilyer ng mga haring Assiryo na sina [[Sennacherib]] at [[Esarhaddon]]. Dahil wala siyang anak, kanyang inampon ang kanyang pamangking si Nadib/Nadan at ginawang kahalili sa trono. Tinangkang patayin ni Nadab si Aquiar at sinumbong kay Essarhadon na si Ahiqar ay nagtaksil. Sinentensiyahan ni Essarhadon si Ahiraq ng kamatayan at ipinakulong. Gayunpaman, pinaalala ni Ahiqar sa [[berdugo]] na iniligtas niya ang isa pang berdugo sa parehong kapalaran sa ilalim ni [[Sennacherib]]. Pinatay ng berdugo ang isa pang preso at nagpanggap na ito ang katawan ni Ahiqar. Ang ilang mga kalaunang teksto ng kwento ay nagsasalaysay na si Ahiqar ay lumitaw mula sa bilangguan at nagbigay payo sa hari ng [[Sinaunang Ehipto]]. Si Ahiqar ay bumalik at sinuway si Nadab gamit ang mga kawikaan. Sa pakikinig ni Nadab ng mga kawikaan ni Ahiqar, siya ay namatay dahil sumabog ang kanyang tiyan.
==Mga halimbawa ng mga kawikaaan ni Ahiqar==
2:19 O anak kong lalake! Huwag maging ulol sa mga kapitbahay mo at huwag kumain ng kanyang mga tinapay at huwag magalak sa mga sakuna ng iyong mga kapitbahay.
2:8 O anak kong lalake! Huwag madaya ng isang babae sa kanyang mga pananalita at ikaw ay mamamatay sa pinakamahirap na mga kamatayan at ikaw ay mabibitag sa kanyang lambat hanggang sa ikaw ay masilo.
26 0 my son! let not thy parents curse thee, and the Lord be pleased with them; for it hath been said, "He who despiseth his father or his mother let him die the death (I mean the death of sin); and he who honoureth his parents shall prolong his days and his life and shall see all that is good."
27 O anak kong lalake! Huwag maglalakad sa lansanganan nang walang mga sandata sapagkat hindi mo alam kung kelan mo makikita ang iyong kaaway upang ikaw ay maging handa sa kanya.
2:42 O anak kong lalake! huwag mong turuan ang mangmang ng wika ng mga marurunong na tao sapagkat itoy ay magiging pabigat sa kanya.
2:47 O anak kong lalake! ang kagandahan ay lilipas ngunit ang pagkatuto ay tumatagal, at ang mundo ay maglalaho at mawawalan ng kabuluhan ngunit ang mabuting pangalan ay hindi mawawalang kabuluhan o maglalaho.
2:48 O anak kong lalake! ang taong walang pahinga, ang kanyang kamatayan ay mas mabuti kesa sa buhay, at ang tunog ng pagtatangis, sapagka't ang kalungkutan at pagtatangis kung ikaw ay may takot sa Diyos ay mas mabuti kesa sa tunog ng pag-awit at kagalakan.
2:50 O anak kong lalake! Ang isang maliit na kayamanan ay mas mabuti kesa sa nagkalat na kayamanan.
2:51 O anak kong lalake! Ang isang patay na aso ay mas mabuti kesa sa isang patay na mahirap na tao.
2:52 O anak kong lalake! Ang isang mahirap na tao na gumagawa ng mabuti ay mas mabuti kesa sa isang mayaman na namatay sa kanyang mga kasalanan.
2:58 O anak kong lalake! Huwag magagalak sa kamatayan ng iyong kaaway sapagkat sa sa kaunting panahon, ikaw ay kanyang magiging kapitbahay at siyang tumutuya sa iyo ay iyong igalang at parangalan at iyo siyang batiin ng pauna.
2:60 O anak kong lalake! Kung nais mong maging matalino, pigilan ang iyong dila sa pagsisinungaling at ang iyong mga kamay sa pagnanakaw at iyong mga mata sa paggawa ng kasamaan at ikaw ay tatawaging matalino.
3:3 O anak kong lalake! Kung marinig mo ang isang balita, huwag itong ikalat, kapag ikaw ay may nakita, huwag mong sabihin
[[Kategorya:Mga panitikang pangkarunungan]]
[[Kategorya:Mga panitikan ng Sinaunang Malapit na Silangan]]
[[Kategorya:Mga panitikan ng Asirya]]
t9tepbxl7thokzhwqdgq2mr3pqblubw
Portada:Miss International 2023
100
317294
1961138
1958095
2022-08-07T05:22:54Z
175.176.5.34
/* Mga Kalahok */
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss International 2023''' ay ang ika-61 na edisyon ng [[Miss International]] beauty pageant.
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss International 2023
| image =
| image size =
| image alt =
| caption =
| date = TBA
| presenters =
| entertainment =
| theme =
| venue =
| broadcaster =
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants =
| placements =
| debuts =
| withdrawals =
| returns =
| winner =
| represented =
| congeniality =
| personality =
| best national costume =
| best state costume =
| photogenic =
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer =
| before =
| next =
}}
==Detalye==
==Mga Kalahok==
Sa kasalukuyan, mayroon ng apat (4) kalahok ang kumpirmado:
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]
| Wendy Portillo
|
|
|-
| {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]
| Kenyatta Beazer
| 25
| [[Baltimore]]
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Itzía Garcia
| 22
| Manzanillo
|-
| {{🇵🇭|PHI}} [[Philippines]]
| Nicole Boromeo
| 21
| Cebu
==Tala==
==Sanggunian==
bxax0k9lmwghqh6g4resxsgwmyjacdz
1961139
1961138
2022-08-07T05:24:09Z
175.176.5.34
/* Mga Kalahok */
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss International 2023''' ay ang ika-61 na edisyon ng [[Miss International]] beauty pageant.
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss International 2023
| image =
| image size =
| image alt =
| caption =
| date = TBA
| presenters =
| entertainment =
| theme =
| venue =
| broadcaster =
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants =
| placements =
| debuts =
| withdrawals =
| returns =
| winner =
| represented =
| congeniality =
| personality =
| best national costume =
| best state costume =
| photogenic =
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer =
| before =
| next =
}}
==Detalye==
==Mga Kalahok==
Sa kasalukuyan, mayroon ng apat (4) kalahok ang kumpirmado:
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]
| Wendy Portillo
|
|
|-
| {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]
| Kenyatta Beazer
| 25
| [[Baltimore]]
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Itzía Garcia
| 22
| Manzanillo
|-
| {{flahicon|PHI}} [[Philippines]]
| Nicole Boromeo
| 21
| Cebu
|-
==Tala==
==Sanggunian==
45gi3z734g7f1ck59izfn8rwh7obbpc
1961140
1961139
2022-08-07T05:25:12Z
175.176.5.34
/* Mga Kalahok */
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss International 2023''' ay ang ika-61 na edisyon ng [[Miss International]] beauty pageant.
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss International 2023
| image =
| image size =
| image alt =
| caption =
| date = TBA
| presenters =
| entertainment =
| theme =
| venue =
| broadcaster =
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants =
| placements =
| debuts =
| withdrawals =
| returns =
| winner =
| represented =
| congeniality =
| personality =
| best national costume =
| best state costume =
| photogenic =
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer =
| before =
| next =
}}
==Detalye==
==Mga Kalahok==
Sa kasalukuyan, mayroon ng apat (4) kalahok ang kumpirmado:
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]
| Wendy Portillo
|
|
|-
| {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]
| Kenyatta Beazer
| 25
| [[Baltimore]]
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Itzía Garcia
| 22
| Manzanillo
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Philippines]]
| Nicole Boromeo
| 21
| Cebu
|-
==Tala==
==Sanggunian==
oan21cckzvj69zy0ty02nz646yrq6kt
1961141
1961140
2022-08-07T05:26:14Z
175.176.5.34
/* Mga Kalahok */
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss International 2023''' ay ang ika-61 na edisyon ng [[Miss International]] beauty pageant.
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss International 2023
| image =
| image size =
| image alt =
| caption =
| date = TBA
| presenters =
| entertainment =
| theme =
| venue =
| broadcaster =
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants =
| placements =
| debuts =
| withdrawals =
| returns =
| winner =
| represented =
| congeniality =
| personality =
| best national costume =
| best state costume =
| photogenic =
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer =
| before =
| next =
}}
==Detalye==
==Mga Kalahok==
Sa kasalukuyan, mayroon ng apat (4) kalahok ang kumpirmado:
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]
| Wendy Portillo
|
|
|-
| {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]
| Kenyatta Beazer
| 25
| [[Baltimore]]
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Itzía Garcia
| 22
| Manzanillo
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Philippines]]
| Nicole Boromeo
| 21
| Cebu
|{
==Tala==
==Sanggunian==
qaq54s8e5mim9y462t4th2wscdenx6u
1961143
1961141
2022-08-07T05:27:16Z
175.176.5.34
/* Mga Kalahok */
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss International 2023''' ay ang ika-61 na edisyon ng [[Miss International]] beauty pageant.
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss International 2023
| image =
| image size =
| image alt =
| caption =
| date = TBA
| presenters =
| entertainment =
| theme =
| venue =
| broadcaster =
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants =
| placements =
| debuts =
| withdrawals =
| returns =
| winner =
| represented =
| congeniality =
| personality =
| best national costume =
| best state costume =
| photogenic =
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer =
| before =
| next =
}}
==Detalye==
==Mga Kalahok==
Sa kasalukuyan, mayroon ng apat (4) kalahok ang kumpirmado:
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]
| Wendy Portillo
|
|
|-
| {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]
| Kenyatta Beazer
| 25
| [[Baltimore]]
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Itzía Garcia
| 22
| Manzanillo
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Philippines]]
| Nicole Boromeo
| 21
| Cebu
|
==Tala==
==Sanggunian==
r2koq5f12v808xsibh0yntrz9hpgdgu
1961145
1961143
2022-08-07T05:28:06Z
175.176.5.34
/* Mga Kalahok */
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss International 2023''' ay ang ika-61 na edisyon ng [[Miss International]] beauty pageant.
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss International 2023
| image =
| image size =
| image alt =
| caption =
| date = TBA
| presenters =
| entertainment =
| theme =
| venue =
| broadcaster =
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants =
| placements =
| debuts =
| withdrawals =
| returns =
| winner =
| represented =
| congeniality =
| personality =
| best national costume =
| best state costume =
| photogenic =
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer =
| before =
| next =
}}
==Detalye==
==Mga Kalahok==
Sa kasalukuyan, mayroon ng apat (4) kalahok ang kumpirmado:
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]
| Wendy Portillo
|
|
|-
| {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]
| Kenyatta Beazer
| 25
| [[Baltimore]]
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Itzía Garcia
| 22
| Manzanillo
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Philippines]]
| Nicole Boromeo
| 21
| Cebu
|-
==Tala==
==Sanggunian==
oan21cckzvj69zy0ty02nz646yrq6kt
1961146
1961145
2022-08-07T05:29:27Z
175.176.5.34
/* Mga Kalahok */
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss International 2023''' ay ang ika-61 na edisyon ng [[Miss International]] beauty pageant.
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss International 2023
| image =
| image size =
| image alt =
| caption =
| date = TBA
| presenters =
| entertainment =
| theme =
| venue =
| broadcaster =
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants =
| placements =
| debuts =
| withdrawals =
| returns =
| winner =
| represented =
| congeniality =
| personality =
| best national costume =
| best state costume =
| photogenic =
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer =
| before =
| next =
}}
==Detalye==
==Mga Kalahok==
Sa kasalukuyan, mayroon ng apat (4) kalahok ang kumpirmado:
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]
| Wendy Portillo
|
|
|-
| {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]
| Kenyatta Beazer
| 25
| [[Baltimore]]
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Itzía Garcia
| 22
| Manzanillo
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]
| Nicole Boromeo
| 21
| Cebu
|-
==Tala==
==Sanggunian==
jlbxazphi6hqg6lw5748p3gfzg4t6jl
Padron:BCE
10
317817
1961101
1959055
2022-08-07T02:50:55Z
GinawaSaHapon
102500
Ililipat yung docs sa /doc.
wikitext
text/x-wiki
{{if empty|{{{1|<noinclude>2022</noinclude>}}}|{{color|red|Kailangan po ng taon. ([[Padron:BCE]])}}}} {{#ifeq:{{yesno|{{{link|}}}}}|yes|{{small|[[Karaniwang Panahon (kalendaryong Gregoryano)|BKP]]}}|<span title="Karaniwang Panahon">{{small|BKP}}</span>}}<noinclude>
{{Documentation}}
</noinclude>
besobyjkgetq3yw4s8jjdtj515k4ndc
Psamtik I
0
317961
1961025
1954852
2022-08-06T23:44:23Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox pharaoh
|Name =Psamtik I<ref>{{cite web |url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/chronology/psametiki.html |title=Psamtek I Wahibre |publisher=Digitalegypt.ucl.ac.uk |access-date=20 November 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111202080314/http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/chronology/psametiki.html |archive-date=2 December 2011 |url-status=live }}</ref>
|Image =Bust from Statue of a King MET EGX.358.jpeg
|ImageSize =200px
|Caption =Bust of Psamtik I, [[Metropolitan Museum of Art]]
|NomenHiero =<hiero>p*s-m-T:k</hiero>
|Nomen =''Psamtik''<br>"The mixed-wine seller"<ref>{{cite book |last=Eichler |first=Ernst |date=1995 |title=Namenforschung / Name Studies / Les noms propres. 1. Halbband |publisher=Walter de Gruyter |page=847 |isbn=3110203421 }}</ref>
|PrenomenHiero=<hiero>ra-wAH-ib</hiero>
|Prenomen =''Wahibre''<br>"Constant [is the] Heart [of] [[Ra]]"<ref>Peter Clayton, ''Chronicle of the Pharaohs'', Thames and Hudson, 1994. p.195</ref>
|Golden =''Qenu''
|GoldenHiero =<hiero>N29:N35:D40</hiero>
|Nebty =''Neba''
|NebtyHiero =<hiero>V30:D36</hiero>
|Horus =''Aaib''
|HorusHiero =<hiero>aA:ib*Z1</hiero>
|Reign =664–610 BCE
|Died =610 BCE
|Predecessor =[[Necho I]]
|Successor =[[Necho II]]
|Spouse =[[Mehytenweskhet]]<ref>{{cite web |url=http://www.touregypt.net/featurestories/psamtik1.htm |title=Psamtik I |publisher=Touregypt.net |access-date=20 November 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111122095007/http://www.touregypt.net/featurestories/psamtik1.htm |archive-date=22 November 2011 |url-status=live }}</ref>
|Alt =Psammetichus
|Dynasty =[[Ikadalawampu't anim na Dinastiya ng Ehipto]]
|Burial =
|Children =[[Necho II]]<br/>[[Nitocris I (Divine Adoratrice)|Nitocris I]]
|Mother =Reyna Istemabet
|Father =[[Necho I]]
}}
Su '''Wahibre Psamtik I''' ([[Sinaunang Ehipsiyo]]: {{transl|egy|wꜣḥ-jb-rꜥ psmṯk}}) ang unang [[paraon]] ng [[Ikadalwampu't anim na Dinastiya ng Ehipto]] at ama ni [[Necho II]]. Siya ay naghari sa [[Sais, Egypt|Sais]] sa [[deltang Nilo]] noong 664 BCE hanggang 610 BCE.
Siya ay kilala sa Asirya bilang '''Pishamilki''' ({{lang-akk|{{cuneiform|7|𒉿𒃻𒈨𒅋𒆠}}}} {{transl|akk|Pišamilki}}<ref>{{cite web |title=Pišamilki [PSAMMETICHUS I, PHARAOH OF EGYPT] (RN) |url=http://oracc.museum.upenn.edu/rinap/cbd/qpn/x00021200.html |website=oracc.museum.upenn.edu}}</ref>) at '''Nabu-shezibanni''' ({{lang-akk|{{cuneiform|7|𒀝𒊺𒍦𒀀𒉌}}}} and {{lang|akk|{{cuneiform|7|𒉺𒊺𒍦𒀭𒉌}}}}<ref>{{cite web |title=Nabu-šezibanni [PSAMMETICHUS OF SAIS, SON OF NECHO] (RN) |url=http://oracc.museum.upenn.edu/rinap/rinap5/sig?%E2%98%A3%40rinap%2Frinap5%25akk%3A%7Bm%7D%7Bd%7DMUATI-%C5%A1e-zib-an-ni%3DNabu-%C5%A1ezibanni%5BPsammetichus%20of%20Sais%2C%20son%20of%20Necho%2F%2FPsammetichus%20of%20Sais%2C%20son%20of%20Necho%5DRN%C2%B4RN%24Nabu-%C5%A1ezibanni |website=oracc.museum.upenn.edu}}</ref> {{transl|akk|Nabu-šezibanni}} "O [[Nabu]], iligtas mo ako!"<ref>{{cite book |last=Dalley |first=Stephanie |author-link=Stephanie Dalley |editor-last1=Abusch |editor-first1=Tzvi |editor-last2=Noyes |editor-first2=Carol |editor-last3=Hallo |editor-first3=William W. |editor-link3=William W. Hallo |editor-last4=Winter |editor-first4=Irene J. |editor-link4=Irene J. Winter |date=2001 |title=Proceedings of the XLV Rencontre Assyriologique Internationale: Historiography in the Cuneiform World |volume=1 |location=[[Bethesda, Maryland]] |publisher=CDL Press |page=159 |isbn=978-1-883-05367-3 }}</ref>) at sa mga Griyego bilang '''Psammeticus''' o '''Psammetichus''' ({{lang-grc|[[wikt:Ψαμμήτιχος|Ψαμμήτιχος]]}} {{transl|grc|Psammḗtikhos}}). Nang sakupin ni [[Esarhaddon]] na hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] ang Ehipto noong 671 BCE, pinatalsik niya ang mga paraong [[Nubia]]no ng [[Ikadalawampu't limang Dinastiya ng Ehipto]] at humirang ng mga gobernador na Ehipsiyo. Nang pabalikin ng kahalili niyang si [[Asurbanipal]] ang mga hukbo Asiryo mula sa Ehipto noong 664 BCE, sinunggaban ng mga gobernador na Ehipsiyo ang pamumuno sa Ehipto. Hinirang ni Psamtik I ang kanyang sarili na nag-iisang pinuno ng Ehipto. Sa kanyang pamumuno, pinag-isa ni Psamtik I ang Ehipto at naging masaganang bansa ang Ehipto. Tumulong rin siya sa humihinang Asirya laban sa Babilonya.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Pharaohs}}
[[Kategorya:Mga paraon]]
[[Kategorya:Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
n3l4div0epzuwm8q1andom5svlwosq8
Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto
0
318091
1961072
1959727
2022-08-07T02:22:00Z
Xsqwiypb
120901
/* Mga paraon */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
|native_name =
|conventional_long_name = Twenty-fifth Dynasty of Egypt
|era =
|government_type = Monarchy
|year_start = 744 BCE
|year_end = 656 BCE
|event_pre =
|date_pre =
|event_start =
|date_start =
|event_end =
|date_end =
|image_flag =
|image_map = File:Kushite heartland and Kushite Empire of the 25th dynasty circa 700 BCE.jpg
|image_map_caption = Ang Imperyong Kushite circa 700 BCE.<ref name="natgeo">{{cite journal |title=Dive beneath the pyramids of Sudan's black pharaohs |journal=National Geographic |date=2 July 2019 |url=https://www.nationalgeographic.com/culture/2019/07/dive-ancient-pyramid-nuri-sudan/ |language=en}}</ref>
|p1 = Ikadalawampu't dalawang Dinastiya ng Ehipto
|p2 = Ikadalawampu't tatlong Dinastiya ng Ehipto
|p3 = Ikadalawampu't apat na Dinastiya ng Ehipto
|p4 = Kaharian ng Kush
|s1 = Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto
|s2 = Kaharian ng Kush
|flag_s1 = Map of Assyria.png
|capital = [[Napata]]<br/>[[Memphis, Egypt|Memphis]]
|national_motto =
|national_anthem =
|common_languages = [[Egyptian language|Ehipsiyo]], [[Meroitic language|Meroitiko]]
|religion = [[Relihuiyong Sinaunang Ehipsiyo]]
|currency =
|leader1 = [[Piye]] (una)
|year_leader1 = 744–712 BCE
|leader2 = [[Tantamani]] (huli)
|year_leader2 = 664–656 BC
|title_leader = [[List of pharaohs|Paraon]]
|image_coat = Rulers of Kush, Kerma Museum.jpg
|coa_size = 300px
|symbol_type =Mga estatwa ng iba't ibang pinuno ng ika-25 Dinastiy ang Ehipto. mula kaliwa pakanan: [[Tantamani]], [[Taharqa]] (rear), [[Senkamanisken]], [[Tantamani]] (likod), [[Aspelta]], [[Anlamani]], muli [[Senkamanisken]]. [[Kerma Museum]].<ref>{{cite web |last1=Elshazly |first1=Hesham |title=Kerma and the royal cache |url=https://www.academia.edu/3714044 |language=en}}</ref>
}}
Ang '''Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto''', '''Dinastiya XXV''', '''Dinastiyang Nubiano''', '''Imperyong Kushite''', '''Mga Itim na Paraon''', at '''Mga Napatan'''<ref name="natgeo" /><ref>{{Cite book|last=Morkot|first=Robert|url=https://www.worldcat.org/oclc/43901145|title=The black pharaohs : Egypt's Nubian rulers|date=2000|publisher=Rubicon Press|isbn=0-948695-23-4|location=London|oclc=43901145}}</ref> <ref>{{cite book |last1=Oliver |first1=Roland |title=The African Experience: From Olduvai Gorge To The 21st Century |date=5 March 2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-97650-6 |page=66 |url=https://books.google.com/books?id=hVJPDwAAQBAJ&pg=PT66 |language=en|quote="The Napatans, somewhere around 900 BC conquered both Lower and Upper Nubia, including the all-important gold mines, and by 750 were strong enough to conquer Egypt itself, where their kings ruled for nearly a century as the Twenty-Fifth Dynasty"}}</ref> ang huling dinastiya ng [[Ikatlong Gitnang Panahon ng Ehipto]] na nangyari pagkatapos ng pananakop ng mga [[Nubiano]]. Ang Dinastiyang ito ay nagmula sa [[Kaharian ng Kush]] sa kasalukuyang hilagaang [[Sudan]] at [[Itaas na Ehipto]]. Ang [[Napata]] ang espirtiwal na bayan ng mga paraong ito. Sila ay naghari sa bahagi o lahat ng [[Sinaunang Ehipto]] sa halos isang [[siglo]] mula 744 BCE hanggang 656 BCE.<ref name="auto">{{Cite encyclopedia|title=Nubia {{!}} Definition, History, Map, & Facts|url=https://www.britannica.com/place/Nubia|access-date=2021-05-28|encyclopedia=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref><ref name="Bard">{{cite book |last1=Bard |first1=Kathryn A. |title=An Introduction to the Archaeology of Ancient Egypt |date=7 January 2015 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-118-89611-2 |page=393 |url=https://www.google.co.uk/books/edition/An_Introduction_to_the_Archaeology_of_An/lFscBgAAQBAJ?hl=en&gbpv=1&dq=25th+Dynasty+r&pg=PA191&printsec=frontcover |language=en}}</ref><ref name=Torok>{{cite book |last=Török |first=László |title=The Kingdom of Kush: Handbook of the Napatan-Meroitic Civilization |publisher=BRILL |location=Leiden |year=1998 |isbn=90-04-10448-8 |page=132-133,153-184}}</ref><ref>{{Cite web|title=King Piye and the Kushite control of Egypt |website=Smarthistory|url=https://smarthistory.org/king-piye-kushite-control-egypt/|access-date=2021-05-28}}</ref>
Ang pag-iisa ng ika-25 Dinastiya ng [[Mababang Ehipto]], Itaas na Ehipto at kush ay lumikha ng pinakamalaking imperyo mula [[Bagong Kaharian ng Ehipto]]. Ang dinastiyang ito ay naging bahagi ng lipunang Ehipsiyo sa muling pagpapatibay ng mga tradisyong relihiyoso ng Sinaunang Ehipto, mga templo, mga anyong pangsining habang nagpakilala rin ng ilang mga natatanging aspeto ng kulturang Kushite.<ref>{{cite book|last=Bonnet|first=Charles|title=The Nubian Pharaohs|year=2006|publisher=The American University in Cairo Press|location=New York|isbn=978-977-416-010-3|pages=142–154}}</ref> Sa panahon ng ika-25 dinastiya na ang Lambak nilo ay nakakakita ng malawakang pagtatayo ng mga piramide na ang karamihan ay nasa ngayong [[Sudan] simula noong Gitnang Kaharian.<ref name=Mokhtar1>{{cite book |last=Mokhtar |first=G. |title=General History of Africa |year=1990 |publisher=University of California Press |location=California, USA |isbn=0-520-06697-9 |pages=161–163}}</ref><ref name=Emberling>{{cite book |last=Emberling |first=Geoff |title=Nubia: Ancient Kingdoms of Africa |year=2011 |publisher=Institute for the Study of the Ancient World |location=New York |isbn=978-0-615-48102-9 |pages=9–11}}</ref><ref name=Silverman>{{cite book |last=Silverman |first=David |title=Ancient Egypt |year=1997 |publisher=Oxford University Press |location=New York |isbn=0-19-521270-3 |pages=[https://archive.org/details/ancientegypt00davi_0/page/36 36–37] |url=https://archive.org/details/ancientegypt00davi_0/page/36 }}</ref>
==Mga paraon==
{| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto; width: 90%" |
!|Pharaoh
!Larawan!! |Pangalan!! style="text-align:center;" |Paghahari!! |Piramide !! |Konsorte
!Komento
|-
|[[Piye]]
|<center>[[File:Stele_Piye_submission_Mariette.jpg|100px]]</center>|| ''Usimare''||c. 747–714 BCE || Kurru 17 || {{ubl|[[Tabiry]] (Kurru 53)|[[Abar (Queen)|Abar]] (Nuri 53?)|[[Khensa]] (Kurru 4)|[[Peksater]] (Kurru 54)|[[Nefrukekashta]] (Kurru 52)}}
|Si [[Kashta]] ay minsang itinuturing na unang paraon ng dinastiyang ito
|-
|[[Shebitku]]
|[[File:Shabatka_portrait,_Aswan_Nubian_museum.jpg|100px]]
| ''Djedkare'' ||714–705 BCe || Kurru 18 || [[Arty (Queen)|Arty]] (Kurru 6) ||
|-
|[[Shabaka]]
|[[File:Shabaqa_Sphinx_Head_002.jpg|100px]]
| ''Nefer-ka-re'' ||705–690 BCE || Kurru 15 || {{ubl|[[Qalhata]] (Kurru 5)|Mesbat|[[Tabekenamun]]?}}
|
|-
|[[Taharqa]]
|[[File:El-Kurru King Taharqa XXV Dynasty.jpg|100px]]|| ''Khunefertumre'' ||690–664 BCE || [[Nuri]] 1 || {{ubl|[[Takahatenamun]] (Nuri 21?)|[[Atakhebasken]] (Nuri 36)|[[Naparaye]] (Kurru 3)|[[Tabekenamun]]?}}
|] Ayon sa [[Bibliya]], si [[Hezekias]] ng [[Kaharian ng Juda]] ay nakipag-alyansa kay "Haring" Taharqa ng Kaharian ng Kush([[2 Hari]] 19:9, [[Aklat ni Isaias]] 37:9) nang salakayin ni [[Sennacherib]] ang Judah sa ikatlong taon ni Sennacherib noong 701 BCE ngunit si Taharqa ay naging hari lamang noong 690 BCE.
|-
|[[Tantamani]]
|[[File:Tanotanum_portrait,_Kerma_Museum.jpg|100px]]|| ''Bakare'' ||664–656 BCe || Kurru 16 || {{ubl|[[Piankharty]]|[..]salka|[[Malaqaye]]? (Nuri 59)}}
|Nawalan ng kontrol ng Itaas na Ehipto noong 656 BCE nang sakupin ni [[Psamtik I]] ang Thebes.
|}
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]
1rblq9pqhgal9qqmenuvp0aa5xwut2g
Padron:CE
10
318448
1961087
1960399
2022-08-07T02:36:27Z
GinawaSaHapon
102500
Ililipat yung docs sa /doc.
wikitext
text/x-wiki
{{if empty|{{{1|<noinclude>2022</noinclude>}}}|{{color|red|Kailangan po ng taon. ([[Padron:CE]])}}}} {{#ifeq:{{yesno|{{{link|}}}}}|yes|{{small|[[Karaniwang Panahon (kalendaryong Gregoryano)|KP]]}}|<span title="Karaniwang Panahon">{{small|KP}}</span>}}<noinclude>
{{Documentation}}
</noinclude>
7u8q7wthzrl0ixk152kfol91a11p601
Pamamaril sa Pamantasang Ateneo de Manila
0
318479
1961221
1958813
2022-08-07T10:46:34Z
CommonsDelinker
1732
Removing "Areté_Ateneo_Panorama.jpg", it has been deleted from Commons by [[commons:User:1234qwer1234qwer4|1234qwer1234qwer4]] because: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Areté Ateneo Panorama.jpg|]].
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox civilian attack
| title =Pamamaril sa Pamantasang Ateneo de Manila
| image =
| image_size = 300
| caption = Ang gusaling Areté noong 2018
| map ={{infobox mapframe
| coord ={{coord|14|38|29|N|121|4|32|E}}|length_km=0.5}}
| map_caption =Lokayon ng gusaling Areté sa loob ng unibersidad.
| location =Loyola Heights, [[Lungsod Quezon]], Pilipinas
| target =Dating alkalde ng [[Lamitan]] Rosita "Rose" Furigay<ref name="gunman" />
| coordinates ={{coord|14|38|29|N|121|4|32|E|display=inline,title}}
| date ={{start date|2022|07|24}}
| time =3:30 p.m.{{efn|name=fn1|Ang [[Metropolitan Manila Development Authority]] (MMDA) at ang pulis ay nagbigay ng iba't ibang oras ng aktwal na pamamaril. Nag-post ang MMDA sa Twitter na may isang insidenteng pamamaril sa Gate 3 ng unibersidad bandang 2:55 p.m. noong Hulyo 24.<ref>{{cite news|url=https://www.rappler.com/nation/timeline-ateneo-de-manila-university-shooting-incident-july-2022/|title=TIMELINE: What happened during the Ateneo shooting incident|newspaper=Rappler|last=Gavilan|first=Jodesz|date=2022-07-25|access-date=2022-07-26}}</ref> Habang sinabi ng pulis sa isang ulat ng Philippine Daily Inquirer na si Yumol, ang umatake, ay nagpaputok bandang 3:30 p.m.<ref name="gunman">{{Cite news |last=Mendoza |first=John Eric |date=Hulyo 24, 2022 |title=Gunman in Ateneo shooting was a 'a determined assassin,' says QC police chief |work=[[Philippine Daily Inquirer]] |url=https://newsinfo.inquirer.net/1633514/gunman-in-ateneo-shooting-was-a-a-determined-assassin-says-qc-police-chief |access-date=Hulyo 24, 2022 |archive-date=Hulyo 25, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220725072006/https://newsinfo.inquirer.net/1633514/gunman-in-ateneo-shooting-was-a-a-determined-assassin-says-qc-police-chief |url-status=live |language=en}}</ref>}}
| timezone =[[Philippine Standard Time|PST]]
| type = Mass shooting, [[assassination]] sa pamamagitan ng pamamaril
| fatalities =3<ref name="casualties">{{Cite news |date=Hulyo 24, 2022 |title=Ex-Basilan mayor, 2 others dead in Ateneo shooting |work=[[The Philippine Star]] |url=https://www.philstar.com/nation/2022/07/24/2197693/basilan-mayor-among-reported-casualties-ateneo-shooting |access-date=July 24, 2022 |archive-date=Hulyo 25, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220725072008/https://www.philstar.com/nation/2022/07/24/2197693/basilan-mayor-among-reported-casualties-ateneo-shooting |url-status=live|language=en }}</ref>
| injuries =2<ref name="casualties" />
| victims=<!-- or | victim = -->
| perpetrator =Chao Tiao Yumol<ref name="gunman"/><ref name="casualties" />
| motive =Pansarili<ref>{{cite news|url=https://newsinfo.inquirer.net/1633505/suspect-in-ateneo-shooting-had-personal-motives-qcpd|title=Suspect in Ateneo shooting had ‘personal motives’ — QCPD|last=Mendoza|first=John Eric|date=2022-07-24|access-date=2022-07-26|newspaper=Philippine Daily Inquirer}}</ref>
}}
Noong Hulyo 24, 2022, isang pamamaril ang naganap sa loob ng [[Pamantasang Ateneo de Manila|Ateneo de Manila University]] campus sa [[Lungsod Quezon|Quezon City]], [[Kalakhang Maynila|Metro Manila]], Philippines, na ikinasawi ng tatlong tao at ikina-sugat nang dalawa pa.<ref name="casualties"/><ref name="pamamaril">{{Cite news |date=July 24, 2022 |title=3 dead in Ateneo de Manila University shooting, including former mayor from Basilan |work=ABS-CBN News |url=https://news.abs-cbn.com/news/07/24/22/3-dead-in-ateneo-de-manila-university-shooting |access-date=July 24, 2022}}</ref><ref name="former">{{Cite news |date=July 24, 2022 |title=Former Lamitan mayor, two others killed in Ateneo shooting |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/topstories/metro/839206/pnp-1-killed-1-injured-in-ateneo-shooting/story/ |url-status=live |access-date=July 24, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220725072008/https://www.gmanetwork.com/news/topstories/metro/839206/pnp-1-killed-1-injured-in-ateneo-shooting/story/ |archive-date=July 25, 2022}}</ref>
==Background==
Humigit-kumulang isang oras bago ang insidente, isang graduation ceremony ang nakatakdang isagawa para sa [[Pamantasang Ateneo de Manila|Ateneo School of Law]] students ng [[Pamantasang Ateneo de Manila|Ateneo de Manila University]].<ref>{{Cite news |date=July 24, 2022 |title=FAST FACTS: Who is ex-Lamitan mayor Rosita Furigay? |work=Rappler |url=https://www.rappler.com/nation/things-to-know-former-lamitan-mayor-rosita-furigay/ |url-status=live |access-date=July 24, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220725072009/https://www.rappler.com/nation/things-to-know-former-lamitan-mayor-rosita-furigay/ |archive-date=July 25, 2022}}</ref>
Bagama't mataas ang bilang ng homicide sa Pilipinas, ang malawakang pamamaril - lalo na ang mga pamamaril sa paaralan - ay hindi karaniwan. Gayunpaman, laganap ang mga krimeng may kinalaman sa pulitika.<ref>{{Cite magazine |last=de Guzman |first=Chad |date=June 15, 2022 |title=Why the Philippines Has Lots of Guns But Very Few Mass Shootings Despite Easy Access to Guns |url=https://time.com/6186982/philippines-guns-mass-shootings/ |magazine=Time |access-date=July 25, 2022 |archive-date=July 24, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220724024320/https://time.com/6186982/philippines-guns-mass-shootings/ |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite news |last=Cursino |first=Malu |date=July 24, 2022 |title=Philippines shooting: Ex-mayor among three dead |work=BBC News |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-62285110 |url-status=live |access-date=July 25, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220725072010/https://www.bbc.com/news/world-asia-62285110 |archive-date=July 25, 2022 |quote=School and university shootings are rare in the Philippines but killings of politicians are fairly common.}}</ref>
==Pamamaril==
Bandang alas-3:30 ng hapon{{efn|name=fn1}} (lokal na oras), noong Hulyo 24, 2022, isang gunman ang nagpaputok sa labas ng gusali ng Unibersidad, ang lugar para sa seremonya ng pagtatapos.<ref name="pamamaril"/> Dating alkalde ng [[Lamitan]], [[Basilan]] Rose Furigay, na tagpo sa panahon ng pag-atake, ay ang pangunahing target ng salarin. Siya ay napatay kasama ang isang guwardiya na nabaril habang sinusubukang tigilan ang salarin,<ref>{{Cite news |last=Ravela |first=Gillaine |date=July 25, 2022 |title='He deserves to be named and recognized': Filipinos mourn death of Ateneo guard |work=The Philippine Star |url=https://interaksyon.philstar.com/trends-spotlights/2022/07/25/223022/he-deserves-to-be-named-and-recognized-filipinos-mourn-death-of-ateneo-guard/ |access-date=July 26, 2022}}</ref> at isang executive assistant ng dating alkalde.<ref name="casualties"/>
Namataan ng umano'y gunman, na kinilalang si Chao-Tiao Yumol, ang kanyang target at nagpaputok. Matapos ang pag-atake, pinamunuan ni Yumol ang isang sasakyan at nagmaneho palabas ng campus sa kanyang pagsisikap na tumakas. Si Yumol ay hinarang ng isang mandurumog sa pagdating sa [[Aurora Boulevard]] matapos niyang araruhin ang ilang sasakyan at motorsiklo. Pagkatapos ay inaresto si Yumol ng mga rumespondeng pulis.<ref name="gunman"/>
==Mga biktima==
Tatlo ang nasawi sa pag-atake: dating mayor ng Lamitan na si Rosita "Rose" Furigay, Victor George Capistrano (ayuda ni Furigay), at Jeneven Bandiola (isang Ateneo security guard). Si Hannah (anak ni Furigay) at isang bystander ay nasugatan din.<ref>{{Cite news |last=Adel |first=Rosette |date=July 25, 2022 |title=Ateneo shooting: What we know about suspect Chao Tiao Yumul |work=Interaksyon |url=https://interaksyon.philstar.com/trends-spotlights/2022/07/25/223019/chao-tiao-yumul-suspect-ateneo-shooting/ |url-status=live |access-date=July 25, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220725072010/https://interaksyon.philstar.com/trends-spotlights/2022/07/25/223019/chao-tiao-yumul-suspect-ateneo-shooting/ |archive-date=July 25, 2022}}</ref>
==May kagagawan==
Si Chao-Tiao Yumol, isang doktor, ay isang residente ng Lamitan, Basilan. Ayon sa pulisya, walang permanenteng tirahan si Yumol sa Metro Manila at palaging tumatakbo para isagawa ang pamamaslang. Noong 2018, isang cease and desist order ang inilabas sa klinika ni Yumol sa Lamitan ng [[Bangsamoro|gobyerno ng Bangsamoro]].<ref>{{Cite news |last=Domingo |first=Kat |date=July 24, 2022 |title=Suspect in killing of ex-mayor held grudge over closure of clinic: Furigay lawyer |work=ABS-CBN News |url=https://news.abas-cbn.com/news/07/24/22/killing-had-roots-in-clinic-closure-ex-mayors-lawyer |access-date=July 25, 2022}}</ref>
==Mga reaksyon==
Ikinondena ng ilang organisasyon at pampublikong personalidad ang nagyaring pamamaril.<ref>{{cite news |last1=Patinio |first1=Ferdinand |last2=Bacelonia |first2=Wilnard |title=Educators, local execs, solons slam Ateneo shooting |url=https://www.pna.gov.ph/articles/1179697 |access-date=July 26, 2022 |agency=Philippine News Agency |date=July 25, 2022}}</ref> Hiniling ni Pangulong [[Bongbong Marcos]] ang agarang imbestigasyon sa pamamaril.<ref>{{cite news |last1=Flores |first1=Helen |title=Marcos calls for swift probe into Ateneo shooting |url=https://www.philstar.com/headlines/2022/07/25/2197765/marcos-calls-swift-probe-ateneo-shooting |access-date=July 26, 2022 |work=The Philippine Star |date=July 25, 2022}}</ref> Alkalde ng [[Quezon City]] na si Joy Belmonte ay kinondena ang nangyaring pamamril, at sinabi na "ang ganitong uri ng pangyayari ay walang lugar sa ating lipunan at dapat hatulan sa pinakamataas na antas", habang umabot ito ng pakikiramay sa mga pamilya ng mga biktima.<ref name="casualties"/> Ang [[Philippine Red Cross]] ay nagpadala ng walong bag ng dugo papunta sa Quirino Memorial Medical Center (QMMC) kung saan gumagaling ang mga nasugatang biktima.<ref>{{cite news |last1=Cabato |first1=Luisa |title=PH Red Cross sends bags of blood for Ateneo shooting affected individual |url=https://mb.com.ph/2022/07/25/ph-red-cross-sends-bags-of-blood-for-ateneo-shooting-affected-individual/ |access-date=July 26, 2022 |work=Manila Bulletin |date=July 25, 2022}}</ref>
Kinansela ng Ateneo de Manila University ang seremonya ng pagtatapos para sa mga mag-aaral nito na nakaiskedyul na mangyari oras matapos ang pamamaril at ipinangako nito na tutulungan ang sinumang estudyante, guro, at panauhin na apektado ng insidente.<ref>{{cite news |last1=Medenilla |first1=Samuel |last2=Acosta |first2=Rene |title=Shooting kills 3, cancels law graduation rites at Ateneo; PBBM vows swift probe |url=https://businessmirror.com.ph/2022/07/24/shooting-kills-3-cancels-law-graduation-rites-at-ateneo-pbbm-vows-swift-probe/ |access-date=July 26, 2022 |work=BusinessMirror |date=July 24, 2022}}</ref> Nangako rin ang mga miyembro ng Ateneo de Manila na magbibigay ito ng suportang pinansyal sa pamilya ni Bandiola at inilunsad ang isang QR code payment channel.<ref>{{cite news |title=Catholic schools in the Philippines condemn Ateneo shooting |url=https://www.gmanetwork.com/news/topstories/nation/839377/catholic-schools-condemn-ateneo-shooting/story/ |access-date=July 26, 2022 |work=GMA News Online |date=July 26, 2022}}</ref>
==Mga nota==
{{noteslist}}
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
[[Kategorya:Infobox mapframe without OSM relation ID on Wikidata]]
[[Kategorya:Mga pamamaril]]
oi6trhqbftz7tvhaeax114453qqjghz
Miss World 2022
0
318620
1961098
1960550
2022-08-07T02:49:16Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant|date=|withdrawals={{Hlist|}}|returns={{Hlist|[[Australya]]|[[Dinamarka]]|[[Guyana]]|[[Kroasya]]|[[Libano]]|[[Liberya]]|[[Rusya]]|[[Sambia]]}}|before=[[Miss World 2021|2021]]|next=}}
Ang '''Miss World 2022''' ay ang ika-71 na edisyon ng [[Miss World]]. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni Karolina Bielawska ng [[Polonya]] ang kanyang kahalili.
== Mga Kalahok ==
Noong ika-1 ng Agosto 2022, 44 na mga kalahok ang kumpirmado:
{| class="sortable wikitable" style="font-size:95%"
!Bansa/Teritoryo
!Kandidata
!Edad
!Bayan
|-
|'''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
|Angela Tanuzi<ref>{{Cite web |date=15 Hunyo 2022 |title=Angela Tanuzi wins Miss World Albania 2022 crown |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-world/angela-tanuzi-wins-miss-world-albania-2022-crown/articleshow/92225738.cms |access-date=2 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|19
|Kruje
|-
|{{Flagicon|AUS}} '''[[Australia|Australya]]'''
|Kristen Wright<ref>{{Cite web |date=28 Hulyo 2022 |title=Kristen is on top of the world |url=https://www.morningtonpeninsulamagazine.com.au/kristen-is-on-top-of-the-world/ |access-date=2 Agosto 2022 |website=Mornington Peninsula Magazine |language=en-US}}</ref>
|23
|[[Melbourne]]
|-
|'''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
|Marlène-Kany Kouassi<ref>{{Cite web |last=S. |first=Nery |date=8 Hulyo 2022 |title=Qui est Marlène Kouassi, nouvelle Miss Côte d’Ivoire 2022 (Photos) |url=https://news365.fr/index.php/2022/07/08/mode-qui-est-marlene-kouassi-nouvelle-miss-cote-divoire-2022-photos/ |access-date=3 Agosto 2022 |website=News365.fr |language=fr-FR}}</ref>
|23
|Aboisso
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Ariagny Daboín<ref>{{Cite web |last=D. |first=Fabrizio S. |date=29 Oktubre 2021 |title=Ariagny Daboin: ¿Quién es la nueva Miss Venezuela Mundo? |url=https://eldiario.com/2021/10/28/ariagny-daboin-miss-venezuela-mundo/ |access-date=3 Agosto 2022 |website=El Diario de Caracas |language=es}}</ref>
|25
|Maracay
|-
|'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
|Letícia Frota<ref>{{Cite web |date=4 Agosto 2022 |title=Miss Brasil Mundo 2022: Amazonas vence primeira coroa do estado no concurso |url=https://f5.folha.uol.com.br/colunistas/de-faixa-a-coroa/2022/08/miss-brasil-mundo-2022-amazonas-vence-primeira-coroa-do-estado-no-concurso.shtml |access-date=5 Agosto 2022 |website=Folha de S.Paulo |language=pt-BR}}</ref>
|20
|[[Manaus]]
|-
|'''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
|Fernanda Rivero<ref>{{Cite web |date=28 Agosto 2021 |title=Nahemi Uequin de Santa Cruz es la Miss Bolivia 2021 |url=https://correodelsur.com/cultura/20210828_nahemi-uequin-de-santa-cruz-es-la-miss-bolivia-2021.html |access-date=3 Agosto 2022 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref>
|20
|Santa Cruz
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Annie Zámbrano<ref>{{Cite web |date=1 Mayo 2022 |title=Concurso Nacional de la Belleza escogió a las soberanas que representarán a Ecuador este 2022 en Miss Mundo y Miss Supranational |url=https://www.eluniverso.com/entretenimiento/gente/concurso-nacional-de-la-belleza-escogio-a-las-soberanas-que-representaran-a-ecuador-este-2022-en-miss-mundo-y-miss-supranational-nota/ |access-date=3 Agosto 2022 |website=El Universo |language=es}}</ref>
|22
|Salinas
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Lucy Thomson
|23
|[[Edinburgh]]
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Sophia Hrivnakova<ref>{{Cite web |title=Titul Miss Slovensko získala Sophia Hrivňáková. Spoznaj najkrajšiu Slovenku roka 2021 |url=https://refresher.sk/101709-Titul-Miss-Slovensko-ziskala-Sophia-Hrivnakova-Spoznaj-najkrajsiu-Slovenku-roka-2021 |website=Refresher.sk |language=sk}}</ref>
|22
|Banska Stiavnica
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Paula Perez<ref>{{Cite web |date=18 June 2022 |title=Paula Pérez, representante de Castellón, coronada Miss World Spain 2022 |url=https://www.semana.es/corazon/paula-perez-representante-castellon-coronada-miss-world-spain-2022-20220619-002510253/}}</ref>
|26
|Castellón
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Darcey Corria<ref>{{Cite web |title=Congratulations Darcey Corria-the first woman of colour to be crowned Miss Wales! |url=https://www.instagram.com/p/CdUA2UXsGKV/?igshid=YmMyMTA2M2Y= |website=Instagram}}</ref>
|21
|Barry
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Judith Brumant-Lachoua<ref>{{Cite web |title=La Guadeloupéenne Judith Lachoua, candidate au concours Miss World |url=https://www.rci.fm/guadeloupe/infos/People/La-Guadeloupeenne-Judith-Lachoua-candidate-au-concours-Miss-World}}</ref>
|23
|Basse-Terre
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Daria Gapska<ref>{{Cite web |date=24 May 2022 |title=Miss Northern Ireland 2022: Daria Gapska crowned with title |url=https://www.belfastlive.co.uk/whats-on/be/miss-northern-ireland-2022-daria-24042770}}</ref>
|20
|[[Belfast]]
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Yelsin Almendarez<ref>{{Cite web |title=Yelsin Almendarez, de Danlí, gana la corona del Miss Honduras Mundo 2022 |url=https://www.laprensa.hn/amp/sociales/yelsin-almendarez-de-danli-gana-la-corona-del-miss-honduras-mundo-2022-XL6094404 |website=laprensa.hn}}</ref>
|23
|Danli
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Sini Sadanand Shetty<ref>{{Cite web |date=4 July 2022 |title=All you need to know about Miss India 2022 Sini Shetty |url=https://www.etvbharat.com/english/national/gallery/models/all-you-need-to-know-about-miss-india-2022-sini-shetty/na20220704094505163163612 |publisher=ETV Bharat |language=en}}</ref>
|21
|[[Karnataka]]
|-
|{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]'''
|Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>
|19
|[[Baghdad]]
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Rebecca Arnone<ref>{{Cite web |title=Miss Mondo Italia 2022 è la torinese Rebecca Arnone |url=https://www.lastampa.it/spettacoli/showbiz/2022/06/19/news/miss_mondo_italia_2022_e_la_torinese_rebecca_arnone-5420886/amp/}}</ref>
|20
|[[Lungsod ng Turin|Turin]]
|-
|'''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
|Sovattey Sary<ref>{{Cite web |date=2021-10-15 |title=មើលសម្រស់និងឣាជីព ម្ចាស់មកុដ Miss World កម្ពុជា ឆ្នាំនេះ |url=https://www.khmerload.com/article/165567 |website=khmerload.com |language=km, vi}}</ref>
|24
|Kratie
|-
|'''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
|Julia Samantha Edima<ref>{{Cite web |title=Miss World Cameroon 2022 launches her Beauty with a Purpose project |url=https://www.missworld.com/#/news/2320 |website=missworld.com}}</ref>
|26
|Ebolowa
|-
|'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
|Jaime Vandenberg<ref>{{Cite web |last=Alejandra Pulido-Guzman |date=2021-10-12 |title=City woman wins Miss World Canada crown |url=https://lethbridgeherald.com/news/lethbridge-news/2021/10/12/city-woman-wins-miss-world-canada-crown/ |access-date=2022-04-04 |language=en}}</ref>
|25
|[[Lethbridge, Alberta|Lethbridge]]
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
|Krisly Salas<ref>{{Cite web |date=24 February 2022 |title=Krisly Salas chosen as Miss World Costa Rica |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-world/krisly-salas-chosen-as-miss-world-costa-rica-2022/articleshow/89798929.cms?picid=89799011}}</ref>
|24
|Alajuela
|-
|{{Flagicon|LBN}} '''[[Lebanon|Libano]]'''
|Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web |title=Miss Lebanon 2022 |url=https://www.instagram.com/p/CgaKjagtOtA/?igshid=YmMyMTA2M2Y=}}</ref>
|19
|Kfarchouba
|-
|{{Flagicon|LBR}} '''[[Liberia|Liberya]]'''
|Veralyn Vonleh<ref>{{Cite web |date= |title=MISS LIBERIA(WORLD) 2022 đ&#x;‡ąđ&#x;‡ˇ's (@veralynvonleh) profile on Instagram • 19 posts |url=https://www.instagram.com/veralynvonleh/ |access-date=2022-08-02 |publisher=Instagram.com}}</ref>
|20
|[[Monrovia]]
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Léa Sevenig<ref>{{Cite web |title=Léa Sevenig, Jack Martins Braz Elected Miss & Mister Luxembourg 2021 |url=http://www.chronicle.lu/category/awards/37195-lea-sevenig-jack-martins-braz-elected-miss-mister-luxembourg-2021 |website=Chronicle.lu}}</ref>
|22
|[[Lungsod ng Luksemburgo]]
|-
|{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]'''
|Antsaly Rajoelina<ref>{{Cite news |date=19 April 2022 |title=CONCOURS DE BEAUTE – Antsaly Ny Aina Rajoelina, Miss Analamanga, couronnée Miss Madagascar 2022 |publisher=2424.mg |url=https://2424.mg/concours-de-beaute-antsaly-ny-aina-rajoelina-miss-analamanga-couronnee-miss-madagascar-2022/ |access-date=30 June 2022}}</ref>
|23
|Analamanga
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Natalia Galea<ref>{{Cite web |date=9 June 2022 |title=Natalia Galea tirbaħ Miss World Malta |url=https://newsbook.com.mt/natalia-galea-tirbah-miss-world-malta/}}</ref>
|23
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Liza Gundowry<ref>{{Cite web |title=Liza Gundowry élue Miss Mauritius 2022 |url=http://defimedia.info/liza-gundowry-elue-miss-mauritius-2022 |website=defimedia.info}}</ref>
|24
|[[Port Louis]]
|-
|'''{{NPL}}'''
|Priyanka Rani Joshi<ref>{{Cite web |title=Priyanka Rani Joshi crowned Miss Nepal 2022 |url=https://english.khabarhub.com/2022/18/258281/}}</ref>
|24
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|Mariela Cerros<ref>{{Cite web |title=Segoviana Mariela Cerros es Miss Mundo Nicaragua |url=http://www.radioabcstereo.com/nota/19519_segoviana-mariela-cerros-es-miss-mundo-nicaragua |website=Radio ABC Stereo Estelí-Nicaragua |language=es}}</ref>
|22
|Ocotal
|-
|'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Kathleen Coffre<ref>{{Cite web |title=Kathleen Pérez Coffre, coronada Miss Mundo Panamá 2022 |url=https://www.telemetro.com/famosos/entretenimiento/kathleen-perez-coffre-coronada-miss-mundo-panama-2022-n5698198 |website=telemetro}}</ref>
|22
|[[Lungsod ng Panama]]
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Gwendolyne Fourniol<ref>{{Cite news |last=Pasajol |first=Anne |last2=Adina |first2=Armin |date=2022-06-06 |title=Miss World Philippines 2022 is Gwendolyne Fourniol of Negros Occidental |work=[[Philippine Daily Inquirer]] |url=https://entertainment.inquirer.net/451750/miss-world-philippines-2022-is-gwendolyne-fourniol-of-negros-occidental |access-date=2022-06-05}}</ref>
|22
|[[Himamaylan]]
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|Natalia Gryglewska<ref>{{Cite web |last=Anna Pawelczyk |date=2021-03-08 |title=Finał Miss Polonia 2020: poznaliśmy najpiękniejszą Polkę. Kim jest Natalia Gryglewska? |url=https://plejada.pl/newsy/natalia-gryglewska-zostala-miss-polonia-2020-kim-jest-najpiekniejsza-polka/04r2bg7.amp |website=Plejada.pl |language=pl}}</ref>
|23
|Częstochowa
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Elena Rivera<ref>{{Cite web |date=July 2022 |title=La representante de Toa Baja se corona como la nueva Miss Mundo de Puerto Rico 2022 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/farandula/notas/la-representante-de-toa-baja-se-corona-como-la-nueva-miss-mundo-de-puerto-rico-2022/}}</ref>
|18
|Toa Baja
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Krystyna Pyszková<ref>{{Cite web |date=7 May 2022 |title=Miss Czech Republic 2022 je třiadvacetiletá studentka Krystyna Pyszková |url=https://www.idnes.cz/zpravy/revue/modelky/miss-czech-republic-2022-vitezka-makarenko-krystyna-pyszkova.A220505_131649_missamodelky_sub}}</ref>
|23
|Třinec
|-
|{{Flagicon|RUS}} '''[[Rusya]]'''
|Anna Linnikova
|22
|[[Orenburg]]
|-
|{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]'''
|Muheto Nshuti Divine<ref>{{Cite web |date=20 March 2022 |title=Divine Muheto crowned Miss Rwanda 2022 |url=https://www.newtimes.co.rw/entertainment/divine-muheto-crowned-miss-rwanda-2022}}</ref>
|19
|Kibuye
|-
|{{Flagicon|ZMB}} '''[[Zambia|Sambia]]'''
|Natasha-Joan Mapulanga<ref>{{Cite web |date=17 June 2022 |title=Miss Zambia 2022 |url=https://www.instagram.com/p/Ce6P8vLon-O/?igshid=YmMyMTA2M2Y=}}</ref>
|25
|[[Lusaka]]
|-
|{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]'''
|Fatou L'eau<ref>{{Cite web |date=24 June 2022 |title=Miss Senegal 2021: Fatou L'eau |url=https://www.instagram.com/p/CfKXD-HDwpw/?igshid=YmMyMTA2M2Y=}}</ref>
|21
|[[Dakar]]
|-
|{{flagicon|SRB}} '''[[Serbia|Serbiya]]'''
|Anja Radić<ref>{{Cite web |date=28 January 2022 |title=Miss Srbije 2021: Anja Radić |url=https://zajecarskahronika.rs/miss-srbije-2021-anja-radic/}}</ref>
|20
|[[Belgrado|Beograd]]
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Halima Kopwe<ref>{{Cite web |title=Halima Kopwe aibuka Miss Tanzania 2022 |url=https://www.diramakini.co.tz/2022/05/halima-kopwe-aibuka-miss-tanzania-2022.html}}</ref>
|23
|Mtwara
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Jin-hee Park<ref>{{Cite web |date=19 April 2022 |title=2023년 미스월드·미스유니버스 한국 대표 선발 국내 대회의 건 |url=http://missworldkorea.com/new/data/editor/2204/020e762bb839e647c3ed3b767de7b2f4_1650359133_96.jpg |access-date=2022-04-19 |website=missworldkorea.com |language=ko}}</ref><ref>{{Cite web |date=30 October 2021 |title=미스월드 세계 대회와 미스유니버스 세계 대회에 한국 대표로 출전 |url=http://missworldkorea.com/new/bbs/board.php?bo_table=notice&wr_id=45 |access-date=2021-10-30 |website=missworldkorea.com |language=ko}}</ref>
|20
|[[Seoul]]
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Ruan Yue<ref>{{Cite web |title=Wearing a dress with elements of the Miao ethnic group, this young lady won the championship of the "Miss World" China Division |url=https://inf.news/en/fashion/06df4ad92ab501123e2a16a1233e2388.html}}</ref>
|25
|[[Hubei]]
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Rahma Sellimi<ref>{{Cite web |date=20 February 2022 |title=La Capbonaise Nesrine Haffar sacrée Miss Tunisie 2021 |url=https://www.letemps.news/2022/02/20/la-capbonaise-nesrine-haffar-sacree-miss-tunisie-2021/}}</ref>
|23
|Zaghouan
|-
|'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''
|Tatiana Luna<ref>{{Cite web |title=Coronada Miss Uruguay Mundo 2022 |url=https://mybeautyqueens.com/news/home/missworld/coronada-miss-uruguay-mundo-2022-r953/}}</ref>
|22
|[[Montevideo]]
|}
== Mga paparating na kompetisyong pambansa ==
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
!Bansa/Teritoryo
!Petsa
|-
|'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
|ika-12 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=MICHELLE MCLEAN NAMED MISS NAMIBIA BEAUTY PAGEANT PATRON |url=https://economist.com.na/72249/after-hours/michelle-mclean-named-miss-namibia-beauty-pageant-patron/}}</ref>
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|ika-12 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=The final night of Miss World Vietnam 2022 will take place in Vung Tau City |url=https://www.qdnd.vn/van-hoa/giai-tri/dem-chung-ket-cuoc-thi-miss-world-vietnam-2022-se-dien-ra-tai-tp-vung-tau-681181}}</ref>
|-
|'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''
|ika-13 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |date=2022-03-03 |title=Semifinalister Miss Norway 2022 |url=https://www.missnorway.org/blogg/missublogg/entry/semifinalister-miss-norway-2022.html |access-date=2022-03-23 |website=missnorway,org |language=no}}</ref>
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|ika-13 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Miss South Africa on instagram: From the coast to South Africa's capital city |url=https://www.instagram.com/tv/CeleE98MVDi/?igshid=YmMyMTA2M2Y=}}</ref>
|-
|{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]'''
|ika-14 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Miss Ghana 2022 |url=https://www.instagram.com/p/CgNYKBQv0GK/?utm_source=ig_web_copy_link=}}</ref>
|-
|'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|ika-20 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |date=9 July 2022 |title=Las reinas de visita en el Palacio Tayrona |url=https://www.hoydiariodelmagdalena.com.co/archivos/689588/las-reinas-de-visita-en-el-palacio-tayrona/}}</ref>
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|ika-20 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |date=15 April 2022 |title=Reigning Miss Ireland launches search to find her successor |url=https://extra.ie/2022/04/15/entertainment/reigning-miss-ireland-pamela-uba-successor}}</ref>
|-
|{{Flagicon|Guyana}} '''[[Guyana]]'''
|ika-21 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |date=13 May 2022 |title=Over $5.5M up for grabs in the Miss World Guyana 2022 Pageant |url=https://guyanachronicle.com/2022/05/13/over-5-5m-up-for-grabs-in-the-miss-world-guyana-2022-pageant/}}</ref>
|-
|{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]'''
|ika-26 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Miss World Somalia confirm August 26 2022 |url=https://www.instagram.com/p/Cd-T--TMnzC/?igshid=YmMyMTA2M2Y= |website=instagram}}</ref>
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|ika-27 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Miss World Malaysia 2022 grand coronation night |url=https://www.instagram.com/p/Ce3tEWkPvxD/?igshid=YmMyMTA2M2Y= |website=instagram}}</ref>
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|ika-27 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=2022-06-12 |website=La Nacion |language=es}}</ref>
|-
|{{Flagicon|DEN}} '''[[Dinamarka]]'''
|ika-28 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Miss Danmark 2022 Tilmelding |url=https://www.missdanmark.dk/nyheder/miss-danmark-2022-tilmelding-/}}</ref>
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|ika-7 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Miss Turkey Official on Instagram: #MissTurkey2022 başvuruları devam ediyor ✨ Başvurmak için profilimizdeki linke göz atmayı unutma. |url=https://www.instagram.com/p/Cfg_EvyuOeE/ |access-date=2022-07-03 |website=Instagram |language=tr}}</ref>
|-
|'''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
|ika-10 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Miss World Bulgaria |url=https://www.instagram.com/p/CeVY58YqCVT/?igshid=YmMyMTA2M2Y= |website=Instagram}}</ref>
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|ika-10 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Our search for the next Miss World Singapore has now begun! |url=https://www.instagram.com/p/CgcG9tksAI9/?igshid=YmMyMTA2M2Y=}}</ref>
|-
|'''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
|ika-17 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=On September 17 2022 a new queen will be crowned |url=https://www.instagram.com/p/CgrNgpfOCeV/?igshid=YmMyMTA2M2Y= |website=instagram}}</ref>
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|ika-17 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=MISS SUOMI 2022 CASTING |url=https://misssuomi.fi/hae-mukaan/ |access-date=2022-05-03 |website=MISS SUOMI |language=fi}}</ref>
|-
|{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar|Hibraltar]]'''
|ika-17 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Recruitment for Miss Gibraltar 2022 underway |url=http://www.gibraltarpanorama.gi/178698}}</ref>
|-
|{{flagicon|PER}} '''[[Peru]]'''
|ika-27 ng Setyembre 2022
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|ika-28 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Miss World Nederland 2022 grand finale |url=https://www.facebook.com/1235970553107957/posts/5445111478860489/ |website=[[Facebook]]}}</ref>
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Requisitos de Participação 2022 |url=https://missportuguesa.pt/termos/ |access-date=2022-01-05 |website=Miss Portuguesa |language=pt-PT}}</ref>
|-
|'''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
|ika-15 ng Oktubre 2022<ref>{{Cite web |title=Gala Miss Mundo Angola |url=https://www.facebook.com/pages/category/Health-beauty/Gala-Miss-Mundo-Angola-2058493904393168/posts/ |website=facebook}}</ref>
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|ika-17 ng Oktubre 2022<ref>{{Cite web |title=Miss England 2022 Final |url=https://www.missengland.info/qualifiers/miss-england-2022-final/#tab-info}}</ref>
|}
== Mga Sanggunian ==
{{Reflist}}{{Miss World}}
[[Kategorya:Miss World]]
cnq9lp2jwf0f9ugcj5k4wx7kozu1wor
Miss World 2019
0
318622
1961106
1960604
2022-08-07T03:00:33Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant|name=Miss World 2019|date=ika-14 ng Disyembre 2019|venue=ExCeL London, [[Londres]], [[Nagkakaisang Kaharian]]|broadcaster={{Hlist||E!|London Live|Univision}}|entrants=11|placements=40|withdrawals={{Hlist|[[Austria]]|[[Belize]]|[[Cameroon]]|[[Cyprus]]|[[Egypt]]|[[Germany]]|[[Guam]]|[[Latvia]]|[[Lebanon]]|[[Lesotho]]|[[Madagascar]]|[[Martinique]]|[[Norway]]|[[Serbia]]|[[Zambia]]|[[Zimbabwe]]}}|returns={{Hlist|[[Antigua and Barbuda]]|[[Cambodia]]|[[Costa Rica]]|[[Kyrgyzstan]]|[[Macau]]|[[Samoa]]||[[Sweden]]|[[Tunisia]]|[[US Virgin Islands]]}}|before=[[Miss World 2018|2018]]|next=[[Miss World 2021|2021]]|image=File:Toni Ann-Singh Miss World 2019.jpg|caption=Toni-Ann Singh, Miss World 2019|presenters={{Hlist|[[Megan Young]]|Peter Andre|Fernando Allende|Stephanie Del Valle}}|entertainment={{hlist|Peter Andre|Lulu|Misunderstood|Kerry Ellis}}|winner='''Toni-Ann Singh'''|represented='''{{Flagicon|JAM}} [[Hamayka]]'''}}Ang '''Miss World 2019''' ay ang ika-69 na edisyon ng [[Miss World]] pageant, na ginanap sa ExCeL London sa [[Londres]], [[United Kingdom|Nagkakaisang Kaharian]] noong ika-14 ng Disyembre 2019.<ref>{{Cite web |last=Chavez |first=Nicole |date=15 Disyembre 2019 |title=Miss Jamaica crowned 2019 Miss World |url=https://www.cnn.com/2019/12/14/entertainment/miss-world-2019-winner/index.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=[[CNN]] |language=en}}</ref>
Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Vanessa Ponce ng [[Mehiko]] si Toni-Ann Singh ng [[Jamaica|Hamayka]] bilang Miss World 2019. Ito ang ika-apat na tagumpay ng Hamayka sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Ophély Mézino ng [[Pransiya]], samantalang nagtapos bilang second runner-up si Suman Rao ng [[Indiya]].
== Mga Resulta ==
=== Mga pagkakalagay ===
{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!Pagkakalagay
!Kandidata
|-
|'''Miss World 2019'''
|
* '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]''' – '''Toni-Ann Singh'''
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – Ophély Mézino
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Suman Rao
|-
|'''Top 5'''
|
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Elis Miele
* '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]''' – Nyekachi Douglas
|-
|'''Top 12'''
|
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Lương Thùy Linh
* '''{{flagicon|COK}} [[Kapuluang Cook]]''' – Tajiya Eikura Sahay
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Maria Wavinya
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Ashley Alvídrez
* '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]''' – Anushka Shrestha
* '''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]''' – Michelle Dee
* '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]''' – Alina Sanko
|-
|'''Top 40'''
|
* '''{{flagicon|ATG}} [[Antigua at Barbuda]]''' – Taqiyyah Francis
* '''{{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]''' – Sarah Marschke
* '''{{flagicon|NZL}} [[Bagong Silandiya]]''' – Lucy Brock
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Isabella Rodríguez
* '''{{Flagicon|DEN}} [[Dinamarka]]''' – Natasja Kunde
* '''{{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]''' – Keryn Matthew
* '''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]''' – María del Mar Aguilera
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Emmy Cuvelier
* '''{{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]]''' – Gabriella Jukes
* '''{{flagicon|GUY}} [[Guyana]]''' – Joylyn Conway
* '''{{flagicon|HKG}} [[Hong Kong]]''' – Lila Lam
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Princess Megonondo
* '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' – Bhasha Mukherjee
* '''{{flagicon|VGB}} [[Kapuluang Birheng Britaniko]]''' – Rikkiya Brathwaite
* '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' – Alexis Sue-Ann Seow
* '''{{flagicon|MDA}} [[Moldova|Móldoba]]''' – Elizaveta Kuznitova
* '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]''' – Tsevelmaa Mandakh
* '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]''' – Araceli Bobadilla
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – Milena Sadowska
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Daniella Rodríguez
* '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]''' – Inês Brusselmans
* '''{{flagicon|THA}}''' [[Thailand|'''Taylandiya''']] – Narintorn Chadapattarawalrachoat
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Sasha-Lee Olivier
* '''{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]''' – Tya Janè Ramey
* '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' – Li Peishan
* '''{{flagicon|TUN}} [[Tunisya]]''' – Sabrine Mansour
* '''{{flagicon|UGA}} [[Uganda]]''' – Oliver Nakakande
* '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]''' – Marharyta Pasha
|}
== Mga Kandidata ==
111 kandidata ang kumalahok para sa titulo.
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
!Bansa/Teritoryo
!Kandidata
!Edad
!Bayan
|-
|'''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
|Atalanta Kercyku<ref>{{Cite web |last=Himaj |first=Enida |date=18 Enero 2020 |title=Atalanta Kërçyku rikthehet nga “Miss World”: Shqipëria që njihnin anglezët nuk ishte ajo e krimit |url=https://www.balkanweb.com/atalanta-kercyku-rikthehet-nga-miss-world-shqiperia-qe-njihnin-anglezet-nuk-ishte-ajo-e-krimit/ |access-date=5 Agosto 2022 |website=Balkanweb |language=sq}}</ref>
|20
|[[Tirana]]
|-
|'''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
|Brezana Da Costa<ref>{{Cite web |date=13 Oktubre 2019 |title=Bresania da Costa eleita Miss Angola Mundo |url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/bresania-da-costa-eleita-miss-angola-mundo/ |access-date=5 Agosto 2022 |website=Jornal de Angola |language=pt}}</ref>
|24
|[[Luanda]]
|-
|'''{{flagicon|ATG}} [[Antigua at Barbuda]]'''
|Taqiyyah Francis<ref>{{Cite web |date=6 Nobyembre 2019 |title=Taqiyyah Francis crowned Miss World Antigua & Barbuda 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Taqiyyah-Francis-crowned-Miss-World-Antigua-Barbuda-2019/eventshow/71940318.cms |access-date=5 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|26
|[[San Juan, Antigua at Barbuda|St. John's]]
|-
|'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
|Judit Grnja<ref>{{Cite web |date=28 Setyembre 2019 |title=La chaqueña Judit Grnja es la nueva Miss Mundo Argentina 2019 |url=https://www.diarionorte.com/183912-la-chaquena-judit-grnja-es-la-nueva-miss-mundo-argentina-2019 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Norte |language=es-AR}}</ref>
|18
|Villa Ángela
|-
|'''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''
|Liana Voskerchyan<ref>{{Cite web |date=17 Hulyo 2019 |title=Liana Voskerchyan crowned Miss World Armenia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Liana-Voskerchyan-crowned-Miss-World-Armenia-2019/eventshow/70260217.cms |access-date=5 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|20
|[[Ereban|Yerevan]]
|-
|'''{{Flagicon|ARU}} [[Aruba]]'''
|Ghislaine Mejia<ref>{{Cite web |date=14 Agosto 2019 |title=Ghislaine Mejia crowned Miss World Aruba 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Ghislaine-Mejia-crowned-Miss-World-Aruba-2019/eventshow/70675172.cms |access-date=5 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|26
|Oranjestad
|-
|'''{{Flagicon|AUS}} [[Australya]]'''
|Sarah Marschke<ref>{{Cite web |last=Cockburn |first=Gerard |date=26 Hulyo 2019 |title=Our Miss World gives stereotype the boot |url=https://thewest.com.au/entertainment/celebrity-gossip/miss-world-australia-sarah-marschke-a-rugby-league-pioneer-ng-de2fb4e1501c228cfa3c28facd0fad0a |access-date=5 Agosto 2022 |website=The West Australian |language=en}}</ref>
|20
|[[Sydney]]
|-
|'''{{Flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Silandiya]]'''
|Lucy Brock<ref>{{Cite web |date=28 Mayo 2019 |title=Lucy Brock crowned Miss World New Zealand 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Lucy-Brock-crowned-Miss-World-New-Zealand-2019/eventshow/69539643.cms |access-date=5 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|24
|Auckland
|-
|'''{{Flagicon|BAH}} [[Bahamas]]'''
|Nyah Bandelier<ref>{{Cite web |date=29 Mayo 2019 |title=Nyah Bandelier crowned Miss World Bahamas 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Nyah-Bandelier-crowned-Miss-World-Bahamas-2019/eventshow/69554972.cms |access-date=5 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|19
|[[Eleuthera]]
|-
|'''{{Flagicon|BAN}} [[Bangladesh|Bangglades]]'''
|Rafah Nanjeba Torsa<ref>{{Cite web |date=14 Oktubre 2019 |title=Rafah Nanjeba Torsa crowned Miss World Bangladesh 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Rafah-Nanjeba-Torsa-crowned-Miss-World-Bangladesh-2019/eventshow/71578304.cms |access-date=5 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|21
|[[Chittagong]]
|-
|'''{{Flagicon|BAR}} [[Barbados]]'''
|Che Amor Greenidge<ref>{{Cite web |last=Greaves |first=Tre |date=7 Disyembre 2019 |title=Vote for Miss World Barbados |url=https://www.nationnews.com/2019/12/07/vote-for-miss-world-barbados/ |access-date=5 Agosto 2022 |website=The Daily Nation |language=en-US}}</ref>
|26
|[[Bridgetown]]
|-
|'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''
|Elena Castro Suarez<ref>{{Cite web |date=12 Enero 2019 |title=Elena Castro Suarez is Miss België 2019: “Mijn studies zet ik nu even aan de kant” |url=https://myprivacy.dpgmedia.be/consent?siteKey=Uqxf9TXhjmaG4pbQ&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.hln.be%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Fshowbizz%252Felena-castro-suarez-is-miss-belgie-2019-mijn-studies-zet-ik-nu-even-aan-de-kant~a18fd25a%252F |access-date=5 Agosto 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}</ref>
|19
|[[Amberes|Antwerp]]
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Isabella Rodríguez<ref>{{Cite web |title=Isabella Rodríguez crowned as Miss Venezuela 2018 |url=https://thegreatpageantcommunity.com/2018/12/16/isabella-rodriguez-crowned-as-miss-venezuela-2018/ |access-date=16 December 2018 |website=thegreatpageantcommunity.com}}</ref>
|26
|Petare
|-
|'''{{Flagicon|BLR}} [[Belarus|Biyelorusya]]'''
|Anastasia Laurynchuk
|19
|[[Minsk]]
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Lương Thùy Linh
|19
|Cao Bằng
|-
|'''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]'''
|Ivana Ladan
|21
|Jajce
|-
|'''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
|Oweditse Phirinyane Gofaone<ref>{{Cite web |title=Meet your new Miss Botswana 2019, Oweditse Phirinyane |url=http://botswanaunplugged.com/14475/meet-your-new-miss-botswana-2019-oweditse-phiriyane/ |access-date=25 September 2019 |website=botswanaunplugged.com}}</ref>
|25
|[[Gaborone]]
|-
|'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
|Elís Miele Coelho
|20
|Serra
|-
|'''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
|Margo Cooper
|26
|[[Sopiya|Sofia]]
|-
|'''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
|Iciar Díaz Camacho<ref>{{Cite web |title=Miss Bolivia Mundo 2019 is 20-year-old Iciar Diaz |url=https://pageantcircle.com/miss-bolivia-2019/ |access-date=1 July 2019 |website=pageantcircle.com}}</ref>
|23
|Santa Cruz
|-
|'''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
|Sharon Meyer
|24
|Willemstad
|-
|'''{{Flagicon|DEN}} [[Dinamarka]]'''
|Natasja Kunde<ref>{{Cite web |title=Miss World 2019: Denmark |url=https://missworld.com/#/contestants/5618 |access-date=11 November 2019 |website=missworld.com}}</ref>
|18
|[[Copenhague|Copenhagen]]
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|María Auxiliadora Idrovo
|18
|Guayaquil
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Fatima Mangandi
|27
|Santa Tecla
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Keryn Matthew
|24
|[[Edinburgh]]
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Frederika Kurtulíková
|25
|[[Bratislava]]
|-
|{{flagicon|SLO}} '''[[Eslobenya]]'''
|Špela Alič
|22
|[[Liubliana|Ljubljana]]
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Emmy Cuvelier<ref>{{Cite web |title=Emmy Rose Cuvelier From South Dakota Wins Miss World America 2019 |url=https://tkop.org/2019/10/13/emmy-rose-cuvelier-crowned-miss-world-america-2019/ |access-date=13 October 2019 |website=tkop.org}}</ref>
|23
|[[Pierre, South Dakota|Pierre]]
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|María del Mar Aguilera
|21
|Córdoba
|-
|'''{{Flagicon|ETH}} [[Ethiopia|Etiyopiya]]'''
|Feven Gebreslassie
|22
|[[Adis Abeba|Addis Ababa]]
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Gabriella Jukes
|23
|Port Talbot
|-
|{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]'''
|Rebecca Kwabi
|26
|[[Accra]]
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Janet Ortiz Oyono
|20
|[[Malabo]]
|-
|'''{{Flagicon|GRE}} [[Gresya]]'''
|Rafaela Plastira<ref>{{Cite web |title=Rafaela Plastira has won the Greek beauty pageant title "Star Hellas" 2019 |url=http://en.protothema.gr/meet-the-winner-of-the-2019-star-hellas-beauty-pageant-photos/ |access-date=17 October 2019 |website=en.protothema.gr}}</ref>
|20
|Trikala
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Anaïs Lacalmontie<ref>{{Cite web |title=Anais Lacalmontie représentera la Guadeloupe à Miss World |url=https://www.rci.fm/guadeloupe/infos/Culture/Anais-Lacalmontie-representera-la-Guadeloupe-Miss-World |access-date=12 August 2019 |website=rci.fm |language=fr}}</ref>
|22
|Basse-Terre
|-
|{{flagicon|GBS}} '''[[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]'''
|Leila Samati<ref>{{Cite web |title=Miss World 2019: Guinea-Bissau |url=https://missworld.com/#/contestants/5636 |access-date=12 November 2019 |website=missworld.com}}</ref>
|21
|[[Bissau]]
|-
|'''{{Flagicon|GUA}} [[Guwatemala]]'''
|Dulce María Ramos García<ref>{{Cite web |title=Miss World 2019: Guatemala |url=https://missworld.com/#/contestants/5635 |access-date=15 November 2019 |website=missworld.com}}</ref>
|22
|Cuilapa
|-
|'''{{Flagicon|GUY}} [[Guyana]]'''
|Joylyn Conway
|20
|[[Georgetown]]
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|'''Toni-Ann Singh'''
|23
|Saint Thomas
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Marika Sera<ref>{{Cite web |title=World's largest mistake contest Miss World Japan 2019 Japan national team decided! Japan's youngest national team in history! Marika Sera (16 years old) |url=https://re-how.net/application/124323/ |access-date=27 August 2019 |website=re-how.net}}</ref>
|16
|[[Prepektura ng Kanagawa|Kanagawa]]
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Alysha Morency
|25
|[[Port-au-Prince]]
|-
|'''{{Flagicon|GEO}} [[Georgia (bansa)|Heyorhiya]]'''
|Nini Gogichaishvili
|25
|[[Tbilisi]]
|-
|{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar|Hibraltar]]'''
|Celine Bolaños
|22
|Gibraltar
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Lauren Eve Leckey
|20
|Stoneyford
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Ana Grisel Romero
|21
|Olanchito
|-
|'''{{Flagicon|HKG}} [[Hong Kong]]'''
|Lila Lam<ref>{{Cite web |title=Miss World 2019: Hong Kong |url=http://www.missworld.com/#/contestants/5640 |access-date=12 November 2019 |website=missworld.com}}</ref>
|27
|Hong Kong
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Suman Rao
|20
|Udaipur
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Princess Megonondo
|19
|Jambi
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|Bhasha Mukherjee
|23
|[[Derby]]
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Chelsea Farrell<ref>{{Cite web |title=Louth's Chelsea Farrell crowned as Miss Ireland 2019 after star studded event |url=http://www.rsvplive.ie/news/celebs/miss-ireland-2019-chelsea-farrell-20065244 |access-date=14 September 2019 |website=rsvplive.ie}}</ref>
|19
|County Louth
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Adele Sammartino
|24
|[[Pompei]]
|-
|'''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
|Vy Sreyvin
|20
|[[Nom Pen]]
|-
|'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
|Naomi Colford
|19
|Sydney
|-
|'''{{Flagicon|IVB}} [[Kapuluang Birheng Britaniko]]'''
|Rikkiya Brathwaite<ref>{{Cite web |title=22yo Rikkiya Braithwaite the new Miss BVI World |url=https://bvinews.com/22yo-rikkiya-braithwaite-the-new-miss-bvi-world/ |access-date=2 September 2019 |website=bvinews.com}}</ref>
|22
|Tortola
|-
|'''{{Flagicon|ISV}} [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]]'''
|A'yana Keshelle Phillips<ref>{{Cite web |title=Former Miss BVI A'yana Phillips crowned Miss World USVI |url=https://bvinews.com/former-miss-bvi-ayana-phillips-crowned-miss-world-usvi/ |access-date=7 October 2019 |website=bvinews.com}}</ref>
|24
|Saint Thomas
|-
|'''{{Flagicon|COK}} [[Kapuluang Cook]]'''
|Tajiya Eikura Sahay
|26
|Avarua
|-
|'''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
|Jaci Patrick
|24
|West Bay
|-
|'''{{Flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]'''
|Madina Batyk
|20
|Pavlodar
|-
|'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|Maria Wavinya
|19
|Nyandarua
|-
|'''{{Flagicon|KGZ}} [[Kyrgyzstan|Kirgistan]]'''
|Ekaterina Zabolotnova<ref>{{Cite web |title=Miss World 2019: Kyrgyzstan |url=https://missworld.com/#/contestants/5721 |access-date=15 November 2019 |website=missworld.com}}</ref>
|24
|[[Biskek|Bishkek]]
|-
|'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|Sara Arteaga Franco
|26
|[[Medellín]]
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
|Jessica Jiménez
|26
|[[San José, Costa Rica|San José]]
|-
|'''{{Flagicon|CRO}} [[Croatia|Kroasya]]'''
|Katarina Mamić
|23
|Lika-Senj
|-
|'''{{Flagicon|LAO}} [[Laos]]'''
|Nelamith Xaypannha
|19
|[[Vientiane]]
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Melanie Heynsbroek
|19
|[[Lungsod ng Luksemburgo]]
|-
|'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|Kolfinna Mist Austfjörð<ref>{{Cite web |title=Kolfinna Mist Austfjörð er Miss World Iceland 2019 |url=https://viljinn.is/islendingar/kolfinna-mist-austfjord-er-miss-world-iceland-2019%E2%80%A8/ |access-date=8 October 2019 |website=viljinn.is |language=is}}</ref>
|22
|[[Reikiavik]]
|-
|{{flagicon|MAC}} '''[[Macau|Makáw]]'''
|Yu Yanan<ref>{{Cite web |title=Ms Yu Yanan has been crowned as the 69th Miss World Macau |url=https://www.facebook.com/newsilkroadchina/posts/2304775482961898/ |access-date=24 October 2019 |website=newsilkroadchina}}</ref>
|26
|Makáw
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|Alexis Sue-Ann Seow
|24
|Selangor
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Nicole Vella
|20
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Urvashi Gooriah
|20
|[[Port Louis]]
|-
|'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|Ashley Alvídrez
|20
|[[Ciudad Juárez]]
|-
|'''{{Flagicon|MYA}} [[Myanmar|Miyanmar]]'''
|Khit Lin Latt Yoon<ref>{{Cite web |title=Miss World 2019: Myanmar |url=https://missworld.com/#/contestants/5667 |access-date=15 November 2019 |website=missworld.com}}</ref>
|22
|[[Yangon]]
|-
|{{flagicon|MDA}} '''[[Moldova|Móldoba]]'''
|Elizaveta Kuznitova
|19
|Tiraspol
|-
|'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|Tsevelmaa Mandakh<ref>{{Cite web |title=2019 MW Mongolia Mandakh Tsevelmaa |url=http://vnbeauties.forumotion.com/t83404-topic |access-date=16 September 2019 |website=vnbeauties.forumotion.com}}</ref>
|22
|[[Ulan Bator|Ulaanbaatar]]
|-
|'''{{Flagicon|MNE}} [[Montenegro]]'''
|Mirjana Muratović
|19
|[[Podgorica]]
|-
|'''{{NPL}}'''
|Anushka Shrestha
|23
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''
|Nyekachi Douglas
|21
|Calabar
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|María Teresa Cortéz
|19
|Carazo
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|Brenda Felicia Muste
|23
|Arnhem
|-
|'''{{Flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Agustina Ruiz Arrechea
|25
|Chitré
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Araceli Bobadilla
|20
|[[Asuncion|Asunción]]
|-
|'''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
|Angella Escudero
|23
|Sullana
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Michelle Dee
|24
|[[Makati]]
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|Dana Mononen
|19
|[[Helsinki]]
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|Milena Sadowska
|20
|Oświęcim
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Daniella Rodríguez
|21
|Bayamón
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Inês Brusselmans
|24
|Oeiras
|-
|'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|Ophély Mézino
|20
|Morne-à-l'Eau
|-
|'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|Alba Marie Blair
|21
|Jarabacoa
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Denisa Spergerová
|19
|České Budějovice
|-
|'''{{Flagicon|RUS}} [[Rusya]]'''
|Alina Sanko
|20
|[[Azov]]
|-
|'''{{Flagicon|RWA}} [[Rwanda]]'''
|Meghan Nimwiza
|21
|[[Kigali]]
|-
|'''{{Flagicon|SAM}} [[Samoa]]'''
|Alalamalae Lata<ref>{{Cite web |title=Miss World 2019: Samoa |url=https://missworld.com/#/contestants/5718 |access-date=15 November 2019 |website=missworld.com}}</ref>
|23
|[[Apia]]
|-
|'''{{Flagicon|SEN}} [[Senegal]]'''
|Alberta Diatta<ref>{{Cite web |title=Alberta Diatta représentera le Sénégal à Miss Monde |url=https://sanslimitesn.com/03-photos-alberta-diatta-representera-le-senegal-a-miss-monde/ |access-date=15 May 2019 |website=sanslimitesn.com |language=fr}}</ref>
|20
|Ziguinchor
|-
|'''{{Flagicon|SLE}} [[Sierra Leone]]'''
|Enid Jones-Boston<ref>{{Cite web |title=Meet the new Miss World Sierra Leone 2019 – Enid Jones-Boston |url=http://www.switsalone.com/32501_meet-the-new-miss-world-sierra-leone-2019-enid-jones-boston/ |access-date=22 September 2019 |website=switsalone.com}}</ref>
|24
|[[Freetown]]
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|Sheen Cher
|22
|[[Singapore]]
|-
|{{flagicon|SRI}} '''[[Sri Lanka]]'''
|Dewmi Thathsarani
|21
|Sri Jayawardenepura Kotte
|-
|'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''
|Daniella Lundqvist<ref>{{Cite web |title=Miss World 2019: Sweden |url=https://missworld.com/#/contestants/5720 |access-date=15 November 2019 |website=missworld.com}}</ref>
|20
|Kalmar
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Sylvia Sebastian
|19
|Mwanza
|-
|'''{{Flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''
|Narintorn Chadapattarawalrachoat
|22
|Pathum Thani
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|Sasha-Lee Olivier
|26
|Alberton
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Lim Ji-yeon
|20
|[[Seoul]]
|-
|'''{{Flagicon|SSD}} [[Timog Sudan]]'''
|Mariah Joseph Maget
|22
|[[Juba]]
|-
|{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]'''
|Tya Janè Ramey
|21
|[[Port of Spain]]
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Ignacia Albornoz Olmedo
|18
|[[Santiago, Tsile|Santiago]]
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Li Peishan<ref>{{Cite web |title=Ms Lipeishan,our new Miss World China 2019 |url=https://www.facebook.com/newsilkroadchina/posts/2244189435687170 |access-date=22 September 2019 |website=newsilkroadchina}}</ref>
|26
|[[Beijing]]
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Sabrine Mansour
|24
|Mahdia
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|Simay Rasimoğlu
|22
|[[Istanbul]]
|-
|{{flagicon|UGA}} '''[[Uganda]]'''
|Oliver Nakakande
|25
|Bombo
|-
|'''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
|Marharyta Pasha
|24
|Kharkiv
|-
|{{flagicon|HUN}} '''[[Hungary|Unggarya]]'''
|Krisztina Nagypál
|23
|[[Budapest]]
|-
|}
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
[[Kategorya:Miss World]]
{{Miss World}}
lc03cbh8yo0akrojrosrk2rqkdgnu9c
1961117
1961106
2022-08-07T04:05:52Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant|name=Miss World 2019|date=ika-14 ng Disyembre 2019|venue=ExCeL London, [[Londres]], [[Nagkakaisang Kaharian]]|broadcaster={{Hlist||E!|London Live|Univision}}|entrants=11|placements=40|withdrawals={{Hlist|[[Austria]]|[[Belize]]|[[Cameroon]]|[[Cyprus]]|[[Egypt]]|[[Germany]]|[[Guam]]|[[Latvia]]|[[Lebanon]]|[[Lesotho]]|[[Madagascar]]|[[Martinique]]|[[Norway]]|[[Serbia]]|[[Zambia]]|[[Zimbabwe]]}}|returns={{Hlist|[[Antigua and Barbuda]]|[[Cambodia]]|[[Costa Rica]]|[[Kyrgyzstan]]|[[Macau]]|[[Samoa]]||[[Sweden]]|[[Tunisia]]|[[US Virgin Islands]]}}|before=[[Miss World 2018|2018]]|next=[[Miss World 2021|2021]]|image=File:Toni Ann-Singh Miss World 2019.jpg|caption=Toni-Ann Singh, Miss World 2019|presenters={{Hlist|[[Megan Young]]|Peter Andre|Fernando Allende|Stephanie Del Valle}}|entertainment={{hlist|Peter Andre|Lulu|Misunderstood|Kerry Ellis}}|winner='''Toni-Ann Singh'''|represented='''{{Flagicon|JAM}} [[Hamayka]]'''}}Ang '''Miss World 2019''' ay ang ika-69 na edisyon ng [[Miss World]] pageant, na ginanap sa ExCeL London sa [[Londres]], [[United Kingdom|Nagkakaisang Kaharian]] noong ika-14 ng Disyembre 2019.<ref>{{Cite web |last=Chavez |first=Nicole |date=15 Disyembre 2019 |title=Miss Jamaica crowned 2019 Miss World |url=https://www.cnn.com/2019/12/14/entertainment/miss-world-2019-winner/index.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=[[CNN]] |language=en}}</ref>
Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Vanessa Ponce ng [[Mehiko]] si Toni-Ann Singh ng [[Jamaica|Hamayka]] bilang Miss World 2019. Ito ang ika-apat na tagumpay ng Hamayka sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Ophély Mézino ng [[Pransiya]], samantalang nagtapos bilang second runner-up si Suman Rao ng [[Indiya]].
== Mga Resulta ==
=== Mga pagkakalagay ===
{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!Pagkakalagay
!Kandidata
|-
|'''Miss World 2019'''
|
* '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]''' – '''Toni-Ann Singh'''
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – Ophély Mézino
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Suman Rao
|-
|'''Top 5'''
|
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Elis Miele
* '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]''' – Nyekachi Douglas
|-
|'''Top 12'''
|
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Lương Thùy Linh
* '''{{flagicon|COK}} [[Kapuluang Cook]]''' – Tajiya Eikura Sahay
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Maria Wavinya
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Ashley Alvídrez
* '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]''' – Anushka Shrestha
* '''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]''' – Michelle Dee
* '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]''' – Alina Sanko
|-
|'''Top 40'''
|
* '''{{flagicon|ATG}} [[Antigua at Barbuda]]''' – Taqiyyah Francis
* '''{{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]''' – Sarah Marschke
* '''{{flagicon|NZL}} [[Bagong Silandiya]]''' – Lucy Brock
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Isabella Rodríguez
* '''{{Flagicon|DEN}} [[Dinamarka]]''' – Natasja Kunde
* '''{{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]''' – Keryn Matthew
* '''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]''' – María del Mar Aguilera
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Emmy Cuvelier
* '''{{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]]''' – Gabriella Jukes
* '''{{flagicon|GUY}} [[Guyana]]''' – Joylyn Conway
* '''{{flagicon|HKG}} [[Hong Kong]]''' – Lila Lam
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Princess Megonondo
* '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' – Bhasha Mukherjee
* '''{{flagicon|VGB}} [[Kapuluang Birheng Britaniko]]''' – Rikkiya Brathwaite
* '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' – Alexis Sue-Ann Seow
* '''{{flagicon|MDA}} [[Moldova|Móldoba]]''' – Elizaveta Kuznitova
* '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]''' – Tsevelmaa Mandakh
* '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]''' – Araceli Bobadilla
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – Milena Sadowska
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Daniella Rodríguez
* '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]''' – Inês Brusselmans
* '''{{flagicon|THA}}''' [[Thailand|'''Taylandiya''']] – Narintorn Chadapattarawalrachoat
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Sasha-Lee Olivier
* '''{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]''' – Tya Janè Ramey
* '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' – Li Peishan
* '''{{flagicon|TUN}} [[Tunisya]]''' – Sabrine Mansour
* '''{{flagicon|UGA}} [[Uganda]]''' – Oliver Nakakande
* '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]''' – Marharyta Pasha
|}
== Mga Kandidata ==
111 kandidata ang kumalahok para sa titulo.
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
!Bansa/Teritoryo
!Kandidata
!Edad
!Bayan
|-
|'''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
|Atalanta Kercyku<ref>{{Cite web |last=Himaj |first=Enida |date=18 Enero 2020 |title=Atalanta Kërçyku rikthehet nga “Miss World”: Shqipëria që njihnin anglezët nuk ishte ajo e krimit |url=https://www.balkanweb.com/atalanta-kercyku-rikthehet-nga-miss-world-shqiperia-qe-njihnin-anglezet-nuk-ishte-ajo-e-krimit/ |access-date=5 Agosto 2022 |website=Balkanweb |language=sq}}</ref>
|20
|[[Tirana]]
|-
|'''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
|Brezana Da Costa<ref>{{Cite web |date=13 Oktubre 2019 |title=Bresania da Costa eleita Miss Angola Mundo |url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/bresania-da-costa-eleita-miss-angola-mundo/ |access-date=5 Agosto 2022 |website=Jornal de Angola |language=pt}}</ref>
|24
|[[Luanda]]
|-
|'''{{flagicon|ATG}} [[Antigua at Barbuda]]'''
|Taqiyyah Francis<ref>{{Cite web |date=6 Nobyembre 2019 |title=Taqiyyah Francis crowned Miss World Antigua & Barbuda 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Taqiyyah-Francis-crowned-Miss-World-Antigua-Barbuda-2019/eventshow/71940318.cms |access-date=5 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|26
|[[San Juan, Antigua at Barbuda|St. John's]]
|-
|'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
|Judit Grnja<ref>{{Cite web |date=28 Setyembre 2019 |title=La chaqueña Judit Grnja es la nueva Miss Mundo Argentina 2019 |url=https://www.diarionorte.com/183912-la-chaquena-judit-grnja-es-la-nueva-miss-mundo-argentina-2019 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Norte |language=es-AR}}</ref>
|18
|Villa Ángela
|-
|'''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''
|Liana Voskerchyan<ref>{{Cite web |date=17 Hulyo 2019 |title=Liana Voskerchyan crowned Miss World Armenia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Liana-Voskerchyan-crowned-Miss-World-Armenia-2019/eventshow/70260217.cms |access-date=5 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|20
|[[Ereban|Yerevan]]
|-
|'''{{Flagicon|ARU}} [[Aruba]]'''
|Ghislaine Mejia<ref>{{Cite web |date=14 Agosto 2019 |title=Ghislaine Mejia crowned Miss World Aruba 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Ghislaine-Mejia-crowned-Miss-World-Aruba-2019/eventshow/70675172.cms |access-date=5 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|26
|Oranjestad
|-
|'''{{Flagicon|AUS}} [[Australya]]'''
|Sarah Marschke<ref>{{Cite web |last=Cockburn |first=Gerard |date=26 Hulyo 2019 |title=Our Miss World gives stereotype the boot |url=https://thewest.com.au/entertainment/celebrity-gossip/miss-world-australia-sarah-marschke-a-rugby-league-pioneer-ng-de2fb4e1501c228cfa3c28facd0fad0a |access-date=5 Agosto 2022 |website=The West Australian |language=en}}</ref>
|20
|[[Sydney]]
|-
|'''{{Flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Silandiya]]'''
|Lucy Brock<ref>{{Cite web |date=28 Mayo 2019 |title=Lucy Brock crowned Miss World New Zealand 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Lucy-Brock-crowned-Miss-World-New-Zealand-2019/eventshow/69539643.cms |access-date=5 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|24
|Auckland
|-
|'''{{Flagicon|BAH}} [[Bahamas]]'''
|Nyah Bandelier<ref>{{Cite web |date=29 Mayo 2019 |title=Nyah Bandelier crowned Miss World Bahamas 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Nyah-Bandelier-crowned-Miss-World-Bahamas-2019/eventshow/69554972.cms |access-date=5 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|19
|[[Eleuthera]]
|-
|'''{{Flagicon|BAN}} [[Bangladesh|Bangglades]]'''
|Rafah Nanjeba Torsa<ref>{{Cite web |date=14 Oktubre 2019 |title=Rafah Nanjeba Torsa crowned Miss World Bangladesh 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Rafah-Nanjeba-Torsa-crowned-Miss-World-Bangladesh-2019/eventshow/71578304.cms |access-date=5 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|21
|[[Chittagong]]
|-
|'''{{Flagicon|BAR}} [[Barbados]]'''
|Che Amor Greenidge<ref>{{Cite web |last=Greaves |first=Tre |date=7 Disyembre 2019 |title=Vote for Miss World Barbados |url=https://www.nationnews.com/2019/12/07/vote-for-miss-world-barbados/ |access-date=5 Agosto 2022 |website=The Daily Nation |language=en-US}}</ref>
|26
|[[Bridgetown]]
|-
|'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''
|Elena Castro Suarez<ref>{{Cite web |date=12 Enero 2019 |title=Elena Castro Suarez is Miss België 2019: “Mijn studies zet ik nu even aan de kant” |url=https://myprivacy.dpgmedia.be/consent?siteKey=Uqxf9TXhjmaG4pbQ&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.hln.be%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Fshowbizz%252Felena-castro-suarez-is-miss-belgie-2019-mijn-studies-zet-ik-nu-even-aan-de-kant~a18fd25a%252F |access-date=5 Agosto 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}</ref>
|19
|[[Amberes|Antwerp]]
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Isabella Rodríguez<ref>{{Cite web |date=14 Disyembre 2018 |title=Beauty queen from slum is crowned Miss Venezuela |url=https://www.rappler.com/life-and-style/218923-isabella-rodriguez-miss-venezuela-2018-winner/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref>
|26
|Petare
|-
|'''{{Flagicon|BLR}} [[Belarus|Biyelorusya]]'''
|Anastasia Laurynchuk<ref>{{Cite web |date=20 Nobyembre 2019 |title=Anastasia Laurynchuk to represent Belarus at Miss World 2019 |url=https://eng.belta.by/society/view/anastasia-laurynchuk-to-represent-belarus-at-miss-world-2019-126048-2019/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=Belarusian Telegraph Agency |language=en-EN}}</ref>
|19
|[[Minsk]]
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Lương Thùy Linh<ref>{{Cite web |last= |date=3 Agosto 2019 |title=Lương Thùy Linh là Hoa hậu Thế giới Việt Nam 2019 |url=https://vnexpress.net/luong-thuy-linh-la-hoa-hau-the-gioi-viet-nam-2019-3962335-tong-thuat.html |access-date=7 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
|19
|Cao Bằng
|-
|'''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]'''
|Ivana Ladan<ref>{{Cite web |date=2 Nobyembre 2019 |title=Ivana Ladan crowned Miss World Bosnia and Herzegovina 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Ivana-Ladan-crowned-Miss-World-Bosnia-and-Herzegovina-2019/eventshow/71866727.cms |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|21
|Jajce
|-
|'''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
|Oweditse Phirinyane<ref>{{Cite web |last=Kgosiemang |first=Tlhabo |date=9 Disyembre 2019 |title=Oweditse’s Miss World looks are piping hot! |url=https://www.weekendpost.co.bw/17746/weekendlife/oweditseaes-miss-world-looks-are-piping-hot/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=Weekend Post |language=en-GB}}</ref>
|25
|[[Gaborone]]
|-
|'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
|Elís Miele Coelho
|20
|Serra
|-
|'''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
|Margo Cooper
|26
|[[Sopiya|Sofia]]
|-
|'''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
|Iciar Díaz Camacho<ref>{{Cite web |title=Miss Bolivia Mundo 2019 is 20-year-old Iciar Diaz |url=https://pageantcircle.com/miss-bolivia-2019/ |access-date=1 July 2019 |website=pageantcircle.com}}</ref>
|23
|Santa Cruz
|-
|'''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
|Sharon Meyer
|24
|Willemstad
|-
|'''{{Flagicon|DEN}} [[Dinamarka]]'''
|Natasja Kunde<ref>{{Cite web |title=Miss World 2019: Denmark |url=https://missworld.com/#/contestants/5618 |access-date=11 November 2019 |website=missworld.com}}</ref>
|18
|[[Copenhague|Copenhagen]]
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|María Auxiliadora Idrovo
|18
|Guayaquil
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Fatima Mangandi
|27
|Santa Tecla
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Keryn Matthew
|24
|[[Edinburgh]]
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Frederika Kurtulíková
|25
|[[Bratislava]]
|-
|{{flagicon|SLO}} '''[[Eslobenya]]'''
|Špela Alič
|22
|[[Liubliana|Ljubljana]]
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Emmy Cuvelier<ref>{{Cite web |title=Emmy Rose Cuvelier From South Dakota Wins Miss World America 2019 |url=https://tkop.org/2019/10/13/emmy-rose-cuvelier-crowned-miss-world-america-2019/ |access-date=13 October 2019 |website=tkop.org}}</ref>
|23
|[[Pierre, South Dakota|Pierre]]
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|María del Mar Aguilera
|21
|Córdoba
|-
|'''{{Flagicon|ETH}} [[Ethiopia|Etiyopiya]]'''
|Feven Gebreslassie
|22
|[[Adis Abeba|Addis Ababa]]
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Gabriella Jukes
|23
|Port Talbot
|-
|{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]'''
|Rebecca Kwabi
|26
|[[Accra]]
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Janet Ortiz Oyono
|20
|[[Malabo]]
|-
|'''{{Flagicon|GRE}} [[Gresya]]'''
|Rafaela Plastira<ref>{{Cite web |title=Rafaela Plastira has won the Greek beauty pageant title "Star Hellas" 2019 |url=http://en.protothema.gr/meet-the-winner-of-the-2019-star-hellas-beauty-pageant-photos/ |access-date=17 October 2019 |website=en.protothema.gr}}</ref>
|20
|Trikala
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Anaïs Lacalmontie<ref>{{Cite web |title=Anais Lacalmontie représentera la Guadeloupe à Miss World |url=https://www.rci.fm/guadeloupe/infos/Culture/Anais-Lacalmontie-representera-la-Guadeloupe-Miss-World |access-date=12 August 2019 |website=rci.fm |language=fr}}</ref>
|22
|Basse-Terre
|-
|{{flagicon|GBS}} '''[[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]'''
|Leila Samati<ref>{{Cite web |title=Miss World 2019: Guinea-Bissau |url=https://missworld.com/#/contestants/5636 |access-date=12 November 2019 |website=missworld.com}}</ref>
|21
|[[Bissau]]
|-
|'''{{Flagicon|GUA}} [[Guwatemala]]'''
|Dulce María Ramos García<ref>{{Cite web |title=Miss World 2019: Guatemala |url=https://missworld.com/#/contestants/5635 |access-date=15 November 2019 |website=missworld.com}}</ref>
|22
|Cuilapa
|-
|'''{{Flagicon|GUY}} [[Guyana]]'''
|Joylyn Conway
|20
|[[Georgetown]]
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|'''Toni-Ann Singh'''
|23
|Saint Thomas
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Marika Sera<ref>{{Cite web |title=World's largest mistake contest Miss World Japan 2019 Japan national team decided! Japan's youngest national team in history! Marika Sera (16 years old) |url=https://re-how.net/application/124323/ |access-date=27 August 2019 |website=re-how.net}}</ref>
|16
|[[Prepektura ng Kanagawa|Kanagawa]]
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Alysha Morency
|25
|[[Port-au-Prince]]
|-
|'''{{Flagicon|GEO}} [[Georgia (bansa)|Heyorhiya]]'''
|Nini Gogichaishvili
|25
|[[Tbilisi]]
|-
|{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar|Hibraltar]]'''
|Celine Bolaños
|22
|Gibraltar
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Lauren Eve Leckey
|20
|Stoneyford
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Ana Grisel Romero
|21
|Olanchito
|-
|'''{{Flagicon|HKG}} [[Hong Kong]]'''
|Lila Lam<ref>{{Cite web |title=Miss World 2019: Hong Kong |url=http://www.missworld.com/#/contestants/5640 |access-date=12 November 2019 |website=missworld.com}}</ref>
|27
|Hong Kong
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Suman Rao
|20
|Udaipur
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Princess Megonondo
|19
|Jambi
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|Bhasha Mukherjee
|23
|[[Derby]]
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Chelsea Farrell<ref>{{Cite web |title=Louth's Chelsea Farrell crowned as Miss Ireland 2019 after star studded event |url=http://www.rsvplive.ie/news/celebs/miss-ireland-2019-chelsea-farrell-20065244 |access-date=14 September 2019 |website=rsvplive.ie}}</ref>
|19
|County Louth
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Adele Sammartino
|24
|[[Pompei]]
|-
|'''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
|Vy Sreyvin
|20
|[[Nom Pen]]
|-
|'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
|Naomi Colford
|19
|Sydney
|-
|'''{{Flagicon|IVB}} [[Kapuluang Birheng Britaniko]]'''
|Rikkiya Brathwaite<ref>{{Cite web |title=22yo Rikkiya Braithwaite the new Miss BVI World |url=https://bvinews.com/22yo-rikkiya-braithwaite-the-new-miss-bvi-world/ |access-date=2 September 2019 |website=bvinews.com}}</ref>
|22
|Tortola
|-
|'''{{Flagicon|ISV}} [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]]'''
|A'yana Keshelle Phillips<ref>{{Cite web |title=Former Miss BVI A'yana Phillips crowned Miss World USVI |url=https://bvinews.com/former-miss-bvi-ayana-phillips-crowned-miss-world-usvi/ |access-date=7 October 2019 |website=bvinews.com}}</ref>
|24
|Saint Thomas
|-
|'''{{Flagicon|COK}} [[Kapuluang Cook]]'''
|Tajiya Eikura Sahay
|26
|Avarua
|-
|'''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
|Jaci Patrick
|24
|West Bay
|-
|'''{{Flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]'''
|Madina Batyk
|20
|Pavlodar
|-
|'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|Maria Wavinya
|19
|Nyandarua
|-
|'''{{Flagicon|KGZ}} [[Kyrgyzstan|Kirgistan]]'''
|Ekaterina Zabolotnova<ref>{{Cite web |title=Miss World 2019: Kyrgyzstan |url=https://missworld.com/#/contestants/5721 |access-date=15 November 2019 |website=missworld.com}}</ref>
|24
|[[Biskek|Bishkek]]
|-
|'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|Sara Arteaga Franco
|26
|[[Medellín]]
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
|Jessica Jiménez
|26
|[[San José, Costa Rica|San José]]
|-
|'''{{Flagicon|CRO}} [[Croatia|Kroasya]]'''
|Katarina Mamić
|23
|Lika-Senj
|-
|'''{{Flagicon|LAO}} [[Laos]]'''
|Nelamith Xaypannha
|19
|[[Vientiane]]
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Melanie Heynsbroek
|19
|[[Lungsod ng Luksemburgo]]
|-
|'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|Kolfinna Mist Austfjörð<ref>{{Cite web |title=Kolfinna Mist Austfjörð er Miss World Iceland 2019 |url=https://viljinn.is/islendingar/kolfinna-mist-austfjord-er-miss-world-iceland-2019%E2%80%A8/ |access-date=8 October 2019 |website=viljinn.is |language=is}}</ref>
|22
|[[Reikiavik]]
|-
|{{flagicon|MAC}} '''[[Macau|Makáw]]'''
|Yu Yanan<ref>{{Cite web |title=Ms Yu Yanan has been crowned as the 69th Miss World Macau |url=https://www.facebook.com/newsilkroadchina/posts/2304775482961898/ |access-date=24 October 2019 |website=newsilkroadchina}}</ref>
|26
|Makáw
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|Alexis Sue-Ann Seow
|24
|Selangor
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Nicole Vella
|20
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Urvashi Gooriah
|20
|[[Port Louis]]
|-
|'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|Ashley Alvídrez
|20
|[[Ciudad Juárez]]
|-
|'''{{Flagicon|MYA}} [[Myanmar|Miyanmar]]'''
|Khit Lin Latt Yoon<ref>{{Cite web |title=Miss World 2019: Myanmar |url=https://missworld.com/#/contestants/5667 |access-date=15 November 2019 |website=missworld.com}}</ref>
|22
|[[Yangon]]
|-
|{{flagicon|MDA}} '''[[Moldova|Móldoba]]'''
|Elizaveta Kuznitova
|19
|Tiraspol
|-
|'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|Tsevelmaa Mandakh<ref>{{Cite web |title=2019 MW Mongolia Mandakh Tsevelmaa |url=http://vnbeauties.forumotion.com/t83404-topic |access-date=16 September 2019 |website=vnbeauties.forumotion.com}}</ref>
|22
|[[Ulan Bator|Ulaanbaatar]]
|-
|'''{{Flagicon|MNE}} [[Montenegro]]'''
|Mirjana Muratović
|19
|[[Podgorica]]
|-
|'''{{NPL}}'''
|Anushka Shrestha
|23
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''
|Nyekachi Douglas
|21
|Calabar
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|María Teresa Cortéz
|19
|Carazo
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|Brenda Felicia Muste
|23
|Arnhem
|-
|'''{{Flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Agustina Ruiz Arrechea
|25
|Chitré
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Araceli Bobadilla
|20
|[[Asuncion|Asunción]]
|-
|'''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
|Angella Escudero
|23
|Sullana
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Michelle Dee
|24
|[[Makati]]
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|Dana Mononen
|19
|[[Helsinki]]
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|Milena Sadowska
|20
|Oświęcim
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Daniella Rodríguez
|21
|Bayamón
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Inês Brusselmans
|24
|Oeiras
|-
|'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|Ophély Mézino
|20
|Morne-à-l'Eau
|-
|'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|Alba Marie Blair
|21
|Jarabacoa
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Denisa Spergerová
|19
|České Budějovice
|-
|'''{{Flagicon|RUS}} [[Rusya]]'''
|Alina Sanko
|20
|[[Azov]]
|-
|'''{{Flagicon|RWA}} [[Rwanda]]'''
|Meghan Nimwiza
|21
|[[Kigali]]
|-
|'''{{Flagicon|SAM}} [[Samoa]]'''
|Alalamalae Lata<ref>{{Cite web |title=Miss World 2019: Samoa |url=https://missworld.com/#/contestants/5718 |access-date=15 November 2019 |website=missworld.com}}</ref>
|23
|[[Apia]]
|-
|'''{{Flagicon|SEN}} [[Senegal]]'''
|Alberta Diatta<ref>{{Cite web |title=Alberta Diatta représentera le Sénégal à Miss Monde |url=https://sanslimitesn.com/03-photos-alberta-diatta-representera-le-senegal-a-miss-monde/ |access-date=15 May 2019 |website=sanslimitesn.com |language=fr}}</ref>
|20
|Ziguinchor
|-
|'''{{Flagicon|SLE}} [[Sierra Leone]]'''
|Enid Jones-Boston<ref>{{Cite web |title=Meet the new Miss World Sierra Leone 2019 – Enid Jones-Boston |url=http://www.switsalone.com/32501_meet-the-new-miss-world-sierra-leone-2019-enid-jones-boston/ |access-date=22 September 2019 |website=switsalone.com}}</ref>
|24
|[[Freetown]]
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|Sheen Cher
|22
|[[Singapore]]
|-
|{{flagicon|SRI}} '''[[Sri Lanka]]'''
|Dewmi Thathsarani
|21
|Sri Jayawardenepura Kotte
|-
|'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''
|Daniella Lundqvist<ref>{{Cite web |title=Miss World 2019: Sweden |url=https://missworld.com/#/contestants/5720 |access-date=15 November 2019 |website=missworld.com}}</ref>
|20
|Kalmar
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Sylvia Sebastian
|19
|Mwanza
|-
|'''{{Flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''
|Narintorn Chadapattarawalrachoat
|22
|Pathum Thani
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|Sasha-Lee Olivier
|26
|Alberton
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Lim Ji-yeon
|20
|[[Seoul]]
|-
|'''{{Flagicon|SSD}} [[Timog Sudan]]'''
|Mariah Joseph Maget
|22
|[[Juba]]
|-
|{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]'''
|Tya Janè Ramey
|21
|[[Port of Spain]]
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Ignacia Albornoz Olmedo
|18
|[[Santiago, Tsile|Santiago]]
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Li Peishan<ref>{{Cite web |title=Ms Lipeishan,our new Miss World China 2019 |url=https://www.facebook.com/newsilkroadchina/posts/2244189435687170 |access-date=22 September 2019 |website=newsilkroadchina}}</ref>
|26
|[[Beijing]]
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Sabrine Mansour
|24
|Mahdia
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|Simay Rasimoğlu
|22
|[[Istanbul]]
|-
|{{flagicon|UGA}} '''[[Uganda]]'''
|Oliver Nakakande
|25
|Bombo
|-
|'''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
|Marharyta Pasha
|24
|Kharkiv
|-
|{{flagicon|HUN}} '''[[Hungary|Unggarya]]'''
|Krisztina Nagypál
|23
|[[Budapest]]
|-
|}
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
[[Kategorya:Miss World]]
{{Miss World}}
qezxgvuopf1qpo99qw9jd2r9tthhl7z
Usapang tagagamit:MdsShakil/header
3
318716
1960987
2022-08-06T16:46:10Z
Pathoschild
5007
create header for talk page ([[m:Synchbot|requested by MdsShakil]])
wikitext
text/x-wiki
<div style="display: flex; flex-wrap: wrap; justify-content: center; align-items: center; margin: 16px 0; border: 1px solid #aaaaaa;">
<div style="padding: 12px;">[[File:Circle-icons-megaphone.svg|75px|link=[[m:User_talk:MdsShakil]]]]</div>
<div style="flex: 1; padding: 12px; background-color: #dddddd; color: #555555;">
<div style="font-weight: bold; font-size: 150%; color: red; font-family: 'Comic Sans MS'">Welcome to my talk page!</div>
<div style="max-width: 700px">Hey! I am Shakil Hosen. I patrol many projects, and where I don't know the language I only act in cases of serious vandalism. If you think I have done anything wrong, feel free to [[m:User talk:MdsShakil|message me]] on Meta wiki. If you don't like that you can leave me messages here too, but since I do not watch all of my talk pages, your message might not get a timely response. Thanks! [[File:Face-smile.svg|18px|link=[[m:User:MdsShakil]]]]</div>
</div>
</div>
6ns6eellkw7iqc4yteyjnszfjmo2yio
Usapang tagagamit:MdsShakil
3
318717
1960992
2022-08-06T18:15:14Z
Pathoschild
5007
add talk page header ([[m:Synchbot|requested by MdsShakil]])
wikitext
text/x-wiki
{{User talk:MdsShakil/header}}
tbo8m2n1p4y1shpmyu07h1k0g9pq65d
Subduksiyon
0
318718
1961001
2022-08-06T21:26:45Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: Ang '''Subduksiyon''' ay isang prosesong heolohiko kung saan ang [[litospero]] na pang[[karagatan]] ay muling ginagamit sa mantle ng mundo sa komberhenteng hangganan. Kapag ang litospero ng karagatan ng isang [[tektonika ng palaka]] ay nagtatagpo sa mas hindi sisksik na litospero ng ikalawang plaka, ang mas mabigat na plaka ay pumpapailalim sa ikalawang plaka ang lumulubog sa mantle. Ang rehiyon kung saan nangyayari ang prosesong ito ay tinatawa ng [[sona ng subduksiyon]] at...
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Subduksiyon''' ay isang prosesong heolohiko kung saan ang [[litospero]] na pang[[karagatan]] ay muling ginagamit sa mantle ng mundo sa komberhenteng hangganan. Kapag ang litospero ng karagatan ng isang [[tektonika ng palaka]] ay nagtatagpo sa mas hindi sisksik na litospero ng ikalawang plaka, ang mas mabigat na plaka ay pumpapailalim sa ikalawang plaka ang lumulubog sa mantle. Ang rehiyon kung saan nangyayari ang prosesong ito ay tinatawa ng [[sona ng subduksiyon]] at ang ekspresyon ng ibabaw ay tinatawa na [[kompleks na arko-trench]].
[[Kategorya:Heolohiya]]
[[Kategorya:Lindol]]
441z0kvj2zbaclbtvvchudoqw1so3z6
1961002
1961001
2022-08-06T21:27:01Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Subduksiyon''' ay isang prosesong heolohiko kung saan ang [[litospero]] na pang[[karagatan]] ay muling ginagamit sa mantle ng mundo sa komberhenteng hangganan. Kapag ang litospero ng karagatan ng isang [[tektonika ng plaka]] ay nagtatagpo sa mas hindi sisksik na litospero ng ikalawang plaka, ang mas mabigat na plaka ay pumpapailalim sa ikalawang plaka ang lumulubog sa mantle. Ang rehiyon kung saan nangyayari ang prosesong ito ay tinatawa ng [[sona ng subduksiyon]] at ang ekspresyon ng ibabaw ay tinatawa na [[kompleks na arko-trench]].
[[Kategorya:Heolohiya]]
[[Kategorya:Lindol]]
1kq8kszpacuyplxaunpd7rm26n3r9vm
Imperyong Asiryo
0
318719
1961016
2022-08-06T22:15:52Z
Xsqwiypb
120901
Ikinakarga sa [[Imperyong Neo-Asirya]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Imperyong Neo-Asirya]]
__FORCETOC__
1k2aij5xrjo3ktll2fcl3rn08wbbvu5
Median Empire
0
318720
1961018
2022-08-06T23:24:49Z
Xsqwiypb
120901
Ikinakarga sa [[Mga Medo]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Mga Medo]]
__FORCETOC__
86md29cxo7njrclj53c3lfphqgpqu2c
Twenty-sixth dynasty of Egypt
0
318721
1961019
2022-08-06T23:26:56Z
Xsqwiypb
120901
Ikinakarga sa [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
__FORCETOC__
sia0isi23kvtt6a9lg3r5vzwy8pjux3
Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto
0
318722
1961020
2022-08-06T23:36:13Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: Ang '''Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto''' o '''Dinastiyang XXVI''' ang huling katutubong dinastiya ng [[Sinaunang Ehipto]] na pumalit sa [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]. Ang dinastiyang ito ay naghari mula 664 hanggang 524 BCE na tinawag na '''Panahong Saite''' mula sa lungsod ng [[Sais]] kung saan namuno ang mga [[paraon]] nito. Ito ang pasimula ng [[Huling Panahong ng Sinaunang Ehiptp]]. Nang sakuping ng [[Imperyong Neo-Asirya]] ang Ehipto sa mga...
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto''' o '''Dinastiyang XXVI''' ang huling katutubong dinastiya ng [[Sinaunang Ehipto]] na pumalit sa [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]. Ang dinastiyang ito ay naghari mula 664 hanggang 524 BCE na tinawag na '''Panahong Saite''' mula sa lungsod ng [[Sais]] kung saan namuno ang mga [[paraon]] nito. Ito ang pasimula ng [[Huling Panahong ng Sinaunang Ehiptp]].
Nang sakuping ng [[Imperyong Neo-Asirya]] ang Ehipto sa mga paghahahari ng mga [[paraon]] na sina [[Taharqa]] at [[Tantamani]], si [[Psamtik I]] ay kinilala na nag-iisang paraon ng Ehipto. Si Psamtik ay nakipag-alyansa sa haring [[Syges]] ng [[Lydia]] na nagpadala ng mga mersenaryo mula Caria at [[Sinaunang Gresya]] na ginamit ni Psamtik I upang pag-isahin ang buong Ehipto. Noong 605 BCE, ang puwersang Ehipsiyon sa pamumuno ni [[Necho II]] ay lumaban sa [[Imperyong Neo-Babilonya]] sa [[Labanan ng Carcemish]] sa tulong ng mga nalalabing hukbo ng nakaraang Imperyong Neo-Asirya ngunit sila ay natalo.
[[Kategorya:Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
m47ihq1bamtreyrtb2y5rxb2e0ci2vc
1961022
1961020
2022-08-06T23:42:34Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto''' o '''Dinastiyang XXVI''' ang huling katutubong dinastiya ng [[Sinaunang Ehipto]] na pumalit sa [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]. Ang dinastiyang ito ay naghari mula 664 hanggang 524 BCE na tinawag na '''Panahong Saite''' mula sa lungsod ng [[Sais]] kung saan namuno ang mga [[paraon]] nito. Ito ang pasimula ng [[Huling Panahong ng Sinaunang Ehiptp]].
Nang sakuping ng [[Imperyong Neo-Asirya]] ang Ehipto sa mga paghahahari ng mga [[paraon]] na sina [[Taharqa]] at [[Tantamani]], si [[Psamtik I]] ay kinilala na nag-iisang paraon ng Ehipto. Si Psamtik ay nakipag-alyansa sa haring [[Syges]] ng [[Lydia]] na nagpadala ng mga mersenaryo mula Caria at [[Sinaunang Gresya]] na ginamit ni Psamtik I upang pag-isahin ang buong Ehipto. Noong 605 BCE, ang puwersang Ehipsiyon sa pamumuno ni [[Necho II]] ay lumaban sa [[Imperyong Neo-Babilonya]] sa [[Labanan ng Carcemish]] sa tulong ng mga nalalabing hukbo ng nakaraang Imperyong Neo-Asirya ngunit sila ay natalo.
==Mga paraon==
{| class="wikitable" align="center" | style="margin: 1em auto 1em auto; width: 90%"
|+
! width="80px"|Pangalan
!Larawan!! align="center" width="90px" |Paghahari!! |[[Ancient Egyptian royal titulary#Throne name (praenomen)|Pangalan sa trono]]!! |Burial !! |Konsorte!! |Komento
|-
|[[Psamtik I]]<br>Psammetichus I
|[[File:Bust_from_Statue_of_a_King_MET_EGX.358.jpeg|142x142px]]|| 664–610 BCE ||''Wahibre'' ||Sais || [[Mehytenweskhet]] ||Pinag-isa ang Ehipto at nagwakas sa kontrol ng mga [[Nubia]]no sa [[Itaas na Ehipto]].
|-
|[[Necho II]]
|[[File:Necho-KnellingStatue_BrooklynMuseum.png|center|244x244px]]|| 610–595 BCE || ''Wehemibre'' || || [[Khedebneithirbinet I]] ||Binanggit sa [[Bibliya]] na pumatay kay [[Josias]] sa [[Megiddo]]
|-
|[[Psamtik II]]<br>Psammetichus II
|[[File:Egypte louvre 037.jpg|Statue of Psamtitk II. [[Louvre Museum]]|center|100x100px]]|| 595–589 BCE || ''Neferibre'' || || [[Takhuit]] ||
|-
|[[Apries|Wahibre Haaibre]]<br>(Apries)
|[[File:Apries.jpg|center|146x146px]]|| 589–570 BC E||''Haaibre'' || || || Pinatalsik at ipinatapon ni [[Amasis II]]. Bumalik sa Ehipto bilang pinuno ng hukbong Bbailonya ngunit natalo.
|-
|[[Amasis II]]<br>Ahmose II
|[[File:Farao_Amasis.JPG|133x133px]]
| 570–526 BCE || ''Khnem-ib-re'' || Sais|| [[Tentkheta]] <br> [[Nakhtubasterau]] ||
|-
|[[Psamtik III]]<br>Psammetichus III
|[[File:Karnak Psammetichus III.jpg|center|150x150px]]|| 526–525 BC || ''Ankhkaenre'' || || ||Naghari lamang ng anim na buwan bago sakupin ng [[Imperyong Persiyano]] ni [[Cambyses II]].
|}
[[Kategorya:Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
fw9ht3kcuuu4mhde9zgx9fuxcjctrdq
1961027
1961022
2022-08-06T23:47:45Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
|conventional_long_name = Twenty-sixth Dynasty of Egypt
|era =
|government_type = [[Monarkiya]]
|nation =
|image_map = Portrait of a Pharaoh of the Saite Dynasty.jpg
|image_map_caption =Larawan ng [[Paraon]] ng Dinastiyang Saite
|image_flag =
|flag =
|flag_type =
|year_start = 664 BCE
|year_end = 525 BCE
|p1 = Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto
|flag_p1 =
|s1 = Ikadalawampu't pitong dinastiya ng Ehipto
|flag_s1 =
|capital = [[Sais, Ehipto]]
|common_languages = [[Wikang Ehipsiyo]]
|religion = [[Sinaunang relihiyong Ehipsiyo]]
|event_start =
|event_end =
|title_leader=[[Paraon]]
|leader1=[[Psamtik I]] (una)
|leader2=[[Psamtik III]] (huli)
|year_leader1=664–610 BCE
|year_leader2=526–525 BCE}}
Ang '''Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto''' o '''Dinastiyang XXVI''' ang huling katutubong dinastiya ng [[Sinaunang Ehipto]] na pumalit sa [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]. Ang dinastiyang ito ay naghari mula 664 hanggang 524 BCE na tinawag na '''Panahong Saite''' mula sa lungsod ng [[Sais]] kung saan namuno ang mga [[paraon]] nito. Ito ang pasimula ng [[Huling Panahong ng Sinaunang Ehiptp]].
Nang sakuping ng [[Imperyong Neo-Asirya]] ang Ehipto sa mga paghahahari ng mga [[paraon]] na sina [[Taharqa]] at [[Tantamani]], si [[Psamtik I]] ay kinilala na nag-iisang paraon ng Ehipto. Si Psamtik ay nakipag-alyansa sa haring [[Syges]] ng [[Lydia]] na nagpadala ng mga mersenaryo mula Caria at [[Sinaunang Gresya]] na ginamit ni Psamtik I upang pag-isahin ang buong Ehipto. Noong 605 BCE, ang puwersang Ehipsiyon sa pamumuno ni [[Necho II]] ay lumaban sa [[Imperyong Neo-Babilonya]] sa [[Labanan ng Carcemish]] sa tulong ng mga nalalabing hukbo ng nakaraang Imperyong Neo-Asirya ngunit sila ay natalo.
==Mga paraon==
{| class="wikitable" align="center" | style="margin: 1em auto 1em auto; width: 90%"
|+
! width="80px"|Pangalan
!Larawan!! align="center" width="90px" |Paghahari!! |[[Ancient Egyptian royal titulary#Throne name (praenomen)|Pangalan sa trono]]!! |Burial !! |Konsorte!! |Komento
|-
|[[Psamtik I]]<br>Psammetichus I
|[[File:Bust_from_Statue_of_a_King_MET_EGX.358.jpeg|142x142px]]|| 664–610 BCE ||''Wahibre'' ||Sais || [[Mehytenweskhet]] ||Pinag-isa ang Ehipto at nagwakas sa kontrol ng mga [[Nubia]]no sa [[Itaas na Ehipto]].
|-
|[[Necho II]]
|[[File:Necho-KnellingStatue_BrooklynMuseum.png|center|244x244px]]|| 610–595 BCE || ''Wehemibre'' || || [[Khedebneithirbinet I]] ||Binanggit sa [[Bibliya]] na pumatay kay [[Josias]] sa [[Megiddo]]
|-
|[[Psamtik II]]<br>Psammetichus II
|[[File:Egypte louvre 037.jpg|Statue of Psamtitk II. [[Louvre Museum]]|center|100x100px]]|| 595–589 BCE || ''Neferibre'' || || [[Takhuit]] ||
|-
|[[Apries|Wahibre Haaibre]]<br>(Apries)
|[[File:Apries.jpg|center|146x146px]]|| 589–570 BC E||''Haaibre'' || || || Pinatalsik at ipinatapon ni [[Amasis II]]. Bumalik sa Ehipto bilang pinuno ng hukbong Bbailonya ngunit natalo.
|-
|[[Amasis II]]<br>Ahmose II
|[[File:Farao_Amasis.JPG|133x133px]]
| 570–526 BCE || ''Khnem-ib-re'' || Sais|| [[Tentkheta]] <br> [[Nakhtubasterau]] ||
|-
|[[Psamtik III]]<br>Psammetichus III
|[[File:Karnak Psammetichus III.jpg|center|150x150px]]|| 526–525 BC || ''Ankhkaenre'' || || ||Naghari lamang ng anim na buwan bago sakupin ng [[Imperyong Persiyano]] ni [[Cambyses II]].
|}
[[Kategorya:Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
dhopj4u1u0wzt0c09t4ucciqy3zw7yg
Kategorya:Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto
14
318723
1961021
2022-08-06T23:37:00Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: [[Kategorya:Mga dinastiya ng Sinaunang Ehipto]]
wikitext
text/x-wiki
[[Kategorya:Mga dinastiya ng Sinaunang Ehipto]]
tuu3xm730w08vc3iji24mgimnst0ake
Ika-26 na dinastiya
0
318724
1961024
2022-08-06T23:43:46Z
Xsqwiypb
120901
Ikinakarga sa [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
__FORCETOC__
sia0isi23kvtt6a9lg3r5vzwy8pjux3
Ikadalwampu't anim na Dinastiya ng Ehipto
0
318725
1961026
2022-08-06T23:44:45Z
Xsqwiypb
120901
Ikinakarga sa [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
__FORCETOC__
sia0isi23kvtt6a9lg3r5vzwy8pjux3
Ikadalawamputanim na dinastiya ng Ehipto
0
318726
1961033
2022-08-06T23:55:33Z
Xsqwiypb
120901
Ikinakarga sa [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
__FORCETOC__
sia0isi23kvtt6a9lg3r5vzwy8pjux3
Psamtik II
0
318727
1961034
2022-08-07T00:03:22Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: {{Infobox pharaoh | Name= Psamtik II | Image=Psammetichus II.jpg |Caption=Psammetichus II making an offering | NomenHiero= <hiero>p:z-m-T:k</hiero> |Nomen=''Psamtik (Psammetichus)'' | PrenomenHiero=<hiero>ra-nfr-ib</hiero> |Prenomen=''Neferibre'' | Golden= | Nebty= | HorusHiero= <hiero>mn:n-x:t-U22*Z1</hiero> | Horus= | Reign=595–589 BCE | Died=589 BCE | Predecessor=[[Necho II]] | Successor=[[Apries]] | Alt = Psammetichus II | Dynasty=Ikadalawampu't anim na dinast...
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox pharaoh
| Name= Psamtik II
| Image=Psammetichus II.jpg
|Caption=Psammetichus II making an offering
| NomenHiero= <hiero>p:z-m-T:k</hiero>
|Nomen=''Psamtik (Psammetichus)''
| PrenomenHiero=<hiero>ra-nfr-ib</hiero>
|Prenomen=''Neferibre''
| Golden=
| Nebty=
| HorusHiero= <hiero>mn:n-x:t-U22*Z1</hiero>
| Horus=
| Reign=595–589 BCE
| Died=589 BCE
| Predecessor=[[Necho II]]
| Successor=[[Apries]]
| Alt = Psammetichus II
| Dynasty=[[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
| Father=[[Necho II]]
| Mother=[[Khedebneithirbinet I]]
| Spouse= [[Takhuit]]
| Children= [[Apries]], [[Ankhnesneferibre]]
}}
Si '''Psamtik II''', '''Psammetichus''' o '''Psammeticus''') ay isang [[paraon]] ng [[Ikadalwampu't anim na dinastiya ng Ehipto]] na nakabase sa [[Sais, Ehipto]]. Ang kanyang pangalan sa trono ay Nefer-Ib-Re, na nangangahulugang "Maganda ang Puso ni [[Ra|Re]]."<ref>Peter Clayton, Chronicle of the Pharaohs, Thames and Hudson, 1994. p.195</ref> Siya ay anak ni [[Necho II]].<ref>Roberto Gozzoli: ''Psammetichus II, Reign, Documents and Officials'', London 2017, {{ISBN|978-1906137410}}, p. 18 (the father-son relation is known from Herodotus and confirmed by an inscription on a statue)</ref>
Nanguna si Psamtik II sa pagsalakay sa [[Nubia]] noong 592 BCE hanggang sa katimugan ng Ikaapat na Katarata ng [[Nilo]]] ayon sa kontemporaryong stela mula sa [[Thebes, Ehipto]] na may petsa sa taong 3 na tumutukoy sa malaking pagkatalo ng [[Kaharian ng Cush]].<ref>The New Encyclopædia Britannica: Micropædia, Vol.9, 15th edition, 2003. p.756</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Paraon]]
[[Kategorya:Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
kjsocl467bmug04lqe0p93o7igtzzt8
1961035
1961034
2022-08-07T00:03:58Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox pharaoh
| Name= Psamtik II
| Image=Psammetichus II.jpg
|Caption=Psammetichus II making an offering
| NomenHiero= <hiero>p:z-m-T:k</hiero>
|Nomen=''Psamtik (Psammetichus)''
| PrenomenHiero=<hiero>ra-nfr-ib</hiero>
|Prenomen=''Neferibre''
| Golden=
| Nebty=
| HorusHiero= <hiero>mn:n-x:t-U22*Z1</hiero>
| Horus=
| Reign=595–589 BCE
| Died=589 BCE
| Predecessor=[[Necho II]]
| Successor=[[Apries]]
| Alt = Psammetichus II
| Dynasty=[[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
| Father=[[Necho II]]
| Mother=[[Khedebneithirbinet I]]
| Spouse= [[Takhuit]]
| Children= [[Apries]], [[Ankhnesneferibre]]
}}
Si '''Psamtik II''', '''Psammetichus''' o '''Psammeticus''') ay isang [[paraon]] ng [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]] na nakabase sa [[Sais, Ehipto]]. Ang kanyang pangalan sa trono ay Nefer-Ib-Re, na nangangahulugang "Maganda ang Puso ni [[Ra|Re]]."<ref>Peter Clayton, Chronicle of the Pharaohs, Thames and Hudson, 1994. p.195</ref> Siya ay anak ni [[Necho II]].<ref>Roberto Gozzoli: ''Psammetichus II, Reign, Documents and Officials'', London 2017, {{ISBN|978-1906137410}}, p. 18 (the father-son relation is known from Herodotus and confirmed by an inscription on a statue)</ref>
Nanguna si Psamtik II sa pagsalakay sa [[Nubia]] noong 592 BCE hanggang sa katimugan ng Ikaapat na Katarata ng [[Nilo]]] ayon sa kontemporaryong stela mula sa [[Thebes, Ehipto]] na may petsa sa taong 3 na tumutukoy sa malaking pagkatalo ng [[Kaharian ng Cush]].<ref>The New Encyclopædia Britannica: Micropædia, Vol.9, 15th edition, 2003. p.756</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Paraon]]
[[Kategorya:Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
2bn1plezx9aby329s12b4zk5mc11juy
Kaharian ng Cush
0
318728
1961036
2022-08-07T00:06:30Z
Xsqwiypb
120901
Ikinakarga sa [[Kaharian ng Kush]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Kaharian ng Kush]]
__FORCETOC__
0juzq2dadzkns50los468l6esd4z4ur
Kaharian ng Kush
0
318729
1961037
2022-08-07T00:27:56Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: {{Infobox Former Country | native_name =''Qes''{{nbsp|2}}([[Meroitic language|Meroitic]]){{small|{{sfn|Török|1998|loc=p. 2 (1997 ed.)}}}} | conventional_long_name = Kaharian ng Kush | common_name = Kush | region = | era = [[Panahong Bronse]] hanggang [[Huling Antigidad]] | status = | status_text = | empire = | government_type = Monarkiya | year_start = {{circa|1070 BCE}} | year_end...
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Former Country
| native_name =''Qes''{{nbsp|2}}([[Meroitic language|Meroitic]]){{small|{{sfn|Török|1998|loc=p. 2 (1997 ed.)}}}}
| conventional_long_name = Kaharian ng Kush
| common_name = Kush
| region =
| era = [[Panahong Bronse]] hanggang [[Huling Antigidad]]
| status =
| status_text =
| empire =
| government_type = Monarkiya
| year_start = {{circa|1070 BCE}}
| year_end = 550 CE
| event_start = Itinatag
| date_start =
| event_end = Nabuwag
| date_end =
| event1 = Ang kabisera ay nilipat sa Meroe
| date_event1 = 591 BCE
| event_pre =
| date_pre =
| event_post =
| date_post =
| p1 = Bagong Kaharian ng Ehipto
| flag_p1 =
| s1 = Alodia
| flag_s1 = Approximate extension of Alodia based on accounts of Ibn Hawqal.png
| s2 = Makuria
| flag_s2 = The flag of the 'Kingdom of Dongola' (Makuria) in the "Book of all kingdoms" (C. 1350).png
| s3 = Nobatia
| flag_s3 =
| s4 = Kaharian ng Aksum
| flag_s4 = Endubis.jpg
| s5 = Kulturang X-Grupo
| flag_s5 =
| image_flag =
| flag =
| flag_type =
| image_coat =
| symbol =
| symbol_type =
| image_map = File:Kushite heartland and Kushite Empire of the 25th dynasty circa 700 BCE.jpg
| image_map_caption = Kushite heartland, and Kushite Empire of the [[Twenty-fifth Dynasty of Egypt]], circa 700 BC.<ref>{{cite journal |title=Dive beneath the pyramids of Sudan's black pharaohs |journal=National Geographic |date=2 July 2019 |url=https://www.nationalgeographic.com/culture/2019/07/dive-ancient-pyramid-nuri-sudan/ |language=en}}</ref>
| capital = [[Kerma]], [[Napata]], [[Meroë]]
| national_motto =
| national_anthem =
| common_languages = [[Meroitiko], [[Wikang Nubiano]], [[Wikang Ehipsiyo]],{{sfn|Török|1998|loc=[https://books.google.com/books?id=i54rPFeGKewC&q=%22Kingdom+of+Kush%22+language&pg=PA49 p. 49 (1997 ed.)]}} [[Cushitic languages|Cushitic]]<ref>{{cite book |last1=Rilly |first1=Claude |date=2019 |chapter=Languages of Ancient Nubia |editor-last=Raue |editor-first=Dietrich |title=Handbook of Ancient Nubia |publisher=De Gruyter |isbn=978-3110416695 |pages=133–4 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=mXWcDwAAQBAJ&pg=PA134 |access-date=2019-11-20 |quote=The Blemmyan language is so close to modern Beja that it is probably nothing else than an early dialect of the same language.}}</ref>
| religion = [[Sinaunang relihiyong Ehipsiyo]]
| currency =
| leader1 =
| leader2 =
| year_leader1 = {{circa|1070}}
| year_leader2 = 340–355
| title_leader = [[List of monarchs of Kush|Hari]]
| stat_year1 = Egyptian phase<ref name="Stearns">{{cite book |editor-first=Peter N. |editor-last=Stearns |editor-link=Peter Stearns |title=The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged |title-link=Encyclopedia of World History |chapter-url=https://books.google.com/books?id=MziRd4ddZz4C&pg=PA32 |edition=6th |year=2001 |publisher=Houghton Mifflin Harcourt |location=Boston |isbn=978-0-395-65237-4 |page=32 |chapter=(II.B.4.) East Africa, c. 2000–332 B.C.E.}}</ref>
| stat_year2 =Yugtong Meroite<ref name="Stearns"/>
| stat_pop2 = 1,150,000
| today = [[Sudan]]<br />[[Ehipto]]
| demonym =
| area_km2 =
| area_rank =
| GDP_PPP =
| GDP_PPP_year =
| HDI =
| HDI_year =
}}
Ang '''Kaharian ng Kush''' o '''Kaharian ng Cush''' ({{IPAc-en|k|ʊ|ʃ|,_|k|ʌ|ʃ}}; [[Wikang Ehipsiyon]]: '''𓎡𓄿𓈙[[𓈉]]''' ''kꜣš'', [[Wikang Akkadiyo]]: [[File:Rassam cylinder Ku-u-si.jpg|60px]] ''Ku-u-si'', <small>in [[LXX]]</small> {{lang-grc|Κυς and Κυσι}}; {{lang-cop|{{Script/Coptic|ⲉϭⲱϣ}}}}; {{lang-he|כּוּשׁ}}) ay isang sinaunang kaharian sa [[Nubia]] na nakasentro sa kahabaan ng [[Ilog Nilo]] sa ngayong [[Sudan]] at katimugang [[Ehipto]]. Ang rehiyon ng Nubia ay isang maagang duyan ng [[kabihasnan]] sa lumikha ng maraming mga masalimuot na lipunan na nagsagawa ng kalakalan at industriya..<ref name=":1">{{Cite web|last=Society|first=National Geographic|date=2018-07-20|title=The Kingdoms of Kush|url=http://www.nationalgeographic.org/media/kingdoms-kush/|access-date=2020-08-29|website=National Geographic Society|language=en}}</ref> Ang lungsod-estado ng [[Kerma]] ay umahon bilang dominanteng kapangyarihang politikal sa pagitan ng 2450 BCE hanggang 1450 BCE na may kontrol sa [[Lambak ng Nilo]] sa pagitan ng una at ikaapat na [[Katarata ng Nilo]] na lugar na kasing laki ng Ehipto. Ang karamihan ng Nubia ay sumailalim sa pamumuno ng [[Sinaunang Ehipto]] sa [[Bagong Kaharian ng Ehipto]] (1550–1070 BCE). Kasunod ng pagguho ng Sinaunang Ehipto sa gitna ng [[Pagguho ng Panahong Bronse]], muling itinayo ng mga Kushita ang isang kaharian sa [[Napata]](modernong [[Karima]] sa [[Sudan). Bagaman may mga pagkakatulad ang Kush sa Ehipto gaya ng pamimintuho kay [[Amun]] at ang mga maharlikang pamilya ng Ehipto at Kush nito ay kadalasang nag-asawa sa sa't isa, ang kultura ng Kush ay natatangi sa kanilang pananamit, hitsura at transportasyon,. Si Haring [[Kashta]] ay mapayapang naging hari ng [[Itaas ng Ehipto]] samantalang ang kanyang anak na babaeng si [[Amenirdis I]] ay hinirang na MakaDiyos na Adoratrice ni Amun sa [[Thebes, Ehipto]].{{sfn|Török|1998|pp=144–6}} Sinakop ni [[Piye]] ang [[Ibabang Ehipto]] at itinatag ang [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]. Ang anak ni Piye na si [[Shepenupet II]] ay hinirang na MakaDiyos na Adoratris ni Amun. Ang mga hari ng Kush ay naghari sa [[Sinaunang Ehipto]] nang higit sa isang [[siglo]] hanggang sa pananakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]] nito at pinatalik ng Ehipsiyong si [[Psamtik I]] ang mga ito. Nang tapusin ang ugnayan ng Kush sa Ehpto, ang kabisera ng kahariang ito ay nilipat sa ,[[Meroë]] na kilala ng mga Griyego bilang [[Aethiopia]].
Mula ika-3 BCE hanggang ika-3 siglo CE, ang hilagang Nubia ay sinakop at naging bahagi ng Ehipto.Ito ay pinamunuan ng [[Kahariang Ptolemaiko]] at [[Imperyong Romano]] sa sumunod na 600 taon at nakilala sa mundong Greko-Romano bilang [[Dodekaschoinos]]. Ito ay kalaunang muling nakontrol ng ikaapat na haring Kushitang si [[Yesebokheamani]]. Ang Kaharian ng Kush ay nagpatuloy bilang kapangyarihang sa rehiyon hanggang ika-4 siglo BCE nang ito ay humino at gumuho dahil sa panloob na mga himagsikan sa gitnan ng lumalalanng kondisyon ng klima at mga pananakop ng mga taong [[Noba]]. Ang lungsod ng Meroe ay nabihag ng [[Kaharian ng Aksum]] na nagwakas sa Kaharian ng Kush at nahati sa taatlong politiyang [[Nobatia]], [[Makuria]], at [[Alodia]].
[[Kategorya:Kaharian ng Kush]]
[[Kategorya:Sinaunang Ehipto]]
[[Kategorya:Imperyong Romano]]
[[Kategorya:Aprika]]
b9onuwdptlgvrnai31w023drzzo7v58
1961038
1961037
2022-08-07T00:28:39Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Former Country
| native_name =''Qes''{{nbsp|2}}([[Meroitic language|Meroitic]]){{small|{{sfn|Török|1998|loc=p. 2 (1997 ed.)}}}}
| conventional_long_name = Kaharian ng Kush
| common_name = Kush
| region =
| era = [[Panahong Bronse]] hanggang [[Huling Antigidad]]
| status =
| status_text =
| empire =
| government_type = Monarkiya
| year_start = {{circa|1070 BCE}}
| year_end = 550 CE
| event_start = Itinatag
| date_start =
| event_end = Nabuwag
| date_end =
| event1 = Ang kabisera ay nilipat sa Meroe
| date_event1 = 591 BCE
| event_pre =
| date_pre =
| event_post =
| date_post =
| p1 = Bagong Kaharian ng Ehipto
| flag_p1 =
| s1 = Alodia
| flag_s1 = Approximate extension of Alodia based on accounts of Ibn Hawqal.png
| s2 = Makuria
| flag_s2 = The flag of the 'Kingdom of Dongola' (Makuria) in the "Book of all kingdoms" (C. 1350).png
| s3 = Nobatia
| flag_s3 =
| s4 = Kaharian ng Aksum
| flag_s4 = Endubis.jpg
| s5 = Kulturang X-Grupo
| flag_s5 =
| image_flag =
| flag =
| flag_type =
| image_coat =
| symbol =
| symbol_type =
| image_map = File:Kushite heartland and Kushite Empire of the 25th dynasty circa 700 BCE.jpg
| image_map_caption = Kushite heartland, and Kushite Empire of the [[Twenty-fifth Dynasty of Egypt]], circa 700 BC.<ref>{{cite journal |title=Dive beneath the pyramids of Sudan's black pharaohs |journal=National Geographic |date=2 July 2019 |url=https://www.nationalgeographic.com/culture/2019/07/dive-ancient-pyramid-nuri-sudan/ |language=en}}</ref>
| capital = [[Kerma]], [[Napata]], [[Meroë]]
| national_motto =
| national_anthem =
| common_languages = [[Meroitiko]], [[Wikang Nubiano]], [[Wikang Ehipsiyo]],{{sfn|Török|1998|loc=[https://books.google.com/books?id=i54rPFeGKewC&q=%22Kingdom+of+Kush%22+language&pg=PA49 p. 49 (1997 ed.)]}} [[Cushitic languages|Cushitic]]<ref>{{cite book |last1=Rilly |first1=Claude |date=2019 |chapter=Languages of Ancient Nubia |editor-last=Raue |editor-first=Dietrich |title=Handbook of Ancient Nubia |publisher=De Gruyter |isbn=978-3110416695 |pages=133–4 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=mXWcDwAAQBAJ&pg=PA134 |access-date=2019-11-20 |quote=The Blemmyan language is so close to modern Beja that it is probably nothing else than an early dialect of the same language.}}</ref>
| religion = [[Sinaunang relihiyong Ehipsiyo]]
| currency =
| leader1 =
| leader2 =
| year_leader1 = {{circa|1070}}
| year_leader2 = 340–355
| title_leader = [[List of monarchs of Kush|Hari]]
| stat_year1 = Egyptian phase<ref name="Stearns">{{cite book |editor-first=Peter N. |editor-last=Stearns |editor-link=Peter Stearns |title=The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged |title-link=Encyclopedia of World History |chapter-url=https://books.google.com/books?id=MziRd4ddZz4C&pg=PA32 |edition=6th |year=2001 |publisher=Houghton Mifflin Harcourt |location=Boston |isbn=978-0-395-65237-4 |page=32 |chapter=(II.B.4.) East Africa, c. 2000–332 B.C.E.}}</ref>
| stat_year2 =Yugtong Meroite<ref name="Stearns"/>
| stat_pop2 = 1,150,000
| today = [[Sudan]]<br />[[Ehipto]]
| demonym =
| area_km2 =
| area_rank =
| GDP_PPP =
| GDP_PPP_year =
| HDI =
| HDI_year =
}}
Ang '''Kaharian ng Kush''' o '''Kaharian ng Cush''' ({{IPAc-en|k|ʊ|ʃ|,_|k|ʌ|ʃ}}; [[Wikang Ehipsiyon]]: '''𓎡𓄿𓈙[[𓈉]]''' ''kꜣš'', [[Wikang Akkadiyo]]: [[File:Rassam cylinder Ku-u-si.jpg|60px]] ''Ku-u-si'', <small>in [[LXX]]</small> {{lang-grc|Κυς and Κυσι}}; {{lang-cop|{{Script/Coptic|ⲉϭⲱϣ}}}}; {{lang-he|כּוּשׁ}}) ay isang sinaunang kaharian sa [[Nubia]] na nakasentro sa kahabaan ng [[Ilog Nilo]] sa ngayong [[Sudan]] at katimugang [[Ehipto]]. Ang rehiyon ng Nubia ay isang maagang duyan ng [[kabihasnan]] sa lumikha ng maraming mga masalimuot na lipunan na nagsagawa ng kalakalan at industriya..<ref name=":1">{{Cite web|last=Society|first=National Geographic|date=2018-07-20|title=The Kingdoms of Kush|url=http://www.nationalgeographic.org/media/kingdoms-kush/|access-date=2020-08-29|website=National Geographic Society|language=en}}</ref> Ang lungsod-estado ng [[Kerma]] ay umahon bilang dominanteng kapangyarihang politikal sa pagitan ng 2450 BCE hanggang 1450 BCE na may kontrol sa [[Lambak ng Nilo]] sa pagitan ng una at ikaapat na [[Katarata ng Nilo]] na lugar na kasing laki ng Ehipto. Ang karamihan ng Nubia ay sumailalim sa pamumuno ng [[Sinaunang Ehipto]] sa [[Bagong Kaharian ng Ehipto]] (1550–1070 BCE). Kasunod ng pagguho ng Sinaunang Ehipto sa gitna ng [[Pagguho ng Panahong Bronse]], muling itinayo ng mga Kushita ang isang kaharian sa [[Napata]](modernong [[Karima]] sa [[Sudan). Bagaman may mga pagkakatulad ang Kush sa Ehipto gaya ng pamimintuho kay [[Amun]] at ang mga maharlikang pamilya ng Ehipto at Kush nito ay kadalasang nag-asawa sa sa't isa, ang kultura ng Kush ay natatangi sa kanilang pananamit, hitsura at transportasyon,. Si Haring [[Kashta]] ay mapayapang naging hari ng [[Itaas ng Ehipto]] samantalang ang kanyang anak na babaeng si [[Amenirdis I]] ay hinirang na MakaDiyos na Adoratrice ni Amun sa [[Thebes, Ehipto]].{{sfn|Török|1998|pp=144–6}} Sinakop ni [[Piye]] ang [[Ibabang Ehipto]] at itinatag ang [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]. Ang anak ni Piye na si [[Shepenupet II]] ay hinirang na MakaDiyos na Adoratris ni Amun. Ang mga hari ng Kush ay naghari sa [[Sinaunang Ehipto]] nang higit sa isang [[siglo]] hanggang sa pananakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]] nito at pinatalik ng Ehipsiyong si [[Psamtik I]] ang mga ito. Nang tapusin ang ugnayan ng Kush sa Ehpto, ang kabisera ng kahariang ito ay nilipat sa ,[[Meroë]] na kilala ng mga Griyego bilang [[Aethiopia]].
Mula ika-3 BCE hanggang ika-3 siglo CE, ang hilagang Nubia ay sinakop at naging bahagi ng Ehipto.Ito ay pinamunuan ng [[Kahariang Ptolemaiko]] at [[Imperyong Romano]] sa sumunod na 600 taon at nakilala sa mundong Greko-Romano bilang [[Dodekaschoinos]]. Ito ay kalaunang muling nakontrol ng ikaapat na haring Kushitang si [[Yesebokheamani]]. Ang Kaharian ng Kush ay nagpatuloy bilang kapangyarihang sa rehiyon hanggang ika-4 siglo BCE nang ito ay humino at gumuho dahil sa panloob na mga himagsikan sa gitnan ng lumalalanng kondisyon ng klima at mga pananakop ng mga taong [[Noba]]. Ang lungsod ng Meroe ay nabihag ng [[Kaharian ng Aksum]] na nagwakas sa Kaharian ng Kush at nahati sa taatlong politiyang [[Nobatia]], [[Makuria]], at [[Alodia]].
[[Kategorya:Kaharian ng Kush]]
[[Kategorya:Sinaunang Ehipto]]
[[Kategorya:Imperyong Romano]]
[[Kategorya:Aprika]]
bdyjfae15e8147ooop9zh1kkgw0eg9k
1961039
1961038
2022-08-07T00:29:43Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Former Country
| native_name =''Qes''{{nbsp|2}}([[Meroitic language|Meroitic]]){{small|{{sfn|Török|1998|loc=p. 2 (1997 ed.)}}}}
| conventional_long_name = Kaharian ng Kush
| common_name = Kush
| region =
| era = [[Panahong Bronse]] hanggang [[Huling Antigidad]]
| status =
| status_text =
| empire =
| government_type = Monarkiya
| year_start = {{circa|1070 BCE}}
| year_end = 550 CE
| event_start = Itinatag
| date_start =
| event_end = Nabuwag
| date_end =
| event1 = Ang kabisera ay nilipat sa Meroe
| date_event1 = 591 BCE
| event_pre =
| date_pre =
| event_post =
| date_post =
| p1 = Bagong Kaharian ng Ehipto
| flag_p1 =
| s1 = Alodia
| flag_s1 = Approximate extension of Alodia based on accounts of Ibn Hawqal.png
| s2 = Makuria
| flag_s2 = The flag of the 'Kingdom of Dongola' (Makuria) in the "Book of all kingdoms" (C. 1350).png
| s3 = Nobatia
| flag_s3 =
| s4 = Kaharian ng Aksum
| flag_s4 = Endubis.jpg
| s5 = Kulturang X-Grupo
| flag_s5 =
| image_flag =
| flag =
| flag_type =
| image_coat =
| symbol =
| symbol_type =
| image_map = File:Kushite heartland and Kushite Empire of the 25th dynasty circa 700 BCE.jpg
| image_map_caption = Lupain ng Kush at Imperyong Kush ng [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] circa 700 BCE.<ref>{{cite journal |title=Dive beneath the pyramids of Sudan's black pharaohs |journal=National Geographic |date=2 July 2019 |url=https://www.nationalgeographic.com/culture/2019/07/dive-ancient-pyramid-nuri-sudan/ |language=en}}</ref>
| capital = [[Kerma]], [[Napata]], [[Meroë]]
| national_motto =
| national_anthem =
| common_languages = [[Meroitiko]], [[Wikang Nubiano]], [[Wikang Ehipsiyo]],{{sfn|Török|1998|loc=[https://books.google.com/books?id=i54rPFeGKewC&q=%22Kingdom+of+Kush%22+language&pg=PA49 p. 49 (1997 ed.)]}} [[Cushitic languages|Cushitic]]<ref>{{cite book |last1=Rilly |first1=Claude |date=2019 |chapter=Languages of Ancient Nubia |editor-last=Raue |editor-first=Dietrich |title=Handbook of Ancient Nubia |publisher=De Gruyter |isbn=978-3110416695 |pages=133–4 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=mXWcDwAAQBAJ&pg=PA134 |access-date=2019-11-20 |quote=The Blemmyan language is so close to modern Beja that it is probably nothing else than an early dialect of the same language.}}</ref>
| religion = [[Sinaunang relihiyong Ehipsiyo]]
| currency =
| leader1 =
| leader2 =
| year_leader1 = {{circa|1070}}
| year_leader2 = 340–355
| title_leader = [[List of monarchs of Kush|Hari]]
| stat_year1 = Egyptian phase<ref name="Stearns">{{cite book |editor-first=Peter N. |editor-last=Stearns |editor-link=Peter Stearns |title=The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged |title-link=Encyclopedia of World History |chapter-url=https://books.google.com/books?id=MziRd4ddZz4C&pg=PA32 |edition=6th |year=2001 |publisher=Houghton Mifflin Harcourt |location=Boston |isbn=978-0-395-65237-4 |page=32 |chapter=(II.B.4.) East Africa, c. 2000–332 B.C.E.}}</ref>
| stat_year2 =Yugtong Meroite<ref name="Stearns"/>
| stat_pop2 = 1,150,000
| today = [[Sudan]]<br />[[Ehipto]]
| demonym =
| area_km2 =
| area_rank =
| GDP_PPP =
| GDP_PPP_year =
| HDI =
| HDI_year =
}}
Ang '''Kaharian ng Kush''' o '''Kaharian ng Cush''' ({{IPAc-en|k|ʊ|ʃ|,_|k|ʌ|ʃ}}; [[Wikang Ehipsiyo]]: '''𓎡𓄿𓈙[[𓈉]]''' ''kꜣš'', [[Wikang Akkadiyo]]: [[File:Rassam cylinder Ku-u-si.jpg|60px]] ''Ku-u-si'', <small>in [[LXX]]</small> {{lang-grc|Κυς and Κυσι}}; {{lang-cop|{{Script/Coptic|ⲉϭⲱϣ}}}}; {{lang-he|כּוּשׁ}}) ay isang sinaunang kaharian sa [[Nubia]] na nakasentro sa kahabaan ng [[Ilog Nilo]] sa ngayong [[Sudan]] at katimugang [[Ehipto]]. Ang rehiyon ng Nubia ay isang maagang duyan ng [[kabihasnan]] sa lumikha ng maraming mga masalimuot na lipunan na nagsagawa ng kalakalan at industriya..<ref name=":1">{{Cite web|last=Society|first=National Geographic|date=2018-07-20|title=The Kingdoms of Kush|url=http://www.nationalgeographic.org/media/kingdoms-kush/|access-date=2020-08-29|website=National Geographic Society|language=en}}</ref> Ang lungsod-estado ng [[Kerma]] ay umahon bilang dominanteng kapangyarihang politikal sa pagitan ng 2450 BCE hanggang 1450 BCE na may kontrol sa [[Lambak ng Nilo]] sa pagitan ng una at ikaapat na [[Katarata ng Nilo]] na lugar na kasing laki ng Ehipto. Ang karamihan ng Nubia ay sumailalim sa pamumuno ng [[Sinaunang Ehipto]] sa [[Bagong Kaharian ng Ehipto]] (1550–1070 BCE). Kasunod ng pagguho ng Sinaunang Ehipto sa gitna ng [[Pagguho ng Panahong Bronse]], muling itinayo ng mga Kushita ang isang kaharian sa [[Napata]](modernong [[Karima]] sa [[Sudan). Bagaman may mga pagkakatulad ang Kush sa Ehipto gaya ng pamimintuho kay [[Amun]] at ang mga maharlikang pamilya ng Ehipto at Kush nito ay kadalasang nag-asawa sa sa't isa, ang kultura ng Kush ay natatangi sa kanilang pananamit, hitsura at transportasyon,. Si Haring [[Kashta]] ay mapayapang naging hari ng [[Itaas ng Ehipto]] samantalang ang kanyang anak na babaeng si [[Amenirdis I]] ay hinirang na MakaDiyos na Adoratrice ni Amun sa [[Thebes, Ehipto]].{{sfn|Török|1998|pp=144–6}} Sinakop ni [[Piye]] ang [[Ibabang Ehipto]] at itinatag ang [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]. Ang anak ni Piye na si [[Shepenupet II]] ay hinirang na MakaDiyos na Adoratris ni Amun. Ang mga hari ng Kush ay naghari sa [[Sinaunang Ehipto]] nang higit sa isang [[siglo]] hanggang sa pananakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]] nito at pinatalik ng Ehipsiyong si [[Psamtik I]] ang mga ito. Nang tapusin ang ugnayan ng Kush sa Ehpto, ang kabisera ng kahariang ito ay nilipat sa ,[[Meroë]] na kilala ng mga Griyego bilang [[Aethiopia]].
Mula ika-3 BCE hanggang ika-3 siglo CE, ang hilagang Nubia ay sinakop at naging bahagi ng Ehipto.Ito ay pinamunuan ng [[Kahariang Ptolemaiko]] at [[Imperyong Romano]] sa sumunod na 600 taon at nakilala sa mundong Greko-Romano bilang [[Dodekaschoinos]]. Ito ay kalaunang muling nakontrol ng ikaapat na haring Kushitang si [[Yesebokheamani]]. Ang Kaharian ng Kush ay nagpatuloy bilang kapangyarihang sa rehiyon hanggang ika-4 siglo BCE nang ito ay humino at gumuho dahil sa panloob na mga himagsikan sa gitnan ng lumalalanng kondisyon ng klima at mga pananakop ng mga taong [[Noba]]. Ang lungsod ng Meroe ay nabihag ng [[Kaharian ng Aksum]] na nagwakas sa Kaharian ng Kush at nahati sa taatlong politiyang [[Nobatia]], [[Makuria]], at [[Alodia]].
[[Kategorya:Kaharian ng Kush]]
[[Kategorya:Sinaunang Ehipto]]
[[Kategorya:Imperyong Romano]]
[[Kategorya:Aprika]]
oli0ifa6xapzapnmungej2r4vz9k7cl
1961042
1961039
2022-08-07T00:31:29Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Former Country
| native_name =''Qes''{{nbsp|2}}([[Meroitic language|Meroitic]]){{small|{{sfn|Török|1998|loc=p. 2 (1997 ed.)}}}}
| conventional_long_name = Kaharian ng Kush
| common_name = Kush
| region =
| era = [[Panahong Bronse]] hanggang [[Huling Antigidad]]
| status =
| status_text =
| empire =
| government_type = Monarkiya
| year_start = {{circa|1070 BCE}}
| year_end = 550 CE
| event_start = Itinatag
| date_start =
| event_end = Nabuwag
| date_end =
| event1 = Ang kabisera ay nilipat sa Meroe
| date_event1 = 591 BCE
| event_pre =
| date_pre =
| event_post =
| date_post =
| p1 = Bagong Kaharian ng Ehipto
| flag_p1 =
| s1 = Alodia
| flag_s1 = Approximate extension of Alodia based on accounts of Ibn Hawqal.png
| s2 = Makuria
| flag_s2 = The flag of the 'Kingdom of Dongola' (Makuria) in the "Book of all kingdoms" (C. 1350).png
| s3 = Nobatia
| flag_s3 =
| s4 = Kaharian ng Aksum
| flag_s4 = Endubis.jpg
| s5 = Kulturang X-Grupo
| flag_s5 =
| image_flag =
| flag =
| flag_type =
| image_coat =
| symbol =
| symbol_type =
| image_map = File:Kushite heartland and Kushite Empire of the 25th dynasty circa 700 BCE.jpg
| image_map_caption = Lupain ng Kush at Imperyong Kush ng [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] circa 700 BCE.<ref>{{cite journal |title=Dive beneath the pyramids of Sudan's black pharaohs |journal=National Geographic |date=2 July 2019 |url=https://www.nationalgeographic.com/culture/2019/07/dive-ancient-pyramid-nuri-sudan/ |language=en}}</ref>
| capital = [[Kerma]], [[Napata]], [[Meroë]]
| national_motto =
| national_anthem =
| common_languages = [[Meroitiko]], [[Wikang Nubiano]], [[Wikang Ehipsiyo]],{{sfn|Török|1998|loc=[https://books.google.com/books?id=i54rPFeGKewC&q=%22Kingdom+of+Kush%22+language&pg=PA49 p. 49 (1997 ed.)]}} [[Cushitic languages|Cushitic]]<ref>{{cite book |last1=Rilly |first1=Claude |date=2019 |chapter=Languages of Ancient Nubia |editor-last=Raue |editor-first=Dietrich |title=Handbook of Ancient Nubia |publisher=De Gruyter |isbn=978-3110416695 |pages=133–4 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=mXWcDwAAQBAJ&pg=PA134 |access-date=2019-11-20 |quote=The Blemmyan language is so close to modern Beja that it is probably nothing else than an early dialect of the same language.}}</ref>
| religion = [[Sinaunang relihiyong Ehipsiyo]]
| currency =
| leader1 =
| leader2 =
| year_leader1 = {{circa|1070}}
| year_leader2 = 340–355
| title_leader = [[List of monarchs of Kush|Hari]]
| stat_year1 = Egyptian phase<ref name="Stearns">{{cite book |editor-first=Peter N. |editor-last=Stearns |editor-link=Peter Stearns |title=The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged |title-link=Encyclopedia of World History |chapter-url=https://books.google.com/books?id=MziRd4ddZz4C&pg=PA32 |edition=6th |year=2001 |publisher=Houghton Mifflin Harcourt |location=Boston |isbn=978-0-395-65237-4 |page=32 |chapter=(II.B.4.) East Africa, c. 2000–332 B.C.E.}}</ref>
| stat_year2 =Yugtong Meroite<ref name="Stearns"/>
| stat_pop2 = 1,150,000
| today = [[Sudan]]<br />[[Ehipto]]
| demonym =
| area_km2 =
| area_rank =
| GDP_PPP =
| GDP_PPP_year =
| HDI =
| HDI_year =
}}
Ang '''Kaharian ng Kush''' o '''Kaharian ng Cush''' ({{IPAc-en|k|ʊ|ʃ|,_|k|ʌ|ʃ}}; [[Wikang Ehipsiyo]]: '''𓎡𓄿𓈙[[𓈉]]''' ''kꜣš'', [[Wikang Akkadiyo]]: [[File:Rassam cylinder Ku-u-si.jpg|60px]] ''Ku-u-si'', <small>in [[LXX]]</small> {{lang-grc|Κυς and Κυσι}}; {{lang-cop|{{Script/Coptic|ⲉϭⲱϣ}}}}; {{lang-he|כּוּשׁ}}) ay isang sinaunang kaharian sa [[Nubia]] na nakasentro sa kahabaan ng [[Ilog Nilo]] sa ngayong [[Sudan]] at katimugang [[Ehipto]]. Ang rehiyon ng Nubia ay isang maagang duyan ng [[kabihasnan]] sa lumikha ng maraming mga masalimuot na lipunan na nagsagawa ng kalakalan at industriya..<ref name=":1">{{Cite web|last=Society|first=National Geographic|date=2018-07-20|title=The Kingdoms of Kush|url=http://www.nationalgeographic.org/media/kingdoms-kush/|access-date=2020-08-29|website=National Geographic Society|language=en}}</ref> Ang lungsod-estado ng [[Kerma]] ay umahon bilang dominanteng kapangyarihang politikal sa pagitan ng 2450 BCE hanggang 1450 BCE na may kontrol sa [[Lambak ng Nilo]] sa pagitan ng una at ikaapat na [[Katarata ng Nilo]] na lugar na kasing laki ng Ehipto. Ang karamihan ng Nubia ay sumailalim sa pamumuno ng [[Sinaunang Ehipto]] sa [[Bagong Kaharian ng Ehipto]] (1550–1070 BCE). Kasunod ng pagguho ng Sinaunang Ehipto sa gitna ng [[Pagguho ng Panahong Bronse]], muling itinayo ng mga Kushita ang isang kaharian sa [[Napata]](modernong [[Karima]] sa [[Sudan). Bagaman may mga pagkakatulad ang Kush sa Ehipto gaya ng pamimintuho kay [[Amun]] at ang mga maharlikang pamilya ng Ehipto at Kush nito ay kadalasang nag-asawa sa sa't isa, ang kultura ng Kush ay natatangi sa kanilang pananamit, hitsura at transportasyon,. Si Haring [[Kashta]] ay mapayapang naging hari ng [[Itaas ng Ehipto]] samantalang ang kanyang anak na babaeng si [[Amenirdis I]] ay hinirang na MakaDiyos na Adoratrice ni Amun sa [[Thebes, Ehipto]].{{sfn|Török|1998|pp=144–6}} Sinakop ni [[Piye]] ang [[Ibabang Ehipto]] at itinatag ang [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]. Ang anak ni Piye na si [[Shepenupet II]] ay hinirang na MakaDiyos na Adoratris ni Amun. Ang mga hari ng Kush ay naghari sa [[Sinaunang Ehipto]] nang higit sa isang [[siglo]] hanggang sa pananakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]] nito at pinatalik ng Ehipsiyong si [[Psamtik I]] ang mga ito. Nang tapusin ang ugnayan ng Kush sa Ehpto, ang kabisera ng kahariang ito ay nilipat sa ,[[Meroë]] na kilala ng mga Griyego bilang [[Aethiopia]].
Mula ika-3 BCE hanggang ika-3 siglo CE, ang hilagang Nubia ay sinakop at naging bahagi ng Ehipto.Ito ay pinamunuan ng [[Kahariang Ptolemaiko]] at [[Imperyong Romano]] sa sumunod na 600 taon at nakilala sa mundong Greko-Romano bilang [[Dodekaschoinos]]. Ito ay kalaunang muling nakontrol ng ikaapat na haring Kushitang si [[Yesebokheamani]]. Ang Kaharian ng Kush ay nagpatuloy bilang kapangyarihang sa rehiyon hanggang ika-4 siglo BCE nang ito ay humino at gumuho dahil sa panloob na mga himagsikan sa gitnan ng lumalalanng kondisyon ng klima at mga pananakop ng mga taong [[Noba]]. Ang lungsod ng Meroe ay nabihag ng [[Kaharian ng Aksum]] na nagwakas sa Kaharian ng Kush at nahati sa taatlong politiyang [[Nobatia]], [[Makuria]], at [[Alodia]].
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Kaharian ng Kush]]
[[Kategorya:Sinaunang Ehipto]]
[[Kategorya:Imperyong Romano]]
[[Kategorya:Aprika]]
pmmgvsqqggosvhowdm2k3aiy0mgiyyx
1961065
1961042
2022-08-07T01:57:51Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Former Country
| native_name =''Qes''{{nbsp|2}}([[Meroitic language|Meroitic]]){{small|{{sfn|Török|1998|loc=p. 2 (1997 ed.)}}}}
| conventional_long_name = Kaharian ng Kush
| common_name = Kush
| region =
| era = [[Panahong Bronse]] hanggang [[Huling Antigidad]]
| status =
| status_text =
| empire =
| government_type = Monarkiya
| year_start = {{circa|1070 BCE}}
| year_end = 550 CE
| event_start = Itinatag
| date_start =
| event_end = Nabuwag
| date_end =
| event1 = Ang kabisera ay nilipat sa Meroe
| date_event1 = 591 BCE
| event_pre =
| date_pre =
| event_post =
| date_post =
| p1 = Bagong Kaharian ng Ehipto
| flag_p1 =
| s1 = Alodia
| flag_s1 = Approximate extension of Alodia based on accounts of Ibn Hawqal.png
| s2 = Makuria
| flag_s2 = The flag of the 'Kingdom of Dongola' (Makuria) in the "Book of all kingdoms" (C. 1350).png
| s3 = Nobatia
| flag_s3 =
| s4 = Kaharian ng Aksum
| flag_s4 = Endubis.jpg
| s5 = Kulturang X-Grupo
| flag_s5 =
| image_flag =
| flag =
| flag_type =
| image_coat =
| symbol =
| symbol_type =
| image_map = File:Kushite heartland and Kushite Empire of the 25th dynasty circa 700 BCE.jpg
| image_map_caption = Lupain ng Kush at Imperyong Kush ng [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] circa 700 BCE.<ref>{{cite journal |title=Dive beneath the pyramids of Sudan's black pharaohs |journal=National Geographic |date=2 July 2019 |url=https://www.nationalgeographic.com/culture/2019/07/dive-ancient-pyramid-nuri-sudan/ |language=en}}</ref>
| capital = [[Kerma]], [[Napata]], [[Meroë]]
| national_motto =
| national_anthem =
| common_languages = [[Meroitiko]], [[Wikang Nubiano]], [[Wikang Ehipsiyo]],{{sfn|Török|1998|loc=[https://books.google.com/books?id=i54rPFeGKewC&q=%22Kingdom+of+Kush%22+language&pg=PA49 p. 49 (1997 ed.)]}} [[Cushitic languages|Cushitic]]<ref>{{cite book |last1=Rilly |first1=Claude |date=2019 |chapter=Languages of Ancient Nubia |editor-last=Raue |editor-first=Dietrich |title=Handbook of Ancient Nubia |publisher=De Gruyter |isbn=978-3110416695 |pages=133–4 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=mXWcDwAAQBAJ&pg=PA134 |access-date=2019-11-20 |quote=The Blemmyan language is so close to modern Beja that it is probably nothing else than an early dialect of the same language.}}</ref>
| religion = [[Sinaunang relihiyong Ehipsiyo]]
| currency =
| leader1 =
| leader2 =
| year_leader1 = {{circa|1070}}
| year_leader2 = 340–355
| title_leader = [[List of monarchs of Kush|Hari]]
| stat_year1 = Egyptian phase<ref name="Stearns">{{cite book |editor-first=Peter N. |editor-last=Stearns |editor-link=Peter Stearns |title=The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged |title-link=Encyclopedia of World History |chapter-url=https://books.google.com/books?id=MziRd4ddZz4C&pg=PA32 |edition=6th |year=2001 |publisher=Houghton Mifflin Harcourt |location=Boston |isbn=978-0-395-65237-4 |page=32 |chapter=(II.B.4.) East Africa, c. 2000–332 B.C.E.}}</ref>
| stat_year2 =Yugtong Meroite<ref name="Stearns"/>
| stat_pop2 = 1,150,000
| today = [[Sudan]]<br />[[Ehipto]]
| demonym =
| area_km2 =
| area_rank =
| GDP_PPP =
| GDP_PPP_year =
| HDI =
| HDI_year =
}}
Ang '''Kaharian ng Kush''' o '''Kaharian ng Cush''' ({{IPAc-en|k|ʊ|ʃ|,_|k|ʌ|ʃ}}; [[Wikang Ehipsiyo]]: '''𓎡𓄿𓈙[[𓈉]]''' ''kꜣš'', [[Wikang Akkadiyo]]: [[File:Rassam cylinder Ku-u-si.jpg|60px]] ''Ku-u-si'', <small>in [[LXX]]</small> {{lang-grc|Κυς and Κυσι}}; {{lang-cop|{{Script/Coptic|ⲉϭⲱϣ}}}}; {{lang-he|כּוּשׁ}}) ay isang sinaunang kaharian sa [[Nubia]] na nakasentro sa kahabaan ng [[Ilog Nilo]] sa ngayong [[Sudan]] at katimugang [[Ehipto]]. Ang rehiyon ng Nubia ay isang maagang duyan ng [[kabihasnan]] sa lumikha ng maraming mga masalimuot na lipunan na nagsagawa ng kalakalan at industriya..<ref name=":1">{{Cite web|last=Society|first=National Geographic|date=2018-07-20|title=The Kingdoms of Kush|url=http://www.nationalgeographic.org/media/kingdoms-kush/|access-date=2020-08-29|website=National Geographic Society|language=en}}</ref> Ang lungsod-estado ng [[Kerma]] ay umahon bilang dominanteng kapangyarihang politikal sa pagitan ng 2450 BCE hanggang 1450 BCE na may kontrol sa [[Lambak ng Nilo]] sa pagitan ng una at ikaapat na [[Katarata ng Nilo]] na lugar na kasing laki ng Ehipto. Ang karamihan ng Nubia ay sumailalim sa pamumuno ng [[Sinaunang Ehipto]] sa [[Bagong Kaharian ng Ehipto]] (1550–1070 BCE). Kasunod ng pagguho ng Sinaunang Ehipto sa gitna ng [[Pagguho ng Panahong Bronse]], muling itinayo ng mga Kushita ang isang kaharian sa [[Napata]](modernong [[Karima]] sa [[Sudan]]. Bagaman may mga pagkakatulad ang Kush sa Ehipto gaya ng pamimintuho kay [[Amun]] at ang mga maharlikang pamilya ng Ehipto at Kush nito ay kadalasang nag-asawa sa sa't isa, ang kultura ng Kush ay natatangi sa kanilang pananamit, hitsura at transportasyon,. Si Haring [[Kashta]] ay mapayapang naging hari ng [[Itaas ng Ehipto]] samantalang ang kanyang anak na babaeng si [[Amenirdis I]] ay hinirang na MakaDiyos na Adoratrice ni Amun sa [[Thebes, Ehipto]].{{sfn|Török|1998|pp=144–6}} Sinakop ni [[Piye]] ang [[Ibabang Ehipto]] at itinatag ang [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]. Ang anak ni Piye na si [[Shepenupet II]] ay hinirang na MakaDiyos na Adoratris ni Amun. Ang mga hari ng Kush ay naghari sa [[Sinaunang Ehipto]] nang higit sa isang [[siglo]] hanggang sa pananakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]] nito at pinatalik ng Ehipsiyong si [[Psamtik I]] ang mga ito. Nang tapusin ang ugnayan ng Kush sa Ehpto, ang kabisera ng kahariang ito ay nilipat sa ,[[Meroë]] na kilala ng mga Griyego bilang [[Ethiopia|Aethiopia]].
Mula ika-3 BCE hanggang ika-3 siglo CE, ang hilagang Nubia ay sinakop at naging bahagi ng Ehipto.Ito ay pinamunuan ng [[Kahariang Ptolemaiko]] at [[Imperyong Romano]] sa sumunod na 600 taon at nakilala sa mundong Greko-Romano bilang [[Dodekaschoinos]]. Ito ay kalaunang muling nakontrol ng ikaapat na haring Kushitang si [[Yesebokheamani]]. Ang Kaharian ng Kush ay nagpatuloy bilang kapangyarihang sa rehiyon hanggang ika-4 siglo BCE nang ito ay humino at gumuho dahil sa panloob na mga himagsikan sa gitnan ng lumalalanng kondisyon ng klima at mga pananakop ng mga taong [[Noba]]. Ang lungsod ng Meroe ay nabihag ng [[Kaharian ng Aksum]] na nagwakas sa Kaharian ng Kush at nahati sa taatlong politiyang [[Nobatia]], [[Makuria]], at [[Alodia]].
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Kaharian ng Kush]]
[[Kategorya:Sinaunang Ehipto]]
[[Kategorya:Imperyong Romano]]
[[Kategorya:Aprika]]
0egx3041sofjgagrzxgxp4hyetdncir
Kategorya:Kaharian ng Kush
14
318730
1961040
2022-08-07T00:30:12Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: [[Kategorya:Sinaunang Ehipto]] [[Kategorya:Aprika]]
wikitext
text/x-wiki
[[Kategorya:Sinaunang Ehipto]]
[[Kategorya:Aprika]]
ld89sehb3voz4isjprseadw02xcakdd
1961041
1961040
2022-08-07T00:30:46Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
[[Kategorya:Sinaunang Ehipto]]
[[Kategorya:Aprika]]
[[Kategorya:Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]
5l6cfnf6qw8e9krq70tx51o3xed9fix
Cus
0
318731
1961044
2022-08-07T00:31:53Z
Xsqwiypb
120901
Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Cus]] sa [[Cush]] mula sa redirect
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Cush]]
4oqkdx0hfts2lwu31tpbvxv68m94xhw
Napata
0
318732
1961049
2022-08-07T00:49:28Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: {{coord|18.53|N|31.84|E|display=title}} {{Location map | Nile | width = 250px | float = | border = | caption = Lokasyon ng Napata | alt = | relief = yes | AlternativeMap = | overlay_image = | label = Napata | label_size = | position = | background = | mark = | marksize = | link = | lat_deg = 18.53 | lon_deg = 31.84 }} {{Hiero|1=''npy''<br>Napata|2=<hiero>n:p-i-i-n:n:n-niwt</hiero>|align=right}} Ang '''Napata'...
wikitext
text/x-wiki
{{coord|18.53|N|31.84|E|display=title}}
{{Location map
| Nile
| width = 250px
| float =
| border =
| caption = Lokasyon ng Napata
| alt =
| relief = yes
| AlternativeMap =
| overlay_image =
| label = Napata
| label_size =
| position =
| background =
| mark =
| marksize =
| link =
| lat_deg = 18.53
| lon_deg = 31.84
}}
{{Hiero|1=''npy''<br>Napata|2=<hiero>n:p-i-i-n:n:n-niwt</hiero>|align=right}}
Ang '''Napata''' {{IPAc-en|ˈ|n|æ|p|ə|t|ə}}<ref>[https://www.ahdictionary.com/word/search.html?q=Napata "Napata" in the American Heritage Dictionary of the English Language] (2020).</ref> ([[Old Egyptian]] ''Npt'', ''Npy''; [[Meroitic language|Meroitic]] ''Napa''; {{lang-grc|Νάπατα}}<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=urn:cts:greekLit:tlg0099.tlg001.perseus-grc1:17.1.54 Strabo, Geography, §17.1.54]</ref> and Ναπάται<ref>[https://topostext.org/work/241#N469.1 Stephanus of Byzantium, Ethnica, §N469.1]</ref>) ay isang lungsod ng sinaunang [[Kaharian ng Kush]] sa ikaapat na [[Katarata ng Nilo]] mga 1.5 mula sa kanang panig ng ilog sa modernong [[Karima, Sudan]]. Ito ang permanenteng tirahan sa [[Bagong Kaharian ng Ehipto]] mula ika-16 hanggang ika-11 [[siglo]] BCE at tirahan ng [[Jebel Barkal]] na pangunahing sentro ng kulto ni [[Amun]]. Ito ay minsang kabisera ng [[Ikadalwampu't limang dinastiya ng Ehipto]] at pagkatapos ng pagbasak nito noong 663 BCE, ay naging kabisera [[Kaharian ng Kush]]. Noong 593 BCE, ito ay sinalakay ng mga Ehipsiyon at ang kabisera ng [[Kaharian ng Kush]] ay nilipat sa [[Meroë]]. Sa kabila nito, ang Napata ay patuloy na pangunahing sentrong pang-[[relihiyon]] na Kaharian ng Kush]].<ref name=":0">{{Cite book|last=Kendall|first=Timothy|title=A Visitor's Guide to The Jebel Barkal Temples|year=2016|location=Khartoum|pages=7}}</ref> Ito ay kinubkob ng [[Imperyong Romano]] noong 23 BCE ngunit muling itinayo at patuloy na naging mahalagang sentro ng kulto ng [[Diyos]]] na si [[Amun]]..<ref>Timothy Kendall (2001), "Napata", in [[Donald B. Redford]], ''The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt'', Oxford University Press.</ref>
Ang mga katagang Napata o panahong Napata ay tumtukoy rin sa politiyang Kushite mula sa pag-akyat nito sa kapangyarihan mula 750 BCE hanggang 270 BCE.<ref name=RAL>[[Richard A. Lobban]], "Napata", ''Historical Dictionary of Ancient and Medieval Nubia'' (Scarecrow, 2004), pp. 274–276.</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]
[[Kategorya:Kaharian ng Kush]]
[[Kategorya:Aprika]]
[[Kategorya:Sudan]]
e2h6fpuomhxjzb0282tks150mx9gn13
1961051
1961049
2022-08-07T00:51:50Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{coord|18.53|N|31.84|E|display=title}}
{{Location map
| Nile
| width = 250px
| float =
| border =
| caption = Lokasyon ng Napata
| alt =
| relief = yes
| AlternativeMap =
| overlay_image =
| label = Napata
| label_size =
| position =
| background =
| mark =
| marksize =
| link =
| lat_deg = 18.53
| lon_deg = 31.84
}}
{{Hiero|1=''npy''<br>Napata|2=<hiero>n:p-i-i-n:n:n-niwt</hiero>|align=right}}
Ang '''Napata''' {{IPAc-en|ˈ|n|æ|p|ə|t|ə}}<ref>[https://www.ahdictionary.com/word/search.html?q=Napata "Napata" in the American Heritage Dictionary of the English Language] (2020).</ref> ([[Old Egyptian]] ''Npt'', ''Npy''; [[Meroitic language|Meroitic]] ''Napa''; {{lang-grc|Νάπατα}}<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=urn:cts:greekLit:tlg0099.tlg001.perseus-grc1:17.1.54 Strabo, Geography, §17.1.54]</ref> and Ναπάται<ref>[https://topostext.org/work/241#N469.1 Stephanus of Byzantium, Ethnica, §N469.1]</ref>) ay isang lungsod ng sinaunang [[Kaharian ng Kush]] sa ikaapat na [[Katarata ng Nilo]] mga 1.5 mula sa kanang panig ng ilog sa modernong [[Karima, Sudan]]. Ito ang permanenteng tirahan sa [[Bagong Kaharian ng Ehipto]] mula ika-16 hanggang ika-11 [[siglo]] BCE at tirahan ng [[Jebel Barkal]] na pangunahing sentro ng kulto ni [[Amun]]. Ito ay minsang kabisera ng [[Ikadalwampu't limang dinastiya ng Ehipto]] at pagkatapos ng pagbasak nito noong 663 BCE, ay naging kabisera [[Kaharian ng Kush]]. Noong 593 BCE, ito ay sinalakay ng mga Ehipsiyon at ang kabisera ng [[Kaharian ng Kush]] ay nilipat sa [[Meroë]]. Sa kabila nito, ang Napata ay patuloy na pangunahing sentrong pang-[[relihiyon]] ng [[Kaharian ng Kush]].<ref name=":0">{{Cite book|last=Kendall|first=Timothy|title=A Visitor's Guide to The Jebel Barkal Temples|year=2016|location=Khartoum|pages=7}}</ref> Ito ay kinubkob ng [[Imperyong Romano]] noong 23 BCE ngunit muling itinayo at patuloy na naging mahalagang sentro ng kulto ng [[Diyos]]] na si [[Amun]]..<ref>Timothy Kendall (2001), "Napata", in [[Donald B. Redford]], ''The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt'', Oxford University Press.</ref>
Ang mga katagang Napata o panahong Napata ay tumtukoy rin sa politiyang Kushite mula sa pag-akyat nito sa kapangyarihan mula 750 BCE hanggang 270 BCE.<ref name=RAL>[[Richard A. Lobban]], "Napata", ''Historical Dictionary of Ancient and Medieval Nubia'' (Scarecrow, 2004), pp. 274–276.</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]
[[Kategorya:Kaharian ng Kush]]
[[Kategorya:Aprika]]
[[Kategorya:Sudan]]
fot1jrj4f3azb1pt6wgwmq4vqt89wml
1961052
1961051
2022-08-07T00:52:13Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{coord|18.53|N|31.84|E|display=title}}
{{Location map
| Nile
| width = 250px
| float =
| border =
| caption = Lokasyon ng Napata
| alt =
| relief = yes
| AlternativeMap =
| overlay_image =
| label = Napata
| label_size =
| position =
| background =
| mark =
| marksize =
| link =
| lat_deg = 18.53
| lon_deg = 31.84
}}
{{Hiero|1=''npy''<br>Napata|2=<hiero>n:p-i-i-n:n:n-niwt</hiero>|align=right}}
Ang '''Napata''' {{IPAc-en|ˈ|n|æ|p|ə|t|ə}}<ref>[https://www.ahdictionary.com/word/search.html?q=Napata "Napata" in the American Heritage Dictionary of the English Language] (2020).</ref> ([[Old Egyptian]] ''Npt'', ''Npy''; [[Meroitic language|Meroitic]] ''Napa''; {{lang-grc|Νάπατα}}<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=urn:cts:greekLit:tlg0099.tlg001.perseus-grc1:17.1.54 Strabo, Geography, §17.1.54]</ref> and Ναπάται<ref>[https://topostext.org/work/241#N469.1 Stephanus of Byzantium, Ethnica, §N469.1]</ref>) ay isang lungsod ng sinaunang [[Kaharian ng Kush]] sa ikaapat na [[Katarata ng Nilo]] mga 1.5 mula sa kanang panig ng ilog sa modernong [[Karima, Sudan]]. Ito ang permanenteng tirahan sa [[Bagong Kaharian ng Ehipto]] mula ika-16 hanggang ika-11 [[siglo]] BCE at tirahan ng [[Jebel Barkal]] na pangunahing sentro ng kulto ni [[Amun]]. Ito ay minsang kabisera ng [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] at pagkatapos ng pagbasak nito noong 663 BCE, ay naging kabisera [[Kaharian ng Kush]]. Noong 593 BCE, ito ay sinalakay ng mga Ehipsiyon at ang kabisera ng [[Kaharian ng Kush]] ay nilipat sa [[Meroë]]. Sa kabila nito, ang Napata ay patuloy na pangunahing sentrong pang-[[relihiyon]] ng [[Kaharian ng Kush]].<ref name=":0">{{Cite book|last=Kendall|first=Timothy|title=A Visitor's Guide to The Jebel Barkal Temples|year=2016|location=Khartoum|pages=7}}</ref> Ito ay kinubkob ng [[Imperyong Romano]] noong 23 BCE ngunit muling itinayo at patuloy na naging mahalagang sentro ng kulto ng [[Diyos]]] na si [[Amun]]..<ref>Timothy Kendall (2001), "Napata", in [[Donald B. Redford]], ''The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt'', Oxford University Press.</ref>
Ang mga katagang Napata o panahong Napata ay tumtukoy rin sa politiyang Kushite mula sa pag-akyat nito sa kapangyarihan mula 750 BCE hanggang 270 BCE.<ref name=RAL>[[Richard A. Lobban]], "Napata", ''Historical Dictionary of Ancient and Medieval Nubia'' (Scarecrow, 2004), pp. 274–276.</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]
[[Kategorya:Kaharian ng Kush]]
[[Kategorya:Aprika]]
[[Kategorya:Sudan]]
ol242zutfrzbqxxvxxzstr4dp24ddte
Module:Location map/data/Nile
828
318733
1961050
2022-08-07T00:50:56Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: return { name = 'Northeast Africa', top = 40.57, bottom = 9.93, left = 20.22, right = 45.33, image = 'Nile River non political.jpg' }
Scribunto
text/plain
return {
name = 'Northeast Africa',
top = 40.57,
bottom = 9.93,
left = 20.22,
right = 45.33,
image = 'Nile River non political.jpg'
}
4b19tngbdhn8tlrzcmz6bo6pfhvsjun
Dinastiyang XXVI
0
318734
1961054
2022-08-07T00:55:20Z
Xsqwiypb
120901
Ikinakarga sa [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
__FORCETOC__
sia0isi23kvtt6a9lg3r5vzwy8pjux3
Felipe II ng Macedon
0
318735
1961056
2022-08-07T00:59:45Z
Xsqwiypb
120901
Ikinakarga sa [[Felipe II ng Macedonia]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Felipe II ng Macedonia]]
__FORCETOC__
93yvzig33po77melfc0a0o2o3df8j3l
Apries
0
318736
1961057
2022-08-07T01:15:00Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: {{Infobox pharaoh |Name= Apries |Alt = Wahibre |Image=Apries.jpg |Caption=head of Apries, Louvre |Reign=589–570 BCE |Dynasty=[[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]] |Predecessor=[[Psamtik II]] |Successor=[[Amasis II]] |NomenHiero=<hiero>ra-wAH-ib</hiero> |Nomen=Wahibre<br/>''Waḫ jb r՚''<br/>''Matatag ang Puso ni [[Re]]''<ref name="Clayton 195-97"/> |PrenomenHiero=<hiero>ra-H-a:a-ib</hiero> |Prenomen=Haaibre<br/>''Ḥˁˁ jb r՚''<br/>''Maligaya ang Puso ni ...
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox pharaoh
|Name= Apries
|Alt = Wahibre
|Image=Apries.jpg
|Caption=head of Apries, Louvre
|Reign=589–570 BCE
|Dynasty=[[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
|Predecessor=[[Psamtik II]]
|Successor=[[Amasis II]]
|NomenHiero=<hiero>ra-wAH-ib</hiero>
|Nomen=Wahibre<br/>''Waḫ jb r՚''<br/>''Matatag ang Puso ni [[Re]]''<ref name="Clayton 195-97"/>
|PrenomenHiero=<hiero>ra-H-a:a-ib</hiero>
|Prenomen=Haaibre<br/>''Ḥˁˁ jb r՚''<br/>''Maligaya ang Puso ni [[Re]] Magpakailan''<ref name="Clayton 195-97">{{cite book |last=Clayton |first=Peter A. |title=Chronicle of the Pharaohs: The Reign-by-Reign Record of the Rulers and Dynasties of Ancient Egypt |publisher=Thames & Hudson |edition=Paperback |pages=195–197 |year=2006 |isbn=0-500-28628-0 }}</ref>
|Golden=
|Nebty=
|HorusHiero= <hiero>wAH-ib</hiero>
|Horus=Wahib<br/>''Waḫ jb''<br/>''He whose heart is constant''
|Mother = [[Takhuit]]
|Spouse=
|Children= Khedebneithirbinet II
|Died=567 BC
}}
Si '''Apries''' ({{lang-grc|Ἁπρίης}}) ang pangalan na ginamit ni [Herodotus]] (ii. 161) at [[Diodorus Siculus]] (i. 68) kay '''Wahibre Haaibre''' na isang [[paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]] ng [[Ikadalawampu't anim na dinatiya ng Ehipto]].<ref>{{cite EB1911 |wstitle=Apries|volume=2|page=230}}</ref> Siya ay tinawag na '''Hophra''' sa [[Aklat ni Jeremias]] 44:30.<ref>Cf. {{cite journal |first=Christoffer |last=Theis |title=''Sollte Re sich schämen? Eine subliminale Bedeutung von עפרח in Jeremia 44,30'' |journal=Ugarit-Forschungen |volume=42 |year=2011 |pages=677–691 |issn=0342-2356 |language=de |postscript=none }} for the writing of this particular name.</ref>
Namana ni Apries ang trono sa kanyang amang si [[Psamtik II]] noong Pebrero 589 BCE.<ref name="Clayton 195-97"/> Itinayo ni Apries ang dagdag sa mga [[templo]] sa [[Athribis]] (Tell Atrib), [[Bahariya Oasis]], [[Memphis, Ehipto]], at [[Sais, Ehipto]]."<ref name="Shaw & Nicholson, p.37">{{cite book |first=Ian |last=Shaw |author-link=Ian Shaw (Egyptologist) |first2=Paul |last2=Nicholson |title=The Dictionary of Ancient Egypt |publisher=Harry N. Abrams |year=1995 |pages=36–37 |isbn=0-8109-3225-3 }}</ref> Sa kanyang ikaapat na taon ng paghahari, ang kanyang kapatid na babae na si [[Ankhnesneferibre]] ay ginawang bagong asawa ng [[Diyos]] na si [[Amun]] sa [[Thebes, Ehipto]].<ref name="Shaw & Nicholson, p.37" /> Sa kanyang pamumno, nagkaroon ng mga panloob na problema, Noong 588 BCE, pinadala ni Apries ang isanng puwersa sa [[Herusalem]] upang protektahan ito mula sa mga puwersa ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] na ipinadala ni [[Nabucodonosor II]] ayon sa [[Aklat ni Jeremias]] 37:5; 34:21). Umurong ang kanyang mga puwersa na umiwas sa komprontasyon sa mga Babilonyo.<ref name="Miller and Hayes, p. 414" /> Ang [[Kaharian ng Juda]] ay winasak ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong 587/586 BCE. Tinangka ni Apries na manghimasok sa politika ng [[Kaharian ng Juda]] ngunit nabigo ito na sinundan ng pag-aalsa ng mga sundalo sa mahalagang stratehikong [[Aswan]] garrison.<ref name="Clayton 195-97"/><ref name="Miller and Hayes, p. 414">{{cite book |last=Miller |first=J. Maxwell |author-link1=J. Maxwell Miller (biblical scholar)|last2=Hayes |first2=John H. |title=A History of Ancient Israel and Judah |publisher=Westminster Press |edition=Hardback |page=414 |year=1986 |isbn=0-664-21262-X }}</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
[[Kategorya:Paraon]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]
p97w1l9b3zg6dkmwp1mjxmiutlayav1
1961058
1961057
2022-08-07T01:15:48Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox pharaoh
|Name= Apries
|Alt = Wahibre
|Image=Apries.jpg
|Caption=head of Apries, Louvre
|Reign=589–570 BCE
|Dynasty=[[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
|Predecessor=[[Psamtik II]]
|Successor=[[Amasis II]]
|NomenHiero=<hiero>ra-wAH-ib</hiero>
|Nomen=Wahibre<br/>''Waḫ jb r՚''<br/>''Matatag ang Puso ni [[Re]]''<ref name="Clayton 195-97"/>
|PrenomenHiero=<hiero>ra-H-a:a-ib</hiero>
|Prenomen=Haaibre<br/>''Ḥˁˁ jb r՚''<br/>''Maligaya ang Puso ni [[Re]] Magpakailan''<ref name="Clayton 195-97">{{cite book |last=Clayton |first=Peter A. |title=Chronicle of the Pharaohs: The Reign-by-Reign Record of the Rulers and Dynasties of Ancient Egypt |publisher=Thames & Hudson |edition=Paperback |pages=195–197 |year=2006 |isbn=0-500-28628-0 }}</ref>
|Golden=
|Nebty=
|HorusHiero= <hiero>wAH-ib</hiero>
|Horus=Wahib<br/>''Waḫ jb''<br/>''He whose heart is constant''
|Mother = [[Takhuit]]
|Spouse=
|Children= Khedebneithirbinet II
|Died=567 BC
}}
Si '''Apries''' ({{lang-grc|Ἁπρίης}}) ang pangalan na ginamit ni [Herodotus]] (ii. 161) at [[Diodorus Siculus]] (i. 68) kay '''Wahibre Haaibre''' na isang [[paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]] ng [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]].<ref>{{cite EB1911 |wstitle=Apries|volume=2|page=230}}</ref> Siya ay tinawag na '''Hophra''' sa [[Aklat ni Jeremias]] 44:30.<ref>Cf. {{cite journal |first=Christoffer |last=Theis |title=''Sollte Re sich schämen? Eine subliminale Bedeutung von עפרח in Jeremia 44,30'' |journal=Ugarit-Forschungen |volume=42 |year=2011 |pages=677–691 |issn=0342-2356 |language=de |postscript=none }} for the writing of this particular name.</ref>
Namana ni Apries ang trono sa kanyang amang si [[Psamtik II]] noong Pebrero 589 BCE.<ref name="Clayton 195-97"/> Itinayo ni Apries ang dagdag sa mga [[templo]] sa [[Athribis]] (Tell Atrib), [[Bahariya Oasis]], [[Memphis, Ehipto]], at [[Sais, Ehipto]]."<ref name="Shaw & Nicholson, p.37">{{cite book |first=Ian |last=Shaw |author-link=Ian Shaw (Egyptologist) |first2=Paul |last2=Nicholson |title=The Dictionary of Ancient Egypt |publisher=Harry N. Abrams |year=1995 |pages=36–37 |isbn=0-8109-3225-3 }}</ref> Sa kanyang ikaapat na taon ng paghahari, ang kanyang kapatid na babae na si [[Ankhnesneferibre]] ay ginawang bagong asawa ng [[Diyos]] na si [[Amun]] sa [[Thebes, Ehipto]].<ref name="Shaw & Nicholson, p.37" /> Sa kanyang pamumno, nagkaroon ng mga panloob na problema, Noong 588 BCE, pinadala ni Apries ang isanng puwersa sa [[Herusalem]] upang protektahan ito mula sa mga puwersa ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] na ipinadala ni [[Nabucodonosor II]] ayon sa [[Aklat ni Jeremias]] 37:5; 34:21). Umurong ang kanyang mga puwersa na umiwas sa komprontasyon sa mga Babilonyo.<ref name="Miller and Hayes, p. 414" /> Ang [[Kaharian ng Juda]] ay winasak ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong 587/586 BCE. Tinangka ni Apries na manghimasok sa politika ng [[Kaharian ng Juda]] ngunit nabigo ito na sinundan ng pag-aalsa ng mga sundalo sa mahalagang stratehikong [[Aswan]] garrison.<ref name="Clayton 195-97"/><ref name="Miller and Hayes, p. 414">{{cite book |last=Miller |first=J. Maxwell |author-link1=J. Maxwell Miller (biblical scholar)|last2=Hayes |first2=John H. |title=A History of Ancient Israel and Judah |publisher=Westminster Press |edition=Hardback |page=414 |year=1986 |isbn=0-664-21262-X }}</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
[[Kategorya:Paraon]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]
cft3xjyactmfs6jve4nsf40c2y2suxn
1961063
1961058
2022-08-07T01:42:48Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox pharaoh
|Name= Apries
|Alt = Wahibre
|Image=Apries.jpg
|Caption=head of Apries, Louvre
|Reign=589–570 BCE
|Dynasty=[[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
|Predecessor=[[Psamtik II]]
|Successor=[[Amasis II]]
|NomenHiero=<hiero>ra-wAH-ib</hiero>
|Nomen=Wahibre<br/>''Waḫ jb r՚''<br/>''Matatag ang Puso ni [[Re]]''<ref name="Clayton 195-97"/>
|PrenomenHiero=<hiero>ra-H-a:a-ib</hiero>
|Prenomen=Haaibre<br/>''Ḥˁˁ jb r՚''<br/>''Maligaya ang Puso ni [[Re]] Magpakailan''<ref name="Clayton 195-97">{{cite book |last=Clayton |first=Peter A. |title=Chronicle of the Pharaohs: The Reign-by-Reign Record of the Rulers and Dynasties of Ancient Egypt |publisher=Thames & Hudson |edition=Paperback |pages=195–197 |year=2006 |isbn=0-500-28628-0 }}</ref>
|Golden=
|Nebty=
|HorusHiero= <hiero>wAH-ib</hiero>
|Horus=Wahib<br/>''Waḫ jb''<br/>''He whose heart is constant''
|Mother = [[Takhuit]]
|Spouse=
|Children= Khedebneithirbinet II
|Died=567 BC
}}
Si '''Apries''' ({{lang-grc|Ἁπρίης}}) ang pangalan na ginamit ni [Herodotus]] (ii. 161) at [[Diodorus Siculus]] (i. 68) kay '''Wahibre Haaibre''' na isang [[paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]] ng [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]].<ref>{{cite EB1911 |wstitle=Apries|volume=2|page=230}}</ref> Siya ay tinawag na '''Hophra''' sa [[Aklat ni Jeremias]] 44:30.<ref>Cf. {{cite journal |first=Christoffer |last=Theis |title=''Sollte Re sich schämen? Eine subliminale Bedeutung von עפרח in Jeremia 44,30'' |journal=Ugarit-Forschungen |volume=42 |year=2011 |pages=677–691 |issn=0342-2356 |language=de |postscript=none }} for the writing of this particular name.</ref>
Namana ni Apries ang trono sa kanyang amang si [[Psamtik II]] noong Pebrero 589 BCE.<ref name="Clayton 195-97"/> Itinayo ni Apries ang dagdag sa mga [[templo]] sa [[Athribis]] (Tell Atrib), [[Bahariya Oasis]], [[Memphis, Ehipto]], at [[Sais, Ehipto]]."<ref name="Shaw & Nicholson, p.37">{{cite book |first=Ian |last=Shaw |author-link=Ian Shaw (Egyptologist) |first2=Paul |last2=Nicholson |title=The Dictionary of Ancient Egypt |publisher=Harry N. Abrams |year=1995 |pages=36–37 |isbn=0-8109-3225-3 }}</ref> Sa kanyang ikaapat na taon ng paghahari, ang kanyang kapatid na babae na si [[Ankhnesneferibre]] ay ginawang bagong asawa ng [[Diyos]] na si [[Amun]] sa [[Thebes, Ehipto]].<ref name="Shaw & Nicholson, p.37" /> Sa kanyang pamumno, nagkaroon ng mga panloob na problema, Noong 588 BCE, pinadala ni Apries ang isanng puwersa sa [[Herusalem]] upang protektahan ito mula sa mga puwersa ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] na ipinadala ni [[Nabucodonosor II]] ayon sa [[Aklat ni Jeremias]] 37:5; 34:21). Umurong ang kanyang mga puwersa na umiwas sa komprontasyon sa mga Babilonyo.<ref name="Miller and Hayes, p. 414" /> Ang [[Kaharian ng Juda]] ay winasak ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong 587/586 BCE. Tinangka ni Apries na manghimasok sa politika ng [[Kaharian ng Juda]] ngunit nabigo ito na sinundan ng pag-aalsa ng mga sundalo sa mahalagang stratehikong [[Aswan]] garrison.<ref name="Clayton 195-97"/><ref name="Miller and Hayes, p. 414">{{cite book |last=Miller |first=J. Maxwell |author-link1=J. Maxwell Miller (biblical scholar)|last2=Hayes |first2=John H. |title=A History of Ancient Israel and Judah |publisher=Westminster Press |edition=Hardback |page=414 |year=1986 |isbn=0-664-21262-X }}</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Pharaohs}}
[[Kategorya:Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
[[Kategorya:Paraon]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]
j63lmstambsm1cloc69kxm98x3ubfv5
Amasis II
0
318737
1961059
2022-08-07T01:34:03Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: {{Infobox pharaoh |name=Amasis II |alt_name=Ahmose II |image=Head of Amasis II, c. 550 BCE. From Egypt. Neues Museum, Berlin, Germany.jpg |caption=Head of Amasis II, c. 550 BCE |reign=570–526 BCE |dynasty=[[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]] |predecessor=[[Apries]] |successor=[[Psamtik III]] |prenomen=''Khnem-ib-re''<br />He Who Embraces the Heart of Re Forever<ref name="Clayton, Peter A p195">{{cite book| author = Peter A. Clayton| title = Chronicle of the Phara...
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox pharaoh
|name=Amasis II
|alt_name=Ahmose II
|image=Head of Amasis II, c. 550 BCE. From Egypt. Neues Museum, Berlin, Germany.jpg
|caption=Head of Amasis II, c. 550 BCE
|reign=570–526 BCE
|dynasty=[[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
|predecessor=[[Apries]]
|successor=[[Psamtik III]]
|prenomen=''Khnem-ib-re''<br />He Who Embraces the Heart of Re Forever<ref name="Clayton, Peter A p195">{{cite book| author = Peter A. Clayton| title = Chronicle of the Pharaohs: The Reign-By-Reign Record of the Rulers and Dynasties of Ancient Egypt| year = 2006| isbn = 978-0-500-28628-9 | page = 195}}</ref>
|prenomen_hiero=<hiero>ra-W9-m-ib</hiero>
|nomen=''Ah-mose''<br />Ang Buwan ay ipinanganak, Anak na Lalake ni [[Neith]]<ref name="Clayton, Peter A p195"/>
|nomen_hiero=<hiero>N12-ms-R24-zA</hiero>
|golden=
|golden_hiero=
|nebty=
|nebty_hiero=
|horus=
|horus_hiero=<hiero>s-mn:n-U1-mAa:t</hiero>
|spouse= [[Tentkheta]], mother of [[Psamtik III]] <br> [[Nakhtubasterau]] <br> [[Ladice (Cyrenaean princess)|Ladice]] <br> Chedebnitjerbone II (daughter of [[Apries]]) <br> Tadiasir?
|children= [[Psamtik III]] <br> Pasenenkhonsu <br> Ahmose (D) <br> Tashereniset II ? <br> [[Nitocris II]]
|father=
|mother= Tashereniset I
|birth_date=
|death_date=526 B.C.E.
|burial=
|monuments=
}}
Si '''Amasis II''' ({{lang-grc|Ἄμασις}}) o '''Ahmose II''' ay isang [[paraon]] ng [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]] na naghari mula 570 BCE hanggang 526 BCE at kahalili ni [[paraon]] [[Apries]]. Siya ay namuno sa [[Sais, Ehipto]]. Siya ang huling dakilang pinuno ng [[Sinaunang Ehipto]] bago sakupin ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]].<ref name="OCD">{{Citation | last = Lloyd | first = Alan Brian | contribution = Amasis | year = 1996 | title = [[Oxford Classical Dictionary]] | editor1-last = Hornblower | editor1-first = Simon | editor1-link =Simon Hornblower | editor2-last = Spawforth | editor2-first = Anthony | editor2-link =Anthony Spawforth | edition = 3rd | place = Oxford | publisher = [[Oxford University Press]] | isbn = 0-19-521693-8}}</ref>
Siya ay orihinal na isang opiser ng hukbong Ehipsiyo at sumali sa kampanya ni paraon[[Psamtik II]] noong 592 BCE sa [[Nubia]].<ref name="Clayton 195-97">{{cite book |last=Clayton |first=Peter A. |title=Chronicle of the Pharaohs: The Reign-by-Reign Record of the Rulers and Dynasties of Ancient Egypt |publisher=Thames & Hudson |edition=Paperback |pages=195–197 |year=2006 |isbn=0-500-28628-0 }}</ref>
Ang isang himagsikan na sumiklab sa mga katutubong sundalong Ehipsiyon ay nagbigay sa kanya ng oportunidad na sunggaban ang trono. Ang mga hukbong ito na bumalik sa hindi matagumpay na ekspedisyon sa [[Cyrene]] sa [[Libya]] ay nagsuspetsa na sila ay pinagtaksilan upang si [[Apries]] na namumunong hari ay maghari nang [[absoluto]] sa pamamagitan ng mga mersenaryong Griyego at karamihan ng mga Ehipsiyo ay nakisimpatya sa kanila. Tinagpo ni heneral Amasis ang mga ito upang puksain ang himagsikan ngunit sa halip ay hinirang na hari ng mga rebelde. Si [[Apries]] na buong nagtiwala sa kanyang mga mersenaryo ay natalo.<ref name="EB1911">{{EB1911|inline=y|wstitle=Amasis|display=Amasis s.v. Amasis II.|volume=1|page=782|first=Francis Llewellyn|last=Griffith|author-link=Francis Llewellyn Griffith}} This cites:
* [[William Flinders Petrie|W. M. Flinders Petrie]], ''History'', vol. iii.
* [[James Henry Breasted]], ''History and Historical Documents'', vol. iv. p. 509
* [[Gaston Maspero]], ''Les Empires''.</ref> Tumakas si Apries sa mga Babilonyo at nabihag at pinatay sa pananakop sa kanyang katutubong lupain upang sakupin ito sa tulong ng hukbo ng [[Imperyong Neo-Babilonya]].<ref>Herodotus, The Histories, Book II, Chapter 169</ref> Si Apries ay nilibing ng marangal sa ikatlong taon ni Amasis noong 567 BCE.<ref name="EB1911"/> Pinakasalan ni si Chedebnitjerbone II na isa sa mga anak ni Apries upang maging lehitimo ang kanyang paghahari.<ref>{{cite web |title=Amasis |url=https://www.livius.org/articles/person/amasis/ |website=Livius |access-date=31 March 2019}}</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Paraon]]
[[Kategorya:Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
9thw7p65gmu426w13t5mkxg74v3dgfu
1961062
1961059
2022-08-07T01:42:31Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox pharaoh
|name=Amasis II
|alt_name=Ahmose II
|image=Head of Amasis II, c. 550 BCE. From Egypt. Neues Museum, Berlin, Germany.jpg
|caption=Head of Amasis II, c. 550 BCE
|reign=570–526 BCE
|dynasty=[[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
|predecessor=[[Apries]]
|successor=[[Psamtik III]]
|prenomen=''Khnem-ib-re''<br />He Who Embraces the Heart of Re Forever<ref name="Clayton, Peter A p195">{{cite book| author = Peter A. Clayton| title = Chronicle of the Pharaohs: The Reign-By-Reign Record of the Rulers and Dynasties of Ancient Egypt| year = 2006| isbn = 978-0-500-28628-9 | page = 195}}</ref>
|prenomen_hiero=<hiero>ra-W9-m-ib</hiero>
|nomen=''Ah-mose''<br />Ang Buwan ay ipinanganak, Anak na Lalake ni [[Neith]]<ref name="Clayton, Peter A p195"/>
|nomen_hiero=<hiero>N12-ms-R24-zA</hiero>
|golden=
|golden_hiero=
|nebty=
|nebty_hiero=
|horus=
|horus_hiero=<hiero>s-mn:n-U1-mAa:t</hiero>
|spouse= [[Tentkheta]], mother of [[Psamtik III]] <br> [[Nakhtubasterau]] <br> [[Ladice (Cyrenaean princess)|Ladice]] <br> Chedebnitjerbone II (daughter of [[Apries]]) <br> Tadiasir?
|children= [[Psamtik III]] <br> Pasenenkhonsu <br> Ahmose (D) <br> Tashereniset II ? <br> [[Nitocris II]]
|father=
|mother= Tashereniset I
|birth_date=
|death_date=526 B.C.E.
|burial=
|monuments=
}}
Si '''Amasis II''' ({{lang-grc|Ἄμασις}}) o '''Ahmose II''' ay isang [[paraon]] ng [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]] na naghari mula 570 BCE hanggang 526 BCE at kahalili ni [[paraon]] [[Apries]]. Siya ay namuno sa [[Sais, Ehipto]]. Siya ang huling dakilang pinuno ng [[Sinaunang Ehipto]] bago sakupin ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]].<ref name="OCD">{{Citation | last = Lloyd | first = Alan Brian | contribution = Amasis | year = 1996 | title = [[Oxford Classical Dictionary]] | editor1-last = Hornblower | editor1-first = Simon | editor1-link =Simon Hornblower | editor2-last = Spawforth | editor2-first = Anthony | editor2-link =Anthony Spawforth | edition = 3rd | place = Oxford | publisher = [[Oxford University Press]] | isbn = 0-19-521693-8}}</ref>
Siya ay orihinal na isang opiser ng hukbong Ehipsiyo at sumali sa kampanya ni paraon[[Psamtik II]] noong 592 BCE sa [[Nubia]].<ref name="Clayton 195-97">{{cite book |last=Clayton |first=Peter A. |title=Chronicle of the Pharaohs: The Reign-by-Reign Record of the Rulers and Dynasties of Ancient Egypt |publisher=Thames & Hudson |edition=Paperback |pages=195–197 |year=2006 |isbn=0-500-28628-0 }}</ref>
Ang isang himagsikan na sumiklab sa mga katutubong sundalong Ehipsiyon ay nagbigay sa kanya ng oportunidad na sunggaban ang trono. Ang mga hukbong ito na bumalik sa hindi matagumpay na ekspedisyon sa [[Cyrene]] sa [[Libya]] ay nagsuspetsa na sila ay pinagtaksilan upang si [[Apries]] na namumunong hari ay maghari nang [[absoluto]] sa pamamagitan ng mga mersenaryong Griyego at karamihan ng mga Ehipsiyo ay nakisimpatya sa kanila. Tinagpo ni heneral Amasis ang mga ito upang puksain ang himagsikan ngunit sa halip ay hinirang na hari ng mga rebelde. Si [[Apries]] na buong nagtiwala sa kanyang mga mersenaryo ay natalo.<ref name="EB1911">{{EB1911|inline=y|wstitle=Amasis|display=Amasis s.v. Amasis II.|volume=1|page=782|first=Francis Llewellyn|last=Griffith|author-link=Francis Llewellyn Griffith}} This cites:
* [[William Flinders Petrie|W. M. Flinders Petrie]], ''History'', vol. iii.
* [[James Henry Breasted]], ''History and Historical Documents'', vol. iv. p. 509
* [[Gaston Maspero]], ''Les Empires''.</ref> Tumakas si Apries sa mga Babilonyo at nabihag at pinatay sa pananakop sa kanyang katutubong lupain upang sakupin ito sa tulong ng hukbo ng [[Imperyong Neo-Babilonya]].<ref>Herodotus, The Histories, Book II, Chapter 169</ref> Si Apries ay nilibing ng marangal sa ikatlong taon ni Amasis noong 567 BCE.<ref name="EB1911"/> Pinakasalan ni si Chedebnitjerbone II na isa sa mga anak ni Apries upang maging lehitimo ang kanyang paghahari.<ref>{{cite web |title=Amasis |url=https://www.livius.org/articles/person/amasis/ |website=Livius |access-date=31 March 2019}}</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Pharaohs}}
[[Kategorya:Paraon]]
[[Kategorya:Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
fmtwskbrjkwt0qp6nz0j9lcgft59xlj
Psamtik III
0
318738
1961060
2022-08-07T01:40:38Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: {{Infobox pharaoh | Name= Psamtik III | Image=File:Karnak Psammetique III.jpg |Caption=Relief ni Psamtik III mula sa isang kapilya sa [[Karnak]] | NomenHiero=<hiero>p-s-m-T:k</hiero> |Nomen=''Psamtik'' | PrenomenHiero=<hiero>ra-anx-kA:n</hiero> |Prenomen=''Ankhkaenre'' | Golden= | Nebty= | Horus= | HorusHiero= | Reign=526–525 BCE | Died=525 BCE | Predecessor=[[Amasis II]] | Successor=[[Cambyses II]], Ikalawang Pinuno ng [[Imperyong Persiyano]] | Alt= Psammetichus...
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox pharaoh
| Name= Psamtik III
| Image=File:Karnak Psammetique III.jpg
|Caption=Relief ni Psamtik III mula sa isang kapilya sa [[Karnak]]
| NomenHiero=<hiero>p-s-m-T:k</hiero>
|Nomen=''Psamtik''
| PrenomenHiero=<hiero>ra-anx-kA:n</hiero>
|Prenomen=''Ankhkaenre''
| Golden=
| Nebty=
| Horus=
| HorusHiero=
| Reign=526–525 BCE
| Died=525 BCE
| Predecessor=[[Amasis II]]
| Successor=[[Cambyses II]], Ikalawang Pinuno ng [[Imperyong Persiyano]]
| Alt= Psammetichus III
| Dynasty=[[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
| Spouse=
| Children= Amasis
}}
Si '''Psamtik III''' , '''Psammetichus''', '''Psammeticus''', or'''Psammenitus''', mula sa Griyegong Ψαμμήτιχος o Ψαμμήνιτος) ang huling [[paraon]] ng [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]] at naghari mula 526 BCE hanggang 525 BCE. Ang alam sa kanyang buhay ay mula kay [[Herodotus]] noong ika-5 siglo BCE. Ayon kay Herodotus, siya ay naghari lamang ng 6 na buwan bago sakupin at talunin ng hari ng [[Imperyong Persiyano]] na si [[Cambyses II]] of Persia.<ref name=Britannica>''The New Encyclopædia Britannica: Micropædia'', Vol.9 15th edition, 2003. p.756</ref> Si Psamtik III ay natalo sa [[Labanan ng Pelusium noong 525]] at tumakas sa [[Memphis, Ehipto]] kung saan siya nabihag. Siya ay pinatalsik sa puwesto at dinala at tinakilaan sa [[Susa]] at kalaunan ay [[nagpakamatay].
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
r5hmqv78njem5a85da3vpxmcbgg8405
1961061
1961060
2022-08-07T01:42:00Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox pharaoh
| Name= Psamtik III
| Image=File:Karnak Psammetique III.jpg
|Caption=Relief ni Psamtik III mula sa isang kapilya sa [[Karnak]]
| NomenHiero=<hiero>p-s-m-T:k</hiero>
|Nomen=''Psamtik''
| PrenomenHiero=<hiero>ra-anx-kA:n</hiero>
|Prenomen=''Ankhkaenre''
| Golden=
| Nebty=
| Horus=
| HorusHiero=
| Reign=526–525 BCE
| Died=525 BCE
| Predecessor=[[Amasis II]]
| Successor=[[Cambyses II]], Ikalawang Pinuno ng [[Imperyong Persiyano]]
| Alt= Psammetichus III
| Dynasty=[[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
| Spouse=
| Children= Amasis
}}
Si '''Psamtik III''' , '''Psammetichus''', '''Psammeticus''', or'''Psammenitus''', mula sa Griyegong Ψαμμήτιχος o Ψαμμήνιτος) ang huling [[paraon]] ng [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]] at naghari mula 526 BCE hanggang 525 BCE. Ang alam sa kanyang buhay ay mula kay [[Herodotus]] noong ika-5 siglo BCE. Ayon kay Herodotus, siya ay naghari lamang ng 6 na buwan bago sakupin at talunin ng hari ng [[Imperyong Persiyano]] na si [[Cambyses II]] of Persia.<ref name=Britannica>''The New Encyclopædia Britannica: Micropædia'', Vol.9 15th edition, 2003. p.756</ref> Si Psamtik III ay natalo sa [[Labanan ng Pelusium noong 525]] at tumakas sa [[Memphis, Ehipto]] kung saan siya nabihag. Siya ay pinatalsik sa puwesto at dinala at tinakilaan sa [[Susa]] at kalaunan ay [[nagpakamatay].
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Pharaohs}}
[[Kategorya:Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]]
3wc47e5cf8if5f54dn7tdbbe9uq79n7
Twenty-fifth dynasty of Egypt
0
318739
1961066
2022-08-07T01:59:01Z
Xsqwiypb
120901
Ikinakarga sa [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]
__FORCETOC__
gvt7hyog30l2kzr2uhsqt7p4a1nv7zz
Tantamani
0
318740
1961069
2022-08-07T02:18:49Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: {{Infobox royalty | title = Hari ng [[Kaharian ng Kush]] sa [[Napata]] | image= Kerma King Tantamani (r.664-653 BCE) XXV Dynasty Kushite.jpg | caption = Tantamani ng [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]], [[Pambansang Museo ng Sudan]] | full name = Tantamani | birth_date = | birth_place = | death_date = | death_place = | date of burial = | predecessor=[[Taharqa]] |successor=[[Atlanersa]] | place of burial...
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox royalty
| title = Hari ng [[Kaharian ng Kush]] sa [[Napata]]
| image= Kerma King Tantamani (r.664-653 BCE) XXV Dynasty Kushite.jpg
| caption = Tantamani ng [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]], [[Pambansang Museo ng Sudan]]
| full name = Tantamani
| birth_date =
| birth_place =
| death_date =
| death_place =
| date of burial =
| predecessor=[[Taharqa]]
|successor=[[Atlanersa]]
| place of burial = [[El-Kurru]] (K. 16)
| spouse = Piankharty, [..]salka, possibly [[Malaqaye]],
| father = [[Shabaka]] (o [[Shebitku]]?)
| mother = Reyna [[Qalhata]]
| issue = Posibleng [[Atlanersa]], Queen Yeturow, Queen Khaliset
}}
Si '''Tantamani''' ({{lang-egy|tnwt-jmn}}, [[Wikang Neo-Asiryo]]: [[File:Rassam_cylinder_Urdamanee.jpg|100px]] {{transl|Xsux|''tanṭammanē''}}, {{lang-grc|Τεμένθης}} {{transl|grc|Teménthēs}}),<ref>{{cite web|title=URdammaniʾ [TANUTAMON, PHARAOH OF EGYPT] (RN)|url=http://oracc.museum.upenn.edu/rinap/rinap5/sig?%E2%98%A3%40rinap%2Frinap5%25akk%3A%7Bm%7DUR-da-ma-ne%E2%82%82-e%3DURdammani%CA%BE%5BTanutamon%2C%20pharaoh%20of%20Egypt%2F%2FTanutamon%2C%20pharaoh%20of%20Egypt%5DRN%C2%B4RN%24URdammane%CA%BE|website=Oracc: The Open Richly Annotated Cuneiform Corpus}}</ref> na kilala rin bilang '''Tanutamun''' o '''Tanwetamani''' (namatay noon g 653 BCE) ay isang [[paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]] at [[Kaharian ng Kush]] sa [[Sudan]] at kasapi ng [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]. Ang kanyang pangalan sa trono ay '''Bakare''' na nangangahulugang "Marangal ang Kaluluwan ni [[Ra|Re]]."<ref>{{cite book |first=Peter A. |last=Clayton |title=Chronicle of the Pharaohs: The Reign-by-Reign Record of the Rulers and Dynasties of Ancient Egypt |url=https://archive.org/details/chroniclepharaoh00clay |url-access=limited |publisher=Thames and Hudson |location=London |year=1994 |page=[https://archive.org/details/chroniclepharaoh00clay/page/n192 190] |isbn=0-500-05074-0 }}</ref>
[[File:Granite Statue of King Tantamani, Sudan National Museum, Khartoum (3).jpg|thumb|left|Portrait of Tantamani, [[Sudan National Museum]].]]
[[File:Ashurbanipal's_Second_Campaign_in_Egypt_(Rassam_cylinder).jpg|thumb|Ashurbanipal's account of his Second Sampaign in Egypt against Tantamani (''"Urdamanee"/ "Ruddamon"''), in the [[Rassam cylinder]]]]
{{Hiero/1cartouche|align=right|name=t n w t ỉmn<br/>(Tenutamun)|nomen=<hiero>-i-mn:n-N17:n-V4-U33-</hiero>}}
Sa sandaling pagkatapos na hirangin ng [[Imperyong Neo-Asirya]] si [[Necho I]] bilang hari, sinakop ni Tantamani ang Ehipto sa pag-asang ibalik ang kanyang pamilya sa trono. Si Tantamani ay nagmartsa sa [[Nilo]] mula sa [[Nubia]] at muling sinakop angn Ehipto kabilang ang [[Memphis, Ehipto]] kung saan ang representatibo ng mga Asiryo ay pinatay. Ito ay humantong sa bagong alitan kay [[Ashurbanipal]] noong 663 BCE. Bumalik ang mga Asiryo sa pamumuno ni Ashurbanipal sa Ehipto na may puwersa. Kasama ng hukbo ni [[Psamtik I]] kabilang ang mga mersenaryong [[Cariano]], sila ay nagharap sa laban sa hilaga ng Memphis malapit sa templo ni [[Isis]] sa pagitan ng [[Serapeum]] at
[[Abusir]]. Natalo si Tantamani at tumakas sa [[Itaas na Ehipto]].Pagkatapos ng apatnapung araw ng labanan, ang hukbo ni Ashurbanipal ay dumating sa [[Thebes, Ehipto]]. Iniwan na ni Tantamani ang lungsod tungo sa Kipkipi na isang lokasyon na hindi pa rin matiyak ngunit maaring ang [[Kom Ombo]], mga {{convert|200|km|mi|abbr=on}} timog ng Thebes.{{sfn|Kahn|2006|p=265}} Ang lungsod ng Thebes ay winasak at inubos. Ito ay hindi binanggit sa mga sangguniang Ehipsiyo ngunit binanggit sa mga rekord ng [[Imperyong Neo-Asirya]].<ref>Robert G. Morkot: ''The Black Pharaohs, Egypt's Nubian Rulers'', London {{ISBN|0948695234}}, p. 296</ref> Ninakaw ng mga Asiryo sa Thebes ang mga ginto, mahahalagang bato, mga damit, mga [[kabayo]], mga pantastikong [[hayop]] at dalawang obelisk na natatakpan ng [[electrum]] na tumitimbang na 2.500 [[Talent (measurement)|talento]] (c. 75.5 tonelada o 166,500 libra):{{sfn|Kahn|2006|p=265}}
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]
2cre6h7mjkwc0mrgxx3fz4z7uhwg4n9
1961070
1961069
2022-08-07T02:19:13Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox royalty
| title = Hari ng [[Kaharian ng Kush]] sa [[Napata]]
| image= Kerma King Tantamani (r.664-653 BCE) XXV Dynasty Kushite.jpg
| caption = Tantamani ng [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]], [[Pambansang Museo ng Sudan]]
| full name = Tantamani
| birth_date =
| birth_place =
| death_date =
| death_place =
| date of burial =
| predecessor=[[Taharqa]]
|successor=[[Atlanersa]]
| place of burial = [[El-Kurru]] (K. 16)
| spouse = Piankharty, [..]salka, possibly [[Malaqaye]],
| father = [[Shabaka]] (o [[Shebitku]]?)
| mother = Reyna [[Qalhata]]
| issue = Posibleng [[Atlanersa]], Queen Yeturow, Queen Khaliset
}}
Si '''Tantamani''' ({{lang-egy|tnwt-jmn}}, [[Wikang Neo-Asiryo]]: [[File:Rassam_cylinder_Urdamanee.jpg|100px]] {{transl|Xsux|''tanṭammanē''}}, {{lang-grc|Τεμένθης}} {{transl|grc|Teménthēs}}),<ref>{{cite web|title=URdammaniʾ [TANUTAMON, PHARAOH OF EGYPT] (RN)|url=http://oracc.museum.upenn.edu/rinap/rinap5/sig?%E2%98%A3%40rinap%2Frinap5%25akk%3A%7Bm%7DUR-da-ma-ne%E2%82%82-e%3DURdammani%CA%BE%5BTanutamon%2C%20pharaoh%20of%20Egypt%2F%2FTanutamon%2C%20pharaoh%20of%20Egypt%5DRN%C2%B4RN%24URdammane%CA%BE|website=Oracc: The Open Richly Annotated Cuneiform Corpus}}</ref> na kilala rin bilang '''Tanutamun''' o '''Tanwetamani''' (namatay noon g 653 BCE) ay isang [[paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]] at [[Kaharian ng Kush]] sa [[Sudan]] at kasapi ng [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]. Ang kanyang pangalan sa trono ay '''Bakare''' na nangangahulugang "Marangal ang Kaluluwan ni [[Ra|Re]]."<ref>{{cite book |first=Peter A. |last=Clayton |title=Chronicle of the Pharaohs: The Reign-by-Reign Record of the Rulers and Dynasties of Ancient Egypt |url=https://archive.org/details/chroniclepharaoh00clay |url-access=limited |publisher=Thames and Hudson |location=London |year=1994 |page=[https://archive.org/details/chroniclepharaoh00clay/page/n192 190] |isbn=0-500-05074-0 }}</ref>
[[File:Granite Statue of King Tantamani, Sudan National Museum, Khartoum (3).jpg|thumb|left|Portrait of Tantamani, [[Sudan National Museum]].]]
[[File:Ashurbanipal's_Second_Campaign_in_Egypt_(Rassam_cylinder).jpg|thumb|Ashurbanipal's account of his Second Sampaign in Egypt against Tantamani (''"Urdamanee"/ "Ruddamon"''), in the [[Rassam cylinder]]]]
{{Hiero/1cartouche|align=right|name=t n w t ỉmn<br/>(Tenutamun)|nomen=<hiero>-i-mn:n-N17:n-V4-U33-</hiero>}}
Sa sandaling pagkatapos na hirangin ng [[Imperyong Neo-Asirya]] si [[Necho I]] bilang hari, sinakop ni Tantamani ang Ehipto sa pag-asang ibalik ang kanyang pamilya sa trono. Si Tantamani ay nagmartsa sa [[Nilo]] mula sa [[Nubia]] at muling sinakop angn Ehipto kabilang ang [[Memphis, Ehipto]] kung saan ang representatibo ng mga Asiryo ay pinatay. Ito ay humantong sa bagong alitan kay [[Ashurbanipal]] noong 663 BCE. Bumalik ang mga Asiryo sa pamumuno ni Ashurbanipal sa Ehipto na may puwersa. Kasama ng hukbo ni [[Psamtik I]] kabilang ang mga mersenaryong [[Cariano]], sila ay nagharap sa laban sa hilaga ng Memphis malapit sa templo ni [[Isis]] sa pagitan ng [[Serapeum]] at [[Abusir]]. Natalo si Tantamani at tumakas sa [[Itaas na Ehipto]].Pagkatapos ng apatnapung araw ng labanan, ang hukbo ni Ashurbanipal ay dumating sa [[Thebes, Ehipto]]. Iniwan na ni Tantamani ang lungsod tungo sa Kipkipi na isang lokasyon na hindi pa rin matiyak ngunit maaring ang [[Kom Ombo]], mga {{convert|200|km|mi|abbr=on}} timog ng Thebes.{{sfn|Kahn|2006|p=265}} Ang lungsod ng Thebes ay winasak at inubos. Ito ay hindi binanggit sa mga sangguniang Ehipsiyo ngunit binanggit sa mga rekord ng [[Imperyong Neo-Asirya]].<ref>Robert G. Morkot: ''The Black Pharaohs, Egypt's Nubian Rulers'', London {{ISBN|0948695234}}, p. 296</ref> Ninakaw ng mga Asiryo sa Thebes ang mga ginto, mahahalagang bato, mga damit, mga [[kabayo]], mga pantastikong [[hayop]] at dalawang obelisk na natatakpan ng [[electrum]] na tumitimbang na 2.500 [[Talent (measurement)|talento]] (c. 75.5 tonelada o 166,500 libra):{{sfn|Kahn|2006|p=265}}
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]
dvr0auh6vvx1g9otaj6zohsnqdr7pyc
Ikadalawampu't limang Dinastiya ng Ehipto
0
318741
1961071
2022-08-07T02:20:52Z
Xsqwiypb
120901
Ikinakarga sa [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]
__FORCETOC__
gvt7hyog30l2kzr2uhsqt7p4a1nv7zz
Padron:KP
10
318742
1961084
2022-08-07T02:34:17Z
GinawaSaHapon
102500
Tagalog na shortcut sa padron.
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Padron:CE]]
qsmh3pbt5u1yz4htvd1skneyd5i2ors
Padron:BKP
10
318743
1961086
2022-08-07T02:35:10Z
GinawaSaHapon
102500
Tagalog na shortcut sa padron.
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Padron:BCE]]
d0ljj4z89w02in8ow3v6s0cqygo7yfy
Padron:CE/doc
10
318744
1961088
2022-08-07T02:37:29Z
GinawaSaHapon
102500
Nilipat mula sa main page ng padron. Nagdagdag ng template shortcut.
wikitext
text/x-wiki
{{template shortcut|KP}}
Hango sa [[:en:Template:CE|kaparehong padron sa English Wikipedia]]. Isang padron para sa pagpapakita sa mga taon ng [[Karaniwang Panahon (kalendaryong Gregoryano)| Karaniwang Panahon]]. Nilalagyan nito ang mga taon ng "KP" pagkatapos ng taon, na sinusundan naman ng isang ''non-breaking space'' (&nbsp;) bago ang nasabing taon. Pwedeng mai-link ang KP sa kaugnay na pahina nito, kung ang {{para|link}} nito ay "y", "yes", o "true" (default ay walang link).
=== Mga halimbawa ===
: <code><nowiki>{{CE|598}}</nowiki></code> ay {{CE|598}}
: <code><nowiki>{{BCE|5189|link=y}}</nowiki></code> ay {{CE|5189|link=y}}
: <code><nowiki>{{CE}}</nowiki></code> ay {{CE}}
[[Category:Time, date and calendar templates]]
i18u7dj0ime40cmx9osk7gk61l4i5rg
1961091
1961088
2022-08-07T02:41:52Z
GinawaSaHapon
102500
Karagdagang impormasyon.
wikitext
text/x-wiki
{{template shortcut|KP}}
== Patungkol ==
Isang padron para sa pagpapakita sa mga taon ng [[Karaniwang Panahon (kalendaryong Gregoryano)| Karaniwang Panahon]]. Nilalagyan nito ang mga taon ng "KP" pagkatapos ng taon, na sinusundan naman ng isang ''non-breaking space'' (&nbsp;) bago ang nasabing taon. Pwedeng mai-link ang KP sa kaugnay na pahina nito, kung ang {{para|link}} nito ay "y", "yes", o "true" (default ay walang link).
Magagamit ang parehong {{tlx|CE}} at {{tlx|KP}} para rito.
=== Mga halimbawa ===
==== Ingles ====
: <code><nowiki>{{CE|598}}</nowiki></code> ay {{CE|598}}
: <code><nowiki>{{CE|5189|link=y}}</nowiki></code> ay {{CE|5189|link=y}}
: <code><nowiki>{{CE}}</nowiki></code> ay {{CE}}
==== Tagalog ====
: <code><nowiki>{{KP|598}}</nowiki></code> ay {{KP|598}}
: <code><nowiki>{{KP|5189|link=y}}</nowiki></code> ay {{KP|5189|link=y}}
: <code><nowiki>{{KP}}</nowiki></code> ay {{KP}}
== Tingnan din ==
* [[Padron:BCE]] – consistency template para naman sa mga taong Bago ang Karaniwang Panahon.
[[Kategorya:Padron sa oras, petsa, at kalendaryo]]
6xpu1sys9ouof2rnswwrksr8o4rei7z
1961096
1961091
2022-08-07T02:48:40Z
GinawaSaHapon
102500
TemplateData.
wikitext
text/x-wiki
{{template shortcut|KP}}
== Patungkol ==
Isang padron para sa pagpapakita sa mga taon ng [[Karaniwang Panahon (kalendaryong Gregoryano)| Karaniwang Panahon]]. Nilalagyan nito ang mga taon ng "KP" pagkatapos ng taon, na sinusundan naman ng isang ''non-breaking space'' (&nbsp;) bago ang nasabing taon. Pwedeng mai-link ang KP sa kaugnay na pahina nito, kung ang {{para|link}} nito ay "y", "yes", o "true" (default ay walang link).
Magagamit ang parehong {{tlx|CE}} at {{tlx|KP}} para rito.
=== Mga halimbawa ===
==== Ingles ====
: <code><nowiki>{{CE|598}}</nowiki></code> ay {{CE|598}}
: <code><nowiki>{{CE|5189|link=y}}</nowiki></code> ay {{CE|5189|link=y}}
: <code><nowiki>{{CE}}</nowiki></code> ay {{CE}}
==== Tagalog ====
: <code><nowiki>{{KP|598}}</nowiki></code> ay {{KP|598}}
: <code><nowiki>{{KP|5189|link=y}}</nowiki></code> ay {{KP|5189|link=y}}
: <code><nowiki>{{KP}}</nowiki></code> ay {{KP}}
== TemplateData ==
{{TemplateData header}}
<templatedata>
{
"description": "Consistency template para sa mga taon sa Karaniwang Panahon.",
"params": {
"year": {
"label": "Taon",
"description": "Taon sa Karaniwang Panahon",
"required": true,
"type": "number"
},
"link": {
"label": "Link",
"description": "Kung ili-link ba sa pahina ng Karaniwang Panahon ang \"KP\". Default ay hindi.",
"required": false,
"type": "string"
}
}
}
</templatedata>
== Tingnan din ==
* [[Padron:BCE]] – consistency template para naman sa mga taong Bago ang Karaniwang Panahon.
[[Kategorya:Padron sa oras, petsa, at kalendaryo]]
nazb3zg2bw5m02kjns6idoke2bgrzkt
1961109
1961096
2022-08-07T03:04:37Z
GinawaSaHapon
102500
wikitext
text/x-wiki
{{template shortcut|KP}}
== Patungkol ==
Isang padron para sa pagpapakita sa mga taon ng [[Karaniwang Panahon (kalendaryong Gregoryano)| Karaniwang Panahon]]. Nilalagyan nito ang mga taon ng "KP" pagkatapos ng taon, na sinusundan naman ng isang ''non-breaking space'' (&nbsp;) bago ang nasabing taon. Pwedeng mai-link ang KP sa kaugnay na pahina nito, kung ang {{para|link}} nito ay "y", "yes", o "true" (default ay walang link).
Magagamit ang parehong {{tlx|CE}} at {{tlx|KP}} para rito.
=== Mga halimbawa ===
==== Ingles ====
: <code><nowiki>{{CE|598}}</nowiki></code> ay {{CE|598}}
: <code><nowiki>{{CE|5189|link=y}}</nowiki></code> ay {{CE|5189|link=y}}
: <code><nowiki>{{CE}}</nowiki></code> ay {{CE}}
==== Tagalog ====
: <code><nowiki>{{KP|598}}</nowiki></code> ay {{KP|598}}
: <code><nowiki>{{KP|5189|link=y}}</nowiki></code> ay {{KP|5189|link=y}}
: <code><nowiki>{{KP}}</nowiki></code> ay {{KP}}
== TemplateData ==
{{TemplateData header}}
<templatedata>
{
"description": "Consistency template para sa mga taon sa Karaniwang Panahon.",
"params": {
"year": {
"label": "Taon",
"description": "Taon sa Karaniwang Panahon",
"required": true,
"type": "number"
},
"link": {
"label": "Link",
"description": "Kung ili-link ba ang \"KP\" sa pahina nito rito. Default ay false (hindi).",
"required": false,
"type": "string"
}
}
}
</templatedata>
== Tingnan din ==
* [[Padron:BCE]] – consistency template para sa mga taong Bago ang Karaniwang Panahon.
[[Kategorya:Padron sa oras, petsa, at kalendaryo]]
bndjlfzcywtwmmx4sn173v8yyy16ybn
1961111
1961109
2022-08-07T03:06:41Z
GinawaSaHapon
102500
TemplateData: boolean ang link parameter.
wikitext
text/x-wiki
{{template shortcut|KP}}
== Patungkol ==
Isang padron para sa pagpapakita sa mga taon ng [[Karaniwang Panahon (kalendaryong Gregoryano)| Karaniwang Panahon]]. Nilalagyan nito ang mga taon ng "KP" pagkatapos ng taon, na sinusundan naman ng isang ''non-breaking space'' (&nbsp;) bago ang nasabing taon. Pwedeng mai-link ang KP sa kaugnay na pahina nito, kung ang {{para|link}} nito ay "y", "yes", o "true" (default ay walang link).
Magagamit ang parehong {{tlx|CE}} at {{tlx|KP}} para rito.
=== Mga halimbawa ===
==== Ingles ====
: <code><nowiki>{{CE|598}}</nowiki></code> ay {{CE|598}}
: <code><nowiki>{{CE|5189|link=y}}</nowiki></code> ay {{CE|5189|link=y}}
: <code><nowiki>{{CE}}</nowiki></code> ay {{CE}}
==== Tagalog ====
: <code><nowiki>{{KP|598}}</nowiki></code> ay {{KP|598}}
: <code><nowiki>{{KP|5189|link=y}}</nowiki></code> ay {{KP|5189|link=y}}
: <code><nowiki>{{KP}}</nowiki></code> ay {{KP}}
== TemplateData ==
{{TemplateData header}}
<templatedata>
{
"description": "Consistency template para sa mga taon sa Karaniwang Panahon.",
"params": {
"year": {
"label": "Taon",
"description": "Taon sa Karaniwang Panahon",
"required": true,
"type": "number"
},
"link": {
"label": "Link",
"description": "Kung ili-link ba ang \"KP\" sa pahina nito rito. Default ay false (hindi).",
"required": false,
"type": "boolean"
}
}
}
</templatedata>
== Tingnan din ==
* [[Padron:BCE]] – consistency template para sa mga taong Bago ang Karaniwang Panahon.
[[Kategorya:Padron sa oras, petsa, at kalendaryo]]
ert11f1k43uuwqo50sc7y140bt93371
Engklabo at eksklabo
0
318745
1961092
2022-08-07T02:43:23Z
Ryomaandres
8044
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1102488204|Enclave and exclave]]"
wikitext
text/x-wiki
Ang '''engklabo''' ay isang teritoryo (o isang bahagi ng isa) na ganap na napapalibutan ng teritoryo ng isa pang estado o entidad.<ref name="Raton">{{Cite journal |last=Raton |first=Pierre |year=1958 |title=Les enclaves |journal=Annuaire Français de Droit International |volume=4 |page=186 |doi=10.3406/afdi.1958.1373}}</ref> Ang mga engklabo ay maaari ding umiral sa loob ng teritoryal na tubig.<ref name="Melamid">{{Cite encyclopedia |year=1968 |title=Enclaves and Exclaves |encyclopedia=International Encyclopedia of the Social Sciences |publisher=The Macmillan Company & Free Press |last=Melamid |first=Alexander |editor-last=Sills |editor-first=David |volume=5}}</ref> Ang ''engklabo'' ay minsang ginagamit nang hindi wasto upang tukuyin ang isang teritoryo na bahagyang napapaligiran ng ibang estado.<ref name="Raton" /> Ang [[Lungsod ng Vaticano]] at [[San Marino]], na parehong nakapaloob sa [[Italya]], at [[Lesotho]], na nakapaloob sa [[South Africa|Timog Africa]], ay ganap na nakapaloob na mga soberanong estado.
Ang '''eksklabo''' ay isang bahagi ng isang estado o distrito na heograpikal na nahihiwalay mula sa pangunahing bahagi ng nakapalibot na teritoryo ng dayuhan (ng isa o higit pang mga estado o distrito atbp).<ref name="Websters_p497">{{Cite encyclopedia |year=1989 |title=Webster's Encyclopedic Unabridged Dictionary of the English Language |page=497}}</ref> Maraming mga eksklabo ay mga engklabo rin, ngunit hindi lahat: ang isang eksklabo ay maaaring palibutan ng teritoryo ng higit sa isang estado. <ref name="YRY">{{Cite journal |last=Rozhkov-Yuryevsky |first=Yuri |year=2013 |title=The concepts of enclave and exclave and their use in the political and geographical characteristic of the Kaliningrad region |journal=Baltic Region |volume=2 |pages=113–123 |doi=10.5922/2079-8555-2013-2-11 |doi-access=free}}</ref> Ang eksklabong [[Aserbayan]] ng [[Nagsasariling Republika ng Najichevan|Najichevan]] ay isang halimbawa ng isang eksklabo na hindi isang enclave (hangganan ng [[Armenya|Armenia]], [[Turkey|Turkiya]], at [[Iran]]).
== Mga tala ==
{{Reflist|30em}}
== Bibliograpiya ==
* {{Cite journal |last=Robinson |first=G. W. S. |date=September 1959 |title=Exclaves |journal=Annals of the Association of American Geographers |volume=49 |issue=3, [Part 1] |pages=283–295 |doi=10.1111/j.1467-8306.1959.tb01614.x |jstor=2561461}}
* {{Cite book|title=A Theory of Enclaves|last=Vinokurov|first=Evgeny|publisher=Lexington Books|year=2007|isbn=978-0-7391-2403-1|url=https://rowman.com/ISBN/9780739124031/A-Theory-of-Enclaves}}
== Mga panlabas na link ==
{{Commons category|Exclaves and enclaves}}
* [http://www.ibrg.info/palmberg/enclaves.htm Mga Enclave ng mundo ni Rolf Palmberg]
* [http://geosite.jankrogh.com Geosite ni Jan S. Krogh]
* [http://www.hiddeneurope.co.uk/tangled-territories-european-exclaves-and-enclaves "Tangled Territories" 2005 review article sa mga exclave at enclave sa Europe na inilathala sa ''Hidden Europe'' magazine]
* [http://ontology.buffalo.edu/smith/baarle.htm Barry Smith's Baarle Site]
* [https://vinokurov.info/a-theory-of-enclaves/ Evgeny Vinokurov's Theory of Enclaves - isang komprehensibong pang-ekonomiya at pampulitika na paggamot sa mga enclave at exclaves]
{{Terms for types of country subdivisions}}
3jsxags0dl51l3bqxstl4jo26ubhf2w
1961209
1961092
2022-08-07T09:45:43Z
Glennznl
73709
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Enclave.svg|thumb|Ang teritoryo C ay isang engklabo ng teritoryo A, at isang eksklabo ng teritoryo B]]
[[Talaksan:Exclave.svg|thumb|Ang teritoryo C ay isang eksklabo ng teritory B, ngunit hindi engklabo ng teritoryo A, dahil nasa hangganan din ito ng teritoryo D]]
Ang '''engklabo''' ay isang teritoryo (o isang bahagi ng isa) na ganap na napapalibutan ng teritoryo ng isa pang estado o entidad.<ref name="Raton">{{Cite journal |last=Raton |first=Pierre |year=1958 |title=Les enclaves |journal=Annuaire Français de Droit International |volume=4 |page=186 |doi=10.3406/afdi.1958.1373}}</ref> Ang mga engklabo ay maaari ding umiral sa loob ng teritoryal na tubig.<ref name="Melamid">{{Cite encyclopedia |year=1968 |title=Enclaves and Exclaves |encyclopedia=International Encyclopedia of the Social Sciences |publisher=The Macmillan Company & Free Press |last=Melamid |first=Alexander |editor-last=Sills |editor-first=David |volume=5}}</ref> Ang ''engklabo'' ay minsang ginagamit nang hindi wasto upang tukuyin ang isang teritoryo na bahagyang napapaligiran ng ibang estado.<ref name="Raton" /> Ang [[Lungsod ng Vaticano]] at [[San Marino]], na parehong nakapaloob sa [[Italya]], at [[Lesotho]], na nakapaloob sa [[South Africa|Timog Africa]], ay ganap na nakapaloob na mga soberanong estado.
Ang '''eksklabo''' ay isang bahagi ng isang estado o distrito na heograpikal na nahihiwalay mula sa pangunahing bahagi ng nakapalibot na teritoryo ng dayuhan (ng isa o higit pang mga estado o distrito atbp).<ref name="Websters_p497">{{Cite encyclopedia |year=1989 |title=Webster's Encyclopedic Unabridged Dictionary of the English Language |page=497}}</ref> Maraming mga eksklabo ay mga engklabo rin, ngunit hindi lahat: ang isang eksklabo ay maaaring palibutan ng teritoryo ng higit sa isang estado. <ref name="YRY">{{Cite journal |last=Rozhkov-Yuryevsky |first=Yuri |year=2013 |title=The concepts of enclave and exclave and their use in the political and geographical characteristic of the Kaliningrad region |journal=Baltic Region |volume=2 |pages=113–123 |doi=10.5922/2079-8555-2013-2-11 |doi-access=free}}</ref> Ang eksklabong [[Aserbayan]] ng [[Nagsasariling Republika ng Najichevan|Najichevan]] ay isang halimbawa ng isang eksklabo na hindi isang enclave (hangganan ng [[Armenya|Armenia]], [[Turkey|Turkiya]], at [[Iran]]).
== Mga tala ==
{{Reflist|30em}}
== Bibliograpiya ==
* {{Cite journal |last=Robinson |first=G. W. S. |date=September 1959 |title=Exclaves |journal=Annals of the Association of American Geographers |volume=49 |issue=3, [Part 1] |pages=283–295 |doi=10.1111/j.1467-8306.1959.tb01614.x |jstor=2561461}}
* {{Cite book|title=A Theory of Enclaves|last=Vinokurov|first=Evgeny|publisher=Lexington Books|year=2007|isbn=978-0-7391-2403-1|url=https://rowman.com/ISBN/9780739124031/A-Theory-of-Enclaves}}
== Mga panlabas na link ==
{{Commons category|Exclaves and enclaves}}
* [http://www.ibrg.info/palmberg/enclaves.htm Mga Enclave ng mundo ni Rolf Palmberg]
* [http://geosite.jankrogh.com Geosite ni Jan S. Krogh]
* [http://www.hiddeneurope.co.uk/tangled-territories-european-exclaves-and-enclaves "Tangled Territories" 2005 review article sa mga exclave at enclave sa Europe na inilathala sa ''Hidden Europe'' magazine]
* [http://ontology.buffalo.edu/smith/baarle.htm Barry Smith's Baarle Site]
* [https://vinokurov.info/a-theory-of-enclaves/ Evgeny Vinokurov's Theory of Enclaves - isang komprehensibong pang-ekonomiya at pampulitika na paggamot sa mga enclave at exclaves]
{{Terms for types of country subdivisions}}
qi3bxu3msfhx5a1ipmlue0gfhbw0tob
Ekslabo
0
318746
1961093
2022-08-07T02:44:09Z
Ryomaandres
8044
Ikinakarga sa [[Engklabo at eksklabo]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Engklabo at eksklabo]]
fmk6ly2p7wqyqy14943w9ibfdld07mc
Eksklabo at engkblabo
0
318747
1961094
2022-08-07T02:44:14Z
Ryomaandres
8044
Ikinakarga sa [[Engklabo at eksklabo]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Engklabo at eksklabo]]
fmk6ly2p7wqyqy14943w9ibfdld07mc
Engklabo
0
318748
1961095
2022-08-07T02:44:19Z
Ryomaandres
8044
Ikinakarga sa [[Engklabo at eksklabo]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Engklabo at eksklabo]]
fmk6ly2p7wqyqy14943w9ibfdld07mc
Muling pag-iisang Aleman
0
318749
1961097
2022-08-07T02:48:56Z
Ryomaandres
8044
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1102197524|German reunification]]"
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Deutschland_Bundeslaender_1957.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Deutschland_Bundeslaender_1957.svg/170px-Deutschland_Bundeslaender_1957.svg.png|thumb| Mapa na nagpapakita ng dibisyon ng [[Silangang Alemanya|Silangan]] (pula) at [[Kanlurang Alemanya]] (asul) hanggang Oktubre 3, 1990, na may dilaw na [[Berlin]]]]
[[Talaksan:Brandenburger_Tor_abends.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Brandenburger_Tor_abends.jpg/220px-Brandenburger_Tor_abends.jpg|thumb| [[Tarangkahang Brandenburgo]] sa Berlin, pambansang simbolo ng Alemanya ngayon at ang muling pagsasama nito noong 1990]]
Ang '''muling pag-iisang Aleman''' ({{Lang-de|Deutsche Wiedervereinigung}}) ay ang proseso noong 1990 kung saan ang [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] (GDR; {{Lang-de|Deutsche Demokratische Republik}}, DDR) ay naging bahagi ng [[Kanlurang Alemanya|Republikang Federal ng Alemanya]] (FRG; {{Lang-de|Bundesrepublik Deutschland}}, BRD) upang mabuo ang muling pinagsamang bansa ng [[Alemanya]].
Ang pagtatapos ng proseso ng pag-iisa ay opisyal na tinutukoy bilang '''pagkakaisang Aleman''' ({{Lang|de|Deutsche Einheit}}), ipinagdiriwang bawat taon tuwing Oktubre 3 bilang [[Araw ng Pagkakaisang Aleman]] ({{Lang|de|Tag der deutschen Einheit}}). <ref name="Einigungsvertrag">{{Cite web |title=EinigVtr – Vertrag zwischen der Bundesrepublik Deutschland und der Deutschen Demokratischen Republik über die Herstellung der Einheit Deutschlands |url=http://www.gesetze-im-internet.de/einigvtr/BJNR208890990.html |access-date=2022-03-06 |website=www.gesetze-im-internet.de |language=de}}</ref> [[Silangang Berlin|Ang Silangan]] at [[Kanlurang Berlin]] ay muling pinagsama bilang [[Berlin|iisang lungsod]] at muling naging kabesera ng nagkakaisang Alemanya.
== Mga sanggunian ==
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Aleman]]
huuiogghtnaxu5dbmuu5lh45wx9qgb2
1961206
1961097
2022-08-07T09:38:36Z
Glennznl
73709
added [[Category:Kasaysayan ng Alemanya]] using [[WP:HC|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Deutschland_Bundeslaender_1957.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Deutschland_Bundeslaender_1957.svg/170px-Deutschland_Bundeslaender_1957.svg.png|thumb| Mapa na nagpapakita ng dibisyon ng [[Silangang Alemanya|Silangan]] (pula) at [[Kanlurang Alemanya]] (asul) hanggang Oktubre 3, 1990, na may dilaw na [[Berlin]]]]
[[Talaksan:Brandenburger_Tor_abends.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Brandenburger_Tor_abends.jpg/220px-Brandenburger_Tor_abends.jpg|thumb| [[Tarangkahang Brandenburgo]] sa Berlin, pambansang simbolo ng Alemanya ngayon at ang muling pagsasama nito noong 1990]]
Ang '''muling pag-iisang Aleman''' ({{Lang-de|Deutsche Wiedervereinigung}}) ay ang proseso noong 1990 kung saan ang [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] (GDR; {{Lang-de|Deutsche Demokratische Republik}}, DDR) ay naging bahagi ng [[Kanlurang Alemanya|Republikang Federal ng Alemanya]] (FRG; {{Lang-de|Bundesrepublik Deutschland}}, BRD) upang mabuo ang muling pinagsamang bansa ng [[Alemanya]].
Ang pagtatapos ng proseso ng pag-iisa ay opisyal na tinutukoy bilang '''pagkakaisang Aleman''' ({{Lang|de|Deutsche Einheit}}), ipinagdiriwang bawat taon tuwing Oktubre 3 bilang [[Araw ng Pagkakaisang Aleman]] ({{Lang|de|Tag der deutschen Einheit}}). <ref name="Einigungsvertrag">{{Cite web |title=EinigVtr – Vertrag zwischen der Bundesrepublik Deutschland und der Deutschen Demokratischen Republik über die Herstellung der Einheit Deutschlands |url=http://www.gesetze-im-internet.de/einigvtr/BJNR208890990.html |access-date=2022-03-06 |website=www.gesetze-im-internet.de |language=de}}</ref> [[Silangang Berlin|Ang Silangan]] at [[Kanlurang Berlin]] ay muling pinagsama bilang [[Berlin|iisang lungsod]] at muling naging kabesera ng nagkakaisang Alemanya.
== Mga sanggunian ==
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Aleman]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Alemanya]]
pysvvbkb5sexa3x8d6vb5h18a1n67ge
Muling pag-iisa ng Alemanya
0
318750
1961100
2022-08-07T02:50:13Z
Ryomaandres
8044
Ikinakarga sa [[Muling pag-iisang Aleman]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Muling pag-iisang Aleman]]
3pt309ig3dp002km7ae8chnuac31nla
Tersiyaryong sektor ng ekonomiya
0
318751
1961102
2022-08-07T02:55:44Z
Ryomaandres
8044
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1097071672|Tertiary sector of the economy]]"
wikitext
text/x-wiki
Ang '''tersiyaryong sektor ng ekonomiya''', na karaniwang kilala bilang '''sektor ng serbisyo''', ay ang pangatlo sa tatlong [[sektor ng ekonomiya]] sa [[Modelong tatlong-sektor|modelong tatlong sektor]] (kilala rin bilang siklong ekonomiko). Ang iba ay ang [[Pangunahing sektor ng ekonomiya|pangunahing sektor]] ([[hilaw na materyales]]) at ang [[Pangalawang sektor ng ekonomiya|pangalawang sektor]] ([[Pagmamanupaktura|manupaktura]]).
Ang sektor ng tersiyaryo ay binubuo ng pagbibigay ng mga [[Serbisyo (ekonomika)|serbisyo]] sa halip na mga [[Produkto (negosyo)|produktong pangwakas]]. Kasama sa mga serbisyo (kilala rin bilang "mga kalakal na hindi nahahawakan") ang atensiyon, payo, pagkuha, karanasan, at [[gawaing nakakaapekto]]. Ang [[Ekonomiya ng impormasyon|produksiyon ng impormasyon]] ay matagal nang itinuturing na isang serbisyo, ngunit ang ilang mga ekonomista ngayon ay iniuugnay ito sa ikaapat na sektor, na tinatawag na [[Kuwaternayong sektor ng ekonomiya|kuwaternaryong sektor]].
Ang sektor ng tersiyaryo ay kinabibilangan ng pagbibigay ng mga serbisyo sa ibang mga negosyo gayundin sa mga huling mamimili. Maaaring kabilang sa mga serbisyo ang [[transportasyon]], [[Distribusyon (ekonomika)|pamamahagi]], at pagbebenta ng mga kalakal mula sa isang prodyuser patungo sa isang konsiyumer, gaya ng maaaring mangyari sa [[Wholesaler|wholesaling]] at [[Nagtitingi|retailing]], [[pagkontrol ng peste]], o [[Paglilibang|pagbibigay-aliw]]. Maaaring mabago ang mga kalakal sa proseso ng pagbibigay ng serbisyo, gaya ng nangyayari sa industriya ng [[restawran]]. Gayunpaman, ang pinagtutuunan ay sa mga tao sa pamamagitan ng pakikipag-ugnayan sa kanila at paglilingkod sa mga customer sa halip na baguhin ang mga pisikal na produkto.
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
== Mga panlabas na link ==
* Media related to Tertiary sector of the economy at Wikimedia Commons
3dayucisn8s34e9wbhap7ie14jt9j30
Padron:BCE/doc
10
318752
1961103
2022-08-07T02:56:30Z
GinawaSaHapon
102500
Nilipat mula main page ng padron.
wikitext
text/x-wiki
Hango sa [[:en:Template:BCE|kaparehong padron sa English Wikipedia]]. Isang padron para sa pagpapakita sa mga taong [[Karaniwang Panahon (kalendaryong Gregoryano)|Bago Karaniwang Panahon]]. Nilalagyan nito ang mga taon ng "BKP" pagkatapos ng taon, na sinusundan naman ng isang ''non-breaking space'' (&nbsp;) bago ang nasabing taon. Pwedeng mai-link ang BKP sa kaugnay na pahina nito, kung ang {{para|link}} nito ay "y", "yes", o "true" (default ay walang link).
=== Mga halimbawa ===
: <code><nowiki>{{BCE|598}}</nowiki></code> ay {{BCE|598}}
: <code><nowiki>{{BCE|5189|link=y}}</nowiki></code> ay {{BCE|5189|link=y}}
: <code><nowiki>{{BCE}}</nowiki></code> ay {{BCE}}
[[Category:Time, date and calendar templates]]
fjzzdtoo3pfsjpw02vztk8ais6jgj4k
1961107
1961103
2022-08-07T03:01:41Z
GinawaSaHapon
102500
TemplateData, karagdagang info.
wikitext
text/x-wiki
{{template shortcut|BKP}}
== Patungkol ==
Isang padron para sa pagpapakita sa mga taong [[Karaniwang Panahon (kalendaryong Gregoryano)|Bago Karaniwang Panahon]]. Nilalagyan nito ang mga taon ng "BKP" pagkatapos ng taon, na sinusundan naman ng isang ''non-breaking space'' (&nbsp;) bago ang nasabing taon. Pwedeng mai-link ang BKP sa kaugnay na pahina nito, kung ang {{para|link}} nito ay "y", "yes", o "true" (default ay walang link).
Magagamit ang parehong {{tlx|BKP}} at {{tlx|BCE}} para rito.
=== Mga halimbawa ===
==== Ingles ====
: <code><nowiki>{{BCE|598}}</nowiki></code> ay {{BCE|598}}
: <code><nowiki>{{BCE|5189|link=y}}</nowiki></code> ay {{BCE|5189|link=y}}
: <code><nowiki>{{BCE}}</nowiki></code> ay {{BCE}}
==== Tagalog ====
: <code><nowiki>{{BKP|598}}</nowiki></code> ay {{BKP|598}}
: <code><nowiki>{{BKP|5189|link=y}}</nowiki></code> ay {{BKP|5189|link=y}}
: <code><nowiki>{{BKP}}</nowiki></code> ay {{BKP}}
== TemplateData ==
{{TemplateData header}}
<templatedata>
{
"description": "Consistency template para sa mga taon Bago ang Karaniwang Panahon.",
"params": {
"year": {
"label": "Taon",
"description": "Taon Bago ang Karaniwang Panahon.",
"required": true,
"type": "number"
},
"link": {
"label": "Link",
"description": "Kung ili-link ba ang \"BKP\" sa pahina nito rito. Default ay false (hindi).",
"required": true,
"type": "boolean"
}
}
}
</templatedata>
== Tingnan din ==
* [[Padron:CE]] – consistency template para sa mga taon ng Karaniwang Panahon.
[[Category:Time, date and calendar templates]]
1a9ba5fp552mpjd7ocueax04ehdd8d7
1961108
1961107
2022-08-07T03:02:45Z
GinawaSaHapon
102500
wikitext
text/x-wiki
{{template shortcut|BKP}}
== Patungkol ==
Isang padron para sa pagpapakita sa mga taong [[Karaniwang Panahon (kalendaryong Gregoryano)|Bago Karaniwang Panahon]]. Nilalagyan nito ang mga taon ng "BKP" pagkatapos ng taon, na sinusundan naman ng isang ''non-breaking space'' (&nbsp;) bago ang nasabing taon. Pwedeng mai-link ang BKP sa kaugnay na pahina nito, kung ang {{para|link}} nito ay "y", "yes", o "true" (default ay walang link).
Magagamit ang parehong {{tlx|BKP}} at {{tlx|BCE}} para rito.
=== Mga halimbawa ===
==== Ingles ====
: <code><nowiki>{{BCE|598}}</nowiki></code> ay {{BCE|598}}
: <code><nowiki>{{BCE|5189|link=y}}</nowiki></code> ay {{BCE|5189|link=y}}
: <code><nowiki>{{BCE}}</nowiki></code> ay {{BCE}}
==== Tagalog ====
: <code><nowiki>{{BKP|598}}</nowiki></code> ay {{BKP|598}}
: <code><nowiki>{{BKP|5189|link=y}}</nowiki></code> ay {{BKP|5189|link=y}}
: <code><nowiki>{{BKP}}</nowiki></code> ay {{BKP}}
== TemplateData ==
{{TemplateData header}}
<templatedata>
{
"description": "Consistency template para sa mga taon Bago ang Karaniwang Panahon.",
"params": {
"year": {
"label": "Taon",
"description": "Taon Bago ang Karaniwang Panahon.",
"required": true,
"type": "number"
},
"link": {
"label": "Link",
"description": "Kung ili-link ba ang \"BKP\" sa pahina nito rito. Default ay false (hindi).",
"required": true,
"type": "boolean"
}
}
}
</templatedata>
== Tingnan din ==
* [[Padron:CE]] – consistency template para sa mga taon ng Karaniwang Panahon.
[[Kategorya:Padron sa oras, petsa, at kalendaryo]]
3prijhtslkl09dtrmggr75xoml9sdtw
Turismo sa Alemanya
0
318753
1961110
2022-08-07T03:06:10Z
Ryomaandres
8044
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1077499362|Tourism in Germany]]"
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Deutschland_Übersichtskarte.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Deutschland_%C3%9Cbersichtskarte.png/400px-Deutschland_%C3%9Cbersichtskarte.png|thumb|509x509px| Pisikal na mapa ng Alemanya]]
Ang Alemanya ay ang [[Mga Ranggo ng Turismo sa Mundo|ikawalong pinakabinibisitang bansang]] sa mundo,<ref name="april11">{{Cite journal |date=April 2011 |title=Interim Update |url=http://www.unwto.org/facts/eng/pdf/barometer/UNWTO_Barom11_iu_april_excerpt.pdf |url-status=dead |journal=UNWTO World Tourism Barometer |archive-url=https://web.archive.org/web/20150101005051/http://www.unwto.org/facts/eng/pdf/barometer/UNWTO_Barom11_iu_april_excerpt.pdf |archive-date=1 January 2015 |access-date=26 June 2011}}</ref><ref>{{Cite web |title=Archived copy |url=http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/unwto_highlights13_en_hr_0.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131004212850/http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/unwto_highlights13_en_hr_0.pdf |archive-date=4 October 2013 |access-date=11 July 2013}}</ref> na may kabuuang 407.26 milyong nagpalipas ng gabi noong 2012.<ref name="deutschertourismusverband2">[http://www.deutschertourismusverband.de/fileadmin/Mediendatenbank/PDFs/Zahlen_Daten_Fakten_2012_aktuell.pdf Zahlen Daten Fakten 2012] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150101015058/http://www.deutschertourismusverband.de/fileadmin/Mediendatenbank/PDFs/Zahlen_Daten_Fakten_2012_aktuell.pdf|date=1 January 2015}} (in German), German National Tourist Board</ref> Kabilang sa numerong ito ang 68.83 milyong gabi ng mga dayuhang bisita, karamihan sa mga dayuhang turista noong 2009 ay nagmumula sa Olanda, Nagkakaisang Kaharian, at Suawesy (tingnan ang talahanayan). Bukod pa rito, higit sa 30% ng mga German ang gumugugol ng kanilang bakasyon sa kanilang sariling bansa. Ayon sa [[Ulat sa Pakikipagkumpitensya sa Paglalakbay at Turismo|Travel and Tourism Competitiveness Reports]], ang Alemanya ay niraranggo sa ika-3 sa 136 na bansa sa [[Ulat sa Pakikipagkumpitensya sa Paglalakbay at Turismo|ulat noong 2017]], at naitala bilang isa sa pinakaligtas na destinasyon sa paglalakbay sa buong mundo.
Ayon sa mga survey, ang nangungunang tatlong dahilan para pumunta ang mga turista sa Germany, ay ang [[kultura ng Alemanya]], mga aktibidad sa labas at kanayunan, at ang mga lungsod ng Germany.
Karamihan sa mga bisitang dumarating sa Alemanya sa panandaliang batayan ay mula sa mga sumusunod na bansa ng nasyonalidad:<ref>[https://www.destatis.de/DE/Publikationen/Thematisch/BinnenhandelGastgewerbeTourismus/Tourismus/TourismusinZahlen.html Tourismus in Zahlen 2014] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171211013923/https://www.destatis.de/DE/Publikationen/Thematisch/BinnenhandelGastgewerbeTourismus/Tourismus/TourismusinZahlen.html|date=11 December 2017}}, Statistisches Bundesamt</ref><ref>[https://www.destatis.de/DE/Publikationen/Thematisch/BinnenhandelGastgewerbeTourismus/Tourismus/MonatserhebungTourismus2060710161125.xls?__blob=publicationFile Tourismus in Zahlen 2016] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170304114949/https://www.destatis.de/DE/Publikationen/Thematisch/BinnenhandelGastgewerbeTourismus/Tourismus/MonatserhebungTourismus2060710161125.xls?__blob=publicationFile|date=4 March 2017}}, Statistisches Bundesamt</ref>
{| class="wikitable"
|- style="color:white;"
! style="width:5px; background:#00966E;" | Ranggo
! style="width:170px; background:#00966E;" | Bansa
! style="width:50px; background:#00966E;" | 2014
! style="width:50px; background:#00966E;" | 2016
|-
| 1
|{{Flagcountry|Netherlands}}
| 4,237,865
| 4,477,100
|-
| 2
|{{Flagcountry|Switzerland}}
| 2,778,455
| 3,115,456
|-
| 3
|{{Flagcountry|United States}}
| 2,371,086
| 2,558,495
|-
| 4
|{{Flagcountry|United Kingdom}}
| 2,415,477
| 2,551,061
|-
| 5
|{{Flagcountry|Austria}}
| 1,725,259
| 1,818,872
|-
| 6
|{{Flagcountry|France}}
| 1,617,901
| 1,725,854
|-
| 7
|{{Flagcountry|Italy}}
| 1,642,443
| 1,651,933
|-
| 8
|{{Flagcountry|Denmark}}
| 1,466,561
| 1,592,500
|-
| 9
|{{Flagcountry|Belgium}}
| 1,310,693
| 1,424,482
|-
| 10
|{{Flagcountry|China}}
| 1,256,800
| 1,363,979
|-
! colspan="2" | Kabuuang pandaigdigang pagdating
! 32,999,298
! 35,555,391
|-
|}
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
# [[Statistisches Bundesamt Deutschland]] (Tanggapang Estadistikang Federal)
# DZT / [[World Travel Monitor]]
# [[World Tourism Organization]]
https://www.deutschertourismusverband.de/fileadmin/Mediendatenbank/Dateien/ZDF_2016.pdf
== Mga panlabas na link ==
{{Commons category-inline|Tourism in Germany}}
* [http://www.germany.travel Opisyal na website ng turismo sa Germany] {{In lang|de|ar|cs|da|en|es|fi|fr|he|hu|it|ja|ko|nl|no|pl|pt|ru|sl|sv|zh}}
* {{Curlie|Regional/Europe/Germany/Travel_and_Tourism|Germany travel and tourism}}
* [https://www.tourism.de Gabay sa Paglalakbay sa Germany (tourism.de)]
* [https://www.hungamanews.in/news/german-tourist-molested-in-rajasthan-hotel-laxmi-vilas-palace/ Turistang Aleman sa Bharatpur India.]
{{Germany topics}}{{Tourism in Europe}}
ojjsn34b4r4oy7uofftbhwsfau5emyp
Wedding (Berlin)
0
318754
1961112
2022-08-07T03:17:19Z
Ryomaandres
8044
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1080549867|Wedding (Berlin)]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox German location|name=Wedding|name_local=|image_photo=Wedding Augustenburger Platz.jpg|image_caption=Augustenburger Platz with Campus Virchow Klinikum|type=Quarter|City=Berlin|image_coa=Coat of arms de-be wedding 1955.png|coordinates={{coord|52|33|00|N|13|22|00|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Mitte|divisions=|elevation=52|area=9.23|population=85275|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 0105) 13347, 13349, 13351, 13353, 13355, 13357, 13359, 13407|area_code=|licence=B|year=1861|plantext=Location of Wedding in Mitte district and Berlin|image_plan=Berlin Mitte Wedding.png|website=}}
Ang '''Wedding''' ({{Lang-de|der Wedding}}; {{IPA-de|ˈvɛdɪŋ|pron|De-Wedding.ogg}}) ay isang lokalidad sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] ng [[Mitte]], [[Berlin]], Alemanya at isang hiwalay na boro sa hilagang-kanlurang [[panloob na lungsod]] hanggang sa ito ay pinagsama sa [[Tiergarten (Berlin)|Tiergarten]] at Mitte sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|2001 administratibong reporma ng Berlin]]. Kasabay nito ang silangang kalahati ng dating boro ng Wedding—sa kabilang panig ng Reinickendorfer Straße—ay pinaghiwalay bilang bagong lokalidad ng [[Gesundbrunnen (Berlin)|Gesundbrunnen]].
== Kasaysayan ==
Noong ika-12 siglo, ang [[Manoryalismo|manor]] ng maharlikang si Rudolf de Weddinge ay matatagpuan sa maliit na Ilog [[Panke]] sa malapit na paligid ng Nettelbeckplatz ngayon. Ang sakahan, na nasunog nang higit sa isang beses, ay nanatiling inabandona sa kagubatan hanggang sa ika-18 siglo. Noong kalagitnaan ng ika-18 siglo, habang ang Gesundbrunnen ay itinatayo bilang isang health resort at bayan ng spa, ang [[Sugal|pagsusugal]] at [[Prostitusyon sa Alemanya|prostitusyon]] ay lumipat sa Wedding, na ginawa itong isang distrito ng kasiyahan. Noong 1864, itinatag ni [[Ernst Christian Friedrich Schering]] ang parmasyutikong kompanya ng [[Schering AG|Schering]] sa [[Müllerstraße]]; ang kompanya ay naging bahagi ng [[Bayer]] mula noong 2006. Ang isang malaking ospital sa kanlurang gilid ng lokalidad ay itinayo sa pagitan ng 1898 at 1906 sa inisyatiba ni [[Rudolf Virchow]]. Ang planta ng [[Rotaprint]] ay pinasimulan sa Wedding noong 1904 at naging isa sa pinakamalaking nagpapatrabaho sa lokal na may humigit-kumulang 1,000 kawani sa taas nito.<ref name="Brahm Loc">{{Cite web |last=Brahm |first=Daniela |title=The Location |url=http://www.exrotaprint.de/index.php?section=3200 |access-date=10 July 2016 |website=ExRotaprint |publisher=ExRotaprint gGmbh}}</ref>
== Demograpiko ==
Kasama ng [[Kreuzberg]], ang Wedding ay isa sa mga pinaka-etnikong magkakaibang lokalidad ng Berlin. Ang [[Multikulturalismo|multikultural]] na tanawin ay makikita sa bilingual na mga karatula sa tindahan (karamihan ay Aleman at [[Wikang Turko|Turko]] o Aleman at [[Wikang Arabe|Arabe]]).
== Panitikan ==
* Komander, Gerhild: ''Der Wedding – Auf dem Weg von Rot nach Bunt.'' Kwento ng Berlin Verlag, Berlin 2006,{{ISBN|3-929829-38-X}} .
* Schmiedecke, Ralf: ''Berlin-Wedding – Neue Bilder aus alter Zeit.'' Sutton, Erfurt 2005,{{ISBN|3-89702-866-2}} (Reihe ''Archivbilder'' ).
* Simon, Kristiyano: ''750 Jahre Wedding – Eine Chronik.'' Berlin 2001,{{ISBN|3-8311-1777-2}} .
* Werning, Heiko: ''Mein wunderbarer Wedding.'' ''Geschichten aus dem Prekariat.'' Edition Tiamat, Berlin 2010,{{ISBN|978-3-89320-143-3}} .
* Scheer, Regina: ''Den Schwächeren helfen, stark zu sein.'' ''Die Schrippenkirche im Berliner Wedding 1882–2007.'' Henrich at Henrich Verlag, Berlin,{{ISBN|978-3-938485-63-7}} .
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
[[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
rp7bcs8jadqys1h62uplzeaatn39gbm
1961113
1961112
2022-08-07T03:18:06Z
Ryomaandres
8044
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox German location|name=Wedding|name_local=|image_photo=Wedding Augustenburger Platz.jpg|image_caption=Augustenburger Platz kasama ang Campus Virchow Klinikum|type=Kuwarto|City=Berlin|image_coa=Coat of arms de-be wedding 1955.png|coordinates={{coord|52|33|00|N|13|22|00|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Mitte|divisions=|elevation=52|area=9.23|population=85275|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 0105) 13347, 13349, 13351, 13353, 13355, 13357, 13359, 13407|area_code=|licence=B|year=1861|plantext=Kinaroroonan ng Wedding sa distritong Mitte at Berlin|image_plan=Berlin Mitte Wedding.png|website=}}
Ang '''Wedding''' ({{Lang-de|der Wedding}}; {{IPA-de|ˈvɛdɪŋ|pron|De-Wedding.ogg}}) ay isang lokalidad sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] ng [[Mitte]], [[Berlin]], Alemanya at isang hiwalay na boro sa hilagang-kanlurang [[panloob na lungsod]] hanggang sa ito ay pinagsama sa [[Tiergarten (Berlin)|Tiergarten]] at Mitte sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|2001 administratibong reporma ng Berlin]]. Kasabay nito ang silangang kalahati ng dating boro ng Wedding—sa kabilang panig ng Reinickendorfer Straße—ay pinaghiwalay bilang bagong lokalidad ng [[Gesundbrunnen (Berlin)|Gesundbrunnen]].
== Kasaysayan ==
Noong ika-12 siglo, ang [[Manoryalismo|manor]] ng maharlikang si Rudolf de Weddinge ay matatagpuan sa maliit na Ilog [[Panke]] sa malapit na paligid ng Nettelbeckplatz ngayon. Ang sakahan, na nasunog nang higit sa isang beses, ay nanatiling inabandona sa kagubatan hanggang sa ika-18 siglo. Noong kalagitnaan ng ika-18 siglo, habang ang Gesundbrunnen ay itinatayo bilang isang health resort at bayan ng spa, ang [[Sugal|pagsusugal]] at [[Prostitusyon sa Alemanya|prostitusyon]] ay lumipat sa Wedding, na ginawa itong isang distrito ng kasiyahan. Noong 1864, itinatag ni [[Ernst Christian Friedrich Schering]] ang parmasyutikong kompanya ng [[Schering AG|Schering]] sa [[Müllerstraße]]; ang kompanya ay naging bahagi ng [[Bayer]] mula noong 2006. Ang isang malaking ospital sa kanlurang gilid ng lokalidad ay itinayo sa pagitan ng 1898 at 1906 sa inisyatiba ni [[Rudolf Virchow]]. Ang planta ng [[Rotaprint]] ay pinasimulan sa Wedding noong 1904 at naging isa sa pinakamalaking nagpapatrabaho sa lokal na may humigit-kumulang 1,000 kawani sa taas nito.<ref name="Brahm Loc">{{Cite web |last=Brahm |first=Daniela |title=The Location |url=http://www.exrotaprint.de/index.php?section=3200 |access-date=10 July 2016 |website=ExRotaprint |publisher=ExRotaprint gGmbh}}</ref>
== Demograpiko ==
Kasama ng [[Kreuzberg]], ang Wedding ay isa sa mga pinaka-etnikong magkakaibang lokalidad ng Berlin. Ang [[Multikulturalismo|multikultural]] na tanawin ay makikita sa bilingual na mga karatula sa tindahan (karamihan ay Aleman at [[Wikang Turko|Turko]] o Aleman at [[Wikang Arabe|Arabe]]).
== Panitikan ==
* Komander, Gerhild: ''Der Wedding – Auf dem Weg von Rot nach Bunt.'' Kwento ng Berlin Verlag, Berlin 2006,{{ISBN|3-929829-38-X}} .
* Schmiedecke, Ralf: ''Berlin-Wedding – Neue Bilder aus alter Zeit.'' Sutton, Erfurt 2005,{{ISBN|3-89702-866-2}} (Reihe ''Archivbilder'' ).
* Simon, Kristiyano: ''750 Jahre Wedding – Eine Chronik.'' Berlin 2001,{{ISBN|3-8311-1777-2}} .
* Werning, Heiko: ''Mein wunderbarer Wedding.'' ''Geschichten aus dem Prekariat.'' Edition Tiamat, Berlin 2010,{{ISBN|978-3-89320-143-3}} .
* Scheer, Regina: ''Den Schwächeren helfen, stark zu sein.'' ''Die Schrippenkirche im Berliner Wedding 1882–2007.'' Henrich at Henrich Verlag, Berlin,{{ISBN|978-3-938485-63-7}} .
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
[[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
0l9eop0ofbo5qgeo78tek3k2govt7b8
Tagagamit:Audiovisual Communicators, Inc. 1975
2
318755
1961132
2022-08-07T04:41:03Z
Audiovisual Communicators, Inc. 1975
124010
ACI AM Stations
wikitext
text/x-wiki
1170 kHz AM sa test broadcast
1jr84yin8c0elb4i78wcop2lxs73zf2
Padron:Dmbox/styles.css
10
318757
1961144
2022-08-07T05:28:03Z
GinawaSaHapon
102500
Bagong pahina: /* {{pp-template}} */ .dmbox { display: flex; align-items: center; clear: both; margin: 0.9em 1em; border-top: 1px solid #ccc; border-bottom: 1px solid #ccc; padding: 0.25em 0.35em; font-style: italic; } .dmbox > * { flex-shrink: 0; margin: 0 0.25em; } .dmbox-body { flex-grow: 1; flex-shrink: 1; padding: 0.1em 0; } .dmbox-invalid-type { text-align: center; }
sanitized-css
text/css
/* {{pp-template}} */
.dmbox {
display: flex;
align-items: center;
clear: both;
margin: 0.9em 1em;
border-top: 1px solid #ccc;
border-bottom: 1px solid #ccc;
padding: 0.25em 0.35em;
font-style: italic;
}
.dmbox > * {
flex-shrink: 0;
margin: 0 0.25em;
}
.dmbox-body {
flex-grow: 1;
flex-shrink: 1;
padding: 0.1em 0;
}
.dmbox-invalid-type {
text-align: center;
}
f1gcjadr563wzjdefw43xh1c3psx339
Imperyong Sasanian
0
318758
1961151
2022-08-07T06:47:15Z
Xsqwiypb
120901
Ikinakarga sa [[Imperyong Sasanida]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Imperyong Sasanida]]
__FORCETOC__
nd4gf241k147d6qd7bvxrj26c5quw9m
Usapan:Tiaong
1
318759
1961169
2022-08-07T07:23:42Z
Ivan P. Clarin
84769
Bagong pahina: {{Isinalinwikang pahina|en|Tiaong}}
wikitext
text/x-wiki
{{Isinalinwikang pahina|en|Tiaong}}
ip5ciebrf2myna6157w9etdm9pi4o7c
Gitnang Imperyong Asirya
0
318760
1961173
2022-08-07T07:25:25Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: {{Infobox country | native_name = ''māt Aššur''<!--Don't put excessive information on the cuneiform name etc.; this is a historical stage of the civilization, discussion on the name is better suited for the main "Assyria" article--> | conventional_long_name = Gitnang Imperyong Asirya | common_name = Asirya | image_map = Médio-assyrien.png | image_map_caption = Mapa ng Gitnang Imperyong Asirya noong ika-13 siglo BCE. | today...
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
| native_name = ''māt Aššur''<!--Don't put excessive information on the cuneiform name etc.; this is a historical stage of the civilization, discussion on the name is better suited for the main "Assyria" article-->
| conventional_long_name = Gitnang Imperyong Asirya
| common_name = Asirya
| image_map = Médio-assyrien.png
| image_map_caption = Mapa ng Gitnang Imperyong Asirya noong ika-13 siglo BCE.
| today = [[Iraq]]<br>[[Syria]]<br>[[Turkey]]<br>[[Iran]]
| era = [[Panahong Bronse]] at [[Panahong Bakal]]
| year_start = {{circa}} 1363 BCE
| year_end = 912 BCE
| event_start = Pag-akyat sa kapangyarihan ni [[Ashur-uballit I]]
| event1 = Unang Panahon ng Paglawak
| date_event1 = {{circa}} 1305–1207 BCE
| event2 = Unang Panahon ng Paghina
| date_event2 = {{circa}} 1206–1115 BCE
| event3 = Ikalawang panahon ng paglawak
| date_event3 = 1114–1056 BCE
| event4 = Ikalawang yugto ng paghina
| date_event4 = 1055–935 BCE
| event_end = Kamatayan ni [[Ashur-dan II]]
| p1 = Lumang Panahon ng Asirya
| p2 = Mitanni
| s1 = Imperyong Neo-Asirya
| capital = [[Assur]]<br><small>({{circa}} 1363–1233 BCE</small><br>[[Kar-Tukulti-Ninurta]]<br><small>({{circa}} 1233–1207 BC)</small><br>[[Assur]]<br><small>({{circa}} 1207–912 BC)</small>
| government_type = [[Monarkiya]]
| title_leader = [[List of Assyrian kings|mga kilalang hari]]
| leader1 = [[Ashur-uballit I]] (first)
| year_leader1 = {{circa}} 1363–1328 BCE
| leader2 = [[Adad-nirari I]] <!-- early warrior-king -->
| year_leader2 = {{circa}} 1305–1274 BCE
| leader3 = [[Shalmaneser I]] <!-- early warrior-king -->
| year_leader3 = {{circa}} 1273–1244 BCE
| leader4 = [[Tukulti-Ninurta I]] <!-- achieved the greatest extent of the Middle Assyrian period -->
| year_leader4 = {{circa}} 1243–1207 BCE
| leader5 = [[Ninurta-apal-Ekur]] <!-- founder of the direct dynastic line of later kings -->
| year_leader5 = {{circa}} 1191–1179 BCE
| leader6 = [[Ashur-resh-ishi I]] <!-- began to restore Assyrian power, prior to Tiglath-Pileser I -->
| year_leader6 = 1132–1115 BCE
| leader7 = [[Tiglath-Pileser I]] <!-- brought the empire to its second apex -->
| year_leader7 = 1114–1076 BCE
| leader8 = [[Ashur-dan II]] (huli)
| year_leader8 = 934–912 BCE
| common_languages = [[Wikang Akkadiyo]], [[Wikang Hurriano]], [[Amoreo]], [[Aramaiko]] at [[Wikang Elamita]]
| religion = [[Sinaunang relihiyong Mesopotamiyo]]
}}
{{Assyrian periodization}}
Ang '''Gitnang Imperyong Asirya''' ang ikatlong yugto sa kasaysayan ng [[Asirya]] mula sa pag-akyat sa kapangyarihan ni [[Ashur-uballit I]] (naghari noong 1363 BCE at pag-akyat ng [[Asirya]] bilang isang kahariang teritoryal{{Sfn|Düring|2020|p=43}} hanggang sa kamatayan ni to [[Ashur-dan II]] noong 912 BCE.
==Kasaysayan==
Si [[Ashur-uballit I]] ang kauna-unahang katutubong pinuno ng Asirya na nag-angkin ng pamagat na '''sar'''(Hari). Pagkatapos makamit ang [[kasarinlan]], karagdagan niyang inangkin ang dignidad ng isang dakilang hari gaya ng mga [[paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]] at mga haring [[Hiteo]]. Ang pag-akyat sa kapangyarihan ng Asirya ay kaugnay sa pagbagsak ng Kahariang [[Mitanni]] na pumayag sa mga hari ng Gitnang Imperyong Asirya na palawaking ang kanilang mga teritoryo sa hilagang Mesopotamiy.{{sfn|Jakob|2017a|p=117}} Sa ilalim ng mga haring mandirigmang sina [[Adad-nirari I]] (naghari noong 1305–1274 BCE), [[Shalmaneser I]] (naghari noong 1273–1244 BCE) at [[Tukulti-Ninurta I]] (naghari noong 1243–1207 BCE), nakamit ng Asirya ang hangarin nitong maging isang Imperyong Asirya. Sa ilalim ni [[Shalmaneser I]], ang mga huling labi ng Kahariang MIttani ay isinama sa Asirya.Ang pinakamatagumpay na haring Asiryo ay si [[Tukulti-Ninurta I]] na nagpalawak sa Gitnang Imperyong Asirya.{{sfn|Düring|2020|p=45}} Ang kanyang pinakatanyag na nagawa sa military ang pagkapanalo sa [[Labanan ng Nihriya]]{{Circa}} 1237 BCE na nagmarka sa pagsim ula ng wakas ng impluwensiyang [[Hiteo]] sa hilagaang Mesopotamiya]] at ang kanyang pananakop sa [[Babilonya]] na naging [[basalyo]] ng Asirya noong 1225–1216 BCE. {{sfn|Jakob|2017a|pp=125, 129–130}}{{sfn|Chen|2020|pp=199, 203}} Si Tukulti-Ninurta rin ang unang haring Asiryo na naglipat ng kabisera nito mula sa Assur at naglunsad ng bagong lungsod ng [[Kar-Tukulti-Ninurta]] bilang kabisera nito noong {{sfn|Düring|2020|p=57}} {{Circa}} 1233 BCE.{{sfn|Gerster|2005|p=312}} Ang kabisera ng imperyo ay muling ibinalik sa Assur pagkatapos ng kanyang kamatayan.{{sfn|Düring|2020|p=57}}
Ang [[asasinasyon]] ni [[Tukulti-Ninurta I]] noong 1207 BCE ay sinundan ng alitan ng mga dinastiya at humantong sa pagbagsak sa kapangyarihan ng Asirya. Hindi nagawa ng kanyang mga kahalili na panatilihin ang kapangyarihan ng Asirya at namuno lamang sa lupaing sentro ng Asirya na isang panahon na kasabay ng [[Huling Pagguho ng Panahong Bronse]]. Bagaman tinangka ng mga haring Asiryo sa panahong ito gaya nina [[Ashur-dan I]] (naghari noong {{circa}} 1178–1133 BCE), [[Ashur-resh-ishi I]] (naghari noong 1132–1115 BCE) at [[Tiglath-Pileser I]] (naghari noong 1114–1076 BC) na palakasin ang Asirya sa pamamagitan ng pananakop, ito pananakop ay hindi matatag at panandalian lamang. Mula sa panahon ni [[Eriba-Adad II]] (naghari 1056–1054 BCE), patuloy na humina ang Imperyong Asirya.{{sfn|Frahm|2017b|p=165}} Sa panahong ito, hindi lamang ang Asirya ang humina ngunit muling nasakop ng mga hukbong asiryo na sakupin ang malalaking bahagi ng Imperyo. Sa ilalim ni [[Ashur-dan II]] (naghari noong 934–912 BCE), ang paghina nito ay bumaliktad. Ang wakas ng kanyang paghahari ang pasimula ng pag-akyat sa kapangyarihan ng [[Imperyong Neo-Asirya]].(911–609 BCE).{{sfn|Frahm|2017b|pp=165–168}}
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Asirya]]
e5dxewy9a7da81dphoihvdzalnvr0tj
1961174
1961173
2022-08-07T07:26:40Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
| native_name = ''māt Aššur''<!--Don't put excessive information on the cuneiform name etc.; this is a historical stage of the civilization, discussion on the name is better suited for the main "Assyria" article-->
| conventional_long_name = Gitnang Imperyong Asirya
| common_name = Asirya
| image_map = Médio-assyrien.png
| image_map_caption = Mapa ng Gitnang Imperyong Asirya noong ika-13 siglo BCE.
| today = [[Iraq]]<br>[[Syria]]<br>[[Turkey]]<br>[[Iran]]
| era = [[Panahong Bronse]] at [[Panahong Bakal]]
| year_start = {{circa}} 1363 BCE
| year_end = 912 BCE
| event_start = Pag-akyat sa kapangyarihan ni [[Ashur-uballit I]]
| event1 = Unang Panahon ng Paglawak
| date_event1 = {{circa}} 1305–1207 BCE
| event2 = Unang Panahon ng Paghina
| date_event2 = {{circa}} 1206–1115 BCE
| event3 = Ikalawang panahon ng paglawak
| date_event3 = 1114–1056 BCE
| event4 = Ikalawang yugto ng paghina
| date_event4 = 1055–935 BCE
| event_end = Kamatayan ni [[Ashur-dan II]]
| p1 = Lumang Panahon ng Asirya
| p2 = Mitanni
| s1 = Imperyong Neo-Asirya
| capital = [[Assur]]<br><small>({{circa}} 1363–1233 BCE</small><br>[[Kar-Tukulti-Ninurta]]<br><small>({{circa}} 1233–1207 BCE)</small><br>[[Assur]]<br><small>({{circa}} 1207–912 BCE)</small>
| government_type = [[Monarkiya]]
| title_leader = [[List of Assyrian kings|mga kilalang hari]]
| leader1 = [[Ashur-uballit I]] (first)
| year_leader1 = {{circa}} 1363–1328 BCE
| leader2 = [[Adad-nirari I]] <!-- early warrior-king -->
| year_leader2 = {{circa}} 1305–1274 BCE
| leader3 = [[Shalmaneser I]] <!-- early warrior-king -->
| year_leader3 = {{circa}} 1273–1244 BCE
| leader4 = [[Tukulti-Ninurta I]] <!-- achieved the greatest extent of the Middle Assyrian period -->
| year_leader4 = {{circa}} 1243–1207 BCE
| leader5 = [[Ninurta-apal-Ekur]] <!-- founder of the direct dynastic line of later kings -->
| year_leader5 = {{circa}} 1191–1179 BCE
| leader6 = [[Ashur-resh-ishi I]] <!-- began to restore Assyrian power, prior to Tiglath-Pileser I -->
| year_leader6 = 1132–1115 BCE
| leader7 = [[Tiglath-Pileser I]] <!-- brought the empire to its second apex -->
| year_leader7 = 1114–1076 BCE
| leader8 = [[Ashur-dan II]] (huli)
| year_leader8 = 934–912 BCE
| common_languages = [[Wikang Akkadiyo]], [[Wikang Hurriano]], [[Amoreo]], [[Aramaiko]] at [[Wikang Elamita]]
| religion = [[Sinaunang relihiyong Mesopotamiyo]]
}}
{{Assyrian periodization}}
Ang '''Gitnang Imperyong Asirya''' ang ikatlong yugto sa kasaysayan ng [[Asirya]] mula sa pag-akyat sa kapangyarihan ni [[Ashur-uballit I]] (naghari noong 1363 BCE at pag-akyat ng [[Asirya]] bilang isang kahariang teritoryal{{Sfn|Düring|2020|p=43}} hanggang sa kamatayan ni to [[Ashur-dan II]] noong 912 BCE.
==Kasaysayan==
Si [[Ashur-uballit I]] ang kauna-unahang katutubong pinuno ng Asirya na nag-angkin ng pamagat na '''sar'''(Hari). Pagkatapos makamit ang [[kasarinlan]], karagdagan niyang inangkin ang dignidad ng isang dakilang hari gaya ng mga [[paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]] at mga haring [[Hiteo]]. Ang pag-akyat sa kapangyarihan ng Asirya ay kaugnay sa pagbagsak ng Kahariang [[Mitanni]] na pumayag sa mga hari ng Gitnang Imperyong Asirya na palawaking ang kanilang mga teritoryo sa hilagang Mesopotamiy.{{sfn|Jakob|2017a|p=117}} Sa ilalim ng mga haring mandirigmang sina [[Adad-nirari I]] (naghari noong 1305–1274 BCE), [[Shalmaneser I]] (naghari noong 1273–1244 BCE) at [[Tukulti-Ninurta I]] (naghari noong 1243–1207 BCE), nakamit ng Asirya ang hangarin nitong maging isang Imperyong Asirya. Sa ilalim ni [[Shalmaneser I]], ang mga huling labi ng Kahariang MIttani ay isinama sa Asirya.Ang pinakamatagumpay na haring Asiryo ay si [[Tukulti-Ninurta I]] na nagpalawak sa Gitnang Imperyong Asirya.{{sfn|Düring|2020|p=45}} Ang kanyang pinakatanyag na nagawa sa military ang pagkapanalo sa [[Labanan ng Nihriya]]{{Circa}} 1237 BCE na nagmarka sa pagsim ula ng wakas ng impluwensiyang [[Hiteo]] sa hilagaang Mesopotamiya]] at ang kanyang pananakop sa [[Babilonya]] na naging [[basalyo]] ng Asirya noong 1225–1216 BCE. {{sfn|Jakob|2017a|pp=125, 129–130}}{{sfn|Chen|2020|pp=199, 203}} Si Tukulti-Ninurta rin ang unang haring Asiryo na naglipat ng kabisera nito mula sa Assur at naglunsad ng bagong lungsod ng [[Kar-Tukulti-Ninurta]] bilang kabisera nito noong {{sfn|Düring|2020|p=57}} {{Circa}} 1233 BCE.{{sfn|Gerster|2005|p=312}} Ang kabisera ng imperyo ay muling ibinalik sa Assur pagkatapos ng kanyang kamatayan.{{sfn|Düring|2020|p=57}}
Ang [[asasinasyon]] ni [[Tukulti-Ninurta I]] noong 1207 BCE ay sinundan ng alitan ng mga dinastiya at humantong sa pagbagsak sa kapangyarihan ng Asirya. Hindi nagawa ng kanyang mga kahalili na panatilihin ang kapangyarihan ng Asirya at namuno lamang sa lupaing sentro ng Asirya na isang panahon na kasabay ng [[Huling Pagguho ng Panahong Bronse]]. Bagaman tinangka ng mga haring Asiryo sa panahong ito gaya nina [[Ashur-dan I]] (naghari noong {{circa}} 1178–1133 BCE), [[Ashur-resh-ishi I]] (naghari noong 1132–1115 BCE) at [[Tiglath-Pileser I]] (naghari noong 1114–1076 BC) na palakasin ang Asirya sa pamamagitan ng pananakop, ito pananakop ay hindi matatag at panandalian lamang. Mula sa panahon ni [[Eriba-Adad II]] (naghari 1056–1054 BCE), patuloy na humina ang Imperyong Asirya.{{sfn|Frahm|2017b|p=165}} Sa panahong ito, hindi lamang ang Asirya ang humina ngunit muling nasakop ng mga hukbong asiryo na sakupin ang malalaking bahagi ng Imperyo. Sa ilalim ni [[Ashur-dan II]] (naghari noong 934–912 BCE), ang paghina nito ay bumaliktad. Ang wakas ng kanyang paghahari ang pasimula ng pag-akyat sa kapangyarihan ng [[Imperyong Neo-Asirya]].(911–609 BCE).{{sfn|Frahm|2017b|pp=165–168}}
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Asirya]]
081a87k032u8pyq1uxy5wlczfk8eycm
Imperyong Gitnang Asirya
0
318761
1961176
2022-08-07T07:29:08Z
Xsqwiypb
120901
Ikinakarga sa [[Gitnang Imperyong Asirya]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Gitnang Imperyong Asirya]]
__FORCETOC__
n7azazzjk46jwmislzezm1cc80mlhb7
Module:Message box/ambox.css
828
318762
1961178
2022-08-07T07:30:52Z
GinawaSaHapon
102500
Bagong pahina: /* {{pp|small=y}} */ .ambox { border: 1px solid #a2a9b1; /* @noflip */ border-left: 10px solid #36c; /* Default "notice" blue */ background-color: #fbfbfb; box-sizing: border-box; } /* Single border between stacked boxes. Take into account base templatestyles, * user styles, and Template:Dated maintenance category. * remove link selector when T200206 is fixed */ .ambox + link + .ambox, .ambox + link + style + .ambox, .ambox + link + link + .ambox, /* TODO: raise the...
sanitized-css
text/css
/* {{pp|small=y}} */
.ambox {
border: 1px solid #a2a9b1;
/* @noflip */
border-left: 10px solid #36c; /* Default "notice" blue */
background-color: #fbfbfb;
box-sizing: border-box;
}
/* Single border between stacked boxes. Take into account base templatestyles,
* user styles, and Template:Dated maintenance category.
* remove link selector when T200206 is fixed
*/
.ambox + link + .ambox,
.ambox + link + style + .ambox,
.ambox + link + link + .ambox,
/* TODO: raise these as "is this really that necessary???". the change was Dec 2021 */
.ambox + .mw-empty-elt + link + .ambox,
.ambox + .mw-empty-elt + link + style + .ambox,
.ambox + .mw-empty-elt + link + link + .ambox {
margin-top: -1px;
}
/* For the "small=left" option. */
/* must override .ambox + .ambox styles above */
html body.mediawiki .ambox.mbox-small-left {
/* @noflip */
margin: 4px 1em 4px 0;
overflow: hidden;
width: 238px;
border-collapse: collapse;
font-size: 88%;
line-height: 1.25em;
}
.ambox-speedy {
/* @noflip */
border-left: 10px solid #b32424; /* Red */
background-color: #fee7e6; /* Pink */
}
.ambox-delete {
/* @noflip */
border-left: 10px solid #b32424; /* Red */
}
.ambox-content {
/* @noflip */
border-left: 10px solid #f28500; /* Orange */
}
.ambox-style {
/* @noflip */
border-left: 10px solid #fc3; /* Yellow */
}
.ambox-move {
/* @noflip */
border-left: 10px solid #9932cc; /* Purple */
}
.ambox-protection {
/* @noflip */
border-left: 10px solid #a2a9b1; /* Gray-gold */
}
.ambox .mbox-text {
border: none;
/* @noflip */
padding: 0.25em 0.5em;
width: 100%;
}
.ambox .mbox-image {
border: none;
/* @noflip */
padding: 2px 0 2px 0.5em;
text-align: center;
}
.ambox .mbox-imageright {
border: none;
/* @noflip */
padding: 2px 0.5em 2px 0;
text-align: center;
}
/* An empty narrow cell */
.ambox .mbox-empty-cell {
border: none;
padding: 0;
width: 1px;
}
.ambox .mbox-image-div {
width: 52px;
}
/* Hack around MobileFrontend being opinionated */
html.client-js body.skin-minerva .mbox-text-span {
margin-left: 23px !important;
}
@media (min-width: 720px) {
.ambox {
margin: 0 10%; /* 10% = Will not overlap with other elements */
}
}
e1n8tazkmdosrcqp9s8lfop1h7u8uw8
Module:Message box/ombox.css
828
318763
1961187
2022-08-07T07:44:53Z
GinawaSaHapon
102500
Bagong pahina: /* {{pp|small=y}} */ .ombox { margin: 4px 0; border-collapse: collapse; border: 1px solid #a2a9b1; /* Default "notice" gray */ background-color: #f8f9fa; box-sizing: border-box; } /* For the "small=yes" option. */ .ombox.mbox-small { font-size: 88%; line-height: 1.25em; } .ombox-speedy { border: 2px solid #b32424; /* Red */ background-color: #fee7e6; /* Pink */ } .ombox-delete { border: 2px solid #b32424; /* Red */ } .ombox-content { border: 1px sol...
sanitized-css
text/css
/* {{pp|small=y}} */
.ombox {
margin: 4px 0;
border-collapse: collapse;
border: 1px solid #a2a9b1; /* Default "notice" gray */
background-color: #f8f9fa;
box-sizing: border-box;
}
/* For the "small=yes" option. */
.ombox.mbox-small {
font-size: 88%;
line-height: 1.25em;
}
.ombox-speedy {
border: 2px solid #b32424; /* Red */
background-color: #fee7e6; /* Pink */
}
.ombox-delete {
border: 2px solid #b32424; /* Red */
}
.ombox-content {
border: 1px solid #f28500; /* Orange */
}
.ombox-style {
border: 1px solid #fc3; /* Yellow */
}
.ombox-move {
border: 1px solid #9932cc; /* Purple */
}
.ombox-protection {
border: 2px solid #a2a9b1; /* Gray-gold */
}
.ombox .mbox-text {
border: none;
/* @noflip */
padding: 0.25em 0.9em;
width: 100%;
}
.ombox .mbox-image {
border: none;
/* @noflip */
padding: 2px 0 2px 0.9em;
text-align: center;
}
.ombox .mbox-imageright {
border: none;
/* @noflip */
padding: 2px 0.9em 2px 0;
text-align: center;
}
/* An empty narrow cell */
.ombox .mbox-empty-cell {
border: none;
padding: 0;
width: 1px;
}
.ombox .mbox-invalid-type {
text-align: center;
}
@media (min-width: 720px) {
.ombox {
margin: 4px 10%;
}
.ombox.mbox-small {
/* @noflip */
clear: right;
/* @noflip */
float: right;
/* @noflip */
margin: 4px 0 4px 1em;
width: 238px;
}
}
kbnh162z0okybu31n21lqou83x57ei5
Aklatan ni Ashurbanipal
0
318764
1961188
2022-08-07T07:50:31Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: {{Infobox library | library_name = Aklatan ni Ashurbanipal | library_logo = | image= Library of Ashurbanipal.jpg | caption= Aklatan ni Ashurbanipal sa [[British Museum]] | location = [[Nineveh]], kabisera ng [[Asirya]] | coordinates = | established = ika-7 siglo BCE | num_branches = | collection_size =higit 30,000 sa tabletang kuneiporma <ref name="bm">[http://www.britishmuseum.org/research/research_projects/all_current_projects/ashurban...
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox library
| library_name = Aklatan ni Ashurbanipal
| library_logo =
| image= Library of Ashurbanipal.jpg
| caption= Aklatan ni Ashurbanipal sa [[British Museum]]
| location = [[Nineveh]], kabisera ng [[Asirya]]
| coordinates =
| established = ika-7 siglo BCE
| num_branches =
| collection_size =higit 30,000 sa tabletang kuneiporma <ref name="bm">[http://www.britishmuseum.org/research/research_projects/all_current_projects/ashurbanipal_library_phase_1.aspx Ashurbanipal Library Project] (phase 1) from the [[British Museum]]</ref>
}}
Ang '''Makaharing Aklatan ni Ashurbanipal''' na ipinangalan kay [[Ashurbanipal]] na hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] ay isang kalipunan ng higit sa 30,000 tabletang putik at mga pragmentong teksto ng lahat ng uri. Ito ay nagbibigay sa mga modernong historyan ng impormasyon tungkol sa mga kultura at kasaysayan sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]]. Ito ay tinawag ni[[H. G. Wells]] na "pinakamahalagang sanggunian ng materyal na pangkasaysayan sa mundo."<ref>{{cite book |last=Wells |first=H. G. |title=The Outline of History: Volume 1 |date=1961 |publisher=Doubleday |page=177}}</ref> Ang aklatan ay natagpuan sa lugar ng [[Kouyunjik]] (sinaunang [[Nineveh]] na kabisera ng [[Asirya]] sa hilagang [[Mesopotamiya]] sa modernong [[Iraq]]..<ref name="Polastron, Lucien X. 2007, pages 2-3">Polastron, Lucien X.: "Books On Fire: The Tumultuous Story Of The World's Great Libraries" 2007, pp. 2–3, Thames & Hudson Ltd, London</ref><ref name="gallica.bnf.fr">Menant, Joachim: [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k104837f/f41.table "La bibliothèque du palais de Ninive"] 1880, Paris: E. Leroux</ref>
==Aklatan ng haring Asiryong si Ashurbanipal==
Ang haring Asiryo na si [[Ashurbanipal]] ay kilala sa pagtitipon ng mga teksto at tableta sa [[Aklatan ni Ashurbanipal]]. Sa pagtitipon ng mga teksto sa kanyang aklatan, sumulat siya sa mga lungsod at sentro ng pagkatuto sa buong [[Mesopotamiya]] na nag-utos sa kanila na magpadala ng mga kopya ng lahat ng mga akdang isinulat rehiyon..<ref>{{Cite web|title=Ashurbanipal|url=https://www.worldhistory.org/Ashurbanipal/|access-date=2021-10-28|website=World History Encyclopedia|language=en}}</ref> Bilang aprentis na iskriba, pinag-aralan niya ang mga [[Wikang Akkadiyo]] at [[Wikang Sumeryo]]. Nagpadala siya ng mga iskriba sa bawat rehiyon ng [[Imperyong Neo-Asirya]] upang magtipon ng mga sinaunang teksto. Humirang siya ng mga iskolar at iskriba upang kopyahin ang mga teksto mula sa mga sangguniang [[Babilonyo]]. Ito ay naglalaman ng 30,000 tableta at teksto at kabilang sa aklatan ang mga kilalang panitikan na [[Epiko ni Gilgamesh]], [[mito ng paglikha]] na [[Enûma Eliš]], kuwento ng [[unang tao]] na si [[Adapa]] at [[Mahirap na tao ng Nippur]].
4jer2g821723x6cld0aocnkc038z4z1
1961189
1961188
2022-08-07T07:51:23Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox library
| library_name = Aklatan ni Ashurbanipal
| library_logo =
| image= Library of Ashurbanipal.jpg
| caption= Aklatan ni Ashurbanipal sa [[British Museum]]
| location = [[Nineveh]], kabisera ng [[Asirya]]
| coordinates =
| established = ika-7 siglo BCE
| num_branches =
| collection_size =higit 30,000 sa tabletang kuneiporma <ref name="bm">[http://www.britishmuseum.org/research/research_projects/all_current_projects/ashurbanipal_library_phase_1.aspx Ashurbanipal Library Project] (phase 1) from the [[British Museum]]</ref>
}}
Ang '''Makaharing Aklatan ni Ashurbanipal''' na ipinangalan kay [[Ashurbanipal]] na hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] ay isang kalipunan ng higit sa 30,000 tabletang putik at mga pragmentong teksto ng lahat ng uri. Ito ay nagbibigay sa mga modernong historyan ng impormasyon tungkol sa mga kultura at kasaysayan sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]]. Ito ay tinawag ni[[H. G. Wells]] na "pinakamahalagang sanggunian ng materyal na pangkasaysayan sa mundo."<ref>{{cite book |last=Wells |first=H. G. |title=The Outline of History: Volume 1 |date=1961 |publisher=Doubleday |page=177}}</ref> Ang aklatan ay natagpuan sa lugar ng [[Kouyunjik]] (sinaunang [[Nineveh]] na kabisera ng [[Asirya]] sa hilagang [[Mesopotamiya]] sa modernong [[Iraq]]..<ref name="Polastron, Lucien X. 2007, pages 2-3">Polastron, Lucien X.: "Books On Fire: The Tumultuous Story Of The World's Great Libraries" 2007, pp. 2–3, Thames & Hudson Ltd, London</ref><ref name="gallica.bnf.fr">Menant, Joachim: [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k104837f/f41.table "La bibliothèque du palais de Ninive"] 1880, Paris: E. Leroux</ref>
==Aklatan ng haring Asiryong si Ashurbanipal==
Ang haring Asiryo na si [[Ashurbanipal]] ay kilala sa pagtitipon ng mga teksto at tableta sa [[Aklatan ni Ashurbanipal]]. Sa pagtitipon ng mga teksto sa kanyang aklatan, sumulat siya sa mga lungsod at sentro ng pagkatuto sa buong [[Mesopotamiya]] na nag-utos sa kanila na magpadala ng mga kopya ng lahat ng mga akdang isinulat rehiyon..<ref>{{Cite web|title=Ashurbanipal|url=https://www.worldhistory.org/Ashurbanipal/|access-date=2021-10-28|website=World History Encyclopedia|language=en}}</ref> Bilang aprentis na iskriba, pinag-aralan niya ang mga [[Wikang Akkadiyo]] at [[Wikang Sumeryo]]. Nagpadala siya ng mga iskriba sa bawat rehiyon ng [[Imperyong Neo-Asirya]] upang magtipon ng mga sinaunang teksto. Humirang siya ng mga iskolar at iskriba upang kopyahin ang mga teksto mula sa mga sangguniang [[Babilonyo]]. Ito ay naglalaman ng 30,000 tableta at teksto at kabilang sa aklatan ang mga kilalang panitikan na [[Epiko ni Gilgamesh]], [[mito ng paglikha]] na [[Enûma Eliš]], kuwento ng [[unang tao]] na si [[Adapa]] at [[Mahirap na tao ng Nippur]].
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Aklatan]]
[[Kategorya:Asirya]]
r87okr5q6vbouscyjgfrw0hbs69xts9
1961190
1961189
2022-08-07T07:56:36Z
Xsqwiypb
120901
/* Aklatan ng haring Asiryong si Ashurbanipal */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox library
| library_name = Aklatan ni Ashurbanipal
| library_logo =
| image= Library of Ashurbanipal.jpg
| caption= Aklatan ni Ashurbanipal sa [[British Museum]]
| location = [[Nineveh]], kabisera ng [[Asirya]]
| coordinates =
| established = ika-7 siglo BCE
| num_branches =
| collection_size =higit 30,000 sa tabletang kuneiporma <ref name="bm">[http://www.britishmuseum.org/research/research_projects/all_current_projects/ashurbanipal_library_phase_1.aspx Ashurbanipal Library Project] (phase 1) from the [[British Museum]]</ref>
}}
Ang '''Makaharing Aklatan ni Ashurbanipal''' na ipinangalan kay [[Ashurbanipal]] na hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] ay isang kalipunan ng higit sa 30,000 tabletang putik at mga pragmentong teksto ng lahat ng uri. Ito ay nagbibigay sa mga modernong historyan ng impormasyon tungkol sa mga kultura at kasaysayan sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]]. Ito ay tinawag ni[[H. G. Wells]] na "pinakamahalagang sanggunian ng materyal na pangkasaysayan sa mundo."<ref>{{cite book |last=Wells |first=H. G. |title=The Outline of History: Volume 1 |date=1961 |publisher=Doubleday |page=177}}</ref> Ang aklatan ay natagpuan sa lugar ng [[Kouyunjik]] (sinaunang [[Nineveh]] na kabisera ng [[Asirya]] sa hilagang [[Mesopotamiya]] sa modernong [[Iraq]]..<ref name="Polastron, Lucien X. 2007, pages 2-3">Polastron, Lucien X.: "Books On Fire: The Tumultuous Story Of The World's Great Libraries" 2007, pp. 2–3, Thames & Hudson Ltd, London</ref><ref name="gallica.bnf.fr">Menant, Joachim: [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k104837f/f41.table "La bibliothèque du palais de Ninive"] 1880, Paris: E. Leroux</ref>
==Aklatan ng haring Asiryong si Ashurbanipal==
Ang haring Asiryo na si [[Ashurbanipal]] ay kilala sa pagtitipon ng mga teksto at tableta sa [[Aklatan ni Ashurbanipal]]. Sa pagtitipon ng mga teksto sa kanyang aklatan, sumulat siya sa mga lungsod at sentro ng pagkatuto sa buong [[Mesopotamiya]] na nag-utos sa kanila na magpadala ng mga kopya ng lahat ng mga akdang isinulat rehiyon..<ref>{{Cite web|title=Ashurbanipal|url=https://www.worldhistory.org/Ashurbanipal/|access-date=2021-10-28|website=World History Encyclopedia|language=en}}</ref> Bilang aprentis na iskriba, pinag-aralan niya ang mga [[Wikang Akkadiyo]] at [[Wikang Sumeryo]]. Nagpadala siya ng mga iskriba sa bawat rehiyon ng [[Imperyong Neo-Asirya]] upang magtipon ng mga sinaunang teksto. Humirang siya ng mga iskolar at iskriba upang kopyahin ang mga teksto mula sa mga sangguniang [[Babilonyo]]. Ito ay naglalaman ng 30,000 tableta at teksto at kabilang sa aklatan ang mga kilalang panitikan na [[Epiko ni Gilgamesh]], [[mito ng paglikha]] na [[Enûma Eliš]], kuwento ng [[unang tao]] na si [[Adapa]] at [[Mahirap na tao ng Nippur]].
==Mga mahahalagang tableta at silindro==
* [[Azekah Inscription]]
* [[Esarhaddon's Treaty with Ba'al of Tyre]]
* [[Nimrud Tablet K.3751]]
* [[Sargon II's Prism A]]
* [[Venus tablet of Ammisaduqa]]
* [[Epiko ni Gilgamesh]]
* [[Enûma Eliš]]
* [[Rassam cylinder]]<ref name="Rassam cylinder British Museum"/>
* [[K.3364]]
{{gallery|title=Tablets and cylinders from the Royal Library|lines=4
|File:Library of Ashurbanipal The Flood Tablet.jpg|Tableta na naglalaman ng [[Dakilang Baha]] ng [[Epiko ni Gilgamesh]]
|File:Venus Tablet of Ammisaduqa.jpg|[[Venus tablet of Ammisaduqa|"Venus Tablet of Ammisaduqa"]] na may mga hulang astrolohikal. British Museum reference {{British-Museum-db|K.160|id=314745}}.
|File:Library of Ashurbanipal synonym list tablet.jpg|Tableta ng mga synonim. British Museum reference {{British-Museum-db|K.4375|id=308401}}.
|File:Chronicles of Ashurbanipal, Clay, NW Palace, Nineveh, 668-630 BC.jpg|Ang [[Rassam cylinder]] ni [[Ashurbanipal]], British Museum.<ref>{{cite web |title=Rassam cylinder British Museum |url=https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_Rm-1 |website=The British Museum |language=en}}</ref>
|File:Sennacherib cylinder.jpg|Prism ni [[Sennacherib]] na naglalaman ng kanyang mga pagsalakay na humantong sa pagkawasak ng [[Babilonya]]. [[British Museum]] BM 91032.<ref>{{cite web |title=Prism British Museum |url=https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_1855-1003-1 |website=The British Museum |language=en}}</ref>
}}
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Aklatan]]
[[Kategorya:Asirya]]
hq85lvad12sb27ffzft3nxlfleqt6fj
Module:Message box/doc
828
318765
1961191
2022-08-07T07:56:50Z
GinawaSaHapon
102500
Mula enwiki.
wikitext
text/x-wiki
<!--{{Used in system}}
{{module rating|p}}-->
{{Lua|Module:Message box/configuration|Module:No globals|Module:Yesno|Module:Arguments|Module:Category handler}}
{{Uses TemplateStyles|Module:Message box/ambox.css|Module:Message box/cmbox.css|Module:Message box/fmbox.css|Module:Message box/imbox.css|Module:Message box/ombox.css|Module:Message box/tmbox.css}}
This is a meta-module that implements the message box templates {{tl|mbox}}, {{tl|ambox}}, {{tl|cmbox}}, {{tl|fmbox}}, {{tl|imbox}}, {{tl|ombox}}, and {{tl|tmbox}}. It is intended to be used from Lua modules, and should not be used directly from wiki pages. If you want to use this module's functionality from a wiki page, please use the individual message box templates instead.
== Usage ==
To use this module from another Lua module, first you need to load it.
<syntaxhighlight lang="lua">
local messageBox = require('Module:Message box')
</syntaxhighlight>
To create a message box, use the <code>main</code> function. It takes two parameters: the first is the box type (as a string), and the second is a table containing the message box parameters.
<syntaxhighlight lang="lua">
local box = messageBox.main( boxType, {
param1 = param1,
param2 = param2,
-- More parameters...
})
</syntaxhighlight>
There are seven available box types:
{| class="wikitable"
! Box type !! Template !! Purpose
|-
| <code>mbox</code> || {{tl|mbox}} || For message boxes to be used in multiple namespaces
|-
| <code>ambox</code> || {{tl|ambox}} || For article message boxes
|-
| <code>cmbox</code> || {{tl|cmbox}} || For category message boxes
|-
| <code>fmbox</code> || {{tl|fmbox}} || For interface message boxes
|-
| <code>imbox</code> || {{tl|imbox}} || For file namespace message boxes
|-
| <code>tmbox</code> || {{tl|tmbox}} || For talk page message boxes
|-
| <code>ombox</code> || {{tl|ombox}} || For message boxes in other namespaces
|}
See the template page of each box type for the available parameters.
== Usage from #invoke ==
As well as the <code>main</code> function, this module has separate functions for each box type. They are accessed using the code <code><nowiki>{{#invoke:Message box|mbox|...}}</nowiki></code>, <code><nowiki>{{#invoke:Message box|ambox|...}}</nowiki></code>, etc. These will work when called from other modules, but they access code used to process arguments passed from #invoke, and so calling them will be less efficient than calling <code>main</code>.
== Technical details ==
The module uses the same basic code for each of the templates listed above; the differences between each of them are configured using the data at [[Module:Message box/configuration]]. Here are the various configuration options and what they mean:
* <code>types</code> – a table containing data used by the type parameter of the message box. The table keys are the values that can be passed to the type parameter, and the table values are tables containing the class and the image used by that type.
* <code>default</code> – the type to use if no value was passed to the type parameter, or if an invalid value was specified.
* <code>showInvalidTypeError</code> – whether to show an error if the value passed to the type parameter was invalid.
* <code>allowBlankParams</code> – usually blank values are stripped from parameters passed to the module. However, whitespace is preserved for the parameters included in the allowBlankParams table.
* <code>allowSmall</code> – whether a small version of the message box can be produced with "small=yes".
* <code>smallParam</code> – a custom name for the small parameter. For example, if set to "left" you can produce a small message box using "small=left".
* <code>smallClass</code> – the class to use for small message boxes.
* <code>substCheck</code> – whether to perform a subst check or not.
* <code>classes</code> – an array of classes to use with the message box.
* <code>imageEmptyCell</code> – whether to use an empty {{tag|td}} cell if there is no image set. This is used to preserve spacing for message boxes with a width of less than 100% of the screen.
* <code>imageEmptyCellStyle</code> – whether empty image cells should be styled.
* <code>imageCheckBlank</code> – whether "image=blank" results in no image being displayed.
* <code>imageSmallSize</code> – usually, images used in small message boxes are set to 30x30px. This sets a custom size.
* <code>imageCellDiv</code> – whether to enclose the image in a div enforcing a maximum image size.
* <code>useCollapsibleTextFields</code> – whether to use text fields that can be collapsed, i.e. "issue", "fix", "talk", etc. Currently only used in ambox.
* <code>imageRightNone</code> – whether imageright=none results in no image being displayed on the right-hand side of the message box.
* <code>sectionDefault</code> – the default name for the "section" parameter. Depends on <code>useCollapsibleTextFields</code>.
* <code>allowMainspaceCategories</code> – allow categorisation in the main namespace.
* <code>templateCategory</code> – the name of a category to be placed on the template page.
* <code>templateCategoryRequireName</code> – whether the <code>name</code> parameter is required to display the template category.
* <code>templateErrorCategory</code> – the name of the error category to be used on the template page.
* <code>templateErrorParamsToCheck</code> – an array of parameter names to check. If any are absent, the <code>templateErrorCategory</code> is applied to the template page.
15dfu6qbebfeck4u3y7e0enuz3gs1ti
1961193
1961191
2022-08-07T08:00:23Z
GinawaSaHapon
102500
wikitext
text/x-wiki
<!--{{Used in system}}
{{module rating|p}}-->
{{Lua|Module:Message box/configuration|Module:No globals|Module:Yesno|Module:Arguments|Module:Category handler}}
{{Uses TemplateStyles|Module:Message box/ambox.css|Module:Message box/cmbox.css|Module:Message box/fmbox.css|Module:Message box/imbox.css|Module:Message box/ombox.css|Module:Message box/tmbox.css}}
Isa itong ''meta module'' na gumagawa sa mga padron na kahong pangmensahe (''message box''): {{tl|mbox}}, {{tl|ambox}}, {{tl|cmbox}}, {{tl|fmbox}}, {{tl|imbox}}, {{tl|ombox}}, at {{tl|tmbox}}. Ginawa ito upang gamitin lang sa ibang mga module ng Lua, at hindi para gamitin nang direkta sa mga pahina ng wiki. Kung gusto niyong gamitin ang kakayahan ng module na ito sa isang pahina ng wiki, pakigamkt po ang mga indibidwal na kahong pangmensahe.
== Usage ==
To use this module from another Lua module, first you need to load it.
<syntaxhighlight lang="lua">
local messageBox = require('Module:Message box')
</syntaxhighlight>
To create a message box, use the <code>main</code> function. It takes two parameters: the first is the box type (as a string), and the second is a table containing the message box parameters.
<syntaxhighlight lang="lua">
local box = messageBox.main( boxType, {
param1 = param1,
param2 = param2,
-- More parameters...
})
</syntaxhighlight>
There are seven available box types:
{| class="wikitable"
! Box type !! Template !! Purpose
|-
| <code>mbox</code> || {{tl|mbox}} || For message boxes to be used in multiple namespaces
|-
| <code>ambox</code> || {{tl|ambox}} || For article message boxes
|-
| <code>cmbox</code> || {{tl|cmbox}} || For category message boxes
|-
| <code>fmbox</code> || {{tl|fmbox}} || For interface message boxes
|-
| <code>imbox</code> || {{tl|imbox}} || For file namespace message boxes
|-
| <code>tmbox</code> || {{tl|tmbox}} || For talk page message boxes
|-
| <code>ombox</code> || {{tl|ombox}} || For message boxes in other namespaces
|}
See the template page of each box type for the available parameters.
== Usage from #invoke ==
As well as the <code>main</code> function, this module has separate functions for each box type. They are accessed using the code <code><nowiki>{{#invoke:Message box|mbox|...}}</nowiki></code>, <code><nowiki>{{#invoke:Message box|ambox|...}}</nowiki></code>, etc. These will work when called from other modules, but they access code used to process arguments passed from #invoke, and so calling them will be less efficient than calling <code>main</code>.
== Technical details ==
The module uses the same basic code for each of the templates listed above; the differences between each of them are configured using the data at [[Module:Message box/configuration]]. Here are the various configuration options and what they mean:
* <code>types</code> – a table containing data used by the type parameter of the message box. The table keys are the values that can be passed to the type parameter, and the table values are tables containing the class and the image used by that type.
* <code>default</code> – the type to use if no value was passed to the type parameter, or if an invalid value was specified.
* <code>showInvalidTypeError</code> – whether to show an error if the value passed to the type parameter was invalid.
* <code>allowBlankParams</code> – usually blank values are stripped from parameters passed to the module. However, whitespace is preserved for the parameters included in the allowBlankParams table.
* <code>allowSmall</code> – whether a small version of the message box can be produced with "small=yes".
* <code>smallParam</code> – a custom name for the small parameter. For example, if set to "left" you can produce a small message box using "small=left".
* <code>smallClass</code> – the class to use for small message boxes.
* <code>substCheck</code> – whether to perform a subst check or not.
* <code>classes</code> – an array of classes to use with the message box.
* <code>imageEmptyCell</code> – whether to use an empty {{tag|td}} cell if there is no image set. This is used to preserve spacing for message boxes with a width of less than 100% of the screen.
* <code>imageEmptyCellStyle</code> – whether empty image cells should be styled.
* <code>imageCheckBlank</code> – whether "image=blank" results in no image being displayed.
* <code>imageSmallSize</code> – usually, images used in small message boxes are set to 30x30px. This sets a custom size.
* <code>imageCellDiv</code> – whether to enclose the image in a div enforcing a maximum image size.
* <code>useCollapsibleTextFields</code> – whether to use text fields that can be collapsed, i.e. "issue", "fix", "talk", etc. Currently only used in ambox.
* <code>imageRightNone</code> – whether imageright=none results in no image being displayed on the right-hand side of the message box.
* <code>sectionDefault</code> – the default name for the "section" parameter. Depends on <code>useCollapsibleTextFields</code>.
* <code>allowMainspaceCategories</code> – allow categorisation in the main namespace.
* <code>templateCategory</code> – the name of a category to be placed on the template page.
* <code>templateCategoryRequireName</code> – whether the <code>name</code> parameter is required to display the template category.
* <code>templateErrorCategory</code> – the name of the error category to be used on the template page.
* <code>templateErrorParamsToCheck</code> – an array of parameter names to check. If any are absent, the <code>templateErrorCategory</code> is applied to the template page.
1b2nbcni2x0n4p6uz0umjlywritdmh4
1961202
1961193
2022-08-07T09:13:07Z
GinawaSaHapon
102500
Salin.
wikitext
text/x-wiki
<!--{{Used in system}}
{{module rating|p}}-->
{{Lua|Module:Message box/configuration|Module:No globals|Module:Yesno|Module:Arguments|Module:Category handler}}
{{Uses TemplateStyles|Module:Message box/ambox.css|Module:Message box/cmbox.css|Module:Message box/fmbox.css|Module:Message box/imbox.css|Module:Message box/ombox.css|Module:Message box/tmbox.css}}
== Patungkol ==
Isa itong ''meta module'' na gumagawa sa mga padron na kahong pangmensahe (''message box''): {{tl|mbox}}, {{tl|ambox}}, {{tl|cmbox}}, {{tl|fmbox}}, {{tl|imbox}}, {{tl|ombox}}, at {{tl|tmbox}}. Ginawa ito upang gamitin lang sa ibang mga module ng Lua, at hindi para gamitin nang direkta sa mga pahina ng wiki. Kung gusto niyong gamitin ang kakayahan ng module na ito sa isang pahina ng wiki, pakigamkt po ang mga indibidwal na kahong pangmensahe.
=== Paggamit ===
Para magamit ang module na ito sa isang module ng Lua, dapat i-load mo muna ito.
<syntaxhighlight lang="lua">
local messageBox = require('Module:Message box')
</syntaxhighlight>
Para makagawa ng isang kahong pangmensahe, gamitin ang <code>main</code> function. May dalawang parameter ito: ang uri ng kahon (sa string), at ang talahanayan na naglalaman ng mga parameter ng kahong pangmensahe.
<syntaxhighlight lang="lua">
local box = messageBox.main( boxType, {
param1 = param1,
param2 = param2,
-- at iba pang mga parameter...
})
</syntaxhighlight>
May pitong magagamit na uri ng kahon:
{| class="wikitable"
! Uri ng kahon !! Padron !! Gamit
|-
| <code>mbox</code> || {{tl|mbox}} || Para sa mga kahong pangmensaheng gagamitin sa maraming namespace.
|-
| <code>ambox</code> || {{tl|ambox}} || Para sa mga kahong pangmensahe sa mga artikulo.
|-
| <code>cmbox</code> || {{tl|cmbox}} || Para sa mga kahong pangmensahe sa mga kategorya.
|-
| <code>fmbox</code> || {{tl|fmbox}} || Para sa mga kahong pangmensahe sa interface.
|-
| <code>imbox</code> || {{tl|imbox}} || Para sa mga kahong pangmensahe sa file namespace.
|-
| <code>tmbox</code> || {{tl|tmbox}} || Para sa mga kahong pangmensahe sa mga pahina ng usapan.
|-
| <code>ombox</code> || {{tl|ombox}} || Para sa mga kahong pangmensahe sa mga namespace na hindi nabanggit dito.
|}
Tingnan ang dokumentasyon ng mga indibidwal na padron para sa mas detalyadong impormasyon.
=== Paggamit sa <code>#invoke</code> ===
Bukod sa <code>main</code> function, may mga hiwalay na function ang module na ito para sa bawat uri ng kahon. Maa-access sila gamit ang code na <code><nowiki>{{#invoke:Message box|mbox|...}}</nowiki></code>, <code><nowiki>{{#invoke:Message box|ambox|...}}</nowiki></code>, atbp. Gagana sila kapag tinawag sa ibang mga module, pero kaya nilang ma-access ang code na ginamit para iproseso ang mga argumentong pinasa sa <code>#invoke</code>, kaya naman mas mahina ito kesa sa pagtawag sa <code>main</code>.
=== Mga detalyeng teknikal ===
Ginagamit ng module ang parehong basic code para sa bawat padron na nakalista sa taas; makikita at masasaayos sa [[Module:Message box/configuration]] ang kani-kanilang pagkakaiba. Heto ang iba't-ibang mga pagsasaayos at kung ano-ano ang ibig sabihin nila:
* <code>types</code> – talahanayan na naglalaman ng data na ginagamit ng {{para|type}} parameter ng kahong pangmensahe. Mga value ang mga key ng talahanayan na maipapasa sa {{para|type}}, at talahanayan ang mga value na naglalaman ng <code>class</code> at ang <code>image</code> na ginamit ng uri na yon.
* <code>default</code> – the type to use if no value was passed to the type parameter, or if an invalid value was specified.
* <code>showInvalidTypeError</code> – whether to show an error if the value passed to the type parameter was invalid.
* <code>allowBlankParams</code> – usually blank values are stripped from parameters passed to the module. However, whitespace is preserved for the parameters included in the allowBlankParams table.
* <code>allowSmall</code> – whether a small version of the message box can be produced with "small=yes".
* <code>smallParam</code> – a custom name for the small parameter. For example, if set to "left" you can produce a small message box using "small=left".
* <code>smallClass</code> – the class to use for small message boxes.
* <code>substCheck</code> – whether to perform a subst check or not.
* <code>classes</code> – an array of classes to use with the message box.
* <code>imageEmptyCell</code> – whether to use an empty {{tag|td}} cell if there is no image set. This is used to preserve spacing for message boxes with a width of less than 100% of the screen.
* <code>imageEmptyCellStyle</code> – whether empty image cells should be styled.
* <code>imageCheckBlank</code> – whether "image=blank" results in no image being displayed.
* <code>imageSmallSize</code> – usually, images used in small message boxes are set to 30x30px. This sets a custom size.
* <code>imageCellDiv</code> – whether to enclose the image in a div enforcing a maximum image size.
* <code>useCollapsibleTextFields</code> – whether to use text fields that can be collapsed, i.e. "issue", "fix", "talk", etc. Currently only used in ambox.
* <code>imageRightNone</code> – whether imageright=none results in no image being displayed on the right-hand side of the message box.
* <code>sectionDefault</code> – the default name for the "section" parameter. Depends on <code>useCollapsibleTextFields</code>.
* <code>allowMainspaceCategories</code> – allow categorisation in the main namespace.
* <code>templateCategory</code> – the name of a category to be placed on the template page.
* <code>templateCategoryRequireName</code> – whether the <code>name</code> parameter is required to display the template category.
* <code>templateErrorCategory</code> – the name of the error category to be used on the template page.
* <code>templateErrorParamsToCheck</code> – an array of parameter names to check. If any are absent, the <code>templateErrorCategory</code> is applied to the template page.
7op3jg321s24gdlcpj8wgslzk416oo6
1961207
1961202
2022-08-07T09:38:46Z
GinawaSaHapon
102500
wikitext
text/x-wiki
<!--{{Used in system}}
{{module rating|p}}-->
{{Lua|Module:Message box/configuration|Module:No globals|Module:Yesno|Module:Arguments|Module:Category handler}}
{{Uses TemplateStyles|Module:Message box/ambox.css|Module:Message box/cmbox.css|Module:Message box/fmbox.css|Module:Message box/imbox.css|Module:Message box/ombox.css|Module:Message box/tmbox.css}}
== Patungkol ==
Isa itong ''meta module'' na gumagawa sa mga padron na kahong pangmensahe (''message box''): {{tl|mbox}}, {{tl|ambox}}, {{tl|cmbox}}, {{tl|fmbox}}, {{tl|imbox}}, {{tl|ombox}}, at {{tl|tmbox}}. Ginawa ito upang gamitin lang sa ibang mga module ng Lua, at hindi para gamitin nang direkta sa mga pahina ng wiki. Kung gusto niyong gamitin ang kakayahan ng module na ito sa isang pahina ng wiki, pakigamkt po ang mga indibidwal na kahong pangmensahe.
=== Paggamit ===
Para magamit ang module na ito sa isang module ng Lua, dapat i-load mo muna ito.
<syntaxhighlight lang="lua">
local messageBox = require('Module:Message box')
</syntaxhighlight>
Para makagawa ng isang kahong pangmensahe, gamitin ang <code>main</code> function. May dalawang parameter ito: ang uri ng kahon (sa string), at ang talahanayan na naglalaman ng mga parameter ng kahong pangmensahe.
<syntaxhighlight lang="lua">
local box = messageBox.main( boxType, {
param1 = param1,
param2 = param2,
-- at iba pang mga parameter...
})
</syntaxhighlight>
May pitong magagamit na uri ng kahon:
{| class="wikitable"
! Uri ng kahon !! Padron !! Gamit
|-
| <code>mbox</code> || {{tl|mbox}} || Para sa mga kahong pangmensaheng gagamitin sa maraming namespace.
|-
| <code>ambox</code> || {{tl|ambox}} || Para sa mga kahong pangmensahe sa mga artikulo.
|-
| <code>cmbox</code> || {{tl|cmbox}} || Para sa mga kahong pangmensahe sa mga kategorya.
|-
| <code>fmbox</code> || {{tl|fmbox}} || Para sa mga kahong pangmensahe sa interface.
|-
| <code>imbox</code> || {{tl|imbox}} || Para sa mga kahong pangmensahe sa file namespace.
|-
| <code>tmbox</code> || {{tl|tmbox}} || Para sa mga kahong pangmensahe sa mga pahina ng usapan.
|-
| <code>ombox</code> || {{tl|ombox}} || Para sa mga kahong pangmensahe sa mga namespace na hindi nabanggit dito.
|}
Tingnan ang dokumentasyon ng mga indibidwal na padron para sa mas detalyadong impormasyon.
=== Paggamit sa <code>#invoke</code> ===
Bukod sa <code>main</code> function, may mga hiwalay na function ang module na ito para sa bawat uri ng kahon. Maa-access sila gamit ang code na <code><nowiki>{{#invoke:Message box|mbox|...}}</nowiki></code>, <code><nowiki>{{#invoke:Message box|ambox|...}}</nowiki></code>, atbp. Gagana sila kapag tinawag sa ibang mga module, pero kaya nilang ma-access ang code na ginamit para iproseso ang mga argumentong pinasa sa <code>#invoke</code>, kaya naman mas mahina ito kesa sa pagtawag sa <code>main</code>.
=== Mga detalyeng teknikal ===
Ginagamit ng module ang parehong basic code para sa bawat padron na nakalista sa taas; makikita at masasaayos sa [[Module:Message box/configuration]] ang kani-kanilang pagkakaiba. Heto ang iba't-ibang mga pagsasaayos at kung ano-ano ang ibig sabihin nila:
* <code>types</code> – talahanayan na naglalaman ng data na ginagamit ng {{para|type}} parameter ng kahong pangmensahe. Mga value ang mga key ng talahanayan na maipapasa sa {{para|type}}, at talahanayan ang mga value na naglalaman ng <code>class</code> at ang <code>image</code> na ginamit ng uri na yon.
* <code>default</code> – ang uri na na gagamitin kung walang value na pinasa sa {{para|type}}, kung invalid yung binigay na value.
* <code>showInvalidTypeError</code> – kung magpapakita ng error kung invalid ang pinasang value sa {{para|type}} parameter.
* <code>allowBlankParams</code> – madalas, tinatanggal ang mga blangkong value mula sa mga parameter na pinasa sa module. Gayunpaman, pinepreserba ang whitespace para sa mga parameter na sinama sa talahanayan ng <code>allowBlankParams</code>.
* <code>allowSmall</code> – kung gagawa ba ng maliit na bersyon ng kahong pangmensahe ({{para|small|yes}}).
* <code>smallParam</code> – custom na pangalan para sa {{para|small}} parameter. Halimbawa, kung "left" ito, makakagawa ka ng maliit na kahong pangmensahe gamit ang {{para|small|left}}.
* <code>smallClass</code> – ang <code>class</code> na gagamitin para sa mga maliliit na kahong pangmensahe.
* <code>substCheck</code> – kung magsasagawa ng subst check o hindi.
* <code>classes</code> – array ng mga <code>class</code> na gagamitin sa kahong pangmensahe.
* <code>imageEmptyCell</code> – kung gagamit ba ng isang blangkong {{tag|td}} cell kung walang nakatakdang larawan. Gagamitin ito para mapreserba ang espasyo para sa mga kahong pangmensahe na may <code>width</code> na mas maliit para sa 100% ng screen.
* <code>imageEmptyCellStyle</code> – kung lalagyan ba ng istilo ang mga blangkong cell ng larawan.
* <code>imageCheckBlank</code> – kung magreresulta ba ang {{para|image|blank}} sa walang larawang ipapakita.
* <code>imageSmallSize</code> – madalasz nakatakda sa 30×30px ang mga larawang ginagamit sa mga maliliit na kahong pangmensahe. Nagtatakda ito ng isang custom na sukat.
* <code>imageCellDiv</code> – kung ilalagay ba ang larawan sa isang {{tag|div}} na may maximum na sukat ng larawan.
* <code>useCollapsibleTextFields</code> – kung gagamit ba ng mga text field na pwedeng masara, hal. "isyu", "ayos", "usap", atbp. Ginagamit lang ng ambox sa ngayon.
* <code>imageRightNone</code> – kung magreresulta ba ang {{para|imageright|none}} sa walang ipinapakitang larawan sa kanang bahagi ng kahong pangmensahe.
* <code>sectionDefault</code> – ang default na pangalan na gagamitin ng {{para|section}} parameter. Nakadepende sa <code>useCollapsibleTextFields</code>.
* <code>allowMainspaceCategories</code> – nagpapahintulot sa pagkakategorya sa main namespace.
* <code>templateCategory</code> – ang pangalan ng kategoryang ilalagay sa pahina ng padron.
* <code>templateCategoryRequireName</code> – kung gagawin bang required ang {{para|name}} para maipakita ang kategorya ng padron.
* <code>templateErrorCategory</code> – ang pangalan ng kategorya ng error na gagamitin sa pahina ng padron.
* <code>templateErrorParamsToCheck</code> – array ng mga pangalan ng parameter na sisilipin. Kung wala ang alinman sa mga ito, ilalagay ang <code>templateErrorCategory</code> sa pahina ng padron.
ih1evwp0xc1lrw5yd1oa3qekrti54t3
Kwento ni Ahiqar
0
318766
1961196
2022-08-07T08:06:13Z
Xsqwiypb
120901
Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Kwento ni Ahiqar]] sa [[Kuwento ni Ahiqar]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Kuwento ni Ahiqar]]
slgjaordzgcnuqq1z38pkk95eyrw394
Kategorya:Mga panitikan ng Asirya
14
318767
1961197
2022-08-07T08:06:45Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: [[Kategorya:Asirya]] [[Kategorya:Panitikan]]
wikitext
text/x-wiki
[[Kategorya:Asirya]]
[[Kategorya:Panitikan]]
khgiq7ma0cqnckpq9vadet5uzt88g1c
German reunification
0
318768
1961208
2022-08-07T09:39:26Z
Glennznl
73709
Ikinakarga sa [[Muling pag-iisang Aleman]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT[[Muling pag-iisang Aleman]]
gh53c784s00k10gwshfmbzkfncy6p0m
Kategorya:Templates using TemplateStyles
14
318769
1961210
2022-08-07T09:47:05Z
GinawaSaHapon
102500
Ikinakarga sa [[Kategorya:Padron na gumagamit ng TemplateStyles]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Kategorya:Padron na gumagamit ng TemplateStyles]]
8qhn5d9cbg9tij22uyy08ttrh4jpejn
1961212
1961210
2022-08-07T09:51:38Z
GinawaSaHapon
102500
Removed redirect to [[Kategorya:Padron na gumagamit ng TemplateStyles]]
wikitext
text/x-wiki
{{Category redirect|Padron na gumagamit ng TemplateStyles}}
c06tf97g76ovnjpymhylozp74qlmmm6
1961214
1961212
2022-08-07T09:58:46Z
GinawaSaHapon
102500
{{delete}}
wikitext
text/x-wiki
{{delete|Ginagamit na ng Uses TemplateStyles yung naka-Tagalog na kategorya, kaya naman hindi na ginagamit ang kategorya.}}
j4w5lrua6k1w55jbb2j8aed7pom7v2z
Kategorya:Padron na gumagamit ng TemplateStyles
14
318770
1961211
2022-08-07T09:49:49Z
GinawaSaHapon
102500
Bagong pahina: {{template category}} Index ang kategoryang ito ng mga [[:WP:Template|padron]] na gumagamit ng [[:en:WP:TemplateStyles|TemplateStyles]]. Kusa itong nilalagyan ng {{tl|Uses TemplateStyles}}. [[Category:Wikipedia templates by style]] [[Category:Wikipedia template categories]] {{CatAutoTOC}}
wikitext
text/x-wiki
{{template category}}
Index ang kategoryang ito ng mga [[:WP:Template|padron]] na gumagamit ng [[:en:WP:TemplateStyles|TemplateStyles]]. Kusa itong nilalagyan ng {{tl|Uses TemplateStyles}}.
[[Category:Wikipedia templates by style]]
[[Category:Wikipedia template categories]]
{{CatAutoTOC}}
1mki19kws1z4hc8rfbe64ffhwjcvyc7
Module:Message box/cmbox.css
828
318771
1961215
2022-08-07T09:59:32Z
GinawaSaHapon
102500
Bagong pahina: /* {{pp|small=y}} */ .cmbox { margin: 3px 0; border-collapse: collapse; border: 1px solid #a2a9b1; background-color: #dfe8ff; /* Default "notice" blue */ box-sizing: border-box; } .cmbox-speedy { border: 4px solid #b32424; /* Red */ background-color: #ffdbdb; /* Pink */ } .cmbox-delete { background-color: #ffdbdb; /* Pink */ } .cmbox-content { background-color: #ffe7ce; /* Orange */ } .cmbox-style { background-color: #fff9db; /* Yellow */ } .c...
sanitized-css
text/css
/* {{pp|small=y}} */
.cmbox {
margin: 3px 0;
border-collapse: collapse;
border: 1px solid #a2a9b1;
background-color: #dfe8ff; /* Default "notice" blue */
box-sizing: border-box;
}
.cmbox-speedy {
border: 4px solid #b32424; /* Red */
background-color: #ffdbdb; /* Pink */
}
.cmbox-delete {
background-color: #ffdbdb; /* Pink */
}
.cmbox-content {
background-color: #ffe7ce; /* Orange */
}
.cmbox-style {
background-color: #fff9db; /* Yellow */
}
.cmbox-move {
background-color: #e4d8ff; /* Purple */
}
.cmbox-protection {
background-color: #efefe1; /* Gray-gold */
}
.cmbox .mbox-text {
border: none;
/* @noflip */
padding: 0.25em 0.9em;
width: 100%;
}
.cmbox .mbox-image {
border: none;
/* @noflip */
padding: 2px 0 2px 0.9em;
text-align: center;
}
.cmbox .mbox-imageright {
border: none;
/* @noflip */
padding: 2px 0.9em 2px 0;
text-align: center;
}
/* An empty narrow cell */
.cmbox .mbox-empty-cell {
border: none;
padding: 0;
width: 1px;
}
.cmbox .mbox-invalid-type {
text-align: center;
}
@media (min-width: 720px) {
.cmbox {
margin: 3px 10%;
}
}
heui7oei8sgvzwlmh4kw9x2gkhxtrt9
Kategorya:Kategorya ng padron na walang paksa o paglalarawan
14
318772
1961218
2022-08-07T10:26:16Z
GinawaSaHapon
102500
Bagong pahina: {{possibly empty category}} {{tracking category}} {{Hidden category}} Mga pahinang gumagamit ng {{tl|Template category}} na walang paksa ({{para|topic}}) o paglalarawan ({{para|description}}). {{CatAutoTOC}}
wikitext
text/x-wiki
{{possibly empty category}}
{{tracking category}}
{{Hidden category}}
Mga pahinang gumagamit ng {{tl|Template category}} na walang paksa ({{para|topic}}) o paglalarawan ({{para|description}}).
{{CatAutoTOC}}
5ivd5um4kqby1wvc7crv26gl1gtpye4
Kategorya:Kategoryang pantunton
14
318773
1961224
2022-08-07T11:26:25Z
GinawaSaHapon
102500
Bagong pahina: {{pp-vandalism|small=yes}} {{shortcut|CAT:TRACK}} {{Wikipedia category |tracking=yes|tracking_category=no |container=yes |description=Mga kategoryang pantunton ang mga kategoryang nasa ilalim nito. Para magdagdag ng kategorya rito, i-tag ito gamit ang {{tlx|Tracking category}} o {{tlx|Wikipedia category|tracking{{=}}yes}}.}} Para sa listahan ng mga kategoryang pantunton na kusang nilalagay ng wiki software, tingnan ang [[Special:TrackingCategories]]. {{tlx|Tracking category}}...
wikitext
text/x-wiki
{{pp-vandalism|small=yes}}
{{shortcut|CAT:TRACK}}
{{Wikipedia category
|tracking=yes|tracking_category=no
|container=yes
|description=Mga kategoryang pantunton ang mga kategoryang nasa ilalim nito. Para magdagdag ng kategorya rito, i-tag ito gamit ang {{tlx|Tracking category}} o {{tlx|Wikipedia category|tracking{{=}}yes}}.}}
Para sa listahan ng mga kategoryang pantunton na kusang nilalagay ng wiki software, tingnan ang [[Special:TrackingCategories]].
{{tlx|Tracking category}}
{{CatAutoTOC}}
[[Category:Wikipedia categories]]
g0v48j3i2a2qzs0yy7x43ermk1ldx7f
1961225
1961224
2022-08-07T11:27:15Z
GinawaSaHapon
102500
wikitext
text/x-wiki
{{shortcut|CAT:TRACK}}
{{Wikipedia category
|tracking=yes|tracking_category=no
|container=yes
|description=Mga kategoryang pantunton ang mga kategoryang nasa ilalim nito. Para magdagdag ng kategorya rito, i-tag ito gamit ang {{tlx|Tracking category}} o {{tlx|Wikipedia category|tracking{{=}}yes}}.}}
Para sa listahan ng mga kategoryang pantunton na kusang nilalagay ng wiki software, tingnan ang [[Special:TrackingCategories]].
{{tlx|Tracking category}}
{{CatAutoTOC}}
[[Category:Wikipedia categories]]
hiq62kka05dnwfqjwqzjlq92hflz1rc