Wikipedia tlwiki https://tl.wikipedia.org/wiki/Unang_Pahina MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Midya Natatangi Usapan Tagagamit Usapang tagagamit Wikipedia Usapang Wikipedia Talaksan Usapang talaksan MediaWiki Usapang MediaWiki Padron Usapang padron Tulong Usapang tulong Kategorya Usapang kategorya Portada Usapang Portada TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk Pasko 0 2028 1962349 1961745 2022-08-12T00:39:25Z Xsqwiypb 120901 /* Kapanganakan ni Hesus ayon sa Bibliya */ wikitext text/x-wiki {{Infobox holiday |holiday_name=Pasko |image=NativityChristmasLights2.jpg |imagesize=300px |caption= |nickname=Noel<br />[[Feast of the Nativity|Nativity]]<br />[[Yule]]<br />[[Xmas]]<br /> |observedby=Mga [[Kristiyano]]<br />Maraming mga hindi-Kristiyano<ref name="nonXians">[http://downloads.bbc.co.uk/worldservice/learningenglish/entertainment/scripts/multifaith_christmas.pdf Christmas as a Multi-faith Festival]—BBC News. Retrieved 2008-09-30.</ref> |date=Disyembre 25 (Sa ibang Kristiyano ay Enero 6, 7 o 19)<ref name="altdays">Several traditions of [[Eastern Christianity]] that use the [[Julian calendar]] also celebrate on [[Disyembre 25]] according to that calendar, which is now Enero 7 on the [[Gregorian calendar]]. Armenian Churches observed the nativity on Enero 6 even before the Gregorian calendar originated. Most Armenian Christians use the Gregorian calendar, still celebrating Christmas Day on Enero 6. Some Armenian churches use the Julian calendar, thus celebrating Christmas Day on Enero 19 on the Gregorian calendar, with Enero 18 being Christmas Eve. </ref><ref name="Jan7">{{cite web |url=http://www.copticchurch.net/topics/coptic_calendar/nativitydate.html |title=The Glorious Feast of Nativity: 7 January? 29 Kiahk? 25 December? |publisher=Coptic Orthodox Church Network |first=John |last=Ramzy |accessdate=2011-01-17}} </ref><small>([[#Using the Julian calendar and the revised Julian calendar|tingnan sa ibaba]])</small> |observances=Mga seremonya sa simbahan, pagbibigay regalo, mga pagtitipong pampamilya at iba pang pagtitipong panlipunan, simbolikong pagdedekorasyon at iba pa |type=[[Kristiyanismo|Kristiyano]], [[kultural]] |significance=Tradisyonal na kaarawan ni [[Hesus]] |relatedto= [[Christmastide]], [[Noche Buena]], [[Adbiyento]], [[Annunciation]], [[Epipanya]], [[Pagbibinyag ng Panginoon]], [[Yule]] }} {{About|araw ng pagdiriwang ng kapanganakan ni Hesus|araw ng paggunita ng muling pagkabuhay ni Hesus|Pasko ng pagkabuhay}} Ang '''Pasko''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Christmas'', na may tuwirang salin na "Misa ni Kristo"; ''Yule'', at ''Yuletide'') ay isang araw ng pangilin sa kalendaryong Kristiyano, na kadalasan ay ipinagdiriwang tuwing Disyembre 25 at sa ilang mga denominasyong Kristiyano ay tuwing Enero 6 na orihinal na araw ng pasko sa [[Silangang Kristiyanismo]]. Sa araw na ito ipinagdiriwang ng karamihang [[Kristiyano]] ang araw ng kapanganakan ni [[Hesus]]. Ang ilang mga denominasyong Kristiyano gaya ng [[mga Saksi ni Jehova]] at [[Iglesia ni Cristo]] ay hindi nagdiriwang ng pasko. Sa mga Kristiyanong bansa, ang Pasko ay isa sa pinakamalaking araw ng pagdiriwang kung ang usapang pang-ekonomiya ang paguusapan. Nakilala ang pasko bilang araw ng pagpapalitan ng regalo o handog sa mga kasambahay, at mga sorpresa mula kay [[Santa Claus]], pangangaroling, pagdedekorasyon at iba pa. Ang lokal at pangrehiyon na tradisyon patungkol sa Pasko ay karaniwang nagkakaibaiba, sa kabila ng impluwensiya ng mga Amerikano at Ingles na motifs. Ang wikang Ingles ang salitang "Christmas" ay pinaikling "Christ's Mass" o may tuwirang salin na "Misa ni Kristo." Hango ang mga ito sa lumang Ingles na "Cristes mæsse" na tumutukoy sa relihiyoso at sagradong seremonya ng misa. Ito ay kadalasan na dinadaglat o pinapaiksa sa pormang "Xmas", dahil ang "X" o "Xt" ay kadalasan na tumutukoy kay "Kristo" Ang mga titik na X as Alpabetong Ingles at Filipino, ay kahalintulad ng titik X (chi) sa Alpabetong Griyego. Ito ang unang titik ng salitang "Christ" sa Griyegong salin na Χριστός, na may tuwirang salin na Christos. Ang salitang Crimbo naman, ay isang impormal na kasingkahulugan nito sa Ingles. Ang salitang Xmas ay binibigkas bilang "Christmas", gayumpaman, may ilan na gumagamit ng bigkas na "X-mas" o (eksmas) exmas. == Pagdiriwang == Ang araw ng [[Pasko]] ay ipinagdiriwang bilang isang malaking pista at pampublikong holiday (pangingilin) sa maraming bansa sa buong mundo. Ang mga paraan ng pagdiriwang ng pasko sa iba't ibang panig ng mundo ay iba iba na sumasalamin sa mga iba't ibang tradisyong pambansa at pangkultura. Kabilang sa mga bansang ang Pasko ay hindi isang pampublikong holiday ang [[Afghanistan]], [[Algeria]], [[Azerbaijan]], [[Bahrain]], [[Bhutan]], [[Cambodia]], [[Tsina]] (maliban sa [[Hong Kong]] at [[Macao]]), [[Comoros]], [[Iran]], [[Israel]], [[Japan]], [[Kuwait]], [[Laos]], [[Libya]], [[Maldives]], [[Mauritania]], [[Mongolia]], [[Morocco]], [[North Korea]], [[Oman]], [[Pakistan]], [[Qatar]], [[Sahrawi Arab Democratic Republic]], [[Saudi Arabia]], [[Somalia]], [[Tajikistan]], [[Thailand]], [[Tunisia]], [[Turkey]], [[Turkmenistan]], [[United Arab Emirates]], [[Uzbekistan]], [[Vietnam]], at [[Yemen]]. == Kapanganakan ni Hesus ayon sa Bibliya == Ang kuwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) Ayon sa Lucas, isinugo ng [[diyos]] ang [[anghel]] na si Gabriel sa isang birhen na si Maria sa Nazareth, Galilea na nagsasabi na siya ay maglilihi at manganganak ng isang lalake na tatawaging Hesus. Nang tanungin ni Maria kung paano ito mangyayari gayong isa siyang birhen, sinabi ng anghel na siya ay liliman ng banal na espirito. Nang manganganak na si Maria, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth, Galilea sa tahanang pang-ninuno ni Jose na [[Bethlehem]] upang magpatala sa censo ni Quirinio. Nanganak si Maria kay Hesus at dahil wala nang lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan ay inilagay ang sanggol sa sabsaban. Dinalaw ng anghel ang mga pastol na nagdadala ng mabuting balita ng malaking kagalakan na sa siyudad ni [[David]] sa Bethlehem ay ipinanganak ang [[mesiyas]] ang tagapaglitas. Ang mga pastol ay tumungo sa sabsaban sa Bethlehem kung saan nila natagpuan si Hesus kasama nina Jose at Maria. Pagkatapos nito ay tumungo sina Maria at Jose kasama si Hesus sa Herusalem upang isagawa ang ritwal ng pagdadalisay ayon sa batas ni Moises at pagkatapos na isagawa ang kautusan ni Moises ay umuwi na sila sa kanilang bayan na Nazereth, Galilea. Ayon sa Mateo, si Maria ay nakatakdang mapangasawa ni Jose. Ngunit bago pa sila nagsama, si Maria ay natagpuang nagdadalang-tao sa pamamagitan ng Banal na Espiritu. Ang isang anghel ay nagpakita kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel na huwag mangamba si Jose na tanggapin si Maria na kanyang asawa dahil ang dinadala ni Marya sa kaniyang sinapupunan ay sa Banal na Espiritu. Siya ay manganganak ng isang lalaki na papangalanan niyang Hesus. Ayon sa may akda ng Mateo, ito ay naganap upang matupad ang sinabi ng propeta na ''"ang isang dalagang birhen ang magdadalang-tao at manganganak ng isang lalaki. Tatawagin nila siyang Emmanuel na ang ibig sabihin ay: Ang Diyos ay sumasaatin.''" (Mat. 1:23) Ito ay pinapakahulugan ng mga skolar na isang reperensiya sa [[Aklat ni Isaias]] 7:14 ng saling Griyegong [[Septuagint]]. Sa ilang mga ikalima at ikaanim na siglo CE mga manuskrito ng Ebanghelyo ni Mateo sa Mat. 1:23 ay mababasa ang "Isaias ang propeta".<ref>Barbara Aland, et al. ''Latin New Testament'' 1983, American Bible Society. ISBN 3-438-05401-9 page 3</ref> Ang Isa. 7:14 na [[Septuagint]] ay nagsalin ng salitang Hebreo na עלמה (almah o isang dalaga) sa salitang Griyego na ''parthenos'' (birhen) at pinaniniwalaan ng mga iskolar na ang Septuagint ang pinaghanguan ng Mateo upang suportahan ang pananaw ng kapanganakang birhen ni Hesus. Ang mga iskolar ay umaayon na ang almah ay walang kinalaman sa isang birhen. Ang Isa. 7:14 ayon sa mga iskolar ay hula sa haring Ahaz na ang isang dalaga ay manganganak ng Immanuel at ang mga kaaway ni Ahaz ay wawasakin bago malaman ng batang ito ang pagkakaiba ng mabuti at masama. Ang may akda ng Mateo ay nag-iba rin ng tatlong detalye ng Septuagint ng Isa. 7:14: ang paggamit ng hexei kesa sa lēpsetai; ang 'tatawagin mo (isahan)' sa ikatlong personang pangmaramihan 'tatawagin nila', at ang ibinigay na interpretasyon ng Emmanuel bilang 'ang diyos ay nasa atin'<ref>Raymond E. Brown: The Birth of the Messiah [ISBN 0-385-05405-X], p. 150</ref> Ang mga paliwanag ay iminungkahi sa pinagmulan ng mga salaysay sa Mateo at Lucas ng kapangakang birhen ni Hesus. Ayon kay [[Stephen L Harris]], ang mga ito ay isinulat upang sagutin ang mga paninira ng mga Hudyo tungkol sa hindi lehitimong kapanganakan ni Hesus na may ebidensiya mula sa ika-2 siglo CE.<ref name="Harris">Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.</ref><ref>Brown, Raymond E., The Birth of the Messiah. Doubleday & Company. 1977, Appendix V: The Charge of Illegitimacy, p. 537</ref> Ayon sa skolar na si [[Helmut Köster]], ang mga salaysay ng kapanganakang birhen ni Hesus ay nag-ugat sa mitolohiyang [[Helenistiko]].<ref>Köster, Helmut ''Ancient Christian gospels: their history and development'' Edition 7, Trinity Press, 2004, pg 306</ref> Ang mga tagasunod ng [[Psilanthropismo]] na umiral sa mga sinaunang pangkat [[Hudyong-Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]] ay nangatwiran laban sa kapanganakang birhen ni Hesus at nagsaad na si Hesus ay isang [[mesiyas]] ngunit "''isa lamang tao''".<ref>''The Westminster handbook to patristic theology'' by John Anthony McGuckin 2004 ISBN 0-664-22396-6 page 286</ref> Kanila ring itinakwil si [[Apostol Pablo]] bilang isang tumalikod.<ref>''Angels and Principalities'' by A. Wesley Carr 2005 ISBN 0-521-01875-7 page 131</ref> <ref>''Jews, Christians and Jewish Christians in Antiquity'' by [[James Carleton Paget]] 2010 ISBN 3-16-150312-0 page 360</ref> Noong ika-4 na siglo CE, ang [[Kredong Niseno]] ay tumakwil sa katuruang si Hesus ay isa lamang tao.<ref>''The creed: the apostolic faith in contemporary theology'' by Berard L. Marthaler 2007 ISBN 0-89622-537-2 page 129</ref> Noong ika-2 siglo, ang paganong anti-Kristiyanong pilosopong Griyego na si [[Celsus]] ay sumulat na ang ama ni Hesus ay isang sundalong Romano na si [[Panthera]].<ref>''Contra Celsum'' by Origen, Henry Chadwick 1980 ISBN 0-521-29576-9 page 32</ref><ref>Patrick, John ''The Apology of Origen in Reply to Celsus'' 2009 ISBN 1-110-13388-X pages 22–24</ref> May mga pagkakasalungat sa parehong ebanghelyo. Ang parehong Mateo at Lucas ay nagbibigay ng magkaibang [[heneolohiya]] ni Hesus. Sa Mateo, si Hesus ay binisita ng mga [[Mago ng Bibliya|Mago]]. Sa Lucas, si Hesus ay binisita mga pastol. Ang [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak bago mamatay si [[Herodes]] (na namatay noong Marso 4, BCE).<ref>White, L. Michael. ''From Jesus to Christianity''. HarperCollins, 2004, pp. 12–13.</ref> Gayunpaman, ito sinasalungat sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] na nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak sa panahon ng [[Censo ni Quirinius]] (Lucas 2:1-7) na ayon sa Hudyong historyan na si [[Josephus]] ay naging gobernador ng Syria noong 6–7 CE. Ang talatang ito sa Lucas ay matagal nang itinuturing ng mga skolar ng [[Bibliya]] na problematiko dahil inilalagay nito ang kapanganakan ni Hesus sa panahon ng censo noong 6/7 CE samantalang ayon sa Mateo ay ipinanganak si Hesus pagkatapos ng paghahari ni Herodes na namatay noong 4 BCE o mga siyam na taon bago ang censo ni Quirinius.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng kinontrol ng Romanong pandaigdigang censo na sumasakop sa buong populasyon. Ang censo ni Augustus ay sumasakop lamang sa mga mamamayang Romano<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref> at hindi pagsasanay sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> Dahil sa kamaliang ito sa Lucas, ang mga skolar ay nagbigay konklusyon na ang may akda ng Lucas ay mas umuukol sa paglikha ng simbolikong salaysay kesa sa isang historikal na salaysay,<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus Again for the First Time: The Historical Jesus and the Heart of Contemporary Faith'', (HarperCollins, 1993), page 24.</ref> at walang kamalayan o walang pakielam sa kahirapang kronolohikal na ito. Ang Lucas ay nag-uugnay rin ng kapanganakan ni Hesus kay [[Juan Bautista]] na pinaniniwalaang nabuhay mga sampung taon bago ang paghahari ni Herodes.<ref>Luke 1:5–36</ref> Ang parehong may-akda ng Lucas ay nag-ugnay ng censo ni Augustus kay [[Theudas]] sa [[Mga Gawa ng mga Apostol]] na naganap noong 46 CE ayon kay Josephus. Ang kamatayan ni Hesus ay karaniwang inilalagay noong 30–36 CE sa pamumuno ni [[Poncio Pilato]] na gobernador ng Judea mula 26 hanggang 36 CE.<ref>White 2004, pp. 4, 104.</ref><ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/quirinius.html</ref> Ayon sa Lucas, nang si Marya ay manganganak, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth tungo tahanan ng kanilang ninuno sa Bethlehem (Belen) upang magpatala sa [[censo ni Quirinius]] (Lucas 2:2). Ipinanganak ni Marya si Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan, ay iniligay ang sanggol sa sabsaban. Ayon sa Lucas 2:22–40, kinuha ni Marya at Jose ang sanggol na si Hesus sa templo sa Herusalem (ang layo ng Bethlehem (Belen) sa Herusalem ay mga 6 na milya) 40 araw pagkatapos ng kanyang kapanganakan upang kumpletuhin ang puripikasyong ritwal pagkatapos ng panganganak at isagawa ang pagtubos ng panganay bilang pagsunod sa Kautusan ni Moises (Lev. 12, Exo. 13:12-15 at iba pa). Hayagang sinabi sa Lucas na kinuha nina Marya at Jose ang opsiyon na ibinibigay sa mga mahihirap (na hindi makakabili ng tupa) sa Lev 12:8 na naghahandog ng isang pares ng mga kalapati. Ang Lev. 12:1-4 ay nagsasaad na ang pangyayaring ito ay dapat gawin sa 40 araw pagkatapos ng kapanganakan ng isang anak na lalake. Pagkatapos na isagawa ang lahat ayon sa Batas ni Moises, sila ay bumalik sa Galilea sa kanilang bayan na Nazareth (Lucas 2:39). Salungat dito, ang Mateo 2:16 ay nagmumungkahi na ang pamilya ni Hesus ay nanatili sa Bethelehem nang mga 2 taon bago sila tumungo sa Ehipto. Ang pamilya ni Hesus ayon sa Mateo ay lumisan sa Ehipto at nanatili doon hanggang sa kamatayan ni Herodes (Mat. 2:15, 22–23). Ayon Mat. 2:22, Ang pamilya ni Hesus ay nagbalik sa Hudea (kung nasaan ang Bethlehem ayon sa Mat. 2:5)<ref>http://bible.cc/matthew/2-5.htm</ref> mula sa Ehipto pagkatapos mamatay ni Herodes. Nang marinig ni Jose na si Archelaus ay naghahari sa Hudea at sa dahil sa isang babala sa panaginip ay umurong sa Galilea na nagmumungkahing ang Galilea ay hindi ang kanyang orihinal na destinasyon. Sa karagdagan, ang Mat. 2:23 ay nagbibigay impresyon na ang Nazareth ang bagong tahanan ng pamilya ni Hesus at hindi ang lugar kung saan sila nagmula ayon sa Lucas. Ito ay salungat sa Lucas 2:4, 39 na nagsasaad na ang pamilya ni Hesus ay nagmula sa Nazareth. Walang binabanggit sa Mateo ng anumang paglalakabay tungo sa Bethlehem kung saan isinaad sa Mateo na ipinanganak si Hesus. === Bethlehem === {{main|Bethlehem}} Ayon sa mga arkeologo, ang [[Bethlehem]], Hudea ay hindi umiiral bilang isang gumagana at tinitirhang bayan sa pagitan ng 7 BCE at 4 BCE na panahong inaangking ang kapanganakan ni Hesus. Si Herodes ay namatay noong 4 BCE at ayon sa Bibliya ay ipinanganak si Hesus bago mamatay si Herodes. May mga materyal na nahukay ang mga arkeologo sa Bethlehem sa pagitan ng 1200 BCE hanggang 550 BCE gayundin sa panahon mula sa ika-6 siglo CE ngunit wala noong unang siglo BCE o unang siglo CE. Ayon sa arkeologong si Aviram Oshri, "''nakakagulat na walang ebidensiyang arkeolohikal na nag-uugnay sa Bethlehem sa Hudea sa panahon na ipinanganak si Hesus''".<ref>http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref> === Pinagmulan ng mga kuwento === ==== Mga Mago ==== {{main|Mago ng Bibliya}} Ayon sa salaysay ng Mateo 2:1-9, Pagkatapos na maipanganak si Hesus sa Bethlehem ng Hudea, sa panahon ng paghahari ni Herodes, may dumating sa Herusalem na mga ''mago'' mula sa silangan. Sinabi nila: Saan naroroon ang ipinanganak na Hari ng mga Hudio? Ito ay sapagkat ''nakita namin ang kaniyang bituin sa silangan'' at naparito kami upang sambahin siya. Nang marinig ni haring Herodes ang mga bagay na ito, naligalig siya at ang lahat ng mga tao sa Herusalem. Tinipon niya ang lahat ng mga pinunong-saserdote at mga guro ng kautusan ng mga tao. Tinanong niya sa kanila kung saan ipanganganak ang mesiyas. Nang magkagayon, tinawag ni Herodes nang palihim ang mga mago. Itinanong niyang mabuti sa kanila kung kailan nagpakita ang bituin. At pinapunta niya sila sa Bethlehem. Sinabi niya: Pumaroon kayo at matiyaga ninyong ipagtanong ang patungkol sa bata. Kapag natagpuan ninyo siya, balitaan ninyo ako upang makapunta rin ako at sambahin siya. Pagkarinig nila sa hari ay tumuloy na sila sa kanilang lakad. Narito, ''ang bituin na kanilang nakita sa silanganan'' ay nanguna sa kanila. Nanguna ito sa kanila hanggang sa sumapit at tumigil sa tapat ng kinaroroonan ng maliit na bata. Nang makita nila ang bituin, lubos silang nagalak. Nang sila ay nasa loob na ng bahay, nakita nila ang bata, kasama ang kaniyang inang si Marya. Sila ay nagpatirapa at sinamba ang bata. Nang mabuksan na nila ang kanilang mga kayamanan, naghandog sila sa kaniya ng mga kaloob. Ang mga ito ay ginto, kamangyan at mira. At nagbabala ang Diyos sa kanila sa isang panaginip na huwag na silang bumalik kay Herodes. Kaya sila ay nag-iba ng daan pauwi sa kanilang sariling lupain. Ang Griyegong ''magoi'' (μάγοι) na ginamit sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay hinango mula sa [[Lumang Persian]] na ''maguŝ'' mula sa [[Avestan]] ''magâunô'', i.e. ang kasteng relihiyoso kung saan ipinanganak si [[Zoroaster]].<ref>([[Yasna]] 33.7: "ýâ sruyê parê '''''magâunô''''' " = " so I can be heard beyond '''''Magi''''' ")</ref> Ang terminong ito ay tumutukoy sa [[kaste]]ng [[saserdote]] (pari) ng [[Zoroastrianismo]].<ref>[[Mary Boyce]], ''A History of Zoroastrianism: The Early Period'' (Brill, 1989, 2nd ed.), vol. 1, pp. 10–11 [http://books.google.com/books?id=F3gfAAAAIAAJ&pg=PA10&dq=%22in+the+distant+nomadic+days%22&lr=&as_drrb_is=q&as_minm_is=0&as_miny_is=&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&as_brr=0 online]; Mary Boyce, ''Zoroastrians: their religious beliefs and practices'' (Routledge, 2001, 2nd ed.), p. 48 [http://books.google.com/books?id=a6gbxVfjtUEC&pg=PA48&dq=%22Iranian+plateau.+according+to+Herodotus%+inauthor:boyce&lr=&as_drrb_is=q&as_minm_is=0&as_miny_is=&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&as_brr=0 online]; Linda Murray, ''The Oxford companion to Christian art and architecture'' (Oxford University Press, 1996), p. 293; Stephen Mitchell, ''A history of the later Roman Empire, AD 284–641: the transformation of the ancient world'' (Wiley–Blackwell, 2007), p. 387 [http://books.google.com/books?id=-FDJi3tiUjUC&pg=PA387&dq=magus+Zoroastrian+priestly+caste&lr=&as_drrb_is=q&as_minm_is=0&as_miny_is=&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&num=100&as_brr=0 online.]</ref> Ayon sa historyan ng [[Kristiyanismo]] na si Sebastian Brock, "walang duda na sa mga naakay sa [[Zoroastrianismo]] na...ang ilang mga alamat ay nabuo sa Mago ng mga Ebanghelyo".<ref>S.P. Brock, "Christians in the Sasanian Empire", in Stuart Mews (ed.), ''Religion and National Identity'', Oxford, Blackwell, ''Studies in Church History'' (18), 1982, pp.1 ''19'', p.15; see also Ugo Monneret de Villard, ''Le Leggende orientali sui Magi evangelici'', Citta del Vaticano, Biblioteca apostolica vaticana, 1952.</ref> Ayon kay Anders Hutgård, ang kuwento ng mago sa ebanghelyo ay naimpluwensiyahan ng alamat na [[Iran]]ian nauukol sa [[mago]] (magi) at isang bituin na nauugnay sa mga paniniwalang Persian sa paglitaw ng bituin na humuhula sa isang pinuno at sa mga [[mito]] na naglalarawan ng manipestasyon ng isang pigurang diyos sa apoy at liwanag.<ref>Anders Hutgård, "The Magi and the Star: The Persian Background in Texts and Iconography", in Peter Schalk and Michael Stausberg (ed.s), ''Being Religious and Living through the Eyes'', Uppsala, Almqvist & Wiksell International, 1998, ''Acta Universitatis Upsaliensis: Historia Religionum'' (14), pp. 215-225.</ref> Ang sinaunang Mago (Magi) ay isang namamanang pagka-[[saserdote]] ng [[Medes]] na may malalim at ekstraordinaryong kaalamang pang-[[relihiyon]]. Ang Sinaunang relihiyong ito ng Medes ay isang anyo ng bago-ang-[[Zoroastrianismo]]ng [[Mazdaismo]] o pagsamba kay [[Mithra]]. Ayon kay [[Herodotus]], may anim na mga tribong Medes <ref>Herodotus [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.+1.101.1 1.101]</ref>:{{quote|Kaya tinipon ni [[Deioces]] ang [[Medes]] sa isang bansa at tanging namuno sa kanila. Ngayon, ito ang mga tribo na bumubuo nito: ang ''Busae'', ang ''Paretaceni'', ang ''Struchates'', ang ''Arizanti'', ang ''Budii'', at ang ''[[Mago]]''.}} Pagkatapos na ang ilang Magong Persian na nauugnay sa korteng Medes ay napatunayang eksperto sa mga interpretasyon ng panaginip, itinatag ni [[Dakilang Darius]] ang mga ito sa ibabaw na relihiyon ng estado ng Persia. Binanggit ni [[Herodotus]] ang [[Mago]] ng Medes bilang tribong Medes na nagbibigay ng mga saserdote (pari) para sa parehong mga Medes at Persian. Ang mga ito ay may [[kaste]]ng saserdote na nagpapasa ng katungkulan mula sa ama tungo sa anak na lalake. Ang mga Mago na Medes ay gumampan ng isang mahalagang papel sa korte ng haring Medes na si [[Astyages]] na sa kanyang korte ay may ilang mga tagapayo, nagpapakahulugan ng mga panaginip at mga manghuhula. Ang mga historyan ng klasiko ay pangakalahatang umaayon na ang Mago (Magi) ay mga saserdote (pari) ng pananampalatayang [[Zoroastrianismo]]. Mula sa mga personal na pangalan ng Medes gaya ng itinala ng mga Assyrian (noong ika-9 hanggang ika-8 siglo CE), may mga halimbaw ng paggamit ng salitang Indo-Iranian na ''arta-'' ("katotohana") na pamilyar mula sa parehong [[Avesta]]n at Lumang Persian at mga halimbawa rin ng mga [[pangalang teoporiko]] na naglalaman ng w''Maždakku'' at ang pangalang "[[Ahura Mazda]]".<ref name=EIR-MediaReligion>{{harv|Dandamayev|Medvedskaya|2006|loc=Median Religion}}</ref> ==== Disyembre 25 ==== Ang petsang [[Disyembre 25]]&nbsp;ng kapanganakan ni [[Hesus]] ay hindi matatagpuan sa [[bibliya]]. Noong ika-4 [[siglo]] CE nang gawin ng [[Simbahang Katoliko Romano|Kanluraning Simbahan]] ang pasko sa petsang Disyembre 25.<ref>[http://books.google.com/books/about/Sourcebook_for_Sundays_Seasons_and_Weekd.html?id=kQWbWCXMGQgC] Sourcebook for Sundays, Seasons, and Weekdays 2011: The Almanac for Pastoral Liturgy by Corinna Laughlin, Michael R. Prendergast, Robert C. Rabe, Corinna Laughlin, Jill Maria Murdy, Therese Brown, Mary Patricia Storms, Ann E. Degenhard, Jill Maria Murdy, Ann E. Degenhard, Therese Brown, Robert C. Rabe, Mary Patricia Storms, Michael R. Prendergast - LiturgyTrainingPublications, 26 Marso 2010 - page 29</ref><ref name="Chrono354">[http://www.tertullian.org/fathers/chronography_of_354_12_depositions_martyrs.htm The Chronography of 354 AD. Part 12: Commemorations of the Martyrs]&nbsp;– ''The Tertullian Project''. 2006. Retrieved 24 Nobyembre 2011.</ref><ref name="SusanKOrigins">Roll, Susan K., ''[http://books.google.com.vn/books?id=6MXPEMbpjoAC&pg=PA133&lpg=PA133&dq=&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Toward the Origins of Christmas]'', (Peeters Publishers, 1995), p.133.</ref> Ang petsang ito ay maaaring pinili upang tumugma sa petsa ng [[katimugang solstice]] o ang [[Imperyo Romano|Romanong]] [[taglamig na solstice]] dahil sa itinuturing ng ilang mga Kristiyano na si Hesus ang "araw ng katwiran" ayon Malakias 4:2.<ref name="Newton">Newton, Isaac, ''[http://www.gutenberg.org/files/16878/16878-h/16878-h.htm Observations on the Prophecies of Daniel, and the Apocalypse of St. John]'' (1733). Ch. XI. A sun connection is possible because Christians consider Jesus to be the "Sun of righteousness" prophesied in Malachi 4:2.</ref><ref>{{cite book|author=Robert Laurence Moore|title=Selling God: American religion in the marketplace of culture|publisher=[[Oxford University Press]]|year=1994|page=205| quote=When the Catholic Church in the fourth century singled out Disyembre 25 as the birth date of Christ, it tried to stamp out the saturnalia common to the solstice season.}}</ref><ref>{{cite book|title=Merriam-Webster's Collegiate Encyclopedia|publisher=[[Merriam Webster]]|year=2000|page=1211| quote=Christian missionaries frequently sought to stamp out pagan practices by building churches on the sites of pagan shrines or by associated Christian holidays with pagan rituals (eg. linking -Christmas with the celebration of the winter solstice).}}</ref><ref name="SolInvictus">"[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761556859_1____4/christmas.html#s4 Christmas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090831160612/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761556859_1____4/Christmas.html#s4 |date=2009-08-31 }}", ''Encarta''<br />{{cite book |last=Roll |first=Susan K. |title=Toward the Origins of Christmas |url=http://books.google.ca/books?id=6MXPEMbpjoAC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false |publisher=Peeters Publishers |year=1995 |page=130 }}<br />Tighe, William J., "[http://touchstonemag.com/archives/article.php?id=16-10-012-v Calculating Christmas]". [https://web.archive.org/web/20090831160612/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761556859_1____4/Christmas.html Archived] 2009-10-31.</ref> Ang orihinal na petsa ng pasko sa [[Silangang Ortodokso]] ay Enero 6 na nauugnay sa [[Epipanya]] (pista ng mga [[Mago]]). Ang Enero 6 na pasko ang petsang pinagdiriwang sa [[Simbahang Apostolikong Armenian]] sa [[Armenia]] kung saan ito ay isang publikong pista. Sa ngayon, may pagkakaiba na 13 araw sa pagitan ng modernong [[Kalendaryong Gregoryano]] at [[Kalendaryong Huliano]]. Ang mga patuloy na gumagamit ng Kalendaryong Huliano o mga katumbas nito gaya ng sa mga bansang Ethiopia, Russia, Ukraine, Serbia, Republika ng Macedonia, at Republika ng Moldova ay nagdiwang ng pasko tuwing Enero 7. Isinaad ni [[Clemente ng Alexandria]] (c.150CE-215 CE) ang ang iba ay nagmungkahi ng petsa ng pasko na Abril 18 Abril 19 o Mayo 28. Kanyang pinili ang Mayo 20. Si [[Hippolytus]] (c.170 CE-236 CE) ay nagmungkahi ng araw na Enero 2. Noong mga 220 CE, idineklara ni [[Tertullian]] ang kamatayan ni Hesus sa petsang 25 Marso 29 CE. Ito ay humantong sa malawakang paniniwala sa panahong ito na si Hesus ay ipinangak sa o sa mga petsang ito dahil ang paniniwalang Hudyo sa panahong ito ay ang mga propeta sa isang edad na integral sa anibersaryo ng kanilang kapanganakan o paglilihi. Noong 221 CE, iminungkahi ni [[Sextus Julius Africanus]] na ipinanganak si Hesus sa petsang Disyembre 25. Ang iba ay nagmungkahi ng Nobyembre 17 Nobyembre 20 o Marso 25. Gayunpaman, itinuro ni [[Origen]] (c. 185 CE-254 CE) na ang pagdiriwang na pang-[[relihiyon]] ng mga kaarawan ay nabibilang sa pagsamba ng mga diyos na [[pagano]] at dapat ay itakwil ng mga Kristiyano. Naniwala siya na ang mga makasalanan lamang at hindi ang mga santo ang nagdiriwang ng kanilang kaarawan. Ang maraming mga relihiyon na lumitaw bago ang paglitaw ng relihiyong [[Kristiyanismo]] ay nagpaparangal sa kapanganakan o muling kapanganakan ng kanilang mga [[diyos]] o diyosa. Ang mga diyos na ito ay tipikal na tinatawag na "Anak ng Tao", "Liwanag ng Daigdig", "Anak ng Katwiran", "Tagapagligtas" at iba. Halimbawa nito ang sumusunod: * Ang kulto ni Attis ay nagsimula noong mga 1200 BCE. Si [[Attis]] ang anak na lalake ng birheng si [[Nana]]. Ang kanyang kapanganakan o kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing Disyembre 25. Siya ay inihandog nang siya ay matanda na upang magdala ng kaligtasan sa sangkatauhan. Siya ay namatay noong mga Marso 25 pagkatapos ipako sa puno at tumungo sa loob ng 3 araw sa daigdig ng mga patay. Noong araw ng linggo, siya ay umahon bilang diyos na araw para sa bagong panahon. Ang mga tagasunod ni Attis ay nagtali ng kanyang larawan sa isang puno noong araw ng "Itim na Biyernes" at binuhat ito sa isang prusisyon sa templo. Ang kanyang katawan ay simbolikong kinakain ng kanyang mga tagasunod sa anyo ng tinapay. Ang pagsamba kay Attis ay nagsimula sa Roma noong mga 200 BCE. * Si [[Osiris]] ay isang diyos na tagapagligtas na tinawag na Panginoon ng mga Panginoon, Hari ng mga Hari, Diyos ng mga Diyos...Resureksiyon at ang Buhay, ang Mabuting Pastol...ang Diyos na gumawa sa mga babae at lalake na ipanganak muli...Ang kanyang mga tagsunod ay kumain ng mga keyk ng trigo na sumimbolo sa kanyang katawan. Ang pagsamba at pagdiriwang ng kapanganakan na ipinagdiwang tuwing Disyembre 25 ay kumalat sa maraming mga lugar ng imperyo Romano noong unang siglo BCE. * Si [[Mithra]] na sinamba sa kulto ng [[Mithraismo]] ay isang diyos-tao at tagapagligtas. Ang kanyang pagsamba ay karaniwan sa buong [[Imperyo Romano]] lalo na sa militar. Ang [[Mithraismo]] ay isang katunggaling relihiyon ng [[Kristiyanismo]] hanggang ika-4 siglo nang ang Kristiyanismo ay maging relihiyon ng estado ng Imperyo Romano at ang Mithraismo ay sinupil at mga saserdote nito ay pinapatay o pinatapon. Si Mithra ay pinaniniwalaang ipinanganak noong Disyembre 25 ca. 500 BCE. Ang kanyang kapanganakan ay nasaksihan ng mga pastol at ng mga nagdadala ng regalong mga [[Mago]]. Sa kanyang buhay, siya ay nagsagawa ng mga milagro, nagpagaling ng mga karamdaman at nagpalaya ng mga demonyo. Kanyang ipinagdiwang ang Huling Hapunan kasama ng kanyang 12 alagad. Siya ay pinainiwalaang umakyat sa langit noong mga Marso 21. Ang kanyang kaarawan bilang "Anak ng Katwiran" ay ipinagdiwang tuwing Disyembre 25.<ref>http://www.religioustolerance.org/xmas_sel.htm</ref> * Si [[Dionysus]] ay isa pang tagapagligtas na diyos na ang kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing Disyembre 25. Siya ay sinamba sa buong Gitnang Silangan gayundin sa Gresya. Siya ay mayroong sentro ng pagsamba sa Herusalem noong ika-1 siglo BCE. Siya ang anak ni [[Zeus]] na Diyos Ama. Ang kanyang laman at dugo ay simbolikong kinain sa anyo ng tinapay at alak. ==== Saturnalia ==== Ang mga aspeto ng pistang [[Saturnalia]] ay pinaniniwalaan ng mga skolar na pinagmulan ng mga kalaunang kagawian tuwing Pasko partikular na ang pagbibigay ng mga regalo na sinupil ng [[Simbahang Katoliko]] dahil sa nakita nitong mga "pinagmulang [[pagano]]".<ref name="OriginMyth">[https://web.archive.org/web/20110430004539/http://www.bsu.edu/web/01bkswartz/xmaspub.html The Origin of the American Christmas Myth and Customs]&nbsp;– ''Ball State University''. Swartz Jr., BK. Archived version retrieved 2011-10-19.</ref> Noong sinunang Romanong Saturnalia, ang isang hugis taong mga pagkain ay kinakain at ang mga masayang pag-awit ay isinasagawa na gumagawa ritong prekursor ng [[taong tinapay na luya]] at [[pangangaroling]]. Ang Saturnalia ang sinaunang Romanong pista bilang parangal sa [[diyos]] na si [[Saturno (diyos)|Saturno]]. Ito ay orihinal na ipinagdiwang tuwing Disyembre 17 ngunit kalaunang pinalawig ng mga pagdiriwang hanggang Disyembre 23. Ang pistang ito ay ipinagdiwang na may isang handog sa [[Templo ni Saturno]] sa Romanong Forum na sinundan ng pagbibigay regalo, patuloy na pananalangin, at isang atmosperong karnibal na nagpataob ng mga kagawiang panlipunan ng Roma. Ang pagsusugal ay pinayagan at ang mga panginoon ay nagbigay ng serbisyo sa mesa sa kanilang mga [[alipin]]. Ayon sa manunulang si [[Catullus]], ito ang "pinakamahusay sa mga araw". Ang sinaunang Romanong Saturnalia ay isinama sa [[Kristiyanismo]] noong ika-4 na siglo CE bilang paraan ng pag-akay sa mga Romano.<ref name=simpletoremember-xmas>{{cite web|last=KELEMEN|first=LAWRENCE|title=The History of Christmas|url=http://www.simpletoremember.com/vitals/Christmas_TheRealStory.htm|publisher=SimpleToRemember.com|accessdate=2 Nobyembre 2012}}</ref> Dahil sa paganong pinagmulan nito, ang pistang Pasko ay ipinagbawal sa [[Massachusetts]] ng mga [[Puritano]] as pagitan ng 1659 at 1681 bilang ilegal na pagmamasid.<ref name=nissenbaum>{{cite book|last=Nissenbaum|first=Stephen|title=The battle for Christmas|year=1997|publisher=Vintage Books|location=New York|isbn=9780679740384|pages=3-4|edition=1st Vintage Books ed.}}</ref><ref name=ruben>{{cite book|last=Joseph|first=Ruben|title=Why Are The Young People Leaving The Church|year=2011|publisher=Xlibris, Corp.|isbn=978-1465343796|url=http://books.google.de/books?id=iZ9U0BAV8MwC&pg=PA61&lpg=PA61&dq=University+of+Massachusetts,+Amherst+Nissenbaum+Christmas+illegal+observance&source=bl&ots=3By-XHLsPS&sig=D0jBaZHomLl6sCnWV70DHGNUlLs&hl=de&sa=X&ei=2auTUKKWFYWztAax_YC4DA&ved=0CC4Q6AEwAQ#v=onepage&q=University%20of%20Massachusetts%2C%20Amherst%20Nissenbaum%20Christmas%20illegal%20observance&f=false}}</ref> == Tingnan din == * [[Pasko sa Pilipinas]] * [[Xmas]] *[[Ḥanuka]] == Mga sanggunian == {{reflist}} {{Commons|Christmas|Pasko}} [[Kategorya:Pasko| ]] [[Kategorya:Pagdiriwang]] [[Kategorya:Hesus]] [[Kategorya:Kristiyanismo]] 0jz37xi64nhnrs6az4ykg7cewa4oa1h 1962353 1962349 2022-08-12T00:47:45Z Xsqwiypb 120901 /* Kapanganakan ni Hesus ayon sa Bibliya */ wikitext text/x-wiki {{Infobox holiday |holiday_name=Pasko |image=NativityChristmasLights2.jpg |imagesize=300px |caption= |nickname=Noel<br />[[Feast of the Nativity|Nativity]]<br />[[Yule]]<br />[[Xmas]]<br /> |observedby=Mga [[Kristiyano]]<br />Maraming mga hindi-Kristiyano<ref name="nonXians">[http://downloads.bbc.co.uk/worldservice/learningenglish/entertainment/scripts/multifaith_christmas.pdf Christmas as a Multi-faith Festival]—BBC News. Retrieved 2008-09-30.</ref> |date=Disyembre 25 (Sa ibang Kristiyano ay Enero 6, 7 o 19)<ref name="altdays">Several traditions of [[Eastern Christianity]] that use the [[Julian calendar]] also celebrate on [[Disyembre 25]] according to that calendar, which is now Enero 7 on the [[Gregorian calendar]]. Armenian Churches observed the nativity on Enero 6 even before the Gregorian calendar originated. Most Armenian Christians use the Gregorian calendar, still celebrating Christmas Day on Enero 6. Some Armenian churches use the Julian calendar, thus celebrating Christmas Day on Enero 19 on the Gregorian calendar, with Enero 18 being Christmas Eve. </ref><ref name="Jan7">{{cite web |url=http://www.copticchurch.net/topics/coptic_calendar/nativitydate.html |title=The Glorious Feast of Nativity: 7 January? 29 Kiahk? 25 December? |publisher=Coptic Orthodox Church Network |first=John |last=Ramzy |accessdate=2011-01-17}} </ref><small>([[#Using the Julian calendar and the revised Julian calendar|tingnan sa ibaba]])</small> |observances=Mga seremonya sa simbahan, pagbibigay regalo, mga pagtitipong pampamilya at iba pang pagtitipong panlipunan, simbolikong pagdedekorasyon at iba pa |type=[[Kristiyanismo|Kristiyano]], [[kultural]] |significance=Tradisyonal na kaarawan ni [[Hesus]] |relatedto= [[Christmastide]], [[Noche Buena]], [[Adbiyento]], [[Annunciation]], [[Epipanya]], [[Pagbibinyag ng Panginoon]], [[Yule]] }} {{About|araw ng pagdiriwang ng kapanganakan ni Hesus|araw ng paggunita ng muling pagkabuhay ni Hesus|Pasko ng pagkabuhay}} Ang '''Pasko''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Christmas'', na may tuwirang salin na "Misa ni Kristo"; ''Yule'', at ''Yuletide'') ay isang araw ng pangilin sa kalendaryong Kristiyano, na kadalasan ay ipinagdiriwang tuwing Disyembre 25 at sa ilang mga denominasyong Kristiyano ay tuwing Enero 6 na orihinal na araw ng pasko sa [[Silangang Kristiyanismo]]. Sa araw na ito ipinagdiriwang ng karamihang [[Kristiyano]] ang araw ng kapanganakan ni [[Hesus]]. Ang ilang mga denominasyong Kristiyano gaya ng [[mga Saksi ni Jehova]] at [[Iglesia ni Cristo]] ay hindi nagdiriwang ng pasko. Sa mga Kristiyanong bansa, ang Pasko ay isa sa pinakamalaking araw ng pagdiriwang kung ang usapang pang-ekonomiya ang paguusapan. Nakilala ang pasko bilang araw ng pagpapalitan ng regalo o handog sa mga kasambahay, at mga sorpresa mula kay [[Santa Claus]], pangangaroling, pagdedekorasyon at iba pa. Ang lokal at pangrehiyon na tradisyon patungkol sa Pasko ay karaniwang nagkakaibaiba, sa kabila ng impluwensiya ng mga Amerikano at Ingles na motifs. Ang wikang Ingles ang salitang "Christmas" ay pinaikling "Christ's Mass" o may tuwirang salin na "Misa ni Kristo." Hango ang mga ito sa lumang Ingles na "Cristes mæsse" na tumutukoy sa relihiyoso at sagradong seremonya ng misa. Ito ay kadalasan na dinadaglat o pinapaiksa sa pormang "Xmas", dahil ang "X" o "Xt" ay kadalasan na tumutukoy kay "Kristo" Ang mga titik na X as Alpabetong Ingles at Filipino, ay kahalintulad ng titik X (chi) sa Alpabetong Griyego. Ito ang unang titik ng salitang "Christ" sa Griyegong salin na Χριστός, na may tuwirang salin na Christos. Ang salitang Crimbo naman, ay isang impormal na kasingkahulugan nito sa Ingles. Ang salitang Xmas ay binibigkas bilang "Christmas", gayumpaman, may ilan na gumagamit ng bigkas na "X-mas" o (eksmas) exmas. == Pagdiriwang == Ang araw ng [[Pasko]] ay ipinagdiriwang bilang isang malaking pista at pampublikong holiday (pangingilin) sa maraming bansa sa buong mundo. Ang mga paraan ng pagdiriwang ng pasko sa iba't ibang panig ng mundo ay iba iba na sumasalamin sa mga iba't ibang tradisyong pambansa at pangkultura. Kabilang sa mga bansang ang Pasko ay hindi isang pampublikong holiday ang [[Afghanistan]], [[Algeria]], [[Azerbaijan]], [[Bahrain]], [[Bhutan]], [[Cambodia]], [[Tsina]] (maliban sa [[Hong Kong]] at [[Macao]]), [[Comoros]], [[Iran]], [[Israel]], [[Japan]], [[Kuwait]], [[Laos]], [[Libya]], [[Maldives]], [[Mauritania]], [[Mongolia]], [[Morocco]], [[North Korea]], [[Oman]], [[Pakistan]], [[Qatar]], [[Sahrawi Arab Democratic Republic]], [[Saudi Arabia]], [[Somalia]], [[Tajikistan]], [[Thailand]], [[Tunisia]], [[Turkey]], [[Turkmenistan]], [[United Arab Emirates]], [[Uzbekistan]], [[Vietnam]], at [[Yemen]]. == Kapanganakan ni Hesus ayon sa Bibliya == [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng Nazareth sa [[Galilea]] at [[Bethlehem]] sa [[Judea]].]] Ang kuwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) Ayon sa Lucas, isinugo ng [[diyos]] ang [[anghel]] na si Gabriel sa isang birhen na si Maria sa Nazareth, Galilea na nagsasabi na siya ay maglilihi at manganganak ng isang lalake na tatawaging Hesus. Nang tanungin ni Maria kung paano ito mangyayari gayong isa siyang birhen, sinabi ng anghel na siya ay liliman ng banal na espirito. Nang manganganak na si Maria, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth, Galilea sa tahanang pang-ninuno ni Jose na [[Bethlehem]] upang magpatala sa censo ni Quirinio. Nanganak si Maria kay Hesus at dahil wala nang lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan ay inilagay ang sanggol sa sabsaban. Dinalaw ng anghel ang mga pastol na nagdadala ng mabuting balita ng malaking kagalakan na sa siyudad ni [[David]] sa Bethlehem ay ipinanganak ang [[mesiyas]] ang tagapaglitas. Ang mga pastol ay tumungo sa sabsaban sa Bethlehem kung saan nila natagpuan si Hesus kasama nina Jose at Maria. Pagkatapos nito ay tumungo sina Maria at Jose kasama si Hesus sa Herusalem upang isagawa ang ritwal ng pagdadalisay ayon sa batas ni Moises at pagkatapos na isagawa ang kautusan ni Moises ay umuwi na sila sa kanilang bayan na Nazereth, Galilea. Ayon sa Mateo, si Maria ay nakatakdang mapangasawa ni Jose. Ngunit bago pa sila nagsama, si Maria ay natagpuang nagdadalang-tao sa pamamagitan ng Banal na Espiritu. Ang isang anghel ay nagpakita kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel na huwag mangamba si Jose na tanggapin si Maria na kanyang asawa dahil ang dinadala ni Marya sa kaniyang sinapupunan ay sa Banal na Espiritu. Siya ay manganganak ng isang lalaki na papangalanan niyang Hesus. Ayon sa may akda ng Mateo, ito ay naganap upang matupad ang sinabi ng propeta na ''"ang isang dalagang birhen ang magdadalang-tao at manganganak ng isang lalaki. Tatawagin nila siyang Emmanuel na ang ibig sabihin ay: Ang Diyos ay sumasaatin.''" (Mat. 1:23) Ito ay pinapakahulugan ng mga skolar na isang reperensiya sa [[Aklat ni Isaias]] 7:14 ng saling Griyegong [[Septuagint]]. Sa ilang mga ikalima at ikaanim na siglo CE mga manuskrito ng Ebanghelyo ni Mateo sa Mat. 1:23 ay mababasa ang "Isaias ang propeta".<ref>Barbara Aland, et al. ''Latin New Testament'' 1983, American Bible Society. ISBN 3-438-05401-9 page 3</ref> Ang Isa. 7:14 na [[Septuagint]] ay nagsalin ng salitang Hebreo na עלמה (almah o isang dalaga) sa salitang Griyego na ''parthenos'' (birhen) at pinaniniwalaan ng mga iskolar na ang Septuagint ang pinaghanguan ng Mateo upang suportahan ang pananaw ng kapanganakang birhen ni Hesus. Ang mga iskolar ay umaayon na ang almah ay walang kinalaman sa isang birhen. Ang Isa. 7:14 ayon sa mga iskolar ay hula sa haring Ahaz na ang isang dalaga ay manganganak ng Immanuel at ang mga kaaway ni Ahaz ay wawasakin bago malaman ng batang ito ang pagkakaiba ng mabuti at masama. Ang may akda ng Mateo ay nag-iba rin ng tatlong detalye ng Septuagint ng Isa. 7:14: ang paggamit ng hexei kesa sa lēpsetai; ang 'tatawagin mo (isahan)' sa ikatlong personang pangmaramihan 'tatawagin nila', at ang ibinigay na interpretasyon ng Emmanuel bilang 'ang diyos ay nasa atin'<ref>Raymond E. Brown: The Birth of the Messiah [ISBN 0-385-05405-X], p. 150</ref> Ang mga paliwanag ay iminungkahi sa pinagmulan ng mga salaysay sa Mateo at Lucas ng kapangakang birhen ni Hesus. Ayon kay [[Stephen L Harris]], ang mga ito ay isinulat upang sagutin ang mga paninira ng mga Hudyo tungkol sa hindi lehitimong kapanganakan ni Hesus na may ebidensiya mula sa ika-2 siglo CE.<ref name="Harris">Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.</ref><ref>Brown, Raymond E., The Birth of the Messiah. Doubleday & Company. 1977, Appendix V: The Charge of Illegitimacy, p. 537</ref> Ayon sa skolar na si [[Helmut Köster]], ang mga salaysay ng kapanganakang birhen ni Hesus ay nag-ugat sa mitolohiyang [[Helenistiko]].<ref>Köster, Helmut ''Ancient Christian gospels: their history and development'' Edition 7, Trinity Press, 2004, pg 306</ref> Ang mga tagasunod ng [[Psilanthropismo]] na umiral sa mga sinaunang pangkat [[Hudyong-Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]] ay nangatwiran laban sa kapanganakang birhen ni Hesus at nagsaad na si Hesus ay isang [[mesiyas]] ngunit "''isa lamang tao''".<ref>''The Westminster handbook to patristic theology'' by John Anthony McGuckin 2004 ISBN 0-664-22396-6 page 286</ref> Kanila ring itinakwil si [[Apostol Pablo]] bilang isang tumalikod.<ref>''Angels and Principalities'' by A. Wesley Carr 2005 ISBN 0-521-01875-7 page 131</ref> <ref>''Jews, Christians and Jewish Christians in Antiquity'' by [[James Carleton Paget]] 2010 ISBN 3-16-150312-0 page 360</ref> Noong ika-4 na siglo CE, ang [[Kredong Niseno]] ay tumakwil sa katuruang si Hesus ay isa lamang tao.<ref>''The creed: the apostolic faith in contemporary theology'' by Berard L. Marthaler 2007 ISBN 0-89622-537-2 page 129</ref> Noong ika-2 siglo, ang paganong anti-Kristiyanong pilosopong Griyego na si [[Celsus]] ay sumulat na ang ama ni Hesus ay isang sundalong Romano na si [[Panthera]].<ref>''Contra Celsum'' by Origen, Henry Chadwick 1980 ISBN 0-521-29576-9 page 32</ref><ref>Patrick, John ''The Apology of Origen in Reply to Celsus'' 2009 ISBN 1-110-13388-X pages 22–24</ref> May mga pagkakasalungat sa parehong ebanghelyo. Ang parehong Mateo at Lucas ay nagbibigay ng magkaibang [[heneolohiya]] ni Hesus. Sa Mateo, si Hesus ay binisita ng mga [[Mago ng Bibliya|Mago]]. Sa Lucas, si Hesus ay binisita mga pastol. Ang [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak bago mamatay si [[Herodes]] (na namatay noong Marso 4, BCE).<ref>White, L. Michael. ''From Jesus to Christianity''. HarperCollins, 2004, pp. 12–13.</ref> Gayunpaman, ito sinasalungat sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] na nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak sa panahon ng [[Censo ni Quirinius]] (Lucas 2:1-7) na ayon sa Hudyong historyan na si [[Josephus]] ay naging gobernador ng Syria noong 6–7 CE. Ang talatang ito sa Lucas ay matagal nang itinuturing ng mga skolar ng [[Bibliya]] na problematiko dahil inilalagay nito ang kapanganakan ni Hesus sa panahon ng censo noong 6/7 CE samantalang ayon sa Mateo ay ipinanganak si Hesus pagkatapos ng paghahari ni Herodes na namatay noong 4 BCE o mga siyam na taon bago ang censo ni Quirinius.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng kinontrol ng Romanong pandaigdigang censo na sumasakop sa buong populasyon. Ang censo ni Augustus ay sumasakop lamang sa mga mamamayang Romano<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref> at hindi pagsasanay sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> Dahil sa kamaliang ito sa Lucas, ang mga skolar ay nagbigay konklusyon na ang may akda ng Lucas ay mas umuukol sa paglikha ng simbolikong salaysay kesa sa isang historikal na salaysay,<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus Again for the First Time: The Historical Jesus and the Heart of Contemporary Faith'', (HarperCollins, 1993), page 24.</ref> at walang kamalayan o walang pakielam sa kahirapang kronolohikal na ito. Ang Lucas ay nag-uugnay rin ng kapanganakan ni Hesus kay [[Juan Bautista]] na pinaniniwalaang nabuhay mga sampung taon bago ang paghahari ni Herodes.<ref>Luke 1:5–36</ref> Ang parehong may-akda ng Lucas ay nag-ugnay ng censo ni Augustus kay [[Theudas]] sa [[Mga Gawa ng mga Apostol]] na naganap noong 46 CE ayon kay Josephus. Ang kamatayan ni Hesus ay karaniwang inilalagay noong 30–36 CE sa pamumuno ni [[Poncio Pilato]] na gobernador ng Judea mula 26 hanggang 36 CE.<ref>White 2004, pp. 4, 104.</ref><ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/quirinius.html</ref> Ayon sa Lucas, nang si Marya ay manganganak, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth tungo tahanan ng kanilang ninuno sa Bethlehem (Belen) upang magpatala sa [[censo ni Quirinius]] (Lucas 2:2). Ipinanganak ni Marya si Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan, ay iniligay ang sanggol sa sabsaban. Ayon sa Lucas 2:22–40, kinuha ni Marya at Jose ang sanggol na si Hesus sa templo sa Herusalem (ang layo ng Bethlehem (Belen) sa Herusalem ay mga 6 na milya) 40 araw pagkatapos ng kanyang kapanganakan upang kumpletuhin ang puripikasyong ritwal pagkatapos ng panganganak at isagawa ang pagtubos ng panganay bilang pagsunod sa Kautusan ni Moises (Lev. 12, Exo. 13:12-15 at iba pa). Hayagang sinabi sa Lucas na kinuha nina Marya at Jose ang opsiyon na ibinibigay sa mga mahihirap (na hindi makakabili ng tupa) sa Lev 12:8 na naghahandog ng isang pares ng mga kalapati. Ang Lev. 12:1-4 ay nagsasaad na ang pangyayaring ito ay dapat gawin sa 40 araw pagkatapos ng kapanganakan ng isang anak na lalake. Pagkatapos na isagawa ang lahat ayon sa Batas ni Moises, sila ay bumalik sa Galilea sa kanilang bayan na Nazareth (Lucas 2:39). Salungat dito, ang Mateo 2:16 ay nagmumungkahi na ang pamilya ni Hesus ay nanatili sa Bethelehem nang mga 2 taon bago sila tumungo sa Ehipto. Ang pamilya ni Hesus ayon sa Mateo ay lumisan sa Ehipto at nanatili doon hanggang sa kamatayan ni Herodes (Mat. 2:15, 22–23). Ayon Mat. 2:22, Ang pamilya ni Hesus ay nagbalik sa Hudea (kung nasaan ang Bethlehem ayon sa Mat. 2:5)<ref>http://bible.cc/matthew/2-5.htm</ref> mula sa Ehipto pagkatapos mamatay ni Herodes. Nang marinig ni Jose na si Archelaus ay naghahari sa Hudea at sa dahil sa isang babala sa panaginip ay umurong sa Galilea na nagmumungkahing ang Galilea ay hindi ang kanyang orihinal na destinasyon. Sa karagdagan, ang Mat. 2:23 ay nagbibigay impresyon na ang Nazareth ang bagong tahanan ng pamilya ni Hesus at hindi ang lugar kung saan sila nagmula ayon sa Lucas. Ito ay salungat sa Lucas 2:4, 39 na nagsasaad na ang pamilya ni Hesus ay nagmula sa Nazareth. Walang binabanggit sa Mateo ng anumang paglalakabay tungo sa Bethlehem kung saan isinaad sa Mateo na ipinanganak si Hesus. === Bethlehem === {{main|Bethlehem}} Ayon sa mga arkeologo, ang [[Bethlehem]], Hudea ay hindi umiiral bilang isang gumagana at tinitirhang bayan sa pagitan ng 7 BCE at 4 BCE na panahong inaangking ang kapanganakan ni Hesus. Si Herodes ay namatay noong 4 BCE at ayon sa Bibliya ay ipinanganak si Hesus bago mamatay si Herodes. May mga materyal na nahukay ang mga arkeologo sa Bethlehem sa pagitan ng 1200 BCE hanggang 550 BCE gayundin sa panahon mula sa ika-6 siglo CE ngunit wala noong unang siglo BCE o unang siglo CE. Ayon sa arkeologong si Aviram Oshri, "''nakakagulat na walang ebidensiyang arkeolohikal na nag-uugnay sa Bethlehem sa Hudea sa panahon na ipinanganak si Hesus''".<ref>http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref> === Pinagmulan ng mga kuwento === ==== Mga Mago ==== {{main|Mago ng Bibliya}} Ayon sa salaysay ng Mateo 2:1-9, Pagkatapos na maipanganak si Hesus sa Bethlehem ng Hudea, sa panahon ng paghahari ni Herodes, may dumating sa Herusalem na mga ''mago'' mula sa silangan. Sinabi nila: Saan naroroon ang ipinanganak na Hari ng mga Hudio? Ito ay sapagkat ''nakita namin ang kaniyang bituin sa silangan'' at naparito kami upang sambahin siya. Nang marinig ni haring Herodes ang mga bagay na ito, naligalig siya at ang lahat ng mga tao sa Herusalem. Tinipon niya ang lahat ng mga pinunong-saserdote at mga guro ng kautusan ng mga tao. Tinanong niya sa kanila kung saan ipanganganak ang mesiyas. Nang magkagayon, tinawag ni Herodes nang palihim ang mga mago. Itinanong niyang mabuti sa kanila kung kailan nagpakita ang bituin. At pinapunta niya sila sa Bethlehem. Sinabi niya: Pumaroon kayo at matiyaga ninyong ipagtanong ang patungkol sa bata. Kapag natagpuan ninyo siya, balitaan ninyo ako upang makapunta rin ako at sambahin siya. Pagkarinig nila sa hari ay tumuloy na sila sa kanilang lakad. Narito, ''ang bituin na kanilang nakita sa silanganan'' ay nanguna sa kanila. Nanguna ito sa kanila hanggang sa sumapit at tumigil sa tapat ng kinaroroonan ng maliit na bata. Nang makita nila ang bituin, lubos silang nagalak. Nang sila ay nasa loob na ng bahay, nakita nila ang bata, kasama ang kaniyang inang si Marya. Sila ay nagpatirapa at sinamba ang bata. Nang mabuksan na nila ang kanilang mga kayamanan, naghandog sila sa kaniya ng mga kaloob. Ang mga ito ay ginto, kamangyan at mira. At nagbabala ang Diyos sa kanila sa isang panaginip na huwag na silang bumalik kay Herodes. Kaya sila ay nag-iba ng daan pauwi sa kanilang sariling lupain. Ang Griyegong ''magoi'' (μάγοι) na ginamit sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay hinango mula sa [[Lumang Persian]] na ''maguŝ'' mula sa [[Avestan]] ''magâunô'', i.e. ang kasteng relihiyoso kung saan ipinanganak si [[Zoroaster]].<ref>([[Yasna]] 33.7: "ýâ sruyê parê '''''magâunô''''' " = " so I can be heard beyond '''''Magi''''' ")</ref> Ang terminong ito ay tumutukoy sa [[kaste]]ng [[saserdote]] (pari) ng [[Zoroastrianismo]].<ref>[[Mary Boyce]], ''A History of Zoroastrianism: The Early Period'' (Brill, 1989, 2nd ed.), vol. 1, pp. 10–11 [http://books.google.com/books?id=F3gfAAAAIAAJ&pg=PA10&dq=%22in+the+distant+nomadic+days%22&lr=&as_drrb_is=q&as_minm_is=0&as_miny_is=&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&as_brr=0 online]; Mary Boyce, ''Zoroastrians: their religious beliefs and practices'' (Routledge, 2001, 2nd ed.), p. 48 [http://books.google.com/books?id=a6gbxVfjtUEC&pg=PA48&dq=%22Iranian+plateau.+according+to+Herodotus%+inauthor:boyce&lr=&as_drrb_is=q&as_minm_is=0&as_miny_is=&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&as_brr=0 online]; Linda Murray, ''The Oxford companion to Christian art and architecture'' (Oxford University Press, 1996), p. 293; Stephen Mitchell, ''A history of the later Roman Empire, AD 284–641: the transformation of the ancient world'' (Wiley–Blackwell, 2007), p. 387 [http://books.google.com/books?id=-FDJi3tiUjUC&pg=PA387&dq=magus+Zoroastrian+priestly+caste&lr=&as_drrb_is=q&as_minm_is=0&as_miny_is=&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&num=100&as_brr=0 online.]</ref> Ayon sa historyan ng [[Kristiyanismo]] na si Sebastian Brock, "walang duda na sa mga naakay sa [[Zoroastrianismo]] na...ang ilang mga alamat ay nabuo sa Mago ng mga Ebanghelyo".<ref>S.P. Brock, "Christians in the Sasanian Empire", in Stuart Mews (ed.), ''Religion and National Identity'', Oxford, Blackwell, ''Studies in Church History'' (18), 1982, pp.1 ''19'', p.15; see also Ugo Monneret de Villard, ''Le Leggende orientali sui Magi evangelici'', Citta del Vaticano, Biblioteca apostolica vaticana, 1952.</ref> Ayon kay Anders Hutgård, ang kuwento ng mago sa ebanghelyo ay naimpluwensiyahan ng alamat na [[Iran]]ian nauukol sa [[mago]] (magi) at isang bituin na nauugnay sa mga paniniwalang Persian sa paglitaw ng bituin na humuhula sa isang pinuno at sa mga [[mito]] na naglalarawan ng manipestasyon ng isang pigurang diyos sa apoy at liwanag.<ref>Anders Hutgård, "The Magi and the Star: The Persian Background in Texts and Iconography", in Peter Schalk and Michael Stausberg (ed.s), ''Being Religious and Living through the Eyes'', Uppsala, Almqvist & Wiksell International, 1998, ''Acta Universitatis Upsaliensis: Historia Religionum'' (14), pp. 215-225.</ref> Ang sinaunang Mago (Magi) ay isang namamanang pagka-[[saserdote]] ng [[Medes]] na may malalim at ekstraordinaryong kaalamang pang-[[relihiyon]]. Ang Sinaunang relihiyong ito ng Medes ay isang anyo ng bago-ang-[[Zoroastrianismo]]ng [[Mazdaismo]] o pagsamba kay [[Mithra]]. Ayon kay [[Herodotus]], may anim na mga tribong Medes <ref>Herodotus [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.+1.101.1 1.101]</ref>:{{quote|Kaya tinipon ni [[Deioces]] ang [[Medes]] sa isang bansa at tanging namuno sa kanila. Ngayon, ito ang mga tribo na bumubuo nito: ang ''Busae'', ang ''Paretaceni'', ang ''Struchates'', ang ''Arizanti'', ang ''Budii'', at ang ''[[Mago]]''.}} Pagkatapos na ang ilang Magong Persian na nauugnay sa korteng Medes ay napatunayang eksperto sa mga interpretasyon ng panaginip, itinatag ni [[Dakilang Darius]] ang mga ito sa ibabaw na relihiyon ng estado ng Persia. Binanggit ni [[Herodotus]] ang [[Mago]] ng Medes bilang tribong Medes na nagbibigay ng mga saserdote (pari) para sa parehong mga Medes at Persian. Ang mga ito ay may [[kaste]]ng saserdote na nagpapasa ng katungkulan mula sa ama tungo sa anak na lalake. Ang mga Mago na Medes ay gumampan ng isang mahalagang papel sa korte ng haring Medes na si [[Astyages]] na sa kanyang korte ay may ilang mga tagapayo, nagpapakahulugan ng mga panaginip at mga manghuhula. Ang mga historyan ng klasiko ay pangakalahatang umaayon na ang Mago (Magi) ay mga saserdote (pari) ng pananampalatayang [[Zoroastrianismo]]. Mula sa mga personal na pangalan ng Medes gaya ng itinala ng mga Assyrian (noong ika-9 hanggang ika-8 siglo CE), may mga halimbaw ng paggamit ng salitang Indo-Iranian na ''arta-'' ("katotohana") na pamilyar mula sa parehong [[Avesta]]n at Lumang Persian at mga halimbawa rin ng mga [[pangalang teoporiko]] na naglalaman ng w''Maždakku'' at ang pangalang "[[Ahura Mazda]]".<ref name=EIR-MediaReligion>{{harv|Dandamayev|Medvedskaya|2006|loc=Median Religion}}</ref> ==== Disyembre 25 ==== Ang petsang [[Disyembre 25]]&nbsp;ng kapanganakan ni [[Hesus]] ay hindi matatagpuan sa [[bibliya]]. Noong ika-4 [[siglo]] CE nang gawin ng [[Simbahang Katoliko Romano|Kanluraning Simbahan]] ang pasko sa petsang Disyembre 25.<ref>[http://books.google.com/books/about/Sourcebook_for_Sundays_Seasons_and_Weekd.html?id=kQWbWCXMGQgC] Sourcebook for Sundays, Seasons, and Weekdays 2011: The Almanac for Pastoral Liturgy by Corinna Laughlin, Michael R. Prendergast, Robert C. Rabe, Corinna Laughlin, Jill Maria Murdy, Therese Brown, Mary Patricia Storms, Ann E. Degenhard, Jill Maria Murdy, Ann E. Degenhard, Therese Brown, Robert C. Rabe, Mary Patricia Storms, Michael R. Prendergast - LiturgyTrainingPublications, 26 Marso 2010 - page 29</ref><ref name="Chrono354">[http://www.tertullian.org/fathers/chronography_of_354_12_depositions_martyrs.htm The Chronography of 354 AD. Part 12: Commemorations of the Martyrs]&nbsp;– ''The Tertullian Project''. 2006. Retrieved 24 Nobyembre 2011.</ref><ref name="SusanKOrigins">Roll, Susan K., ''[http://books.google.com.vn/books?id=6MXPEMbpjoAC&pg=PA133&lpg=PA133&dq=&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Toward the Origins of Christmas]'', (Peeters Publishers, 1995), p.133.</ref> Ang petsang ito ay maaaring pinili upang tumugma sa petsa ng [[katimugang solstice]] o ang [[Imperyo Romano|Romanong]] [[taglamig na solstice]] dahil sa itinuturing ng ilang mga Kristiyano na si Hesus ang "araw ng katwiran" ayon Malakias 4:2.<ref name="Newton">Newton, Isaac, ''[http://www.gutenberg.org/files/16878/16878-h/16878-h.htm Observations on the Prophecies of Daniel, and the Apocalypse of St. John]'' (1733). Ch. XI. A sun connection is possible because Christians consider Jesus to be the "Sun of righteousness" prophesied in Malachi 4:2.</ref><ref>{{cite book|author=Robert Laurence Moore|title=Selling God: American religion in the marketplace of culture|publisher=[[Oxford University Press]]|year=1994|page=205| quote=When the Catholic Church in the fourth century singled out Disyembre 25 as the birth date of Christ, it tried to stamp out the saturnalia common to the solstice season.}}</ref><ref>{{cite book|title=Merriam-Webster's Collegiate Encyclopedia|publisher=[[Merriam Webster]]|year=2000|page=1211| quote=Christian missionaries frequently sought to stamp out pagan practices by building churches on the sites of pagan shrines or by associated Christian holidays with pagan rituals (eg. linking -Christmas with the celebration of the winter solstice).}}</ref><ref name="SolInvictus">"[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761556859_1____4/christmas.html#s4 Christmas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090831160612/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761556859_1____4/Christmas.html#s4 |date=2009-08-31 }}", ''Encarta''<br />{{cite book |last=Roll |first=Susan K. |title=Toward the Origins of Christmas |url=http://books.google.ca/books?id=6MXPEMbpjoAC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false |publisher=Peeters Publishers |year=1995 |page=130 }}<br />Tighe, William J., "[http://touchstonemag.com/archives/article.php?id=16-10-012-v Calculating Christmas]". [https://web.archive.org/web/20090831160612/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761556859_1____4/Christmas.html Archived] 2009-10-31.</ref> Ang orihinal na petsa ng pasko sa [[Silangang Ortodokso]] ay Enero 6 na nauugnay sa [[Epipanya]] (pista ng mga [[Mago]]). Ang Enero 6 na pasko ang petsang pinagdiriwang sa [[Simbahang Apostolikong Armenian]] sa [[Armenia]] kung saan ito ay isang publikong pista. Sa ngayon, may pagkakaiba na 13 araw sa pagitan ng modernong [[Kalendaryong Gregoryano]] at [[Kalendaryong Huliano]]. Ang mga patuloy na gumagamit ng Kalendaryong Huliano o mga katumbas nito gaya ng sa mga bansang Ethiopia, Russia, Ukraine, Serbia, Republika ng Macedonia, at Republika ng Moldova ay nagdiwang ng pasko tuwing Enero 7. Isinaad ni [[Clemente ng Alexandria]] (c.150CE-215 CE) ang ang iba ay nagmungkahi ng petsa ng pasko na Abril 18 Abril 19 o Mayo 28. Kanyang pinili ang Mayo 20. Si [[Hippolytus]] (c.170 CE-236 CE) ay nagmungkahi ng araw na Enero 2. Noong mga 220 CE, idineklara ni [[Tertullian]] ang kamatayan ni Hesus sa petsang 25 Marso 29 CE. Ito ay humantong sa malawakang paniniwala sa panahong ito na si Hesus ay ipinangak sa o sa mga petsang ito dahil ang paniniwalang Hudyo sa panahong ito ay ang mga propeta sa isang edad na integral sa anibersaryo ng kanilang kapanganakan o paglilihi. Noong 221 CE, iminungkahi ni [[Sextus Julius Africanus]] na ipinanganak si Hesus sa petsang Disyembre 25. Ang iba ay nagmungkahi ng Nobyembre 17 Nobyembre 20 o Marso 25. Gayunpaman, itinuro ni [[Origen]] (c. 185 CE-254 CE) na ang pagdiriwang na pang-[[relihiyon]] ng mga kaarawan ay nabibilang sa pagsamba ng mga diyos na [[pagano]] at dapat ay itakwil ng mga Kristiyano. Naniwala siya na ang mga makasalanan lamang at hindi ang mga santo ang nagdiriwang ng kanilang kaarawan. Ang maraming mga relihiyon na lumitaw bago ang paglitaw ng relihiyong [[Kristiyanismo]] ay nagpaparangal sa kapanganakan o muling kapanganakan ng kanilang mga [[diyos]] o diyosa. Ang mga diyos na ito ay tipikal na tinatawag na "Anak ng Tao", "Liwanag ng Daigdig", "Anak ng Katwiran", "Tagapagligtas" at iba. Halimbawa nito ang sumusunod: * Ang kulto ni Attis ay nagsimula noong mga 1200 BCE. Si [[Attis]] ang anak na lalake ng birheng si [[Nana]]. Ang kanyang kapanganakan o kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing Disyembre 25. Siya ay inihandog nang siya ay matanda na upang magdala ng kaligtasan sa sangkatauhan. Siya ay namatay noong mga Marso 25 pagkatapos ipako sa puno at tumungo sa loob ng 3 araw sa daigdig ng mga patay. Noong araw ng linggo, siya ay umahon bilang diyos na araw para sa bagong panahon. Ang mga tagasunod ni Attis ay nagtali ng kanyang larawan sa isang puno noong araw ng "Itim na Biyernes" at binuhat ito sa isang prusisyon sa templo. Ang kanyang katawan ay simbolikong kinakain ng kanyang mga tagasunod sa anyo ng tinapay. Ang pagsamba kay Attis ay nagsimula sa Roma noong mga 200 BCE. * Si [[Osiris]] ay isang diyos na tagapagligtas na tinawag na Panginoon ng mga Panginoon, Hari ng mga Hari, Diyos ng mga Diyos...Resureksiyon at ang Buhay, ang Mabuting Pastol...ang Diyos na gumawa sa mga babae at lalake na ipanganak muli...Ang kanyang mga tagsunod ay kumain ng mga keyk ng trigo na sumimbolo sa kanyang katawan. Ang pagsamba at pagdiriwang ng kapanganakan na ipinagdiwang tuwing Disyembre 25 ay kumalat sa maraming mga lugar ng imperyo Romano noong unang siglo BCE. * Si [[Mithra]] na sinamba sa kulto ng [[Mithraismo]] ay isang diyos-tao at tagapagligtas. Ang kanyang pagsamba ay karaniwan sa buong [[Imperyo Romano]] lalo na sa militar. Ang [[Mithraismo]] ay isang katunggaling relihiyon ng [[Kristiyanismo]] hanggang ika-4 siglo nang ang Kristiyanismo ay maging relihiyon ng estado ng Imperyo Romano at ang Mithraismo ay sinupil at mga saserdote nito ay pinapatay o pinatapon. Si Mithra ay pinaniniwalaang ipinanganak noong Disyembre 25 ca. 500 BCE. Ang kanyang kapanganakan ay nasaksihan ng mga pastol at ng mga nagdadala ng regalong mga [[Mago]]. Sa kanyang buhay, siya ay nagsagawa ng mga milagro, nagpagaling ng mga karamdaman at nagpalaya ng mga demonyo. Kanyang ipinagdiwang ang Huling Hapunan kasama ng kanyang 12 alagad. Siya ay pinainiwalaang umakyat sa langit noong mga Marso 21. Ang kanyang kaarawan bilang "Anak ng Katwiran" ay ipinagdiwang tuwing Disyembre 25.<ref>http://www.religioustolerance.org/xmas_sel.htm</ref> * Si [[Dionysus]] ay isa pang tagapagligtas na diyos na ang kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing Disyembre 25. Siya ay sinamba sa buong Gitnang Silangan gayundin sa Gresya. Siya ay mayroong sentro ng pagsamba sa Herusalem noong ika-1 siglo BCE. Siya ang anak ni [[Zeus]] na Diyos Ama. Ang kanyang laman at dugo ay simbolikong kinain sa anyo ng tinapay at alak. ==== Saturnalia ==== Ang mga aspeto ng pistang [[Saturnalia]] ay pinaniniwalaan ng mga skolar na pinagmulan ng mga kalaunang kagawian tuwing Pasko partikular na ang pagbibigay ng mga regalo na sinupil ng [[Simbahang Katoliko]] dahil sa nakita nitong mga "pinagmulang [[pagano]]".<ref name="OriginMyth">[https://web.archive.org/web/20110430004539/http://www.bsu.edu/web/01bkswartz/xmaspub.html The Origin of the American Christmas Myth and Customs]&nbsp;– ''Ball State University''. Swartz Jr., BK. Archived version retrieved 2011-10-19.</ref> Noong sinunang Romanong Saturnalia, ang isang hugis taong mga pagkain ay kinakain at ang mga masayang pag-awit ay isinasagawa na gumagawa ritong prekursor ng [[taong tinapay na luya]] at [[pangangaroling]]. Ang Saturnalia ang sinaunang Romanong pista bilang parangal sa [[diyos]] na si [[Saturno (diyos)|Saturno]]. Ito ay orihinal na ipinagdiwang tuwing Disyembre 17 ngunit kalaunang pinalawig ng mga pagdiriwang hanggang Disyembre 23. Ang pistang ito ay ipinagdiwang na may isang handog sa [[Templo ni Saturno]] sa Romanong Forum na sinundan ng pagbibigay regalo, patuloy na pananalangin, at isang atmosperong karnibal na nagpataob ng mga kagawiang panlipunan ng Roma. Ang pagsusugal ay pinayagan at ang mga panginoon ay nagbigay ng serbisyo sa mesa sa kanilang mga [[alipin]]. Ayon sa manunulang si [[Catullus]], ito ang "pinakamahusay sa mga araw". Ang sinaunang Romanong Saturnalia ay isinama sa [[Kristiyanismo]] noong ika-4 na siglo CE bilang paraan ng pag-akay sa mga Romano.<ref name=simpletoremember-xmas>{{cite web|last=KELEMEN|first=LAWRENCE|title=The History of Christmas|url=http://www.simpletoremember.com/vitals/Christmas_TheRealStory.htm|publisher=SimpleToRemember.com|accessdate=2 Nobyembre 2012}}</ref> Dahil sa paganong pinagmulan nito, ang pistang Pasko ay ipinagbawal sa [[Massachusetts]] ng mga [[Puritano]] as pagitan ng 1659 at 1681 bilang ilegal na pagmamasid.<ref name=nissenbaum>{{cite book|last=Nissenbaum|first=Stephen|title=The battle for Christmas|year=1997|publisher=Vintage Books|location=New York|isbn=9780679740384|pages=3-4|edition=1st Vintage Books ed.}}</ref><ref name=ruben>{{cite book|last=Joseph|first=Ruben|title=Why Are The Young People Leaving The Church|year=2011|publisher=Xlibris, Corp.|isbn=978-1465343796|url=http://books.google.de/books?id=iZ9U0BAV8MwC&pg=PA61&lpg=PA61&dq=University+of+Massachusetts,+Amherst+Nissenbaum+Christmas+illegal+observance&source=bl&ots=3By-XHLsPS&sig=D0jBaZHomLl6sCnWV70DHGNUlLs&hl=de&sa=X&ei=2auTUKKWFYWztAax_YC4DA&ved=0CC4Q6AEwAQ#v=onepage&q=University%20of%20Massachusetts%2C%20Amherst%20Nissenbaum%20Christmas%20illegal%20observance&f=false}}</ref> == Tingnan din == * [[Pasko sa Pilipinas]] * [[Xmas]] *[[Ḥanuka]] == Mga sanggunian == {{reflist}} {{Commons|Christmas|Pasko}} [[Kategorya:Pasko| ]] [[Kategorya:Pagdiriwang]] [[Kategorya:Hesus]] [[Kategorya:Kristiyanismo]] l2khdf9ex4idbublor8tq1l2bxntadp Hesus 0 2059 1962345 1961743 2022-08-12T00:31:19Z Xsqwiypb 120901 /* Kapanganakan */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = Hesus |image = StJohnsAshfield StainedGlass GoodShepherd-frame crop.jpg|alt=Jesus as Good Shepherd. |caption = si Hesus bilang mabuting pastol <br/><small>([[stained glass]] at [[St John's Ashfield]])</small> |birth_date = 7–2 BC/BCE<ref>Rahner (page 731) states that the consensus among historians is ''c.'' 4 BC/BCE. Sanders supports ''c.'' 4 BC/BCE. Vermes supports ''c.'' 6/5 BC/BCE. Finegan supports ''c.'' 3/2 BC/BCE. Sanders refers to the general consensus, Vermes a common 'early' date, Finegan defends comprehensively the date according to early Christian traditions.</ref> |language = [[Aramaiko]], [[Griyego Koine]] <!--scholars debate the exact town in Judaea, so the Infobox just says Judaea --> |birth_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<ref>[[#refBrown1999|Brown (1999)]] p. 513</ref> |death_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<br/> |death_date = 30–36 AD/CE<ref name=Kostenberger140 >''The Cradle, the Cross, and the Crown: An Introduction to the New Testament'' by [[Andreas J. Köstenberger]], L. Scott Kellum 2009 ISBN 978-0-8054-4365-3 pahina 114</ref><ref name=Barnett19 >''Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times'' by Paul Barnett 2002 ISBN 0-8308-2699-8, pahina 19–21</ref><ref name=ChronosPaul >[[Paul L. Maier]] "The Date of the Nativity and Chronology of Jesus" in ''Chronos, kairos, Christos: nativity and chronological studies'' by Jerry Vardaman, Edwin M. Yamauchi 1989 ISBN 0-931464-50-1 pages 113–129</ref><ref name=Eerdmans246 >''Eerdmans Dictionary of the Bible'' 2000 Amsterdam University Press ISBN 90-5356-503-5 page 249</ref><ref name = "Sanders">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993.</ref><ref name="Vermes">[[#refVermes2004|Vermes (2004)]]</ref> |death_cause = [[Crucifixion of Jesus|Pagpapako sa krus]]<ref name=JDunn339>''''Jesus Remembered'' by James D. G. Dunn 2003 ISBN 0-8028-3931-2 page 339</ref> |ethnicity = [[Hudyo]]<ref>[[Amy-Jill Levine]] writes that the entire category of ethnicity is itself fraught with with difficulty. Beyond recognizing that “Jesus was Jewish,” rarely does the scholarship address what being “Jewish” means. In the [[New Testament]], written in [[Koine Greek]], Jesus was referred to as an [[Ioudaios]] on three occasions, although he did not refer to himself as such. These three occasions are (1) by the [[Biblical Magi]] in [[Matthew 2]] who referred to Jesus as [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]]; (2) by the [[Samaritan woman at the well]] in [[John 4]] when Jesus was travelling out of Judea; and (3) by the Romans in all four gospels during [[Passion (Christianity)|the Passion]] who also used the phrase [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]] (''see [[John Elliott (historian)|John Elliott]] in the Journal for the Study of the Historical Jesus 2007; 5; 119''). According to [[Amy-Jill Levine]], in light of the Holocaust, the Jewishness of Jesus increasingly has been highlighted.</ref> <!--|nationality = [[Peregrinus (Roman)|Peregrinus]],<ref>''On the trial of Jesus'', Paul Winter, Second Edition, (Walter de Gruyter, 1974), page 17</ref><ref name=Kreinecker /> [[Province of Judea|Judea Province]], [[Roman Empire]]{{Failed verification|date=March 2012}}--> <!--NOT in source given: |nationality = [[Israelites|Israelite]] per talk page this should be left out given that the home town is specified below--> |home_town = [[Nazareth]], [[Galilee]]<ref>[[#refTheissen1998|Theissen (1998)]] p. 165 "Our conclusion must be that Jesus came from Nazareth."</ref> <!--Per talk page discussion information about parents was left to be discussed in the article, given that it can not be simply telegrammed in an Infobx --> }} Si '''Hesus''' (Griyego: ''Ἰησοῦς Iesous''; 7–2 BCE hanggang 30–36 CE) ang itinuturing ng maraming Kristiyano na sentrong katauhan ng [[relihiyon]]g [[Kristiyanismo]] at ang tagapagtatag ng [[Kristiyanismo]]. Siya ay pinaniniwalaan ng maraming mga Kristiyano na isang ''[[tagapagligtas]]'' at ''[[mesiyas]] ng [[Hudaismo]]. Ang apat na [[kanon]]ikal na [[Ebanghelyo]] nina [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]], at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]] ang mga pangunahing sanggunian tungkol sa talambuhay at mga katuruan ni Hesus. Gayunpaman, pinagtatalunan pa rin ng mga skolar ng Bagong Tipan kung ang apat na ebanghelyong ito ay maasahang mga salaysay ng buhay ni Hesus o hindi, gayundin kung sino ang mga tunay na may akda nito, kung kailan ito isinulat, alin sa mga talata nito ang tunay na sinalita ni Hesus at kung alin sa mga talata nito ang orihinal mula sa mga magkakaibang manuskrito.<ref>[[Bruce M. Metzger]]'s ''Textual Commentary on the Greek New Testament'': {{Bibleref2|Luke|24:51}} is missing in some important early witnesses, {{Bibleref2|Acts|1}} varies between the [[Alexandrian text-type|Alexandrian]] and [[Western text-type|Western versions]].</ref> Kabilang sa mga pinagdududahang salaysay ng mga skolar sa apat na ebanghelyo ang kapanganakan ni Hesus, mga detalye tungkol sa kanyang pagpapako sa krus at kanyang muling pagkabuhay mula sa patay.<ref>Who is Jesus? Answers to your questions about the historical Jesus, by John Dominic Crossan, Richard G. Watts (Westminster John Knox Press 1999), page 108</ref><ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref><ref>Rev. John Edmunds, 1855 ''The seven sayings of Christ on the cross'' Thomas Hatchford Publishers, London, page 26</ref><ref name="Staggs">Stagg, Evelyn and Frank. ''Woman in the World of Jesus.'' Philadelphia: Westminster Press, 1978 ISBN 0-664-24195-6</ref><ref name = "ActJTomb">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Empty Tomb, Appearances & Ascension" p. 449-495.</ref> Ang ilang mga skolar ay naniniwalang ang apat na ebanghelyo ay hindi naglalaman ng anumang historikal na impormasyon tungkol sa buhay ni Hesus. <ref>{{cite journal |author=Howard M. Teeple |year=1970 |month=March |title=The Oral Tradition That Never Existed |journal=Journal of Biblical Literature |volume=89 |issue=1 |pages=56–68 |doi=10.2307/3263638 }}</ref> Si Hesus ay inilalarawan sa apat na kanonikal na ebanghelyo na isang [[Hudyo]] at pinaniniwalaang nabuhay sa pagitan ng mga taong 7 BCE - 36 CE sa [[Palestina]] (kasalukuyang [[Israel]]).<ref name=Polyeto>"''... O Jesus, Author of our faith,...''" ''Prayer to St. Jude,'' isang polyetong dasalan, Tan Books and Publishers, Inc., Illinois, pahina 18.</ref> Siya ay inilarawan na isang isang [[rabbi]] na nagsagawa ng mga [[milagro]] at nag-angkin na [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]. Pinaniniwalaan ng mga iskolar ng [[bibliya]] na si Hesus ay isang [[apokaliptisismo|apokaliptikong]] [[Propeta]] na humula sa nalalapit na pagwawakas ng daigdig na magaganap noong unang siglo CE at hahatol kasama ng kanyang 12 apostol sa 12 lipi ng [[Israel]] (Mateo 10:23, Mateo 16:24-28, Mateo 19:28, Mateo 24:34, Marcos 13:30-33).<ref name = "Sanders 15">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993. Chapter 15, Jesus' view of his role in God's plan.</ref> Nang mabigong matupad ang inaasahan ng mga Kristiyano noong unang siglo na muling pagbabalik ni Hesus pagkatapos ng ilang mga dekada, ang mga tekstong ito ay muling pinakahulugan ng kanyang mga alagad.<ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/apocalypse/explanation/jesusjohnbaptist.html</ref> May [[#K|iba't ibang mga interpretasyon]] ang iba't ibang mga [[denominasyon]]g Kristiyano tungkol sa tunay kalikasan at mga katuruan ni Hesus mula pa sa mga ''simulang kasaysayan ng Kristiyanismo'' hanggang sa ''kasalukuyang panahon''. Ang ilang sekta ay naniniwalang isa siyang diyos samantalang sa ibang sekta ay isa lamang tao at iba pa. Ang [[#H|historisad o pagiging tunay na umiral]] ng indibidwal na si Hesus ay patuloy pa ring pinagtatalunan ng mga iskolar hanggang sa kasalukuyan. Ang ibang mga iskolar ay nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral ngunit inimbento lamang at kinopya ang storya nito sa mga paganong diyos na namatay at muling nabuhay sa Ehipto at Gresya.<ref name=jne/> == Kahulugan ng pangalan == Ang pangalang Hesus ay nagmula sa [[Wikang Hebreo]]: ישו, ''Yeshua'',,na ang nangangahulugang "nagliligtas ang [[Diyos]]." Kilala rin siya bilang '''Hesus ng Nasaret''' o '''Hesus ang Nasareno''' (Hebreo: ישוע הנוצרי, ''Yeshu‘a {{unicode|haNoẕri}}''). Hinango ang pagbikas na ''Hesus'' (Ingles: ''Jesus'', Kastila: ''Jesus'') mula sa [[Wikang Griyego]]. Isa ring salitang Griyego ang ''Jesus'' na nangangahulugang '''tagapagligtas''' at isa ring anyo ng pangalang Hebreong ''[[Hosue]]'' (Ingles: ''[[Joshua]]'') na may ibig sabihing "nagliligtas ang Panginoon". Nang isilang si Hesus bilang isang [[tao]], pinangalanan siyang ''Hesus'' dahil dumating siya bilang isang tunay na tao {{ndash}} na ipinanukala ng Diyos noon pang una upang iligtas ang kanyang mga tao mula sa kanilang mga kasalanan.<ref name=Biblia6/> Tinatawag rin si Hesus bilang '''Hesukristo''' dahil sa kanyang pamagat na '''Kristo''' sa [[Bagong Tipan]] na saling Griyego ng [[Hebreo]]ng '''[[Mesiyas]]''' na nangangahulugang "ang pinahiran". Inangkin ng mga may akda ng [[kanon]]ikal na ebanghelyo na si Hesus ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit and pag-aangking ito ay hindi tinatanggap ng mga Hudyo at hindi sila naniniwalang si Hesus ang katuparan ng mesiyas sa Hudaismo.<ref>http://www.aish.com/jw/s/48892792.html</ref> Ayon sa Hudaismo, ang mesiyas ay isang lamang ordinaryong tao na sumusunod sa [[Torah]](kautusan ni Moises) at hindi isang Diyos. ==Talambuhay ni Hesus== [[Talaksan:Spas vsederzhitel sinay.jpg|right|thumb|220px|Larawan ni Hesus bilang ''[[Pantokrator]]'' mula sa [[ika-11 daang taon]].]] Ang pangunahing mga sanggunian ng talambuhay ni Hesus para sa karamihan ng mga kasalukuyang Kristiyano ang apat na [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]] na [[Ebanghelyo ni Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan]]. Gayunpaman, may iba pang mga ebanghelyo na ginamit ng ibang mga sinaunang sektang Kristiyano na hindi nakapasok sa [[kanon]] ng [[Simbahang Romano Katoliko]] gaya ng ''[[Ebanghelyo ni Tomas]]'', ''[[Ebanghelyo ni Pedro]]'', ''[[Ebanghelyo ni Felipe]]'', ''[[Ebanghelyo ni Marya]]'', ''[[Ebanghelyo ni Judas]]'' na naglalaman ng mga salaysay na napakaiba at sumasalungat sa mga nakasulat sa naging ''kanonikal'' na apat ng ebanghelyo.<ref name=gnostic/> Ang mga ''hindi-kanonikal'' na aklat na ito ay sinupil at winasak ng [[Kristiyanismo#Kasaysayan|nanaig na bersiyon ng Kristiyanismo]] dahil ito ay sumasalungat sa kanilang mga pananaw at kanilang itinuring na [[heresiya|heretiko]].<ref name=gnostic>[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/story/pagels.html The Gnostic Gospels:PBS]</ref><ref>Lost Christianities: the battles for scripture and the faiths we never knew, Bart D. Ehrman</ref><ref>Gnostic Visions: Uncovering the Greatest Secret of the Ancient World, p 218</ref> ===Kapanganakan=== {{seealso|Mga milagrosong kapanganakan|Pasko}} Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dahil nina Jose at Maria ang sanggol sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) Ayon sa salaysay ng Lucas, isinugo ng [[diyos]] ang [[anghel]] na si Gabriel sa isang birhen na si Marya sa Nazareth, Galilea na nagsasabi na siya ay maglilihi at manganganak ng isang lalake na tatawaging Hesus. Nang tanungin ni Marya kung paano ito mangyayari gayong isa siyang birhen, sinabi ng anghel na siya ay liliman ng banal na espirito. Nang manganganak na si Marya, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth, Galilea sa tahanang pang-ninuno ni Jose na Bethlehem upang magpatala sa censo ni Quirinio. Nanganak si Marya kay Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan ay inilagay ang sanggol sa sabsaban. Dinalaw ng anghel ang mga pastol na nagdadala ng mabuting balita ng malaking kagalakan na sa siyudad ni [[David]] sa Bethlehem ay ipinangak ang [[mesiyas]] ang tagapaglitas. Ang mga pastol ay tumungo sa sabsaban sa Bethlehem kung saan nila natagpuan si Hesus sa sabsaban kasama nina Jose at Marya. Pagkatapos nito ay tumungo sina Marya at Jose kasama si Hesus sa Herusalem upang isagawa ang ritwal ng pagdadalisay ayon sa batas ni Moises at pagkatapos na isagawa ang kautusan ni Moises ay umuwi na sila sa kanilang bayan na Nazereth, Galilea. Ayon sa Mateo, si Marya ay nakatakdang mapangasawa ni Jose. Ngunit bago pa sila nagsama, si Maria ay natagpuang nagdadalang-tao sa pamamagitan ng Banal na Espiritu. Ang isang anghel ay nagpakita kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel na huwag mangamba si Jose na tanggapin si Maria na kanyang asawa dahil ang dinadala ni Maria sa kaniyang sinapupunan ay sa Banal na Espiritu. Siya ay manganganak ng isang lalaki na papangalanan niyang Hesus. Ayon sa may akda ng Mateo, ito ay naganap upang matupad ang sinabi ng propeta na ''"ang isang dalagang birhen ang magdadalang-tao at manganganak ng isang lalaki. Tatawagin nila siyang Emmanuel na ang ibig sabihin ay: Ang Diyos ay sumasaatin.''"(Mat. 1:23) Ito ay pinapakahulugan ng mga iskolar na isang reperensiya sa [[Aklat ni Isaias]] 7:14 ng saling Griyegong [[Septuagint]]. Sa ilang mga ikalima at ikaanim na siglo CE mga manuskrito ng Ebanghelyo ni Mateo sa Mat. 1:23 ay mababasa ang "Isaias ang propeta".<ref>Barbara Aland, et al. ''Latin New Testament'' 1983, American Bible Society. ISBN 3-438-05401-9 page 3</ref> Ang Isa. 7:14 na [[Septuagint]] ay nagsalin ng salitang Hebreo na עלמה(almah o isang dalaga) sa salitang Griyego na ''parthenos''(birhen) at pinaniniwalaan ng mga iskolar na ang Septuagint ang pinaghanguan ng Mateo upang suportahan ang pananaw ng may akda nito tungkol sa kapanganakang birhen ni Hesus. Ang mga iskolar ay umaayon na ang almah ay walang kinalaman sa isang birhen. Ang Isa. 7:14 ayon sa mga iskolar ay hula sa haring [[Ahaz]] na ang isang dalaga ay manganganak ng Immanuel at ang mga kaaway ni [[Ahaz]] ay wawasakin bago malaman ng batang ito ang pagkakaiba ng mabuti at masama. Ang may akda ng Mateo ay nag-iba rin ng tatlong detalye ng Septuagint ng Isa. 7:14: ang paggamit ng hexei kesa sa lēpsetai; ang 'tatawagin mo(singular)' sa ikatlong personang plural 'tatawagin nila', at ang sinuplay na interpretasyon ng Emmanuel bilang 'ang diyos ay nasa atin'<ref>Raymond E. Brown: The Birth of the Messiah [ISBN 0-385-05405-X], p. 150</ref> Pagkatapos na maipanganak si Hesus sa Bethlehem ng Hudea, sa panahon ng paghahari ni Herodes, may dumating sa Herusalem na mga ''[[Mago ng Bibliya|mago]]'' mula sa silangan. Nang marinig ni haring Herodes ang mga bagay na ito, naligalig siya at ang lahat ng mga tao sa Herusalem. Tinipon niya ang lahat ng mga pinunong-saserdote at mga guro ng kautusan ng mga tao. Tinanong niya sa kanila kung saan ipanganganak ang mesiyas. Nang magkagayon, tinawag ni Herodes nang palihim ang mga mago. Itinanong niyang mabuti sa kanila kung kailan nagpakita ang bituin. At pinapunta niya sila sa Bethlehem. Sinabi niya: Pumaroon kayo at matiyaga ninyong ipagtanong ang patungkol sa bata. Kapag natagpuan ninyo siya, balitaan ninyo ako upang makapunta rin ako at sambahin siya. Pagkarinig nila sa hari ay tumuloy na sila sa kanilang lakad. Narito, ''ang bituin na kanilang nakita sa silanganan'' ay nanguna sa kanila. Nanguna ito sa kanila hanggang sa sumapit at tumigil sa tapat ng kinaroroonan ng maliit na bata. Nang makita nila ang bituin, lubos silang nagalak. Nang sila ay nasa loob na ng bahay, nakita nila ang bata, kasama ang kaniyang inang si Marya. Sila ay nagpatirapa at sinamba ang bata. Nang mabuksan na nila ang kanilang mga kayamanan, naghandog sila sa kaniya ng mga kaloob na ginto, kamangyan at mira. Nagbabala ang Diyos sa kanila sa isang panaginip na huwag na silang bumalik kay Herodes at kaya sila ay nag-iba ng daan pauwi sa kanilang sariling lupain. Nagpakita ang isang anghel kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel kay Jose na tumakas ang kanyang pamilya sa Ehipto sapagkat ipahahanap ni Herodes ang bata upang patayin. Dinala niya ang bata at ang ina nito mula sa Bethlehem papuntang Egipto. Nanatili sila roon hanggang sa mamatay si Herodes. Nakita ni Herodes na nalinlang siya ng mga mago at nag-utos na patayin ang lahat ng mga batang lalaki mula sa Bethlehem at sa buong palibot nito. Ang mga batang ipinapatay ay mula sa gulang na dalawang taon pababa, batay sa panahon na maingat niyang tinanong sa mga mago. Dinala ni Jose ang kanyang pamilya sa Israel dahil sinabi sa kanya ng isang anghel sa panaginip na patay na si Herodes. Nang mabalitaan ni Jose na si Archealus ang naghahari sa Judea, natakot siyang pumunta roon. Sa halip ay tumungo ang kanyang pamilya sa Galilea at tumira sa isang lungsod na tinatawag na Nazareth. Ayon sa Mateo, ang pagtira sa Nazareth ay upang matupad ang sinasabi ng mga propeta na siya ay tatawaging Nazareno. Gayunpaman, ang propesiyang ito ng "''mga propeta''" ay hindi matatagpuan sa Lumang Tipan. Ang salaysay ng pangpatay ni Herodes ng mga bata ay hindi binabanggit sa iba pang mga ebanghelyo ng Bagong Tipan o ng historyan na si [[Josephus]]. Ang mga iskolar ay tumuturing sa salaysay na ito sa Mateo na simboliko sa halip na isang makatotohanang kasaysayan.<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus for the First Time'' (Harper San Francisco, 1995) page 22-3.</ref> Ayon kay [[Paul L. Maier]], ang karamihan ng mga biograpo ni Herodes ay naniniwalang ang salaysay na ito ay "isang alamat at hindi historikal".<ref>"most recent biographies of Herod the Great deny it entirely." Paul L. Maier, "Herod and the Infants of Bethlehem", in ''Chronos, Kairos, Christos II'', Mercer University Press (1998), p.172</ref> Ang kwentong ito ng pagpatay sa mga bata ay itinuturing nina [[Geza Vermes]] at [[E. P. Sanders]] na bahagi isang malikhaing [[hagiograpa]].<ref name=Vermes>[[Geza Vermes]], ''The Nativity: History and Legend'', London, Penguin, 2006, p22; [[E. P. Sanders]], ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p.85</ref> Ang mga paliwanag ay iminungkahi sa pinagmulan ng mga salaysay sa Mateo at Lucas ng kapangakang birhen ni Hesus. Ayon kay [[Stephen L Harris]], ang mga ito ay isinulat upang sagutin ang mga paninira ng mga Hudyo tungkol sa hindi lehitimong kapanganakan ni Hesus na may ebidensiya mula sa ika-2 siglo CE.<ref name="Harris">Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.</ref><ref>Brown, Raymond E., The Birth of the Messiah. Doubleday & Company. 1977, Appendix V: The Charge of Illegitimacy, p. 537</ref> Ayon sa iskolar na si [[Helmut Köster]], ang mga salaysay ng kapanganakang birhen ni Hesus ay nag-ugat sa mitolohiyang [[Helenistiko]].<ref>Köster, Helmut ''Ancient Christian gospels: their history and development'' Edition 7, Trinity Press, 2004, pg 306</ref> Ang mga tagasunod ng [[Psilanthropismo]] na umiral sa mga sinaunang pangkat [[Hudyong-Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]] ay nangatwiran laban sa kapanganakang birhen ni Hesus at nagsaad na si Hesus ay isang [[mesiyas]] ngunit "''isa lamang tao''".<ref>''The Westminster handbook to patristic theology'' by John Anthony McGuckin 2004 ISBN 0-664-22396-6 page 286</ref> Kanila ring itinakwil si [[Apostol Pablo]] bilang isang tumalikod.<ref>''Angels and Principalities'' by A. Wesley Carr 2005 ISBN 0-521-01875-7 page 131</ref> <ref>''Jews, Christians and Jewish Christians in Antiquity'' by [[James Carleton Paget]] 2010 ISBN 3-16-150312-0 page 360</ref> Noong ika-4 na siglo CE, ang [[Kredong Niseno]] ay tumakwil sa katuruang si Hesus ay isa lamang tao.<ref>''The creed: the apostolic faith in contemporary theology'' by Berard L. Marthaler 2007 ISBN 0-89622-537-2 page 129</ref> Noong ika-2 siglo, ang paganong anti-Kristiyanong pilosopong Griyego na si [[Celsus]] ay sumulat na ang ama ni Hesus ay isang sundalong Romano na si [[Panthera]].<ref>''Contra Celsum'' by Origen, Henry Chadwick 1980 ISBN 0-521-29576-9 page 32</ref><ref>Patrick, John ''The Apology of Origen in Reply to Celsus'' 2009 ISBN 1-110-13388-X pages 22–24</ref> Upang patunayan ni si Hesus ang [[mesiyas]] ng [[Hudaismo]] na mula sa angkan ni David, ang mga may Akda ng Mateo at Lucas ay nagbigay ng mga heneolohiya ni Hesus na bumabakas sa kanyang amang si Jose bilang mula sa angkan ni David(tingnan din ang Lucas 2:4) ngunit ang Lucas at Mateo ay magkasalungat sa kanilang mga heneolohiya. Ayon naman sa Mateo 22:41-46, Marcos 12:35-37 at Lucas 20:41-44, ikinatwiran ni Hesus na ang Mesiyas(Kristo) ay hindi maaaring isang anak ni David dahil tinawag ni David ang Mesiyas na kanyang Panginoon. Sa karagdagan, ayon sa Lucas si Hesus ay ipinanganak ni Maria hindi sa pamamagitan ng pagtatalik kay Jose ngunit sa paglilim ng Espirito Santo at kaya ay hindi anak ni Jose na mula sa angkan ni David. Ayon sa Roma 1:3, isinaad ni [[Apostol Pablo]] na si Hesus ay mula sa binhi(Griyego:[[sperm]]a) ni David ayon sa laman. May mga pagkakasalungat sa parehong ebanghelyo. Ang parehong Mateo at Lucas ay nagbibigay ng magkaibang [[henealohiya]] ni Jose. Ito ay tinangkang ipaliwang ng ilang Kristiyano na ang isang linya ay kay Marya at hindi kay Jose bagaman ang parehong ebanghelyo ay nagsasaad na ito ay parehong linya ni Jose. Ayon sa mga apolohistang Kristiyano, ang heneolhiya sa Lucas ay kay Maria bagaman sinasabi sa Lucas 2:4 na si Jose ang mula kay David kaya hindi maaaring ang heneralohiya sa Lucas ay kay Maria. Ayon sa mga Hudyo, ang mga lalake lamang ang makapagmamana ng trono ni David.<ref name=jewsforjudaism>{{Cite web |url=http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |title=Archive copy |access-date=2012-12-06 |archive-date=2011-06-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110613191637/http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |url-status=dead }}</ref> Sa Lucas, si Jose ay nagmula sa linya ni Nathan at hindi ni Solomon na salungat sa paniniwalang Hudyo na ang [[mesiyas]] ay magmumula kay Solomon ngunit hindi kay [[Jehoiakim]] dahil sa pagsumpa ng Diyos na wala sa binhi nito ang magmaman sa luklukhan ni David. Sa Mateo, si Jose ay nagmula kay Solomon ngunit sa pamamagitan ng anak nitong si [[Jeconias]] na diskwalipikado sa trono.<ref name=jewsforjudaism/> Ang Mateo ay nagsasaad na ang ''lahat'' ng henerasyon mula kay Abraham hanggang kay Hesus ay 42<ref>http://bible.cc/matthew/1-17.htm</ref> samantalang sa Lukas ay may 7 henerasyon mula kay Abraham hanggang Hesus. Ang 14 na henerasyon sa Mateo mula kay [[David]] ay sinasalungat ng kronolohiya sa [[1 Kronika]] na nagsasaad ng 18 henerasyon mula kay David. Isinaad sa Mateo na may 14 henerasyon x 3 o 42 ngunit ang itinala sa Mateo ay 41 pangalan lamang. May iba pang mga pagkakamali sa Mateo gaya ng pagtanggal ng Ahazias, Joash, [[Amazias]], [[Jehoiakim]], maling pagtukoy ng ''mga kapatid'' ni [[Jeconias]](ayon sa Kronika ay may isa lamang kapatid), maling pagtukoy kay Abiud bilang anak ni Zerubabbel, maling pagtukoy kay [[Josias]] na ama ni [[Jeconias]](sa Lumang Tipan, si [[Jehoiakim]] ang ama ni [[Jeconias]]). Sa Lucas, si Shelah ang anak ni Cainan(na pangalang makikita lamang sa [[Septuagint]] at hindi sa Hebreo) na anak naman ni Arphaxad kaya si Shelah ang apo ni Arphaxad ngunit ayon sa Lumang Tipan ay si Arphaxad ang ama ni Shelah. Si Rhesa(na hindi matatagpuan sa anumang bersiyon ng Lumang Tipan) ay isinaad na ama ni Joanan na anak ni Zerubabbel na gumagawa kay Joanan na apo ni Zerubabbel ngunit sa Lumang Tipan, si Joanan(Hananias) ay anak ni Zerubabbel. Sa Mateo, si Hesus ay dinalaw ng mga [[Mago ng Bibliya|Mago]]. Sa Lucas, si Hesus ay binisita mga pastol. Ang [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak bago mamatay si [[Herodes]](na namatay noong Marso 4, BCE).<ref>White, L. Michael. ''From Jesus to Christianity''. HarperCollins, 2004, pp. 12–13.</ref> Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] na nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak sa panahon ng [[Censo ni Quirinius]](Lucas 2:1-7) na ayon sa Hudyong historyan na si [[Josephus]] ay naging gobernador ng Syria noong 6-7 CE. Ang talatang ito sa Lucas ay matagal nang itinuturing ng mga iskolar ng [[Bibliya]] na problematiko dahil inilalagay nito ang kapanganakan ni Hesus sa panahon ng censo noong 6/7 CE samantalang ayon sa Mateo ay ipinanganak si Hesus pagkatapos ng paghahari ni Herodes na namatay noong 4 BCE o mga siyam na taon bago ang censo ni Quirinius.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng kinontrol ng Romanong pandaigdigang censo na sumasakop sa buong populasyon. Ang censo ni Augustus ay sumasakop lamang sa mga mamamayang Romano<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref> at hindi pagsasanay sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> Dahil sa kamaliang ito sa Lucas, ang mga iskolar ay nagbigay konklusyon na ang may akda ng Lucas ay mas umuukol sa paglikha ng simbolikong salaysay kesa sa isang historikal na salaysay,<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus Again for the First Time: The Historical Jesus and the Heart of Contemporary Faith'', (HarperCollins, 1993), page 24.</ref> at walang kamalayan o walang pakielam sa kahirapang kronolohikal na ito. Ang Lucas ay nag-uugnay rin ng kapanganakan ni Hesus kay [[Juan Bautista]] na pinaniniwalaang nabuhay mga sampung taon bago ang paghahari ni Herodes.<ref>Luke 1:5–36</ref> Ang parehong may-akda ng Lucas ay nag-ugnay ng censo ni Augustus kay [[Theudas]] sa [[Mga Gawa ng mga Apostol]] na naganap noong 46 CE ayon kay Josephus. Ang kamatayan ni Hesus ay karaniwang inilalagay noong 30-36 CE sa pamumuno ni [[Poncio Pilato]] na gobernador ng Judea mula 26 hanggang 36 CE.<ref>White 2004, pp. 4, 104.</ref><ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/quirinius.html</ref> Ayon sa Lucas, nang si Marya ay manganganak, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth tungo tahanan ng kanilang ninuno sa [[Bethlehem]](Belen) upang magpatala sa [[censo ni Quirinius]](Lucas 2:2). Ipinanganak ni [[Maria]] si Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan, ay iniligay ang sanggol sa sabsaban. Ayon sa Lucas 2:22–40, kinuha ni Marya at Jose ang sanggol na si Hesus sa templo sa Herusalem(ang layo ng Bethlehem(Belen) sa Herusalem ay mga 6 na milya) 40 araw pagkatapos ng kanyang kapanganakan upang kumpletuhin ang puripikasyong ritwal pagkatapos ng panganganak at isagawa ang pagtubos ng panganay bilang pagsunod sa Kautusan ni Moises(Lev. 12, Exo. 13:12-15 at iba pa. Hayagang sinabi sa Lucas na kinuha nina Marya at Jose ang opsiyon na ibinibigay sa mga mahihirap(na hindi makakabili ng tupa) sa Lev 12:8 na naghahandog ng isang pares ng mga kalapati. Ang Lev. 12:1-4 ay nagsasaad na ang pangyayaring ito ay dapat gawin sa 40 araw pagkatapos ng kapanganakan ng isang anak na lalake. Pagkatapos na isagawa ang lahat ayon sa [[Batas ni Moises]], sila ay bumalik sa Galilea sa kanilang bayan na Nazareth(Lucas 2:39). Salungat dito, ang Mateo 2:16 ay nagmumungkahi na ang pamilya ni Hesus ay nanatili sa Bethelehem nang mga 2 taon bago sila tumungo sa Ehipto. Ang pamilya ni Hesus ayon sa Mateo ay lumisan sa Ehipto at nanatili doon hanggang sa kamatayan ni Herodes(Mat. 2:15, 22-23). Ayon Mat. 2:22, Ang pamilya ni Hesus ay nagbalik sa Hudea(kung nasaan ang Bethlehem ayon sa Mat. 2:5)<ref>http://bible.cc/matthew/2-5.htm</ref> mula sa Ehipto pagkatapos mamatay ni Herodes. Nang marinig ni Jose na si Archelaus ay naghahari sa Hudea ay natakot siyang pumunta roon at sa dahil sa isang babala sa panaginip ay umurong sa Galilea na nagmumungkahing ang Galilea ay hindi ang kanyang orihinal na destinasyon.<ref name=niv>http://www.biblegateway.com/passage/?search=Matthew+2%3A22-23&version=NIV</ref> Sa karagdagan, ang Mat. 2:23 ay nagbibigay impresyon na ang Nazareth ang bagong tahanan ng pamilya ni Hesus at hindi ang lugar kung saan sila nagmula ayon sa Lucas. Ito ay salungat sa Lucas 2:4, 39 na nagsasaad na ang pamilya ni Hesus ay nagmula sa Nazareth. Walang binabanggit sa Mateo ng anumang paglalakabay tungo sa Bethlehem kung saan isinaad sa Mateo na ipinanganak si Hesus. Sa Lucas 2:4,39, sina Jose at Marya ay nakatira sa Nazareth bago pa ipinanganak si Hesus samantalang sa Mateo, si Jose at kanyang pamilya ay tumira lang sa Nazareth pagkatapos ipanganak si Hesus. Ang mga paghuhukay na arkeolohikal ay nagpapakita rin na ng ''Hudea''(Judea) ay hindi umiiral bilang isang gumaganang bayan sa pagitan ng 7 BCE at 4 BCE na panahong iminumungkahi na ipinanganak si Hesus. Si Herodes ay namatay noong 4 BCE at ayon sa Bibliya ay ipinanganak si Hesus bago mamatay si Herodes. Ang arkeolohikal na mga ebidensiya ay nagpapakita ng mga materyal sa pagitan ng 1200 BCE hanggang 550 BCE gayundin sa panahon mula sa ika-6 siglo CE ngunit wala mula sa unang siglo BCE o unang siglo CE. Ayon sa arkeologong si Aviram Oshri, "nakakagulat na walang ebidensiyang arkeolohikal na nag-uugnay sa Bethlehem sa Hudea sa panahon na ipinanganak si Hesus.<ref>https://web.archive.org/web/20080415225523/http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref> ===Kabataan=== {{pangunahin|Kabataan ni Hesus}} May sanggunian sa pagtira nina Jose at Marya kasama ni Hesus sa Nazareth, Galilea(Mateo 2:23; Lucas 2:39-40). Pagsapit ng pista ng [[Paskuwa]] noong labindalawang taong gulang na si Hesus, naglakbay ang pamilya ni Hesus sa Herusalem. Sa pagkakataong ito, nakilahok si Hesus {{ndash}} sa kabila ng kanyang edad {{ndash}} sa isang maalam na pakikipagdebate o "pakikipagtalo" sa harap ng mga dalubhasa o iskolar na mga Hudyo.<ref name=Gardner>Gardner</ref> Pagkatapos ng episodyong ito, may isang blankong espasyo sa Bagong Tipan na sumasaklaw sa 18 taon ng buhay ni Hesus(mula 12 hanggang 30 anos). Ang ibang mga henerikong alusyon ay si Hesus ay sumulong sa karunungan, at sa pabor sa diyos at tao(Luke 2:52). Ang isang karaniwang pagpapalagay ng mga Kristiyano ay si Hesus ay simpleng namuhay sa Nazareth bilang karpintero ayon sa Marcos 6:3 "Hindi ba ito ang karpintero, ang anak ni Marya at kapatid nina Santiago, Jose, Judas at Simon? Hindi ba kasama natin ang kaniyang kapatid na babae? Kaya nga, dahil sa kaniya natisod sila." Wala ng iba pang ibinigay sa Bagong Tipan sa panahong ito ni Hesus na tinawag ng ilan na ''mga nawawalang taon ni Hesus'' ngunit may iba't ibang mga teoriya at mga alamat na iminungkahi sa panahong ito. Ang [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]] ay naglalarawan ng buhay ng batang si Hesus na may maguni-guni at minsang masamang mga [[supernatural]] na pangyayari na maikukumpara sa isang kalikasang mapaglaro ng batang-diyos sa maraming [[Mitolohiyang Griyego]]. Ang isa sa mga episodyo ay sumasangkot kay Hesus na gumagawa ng isang putik na mga ibon na kanyang binigyan ng buhay na isang gawang itinuro kay Hesus sa Qur'an 5:110; bagaman sa [[Quran]], ito ay hindi itinuto kay Hesus bilang isang bata o isang matanda. Sa isang episodyo, ang isang bata ay nagkalat ng tubig na tinipon ni Hesus. Ito ay sinumpa naman ni Hesus na nagsanhi sa katawan ng batang ito na matuyot sa isang bangkay. Ang isa pang bata ay namatay nang ito ay sumpain ni Hesus nang ito ay maliwanag na aksidenteng nakabunggo kay Hesus, bumato kay Hesus o sumuntok kay Hesus(depende sa salin nito). Ang ilang mga manunulat ay nag-angkin na nakahanap ng patunay ng pag-iral ng mga manuskrito ni Hesus sa India at Tibet na sumusuporta sa paniniwalang si Hesus ay nasa India sa panahong ito ng kanyang buhay. Sina Gruber at Kersten (1995) ay nag-aangkin na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng mga katuruan at kasanayan na [[Therapeutae]] na mga guro ng eskwelang Budistang [[Theravada]] na sa panahong ito ay namumuhay sa Judea.<ref>{{cite book |author=Gruber, Elmar and Kersten, Holger. |title=The Original Jesus |publisher=Element Books |location=Shaftesbury |year=1995}}</ref> Kanilang isinaad na si Hesus ay namuhay ng buhay ng isang Budista at nagturo ng mga Budistang katuruan sa kanyang mga tagasunod. Ang kanilang akda ay sumunod sa iskolar ng Bagong Tipan sa Oxford na si Hillman Streeter na nagpatunay noong mga 1930 na ang katuruang [[moralidad|moral]] ni [[Gautama Buddha|Buddha]] ay may apat na kahanga hangang pagkakatulad sa [[Sermon sa Bundok]] ni Hesus.<ref>{{cite journal |title=Did Buddhism influence early Christianity? |first=N. S. |last=Chandramouli |publisher=The Times of India |date=May 1, 1997}}</ref> Ang ilang mga iskolar ay naniniwala na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng relihiyong [[Budismo]] at ang [[Ebanghelyo ni Tomas]] at [[Aklatang Nag Hammadi]] ay nagrereplekta sa posibleng impluwensiyang ito.<ref>The Gnostic Gospels and Beyond Belief: the Secret Gospel of Thomas by Elaine Pagels</ref><ref>''The Original Jesus'' by Gruber and Kersten</ref> Ang ideya na si Hesus ay namuhay sa India ay nauugnay sa aklat ni [[Louis Jacolliot]] na ''La Bible dans l'Inde, Vie de Iezeus Christna'' (1869).<ref>L. Jacolliot (1869) ''[http://books.google.com/books?id=PbsOAAAAQAAJ&dq=%22La+Bible+dans+l'Inde%22&source=gbs_navlinks_s La Bible dans l'Inde]'', Librairie Internationale, Paris (digitized by Google Books)</ref> (''The Bible in India, or the Life of Jezeus Christna''),<ref name=jacolliot>Louis Jacolliot (1870) ''[http://books.google.com/books?id=vqguAAAAYAAJ&dq=%22Louis+Jacolliot%22&source=gbs_navlinks_s The Bible in India]'', Carleton, New York (digitized by Google Books)</ref> Ikinumpara ni Jacolliot ang mga salaysay ng buhay ni [[Krishna|Bhagavan Krishna]] kay Hesus sa mga ebanghelyo at nagbigay konklusyon na hindi maaaring koinsidensiya na ang dalawang mga kwento ay may napakaraming mga pagkakatulad sa maraming mga mas pinong detalye. Siya ay nagbigay rin ng konklusyon na ang mga salaysay sa ebangelyo ay isang [[mito]] na batay sa mitolohiya ng Sinaunang India.<ref>As an example of a different interpretation, note that a number of well-known philosophers and writers, whose lifework has revolved around East-West comparative religion, ([[Ramakrishna]], [[Vivekananda]], [[Sivananda]] among others), have written that the similarities in some of the events in the lives of two of the most important figures in Eastern and Western religion (Christ and Krishna), are proof of the divine harmony linking the great faiths of East and West.</ref> Kanyang binaybay ang "Krishna" bilang "Christna" at nag-angkin na ang mga alagad ni Krishna ay nagbigay sa kanya ng pangalang "Jezeus" na nangangahulugang "dalisay na esensiya" sa [[Sanskrit]]. Si Holger Kersten ay nagmungkahi na ang [[Hindu]] Bhavishya Maha Purana sa Pratisargaarvan (19.17-32) ay naglalarawan ng pagdating ni Hesus: "Isang araw, si Shalivahana na pinuno ng mga Shakas ay dumating sa isang mayelong bundok. Doon sa Lupain ng Hun(Ladakh), nakita ng makapangyarihang hari ang isang lalake na nakaupo sa isang bundok. Ang kanyang balat ay tulad ng isang kobre at may suot na puting mga damit. Tinanong ng hari ang banal na lalake kung sino siya: Ito ay sumagot na Ako si Isaputra(anak ng Diyos) na ipinanganak ng birhen, ministro ng mga hindi mananampalataya na walang tigil sa paghahanap ng katotohanan. O hari, makinig ka sa relhiyon na dinala ko sa mga hindi mananampalataya...sa pamamagitan ng hustisya, katotohanan, pagninilay-nilay at pagkakaisa ng espirito, mahahanap ng tao ang kanyang daan kay Isa(Diyos sa Sanskrit) na nananahan sa sentro ng liwanag na nananatiling hindi nagbabago tulad ng araw na tumutunaw sa lahat ng mga lumilipas na bagay magpakailanman. Ang masayang larawan ni Isa na tagabigay ng kaligayahan ay inihayag sa puso; at ako ay tinawag na Isa-Masih(Hesus na Mesiyas)". Ayon sa mga [[Ahmadi]], ang mga karagdagang kasabihan ni [[Muhammad]] ay nabanggit na si Hesus ay namatay sa [[Kashmir]] sa edad na 120 taon. Ang mga aklat na Christ in Kashmir ni Aziz Kashmiri at Jesus Lived in India ni Holger Kersten ay nagtatala ng mga dokumento at artikulo bilang suporta sa pananaw na ito. ===Pagpapakilala at pagbabautismo ni Juan Bautista kay Hesus=== Ang pagbabautismo ni [[Juan Bautista]] kay Hesus ang opisyal na pinakasimula ng pangangaral ni Hesus sa madla. Naganap ito noong tatlumpung taong gulang na siya. Pagkaraang mabautismuhan si Hesus, lumitaw ang [[kalapati]] ng [[Espiritu Santo]], at narinig ang tinig ng Diyos na nagpapahayag na anak niya si Hesus.<ref name=Gardner/> ====Si Juan Bautista si Elias ayon kay Hesus ngunit ayon kay Juan Bautista ay hindi siya si Elias==== Ayon sa Mateo 17:10-13,"''At tinanong siya ng kaniyang mga alagad, na nangagsasabi, Bakit nga sinasabi ng mga iskriba na kinakailangang pumarito muna si [[Elias]]? At sumagot siya, at sinabi, Katotohanang si Elias ay paririto, at isasauli ang lahat ng mga bagay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na naparito na si Elias, at hindi nila siya nakilala, kundi ginawa nila sa kaniya ang anomang kanilang inibig. Gayon din naman ang Anak ng tao ay magbabata sa kanila. Nang magkagayo'y napagunawa ng mga alagad na si Juan Bautista ang sa kanila'y sinasabi niya." Ayon naman kay Juan Bautista sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 1:21,"''At sa kaniya'y kanilang itinanong, Kung gayo'y ano nga? Ikaw baga'y si [[Elias]]? At sinabi niya, Hindi ako. Ikaw baga ang propeta? At siya'y sumagot, Hindi.''" ====Pagbabautismo kay Hesus pagkatapos ipakulong ni Herodes si Juan==== Ayon sa Mateo 3:1-16 at Juan 1:19-36, binautismuhan ni Juan si Hesus sa simula pa ng pangangaral ni Juan Bautista ngunit ayon sa Lucas 3:18-21,si Hesus ay binautismuhan pagkatapos na ipakulong ni Herodes si Juan Bautista. ====Paghahayag ni Juan Bautista na si Hesus ang Kordero ng Diyos ngunit hindi alam ni Juan kung sino si Hesus==== Ayon sa Juan 1:29-36: :Nang kinabukasan ay nakita ni Juan si Hesus na lumalapit sa kaniya, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos, na nagaalis ng kasalanan ng sanglibutan! Ito yaong aking sinasabi, Sa hulihan ko'y dumarating ang isang lalake na magiging una sa akin: sapagka't siya'y una sa akin. At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't upang siya'y mahayag sa Israel, dahil dito'y naparito ako na bumabautismo sa tubig. At nagpatotoo si Juan, na nagsasabi, Nakita ko ang Espiritu na bumababang tulad sa isang kalapati na buhat sa langit; at dumapo sa kaniya.At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't ang nagsugo sa akin upang bumautismo sa tubig, ay siyang nagsabi sa akin, Ang makita mong babaan ng Espiritu, at manahan sa kaniya, ay siya nga ang bumabautismo sa Espiritu Santo.At aking nakita, at pinatotohanan kong ito ang Anak ng Diyos.Nang kinabukasan ay muling nakatayo si Juan, at ang dalawa sa kaniyang mga alagad;At kaniyang tiningnan si Jesus samantalang siya'y naglalakad, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos! Ayon naman sa Lucas 7:18-20: :At ibinalita kay Juan ng kaniyang mga alagad ang lahat ng mga bagay na ito.At sa pagpapalapit ni Juan Bautista sa kaniya ng dalawa sa kaniyang mga alagad, ay sinugo sila kay Hesus na nagpapasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? At pagdating sa kaniya ng mga tao, ay kanilang sinabi, Pinaparito kami sa iyo ni Juan Bautista, na ipinasasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? === Panahon ng pangangaral sa madla === Kabilang sa mga pangunahing kaganapan sa pangangaral sa madla o pagmiministro sa publiko ni Hesus ang pagbibinyag sa kanya ni Juan Bautista, pagtawag niya kay [[Mateo ang Ebanghelista|Mateo]], ang kanyang paggawa ng mga himala, pagbibigay niya kay [[Pedro]] ng mga susi ng langit, ang kanyang pagbabagong anyo, at ang paglilinis ng templo.<ref name=Gardner/> ====Ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang Mesiyas==== Sa maraming instansiya, ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang [[Mesiyas]] gaya ng pagbabawal niya sa mga demonyo (Marcos 1:34,3:11-12,Lucas 4:41), pagbabawal sa kanyang mga alagad na ipaalam nilang siya ang mesiyas (Mateo 16:20, Marcos 8:30, Luas 9:21) at sa pagbabawal sa mga pinagaling niya sa pagpapagaling niya sa iba(Mateo 8:3-4,12:15-16, Marcos 1:44, 5:43, 7:36, Lucas 5:14, 8:56). Ayon sa Marcos 8:29-30,"''At tinanong niya sila, Datapuwa't ano ang sabi ninyo kung sino ako? Sumagot si Pedro at nagsabi sa kaniya, Ikaw ang Cristo. At ipinagbilin niya sa kanila na huwag sabihin kanino man ang tungkol sa kaniya.''" ====Mga alagad lamang ang makakaunawa ng mga talinghaga ngunit hindi naunawaan ng mga alagad ang mga sinabi niya==== Si Hesus ay naghayag ng mga parabula (talinghaga) na ang kahulugan ay nakatago sa mga nakarinig maliban sa kanyang [[Labindalawang Alagad]]. Ayon sa Marcos 4:11-13:"''1At sinabi niya sa kanila, Sa inyo ay ipinagkaloob ang makaalam ng hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa kanilang nangasa labas, ang lahat ng mga bagay ay ginagawa sa pamamagitan ng mga talinghaga:Upang kung magsitingin sila'y mangakakita, at huwag mamalas; at kung mangakinig sila'y mangakarinig, at huwag mangakaunawa; baka sakaling sila'y mangagbalikloob, at patawarin sila.''" Ayon sa Mateo 13:13-15,"''3 Kaya't sila'y pinagsasalitaan ko sa mga talinghaga; sapagka't nagsisitingin ay hindi sila nangakakakita, at nangakikinig ay hindi sila nangakakarinig, ni hindi sila nangakakaunawa. At natutupad sa kanila ang hula ni Isaias, na sinasabi, Sa pakikinig ay inyong maririnig, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mapaguunawa;At sa pagtingin ay inyong makikita, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mamamalas:Sapagka't kumapal ang puso ng bayang ito.At mahirap na mangakarinig ang kanilang mga tainga,At kanilang ipinikit ang kanilang mga mata;Baka sila'y mangakakita ng kanilang mga mata,At mangakarinig ng kanilang mga tainga,At mangakaunawa ng kanilang puso,At muling mangagbalik loob,At sila'y aking pagalingin.''". Ayon sa Lucas 8:10,"'' At sinabi niya, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa mga iba'y sa mga talinghaga; upang kung magsitingin ay huwag silang mangakakita, at mangakarinig ay huwag silang mangakaunawa.''" Ayon sa Mateo 13:10-11,"'' At nagsilapit ang mga alagad, at sinabi nila sa kaniya, Bakit mo sila pinagsasalitaan sa mga talinghaga?At sumagot siya at sinabi sa kanila, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng langit, datapuwa't hindi ipinagkaloob sa kanila.''" Gayunpaman, kahit ang kanyang mga alagad ay hindi naunawaan ang mga sinabi ni Hesus sa kanila. Ayon sa Marcos 9:32,"''Nguni't hindi nila naunawa ang sabing ito, at nangatakot silang magsipagtanong sa kaniya.''" Ayon sa Lucas 9:45,"'' Datapuwa't hindi nila napaguunawa ang sabing ito, at sa kanila'y nalilingid, upang ito'y huwag mapagunawa; at nangatatakot silang magsipagtanong sa kaniya ng tungkol sa sabing ito.''" Ayon sa Lucas 18:34,"'' At wala silang napagunawa sa mga bagay na ito; at ang sabing ito ay nalingid sa kanila, at hindi nila napagtalastas ang sinabi.''" ====Sinabi ni Hesus na walang siyang sinalita sa lihim==== Ayon naman sa Juan 18:20-21:"'' Sinagot siya ni Hesus, Ako'y hayag na nagsalita sa sanglibutan; ako'y laging nagtuturo sa mga sinagoga, at sa templo, na siyang pinagkakatipunan ng lahat ng mga Hudyo; at wala akong sinalita sa lihim. Bakit ako'y iyong tinatanong? tanungin mo silang nangakarinig sa akin, kung anong sinalita ko sa kanila: narito, ang mga ito ang nangakakaalam ng mga bagay na sinabi ko.''" === Pagtawag sa 12 alagad=== Tinawag ni Hesus ang maniningil ng buwis na si Mateo. Sumunod si Mateo kay Hesus at napabilang sa kanyang [[labindalawang mga alagad]]. Ito ay sina [[Simon Pedro]], [[San Andres|Andres]], [[Santiago, anak ni Zebedeo]], [[San Juan|Juan]], [[Felipe ng Bethsaida]], [[San Bartolome|Bartolome]], [[San Mateo|Mateo]], [[Santo Tomas|Tomas]] (kilala rin bilang [[Didymus]]), [[Santiago ang Nakababata]], [[Hudas Tadeo]], [[Simon na Zelote]], at [[Hudas Iskariote]]. ===Pagsisinungaling ni Hesus sa kanyang mga kapatid=== Ayon sa Juan 8:7-10: :Pumunta kayo sa pista: ako'y hindi pupunta sa pistang ito; sapagka't hindi pa nagaganap ang aking panahon.At nang masabi sa kanila ang mga bagay na ito, ay nanahan pa siya sa Galilea. Pagkatapos pumunta ng kaniyang mga kapatid sa pista, Si Hesus ay pumunta, hindi sa hayag, kundi nang lihim. === Mga milagro ni Hesus === {{seealso|Milagro}} Ang mga [[milagro]] ni Hesus ang kanyang mga gawang [[supernatural]] na itinala sa mga ebanghelyo sa kurso ng kanyang pangangaral. Ayon sa may akda ng [[Ebanghelyo ni Juan]], ang tanging ilan sa mga milagrong ito ang kanyang isinulat sa ebanghelyong ito. Ang mga milagro ni Hesus ay inuri ng ilang mga iskolar sa apat na mga pangkat: mga pagpapagaling sa karamdaman gaya ng [[ketong]], pagpapalayas ng mga [[demonyo]] o masamang espirito, [[pagbuhay sa patay]], at pagkontrol sa kalikasan. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|8:11-12}}, {{Bibleverse||Mateo|16:1-4}}, {{Bibleverse||Mateo|12:38-40}} at {{Bibleverse||Lucas|11:29-30}}, si Hesus ay tumanggi na magbigay ng anumang "''mga tanda''" ng milagro upang patunayan ang kanyang autoridad. Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Juan|2:11}}, ang mga milagro ni Hesus ang "''mga tanda''" na naghahayag ng kanyang kaluwalhatian. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|8:5-13}}, nang pumasok si Hesus sa Capernaum ay nilapitan siya ng isang centurion(kapitan) na namanhik sa kanya upang pagalingin ang kanyang alipin. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Lucas|7:1-10}} na sa halip na ang mismong centurion(kapitan) ang lumapit kay Hesus ay isinugo nito ang mga matanda ng Hudyo upang hilingin kay Hesus na pumunta at pagalingin ang kanyang alipin. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|5:22-23}}, nang si Jairus na pinuno ng sinagoga ay namanhik kay Hesus ay nagsabing: "'' Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Ito ay inaayunan sa {{Bibleverse||Lucas|8:41-42}} na si Jairus na pinuno ng sinagoga ay lumapit at nagpatirapa kay Hesus na nagsasabing, "''Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Mateo|9:18}} na nagsasaad na nang lumapit ang pinuno kay Hesus ay patay na ang kanyang anak. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|10:46-52}} at {{Bibleverse||Mateo|20:29-30}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang sila ay papaalis na sa Jericho. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Lucas|18:35}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang siya ay papalapit sa Jericho. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|14:28-32}}, "''Sumagot sa kaniya si Pedro: Panginoon, kung ikaw nga, hayaan mong makapariyan ako sa iyo sa ibabaw ng tubig. Sinabi niya: Halika. Pagkababa ni Pedro mula sa bangka, lumakad siya sa ibabaw ng tubig papunta kay Jesus. Ngunit nang makita niya ang malakas na hangin, natakot siya at nagsimulang lumubog. Sumigaw siya na sinasabi: Panginoon, sagipin mo ako. Kaagad na iniunat ni Jesus ang kaniyang kamay at hinawakan siya. Sinabi niya sa kaniya: O, ikaw na maliit ang pananampalataya, bakit ka nag-aalinlangan? Nang makasakay na sila sa bangka, tumigil ang hangin."'' Ang salaysay na ito ay matatagpuan rin sa [[Budismo]] na mas nauna sa Krisityanismo: "''[Ang isang alagad na nagnais] na bumisita kay [[Buddha]] sa isang gabi...ay natagpuan ang bangka na nawawala mula sa gilid ng ilog Acirvati. Sa isang pananampalatayang pagtitiwala kay Buddha, siya ay humakbang sa tubig at lumakad na tila sa tuyong lupain hanggang sa gitna ng daloy. At pagkatapos ay lumabas siya sa kanyang nakuntentong pagninilay nilay kay Buddha na kanyang nawala ang kanyang sarili at nakita ang mga ilog at natakot at ang kanyang mga paa ay nagsimulang lumubog. Ngunit kanyang pinilit ang kanyang sarili na mabalot muli sa kanyang pagninilay nila at sa pamamagitan ng kapangyarihan nito ay umabot sa malayong gilid ng ilog ng ligtas at naabot ang kanyang Panginoon''".<ref>Rudolf Bultmann, The Gospel of John, Westminster, Philadelphia 1971: p240 quoted in Helms, Gospel Fictions, 81</ref> Ang ilang mga pagmimilagro ni Hesus ay isinalaysay rin sa [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]]. [[File:Thedecapolis.png|thumb|180px|left|Mapa ng lokasyon ng [[Gadara]] at [[Jerash|Gerasa]] mula sa dagat ng Galilea.]] Ang isa pang milagro ni Hesus ang pagpalayas ng demonyo na ang pangalan ay [[Lehiyon (demonyo)]] mula sa isang lalake (Marcos 5:1-20) o dalawang lalake (Mateo 8:28-34), nang si Hesus ay tumungo sa kabilang panig ng dagat Galilea sa rehiyon ng [[Gerasenes]](NRSV) o [[Gadarenes]] (KJV). Ang mga demonyo ay nilipat ni Hesus sa 2,000 [[baboy]] na tumalon at nalunod sa dagat. Sa Mateo, ito ay binago sa [[Gadarenes]]. Sa mga pinakamatandang manuskritong Griyego ay mababasa ang [[Gerasenes]]. Ayon sa [[King James Version]] sa Mateo 8:28, ito ay nangyari sa [[Gergesenes]] na tumutugon sa modernong [[Kursi]] sa [[Dagat ng Galiea]]. Ang Gerasa ay 31 kilometro mula sa Dagat ng Galilea at ang Gadara ay 10 kilometri mula sa dagat ng Galilea o 2 oras sa paglalakad tungo sa Dagat ng Galilea. ===Transpigurasyon === Naganap ang pagbabagong anyo ni Hesus habang inaakyat niya ang isang bundok. Nasaksihan ito nina Pedro, Santiago, at Juan ang Ebanghelista. Sa transpigurasyon o banyuhay na ito ni Hesus, naging nakasisilaw na liwanag si Hesus, maging ang kanyang mukha. Mula sa isang ulap, nagsalita at ipinahayag ng Diyos na si Hesus ang kanyang anak.<ref name=Gardner/> === Paglilinis ng templo === Sa pagbabalik ni Hesus sa Herusalem, natuklasan niya ang mga nagkalat na mangangalakal at mga tagapagpalit ng mga pera sa templo. Ikinagalit ito ni Hesus kaya't pinagalitan at pinalayas niya ang mga taong ito mula sa banal na gusaling iyon. Ito ang isinagawang pagdadalisay ni Hesus ng templo sa Herusalem. Ito ang tanging salaysay na si Hesus ay gumamit ng pisikal na karahasan sa anuman sa mga ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay nangyari malapit sa wakas ng mga ebanghelyong sinoptiko sa Marcos 11:15–19, 11:27–33, Mateo 21:12–17, 21:23–27 at Lucas 19:45–48, 20:1–8) at malapit sa simula ng Ebanghelyo ni Juan sa Juan 2:13–16. === Pagpasok ni Hesus sa Herusalem=== Ayon sa mga ebanghelyo, bago pumasok si Hesus sa Herusalem, siya ay nanatili sa Bethany at Bethpage. Ayon sa Juan 12:1, si Hesus ay nasa Bethany ng anim na araw bago ang [[Paskuwa]]. Habang naroon, kanyang ipinadala ang kanyang dalawang mga alagad sa isang bayan upang kunin ang isang asno na nakatali ngunit hindi kailanman nasakyan. Kapag sila ay tinanong, sila ay tinuruan na sabihing ang asno ay kailangan ng Panginoon ngunit ibabalik. Ang parehong {{Bibleverse||Lucas|19:29-35}} at {{Bibleverse||Juan|12:12-16}} ay nagsaad na sa pagpasok ni Hesus sa Herusalem, siya ay umupo sa isang batang asno. Ayon sa Juan, ito ay upang matupad ang hula sa Zacarias 9:9. Ayon sa Zacarias, "Magalak ka ng malaki, Anak na Babae ng Zion!, Humiyaw, Anak ng Babae ng Herusalem, Tingan mo, ang hari mo ay dumarating sa iyo, matuwid at matagumpay, mapagpakumbaba at nakasakay sa ''isang asno, sa isang bisiro'', ang bisiro ng isang asno". Ang dalawang huling mga linya ay tila nagpapahiwatig na ang hari ay nakasakay sa dalawang mga hayop na ''asno at ang bisiro'' nito. Gayunpaman, ito ay isa lamang halimbawa ng mga paralelismong pangtulang Hebreo na kinasasangkutan ng pag-uulit ng parehong idea sa magkaibang mga salita para sa layuning metriko at ritmiko. Salungat sa Lucas at Juan na nagsaad na si Hesus ay sumakay sa ''isang asno'', nabasa ni Mateo ang talata sa Zacarias na ang mesiyas ay sasakay sa ''dalawang mga asno'' at si Hesus ay kanyang isinaad na sumakay sa ''mga'' asnong ito. Sa Hebreo ng Zec. 9:9, ang asno ay tumutukoy sa isang lalake. Ito ay isanalin sa Mateo sa babaeng asno at ang anak ng babaeng asnong ito. Sa saling Griyego ng Zec. 9:9, ang salitang asno ay maaaring tumukoy sa parehong kasarian. Ang ilang mga salin at komentaryo ng bibliya ay nagmungkahi na ang sinakyan ni Hesus ang mga damit(o balabal) na ipinatong ng mga alagad sa asno at bisiro nito. Gayunpaman, kahit pa ipagpalagay na ang "sa kanila" ay tumutukoy sa mga damit, inilagay ng mga alagad ang mga damit ''sa kanila'' o sa parehong asno at bisiro. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|21:7}}, "kanilang dinala ang ''babaeng asno at ang bisiro nito'', kanilang inilagay ang kanilang mga balabal ''sa kanila''(asno at bisiro) at si Hesus ay umupo ''sa kanila''." ===Pagsumpa sa puno ng igos=== Ang pagsumpa ni Hesus sa punong [[igos]] ay isinama lamang sa mga ebanghelyong Marcos at Mateo ngunit wala sa Lucas o Juan. Sa Mateo, ang sinumpang igos ay ''agad'' na natuyo samantalang sa Marcos, ang puno ay hindi natuyo hanggang sa sumunod na araw. Ayon sa Mateo 21:18-20, sa kinaumagahan, nang siya ay pabalik na sa lungsod ay nagutom si Hesus. Pagkakita niya sa isang puno ng igos sa tabing-daan, nilapitan niya ito ngunit wala siyang nakita rito kundi mga dahon lamang kaya sinabi niya rito: "Kailanman ay hindi ka na mamumunga. ''Kaagad na natuyo ang puno ng igos''". Sa Marcos 11:12-14, pagkatapos ng pagpasok ni Hesus sa Herusalem at bago ang paglilinis ng templo, sinumpa ni Hesus ang igos sa pagiging walang bunga nito sapagka't hindi pa panahon ng mga igos. Sinabi ni Hesus sa puno na ''sinomang tao'y hindi kakain ng iyong bunga mula ngayon at magpakailan man''. Pagkatapos ng kanyang paglilinis sa templo sa kinaumagahan, ay nakita ng mga alagad na ang puno ng igos ay tuyo na mula sa mga ugat. Sa pagkaalaala ni Pedro ay sinabi sa kaniya, Rabbi, narito, ang sinumpa mong puno ng igos ay natuyo(Marcos 11:20-21). Ayon sa mga iskolar, ang pagkakaiba sa dalawang kwento ay sanhi ng pagbabago ng Mateo sa kwento ng Marcos na pinaghanguan nito.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=QEKQ_iBhX7UC&pg=PR11&source=gbs_selected_pages&cad=3#v=onepage&q&f=false Davies, William David, & Allison, Dale C., "Matthew 19-28" ()] p.147</ref> ===Huling hapunan === {{pangunahin|Huling Hapunan}} Ang Huling Hapunan ang pinagsaluhan ni Hesus kasama ng kanyang mga apostol bago ang kanyang pagpapako sa krus. Ito ay inaalala ng mga Kristiyano at batayan ng kalaunang doktrina ng mga Kristiyano na [[sakramento]] o [[ordinansa]]ng(sa [[Protestantismo]]) tinatawag na [[Eukarista]] at kilala rin bilang "Banal na Komunyon" o "Ang Hapunan ng Panginoon". Ang [[Simbahang Katoliko Romano]], [[Silangang Ortodokso]], [[Ortodoksong Oriental]] at [[Simbahan ng Silangan]] ay nagtuturo na ang realidad(substansiya) ng mga elemento ng tinapay at alak ay buong nababago sa literal na katawan at dugo ni Hesus samantalang ang mga hitsura(species) ay nanatili. Ang [[Lutherano]] ay nanniwala na ang katawan at dugo ni Hesus ay umiiral "sa, kasama at ilalim" ng mga anyo ng tinapay at alak na isang konseptong kilala bilang ang unyong sakramental. Sa Huling Hapunan ayon sa mga ebanghelyo nang hinulaan ni Hesus ang pagkakanulo sa kanya ni [[Hudas Iskariote]]. Ang tatlong ebanghelyong sinoptiko(Mateo, Marcos, Lucas) at Unang Korinto ay kinabibilangan ng salaysay ng Hapunan kung saan si Hesus ay kumuha ng tinapay, hinati ito at ibinigay sa mga apostol na nagsasabing, "Ito ang aking katawan na ibinigay sa inyo". Ang mga salita sa bawat salaysay ng mga aklat na ito ay katamtamang magkakaiba na sumasalamin sa isang tradisyong [[Ebanghelyo ni Marcos|pang-Marcos]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Mateo]] at isang tradisyong [[Apostol Pablo|Paulino]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Lucas]].<ref name="NBD">"Lord's Supper, The" in ''New Bible Dictionary'', 3rd edition; IVP, 1996; page 697</ref> Ang mga salitang "''Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin''" ay matatagpuan lamang sa Ebanghelyo ni Lucas(22:19) at hindi sa iba pang 3 ebanghelyo. Ang {{Bibleverse||Lucas|22:19-20}}(22:19b-20)(''ibinigay sa kanila. Kaniyang sinabi: Ito ang aking katawan na ibinigay para sa inyo. Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin. Sa gayunding paraan, pagkatapos na makapaghapunan, kinuha niya ang saro at sinabi: Ang sarong ito ay ang bagong tipan sa aking dugo na ibinuhos para sa inyo.'') ay hindi lumilitaw sa ilang mga pinakamaagang manuskrito ng Ebanghelyo ni Lucas at pinaniniwalaang isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang episodyong ito ay hindi matatagpuan sa [[Ebanghelyo ni Juan]] ngunit kinabibilangan ng paghuhugas ni Hesus ng mga paa ng apostol na may detalyadong diskursong pagpapaalam habang inihahanda sila sa kanyang paglisan. Ayon sa mga sinoptiko ({{Bibleverse||Marcos|14:12-18}}, {{Bibleverse||Mateo|26:17-21}} at {{Bibleverse||Lucas|22:8}}), ang Huling Hapunan ang Seder na [[Paskuwa]](Paglagpas) na isinasagawa ng mga Hudyo sa simula ng [[Nisan]] 15. Salungat dito, ang Huling Hapunan ayon sa {{Bibleverse||Juan|19:14}} nangyari noong Nisan 14 nang ang mga kordero ng Paskuwa ay pinapatay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|18:28}} at {{Bibleverse||Juan|19:14-15}}, si Hesus ay ipinako sa krus bago ang [[Paskuwa]]. Ipinagpapalagay na ang may akda ng Juan ay pumili ng petsang ito upang umangkop sa kanyang teolohiya na si Hesus ang "kordero ng diyos"({{Bibleverse||Juan|1:29}}) at iniugnay si Hesus sa mga hinahandog na kordero sa Paskuwa ng mga Hudyo.<ref>Sanders, E. P. The historical figure of , 1993. p. 72</ref> Ikinatwiran ni Raymond Brown na sa [[Seder na Paskuwa]] ng mga Hudyo, ang unang saro ng alak ay iniinom bago kainakain ang walang lebadurang tinapay ngunit sa sinoptiko, ay nangyari ito pagkatapos. Ito ay nagpapakita ayon kay Brown na ang pangyayaring ito ay hindi ang unang Seder na Paskuwa na nangyayari tuwing Nisan 15 at kaya ay mas umaayon sa kronolohiya ng Juan na nangyari noong Nisan 14. Gayunpaman, maaaring ito ay binago para sa mga layuning simboliko o relihiyoso. Ang [[Silangang Ortodokso]] ay naniniwalang ang hapunang Eukaristiko ay hindi ang Seder na Paskuwa kundi isang hiwalay na hapunan. Ang argumentong Seder na Paskuwa ay itinatakwil rin ng Simbahang [[Presbiteriano]] na nagsasaad na ang huling hapunan sa ebanghelyo ay maliwanag na nagpapakitang ang layunin ng Huling Hapunan ay hindi ang pag-ulit ng taunang Seder na Paskuwa ng [[Aklat ng Exodo]].<ref>Brown et al. page 626</ref><ref name=Presbyterian37 >''Liturgical year: the worship of God'' by Presbyterian Church (U.S.A.), 1992 ISBN 978-0-664-25350-9 page 37</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Juan]] at ang 1 Corinto 5:7-8 ay nagtumbas ng pagpako kay Hesus bilang isang inihandog na kordero ng Paskuwa. Ang mga iskolar ng [[Seminar ni Hesus]] ay tumuturing sa Huling Hapunan na hinango hindi mula sa huling hapunan ni Hesus kasama ng mga apostol kundi sa mga tradisyong [[hentil]] ng mga pag-alalang hapunan para sa mga namatay.<ref name = "ActJMark">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Mark," p. 51-161</ref> Si [[Barry B. Powell|Barry Powell]] ay nagmungkahi na ang mga konseptong Kristiyano ng pagkain at pag-inom ng laman at dugo ni Hesus ay naimpluwensiyan ng kulto ni [[Dionysus]].<ref>Powell, Barry B., ''Classical Myth'' Second ed. With new translations of ancient texts by Herbert M. Howe. Upper Saddle River, New Jersey: Prentice-Hall, Inc., 1998.</ref> Si [[Dionysus]] ay isa sa maraming mga tagapagligtas na [[diyos na namatay at nabuhay]]. Ang kanyang kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing [[Pasko#Disyembre_25|Disyembre 25]]. Siya ay sinamba sa buong Gitnang Silangan gayundin sa Gresya. Siya ay mayroong sentro ng pagsamba sa Herusalem noong ika-1 siglo BCE. Siya ang anak ni [[Zeus]] na Diyos Ama at ang kanyang laman at dugo ay simbolikong kinakain ng kanyang mga tagasunod sa anyo ng tinapay at alak. Si [[Dionysus]] ay ipinanganak ng isang birhen, nagsagawa ng mga milagro gaya ng pagbabago ng tubig sa alak, may 12 alagad, tinawag na "Diyos na naging laman", "Tanging Bugtong na Anak" at "Tagapagligtas", ipinako sa krus at namatay bilang isang handog para sa mga kasalanan ng daigdig. Si Dionysus ay muling nabuhay pagkatapos ng 3 araw at umakyat sa langit.<ref>http://www.religioustolerance.org/chr_jcpa2.htm</ref><ref>[[Pausanias (geographer)|Pausanias]], ''Description of Greece'' 6. 26. 1 - 2</ref><ref>[[Athenaeus]], ''Deipnosophistae'' 2. 34a</ref> Ayon sa iskolar na si Peter Wick, ang paggamit ng simbolismong alak sa [[Ebanghelyo ni Juan]] kabilang ang kwento ng [[kasalan sa Cana]] kung saan binago ni Hesus ang tubig sa alak ay nilayon upang ipakita ng Juan si Hesus ay mas superior kay [[Dionysus]].<ref name="Wick 2004 179–198">{{cite journal |last=Wick |first=Peter |title=Jesus gegen Dionysos? Ein Beitrag zur Kontextualisierung des Johannesevangeliums |journal=[[Biblica (journal)|Biblica]] |volume=85 |issue=2 |pages=179–198 |publisher=[[Pontifical Biblical Institute]] |location=Rome |year=2004 |url=http://www.bsw.org/?l=71851&a=Comm06.html |accessdate=2007-10-10 |ref=harv}}</ref> ===Getsemani, pagkakanulo ni Hudas at pagdakip kay Hesus=== [[File:Giotto - Scrovegni - -31- - Kiss of Judas.jpg|thumb|300px||''Halik ni [[Hudas Iskariote]]'' (1304–06), fresco ni [[Giotto]], [[Scrovegni Chapel]], [[Padua]], Italya]] Ayon sa mga kanonikal na Ebanghelyo, pagkatapos ng Huling Hapunan, si Hesus at ang kanyang mga alagad ay naglakbay sa Gethsemane. Nang makarating rito, siya ay inilarawang lumisan sa kanyang mga alagad upang manalangin ng pribado. Isinaad ng mga sinoptiko na ang tatlong mga alagad na kasama ni Hesus ay nakatulog at kinastigo sila ni Hesus sa pagkabigong manatiling gising kahit sa isang oras na nagmuungkahing sila ay manalangin upang makaiwas sa tukso. Sa puntong ito, si [[Hudas Iskariote]] ay lumitaw na sinamahan ng isang pangkat ng mga tao na kinabibilangan ng mga saserdote at matatanda at mga taong may sandata. Lumapit si Hudas kay Hesus upang halikan niya ito. Ang halik ang ibinigay ni Hudas na tanda sa mga humuhili kung sino ang kanilang dapat huhulihin. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], si Hesus ay tumugon kay Hudas, ''Kaibigan, anong dahilan ng pagparito mo?'' Ito ay humantong sa paniniwala na si Hesus at Hudas ay aktuwal na may kasunduan at walang tunay na pagkakanulong nangyari.<ref name=PagelsKing>Pagels, Elaine at Karen L. King. (...) "The ''Gospel of John'' suggests that Jesus himself was complicit in the betrayal, that moments before Judas went out, Jesus had told him, "Do quickly what you are going to do" (''John'' 13:27)" (...), ''Reading Judas, The Gospel of Judas and the Shaping of Christianity'', Penguin Books, New York, 2007, pages 3–4, ISBN 978-0-14-311316-4.</ref> Ang Lucas 22:47-48 ay nagsasaad na nakita ni Hesus si Hudas na paparating at pinigil siya na nagtatanong: ''Hudas, sa pamamagitan ba ng halik ay ipagkakanulo mo ang Anak ng Tao?'' Walang halik na isinagawa si Hudas. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|14:45-47}} at {{Bibleverse||Mateo|26:49-51}}, ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng isang alipin ay nangyari ''pagkatapos dakipin si Hesus''. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa parehong {{Bibleverse||Lucas|22:47-54}} at {{Bibleverse||Juan|18:4-12}} na ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng alipin ay nangyari ''bago dakipin si Hesus''. Ayon sa apat na kanonikal na Ebanghelyo, hinulaan ni Hesus na ipinagkakanulo siya at alam niyang ito ay gagawin ni Hudas({{Bibleverse||Mateo|26:23-25}}, {{Bibleverse||Marcos|14:18-21}}, {{Bibleverse||Lucas|22:21-23}} at {{Bibleverse||Juan|13:21-30|}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|13:21-30}}, ito ay katuparan ng isang hula sa kasulatan ngunit inihayag din ni Hesus sa {{Bibleverse||Mateo|26:23-24}} tungkol kay Hudas na ''sa aba ng taong iyon na magkakanulo sa Anak ng Tao. Mabuti pa sa taong iyon kung hindi na siya naipanganak''. Ang pagtupad ni Hudas sa hula ay nagpapahiwatig na si Hudas ay walang [[malayang kalooban]] at nakatakda na sa kapahamakan bago pa ang kanyang kapanganakan({{Bibleverse||Juan|17:12}}). Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Mateo|19:28}} at {{Bibleverse||Lucas|22:30}}, ang lahat ng 12 mga alagad ay uupo sa 12 trono upang hatulan ang 12 lipi ng Israel. Sinaad sa {{Bibleverse||Mateo|26:15}} at Mateo 27:3-10 na ipinagkanulo ni Hudas si Hesus para sa 30 pirasong pilak. Ayon sa Marcos 14:10-11, ang mga saserdote ay nangako lamang kay Hudas na babayaran siya ngunit ayon sa Mateo 26:14-16 ay agad binyaran si Hudas ng mga saserdote. Kalaunan ay dahil nagsisi si Hudas ay kanyang ibinalik ang salapi sa templo at nagbigti. Ang salapi ay kalaunang ginamit ng mga pinunong saserdote upang ipambili ng bukid ng magpapalayok upang ito ay maging libingan ng mga dayuhan(Mt 26:15, 27:3-10). Salungat dito, ayon sa Gawa 1:18, si Hudas ang bumili ng isang parang mula sa kabayaran ng kalikuan. Doon ay bumagsak siya na nauna ang ulo, bumuka ang kaniyang katawan at sumambulat ang lahat ng kaniyang bituka. Inangkin sa Mateo 27:9-10 na ang pagbili ng bukid ng magpapalayok ay hinulaan sa Jeremias ngunit ito ay hindi matatagpuan sa Jeremias. Sa halip, ang Zec. 11:13 ay pinaniwalaan ng ilan na tinukoy dito ni Mateo. Ang ''[[Ebanghelyo ni Hudas]]'' ay nagsasaad na ang mga aksiyon ni Hudas ay kanyang ginawa bilang ''pagsunod'' sa mga instruksiyon na ibinigay sa kanya ni Hesus. Ang [[Ebanghelyo ni Hudas]] ay nagsasaad rin na pinlano ni Hesus ang mga kurso ng pangyayari na humantong sa kanyang kamatayan. Ang paglalarawang ito ay tila umaayon sa ilang mga anyo ng [[Gnostisismo]] na ang anyong tao ay isang bilangguan na espiritwal at kaya ay naglingkod si Hudas kay Hesus sa pamamagitan ng pagtulong na palayin ang kaluluwa ni Hesus mula sa mga limitasyong pisikal. Isinasaad rin sa [[Ebanghelyo ni Hudas]] na hindi nalaman ng ibang mga apostol ang tunay na ebanghelyo na itinuro lamang ni Hesus kay [[Hudas Iskariote]] na ang ''tanging'' alagad ni Hesus na kabilang sa "banal na henerasyon" sa mga alagad. === Paglilitis kay Hesus === {{main|Sanhedrin|Poncio Pilato}} Ayon sa mga kanonikal na ebanghelyo, pagkatapos ng pagkakanulo at pagdakip kay Hesus nang gabi ay dinala siya sa [[Sanhedrin]]. Ayon sa Mateo 26:57, si Hesus ay dinala sa bahay ni Caiaphas na dakilang saserdote kung saan nagtipon ang dakilang saserdote, mga skriba at matatanda. Sa Mateo 27:1, idinagdag na muling nagpulong ang mga saserdote sa sumunod na umaga. Ayon sa Marcos, 14:53, si Hesus ay dinala nang gabing iyon sa dakilang saserdote(na hindi pinangalanan) kung saan ang nagtipon ang lahat ng mga hepeng saserdote at mga matatanda. Ayon sa Markos 15:1, ang isa pang konsultasyon ay idinaos ng mga saserdote nang sumunod na umaga. Ayon sa Lucas 22:54, si Hesus ay dinala sa "bahay ng dakilang saserdote"(na hindi pinangalanan) kung saan ay kinutya at binugbog si Hesus nang gabing iyon at sa Lucas 22:66, idinagdag na "sa sandaling araw na", ang mga hepeng sasedote at mga skriba ay nagtipon at dinala si Hesus sa konseho. Sa Juan 18:24, si Hesus ay dinala mula kay Annas patungo kay Caiaphas na dakilang saserdote at sa Juan 18:28 ay isinaad na noong umaga ay dinala si Hesus mula kay Caiphas tungo kay [[Poncio Pilato]] sa Praetorium. Sa mga ebanghelyo, si Hesus ay isinaad na nagsalita ng napaka-kaunti at nagbigay ng napaka bihira at hindi direktang mga sagot sa mga tanong ng saserdote na nagtulak sa isang opiser na sampalin siya. Sa Mateo 26:62, ang kawalan ng tugon ni Hesus ay nagtulak sa dakilang saserdote na tanungin siiya: "wala ka bang isasagot?" Sa mga salaysay ng ebanghelyo, ang mga lalake na humahawak kay Hesus sa bahay ng dakilang saserdote ay kumutya, piniringan ang kanyang mata, uminsulto at bumugbog sa kanya. Ang Markos 14:55-59 ay nagsasaad na ang mga hepeng saserdote ay naghanap ng saksi laban kay Hesus upang ipapatay siya ngunit hindi nakahanay ng sinuman kaya naghanap ng mga maling saksi laban sa kanya ngunit ang kanyang mga saksi ay hindi magkakaayon. Isinaad sa Marcos 14:61 na tinanong naman ng dakilang saserdote si Hesus: "Ikaw ba ang Kristo, ang Anak ng Mapalad?" Sumagot si Hesus na "''Ako''" na sa puntong ito ay pinunit ng dakilang saserdote ang balabal nito sa galit at inakusahan si Hesus ng [[pamumusong]]. Tinanong naman ng dakilang saserdote ang Sanhedrin at silang lahat ay nagbigay hatol na siya ay nararapat mamatay(Marcos 14:64) Sa Mateo 26:63, tinanong ng dakilang sasedote si Hesus "Sabihin mo sa amin kung ikaw ang Kristo, ang Anak ng Diyos". Sumagot si Hesus na "''Sinabi mo''" na nagtulak sa dakilang saserdote na punitin ang kanyang balabal. Salungat dito, sa Lucas 22:67 ay tinanong si Hesus na "Kung ikaw ang Kristo, sabihin mo sa amin". Ngunit kanyang sinabi sa kanila, "''Kung sasabihin ko sa inyo, hindi kayo maniniwala''". Ngunit sa Lucas 22:70 nang siya ay tanungin nila na "Kung gayon, ikaw ba ang Anak ng Diyos?" Sumagot si Hesus na "''Sinasabi niyong ako''". Sa puntong ito, ang mga sasedote ay nagtanong: "Hindi ba, hindi na natin kailangan ang saksi sapagkat tayo na ang nakarinig mula sa kaniyang bibig?" May ilang mga problema sa mga salaysay ng ebanghelyo tungkol sa paglilitis ng [[Sanhedrin]] kay Hesus. Ayon sa mga sinoptiko, ang Banal na Hapunan ang Seder na Paskuwa na unang araw ng Paskuwa. Ito ay nagpapahiwatig na ang paglilitis kay Hesus ay nangyari sa isang linggong pagdiriwang ng pistang Paskuwa. Sa pagbibilang rin ng araw ng mga Hudyo ay isa itong Paskuwa. Pinagbabawal sa [[Hudaismo]] na ang Sanhedrin ay magpulong sa [[Shabbat]] o sa mga pista gaya ng Paskuwa. Sa ebanghelyo, ang Sanhedrin ay nagpulong sa bahay ng dakilang saserdote sa gabing pagkatapos ng pagdakip kay Hesus, ngunit ipinagbabawal sa Hudaismo na ang Sanhedrin ay magpulong sa labas ng ''Bulwagan ng mga Tinagpas na Bato''(Lishkat Ha-Gazith) sa templo sa Herusalem o magpulong sa gabi.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/james_still/jesus_trial.html</ref> Ang isa pang imposiblidad sa Marcos 14:64 ang paghatol ng kamatayan sa parehong araw kesa sa itinakdang interbal na 24 oras sa Hudaismo. Sa Marcos 14:57-58, ang ilang mga tao ay tumayo na may mga "hindi totoong testimonya" laban kay Hesus. Gayunpman, ang kanilang "hindi totoong" inangkin na sinabi ni Hesus ang sinabi ni Hesus ayon sa Juan 2:18-19 at Gawa 6:14. Ayon sa Marcos 16:61, iniugnay ng dakilang saserdote ang pagiging isang [[mesiyas]] sa pagiging Anak ng Diyos. Ito ay maling pag-uugnay dahil hindi itinuturing sa Hudaismo ang pagiging [[mesiyas]] na may katayuang pang-diyos. Ang pag-aangkin rin at pagtuturo ng isang indibidwal na siya "ang mesiyas" ay hindi itinuturing sa [[Hudaismo]] na [[pamumusong]] gaya ng maling pag-aangkin sa Marcos 14:61-64. Ang pag-aangkin rin ni Hesus sa Marcos 14:62 ay hindi nangangailangang ito ay may anumang konotasyong pang-diyos. Ang paggamit ng pariralang "Anak ng Mapalad" o "Anak ng Diyos" ay hindi isang krimen na pinarurusahan ng kamatayan sa Hudaismo. Ang pag-aangkin rin ni Hesus na ang Anak ng Tao ay uupo sa kanan ng diyos sa Marcos 14:62 ay walang pinagkaiba sa alusyon ni [[David]] na nakaupo siya sa kanan ng diyos(Awit 110:1)<ref>Morris Goldstein, Jesus in the Jewish Tradition, Macmillan, New York 1953 quoted in Wilson, Jesus: The Evidence: p 103</ref> Ayon sa mga [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]], si Hesus ay dinala kay Pilato ng [[Sanhedrin]] na nagpahuli kay Hesus at mismong kumwestiyon sa kanya. Isinaad na ang [[Sanhedrin]] ay binigyan lamang ni Hesus ng mga sagot na kanilang itinuring na [[pamumusong|mapamusong]](Marcos 14:61-64) ayon sa [[batas ni Moises]] na hindi malamang na ituturing ni Pilato na isang [[parusang kapital]] na nagpakahulugan ng batas Romano. Ang pangunahing tanong ni Pilato kay Hesus ay kung itinuturing niya ang kanyang sarili na hari ng mga [[Hudyo]] bilang pagtatangka na matukoy kung siya ay isang potensiyal na bantang politikal. Ayon sa saling [[New International Version|NIV]] Marcos 15:2, Mat 26:64: "Ikaw ba ang hari ng mga Hudyo"? "Yes, It is as you say"(oo, gaya ng sinasabi mo).<ref>http://bible.cc/matthew/26-64.htm</ref><ref name="bible.cc">http://bible.cc/mark/15-2.htm</ref> Sa ilang mga salin gaya ng [[KJV]], ang sagot ni Hesus ay: "Thou sayest it."([[King James Version]], Mark&nbsp;15:2, Sinasabi mo);<ref name="bible.cc"/> Ang anumang digri ng kompirmasyon ang nahango ng mga tagasalin ng [[bibliya]] mula sa sagot ni Hesus, ayon sa Bagong tipan ay hindi sapat upang makita si Hesus bilang isang tunay na bantang politikal. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], may pag-aatubili si Pilato na payagan ang pagpapako kay Hesus na walang nakitang kasalanan siya. Ayon sa Mateo, kustombre ng gobernador ng Roma na magpalaya ng isang bilanggo sa [[Paskuwa]]. Ang mga salaysay sa bagong tipan ay nagsasaad na inilabas ni Pilato si [[Barabbas]] at sa Mateo ay tinukoy siyang masamang bilanggo ngunit sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] ay isang mamatay tao. Isinaad ni Pilato sa mga Hudyo na pumili sa pagitan ng pagpalaya kay Barabbas o Hesus na umaasang kanilang hihilinging palayain si Hesus. Gayunpaman, pinili ng mga tao si Barabbas at sinabi tungkol kay Hesus na "Ipako siya!". Sa Mateo, tumugon si Pilato, "Bakit? anong kasamaan ang nagawa niya". Ang mga tao ay nagpatuloy na nagsasabing "Ipako siya!". Walang kustombreng alam na pagpapalaya ng mga bilanggo sa Herusalem maliban sa mga salaysay na ito sa ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay sinasabi ng ilan na elemento ng literaryong paglikha ng Ebanghelyo ni Marcos na nangailangang salungatin ang tunay na anak ng ama upang ilagay ang nagtuturong paligsahan sa anyo ng isang talinghaga. Ang kwento ni Barabbas ay historikal na ginamit upang ilagay ang pagsisi ng pagpapako kay Hesus sa mga Hudyo at upang pangatwiranan ang [[antisemitismo]] na isang interpretasyong kilala bilang [[deisidyong Hudyo]] na itinakwil ni Papa [[Benedict XVI]] sa kanyang aklat noong 2011 na ''Jesus of Nazareth'' kung saan kanya ring kinuwestiyon ang historisidad ng talata sa Mateo.<ref name=JRPB16> {{cite book |url=http://www.ignatius.com/promotions/jesus-of-nazareth/excerpts.htm |title= Jesus of Nazareth |author=[[Pope Benedict XVI]] |year=2011 |accessdate=2011-04-18}} </ref><ref>{{cite web |title=Pope Benedict XVI Points Fingers on Who Killed Jesus |url=http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |quote=While the charge of collective Jewish guilt has been an important catalyst of anti-Semitic persecution throughout history, the Catholic Church has consistently repudiated this teaching since the Second Vatican Council. |date=March 2, 2011 |accessdate=2012-09-28 |archive-date=2012-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120307122425/http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |url-status=dead }}</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Lucas]] ay naglalarawan sa mga saserdote na paulit ulit na nag-aakusa sa kanya bagaman ayon dito ay nanatiling tahimik si Hesus. Pumayag si Pilato na kondenahin si Hesus sa pagpapako sa krus pagkatapos na ipaliwanag ng mga pinunong Hudyo na siya ay isang banta sa Roma sa pamamagitan ng pag-aangking hari ng [[Israel]]. Ayon sa mga sinoptiko, ang mga tao ay tinutruan ng mga pariseo at saduceo na sumigaw laban kay Hesus. Idinagdag ng Mateo na bago ang pagkukundena kay Hesus si kamatayan, si Pilato ay naghugas sa tubig ng kanyang mga kamay sa harapan ng mga tao na nagsasabing "ako ay inosente sa dugo ng taong ito; makikita niyo". ==== Pagpapako sa krus==== [[File:SVouet.jpg|thumb|right|240px|''Ang Pagkapako ni Hesus sa Krus'' (1622) ni [[Simon Vouet]]; Church of Jesus, [[Genoa]]]] Pagakatapos ng paglilitis ni Pilato, si Hesus ay ibinigay ni Pilato sa mga tao upang ipako sa krus. Dinala siya ng mga kawal sa loob ng patyo na tinatawag na hukuman. Tinawag nila ang buong batalyon ng mga kawal na naroroon upang magtipon. Sinuotan nila siya ng kulay ubeng damit at nilagayan ng koronang tinik. Nagsimula silang bumati sa kaniya na sinasabi: Binabati, Hari ng mga Judio. Matapos nila siyang kutyain, hinubad nila ang kulay ubeng damit at isinuot sa kaniya ang kaniyang mga damit. Kanilang dinala siya papalabas upang ipako sa krus. Sa tatlong sinoptiko, kanilang kinuha ang isang nagngangalang Simon na taga-Cerene at ipinapasan sa kaniya ang krus ni Hesus. Salungat dito, sa Juan ay si Hesus lamang ang nagpasan ng kanyang krus tungo sa Golgota. Sa Lucas lamang isinaad ang pakikipag-usap ni Hesus sa mga babaeng sumusunod na tumatangis at nanaghoy sa kaniya. Ang kwento ng isang babaeng Veronica ay hindi matatagpuan sa mga ebanghelyo at lumitaw lamang noong mga 1380. Ayon sa kwento, si Veronica ay naawa nang makita niyang pasan ni Hesus ang kanyang krus tungo sa Golgota. Kanyang ibinigay ang kanyang belo upang punasan ang kanyang noo. Ito ay tinanggap ni Hesus na ibinalik kay Veronica at ang larawan ng kanyang mukha ay milagrosong lumitaw sa belong ito. Ayon sa Marcos at Mateo, si Hesu say inalukan ng maiinom bago siya ipako sa krus. Ang halong inumin na ibinigay kay Hesus sa {{Bibleverse||Marcos|15:23}} ay alak at mira na maaaring isang pagtatangka na pagaanin ang paghihirap na pagtitiisan ni Hesus dahil sa sedatibong epekto nito. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|27:34}}, ang halong inumin ay binago sa alak at apdo. Ang apdo ay isang sukdulang mapait sa lasa at kaya ang intensiyon sa Mateo ay tila kabaligtaran ng sa Marcos upang dagdagan ang paghihirap ni Hesus. Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay ipinako kasama ng dalawa pa. Ang mga sinoptiko ay nagdagdag ng mas maraming mga detalye dito. Ang parehong {{Bibleverse||Marcos|15:27,32}} at {{Bibleverse||Mateo|27:38,44}} ay nagsasaad na ang parehong mga nahatulang kriminal ay sumali sa mga tao sa pagkutya kay Hesus. Sa Lucas, isang kriminal lamang ang kumutya kay Hesus at ang isa ay sumaway sa kumutyang kriminal. Sinabi ng hindi kumutyang kriminal kay Hesus, na Panginoon, alalahanin mo ako kapag ikaw ay nasa paghahari mo na. Sinabi ni Jesus sa kaniya: ''Katotohanang sinasabi ko sa iyo, sa araw na ito, ikaw ay makakasama ko sa Paraiso''. Ang Lucas ay hindi nagbanggit na ang ina ni Hesus ay makikita sa kanyang pagpapako ngunit sa Juan ay inilagay siya sa lugar ng pagpapako kay Hesus at isinaad na habang nasa krus ay nakita niya ang kanyang ina at isang alagad na kanyang minamahal. Kanyang sinabi sa kanyang ina "Babae, tingnan mo ang iyong anak". Inilagay din sa Juan ang iba pang mga babae na kapatid ng kanyang ina, si Maryang asawa ni Clopas at [[Marya Magdalena]]. Hindi matiyak kung buong tinutukoy sa Juan ang 3 o 4 na babae sa krus. Walang kasunduan sa mga iskolar kung anong petsa o araw ipinako si Hesus. Tinatayang si Hesus ay namatay mula 30 CE hanggang 36 CE. Ang araw ng pagpapako kay Hesus ay kadalasang pinaniniwalaang biyernes ngunit ang ilang mga iskolar ay nagmungkahi ng araw na huwebes o miyerkules. Ang ilang iskolar ay naniniwala sa araw na huwebes batay sa isang dobleng sabath na sanhi ng isang ekstrang sabath na Paskuwa na bumagsak sa takipsilim ng huwebes hanggang sa tanghali ng biyernes na nauna sa normal na lingguhang sabath. Ang ilan ay nagmungkahi ng miyerkules batay sa pagbanggit ni Hesus ng pariralang "tatlong mga araw at tatlong mga gabi" sa {{Bibleverse||Mateo|12:40}} bago ang kanyang muling pagkabuhay na sinasabing sa araw ng linggo. Bagaman ayon sa batas ng Hudyo, ang bahagi ng araw ay katumbas ng isang buong araw, ang pariralang "tatlong araw at tatlong gabi" ay nangangahulugang tatlong magkakasunod na araw sa pagitan ng bukang liwayway at gabi at gabi at bukang liwayway o 72 araw. Inangkin na si Hesus ay nabuhay pagkatapos ng 3 araw sa biyernes. Kung ito ay totoo, siya ay inilibing lamang ng 2 gabi. Sa {{Bibleverse||Marcos|15:25}}, ang pagpapako kay Hesus sa krus ay nangyari sa ikatlong oras(alas nuwebe ng umaga) at ang kamatayan ay nangyari sa ikasiyam na oras(alas tres ng hapon).<ref name=Harrington442>''The Gospel of Mark, Volume 2'' by John R. Donahue, Daniel J. Harrington 2002 ISBN 0-8146-5965-9 page 442</ref> Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|19:4}}, si Hesus ay nasa harap pa rin ni Pilato sa ikaanim na oras. Ang ilan ay nagmungkahi ng pagkakasundo ng dalawang salaysay batay sa pag-ooras na Romano ngunit ito ay itinatakwil ng ilang mga iskolar.<ref>Steven L. Cox, Kendell H Easley, 2007 Harmony of the Gospels ISBN 0-8054-9444-8 pages 323–323</ref><ref name=RBrown959 >''Death of the Messiah, Volume 2'' by Raymond E. Brown 1999 ISBN 0-385-49449-1 pages 959–960</ref><ref name=Colin188 >[[Colin Humphreys]], ''The Mystery of the Last Supper'' Cambridge University Press 2011 ISBN 978-0-521-73200-0, pages 188–190</ref> Ang {{Bibleverse||Marcos|15:33}} at {{Bibleverse||Mateo|27:45}} ay nagsasaad na may kadiliman mula sa tanghali hanggang sa alas-tres ng tanghali. Ang {{Bibleverse||Lucas|23:44-45}} ay nagsaad na ito ay [[eklipse ng araw]]. Ayon sa ilang mga iskolar, ito ay imposibleng mangyari dahil ayon sa mga sinoptiko, si Hesus ay ipinako noong unang araw ng Paskuwa(Paglagpas) na Nisan 15. Ang Nisan 15 ay isang gabi ng buong buwan o ang buwan ay nasa kabilang panig ng mundo. Upang ang eklipse ng araw ay mangyari, ang buwan ay dapat nasa pagitan ng daigdig at araw. Sa karagdagan, wala ring mga ulat sa kasaysayan ng isang eklipse ng araw sa Herusalem sa mga panahong ito.<ref>Caird, Saint Luke, p. 253</ref><ref>Craveri, The Life of Jesus, p.399</ref> Kahit ang [[Ebanghelyo ni Juan]] ay hindi rin nagbanggit ng eklipseng nangyari sa pagpapako kay Hesus. Ang hindi karaniwang napakatagal na eklipse ay ginagamit rin laban sa historisidad ng eklipseng ito.<ref>Carrier (1999).</ref> Ang isang pananaw ay ang mga salaysay sa sinoptiko ay isang paglikhang literaryo ng mga manunulat ng ebanghelyo upang pataasin ang kahalagaan ng teolohikal na mahalagang pangyayari kung paanong ang mga eklipse ay iniugnay rin sa mga salaysay ng mga ibang pigurang historikal.<ref name = "ActJMark"/><ref>Davies, W. D, and Dale C. Allison, ''A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel According to Saing Matthew'', Volume III (Continuum International, 1997), page 623.</ref><ref>{{cite book |first=Burton L. |last=Mack |title=A Myth of Innocence: Mark and Christian origins |publisher=Fortress Press |year=1988 |isbn=0-8006-2549-8 |page=296 |quote=This is the earliest account there is about the crucifixion of Jesus. It is a Markan fabrication |url=http://books.google.com/books?id=fNSbW8hWRzwC&pg=PA296&vq=%22markan+fabrication%22&dq=darkness+crucifixion+myth&as_brr=3&sig=91wedXZa05AyWJBh1UHPTlHR4xE}} </ref> Sa Marcos, ang pagdilim ay sinamahan ng pagkapunit sa dalawa ng tabing ng banal na mula sa itaas hanggang sa ibaba.<ref name="ActJMark"/> Ang Mateo ay nagdagdag ng isang [[lindol]] at [[muling pagkabuhay]] ng mga namatay na santo. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:52-53}}, ang mga libingan ay nabuksan at maraming katawan ng mga banal na namatay ang bumangon. Ang mga patay na ito lumabas sa libingan pagkatapos lamang mabuhay na muli si Hesus at pumasok sa banal na lungsod at nagpakita roon sa maraming tao.<ref name = "ActJMatthew">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Matthew," p. 129-270</ref> Ang ilang mga kalaunang manuskrito ng Mateo ay may nakasulat na "''pagkatapos ng kanilang muling pagkabuhay''" sa halip na "''niya''"(his). Ayon kay Schweizer, ang talatang ito ay naglalaman ng isang sinaunang pagtutuwid sa orihinal na manuskrito ng Mateo. Sa teolohiya, si Hesus ang dapat na unang taong muling mabuhay kaya naniwala si Schweizer na ang salita ay ipinalit upang masiguro na ang mga santo ay umahon lamang pagkatapos mabuhay ni Hesus.<ref>[[Eduard Schweizer|Schweizer, Eduard]]. ''The Good News According to Matthew.'' Atlanta: John Knox Press, 1975</ref> Ang karamihan ng mga iskolar ng [[Bibliya]] ay hindi tumuturing sa mga pangyayaring ito na historikal. Ang mga ito ay tinawag ni Bultmaan na "purong nobelistikong mga motif".<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685">Keener, Craig S. ''The Gospel of Matthew: A Socio-Rhetorical Commentary.'' Wm. B. Eerdmans Publishing, 2009. pg. 685</ref> Isinaad ni Hagnar na ang mga pangyayaring ay may mas saysay ng teolohikal sa halip na historikal.<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685"/><ref>[[Raymond E. Brown|Brown, Raymond]]. ''Death of the Messiah.'' Doubleday, 1999. Pennsylvania State University</ref> Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay nagsalita ng pitong mga payahag habang siya ay nakapako sa krus. Sa Lucas 23:34 ay, "Ama, patawarin mo sila sapagkat hindi nila alam ang kanilang ginagawa. Sa Lucas 23:43, "Sa katotohanan, sinasabi ko, ngayon araw ay makakasama mo ako sa Paraiso". Sa Juan 19:25-27, "Babae, tingnan mo ang iyong anak!". Sa Mateo 27:46, ay ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?". Sa Juan 19:28 ay "Ako ay nauuhaw". Sa Juan 19:30 ay "Natapos na" at sa Lucas 23:46 ay "Ama, sa iyong mga kamay ay ipinagkakatiwala ko ang aking espiritu". Dahil sa magkakaibang mga huling salita sa pagitan ng apat na ebanghelyo, si James Dunn ay naghayag ng pagdududa sa historisidad ng mga ito.<ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref> Sa Mateo 27:46, ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?" ay isang sipi sa unang linya ng Awit 22:1. Ang Awit 22:16 ay pinakahulugan ng mga Kristiyano na reperensiya sa pagpapako ni Hesus sa krus batay sa ilang mga modernong salin ng Bibliya na nagsalin ng talata na "kanilang tinagos ang aking mga kamay at mga paa".<ref>http://bible.cc/psalms/22-16.htm</ref> Ang interpretasyong ito ay itinatakwil ng mga Hudyong iskolar. Ang mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo ng Awit 22:16 ay ''ka'ari yadai v'raglai'' ("tulad ng isang leon ang aking mga kamay at ang aking mga paa"). Ang anyong sintaktiko ng pariralang Hebreo ay lumilitaw na walang pandiwa at ito ay sinuplay sa Aramaikong targum na "sila ay kumagat tulad ng isang leon ang aking mga kamay at mga paa". Ang karamihan ng mga manuskritong Hebreo ay gumamit ng salitang kaari(tulad ng isang leon) samantalang sa [[Septuagint]](na saling Griyego ng Hebreo) ay mababasa na "kanilang hinukay"(ορυξαν). Ang mga bersiyong nagsalin ng ''kaari'' ng Awit 22:16 na "tumagos", ay nagsalin ng ''kaari'' sa Isaias 38:13&nbsp;ng "''tulad ng isang leon'', kaya kanyang binali ang lahat ng aking mga buto".<ref>http://bible.cc/isaiah/38-13.htm</ref> Tanging ang [[Peshitta]](ca. 200 CE) na bersiyong Syriac ng Hebreo ang may pagbasang "kanilang tinagos"(they have pierced). Si [[Aquila]] ay nagsalin ng Hebreong Awit 22:16 sa Griyego na "kanilang dinispigura" sa kanyang unang edisyon ngunit isinalin itong "kanilang itinali" sa ikalawang edisyon. Si [[Jeronimo]] ay nagsalin ng Bibliyang Hebreo ng Awit 22:16 sa Latin na "kanilang itinali" ngunit mula sa Griyego na karu tungo sa Latin ay isinaling "kanilang hinukay". Ang karu ay mababasa sa dalawang manuskrito ng Hebreo ngunit ang kaari ay mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo. Ang kaaru na hindi alam ang kahulugan ay mababasa sa kakaunting mga manuskritong Hebreo at mababasa rin sa skrolyo sa Nahal Hever(5/6HevPs). Ang 5/6HevPs ay may karagdagang aleph sa pagitan ng kaf at resh. Walang ibang alam na halimbawa sa panitikang Hebreo na nagbabaybay ng karu sa ganitong paraan at ang kahulugan nito ay hindi alam.<ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/lutheran.html</ref> ====Paglilibing kay Hesus==== [[File:Caravaggio - La Deposizione di Cristo.jpg|thumb|right|200px|''Ang Paglilibing ni Kristo'' sa obra ni [[Caravaggio]].]] Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42-47}}, noon ay araw ng Paghahanda, nang gumabi, na siyang araw bago ang araw ng Sabat. At dumating si Jose na taga-Arimatea na isang marangal na kasapi ng Sanhedrin. Siya ay naghihintay din sa paghahari ng Diyos. Naglakas-loob siyang pumunta kay Pilato upang hingin ang katawan ni Jesus. Ipinatawag ni Pilato ang Kapitan at itinanong dito kung matagal nang patay si Jesus. Nang mabatid niya ito sa Kapitan pinahintulutan niya si Jose na kunin ang bangkay ni Jesus. Bumili si Jose ng telang lino at ibinaba si Hesus sa krus at binalot ng telang lino at inilagay sa libingan. Nakita nina Maria Magdalena at isang Maria kung saan inilagay ni Jose si Hesus. May ilang mga problema sa salaysay na ito. Una ang isinaad na "''nang gumabi''" ay nangangahulugang lumubog na ang araw o alas sais ng hapon na sa Hudaismo ay isa nang Sabath. Kahit pa ipagpalagay na ang gabi ay nangangahulugang isang mas maagang panahon, ang problema ay nananatili dahil ayon sa mga sinoptiko, ang araw na iyon ang unang araw ng [[Paskuwa]](Paglagpas). Sa Sabath o Paskuwa ay hindi pinapayagan ang mga Hudyo magsagawa ng mga transaksiyon ng negosyo ngunit ayon sa salaysay na ito, si Jose ay bumili ng linong panglibing sa araw na iyon. Gayundin, ang paglilibing at pagdadalamhati ay ipinagbabawal sa Hudaismo tuwing Sabath o Paskuwa. Sa Marcos, walang pagpapahid ng mga pabango ni Jose(o katulong na si Nicodemo) na binanggit ngunit nasaksihan ng mga babae kung saan inilagay ni Jose si Hesus sa libingan({{Bibleverse||Marcos|15:47}}). Ang pagpapahid ng mga babae kay Hesus ay ''isasagawa pa lang'' ng linggo({{Bibleverse||Marcos|16:1-2}}) samantalang sa {{Bibleverse||Juan|19:38-42}} ay naisagawa na nina Jose at Nicodemo bago pa ang paglilibing kay Hesus at kaya ay walang binanggit sa Juan na may gagawing pagpapahid si Marya Magdalena nang nag-iisa itong tumungo noong linggo sa libingan({{Bibleverse||Juan|20:1}}). Ang ilang mga iskolar ay nagdududa kung si Jose ng Arimatea ay isang historikal na tao dahil walang rekord sa Lumang Tipan, Talmud at iba pa, maliban sa mga ebanghelyo ng isang lugar na Arimatea.<ref>E. Goldin Hyman, The Case of the Nazarene Reopened</ref> Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-66}}, "''Kinabukasan ay ang araw pagkatapos ng paghahanda at ang mga pinunong-saserdote at mga fariseo ay nagtipun-tipon sa harap ni Pilato na nag-aangkin kay Pilato na naala-ala nila ang sinabi ni Hesus ng nabubuhay pa ito na pagkalipas ng tatlong araw ay si Hesus ay babangon. Kanilang hiniling kay Pilato na ipag-utos nito na bantayan ang libingan ni Hesus hanggang sa ikatlong araw at baka sa gabi ay nakawin siya ng kaniyang mga alagad at sabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay. Kung magkakagayon, ang pandaraya ay magiging malala kaysa una.''" May ilang mga problema sa salaysay na ito na matatagpuan ''lamang'' sa Mateo at hindi sa ibang tatlong kanonikal na ebanghelyo. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42}} at {{Bibleverse||Lucas|23:54}} ang araw ng paghahanda ang araw bago ang araw ng Sabath at kaya ang pagtitipon ng mga saserdote at fariseo ay nahuhulog sa araw ng Sabath na ayon sa batas ng mga Hudyo ay ipinagbabawal ang paggawa ng anumang gawa gaya ng pagtitipon sa harap ni Pilato. Ayon sa mga ebanghelyo, ang mga fariseo ay mga striktong tagapagmasid ng Sabath na kanilang hinangad na ipapatay si Hesus sa simpleng pagpapagaling nito sa Sabath. Ang inaangkin rin sa salaysay na naunawaan ng mga saserdote at fariseo na muling mabubuhay si Hesus pagkatapos ng tatlong araw at nanakawin ng mga alagad ni Hesus ang kanyang bangkay at sasabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay ay sinasalungat ng {{Bibleverse||Juan|2:18-22}} na nagsasaad na hindi naunawaan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang sinabing pagtatayo muli ng templo hanggang lamang sa kanyang pagbangon muli sa patay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:9}}, hindi pa alam ng mga alagad noon ang kasulatan na siya ay dapat bumangon mula sa mga patay. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:45-46}}, pagkatapos lamang muling mabuhay ni Hesus nang binuksan ni Hesus ang pang-unawa ng mga alagad upang maunawaan ng mga ito ang mga kasulatan na babangong muli sa mga patay sa ikatlong araw ang mesiyas. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|27:39-40}} na hindi alam ng mga Hudyo ang ibig sabihin ni Hesus. Ang isa pang problema sa Mateo ang paglipas ng isang araw bago pabantayan ng mga saserdote at fariseo ang libingan ni Hesus na na nagbibigay sa mga alagad ni Hesus ng pagkakataon na nakawin ang kanyang bangkay. Salungat sa salaysay ng mga ebanghelyo, ang {{Bibleverse2|Mga|Gawa|13:27-29}} ay nagsaad na ang naglibing kay Hesus ay ang mga mamamayan ng Herusalem at mga pinuno ng mga ito. Ang salaysay sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-65}} ay nag-uulat rin ng mga usapang may pribilehiyo sa pagitan ng mga saserdote at ni Pilato at sikretong usapan sa pagitan ng mga saserdote at bantay({{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}) na walang mga Kristiyano ang maaaring makaalam at kaya ay pinaniniwalaan na isang imbensiyon lamang ng may akda ng Mateo.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/resurrection/2.html</ref> Ayon sa mga skolar na sina [[L. Michael White]] at [[Helmut Koester]], ang salaysay ng mga bantay sa Mateo ay isang pagtatangkang apolohetiko ng may akda ng Mateo upang ipaliwanag ang mga pag-aangkin ng mga Hudyo na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan na kumakalat sa panahon ng pagkakasulat ng Ebanghelyo ni Mateo.<ref>''Ancient Christian Gospels'' Koster, Helmut; Trinity Press, (1992) pg 237.</ref><ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/symposium/historical.html</ref> Ayon ds {{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}, "''Habang sila ay papaalis, narito, ang mga bantay ay umalis papuntang lungsod. Kanilang iniulat sa mga pinunong-saserdote ang lahat ng mga nangyari. Sila ay nagtipun-tipon kasama ng matatanda. At nang makapagsangguni na sila, binigyan nila ng malaking halagang salapi ang mga bantay.Sinabi nila: Sabihin ninyo na dumating ang kaniyang mga alagad nang gabi habang kami ay natutulog at ninakaw nila si Jesus. Kapag ito ay narinig ng gobernador, hihimukin namin siya at ililigtas kayo sa inyong pananagutan. Kinuha nila ang salapi at ginawa ang ayon sa itinuro sa kanila. Ang ulat na ito ay kumalat sa mga Hudio hanggang sa kasalukuyan.''" Ayon sa mga kritiko, imposibleng maniwala ang mga pinunong Saserdote sa pahayag ng mga bantay na milagrasong umahon si Hesus sa libingan at hindi rin kapani-paniwala na kanilang paangkinin sa mga bantay na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan kung sila ay natutulog. Sa {{Bibleverse||Juan|20:14-16}}, pagkatapos akalain ni Maria Magdalena si Hesus bilang [[hardinero]] ay tinanong ito kung ano ang ginawa nito sa katawan ni Hesus na nagpapahiwatig na ang hardinero ay may motibo na galawin ang katawan ni Hesus. Sa ''Pakikipag-usap kay Trypho'' ni [[Justin Martyr]] ay isinaad na: ''ninakaw siya ng kanyang alagad sa gabi mula sa libingan kung saan siya nakahimlay nang alisin mula sa krus at ngayon ay dinadaya ang mga tao sa pagsasaad na siya ay nabuhay mula sa mga patay at umakyat sa langit".'' Si [[Tertullian]] ay nagbanggit sa kanyang ''De Spectaculis'' na karagdagan sa teoriya na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan ay ang hardinero ang gumawa sa gayong ang kanyang letsugas ay hindi mapinsala mula sa mga taong dumadalaw sa katawan. Ayon sa Toledoth Yeshu, ang hardinerong nagngangalang Juda ang orihinal na naglipat ng katawan at pagkatapos ay ibinenta ang katawan ni Hesus sa mga pinunong Hudyo.<ref name="carrier351">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 351.</ref> Ayon sa historyan na si Charles Freeman, ang [[Sanhedrin]] ang nag-alis ng katawan ni Hesus upang pigilan itong maging dambana ng mga alagad ni Hesus. Ikinatwiran ni Freeman na ang mga lalake(o anghel) na nakasuot ng puting balabal sa libingan ay maaaring ang mga saserdote ng templo({{Bibleverse||Marcos|16:3-7}}). Sa paghikayat ng mga lalakeng ito sa libingan sa mga alagad ni Hesus na bumalik sa Galilea, tinangka ng mga ito na paalisin ang mga alagad sa Herusalem upang maiwasan ang kaguluhan.<ref name="freeman">Charles Freeman, ''A New History of Early Christianity '', pp. 31-33(Yale University Press, 2009). ISBN 978-0-300-12581-8</ref> Ayon sa mga skolar, ang pagnanakaw ng mga libingan ay isang kilalang problema sa Judea noong unang siglo na ang Caesar ay nagutos ng parusang kamatayan sa pakikialam sa mga libingan at nagpatuloy hanggang ika-2 siglo CE. Kaya para sa mga tagapagtaguyod ng teoriyang ninakaw ang katawan ni Hesus ay posible na ninakaw ang katawan ni Hesus. Ito ay posible dahil hindi nasaksihan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang aktuwal na pagkabuhay na muli mula sa libingan kundi isang ''lamang'' walang lamang libingan({{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, {{Bibleverse||Lucas|24:1-3}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:5-7}}, nang pumasok si Pedro sa loob ng libingan ay nakita niyang nakalapag doon ang mga telang lino at nakita rin niya ang panyong inilagay sa ulo ni Hesus na hindi kasamang nakalapag ng telang lino. Ang panyong ito hiwalay na itiniklop (entetuligmenon) sa isang dako na nagpapahiwatig ng isang intensiyonal na aksiyon na ginawa sa panyong ito. Ang isang posibleng motibo para sa mga magnanakaw ng libingan ang paggamit ng katawan ni Hesus sa [[nekromansiya]]. Ang ilang mga rito sa panahong ito ay nangangailangan ng isang wala sa panahong namatay o katawan ng isang pinaniniwalaang banal na tao. Halimbawa, ang isang tao ay maaaring magpasok ng isang skrolyo sa bibig ng bangkay at magtanong ng mga tanong sa namatay.<ref name="carrier350">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 350.</ref> ==== Muling pagkabuhay at pagpapakita sa mga alagad==== Ayon sa mateo, ang mga babae ay dumating sa libingan habang ang bukang liwayway ay nagsisimula tungo sa unang araw ng linggo({{Bibleverse||Mateo|28:1}}). Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, sila ay dumating sa libingan nang sumikat na ang araw at ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:1}} ay maagang-maaga pa na sila ay dumating sa libingan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, sinasabing madilim pa nang ang katawan ni Hesus ay naglaho sa libingan. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:10}}, ang unang tumungo sa libingan ni Hesus ay sina Marya Magdalena, Joana, Maria na ina ni Santiago at iba pang kasama nila. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, si Marya Magdalena lamang ang tumungo sa libingan. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:1}}, ang unang tumungo sa libingan ay sina Marya Magdalena at isa pang Marya. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, ang unang bumisita sa libingan ay sina Marya Magdalena, Marya na ina ni Santiago at si Salome. Sa pagdating sa libingan ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:2-5}} ay nakita nina [[Marya Magdalena]] at isa pang Marya ang ''isang anghel sa labas ng libingan sa ibabaw ng batong iginulong''. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:3-4}} ay nakita nina Marya Magdalena, Joana, Marya at iba pa ang ''dalawang lalake sa loob ng libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:5}}, nakita nina [[Marya Magdalena]], Marya at Salome ang ''isang binatang nakaupo sa loob ng libingan'' sa gawaing kanan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}} ay walang binabanggit na nakakita si Marya Magdalena ng isang anghel sa labas, dalawang lalake sa loob o isang lalake sa loob. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, ang bato ay tinanggal na bago ang unang pagbisita ni Marya Magdalena. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|28:2}}, ang bato ay natanggal habang sina Marya Magdalena at marya ay dumadating sa libingan. Sa karagdagan sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}}, si Marya Magdalena at Marya ay sinabihan ng isang anghel sa labas ng libingan na si Hesus ay wala na sa libingan sapagkat siya ay nabuhay na. Sinabi ng anghel na sabihin nila sa mga alagad ni Hesus na nabuhay na siya. Sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis namang umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, hindi alam ni Marya na si Hesus ay nabuhay na at nang makita ni Marya Magdalena na ang bato ay naalis sa libingan, siya ay tumakbo at pumunta kay Simon Pedro at sa isang alagad at sinabi sa kanila kinuha nila ang Panginoon. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:5}}, {{Bibleverse||Marcos|16:6}} at {{Bibleverse||Lucas|24:5}} ay nakatanggap ng salita tungkol sa pagkabuhay ni Hesus bago ang kanilang aktuwal na pagkakita kay Hesus. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Juan|20:14-17}}, si Hesus ang unang naghayag kay Marya Magdalena na siya ay buhay na. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:8-9}}, si Hesus ay unang nagpakita sa napupuno ng kagalakan na si Marya Magdalena sa daan pagkaalis sa libingan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:12-17}}, si Hesus ay unang naghayag ng kanyang sarili sa tumatangis na Marya Magdalena ''sa libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}, pagkalabas nina Marya Magdalena, Marya at Salome sa libingan, nagmamadali silang tumakbo na nanginginig at nanggigilalas at dahil sa takot ay ''wala silang sinabing anuman sa kaninumang tao''. Salungat dito sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena mula sa libingan, ''kanilang isinalaysay ang lahat ng mga bagay na ito'' sa labing-isang alagad at sa iba pa. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}} na sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis na umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan at sila ay tumakbo upang sabihin ito sa mga alagad ni Hesus. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena at iba mula sa libingan, kanilang isinalaysay sa mga alagad ni Hesus ang balita ng pagkabuhay ni Hesus ''mula sa dalawang lalake''. Salungat dito sa Juan 20:18, Ang sinabi ng nag-iisang si Marya Magdalena sa mga alagad ay ''mula sa kanyang aktuwal na pagkakakita kay Hesus''. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:16}} ay unang nagpakita si Hesus sa labing-isang alagad sa Galilea. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:7,14}} ay isinasaad ring unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa [[Galilea]]. Salungat sa {{Bibleverse||Lucas|24:33,36}}, ay unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa Herusalem. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:24}}, si Tomas(na isa sa 12 apostol) ay ''hindi kasama ng labingisang alagad'' ng dumating si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|1|Corinto|15:4-5}}, si Hesus ay unang nagpakita kay Cephas at pagkatapos ay sa ''labingdalawang alagad''. Gayunpaman ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:5}}, si Hudas Iskariote na ''isa sa labingdalawang alagad'' ay nagpakamatay na bago pa ipako si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|Mga|Gawa|1:3,9,12,23-26}}, ang kahalili ni Hudas bilang isa sa 12 alagad na si Matias ay inihalalal lamang 40 araw pagkatapos ng muling pagkabuhay ni Hesus at kanyang pagakyat sa langit. Ang ilan sa pinakamatandang mga manuskrito ng [[Ebanghelyo ni Marcos]] na [[Codex Sinaiticus]] at [[Codex Vaticanus]] ay nagwawakas sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}.<ref>http://www.religioustolerance.org/mark_16.htm</ref> Ang mga talata ng {{Bibleverse||Marcos|16:9-20}} ay itinuturing ng mga iskolar ng Bagong Tipan na hindi bahagi ng orihinal na teksto ng Marcos at isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang iba't ibang mga argumento laban sa historisidad ng muling pagkabuhay(resureksiyon) ni Hesus ay itinanghal. Halimbawa, ang bilang ng ibang mga pigurang historikal at mga [[diyos]] na katulad sa kwento ni Hesus na may [[namamatay na diyos|mga salaysay ng kamatayan at muling pagkabuhay]].<ref name="RMB 14">[[Robert M. Price]], "The Empty Tomb: Introduction; The Second Life of Jesus." In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 14}}</ref>{{Ref label|C|c|none}} Ayon kay Peter Kirby, "maraming mga iskolar ang nagdududa sa historisidad ng isang walang laman na libingan".<ref>Peter Kirby, "The Case Against the Empty Tomb", In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 233}}</ref>{{Ref label|A|a|none}} Ayon sa iskolar na si [[Helmut Koester]], ang mga kwento ng muling pagkabuhay ni Hesus ay orihinal na mga epipanya at ang mas detalyadong mga salaysay ng muling pagkabuhay ay sekondaryo at hindi batay sa mga rekord na historikal.<ref>Helmut Koester, ''Introduction to the New Testament, Vol. 2: History and Literature of Early Christianity.'' Walter de Gruyter, 2000. p. 64-65.</ref> Salungat sa paniniwala ng karamihan ng mga Kristiyano, ang ilang mga pangkat ng [[relihiyon]] at kahit sa mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay hindi umaayon sa mga salaysay sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo. Ang mga Muslim ay naniniwala na si Hesus ay hindi ipinako sa krus kundi inakyat sa langit ng may katawan ng diyos. Ayon sa Quran, bagaman mukhang ipinako si Hesus, ay hindi siya pinatay sa pamamagitan ng pagpako o sa anumang ibang mga paraan at sa halip ay itinaas siya ng diyos sa kanyang sarili. Ang ilang mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay naniniwalang si Hesus ay walang pisikal na substansiya at itinangging si Hesus ay ipinako sa krus.<ref>{{cite book|last=Dunderberg|first=Ismo, Christopher Mark Tuckett, Kari Syreeni|title=Fair play: diversity and conflicts in early Christianity : essays in honour of Heikki Räisänen|year=2002|publisher=Brill|isbn=90-04-12359-8|pages=592|url=http://books.google.com/books?id=cSVNH95ckNUC&dq=Dunderberg+%22denied+the+crucified+Jesus%22|page=488}}</ref><ref>{{cite book|last=Pagels|first=Elaine H.|title=The Gnostic gospels|year=2006|publisher=Phoenix|isbn=0-7538-2114-1|pages=192|authorlink=Elaine Pagels}}</ref> Ayon sa Ikalawang Tratado ni Seth gayundin kay Basilides, si Simon na taga-Cirene ang napagkamalang si Hesus at ipinako kapalit niya at isinalaysay na si Hesus ay nakatayo at "tumatawa sa kanilang kamangmangan". Isinasaad sa tekstong ito na ang naniniwala na si Hesus ay namatay sa krus ay naniniwala sa "isang doktrina ng isang patay na tao". Ang hipotesis na swoon ay tumutukoy sa bilang mga teoriya na nagmungkahing si Hesus ay hindi namatay sa krus ngunit nawalan lamang ng malay at kalaunan ay muling binuhay sa libingan sa parehong mortal na katawan nito. May pag-aangkin na si Hesus ay namatay sa [[Shingo, Aomori]]. Ayon dito, sa halip na si Hesus ang ipinako sa krus ay ang kanyang kapatid ang ipinako at si Hesus ay tumakas sa Hapon at naging magsasaka ng kanin, nagpakasal, nagkaroon ng pamilya at mga anak at namatay sa edad na 106. ====Pag-akyat sa langit==== Ayon sa Lucas 24:50-51, si Hesus ay umakyat sa langit kaagad nang siya ay muling nabuhay sa [[Bethany]] ngunit ayon sa [[Aklat ng mga Gawa]] 1:3, tumagal pa ng 40 araw bago umakyat si Hesus sa langit sa [[Bundok ng mga Olibo]]. ====Pagbabalik ni Hesus==== Ayon sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] Kapitulo 13, [[Ebanghelyo ni Mateo]] Kapitulo 24, [[Ebanghelyo ni Lucas]] 21:20-32, ang pagkawasak ng [[Herusalem]] at [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] ng mga Romano noong 70 CE noong [[Unang Digmaang Hudyo-Romano]] ang tanda ng pagbabalik ni Hesus at pagwawakas ng mundo. Ito ay isang [[vaticinium ex eventu]] na inilagay sa bibig ni Hesus ng mga may-akda ng mga ebanghelyong ito upang pangatwiranang ito ay kaparusahan ng [[diyos]] sa pagtakwil ng mga Hudyo kay Hesus bilang [[mesiyas]]. ==Mga katuruan at kautusan ni Hesus== {{seealso|Sermon sa bundok}} Ang mga katuruan at kautusan ni Hesus ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo: ===Tungkol sa kayamanan at mga mayaman=== *Mateo 6:19-21, "Huwag kayong mag-ipon para sa inyong sarili ng kayamanan dito sa lupa na kung saan maraming tanga at kalawang ang naninira. Nanakawin din ang mga ito ng mga magnanakaw. Sa halip, mag-ipon kayo ng kayamanan sa langit dahil doon ay walang tanga at kalawang na sisira, at wala ring mga magnanakaw. Ito ay sapagkat kung saan naroroon ang inyong kayamanan ay naroroon din naman ang inyong puso." *Mateo 6:24, "Walang taong makapaglilingkod sa dalawang panginoon sapagkat maaaring kapootan niya ang isa at ibigin ang ikalawa. Maaaring maging tapat siya sa isa at pawalang-halaga ang ikalawa. Hindi kayo makapaglilingkod sa Diyos at sa kayamanan." *Mateo 19:21, "Sinabi ni Jesus sa kaniya: Kung ibig mong maging ganap, humayo ka, ipagbili mo ang iyong tinatangkilik, at ibigay mo sa mga dukha at magkakaroon ka ng kayamanan sa langit. Pagkatapos, halika at sumunod sa akin." *Mateo 19:23-24, "Kaya sinabi ni Jesus sa kaniyang mga alagad: Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Napakahirap sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng langit. Muli kong sinasabi sa inyo: Madali pa sa isang kamelyo ang dumaan sa butas ng karayom kaysa sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng Diyos." *Marcos 10:21, "Tiningnan siya ni Jesus at inibig siya. Sinabi niya sa kaniya: Isang bagay ang kulang sa iyo. Humayo ka at ipagbili mo ang lahat mong tinatangkilik. Ibigay mo ang salapi sa mga dukha at magkakaroon ka ng nakaimbak na kayamanan sa langit. Pagkatapos pumarito ka, pasanin mo ang krus at sumunod ka sa akin." *Lucas 6:22, "Sa aba ninyo na mayayaman sapagkat tinatanggap ninyo ang inyong kaaliwan." *Lucas 15:24, "Sinabi niya sa kanila: Tingnan at ingatan ninyo ang inyong mga sarili mula sa kasakiman sapagkat ang buhay ng tao ay hindi nakapaloob sa kasaganaan ng mga bagay na kaniyang tinatangkilik." *Lucas 14:33, " Gayundin nga, ang bawat isang hindi nag-iiwan ng lahat ng tinatangkilik niya ay hindi siya maaaring maging alagad ko." *Lucas 14:8-14, "Pagka inaanyayahan ka ninomang tao sa kasalan, huwag kang uupo sa pangulong luklukan; baka mayroon siyang anyayahang lalong marangal na tao kay sa iyo, At lumapit yaong naganyaya sa iyo at sa kaniya, at sabihin sa iyo, Bigyan mong puwang ang taong ito; at kung magkagayo'y magpapasimula kang mapahiya na mapalagay ka sa dakong kababababaan. Kundi pagka inaanyayahan ka, ay pumaroon ka at umupo ka sa dakong kababababaan; upang kung dumating ang naganyaya sa iyo, ay sa iyo'y sabihin niya, Kaibigan pumaroon ka pa sa lalong mataas: kung magkagayo'y magkakaroon ka ng kaluwalhatian sa harap ng lahat na mga kasalo mong nangakaupo sa dulang. Sapagka't ang bawa't nagmamataas ay mabababa; at ang nagpapakababa ay matataas. At sinabi rin naman niya sa naganyaya sa kaniya, Pagka naghahanda ka ng isang tanghalian o ng isang hapunan, ay huwag mong tawagin ang iyong mga kaibigan, ni ang iyong mga kapatid, ni ang iyong mga kamaganak, ni ang mayayamang kapitbahay; baka ikaw naman ang kanilang muling anyayahan, at gantihan ka. Datapuwa't kung maghahanda ka, ay anyayahan mo ang mga dukha, ang mga pingkaw, ang mga pilay, ang mga bulag, At magiging mapalad ka; sapagka't wala silang sukat ikaganti sa iyo: sapagka't gagantihin sa iyo sa pagkabuhay na maguli ng mga ganap." *Lucas 16:19-26, "Mayroon ngang isang taong mayaman, at siya'y nagdaramit ng kulay ube at maselang lino, at sa araw-araw ay kumakain ng sagana: At isang pulubi na ang pangala'y Lazaro, lipos ng mga sugat, ay inilalagay sa kaniyang pintuan, At naghahangad na mapakain ng mga mumo na nangahuhulog mula sa dulang ng mayaman; oo, at lumapit pati ang mga aso at hinihimuran ang kaniyang mga sugat. At nangyari, na namatay ang pulubi at siya'y dinala ng mga anghel sa sinapupunan ni Abraham: at namatay naman ang mayaman, at inilibing. At sa Hades na nasa mga pagdurusa ay itiningin niya ang kaniyang mga mata, at natanaw sa malayo si Abraham, at si Lazaro ay nasa kaniyang sinapupunan. At siya'y sumigaw at sinabi, Amang Abraham, maawa ka sa akin, at suguin mo si Lazaro, upang itubog niya sa tubig ang dulo ng kaniyang daliri, at palamigin ang aking dila; sapagka't naghihirap ako sa alab na ito. Datapuwa't sinabi ni Abraham, Anak, alalahanin mo na ikaw ay tumanggap ng iyong mabubuting bagay sa iyong pamumuhay, at si Lazaro sa gayon ding paraan ay masasamang bagay: datapuwa't ngayon, ay inaaliw siya rini, at ikaw ay nasa kahirapan. At bukod sa lahat ng ito, ay may isang malaking banging nakalagay sa pagitan namin at ninyo, upang ang mga magibig tumawid buhat dini hanggang sa inyo ay hindi maari, at gayon din walang makatawid mula diyan hanggang sa amin. " *Lucas 6:20-21, "At itiningin niya ang kaniyang mga mata sa kaniyang mga alagad, at sinabi, Mapapalad kayong mga dukha: sapagka't inyo ang kaharian ng Dios. Mapapalad kayong nangagugutom ngayon: sapagka't kayo'y bubusugin. Mapapalad kayong nagsisitangis ngayon: sapagka't kayo'y magsisitawa. " ===Tungkol sa kautusan ni Moises=== ====Pagpapatibay==== *Mateo 5:17-19, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang sirain ang Kautusan o ang mga Propeta. Naparito ako hindi upang sirain kundi upang tuparin ang mga ito. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Lilipas ang langit at ang lupa ngunit kahit isang tuldok o isang kudlit sa Kautusan ay hindi lilipas sa anumang paraan hanggang matupad ang lahat. Kaya ang sinumang lumabag sa isa sa mga utos na ito, kahit na ang kaliit-liitan, at ituro sa mga tao ang gayon, ay tatawaging pinakamababa sa paghahari ng langit. Ngunit ang sinumang gumaganap at nagtuturong ganapin ito ay tatawaging dakila sa paghahari ng langit." *Lucas 10:25-28, "Narito, isang dalubhasa sa kautusan ang tumayo na sinusubok siya at sinasabi: Guro, anong gagawin ko upang magmana ng walang hanggang buhay? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ano ba ang nakasulat sa kautusan? Ano ang pagkabasa mo rito? Sumagot siya at sinabi: Ibigin mo ang Panginoon mong Diyos ng buong puso mo at ng buong kaluluwa mo at ng buong lakas mo at ng buong isip mo. Ibigin mo ang iyong kapwa tulad ng iyong sarili. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Tama ang sagot mo. Gawin mo ito at ikaw ay mabubuhay." *Marcos 7:9-13, "Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." ====Pagsalungat==== *Marcos 7:15,18-19 "Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya.Sinabi niya sa kanila: Kayo ba ay wala ring pang-unawa? Hindi ba ninyo nauunawaan na anumang bagay na pumasok sa tao mula sa labas ay hindi nagpaparumi sa kaniya? Ito ay sapagkat hindi ito pumapasok sa kaniyang puso kundi sa tiyan at ito ay idinudumi sa palikuran. Sinabi ito ni Jesus upang ipahayag na ang lahat ng pagkain ay malinis." *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa, maliban na lamang sa dahilan ng pakikiapid, ay nagtutulak sa kaniya upang mangalunya. At sinumang magpakasal sa babaeng hiniwalayan ay nagkakasala ng kasalanang sekswal." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: [[Mata sa mata]] at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 12:1-8, "Nang panahong iyon, sa araw ng Sabat, naglakad si Jesus sa triguhan. Kasama niya ang kaniyang mga alagad, at sila ay nagutom. Nagsimula silang pumigtal ng uhay ng trigo at kinain nila. Ngunit nang makita ito ng mga Fariseo, sinabi nila sa kaniya: Narito, ang iyong mga alagad ay gumagawa ng gawaing labag sa kautusan sa araw ng Sabat. Ngunit sinabi niya sa kanila: Hindi ba ninyo nabasa ang ginawa ni David noong siya at ang kaniyang mga kasama ay nagutom? Pumasok siya sa bahay ng Diyos at kinain ang mga tinapay na inihandog. Subalit labag sa kautusan na siya at ang mga kasama niya na kumain nito, dahil ito ay para sa mga saserdote lamang. O, hindi ba ninyo nabasa sa Kautusan, kung paanong sa mga araw ng Sabat, na ang mga saserdote sa templo ay lumabag sa araw ng Sabat, at hindi sila nagkasala? Ngunit sinasabi ko sa inyo na naririto ang isang lalo pang dakila kaysa sa templo. Ngunit kung alam lamang ninyo kung ano ang kahulugan nito: Habag ang ibig ko at hindi hain, hindi sana ninyo hinatulan ang mga walang kasalanan. Ito ay sapagkat ang Anak ng Tao ay Panginoon ng araw ng Sabat." ===Tungkol sa kaaway at masasama=== *Mateo 5:43-44, "Narinig ninyong sinabi: Ibigin mo ang iyong kapwa at kapootan mo ang iyong kaaway. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ibigin ninyo ang inyong mga kaaway. Pagpalain ninyo ang mga napopoot sa inyo. Gawan ninyo ng mabuti ang mga nagagalit sa inyo. Ipanalangin ninyo ang mga umaalipusta sa inyo at ang mga umuusig sa inyo." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: Mata sa mata at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 18:21-22, "Nang magkagayo'y lumapit si Pedro at sinabi sa kaniya, Panginoon, makailang magkakasala ang aking kapatid laban sa akin na siya'y aking patatawarin? hanggang sa makapito? Sinabi sa kaniya ni Jesus, Hindi ko sinasabi sa iyo, Hanggang sa makapito; kundi, Hanggang sa makapitongpung pito." *Mateo 5:22, "Makipagkasundo ka agad sa iyong kaalit, samantalang ikaw ay kasama niya sa daan; baka ibigay ka ng kaalit mo sa hukom, at ibigay ka ng hukom sa punong kawal, at ipasok ka sa bilangguan." *Mateo 18:15-17, At kung magkasala laban sa iyo ang kapatid mo, pumaroon ka, at ipakilala mo sa kaniya ang kaniyang kasalanan na ikaw at siyang magisa: kung ikaw ay pakinggan niya, ay nagwagi ka sa iyong kapatid. Datapuwa't kung hindi ka niya pakinggan, ay magsama ka pa ng isa o dalawa, upang sa bibig ng dalawang saksi o tatlo ay mapagtibay ang bawa't salita. At kung ayaw niyang pakinggan sila, ay sabihin mo sa iglesia: at kung ayaw rin niyang pakinggan ang iglesia, ay ipalagay mo siyang tulad sa Gentil at maniningil ng buwis. *Mateo 6:14-15, "Sapagka't kung ipatawad ninyo sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay patatawarin naman kayo ng inyong Ama sa kalangitan. Datapuwa't kung hindi ninyo ipatawad sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay hindi rin naman kayo patatawarin ng inyong Ama ng inyong mga kasalanan." *Marcos 11:25-26, "At kailan man kayo'y nangakatayong nagsisipanalangin, mangagpatawad kayo, kung mayroon kayong anomang laban sa kanino man; upang ang inyong Ama naman na nasa langit ay patawarin kayo ng inyong mga kasalanan. Datapuwa't kung hindi kayo magpapatawad, hindi rin kayo patatawarin sa inyong mga kasalanan ng inyong Ama na nasa mga langit." *Juan 2:13-15, "Malapit na ang Araw ng Paglagpas ng mga Judio at umahon si Jesus patungong Jerusalem. Nakita niya sa templo ang mga nagtitinda ng mga baka, ng mga tupa at ng mga kalapati, at ang mga mamamalit-salapi na nakaupo. Pagkagawa niya ng panghagupit na lubid ay tinaboy niya silang lahat papalabas sa templo pati na ang mga tupa at ang mga toro. Ibinubo niya ang salapi ng mga mamamalit-salapi at itinumba ang kanilang mga mesa." *Mateo 23:33, "Mga ahas, mga anak ng ulupong! Papaano kayo makakaligtas mula sa hatol ng [[Gehenna]]? " *Mateo 10:35-36,"Sapagka't ako'y naparito upang papagalitin ang lalake laban sa kaniyang ama, at ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyanang babae: At ang magiging kaaway ng tao ay ang kaniya ring sariling kasangbahay." ===Pagkapoot=== *Mateo 5:22, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't mapoot sa kaniyang kapatid ay mapapasa panganib sa kahatulan; at ang sinomang magsabi sa kaniyang kapatid, Raca, ay mapapasa panganib sa Sanedrin; at ang sinomang magsabi, ulol ka, ay mapapasa panganib sa [[Gehenna]]." *Mateo 23:17, "Kayong mga ulol at mga bulag: sapagka't alin baga ang lalong dakila, ang ginto, o ang templong bumabanal sa ginto? *Lucas 14:26,"Kung ang sinomang tao'y pumaparito sa akin, at hindi napopoot sa kaniyang sariling ama, at ina, at asawang babae, at mga anak, at mga kapatid na lalake, at mga kapatid na babae, oo, at pati sa kaniyang sariling buhay man, ay hindi siya maaaring maging alagad ko." ===Panunumpa=== *Mateo 5:34-37, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, Huwag ninyong ipanumpa ang anoman; kahit ang langit, sapagka't siyang luklukan ng Dios; Kahit ang lupa, sapagka't siyang tungtungan ng kaniyang mga paa; kahit ang Jerusalem, sapagka't siyang bayan ng dakilang Hari. Kahit man ang ulo mo ay huwag mong ipanumpa, sapagka't hindi ka makagagawa ng isang buhok na maputi o maitim. Datapuwa't ang magiging pananalita ninyo'y, Oo, oo; Hindi, hindi; sapagka't ang humigit pa rito ay buhat sa masama. " ===Tungkol sa panalangin=== *Mateo 6:6-7, " Ngunit kung ikaw ay mananalangin, pumasok ka sa iyong silid. Kapag naisara mo na ang pinto, manalangin ka sa iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. Ngunit kapag ikaw ay mananalangin, huwag mong gamitin ang mga walang kabuluhang paulit-ulit na mga panalangin gaya ng ginagawa ng mga Gentil. Ito ay sapagkat nananalangin sila nang paulit-ulit dahil sa kanilang palagay ay diringgin sila sa dami ng kanilang salita." ===Tungkol sa pagtulong=== *Mateo 6:1-4, "Mag-ingat kayo na huwag gawing pakitang-tao lamang ang inyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Kung magkagayon ay hindi kayo tatanggap ng gantimpala sa inyong Ama sa langit. Kaya nga, kapag ikaw ay namamahagi sa mga kahabag-habag, huwag mong hipan ang trumpeta na nasa harap mo, gaya ng ginagawa ng mga mapagpaimbabaw sa mga sinagoga at sa mga daan. Ginagawa nila ito upang sila ay luwalhatiin ng mga tao. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Kung mamahagi ka sa mga kahabag-habag, huwag mo nang ipaalam sa iyong kaliwang kamay kung ano ang ginagawa ng iyong kanang kamay. 4 Sa gayon, maililihim ang iyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ay magbibigay ng gantimpala sa iyo nang hayagan." ===Tungkol sa pag-aayuno=== *Mateo 6:16-18, Kapag kayo ay mag-aayuno, huwag ninyong tularan ang mga mapagpaimbabaw na pinapalungkot ang kanilang mukha. Ito ay sapagkat pinasasama nila ang anyo ng kanilang mga mukha upang makita ng mga tao na sila ay nag-aayuno. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Ngunit kung mag-aayuno ka, langisan mo ang iyong ulo at maghilamos ka ng iyong mukha. Sa ganoon, hindi makikita ng mga tao na nag-aayuno ka kundi ng iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. ===Tungkol sa pagpapatawad=== *Mateo 6:14-15, "Ito ay sapagkat kung patawarin ninyo ang mga tao sa kanilang pagsalangsang, patatawarin din kayo ng inyong Ama na nasa langit. Ngunit kung hindi ninyo patawarin ang mga tao sa kanilang mga pagsalangsang, hindi rin kayo patatawarin ng inyong Ama sa inyong pagsalangsang." *Mateo 18:21-22, "Lumapit si Pedro sa kaniya at sinabi: Panginoon, makailang ulit bang magkasala sa akin ang aking kapatid at siya ay aking patatawarin? Hanggang sa makapito ba? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Sinasabi ko sa iyo na hindi lamang makapito kundi hanggang makapitumpung pitong ulit." ===Tungkol sa paghuhugas ng kamay=== {{main|Paghuhugas ng kamay}} *Marcos 7:1-16:,"Sama-samang nagkatipun-tipon sa kinarooronan ni Hesus ang mga Fariseo at ilang mga guro ng kautusan na nagmula sa [[Herusalem]].2 Nakita nila ang ilan sa mga alagad ni Jesus na kumakain ng tinapay na may madungis na mga kamay. Pinulaan nila ang mga alagad. 3 Ito ay sapagkat ang mga Fariseo at lahat ng mga Judio ay hindi kumakain malibang makakapaghugas sila sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay. Pinanghahawakan nila ang kaugalian ng mga matanda. 4 Kapag galing sa pamilihang dako, hindi rin sila kumakain nang hindi muna sila naghuhugas[a] ng kanilang sarili. Marami pang ibang mga bagay ang kanilang pinanghahawakan na kanilang tinanggap at sinusunod. Ito ay tulad ng paglubog ng saro, ng banga, ng mga kagamitang tanso at ng mga higaan.5 Kayat tinanong siya ng mga Pariseo at ng mga guro ng kautusan. Bakit hindi lumalakad ang mga alagad mo ayon sa mga kaugalian ng mga matanda? Subalit kumakain sila ng tinapay, na hindi naghuhugas sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay.6 Sumagot si Hesus at sinabi sa kanila: Tama ang pagkahayag ni Isaias patungkol sa inyo, mga mapagpaimbabaw. Ito ay gaya ng nasusulat:Iginagalang ako ng mga taong ito sa pamama­gitan ng kanilang mga labi, ngunit ang kanilang mga puso ay malayo sa akin.7 Sinasamba nila ako nang walang kabuluhan, na nagtuturo ng mga turong utos ng tao.8 Ito ay sapagkat iniwanan ninyo ang utos ng Diyos at inyong pinanghawakan ang mga kaugalian ng mga tao tulad ng paglubog sa natatanging paraan ng mga banga at mga saro. Marami pang ganitong mga bagay ang inyong ginagawa.9 Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. 10 Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. 11 Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. 12 Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo.14 Muling pinalapit ni Jesus sa kaniya ang napakaraming tao at sinabi niya sa kanila: Makinig kayong lahat sa akin at inyong unawain ang aking mga salita. 15 Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya. 16 Ang sinumang may tainga na nakakarinig ay makinig." ===Tungkol sa pagkabalisa=== *Mateo 6:25-34, "Dahil dito, sinasabi ko sa inyo: Huwag kayong mabalisa sa inyong buhay kung ano ang inyong kakainin, o iinumin, o kung ano ang inyong daramtin. Hindi ba ang buhay ay higit pa sa pagkain at ang katawan ay higit pa sa damit? Tingnan ninyo ang mga ibon sa himpapawid. Hindi sila naghahasik, ni gumagapas, ni nag-iipon sa mga bangan, ngunit pinakakain sila ng inyong Ama na nasa langit. Hindi ba lalo kayong higit na mahalaga kaysa sa kanila? Sino sa inyo na sa pagkabalisa ay makapagdaragdag ng isang siko sa kaniyang tangkad? Bakit kayo nababalisa patungkol sa damit? Masdan ninyo ang mga liryo sa parang kung paano sila lumalaki. Hindi sila gumagawa, ni humahabi man. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Kahit si Solomon, sa lahat ng kaniyang kaluwalhatian, ay hindi nakapaggayak katulad ng isa sa mga ito. Dinaramtan ng Diyos ang damo sa parang, na ngayon ay buhay at bukas ay susunugin. Kung dinaramtan niya ang damo sa ganoong paraan, hindi ba niya kayo daramtan, kayong maliliit ang pananampalataya? Kaya nga, huwag kayong mabalisa at inyong sasabihin: Ano ang aming kakainin, ano ang aming iinumin at ano ang aming daramtin? Ang mga bagay na ito ay mahigpit na hinahangad ng mga Gentil. Alam ng inyong Ama na nasa langit na kinakailangan ninyo ang lahat ng mga bagay na ito. Ngunit hanapin muna ninyo ang paghahari ng Diyos at ang kaniyang katuwiran, at ang lahat ng mga bagay na ito ay idaragdag sa inyo. 34 Huwag nga kayong mabalisa patungkol sa kinabukasan sapagkat ang kinabukasan ang mababalisa sa kaniyang sarili. Sapat na sa bawat araw ang kasamaan nito." ===Tungkol sa paghatol=== *Mateo 7:1-5, "Huwag kayong hahatol upang hindi kayo hatulan. Ito ay sapagkat sa hatol na inyong ihahatol ay hahatulan kayo. Sa sukat na inyong ipinanukat ay isusukat sa inyo. Bakit mo tinitingnan ang puwing sa mata ng iyong kapatid? Ngunit hindi mo tinitingnan ang troso na nasa iyong mata. Narito, papaano mo sabihin sa iyong kapatid: Payagan mong alisin ko ang puwing sa iyong mata. At narito, isang troso ang nasa mata mo.Ikaw na mapagpaimbabaw. Alisin mo muna ang troso sa iyong mata. Kung magkagayon, makikita mong malinaw ang pag-aalis ng puwing sa mata ng iyong kapatid." ===Pagdadala ng tungkod ng mga alagad=== *Lucas 9:3,"''At sinabi niya sa kanila, Huwag kayong mangagdala ng anoman sa inyong paglalakad, kahit tungkod, kahit supot ng ulam, kahit tinapay, kahit salapi; at kahit magkaroon ng dalawang tunika.''" *Marcos 6:8,"'' At ipinagbilin niya sa kanila na huwag silang magsipagbaon ng anoman sa paglakad, kundi tungkod lamang; kahit tinapay, kahit supot ng ulam, kahit salapi sa kanilang supot;''" ===Ginintuang Patakaran=== {{seealso|Ginintuang patakaran}} *Mateo 7:12, "Kaya nga, ang lahat ng bagay na ibig ninyong gawin ng mga tao sa inyo ay gayundin ang gawin ninyo sa kanila sapagkat ito ang kabuuan ng Kautusan at ng mga Propeta." ===Tungkol sa Pagsunod=== *Mateo 7:21, "Hindi ang bawat isa na nagsasabi sa akin: Panginoon, Panginoon, ay makakapasok sa paghahari ng langit, kundi ang gumagawa ng kalooban ng aking Ama na nasa langit." *Mateo 8:21-22, "At isa sa kaniyang mga alagad ang nagsabi: Panginoon, pahintulutan mo muna akong makauwi upang ilibing ang aking ama. Ngunit sinabi ni Jesus sa kaniya: Sumunod ka sa akin. Bayaan mong ilibing ng patay ang kanilang patay." *Lucas 10:27, "Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi maaaring maging alagad ko." ===Tungkol sa diborsiyo=== ====Pwede==== *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman, Ang sinomang lalake na ihiwalay na ang kaniyang asawa, ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, liban na lamang kung sa pakikiapid ang dahil, ay siya ang sa kaniya'y nagbibigay kadahilanan ng pangangalunya: at ang sinomang magasawa sa kaniya kung naihiwalay na siya ay nagkakasala ng pangangalunya. " *Mateo 19:3-9, At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, na siya'y tinutukso nila, at kanilang sinasabi, Naaayon baga sa kautusan na ihiwalay ng isang lalake ang kaniyang asawa sa bawa't kadahilanan? At siya'y sumagot at sinabi, Hindi baga ninyo nabasa, na ang lumalang sa kanila buhat sa pasimula, ay sila'y nilalang niya na lalake at babae, At sinabi, Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; at ang dalawa ay magiging isang laman? Kaya nga hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. Sinabi nila sa kaniya, Bakit nga ipinagutos ni Moises na magbigay ng kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay ang babae? Sinabi niya sa kanila, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay ipinaubaya sa inyo ni Moises na inyong hiwalayan ang inyong mga asawa: datapuwa't buhat sa pasimula ay hindi gayon. At sinasabi ko sa inyo, Sinomang ihiwalay ang kaniyang asawang babae, liban na kung sa pakikiapid, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing yaon na hiniwalayan ay nagkakasala ng pangangalunya." ====Hindi pwede==== *Marcos 10:2-11, "At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, at siya'y tinanong, Matuwid baga sa lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa? na siya'y tinutukso. At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Ano ang iniutos sa inyo ni Moises? At sinabi nila, Ipinahintulot ni Moises na ilagda ang kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay siya. Datapuwa't sinabi sa kanila ni Jesus, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay inilagda niya ang utos na ito. Nguni't buhat nang pasimula ng paglalang, Lalake at babaing ginawa niya sila. Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; At ang dalawa ay magiging isang laman; kaya hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. At sa bahay ay muling tinanong siya ng mga alagad tungkol sa bagay na ito. At sinabi niya sa kanila, Ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya laban sa unang asawa: *Lucas 16:18, "Ang bawa't lalaki na inihihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing inihiwalay ng kaniyang asawa ay nagkakasala ng pangangalunya. " ===Tungkol sa pamilya=== *Mateo 10:34-37, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak. 35 Naparito ako upang paghimagsikin ang isang tao laban sa kaniyang ama. Papaghimagsikin ko ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyenang babae. 36 Ang kaaway ng isang tao ay ang kaniyang sariling kasambahay.Ang umiibig sa kaniyang ama o ina ng higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumamg umiibig sa kaniyang anak na lalaki, o anak na babae nang higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. *Lucas 10:26, "Ang sinumang pumarito sa akin na hindi napopoot sa kaniyang ama at ina, asawang babae at mga anak, mga kapatid na lalaki at babae, maging sa sarili niyang buhay ay hindi maaaring maging alagad ko." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." *Mateo 12:46-50, "Samantalang nagsasalita pa siya sa mga tao, narito, ang kaniyang ina at kaniyang mga nakakabatang kapatid na lalaki ay nakatayo sa labas. Ibig nila siyang makausap. At may nagsabi sa kaniya: Narito ang iyong ina at iyong mga nakakabatang kapatid na lalaki, na nakatayo sa labas. Ibig ka nilang makausap. Ngunit si Jesus ay sumagot sa kaniya: Sino ang aking ina at sino ang aking mga kapatid na lalaki? Iniunat niya ang kaniyang kamay at itinuro ang kaniyang mga alagad na sinabi: Narito ang aking ina at mga kapatid na lalaki. 50 Ito ay sapagkat ang sinumang gumaganap ng kalooban ng aking Ama na nasa langit ay siyang aking kapatid na lalaki at kapatid na babae at ina." ===Tungkol sa espada=== *Mateo 26:51-52, "At narito, isa sa mga kasama ni Jesus ay bumunot ng kaniyang tabak(espada). Inundayan niya ng taga ang alipin ng pinakapunong-saserdote at natanggal ang tainga nito. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ibalik mo ang iyong tabak sa lalagyan nito: Ito ay sapagkat ang sinumang gumagamit ng tabak ay sa tabak din mamamatay." *Lucas 22:36, "Sinabi nga niya sa kanila: Ngayon, siya na may kalupi ay hayaang magdala niyon. Ang may bayong ay gayundin. Siya na walang tabak ay ipagbili niya ang kaniyang damit at bumili ng tabak." *Mateo 10:34, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak." ===Tungkol sa pagbabayad ng buwis=== *Mateo 22:15-21, "Umalis ang mga Fariseo at nagplano sila kung paano mahuhuli si Jesus sa kaniyang pananalita. Sinugo nila kay Jesus ang kanilang mga alagad kasama ang mga tauhan ni Herodes. Sinabi nila: Guro, alam naming ikaw ay totoo at itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Hindi ka nagtatangi sa kaninuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng tao. Sabihin mo nga sa amin: Ano ang iyong palagay? Naaayon ba sa kautusan na magbigay kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang kasamaan. Kaniyang sinabi: Bakit ninyo ako sinusubukan, kayong mga mapagpakunwari? 19 Ipakita ninyo sa akin ang perang ginagamit na buwis-pandayuhan. Dinala nila sa kaniya ang isang denaryo. 20 Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila sa kaniya: Kay Cesar. Sinabi niya sa kanila: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." *Marcos 12:13-17, "Isinugo nila kay Jesus ang ilan sa mga Fariseo at ilan sa mga Herodiano upang hulihin siya sa kaniyang salita. 14 Lumapit sila kay Jesus at sinabi: Guro, alam naming ang sinasabi mo ay totoo. Alam din namin na hindi ka nagtatangi ng sinuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng mga tao. Sa halip ay itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Naaayon ba sa kautusan na magbigay kami kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Dapat ba tayong magbigay nito o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang pagpapaimbabaw. Sinabi niya sa kanila: Bakit ninyo ako sinusubok? Dalhan ninyo ako ng isang denaryo upang makita ko. At dinalhan nila siya nito. Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila: Kay Cesar. Sinabi sa kanila ni Jesus: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." ===Tungkol sa kapangyarihan=== *Mateo 10:42-44, "Tinawag sila ni Jesus at sinabi: Nalalaman ninyo na ang mga kinikilalang namumuno sa mga Gentil ay namumuno na may pagkapanginoon sa kanila. Ang mga dakila sa kanila ay gumagamit ng kapamahalaan sa kanila. 4Huwag maging gayon sa inyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging dakila ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging una ay magiging alipin ng lahat." *Mateo 23:8-12, "Huwag kayong patawag sa mga tao na guro sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo, at kayong lahat ay magkakapatid. Huwag ninyong tawaging ama ang sinuman dito sa lupa sapagkat iisa ang inyong Ama na nasa langit. Huwag kayong patawag na mga pinuno sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo. Ngunit ang higit na dakila sa inyo ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinumang magtataas ng kaniyang sarili ay ibababa at ang sinumang magpapakumbaba sa kaniyang sarili ay itataas." ===Pagkakasala=== *Mateo 5:28-30, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't tumingin sa isang babae na taglay ang masamang hangad ay nagkakasala, na ng pangangalunya sa kaniyang puso. At kung ang kanan mong mata ay nakapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mabulid sa [[Gehenna]]. At kung ang kanan mong kamay ay nakapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mapasa [[Gehenna]]. " *Mark 9:43-48, "At kung ang kamay mo ay makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa buhay na pingkaw, kay sa may dalawang kamay kang mapasa impierno, sa apoy na hindi mapapatay. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang paa mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok kang pilay sa buhay kay sa may dalawang paa kang mabulid sa [[Gehenna]]. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang mata mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa kaharian ng Dios na may isang mata, kay sa may dalawang mata kang mabulid sa [[Gehenna]]; Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. " ===Iba pa=== *Juan 13:34, "Isang bagong utos ang ibinibigay ko sa inyo, kayo ay mag-ibigan sa isa't isa. Kung papaanong inibig ko kayo ay gayundin naman kayong mag-ibigan sa isa't isa." *Mateo 10:23, "Datapuwa't pagka kayo'y pinagusig nila sa isang bayang ito, ay magsitakas kayo tungo sa kasunod na bayan: sapagka't sa katotohanang sinasabi ko sa inyo, Hindi ninyo matatapos libutin ang mga bayan ng Israel, hanggang sa pumarito ang Anak ng tao. ===Tungkol sa kanyang sarili=== *Mateo 15:24, "Sinabi niya: Sinugo lamang ako para sa mga naliligaw na tupa sa sambahayan ng Israel." *Lucas 18:18-19, "Isang pinuno ang nagtanong sa kaniya na sinasabi: Mabuting guro, ano ang dapat kong gawin upang magmana ako ng buhay na walang hanggan? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Bakit mo ako tinatawag na mabuti? Walang sinumang mabuti maliban sa isa, ang Diyos." == Historisidad ni Hesus {{anchor|H}}== {{main|Teoriyang mito si Hesus|Diyos na namatay at nabuhay}} Ayon sa iskolar na si L. Michael White, si Hesus ay hindi sumulat ng anumang mga kasulatan o ang sinumang may personal na kaalaman sa kanya. Walang ebidensiyang arkeolohikal na nagpapatunay ng kanyang pag-iral. Walang mga salaysay na kakontemporaryo o nabuhay noong panahon ni Hesus at walang mga salaysay ng saksi (''eyewitnesses'') o anumang direktang rekord ang umiiral tungkol kay Hesus. Ang lahat ng mga salaysay tungkol sa buhay ni Hesus ay nagmula sa mga sanggunian gaya ng nasa [[Bagong Tipan]] na tinatanggap ng mga skolar ng Bagong Tipan na isinulat pagkatapos ng mga dekada o siglo pagkatapos ng sinasabing panahon ni Hesus. Ang pinaniniwalaang pinakamaagang mga sanggunian tungkol kay Hesus ang mga [[sulat ni Pablo]] na isinulat mga 20-30 taon pagkatapos ng pinaniniwalaang kamatayan ni Hesus. Ayon kay White, si Pablo ay hindi kasama ni Hesus o nag-angkin na nakita si Hesus bago ang kamatayan nito.<ref>White 2004, pp. 3–4.</ref> Ang tanging tinatanggap ng mga maraming mga Kristiyano na tamang sanggunian ng buhay ni Hesus ang ang apat [[kanon]]ikal na Ebanghelyo ng [[Bagong Tipan]] na [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]]. Ang mga ito ay hindi maituturing na mga "''walang kinikilingang''" mga salaysay ng buhay ni Hesus dahil ang hangarin ng mga aklat na ito ay mang-akay sa relihiyong [[Kristiyanismo]](Juan 20:30). Ang mga ebanghelyong ito ay isinulat ng mga hindi kilalang may akda at ang mga pangalan ng mga ''apostol'' gaya ng ''Ebanghelyo ayon kay Mateo'' ay ikinabit lamang sa mga manuskrito nito noong ika-2 siglo. Sa karagdagan, [[:Kategorya:Mga Ebanghelyo|maraming mga ebanghelyo]] at mga kasulatan noong maagang siglo ng Kristiyanismo na nag-aangkin ring mula sa mga ''apostol'' ngunit ang mga ito ay hindi nakasama sa [[kanon]] ng Katoliko na nabuo lamang noong ika-4 siglo CE. Ang mga salaysay na may "[[milagro|pagmimilagro]]" at mga ekstradordinaryong mga salaysay gaya ng [[pagkabuhay ng mga patay]] at pag-ahon nito sa mga libingan(Mateo 27:51-53) ay itinuturing ng mga historyan at skolar na ''hindi kapani-paniwala''. Ang mga ibang iskolar ay nagsasabing ang mga apat na kanonikal na ebanghelyo ay hindi isinulat ng mga "saksi"(eyewitness) dahil ang mga ito ay naglalaman ng mga maling heograpiya ng Palestina(o Israel) gayundin ng mga maling paglalarawan ng mga kustombre ng mga [[Hudyo]] noong unang siglo CE.<ref>Lee Martin Mc Donald and Stanley E. Porter, Early Christianity and its Sacred Literature, (Nov 2000, Hendrickson Publishers, Inc.), p. 286</ref><ref>Nineham, Saint Mark (Westminster John Knox Press, 1978), pp. 294-295</ref><ref>Raymond E. Brown, S.S., An Introduction To The New Testament, The Anchor Bible Reference Library (Doubleday, 1997) pp. 159-160</ref><ref>The Acts of Jesus: What Did Jesus Really Do?, Robert Funk, p79</ref> Bukod dito, sinasabi din ng mga iskolar na ang mga kanonikal na ebanghelyo na Mateo, Marcos, Lucas Juan ay naglalaman ng mga magkakasalungat na mga salaysay gaya ng salaysay ng [[Hesus#Kapanganakan|kapanganakan ni Hesus]] sa itaas.<ref>[http://www.infidels.org/library/modern/paul_carlson/nt_contradictions.html NT contradictions]</ref><ref name=ji>Jesus, Interrupted: Revealing the Hidden Contradictions in the Bible (And Why We Don't Know About Them). Bart Ehrman, HarperCollins, USA. 2009. ISBN 0-06-117393-2.</ref> Ayon din sa mga iskolar, ang [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]] at [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] ay kumopya lamang sa [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]] at sa isang hindi na umiiral na dokumentong tinatawag na "[[Dokumentong Q]]". Walang umiiral na kontemporaryong(nabuhay noong panahon ni Hesus) na mga salaysay tungkol kay Hesus mula sa mga pagano o "hindi" Kristiyanong manunulat. Ang mga hindi-Krisitiyanong salaysay sa buhay ni Hesus ay isinulat pagkatapos ng ilang mga dekada pagkatapos ng sinasabing "kamatayan ni Hesus"(ca. 30-33 CE). Halimbawa, ang Hudyong historyan na si [[Josephus]] sa kanyang [[Antiquities of the Jews]] ay sumulat ng ilang linya tungkol kay Hesus. Ito ay matatagpuan sa Antiquities of the Jews ni [[Josephus]] na isinulat noong circa 93 o 94 CE. Gayunpaman, si [[Josephus]] ay hindi kakontemporaryo o nabuhay sa panahon ni Hesus at maaaaring narinig(hearsay) lamang ni Josephus ang mga salaysay at hindi niya ito "mismong" nasaksikhan. Pinaniniwalaan ng ilan na ang mga talatang ito ay interpolasyon o dagdag dahil dahil walang isang manunulat na Kristiyano bago ang ikaapat na siglo CE na nagbanggit nito. Halimbawa, ang ikatlong siglo CE na ama ng simbahang si [[Origen]] ay malawak na sumipi mula kay [[Josephus]] sa kanyang masigasig na pagtatanggol sa [[Kristiyanismo]] ngunit hindi niya sinipi ang "talata ni Josephus tungkol kay Hesus". Ang katunayan, ayon Origen ay si Josephus ay ''hindi naniniwalang si Hesus ang Kristo''.<ref name=jesusneverexisted>http://www.jesusneverexisted.com/josephus-etal.html</ref> Ang isa pang karaniwang ginagamit ng mga Kristiyano na ebidensiyang pagano kay Hesus ang ''sinasabing'' pahayag ni [[Tacitus]](c.55-117 CE) sa kanyang [[Mga Annal ni Tacitus]] tungkol sa sektang Kristiyano at Christus. Gayunpaman, ito ay pinagdududahan ng ilan. Ang eksaminasyong ultra-violet ng manuskrito ng [[Mga Annal ni Tacitus]] ay konklusibong nagpapakita na may pagbabago ng orihinal na ''e'' ng ''chrestianos'' ("ang mabuti") sa ''i''.<ref>J. Boman, ''[http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ Inpulsore Cherestro? Suetonius’ Divus Claudius 25.4 in Sources and Manuscripts] {{Webarchive|url=https://archive.is/20130104012946/http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ |date=2013-01-04 }}'', Liber Annuus 61 (2011), ISSN 0081-8933, Studium Biblicum Franciscanum, Jerusalem 2012, p. 355, n. 2.</ref><ref>[[Georg Andresen]] in ''Wochenschrift fur klassische Philologie'' 19, 1902, col. 780f</ref> Ang talatang ito ay hindi rin sumasalamin sa tono o kakayahang linggwistiko ni Tacitus. Walang ring mga apolohistang Kristiyano ang sumipi ng talatang ito ni Tacitus at tila lumitaw lamang ng salita-sa-salita sa mga kasulatan ni [[Sulipicius Severus]] noong ika-5 siglo CE.<ref name=jesusneverexisted/> May mga iskolar na nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral at ang mga kwento ni Hesus sa ebanghelyo ay inimbento at kinopya lamang mula sa mga kwento ng mga tagapagligtas at [[Diyos na namatay at nabuhay|mga diyos na paganong namatay at nabuhay]] sa iba't ibang mga mitolohiya gaya ng sa [[Sinaunang Ehipto]] at [[Sinaunang Gresya]].<ref name=jne>[http://www.jesusneverexisted.com/ Jesus Never Existed]</ref> Sa kanyang pagtatanggol sa akusasyong inimbento ng mga [[Kristiyano]] si Hesus, ikinatwiran ng Kristiyanong si [[Justin Martyr]](100 CE – ca.165 CE) na umabot sa mga tenga ng diablo na hinulaan ng mga [[propesiya ng Bibliya|propeta sa Lumang Tipan]] ang pagdating ni Hesus, at inudyokan ang mga paganong manunulat(bago pa ang paglitaw ng Kristiyanismo) na magsulong ng mga tatawaging mga anak ni [[Hupiter]] upang ipaniwala sa mga tao na ang Kristo ay katulad ng mga anak ni Hupiter. Isinaad ni Justin Martyr na: {{cquote|"''Nang aming sabihing si Hesu-Kristo ay nilikha nang walang pagsasamang seksuwal, ipinako at namatay at muling nabuhay at umakyat sa langit, wala kaming isinusulong na bago o iba mula sa pinaniniwalaan niyong tungkol sa mga ginagalang niyong mga anak na lalake ni [[Hupiter (diyos)|Hupiter]]...Tungkol sa pagtutol na ipinako ang aming Hesus, aking sinasabi na ang pagdurusa ay karaniwan sa lahat ng mga binanggit na anak ni Hupiter...Tungkol sa kanyang pagkapanganak sa isang birhen, kayo ay mayroong [[Perseus]] upang balansihin ito...At nang isulong ng diablo si [[Asclepius]] bilang [[resureksiyon|tagabuhay ng patay]] at tagpagpagaling ng lahat ng mga [[karamdaman]], hindi ko ba maaaring sabihin na gayundin sa bagay na ito ay kanyang ginaya ang mga hula tungkol kay Kristo?''"}} Maraming mga iskolar ang naniniwala sa posibilidad na ang [[Budismo]] ay nakaimpluwensiya sa simulang pag-unlad ng [[Kristiyanismo]]. Ayon sa mga iskolar, maraming pagkakatugma sa kapanganakan, buhay, mga doktrina at kamatayan nina [[Buddha]] at Hesus.<ref>{{cite book |title=Cross-Cultural Contacts and Exchanges in Pre-Modern Times |first=Jerry H. |last=Bentley |publisher=Oxford University Press |year=1992 |isbn=978-0-19-507640-0 |page=240}}</ref> == Mga paniniwala tungkol kay Hesus == === Mga paniniwala sa tunay na kalikasan ni Hesus {{anchor|K}}=== *[[Subordinasyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay mas mababa sa Ama sa kalikasan. Ayon sa mga skolar, ito ang doktrinang tinatanggap ng maraming mga teologong Kristiyano bago ang pagkakabuo ng doktrinang [[Trinidad]] noong ika-4 siglo. Ang ''subordinasyonismong ontolohikal'' ay natatangi mula sa ''subordinasyong ekonomiko o subordinasyong relasyonal'' na tinatanggap ng ilang mga [[Trinidad|Trinitariano]]. Sa subordinasyonismo o subordinasyong ontolohikal, ang Anak at Ama ay hindi lamang hindi magkatumbas sa opisina kundi pati sa kanilang kalikasan. Sa ''subordinasyong ekonomiko'', ang subordinasyon ng Anak ay nauukol lamang sa paraan ng subsistensiya at operasyon ngunit hindi sa kalikasan. Ang tagapagtaguyod ng doktrinang subordinasyonismo na si [[Origen]] ay nagturo na si Hesus ay isang ikalawang Diyos at may ibang substansiya sa Ama. *[[Arianismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay hindi diyos at nilikha lamang ng diyos. Ang tunay na diyos lamang ang ama at sa pamamagitan ng anak ay nilikha ang [[banal na espiritu]] na nagpapasakop sa anak kung paanong ang anak ay nagpapasakop sa ama. *[[Trinitarianismo]]: Ang paniniwala na nabuo noong ika-4 siglo<ref>HarperCollins Bible Dictionary, "The formal doctrine of the Trinity as it was defined by the great church councils of the fourth and fifth centuries is not to be found in the NT [New Testament]" (Paul Achtemeier, editor, 1996, "Trinity"). </ref> na si Hesus ang isa sa tatlong mga persona ng isang Diyos. Ang Diyos Ama, Diyos Anak(Hesus) at Diyos Espirito Santo ay mga personang natatangi sa bawat isa ngunit may iisang "substansiya, esensiya o kalikasan". Ito ay nabuo noong mga ika-4 na siglo bilang reaksiyon sa subordinasyonismo at Arianismo. Taliwas sa paniniwala ng [[Simbahang Katoliko Romano]], ang [[Simbahang Silangang Ortodokso]] ay naniniwala sa monarkiya ng Ama na nagsasaad na ang Anak at Banal na Espirito ay hinango mula sa Ama at ang Ama ang natatanging walang pinagmulan o sanhi. Ayon sa Silangang Ortodokso, ang Ama ay walang hanggan at hindi nalikhang realidad. Si Kristo at Banal na Espirito ay walang hanggan rin at hindi nalikha sa dahilang ang kanilang pinagmulan ay hindi sa ousia ng Diyos kundi sa hypostasis ng Diyos na tinatawag na Ama. Sa Romano Katoliko, ang Banal na Espirito ay nagmula nang pantay mula sa parehong Ama at Anak. *[[Modalismo]]: Ang paniniwalang salungat sa [[Trinidad]] na ang Ama, Anak at Banal na Espirito ay mga iba ibang aspeto ng isang monadikong Diyos sa halip na tatlong mga natatanging persona sa isang PagkaDiyos. *[[Adopsiyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay naging "anak ng diyos" sa pamamagitan ng pag-aampon sa kanyang bautismo. *[[Psilantropismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay isa lamang tao at ang literal na anak ng mga taong magulang. *[[Socinianismo]]: Itinuro ni [[Photinus]] na si Hesus bagaman perpekto at walang kasalanan at isang mesiyas ay isa lamang perpektong Anak ng Diyos at walang pag-iral bago ang kanyang kapanganakan. *[[Gnostisismo]]: Si Kristo ay isang makalangit na [[Aeon]] ngunit hindi kaisa ng Ama. *[[Chalcedoniano]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan: isang tao at isang diyos pagkatapos ng kanyang pagkakatawang tao. *[[Eutychianismo]]: Ang paniniwalang ang kalikasang pagkatao at pagkadiyos ni Hesus ay pinagsama sa isang(mono) kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay "natunaw gaya ng patak ng [[pulot]] sa [[dagat]]. *[[Miapisismo]]: Ang paniniwalang ang pagkaDiyos at pagkatao ni Kristo ay nagkakaisa sa isang kalikasan. *[[Monopisismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may isa lamang kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay sinisipsip ng kanyang pagka-diyos. *[[Apollinarismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may katawang tao at may taong "buhay na prinsipyo" ngunit ang diyos na logos ay pumalit sa nous o "nag-iisip na prinsipyo", na maikukumpara ngunit hindi katulad ng tinatawag na [[isip]] sa kasalukuyang panahon. *[[Monothelitismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan sa isang persona ngunit siya ay may kaloobang(will) pagkadiyos ngunit walang kaloobang pangtao. *[[Docetismo]]: Ang paniniwalang ang pisikal na katawan ni Hesus ay isa lamang ilusyon gayundin ang kanyang krusipiksiyon. Samakatuwid, si Hesus ay para lamang may pisikal na katawan at parang pisikal na namatay ngunit sa realidad, si Hesus ay walang katawan, isang purong espiritu kaya hindi maaaring mamamatay ng pisikal. *[[Mandaeismo]]: Sila ay naniniwala na si Hesus ay isang "bulaang propeta" na nagliko ng mga katuruang ipinagkatiwala sa kanya ni Juan Bautista. *[[Marcionismo]]: Sila ay naniniwala na ang Kristo ay hindi ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit isang entidad na espiritwal na ipinadala ng Monad upang ihayag ang katotohanan tungkol sa pag-iral at kaya ay pumapayag sa sangkatauhan na makatakas sa bitag na pangmundo ng demiurge. *Mga [[Ebionita]]: Kanilang itinakwil ang pre-eksistensiya ni Hesus, kanyang pagkaDiyos, kanyang birheng kapanganakan, pagtitikang kamatayan at pisikal na pagkabuhay muli sa kamatayan. Sila ay naniwalang si Hesus ay isang biolohikal na anak nina Maria at Jose at pinili ng Diyos na maging propetang mesiyaniko nang siya ay pahiran ng Banal na Espirito sa kanyang bautismo. Sila ay tumatanggap lamang sa ''isang ebanghelyo'' na [[Ebanghelyo ng mga Ebionita]] bilang karagdagan sa [[Tanakh]](Hebreong Lumang Tipan) at nagturo na ang mga Hudyo at Hentil ay dapat sumunod sa mga kautusan ni Moises. *[[Pablo ng Samosta]]: Kanyang itinuro na si Hesus say isa lamang tao na nilagyan ng Diyos na Logos. Dahil dito, si Hesus ay hindi isang Diyos na naging tao kundi Tao na naging Diyos. === Paniniwala ng pagiging mesiyas ni Hesus === {{pangunahin|Mesiyas}} Sa teolohiya ng [[Hudaismo]], ang ''[[mesiyas|mashiah]]'' o mesiyas ay tumutukoy sa isang [[hari]] ng [[Israel]] mula sa angkan ni [[David ng Israel|David]], na mamamahala sa [[Mga Hudyo|mga pinagkaisang tribu ng Israel]]<ref>Megila 17b–18a, Ta'anit 8b</ref>, at maglulunsad ng '''Panahong Mesiyaniko'''<ref>''E·ra me·siá·ni·ca'' sa [[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]]</ref><ref>Sota 9a</ref> ng pandaigdigang kapayapaan. Kabilang sa mga pangyayaring magaganap sa pagdating ng Hudyong mesiyas ayon sa mga skolar ng Hudaismo ang muling pagkakabuo ng [[sanhedrin]] at muling pagkakatipon ng mga Hudyo sa Israel na nagkalat sa buong mundo. Ang mga natipon ay muling magbabalik sa pagsunod sa [[Torah]] at kautusan ni [[Moises]]. Ayon din sa [[Hudaismo]], ang mesiyas na Hudyo rin ang tanging binibigyan ng kapangyarihan na magtayong muli ng isang "pisikal"(literal) na [[Templo sa Herusalem]] na tinatawag na [[Ikatlong Templo]]. Sa muling pagtatayong ito ng Templo sa Israel, ang mga paghahandog ng mga hayop ng Hudyo kay [[Yahweh]] ay muling mapapanumbalik. Sa Hudaismo, ang mesiyas ay isa lamang ordinaryong ''tao'' na sumusunod sa [[Torah]] at hindi isang [[Diyos]] o isang ''Diyos'' na Anak ng Diyos. ==== Pananaw ng mga Kristiyano ==== Sa apat na ebanghelyo, si Hesus ay inaangkin na ang ''[[mesiyas]]'' na ipinadala ng [[Diyos]] upang iligtas ang kanyang mga alagad sa malapit na paghuhukom na magaganap noong unang siglo CE(Mateo 19:28, Mateo 10:23). Ang salitang hebreong mesiyas ay isinalin sa Griyegong "kristo" kaya karaniwang tinatawag si Hesus na "Hesu-Kristo"(Jesus Christ) dahil sa paniniwalang si Hesus ang mesiyas o kristo. Upang patunayan ang pag-aangking ito ng pagiging mesiyas o kristo ni Hesus, ang mga may akda ng 4 na kanonikal na ebanghelyo (Mateo, Marcos, Lucas, Juan) ay humanap ng mga "hula" sa [[Tanakh]](Lumang Tipan) at inangking ang mga ito na katuparan ni Hesus. Ang salin ng Hebreong Tanakh na pinagsanggunian o sinipi ng mga may akda ng 4 na ebanghelyo ang saling Griyego na [[Septuagint]]. Ayon din sa mga skolar, ang Bagong Tipan ay orihinal na isinulat sa wikang Griyego. Hindi tinatanggap ng mga skolar na Hudyo ang Septuagint dahil sa naglalaman ito ng mga korupsiyon. Ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo(Mateo, Marcos, Lucas, Juan), dahil sa pagtuturo ni Hesus ng mga utos na iba sa mga kautusan ni [[Moises]], si Hesus ay itinakwil ng mga Hudyo. Bukod dito, ayon din sa Bagong Tipan, si Hesus ay nag-angking diyos(Juan 10:33) na itinuturing ng mga Hudyo na isang malaking kapusungan dahil sa kanilang paniniwala lamang sa isang diyos na si [[Yahweh]]. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]](ca. 90-100 CE) na pinakahuling [[kanon]]ikal na ebanghelyo na isinulat, si Hesus ay naging isa nang preeksistenteng [[Logos]] (Juan 1:1-14) na isang [[Diyos]] na nagkatawang [[tao]] na umiral na bago pa umiral si [[Abraham]](Juan 8:58). Ang [[Logos]] ay isang konsepto sa [[Pilosopiyang Griyego]] na pinalawig ng Hudyong-Helenistikong si [[Philo]] ng [[Alehandriya]](20 BCE-50 CE). Gayunpaman, tila ito ay sinsalungat sa Juan 10:33-35 nang sabihin ni [[Hesus]] na "''Sinagot siya ng mga [[Hudyo]], Hindi dahil sa mabuting gawa ay binabato ka namin, kundi sa pamumusong; at sapagka't ikaw, bagaman ikaw ay tao, ay nagpapakunwari kang Diyos. Sinagot sila ni Hesus, Hindi baga nasusulat sa inyong kautusan, Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos? Kung tinawag niyang mga Diyos, yaong mga dinatnan ng salita ng Diyos (at hindi mangyayaring sirain ang kasulatan)''". Ito sy hinango mula sa [[Aklat ng mga Awit]] 82:1-6: :Ang Diyos ([[El (diyos)]] ay tumatayo sa kapisanan ng mga Diyos([[Elohim]]) Siya'y humahatol sa gitna ng mga Diyos.Hanggang kailan magsisihatol kayo ng kalikuan, At magsisigalang sa mga pagkatao ng masama? (Selah)Hatulan mo ang dukha at ulila: Gawan mo ng kaganapan ang napipighati at walang nagkakandili.Sagipin mo ang dukha at mapagkailangan: Iligtas ninyo sila sa kamay ng masama,Hindi nila nalalaman, ni nauunawa man;Sila'y nagsisilakad na paroo't parito sa kadiliman: Lahat ng patibayan ng lupa ay nangakilos.Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos([[Elohim]],At kayong lahat ay mga anak ng Kataastaasan. ==== Pananaw ng mga Hudyo tungkol kay Hesus ==== Ayon sa mga skolar ng Hudaismo, ang mga sinasabing hula na katuparan ni Hesus sa Bagong Tipan ay binatay mula sa maling saling Griyego na [[Septuagint]] ng [[Bibliya]] gayundin ay mga misinterpretasyon ng mga talata sa Tanakh.<ref>[http://judaism.about.com/library/3_askrabbi_o/bl_simmons_messiah3.htm Why did the majority of the Jewish world reject Jesus as the Messiah, and why did the first Christians accept Jesus as the Messiah?] by Rabbi [[Shraga Simmons]] (about.com)</ref><ref>{{cite book | author=Michoel Drazin | title=Their Hollow Inheritance. A Comprehensive Refutation of Christian Missionaries | year=1990 | publisher=Gefen Publishing House, Ltd. | isbn=965-229-070-X | url=http://www.drazin.com }}</ref><ref>Troki, Isaac. [http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html "Faith Strengthened"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929141607/http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html |date=2007-09-29 }}.</ref><ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.messiahtruth.com/isa714b.html |title=The Jewish Perspective on Isaiah 7:14 |publisher=Messiahtruth.com |date= |accessdate=2009-04-11}}</ref><ref>http://www.outreachjudaism.org/FAQ</ref> Ang opisyal na [[Bibliya]]ng ginagamit ng mga Hudyo ay ang Hebreong [[Masoretiko]] at hindi ang Griyegong [[Septuagint]]. Ang isa sa maraming halimbawa ng mga pinaniniwalaang korupsiyon sa Septuagint ang Isaias 7:14 na pinagkopyan ng manunulat ng [[Ebanghelyo ni Mateo]](Mateo 1:23). Ayon sa Isaias 7:14&nbsp;ng [[Septuagint]], "ang partenos(birhen) ay manganganak...". Ayon sa [[Masoretiko]], ang Isaias 7:14 ay "ang almah(babae) ay buntis at malapit ng manganak...". <ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/dual-virgin.html</ref> === Sa Islam === Ayon sa [[Islam]], si Hesus (''Issa'' sa Qur'an) ay kinikilala bilang sugo at ''masih''(mesiyas sa Islam) ng diyos na si ''Allah'' na ipinadala upang gabayan ang mga Anak ng Israel (''bani isra'il'') sa pamamagitan ng isang bagong kasulatan, ang Ebanghelyo(''Injil'' sa Qur'an)<ref>The Oxford Dictionary of Islam, p.158</ref> . Gayumpaman, itinatakwil ng Islam ang mga paniniwala sa Kristiyanismo na si Hesus ay ipinako sa krus, sa halip siya ay sinasabi sa Qur'an na iniakyat ng buhay sa langit. Isinasalaysay ng Islamikong tradisyon na siya ay magbabalik sa lupa kapag sa Araw ng Paghahatol upang ibalik muli ang katarungan at talunin ang "Maling Mesiyas" (''al-Masih al-Dajjal'', kilala rin bilang ''Antikristo'') at ang mga kalaban ng Islam. Dahil isa siyang makatarungang pinuno, si Hesus sa huli ay yayao.<ref>"Isa," Encyclopedia of Islam.</ref> Gaya ng lahat ng propeta sa [[Islam]], si Hesus ay itinuturing na isang [[Muslim]]. Itinatakwil ng Islam ang pananaw ng [[Kristiyanismo]] na si Hesus ay diyos na nagkatawang tao o anak ng diyos. Ang [[Qur'an]] ay nagsasaad na mismong si Hesus ay hindi nag-angkin ng mga gayong bagay. Ang Qur'an ay nagbibigay diin din na si Hesus ay isa lamang mortal(namamatay) na tao na gaya ng ibang propeta sa Islam ay hinirang ng diyos upang ipalaganap ang mensahe ng diyos. ==Tingnan din== *[[Santiago ang Kapatid ni Hesus]] *[[Apollonius ng Tyana]] (kontemporaryo ni Hesus at isang manggagawa ng [[milagro]]) *[[Hesus na anak ni Damneus]] *[[Hesus anak ni Pandera]] (isa ring manggawa ng milagro at pinaniniwalaang ang nagtatag ng [[Mga Essene]]) *[[Hesus anak ni Stada]] *[[Hesus anak ni Ananias]] na humula sa pagkawasak ng [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] at kilala sa pagsasabi na "Sa aba niyo!" *[[Hesus anak ni Thebuth]] *[[Barrabas]] na tinawag ring Hesus Barabbas ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] 27:16-17 *[[Hesus anak ni Sirac]] *[[Dionysus]], Diyos ng Alak, Ubasan, [[binuhay mula sa patay]], bumuhay sa kanyang ina mula sa patay. *[[Eliseo]] na manggagawa ng [[milagro]], bumuhay ng patay, nagpagaling ng [[ketong]] at nagparami ng tinapay at langis. *[[Mesiyas]] *[[Digmaan ng Mesiyas]] *[[Mga Essene]] == Mga sanggunian == {{Reflist|2}} == Bibliograpiya == {{refbegin|30em}} * <span id="refBible" class="citation">[[Ang Bibliya]]</span> * <span id="refAllison1999" class="citation">[[Dale Allison|Allison, Dale]]. ''Jesus of Nazareth: Millenarian Prophet.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1999. ISBN 0-8006-3144-7</span> * <span id="refBrown1997" class="citation">[[Raymond E. Brown]] ''An Introduction to the New Testament.'' New York: Doubleday, 1997. ISBN 0-385-24767-2</span> * <span id="refBrown1994" class="citation">{{cite book |authorlink= Raymond E. Brown |last=Brown |first=Raymond E. |year=1994 |location=New York |publisher=Doubleday, Anchor Bible Reference Library |isbn=978-0-385-19397-9 |title=The Death of the Messiah: from Gethsemane to the Grave: A Commentary on the Passion Narratives in the Four Gospels}}</span> **<span id="refBrown1999">{{cite book|first=Raymond E.|last=Brown|title=The birth of the Messiah|year=1999|isbn=0-385-49447-5}}</span> *<span id="refCarson1992" class="citation">[[D. A. Carson]], [[Douglas J. Moo]] and [[Leon Morris]]. ''An Introduction to the New Testament.'' Grand Rapids, MI: Zondervan Publishing House, 1992.</span> * <span id="refCohen1987" class="citation">[[Shaye J.D. Cohen|Cohen, Shaye J.D.]]. ''From the Maccabees to the Mishnah''. Philadelphia: Westminster Press, 1987. ISBN 978-0-664-21911-6</span> * <span id="refCohen2001" class="citation">Cohen, Shaye J.D. ''The Beginnings of Jewishness: Boundaries, Varieties, Uncertainties.'' Berkeley: University of California Press, 2001. ISBN 0-520-22693-3</span> *<span id="refCox2007" class="citation">{{cite book|first1=Steven L.|last1=Cox|first2=Kendell H|last2=Easley|year=2007|title=Harmony of the Gospels|isbn=0-8054-9444-8}}</span> * <span id="refCrossan" class="citation">[[John Dominic Crossan|Crossan, John Dominic]].</span> ** <span id="refCrossan1993" class="citation">''The Historical Jesus: The Life of a Mediterranean Jewish Peasant.'' New York: HarperSanFrancisco, 1993. ISBN 0-06-061629-6</span> ** <span id="refCrossan1995" class="citation">''Who Killed Jesus?: exposing the roots of anti-semitism in the Gospel story of the death of Jesus''. San Francisco: HarperSanFrancisco, 1995. ISBN 978-0-06-061671-7</span> * <span id="refDavenport1996" class="citation">[[Guy Davenport|Davenport, Guy]]; and [[Benjamin Urrutia|Urrutia, Benjamin]] (trans.) ''The Logia of Yeshua: The sayings of Jesus''. Washington, DC: Counterpoint, 1996. ISBN 978-1-887178-70-9</span> * <span id="refDeLaPotterie1989" class="citation">De La Potterie, Ignace. ''The hour of Jesus: The passion and the resurrection of Jesus according to John''. New York: Alba House, 1989. ISBN 978-0-8189-0575-9</span> * <span id="refDurant1944" class="citation">Durant, Will. ''Caesar and Christ.'' New York: Simon and Schuster, 1944. ISBN 0-671-11500-6</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">[[Bart D. Ehrman|Ehrman, Bart]]. ''The Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-514183-0</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">Ehrman, Bart. ''The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-515462-2</span> * <span id="refFredriksen2000a" class="citation">[[Paula Fredriksen|Fredriksen, Paula]]. ''Jesus of Nazareth, King of the Jews: A Jewish Life and the Emergence of Christianity.'' New York: Vintage, 2000. ISBN 0-679-76746-0</span> * <span id="refFredriksen2000b" class="citation">Fredriksen, Paula. ''From Jesus to Christ: The origins of the New Testament images of Christ.'' New Haven: Yale University Press, 2000. ISBN 978-0-300-08457-3</span> * <span id="refFinegan1998" class="citation">[[Jack Finegan|Finegan, Jack]]. ''Handbook of Biblical Chronology'', revised ed. Peabody, MA: Hendrickson Publishers, 1998. ISBN 1-56563-143-9</span> * <span id="refFuller1965" class="citation">Fuller, Reginald H., ''[[The Foundations of New Testament Christology]]''. New York: Scribners, 1965. ISBN 0-227-17075-X</span> *<span id="refGrant1977" class="citation">[[Michael Grant (author)|Michael Grant]], ''Jesus: An Historian’s Review of the Gospels'', Scribner’s, 1977.</span> *<span id="refGrudem1994" class="citation">{{Cite book |title= Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine |last= Grudem |first= Wayne | authorlink= Wayne Grudem |year= 1994 |publisher= [[Zondervan]] |location= Grand Rapids, MI |isbn= 0-310-28670-0}}</span> * <span id="refMeier" class="citation">Meier, John P., ''[[John P. Meier#A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus|A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus]]'', New York: [[Anchor Bible Series|Anchor Doubleday]],</span> ** <span id="refMeier1991" class="citation">V. 1, ''The Roots of the Problem and the Person'', 1991. ISBN 0-385-26425-9</span> ** <span id="refMeier1994" class="citation">V. 2, ''Mentor, Message, and Miracles'', 1994. ISBN 0-385-46992-6</span> ** <span id="refMeier2001" class="citation">V. 3, ''Companions and Competitors'', 2001. ISBN 0-385-46993-4</span> **<span id="Newbigin1989" class="citation">[[Lesslie Newbigin|Newbigin, J.E.L.]] ''The Gospel In a Pluralist Society''. London: SPCK, 1989.</span> * <span id="refOCollins1983" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''Interpreting Jesus.'' "Introducing Catholic theology". London: G. Chapman; Ramsey, NJ: Paulist Press, 1983. ISBN 978-0-8091-2572-2</span> * <span id="refOCollins2008" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''[[Jesus: A Portrait]]''. London: Darton, Longman & Todd, 2008. ISBN 978-0232527193</span> * <span id="refPelikan1999" class="citation">[[Jaroslav Pelikan|Pelikan, Jaroslav]]. ''Jesus Through the Centuries: His Place in the History of Culture.'' New Haven: Yale University Press, 1999. ISBN 0-300-07987-7</span> * <span id="refRobinson2001" class="citation">Robinson, John A. T. ''Redating the New Testament.'' Eugene, OR: Wipf & Stock, 2001 (original 1977). ISBN 1-57910-527-0.</span> * <span id="refSanders1993" class="citation">[[E.P. Sanders|Sanders, E.P.]] ''The Historical Figure of Jesus.'' London: Allen Lane Penguin Press, 1993. ISBN 978-0-7139-9059-1</span> * <span id="refSanders1987" class="citation">Sanders, E.P. ''Jesus and Judaism.'' Minneapolis: Fortress Press, 1987. ISBN 0-8006-2061-5</span> * <span id="refTheissen1998" class="citation">{{Cite book|last1=Theissen|first1=Gerd|last2=Merz|first2=Annette|year=1998|title=The historical Jesus : a comprehensive guide|isbn=0-8006-3122-6|publisher=Fortress Press|location=Minneapolis}}</span> * <span id="refVanVoorst2000" class="citation">{{cite book|last=Van Voorst|first=Robert E|year=2000|title=Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence|publisher=Eerdmans Publishing|isbn=0-8028-4368-9}}</span> * <span id="refVermes" class="citation">[[Géza Vermes|Vermes, Géza]].</span> ** <span id="refVermes1973" class="citation">''Jesus the Jew'' Philadelphia: Fortress Press, 1973.</span> ** <span id="refVermes2003" class="citation">''Jesus in his Jewish Context.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-3623-6</span> ** <span id="refVermes1981" class="citation">''Jesus the Jew: A Historian's Reading of the Gospels.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1981. ISBN 0-8006-1443-7</span> ** <span id="refVermes1993" class="citation">''The Religion of Jesus the Jew.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1993. ISBN 0-8006-2797-0</span> **<span id="refVermes2004" class="citation">{{cite book|last=Vermes|first=Geza|year=2004|title=The authentic gospel of Jesus|location=London|publisher=Penguin Books|isbn=978-0-14-100360-3}}</span> **<span id="refVermes2006" class="citation">{{Cite document | first = Géza | last = Vermes | title = The Nativity: History and Legend | place = London | publisher = Penguin | year = 2006 | ref = harv}}</span> * <span id="refWilson2003" class="citation">[[A.N. Wilson|Wilson, A.N.]] ''Jesus.'' London: Pimlico, 2003. ISBN 0-7126-0697-1</span> *<span id="refWitherington1998" class="citation">[[Ben Witherington III]], "Primary Sources," ''Christian History'' 17 (1998)</span> * <span id="refWright" class="citation">[[Tom Wright (theologian)|Wright, N.T.]]</span> ** <span id="refWright1997" class="citation">''Jesus and the Victory of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1997. ISBN 0-8006-2682-6</span> ** <span id="refWright2003" class="citation">''The Resurrection of the Son of God: Christian Origins and the Question of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-2679-6</span> {{refend}} == Mga kawing panlabas == {{Sister project links |wikt=no |commons=Jesus Christ |b=Biblical_Studies/Christianity/Jesus |n=no |q=Jesus |s=no |v=Jesus |species=no }} * ''[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/ From Jesus to Christ: The First Christians]''&nbsp;— dokumentaryo hinggil sa buhay at maagang simbahan ni Hesus. * [http://religiousstudies.uncc.edu/people/jtabor/ ''The Jewish Roman World of Jesus''] * {{worldcat id|id=lccn-n79-84784}} [[Kategorya:Mga diyos ng buhay-kamatayan-muling kapanganakan]] [[Kategorya:Kristiyanismo]] [[Kategorya:Hesus]] [[Kategorya:Mesianismo]] [[Kategorya:Mga nag-angkin sa sariling mesiyas]] [[Kategorya:Mga tagapagtatag ng relihiyon]] [[Kategorya:Buhay ni Hesus]] [[Kategorya:Mga apokaliptiko]] [[Kategorya:Mga manggagawa ng milagro]] {{Link FA|af}} {{Link FA|ar}} {{Link FA|de}} {{Link FA|es}} {{Link FA|eu}} {{Link FA|hr}} {{Link FA|mk}} {{Link FA|pt}} 49trx5klom2ivtmp4rmgtb4l7gqonz5 1962346 1962345 2022-08-12T00:33:24Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = Hesus |image = StJohnsAshfield StainedGlass GoodShepherd-frame crop.jpg|alt=Jesus as Good Shepherd. |caption = si Hesus bilang mabuting pastol <br/><small>([[stained glass]] at [[St John's Ashfield]])</small> |birth_date = 7–2 BC/BCE<ref>Rahner (page 731) states that the consensus among historians is ''c.'' 4 BC/BCE. Sanders supports ''c.'' 4 BC/BCE. Vermes supports ''c.'' 6/5 BC/BCE. Finegan supports ''c.'' 3/2 BC/BCE. Sanders refers to the general consensus, Vermes a common 'early' date, Finegan defends comprehensively the date according to early Christian traditions.</ref> |language = [[Aramaiko]], [[Griyego Koine]] <!--scholars debate the exact town in Judaea, so the Infobox just says Judaea --> |birth_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<ref>[[#refBrown1999|Brown (1999)]] p. 513</ref> |death_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<br/> |death_date = 30–36 AD/CE<ref name=Kostenberger140 >''The Cradle, the Cross, and the Crown: An Introduction to the New Testament'' by [[Andreas J. Köstenberger]], L. Scott Kellum 2009 ISBN 978-0-8054-4365-3 pahina 114</ref><ref name=Barnett19 >''Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times'' by Paul Barnett 2002 ISBN 0-8308-2699-8, pahina 19–21</ref><ref name=ChronosPaul >[[Paul L. Maier]] "The Date of the Nativity and Chronology of Jesus" in ''Chronos, kairos, Christos: nativity and chronological studies'' by Jerry Vardaman, Edwin M. Yamauchi 1989 ISBN 0-931464-50-1 pages 113–129</ref><ref name=Eerdmans246 >''Eerdmans Dictionary of the Bible'' 2000 Amsterdam University Press ISBN 90-5356-503-5 page 249</ref><ref name = "Sanders">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993.</ref><ref name="Vermes">[[#refVermes2004|Vermes (2004)]]</ref> |death_cause = [[Crucifixion of Jesus|Pagpapako sa krus]]<ref name=JDunn339>''''Jesus Remembered'' by James D. G. Dunn 2003 ISBN 0-8028-3931-2 page 339</ref> |ethnicity = [[Hudyo]]<ref>[[Amy-Jill Levine]] writes that the entire category of ethnicity is itself fraught with with difficulty. Beyond recognizing that “Jesus was Jewish,” rarely does the scholarship address what being “Jewish” means. In the [[New Testament]], written in [[Koine Greek]], Jesus was referred to as an [[Ioudaios]] on three occasions, although he did not refer to himself as such. These three occasions are (1) by the [[Biblical Magi]] in [[Matthew 2]] who referred to Jesus as [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]]; (2) by the [[Samaritan woman at the well]] in [[John 4]] when Jesus was travelling out of Judea; and (3) by the Romans in all four gospels during [[Passion (Christianity)|the Passion]] who also used the phrase [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]] (''see [[John Elliott (historian)|John Elliott]] in the Journal for the Study of the Historical Jesus 2007; 5; 119''). According to [[Amy-Jill Levine]], in light of the Holocaust, the Jewishness of Jesus increasingly has been highlighted.</ref> <!--|nationality = [[Peregrinus (Roman)|Peregrinus]],<ref>''On the trial of Jesus'', Paul Winter, Second Edition, (Walter de Gruyter, 1974), page 17</ref><ref name=Kreinecker /> [[Province of Judea|Judea Province]], [[Roman Empire]]{{Failed verification|date=March 2012}}--> <!--NOT in source given: |nationality = [[Israelites|Israelite]] per talk page this should be left out given that the home town is specified below--> |home_town = [[Nazareth]], [[Galilee]]<ref>[[#refTheissen1998|Theissen (1998)]] p. 165 "Our conclusion must be that Jesus came from Nazareth."</ref> <!--Per talk page discussion information about parents was left to be discussed in the article, given that it can not be simply telegrammed in an Infobx --> }} Si '''Hesus''' (Griyego: ''Ἰησοῦς Iesous''; 7–2 BCE hanggang 30–36 CE) ang itinuturing ng maraming Kristiyano na sentrong katauhan ng [[relihiyon]]g [[Kristiyanismo]] at ang tagapagtatag ng [[Kristiyanismo]]. Siya ay pinaniniwalaan ng maraming mga Kristiyano na isang ''[[tagapagligtas]]'' at ''[[mesiyas]] ng [[Hudaismo]]. Ang apat na [[kanon]]ikal na [[Ebanghelyo]] nina [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]], at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]] ang mga pangunahing sanggunian tungkol sa talambuhay at mga katuruan ni Hesus. Gayunpaman, pinagtatalunan pa rin ng mga skolar ng Bagong Tipan kung ang apat na ebanghelyong ito ay maasahang mga salaysay ng buhay ni Hesus o hindi, gayundin kung sino ang mga tunay na may akda nito, kung kailan ito isinulat, alin sa mga talata nito ang tunay na sinalita ni Hesus at kung alin sa mga talata nito ang orihinal mula sa mga magkakaibang manuskrito.<ref>[[Bruce M. Metzger]]'s ''Textual Commentary on the Greek New Testament'': {{Bibleref2|Luke|24:51}} is missing in some important early witnesses, {{Bibleref2|Acts|1}} varies between the [[Alexandrian text-type|Alexandrian]] and [[Western text-type|Western versions]].</ref> Kabilang sa mga pinagdududahang salaysay ng mga skolar sa apat na ebanghelyo ang kapanganakan ni Hesus, mga detalye tungkol sa kanyang pagpapako sa krus at kanyang muling pagkabuhay mula sa patay.<ref>Who is Jesus? Answers to your questions about the historical Jesus, by John Dominic Crossan, Richard G. Watts (Westminster John Knox Press 1999), page 108</ref><ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref><ref>Rev. John Edmunds, 1855 ''The seven sayings of Christ on the cross'' Thomas Hatchford Publishers, London, page 26</ref><ref name="Staggs">Stagg, Evelyn and Frank. ''Woman in the World of Jesus.'' Philadelphia: Westminster Press, 1978 ISBN 0-664-24195-6</ref><ref name = "ActJTomb">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Empty Tomb, Appearances & Ascension" p. 449-495.</ref> Ang ilang mga skolar ay naniniwalang ang apat na ebanghelyo ay hindi naglalaman ng anumang historikal na impormasyon tungkol sa buhay ni Hesus. <ref>{{cite journal |author=Howard M. Teeple |year=1970 |month=March |title=The Oral Tradition That Never Existed |journal=Journal of Biblical Literature |volume=89 |issue=1 |pages=56–68 |doi=10.2307/3263638 }}</ref> Si Hesus ay inilalarawan sa apat na kanonikal na ebanghelyo na isang [[Hudyo]] at pinaniniwalaang nabuhay sa pagitan ng mga taong 7 BCE - 36 CE sa [[Palestina]] (kasalukuyang [[Israel]]).<ref name=Polyeto>"''... O Jesus, Author of our faith,...''" ''Prayer to St. Jude,'' isang polyetong dasalan, Tan Books and Publishers, Inc., Illinois, pahina 18.</ref> Siya ay inilarawan na isang isang [[rabbi]] na nagsagawa ng mga [[milagro]] at nag-angkin na [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]. Pinaniniwalaan ng mga iskolar ng [[bibliya]] na si Hesus ay isang [[apokaliptisismo|apokaliptikong]] [[Propeta]] na humula sa nalalapit na pagwawakas ng daigdig na magaganap noong unang siglo CE at hahatol kasama ng kanyang 12 apostol sa 12 lipi ng [[Israel]] (Mateo 10:23, Mateo 16:24-28, Mateo 19:28, Mateo 24:34, Marcos 13:30-33).<ref name = "Sanders 15">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993. Chapter 15, Jesus' view of his role in God's plan.</ref> Nang mabigong matupad ang inaasahan ng mga Kristiyano noong unang siglo na muling pagbabalik ni Hesus pagkatapos ng ilang mga dekada, ang mga tekstong ito ay muling pinakahulugan ng kanyang mga alagad.<ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/apocalypse/explanation/jesusjohnbaptist.html</ref> May [[#K|iba't ibang mga interpretasyon]] ang iba't ibang mga [[denominasyon]]g Kristiyano tungkol sa tunay kalikasan at mga katuruan ni Hesus mula pa sa mga ''simulang kasaysayan ng Kristiyanismo'' hanggang sa ''kasalukuyang panahon''. Ang ilang sekta ay naniniwalang isa siyang diyos samantalang sa ibang sekta ay isa lamang tao at iba pa. Ang [[#H|historisad o pagiging tunay na umiral]] ng indibidwal na si Hesus ay patuloy pa ring pinagtatalunan ng mga iskolar hanggang sa kasalukuyan. Ang ibang mga iskolar ay nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral ngunit inimbento lamang at kinopya ang storya nito sa mga paganong diyos na namatay at muling nabuhay sa Ehipto at Gresya.<ref name=jne/> == Kahulugan ng pangalan == Ang pangalang Hesus ay nagmula sa [[Wikang Hebreo]]: ישו, ''Yeshua'',,na ang nangangahulugang "nagliligtas ang [[Diyos]]." Kilala rin siya bilang '''Hesus ng Nasaret''' o '''Hesus ang Nasareno''' (Hebreo: ישוע הנוצרי, ''Yeshu‘a {{unicode|haNoẕri}}''). Hinango ang pagbikas na ''Hesus'' (Ingles: ''Jesus'', Kastila: ''Jesus'') mula sa [[Wikang Griyego]]. Isa ring salitang Griyego ang ''Jesus'' na nangangahulugang '''tagapagligtas''' at isa ring anyo ng pangalang Hebreong ''[[Hosue]]'' (Ingles: ''[[Joshua]]'') na may ibig sabihing "nagliligtas ang Panginoon". Nang isilang si Hesus bilang isang [[tao]], pinangalanan siyang ''Hesus'' dahil dumating siya bilang isang tunay na tao {{ndash}} na ipinanukala ng Diyos noon pang una upang iligtas ang kanyang mga tao mula sa kanilang mga kasalanan.<ref name=Biblia6/> Tinatawag rin si Hesus bilang '''Hesukristo''' dahil sa kanyang pamagat na '''Kristo''' sa [[Bagong Tipan]] na saling Griyego ng [[Hebreo]]ng '''[[Mesiyas]]''' na nangangahulugang "ang pinahiran". Inangkin ng mga may akda ng [[kanon]]ikal na ebanghelyo na si Hesus ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit and pag-aangking ito ay hindi tinatanggap ng mga Hudyo at hindi sila naniniwalang si Hesus ang katuparan ng mesiyas sa Hudaismo.<ref>http://www.aish.com/jw/s/48892792.html</ref> Ayon sa Hudaismo, ang mesiyas ay isang lamang ordinaryong tao na sumusunod sa [[Torah]](kautusan ni Moises) at hindi isang Diyos. ==Talambuhay ni Hesus== [[Talaksan:Spas vsederzhitel sinay.jpg|right|thumb|220px|Larawan ni Hesus bilang ''[[Pantokrator]]'' mula sa [[ika-11 daang taon]].]] Ang pangunahing mga sanggunian ng talambuhay ni Hesus para sa karamihan ng mga kasalukuyang Kristiyano ang apat na [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]] na [[Ebanghelyo ni Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan]]. Gayunpaman, may iba pang mga ebanghelyo na ginamit ng ibang mga sinaunang sektang Kristiyano na hindi nakapasok sa [[kanon]] ng [[Simbahang Romano Katoliko]] gaya ng ''[[Ebanghelyo ni Tomas]]'', ''[[Ebanghelyo ni Pedro]]'', ''[[Ebanghelyo ni Felipe]]'', ''[[Ebanghelyo ni Marya]]'', ''[[Ebanghelyo ni Judas]]'' na naglalaman ng mga salaysay na napakaiba at sumasalungat sa mga nakasulat sa naging ''kanonikal'' na apat ng ebanghelyo.<ref name=gnostic/> Ang mga ''hindi-kanonikal'' na aklat na ito ay sinupil at winasak ng [[Kristiyanismo#Kasaysayan|nanaig na bersiyon ng Kristiyanismo]] dahil ito ay sumasalungat sa kanilang mga pananaw at kanilang itinuring na [[heresiya|heretiko]].<ref name=gnostic>[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/story/pagels.html The Gnostic Gospels:PBS]</ref><ref>Lost Christianities: the battles for scripture and the faiths we never knew, Bart D. Ehrman</ref><ref>Gnostic Visions: Uncovering the Greatest Secret of the Ancient World, p 218</ref> ===Kapanganakan=== {{seealso|Mga milagrosong kapanganakan|Pasko}} Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) Ayon sa salaysay ng Lucas, isinugo ng [[diyos]] ang [[anghel]] na si Gabriel sa isang birhen na si Marya sa Nazareth, Galilea na nagsasabi na siya ay maglilihi at manganganak ng isang lalake na tatawaging Hesus. Nang tanungin ni Marya kung paano ito mangyayari gayong isa siyang birhen, sinabi ng anghel na siya ay liliman ng banal na espirito. Nang manganganak na si Marya, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth, Galilea sa tahanang pang-ninuno ni Jose na Bethlehem upang magpatala sa censo ni Quirinio. Nanganak si Marya kay Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan ay inilagay ang sanggol sa sabsaban. Dinalaw ng anghel ang mga pastol na nagdadala ng mabuting balita ng malaking kagalakan na sa siyudad ni [[David]] sa Bethlehem ay ipinangak ang [[mesiyas]] ang tagapaglitas. Ang mga pastol ay tumungo sa sabsaban sa Bethlehem kung saan nila natagpuan si Hesus sa sabsaban kasama nina Jose at Marya. Pagkatapos nito ay tumungo sina Marya at Jose kasama si Hesus sa Herusalem upang isagawa ang ritwal ng pagdadalisay ayon sa batas ni Moises at pagkatapos na isagawa ang kautusan ni Moises ay umuwi na sila sa kanilang bayan na Nazereth, Galilea. Ayon sa Mateo, si Marya ay nakatakdang mapangasawa ni Jose. Ngunit bago pa sila nagsama, si Maria ay natagpuang nagdadalang-tao sa pamamagitan ng Banal na Espiritu. Ang isang anghel ay nagpakita kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel na huwag mangamba si Jose na tanggapin si Maria na kanyang asawa dahil ang dinadala ni Maria sa kaniyang sinapupunan ay sa Banal na Espiritu. Siya ay manganganak ng isang lalaki na papangalanan niyang Hesus. Ayon sa may akda ng Mateo, ito ay naganap upang matupad ang sinabi ng propeta na ''"ang isang dalagang birhen ang magdadalang-tao at manganganak ng isang lalaki. Tatawagin nila siyang Emmanuel na ang ibig sabihin ay: Ang Diyos ay sumasaatin.''"(Mat. 1:23) Ito ay pinapakahulugan ng mga iskolar na isang reperensiya sa [[Aklat ni Isaias]] 7:14 ng saling Griyegong [[Septuagint]]. Sa ilang mga ikalima at ikaanim na siglo CE mga manuskrito ng Ebanghelyo ni Mateo sa Mat. 1:23 ay mababasa ang "Isaias ang propeta".<ref>Barbara Aland, et al. ''Latin New Testament'' 1983, American Bible Society. ISBN 3-438-05401-9 page 3</ref> Ang Isa. 7:14 na [[Septuagint]] ay nagsalin ng salitang Hebreo na עלמה(almah o isang dalaga) sa salitang Griyego na ''parthenos''(birhen) at pinaniniwalaan ng mga iskolar na ang Septuagint ang pinaghanguan ng Mateo upang suportahan ang pananaw ng may akda nito tungkol sa kapanganakang birhen ni Hesus. Ang mga iskolar ay umaayon na ang almah ay walang kinalaman sa isang birhen. Ang Isa. 7:14 ayon sa mga iskolar ay hula sa haring [[Ahaz]] na ang isang dalaga ay manganganak ng Immanuel at ang mga kaaway ni [[Ahaz]] ay wawasakin bago malaman ng batang ito ang pagkakaiba ng mabuti at masama. Ang may akda ng Mateo ay nag-iba rin ng tatlong detalye ng Septuagint ng Isa. 7:14: ang paggamit ng hexei kesa sa lēpsetai; ang 'tatawagin mo(singular)' sa ikatlong personang plural 'tatawagin nila', at ang sinuplay na interpretasyon ng Emmanuel bilang 'ang diyos ay nasa atin'<ref>Raymond E. Brown: The Birth of the Messiah [ISBN 0-385-05405-X], p. 150</ref> Pagkatapos na maipanganak si Hesus sa Bethlehem ng Hudea, sa panahon ng paghahari ni Herodes, may dumating sa Herusalem na mga ''[[Mago ng Bibliya|mago]]'' mula sa silangan. Nang marinig ni haring Herodes ang mga bagay na ito, naligalig siya at ang lahat ng mga tao sa Herusalem. Tinipon niya ang lahat ng mga pinunong-saserdote at mga guro ng kautusan ng mga tao. Tinanong niya sa kanila kung saan ipanganganak ang mesiyas. Nang magkagayon, tinawag ni Herodes nang palihim ang mga mago. Itinanong niyang mabuti sa kanila kung kailan nagpakita ang bituin. At pinapunta niya sila sa Bethlehem. Sinabi niya: Pumaroon kayo at matiyaga ninyong ipagtanong ang patungkol sa bata. Kapag natagpuan ninyo siya, balitaan ninyo ako upang makapunta rin ako at sambahin siya. Pagkarinig nila sa hari ay tumuloy na sila sa kanilang lakad. Narito, ''ang bituin na kanilang nakita sa silanganan'' ay nanguna sa kanila. Nanguna ito sa kanila hanggang sa sumapit at tumigil sa tapat ng kinaroroonan ng maliit na bata. Nang makita nila ang bituin, lubos silang nagalak. Nang sila ay nasa loob na ng bahay, nakita nila ang bata, kasama ang kaniyang inang si Marya. Sila ay nagpatirapa at sinamba ang bata. Nang mabuksan na nila ang kanilang mga kayamanan, naghandog sila sa kaniya ng mga kaloob na ginto, kamangyan at mira. Nagbabala ang Diyos sa kanila sa isang panaginip na huwag na silang bumalik kay Herodes at kaya sila ay nag-iba ng daan pauwi sa kanilang sariling lupain. Nagpakita ang isang anghel kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel kay Jose na tumakas ang kanyang pamilya sa Ehipto sapagkat ipahahanap ni Herodes ang bata upang patayin. Dinala niya ang bata at ang ina nito mula sa Bethlehem papuntang Egipto. Nanatili sila roon hanggang sa mamatay si Herodes. Nakita ni Herodes na nalinlang siya ng mga mago at nag-utos na patayin ang lahat ng mga batang lalaki mula sa Bethlehem at sa buong palibot nito. Ang mga batang ipinapatay ay mula sa gulang na dalawang taon pababa, batay sa panahon na maingat niyang tinanong sa mga mago. Dinala ni Jose ang kanyang pamilya sa Israel dahil sinabi sa kanya ng isang anghel sa panaginip na patay na si Herodes. Nang mabalitaan ni Jose na si Archealus ang naghahari sa Judea, natakot siyang pumunta roon. Sa halip ay tumungo ang kanyang pamilya sa Galilea at tumira sa isang lungsod na tinatawag na Nazareth. Ayon sa Mateo, ang pagtira sa Nazareth ay upang matupad ang sinasabi ng mga propeta na siya ay tatawaging Nazareno. Gayunpaman, ang propesiyang ito ng "''mga propeta''" ay hindi matatagpuan sa Lumang Tipan. Ang salaysay ng pangpatay ni Herodes ng mga bata ay hindi binabanggit sa iba pang mga ebanghelyo ng Bagong Tipan o ng historyan na si [[Josephus]]. Ang mga iskolar ay tumuturing sa salaysay na ito sa Mateo na simboliko sa halip na isang makatotohanang kasaysayan.<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus for the First Time'' (Harper San Francisco, 1995) page 22-3.</ref> Ayon kay [[Paul L. Maier]], ang karamihan ng mga biograpo ni Herodes ay naniniwalang ang salaysay na ito ay "isang alamat at hindi historikal".<ref>"most recent biographies of Herod the Great deny it entirely." Paul L. Maier, "Herod and the Infants of Bethlehem", in ''Chronos, Kairos, Christos II'', Mercer University Press (1998), p.172</ref> Ang kwentong ito ng pagpatay sa mga bata ay itinuturing nina [[Geza Vermes]] at [[E. P. Sanders]] na bahagi isang malikhaing [[hagiograpa]].<ref name=Vermes>[[Geza Vermes]], ''The Nativity: History and Legend'', London, Penguin, 2006, p22; [[E. P. Sanders]], ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p.85</ref> Ang mga paliwanag ay iminungkahi sa pinagmulan ng mga salaysay sa Mateo at Lucas ng kapangakang birhen ni Hesus. Ayon kay [[Stephen L Harris]], ang mga ito ay isinulat upang sagutin ang mga paninira ng mga Hudyo tungkol sa hindi lehitimong kapanganakan ni Hesus na may ebidensiya mula sa ika-2 siglo CE.<ref name="Harris">Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.</ref><ref>Brown, Raymond E., The Birth of the Messiah. Doubleday & Company. 1977, Appendix V: The Charge of Illegitimacy, p. 537</ref> Ayon sa iskolar na si [[Helmut Köster]], ang mga salaysay ng kapanganakang birhen ni Hesus ay nag-ugat sa mitolohiyang [[Helenistiko]].<ref>Köster, Helmut ''Ancient Christian gospels: their history and development'' Edition 7, Trinity Press, 2004, pg 306</ref> Ang mga tagasunod ng [[Psilanthropismo]] na umiral sa mga sinaunang pangkat [[Hudyong-Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]] ay nangatwiran laban sa kapanganakang birhen ni Hesus at nagsaad na si Hesus ay isang [[mesiyas]] ngunit "''isa lamang tao''".<ref>''The Westminster handbook to patristic theology'' by John Anthony McGuckin 2004 ISBN 0-664-22396-6 page 286</ref> Kanila ring itinakwil si [[Apostol Pablo]] bilang isang tumalikod.<ref>''Angels and Principalities'' by A. Wesley Carr 2005 ISBN 0-521-01875-7 page 131</ref> <ref>''Jews, Christians and Jewish Christians in Antiquity'' by [[James Carleton Paget]] 2010 ISBN 3-16-150312-0 page 360</ref> Noong ika-4 na siglo CE, ang [[Kredong Niseno]] ay tumakwil sa katuruang si Hesus ay isa lamang tao.<ref>''The creed: the apostolic faith in contemporary theology'' by Berard L. Marthaler 2007 ISBN 0-89622-537-2 page 129</ref> Noong ika-2 siglo, ang paganong anti-Kristiyanong pilosopong Griyego na si [[Celsus]] ay sumulat na ang ama ni Hesus ay isang sundalong Romano na si [[Panthera]].<ref>''Contra Celsum'' by Origen, Henry Chadwick 1980 ISBN 0-521-29576-9 page 32</ref><ref>Patrick, John ''The Apology of Origen in Reply to Celsus'' 2009 ISBN 1-110-13388-X pages 22–24</ref> Upang patunayan ni si Hesus ang [[mesiyas]] ng [[Hudaismo]] na mula sa angkan ni David, ang mga may Akda ng Mateo at Lucas ay nagbigay ng mga heneolohiya ni Hesus na bumabakas sa kanyang amang si Jose bilang mula sa angkan ni David(tingnan din ang Lucas 2:4) ngunit ang Lucas at Mateo ay magkasalungat sa kanilang mga heneolohiya. Ayon naman sa Mateo 22:41-46, Marcos 12:35-37 at Lucas 20:41-44, ikinatwiran ni Hesus na ang Mesiyas(Kristo) ay hindi maaaring isang anak ni David dahil tinawag ni David ang Mesiyas na kanyang Panginoon. Sa karagdagan, ayon sa Lucas si Hesus ay ipinanganak ni Maria hindi sa pamamagitan ng pagtatalik kay Jose ngunit sa paglilim ng Espirito Santo at kaya ay hindi anak ni Jose na mula sa angkan ni David. Ayon sa Roma 1:3, isinaad ni [[Apostol Pablo]] na si Hesus ay mula sa binhi(Griyego:[[sperm]]a) ni David ayon sa laman. May mga pagkakasalungat sa parehong ebanghelyo. Ang parehong Mateo at Lucas ay nagbibigay ng magkaibang [[henealohiya]] ni Jose. Ito ay tinangkang ipaliwang ng ilang Kristiyano na ang isang linya ay kay Marya at hindi kay Jose bagaman ang parehong ebanghelyo ay nagsasaad na ito ay parehong linya ni Jose. Ayon sa mga apolohistang Kristiyano, ang heneolhiya sa Lucas ay kay Maria bagaman sinasabi sa Lucas 2:4 na si Jose ang mula kay David kaya hindi maaaring ang heneralohiya sa Lucas ay kay Maria. Ayon sa mga Hudyo, ang mga lalake lamang ang makapagmamana ng trono ni David.<ref name=jewsforjudaism>{{Cite web |url=http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |title=Archive copy |access-date=2012-12-06 |archive-date=2011-06-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110613191637/http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |url-status=dead }}</ref> Sa Lucas, si Jose ay nagmula sa linya ni Nathan at hindi ni Solomon na salungat sa paniniwalang Hudyo na ang [[mesiyas]] ay magmumula kay Solomon ngunit hindi kay [[Jehoiakim]] dahil sa pagsumpa ng Diyos na wala sa binhi nito ang magmaman sa luklukhan ni David. Sa Mateo, si Jose ay nagmula kay Solomon ngunit sa pamamagitan ng anak nitong si [[Jeconias]] na diskwalipikado sa trono.<ref name=jewsforjudaism/> Ang Mateo ay nagsasaad na ang ''lahat'' ng henerasyon mula kay Abraham hanggang kay Hesus ay 42<ref>http://bible.cc/matthew/1-17.htm</ref> samantalang sa Lukas ay may 7 henerasyon mula kay Abraham hanggang Hesus. Ang 14 na henerasyon sa Mateo mula kay [[David]] ay sinasalungat ng kronolohiya sa [[1 Kronika]] na nagsasaad ng 18 henerasyon mula kay David. Isinaad sa Mateo na may 14 henerasyon x 3 o 42 ngunit ang itinala sa Mateo ay 41 pangalan lamang. May iba pang mga pagkakamali sa Mateo gaya ng pagtanggal ng Ahazias, Joash, [[Amazias]], [[Jehoiakim]], maling pagtukoy ng ''mga kapatid'' ni [[Jeconias]](ayon sa Kronika ay may isa lamang kapatid), maling pagtukoy kay Abiud bilang anak ni Zerubabbel, maling pagtukoy kay [[Josias]] na ama ni [[Jeconias]](sa Lumang Tipan, si [[Jehoiakim]] ang ama ni [[Jeconias]]). Sa Lucas, si Shelah ang anak ni Cainan(na pangalang makikita lamang sa [[Septuagint]] at hindi sa Hebreo) na anak naman ni Arphaxad kaya si Shelah ang apo ni Arphaxad ngunit ayon sa Lumang Tipan ay si Arphaxad ang ama ni Shelah. Si Rhesa(na hindi matatagpuan sa anumang bersiyon ng Lumang Tipan) ay isinaad na ama ni Joanan na anak ni Zerubabbel na gumagawa kay Joanan na apo ni Zerubabbel ngunit sa Lumang Tipan, si Joanan(Hananias) ay anak ni Zerubabbel. Sa Mateo, si Hesus ay dinalaw ng mga [[Mago ng Bibliya|Mago]]. Sa Lucas, si Hesus ay binisita mga pastol. Ang [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak bago mamatay si [[Herodes]](na namatay noong Marso 4, BCE).<ref>White, L. Michael. ''From Jesus to Christianity''. HarperCollins, 2004, pp. 12–13.</ref> Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] na nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak sa panahon ng [[Censo ni Quirinius]](Lucas 2:1-7) na ayon sa Hudyong historyan na si [[Josephus]] ay naging gobernador ng Syria noong 6-7 CE. Ang talatang ito sa Lucas ay matagal nang itinuturing ng mga iskolar ng [[Bibliya]] na problematiko dahil inilalagay nito ang kapanganakan ni Hesus sa panahon ng censo noong 6/7 CE samantalang ayon sa Mateo ay ipinanganak si Hesus pagkatapos ng paghahari ni Herodes na namatay noong 4 BCE o mga siyam na taon bago ang censo ni Quirinius.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng kinontrol ng Romanong pandaigdigang censo na sumasakop sa buong populasyon. Ang censo ni Augustus ay sumasakop lamang sa mga mamamayang Romano<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref> at hindi pagsasanay sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> Dahil sa kamaliang ito sa Lucas, ang mga iskolar ay nagbigay konklusyon na ang may akda ng Lucas ay mas umuukol sa paglikha ng simbolikong salaysay kesa sa isang historikal na salaysay,<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus Again for the First Time: The Historical Jesus and the Heart of Contemporary Faith'', (HarperCollins, 1993), page 24.</ref> at walang kamalayan o walang pakielam sa kahirapang kronolohikal na ito. Ang Lucas ay nag-uugnay rin ng kapanganakan ni Hesus kay [[Juan Bautista]] na pinaniniwalaang nabuhay mga sampung taon bago ang paghahari ni Herodes.<ref>Luke 1:5–36</ref> Ang parehong may-akda ng Lucas ay nag-ugnay ng censo ni Augustus kay [[Theudas]] sa [[Mga Gawa ng mga Apostol]] na naganap noong 46 CE ayon kay Josephus. Ang kamatayan ni Hesus ay karaniwang inilalagay noong 30-36 CE sa pamumuno ni [[Poncio Pilato]] na gobernador ng Judea mula 26 hanggang 36 CE.<ref>White 2004, pp. 4, 104.</ref><ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/quirinius.html</ref> Ayon sa Lucas, nang si Marya ay manganganak, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth tungo tahanan ng kanilang ninuno sa [[Bethlehem]](Belen) upang magpatala sa [[censo ni Quirinius]](Lucas 2:2). Ipinanganak ni [[Maria]] si Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan, ay iniligay ang sanggol sa sabsaban. Ayon sa Lucas 2:22–40, kinuha ni Marya at Jose ang sanggol na si Hesus sa templo sa Herusalem(ang layo ng Bethlehem(Belen) sa Herusalem ay mga 6 na milya) 40 araw pagkatapos ng kanyang kapanganakan upang kumpletuhin ang puripikasyong ritwal pagkatapos ng panganganak at isagawa ang pagtubos ng panganay bilang pagsunod sa Kautusan ni Moises(Lev. 12, Exo. 13:12-15 at iba pa. Hayagang sinabi sa Lucas na kinuha nina Marya at Jose ang opsiyon na ibinibigay sa mga mahihirap(na hindi makakabili ng tupa) sa Lev 12:8 na naghahandog ng isang pares ng mga kalapati. Ang Lev. 12:1-4 ay nagsasaad na ang pangyayaring ito ay dapat gawin sa 40 araw pagkatapos ng kapanganakan ng isang anak na lalake. Pagkatapos na isagawa ang lahat ayon sa [[Batas ni Moises]], sila ay bumalik sa Galilea sa kanilang bayan na Nazareth(Lucas 2:39). Salungat dito, ang Mateo 2:16 ay nagmumungkahi na ang pamilya ni Hesus ay nanatili sa Bethelehem nang mga 2 taon bago sila tumungo sa Ehipto. Ang pamilya ni Hesus ayon sa Mateo ay lumisan sa Ehipto at nanatili doon hanggang sa kamatayan ni Herodes(Mat. 2:15, 22-23). Ayon Mat. 2:22, Ang pamilya ni Hesus ay nagbalik sa Hudea(kung nasaan ang Bethlehem ayon sa Mat. 2:5)<ref>http://bible.cc/matthew/2-5.htm</ref> mula sa Ehipto pagkatapos mamatay ni Herodes. Nang marinig ni Jose na si Archelaus ay naghahari sa Hudea ay natakot siyang pumunta roon at sa dahil sa isang babala sa panaginip ay umurong sa Galilea na nagmumungkahing ang Galilea ay hindi ang kanyang orihinal na destinasyon.<ref name=niv>http://www.biblegateway.com/passage/?search=Matthew+2%3A22-23&version=NIV</ref> Sa karagdagan, ang Mat. 2:23 ay nagbibigay impresyon na ang Nazareth ang bagong tahanan ng pamilya ni Hesus at hindi ang lugar kung saan sila nagmula ayon sa Lucas. Ito ay salungat sa Lucas 2:4, 39 na nagsasaad na ang pamilya ni Hesus ay nagmula sa Nazareth. Walang binabanggit sa Mateo ng anumang paglalakabay tungo sa Bethlehem kung saan isinaad sa Mateo na ipinanganak si Hesus. Sa Lucas 2:4,39, sina Jose at Marya ay nakatira sa Nazareth bago pa ipinanganak si Hesus samantalang sa Mateo, si Jose at kanyang pamilya ay tumira lang sa Nazareth pagkatapos ipanganak si Hesus. Ang mga paghuhukay na arkeolohikal ay nagpapakita rin na ng ''Hudea''(Judea) ay hindi umiiral bilang isang gumaganang bayan sa pagitan ng 7 BCE at 4 BCE na panahong iminumungkahi na ipinanganak si Hesus. Si Herodes ay namatay noong 4 BCE at ayon sa Bibliya ay ipinanganak si Hesus bago mamatay si Herodes. Ang arkeolohikal na mga ebidensiya ay nagpapakita ng mga materyal sa pagitan ng 1200 BCE hanggang 550 BCE gayundin sa panahon mula sa ika-6 siglo CE ngunit wala mula sa unang siglo BCE o unang siglo CE. Ayon sa arkeologong si Aviram Oshri, "nakakagulat na walang ebidensiyang arkeolohikal na nag-uugnay sa Bethlehem sa Hudea sa panahon na ipinanganak si Hesus.<ref>https://web.archive.org/web/20080415225523/http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref> ===Kabataan=== {{pangunahin|Kabataan ni Hesus}} May sanggunian sa pagtira nina Jose at Marya kasama ni Hesus sa Nazareth, Galilea(Mateo 2:23; Lucas 2:39-40). Pagsapit ng pista ng [[Paskuwa]] noong labindalawang taong gulang na si Hesus, naglakbay ang pamilya ni Hesus sa Herusalem. Sa pagkakataong ito, nakilahok si Hesus {{ndash}} sa kabila ng kanyang edad {{ndash}} sa isang maalam na pakikipagdebate o "pakikipagtalo" sa harap ng mga dalubhasa o iskolar na mga Hudyo.<ref name=Gardner>Gardner</ref> Pagkatapos ng episodyong ito, may isang blankong espasyo sa Bagong Tipan na sumasaklaw sa 18 taon ng buhay ni Hesus(mula 12 hanggang 30 anos). Ang ibang mga henerikong alusyon ay si Hesus ay sumulong sa karunungan, at sa pabor sa diyos at tao(Luke 2:52). Ang isang karaniwang pagpapalagay ng mga Kristiyano ay si Hesus ay simpleng namuhay sa Nazareth bilang karpintero ayon sa Marcos 6:3 "Hindi ba ito ang karpintero, ang anak ni Marya at kapatid nina Santiago, Jose, Judas at Simon? Hindi ba kasama natin ang kaniyang kapatid na babae? Kaya nga, dahil sa kaniya natisod sila." Wala ng iba pang ibinigay sa Bagong Tipan sa panahong ito ni Hesus na tinawag ng ilan na ''mga nawawalang taon ni Hesus'' ngunit may iba't ibang mga teoriya at mga alamat na iminungkahi sa panahong ito. Ang [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]] ay naglalarawan ng buhay ng batang si Hesus na may maguni-guni at minsang masamang mga [[supernatural]] na pangyayari na maikukumpara sa isang kalikasang mapaglaro ng batang-diyos sa maraming [[Mitolohiyang Griyego]]. Ang isa sa mga episodyo ay sumasangkot kay Hesus na gumagawa ng isang putik na mga ibon na kanyang binigyan ng buhay na isang gawang itinuro kay Hesus sa Qur'an 5:110; bagaman sa [[Quran]], ito ay hindi itinuto kay Hesus bilang isang bata o isang matanda. Sa isang episodyo, ang isang bata ay nagkalat ng tubig na tinipon ni Hesus. Ito ay sinumpa naman ni Hesus na nagsanhi sa katawan ng batang ito na matuyot sa isang bangkay. Ang isa pang bata ay namatay nang ito ay sumpain ni Hesus nang ito ay maliwanag na aksidenteng nakabunggo kay Hesus, bumato kay Hesus o sumuntok kay Hesus(depende sa salin nito). Ang ilang mga manunulat ay nag-angkin na nakahanap ng patunay ng pag-iral ng mga manuskrito ni Hesus sa India at Tibet na sumusuporta sa paniniwalang si Hesus ay nasa India sa panahong ito ng kanyang buhay. Sina Gruber at Kersten (1995) ay nag-aangkin na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng mga katuruan at kasanayan na [[Therapeutae]] na mga guro ng eskwelang Budistang [[Theravada]] na sa panahong ito ay namumuhay sa Judea.<ref>{{cite book |author=Gruber, Elmar and Kersten, Holger. |title=The Original Jesus |publisher=Element Books |location=Shaftesbury |year=1995}}</ref> Kanilang isinaad na si Hesus ay namuhay ng buhay ng isang Budista at nagturo ng mga Budistang katuruan sa kanyang mga tagasunod. Ang kanilang akda ay sumunod sa iskolar ng Bagong Tipan sa Oxford na si Hillman Streeter na nagpatunay noong mga 1930 na ang katuruang [[moralidad|moral]] ni [[Gautama Buddha|Buddha]] ay may apat na kahanga hangang pagkakatulad sa [[Sermon sa Bundok]] ni Hesus.<ref>{{cite journal |title=Did Buddhism influence early Christianity? |first=N. S. |last=Chandramouli |publisher=The Times of India |date=May 1, 1997}}</ref> Ang ilang mga iskolar ay naniniwala na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng relihiyong [[Budismo]] at ang [[Ebanghelyo ni Tomas]] at [[Aklatang Nag Hammadi]] ay nagrereplekta sa posibleng impluwensiyang ito.<ref>The Gnostic Gospels and Beyond Belief: the Secret Gospel of Thomas by Elaine Pagels</ref><ref>''The Original Jesus'' by Gruber and Kersten</ref> Ang ideya na si Hesus ay namuhay sa India ay nauugnay sa aklat ni [[Louis Jacolliot]] na ''La Bible dans l'Inde, Vie de Iezeus Christna'' (1869).<ref>L. Jacolliot (1869) ''[http://books.google.com/books?id=PbsOAAAAQAAJ&dq=%22La+Bible+dans+l'Inde%22&source=gbs_navlinks_s La Bible dans l'Inde]'', Librairie Internationale, Paris (digitized by Google Books)</ref> (''The Bible in India, or the Life of Jezeus Christna''),<ref name=jacolliot>Louis Jacolliot (1870) ''[http://books.google.com/books?id=vqguAAAAYAAJ&dq=%22Louis+Jacolliot%22&source=gbs_navlinks_s The Bible in India]'', Carleton, New York (digitized by Google Books)</ref> Ikinumpara ni Jacolliot ang mga salaysay ng buhay ni [[Krishna|Bhagavan Krishna]] kay Hesus sa mga ebanghelyo at nagbigay konklusyon na hindi maaaring koinsidensiya na ang dalawang mga kwento ay may napakaraming mga pagkakatulad sa maraming mga mas pinong detalye. Siya ay nagbigay rin ng konklusyon na ang mga salaysay sa ebangelyo ay isang [[mito]] na batay sa mitolohiya ng Sinaunang India.<ref>As an example of a different interpretation, note that a number of well-known philosophers and writers, whose lifework has revolved around East-West comparative religion, ([[Ramakrishna]], [[Vivekananda]], [[Sivananda]] among others), have written that the similarities in some of the events in the lives of two of the most important figures in Eastern and Western religion (Christ and Krishna), are proof of the divine harmony linking the great faiths of East and West.</ref> Kanyang binaybay ang "Krishna" bilang "Christna" at nag-angkin na ang mga alagad ni Krishna ay nagbigay sa kanya ng pangalang "Jezeus" na nangangahulugang "dalisay na esensiya" sa [[Sanskrit]]. Si Holger Kersten ay nagmungkahi na ang [[Hindu]] Bhavishya Maha Purana sa Pratisargaarvan (19.17-32) ay naglalarawan ng pagdating ni Hesus: "Isang araw, si Shalivahana na pinuno ng mga Shakas ay dumating sa isang mayelong bundok. Doon sa Lupain ng Hun(Ladakh), nakita ng makapangyarihang hari ang isang lalake na nakaupo sa isang bundok. Ang kanyang balat ay tulad ng isang kobre at may suot na puting mga damit. Tinanong ng hari ang banal na lalake kung sino siya: Ito ay sumagot na Ako si Isaputra(anak ng Diyos) na ipinanganak ng birhen, ministro ng mga hindi mananampalataya na walang tigil sa paghahanap ng katotohanan. O hari, makinig ka sa relhiyon na dinala ko sa mga hindi mananampalataya...sa pamamagitan ng hustisya, katotohanan, pagninilay-nilay at pagkakaisa ng espirito, mahahanap ng tao ang kanyang daan kay Isa(Diyos sa Sanskrit) na nananahan sa sentro ng liwanag na nananatiling hindi nagbabago tulad ng araw na tumutunaw sa lahat ng mga lumilipas na bagay magpakailanman. Ang masayang larawan ni Isa na tagabigay ng kaligayahan ay inihayag sa puso; at ako ay tinawag na Isa-Masih(Hesus na Mesiyas)". Ayon sa mga [[Ahmadi]], ang mga karagdagang kasabihan ni [[Muhammad]] ay nabanggit na si Hesus ay namatay sa [[Kashmir]] sa edad na 120 taon. Ang mga aklat na Christ in Kashmir ni Aziz Kashmiri at Jesus Lived in India ni Holger Kersten ay nagtatala ng mga dokumento at artikulo bilang suporta sa pananaw na ito. ===Pagpapakilala at pagbabautismo ni Juan Bautista kay Hesus=== Ang pagbabautismo ni [[Juan Bautista]] kay Hesus ang opisyal na pinakasimula ng pangangaral ni Hesus sa madla. Naganap ito noong tatlumpung taong gulang na siya. Pagkaraang mabautismuhan si Hesus, lumitaw ang [[kalapati]] ng [[Espiritu Santo]], at narinig ang tinig ng Diyos na nagpapahayag na anak niya si Hesus.<ref name=Gardner/> ====Si Juan Bautista si Elias ayon kay Hesus ngunit ayon kay Juan Bautista ay hindi siya si Elias==== Ayon sa Mateo 17:10-13,"''At tinanong siya ng kaniyang mga alagad, na nangagsasabi, Bakit nga sinasabi ng mga iskriba na kinakailangang pumarito muna si [[Elias]]? At sumagot siya, at sinabi, Katotohanang si Elias ay paririto, at isasauli ang lahat ng mga bagay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na naparito na si Elias, at hindi nila siya nakilala, kundi ginawa nila sa kaniya ang anomang kanilang inibig. Gayon din naman ang Anak ng tao ay magbabata sa kanila. Nang magkagayo'y napagunawa ng mga alagad na si Juan Bautista ang sa kanila'y sinasabi niya." Ayon naman kay Juan Bautista sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 1:21,"''At sa kaniya'y kanilang itinanong, Kung gayo'y ano nga? Ikaw baga'y si [[Elias]]? At sinabi niya, Hindi ako. Ikaw baga ang propeta? At siya'y sumagot, Hindi.''" ====Pagbabautismo kay Hesus pagkatapos ipakulong ni Herodes si Juan==== Ayon sa Mateo 3:1-16 at Juan 1:19-36, binautismuhan ni Juan si Hesus sa simula pa ng pangangaral ni Juan Bautista ngunit ayon sa Lucas 3:18-21,si Hesus ay binautismuhan pagkatapos na ipakulong ni Herodes si Juan Bautista. ====Paghahayag ni Juan Bautista na si Hesus ang Kordero ng Diyos ngunit hindi alam ni Juan kung sino si Hesus==== Ayon sa Juan 1:29-36: :Nang kinabukasan ay nakita ni Juan si Hesus na lumalapit sa kaniya, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos, na nagaalis ng kasalanan ng sanglibutan! Ito yaong aking sinasabi, Sa hulihan ko'y dumarating ang isang lalake na magiging una sa akin: sapagka't siya'y una sa akin. At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't upang siya'y mahayag sa Israel, dahil dito'y naparito ako na bumabautismo sa tubig. At nagpatotoo si Juan, na nagsasabi, Nakita ko ang Espiritu na bumababang tulad sa isang kalapati na buhat sa langit; at dumapo sa kaniya.At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't ang nagsugo sa akin upang bumautismo sa tubig, ay siyang nagsabi sa akin, Ang makita mong babaan ng Espiritu, at manahan sa kaniya, ay siya nga ang bumabautismo sa Espiritu Santo.At aking nakita, at pinatotohanan kong ito ang Anak ng Diyos.Nang kinabukasan ay muling nakatayo si Juan, at ang dalawa sa kaniyang mga alagad;At kaniyang tiningnan si Jesus samantalang siya'y naglalakad, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos! Ayon naman sa Lucas 7:18-20: :At ibinalita kay Juan ng kaniyang mga alagad ang lahat ng mga bagay na ito.At sa pagpapalapit ni Juan Bautista sa kaniya ng dalawa sa kaniyang mga alagad, ay sinugo sila kay Hesus na nagpapasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? At pagdating sa kaniya ng mga tao, ay kanilang sinabi, Pinaparito kami sa iyo ni Juan Bautista, na ipinasasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? === Panahon ng pangangaral sa madla === Kabilang sa mga pangunahing kaganapan sa pangangaral sa madla o pagmiministro sa publiko ni Hesus ang pagbibinyag sa kanya ni Juan Bautista, pagtawag niya kay [[Mateo ang Ebanghelista|Mateo]], ang kanyang paggawa ng mga himala, pagbibigay niya kay [[Pedro]] ng mga susi ng langit, ang kanyang pagbabagong anyo, at ang paglilinis ng templo.<ref name=Gardner/> ====Ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang Mesiyas==== Sa maraming instansiya, ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang [[Mesiyas]] gaya ng pagbabawal niya sa mga demonyo (Marcos 1:34,3:11-12,Lucas 4:41), pagbabawal sa kanyang mga alagad na ipaalam nilang siya ang mesiyas (Mateo 16:20, Marcos 8:30, Luas 9:21) at sa pagbabawal sa mga pinagaling niya sa pagpapagaling niya sa iba(Mateo 8:3-4,12:15-16, Marcos 1:44, 5:43, 7:36, Lucas 5:14, 8:56). Ayon sa Marcos 8:29-30,"''At tinanong niya sila, Datapuwa't ano ang sabi ninyo kung sino ako? Sumagot si Pedro at nagsabi sa kaniya, Ikaw ang Cristo. At ipinagbilin niya sa kanila na huwag sabihin kanino man ang tungkol sa kaniya.''" ====Mga alagad lamang ang makakaunawa ng mga talinghaga ngunit hindi naunawaan ng mga alagad ang mga sinabi niya==== Si Hesus ay naghayag ng mga parabula (talinghaga) na ang kahulugan ay nakatago sa mga nakarinig maliban sa kanyang [[Labindalawang Alagad]]. Ayon sa Marcos 4:11-13:"''1At sinabi niya sa kanila, Sa inyo ay ipinagkaloob ang makaalam ng hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa kanilang nangasa labas, ang lahat ng mga bagay ay ginagawa sa pamamagitan ng mga talinghaga:Upang kung magsitingin sila'y mangakakita, at huwag mamalas; at kung mangakinig sila'y mangakarinig, at huwag mangakaunawa; baka sakaling sila'y mangagbalikloob, at patawarin sila.''" Ayon sa Mateo 13:13-15,"''3 Kaya't sila'y pinagsasalitaan ko sa mga talinghaga; sapagka't nagsisitingin ay hindi sila nangakakakita, at nangakikinig ay hindi sila nangakakarinig, ni hindi sila nangakakaunawa. At natutupad sa kanila ang hula ni Isaias, na sinasabi, Sa pakikinig ay inyong maririnig, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mapaguunawa;At sa pagtingin ay inyong makikita, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mamamalas:Sapagka't kumapal ang puso ng bayang ito.At mahirap na mangakarinig ang kanilang mga tainga,At kanilang ipinikit ang kanilang mga mata;Baka sila'y mangakakita ng kanilang mga mata,At mangakarinig ng kanilang mga tainga,At mangakaunawa ng kanilang puso,At muling mangagbalik loob,At sila'y aking pagalingin.''". Ayon sa Lucas 8:10,"'' At sinabi niya, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa mga iba'y sa mga talinghaga; upang kung magsitingin ay huwag silang mangakakita, at mangakarinig ay huwag silang mangakaunawa.''" Ayon sa Mateo 13:10-11,"'' At nagsilapit ang mga alagad, at sinabi nila sa kaniya, Bakit mo sila pinagsasalitaan sa mga talinghaga?At sumagot siya at sinabi sa kanila, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng langit, datapuwa't hindi ipinagkaloob sa kanila.''" Gayunpaman, kahit ang kanyang mga alagad ay hindi naunawaan ang mga sinabi ni Hesus sa kanila. Ayon sa Marcos 9:32,"''Nguni't hindi nila naunawa ang sabing ito, at nangatakot silang magsipagtanong sa kaniya.''" Ayon sa Lucas 9:45,"'' Datapuwa't hindi nila napaguunawa ang sabing ito, at sa kanila'y nalilingid, upang ito'y huwag mapagunawa; at nangatatakot silang magsipagtanong sa kaniya ng tungkol sa sabing ito.''" Ayon sa Lucas 18:34,"'' At wala silang napagunawa sa mga bagay na ito; at ang sabing ito ay nalingid sa kanila, at hindi nila napagtalastas ang sinabi.''" ====Sinabi ni Hesus na walang siyang sinalita sa lihim==== Ayon naman sa Juan 18:20-21:"'' Sinagot siya ni Hesus, Ako'y hayag na nagsalita sa sanglibutan; ako'y laging nagtuturo sa mga sinagoga, at sa templo, na siyang pinagkakatipunan ng lahat ng mga Hudyo; at wala akong sinalita sa lihim. Bakit ako'y iyong tinatanong? tanungin mo silang nangakarinig sa akin, kung anong sinalita ko sa kanila: narito, ang mga ito ang nangakakaalam ng mga bagay na sinabi ko.''" === Pagtawag sa 12 alagad=== Tinawag ni Hesus ang maniningil ng buwis na si Mateo. Sumunod si Mateo kay Hesus at napabilang sa kanyang [[labindalawang mga alagad]]. Ito ay sina [[Simon Pedro]], [[San Andres|Andres]], [[Santiago, anak ni Zebedeo]], [[San Juan|Juan]], [[Felipe ng Bethsaida]], [[San Bartolome|Bartolome]], [[San Mateo|Mateo]], [[Santo Tomas|Tomas]] (kilala rin bilang [[Didymus]]), [[Santiago ang Nakababata]], [[Hudas Tadeo]], [[Simon na Zelote]], at [[Hudas Iskariote]]. ===Pagsisinungaling ni Hesus sa kanyang mga kapatid=== Ayon sa Juan 8:7-10: :Pumunta kayo sa pista: ako'y hindi pupunta sa pistang ito; sapagka't hindi pa nagaganap ang aking panahon.At nang masabi sa kanila ang mga bagay na ito, ay nanahan pa siya sa Galilea. Pagkatapos pumunta ng kaniyang mga kapatid sa pista, Si Hesus ay pumunta, hindi sa hayag, kundi nang lihim. === Mga milagro ni Hesus === {{seealso|Milagro}} Ang mga [[milagro]] ni Hesus ang kanyang mga gawang [[supernatural]] na itinala sa mga ebanghelyo sa kurso ng kanyang pangangaral. Ayon sa may akda ng [[Ebanghelyo ni Juan]], ang tanging ilan sa mga milagrong ito ang kanyang isinulat sa ebanghelyong ito. Ang mga milagro ni Hesus ay inuri ng ilang mga iskolar sa apat na mga pangkat: mga pagpapagaling sa karamdaman gaya ng [[ketong]], pagpapalayas ng mga [[demonyo]] o masamang espirito, [[pagbuhay sa patay]], at pagkontrol sa kalikasan. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|8:11-12}}, {{Bibleverse||Mateo|16:1-4}}, {{Bibleverse||Mateo|12:38-40}} at {{Bibleverse||Lucas|11:29-30}}, si Hesus ay tumanggi na magbigay ng anumang "''mga tanda''" ng milagro upang patunayan ang kanyang autoridad. Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Juan|2:11}}, ang mga milagro ni Hesus ang "''mga tanda''" na naghahayag ng kanyang kaluwalhatian. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|8:5-13}}, nang pumasok si Hesus sa Capernaum ay nilapitan siya ng isang centurion(kapitan) na namanhik sa kanya upang pagalingin ang kanyang alipin. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Lucas|7:1-10}} na sa halip na ang mismong centurion(kapitan) ang lumapit kay Hesus ay isinugo nito ang mga matanda ng Hudyo upang hilingin kay Hesus na pumunta at pagalingin ang kanyang alipin. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|5:22-23}}, nang si Jairus na pinuno ng sinagoga ay namanhik kay Hesus ay nagsabing: "'' Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Ito ay inaayunan sa {{Bibleverse||Lucas|8:41-42}} na si Jairus na pinuno ng sinagoga ay lumapit at nagpatirapa kay Hesus na nagsasabing, "''Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Mateo|9:18}} na nagsasaad na nang lumapit ang pinuno kay Hesus ay patay na ang kanyang anak. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|10:46-52}} at {{Bibleverse||Mateo|20:29-30}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang sila ay papaalis na sa Jericho. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Lucas|18:35}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang siya ay papalapit sa Jericho. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|14:28-32}}, "''Sumagot sa kaniya si Pedro: Panginoon, kung ikaw nga, hayaan mong makapariyan ako sa iyo sa ibabaw ng tubig. Sinabi niya: Halika. Pagkababa ni Pedro mula sa bangka, lumakad siya sa ibabaw ng tubig papunta kay Jesus. Ngunit nang makita niya ang malakas na hangin, natakot siya at nagsimulang lumubog. Sumigaw siya na sinasabi: Panginoon, sagipin mo ako. Kaagad na iniunat ni Jesus ang kaniyang kamay at hinawakan siya. Sinabi niya sa kaniya: O, ikaw na maliit ang pananampalataya, bakit ka nag-aalinlangan? Nang makasakay na sila sa bangka, tumigil ang hangin."'' Ang salaysay na ito ay matatagpuan rin sa [[Budismo]] na mas nauna sa Krisityanismo: "''[Ang isang alagad na nagnais] na bumisita kay [[Buddha]] sa isang gabi...ay natagpuan ang bangka na nawawala mula sa gilid ng ilog Acirvati. Sa isang pananampalatayang pagtitiwala kay Buddha, siya ay humakbang sa tubig at lumakad na tila sa tuyong lupain hanggang sa gitna ng daloy. At pagkatapos ay lumabas siya sa kanyang nakuntentong pagninilay nilay kay Buddha na kanyang nawala ang kanyang sarili at nakita ang mga ilog at natakot at ang kanyang mga paa ay nagsimulang lumubog. Ngunit kanyang pinilit ang kanyang sarili na mabalot muli sa kanyang pagninilay nila at sa pamamagitan ng kapangyarihan nito ay umabot sa malayong gilid ng ilog ng ligtas at naabot ang kanyang Panginoon''".<ref>Rudolf Bultmann, The Gospel of John, Westminster, Philadelphia 1971: p240 quoted in Helms, Gospel Fictions, 81</ref> Ang ilang mga pagmimilagro ni Hesus ay isinalaysay rin sa [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]]. [[File:Thedecapolis.png|thumb|180px|left|Mapa ng lokasyon ng [[Gadara]] at [[Jerash|Gerasa]] mula sa dagat ng Galilea.]] Ang isa pang milagro ni Hesus ang pagpalayas ng demonyo na ang pangalan ay [[Lehiyon (demonyo)]] mula sa isang lalake (Marcos 5:1-20) o dalawang lalake (Mateo 8:28-34), nang si Hesus ay tumungo sa kabilang panig ng dagat Galilea sa rehiyon ng [[Gerasenes]](NRSV) o [[Gadarenes]] (KJV). Ang mga demonyo ay nilipat ni Hesus sa 2,000 [[baboy]] na tumalon at nalunod sa dagat. Sa Mateo, ito ay binago sa [[Gadarenes]]. Sa mga pinakamatandang manuskritong Griyego ay mababasa ang [[Gerasenes]]. Ayon sa [[King James Version]] sa Mateo 8:28, ito ay nangyari sa [[Gergesenes]] na tumutugon sa modernong [[Kursi]] sa [[Dagat ng Galiea]]. Ang Gerasa ay 31 kilometro mula sa Dagat ng Galilea at ang Gadara ay 10 kilometri mula sa dagat ng Galilea o 2 oras sa paglalakad tungo sa Dagat ng Galilea. ===Transpigurasyon === Naganap ang pagbabagong anyo ni Hesus habang inaakyat niya ang isang bundok. Nasaksihan ito nina Pedro, Santiago, at Juan ang Ebanghelista. Sa transpigurasyon o banyuhay na ito ni Hesus, naging nakasisilaw na liwanag si Hesus, maging ang kanyang mukha. Mula sa isang ulap, nagsalita at ipinahayag ng Diyos na si Hesus ang kanyang anak.<ref name=Gardner/> === Paglilinis ng templo === Sa pagbabalik ni Hesus sa Herusalem, natuklasan niya ang mga nagkalat na mangangalakal at mga tagapagpalit ng mga pera sa templo. Ikinagalit ito ni Hesus kaya't pinagalitan at pinalayas niya ang mga taong ito mula sa banal na gusaling iyon. Ito ang isinagawang pagdadalisay ni Hesus ng templo sa Herusalem. Ito ang tanging salaysay na si Hesus ay gumamit ng pisikal na karahasan sa anuman sa mga ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay nangyari malapit sa wakas ng mga ebanghelyong sinoptiko sa Marcos 11:15–19, 11:27–33, Mateo 21:12–17, 21:23–27 at Lucas 19:45–48, 20:1–8) at malapit sa simula ng Ebanghelyo ni Juan sa Juan 2:13–16. === Pagpasok ni Hesus sa Herusalem=== Ayon sa mga ebanghelyo, bago pumasok si Hesus sa Herusalem, siya ay nanatili sa Bethany at Bethpage. Ayon sa Juan 12:1, si Hesus ay nasa Bethany ng anim na araw bago ang [[Paskuwa]]. Habang naroon, kanyang ipinadala ang kanyang dalawang mga alagad sa isang bayan upang kunin ang isang asno na nakatali ngunit hindi kailanman nasakyan. Kapag sila ay tinanong, sila ay tinuruan na sabihing ang asno ay kailangan ng Panginoon ngunit ibabalik. Ang parehong {{Bibleverse||Lucas|19:29-35}} at {{Bibleverse||Juan|12:12-16}} ay nagsaad na sa pagpasok ni Hesus sa Herusalem, siya ay umupo sa isang batang asno. Ayon sa Juan, ito ay upang matupad ang hula sa Zacarias 9:9. Ayon sa Zacarias, "Magalak ka ng malaki, Anak na Babae ng Zion!, Humiyaw, Anak ng Babae ng Herusalem, Tingan mo, ang hari mo ay dumarating sa iyo, matuwid at matagumpay, mapagpakumbaba at nakasakay sa ''isang asno, sa isang bisiro'', ang bisiro ng isang asno". Ang dalawang huling mga linya ay tila nagpapahiwatig na ang hari ay nakasakay sa dalawang mga hayop na ''asno at ang bisiro'' nito. Gayunpaman, ito ay isa lamang halimbawa ng mga paralelismong pangtulang Hebreo na kinasasangkutan ng pag-uulit ng parehong idea sa magkaibang mga salita para sa layuning metriko at ritmiko. Salungat sa Lucas at Juan na nagsaad na si Hesus ay sumakay sa ''isang asno'', nabasa ni Mateo ang talata sa Zacarias na ang mesiyas ay sasakay sa ''dalawang mga asno'' at si Hesus ay kanyang isinaad na sumakay sa ''mga'' asnong ito. Sa Hebreo ng Zec. 9:9, ang asno ay tumutukoy sa isang lalake. Ito ay isanalin sa Mateo sa babaeng asno at ang anak ng babaeng asnong ito. Sa saling Griyego ng Zec. 9:9, ang salitang asno ay maaaring tumukoy sa parehong kasarian. Ang ilang mga salin at komentaryo ng bibliya ay nagmungkahi na ang sinakyan ni Hesus ang mga damit(o balabal) na ipinatong ng mga alagad sa asno at bisiro nito. Gayunpaman, kahit pa ipagpalagay na ang "sa kanila" ay tumutukoy sa mga damit, inilagay ng mga alagad ang mga damit ''sa kanila'' o sa parehong asno at bisiro. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|21:7}}, "kanilang dinala ang ''babaeng asno at ang bisiro nito'', kanilang inilagay ang kanilang mga balabal ''sa kanila''(asno at bisiro) at si Hesus ay umupo ''sa kanila''." ===Pagsumpa sa puno ng igos=== Ang pagsumpa ni Hesus sa punong [[igos]] ay isinama lamang sa mga ebanghelyong Marcos at Mateo ngunit wala sa Lucas o Juan. Sa Mateo, ang sinumpang igos ay ''agad'' na natuyo samantalang sa Marcos, ang puno ay hindi natuyo hanggang sa sumunod na araw. Ayon sa Mateo 21:18-20, sa kinaumagahan, nang siya ay pabalik na sa lungsod ay nagutom si Hesus. Pagkakita niya sa isang puno ng igos sa tabing-daan, nilapitan niya ito ngunit wala siyang nakita rito kundi mga dahon lamang kaya sinabi niya rito: "Kailanman ay hindi ka na mamumunga. ''Kaagad na natuyo ang puno ng igos''". Sa Marcos 11:12-14, pagkatapos ng pagpasok ni Hesus sa Herusalem at bago ang paglilinis ng templo, sinumpa ni Hesus ang igos sa pagiging walang bunga nito sapagka't hindi pa panahon ng mga igos. Sinabi ni Hesus sa puno na ''sinomang tao'y hindi kakain ng iyong bunga mula ngayon at magpakailan man''. Pagkatapos ng kanyang paglilinis sa templo sa kinaumagahan, ay nakita ng mga alagad na ang puno ng igos ay tuyo na mula sa mga ugat. Sa pagkaalaala ni Pedro ay sinabi sa kaniya, Rabbi, narito, ang sinumpa mong puno ng igos ay natuyo(Marcos 11:20-21). Ayon sa mga iskolar, ang pagkakaiba sa dalawang kwento ay sanhi ng pagbabago ng Mateo sa kwento ng Marcos na pinaghanguan nito.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=QEKQ_iBhX7UC&pg=PR11&source=gbs_selected_pages&cad=3#v=onepage&q&f=false Davies, William David, & Allison, Dale C., "Matthew 19-28" ()] p.147</ref> ===Huling hapunan === {{pangunahin|Huling Hapunan}} Ang Huling Hapunan ang pinagsaluhan ni Hesus kasama ng kanyang mga apostol bago ang kanyang pagpapako sa krus. Ito ay inaalala ng mga Kristiyano at batayan ng kalaunang doktrina ng mga Kristiyano na [[sakramento]] o [[ordinansa]]ng(sa [[Protestantismo]]) tinatawag na [[Eukarista]] at kilala rin bilang "Banal na Komunyon" o "Ang Hapunan ng Panginoon". Ang [[Simbahang Katoliko Romano]], [[Silangang Ortodokso]], [[Ortodoksong Oriental]] at [[Simbahan ng Silangan]] ay nagtuturo na ang realidad(substansiya) ng mga elemento ng tinapay at alak ay buong nababago sa literal na katawan at dugo ni Hesus samantalang ang mga hitsura(species) ay nanatili. Ang [[Lutherano]] ay nanniwala na ang katawan at dugo ni Hesus ay umiiral "sa, kasama at ilalim" ng mga anyo ng tinapay at alak na isang konseptong kilala bilang ang unyong sakramental. Sa Huling Hapunan ayon sa mga ebanghelyo nang hinulaan ni Hesus ang pagkakanulo sa kanya ni [[Hudas Iskariote]]. Ang tatlong ebanghelyong sinoptiko(Mateo, Marcos, Lucas) at Unang Korinto ay kinabibilangan ng salaysay ng Hapunan kung saan si Hesus ay kumuha ng tinapay, hinati ito at ibinigay sa mga apostol na nagsasabing, "Ito ang aking katawan na ibinigay sa inyo". Ang mga salita sa bawat salaysay ng mga aklat na ito ay katamtamang magkakaiba na sumasalamin sa isang tradisyong [[Ebanghelyo ni Marcos|pang-Marcos]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Mateo]] at isang tradisyong [[Apostol Pablo|Paulino]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Lucas]].<ref name="NBD">"Lord's Supper, The" in ''New Bible Dictionary'', 3rd edition; IVP, 1996; page 697</ref> Ang mga salitang "''Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin''" ay matatagpuan lamang sa Ebanghelyo ni Lucas(22:19) at hindi sa iba pang 3 ebanghelyo. Ang {{Bibleverse||Lucas|22:19-20}}(22:19b-20)(''ibinigay sa kanila. Kaniyang sinabi: Ito ang aking katawan na ibinigay para sa inyo. Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin. Sa gayunding paraan, pagkatapos na makapaghapunan, kinuha niya ang saro at sinabi: Ang sarong ito ay ang bagong tipan sa aking dugo na ibinuhos para sa inyo.'') ay hindi lumilitaw sa ilang mga pinakamaagang manuskrito ng Ebanghelyo ni Lucas at pinaniniwalaang isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang episodyong ito ay hindi matatagpuan sa [[Ebanghelyo ni Juan]] ngunit kinabibilangan ng paghuhugas ni Hesus ng mga paa ng apostol na may detalyadong diskursong pagpapaalam habang inihahanda sila sa kanyang paglisan. Ayon sa mga sinoptiko ({{Bibleverse||Marcos|14:12-18}}, {{Bibleverse||Mateo|26:17-21}} at {{Bibleverse||Lucas|22:8}}), ang Huling Hapunan ang Seder na [[Paskuwa]](Paglagpas) na isinasagawa ng mga Hudyo sa simula ng [[Nisan]] 15. Salungat dito, ang Huling Hapunan ayon sa {{Bibleverse||Juan|19:14}} nangyari noong Nisan 14 nang ang mga kordero ng Paskuwa ay pinapatay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|18:28}} at {{Bibleverse||Juan|19:14-15}}, si Hesus ay ipinako sa krus bago ang [[Paskuwa]]. Ipinagpapalagay na ang may akda ng Juan ay pumili ng petsang ito upang umangkop sa kanyang teolohiya na si Hesus ang "kordero ng diyos"({{Bibleverse||Juan|1:29}}) at iniugnay si Hesus sa mga hinahandog na kordero sa Paskuwa ng mga Hudyo.<ref>Sanders, E. P. The historical figure of , 1993. p. 72</ref> Ikinatwiran ni Raymond Brown na sa [[Seder na Paskuwa]] ng mga Hudyo, ang unang saro ng alak ay iniinom bago kainakain ang walang lebadurang tinapay ngunit sa sinoptiko, ay nangyari ito pagkatapos. Ito ay nagpapakita ayon kay Brown na ang pangyayaring ito ay hindi ang unang Seder na Paskuwa na nangyayari tuwing Nisan 15 at kaya ay mas umaayon sa kronolohiya ng Juan na nangyari noong Nisan 14. Gayunpaman, maaaring ito ay binago para sa mga layuning simboliko o relihiyoso. Ang [[Silangang Ortodokso]] ay naniniwalang ang hapunang Eukaristiko ay hindi ang Seder na Paskuwa kundi isang hiwalay na hapunan. Ang argumentong Seder na Paskuwa ay itinatakwil rin ng Simbahang [[Presbiteriano]] na nagsasaad na ang huling hapunan sa ebanghelyo ay maliwanag na nagpapakitang ang layunin ng Huling Hapunan ay hindi ang pag-ulit ng taunang Seder na Paskuwa ng [[Aklat ng Exodo]].<ref>Brown et al. page 626</ref><ref name=Presbyterian37 >''Liturgical year: the worship of God'' by Presbyterian Church (U.S.A.), 1992 ISBN 978-0-664-25350-9 page 37</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Juan]] at ang 1 Corinto 5:7-8 ay nagtumbas ng pagpako kay Hesus bilang isang inihandog na kordero ng Paskuwa. Ang mga iskolar ng [[Seminar ni Hesus]] ay tumuturing sa Huling Hapunan na hinango hindi mula sa huling hapunan ni Hesus kasama ng mga apostol kundi sa mga tradisyong [[hentil]] ng mga pag-alalang hapunan para sa mga namatay.<ref name = "ActJMark">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Mark," p. 51-161</ref> Si [[Barry B. Powell|Barry Powell]] ay nagmungkahi na ang mga konseptong Kristiyano ng pagkain at pag-inom ng laman at dugo ni Hesus ay naimpluwensiyan ng kulto ni [[Dionysus]].<ref>Powell, Barry B., ''Classical Myth'' Second ed. With new translations of ancient texts by Herbert M. Howe. Upper Saddle River, New Jersey: Prentice-Hall, Inc., 1998.</ref> Si [[Dionysus]] ay isa sa maraming mga tagapagligtas na [[diyos na namatay at nabuhay]]. Ang kanyang kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing [[Pasko#Disyembre_25|Disyembre 25]]. Siya ay sinamba sa buong Gitnang Silangan gayundin sa Gresya. Siya ay mayroong sentro ng pagsamba sa Herusalem noong ika-1 siglo BCE. Siya ang anak ni [[Zeus]] na Diyos Ama at ang kanyang laman at dugo ay simbolikong kinakain ng kanyang mga tagasunod sa anyo ng tinapay at alak. Si [[Dionysus]] ay ipinanganak ng isang birhen, nagsagawa ng mga milagro gaya ng pagbabago ng tubig sa alak, may 12 alagad, tinawag na "Diyos na naging laman", "Tanging Bugtong na Anak" at "Tagapagligtas", ipinako sa krus at namatay bilang isang handog para sa mga kasalanan ng daigdig. Si Dionysus ay muling nabuhay pagkatapos ng 3 araw at umakyat sa langit.<ref>http://www.religioustolerance.org/chr_jcpa2.htm</ref><ref>[[Pausanias (geographer)|Pausanias]], ''Description of Greece'' 6. 26. 1 - 2</ref><ref>[[Athenaeus]], ''Deipnosophistae'' 2. 34a</ref> Ayon sa iskolar na si Peter Wick, ang paggamit ng simbolismong alak sa [[Ebanghelyo ni Juan]] kabilang ang kwento ng [[kasalan sa Cana]] kung saan binago ni Hesus ang tubig sa alak ay nilayon upang ipakita ng Juan si Hesus ay mas superior kay [[Dionysus]].<ref name="Wick 2004 179–198">{{cite journal |last=Wick |first=Peter |title=Jesus gegen Dionysos? Ein Beitrag zur Kontextualisierung des Johannesevangeliums |journal=[[Biblica (journal)|Biblica]] |volume=85 |issue=2 |pages=179–198 |publisher=[[Pontifical Biblical Institute]] |location=Rome |year=2004 |url=http://www.bsw.org/?l=71851&a=Comm06.html |accessdate=2007-10-10 |ref=harv}}</ref> ===Getsemani, pagkakanulo ni Hudas at pagdakip kay Hesus=== [[File:Giotto - Scrovegni - -31- - Kiss of Judas.jpg|thumb|300px||''Halik ni [[Hudas Iskariote]]'' (1304–06), fresco ni [[Giotto]], [[Scrovegni Chapel]], [[Padua]], Italya]] Ayon sa mga kanonikal na Ebanghelyo, pagkatapos ng Huling Hapunan, si Hesus at ang kanyang mga alagad ay naglakbay sa Gethsemane. Nang makarating rito, siya ay inilarawang lumisan sa kanyang mga alagad upang manalangin ng pribado. Isinaad ng mga sinoptiko na ang tatlong mga alagad na kasama ni Hesus ay nakatulog at kinastigo sila ni Hesus sa pagkabigong manatiling gising kahit sa isang oras na nagmuungkahing sila ay manalangin upang makaiwas sa tukso. Sa puntong ito, si [[Hudas Iskariote]] ay lumitaw na sinamahan ng isang pangkat ng mga tao na kinabibilangan ng mga saserdote at matatanda at mga taong may sandata. Lumapit si Hudas kay Hesus upang halikan niya ito. Ang halik ang ibinigay ni Hudas na tanda sa mga humuhili kung sino ang kanilang dapat huhulihin. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], si Hesus ay tumugon kay Hudas, ''Kaibigan, anong dahilan ng pagparito mo?'' Ito ay humantong sa paniniwala na si Hesus at Hudas ay aktuwal na may kasunduan at walang tunay na pagkakanulong nangyari.<ref name=PagelsKing>Pagels, Elaine at Karen L. King. (...) "The ''Gospel of John'' suggests that Jesus himself was complicit in the betrayal, that moments before Judas went out, Jesus had told him, "Do quickly what you are going to do" (''John'' 13:27)" (...), ''Reading Judas, The Gospel of Judas and the Shaping of Christianity'', Penguin Books, New York, 2007, pages 3–4, ISBN 978-0-14-311316-4.</ref> Ang Lucas 22:47-48 ay nagsasaad na nakita ni Hesus si Hudas na paparating at pinigil siya na nagtatanong: ''Hudas, sa pamamagitan ba ng halik ay ipagkakanulo mo ang Anak ng Tao?'' Walang halik na isinagawa si Hudas. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|14:45-47}} at {{Bibleverse||Mateo|26:49-51}}, ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng isang alipin ay nangyari ''pagkatapos dakipin si Hesus''. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa parehong {{Bibleverse||Lucas|22:47-54}} at {{Bibleverse||Juan|18:4-12}} na ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng alipin ay nangyari ''bago dakipin si Hesus''. Ayon sa apat na kanonikal na Ebanghelyo, hinulaan ni Hesus na ipinagkakanulo siya at alam niyang ito ay gagawin ni Hudas({{Bibleverse||Mateo|26:23-25}}, {{Bibleverse||Marcos|14:18-21}}, {{Bibleverse||Lucas|22:21-23}} at {{Bibleverse||Juan|13:21-30|}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|13:21-30}}, ito ay katuparan ng isang hula sa kasulatan ngunit inihayag din ni Hesus sa {{Bibleverse||Mateo|26:23-24}} tungkol kay Hudas na ''sa aba ng taong iyon na magkakanulo sa Anak ng Tao. Mabuti pa sa taong iyon kung hindi na siya naipanganak''. Ang pagtupad ni Hudas sa hula ay nagpapahiwatig na si Hudas ay walang [[malayang kalooban]] at nakatakda na sa kapahamakan bago pa ang kanyang kapanganakan({{Bibleverse||Juan|17:12}}). Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Mateo|19:28}} at {{Bibleverse||Lucas|22:30}}, ang lahat ng 12 mga alagad ay uupo sa 12 trono upang hatulan ang 12 lipi ng Israel. Sinaad sa {{Bibleverse||Mateo|26:15}} at Mateo 27:3-10 na ipinagkanulo ni Hudas si Hesus para sa 30 pirasong pilak. Ayon sa Marcos 14:10-11, ang mga saserdote ay nangako lamang kay Hudas na babayaran siya ngunit ayon sa Mateo 26:14-16 ay agad binyaran si Hudas ng mga saserdote. Kalaunan ay dahil nagsisi si Hudas ay kanyang ibinalik ang salapi sa templo at nagbigti. Ang salapi ay kalaunang ginamit ng mga pinunong saserdote upang ipambili ng bukid ng magpapalayok upang ito ay maging libingan ng mga dayuhan(Mt 26:15, 27:3-10). Salungat dito, ayon sa Gawa 1:18, si Hudas ang bumili ng isang parang mula sa kabayaran ng kalikuan. Doon ay bumagsak siya na nauna ang ulo, bumuka ang kaniyang katawan at sumambulat ang lahat ng kaniyang bituka. Inangkin sa Mateo 27:9-10 na ang pagbili ng bukid ng magpapalayok ay hinulaan sa Jeremias ngunit ito ay hindi matatagpuan sa Jeremias. Sa halip, ang Zec. 11:13 ay pinaniwalaan ng ilan na tinukoy dito ni Mateo. Ang ''[[Ebanghelyo ni Hudas]]'' ay nagsasaad na ang mga aksiyon ni Hudas ay kanyang ginawa bilang ''pagsunod'' sa mga instruksiyon na ibinigay sa kanya ni Hesus. Ang [[Ebanghelyo ni Hudas]] ay nagsasaad rin na pinlano ni Hesus ang mga kurso ng pangyayari na humantong sa kanyang kamatayan. Ang paglalarawang ito ay tila umaayon sa ilang mga anyo ng [[Gnostisismo]] na ang anyong tao ay isang bilangguan na espiritwal at kaya ay naglingkod si Hudas kay Hesus sa pamamagitan ng pagtulong na palayin ang kaluluwa ni Hesus mula sa mga limitasyong pisikal. Isinasaad rin sa [[Ebanghelyo ni Hudas]] na hindi nalaman ng ibang mga apostol ang tunay na ebanghelyo na itinuro lamang ni Hesus kay [[Hudas Iskariote]] na ang ''tanging'' alagad ni Hesus na kabilang sa "banal na henerasyon" sa mga alagad. === Paglilitis kay Hesus === {{main|Sanhedrin|Poncio Pilato}} Ayon sa mga kanonikal na ebanghelyo, pagkatapos ng pagkakanulo at pagdakip kay Hesus nang gabi ay dinala siya sa [[Sanhedrin]]. Ayon sa Mateo 26:57, si Hesus ay dinala sa bahay ni Caiaphas na dakilang saserdote kung saan nagtipon ang dakilang saserdote, mga skriba at matatanda. Sa Mateo 27:1, idinagdag na muling nagpulong ang mga saserdote sa sumunod na umaga. Ayon sa Marcos, 14:53, si Hesus ay dinala nang gabing iyon sa dakilang saserdote(na hindi pinangalanan) kung saan ang nagtipon ang lahat ng mga hepeng saserdote at mga matatanda. Ayon sa Markos 15:1, ang isa pang konsultasyon ay idinaos ng mga saserdote nang sumunod na umaga. Ayon sa Lucas 22:54, si Hesus ay dinala sa "bahay ng dakilang saserdote"(na hindi pinangalanan) kung saan ay kinutya at binugbog si Hesus nang gabing iyon at sa Lucas 22:66, idinagdag na "sa sandaling araw na", ang mga hepeng sasedote at mga skriba ay nagtipon at dinala si Hesus sa konseho. Sa Juan 18:24, si Hesus ay dinala mula kay Annas patungo kay Caiaphas na dakilang saserdote at sa Juan 18:28 ay isinaad na noong umaga ay dinala si Hesus mula kay Caiphas tungo kay [[Poncio Pilato]] sa Praetorium. Sa mga ebanghelyo, si Hesus ay isinaad na nagsalita ng napaka-kaunti at nagbigay ng napaka bihira at hindi direktang mga sagot sa mga tanong ng saserdote na nagtulak sa isang opiser na sampalin siya. Sa Mateo 26:62, ang kawalan ng tugon ni Hesus ay nagtulak sa dakilang saserdote na tanungin siiya: "wala ka bang isasagot?" Sa mga salaysay ng ebanghelyo, ang mga lalake na humahawak kay Hesus sa bahay ng dakilang saserdote ay kumutya, piniringan ang kanyang mata, uminsulto at bumugbog sa kanya. Ang Markos 14:55-59 ay nagsasaad na ang mga hepeng saserdote ay naghanap ng saksi laban kay Hesus upang ipapatay siya ngunit hindi nakahanay ng sinuman kaya naghanap ng mga maling saksi laban sa kanya ngunit ang kanyang mga saksi ay hindi magkakaayon. Isinaad sa Marcos 14:61 na tinanong naman ng dakilang saserdote si Hesus: "Ikaw ba ang Kristo, ang Anak ng Mapalad?" Sumagot si Hesus na "''Ako''" na sa puntong ito ay pinunit ng dakilang saserdote ang balabal nito sa galit at inakusahan si Hesus ng [[pamumusong]]. Tinanong naman ng dakilang saserdote ang Sanhedrin at silang lahat ay nagbigay hatol na siya ay nararapat mamatay(Marcos 14:64) Sa Mateo 26:63, tinanong ng dakilang sasedote si Hesus "Sabihin mo sa amin kung ikaw ang Kristo, ang Anak ng Diyos". Sumagot si Hesus na "''Sinabi mo''" na nagtulak sa dakilang saserdote na punitin ang kanyang balabal. Salungat dito, sa Lucas 22:67 ay tinanong si Hesus na "Kung ikaw ang Kristo, sabihin mo sa amin". Ngunit kanyang sinabi sa kanila, "''Kung sasabihin ko sa inyo, hindi kayo maniniwala''". Ngunit sa Lucas 22:70 nang siya ay tanungin nila na "Kung gayon, ikaw ba ang Anak ng Diyos?" Sumagot si Hesus na "''Sinasabi niyong ako''". Sa puntong ito, ang mga sasedote ay nagtanong: "Hindi ba, hindi na natin kailangan ang saksi sapagkat tayo na ang nakarinig mula sa kaniyang bibig?" May ilang mga problema sa mga salaysay ng ebanghelyo tungkol sa paglilitis ng [[Sanhedrin]] kay Hesus. Ayon sa mga sinoptiko, ang Banal na Hapunan ang Seder na Paskuwa na unang araw ng Paskuwa. Ito ay nagpapahiwatig na ang paglilitis kay Hesus ay nangyari sa isang linggong pagdiriwang ng pistang Paskuwa. Sa pagbibilang rin ng araw ng mga Hudyo ay isa itong Paskuwa. Pinagbabawal sa [[Hudaismo]] na ang Sanhedrin ay magpulong sa [[Shabbat]] o sa mga pista gaya ng Paskuwa. Sa ebanghelyo, ang Sanhedrin ay nagpulong sa bahay ng dakilang saserdote sa gabing pagkatapos ng pagdakip kay Hesus, ngunit ipinagbabawal sa Hudaismo na ang Sanhedrin ay magpulong sa labas ng ''Bulwagan ng mga Tinagpas na Bato''(Lishkat Ha-Gazith) sa templo sa Herusalem o magpulong sa gabi.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/james_still/jesus_trial.html</ref> Ang isa pang imposiblidad sa Marcos 14:64 ang paghatol ng kamatayan sa parehong araw kesa sa itinakdang interbal na 24 oras sa Hudaismo. Sa Marcos 14:57-58, ang ilang mga tao ay tumayo na may mga "hindi totoong testimonya" laban kay Hesus. Gayunpman, ang kanilang "hindi totoong" inangkin na sinabi ni Hesus ang sinabi ni Hesus ayon sa Juan 2:18-19 at Gawa 6:14. Ayon sa Marcos 16:61, iniugnay ng dakilang saserdote ang pagiging isang [[mesiyas]] sa pagiging Anak ng Diyos. Ito ay maling pag-uugnay dahil hindi itinuturing sa Hudaismo ang pagiging [[mesiyas]] na may katayuang pang-diyos. Ang pag-aangkin rin at pagtuturo ng isang indibidwal na siya "ang mesiyas" ay hindi itinuturing sa [[Hudaismo]] na [[pamumusong]] gaya ng maling pag-aangkin sa Marcos 14:61-64. Ang pag-aangkin rin ni Hesus sa Marcos 14:62 ay hindi nangangailangang ito ay may anumang konotasyong pang-diyos. Ang paggamit ng pariralang "Anak ng Mapalad" o "Anak ng Diyos" ay hindi isang krimen na pinarurusahan ng kamatayan sa Hudaismo. Ang pag-aangkin rin ni Hesus na ang Anak ng Tao ay uupo sa kanan ng diyos sa Marcos 14:62 ay walang pinagkaiba sa alusyon ni [[David]] na nakaupo siya sa kanan ng diyos(Awit 110:1)<ref>Morris Goldstein, Jesus in the Jewish Tradition, Macmillan, New York 1953 quoted in Wilson, Jesus: The Evidence: p 103</ref> Ayon sa mga [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]], si Hesus ay dinala kay Pilato ng [[Sanhedrin]] na nagpahuli kay Hesus at mismong kumwestiyon sa kanya. Isinaad na ang [[Sanhedrin]] ay binigyan lamang ni Hesus ng mga sagot na kanilang itinuring na [[pamumusong|mapamusong]](Marcos 14:61-64) ayon sa [[batas ni Moises]] na hindi malamang na ituturing ni Pilato na isang [[parusang kapital]] na nagpakahulugan ng batas Romano. Ang pangunahing tanong ni Pilato kay Hesus ay kung itinuturing niya ang kanyang sarili na hari ng mga [[Hudyo]] bilang pagtatangka na matukoy kung siya ay isang potensiyal na bantang politikal. Ayon sa saling [[New International Version|NIV]] Marcos 15:2, Mat 26:64: "Ikaw ba ang hari ng mga Hudyo"? "Yes, It is as you say"(oo, gaya ng sinasabi mo).<ref>http://bible.cc/matthew/26-64.htm</ref><ref name="bible.cc">http://bible.cc/mark/15-2.htm</ref> Sa ilang mga salin gaya ng [[KJV]], ang sagot ni Hesus ay: "Thou sayest it."([[King James Version]], Mark&nbsp;15:2, Sinasabi mo);<ref name="bible.cc"/> Ang anumang digri ng kompirmasyon ang nahango ng mga tagasalin ng [[bibliya]] mula sa sagot ni Hesus, ayon sa Bagong tipan ay hindi sapat upang makita si Hesus bilang isang tunay na bantang politikal. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], may pag-aatubili si Pilato na payagan ang pagpapako kay Hesus na walang nakitang kasalanan siya. Ayon sa Mateo, kustombre ng gobernador ng Roma na magpalaya ng isang bilanggo sa [[Paskuwa]]. Ang mga salaysay sa bagong tipan ay nagsasaad na inilabas ni Pilato si [[Barabbas]] at sa Mateo ay tinukoy siyang masamang bilanggo ngunit sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] ay isang mamatay tao. Isinaad ni Pilato sa mga Hudyo na pumili sa pagitan ng pagpalaya kay Barabbas o Hesus na umaasang kanilang hihilinging palayain si Hesus. Gayunpaman, pinili ng mga tao si Barabbas at sinabi tungkol kay Hesus na "Ipako siya!". Sa Mateo, tumugon si Pilato, "Bakit? anong kasamaan ang nagawa niya". Ang mga tao ay nagpatuloy na nagsasabing "Ipako siya!". Walang kustombreng alam na pagpapalaya ng mga bilanggo sa Herusalem maliban sa mga salaysay na ito sa ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay sinasabi ng ilan na elemento ng literaryong paglikha ng Ebanghelyo ni Marcos na nangailangang salungatin ang tunay na anak ng ama upang ilagay ang nagtuturong paligsahan sa anyo ng isang talinghaga. Ang kwento ni Barabbas ay historikal na ginamit upang ilagay ang pagsisi ng pagpapako kay Hesus sa mga Hudyo at upang pangatwiranan ang [[antisemitismo]] na isang interpretasyong kilala bilang [[deisidyong Hudyo]] na itinakwil ni Papa [[Benedict XVI]] sa kanyang aklat noong 2011 na ''Jesus of Nazareth'' kung saan kanya ring kinuwestiyon ang historisidad ng talata sa Mateo.<ref name=JRPB16> {{cite book |url=http://www.ignatius.com/promotions/jesus-of-nazareth/excerpts.htm |title= Jesus of Nazareth |author=[[Pope Benedict XVI]] |year=2011 |accessdate=2011-04-18}} </ref><ref>{{cite web |title=Pope Benedict XVI Points Fingers on Who Killed Jesus |url=http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |quote=While the charge of collective Jewish guilt has been an important catalyst of anti-Semitic persecution throughout history, the Catholic Church has consistently repudiated this teaching since the Second Vatican Council. |date=March 2, 2011 |accessdate=2012-09-28 |archive-date=2012-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120307122425/http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |url-status=dead }}</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Lucas]] ay naglalarawan sa mga saserdote na paulit ulit na nag-aakusa sa kanya bagaman ayon dito ay nanatiling tahimik si Hesus. Pumayag si Pilato na kondenahin si Hesus sa pagpapako sa krus pagkatapos na ipaliwanag ng mga pinunong Hudyo na siya ay isang banta sa Roma sa pamamagitan ng pag-aangking hari ng [[Israel]]. Ayon sa mga sinoptiko, ang mga tao ay tinutruan ng mga pariseo at saduceo na sumigaw laban kay Hesus. Idinagdag ng Mateo na bago ang pagkukundena kay Hesus si kamatayan, si Pilato ay naghugas sa tubig ng kanyang mga kamay sa harapan ng mga tao na nagsasabing "ako ay inosente sa dugo ng taong ito; makikita niyo". ==== Pagpapako sa krus==== [[File:SVouet.jpg|thumb|right|240px|''Ang Pagkapako ni Hesus sa Krus'' (1622) ni [[Simon Vouet]]; Church of Jesus, [[Genoa]]]] Pagakatapos ng paglilitis ni Pilato, si Hesus ay ibinigay ni Pilato sa mga tao upang ipako sa krus. Dinala siya ng mga kawal sa loob ng patyo na tinatawag na hukuman. Tinawag nila ang buong batalyon ng mga kawal na naroroon upang magtipon. Sinuotan nila siya ng kulay ubeng damit at nilagayan ng koronang tinik. Nagsimula silang bumati sa kaniya na sinasabi: Binabati, Hari ng mga Judio. Matapos nila siyang kutyain, hinubad nila ang kulay ubeng damit at isinuot sa kaniya ang kaniyang mga damit. Kanilang dinala siya papalabas upang ipako sa krus. Sa tatlong sinoptiko, kanilang kinuha ang isang nagngangalang Simon na taga-Cerene at ipinapasan sa kaniya ang krus ni Hesus. Salungat dito, sa Juan ay si Hesus lamang ang nagpasan ng kanyang krus tungo sa Golgota. Sa Lucas lamang isinaad ang pakikipag-usap ni Hesus sa mga babaeng sumusunod na tumatangis at nanaghoy sa kaniya. Ang kwento ng isang babaeng Veronica ay hindi matatagpuan sa mga ebanghelyo at lumitaw lamang noong mga 1380. Ayon sa kwento, si Veronica ay naawa nang makita niyang pasan ni Hesus ang kanyang krus tungo sa Golgota. Kanyang ibinigay ang kanyang belo upang punasan ang kanyang noo. Ito ay tinanggap ni Hesus na ibinalik kay Veronica at ang larawan ng kanyang mukha ay milagrosong lumitaw sa belong ito. Ayon sa Marcos at Mateo, si Hesu say inalukan ng maiinom bago siya ipako sa krus. Ang halong inumin na ibinigay kay Hesus sa {{Bibleverse||Marcos|15:23}} ay alak at mira na maaaring isang pagtatangka na pagaanin ang paghihirap na pagtitiisan ni Hesus dahil sa sedatibong epekto nito. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|27:34}}, ang halong inumin ay binago sa alak at apdo. Ang apdo ay isang sukdulang mapait sa lasa at kaya ang intensiyon sa Mateo ay tila kabaligtaran ng sa Marcos upang dagdagan ang paghihirap ni Hesus. Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay ipinako kasama ng dalawa pa. Ang mga sinoptiko ay nagdagdag ng mas maraming mga detalye dito. Ang parehong {{Bibleverse||Marcos|15:27,32}} at {{Bibleverse||Mateo|27:38,44}} ay nagsasaad na ang parehong mga nahatulang kriminal ay sumali sa mga tao sa pagkutya kay Hesus. Sa Lucas, isang kriminal lamang ang kumutya kay Hesus at ang isa ay sumaway sa kumutyang kriminal. Sinabi ng hindi kumutyang kriminal kay Hesus, na Panginoon, alalahanin mo ako kapag ikaw ay nasa paghahari mo na. Sinabi ni Jesus sa kaniya: ''Katotohanang sinasabi ko sa iyo, sa araw na ito, ikaw ay makakasama ko sa Paraiso''. Ang Lucas ay hindi nagbanggit na ang ina ni Hesus ay makikita sa kanyang pagpapako ngunit sa Juan ay inilagay siya sa lugar ng pagpapako kay Hesus at isinaad na habang nasa krus ay nakita niya ang kanyang ina at isang alagad na kanyang minamahal. Kanyang sinabi sa kanyang ina "Babae, tingnan mo ang iyong anak". Inilagay din sa Juan ang iba pang mga babae na kapatid ng kanyang ina, si Maryang asawa ni Clopas at [[Marya Magdalena]]. Hindi matiyak kung buong tinutukoy sa Juan ang 3 o 4 na babae sa krus. Walang kasunduan sa mga iskolar kung anong petsa o araw ipinako si Hesus. Tinatayang si Hesus ay namatay mula 30 CE hanggang 36 CE. Ang araw ng pagpapako kay Hesus ay kadalasang pinaniniwalaang biyernes ngunit ang ilang mga iskolar ay nagmungkahi ng araw na huwebes o miyerkules. Ang ilang iskolar ay naniniwala sa araw na huwebes batay sa isang dobleng sabath na sanhi ng isang ekstrang sabath na Paskuwa na bumagsak sa takipsilim ng huwebes hanggang sa tanghali ng biyernes na nauna sa normal na lingguhang sabath. Ang ilan ay nagmungkahi ng miyerkules batay sa pagbanggit ni Hesus ng pariralang "tatlong mga araw at tatlong mga gabi" sa {{Bibleverse||Mateo|12:40}} bago ang kanyang muling pagkabuhay na sinasabing sa araw ng linggo. Bagaman ayon sa batas ng Hudyo, ang bahagi ng araw ay katumbas ng isang buong araw, ang pariralang "tatlong araw at tatlong gabi" ay nangangahulugang tatlong magkakasunod na araw sa pagitan ng bukang liwayway at gabi at gabi at bukang liwayway o 72 araw. Inangkin na si Hesus ay nabuhay pagkatapos ng 3 araw sa biyernes. Kung ito ay totoo, siya ay inilibing lamang ng 2 gabi. Sa {{Bibleverse||Marcos|15:25}}, ang pagpapako kay Hesus sa krus ay nangyari sa ikatlong oras(alas nuwebe ng umaga) at ang kamatayan ay nangyari sa ikasiyam na oras(alas tres ng hapon).<ref name=Harrington442>''The Gospel of Mark, Volume 2'' by John R. Donahue, Daniel J. Harrington 2002 ISBN 0-8146-5965-9 page 442</ref> Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|19:4}}, si Hesus ay nasa harap pa rin ni Pilato sa ikaanim na oras. Ang ilan ay nagmungkahi ng pagkakasundo ng dalawang salaysay batay sa pag-ooras na Romano ngunit ito ay itinatakwil ng ilang mga iskolar.<ref>Steven L. Cox, Kendell H Easley, 2007 Harmony of the Gospels ISBN 0-8054-9444-8 pages 323–323</ref><ref name=RBrown959 >''Death of the Messiah, Volume 2'' by Raymond E. Brown 1999 ISBN 0-385-49449-1 pages 959–960</ref><ref name=Colin188 >[[Colin Humphreys]], ''The Mystery of the Last Supper'' Cambridge University Press 2011 ISBN 978-0-521-73200-0, pages 188–190</ref> Ang {{Bibleverse||Marcos|15:33}} at {{Bibleverse||Mateo|27:45}} ay nagsasaad na may kadiliman mula sa tanghali hanggang sa alas-tres ng tanghali. Ang {{Bibleverse||Lucas|23:44-45}} ay nagsaad na ito ay [[eklipse ng araw]]. Ayon sa ilang mga iskolar, ito ay imposibleng mangyari dahil ayon sa mga sinoptiko, si Hesus ay ipinako noong unang araw ng Paskuwa(Paglagpas) na Nisan 15. Ang Nisan 15 ay isang gabi ng buong buwan o ang buwan ay nasa kabilang panig ng mundo. Upang ang eklipse ng araw ay mangyari, ang buwan ay dapat nasa pagitan ng daigdig at araw. Sa karagdagan, wala ring mga ulat sa kasaysayan ng isang eklipse ng araw sa Herusalem sa mga panahong ito.<ref>Caird, Saint Luke, p. 253</ref><ref>Craveri, The Life of Jesus, p.399</ref> Kahit ang [[Ebanghelyo ni Juan]] ay hindi rin nagbanggit ng eklipseng nangyari sa pagpapako kay Hesus. Ang hindi karaniwang napakatagal na eklipse ay ginagamit rin laban sa historisidad ng eklipseng ito.<ref>Carrier (1999).</ref> Ang isang pananaw ay ang mga salaysay sa sinoptiko ay isang paglikhang literaryo ng mga manunulat ng ebanghelyo upang pataasin ang kahalagaan ng teolohikal na mahalagang pangyayari kung paanong ang mga eklipse ay iniugnay rin sa mga salaysay ng mga ibang pigurang historikal.<ref name = "ActJMark"/><ref>Davies, W. D, and Dale C. Allison, ''A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel According to Saing Matthew'', Volume III (Continuum International, 1997), page 623.</ref><ref>{{cite book |first=Burton L. |last=Mack |title=A Myth of Innocence: Mark and Christian origins |publisher=Fortress Press |year=1988 |isbn=0-8006-2549-8 |page=296 |quote=This is the earliest account there is about the crucifixion of Jesus. It is a Markan fabrication |url=http://books.google.com/books?id=fNSbW8hWRzwC&pg=PA296&vq=%22markan+fabrication%22&dq=darkness+crucifixion+myth&as_brr=3&sig=91wedXZa05AyWJBh1UHPTlHR4xE}} </ref> Sa Marcos, ang pagdilim ay sinamahan ng pagkapunit sa dalawa ng tabing ng banal na mula sa itaas hanggang sa ibaba.<ref name="ActJMark"/> Ang Mateo ay nagdagdag ng isang [[lindol]] at [[muling pagkabuhay]] ng mga namatay na santo. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:52-53}}, ang mga libingan ay nabuksan at maraming katawan ng mga banal na namatay ang bumangon. Ang mga patay na ito lumabas sa libingan pagkatapos lamang mabuhay na muli si Hesus at pumasok sa banal na lungsod at nagpakita roon sa maraming tao.<ref name = "ActJMatthew">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Matthew," p. 129-270</ref> Ang ilang mga kalaunang manuskrito ng Mateo ay may nakasulat na "''pagkatapos ng kanilang muling pagkabuhay''" sa halip na "''niya''"(his). Ayon kay Schweizer, ang talatang ito ay naglalaman ng isang sinaunang pagtutuwid sa orihinal na manuskrito ng Mateo. Sa teolohiya, si Hesus ang dapat na unang taong muling mabuhay kaya naniwala si Schweizer na ang salita ay ipinalit upang masiguro na ang mga santo ay umahon lamang pagkatapos mabuhay ni Hesus.<ref>[[Eduard Schweizer|Schweizer, Eduard]]. ''The Good News According to Matthew.'' Atlanta: John Knox Press, 1975</ref> Ang karamihan ng mga iskolar ng [[Bibliya]] ay hindi tumuturing sa mga pangyayaring ito na historikal. Ang mga ito ay tinawag ni Bultmaan na "purong nobelistikong mga motif".<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685">Keener, Craig S. ''The Gospel of Matthew: A Socio-Rhetorical Commentary.'' Wm. B. Eerdmans Publishing, 2009. pg. 685</ref> Isinaad ni Hagnar na ang mga pangyayaring ay may mas saysay ng teolohikal sa halip na historikal.<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685"/><ref>[[Raymond E. Brown|Brown, Raymond]]. ''Death of the Messiah.'' Doubleday, 1999. Pennsylvania State University</ref> Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay nagsalita ng pitong mga payahag habang siya ay nakapako sa krus. Sa Lucas 23:34 ay, "Ama, patawarin mo sila sapagkat hindi nila alam ang kanilang ginagawa. Sa Lucas 23:43, "Sa katotohanan, sinasabi ko, ngayon araw ay makakasama mo ako sa Paraiso". Sa Juan 19:25-27, "Babae, tingnan mo ang iyong anak!". Sa Mateo 27:46, ay ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?". Sa Juan 19:28 ay "Ako ay nauuhaw". Sa Juan 19:30 ay "Natapos na" at sa Lucas 23:46 ay "Ama, sa iyong mga kamay ay ipinagkakatiwala ko ang aking espiritu". Dahil sa magkakaibang mga huling salita sa pagitan ng apat na ebanghelyo, si James Dunn ay naghayag ng pagdududa sa historisidad ng mga ito.<ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref> Sa Mateo 27:46, ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?" ay isang sipi sa unang linya ng Awit 22:1. Ang Awit 22:16 ay pinakahulugan ng mga Kristiyano na reperensiya sa pagpapako ni Hesus sa krus batay sa ilang mga modernong salin ng Bibliya na nagsalin ng talata na "kanilang tinagos ang aking mga kamay at mga paa".<ref>http://bible.cc/psalms/22-16.htm</ref> Ang interpretasyong ito ay itinatakwil ng mga Hudyong iskolar. Ang mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo ng Awit 22:16 ay ''ka'ari yadai v'raglai'' ("tulad ng isang leon ang aking mga kamay at ang aking mga paa"). Ang anyong sintaktiko ng pariralang Hebreo ay lumilitaw na walang pandiwa at ito ay sinuplay sa Aramaikong targum na "sila ay kumagat tulad ng isang leon ang aking mga kamay at mga paa". Ang karamihan ng mga manuskritong Hebreo ay gumamit ng salitang kaari(tulad ng isang leon) samantalang sa [[Septuagint]](na saling Griyego ng Hebreo) ay mababasa na "kanilang hinukay"(ορυξαν). Ang mga bersiyong nagsalin ng ''kaari'' ng Awit 22:16 na "tumagos", ay nagsalin ng ''kaari'' sa Isaias 38:13&nbsp;ng "''tulad ng isang leon'', kaya kanyang binali ang lahat ng aking mga buto".<ref>http://bible.cc/isaiah/38-13.htm</ref> Tanging ang [[Peshitta]](ca. 200 CE) na bersiyong Syriac ng Hebreo ang may pagbasang "kanilang tinagos"(they have pierced). Si [[Aquila]] ay nagsalin ng Hebreong Awit 22:16 sa Griyego na "kanilang dinispigura" sa kanyang unang edisyon ngunit isinalin itong "kanilang itinali" sa ikalawang edisyon. Si [[Jeronimo]] ay nagsalin ng Bibliyang Hebreo ng Awit 22:16 sa Latin na "kanilang itinali" ngunit mula sa Griyego na karu tungo sa Latin ay isinaling "kanilang hinukay". Ang karu ay mababasa sa dalawang manuskrito ng Hebreo ngunit ang kaari ay mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo. Ang kaaru na hindi alam ang kahulugan ay mababasa sa kakaunting mga manuskritong Hebreo at mababasa rin sa skrolyo sa Nahal Hever(5/6HevPs). Ang 5/6HevPs ay may karagdagang aleph sa pagitan ng kaf at resh. Walang ibang alam na halimbawa sa panitikang Hebreo na nagbabaybay ng karu sa ganitong paraan at ang kahulugan nito ay hindi alam.<ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/lutheran.html</ref> ====Paglilibing kay Hesus==== [[File:Caravaggio - La Deposizione di Cristo.jpg|thumb|right|200px|''Ang Paglilibing ni Kristo'' sa obra ni [[Caravaggio]].]] Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42-47}}, noon ay araw ng Paghahanda, nang gumabi, na siyang araw bago ang araw ng Sabat. At dumating si Jose na taga-Arimatea na isang marangal na kasapi ng Sanhedrin. Siya ay naghihintay din sa paghahari ng Diyos. Naglakas-loob siyang pumunta kay Pilato upang hingin ang katawan ni Jesus. Ipinatawag ni Pilato ang Kapitan at itinanong dito kung matagal nang patay si Jesus. Nang mabatid niya ito sa Kapitan pinahintulutan niya si Jose na kunin ang bangkay ni Jesus. Bumili si Jose ng telang lino at ibinaba si Hesus sa krus at binalot ng telang lino at inilagay sa libingan. Nakita nina Maria Magdalena at isang Maria kung saan inilagay ni Jose si Hesus. May ilang mga problema sa salaysay na ito. Una ang isinaad na "''nang gumabi''" ay nangangahulugang lumubog na ang araw o alas sais ng hapon na sa Hudaismo ay isa nang Sabath. Kahit pa ipagpalagay na ang gabi ay nangangahulugang isang mas maagang panahon, ang problema ay nananatili dahil ayon sa mga sinoptiko, ang araw na iyon ang unang araw ng [[Paskuwa]](Paglagpas). Sa Sabath o Paskuwa ay hindi pinapayagan ang mga Hudyo magsagawa ng mga transaksiyon ng negosyo ngunit ayon sa salaysay na ito, si Jose ay bumili ng linong panglibing sa araw na iyon. Gayundin, ang paglilibing at pagdadalamhati ay ipinagbabawal sa Hudaismo tuwing Sabath o Paskuwa. Sa Marcos, walang pagpapahid ng mga pabango ni Jose(o katulong na si Nicodemo) na binanggit ngunit nasaksihan ng mga babae kung saan inilagay ni Jose si Hesus sa libingan({{Bibleverse||Marcos|15:47}}). Ang pagpapahid ng mga babae kay Hesus ay ''isasagawa pa lang'' ng linggo({{Bibleverse||Marcos|16:1-2}}) samantalang sa {{Bibleverse||Juan|19:38-42}} ay naisagawa na nina Jose at Nicodemo bago pa ang paglilibing kay Hesus at kaya ay walang binanggit sa Juan na may gagawing pagpapahid si Marya Magdalena nang nag-iisa itong tumungo noong linggo sa libingan({{Bibleverse||Juan|20:1}}). Ang ilang mga iskolar ay nagdududa kung si Jose ng Arimatea ay isang historikal na tao dahil walang rekord sa Lumang Tipan, Talmud at iba pa, maliban sa mga ebanghelyo ng isang lugar na Arimatea.<ref>E. Goldin Hyman, The Case of the Nazarene Reopened</ref> Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-66}}, "''Kinabukasan ay ang araw pagkatapos ng paghahanda at ang mga pinunong-saserdote at mga fariseo ay nagtipun-tipon sa harap ni Pilato na nag-aangkin kay Pilato na naala-ala nila ang sinabi ni Hesus ng nabubuhay pa ito na pagkalipas ng tatlong araw ay si Hesus ay babangon. Kanilang hiniling kay Pilato na ipag-utos nito na bantayan ang libingan ni Hesus hanggang sa ikatlong araw at baka sa gabi ay nakawin siya ng kaniyang mga alagad at sabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay. Kung magkakagayon, ang pandaraya ay magiging malala kaysa una.''" May ilang mga problema sa salaysay na ito na matatagpuan ''lamang'' sa Mateo at hindi sa ibang tatlong kanonikal na ebanghelyo. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42}} at {{Bibleverse||Lucas|23:54}} ang araw ng paghahanda ang araw bago ang araw ng Sabath at kaya ang pagtitipon ng mga saserdote at fariseo ay nahuhulog sa araw ng Sabath na ayon sa batas ng mga Hudyo ay ipinagbabawal ang paggawa ng anumang gawa gaya ng pagtitipon sa harap ni Pilato. Ayon sa mga ebanghelyo, ang mga fariseo ay mga striktong tagapagmasid ng Sabath na kanilang hinangad na ipapatay si Hesus sa simpleng pagpapagaling nito sa Sabath. Ang inaangkin rin sa salaysay na naunawaan ng mga saserdote at fariseo na muling mabubuhay si Hesus pagkatapos ng tatlong araw at nanakawin ng mga alagad ni Hesus ang kanyang bangkay at sasabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay ay sinasalungat ng {{Bibleverse||Juan|2:18-22}} na nagsasaad na hindi naunawaan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang sinabing pagtatayo muli ng templo hanggang lamang sa kanyang pagbangon muli sa patay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:9}}, hindi pa alam ng mga alagad noon ang kasulatan na siya ay dapat bumangon mula sa mga patay. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:45-46}}, pagkatapos lamang muling mabuhay ni Hesus nang binuksan ni Hesus ang pang-unawa ng mga alagad upang maunawaan ng mga ito ang mga kasulatan na babangong muli sa mga patay sa ikatlong araw ang mesiyas. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|27:39-40}} na hindi alam ng mga Hudyo ang ibig sabihin ni Hesus. Ang isa pang problema sa Mateo ang paglipas ng isang araw bago pabantayan ng mga saserdote at fariseo ang libingan ni Hesus na na nagbibigay sa mga alagad ni Hesus ng pagkakataon na nakawin ang kanyang bangkay. Salungat sa salaysay ng mga ebanghelyo, ang {{Bibleverse2|Mga|Gawa|13:27-29}} ay nagsaad na ang naglibing kay Hesus ay ang mga mamamayan ng Herusalem at mga pinuno ng mga ito. Ang salaysay sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-65}} ay nag-uulat rin ng mga usapang may pribilehiyo sa pagitan ng mga saserdote at ni Pilato at sikretong usapan sa pagitan ng mga saserdote at bantay({{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}) na walang mga Kristiyano ang maaaring makaalam at kaya ay pinaniniwalaan na isang imbensiyon lamang ng may akda ng Mateo.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/resurrection/2.html</ref> Ayon sa mga skolar na sina [[L. Michael White]] at [[Helmut Koester]], ang salaysay ng mga bantay sa Mateo ay isang pagtatangkang apolohetiko ng may akda ng Mateo upang ipaliwanag ang mga pag-aangkin ng mga Hudyo na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan na kumakalat sa panahon ng pagkakasulat ng Ebanghelyo ni Mateo.<ref>''Ancient Christian Gospels'' Koster, Helmut; Trinity Press, (1992) pg 237.</ref><ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/symposium/historical.html</ref> Ayon ds {{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}, "''Habang sila ay papaalis, narito, ang mga bantay ay umalis papuntang lungsod. Kanilang iniulat sa mga pinunong-saserdote ang lahat ng mga nangyari. Sila ay nagtipun-tipon kasama ng matatanda. At nang makapagsangguni na sila, binigyan nila ng malaking halagang salapi ang mga bantay.Sinabi nila: Sabihin ninyo na dumating ang kaniyang mga alagad nang gabi habang kami ay natutulog at ninakaw nila si Jesus. Kapag ito ay narinig ng gobernador, hihimukin namin siya at ililigtas kayo sa inyong pananagutan. Kinuha nila ang salapi at ginawa ang ayon sa itinuro sa kanila. Ang ulat na ito ay kumalat sa mga Hudio hanggang sa kasalukuyan.''" Ayon sa mga kritiko, imposibleng maniwala ang mga pinunong Saserdote sa pahayag ng mga bantay na milagrasong umahon si Hesus sa libingan at hindi rin kapani-paniwala na kanilang paangkinin sa mga bantay na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan kung sila ay natutulog. Sa {{Bibleverse||Juan|20:14-16}}, pagkatapos akalain ni Maria Magdalena si Hesus bilang [[hardinero]] ay tinanong ito kung ano ang ginawa nito sa katawan ni Hesus na nagpapahiwatig na ang hardinero ay may motibo na galawin ang katawan ni Hesus. Sa ''Pakikipag-usap kay Trypho'' ni [[Justin Martyr]] ay isinaad na: ''ninakaw siya ng kanyang alagad sa gabi mula sa libingan kung saan siya nakahimlay nang alisin mula sa krus at ngayon ay dinadaya ang mga tao sa pagsasaad na siya ay nabuhay mula sa mga patay at umakyat sa langit".'' Si [[Tertullian]] ay nagbanggit sa kanyang ''De Spectaculis'' na karagdagan sa teoriya na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan ay ang hardinero ang gumawa sa gayong ang kanyang letsugas ay hindi mapinsala mula sa mga taong dumadalaw sa katawan. Ayon sa Toledoth Yeshu, ang hardinerong nagngangalang Juda ang orihinal na naglipat ng katawan at pagkatapos ay ibinenta ang katawan ni Hesus sa mga pinunong Hudyo.<ref name="carrier351">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 351.</ref> Ayon sa historyan na si Charles Freeman, ang [[Sanhedrin]] ang nag-alis ng katawan ni Hesus upang pigilan itong maging dambana ng mga alagad ni Hesus. Ikinatwiran ni Freeman na ang mga lalake(o anghel) na nakasuot ng puting balabal sa libingan ay maaaring ang mga saserdote ng templo({{Bibleverse||Marcos|16:3-7}}). Sa paghikayat ng mga lalakeng ito sa libingan sa mga alagad ni Hesus na bumalik sa Galilea, tinangka ng mga ito na paalisin ang mga alagad sa Herusalem upang maiwasan ang kaguluhan.<ref name="freeman">Charles Freeman, ''A New History of Early Christianity '', pp. 31-33(Yale University Press, 2009). ISBN 978-0-300-12581-8</ref> Ayon sa mga skolar, ang pagnanakaw ng mga libingan ay isang kilalang problema sa Judea noong unang siglo na ang Caesar ay nagutos ng parusang kamatayan sa pakikialam sa mga libingan at nagpatuloy hanggang ika-2 siglo CE. Kaya para sa mga tagapagtaguyod ng teoriyang ninakaw ang katawan ni Hesus ay posible na ninakaw ang katawan ni Hesus. Ito ay posible dahil hindi nasaksihan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang aktuwal na pagkabuhay na muli mula sa libingan kundi isang ''lamang'' walang lamang libingan({{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, {{Bibleverse||Lucas|24:1-3}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:5-7}}, nang pumasok si Pedro sa loob ng libingan ay nakita niyang nakalapag doon ang mga telang lino at nakita rin niya ang panyong inilagay sa ulo ni Hesus na hindi kasamang nakalapag ng telang lino. Ang panyong ito hiwalay na itiniklop (entetuligmenon) sa isang dako na nagpapahiwatig ng isang intensiyonal na aksiyon na ginawa sa panyong ito. Ang isang posibleng motibo para sa mga magnanakaw ng libingan ang paggamit ng katawan ni Hesus sa [[nekromansiya]]. Ang ilang mga rito sa panahong ito ay nangangailangan ng isang wala sa panahong namatay o katawan ng isang pinaniniwalaang banal na tao. Halimbawa, ang isang tao ay maaaring magpasok ng isang skrolyo sa bibig ng bangkay at magtanong ng mga tanong sa namatay.<ref name="carrier350">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 350.</ref> ==== Muling pagkabuhay at pagpapakita sa mga alagad==== Ayon sa mateo, ang mga babae ay dumating sa libingan habang ang bukang liwayway ay nagsisimula tungo sa unang araw ng linggo({{Bibleverse||Mateo|28:1}}). Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, sila ay dumating sa libingan nang sumikat na ang araw at ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:1}} ay maagang-maaga pa na sila ay dumating sa libingan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, sinasabing madilim pa nang ang katawan ni Hesus ay naglaho sa libingan. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:10}}, ang unang tumungo sa libingan ni Hesus ay sina Marya Magdalena, Joana, Maria na ina ni Santiago at iba pang kasama nila. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, si Marya Magdalena lamang ang tumungo sa libingan. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:1}}, ang unang tumungo sa libingan ay sina Marya Magdalena at isa pang Marya. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, ang unang bumisita sa libingan ay sina Marya Magdalena, Marya na ina ni Santiago at si Salome. Sa pagdating sa libingan ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:2-5}} ay nakita nina [[Marya Magdalena]] at isa pang Marya ang ''isang anghel sa labas ng libingan sa ibabaw ng batong iginulong''. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:3-4}} ay nakita nina Marya Magdalena, Joana, Marya at iba pa ang ''dalawang lalake sa loob ng libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:5}}, nakita nina [[Marya Magdalena]], Marya at Salome ang ''isang binatang nakaupo sa loob ng libingan'' sa gawaing kanan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}} ay walang binabanggit na nakakita si Marya Magdalena ng isang anghel sa labas, dalawang lalake sa loob o isang lalake sa loob. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, ang bato ay tinanggal na bago ang unang pagbisita ni Marya Magdalena. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|28:2}}, ang bato ay natanggal habang sina Marya Magdalena at marya ay dumadating sa libingan. Sa karagdagan sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}}, si Marya Magdalena at Marya ay sinabihan ng isang anghel sa labas ng libingan na si Hesus ay wala na sa libingan sapagkat siya ay nabuhay na. Sinabi ng anghel na sabihin nila sa mga alagad ni Hesus na nabuhay na siya. Sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis namang umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, hindi alam ni Marya na si Hesus ay nabuhay na at nang makita ni Marya Magdalena na ang bato ay naalis sa libingan, siya ay tumakbo at pumunta kay Simon Pedro at sa isang alagad at sinabi sa kanila kinuha nila ang Panginoon. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:5}}, {{Bibleverse||Marcos|16:6}} at {{Bibleverse||Lucas|24:5}} ay nakatanggap ng salita tungkol sa pagkabuhay ni Hesus bago ang kanilang aktuwal na pagkakita kay Hesus. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Juan|20:14-17}}, si Hesus ang unang naghayag kay Marya Magdalena na siya ay buhay na. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:8-9}}, si Hesus ay unang nagpakita sa napupuno ng kagalakan na si Marya Magdalena sa daan pagkaalis sa libingan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:12-17}}, si Hesus ay unang naghayag ng kanyang sarili sa tumatangis na Marya Magdalena ''sa libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}, pagkalabas nina Marya Magdalena, Marya at Salome sa libingan, nagmamadali silang tumakbo na nanginginig at nanggigilalas at dahil sa takot ay ''wala silang sinabing anuman sa kaninumang tao''. Salungat dito sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena mula sa libingan, ''kanilang isinalaysay ang lahat ng mga bagay na ito'' sa labing-isang alagad at sa iba pa. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}} na sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis na umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan at sila ay tumakbo upang sabihin ito sa mga alagad ni Hesus. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena at iba mula sa libingan, kanilang isinalaysay sa mga alagad ni Hesus ang balita ng pagkabuhay ni Hesus ''mula sa dalawang lalake''. Salungat dito sa Juan 20:18, Ang sinabi ng nag-iisang si Marya Magdalena sa mga alagad ay ''mula sa kanyang aktuwal na pagkakakita kay Hesus''. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:16}} ay unang nagpakita si Hesus sa labing-isang alagad sa Galilea. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:7,14}} ay isinasaad ring unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa [[Galilea]]. Salungat sa {{Bibleverse||Lucas|24:33,36}}, ay unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa Herusalem. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:24}}, si Tomas(na isa sa 12 apostol) ay ''hindi kasama ng labingisang alagad'' ng dumating si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|1|Corinto|15:4-5}}, si Hesus ay unang nagpakita kay Cephas at pagkatapos ay sa ''labingdalawang alagad''. Gayunpaman ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:5}}, si Hudas Iskariote na ''isa sa labingdalawang alagad'' ay nagpakamatay na bago pa ipako si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|Mga|Gawa|1:3,9,12,23-26}}, ang kahalili ni Hudas bilang isa sa 12 alagad na si Matias ay inihalalal lamang 40 araw pagkatapos ng muling pagkabuhay ni Hesus at kanyang pagakyat sa langit. Ang ilan sa pinakamatandang mga manuskrito ng [[Ebanghelyo ni Marcos]] na [[Codex Sinaiticus]] at [[Codex Vaticanus]] ay nagwawakas sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}.<ref>http://www.religioustolerance.org/mark_16.htm</ref> Ang mga talata ng {{Bibleverse||Marcos|16:9-20}} ay itinuturing ng mga iskolar ng Bagong Tipan na hindi bahagi ng orihinal na teksto ng Marcos at isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang iba't ibang mga argumento laban sa historisidad ng muling pagkabuhay(resureksiyon) ni Hesus ay itinanghal. Halimbawa, ang bilang ng ibang mga pigurang historikal at mga [[diyos]] na katulad sa kwento ni Hesus na may [[namamatay na diyos|mga salaysay ng kamatayan at muling pagkabuhay]].<ref name="RMB 14">[[Robert M. Price]], "The Empty Tomb: Introduction; The Second Life of Jesus." In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 14}}</ref>{{Ref label|C|c|none}} Ayon kay Peter Kirby, "maraming mga iskolar ang nagdududa sa historisidad ng isang walang laman na libingan".<ref>Peter Kirby, "The Case Against the Empty Tomb", In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 233}}</ref>{{Ref label|A|a|none}} Ayon sa iskolar na si [[Helmut Koester]], ang mga kwento ng muling pagkabuhay ni Hesus ay orihinal na mga epipanya at ang mas detalyadong mga salaysay ng muling pagkabuhay ay sekondaryo at hindi batay sa mga rekord na historikal.<ref>Helmut Koester, ''Introduction to the New Testament, Vol. 2: History and Literature of Early Christianity.'' Walter de Gruyter, 2000. p. 64-65.</ref> Salungat sa paniniwala ng karamihan ng mga Kristiyano, ang ilang mga pangkat ng [[relihiyon]] at kahit sa mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay hindi umaayon sa mga salaysay sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo. Ang mga Muslim ay naniniwala na si Hesus ay hindi ipinako sa krus kundi inakyat sa langit ng may katawan ng diyos. Ayon sa Quran, bagaman mukhang ipinako si Hesus, ay hindi siya pinatay sa pamamagitan ng pagpako o sa anumang ibang mga paraan at sa halip ay itinaas siya ng diyos sa kanyang sarili. Ang ilang mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay naniniwalang si Hesus ay walang pisikal na substansiya at itinangging si Hesus ay ipinako sa krus.<ref>{{cite book|last=Dunderberg|first=Ismo, Christopher Mark Tuckett, Kari Syreeni|title=Fair play: diversity and conflicts in early Christianity : essays in honour of Heikki Räisänen|year=2002|publisher=Brill|isbn=90-04-12359-8|pages=592|url=http://books.google.com/books?id=cSVNH95ckNUC&dq=Dunderberg+%22denied+the+crucified+Jesus%22|page=488}}</ref><ref>{{cite book|last=Pagels|first=Elaine H.|title=The Gnostic gospels|year=2006|publisher=Phoenix|isbn=0-7538-2114-1|pages=192|authorlink=Elaine Pagels}}</ref> Ayon sa Ikalawang Tratado ni Seth gayundin kay Basilides, si Simon na taga-Cirene ang napagkamalang si Hesus at ipinako kapalit niya at isinalaysay na si Hesus ay nakatayo at "tumatawa sa kanilang kamangmangan". Isinasaad sa tekstong ito na ang naniniwala na si Hesus ay namatay sa krus ay naniniwala sa "isang doktrina ng isang patay na tao". Ang hipotesis na swoon ay tumutukoy sa bilang mga teoriya na nagmungkahing si Hesus ay hindi namatay sa krus ngunit nawalan lamang ng malay at kalaunan ay muling binuhay sa libingan sa parehong mortal na katawan nito. May pag-aangkin na si Hesus ay namatay sa [[Shingo, Aomori]]. Ayon dito, sa halip na si Hesus ang ipinako sa krus ay ang kanyang kapatid ang ipinako at si Hesus ay tumakas sa Hapon at naging magsasaka ng kanin, nagpakasal, nagkaroon ng pamilya at mga anak at namatay sa edad na 106. ====Pag-akyat sa langit==== Ayon sa Lucas 24:50-51, si Hesus ay umakyat sa langit kaagad nang siya ay muling nabuhay sa [[Bethany]] ngunit ayon sa [[Aklat ng mga Gawa]] 1:3, tumagal pa ng 40 araw bago umakyat si Hesus sa langit sa [[Bundok ng mga Olibo]]. ====Pagbabalik ni Hesus==== Ayon sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] Kapitulo 13, [[Ebanghelyo ni Mateo]] Kapitulo 24, [[Ebanghelyo ni Lucas]] 21:20-32, ang pagkawasak ng [[Herusalem]] at [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] ng mga Romano noong 70 CE noong [[Unang Digmaang Hudyo-Romano]] ang tanda ng pagbabalik ni Hesus at pagwawakas ng mundo. Ito ay isang [[vaticinium ex eventu]] na inilagay sa bibig ni Hesus ng mga may-akda ng mga ebanghelyong ito upang pangatwiranang ito ay kaparusahan ng [[diyos]] sa pagtakwil ng mga Hudyo kay Hesus bilang [[mesiyas]]. ==Mga katuruan at kautusan ni Hesus== {{seealso|Sermon sa bundok}} Ang mga katuruan at kautusan ni Hesus ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo: ===Tungkol sa kayamanan at mga mayaman=== *Mateo 6:19-21, "Huwag kayong mag-ipon para sa inyong sarili ng kayamanan dito sa lupa na kung saan maraming tanga at kalawang ang naninira. Nanakawin din ang mga ito ng mga magnanakaw. Sa halip, mag-ipon kayo ng kayamanan sa langit dahil doon ay walang tanga at kalawang na sisira, at wala ring mga magnanakaw. Ito ay sapagkat kung saan naroroon ang inyong kayamanan ay naroroon din naman ang inyong puso." *Mateo 6:24, "Walang taong makapaglilingkod sa dalawang panginoon sapagkat maaaring kapootan niya ang isa at ibigin ang ikalawa. Maaaring maging tapat siya sa isa at pawalang-halaga ang ikalawa. Hindi kayo makapaglilingkod sa Diyos at sa kayamanan." *Mateo 19:21, "Sinabi ni Jesus sa kaniya: Kung ibig mong maging ganap, humayo ka, ipagbili mo ang iyong tinatangkilik, at ibigay mo sa mga dukha at magkakaroon ka ng kayamanan sa langit. Pagkatapos, halika at sumunod sa akin." *Mateo 19:23-24, "Kaya sinabi ni Jesus sa kaniyang mga alagad: Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Napakahirap sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng langit. Muli kong sinasabi sa inyo: Madali pa sa isang kamelyo ang dumaan sa butas ng karayom kaysa sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng Diyos." *Marcos 10:21, "Tiningnan siya ni Jesus at inibig siya. Sinabi niya sa kaniya: Isang bagay ang kulang sa iyo. Humayo ka at ipagbili mo ang lahat mong tinatangkilik. Ibigay mo ang salapi sa mga dukha at magkakaroon ka ng nakaimbak na kayamanan sa langit. Pagkatapos pumarito ka, pasanin mo ang krus at sumunod ka sa akin." *Lucas 6:22, "Sa aba ninyo na mayayaman sapagkat tinatanggap ninyo ang inyong kaaliwan." *Lucas 15:24, "Sinabi niya sa kanila: Tingnan at ingatan ninyo ang inyong mga sarili mula sa kasakiman sapagkat ang buhay ng tao ay hindi nakapaloob sa kasaganaan ng mga bagay na kaniyang tinatangkilik." *Lucas 14:33, " Gayundin nga, ang bawat isang hindi nag-iiwan ng lahat ng tinatangkilik niya ay hindi siya maaaring maging alagad ko." *Lucas 14:8-14, "Pagka inaanyayahan ka ninomang tao sa kasalan, huwag kang uupo sa pangulong luklukan; baka mayroon siyang anyayahang lalong marangal na tao kay sa iyo, At lumapit yaong naganyaya sa iyo at sa kaniya, at sabihin sa iyo, Bigyan mong puwang ang taong ito; at kung magkagayo'y magpapasimula kang mapahiya na mapalagay ka sa dakong kababababaan. Kundi pagka inaanyayahan ka, ay pumaroon ka at umupo ka sa dakong kababababaan; upang kung dumating ang naganyaya sa iyo, ay sa iyo'y sabihin niya, Kaibigan pumaroon ka pa sa lalong mataas: kung magkagayo'y magkakaroon ka ng kaluwalhatian sa harap ng lahat na mga kasalo mong nangakaupo sa dulang. Sapagka't ang bawa't nagmamataas ay mabababa; at ang nagpapakababa ay matataas. At sinabi rin naman niya sa naganyaya sa kaniya, Pagka naghahanda ka ng isang tanghalian o ng isang hapunan, ay huwag mong tawagin ang iyong mga kaibigan, ni ang iyong mga kapatid, ni ang iyong mga kamaganak, ni ang mayayamang kapitbahay; baka ikaw naman ang kanilang muling anyayahan, at gantihan ka. Datapuwa't kung maghahanda ka, ay anyayahan mo ang mga dukha, ang mga pingkaw, ang mga pilay, ang mga bulag, At magiging mapalad ka; sapagka't wala silang sukat ikaganti sa iyo: sapagka't gagantihin sa iyo sa pagkabuhay na maguli ng mga ganap." *Lucas 16:19-26, "Mayroon ngang isang taong mayaman, at siya'y nagdaramit ng kulay ube at maselang lino, at sa araw-araw ay kumakain ng sagana: At isang pulubi na ang pangala'y Lazaro, lipos ng mga sugat, ay inilalagay sa kaniyang pintuan, At naghahangad na mapakain ng mga mumo na nangahuhulog mula sa dulang ng mayaman; oo, at lumapit pati ang mga aso at hinihimuran ang kaniyang mga sugat. At nangyari, na namatay ang pulubi at siya'y dinala ng mga anghel sa sinapupunan ni Abraham: at namatay naman ang mayaman, at inilibing. At sa Hades na nasa mga pagdurusa ay itiningin niya ang kaniyang mga mata, at natanaw sa malayo si Abraham, at si Lazaro ay nasa kaniyang sinapupunan. At siya'y sumigaw at sinabi, Amang Abraham, maawa ka sa akin, at suguin mo si Lazaro, upang itubog niya sa tubig ang dulo ng kaniyang daliri, at palamigin ang aking dila; sapagka't naghihirap ako sa alab na ito. Datapuwa't sinabi ni Abraham, Anak, alalahanin mo na ikaw ay tumanggap ng iyong mabubuting bagay sa iyong pamumuhay, at si Lazaro sa gayon ding paraan ay masasamang bagay: datapuwa't ngayon, ay inaaliw siya rini, at ikaw ay nasa kahirapan. At bukod sa lahat ng ito, ay may isang malaking banging nakalagay sa pagitan namin at ninyo, upang ang mga magibig tumawid buhat dini hanggang sa inyo ay hindi maari, at gayon din walang makatawid mula diyan hanggang sa amin. " *Lucas 6:20-21, "At itiningin niya ang kaniyang mga mata sa kaniyang mga alagad, at sinabi, Mapapalad kayong mga dukha: sapagka't inyo ang kaharian ng Dios. Mapapalad kayong nangagugutom ngayon: sapagka't kayo'y bubusugin. Mapapalad kayong nagsisitangis ngayon: sapagka't kayo'y magsisitawa. " ===Tungkol sa kautusan ni Moises=== ====Pagpapatibay==== *Mateo 5:17-19, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang sirain ang Kautusan o ang mga Propeta. Naparito ako hindi upang sirain kundi upang tuparin ang mga ito. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Lilipas ang langit at ang lupa ngunit kahit isang tuldok o isang kudlit sa Kautusan ay hindi lilipas sa anumang paraan hanggang matupad ang lahat. Kaya ang sinumang lumabag sa isa sa mga utos na ito, kahit na ang kaliit-liitan, at ituro sa mga tao ang gayon, ay tatawaging pinakamababa sa paghahari ng langit. Ngunit ang sinumang gumaganap at nagtuturong ganapin ito ay tatawaging dakila sa paghahari ng langit." *Lucas 10:25-28, "Narito, isang dalubhasa sa kautusan ang tumayo na sinusubok siya at sinasabi: Guro, anong gagawin ko upang magmana ng walang hanggang buhay? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ano ba ang nakasulat sa kautusan? Ano ang pagkabasa mo rito? Sumagot siya at sinabi: Ibigin mo ang Panginoon mong Diyos ng buong puso mo at ng buong kaluluwa mo at ng buong lakas mo at ng buong isip mo. Ibigin mo ang iyong kapwa tulad ng iyong sarili. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Tama ang sagot mo. Gawin mo ito at ikaw ay mabubuhay." *Marcos 7:9-13, "Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." ====Pagsalungat==== *Marcos 7:15,18-19 "Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya.Sinabi niya sa kanila: Kayo ba ay wala ring pang-unawa? Hindi ba ninyo nauunawaan na anumang bagay na pumasok sa tao mula sa labas ay hindi nagpaparumi sa kaniya? Ito ay sapagkat hindi ito pumapasok sa kaniyang puso kundi sa tiyan at ito ay idinudumi sa palikuran. Sinabi ito ni Jesus upang ipahayag na ang lahat ng pagkain ay malinis." *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa, maliban na lamang sa dahilan ng pakikiapid, ay nagtutulak sa kaniya upang mangalunya. At sinumang magpakasal sa babaeng hiniwalayan ay nagkakasala ng kasalanang sekswal." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: [[Mata sa mata]] at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 12:1-8, "Nang panahong iyon, sa araw ng Sabat, naglakad si Jesus sa triguhan. Kasama niya ang kaniyang mga alagad, at sila ay nagutom. Nagsimula silang pumigtal ng uhay ng trigo at kinain nila. Ngunit nang makita ito ng mga Fariseo, sinabi nila sa kaniya: Narito, ang iyong mga alagad ay gumagawa ng gawaing labag sa kautusan sa araw ng Sabat. Ngunit sinabi niya sa kanila: Hindi ba ninyo nabasa ang ginawa ni David noong siya at ang kaniyang mga kasama ay nagutom? Pumasok siya sa bahay ng Diyos at kinain ang mga tinapay na inihandog. Subalit labag sa kautusan na siya at ang mga kasama niya na kumain nito, dahil ito ay para sa mga saserdote lamang. O, hindi ba ninyo nabasa sa Kautusan, kung paanong sa mga araw ng Sabat, na ang mga saserdote sa templo ay lumabag sa araw ng Sabat, at hindi sila nagkasala? Ngunit sinasabi ko sa inyo na naririto ang isang lalo pang dakila kaysa sa templo. Ngunit kung alam lamang ninyo kung ano ang kahulugan nito: Habag ang ibig ko at hindi hain, hindi sana ninyo hinatulan ang mga walang kasalanan. Ito ay sapagkat ang Anak ng Tao ay Panginoon ng araw ng Sabat." ===Tungkol sa kaaway at masasama=== *Mateo 5:43-44, "Narinig ninyong sinabi: Ibigin mo ang iyong kapwa at kapootan mo ang iyong kaaway. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ibigin ninyo ang inyong mga kaaway. Pagpalain ninyo ang mga napopoot sa inyo. Gawan ninyo ng mabuti ang mga nagagalit sa inyo. Ipanalangin ninyo ang mga umaalipusta sa inyo at ang mga umuusig sa inyo." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: Mata sa mata at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 18:21-22, "Nang magkagayo'y lumapit si Pedro at sinabi sa kaniya, Panginoon, makailang magkakasala ang aking kapatid laban sa akin na siya'y aking patatawarin? hanggang sa makapito? Sinabi sa kaniya ni Jesus, Hindi ko sinasabi sa iyo, Hanggang sa makapito; kundi, Hanggang sa makapitongpung pito." *Mateo 5:22, "Makipagkasundo ka agad sa iyong kaalit, samantalang ikaw ay kasama niya sa daan; baka ibigay ka ng kaalit mo sa hukom, at ibigay ka ng hukom sa punong kawal, at ipasok ka sa bilangguan." *Mateo 18:15-17, At kung magkasala laban sa iyo ang kapatid mo, pumaroon ka, at ipakilala mo sa kaniya ang kaniyang kasalanan na ikaw at siyang magisa: kung ikaw ay pakinggan niya, ay nagwagi ka sa iyong kapatid. Datapuwa't kung hindi ka niya pakinggan, ay magsama ka pa ng isa o dalawa, upang sa bibig ng dalawang saksi o tatlo ay mapagtibay ang bawa't salita. At kung ayaw niyang pakinggan sila, ay sabihin mo sa iglesia: at kung ayaw rin niyang pakinggan ang iglesia, ay ipalagay mo siyang tulad sa Gentil at maniningil ng buwis. *Mateo 6:14-15, "Sapagka't kung ipatawad ninyo sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay patatawarin naman kayo ng inyong Ama sa kalangitan. Datapuwa't kung hindi ninyo ipatawad sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay hindi rin naman kayo patatawarin ng inyong Ama ng inyong mga kasalanan." *Marcos 11:25-26, "At kailan man kayo'y nangakatayong nagsisipanalangin, mangagpatawad kayo, kung mayroon kayong anomang laban sa kanino man; upang ang inyong Ama naman na nasa langit ay patawarin kayo ng inyong mga kasalanan. Datapuwa't kung hindi kayo magpapatawad, hindi rin kayo patatawarin sa inyong mga kasalanan ng inyong Ama na nasa mga langit." *Juan 2:13-15, "Malapit na ang Araw ng Paglagpas ng mga Judio at umahon si Jesus patungong Jerusalem. Nakita niya sa templo ang mga nagtitinda ng mga baka, ng mga tupa at ng mga kalapati, at ang mga mamamalit-salapi na nakaupo. Pagkagawa niya ng panghagupit na lubid ay tinaboy niya silang lahat papalabas sa templo pati na ang mga tupa at ang mga toro. Ibinubo niya ang salapi ng mga mamamalit-salapi at itinumba ang kanilang mga mesa." *Mateo 23:33, "Mga ahas, mga anak ng ulupong! Papaano kayo makakaligtas mula sa hatol ng [[Gehenna]]? " *Mateo 10:35-36,"Sapagka't ako'y naparito upang papagalitin ang lalake laban sa kaniyang ama, at ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyanang babae: At ang magiging kaaway ng tao ay ang kaniya ring sariling kasangbahay." ===Pagkapoot=== *Mateo 5:22, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't mapoot sa kaniyang kapatid ay mapapasa panganib sa kahatulan; at ang sinomang magsabi sa kaniyang kapatid, Raca, ay mapapasa panganib sa Sanedrin; at ang sinomang magsabi, ulol ka, ay mapapasa panganib sa [[Gehenna]]." *Mateo 23:17, "Kayong mga ulol at mga bulag: sapagka't alin baga ang lalong dakila, ang ginto, o ang templong bumabanal sa ginto? *Lucas 14:26,"Kung ang sinomang tao'y pumaparito sa akin, at hindi napopoot sa kaniyang sariling ama, at ina, at asawang babae, at mga anak, at mga kapatid na lalake, at mga kapatid na babae, oo, at pati sa kaniyang sariling buhay man, ay hindi siya maaaring maging alagad ko." ===Panunumpa=== *Mateo 5:34-37, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, Huwag ninyong ipanumpa ang anoman; kahit ang langit, sapagka't siyang luklukan ng Dios; Kahit ang lupa, sapagka't siyang tungtungan ng kaniyang mga paa; kahit ang Jerusalem, sapagka't siyang bayan ng dakilang Hari. Kahit man ang ulo mo ay huwag mong ipanumpa, sapagka't hindi ka makagagawa ng isang buhok na maputi o maitim. Datapuwa't ang magiging pananalita ninyo'y, Oo, oo; Hindi, hindi; sapagka't ang humigit pa rito ay buhat sa masama. " ===Tungkol sa panalangin=== *Mateo 6:6-7, " Ngunit kung ikaw ay mananalangin, pumasok ka sa iyong silid. Kapag naisara mo na ang pinto, manalangin ka sa iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. Ngunit kapag ikaw ay mananalangin, huwag mong gamitin ang mga walang kabuluhang paulit-ulit na mga panalangin gaya ng ginagawa ng mga Gentil. Ito ay sapagkat nananalangin sila nang paulit-ulit dahil sa kanilang palagay ay diringgin sila sa dami ng kanilang salita." ===Tungkol sa pagtulong=== *Mateo 6:1-4, "Mag-ingat kayo na huwag gawing pakitang-tao lamang ang inyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Kung magkagayon ay hindi kayo tatanggap ng gantimpala sa inyong Ama sa langit. Kaya nga, kapag ikaw ay namamahagi sa mga kahabag-habag, huwag mong hipan ang trumpeta na nasa harap mo, gaya ng ginagawa ng mga mapagpaimbabaw sa mga sinagoga at sa mga daan. Ginagawa nila ito upang sila ay luwalhatiin ng mga tao. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Kung mamahagi ka sa mga kahabag-habag, huwag mo nang ipaalam sa iyong kaliwang kamay kung ano ang ginagawa ng iyong kanang kamay. 4 Sa gayon, maililihim ang iyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ay magbibigay ng gantimpala sa iyo nang hayagan." ===Tungkol sa pag-aayuno=== *Mateo 6:16-18, Kapag kayo ay mag-aayuno, huwag ninyong tularan ang mga mapagpaimbabaw na pinapalungkot ang kanilang mukha. Ito ay sapagkat pinasasama nila ang anyo ng kanilang mga mukha upang makita ng mga tao na sila ay nag-aayuno. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Ngunit kung mag-aayuno ka, langisan mo ang iyong ulo at maghilamos ka ng iyong mukha. Sa ganoon, hindi makikita ng mga tao na nag-aayuno ka kundi ng iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. ===Tungkol sa pagpapatawad=== *Mateo 6:14-15, "Ito ay sapagkat kung patawarin ninyo ang mga tao sa kanilang pagsalangsang, patatawarin din kayo ng inyong Ama na nasa langit. Ngunit kung hindi ninyo patawarin ang mga tao sa kanilang mga pagsalangsang, hindi rin kayo patatawarin ng inyong Ama sa inyong pagsalangsang." *Mateo 18:21-22, "Lumapit si Pedro sa kaniya at sinabi: Panginoon, makailang ulit bang magkasala sa akin ang aking kapatid at siya ay aking patatawarin? Hanggang sa makapito ba? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Sinasabi ko sa iyo na hindi lamang makapito kundi hanggang makapitumpung pitong ulit." ===Tungkol sa paghuhugas ng kamay=== {{main|Paghuhugas ng kamay}} *Marcos 7:1-16:,"Sama-samang nagkatipun-tipon sa kinarooronan ni Hesus ang mga Fariseo at ilang mga guro ng kautusan na nagmula sa [[Herusalem]].2 Nakita nila ang ilan sa mga alagad ni Jesus na kumakain ng tinapay na may madungis na mga kamay. Pinulaan nila ang mga alagad. 3 Ito ay sapagkat ang mga Fariseo at lahat ng mga Judio ay hindi kumakain malibang makakapaghugas sila sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay. Pinanghahawakan nila ang kaugalian ng mga matanda. 4 Kapag galing sa pamilihang dako, hindi rin sila kumakain nang hindi muna sila naghuhugas[a] ng kanilang sarili. Marami pang ibang mga bagay ang kanilang pinanghahawakan na kanilang tinanggap at sinusunod. Ito ay tulad ng paglubog ng saro, ng banga, ng mga kagamitang tanso at ng mga higaan.5 Kayat tinanong siya ng mga Pariseo at ng mga guro ng kautusan. Bakit hindi lumalakad ang mga alagad mo ayon sa mga kaugalian ng mga matanda? Subalit kumakain sila ng tinapay, na hindi naghuhugas sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay.6 Sumagot si Hesus at sinabi sa kanila: Tama ang pagkahayag ni Isaias patungkol sa inyo, mga mapagpaimbabaw. Ito ay gaya ng nasusulat:Iginagalang ako ng mga taong ito sa pamama­gitan ng kanilang mga labi, ngunit ang kanilang mga puso ay malayo sa akin.7 Sinasamba nila ako nang walang kabuluhan, na nagtuturo ng mga turong utos ng tao.8 Ito ay sapagkat iniwanan ninyo ang utos ng Diyos at inyong pinanghawakan ang mga kaugalian ng mga tao tulad ng paglubog sa natatanging paraan ng mga banga at mga saro. Marami pang ganitong mga bagay ang inyong ginagawa.9 Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. 10 Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. 11 Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. 12 Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo.14 Muling pinalapit ni Jesus sa kaniya ang napakaraming tao at sinabi niya sa kanila: Makinig kayong lahat sa akin at inyong unawain ang aking mga salita. 15 Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya. 16 Ang sinumang may tainga na nakakarinig ay makinig." ===Tungkol sa pagkabalisa=== *Mateo 6:25-34, "Dahil dito, sinasabi ko sa inyo: Huwag kayong mabalisa sa inyong buhay kung ano ang inyong kakainin, o iinumin, o kung ano ang inyong daramtin. Hindi ba ang buhay ay higit pa sa pagkain at ang katawan ay higit pa sa damit? Tingnan ninyo ang mga ibon sa himpapawid. Hindi sila naghahasik, ni gumagapas, ni nag-iipon sa mga bangan, ngunit pinakakain sila ng inyong Ama na nasa langit. Hindi ba lalo kayong higit na mahalaga kaysa sa kanila? Sino sa inyo na sa pagkabalisa ay makapagdaragdag ng isang siko sa kaniyang tangkad? Bakit kayo nababalisa patungkol sa damit? Masdan ninyo ang mga liryo sa parang kung paano sila lumalaki. Hindi sila gumagawa, ni humahabi man. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Kahit si Solomon, sa lahat ng kaniyang kaluwalhatian, ay hindi nakapaggayak katulad ng isa sa mga ito. Dinaramtan ng Diyos ang damo sa parang, na ngayon ay buhay at bukas ay susunugin. Kung dinaramtan niya ang damo sa ganoong paraan, hindi ba niya kayo daramtan, kayong maliliit ang pananampalataya? Kaya nga, huwag kayong mabalisa at inyong sasabihin: Ano ang aming kakainin, ano ang aming iinumin at ano ang aming daramtin? Ang mga bagay na ito ay mahigpit na hinahangad ng mga Gentil. Alam ng inyong Ama na nasa langit na kinakailangan ninyo ang lahat ng mga bagay na ito. Ngunit hanapin muna ninyo ang paghahari ng Diyos at ang kaniyang katuwiran, at ang lahat ng mga bagay na ito ay idaragdag sa inyo. 34 Huwag nga kayong mabalisa patungkol sa kinabukasan sapagkat ang kinabukasan ang mababalisa sa kaniyang sarili. Sapat na sa bawat araw ang kasamaan nito." ===Tungkol sa paghatol=== *Mateo 7:1-5, "Huwag kayong hahatol upang hindi kayo hatulan. Ito ay sapagkat sa hatol na inyong ihahatol ay hahatulan kayo. Sa sukat na inyong ipinanukat ay isusukat sa inyo. Bakit mo tinitingnan ang puwing sa mata ng iyong kapatid? Ngunit hindi mo tinitingnan ang troso na nasa iyong mata. Narito, papaano mo sabihin sa iyong kapatid: Payagan mong alisin ko ang puwing sa iyong mata. At narito, isang troso ang nasa mata mo.Ikaw na mapagpaimbabaw. Alisin mo muna ang troso sa iyong mata. Kung magkagayon, makikita mong malinaw ang pag-aalis ng puwing sa mata ng iyong kapatid." ===Pagdadala ng tungkod ng mga alagad=== *Lucas 9:3,"''At sinabi niya sa kanila, Huwag kayong mangagdala ng anoman sa inyong paglalakad, kahit tungkod, kahit supot ng ulam, kahit tinapay, kahit salapi; at kahit magkaroon ng dalawang tunika.''" *Marcos 6:8,"'' At ipinagbilin niya sa kanila na huwag silang magsipagbaon ng anoman sa paglakad, kundi tungkod lamang; kahit tinapay, kahit supot ng ulam, kahit salapi sa kanilang supot;''" ===Ginintuang Patakaran=== {{seealso|Ginintuang patakaran}} *Mateo 7:12, "Kaya nga, ang lahat ng bagay na ibig ninyong gawin ng mga tao sa inyo ay gayundin ang gawin ninyo sa kanila sapagkat ito ang kabuuan ng Kautusan at ng mga Propeta." ===Tungkol sa Pagsunod=== *Mateo 7:21, "Hindi ang bawat isa na nagsasabi sa akin: Panginoon, Panginoon, ay makakapasok sa paghahari ng langit, kundi ang gumagawa ng kalooban ng aking Ama na nasa langit." *Mateo 8:21-22, "At isa sa kaniyang mga alagad ang nagsabi: Panginoon, pahintulutan mo muna akong makauwi upang ilibing ang aking ama. Ngunit sinabi ni Jesus sa kaniya: Sumunod ka sa akin. Bayaan mong ilibing ng patay ang kanilang patay." *Lucas 10:27, "Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi maaaring maging alagad ko." ===Tungkol sa diborsiyo=== ====Pwede==== *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman, Ang sinomang lalake na ihiwalay na ang kaniyang asawa, ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, liban na lamang kung sa pakikiapid ang dahil, ay siya ang sa kaniya'y nagbibigay kadahilanan ng pangangalunya: at ang sinomang magasawa sa kaniya kung naihiwalay na siya ay nagkakasala ng pangangalunya. " *Mateo 19:3-9, At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, na siya'y tinutukso nila, at kanilang sinasabi, Naaayon baga sa kautusan na ihiwalay ng isang lalake ang kaniyang asawa sa bawa't kadahilanan? At siya'y sumagot at sinabi, Hindi baga ninyo nabasa, na ang lumalang sa kanila buhat sa pasimula, ay sila'y nilalang niya na lalake at babae, At sinabi, Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; at ang dalawa ay magiging isang laman? Kaya nga hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. Sinabi nila sa kaniya, Bakit nga ipinagutos ni Moises na magbigay ng kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay ang babae? Sinabi niya sa kanila, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay ipinaubaya sa inyo ni Moises na inyong hiwalayan ang inyong mga asawa: datapuwa't buhat sa pasimula ay hindi gayon. At sinasabi ko sa inyo, Sinomang ihiwalay ang kaniyang asawang babae, liban na kung sa pakikiapid, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing yaon na hiniwalayan ay nagkakasala ng pangangalunya." ====Hindi pwede==== *Marcos 10:2-11, "At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, at siya'y tinanong, Matuwid baga sa lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa? na siya'y tinutukso. At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Ano ang iniutos sa inyo ni Moises? At sinabi nila, Ipinahintulot ni Moises na ilagda ang kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay siya. Datapuwa't sinabi sa kanila ni Jesus, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay inilagda niya ang utos na ito. Nguni't buhat nang pasimula ng paglalang, Lalake at babaing ginawa niya sila. Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; At ang dalawa ay magiging isang laman; kaya hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. At sa bahay ay muling tinanong siya ng mga alagad tungkol sa bagay na ito. At sinabi niya sa kanila, Ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya laban sa unang asawa: *Lucas 16:18, "Ang bawa't lalaki na inihihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing inihiwalay ng kaniyang asawa ay nagkakasala ng pangangalunya. " ===Tungkol sa pamilya=== *Mateo 10:34-37, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak. 35 Naparito ako upang paghimagsikin ang isang tao laban sa kaniyang ama. Papaghimagsikin ko ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyenang babae. 36 Ang kaaway ng isang tao ay ang kaniyang sariling kasambahay.Ang umiibig sa kaniyang ama o ina ng higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumamg umiibig sa kaniyang anak na lalaki, o anak na babae nang higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. *Lucas 10:26, "Ang sinumang pumarito sa akin na hindi napopoot sa kaniyang ama at ina, asawang babae at mga anak, mga kapatid na lalaki at babae, maging sa sarili niyang buhay ay hindi maaaring maging alagad ko." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." *Mateo 12:46-50, "Samantalang nagsasalita pa siya sa mga tao, narito, ang kaniyang ina at kaniyang mga nakakabatang kapatid na lalaki ay nakatayo sa labas. Ibig nila siyang makausap. At may nagsabi sa kaniya: Narito ang iyong ina at iyong mga nakakabatang kapatid na lalaki, na nakatayo sa labas. Ibig ka nilang makausap. Ngunit si Jesus ay sumagot sa kaniya: Sino ang aking ina at sino ang aking mga kapatid na lalaki? Iniunat niya ang kaniyang kamay at itinuro ang kaniyang mga alagad na sinabi: Narito ang aking ina at mga kapatid na lalaki. 50 Ito ay sapagkat ang sinumang gumaganap ng kalooban ng aking Ama na nasa langit ay siyang aking kapatid na lalaki at kapatid na babae at ina." ===Tungkol sa espada=== *Mateo 26:51-52, "At narito, isa sa mga kasama ni Jesus ay bumunot ng kaniyang tabak(espada). Inundayan niya ng taga ang alipin ng pinakapunong-saserdote at natanggal ang tainga nito. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ibalik mo ang iyong tabak sa lalagyan nito: Ito ay sapagkat ang sinumang gumagamit ng tabak ay sa tabak din mamamatay." *Lucas 22:36, "Sinabi nga niya sa kanila: Ngayon, siya na may kalupi ay hayaang magdala niyon. Ang may bayong ay gayundin. Siya na walang tabak ay ipagbili niya ang kaniyang damit at bumili ng tabak." *Mateo 10:34, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak." ===Tungkol sa pagbabayad ng buwis=== *Mateo 22:15-21, "Umalis ang mga Fariseo at nagplano sila kung paano mahuhuli si Jesus sa kaniyang pananalita. Sinugo nila kay Jesus ang kanilang mga alagad kasama ang mga tauhan ni Herodes. Sinabi nila: Guro, alam naming ikaw ay totoo at itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Hindi ka nagtatangi sa kaninuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng tao. Sabihin mo nga sa amin: Ano ang iyong palagay? Naaayon ba sa kautusan na magbigay kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang kasamaan. Kaniyang sinabi: Bakit ninyo ako sinusubukan, kayong mga mapagpakunwari? 19 Ipakita ninyo sa akin ang perang ginagamit na buwis-pandayuhan. Dinala nila sa kaniya ang isang denaryo. 20 Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila sa kaniya: Kay Cesar. Sinabi niya sa kanila: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." *Marcos 12:13-17, "Isinugo nila kay Jesus ang ilan sa mga Fariseo at ilan sa mga Herodiano upang hulihin siya sa kaniyang salita. 14 Lumapit sila kay Jesus at sinabi: Guro, alam naming ang sinasabi mo ay totoo. Alam din namin na hindi ka nagtatangi ng sinuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng mga tao. Sa halip ay itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Naaayon ba sa kautusan na magbigay kami kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Dapat ba tayong magbigay nito o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang pagpapaimbabaw. Sinabi niya sa kanila: Bakit ninyo ako sinusubok? Dalhan ninyo ako ng isang denaryo upang makita ko. At dinalhan nila siya nito. Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila: Kay Cesar. Sinabi sa kanila ni Jesus: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." ===Tungkol sa kapangyarihan=== *Mateo 10:42-44, "Tinawag sila ni Jesus at sinabi: Nalalaman ninyo na ang mga kinikilalang namumuno sa mga Gentil ay namumuno na may pagkapanginoon sa kanila. Ang mga dakila sa kanila ay gumagamit ng kapamahalaan sa kanila. 4Huwag maging gayon sa inyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging dakila ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging una ay magiging alipin ng lahat." *Mateo 23:8-12, "Huwag kayong patawag sa mga tao na guro sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo, at kayong lahat ay magkakapatid. Huwag ninyong tawaging ama ang sinuman dito sa lupa sapagkat iisa ang inyong Ama na nasa langit. Huwag kayong patawag na mga pinuno sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo. Ngunit ang higit na dakila sa inyo ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinumang magtataas ng kaniyang sarili ay ibababa at ang sinumang magpapakumbaba sa kaniyang sarili ay itataas." ===Pagkakasala=== *Mateo 5:28-30, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't tumingin sa isang babae na taglay ang masamang hangad ay nagkakasala, na ng pangangalunya sa kaniyang puso. At kung ang kanan mong mata ay nakapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mabulid sa [[Gehenna]]. At kung ang kanan mong kamay ay nakapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mapasa [[Gehenna]]. " *Mark 9:43-48, "At kung ang kamay mo ay makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa buhay na pingkaw, kay sa may dalawang kamay kang mapasa impierno, sa apoy na hindi mapapatay. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang paa mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok kang pilay sa buhay kay sa may dalawang paa kang mabulid sa [[Gehenna]]. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang mata mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa kaharian ng Dios na may isang mata, kay sa may dalawang mata kang mabulid sa [[Gehenna]]; Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. " ===Iba pa=== *Juan 13:34, "Isang bagong utos ang ibinibigay ko sa inyo, kayo ay mag-ibigan sa isa't isa. Kung papaanong inibig ko kayo ay gayundin naman kayong mag-ibigan sa isa't isa." *Mateo 10:23, "Datapuwa't pagka kayo'y pinagusig nila sa isang bayang ito, ay magsitakas kayo tungo sa kasunod na bayan: sapagka't sa katotohanang sinasabi ko sa inyo, Hindi ninyo matatapos libutin ang mga bayan ng Israel, hanggang sa pumarito ang Anak ng tao. ===Tungkol sa kanyang sarili=== *Mateo 15:24, "Sinabi niya: Sinugo lamang ako para sa mga naliligaw na tupa sa sambahayan ng Israel." *Lucas 18:18-19, "Isang pinuno ang nagtanong sa kaniya na sinasabi: Mabuting guro, ano ang dapat kong gawin upang magmana ako ng buhay na walang hanggan? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Bakit mo ako tinatawag na mabuti? Walang sinumang mabuti maliban sa isa, ang Diyos." == Historisidad ni Hesus {{anchor|H}}== {{main|Teoriyang mito si Hesus|Diyos na namatay at nabuhay}} Ayon sa iskolar na si L. Michael White, si Hesus ay hindi sumulat ng anumang mga kasulatan o ang sinumang may personal na kaalaman sa kanya. Walang ebidensiyang arkeolohikal na nagpapatunay ng kanyang pag-iral. Walang mga salaysay na kakontemporaryo o nabuhay noong panahon ni Hesus at walang mga salaysay ng saksi (''eyewitnesses'') o anumang direktang rekord ang umiiral tungkol kay Hesus. Ang lahat ng mga salaysay tungkol sa buhay ni Hesus ay nagmula sa mga sanggunian gaya ng nasa [[Bagong Tipan]] na tinatanggap ng mga skolar ng Bagong Tipan na isinulat pagkatapos ng mga dekada o siglo pagkatapos ng sinasabing panahon ni Hesus. Ang pinaniniwalaang pinakamaagang mga sanggunian tungkol kay Hesus ang mga [[sulat ni Pablo]] na isinulat mga 20-30 taon pagkatapos ng pinaniniwalaang kamatayan ni Hesus. Ayon kay White, si Pablo ay hindi kasama ni Hesus o nag-angkin na nakita si Hesus bago ang kamatayan nito.<ref>White 2004, pp. 3–4.</ref> Ang tanging tinatanggap ng mga maraming mga Kristiyano na tamang sanggunian ng buhay ni Hesus ang ang apat [[kanon]]ikal na Ebanghelyo ng [[Bagong Tipan]] na [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]]. Ang mga ito ay hindi maituturing na mga "''walang kinikilingang''" mga salaysay ng buhay ni Hesus dahil ang hangarin ng mga aklat na ito ay mang-akay sa relihiyong [[Kristiyanismo]](Juan 20:30). Ang mga ebanghelyong ito ay isinulat ng mga hindi kilalang may akda at ang mga pangalan ng mga ''apostol'' gaya ng ''Ebanghelyo ayon kay Mateo'' ay ikinabit lamang sa mga manuskrito nito noong ika-2 siglo. Sa karagdagan, [[:Kategorya:Mga Ebanghelyo|maraming mga ebanghelyo]] at mga kasulatan noong maagang siglo ng Kristiyanismo na nag-aangkin ring mula sa mga ''apostol'' ngunit ang mga ito ay hindi nakasama sa [[kanon]] ng Katoliko na nabuo lamang noong ika-4 siglo CE. Ang mga salaysay na may "[[milagro|pagmimilagro]]" at mga ekstradordinaryong mga salaysay gaya ng [[pagkabuhay ng mga patay]] at pag-ahon nito sa mga libingan(Mateo 27:51-53) ay itinuturing ng mga historyan at skolar na ''hindi kapani-paniwala''. Ang mga ibang iskolar ay nagsasabing ang mga apat na kanonikal na ebanghelyo ay hindi isinulat ng mga "saksi"(eyewitness) dahil ang mga ito ay naglalaman ng mga maling heograpiya ng Palestina(o Israel) gayundin ng mga maling paglalarawan ng mga kustombre ng mga [[Hudyo]] noong unang siglo CE.<ref>Lee Martin Mc Donald and Stanley E. Porter, Early Christianity and its Sacred Literature, (Nov 2000, Hendrickson Publishers, Inc.), p. 286</ref><ref>Nineham, Saint Mark (Westminster John Knox Press, 1978), pp. 294-295</ref><ref>Raymond E. Brown, S.S., An Introduction To The New Testament, The Anchor Bible Reference Library (Doubleday, 1997) pp. 159-160</ref><ref>The Acts of Jesus: What Did Jesus Really Do?, Robert Funk, p79</ref> Bukod dito, sinasabi din ng mga iskolar na ang mga kanonikal na ebanghelyo na Mateo, Marcos, Lucas Juan ay naglalaman ng mga magkakasalungat na mga salaysay gaya ng salaysay ng [[Hesus#Kapanganakan|kapanganakan ni Hesus]] sa itaas.<ref>[http://www.infidels.org/library/modern/paul_carlson/nt_contradictions.html NT contradictions]</ref><ref name=ji>Jesus, Interrupted: Revealing the Hidden Contradictions in the Bible (And Why We Don't Know About Them). Bart Ehrman, HarperCollins, USA. 2009. ISBN 0-06-117393-2.</ref> Ayon din sa mga iskolar, ang [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]] at [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] ay kumopya lamang sa [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]] at sa isang hindi na umiiral na dokumentong tinatawag na "[[Dokumentong Q]]". Walang umiiral na kontemporaryong(nabuhay noong panahon ni Hesus) na mga salaysay tungkol kay Hesus mula sa mga pagano o "hindi" Kristiyanong manunulat. Ang mga hindi-Krisitiyanong salaysay sa buhay ni Hesus ay isinulat pagkatapos ng ilang mga dekada pagkatapos ng sinasabing "kamatayan ni Hesus"(ca. 30-33 CE). Halimbawa, ang Hudyong historyan na si [[Josephus]] sa kanyang [[Antiquities of the Jews]] ay sumulat ng ilang linya tungkol kay Hesus. Ito ay matatagpuan sa Antiquities of the Jews ni [[Josephus]] na isinulat noong circa 93 o 94 CE. Gayunpaman, si [[Josephus]] ay hindi kakontemporaryo o nabuhay sa panahon ni Hesus at maaaaring narinig(hearsay) lamang ni Josephus ang mga salaysay at hindi niya ito "mismong" nasaksikhan. Pinaniniwalaan ng ilan na ang mga talatang ito ay interpolasyon o dagdag dahil dahil walang isang manunulat na Kristiyano bago ang ikaapat na siglo CE na nagbanggit nito. Halimbawa, ang ikatlong siglo CE na ama ng simbahang si [[Origen]] ay malawak na sumipi mula kay [[Josephus]] sa kanyang masigasig na pagtatanggol sa [[Kristiyanismo]] ngunit hindi niya sinipi ang "talata ni Josephus tungkol kay Hesus". Ang katunayan, ayon Origen ay si Josephus ay ''hindi naniniwalang si Hesus ang Kristo''.<ref name=jesusneverexisted>http://www.jesusneverexisted.com/josephus-etal.html</ref> Ang isa pang karaniwang ginagamit ng mga Kristiyano na ebidensiyang pagano kay Hesus ang ''sinasabing'' pahayag ni [[Tacitus]](c.55-117 CE) sa kanyang [[Mga Annal ni Tacitus]] tungkol sa sektang Kristiyano at Christus. Gayunpaman, ito ay pinagdududahan ng ilan. Ang eksaminasyong ultra-violet ng manuskrito ng [[Mga Annal ni Tacitus]] ay konklusibong nagpapakita na may pagbabago ng orihinal na ''e'' ng ''chrestianos'' ("ang mabuti") sa ''i''.<ref>J. Boman, ''[http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ Inpulsore Cherestro? Suetonius’ Divus Claudius 25.4 in Sources and Manuscripts] {{Webarchive|url=https://archive.is/20130104012946/http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ |date=2013-01-04 }}'', Liber Annuus 61 (2011), ISSN 0081-8933, Studium Biblicum Franciscanum, Jerusalem 2012, p. 355, n. 2.</ref><ref>[[Georg Andresen]] in ''Wochenschrift fur klassische Philologie'' 19, 1902, col. 780f</ref> Ang talatang ito ay hindi rin sumasalamin sa tono o kakayahang linggwistiko ni Tacitus. Walang ring mga apolohistang Kristiyano ang sumipi ng talatang ito ni Tacitus at tila lumitaw lamang ng salita-sa-salita sa mga kasulatan ni [[Sulipicius Severus]] noong ika-5 siglo CE.<ref name=jesusneverexisted/> May mga iskolar na nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral at ang mga kwento ni Hesus sa ebanghelyo ay inimbento at kinopya lamang mula sa mga kwento ng mga tagapagligtas at [[Diyos na namatay at nabuhay|mga diyos na paganong namatay at nabuhay]] sa iba't ibang mga mitolohiya gaya ng sa [[Sinaunang Ehipto]] at [[Sinaunang Gresya]].<ref name=jne>[http://www.jesusneverexisted.com/ Jesus Never Existed]</ref> Sa kanyang pagtatanggol sa akusasyong inimbento ng mga [[Kristiyano]] si Hesus, ikinatwiran ng Kristiyanong si [[Justin Martyr]](100 CE – ca.165 CE) na umabot sa mga tenga ng diablo na hinulaan ng mga [[propesiya ng Bibliya|propeta sa Lumang Tipan]] ang pagdating ni Hesus, at inudyokan ang mga paganong manunulat(bago pa ang paglitaw ng Kristiyanismo) na magsulong ng mga tatawaging mga anak ni [[Hupiter]] upang ipaniwala sa mga tao na ang Kristo ay katulad ng mga anak ni Hupiter. Isinaad ni Justin Martyr na: {{cquote|"''Nang aming sabihing si Hesu-Kristo ay nilikha nang walang pagsasamang seksuwal, ipinako at namatay at muling nabuhay at umakyat sa langit, wala kaming isinusulong na bago o iba mula sa pinaniniwalaan niyong tungkol sa mga ginagalang niyong mga anak na lalake ni [[Hupiter (diyos)|Hupiter]]...Tungkol sa pagtutol na ipinako ang aming Hesus, aking sinasabi na ang pagdurusa ay karaniwan sa lahat ng mga binanggit na anak ni Hupiter...Tungkol sa kanyang pagkapanganak sa isang birhen, kayo ay mayroong [[Perseus]] upang balansihin ito...At nang isulong ng diablo si [[Asclepius]] bilang [[resureksiyon|tagabuhay ng patay]] at tagpagpagaling ng lahat ng mga [[karamdaman]], hindi ko ba maaaring sabihin na gayundin sa bagay na ito ay kanyang ginaya ang mga hula tungkol kay Kristo?''"}} Maraming mga iskolar ang naniniwala sa posibilidad na ang [[Budismo]] ay nakaimpluwensiya sa simulang pag-unlad ng [[Kristiyanismo]]. Ayon sa mga iskolar, maraming pagkakatugma sa kapanganakan, buhay, mga doktrina at kamatayan nina [[Buddha]] at Hesus.<ref>{{cite book |title=Cross-Cultural Contacts and Exchanges in Pre-Modern Times |first=Jerry H. |last=Bentley |publisher=Oxford University Press |year=1992 |isbn=978-0-19-507640-0 |page=240}}</ref> == Mga paniniwala tungkol kay Hesus == === Mga paniniwala sa tunay na kalikasan ni Hesus {{anchor|K}}=== *[[Subordinasyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay mas mababa sa Ama sa kalikasan. Ayon sa mga skolar, ito ang doktrinang tinatanggap ng maraming mga teologong Kristiyano bago ang pagkakabuo ng doktrinang [[Trinidad]] noong ika-4 siglo. Ang ''subordinasyonismong ontolohikal'' ay natatangi mula sa ''subordinasyong ekonomiko o subordinasyong relasyonal'' na tinatanggap ng ilang mga [[Trinidad|Trinitariano]]. Sa subordinasyonismo o subordinasyong ontolohikal, ang Anak at Ama ay hindi lamang hindi magkatumbas sa opisina kundi pati sa kanilang kalikasan. Sa ''subordinasyong ekonomiko'', ang subordinasyon ng Anak ay nauukol lamang sa paraan ng subsistensiya at operasyon ngunit hindi sa kalikasan. Ang tagapagtaguyod ng doktrinang subordinasyonismo na si [[Origen]] ay nagturo na si Hesus ay isang ikalawang Diyos at may ibang substansiya sa Ama. *[[Arianismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay hindi diyos at nilikha lamang ng diyos. Ang tunay na diyos lamang ang ama at sa pamamagitan ng anak ay nilikha ang [[banal na espiritu]] na nagpapasakop sa anak kung paanong ang anak ay nagpapasakop sa ama. *[[Trinitarianismo]]: Ang paniniwala na nabuo noong ika-4 siglo<ref>HarperCollins Bible Dictionary, "The formal doctrine of the Trinity as it was defined by the great church councils of the fourth and fifth centuries is not to be found in the NT [New Testament]" (Paul Achtemeier, editor, 1996, "Trinity"). </ref> na si Hesus ang isa sa tatlong mga persona ng isang Diyos. Ang Diyos Ama, Diyos Anak(Hesus) at Diyos Espirito Santo ay mga personang natatangi sa bawat isa ngunit may iisang "substansiya, esensiya o kalikasan". Ito ay nabuo noong mga ika-4 na siglo bilang reaksiyon sa subordinasyonismo at Arianismo. Taliwas sa paniniwala ng [[Simbahang Katoliko Romano]], ang [[Simbahang Silangang Ortodokso]] ay naniniwala sa monarkiya ng Ama na nagsasaad na ang Anak at Banal na Espirito ay hinango mula sa Ama at ang Ama ang natatanging walang pinagmulan o sanhi. Ayon sa Silangang Ortodokso, ang Ama ay walang hanggan at hindi nalikhang realidad. Si Kristo at Banal na Espirito ay walang hanggan rin at hindi nalikha sa dahilang ang kanilang pinagmulan ay hindi sa ousia ng Diyos kundi sa hypostasis ng Diyos na tinatawag na Ama. Sa Romano Katoliko, ang Banal na Espirito ay nagmula nang pantay mula sa parehong Ama at Anak. *[[Modalismo]]: Ang paniniwalang salungat sa [[Trinidad]] na ang Ama, Anak at Banal na Espirito ay mga iba ibang aspeto ng isang monadikong Diyos sa halip na tatlong mga natatanging persona sa isang PagkaDiyos. *[[Adopsiyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay naging "anak ng diyos" sa pamamagitan ng pag-aampon sa kanyang bautismo. *[[Psilantropismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay isa lamang tao at ang literal na anak ng mga taong magulang. *[[Socinianismo]]: Itinuro ni [[Photinus]] na si Hesus bagaman perpekto at walang kasalanan at isang mesiyas ay isa lamang perpektong Anak ng Diyos at walang pag-iral bago ang kanyang kapanganakan. *[[Gnostisismo]]: Si Kristo ay isang makalangit na [[Aeon]] ngunit hindi kaisa ng Ama. *[[Chalcedoniano]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan: isang tao at isang diyos pagkatapos ng kanyang pagkakatawang tao. *[[Eutychianismo]]: Ang paniniwalang ang kalikasang pagkatao at pagkadiyos ni Hesus ay pinagsama sa isang(mono) kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay "natunaw gaya ng patak ng [[pulot]] sa [[dagat]]. *[[Miapisismo]]: Ang paniniwalang ang pagkaDiyos at pagkatao ni Kristo ay nagkakaisa sa isang kalikasan. *[[Monopisismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may isa lamang kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay sinisipsip ng kanyang pagka-diyos. *[[Apollinarismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may katawang tao at may taong "buhay na prinsipyo" ngunit ang diyos na logos ay pumalit sa nous o "nag-iisip na prinsipyo", na maikukumpara ngunit hindi katulad ng tinatawag na [[isip]] sa kasalukuyang panahon. *[[Monothelitismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan sa isang persona ngunit siya ay may kaloobang(will) pagkadiyos ngunit walang kaloobang pangtao. *[[Docetismo]]: Ang paniniwalang ang pisikal na katawan ni Hesus ay isa lamang ilusyon gayundin ang kanyang krusipiksiyon. Samakatuwid, si Hesus ay para lamang may pisikal na katawan at parang pisikal na namatay ngunit sa realidad, si Hesus ay walang katawan, isang purong espiritu kaya hindi maaaring mamamatay ng pisikal. *[[Mandaeismo]]: Sila ay naniniwala na si Hesus ay isang "bulaang propeta" na nagliko ng mga katuruang ipinagkatiwala sa kanya ni Juan Bautista. *[[Marcionismo]]: Sila ay naniniwala na ang Kristo ay hindi ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit isang entidad na espiritwal na ipinadala ng Monad upang ihayag ang katotohanan tungkol sa pag-iral at kaya ay pumapayag sa sangkatauhan na makatakas sa bitag na pangmundo ng demiurge. *Mga [[Ebionita]]: Kanilang itinakwil ang pre-eksistensiya ni Hesus, kanyang pagkaDiyos, kanyang birheng kapanganakan, pagtitikang kamatayan at pisikal na pagkabuhay muli sa kamatayan. Sila ay naniwalang si Hesus ay isang biolohikal na anak nina Maria at Jose at pinili ng Diyos na maging propetang mesiyaniko nang siya ay pahiran ng Banal na Espirito sa kanyang bautismo. Sila ay tumatanggap lamang sa ''isang ebanghelyo'' na [[Ebanghelyo ng mga Ebionita]] bilang karagdagan sa [[Tanakh]](Hebreong Lumang Tipan) at nagturo na ang mga Hudyo at Hentil ay dapat sumunod sa mga kautusan ni Moises. *[[Pablo ng Samosta]]: Kanyang itinuro na si Hesus say isa lamang tao na nilagyan ng Diyos na Logos. Dahil dito, si Hesus ay hindi isang Diyos na naging tao kundi Tao na naging Diyos. === Paniniwala ng pagiging mesiyas ni Hesus === {{pangunahin|Mesiyas}} Sa teolohiya ng [[Hudaismo]], ang ''[[mesiyas|mashiah]]'' o mesiyas ay tumutukoy sa isang [[hari]] ng [[Israel]] mula sa angkan ni [[David ng Israel|David]], na mamamahala sa [[Mga Hudyo|mga pinagkaisang tribu ng Israel]]<ref>Megila 17b–18a, Ta'anit 8b</ref>, at maglulunsad ng '''Panahong Mesiyaniko'''<ref>''E·ra me·siá·ni·ca'' sa [[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]]</ref><ref>Sota 9a</ref> ng pandaigdigang kapayapaan. Kabilang sa mga pangyayaring magaganap sa pagdating ng Hudyong mesiyas ayon sa mga skolar ng Hudaismo ang muling pagkakabuo ng [[sanhedrin]] at muling pagkakatipon ng mga Hudyo sa Israel na nagkalat sa buong mundo. Ang mga natipon ay muling magbabalik sa pagsunod sa [[Torah]] at kautusan ni [[Moises]]. Ayon din sa [[Hudaismo]], ang mesiyas na Hudyo rin ang tanging binibigyan ng kapangyarihan na magtayong muli ng isang "pisikal"(literal) na [[Templo sa Herusalem]] na tinatawag na [[Ikatlong Templo]]. Sa muling pagtatayong ito ng Templo sa Israel, ang mga paghahandog ng mga hayop ng Hudyo kay [[Yahweh]] ay muling mapapanumbalik. Sa Hudaismo, ang mesiyas ay isa lamang ordinaryong ''tao'' na sumusunod sa [[Torah]] at hindi isang [[Diyos]] o isang ''Diyos'' na Anak ng Diyos. ==== Pananaw ng mga Kristiyano ==== Sa apat na ebanghelyo, si Hesus ay inaangkin na ang ''[[mesiyas]]'' na ipinadala ng [[Diyos]] upang iligtas ang kanyang mga alagad sa malapit na paghuhukom na magaganap noong unang siglo CE(Mateo 19:28, Mateo 10:23). Ang salitang hebreong mesiyas ay isinalin sa Griyegong "kristo" kaya karaniwang tinatawag si Hesus na "Hesu-Kristo"(Jesus Christ) dahil sa paniniwalang si Hesus ang mesiyas o kristo. Upang patunayan ang pag-aangking ito ng pagiging mesiyas o kristo ni Hesus, ang mga may akda ng 4 na kanonikal na ebanghelyo (Mateo, Marcos, Lucas, Juan) ay humanap ng mga "hula" sa [[Tanakh]](Lumang Tipan) at inangking ang mga ito na katuparan ni Hesus. Ang salin ng Hebreong Tanakh na pinagsanggunian o sinipi ng mga may akda ng 4 na ebanghelyo ang saling Griyego na [[Septuagint]]. Ayon din sa mga skolar, ang Bagong Tipan ay orihinal na isinulat sa wikang Griyego. Hindi tinatanggap ng mga skolar na Hudyo ang Septuagint dahil sa naglalaman ito ng mga korupsiyon. Ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo(Mateo, Marcos, Lucas, Juan), dahil sa pagtuturo ni Hesus ng mga utos na iba sa mga kautusan ni [[Moises]], si Hesus ay itinakwil ng mga Hudyo. Bukod dito, ayon din sa Bagong Tipan, si Hesus ay nag-angking diyos(Juan 10:33) na itinuturing ng mga Hudyo na isang malaking kapusungan dahil sa kanilang paniniwala lamang sa isang diyos na si [[Yahweh]]. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]](ca. 90-100 CE) na pinakahuling [[kanon]]ikal na ebanghelyo na isinulat, si Hesus ay naging isa nang preeksistenteng [[Logos]] (Juan 1:1-14) na isang [[Diyos]] na nagkatawang [[tao]] na umiral na bago pa umiral si [[Abraham]](Juan 8:58). Ang [[Logos]] ay isang konsepto sa [[Pilosopiyang Griyego]] na pinalawig ng Hudyong-Helenistikong si [[Philo]] ng [[Alehandriya]](20 BCE-50 CE). Gayunpaman, tila ito ay sinsalungat sa Juan 10:33-35 nang sabihin ni [[Hesus]] na "''Sinagot siya ng mga [[Hudyo]], Hindi dahil sa mabuting gawa ay binabato ka namin, kundi sa pamumusong; at sapagka't ikaw, bagaman ikaw ay tao, ay nagpapakunwari kang Diyos. Sinagot sila ni Hesus, Hindi baga nasusulat sa inyong kautusan, Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos? Kung tinawag niyang mga Diyos, yaong mga dinatnan ng salita ng Diyos (at hindi mangyayaring sirain ang kasulatan)''". Ito sy hinango mula sa [[Aklat ng mga Awit]] 82:1-6: :Ang Diyos ([[El (diyos)]] ay tumatayo sa kapisanan ng mga Diyos([[Elohim]]) Siya'y humahatol sa gitna ng mga Diyos.Hanggang kailan magsisihatol kayo ng kalikuan, At magsisigalang sa mga pagkatao ng masama? (Selah)Hatulan mo ang dukha at ulila: Gawan mo ng kaganapan ang napipighati at walang nagkakandili.Sagipin mo ang dukha at mapagkailangan: Iligtas ninyo sila sa kamay ng masama,Hindi nila nalalaman, ni nauunawa man;Sila'y nagsisilakad na paroo't parito sa kadiliman: Lahat ng patibayan ng lupa ay nangakilos.Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos([[Elohim]],At kayong lahat ay mga anak ng Kataastaasan. ==== Pananaw ng mga Hudyo tungkol kay Hesus ==== Ayon sa mga skolar ng Hudaismo, ang mga sinasabing hula na katuparan ni Hesus sa Bagong Tipan ay binatay mula sa maling saling Griyego na [[Septuagint]] ng [[Bibliya]] gayundin ay mga misinterpretasyon ng mga talata sa Tanakh.<ref>[http://judaism.about.com/library/3_askrabbi_o/bl_simmons_messiah3.htm Why did the majority of the Jewish world reject Jesus as the Messiah, and why did the first Christians accept Jesus as the Messiah?] by Rabbi [[Shraga Simmons]] (about.com)</ref><ref>{{cite book | author=Michoel Drazin | title=Their Hollow Inheritance. A Comprehensive Refutation of Christian Missionaries | year=1990 | publisher=Gefen Publishing House, Ltd. | isbn=965-229-070-X | url=http://www.drazin.com }}</ref><ref>Troki, Isaac. [http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html "Faith Strengthened"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929141607/http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html |date=2007-09-29 }}.</ref><ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.messiahtruth.com/isa714b.html |title=The Jewish Perspective on Isaiah 7:14 |publisher=Messiahtruth.com |date= |accessdate=2009-04-11}}</ref><ref>http://www.outreachjudaism.org/FAQ</ref> Ang opisyal na [[Bibliya]]ng ginagamit ng mga Hudyo ay ang Hebreong [[Masoretiko]] at hindi ang Griyegong [[Septuagint]]. Ang isa sa maraming halimbawa ng mga pinaniniwalaang korupsiyon sa Septuagint ang Isaias 7:14 na pinagkopyan ng manunulat ng [[Ebanghelyo ni Mateo]](Mateo 1:23). Ayon sa Isaias 7:14&nbsp;ng [[Septuagint]], "ang partenos(birhen) ay manganganak...". Ayon sa [[Masoretiko]], ang Isaias 7:14 ay "ang almah(babae) ay buntis at malapit ng manganak...". <ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/dual-virgin.html</ref> === Sa Islam === Ayon sa [[Islam]], si Hesus (''Issa'' sa Qur'an) ay kinikilala bilang sugo at ''masih''(mesiyas sa Islam) ng diyos na si ''Allah'' na ipinadala upang gabayan ang mga Anak ng Israel (''bani isra'il'') sa pamamagitan ng isang bagong kasulatan, ang Ebanghelyo(''Injil'' sa Qur'an)<ref>The Oxford Dictionary of Islam, p.158</ref> . Gayumpaman, itinatakwil ng Islam ang mga paniniwala sa Kristiyanismo na si Hesus ay ipinako sa krus, sa halip siya ay sinasabi sa Qur'an na iniakyat ng buhay sa langit. Isinasalaysay ng Islamikong tradisyon na siya ay magbabalik sa lupa kapag sa Araw ng Paghahatol upang ibalik muli ang katarungan at talunin ang "Maling Mesiyas" (''al-Masih al-Dajjal'', kilala rin bilang ''Antikristo'') at ang mga kalaban ng Islam. Dahil isa siyang makatarungang pinuno, si Hesus sa huli ay yayao.<ref>"Isa," Encyclopedia of Islam.</ref> Gaya ng lahat ng propeta sa [[Islam]], si Hesus ay itinuturing na isang [[Muslim]]. Itinatakwil ng Islam ang pananaw ng [[Kristiyanismo]] na si Hesus ay diyos na nagkatawang tao o anak ng diyos. Ang [[Qur'an]] ay nagsasaad na mismong si Hesus ay hindi nag-angkin ng mga gayong bagay. Ang Qur'an ay nagbibigay diin din na si Hesus ay isa lamang mortal(namamatay) na tao na gaya ng ibang propeta sa Islam ay hinirang ng diyos upang ipalaganap ang mensahe ng diyos. ==Tingnan din== *[[Santiago ang Kapatid ni Hesus]] *[[Apollonius ng Tyana]] (kontemporaryo ni Hesus at isang manggagawa ng [[milagro]]) *[[Hesus na anak ni Damneus]] *[[Hesus anak ni Pandera]] (isa ring manggawa ng milagro at pinaniniwalaang ang nagtatag ng [[Mga Essene]]) *[[Hesus anak ni Stada]] *[[Hesus anak ni Ananias]] na humula sa pagkawasak ng [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] at kilala sa pagsasabi na "Sa aba niyo!" *[[Hesus anak ni Thebuth]] *[[Barrabas]] na tinawag ring Hesus Barabbas ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] 27:16-17 *[[Hesus anak ni Sirac]] *[[Dionysus]], Diyos ng Alak, Ubasan, [[binuhay mula sa patay]], bumuhay sa kanyang ina mula sa patay. *[[Eliseo]] na manggagawa ng [[milagro]], bumuhay ng patay, nagpagaling ng [[ketong]] at nagparami ng tinapay at langis. *[[Mesiyas]] *[[Digmaan ng Mesiyas]] *[[Mga Essene]] == Mga sanggunian == {{Reflist|2}} == Bibliograpiya == {{refbegin|30em}} * <span id="refBible" class="citation">[[Ang Bibliya]]</span> * <span id="refAllison1999" class="citation">[[Dale Allison|Allison, Dale]]. ''Jesus of Nazareth: Millenarian Prophet.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1999. ISBN 0-8006-3144-7</span> * <span id="refBrown1997" class="citation">[[Raymond E. Brown]] ''An Introduction to the New Testament.'' New York: Doubleday, 1997. ISBN 0-385-24767-2</span> * <span id="refBrown1994" class="citation">{{cite book |authorlink= Raymond E. Brown |last=Brown |first=Raymond E. |year=1994 |location=New York |publisher=Doubleday, Anchor Bible Reference Library |isbn=978-0-385-19397-9 |title=The Death of the Messiah: from Gethsemane to the Grave: A Commentary on the Passion Narratives in the Four Gospels}}</span> **<span id="refBrown1999">{{cite book|first=Raymond E.|last=Brown|title=The birth of the Messiah|year=1999|isbn=0-385-49447-5}}</span> *<span id="refCarson1992" class="citation">[[D. A. Carson]], [[Douglas J. Moo]] and [[Leon Morris]]. ''An Introduction to the New Testament.'' Grand Rapids, MI: Zondervan Publishing House, 1992.</span> * <span id="refCohen1987" class="citation">[[Shaye J.D. Cohen|Cohen, Shaye J.D.]]. ''From the Maccabees to the Mishnah''. Philadelphia: Westminster Press, 1987. ISBN 978-0-664-21911-6</span> * <span id="refCohen2001" class="citation">Cohen, Shaye J.D. ''The Beginnings of Jewishness: Boundaries, Varieties, Uncertainties.'' Berkeley: University of California Press, 2001. ISBN 0-520-22693-3</span> *<span id="refCox2007" class="citation">{{cite book|first1=Steven L.|last1=Cox|first2=Kendell H|last2=Easley|year=2007|title=Harmony of the Gospels|isbn=0-8054-9444-8}}</span> * <span id="refCrossan" class="citation">[[John Dominic Crossan|Crossan, John Dominic]].</span> ** <span id="refCrossan1993" class="citation">''The Historical Jesus: The Life of a Mediterranean Jewish Peasant.'' New York: HarperSanFrancisco, 1993. ISBN 0-06-061629-6</span> ** <span id="refCrossan1995" class="citation">''Who Killed Jesus?: exposing the roots of anti-semitism in the Gospel story of the death of Jesus''. San Francisco: HarperSanFrancisco, 1995. ISBN 978-0-06-061671-7</span> * <span id="refDavenport1996" class="citation">[[Guy Davenport|Davenport, Guy]]; and [[Benjamin Urrutia|Urrutia, Benjamin]] (trans.) ''The Logia of Yeshua: The sayings of Jesus''. Washington, DC: Counterpoint, 1996. ISBN 978-1-887178-70-9</span> * <span id="refDeLaPotterie1989" class="citation">De La Potterie, Ignace. ''The hour of Jesus: The passion and the resurrection of Jesus according to John''. New York: Alba House, 1989. ISBN 978-0-8189-0575-9</span> * <span id="refDurant1944" class="citation">Durant, Will. ''Caesar and Christ.'' New York: Simon and Schuster, 1944. ISBN 0-671-11500-6</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">[[Bart D. Ehrman|Ehrman, Bart]]. ''The Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-514183-0</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">Ehrman, Bart. ''The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-515462-2</span> * <span id="refFredriksen2000a" class="citation">[[Paula Fredriksen|Fredriksen, Paula]]. ''Jesus of Nazareth, King of the Jews: A Jewish Life and the Emergence of Christianity.'' New York: Vintage, 2000. ISBN 0-679-76746-0</span> * <span id="refFredriksen2000b" class="citation">Fredriksen, Paula. ''From Jesus to Christ: The origins of the New Testament images of Christ.'' New Haven: Yale University Press, 2000. ISBN 978-0-300-08457-3</span> * <span id="refFinegan1998" class="citation">[[Jack Finegan|Finegan, Jack]]. ''Handbook of Biblical Chronology'', revised ed. Peabody, MA: Hendrickson Publishers, 1998. ISBN 1-56563-143-9</span> * <span id="refFuller1965" class="citation">Fuller, Reginald H., ''[[The Foundations of New Testament Christology]]''. New York: Scribners, 1965. ISBN 0-227-17075-X</span> *<span id="refGrant1977" class="citation">[[Michael Grant (author)|Michael Grant]], ''Jesus: An Historian’s Review of the Gospels'', Scribner’s, 1977.</span> *<span id="refGrudem1994" class="citation">{{Cite book |title= Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine |last= Grudem |first= Wayne | authorlink= Wayne Grudem |year= 1994 |publisher= [[Zondervan]] |location= Grand Rapids, MI |isbn= 0-310-28670-0}}</span> * <span id="refMeier" class="citation">Meier, John P., ''[[John P. Meier#A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus|A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus]]'', New York: [[Anchor Bible Series|Anchor Doubleday]],</span> ** <span id="refMeier1991" class="citation">V. 1, ''The Roots of the Problem and the Person'', 1991. ISBN 0-385-26425-9</span> ** <span id="refMeier1994" class="citation">V. 2, ''Mentor, Message, and Miracles'', 1994. ISBN 0-385-46992-6</span> ** <span id="refMeier2001" class="citation">V. 3, ''Companions and Competitors'', 2001. ISBN 0-385-46993-4</span> **<span id="Newbigin1989" class="citation">[[Lesslie Newbigin|Newbigin, J.E.L.]] ''The Gospel In a Pluralist Society''. London: SPCK, 1989.</span> * <span id="refOCollins1983" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''Interpreting Jesus.'' "Introducing Catholic theology". London: G. Chapman; Ramsey, NJ: Paulist Press, 1983. ISBN 978-0-8091-2572-2</span> * <span id="refOCollins2008" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''[[Jesus: A Portrait]]''. London: Darton, Longman & Todd, 2008. ISBN 978-0232527193</span> * <span id="refPelikan1999" class="citation">[[Jaroslav Pelikan|Pelikan, Jaroslav]]. ''Jesus Through the Centuries: His Place in the History of Culture.'' New Haven: Yale University Press, 1999. ISBN 0-300-07987-7</span> * <span id="refRobinson2001" class="citation">Robinson, John A. T. ''Redating the New Testament.'' Eugene, OR: Wipf & Stock, 2001 (original 1977). ISBN 1-57910-527-0.</span> * <span id="refSanders1993" class="citation">[[E.P. Sanders|Sanders, E.P.]] ''The Historical Figure of Jesus.'' London: Allen Lane Penguin Press, 1993. ISBN 978-0-7139-9059-1</span> * <span id="refSanders1987" class="citation">Sanders, E.P. ''Jesus and Judaism.'' Minneapolis: Fortress Press, 1987. ISBN 0-8006-2061-5</span> * <span id="refTheissen1998" class="citation">{{Cite book|last1=Theissen|first1=Gerd|last2=Merz|first2=Annette|year=1998|title=The historical Jesus : a comprehensive guide|isbn=0-8006-3122-6|publisher=Fortress Press|location=Minneapolis}}</span> * <span id="refVanVoorst2000" class="citation">{{cite book|last=Van Voorst|first=Robert E|year=2000|title=Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence|publisher=Eerdmans Publishing|isbn=0-8028-4368-9}}</span> * <span id="refVermes" class="citation">[[Géza Vermes|Vermes, Géza]].</span> ** <span id="refVermes1973" class="citation">''Jesus the Jew'' Philadelphia: Fortress Press, 1973.</span> ** <span id="refVermes2003" class="citation">''Jesus in his Jewish Context.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-3623-6</span> ** <span id="refVermes1981" class="citation">''Jesus the Jew: A Historian's Reading of the Gospels.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1981. ISBN 0-8006-1443-7</span> ** <span id="refVermes1993" class="citation">''The Religion of Jesus the Jew.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1993. ISBN 0-8006-2797-0</span> **<span id="refVermes2004" class="citation">{{cite book|last=Vermes|first=Geza|year=2004|title=The authentic gospel of Jesus|location=London|publisher=Penguin Books|isbn=978-0-14-100360-3}}</span> **<span id="refVermes2006" class="citation">{{Cite document | first = Géza | last = Vermes | title = The Nativity: History and Legend | place = London | publisher = Penguin | year = 2006 | ref = harv}}</span> * <span id="refWilson2003" class="citation">[[A.N. Wilson|Wilson, A.N.]] ''Jesus.'' London: Pimlico, 2003. ISBN 0-7126-0697-1</span> *<span id="refWitherington1998" class="citation">[[Ben Witherington III]], "Primary Sources," ''Christian History'' 17 (1998)</span> * <span id="refWright" class="citation">[[Tom Wright (theologian)|Wright, N.T.]]</span> ** <span id="refWright1997" class="citation">''Jesus and the Victory of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1997. ISBN 0-8006-2682-6</span> ** <span id="refWright2003" class="citation">''The Resurrection of the Son of God: Christian Origins and the Question of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-2679-6</span> {{refend}} == Mga kawing panlabas == {{Sister project links |wikt=no |commons=Jesus Christ |b=Biblical_Studies/Christianity/Jesus |n=no |q=Jesus |s=no |v=Jesus |species=no }} * ''[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/ From Jesus to Christ: The First Christians]''&nbsp;— dokumentaryo hinggil sa buhay at maagang simbahan ni Hesus. * [http://religiousstudies.uncc.edu/people/jtabor/ ''The Jewish Roman World of Jesus''] * {{worldcat id|id=lccn-n79-84784}} [[Kategorya:Mga diyos ng buhay-kamatayan-muling kapanganakan]] [[Kategorya:Kristiyanismo]] [[Kategorya:Hesus]] [[Kategorya:Mesianismo]] [[Kategorya:Mga nag-angkin sa sariling mesiyas]] [[Kategorya:Mga tagapagtatag ng relihiyon]] [[Kategorya:Buhay ni Hesus]] [[Kategorya:Mga apokaliptiko]] [[Kategorya:Mga manggagawa ng milagro]] {{Link FA|af}} {{Link FA|ar}} {{Link FA|de}} {{Link FA|es}} {{Link FA|eu}} {{Link FA|hr}} {{Link FA|mk}} {{Link FA|pt}} 316gsllo4t5chc8logpakypvwhrco2m 1962350 1962346 2022-08-12T00:46:35Z Xsqwiypb 120901 /* Kapanganakan */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = Hesus |image = StJohnsAshfield StainedGlass GoodShepherd-frame crop.jpg|alt=Jesus as Good Shepherd. |caption = si Hesus bilang mabuting pastol <br/><small>([[stained glass]] at [[St John's Ashfield]])</small> |birth_date = 7–2 BC/BCE<ref>Rahner (page 731) states that the consensus among historians is ''c.'' 4 BC/BCE. Sanders supports ''c.'' 4 BC/BCE. Vermes supports ''c.'' 6/5 BC/BCE. Finegan supports ''c.'' 3/2 BC/BCE. Sanders refers to the general consensus, Vermes a common 'early' date, Finegan defends comprehensively the date according to early Christian traditions.</ref> |language = [[Aramaiko]], [[Griyego Koine]] <!--scholars debate the exact town in Judaea, so the Infobox just says Judaea --> |birth_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<ref>[[#refBrown1999|Brown (1999)]] p. 513</ref> |death_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<br/> |death_date = 30–36 AD/CE<ref name=Kostenberger140 >''The Cradle, the Cross, and the Crown: An Introduction to the New Testament'' by [[Andreas J. Köstenberger]], L. Scott Kellum 2009 ISBN 978-0-8054-4365-3 pahina 114</ref><ref name=Barnett19 >''Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times'' by Paul Barnett 2002 ISBN 0-8308-2699-8, pahina 19–21</ref><ref name=ChronosPaul >[[Paul L. Maier]] "The Date of the Nativity and Chronology of Jesus" in ''Chronos, kairos, Christos: nativity and chronological studies'' by Jerry Vardaman, Edwin M. Yamauchi 1989 ISBN 0-931464-50-1 pages 113–129</ref><ref name=Eerdmans246 >''Eerdmans Dictionary of the Bible'' 2000 Amsterdam University Press ISBN 90-5356-503-5 page 249</ref><ref name = "Sanders">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993.</ref><ref name="Vermes">[[#refVermes2004|Vermes (2004)]]</ref> |death_cause = [[Crucifixion of Jesus|Pagpapako sa krus]]<ref name=JDunn339>''''Jesus Remembered'' by James D. G. Dunn 2003 ISBN 0-8028-3931-2 page 339</ref> |ethnicity = [[Hudyo]]<ref>[[Amy-Jill Levine]] writes that the entire category of ethnicity is itself fraught with with difficulty. Beyond recognizing that “Jesus was Jewish,” rarely does the scholarship address what being “Jewish” means. In the [[New Testament]], written in [[Koine Greek]], Jesus was referred to as an [[Ioudaios]] on three occasions, although he did not refer to himself as such. These three occasions are (1) by the [[Biblical Magi]] in [[Matthew 2]] who referred to Jesus as [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]]; (2) by the [[Samaritan woman at the well]] in [[John 4]] when Jesus was travelling out of Judea; and (3) by the Romans in all four gospels during [[Passion (Christianity)|the Passion]] who also used the phrase [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]] (''see [[John Elliott (historian)|John Elliott]] in the Journal for the Study of the Historical Jesus 2007; 5; 119''). According to [[Amy-Jill Levine]], in light of the Holocaust, the Jewishness of Jesus increasingly has been highlighted.</ref> <!--|nationality = [[Peregrinus (Roman)|Peregrinus]],<ref>''On the trial of Jesus'', Paul Winter, Second Edition, (Walter de Gruyter, 1974), page 17</ref><ref name=Kreinecker /> [[Province of Judea|Judea Province]], [[Roman Empire]]{{Failed verification|date=March 2012}}--> <!--NOT in source given: |nationality = [[Israelites|Israelite]] per talk page this should be left out given that the home town is specified below--> |home_town = [[Nazareth]], [[Galilee]]<ref>[[#refTheissen1998|Theissen (1998)]] p. 165 "Our conclusion must be that Jesus came from Nazareth."</ref> <!--Per talk page discussion information about parents was left to be discussed in the article, given that it can not be simply telegrammed in an Infobx --> }} Si '''Hesus''' (Griyego: ''Ἰησοῦς Iesous''; 7–2 BCE hanggang 30–36 CE) ang itinuturing ng maraming Kristiyano na sentrong katauhan ng [[relihiyon]]g [[Kristiyanismo]] at ang tagapagtatag ng [[Kristiyanismo]]. Siya ay pinaniniwalaan ng maraming mga Kristiyano na isang ''[[tagapagligtas]]'' at ''[[mesiyas]] ng [[Hudaismo]]. Ang apat na [[kanon]]ikal na [[Ebanghelyo]] nina [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]], at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]] ang mga pangunahing sanggunian tungkol sa talambuhay at mga katuruan ni Hesus. Gayunpaman, pinagtatalunan pa rin ng mga skolar ng Bagong Tipan kung ang apat na ebanghelyong ito ay maasahang mga salaysay ng buhay ni Hesus o hindi, gayundin kung sino ang mga tunay na may akda nito, kung kailan ito isinulat, alin sa mga talata nito ang tunay na sinalita ni Hesus at kung alin sa mga talata nito ang orihinal mula sa mga magkakaibang manuskrito.<ref>[[Bruce M. Metzger]]'s ''Textual Commentary on the Greek New Testament'': {{Bibleref2|Luke|24:51}} is missing in some important early witnesses, {{Bibleref2|Acts|1}} varies between the [[Alexandrian text-type|Alexandrian]] and [[Western text-type|Western versions]].</ref> Kabilang sa mga pinagdududahang salaysay ng mga skolar sa apat na ebanghelyo ang kapanganakan ni Hesus, mga detalye tungkol sa kanyang pagpapako sa krus at kanyang muling pagkabuhay mula sa patay.<ref>Who is Jesus? Answers to your questions about the historical Jesus, by John Dominic Crossan, Richard G. Watts (Westminster John Knox Press 1999), page 108</ref><ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref><ref>Rev. John Edmunds, 1855 ''The seven sayings of Christ on the cross'' Thomas Hatchford Publishers, London, page 26</ref><ref name="Staggs">Stagg, Evelyn and Frank. ''Woman in the World of Jesus.'' Philadelphia: Westminster Press, 1978 ISBN 0-664-24195-6</ref><ref name = "ActJTomb">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Empty Tomb, Appearances & Ascension" p. 449-495.</ref> Ang ilang mga skolar ay naniniwalang ang apat na ebanghelyo ay hindi naglalaman ng anumang historikal na impormasyon tungkol sa buhay ni Hesus. <ref>{{cite journal |author=Howard M. Teeple |year=1970 |month=March |title=The Oral Tradition That Never Existed |journal=Journal of Biblical Literature |volume=89 |issue=1 |pages=56–68 |doi=10.2307/3263638 }}</ref> Si Hesus ay inilalarawan sa apat na kanonikal na ebanghelyo na isang [[Hudyo]] at pinaniniwalaang nabuhay sa pagitan ng mga taong 7 BCE - 36 CE sa [[Palestina]] (kasalukuyang [[Israel]]).<ref name=Polyeto>"''... O Jesus, Author of our faith,...''" ''Prayer to St. Jude,'' isang polyetong dasalan, Tan Books and Publishers, Inc., Illinois, pahina 18.</ref> Siya ay inilarawan na isang isang [[rabbi]] na nagsagawa ng mga [[milagro]] at nag-angkin na [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]. Pinaniniwalaan ng mga iskolar ng [[bibliya]] na si Hesus ay isang [[apokaliptisismo|apokaliptikong]] [[Propeta]] na humula sa nalalapit na pagwawakas ng daigdig na magaganap noong unang siglo CE at hahatol kasama ng kanyang 12 apostol sa 12 lipi ng [[Israel]] (Mateo 10:23, Mateo 16:24-28, Mateo 19:28, Mateo 24:34, Marcos 13:30-33).<ref name = "Sanders 15">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993. Chapter 15, Jesus' view of his role in God's plan.</ref> Nang mabigong matupad ang inaasahan ng mga Kristiyano noong unang siglo na muling pagbabalik ni Hesus pagkatapos ng ilang mga dekada, ang mga tekstong ito ay muling pinakahulugan ng kanyang mga alagad.<ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/apocalypse/explanation/jesusjohnbaptist.html</ref> May [[#K|iba't ibang mga interpretasyon]] ang iba't ibang mga [[denominasyon]]g Kristiyano tungkol sa tunay kalikasan at mga katuruan ni Hesus mula pa sa mga ''simulang kasaysayan ng Kristiyanismo'' hanggang sa ''kasalukuyang panahon''. Ang ilang sekta ay naniniwalang isa siyang diyos samantalang sa ibang sekta ay isa lamang tao at iba pa. Ang [[#H|historisad o pagiging tunay na umiral]] ng indibidwal na si Hesus ay patuloy pa ring pinagtatalunan ng mga iskolar hanggang sa kasalukuyan. Ang ibang mga iskolar ay nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral ngunit inimbento lamang at kinopya ang storya nito sa mga paganong diyos na namatay at muling nabuhay sa Ehipto at Gresya.<ref name=jne/> == Kahulugan ng pangalan == Ang pangalang Hesus ay nagmula sa [[Wikang Hebreo]]: ישו, ''Yeshua'',,na ang nangangahulugang "nagliligtas ang [[Diyos]]." Kilala rin siya bilang '''Hesus ng Nasaret''' o '''Hesus ang Nasareno''' (Hebreo: ישוע הנוצרי, ''Yeshu‘a {{unicode|haNoẕri}}''). Hinango ang pagbikas na ''Hesus'' (Ingles: ''Jesus'', Kastila: ''Jesus'') mula sa [[Wikang Griyego]]. Isa ring salitang Griyego ang ''Jesus'' na nangangahulugang '''tagapagligtas''' at isa ring anyo ng pangalang Hebreong ''[[Hosue]]'' (Ingles: ''[[Joshua]]'') na may ibig sabihing "nagliligtas ang Panginoon". Nang isilang si Hesus bilang isang [[tao]], pinangalanan siyang ''Hesus'' dahil dumating siya bilang isang tunay na tao {{ndash}} na ipinanukala ng Diyos noon pang una upang iligtas ang kanyang mga tao mula sa kanilang mga kasalanan.<ref name=Biblia6/> Tinatawag rin si Hesus bilang '''Hesukristo''' dahil sa kanyang pamagat na '''Kristo''' sa [[Bagong Tipan]] na saling Griyego ng [[Hebreo]]ng '''[[Mesiyas]]''' na nangangahulugang "ang pinahiran". Inangkin ng mga may akda ng [[kanon]]ikal na ebanghelyo na si Hesus ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit and pag-aangking ito ay hindi tinatanggap ng mga Hudyo at hindi sila naniniwalang si Hesus ang katuparan ng mesiyas sa Hudaismo.<ref>http://www.aish.com/jw/s/48892792.html</ref> Ayon sa Hudaismo, ang mesiyas ay isang lamang ordinaryong tao na sumusunod sa [[Torah]](kautusan ni Moises) at hindi isang Diyos. ==Talambuhay ni Hesus== [[Talaksan:Spas vsederzhitel sinay.jpg|right|thumb|220px|Larawan ni Hesus bilang ''[[Pantokrator]]'' mula sa [[ika-11 daang taon]].]] Ang pangunahing mga sanggunian ng talambuhay ni Hesus para sa karamihan ng mga kasalukuyang Kristiyano ang apat na [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]] na [[Ebanghelyo ni Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan]]. Gayunpaman, may iba pang mga ebanghelyo na ginamit ng ibang mga sinaunang sektang Kristiyano na hindi nakapasok sa [[kanon]] ng [[Simbahang Romano Katoliko]] gaya ng ''[[Ebanghelyo ni Tomas]]'', ''[[Ebanghelyo ni Pedro]]'', ''[[Ebanghelyo ni Felipe]]'', ''[[Ebanghelyo ni Marya]]'', ''[[Ebanghelyo ni Judas]]'' na naglalaman ng mga salaysay na napakaiba at sumasalungat sa mga nakasulat sa naging ''kanonikal'' na apat ng ebanghelyo.<ref name=gnostic/> Ang mga ''hindi-kanonikal'' na aklat na ito ay sinupil at winasak ng [[Kristiyanismo#Kasaysayan|nanaig na bersiyon ng Kristiyanismo]] dahil ito ay sumasalungat sa kanilang mga pananaw at kanilang itinuring na [[heresiya|heretiko]].<ref name=gnostic>[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/story/pagels.html The Gnostic Gospels:PBS]</ref><ref>Lost Christianities: the battles for scripture and the faiths we never knew, Bart D. Ehrman</ref><ref>Gnostic Visions: Uncovering the Greatest Secret of the Ancient World, p 218</ref> ===Kapanganakan=== {{seealso|Mga milagrosong kapanganakan|Pasko}} [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng Nazareth sa [[Galilea]] at [[Bethlehem]] sa [[Judea]].]] Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) Ayon sa salaysay ng Lucas, isinugo ng [[diyos]] ang [[anghel]] na si Gabriel sa isang birhen na si Marya sa Nazareth, Galilea na nagsasabi na siya ay maglilihi at manganganak ng isang lalake na tatawaging Hesus. Nang tanungin ni Marya kung paano ito mangyayari gayong isa siyang birhen, sinabi ng anghel na siya ay liliman ng banal na espirito. Nang manganganak na si Marya, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth, Galilea sa tahanang pang-ninuno ni Jose na Bethlehem upang magpatala sa censo ni Quirinio. Nanganak si Marya kay Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan ay inilagay ang sanggol sa sabsaban. Dinalaw ng anghel ang mga pastol na nagdadala ng mabuting balita ng malaking kagalakan na sa siyudad ni [[David]] sa Bethlehem ay ipinangak ang [[mesiyas]] ang tagapaglitas. Ang mga pastol ay tumungo sa sabsaban sa Bethlehem kung saan nila natagpuan si Hesus sa sabsaban kasama nina Jose at Marya. Pagkatapos nito ay tumungo sina Marya at Jose kasama si Hesus sa Herusalem upang isagawa ang ritwal ng pagdadalisay ayon sa batas ni Moises at pagkatapos na isagawa ang kautusan ni Moises ay umuwi na sila sa kanilang bayan na Nazereth, Galilea. Ayon sa Mateo, si Marya ay nakatakdang mapangasawa ni Jose. Ngunit bago pa sila nagsama, si Maria ay natagpuang nagdadalang-tao sa pamamagitan ng Banal na Espiritu. Ang isang anghel ay nagpakita kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel na huwag mangamba si Jose na tanggapin si Maria na kanyang asawa dahil ang dinadala ni Maria sa kaniyang sinapupunan ay sa Banal na Espiritu. Siya ay manganganak ng isang lalaki na papangalanan niyang Hesus. Ayon sa may akda ng Mateo, ito ay naganap upang matupad ang sinabi ng propeta na ''"ang isang dalagang birhen ang magdadalang-tao at manganganak ng isang lalaki. Tatawagin nila siyang Emmanuel na ang ibig sabihin ay: Ang Diyos ay sumasaatin.''"(Mat. 1:23) Ito ay pinapakahulugan ng mga iskolar na isang reperensiya sa [[Aklat ni Isaias]] 7:14 ng saling Griyegong [[Septuagint]]. Sa ilang mga ikalima at ikaanim na siglo CE mga manuskrito ng Ebanghelyo ni Mateo sa Mat. 1:23 ay mababasa ang "Isaias ang propeta".<ref>Barbara Aland, et al. ''Latin New Testament'' 1983, American Bible Society. ISBN 3-438-05401-9 page 3</ref> Ang Isa. 7:14 na [[Septuagint]] ay nagsalin ng salitang Hebreo na עלמה(almah o isang dalaga) sa salitang Griyego na ''parthenos''(birhen) at pinaniniwalaan ng mga iskolar na ang Septuagint ang pinaghanguan ng Mateo upang suportahan ang pananaw ng may akda nito tungkol sa kapanganakang birhen ni Hesus. Ang mga iskolar ay umaayon na ang almah ay walang kinalaman sa isang birhen. Ang Isa. 7:14 ayon sa mga iskolar ay hula sa haring [[Ahaz]] na ang isang dalaga ay manganganak ng Immanuel at ang mga kaaway ni [[Ahaz]] ay wawasakin bago malaman ng batang ito ang pagkakaiba ng mabuti at masama. Ang may akda ng Mateo ay nag-iba rin ng tatlong detalye ng Septuagint ng Isa. 7:14: ang paggamit ng hexei kesa sa lēpsetai; ang 'tatawagin mo(singular)' sa ikatlong personang plural 'tatawagin nila', at ang sinuplay na interpretasyon ng Emmanuel bilang 'ang diyos ay nasa atin'<ref>Raymond E. Brown: The Birth of the Messiah [ISBN 0-385-05405-X], p. 150</ref> Pagkatapos na maipanganak si Hesus sa Bethlehem ng Hudea, sa panahon ng paghahari ni Herodes, may dumating sa Herusalem na mga ''[[Mago ng Bibliya|mago]]'' mula sa silangan. Nang marinig ni haring Herodes ang mga bagay na ito, naligalig siya at ang lahat ng mga tao sa Herusalem. Tinipon niya ang lahat ng mga pinunong-saserdote at mga guro ng kautusan ng mga tao. Tinanong niya sa kanila kung saan ipanganganak ang mesiyas. Nang magkagayon, tinawag ni Herodes nang palihim ang mga mago. Itinanong niyang mabuti sa kanila kung kailan nagpakita ang bituin. At pinapunta niya sila sa Bethlehem. Sinabi niya: Pumaroon kayo at matiyaga ninyong ipagtanong ang patungkol sa bata. Kapag natagpuan ninyo siya, balitaan ninyo ako upang makapunta rin ako at sambahin siya. Pagkarinig nila sa hari ay tumuloy na sila sa kanilang lakad. Narito, ''ang bituin na kanilang nakita sa silanganan'' ay nanguna sa kanila. Nanguna ito sa kanila hanggang sa sumapit at tumigil sa tapat ng kinaroroonan ng maliit na bata. Nang makita nila ang bituin, lubos silang nagalak. Nang sila ay nasa loob na ng bahay, nakita nila ang bata, kasama ang kaniyang inang si Marya. Sila ay nagpatirapa at sinamba ang bata. Nang mabuksan na nila ang kanilang mga kayamanan, naghandog sila sa kaniya ng mga kaloob na ginto, kamangyan at mira. Nagbabala ang Diyos sa kanila sa isang panaginip na huwag na silang bumalik kay Herodes at kaya sila ay nag-iba ng daan pauwi sa kanilang sariling lupain. Nagpakita ang isang anghel kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel kay Jose na tumakas ang kanyang pamilya sa Ehipto sapagkat ipahahanap ni Herodes ang bata upang patayin. Dinala niya ang bata at ang ina nito mula sa Bethlehem papuntang Egipto. Nanatili sila roon hanggang sa mamatay si Herodes. Nakita ni Herodes na nalinlang siya ng mga mago at nag-utos na patayin ang lahat ng mga batang lalaki mula sa Bethlehem at sa buong palibot nito. Ang mga batang ipinapatay ay mula sa gulang na dalawang taon pababa, batay sa panahon na maingat niyang tinanong sa mga mago. Dinala ni Jose ang kanyang pamilya sa Israel dahil sinabi sa kanya ng isang anghel sa panaginip na patay na si Herodes. Nang mabalitaan ni Jose na si Archealus ang naghahari sa Judea, natakot siyang pumunta roon. Sa halip ay tumungo ang kanyang pamilya sa Galilea at tumira sa isang lungsod na tinatawag na Nazareth. Ayon sa Mateo, ang pagtira sa Nazareth ay upang matupad ang sinasabi ng mga propeta na siya ay tatawaging Nazareno. Gayunpaman, ang propesiyang ito ng "''mga propeta''" ay hindi matatagpuan sa Lumang Tipan. Ang salaysay ng pangpatay ni Herodes ng mga bata ay hindi binabanggit sa iba pang mga ebanghelyo ng Bagong Tipan o ng historyan na si [[Josephus]]. Ang mga iskolar ay tumuturing sa salaysay na ito sa Mateo na simboliko sa halip na isang makatotohanang kasaysayan.<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus for the First Time'' (Harper San Francisco, 1995) page 22-3.</ref> Ayon kay [[Paul L. Maier]], ang karamihan ng mga biograpo ni Herodes ay naniniwalang ang salaysay na ito ay "isang alamat at hindi historikal".<ref>"most recent biographies of Herod the Great deny it entirely." Paul L. Maier, "Herod and the Infants of Bethlehem", in ''Chronos, Kairos, Christos II'', Mercer University Press (1998), p.172</ref> Ang kwentong ito ng pagpatay sa mga bata ay itinuturing nina [[Geza Vermes]] at [[E. P. Sanders]] na bahagi isang malikhaing [[hagiograpa]].<ref name=Vermes>[[Geza Vermes]], ''The Nativity: History and Legend'', London, Penguin, 2006, p22; [[E. P. Sanders]], ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p.85</ref> Ang mga paliwanag ay iminungkahi sa pinagmulan ng mga salaysay sa Mateo at Lucas ng kapangakang birhen ni Hesus. Ayon kay [[Stephen L Harris]], ang mga ito ay isinulat upang sagutin ang mga paninira ng mga Hudyo tungkol sa hindi lehitimong kapanganakan ni Hesus na may ebidensiya mula sa ika-2 siglo CE.<ref name="Harris">Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.</ref><ref>Brown, Raymond E., The Birth of the Messiah. Doubleday & Company. 1977, Appendix V: The Charge of Illegitimacy, p. 537</ref> Ayon sa iskolar na si [[Helmut Köster]], ang mga salaysay ng kapanganakang birhen ni Hesus ay nag-ugat sa mitolohiyang [[Helenistiko]].<ref>Köster, Helmut ''Ancient Christian gospels: their history and development'' Edition 7, Trinity Press, 2004, pg 306</ref> Ang mga tagasunod ng [[Psilanthropismo]] na umiral sa mga sinaunang pangkat [[Hudyong-Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]] ay nangatwiran laban sa kapanganakang birhen ni Hesus at nagsaad na si Hesus ay isang [[mesiyas]] ngunit "''isa lamang tao''".<ref>''The Westminster handbook to patristic theology'' by John Anthony McGuckin 2004 ISBN 0-664-22396-6 page 286</ref> Kanila ring itinakwil si [[Apostol Pablo]] bilang isang tumalikod.<ref>''Angels and Principalities'' by A. Wesley Carr 2005 ISBN 0-521-01875-7 page 131</ref> <ref>''Jews, Christians and Jewish Christians in Antiquity'' by [[James Carleton Paget]] 2010 ISBN 3-16-150312-0 page 360</ref> Noong ika-4 na siglo CE, ang [[Kredong Niseno]] ay tumakwil sa katuruang si Hesus ay isa lamang tao.<ref>''The creed: the apostolic faith in contemporary theology'' by Berard L. Marthaler 2007 ISBN 0-89622-537-2 page 129</ref> Noong ika-2 siglo, ang paganong anti-Kristiyanong pilosopong Griyego na si [[Celsus]] ay sumulat na ang ama ni Hesus ay isang sundalong Romano na si [[Panthera]].<ref>''Contra Celsum'' by Origen, Henry Chadwick 1980 ISBN 0-521-29576-9 page 32</ref><ref>Patrick, John ''The Apology of Origen in Reply to Celsus'' 2009 ISBN 1-110-13388-X pages 22–24</ref> Upang patunayan ni si Hesus ang [[mesiyas]] ng [[Hudaismo]] na mula sa angkan ni David, ang mga may Akda ng Mateo at Lucas ay nagbigay ng mga heneolohiya ni Hesus na bumabakas sa kanyang amang si Jose bilang mula sa angkan ni David(tingnan din ang Lucas 2:4) ngunit ang Lucas at Mateo ay magkasalungat sa kanilang mga heneolohiya. Ayon naman sa Mateo 22:41-46, Marcos 12:35-37 at Lucas 20:41-44, ikinatwiran ni Hesus na ang Mesiyas(Kristo) ay hindi maaaring isang anak ni David dahil tinawag ni David ang Mesiyas na kanyang Panginoon. Sa karagdagan, ayon sa Lucas si Hesus ay ipinanganak ni Maria hindi sa pamamagitan ng pagtatalik kay Jose ngunit sa paglilim ng Espirito Santo at kaya ay hindi anak ni Jose na mula sa angkan ni David. Ayon sa Roma 1:3, isinaad ni [[Apostol Pablo]] na si Hesus ay mula sa binhi(Griyego:[[sperm]]a) ni David ayon sa laman. May mga pagkakasalungat sa parehong ebanghelyo. Ang parehong Mateo at Lucas ay nagbibigay ng magkaibang [[henealohiya]] ni Jose. Ito ay tinangkang ipaliwang ng ilang Kristiyano na ang isang linya ay kay Marya at hindi kay Jose bagaman ang parehong ebanghelyo ay nagsasaad na ito ay parehong linya ni Jose. Ayon sa mga apolohistang Kristiyano, ang heneolhiya sa Lucas ay kay Maria bagaman sinasabi sa Lucas 2:4 na si Jose ang mula kay David kaya hindi maaaring ang heneralohiya sa Lucas ay kay Maria. Ayon sa mga Hudyo, ang mga lalake lamang ang makapagmamana ng trono ni David.<ref name=jewsforjudaism>{{Cite web |url=http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |title=Archive copy |access-date=2012-12-06 |archive-date=2011-06-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110613191637/http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |url-status=dead }}</ref> Sa Lucas, si Jose ay nagmula sa linya ni Nathan at hindi ni Solomon na salungat sa paniniwalang Hudyo na ang [[mesiyas]] ay magmumula kay Solomon ngunit hindi kay [[Jehoiakim]] dahil sa pagsumpa ng Diyos na wala sa binhi nito ang magmaman sa luklukhan ni David. Sa Mateo, si Jose ay nagmula kay Solomon ngunit sa pamamagitan ng anak nitong si [[Jeconias]] na diskwalipikado sa trono.<ref name=jewsforjudaism/> Ang Mateo ay nagsasaad na ang ''lahat'' ng henerasyon mula kay Abraham hanggang kay Hesus ay 42<ref>http://bible.cc/matthew/1-17.htm</ref> samantalang sa Lukas ay may 7 henerasyon mula kay Abraham hanggang Hesus. Ang 14 na henerasyon sa Mateo mula kay [[David]] ay sinasalungat ng kronolohiya sa [[1 Kronika]] na nagsasaad ng 18 henerasyon mula kay David. Isinaad sa Mateo na may 14 henerasyon x 3 o 42 ngunit ang itinala sa Mateo ay 41 pangalan lamang. May iba pang mga pagkakamali sa Mateo gaya ng pagtanggal ng Ahazias, Joash, [[Amazias]], [[Jehoiakim]], maling pagtukoy ng ''mga kapatid'' ni [[Jeconias]](ayon sa Kronika ay may isa lamang kapatid), maling pagtukoy kay Abiud bilang anak ni Zerubabbel, maling pagtukoy kay [[Josias]] na ama ni [[Jeconias]](sa Lumang Tipan, si [[Jehoiakim]] ang ama ni [[Jeconias]]). Sa Lucas, si Shelah ang anak ni Cainan(na pangalang makikita lamang sa [[Septuagint]] at hindi sa Hebreo) na anak naman ni Arphaxad kaya si Shelah ang apo ni Arphaxad ngunit ayon sa Lumang Tipan ay si Arphaxad ang ama ni Shelah. Si Rhesa(na hindi matatagpuan sa anumang bersiyon ng Lumang Tipan) ay isinaad na ama ni Joanan na anak ni Zerubabbel na gumagawa kay Joanan na apo ni Zerubabbel ngunit sa Lumang Tipan, si Joanan(Hananias) ay anak ni Zerubabbel. Sa Mateo, si Hesus ay dinalaw ng mga [[Mago ng Bibliya|Mago]]. Sa Lucas, si Hesus ay binisita mga pastol. Ang [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak bago mamatay si [[Herodes]](na namatay noong Marso 4, BCE).<ref>White, L. Michael. ''From Jesus to Christianity''. HarperCollins, 2004, pp. 12–13.</ref> Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] na nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak sa panahon ng [[Censo ni Quirinius]](Lucas 2:1-7) na ayon sa Hudyong historyan na si [[Josephus]] ay naging gobernador ng Syria noong 6-7 CE. Ang talatang ito sa Lucas ay matagal nang itinuturing ng mga iskolar ng [[Bibliya]] na problematiko dahil inilalagay nito ang kapanganakan ni Hesus sa panahon ng censo noong 6/7 CE samantalang ayon sa Mateo ay ipinanganak si Hesus pagkatapos ng paghahari ni Herodes na namatay noong 4 BCE o mga siyam na taon bago ang censo ni Quirinius.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng kinontrol ng Romanong pandaigdigang censo na sumasakop sa buong populasyon. Ang censo ni Augustus ay sumasakop lamang sa mga mamamayang Romano<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref> at hindi pagsasanay sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> Dahil sa kamaliang ito sa Lucas, ang mga iskolar ay nagbigay konklusyon na ang may akda ng Lucas ay mas umuukol sa paglikha ng simbolikong salaysay kesa sa isang historikal na salaysay,<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus Again for the First Time: The Historical Jesus and the Heart of Contemporary Faith'', (HarperCollins, 1993), page 24.</ref> at walang kamalayan o walang pakielam sa kahirapang kronolohikal na ito. Ang Lucas ay nag-uugnay rin ng kapanganakan ni Hesus kay [[Juan Bautista]] na pinaniniwalaang nabuhay mga sampung taon bago ang paghahari ni Herodes.<ref>Luke 1:5–36</ref> Ang parehong may-akda ng Lucas ay nag-ugnay ng censo ni Augustus kay [[Theudas]] sa [[Mga Gawa ng mga Apostol]] na naganap noong 46 CE ayon kay Josephus. Ang kamatayan ni Hesus ay karaniwang inilalagay noong 30-36 CE sa pamumuno ni [[Poncio Pilato]] na gobernador ng Judea mula 26 hanggang 36 CE.<ref>White 2004, pp. 4, 104.</ref><ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/quirinius.html</ref> Ayon sa Lucas, nang si Marya ay manganganak, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth tungo tahanan ng kanilang ninuno sa [[Bethlehem]](Belen) upang magpatala sa [[censo ni Quirinius]](Lucas 2:2). Ipinanganak ni [[Maria]] si Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan, ay iniligay ang sanggol sa sabsaban. Ayon sa Lucas 2:22–40, kinuha ni Marya at Jose ang sanggol na si Hesus sa templo sa Herusalem(ang layo ng Bethlehem(Belen) sa Herusalem ay mga 6 na milya) 40 araw pagkatapos ng kanyang kapanganakan upang kumpletuhin ang puripikasyong ritwal pagkatapos ng panganganak at isagawa ang pagtubos ng panganay bilang pagsunod sa Kautusan ni Moises(Lev. 12, Exo. 13:12-15 at iba pa. Hayagang sinabi sa Lucas na kinuha nina Marya at Jose ang opsiyon na ibinibigay sa mga mahihirap(na hindi makakabili ng tupa) sa Lev 12:8 na naghahandog ng isang pares ng mga kalapati. Ang Lev. 12:1-4 ay nagsasaad na ang pangyayaring ito ay dapat gawin sa 40 araw pagkatapos ng kapanganakan ng isang anak na lalake. Pagkatapos na isagawa ang lahat ayon sa [[Batas ni Moises]], sila ay bumalik sa Galilea sa kanilang bayan na Nazareth(Lucas 2:39). Salungat dito, ang Mateo 2:16 ay nagmumungkahi na ang pamilya ni Hesus ay nanatili sa Bethelehem nang mga 2 taon bago sila tumungo sa Ehipto. Ang pamilya ni Hesus ayon sa Mateo ay lumisan sa Ehipto at nanatili doon hanggang sa kamatayan ni Herodes(Mat. 2:15, 22-23). Ayon Mat. 2:22, Ang pamilya ni Hesus ay nagbalik sa Hudea(kung nasaan ang Bethlehem ayon sa Mat. 2:5)<ref>http://bible.cc/matthew/2-5.htm</ref> mula sa Ehipto pagkatapos mamatay ni Herodes. Nang marinig ni Jose na si Archelaus ay naghahari sa Hudea ay natakot siyang pumunta roon at sa dahil sa isang babala sa panaginip ay umurong sa Galilea na nagmumungkahing ang Galilea ay hindi ang kanyang orihinal na destinasyon.<ref name=niv>http://www.biblegateway.com/passage/?search=Matthew+2%3A22-23&version=NIV</ref> Sa karagdagan, ang Mat. 2:23 ay nagbibigay impresyon na ang Nazareth ang bagong tahanan ng pamilya ni Hesus at hindi ang lugar kung saan sila nagmula ayon sa Lucas. Ito ay salungat sa Lucas 2:4, 39 na nagsasaad na ang pamilya ni Hesus ay nagmula sa Nazareth. Walang binabanggit sa Mateo ng anumang paglalakabay tungo sa Bethlehem kung saan isinaad sa Mateo na ipinanganak si Hesus. Sa Lucas 2:4,39, sina Jose at Marya ay nakatira sa Nazareth bago pa ipinanganak si Hesus samantalang sa Mateo, si Jose at kanyang pamilya ay tumira lang sa Nazareth pagkatapos ipanganak si Hesus. Ang mga paghuhukay na arkeolohikal ay nagpapakita rin na ng ''Hudea''(Judea) ay hindi umiiral bilang isang gumaganang bayan sa pagitan ng 7 BCE at 4 BCE na panahong iminumungkahi na ipinanganak si Hesus. Si Herodes ay namatay noong 4 BCE at ayon sa Bibliya ay ipinanganak si Hesus bago mamatay si Herodes. Ang arkeolohikal na mga ebidensiya ay nagpapakita ng mga materyal sa pagitan ng 1200 BCE hanggang 550 BCE gayundin sa panahon mula sa ika-6 siglo CE ngunit wala mula sa unang siglo BCE o unang siglo CE. Ayon sa arkeologong si Aviram Oshri, "nakakagulat na walang ebidensiyang arkeolohikal na nag-uugnay sa Bethlehem sa Hudea sa panahon na ipinanganak si Hesus.<ref>https://web.archive.org/web/20080415225523/http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref> ===Kabataan=== {{pangunahin|Kabataan ni Hesus}} May sanggunian sa pagtira nina Jose at Marya kasama ni Hesus sa Nazareth, Galilea(Mateo 2:23; Lucas 2:39-40). Pagsapit ng pista ng [[Paskuwa]] noong labindalawang taong gulang na si Hesus, naglakbay ang pamilya ni Hesus sa Herusalem. Sa pagkakataong ito, nakilahok si Hesus {{ndash}} sa kabila ng kanyang edad {{ndash}} sa isang maalam na pakikipagdebate o "pakikipagtalo" sa harap ng mga dalubhasa o iskolar na mga Hudyo.<ref name=Gardner>Gardner</ref> Pagkatapos ng episodyong ito, may isang blankong espasyo sa Bagong Tipan na sumasaklaw sa 18 taon ng buhay ni Hesus(mula 12 hanggang 30 anos). Ang ibang mga henerikong alusyon ay si Hesus ay sumulong sa karunungan, at sa pabor sa diyos at tao(Luke 2:52). Ang isang karaniwang pagpapalagay ng mga Kristiyano ay si Hesus ay simpleng namuhay sa Nazareth bilang karpintero ayon sa Marcos 6:3 "Hindi ba ito ang karpintero, ang anak ni Marya at kapatid nina Santiago, Jose, Judas at Simon? Hindi ba kasama natin ang kaniyang kapatid na babae? Kaya nga, dahil sa kaniya natisod sila." Wala ng iba pang ibinigay sa Bagong Tipan sa panahong ito ni Hesus na tinawag ng ilan na ''mga nawawalang taon ni Hesus'' ngunit may iba't ibang mga teoriya at mga alamat na iminungkahi sa panahong ito. Ang [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]] ay naglalarawan ng buhay ng batang si Hesus na may maguni-guni at minsang masamang mga [[supernatural]] na pangyayari na maikukumpara sa isang kalikasang mapaglaro ng batang-diyos sa maraming [[Mitolohiyang Griyego]]. Ang isa sa mga episodyo ay sumasangkot kay Hesus na gumagawa ng isang putik na mga ibon na kanyang binigyan ng buhay na isang gawang itinuro kay Hesus sa Qur'an 5:110; bagaman sa [[Quran]], ito ay hindi itinuto kay Hesus bilang isang bata o isang matanda. Sa isang episodyo, ang isang bata ay nagkalat ng tubig na tinipon ni Hesus. Ito ay sinumpa naman ni Hesus na nagsanhi sa katawan ng batang ito na matuyot sa isang bangkay. Ang isa pang bata ay namatay nang ito ay sumpain ni Hesus nang ito ay maliwanag na aksidenteng nakabunggo kay Hesus, bumato kay Hesus o sumuntok kay Hesus(depende sa salin nito). Ang ilang mga manunulat ay nag-angkin na nakahanap ng patunay ng pag-iral ng mga manuskrito ni Hesus sa India at Tibet na sumusuporta sa paniniwalang si Hesus ay nasa India sa panahong ito ng kanyang buhay. Sina Gruber at Kersten (1995) ay nag-aangkin na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng mga katuruan at kasanayan na [[Therapeutae]] na mga guro ng eskwelang Budistang [[Theravada]] na sa panahong ito ay namumuhay sa Judea.<ref>{{cite book |author=Gruber, Elmar and Kersten, Holger. |title=The Original Jesus |publisher=Element Books |location=Shaftesbury |year=1995}}</ref> Kanilang isinaad na si Hesus ay namuhay ng buhay ng isang Budista at nagturo ng mga Budistang katuruan sa kanyang mga tagasunod. Ang kanilang akda ay sumunod sa iskolar ng Bagong Tipan sa Oxford na si Hillman Streeter na nagpatunay noong mga 1930 na ang katuruang [[moralidad|moral]] ni [[Gautama Buddha|Buddha]] ay may apat na kahanga hangang pagkakatulad sa [[Sermon sa Bundok]] ni Hesus.<ref>{{cite journal |title=Did Buddhism influence early Christianity? |first=N. S. |last=Chandramouli |publisher=The Times of India |date=May 1, 1997}}</ref> Ang ilang mga iskolar ay naniniwala na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng relihiyong [[Budismo]] at ang [[Ebanghelyo ni Tomas]] at [[Aklatang Nag Hammadi]] ay nagrereplekta sa posibleng impluwensiyang ito.<ref>The Gnostic Gospels and Beyond Belief: the Secret Gospel of Thomas by Elaine Pagels</ref><ref>''The Original Jesus'' by Gruber and Kersten</ref> Ang ideya na si Hesus ay namuhay sa India ay nauugnay sa aklat ni [[Louis Jacolliot]] na ''La Bible dans l'Inde, Vie de Iezeus Christna'' (1869).<ref>L. Jacolliot (1869) ''[http://books.google.com/books?id=PbsOAAAAQAAJ&dq=%22La+Bible+dans+l'Inde%22&source=gbs_navlinks_s La Bible dans l'Inde]'', Librairie Internationale, Paris (digitized by Google Books)</ref> (''The Bible in India, or the Life of Jezeus Christna''),<ref name=jacolliot>Louis Jacolliot (1870) ''[http://books.google.com/books?id=vqguAAAAYAAJ&dq=%22Louis+Jacolliot%22&source=gbs_navlinks_s The Bible in India]'', Carleton, New York (digitized by Google Books)</ref> Ikinumpara ni Jacolliot ang mga salaysay ng buhay ni [[Krishna|Bhagavan Krishna]] kay Hesus sa mga ebanghelyo at nagbigay konklusyon na hindi maaaring koinsidensiya na ang dalawang mga kwento ay may napakaraming mga pagkakatulad sa maraming mga mas pinong detalye. Siya ay nagbigay rin ng konklusyon na ang mga salaysay sa ebangelyo ay isang [[mito]] na batay sa mitolohiya ng Sinaunang India.<ref>As an example of a different interpretation, note that a number of well-known philosophers and writers, whose lifework has revolved around East-West comparative religion, ([[Ramakrishna]], [[Vivekananda]], [[Sivananda]] among others), have written that the similarities in some of the events in the lives of two of the most important figures in Eastern and Western religion (Christ and Krishna), are proof of the divine harmony linking the great faiths of East and West.</ref> Kanyang binaybay ang "Krishna" bilang "Christna" at nag-angkin na ang mga alagad ni Krishna ay nagbigay sa kanya ng pangalang "Jezeus" na nangangahulugang "dalisay na esensiya" sa [[Sanskrit]]. Si Holger Kersten ay nagmungkahi na ang [[Hindu]] Bhavishya Maha Purana sa Pratisargaarvan (19.17-32) ay naglalarawan ng pagdating ni Hesus: "Isang araw, si Shalivahana na pinuno ng mga Shakas ay dumating sa isang mayelong bundok. Doon sa Lupain ng Hun(Ladakh), nakita ng makapangyarihang hari ang isang lalake na nakaupo sa isang bundok. Ang kanyang balat ay tulad ng isang kobre at may suot na puting mga damit. Tinanong ng hari ang banal na lalake kung sino siya: Ito ay sumagot na Ako si Isaputra(anak ng Diyos) na ipinanganak ng birhen, ministro ng mga hindi mananampalataya na walang tigil sa paghahanap ng katotohanan. O hari, makinig ka sa relhiyon na dinala ko sa mga hindi mananampalataya...sa pamamagitan ng hustisya, katotohanan, pagninilay-nilay at pagkakaisa ng espirito, mahahanap ng tao ang kanyang daan kay Isa(Diyos sa Sanskrit) na nananahan sa sentro ng liwanag na nananatiling hindi nagbabago tulad ng araw na tumutunaw sa lahat ng mga lumilipas na bagay magpakailanman. Ang masayang larawan ni Isa na tagabigay ng kaligayahan ay inihayag sa puso; at ako ay tinawag na Isa-Masih(Hesus na Mesiyas)". Ayon sa mga [[Ahmadi]], ang mga karagdagang kasabihan ni [[Muhammad]] ay nabanggit na si Hesus ay namatay sa [[Kashmir]] sa edad na 120 taon. Ang mga aklat na Christ in Kashmir ni Aziz Kashmiri at Jesus Lived in India ni Holger Kersten ay nagtatala ng mga dokumento at artikulo bilang suporta sa pananaw na ito. ===Pagpapakilala at pagbabautismo ni Juan Bautista kay Hesus=== Ang pagbabautismo ni [[Juan Bautista]] kay Hesus ang opisyal na pinakasimula ng pangangaral ni Hesus sa madla. Naganap ito noong tatlumpung taong gulang na siya. Pagkaraang mabautismuhan si Hesus, lumitaw ang [[kalapati]] ng [[Espiritu Santo]], at narinig ang tinig ng Diyos na nagpapahayag na anak niya si Hesus.<ref name=Gardner/> ====Si Juan Bautista si Elias ayon kay Hesus ngunit ayon kay Juan Bautista ay hindi siya si Elias==== Ayon sa Mateo 17:10-13,"''At tinanong siya ng kaniyang mga alagad, na nangagsasabi, Bakit nga sinasabi ng mga iskriba na kinakailangang pumarito muna si [[Elias]]? At sumagot siya, at sinabi, Katotohanang si Elias ay paririto, at isasauli ang lahat ng mga bagay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na naparito na si Elias, at hindi nila siya nakilala, kundi ginawa nila sa kaniya ang anomang kanilang inibig. Gayon din naman ang Anak ng tao ay magbabata sa kanila. Nang magkagayo'y napagunawa ng mga alagad na si Juan Bautista ang sa kanila'y sinasabi niya." Ayon naman kay Juan Bautista sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 1:21,"''At sa kaniya'y kanilang itinanong, Kung gayo'y ano nga? Ikaw baga'y si [[Elias]]? At sinabi niya, Hindi ako. Ikaw baga ang propeta? At siya'y sumagot, Hindi.''" ====Pagbabautismo kay Hesus pagkatapos ipakulong ni Herodes si Juan==== Ayon sa Mateo 3:1-16 at Juan 1:19-36, binautismuhan ni Juan si Hesus sa simula pa ng pangangaral ni Juan Bautista ngunit ayon sa Lucas 3:18-21,si Hesus ay binautismuhan pagkatapos na ipakulong ni Herodes si Juan Bautista. ====Paghahayag ni Juan Bautista na si Hesus ang Kordero ng Diyos ngunit hindi alam ni Juan kung sino si Hesus==== Ayon sa Juan 1:29-36: :Nang kinabukasan ay nakita ni Juan si Hesus na lumalapit sa kaniya, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos, na nagaalis ng kasalanan ng sanglibutan! Ito yaong aking sinasabi, Sa hulihan ko'y dumarating ang isang lalake na magiging una sa akin: sapagka't siya'y una sa akin. At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't upang siya'y mahayag sa Israel, dahil dito'y naparito ako na bumabautismo sa tubig. At nagpatotoo si Juan, na nagsasabi, Nakita ko ang Espiritu na bumababang tulad sa isang kalapati na buhat sa langit; at dumapo sa kaniya.At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't ang nagsugo sa akin upang bumautismo sa tubig, ay siyang nagsabi sa akin, Ang makita mong babaan ng Espiritu, at manahan sa kaniya, ay siya nga ang bumabautismo sa Espiritu Santo.At aking nakita, at pinatotohanan kong ito ang Anak ng Diyos.Nang kinabukasan ay muling nakatayo si Juan, at ang dalawa sa kaniyang mga alagad;At kaniyang tiningnan si Jesus samantalang siya'y naglalakad, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos! Ayon naman sa Lucas 7:18-20: :At ibinalita kay Juan ng kaniyang mga alagad ang lahat ng mga bagay na ito.At sa pagpapalapit ni Juan Bautista sa kaniya ng dalawa sa kaniyang mga alagad, ay sinugo sila kay Hesus na nagpapasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? At pagdating sa kaniya ng mga tao, ay kanilang sinabi, Pinaparito kami sa iyo ni Juan Bautista, na ipinasasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? === Panahon ng pangangaral sa madla === Kabilang sa mga pangunahing kaganapan sa pangangaral sa madla o pagmiministro sa publiko ni Hesus ang pagbibinyag sa kanya ni Juan Bautista, pagtawag niya kay [[Mateo ang Ebanghelista|Mateo]], ang kanyang paggawa ng mga himala, pagbibigay niya kay [[Pedro]] ng mga susi ng langit, ang kanyang pagbabagong anyo, at ang paglilinis ng templo.<ref name=Gardner/> ====Ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang Mesiyas==== Sa maraming instansiya, ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang [[Mesiyas]] gaya ng pagbabawal niya sa mga demonyo (Marcos 1:34,3:11-12,Lucas 4:41), pagbabawal sa kanyang mga alagad na ipaalam nilang siya ang mesiyas (Mateo 16:20, Marcos 8:30, Luas 9:21) at sa pagbabawal sa mga pinagaling niya sa pagpapagaling niya sa iba(Mateo 8:3-4,12:15-16, Marcos 1:44, 5:43, 7:36, Lucas 5:14, 8:56). Ayon sa Marcos 8:29-30,"''At tinanong niya sila, Datapuwa't ano ang sabi ninyo kung sino ako? Sumagot si Pedro at nagsabi sa kaniya, Ikaw ang Cristo. At ipinagbilin niya sa kanila na huwag sabihin kanino man ang tungkol sa kaniya.''" ====Mga alagad lamang ang makakaunawa ng mga talinghaga ngunit hindi naunawaan ng mga alagad ang mga sinabi niya==== Si Hesus ay naghayag ng mga parabula (talinghaga) na ang kahulugan ay nakatago sa mga nakarinig maliban sa kanyang [[Labindalawang Alagad]]. Ayon sa Marcos 4:11-13:"''1At sinabi niya sa kanila, Sa inyo ay ipinagkaloob ang makaalam ng hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa kanilang nangasa labas, ang lahat ng mga bagay ay ginagawa sa pamamagitan ng mga talinghaga:Upang kung magsitingin sila'y mangakakita, at huwag mamalas; at kung mangakinig sila'y mangakarinig, at huwag mangakaunawa; baka sakaling sila'y mangagbalikloob, at patawarin sila.''" Ayon sa Mateo 13:13-15,"''3 Kaya't sila'y pinagsasalitaan ko sa mga talinghaga; sapagka't nagsisitingin ay hindi sila nangakakakita, at nangakikinig ay hindi sila nangakakarinig, ni hindi sila nangakakaunawa. At natutupad sa kanila ang hula ni Isaias, na sinasabi, Sa pakikinig ay inyong maririnig, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mapaguunawa;At sa pagtingin ay inyong makikita, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mamamalas:Sapagka't kumapal ang puso ng bayang ito.At mahirap na mangakarinig ang kanilang mga tainga,At kanilang ipinikit ang kanilang mga mata;Baka sila'y mangakakita ng kanilang mga mata,At mangakarinig ng kanilang mga tainga,At mangakaunawa ng kanilang puso,At muling mangagbalik loob,At sila'y aking pagalingin.''". Ayon sa Lucas 8:10,"'' At sinabi niya, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa mga iba'y sa mga talinghaga; upang kung magsitingin ay huwag silang mangakakita, at mangakarinig ay huwag silang mangakaunawa.''" Ayon sa Mateo 13:10-11,"'' At nagsilapit ang mga alagad, at sinabi nila sa kaniya, Bakit mo sila pinagsasalitaan sa mga talinghaga?At sumagot siya at sinabi sa kanila, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng langit, datapuwa't hindi ipinagkaloob sa kanila.''" Gayunpaman, kahit ang kanyang mga alagad ay hindi naunawaan ang mga sinabi ni Hesus sa kanila. Ayon sa Marcos 9:32,"''Nguni't hindi nila naunawa ang sabing ito, at nangatakot silang magsipagtanong sa kaniya.''" Ayon sa Lucas 9:45,"'' Datapuwa't hindi nila napaguunawa ang sabing ito, at sa kanila'y nalilingid, upang ito'y huwag mapagunawa; at nangatatakot silang magsipagtanong sa kaniya ng tungkol sa sabing ito.''" Ayon sa Lucas 18:34,"'' At wala silang napagunawa sa mga bagay na ito; at ang sabing ito ay nalingid sa kanila, at hindi nila napagtalastas ang sinabi.''" ====Sinabi ni Hesus na walang siyang sinalita sa lihim==== Ayon naman sa Juan 18:20-21:"'' Sinagot siya ni Hesus, Ako'y hayag na nagsalita sa sanglibutan; ako'y laging nagtuturo sa mga sinagoga, at sa templo, na siyang pinagkakatipunan ng lahat ng mga Hudyo; at wala akong sinalita sa lihim. Bakit ako'y iyong tinatanong? tanungin mo silang nangakarinig sa akin, kung anong sinalita ko sa kanila: narito, ang mga ito ang nangakakaalam ng mga bagay na sinabi ko.''" === Pagtawag sa 12 alagad=== Tinawag ni Hesus ang maniningil ng buwis na si Mateo. Sumunod si Mateo kay Hesus at napabilang sa kanyang [[labindalawang mga alagad]]. Ito ay sina [[Simon Pedro]], [[San Andres|Andres]], [[Santiago, anak ni Zebedeo]], [[San Juan|Juan]], [[Felipe ng Bethsaida]], [[San Bartolome|Bartolome]], [[San Mateo|Mateo]], [[Santo Tomas|Tomas]] (kilala rin bilang [[Didymus]]), [[Santiago ang Nakababata]], [[Hudas Tadeo]], [[Simon na Zelote]], at [[Hudas Iskariote]]. ===Pagsisinungaling ni Hesus sa kanyang mga kapatid=== Ayon sa Juan 8:7-10: :Pumunta kayo sa pista: ako'y hindi pupunta sa pistang ito; sapagka't hindi pa nagaganap ang aking panahon.At nang masabi sa kanila ang mga bagay na ito, ay nanahan pa siya sa Galilea. Pagkatapos pumunta ng kaniyang mga kapatid sa pista, Si Hesus ay pumunta, hindi sa hayag, kundi nang lihim. === Mga milagro ni Hesus === {{seealso|Milagro}} Ang mga [[milagro]] ni Hesus ang kanyang mga gawang [[supernatural]] na itinala sa mga ebanghelyo sa kurso ng kanyang pangangaral. Ayon sa may akda ng [[Ebanghelyo ni Juan]], ang tanging ilan sa mga milagrong ito ang kanyang isinulat sa ebanghelyong ito. Ang mga milagro ni Hesus ay inuri ng ilang mga iskolar sa apat na mga pangkat: mga pagpapagaling sa karamdaman gaya ng [[ketong]], pagpapalayas ng mga [[demonyo]] o masamang espirito, [[pagbuhay sa patay]], at pagkontrol sa kalikasan. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|8:11-12}}, {{Bibleverse||Mateo|16:1-4}}, {{Bibleverse||Mateo|12:38-40}} at {{Bibleverse||Lucas|11:29-30}}, si Hesus ay tumanggi na magbigay ng anumang "''mga tanda''" ng milagro upang patunayan ang kanyang autoridad. Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Juan|2:11}}, ang mga milagro ni Hesus ang "''mga tanda''" na naghahayag ng kanyang kaluwalhatian. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|8:5-13}}, nang pumasok si Hesus sa Capernaum ay nilapitan siya ng isang centurion(kapitan) na namanhik sa kanya upang pagalingin ang kanyang alipin. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Lucas|7:1-10}} na sa halip na ang mismong centurion(kapitan) ang lumapit kay Hesus ay isinugo nito ang mga matanda ng Hudyo upang hilingin kay Hesus na pumunta at pagalingin ang kanyang alipin. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|5:22-23}}, nang si Jairus na pinuno ng sinagoga ay namanhik kay Hesus ay nagsabing: "'' Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Ito ay inaayunan sa {{Bibleverse||Lucas|8:41-42}} na si Jairus na pinuno ng sinagoga ay lumapit at nagpatirapa kay Hesus na nagsasabing, "''Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Mateo|9:18}} na nagsasaad na nang lumapit ang pinuno kay Hesus ay patay na ang kanyang anak. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|10:46-52}} at {{Bibleverse||Mateo|20:29-30}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang sila ay papaalis na sa Jericho. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Lucas|18:35}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang siya ay papalapit sa Jericho. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|14:28-32}}, "''Sumagot sa kaniya si Pedro: Panginoon, kung ikaw nga, hayaan mong makapariyan ako sa iyo sa ibabaw ng tubig. Sinabi niya: Halika. Pagkababa ni Pedro mula sa bangka, lumakad siya sa ibabaw ng tubig papunta kay Jesus. Ngunit nang makita niya ang malakas na hangin, natakot siya at nagsimulang lumubog. Sumigaw siya na sinasabi: Panginoon, sagipin mo ako. Kaagad na iniunat ni Jesus ang kaniyang kamay at hinawakan siya. Sinabi niya sa kaniya: O, ikaw na maliit ang pananampalataya, bakit ka nag-aalinlangan? Nang makasakay na sila sa bangka, tumigil ang hangin."'' Ang salaysay na ito ay matatagpuan rin sa [[Budismo]] na mas nauna sa Krisityanismo: "''[Ang isang alagad na nagnais] na bumisita kay [[Buddha]] sa isang gabi...ay natagpuan ang bangka na nawawala mula sa gilid ng ilog Acirvati. Sa isang pananampalatayang pagtitiwala kay Buddha, siya ay humakbang sa tubig at lumakad na tila sa tuyong lupain hanggang sa gitna ng daloy. At pagkatapos ay lumabas siya sa kanyang nakuntentong pagninilay nilay kay Buddha na kanyang nawala ang kanyang sarili at nakita ang mga ilog at natakot at ang kanyang mga paa ay nagsimulang lumubog. Ngunit kanyang pinilit ang kanyang sarili na mabalot muli sa kanyang pagninilay nila at sa pamamagitan ng kapangyarihan nito ay umabot sa malayong gilid ng ilog ng ligtas at naabot ang kanyang Panginoon''".<ref>Rudolf Bultmann, The Gospel of John, Westminster, Philadelphia 1971: p240 quoted in Helms, Gospel Fictions, 81</ref> Ang ilang mga pagmimilagro ni Hesus ay isinalaysay rin sa [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]]. [[File:Thedecapolis.png|thumb|180px|left|Mapa ng lokasyon ng [[Gadara]] at [[Jerash|Gerasa]] mula sa dagat ng Galilea.]] Ang isa pang milagro ni Hesus ang pagpalayas ng demonyo na ang pangalan ay [[Lehiyon (demonyo)]] mula sa isang lalake (Marcos 5:1-20) o dalawang lalake (Mateo 8:28-34), nang si Hesus ay tumungo sa kabilang panig ng dagat Galilea sa rehiyon ng [[Gerasenes]](NRSV) o [[Gadarenes]] (KJV). Ang mga demonyo ay nilipat ni Hesus sa 2,000 [[baboy]] na tumalon at nalunod sa dagat. Sa Mateo, ito ay binago sa [[Gadarenes]]. Sa mga pinakamatandang manuskritong Griyego ay mababasa ang [[Gerasenes]]. Ayon sa [[King James Version]] sa Mateo 8:28, ito ay nangyari sa [[Gergesenes]] na tumutugon sa modernong [[Kursi]] sa [[Dagat ng Galiea]]. Ang Gerasa ay 31 kilometro mula sa Dagat ng Galilea at ang Gadara ay 10 kilometri mula sa dagat ng Galilea o 2 oras sa paglalakad tungo sa Dagat ng Galilea. ===Transpigurasyon === Naganap ang pagbabagong anyo ni Hesus habang inaakyat niya ang isang bundok. Nasaksihan ito nina Pedro, Santiago, at Juan ang Ebanghelista. Sa transpigurasyon o banyuhay na ito ni Hesus, naging nakasisilaw na liwanag si Hesus, maging ang kanyang mukha. Mula sa isang ulap, nagsalita at ipinahayag ng Diyos na si Hesus ang kanyang anak.<ref name=Gardner/> === Paglilinis ng templo === Sa pagbabalik ni Hesus sa Herusalem, natuklasan niya ang mga nagkalat na mangangalakal at mga tagapagpalit ng mga pera sa templo. Ikinagalit ito ni Hesus kaya't pinagalitan at pinalayas niya ang mga taong ito mula sa banal na gusaling iyon. Ito ang isinagawang pagdadalisay ni Hesus ng templo sa Herusalem. Ito ang tanging salaysay na si Hesus ay gumamit ng pisikal na karahasan sa anuman sa mga ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay nangyari malapit sa wakas ng mga ebanghelyong sinoptiko sa Marcos 11:15–19, 11:27–33, Mateo 21:12–17, 21:23–27 at Lucas 19:45–48, 20:1–8) at malapit sa simula ng Ebanghelyo ni Juan sa Juan 2:13–16. === Pagpasok ni Hesus sa Herusalem=== Ayon sa mga ebanghelyo, bago pumasok si Hesus sa Herusalem, siya ay nanatili sa Bethany at Bethpage. Ayon sa Juan 12:1, si Hesus ay nasa Bethany ng anim na araw bago ang [[Paskuwa]]. Habang naroon, kanyang ipinadala ang kanyang dalawang mga alagad sa isang bayan upang kunin ang isang asno na nakatali ngunit hindi kailanman nasakyan. Kapag sila ay tinanong, sila ay tinuruan na sabihing ang asno ay kailangan ng Panginoon ngunit ibabalik. Ang parehong {{Bibleverse||Lucas|19:29-35}} at {{Bibleverse||Juan|12:12-16}} ay nagsaad na sa pagpasok ni Hesus sa Herusalem, siya ay umupo sa isang batang asno. Ayon sa Juan, ito ay upang matupad ang hula sa Zacarias 9:9. Ayon sa Zacarias, "Magalak ka ng malaki, Anak na Babae ng Zion!, Humiyaw, Anak ng Babae ng Herusalem, Tingan mo, ang hari mo ay dumarating sa iyo, matuwid at matagumpay, mapagpakumbaba at nakasakay sa ''isang asno, sa isang bisiro'', ang bisiro ng isang asno". Ang dalawang huling mga linya ay tila nagpapahiwatig na ang hari ay nakasakay sa dalawang mga hayop na ''asno at ang bisiro'' nito. Gayunpaman, ito ay isa lamang halimbawa ng mga paralelismong pangtulang Hebreo na kinasasangkutan ng pag-uulit ng parehong idea sa magkaibang mga salita para sa layuning metriko at ritmiko. Salungat sa Lucas at Juan na nagsaad na si Hesus ay sumakay sa ''isang asno'', nabasa ni Mateo ang talata sa Zacarias na ang mesiyas ay sasakay sa ''dalawang mga asno'' at si Hesus ay kanyang isinaad na sumakay sa ''mga'' asnong ito. Sa Hebreo ng Zec. 9:9, ang asno ay tumutukoy sa isang lalake. Ito ay isanalin sa Mateo sa babaeng asno at ang anak ng babaeng asnong ito. Sa saling Griyego ng Zec. 9:9, ang salitang asno ay maaaring tumukoy sa parehong kasarian. Ang ilang mga salin at komentaryo ng bibliya ay nagmungkahi na ang sinakyan ni Hesus ang mga damit(o balabal) na ipinatong ng mga alagad sa asno at bisiro nito. Gayunpaman, kahit pa ipagpalagay na ang "sa kanila" ay tumutukoy sa mga damit, inilagay ng mga alagad ang mga damit ''sa kanila'' o sa parehong asno at bisiro. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|21:7}}, "kanilang dinala ang ''babaeng asno at ang bisiro nito'', kanilang inilagay ang kanilang mga balabal ''sa kanila''(asno at bisiro) at si Hesus ay umupo ''sa kanila''." ===Pagsumpa sa puno ng igos=== Ang pagsumpa ni Hesus sa punong [[igos]] ay isinama lamang sa mga ebanghelyong Marcos at Mateo ngunit wala sa Lucas o Juan. Sa Mateo, ang sinumpang igos ay ''agad'' na natuyo samantalang sa Marcos, ang puno ay hindi natuyo hanggang sa sumunod na araw. Ayon sa Mateo 21:18-20, sa kinaumagahan, nang siya ay pabalik na sa lungsod ay nagutom si Hesus. Pagkakita niya sa isang puno ng igos sa tabing-daan, nilapitan niya ito ngunit wala siyang nakita rito kundi mga dahon lamang kaya sinabi niya rito: "Kailanman ay hindi ka na mamumunga. ''Kaagad na natuyo ang puno ng igos''". Sa Marcos 11:12-14, pagkatapos ng pagpasok ni Hesus sa Herusalem at bago ang paglilinis ng templo, sinumpa ni Hesus ang igos sa pagiging walang bunga nito sapagka't hindi pa panahon ng mga igos. Sinabi ni Hesus sa puno na ''sinomang tao'y hindi kakain ng iyong bunga mula ngayon at magpakailan man''. Pagkatapos ng kanyang paglilinis sa templo sa kinaumagahan, ay nakita ng mga alagad na ang puno ng igos ay tuyo na mula sa mga ugat. Sa pagkaalaala ni Pedro ay sinabi sa kaniya, Rabbi, narito, ang sinumpa mong puno ng igos ay natuyo(Marcos 11:20-21). Ayon sa mga iskolar, ang pagkakaiba sa dalawang kwento ay sanhi ng pagbabago ng Mateo sa kwento ng Marcos na pinaghanguan nito.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=QEKQ_iBhX7UC&pg=PR11&source=gbs_selected_pages&cad=3#v=onepage&q&f=false Davies, William David, & Allison, Dale C., "Matthew 19-28" ()] p.147</ref> ===Huling hapunan === {{pangunahin|Huling Hapunan}} Ang Huling Hapunan ang pinagsaluhan ni Hesus kasama ng kanyang mga apostol bago ang kanyang pagpapako sa krus. Ito ay inaalala ng mga Kristiyano at batayan ng kalaunang doktrina ng mga Kristiyano na [[sakramento]] o [[ordinansa]]ng(sa [[Protestantismo]]) tinatawag na [[Eukarista]] at kilala rin bilang "Banal na Komunyon" o "Ang Hapunan ng Panginoon". Ang [[Simbahang Katoliko Romano]], [[Silangang Ortodokso]], [[Ortodoksong Oriental]] at [[Simbahan ng Silangan]] ay nagtuturo na ang realidad(substansiya) ng mga elemento ng tinapay at alak ay buong nababago sa literal na katawan at dugo ni Hesus samantalang ang mga hitsura(species) ay nanatili. Ang [[Lutherano]] ay nanniwala na ang katawan at dugo ni Hesus ay umiiral "sa, kasama at ilalim" ng mga anyo ng tinapay at alak na isang konseptong kilala bilang ang unyong sakramental. Sa Huling Hapunan ayon sa mga ebanghelyo nang hinulaan ni Hesus ang pagkakanulo sa kanya ni [[Hudas Iskariote]]. Ang tatlong ebanghelyong sinoptiko(Mateo, Marcos, Lucas) at Unang Korinto ay kinabibilangan ng salaysay ng Hapunan kung saan si Hesus ay kumuha ng tinapay, hinati ito at ibinigay sa mga apostol na nagsasabing, "Ito ang aking katawan na ibinigay sa inyo". Ang mga salita sa bawat salaysay ng mga aklat na ito ay katamtamang magkakaiba na sumasalamin sa isang tradisyong [[Ebanghelyo ni Marcos|pang-Marcos]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Mateo]] at isang tradisyong [[Apostol Pablo|Paulino]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Lucas]].<ref name="NBD">"Lord's Supper, The" in ''New Bible Dictionary'', 3rd edition; IVP, 1996; page 697</ref> Ang mga salitang "''Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin''" ay matatagpuan lamang sa Ebanghelyo ni Lucas(22:19) at hindi sa iba pang 3 ebanghelyo. Ang {{Bibleverse||Lucas|22:19-20}}(22:19b-20)(''ibinigay sa kanila. Kaniyang sinabi: Ito ang aking katawan na ibinigay para sa inyo. Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin. Sa gayunding paraan, pagkatapos na makapaghapunan, kinuha niya ang saro at sinabi: Ang sarong ito ay ang bagong tipan sa aking dugo na ibinuhos para sa inyo.'') ay hindi lumilitaw sa ilang mga pinakamaagang manuskrito ng Ebanghelyo ni Lucas at pinaniniwalaang isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang episodyong ito ay hindi matatagpuan sa [[Ebanghelyo ni Juan]] ngunit kinabibilangan ng paghuhugas ni Hesus ng mga paa ng apostol na may detalyadong diskursong pagpapaalam habang inihahanda sila sa kanyang paglisan. Ayon sa mga sinoptiko ({{Bibleverse||Marcos|14:12-18}}, {{Bibleverse||Mateo|26:17-21}} at {{Bibleverse||Lucas|22:8}}), ang Huling Hapunan ang Seder na [[Paskuwa]](Paglagpas) na isinasagawa ng mga Hudyo sa simula ng [[Nisan]] 15. Salungat dito, ang Huling Hapunan ayon sa {{Bibleverse||Juan|19:14}} nangyari noong Nisan 14 nang ang mga kordero ng Paskuwa ay pinapatay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|18:28}} at {{Bibleverse||Juan|19:14-15}}, si Hesus ay ipinako sa krus bago ang [[Paskuwa]]. Ipinagpapalagay na ang may akda ng Juan ay pumili ng petsang ito upang umangkop sa kanyang teolohiya na si Hesus ang "kordero ng diyos"({{Bibleverse||Juan|1:29}}) at iniugnay si Hesus sa mga hinahandog na kordero sa Paskuwa ng mga Hudyo.<ref>Sanders, E. P. The historical figure of , 1993. p. 72</ref> Ikinatwiran ni Raymond Brown na sa [[Seder na Paskuwa]] ng mga Hudyo, ang unang saro ng alak ay iniinom bago kainakain ang walang lebadurang tinapay ngunit sa sinoptiko, ay nangyari ito pagkatapos. Ito ay nagpapakita ayon kay Brown na ang pangyayaring ito ay hindi ang unang Seder na Paskuwa na nangyayari tuwing Nisan 15 at kaya ay mas umaayon sa kronolohiya ng Juan na nangyari noong Nisan 14. Gayunpaman, maaaring ito ay binago para sa mga layuning simboliko o relihiyoso. Ang [[Silangang Ortodokso]] ay naniniwalang ang hapunang Eukaristiko ay hindi ang Seder na Paskuwa kundi isang hiwalay na hapunan. Ang argumentong Seder na Paskuwa ay itinatakwil rin ng Simbahang [[Presbiteriano]] na nagsasaad na ang huling hapunan sa ebanghelyo ay maliwanag na nagpapakitang ang layunin ng Huling Hapunan ay hindi ang pag-ulit ng taunang Seder na Paskuwa ng [[Aklat ng Exodo]].<ref>Brown et al. page 626</ref><ref name=Presbyterian37 >''Liturgical year: the worship of God'' by Presbyterian Church (U.S.A.), 1992 ISBN 978-0-664-25350-9 page 37</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Juan]] at ang 1 Corinto 5:7-8 ay nagtumbas ng pagpako kay Hesus bilang isang inihandog na kordero ng Paskuwa. Ang mga iskolar ng [[Seminar ni Hesus]] ay tumuturing sa Huling Hapunan na hinango hindi mula sa huling hapunan ni Hesus kasama ng mga apostol kundi sa mga tradisyong [[hentil]] ng mga pag-alalang hapunan para sa mga namatay.<ref name = "ActJMark">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Mark," p. 51-161</ref> Si [[Barry B. Powell|Barry Powell]] ay nagmungkahi na ang mga konseptong Kristiyano ng pagkain at pag-inom ng laman at dugo ni Hesus ay naimpluwensiyan ng kulto ni [[Dionysus]].<ref>Powell, Barry B., ''Classical Myth'' Second ed. With new translations of ancient texts by Herbert M. Howe. Upper Saddle River, New Jersey: Prentice-Hall, Inc., 1998.</ref> Si [[Dionysus]] ay isa sa maraming mga tagapagligtas na [[diyos na namatay at nabuhay]]. Ang kanyang kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing [[Pasko#Disyembre_25|Disyembre 25]]. Siya ay sinamba sa buong Gitnang Silangan gayundin sa Gresya. Siya ay mayroong sentro ng pagsamba sa Herusalem noong ika-1 siglo BCE. Siya ang anak ni [[Zeus]] na Diyos Ama at ang kanyang laman at dugo ay simbolikong kinakain ng kanyang mga tagasunod sa anyo ng tinapay at alak. Si [[Dionysus]] ay ipinanganak ng isang birhen, nagsagawa ng mga milagro gaya ng pagbabago ng tubig sa alak, may 12 alagad, tinawag na "Diyos na naging laman", "Tanging Bugtong na Anak" at "Tagapagligtas", ipinako sa krus at namatay bilang isang handog para sa mga kasalanan ng daigdig. Si Dionysus ay muling nabuhay pagkatapos ng 3 araw at umakyat sa langit.<ref>http://www.religioustolerance.org/chr_jcpa2.htm</ref><ref>[[Pausanias (geographer)|Pausanias]], ''Description of Greece'' 6. 26. 1 - 2</ref><ref>[[Athenaeus]], ''Deipnosophistae'' 2. 34a</ref> Ayon sa iskolar na si Peter Wick, ang paggamit ng simbolismong alak sa [[Ebanghelyo ni Juan]] kabilang ang kwento ng [[kasalan sa Cana]] kung saan binago ni Hesus ang tubig sa alak ay nilayon upang ipakita ng Juan si Hesus ay mas superior kay [[Dionysus]].<ref name="Wick 2004 179–198">{{cite journal |last=Wick |first=Peter |title=Jesus gegen Dionysos? Ein Beitrag zur Kontextualisierung des Johannesevangeliums |journal=[[Biblica (journal)|Biblica]] |volume=85 |issue=2 |pages=179–198 |publisher=[[Pontifical Biblical Institute]] |location=Rome |year=2004 |url=http://www.bsw.org/?l=71851&a=Comm06.html |accessdate=2007-10-10 |ref=harv}}</ref> ===Getsemani, pagkakanulo ni Hudas at pagdakip kay Hesus=== [[File:Giotto - Scrovegni - -31- - Kiss of Judas.jpg|thumb|300px||''Halik ni [[Hudas Iskariote]]'' (1304–06), fresco ni [[Giotto]], [[Scrovegni Chapel]], [[Padua]], Italya]] Ayon sa mga kanonikal na Ebanghelyo, pagkatapos ng Huling Hapunan, si Hesus at ang kanyang mga alagad ay naglakbay sa Gethsemane. Nang makarating rito, siya ay inilarawang lumisan sa kanyang mga alagad upang manalangin ng pribado. Isinaad ng mga sinoptiko na ang tatlong mga alagad na kasama ni Hesus ay nakatulog at kinastigo sila ni Hesus sa pagkabigong manatiling gising kahit sa isang oras na nagmuungkahing sila ay manalangin upang makaiwas sa tukso. Sa puntong ito, si [[Hudas Iskariote]] ay lumitaw na sinamahan ng isang pangkat ng mga tao na kinabibilangan ng mga saserdote at matatanda at mga taong may sandata. Lumapit si Hudas kay Hesus upang halikan niya ito. Ang halik ang ibinigay ni Hudas na tanda sa mga humuhili kung sino ang kanilang dapat huhulihin. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], si Hesus ay tumugon kay Hudas, ''Kaibigan, anong dahilan ng pagparito mo?'' Ito ay humantong sa paniniwala na si Hesus at Hudas ay aktuwal na may kasunduan at walang tunay na pagkakanulong nangyari.<ref name=PagelsKing>Pagels, Elaine at Karen L. King. (...) "The ''Gospel of John'' suggests that Jesus himself was complicit in the betrayal, that moments before Judas went out, Jesus had told him, "Do quickly what you are going to do" (''John'' 13:27)" (...), ''Reading Judas, The Gospel of Judas and the Shaping of Christianity'', Penguin Books, New York, 2007, pages 3–4, ISBN 978-0-14-311316-4.</ref> Ang Lucas 22:47-48 ay nagsasaad na nakita ni Hesus si Hudas na paparating at pinigil siya na nagtatanong: ''Hudas, sa pamamagitan ba ng halik ay ipagkakanulo mo ang Anak ng Tao?'' Walang halik na isinagawa si Hudas. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|14:45-47}} at {{Bibleverse||Mateo|26:49-51}}, ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng isang alipin ay nangyari ''pagkatapos dakipin si Hesus''. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa parehong {{Bibleverse||Lucas|22:47-54}} at {{Bibleverse||Juan|18:4-12}} na ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng alipin ay nangyari ''bago dakipin si Hesus''. Ayon sa apat na kanonikal na Ebanghelyo, hinulaan ni Hesus na ipinagkakanulo siya at alam niyang ito ay gagawin ni Hudas({{Bibleverse||Mateo|26:23-25}}, {{Bibleverse||Marcos|14:18-21}}, {{Bibleverse||Lucas|22:21-23}} at {{Bibleverse||Juan|13:21-30|}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|13:21-30}}, ito ay katuparan ng isang hula sa kasulatan ngunit inihayag din ni Hesus sa {{Bibleverse||Mateo|26:23-24}} tungkol kay Hudas na ''sa aba ng taong iyon na magkakanulo sa Anak ng Tao. Mabuti pa sa taong iyon kung hindi na siya naipanganak''. Ang pagtupad ni Hudas sa hula ay nagpapahiwatig na si Hudas ay walang [[malayang kalooban]] at nakatakda na sa kapahamakan bago pa ang kanyang kapanganakan({{Bibleverse||Juan|17:12}}). Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Mateo|19:28}} at {{Bibleverse||Lucas|22:30}}, ang lahat ng 12 mga alagad ay uupo sa 12 trono upang hatulan ang 12 lipi ng Israel. Sinaad sa {{Bibleverse||Mateo|26:15}} at Mateo 27:3-10 na ipinagkanulo ni Hudas si Hesus para sa 30 pirasong pilak. Ayon sa Marcos 14:10-11, ang mga saserdote ay nangako lamang kay Hudas na babayaran siya ngunit ayon sa Mateo 26:14-16 ay agad binyaran si Hudas ng mga saserdote. Kalaunan ay dahil nagsisi si Hudas ay kanyang ibinalik ang salapi sa templo at nagbigti. Ang salapi ay kalaunang ginamit ng mga pinunong saserdote upang ipambili ng bukid ng magpapalayok upang ito ay maging libingan ng mga dayuhan(Mt 26:15, 27:3-10). Salungat dito, ayon sa Gawa 1:18, si Hudas ang bumili ng isang parang mula sa kabayaran ng kalikuan. Doon ay bumagsak siya na nauna ang ulo, bumuka ang kaniyang katawan at sumambulat ang lahat ng kaniyang bituka. Inangkin sa Mateo 27:9-10 na ang pagbili ng bukid ng magpapalayok ay hinulaan sa Jeremias ngunit ito ay hindi matatagpuan sa Jeremias. Sa halip, ang Zec. 11:13 ay pinaniwalaan ng ilan na tinukoy dito ni Mateo. Ang ''[[Ebanghelyo ni Hudas]]'' ay nagsasaad na ang mga aksiyon ni Hudas ay kanyang ginawa bilang ''pagsunod'' sa mga instruksiyon na ibinigay sa kanya ni Hesus. Ang [[Ebanghelyo ni Hudas]] ay nagsasaad rin na pinlano ni Hesus ang mga kurso ng pangyayari na humantong sa kanyang kamatayan. Ang paglalarawang ito ay tila umaayon sa ilang mga anyo ng [[Gnostisismo]] na ang anyong tao ay isang bilangguan na espiritwal at kaya ay naglingkod si Hudas kay Hesus sa pamamagitan ng pagtulong na palayin ang kaluluwa ni Hesus mula sa mga limitasyong pisikal. Isinasaad rin sa [[Ebanghelyo ni Hudas]] na hindi nalaman ng ibang mga apostol ang tunay na ebanghelyo na itinuro lamang ni Hesus kay [[Hudas Iskariote]] na ang ''tanging'' alagad ni Hesus na kabilang sa "banal na henerasyon" sa mga alagad. === Paglilitis kay Hesus === {{main|Sanhedrin|Poncio Pilato}} Ayon sa mga kanonikal na ebanghelyo, pagkatapos ng pagkakanulo at pagdakip kay Hesus nang gabi ay dinala siya sa [[Sanhedrin]]. Ayon sa Mateo 26:57, si Hesus ay dinala sa bahay ni Caiaphas na dakilang saserdote kung saan nagtipon ang dakilang saserdote, mga skriba at matatanda. Sa Mateo 27:1, idinagdag na muling nagpulong ang mga saserdote sa sumunod na umaga. Ayon sa Marcos, 14:53, si Hesus ay dinala nang gabing iyon sa dakilang saserdote(na hindi pinangalanan) kung saan ang nagtipon ang lahat ng mga hepeng saserdote at mga matatanda. Ayon sa Markos 15:1, ang isa pang konsultasyon ay idinaos ng mga saserdote nang sumunod na umaga. Ayon sa Lucas 22:54, si Hesus ay dinala sa "bahay ng dakilang saserdote"(na hindi pinangalanan) kung saan ay kinutya at binugbog si Hesus nang gabing iyon at sa Lucas 22:66, idinagdag na "sa sandaling araw na", ang mga hepeng sasedote at mga skriba ay nagtipon at dinala si Hesus sa konseho. Sa Juan 18:24, si Hesus ay dinala mula kay Annas patungo kay Caiaphas na dakilang saserdote at sa Juan 18:28 ay isinaad na noong umaga ay dinala si Hesus mula kay Caiphas tungo kay [[Poncio Pilato]] sa Praetorium. Sa mga ebanghelyo, si Hesus ay isinaad na nagsalita ng napaka-kaunti at nagbigay ng napaka bihira at hindi direktang mga sagot sa mga tanong ng saserdote na nagtulak sa isang opiser na sampalin siya. Sa Mateo 26:62, ang kawalan ng tugon ni Hesus ay nagtulak sa dakilang saserdote na tanungin siiya: "wala ka bang isasagot?" Sa mga salaysay ng ebanghelyo, ang mga lalake na humahawak kay Hesus sa bahay ng dakilang saserdote ay kumutya, piniringan ang kanyang mata, uminsulto at bumugbog sa kanya. Ang Markos 14:55-59 ay nagsasaad na ang mga hepeng saserdote ay naghanap ng saksi laban kay Hesus upang ipapatay siya ngunit hindi nakahanay ng sinuman kaya naghanap ng mga maling saksi laban sa kanya ngunit ang kanyang mga saksi ay hindi magkakaayon. Isinaad sa Marcos 14:61 na tinanong naman ng dakilang saserdote si Hesus: "Ikaw ba ang Kristo, ang Anak ng Mapalad?" Sumagot si Hesus na "''Ako''" na sa puntong ito ay pinunit ng dakilang saserdote ang balabal nito sa galit at inakusahan si Hesus ng [[pamumusong]]. Tinanong naman ng dakilang saserdote ang Sanhedrin at silang lahat ay nagbigay hatol na siya ay nararapat mamatay(Marcos 14:64) Sa Mateo 26:63, tinanong ng dakilang sasedote si Hesus "Sabihin mo sa amin kung ikaw ang Kristo, ang Anak ng Diyos". Sumagot si Hesus na "''Sinabi mo''" na nagtulak sa dakilang saserdote na punitin ang kanyang balabal. Salungat dito, sa Lucas 22:67 ay tinanong si Hesus na "Kung ikaw ang Kristo, sabihin mo sa amin". Ngunit kanyang sinabi sa kanila, "''Kung sasabihin ko sa inyo, hindi kayo maniniwala''". Ngunit sa Lucas 22:70 nang siya ay tanungin nila na "Kung gayon, ikaw ba ang Anak ng Diyos?" Sumagot si Hesus na "''Sinasabi niyong ako''". Sa puntong ito, ang mga sasedote ay nagtanong: "Hindi ba, hindi na natin kailangan ang saksi sapagkat tayo na ang nakarinig mula sa kaniyang bibig?" May ilang mga problema sa mga salaysay ng ebanghelyo tungkol sa paglilitis ng [[Sanhedrin]] kay Hesus. Ayon sa mga sinoptiko, ang Banal na Hapunan ang Seder na Paskuwa na unang araw ng Paskuwa. Ito ay nagpapahiwatig na ang paglilitis kay Hesus ay nangyari sa isang linggong pagdiriwang ng pistang Paskuwa. Sa pagbibilang rin ng araw ng mga Hudyo ay isa itong Paskuwa. Pinagbabawal sa [[Hudaismo]] na ang Sanhedrin ay magpulong sa [[Shabbat]] o sa mga pista gaya ng Paskuwa. Sa ebanghelyo, ang Sanhedrin ay nagpulong sa bahay ng dakilang saserdote sa gabing pagkatapos ng pagdakip kay Hesus, ngunit ipinagbabawal sa Hudaismo na ang Sanhedrin ay magpulong sa labas ng ''Bulwagan ng mga Tinagpas na Bato''(Lishkat Ha-Gazith) sa templo sa Herusalem o magpulong sa gabi.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/james_still/jesus_trial.html</ref> Ang isa pang imposiblidad sa Marcos 14:64 ang paghatol ng kamatayan sa parehong araw kesa sa itinakdang interbal na 24 oras sa Hudaismo. Sa Marcos 14:57-58, ang ilang mga tao ay tumayo na may mga "hindi totoong testimonya" laban kay Hesus. Gayunpman, ang kanilang "hindi totoong" inangkin na sinabi ni Hesus ang sinabi ni Hesus ayon sa Juan 2:18-19 at Gawa 6:14. Ayon sa Marcos 16:61, iniugnay ng dakilang saserdote ang pagiging isang [[mesiyas]] sa pagiging Anak ng Diyos. Ito ay maling pag-uugnay dahil hindi itinuturing sa Hudaismo ang pagiging [[mesiyas]] na may katayuang pang-diyos. Ang pag-aangkin rin at pagtuturo ng isang indibidwal na siya "ang mesiyas" ay hindi itinuturing sa [[Hudaismo]] na [[pamumusong]] gaya ng maling pag-aangkin sa Marcos 14:61-64. Ang pag-aangkin rin ni Hesus sa Marcos 14:62 ay hindi nangangailangang ito ay may anumang konotasyong pang-diyos. Ang paggamit ng pariralang "Anak ng Mapalad" o "Anak ng Diyos" ay hindi isang krimen na pinarurusahan ng kamatayan sa Hudaismo. Ang pag-aangkin rin ni Hesus na ang Anak ng Tao ay uupo sa kanan ng diyos sa Marcos 14:62 ay walang pinagkaiba sa alusyon ni [[David]] na nakaupo siya sa kanan ng diyos(Awit 110:1)<ref>Morris Goldstein, Jesus in the Jewish Tradition, Macmillan, New York 1953 quoted in Wilson, Jesus: The Evidence: p 103</ref> Ayon sa mga [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]], si Hesus ay dinala kay Pilato ng [[Sanhedrin]] na nagpahuli kay Hesus at mismong kumwestiyon sa kanya. Isinaad na ang [[Sanhedrin]] ay binigyan lamang ni Hesus ng mga sagot na kanilang itinuring na [[pamumusong|mapamusong]](Marcos 14:61-64) ayon sa [[batas ni Moises]] na hindi malamang na ituturing ni Pilato na isang [[parusang kapital]] na nagpakahulugan ng batas Romano. Ang pangunahing tanong ni Pilato kay Hesus ay kung itinuturing niya ang kanyang sarili na hari ng mga [[Hudyo]] bilang pagtatangka na matukoy kung siya ay isang potensiyal na bantang politikal. Ayon sa saling [[New International Version|NIV]] Marcos 15:2, Mat 26:64: "Ikaw ba ang hari ng mga Hudyo"? "Yes, It is as you say"(oo, gaya ng sinasabi mo).<ref>http://bible.cc/matthew/26-64.htm</ref><ref name="bible.cc">http://bible.cc/mark/15-2.htm</ref> Sa ilang mga salin gaya ng [[KJV]], ang sagot ni Hesus ay: "Thou sayest it."([[King James Version]], Mark&nbsp;15:2, Sinasabi mo);<ref name="bible.cc"/> Ang anumang digri ng kompirmasyon ang nahango ng mga tagasalin ng [[bibliya]] mula sa sagot ni Hesus, ayon sa Bagong tipan ay hindi sapat upang makita si Hesus bilang isang tunay na bantang politikal. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], may pag-aatubili si Pilato na payagan ang pagpapako kay Hesus na walang nakitang kasalanan siya. Ayon sa Mateo, kustombre ng gobernador ng Roma na magpalaya ng isang bilanggo sa [[Paskuwa]]. Ang mga salaysay sa bagong tipan ay nagsasaad na inilabas ni Pilato si [[Barabbas]] at sa Mateo ay tinukoy siyang masamang bilanggo ngunit sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] ay isang mamatay tao. Isinaad ni Pilato sa mga Hudyo na pumili sa pagitan ng pagpalaya kay Barabbas o Hesus na umaasang kanilang hihilinging palayain si Hesus. Gayunpaman, pinili ng mga tao si Barabbas at sinabi tungkol kay Hesus na "Ipako siya!". Sa Mateo, tumugon si Pilato, "Bakit? anong kasamaan ang nagawa niya". Ang mga tao ay nagpatuloy na nagsasabing "Ipako siya!". Walang kustombreng alam na pagpapalaya ng mga bilanggo sa Herusalem maliban sa mga salaysay na ito sa ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay sinasabi ng ilan na elemento ng literaryong paglikha ng Ebanghelyo ni Marcos na nangailangang salungatin ang tunay na anak ng ama upang ilagay ang nagtuturong paligsahan sa anyo ng isang talinghaga. Ang kwento ni Barabbas ay historikal na ginamit upang ilagay ang pagsisi ng pagpapako kay Hesus sa mga Hudyo at upang pangatwiranan ang [[antisemitismo]] na isang interpretasyong kilala bilang [[deisidyong Hudyo]] na itinakwil ni Papa [[Benedict XVI]] sa kanyang aklat noong 2011 na ''Jesus of Nazareth'' kung saan kanya ring kinuwestiyon ang historisidad ng talata sa Mateo.<ref name=JRPB16> {{cite book |url=http://www.ignatius.com/promotions/jesus-of-nazareth/excerpts.htm |title= Jesus of Nazareth |author=[[Pope Benedict XVI]] |year=2011 |accessdate=2011-04-18}} </ref><ref>{{cite web |title=Pope Benedict XVI Points Fingers on Who Killed Jesus |url=http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |quote=While the charge of collective Jewish guilt has been an important catalyst of anti-Semitic persecution throughout history, the Catholic Church has consistently repudiated this teaching since the Second Vatican Council. |date=March 2, 2011 |accessdate=2012-09-28 |archive-date=2012-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120307122425/http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |url-status=dead }}</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Lucas]] ay naglalarawan sa mga saserdote na paulit ulit na nag-aakusa sa kanya bagaman ayon dito ay nanatiling tahimik si Hesus. Pumayag si Pilato na kondenahin si Hesus sa pagpapako sa krus pagkatapos na ipaliwanag ng mga pinunong Hudyo na siya ay isang banta sa Roma sa pamamagitan ng pag-aangking hari ng [[Israel]]. Ayon sa mga sinoptiko, ang mga tao ay tinutruan ng mga pariseo at saduceo na sumigaw laban kay Hesus. Idinagdag ng Mateo na bago ang pagkukundena kay Hesus si kamatayan, si Pilato ay naghugas sa tubig ng kanyang mga kamay sa harapan ng mga tao na nagsasabing "ako ay inosente sa dugo ng taong ito; makikita niyo". ==== Pagpapako sa krus==== [[File:SVouet.jpg|thumb|right|240px|''Ang Pagkapako ni Hesus sa Krus'' (1622) ni [[Simon Vouet]]; Church of Jesus, [[Genoa]]]] Pagakatapos ng paglilitis ni Pilato, si Hesus ay ibinigay ni Pilato sa mga tao upang ipako sa krus. Dinala siya ng mga kawal sa loob ng patyo na tinatawag na hukuman. Tinawag nila ang buong batalyon ng mga kawal na naroroon upang magtipon. Sinuotan nila siya ng kulay ubeng damit at nilagayan ng koronang tinik. Nagsimula silang bumati sa kaniya na sinasabi: Binabati, Hari ng mga Judio. Matapos nila siyang kutyain, hinubad nila ang kulay ubeng damit at isinuot sa kaniya ang kaniyang mga damit. Kanilang dinala siya papalabas upang ipako sa krus. Sa tatlong sinoptiko, kanilang kinuha ang isang nagngangalang Simon na taga-Cerene at ipinapasan sa kaniya ang krus ni Hesus. Salungat dito, sa Juan ay si Hesus lamang ang nagpasan ng kanyang krus tungo sa Golgota. Sa Lucas lamang isinaad ang pakikipag-usap ni Hesus sa mga babaeng sumusunod na tumatangis at nanaghoy sa kaniya. Ang kwento ng isang babaeng Veronica ay hindi matatagpuan sa mga ebanghelyo at lumitaw lamang noong mga 1380. Ayon sa kwento, si Veronica ay naawa nang makita niyang pasan ni Hesus ang kanyang krus tungo sa Golgota. Kanyang ibinigay ang kanyang belo upang punasan ang kanyang noo. Ito ay tinanggap ni Hesus na ibinalik kay Veronica at ang larawan ng kanyang mukha ay milagrosong lumitaw sa belong ito. Ayon sa Marcos at Mateo, si Hesu say inalukan ng maiinom bago siya ipako sa krus. Ang halong inumin na ibinigay kay Hesus sa {{Bibleverse||Marcos|15:23}} ay alak at mira na maaaring isang pagtatangka na pagaanin ang paghihirap na pagtitiisan ni Hesus dahil sa sedatibong epekto nito. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|27:34}}, ang halong inumin ay binago sa alak at apdo. Ang apdo ay isang sukdulang mapait sa lasa at kaya ang intensiyon sa Mateo ay tila kabaligtaran ng sa Marcos upang dagdagan ang paghihirap ni Hesus. Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay ipinako kasama ng dalawa pa. Ang mga sinoptiko ay nagdagdag ng mas maraming mga detalye dito. Ang parehong {{Bibleverse||Marcos|15:27,32}} at {{Bibleverse||Mateo|27:38,44}} ay nagsasaad na ang parehong mga nahatulang kriminal ay sumali sa mga tao sa pagkutya kay Hesus. Sa Lucas, isang kriminal lamang ang kumutya kay Hesus at ang isa ay sumaway sa kumutyang kriminal. Sinabi ng hindi kumutyang kriminal kay Hesus, na Panginoon, alalahanin mo ako kapag ikaw ay nasa paghahari mo na. Sinabi ni Jesus sa kaniya: ''Katotohanang sinasabi ko sa iyo, sa araw na ito, ikaw ay makakasama ko sa Paraiso''. Ang Lucas ay hindi nagbanggit na ang ina ni Hesus ay makikita sa kanyang pagpapako ngunit sa Juan ay inilagay siya sa lugar ng pagpapako kay Hesus at isinaad na habang nasa krus ay nakita niya ang kanyang ina at isang alagad na kanyang minamahal. Kanyang sinabi sa kanyang ina "Babae, tingnan mo ang iyong anak". Inilagay din sa Juan ang iba pang mga babae na kapatid ng kanyang ina, si Maryang asawa ni Clopas at [[Marya Magdalena]]. Hindi matiyak kung buong tinutukoy sa Juan ang 3 o 4 na babae sa krus. Walang kasunduan sa mga iskolar kung anong petsa o araw ipinako si Hesus. Tinatayang si Hesus ay namatay mula 30 CE hanggang 36 CE. Ang araw ng pagpapako kay Hesus ay kadalasang pinaniniwalaang biyernes ngunit ang ilang mga iskolar ay nagmungkahi ng araw na huwebes o miyerkules. Ang ilang iskolar ay naniniwala sa araw na huwebes batay sa isang dobleng sabath na sanhi ng isang ekstrang sabath na Paskuwa na bumagsak sa takipsilim ng huwebes hanggang sa tanghali ng biyernes na nauna sa normal na lingguhang sabath. Ang ilan ay nagmungkahi ng miyerkules batay sa pagbanggit ni Hesus ng pariralang "tatlong mga araw at tatlong mga gabi" sa {{Bibleverse||Mateo|12:40}} bago ang kanyang muling pagkabuhay na sinasabing sa araw ng linggo. Bagaman ayon sa batas ng Hudyo, ang bahagi ng araw ay katumbas ng isang buong araw, ang pariralang "tatlong araw at tatlong gabi" ay nangangahulugang tatlong magkakasunod na araw sa pagitan ng bukang liwayway at gabi at gabi at bukang liwayway o 72 araw. Inangkin na si Hesus ay nabuhay pagkatapos ng 3 araw sa biyernes. Kung ito ay totoo, siya ay inilibing lamang ng 2 gabi. Sa {{Bibleverse||Marcos|15:25}}, ang pagpapako kay Hesus sa krus ay nangyari sa ikatlong oras(alas nuwebe ng umaga) at ang kamatayan ay nangyari sa ikasiyam na oras(alas tres ng hapon).<ref name=Harrington442>''The Gospel of Mark, Volume 2'' by John R. Donahue, Daniel J. Harrington 2002 ISBN 0-8146-5965-9 page 442</ref> Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|19:4}}, si Hesus ay nasa harap pa rin ni Pilato sa ikaanim na oras. Ang ilan ay nagmungkahi ng pagkakasundo ng dalawang salaysay batay sa pag-ooras na Romano ngunit ito ay itinatakwil ng ilang mga iskolar.<ref>Steven L. Cox, Kendell H Easley, 2007 Harmony of the Gospels ISBN 0-8054-9444-8 pages 323–323</ref><ref name=RBrown959 >''Death of the Messiah, Volume 2'' by Raymond E. Brown 1999 ISBN 0-385-49449-1 pages 959–960</ref><ref name=Colin188 >[[Colin Humphreys]], ''The Mystery of the Last Supper'' Cambridge University Press 2011 ISBN 978-0-521-73200-0, pages 188–190</ref> Ang {{Bibleverse||Marcos|15:33}} at {{Bibleverse||Mateo|27:45}} ay nagsasaad na may kadiliman mula sa tanghali hanggang sa alas-tres ng tanghali. Ang {{Bibleverse||Lucas|23:44-45}} ay nagsaad na ito ay [[eklipse ng araw]]. Ayon sa ilang mga iskolar, ito ay imposibleng mangyari dahil ayon sa mga sinoptiko, si Hesus ay ipinako noong unang araw ng Paskuwa(Paglagpas) na Nisan 15. Ang Nisan 15 ay isang gabi ng buong buwan o ang buwan ay nasa kabilang panig ng mundo. Upang ang eklipse ng araw ay mangyari, ang buwan ay dapat nasa pagitan ng daigdig at araw. Sa karagdagan, wala ring mga ulat sa kasaysayan ng isang eklipse ng araw sa Herusalem sa mga panahong ito.<ref>Caird, Saint Luke, p. 253</ref><ref>Craveri, The Life of Jesus, p.399</ref> Kahit ang [[Ebanghelyo ni Juan]] ay hindi rin nagbanggit ng eklipseng nangyari sa pagpapako kay Hesus. Ang hindi karaniwang napakatagal na eklipse ay ginagamit rin laban sa historisidad ng eklipseng ito.<ref>Carrier (1999).</ref> Ang isang pananaw ay ang mga salaysay sa sinoptiko ay isang paglikhang literaryo ng mga manunulat ng ebanghelyo upang pataasin ang kahalagaan ng teolohikal na mahalagang pangyayari kung paanong ang mga eklipse ay iniugnay rin sa mga salaysay ng mga ibang pigurang historikal.<ref name = "ActJMark"/><ref>Davies, W. D, and Dale C. Allison, ''A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel According to Saing Matthew'', Volume III (Continuum International, 1997), page 623.</ref><ref>{{cite book |first=Burton L. |last=Mack |title=A Myth of Innocence: Mark and Christian origins |publisher=Fortress Press |year=1988 |isbn=0-8006-2549-8 |page=296 |quote=This is the earliest account there is about the crucifixion of Jesus. It is a Markan fabrication |url=http://books.google.com/books?id=fNSbW8hWRzwC&pg=PA296&vq=%22markan+fabrication%22&dq=darkness+crucifixion+myth&as_brr=3&sig=91wedXZa05AyWJBh1UHPTlHR4xE}} </ref> Sa Marcos, ang pagdilim ay sinamahan ng pagkapunit sa dalawa ng tabing ng banal na mula sa itaas hanggang sa ibaba.<ref name="ActJMark"/> Ang Mateo ay nagdagdag ng isang [[lindol]] at [[muling pagkabuhay]] ng mga namatay na santo. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:52-53}}, ang mga libingan ay nabuksan at maraming katawan ng mga banal na namatay ang bumangon. Ang mga patay na ito lumabas sa libingan pagkatapos lamang mabuhay na muli si Hesus at pumasok sa banal na lungsod at nagpakita roon sa maraming tao.<ref name = "ActJMatthew">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Matthew," p. 129-270</ref> Ang ilang mga kalaunang manuskrito ng Mateo ay may nakasulat na "''pagkatapos ng kanilang muling pagkabuhay''" sa halip na "''niya''"(his). Ayon kay Schweizer, ang talatang ito ay naglalaman ng isang sinaunang pagtutuwid sa orihinal na manuskrito ng Mateo. Sa teolohiya, si Hesus ang dapat na unang taong muling mabuhay kaya naniwala si Schweizer na ang salita ay ipinalit upang masiguro na ang mga santo ay umahon lamang pagkatapos mabuhay ni Hesus.<ref>[[Eduard Schweizer|Schweizer, Eduard]]. ''The Good News According to Matthew.'' Atlanta: John Knox Press, 1975</ref> Ang karamihan ng mga iskolar ng [[Bibliya]] ay hindi tumuturing sa mga pangyayaring ito na historikal. Ang mga ito ay tinawag ni Bultmaan na "purong nobelistikong mga motif".<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685">Keener, Craig S. ''The Gospel of Matthew: A Socio-Rhetorical Commentary.'' Wm. B. Eerdmans Publishing, 2009. pg. 685</ref> Isinaad ni Hagnar na ang mga pangyayaring ay may mas saysay ng teolohikal sa halip na historikal.<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685"/><ref>[[Raymond E. Brown|Brown, Raymond]]. ''Death of the Messiah.'' Doubleday, 1999. Pennsylvania State University</ref> Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay nagsalita ng pitong mga payahag habang siya ay nakapako sa krus. Sa Lucas 23:34 ay, "Ama, patawarin mo sila sapagkat hindi nila alam ang kanilang ginagawa. Sa Lucas 23:43, "Sa katotohanan, sinasabi ko, ngayon araw ay makakasama mo ako sa Paraiso". Sa Juan 19:25-27, "Babae, tingnan mo ang iyong anak!". Sa Mateo 27:46, ay ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?". Sa Juan 19:28 ay "Ako ay nauuhaw". Sa Juan 19:30 ay "Natapos na" at sa Lucas 23:46 ay "Ama, sa iyong mga kamay ay ipinagkakatiwala ko ang aking espiritu". Dahil sa magkakaibang mga huling salita sa pagitan ng apat na ebanghelyo, si James Dunn ay naghayag ng pagdududa sa historisidad ng mga ito.<ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref> Sa Mateo 27:46, ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?" ay isang sipi sa unang linya ng Awit 22:1. Ang Awit 22:16 ay pinakahulugan ng mga Kristiyano na reperensiya sa pagpapako ni Hesus sa krus batay sa ilang mga modernong salin ng Bibliya na nagsalin ng talata na "kanilang tinagos ang aking mga kamay at mga paa".<ref>http://bible.cc/psalms/22-16.htm</ref> Ang interpretasyong ito ay itinatakwil ng mga Hudyong iskolar. Ang mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo ng Awit 22:16 ay ''ka'ari yadai v'raglai'' ("tulad ng isang leon ang aking mga kamay at ang aking mga paa"). Ang anyong sintaktiko ng pariralang Hebreo ay lumilitaw na walang pandiwa at ito ay sinuplay sa Aramaikong targum na "sila ay kumagat tulad ng isang leon ang aking mga kamay at mga paa". Ang karamihan ng mga manuskritong Hebreo ay gumamit ng salitang kaari(tulad ng isang leon) samantalang sa [[Septuagint]](na saling Griyego ng Hebreo) ay mababasa na "kanilang hinukay"(ορυξαν). Ang mga bersiyong nagsalin ng ''kaari'' ng Awit 22:16 na "tumagos", ay nagsalin ng ''kaari'' sa Isaias 38:13&nbsp;ng "''tulad ng isang leon'', kaya kanyang binali ang lahat ng aking mga buto".<ref>http://bible.cc/isaiah/38-13.htm</ref> Tanging ang [[Peshitta]](ca. 200 CE) na bersiyong Syriac ng Hebreo ang may pagbasang "kanilang tinagos"(they have pierced). Si [[Aquila]] ay nagsalin ng Hebreong Awit 22:16 sa Griyego na "kanilang dinispigura" sa kanyang unang edisyon ngunit isinalin itong "kanilang itinali" sa ikalawang edisyon. Si [[Jeronimo]] ay nagsalin ng Bibliyang Hebreo ng Awit 22:16 sa Latin na "kanilang itinali" ngunit mula sa Griyego na karu tungo sa Latin ay isinaling "kanilang hinukay". Ang karu ay mababasa sa dalawang manuskrito ng Hebreo ngunit ang kaari ay mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo. Ang kaaru na hindi alam ang kahulugan ay mababasa sa kakaunting mga manuskritong Hebreo at mababasa rin sa skrolyo sa Nahal Hever(5/6HevPs). Ang 5/6HevPs ay may karagdagang aleph sa pagitan ng kaf at resh. Walang ibang alam na halimbawa sa panitikang Hebreo na nagbabaybay ng karu sa ganitong paraan at ang kahulugan nito ay hindi alam.<ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/lutheran.html</ref> ====Paglilibing kay Hesus==== [[File:Caravaggio - La Deposizione di Cristo.jpg|thumb|right|200px|''Ang Paglilibing ni Kristo'' sa obra ni [[Caravaggio]].]] Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42-47}}, noon ay araw ng Paghahanda, nang gumabi, na siyang araw bago ang araw ng Sabat. At dumating si Jose na taga-Arimatea na isang marangal na kasapi ng Sanhedrin. Siya ay naghihintay din sa paghahari ng Diyos. Naglakas-loob siyang pumunta kay Pilato upang hingin ang katawan ni Jesus. Ipinatawag ni Pilato ang Kapitan at itinanong dito kung matagal nang patay si Jesus. Nang mabatid niya ito sa Kapitan pinahintulutan niya si Jose na kunin ang bangkay ni Jesus. Bumili si Jose ng telang lino at ibinaba si Hesus sa krus at binalot ng telang lino at inilagay sa libingan. Nakita nina Maria Magdalena at isang Maria kung saan inilagay ni Jose si Hesus. May ilang mga problema sa salaysay na ito. Una ang isinaad na "''nang gumabi''" ay nangangahulugang lumubog na ang araw o alas sais ng hapon na sa Hudaismo ay isa nang Sabath. Kahit pa ipagpalagay na ang gabi ay nangangahulugang isang mas maagang panahon, ang problema ay nananatili dahil ayon sa mga sinoptiko, ang araw na iyon ang unang araw ng [[Paskuwa]](Paglagpas). Sa Sabath o Paskuwa ay hindi pinapayagan ang mga Hudyo magsagawa ng mga transaksiyon ng negosyo ngunit ayon sa salaysay na ito, si Jose ay bumili ng linong panglibing sa araw na iyon. Gayundin, ang paglilibing at pagdadalamhati ay ipinagbabawal sa Hudaismo tuwing Sabath o Paskuwa. Sa Marcos, walang pagpapahid ng mga pabango ni Jose(o katulong na si Nicodemo) na binanggit ngunit nasaksihan ng mga babae kung saan inilagay ni Jose si Hesus sa libingan({{Bibleverse||Marcos|15:47}}). Ang pagpapahid ng mga babae kay Hesus ay ''isasagawa pa lang'' ng linggo({{Bibleverse||Marcos|16:1-2}}) samantalang sa {{Bibleverse||Juan|19:38-42}} ay naisagawa na nina Jose at Nicodemo bago pa ang paglilibing kay Hesus at kaya ay walang binanggit sa Juan na may gagawing pagpapahid si Marya Magdalena nang nag-iisa itong tumungo noong linggo sa libingan({{Bibleverse||Juan|20:1}}). Ang ilang mga iskolar ay nagdududa kung si Jose ng Arimatea ay isang historikal na tao dahil walang rekord sa Lumang Tipan, Talmud at iba pa, maliban sa mga ebanghelyo ng isang lugar na Arimatea.<ref>E. Goldin Hyman, The Case of the Nazarene Reopened</ref> Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-66}}, "''Kinabukasan ay ang araw pagkatapos ng paghahanda at ang mga pinunong-saserdote at mga fariseo ay nagtipun-tipon sa harap ni Pilato na nag-aangkin kay Pilato na naala-ala nila ang sinabi ni Hesus ng nabubuhay pa ito na pagkalipas ng tatlong araw ay si Hesus ay babangon. Kanilang hiniling kay Pilato na ipag-utos nito na bantayan ang libingan ni Hesus hanggang sa ikatlong araw at baka sa gabi ay nakawin siya ng kaniyang mga alagad at sabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay. Kung magkakagayon, ang pandaraya ay magiging malala kaysa una.''" May ilang mga problema sa salaysay na ito na matatagpuan ''lamang'' sa Mateo at hindi sa ibang tatlong kanonikal na ebanghelyo. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42}} at {{Bibleverse||Lucas|23:54}} ang araw ng paghahanda ang araw bago ang araw ng Sabath at kaya ang pagtitipon ng mga saserdote at fariseo ay nahuhulog sa araw ng Sabath na ayon sa batas ng mga Hudyo ay ipinagbabawal ang paggawa ng anumang gawa gaya ng pagtitipon sa harap ni Pilato. Ayon sa mga ebanghelyo, ang mga fariseo ay mga striktong tagapagmasid ng Sabath na kanilang hinangad na ipapatay si Hesus sa simpleng pagpapagaling nito sa Sabath. Ang inaangkin rin sa salaysay na naunawaan ng mga saserdote at fariseo na muling mabubuhay si Hesus pagkatapos ng tatlong araw at nanakawin ng mga alagad ni Hesus ang kanyang bangkay at sasabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay ay sinasalungat ng {{Bibleverse||Juan|2:18-22}} na nagsasaad na hindi naunawaan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang sinabing pagtatayo muli ng templo hanggang lamang sa kanyang pagbangon muli sa patay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:9}}, hindi pa alam ng mga alagad noon ang kasulatan na siya ay dapat bumangon mula sa mga patay. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:45-46}}, pagkatapos lamang muling mabuhay ni Hesus nang binuksan ni Hesus ang pang-unawa ng mga alagad upang maunawaan ng mga ito ang mga kasulatan na babangong muli sa mga patay sa ikatlong araw ang mesiyas. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|27:39-40}} na hindi alam ng mga Hudyo ang ibig sabihin ni Hesus. Ang isa pang problema sa Mateo ang paglipas ng isang araw bago pabantayan ng mga saserdote at fariseo ang libingan ni Hesus na na nagbibigay sa mga alagad ni Hesus ng pagkakataon na nakawin ang kanyang bangkay. Salungat sa salaysay ng mga ebanghelyo, ang {{Bibleverse2|Mga|Gawa|13:27-29}} ay nagsaad na ang naglibing kay Hesus ay ang mga mamamayan ng Herusalem at mga pinuno ng mga ito. Ang salaysay sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-65}} ay nag-uulat rin ng mga usapang may pribilehiyo sa pagitan ng mga saserdote at ni Pilato at sikretong usapan sa pagitan ng mga saserdote at bantay({{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}) na walang mga Kristiyano ang maaaring makaalam at kaya ay pinaniniwalaan na isang imbensiyon lamang ng may akda ng Mateo.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/resurrection/2.html</ref> Ayon sa mga skolar na sina [[L. Michael White]] at [[Helmut Koester]], ang salaysay ng mga bantay sa Mateo ay isang pagtatangkang apolohetiko ng may akda ng Mateo upang ipaliwanag ang mga pag-aangkin ng mga Hudyo na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan na kumakalat sa panahon ng pagkakasulat ng Ebanghelyo ni Mateo.<ref>''Ancient Christian Gospels'' Koster, Helmut; Trinity Press, (1992) pg 237.</ref><ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/symposium/historical.html</ref> Ayon ds {{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}, "''Habang sila ay papaalis, narito, ang mga bantay ay umalis papuntang lungsod. Kanilang iniulat sa mga pinunong-saserdote ang lahat ng mga nangyari. Sila ay nagtipun-tipon kasama ng matatanda. At nang makapagsangguni na sila, binigyan nila ng malaking halagang salapi ang mga bantay.Sinabi nila: Sabihin ninyo na dumating ang kaniyang mga alagad nang gabi habang kami ay natutulog at ninakaw nila si Jesus. Kapag ito ay narinig ng gobernador, hihimukin namin siya at ililigtas kayo sa inyong pananagutan. Kinuha nila ang salapi at ginawa ang ayon sa itinuro sa kanila. Ang ulat na ito ay kumalat sa mga Hudio hanggang sa kasalukuyan.''" Ayon sa mga kritiko, imposibleng maniwala ang mga pinunong Saserdote sa pahayag ng mga bantay na milagrasong umahon si Hesus sa libingan at hindi rin kapani-paniwala na kanilang paangkinin sa mga bantay na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan kung sila ay natutulog. Sa {{Bibleverse||Juan|20:14-16}}, pagkatapos akalain ni Maria Magdalena si Hesus bilang [[hardinero]] ay tinanong ito kung ano ang ginawa nito sa katawan ni Hesus na nagpapahiwatig na ang hardinero ay may motibo na galawin ang katawan ni Hesus. Sa ''Pakikipag-usap kay Trypho'' ni [[Justin Martyr]] ay isinaad na: ''ninakaw siya ng kanyang alagad sa gabi mula sa libingan kung saan siya nakahimlay nang alisin mula sa krus at ngayon ay dinadaya ang mga tao sa pagsasaad na siya ay nabuhay mula sa mga patay at umakyat sa langit".'' Si [[Tertullian]] ay nagbanggit sa kanyang ''De Spectaculis'' na karagdagan sa teoriya na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan ay ang hardinero ang gumawa sa gayong ang kanyang letsugas ay hindi mapinsala mula sa mga taong dumadalaw sa katawan. Ayon sa Toledoth Yeshu, ang hardinerong nagngangalang Juda ang orihinal na naglipat ng katawan at pagkatapos ay ibinenta ang katawan ni Hesus sa mga pinunong Hudyo.<ref name="carrier351">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 351.</ref> Ayon sa historyan na si Charles Freeman, ang [[Sanhedrin]] ang nag-alis ng katawan ni Hesus upang pigilan itong maging dambana ng mga alagad ni Hesus. Ikinatwiran ni Freeman na ang mga lalake(o anghel) na nakasuot ng puting balabal sa libingan ay maaaring ang mga saserdote ng templo({{Bibleverse||Marcos|16:3-7}}). Sa paghikayat ng mga lalakeng ito sa libingan sa mga alagad ni Hesus na bumalik sa Galilea, tinangka ng mga ito na paalisin ang mga alagad sa Herusalem upang maiwasan ang kaguluhan.<ref name="freeman">Charles Freeman, ''A New History of Early Christianity '', pp. 31-33(Yale University Press, 2009). ISBN 978-0-300-12581-8</ref> Ayon sa mga skolar, ang pagnanakaw ng mga libingan ay isang kilalang problema sa Judea noong unang siglo na ang Caesar ay nagutos ng parusang kamatayan sa pakikialam sa mga libingan at nagpatuloy hanggang ika-2 siglo CE. Kaya para sa mga tagapagtaguyod ng teoriyang ninakaw ang katawan ni Hesus ay posible na ninakaw ang katawan ni Hesus. Ito ay posible dahil hindi nasaksihan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang aktuwal na pagkabuhay na muli mula sa libingan kundi isang ''lamang'' walang lamang libingan({{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, {{Bibleverse||Lucas|24:1-3}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:5-7}}, nang pumasok si Pedro sa loob ng libingan ay nakita niyang nakalapag doon ang mga telang lino at nakita rin niya ang panyong inilagay sa ulo ni Hesus na hindi kasamang nakalapag ng telang lino. Ang panyong ito hiwalay na itiniklop (entetuligmenon) sa isang dako na nagpapahiwatig ng isang intensiyonal na aksiyon na ginawa sa panyong ito. Ang isang posibleng motibo para sa mga magnanakaw ng libingan ang paggamit ng katawan ni Hesus sa [[nekromansiya]]. Ang ilang mga rito sa panahong ito ay nangangailangan ng isang wala sa panahong namatay o katawan ng isang pinaniniwalaang banal na tao. Halimbawa, ang isang tao ay maaaring magpasok ng isang skrolyo sa bibig ng bangkay at magtanong ng mga tanong sa namatay.<ref name="carrier350">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 350.</ref> ==== Muling pagkabuhay at pagpapakita sa mga alagad==== Ayon sa mateo, ang mga babae ay dumating sa libingan habang ang bukang liwayway ay nagsisimula tungo sa unang araw ng linggo({{Bibleverse||Mateo|28:1}}). Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, sila ay dumating sa libingan nang sumikat na ang araw at ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:1}} ay maagang-maaga pa na sila ay dumating sa libingan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, sinasabing madilim pa nang ang katawan ni Hesus ay naglaho sa libingan. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:10}}, ang unang tumungo sa libingan ni Hesus ay sina Marya Magdalena, Joana, Maria na ina ni Santiago at iba pang kasama nila. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, si Marya Magdalena lamang ang tumungo sa libingan. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:1}}, ang unang tumungo sa libingan ay sina Marya Magdalena at isa pang Marya. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, ang unang bumisita sa libingan ay sina Marya Magdalena, Marya na ina ni Santiago at si Salome. Sa pagdating sa libingan ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:2-5}} ay nakita nina [[Marya Magdalena]] at isa pang Marya ang ''isang anghel sa labas ng libingan sa ibabaw ng batong iginulong''. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:3-4}} ay nakita nina Marya Magdalena, Joana, Marya at iba pa ang ''dalawang lalake sa loob ng libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:5}}, nakita nina [[Marya Magdalena]], Marya at Salome ang ''isang binatang nakaupo sa loob ng libingan'' sa gawaing kanan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}} ay walang binabanggit na nakakita si Marya Magdalena ng isang anghel sa labas, dalawang lalake sa loob o isang lalake sa loob. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, ang bato ay tinanggal na bago ang unang pagbisita ni Marya Magdalena. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|28:2}}, ang bato ay natanggal habang sina Marya Magdalena at marya ay dumadating sa libingan. Sa karagdagan sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}}, si Marya Magdalena at Marya ay sinabihan ng isang anghel sa labas ng libingan na si Hesus ay wala na sa libingan sapagkat siya ay nabuhay na. Sinabi ng anghel na sabihin nila sa mga alagad ni Hesus na nabuhay na siya. Sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis namang umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, hindi alam ni Marya na si Hesus ay nabuhay na at nang makita ni Marya Magdalena na ang bato ay naalis sa libingan, siya ay tumakbo at pumunta kay Simon Pedro at sa isang alagad at sinabi sa kanila kinuha nila ang Panginoon. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:5}}, {{Bibleverse||Marcos|16:6}} at {{Bibleverse||Lucas|24:5}} ay nakatanggap ng salita tungkol sa pagkabuhay ni Hesus bago ang kanilang aktuwal na pagkakita kay Hesus. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Juan|20:14-17}}, si Hesus ang unang naghayag kay Marya Magdalena na siya ay buhay na. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:8-9}}, si Hesus ay unang nagpakita sa napupuno ng kagalakan na si Marya Magdalena sa daan pagkaalis sa libingan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:12-17}}, si Hesus ay unang naghayag ng kanyang sarili sa tumatangis na Marya Magdalena ''sa libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}, pagkalabas nina Marya Magdalena, Marya at Salome sa libingan, nagmamadali silang tumakbo na nanginginig at nanggigilalas at dahil sa takot ay ''wala silang sinabing anuman sa kaninumang tao''. Salungat dito sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena mula sa libingan, ''kanilang isinalaysay ang lahat ng mga bagay na ito'' sa labing-isang alagad at sa iba pa. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}} na sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis na umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan at sila ay tumakbo upang sabihin ito sa mga alagad ni Hesus. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena at iba mula sa libingan, kanilang isinalaysay sa mga alagad ni Hesus ang balita ng pagkabuhay ni Hesus ''mula sa dalawang lalake''. Salungat dito sa Juan 20:18, Ang sinabi ng nag-iisang si Marya Magdalena sa mga alagad ay ''mula sa kanyang aktuwal na pagkakakita kay Hesus''. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:16}} ay unang nagpakita si Hesus sa labing-isang alagad sa Galilea. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:7,14}} ay isinasaad ring unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa [[Galilea]]. Salungat sa {{Bibleverse||Lucas|24:33,36}}, ay unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa Herusalem. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:24}}, si Tomas(na isa sa 12 apostol) ay ''hindi kasama ng labingisang alagad'' ng dumating si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|1|Corinto|15:4-5}}, si Hesus ay unang nagpakita kay Cephas at pagkatapos ay sa ''labingdalawang alagad''. Gayunpaman ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:5}}, si Hudas Iskariote na ''isa sa labingdalawang alagad'' ay nagpakamatay na bago pa ipako si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|Mga|Gawa|1:3,9,12,23-26}}, ang kahalili ni Hudas bilang isa sa 12 alagad na si Matias ay inihalalal lamang 40 araw pagkatapos ng muling pagkabuhay ni Hesus at kanyang pagakyat sa langit. Ang ilan sa pinakamatandang mga manuskrito ng [[Ebanghelyo ni Marcos]] na [[Codex Sinaiticus]] at [[Codex Vaticanus]] ay nagwawakas sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}.<ref>http://www.religioustolerance.org/mark_16.htm</ref> Ang mga talata ng {{Bibleverse||Marcos|16:9-20}} ay itinuturing ng mga iskolar ng Bagong Tipan na hindi bahagi ng orihinal na teksto ng Marcos at isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang iba't ibang mga argumento laban sa historisidad ng muling pagkabuhay(resureksiyon) ni Hesus ay itinanghal. Halimbawa, ang bilang ng ibang mga pigurang historikal at mga [[diyos]] na katulad sa kwento ni Hesus na may [[namamatay na diyos|mga salaysay ng kamatayan at muling pagkabuhay]].<ref name="RMB 14">[[Robert M. Price]], "The Empty Tomb: Introduction; The Second Life of Jesus." In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 14}}</ref>{{Ref label|C|c|none}} Ayon kay Peter Kirby, "maraming mga iskolar ang nagdududa sa historisidad ng isang walang laman na libingan".<ref>Peter Kirby, "The Case Against the Empty Tomb", In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 233}}</ref>{{Ref label|A|a|none}} Ayon sa iskolar na si [[Helmut Koester]], ang mga kwento ng muling pagkabuhay ni Hesus ay orihinal na mga epipanya at ang mas detalyadong mga salaysay ng muling pagkabuhay ay sekondaryo at hindi batay sa mga rekord na historikal.<ref>Helmut Koester, ''Introduction to the New Testament, Vol. 2: History and Literature of Early Christianity.'' Walter de Gruyter, 2000. p. 64-65.</ref> Salungat sa paniniwala ng karamihan ng mga Kristiyano, ang ilang mga pangkat ng [[relihiyon]] at kahit sa mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay hindi umaayon sa mga salaysay sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo. Ang mga Muslim ay naniniwala na si Hesus ay hindi ipinako sa krus kundi inakyat sa langit ng may katawan ng diyos. Ayon sa Quran, bagaman mukhang ipinako si Hesus, ay hindi siya pinatay sa pamamagitan ng pagpako o sa anumang ibang mga paraan at sa halip ay itinaas siya ng diyos sa kanyang sarili. Ang ilang mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay naniniwalang si Hesus ay walang pisikal na substansiya at itinangging si Hesus ay ipinako sa krus.<ref>{{cite book|last=Dunderberg|first=Ismo, Christopher Mark Tuckett, Kari Syreeni|title=Fair play: diversity and conflicts in early Christianity : essays in honour of Heikki Räisänen|year=2002|publisher=Brill|isbn=90-04-12359-8|pages=592|url=http://books.google.com/books?id=cSVNH95ckNUC&dq=Dunderberg+%22denied+the+crucified+Jesus%22|page=488}}</ref><ref>{{cite book|last=Pagels|first=Elaine H.|title=The Gnostic gospels|year=2006|publisher=Phoenix|isbn=0-7538-2114-1|pages=192|authorlink=Elaine Pagels}}</ref> Ayon sa Ikalawang Tratado ni Seth gayundin kay Basilides, si Simon na taga-Cirene ang napagkamalang si Hesus at ipinako kapalit niya at isinalaysay na si Hesus ay nakatayo at "tumatawa sa kanilang kamangmangan". Isinasaad sa tekstong ito na ang naniniwala na si Hesus ay namatay sa krus ay naniniwala sa "isang doktrina ng isang patay na tao". Ang hipotesis na swoon ay tumutukoy sa bilang mga teoriya na nagmungkahing si Hesus ay hindi namatay sa krus ngunit nawalan lamang ng malay at kalaunan ay muling binuhay sa libingan sa parehong mortal na katawan nito. May pag-aangkin na si Hesus ay namatay sa [[Shingo, Aomori]]. Ayon dito, sa halip na si Hesus ang ipinako sa krus ay ang kanyang kapatid ang ipinako at si Hesus ay tumakas sa Hapon at naging magsasaka ng kanin, nagpakasal, nagkaroon ng pamilya at mga anak at namatay sa edad na 106. ====Pag-akyat sa langit==== Ayon sa Lucas 24:50-51, si Hesus ay umakyat sa langit kaagad nang siya ay muling nabuhay sa [[Bethany]] ngunit ayon sa [[Aklat ng mga Gawa]] 1:3, tumagal pa ng 40 araw bago umakyat si Hesus sa langit sa [[Bundok ng mga Olibo]]. ====Pagbabalik ni Hesus==== Ayon sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] Kapitulo 13, [[Ebanghelyo ni Mateo]] Kapitulo 24, [[Ebanghelyo ni Lucas]] 21:20-32, ang pagkawasak ng [[Herusalem]] at [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] ng mga Romano noong 70 CE noong [[Unang Digmaang Hudyo-Romano]] ang tanda ng pagbabalik ni Hesus at pagwawakas ng mundo. Ito ay isang [[vaticinium ex eventu]] na inilagay sa bibig ni Hesus ng mga may-akda ng mga ebanghelyong ito upang pangatwiranang ito ay kaparusahan ng [[diyos]] sa pagtakwil ng mga Hudyo kay Hesus bilang [[mesiyas]]. ==Mga katuruan at kautusan ni Hesus== {{seealso|Sermon sa bundok}} Ang mga katuruan at kautusan ni Hesus ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo: ===Tungkol sa kayamanan at mga mayaman=== *Mateo 6:19-21, "Huwag kayong mag-ipon para sa inyong sarili ng kayamanan dito sa lupa na kung saan maraming tanga at kalawang ang naninira. Nanakawin din ang mga ito ng mga magnanakaw. Sa halip, mag-ipon kayo ng kayamanan sa langit dahil doon ay walang tanga at kalawang na sisira, at wala ring mga magnanakaw. Ito ay sapagkat kung saan naroroon ang inyong kayamanan ay naroroon din naman ang inyong puso." *Mateo 6:24, "Walang taong makapaglilingkod sa dalawang panginoon sapagkat maaaring kapootan niya ang isa at ibigin ang ikalawa. Maaaring maging tapat siya sa isa at pawalang-halaga ang ikalawa. Hindi kayo makapaglilingkod sa Diyos at sa kayamanan." *Mateo 19:21, "Sinabi ni Jesus sa kaniya: Kung ibig mong maging ganap, humayo ka, ipagbili mo ang iyong tinatangkilik, at ibigay mo sa mga dukha at magkakaroon ka ng kayamanan sa langit. Pagkatapos, halika at sumunod sa akin." *Mateo 19:23-24, "Kaya sinabi ni Jesus sa kaniyang mga alagad: Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Napakahirap sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng langit. Muli kong sinasabi sa inyo: Madali pa sa isang kamelyo ang dumaan sa butas ng karayom kaysa sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng Diyos." *Marcos 10:21, "Tiningnan siya ni Jesus at inibig siya. Sinabi niya sa kaniya: Isang bagay ang kulang sa iyo. Humayo ka at ipagbili mo ang lahat mong tinatangkilik. Ibigay mo ang salapi sa mga dukha at magkakaroon ka ng nakaimbak na kayamanan sa langit. Pagkatapos pumarito ka, pasanin mo ang krus at sumunod ka sa akin." *Lucas 6:22, "Sa aba ninyo na mayayaman sapagkat tinatanggap ninyo ang inyong kaaliwan." *Lucas 15:24, "Sinabi niya sa kanila: Tingnan at ingatan ninyo ang inyong mga sarili mula sa kasakiman sapagkat ang buhay ng tao ay hindi nakapaloob sa kasaganaan ng mga bagay na kaniyang tinatangkilik." *Lucas 14:33, " Gayundin nga, ang bawat isang hindi nag-iiwan ng lahat ng tinatangkilik niya ay hindi siya maaaring maging alagad ko." *Lucas 14:8-14, "Pagka inaanyayahan ka ninomang tao sa kasalan, huwag kang uupo sa pangulong luklukan; baka mayroon siyang anyayahang lalong marangal na tao kay sa iyo, At lumapit yaong naganyaya sa iyo at sa kaniya, at sabihin sa iyo, Bigyan mong puwang ang taong ito; at kung magkagayo'y magpapasimula kang mapahiya na mapalagay ka sa dakong kababababaan. Kundi pagka inaanyayahan ka, ay pumaroon ka at umupo ka sa dakong kababababaan; upang kung dumating ang naganyaya sa iyo, ay sa iyo'y sabihin niya, Kaibigan pumaroon ka pa sa lalong mataas: kung magkagayo'y magkakaroon ka ng kaluwalhatian sa harap ng lahat na mga kasalo mong nangakaupo sa dulang. Sapagka't ang bawa't nagmamataas ay mabababa; at ang nagpapakababa ay matataas. At sinabi rin naman niya sa naganyaya sa kaniya, Pagka naghahanda ka ng isang tanghalian o ng isang hapunan, ay huwag mong tawagin ang iyong mga kaibigan, ni ang iyong mga kapatid, ni ang iyong mga kamaganak, ni ang mayayamang kapitbahay; baka ikaw naman ang kanilang muling anyayahan, at gantihan ka. Datapuwa't kung maghahanda ka, ay anyayahan mo ang mga dukha, ang mga pingkaw, ang mga pilay, ang mga bulag, At magiging mapalad ka; sapagka't wala silang sukat ikaganti sa iyo: sapagka't gagantihin sa iyo sa pagkabuhay na maguli ng mga ganap." *Lucas 16:19-26, "Mayroon ngang isang taong mayaman, at siya'y nagdaramit ng kulay ube at maselang lino, at sa araw-araw ay kumakain ng sagana: At isang pulubi na ang pangala'y Lazaro, lipos ng mga sugat, ay inilalagay sa kaniyang pintuan, At naghahangad na mapakain ng mga mumo na nangahuhulog mula sa dulang ng mayaman; oo, at lumapit pati ang mga aso at hinihimuran ang kaniyang mga sugat. At nangyari, na namatay ang pulubi at siya'y dinala ng mga anghel sa sinapupunan ni Abraham: at namatay naman ang mayaman, at inilibing. At sa Hades na nasa mga pagdurusa ay itiningin niya ang kaniyang mga mata, at natanaw sa malayo si Abraham, at si Lazaro ay nasa kaniyang sinapupunan. At siya'y sumigaw at sinabi, Amang Abraham, maawa ka sa akin, at suguin mo si Lazaro, upang itubog niya sa tubig ang dulo ng kaniyang daliri, at palamigin ang aking dila; sapagka't naghihirap ako sa alab na ito. Datapuwa't sinabi ni Abraham, Anak, alalahanin mo na ikaw ay tumanggap ng iyong mabubuting bagay sa iyong pamumuhay, at si Lazaro sa gayon ding paraan ay masasamang bagay: datapuwa't ngayon, ay inaaliw siya rini, at ikaw ay nasa kahirapan. At bukod sa lahat ng ito, ay may isang malaking banging nakalagay sa pagitan namin at ninyo, upang ang mga magibig tumawid buhat dini hanggang sa inyo ay hindi maari, at gayon din walang makatawid mula diyan hanggang sa amin. " *Lucas 6:20-21, "At itiningin niya ang kaniyang mga mata sa kaniyang mga alagad, at sinabi, Mapapalad kayong mga dukha: sapagka't inyo ang kaharian ng Dios. Mapapalad kayong nangagugutom ngayon: sapagka't kayo'y bubusugin. Mapapalad kayong nagsisitangis ngayon: sapagka't kayo'y magsisitawa. " ===Tungkol sa kautusan ni Moises=== ====Pagpapatibay==== *Mateo 5:17-19, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang sirain ang Kautusan o ang mga Propeta. Naparito ako hindi upang sirain kundi upang tuparin ang mga ito. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Lilipas ang langit at ang lupa ngunit kahit isang tuldok o isang kudlit sa Kautusan ay hindi lilipas sa anumang paraan hanggang matupad ang lahat. Kaya ang sinumang lumabag sa isa sa mga utos na ito, kahit na ang kaliit-liitan, at ituro sa mga tao ang gayon, ay tatawaging pinakamababa sa paghahari ng langit. Ngunit ang sinumang gumaganap at nagtuturong ganapin ito ay tatawaging dakila sa paghahari ng langit." *Lucas 10:25-28, "Narito, isang dalubhasa sa kautusan ang tumayo na sinusubok siya at sinasabi: Guro, anong gagawin ko upang magmana ng walang hanggang buhay? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ano ba ang nakasulat sa kautusan? Ano ang pagkabasa mo rito? Sumagot siya at sinabi: Ibigin mo ang Panginoon mong Diyos ng buong puso mo at ng buong kaluluwa mo at ng buong lakas mo at ng buong isip mo. Ibigin mo ang iyong kapwa tulad ng iyong sarili. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Tama ang sagot mo. Gawin mo ito at ikaw ay mabubuhay." *Marcos 7:9-13, "Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." ====Pagsalungat==== *Marcos 7:15,18-19 "Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya.Sinabi niya sa kanila: Kayo ba ay wala ring pang-unawa? Hindi ba ninyo nauunawaan na anumang bagay na pumasok sa tao mula sa labas ay hindi nagpaparumi sa kaniya? Ito ay sapagkat hindi ito pumapasok sa kaniyang puso kundi sa tiyan at ito ay idinudumi sa palikuran. Sinabi ito ni Jesus upang ipahayag na ang lahat ng pagkain ay malinis." *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa, maliban na lamang sa dahilan ng pakikiapid, ay nagtutulak sa kaniya upang mangalunya. At sinumang magpakasal sa babaeng hiniwalayan ay nagkakasala ng kasalanang sekswal." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: [[Mata sa mata]] at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 12:1-8, "Nang panahong iyon, sa araw ng Sabat, naglakad si Jesus sa triguhan. Kasama niya ang kaniyang mga alagad, at sila ay nagutom. Nagsimula silang pumigtal ng uhay ng trigo at kinain nila. Ngunit nang makita ito ng mga Fariseo, sinabi nila sa kaniya: Narito, ang iyong mga alagad ay gumagawa ng gawaing labag sa kautusan sa araw ng Sabat. Ngunit sinabi niya sa kanila: Hindi ba ninyo nabasa ang ginawa ni David noong siya at ang kaniyang mga kasama ay nagutom? Pumasok siya sa bahay ng Diyos at kinain ang mga tinapay na inihandog. Subalit labag sa kautusan na siya at ang mga kasama niya na kumain nito, dahil ito ay para sa mga saserdote lamang. O, hindi ba ninyo nabasa sa Kautusan, kung paanong sa mga araw ng Sabat, na ang mga saserdote sa templo ay lumabag sa araw ng Sabat, at hindi sila nagkasala? Ngunit sinasabi ko sa inyo na naririto ang isang lalo pang dakila kaysa sa templo. Ngunit kung alam lamang ninyo kung ano ang kahulugan nito: Habag ang ibig ko at hindi hain, hindi sana ninyo hinatulan ang mga walang kasalanan. Ito ay sapagkat ang Anak ng Tao ay Panginoon ng araw ng Sabat." ===Tungkol sa kaaway at masasama=== *Mateo 5:43-44, "Narinig ninyong sinabi: Ibigin mo ang iyong kapwa at kapootan mo ang iyong kaaway. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ibigin ninyo ang inyong mga kaaway. Pagpalain ninyo ang mga napopoot sa inyo. Gawan ninyo ng mabuti ang mga nagagalit sa inyo. Ipanalangin ninyo ang mga umaalipusta sa inyo at ang mga umuusig sa inyo." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: Mata sa mata at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 18:21-22, "Nang magkagayo'y lumapit si Pedro at sinabi sa kaniya, Panginoon, makailang magkakasala ang aking kapatid laban sa akin na siya'y aking patatawarin? hanggang sa makapito? Sinabi sa kaniya ni Jesus, Hindi ko sinasabi sa iyo, Hanggang sa makapito; kundi, Hanggang sa makapitongpung pito." *Mateo 5:22, "Makipagkasundo ka agad sa iyong kaalit, samantalang ikaw ay kasama niya sa daan; baka ibigay ka ng kaalit mo sa hukom, at ibigay ka ng hukom sa punong kawal, at ipasok ka sa bilangguan." *Mateo 18:15-17, At kung magkasala laban sa iyo ang kapatid mo, pumaroon ka, at ipakilala mo sa kaniya ang kaniyang kasalanan na ikaw at siyang magisa: kung ikaw ay pakinggan niya, ay nagwagi ka sa iyong kapatid. Datapuwa't kung hindi ka niya pakinggan, ay magsama ka pa ng isa o dalawa, upang sa bibig ng dalawang saksi o tatlo ay mapagtibay ang bawa't salita. At kung ayaw niyang pakinggan sila, ay sabihin mo sa iglesia: at kung ayaw rin niyang pakinggan ang iglesia, ay ipalagay mo siyang tulad sa Gentil at maniningil ng buwis. *Mateo 6:14-15, "Sapagka't kung ipatawad ninyo sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay patatawarin naman kayo ng inyong Ama sa kalangitan. Datapuwa't kung hindi ninyo ipatawad sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay hindi rin naman kayo patatawarin ng inyong Ama ng inyong mga kasalanan." *Marcos 11:25-26, "At kailan man kayo'y nangakatayong nagsisipanalangin, mangagpatawad kayo, kung mayroon kayong anomang laban sa kanino man; upang ang inyong Ama naman na nasa langit ay patawarin kayo ng inyong mga kasalanan. Datapuwa't kung hindi kayo magpapatawad, hindi rin kayo patatawarin sa inyong mga kasalanan ng inyong Ama na nasa mga langit." *Juan 2:13-15, "Malapit na ang Araw ng Paglagpas ng mga Judio at umahon si Jesus patungong Jerusalem. Nakita niya sa templo ang mga nagtitinda ng mga baka, ng mga tupa at ng mga kalapati, at ang mga mamamalit-salapi na nakaupo. Pagkagawa niya ng panghagupit na lubid ay tinaboy niya silang lahat papalabas sa templo pati na ang mga tupa at ang mga toro. Ibinubo niya ang salapi ng mga mamamalit-salapi at itinumba ang kanilang mga mesa." *Mateo 23:33, "Mga ahas, mga anak ng ulupong! Papaano kayo makakaligtas mula sa hatol ng [[Gehenna]]? " *Mateo 10:35-36,"Sapagka't ako'y naparito upang papagalitin ang lalake laban sa kaniyang ama, at ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyanang babae: At ang magiging kaaway ng tao ay ang kaniya ring sariling kasangbahay." ===Pagkapoot=== *Mateo 5:22, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't mapoot sa kaniyang kapatid ay mapapasa panganib sa kahatulan; at ang sinomang magsabi sa kaniyang kapatid, Raca, ay mapapasa panganib sa Sanedrin; at ang sinomang magsabi, ulol ka, ay mapapasa panganib sa [[Gehenna]]." *Mateo 23:17, "Kayong mga ulol at mga bulag: sapagka't alin baga ang lalong dakila, ang ginto, o ang templong bumabanal sa ginto? *Lucas 14:26,"Kung ang sinomang tao'y pumaparito sa akin, at hindi napopoot sa kaniyang sariling ama, at ina, at asawang babae, at mga anak, at mga kapatid na lalake, at mga kapatid na babae, oo, at pati sa kaniyang sariling buhay man, ay hindi siya maaaring maging alagad ko." ===Panunumpa=== *Mateo 5:34-37, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, Huwag ninyong ipanumpa ang anoman; kahit ang langit, sapagka't siyang luklukan ng Dios; Kahit ang lupa, sapagka't siyang tungtungan ng kaniyang mga paa; kahit ang Jerusalem, sapagka't siyang bayan ng dakilang Hari. Kahit man ang ulo mo ay huwag mong ipanumpa, sapagka't hindi ka makagagawa ng isang buhok na maputi o maitim. Datapuwa't ang magiging pananalita ninyo'y, Oo, oo; Hindi, hindi; sapagka't ang humigit pa rito ay buhat sa masama. " ===Tungkol sa panalangin=== *Mateo 6:6-7, " Ngunit kung ikaw ay mananalangin, pumasok ka sa iyong silid. Kapag naisara mo na ang pinto, manalangin ka sa iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. Ngunit kapag ikaw ay mananalangin, huwag mong gamitin ang mga walang kabuluhang paulit-ulit na mga panalangin gaya ng ginagawa ng mga Gentil. Ito ay sapagkat nananalangin sila nang paulit-ulit dahil sa kanilang palagay ay diringgin sila sa dami ng kanilang salita." ===Tungkol sa pagtulong=== *Mateo 6:1-4, "Mag-ingat kayo na huwag gawing pakitang-tao lamang ang inyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Kung magkagayon ay hindi kayo tatanggap ng gantimpala sa inyong Ama sa langit. Kaya nga, kapag ikaw ay namamahagi sa mga kahabag-habag, huwag mong hipan ang trumpeta na nasa harap mo, gaya ng ginagawa ng mga mapagpaimbabaw sa mga sinagoga at sa mga daan. Ginagawa nila ito upang sila ay luwalhatiin ng mga tao. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Kung mamahagi ka sa mga kahabag-habag, huwag mo nang ipaalam sa iyong kaliwang kamay kung ano ang ginagawa ng iyong kanang kamay. 4 Sa gayon, maililihim ang iyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ay magbibigay ng gantimpala sa iyo nang hayagan." ===Tungkol sa pag-aayuno=== *Mateo 6:16-18, Kapag kayo ay mag-aayuno, huwag ninyong tularan ang mga mapagpaimbabaw na pinapalungkot ang kanilang mukha. Ito ay sapagkat pinasasama nila ang anyo ng kanilang mga mukha upang makita ng mga tao na sila ay nag-aayuno. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Ngunit kung mag-aayuno ka, langisan mo ang iyong ulo at maghilamos ka ng iyong mukha. Sa ganoon, hindi makikita ng mga tao na nag-aayuno ka kundi ng iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. ===Tungkol sa pagpapatawad=== *Mateo 6:14-15, "Ito ay sapagkat kung patawarin ninyo ang mga tao sa kanilang pagsalangsang, patatawarin din kayo ng inyong Ama na nasa langit. Ngunit kung hindi ninyo patawarin ang mga tao sa kanilang mga pagsalangsang, hindi rin kayo patatawarin ng inyong Ama sa inyong pagsalangsang." *Mateo 18:21-22, "Lumapit si Pedro sa kaniya at sinabi: Panginoon, makailang ulit bang magkasala sa akin ang aking kapatid at siya ay aking patatawarin? Hanggang sa makapito ba? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Sinasabi ko sa iyo na hindi lamang makapito kundi hanggang makapitumpung pitong ulit." ===Tungkol sa paghuhugas ng kamay=== {{main|Paghuhugas ng kamay}} *Marcos 7:1-16:,"Sama-samang nagkatipun-tipon sa kinarooronan ni Hesus ang mga Fariseo at ilang mga guro ng kautusan na nagmula sa [[Herusalem]].2 Nakita nila ang ilan sa mga alagad ni Jesus na kumakain ng tinapay na may madungis na mga kamay. Pinulaan nila ang mga alagad. 3 Ito ay sapagkat ang mga Fariseo at lahat ng mga Judio ay hindi kumakain malibang makakapaghugas sila sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay. Pinanghahawakan nila ang kaugalian ng mga matanda. 4 Kapag galing sa pamilihang dako, hindi rin sila kumakain nang hindi muna sila naghuhugas[a] ng kanilang sarili. Marami pang ibang mga bagay ang kanilang pinanghahawakan na kanilang tinanggap at sinusunod. Ito ay tulad ng paglubog ng saro, ng banga, ng mga kagamitang tanso at ng mga higaan.5 Kayat tinanong siya ng mga Pariseo at ng mga guro ng kautusan. Bakit hindi lumalakad ang mga alagad mo ayon sa mga kaugalian ng mga matanda? Subalit kumakain sila ng tinapay, na hindi naghuhugas sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay.6 Sumagot si Hesus at sinabi sa kanila: Tama ang pagkahayag ni Isaias patungkol sa inyo, mga mapagpaimbabaw. Ito ay gaya ng nasusulat:Iginagalang ako ng mga taong ito sa pamama­gitan ng kanilang mga labi, ngunit ang kanilang mga puso ay malayo sa akin.7 Sinasamba nila ako nang walang kabuluhan, na nagtuturo ng mga turong utos ng tao.8 Ito ay sapagkat iniwanan ninyo ang utos ng Diyos at inyong pinanghawakan ang mga kaugalian ng mga tao tulad ng paglubog sa natatanging paraan ng mga banga at mga saro. Marami pang ganitong mga bagay ang inyong ginagawa.9 Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. 10 Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. 11 Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. 12 Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo.14 Muling pinalapit ni Jesus sa kaniya ang napakaraming tao at sinabi niya sa kanila: Makinig kayong lahat sa akin at inyong unawain ang aking mga salita. 15 Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya. 16 Ang sinumang may tainga na nakakarinig ay makinig." ===Tungkol sa pagkabalisa=== *Mateo 6:25-34, "Dahil dito, sinasabi ko sa inyo: Huwag kayong mabalisa sa inyong buhay kung ano ang inyong kakainin, o iinumin, o kung ano ang inyong daramtin. Hindi ba ang buhay ay higit pa sa pagkain at ang katawan ay higit pa sa damit? Tingnan ninyo ang mga ibon sa himpapawid. Hindi sila naghahasik, ni gumagapas, ni nag-iipon sa mga bangan, ngunit pinakakain sila ng inyong Ama na nasa langit. Hindi ba lalo kayong higit na mahalaga kaysa sa kanila? Sino sa inyo na sa pagkabalisa ay makapagdaragdag ng isang siko sa kaniyang tangkad? Bakit kayo nababalisa patungkol sa damit? Masdan ninyo ang mga liryo sa parang kung paano sila lumalaki. Hindi sila gumagawa, ni humahabi man. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Kahit si Solomon, sa lahat ng kaniyang kaluwalhatian, ay hindi nakapaggayak katulad ng isa sa mga ito. Dinaramtan ng Diyos ang damo sa parang, na ngayon ay buhay at bukas ay susunugin. Kung dinaramtan niya ang damo sa ganoong paraan, hindi ba niya kayo daramtan, kayong maliliit ang pananampalataya? Kaya nga, huwag kayong mabalisa at inyong sasabihin: Ano ang aming kakainin, ano ang aming iinumin at ano ang aming daramtin? Ang mga bagay na ito ay mahigpit na hinahangad ng mga Gentil. Alam ng inyong Ama na nasa langit na kinakailangan ninyo ang lahat ng mga bagay na ito. Ngunit hanapin muna ninyo ang paghahari ng Diyos at ang kaniyang katuwiran, at ang lahat ng mga bagay na ito ay idaragdag sa inyo. 34 Huwag nga kayong mabalisa patungkol sa kinabukasan sapagkat ang kinabukasan ang mababalisa sa kaniyang sarili. Sapat na sa bawat araw ang kasamaan nito." ===Tungkol sa paghatol=== *Mateo 7:1-5, "Huwag kayong hahatol upang hindi kayo hatulan. Ito ay sapagkat sa hatol na inyong ihahatol ay hahatulan kayo. Sa sukat na inyong ipinanukat ay isusukat sa inyo. Bakit mo tinitingnan ang puwing sa mata ng iyong kapatid? Ngunit hindi mo tinitingnan ang troso na nasa iyong mata. Narito, papaano mo sabihin sa iyong kapatid: Payagan mong alisin ko ang puwing sa iyong mata. At narito, isang troso ang nasa mata mo.Ikaw na mapagpaimbabaw. Alisin mo muna ang troso sa iyong mata. Kung magkagayon, makikita mong malinaw ang pag-aalis ng puwing sa mata ng iyong kapatid." ===Pagdadala ng tungkod ng mga alagad=== *Lucas 9:3,"''At sinabi niya sa kanila, Huwag kayong mangagdala ng anoman sa inyong paglalakad, kahit tungkod, kahit supot ng ulam, kahit tinapay, kahit salapi; at kahit magkaroon ng dalawang tunika.''" *Marcos 6:8,"'' At ipinagbilin niya sa kanila na huwag silang magsipagbaon ng anoman sa paglakad, kundi tungkod lamang; kahit tinapay, kahit supot ng ulam, kahit salapi sa kanilang supot;''" ===Ginintuang Patakaran=== {{seealso|Ginintuang patakaran}} *Mateo 7:12, "Kaya nga, ang lahat ng bagay na ibig ninyong gawin ng mga tao sa inyo ay gayundin ang gawin ninyo sa kanila sapagkat ito ang kabuuan ng Kautusan at ng mga Propeta." ===Tungkol sa Pagsunod=== *Mateo 7:21, "Hindi ang bawat isa na nagsasabi sa akin: Panginoon, Panginoon, ay makakapasok sa paghahari ng langit, kundi ang gumagawa ng kalooban ng aking Ama na nasa langit." *Mateo 8:21-22, "At isa sa kaniyang mga alagad ang nagsabi: Panginoon, pahintulutan mo muna akong makauwi upang ilibing ang aking ama. Ngunit sinabi ni Jesus sa kaniya: Sumunod ka sa akin. Bayaan mong ilibing ng patay ang kanilang patay." *Lucas 10:27, "Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi maaaring maging alagad ko." ===Tungkol sa diborsiyo=== ====Pwede==== *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman, Ang sinomang lalake na ihiwalay na ang kaniyang asawa, ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, liban na lamang kung sa pakikiapid ang dahil, ay siya ang sa kaniya'y nagbibigay kadahilanan ng pangangalunya: at ang sinomang magasawa sa kaniya kung naihiwalay na siya ay nagkakasala ng pangangalunya. " *Mateo 19:3-9, At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, na siya'y tinutukso nila, at kanilang sinasabi, Naaayon baga sa kautusan na ihiwalay ng isang lalake ang kaniyang asawa sa bawa't kadahilanan? At siya'y sumagot at sinabi, Hindi baga ninyo nabasa, na ang lumalang sa kanila buhat sa pasimula, ay sila'y nilalang niya na lalake at babae, At sinabi, Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; at ang dalawa ay magiging isang laman? Kaya nga hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. Sinabi nila sa kaniya, Bakit nga ipinagutos ni Moises na magbigay ng kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay ang babae? Sinabi niya sa kanila, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay ipinaubaya sa inyo ni Moises na inyong hiwalayan ang inyong mga asawa: datapuwa't buhat sa pasimula ay hindi gayon. At sinasabi ko sa inyo, Sinomang ihiwalay ang kaniyang asawang babae, liban na kung sa pakikiapid, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing yaon na hiniwalayan ay nagkakasala ng pangangalunya." ====Hindi pwede==== *Marcos 10:2-11, "At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, at siya'y tinanong, Matuwid baga sa lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa? na siya'y tinutukso. At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Ano ang iniutos sa inyo ni Moises? At sinabi nila, Ipinahintulot ni Moises na ilagda ang kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay siya. Datapuwa't sinabi sa kanila ni Jesus, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay inilagda niya ang utos na ito. Nguni't buhat nang pasimula ng paglalang, Lalake at babaing ginawa niya sila. Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; At ang dalawa ay magiging isang laman; kaya hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. At sa bahay ay muling tinanong siya ng mga alagad tungkol sa bagay na ito. At sinabi niya sa kanila, Ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya laban sa unang asawa: *Lucas 16:18, "Ang bawa't lalaki na inihihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing inihiwalay ng kaniyang asawa ay nagkakasala ng pangangalunya. " ===Tungkol sa pamilya=== *Mateo 10:34-37, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak. 35 Naparito ako upang paghimagsikin ang isang tao laban sa kaniyang ama. Papaghimagsikin ko ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyenang babae. 36 Ang kaaway ng isang tao ay ang kaniyang sariling kasambahay.Ang umiibig sa kaniyang ama o ina ng higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumamg umiibig sa kaniyang anak na lalaki, o anak na babae nang higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. *Lucas 10:26, "Ang sinumang pumarito sa akin na hindi napopoot sa kaniyang ama at ina, asawang babae at mga anak, mga kapatid na lalaki at babae, maging sa sarili niyang buhay ay hindi maaaring maging alagad ko." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." *Mateo 12:46-50, "Samantalang nagsasalita pa siya sa mga tao, narito, ang kaniyang ina at kaniyang mga nakakabatang kapatid na lalaki ay nakatayo sa labas. Ibig nila siyang makausap. At may nagsabi sa kaniya: Narito ang iyong ina at iyong mga nakakabatang kapatid na lalaki, na nakatayo sa labas. Ibig ka nilang makausap. Ngunit si Jesus ay sumagot sa kaniya: Sino ang aking ina at sino ang aking mga kapatid na lalaki? Iniunat niya ang kaniyang kamay at itinuro ang kaniyang mga alagad na sinabi: Narito ang aking ina at mga kapatid na lalaki. 50 Ito ay sapagkat ang sinumang gumaganap ng kalooban ng aking Ama na nasa langit ay siyang aking kapatid na lalaki at kapatid na babae at ina." ===Tungkol sa espada=== *Mateo 26:51-52, "At narito, isa sa mga kasama ni Jesus ay bumunot ng kaniyang tabak(espada). Inundayan niya ng taga ang alipin ng pinakapunong-saserdote at natanggal ang tainga nito. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ibalik mo ang iyong tabak sa lalagyan nito: Ito ay sapagkat ang sinumang gumagamit ng tabak ay sa tabak din mamamatay." *Lucas 22:36, "Sinabi nga niya sa kanila: Ngayon, siya na may kalupi ay hayaang magdala niyon. Ang may bayong ay gayundin. Siya na walang tabak ay ipagbili niya ang kaniyang damit at bumili ng tabak." *Mateo 10:34, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak." ===Tungkol sa pagbabayad ng buwis=== *Mateo 22:15-21, "Umalis ang mga Fariseo at nagplano sila kung paano mahuhuli si Jesus sa kaniyang pananalita. Sinugo nila kay Jesus ang kanilang mga alagad kasama ang mga tauhan ni Herodes. Sinabi nila: Guro, alam naming ikaw ay totoo at itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Hindi ka nagtatangi sa kaninuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng tao. Sabihin mo nga sa amin: Ano ang iyong palagay? Naaayon ba sa kautusan na magbigay kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang kasamaan. Kaniyang sinabi: Bakit ninyo ako sinusubukan, kayong mga mapagpakunwari? 19 Ipakita ninyo sa akin ang perang ginagamit na buwis-pandayuhan. Dinala nila sa kaniya ang isang denaryo. 20 Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila sa kaniya: Kay Cesar. Sinabi niya sa kanila: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." *Marcos 12:13-17, "Isinugo nila kay Jesus ang ilan sa mga Fariseo at ilan sa mga Herodiano upang hulihin siya sa kaniyang salita. 14 Lumapit sila kay Jesus at sinabi: Guro, alam naming ang sinasabi mo ay totoo. Alam din namin na hindi ka nagtatangi ng sinuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng mga tao. Sa halip ay itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Naaayon ba sa kautusan na magbigay kami kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Dapat ba tayong magbigay nito o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang pagpapaimbabaw. Sinabi niya sa kanila: Bakit ninyo ako sinusubok? Dalhan ninyo ako ng isang denaryo upang makita ko. At dinalhan nila siya nito. Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila: Kay Cesar. Sinabi sa kanila ni Jesus: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." ===Tungkol sa kapangyarihan=== *Mateo 10:42-44, "Tinawag sila ni Jesus at sinabi: Nalalaman ninyo na ang mga kinikilalang namumuno sa mga Gentil ay namumuno na may pagkapanginoon sa kanila. Ang mga dakila sa kanila ay gumagamit ng kapamahalaan sa kanila. 4Huwag maging gayon sa inyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging dakila ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging una ay magiging alipin ng lahat." *Mateo 23:8-12, "Huwag kayong patawag sa mga tao na guro sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo, at kayong lahat ay magkakapatid. Huwag ninyong tawaging ama ang sinuman dito sa lupa sapagkat iisa ang inyong Ama na nasa langit. Huwag kayong patawag na mga pinuno sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo. Ngunit ang higit na dakila sa inyo ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinumang magtataas ng kaniyang sarili ay ibababa at ang sinumang magpapakumbaba sa kaniyang sarili ay itataas." ===Pagkakasala=== *Mateo 5:28-30, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't tumingin sa isang babae na taglay ang masamang hangad ay nagkakasala, na ng pangangalunya sa kaniyang puso. At kung ang kanan mong mata ay nakapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mabulid sa [[Gehenna]]. At kung ang kanan mong kamay ay nakapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mapasa [[Gehenna]]. " *Mark 9:43-48, "At kung ang kamay mo ay makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa buhay na pingkaw, kay sa may dalawang kamay kang mapasa impierno, sa apoy na hindi mapapatay. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang paa mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok kang pilay sa buhay kay sa may dalawang paa kang mabulid sa [[Gehenna]]. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang mata mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa kaharian ng Dios na may isang mata, kay sa may dalawang mata kang mabulid sa [[Gehenna]]; Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. " ===Iba pa=== *Juan 13:34, "Isang bagong utos ang ibinibigay ko sa inyo, kayo ay mag-ibigan sa isa't isa. Kung papaanong inibig ko kayo ay gayundin naman kayong mag-ibigan sa isa't isa." *Mateo 10:23, "Datapuwa't pagka kayo'y pinagusig nila sa isang bayang ito, ay magsitakas kayo tungo sa kasunod na bayan: sapagka't sa katotohanang sinasabi ko sa inyo, Hindi ninyo matatapos libutin ang mga bayan ng Israel, hanggang sa pumarito ang Anak ng tao. ===Tungkol sa kanyang sarili=== *Mateo 15:24, "Sinabi niya: Sinugo lamang ako para sa mga naliligaw na tupa sa sambahayan ng Israel." *Lucas 18:18-19, "Isang pinuno ang nagtanong sa kaniya na sinasabi: Mabuting guro, ano ang dapat kong gawin upang magmana ako ng buhay na walang hanggan? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Bakit mo ako tinatawag na mabuti? Walang sinumang mabuti maliban sa isa, ang Diyos." == Historisidad ni Hesus {{anchor|H}}== {{main|Teoriyang mito si Hesus|Diyos na namatay at nabuhay}} Ayon sa iskolar na si L. Michael White, si Hesus ay hindi sumulat ng anumang mga kasulatan o ang sinumang may personal na kaalaman sa kanya. Walang ebidensiyang arkeolohikal na nagpapatunay ng kanyang pag-iral. Walang mga salaysay na kakontemporaryo o nabuhay noong panahon ni Hesus at walang mga salaysay ng saksi (''eyewitnesses'') o anumang direktang rekord ang umiiral tungkol kay Hesus. Ang lahat ng mga salaysay tungkol sa buhay ni Hesus ay nagmula sa mga sanggunian gaya ng nasa [[Bagong Tipan]] na tinatanggap ng mga skolar ng Bagong Tipan na isinulat pagkatapos ng mga dekada o siglo pagkatapos ng sinasabing panahon ni Hesus. Ang pinaniniwalaang pinakamaagang mga sanggunian tungkol kay Hesus ang mga [[sulat ni Pablo]] na isinulat mga 20-30 taon pagkatapos ng pinaniniwalaang kamatayan ni Hesus. Ayon kay White, si Pablo ay hindi kasama ni Hesus o nag-angkin na nakita si Hesus bago ang kamatayan nito.<ref>White 2004, pp. 3–4.</ref> Ang tanging tinatanggap ng mga maraming mga Kristiyano na tamang sanggunian ng buhay ni Hesus ang ang apat [[kanon]]ikal na Ebanghelyo ng [[Bagong Tipan]] na [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]]. Ang mga ito ay hindi maituturing na mga "''walang kinikilingang''" mga salaysay ng buhay ni Hesus dahil ang hangarin ng mga aklat na ito ay mang-akay sa relihiyong [[Kristiyanismo]](Juan 20:30). Ang mga ebanghelyong ito ay isinulat ng mga hindi kilalang may akda at ang mga pangalan ng mga ''apostol'' gaya ng ''Ebanghelyo ayon kay Mateo'' ay ikinabit lamang sa mga manuskrito nito noong ika-2 siglo. Sa karagdagan, [[:Kategorya:Mga Ebanghelyo|maraming mga ebanghelyo]] at mga kasulatan noong maagang siglo ng Kristiyanismo na nag-aangkin ring mula sa mga ''apostol'' ngunit ang mga ito ay hindi nakasama sa [[kanon]] ng Katoliko na nabuo lamang noong ika-4 siglo CE. Ang mga salaysay na may "[[milagro|pagmimilagro]]" at mga ekstradordinaryong mga salaysay gaya ng [[pagkabuhay ng mga patay]] at pag-ahon nito sa mga libingan(Mateo 27:51-53) ay itinuturing ng mga historyan at skolar na ''hindi kapani-paniwala''. Ang mga ibang iskolar ay nagsasabing ang mga apat na kanonikal na ebanghelyo ay hindi isinulat ng mga "saksi"(eyewitness) dahil ang mga ito ay naglalaman ng mga maling heograpiya ng Palestina(o Israel) gayundin ng mga maling paglalarawan ng mga kustombre ng mga [[Hudyo]] noong unang siglo CE.<ref>Lee Martin Mc Donald and Stanley E. Porter, Early Christianity and its Sacred Literature, (Nov 2000, Hendrickson Publishers, Inc.), p. 286</ref><ref>Nineham, Saint Mark (Westminster John Knox Press, 1978), pp. 294-295</ref><ref>Raymond E. Brown, S.S., An Introduction To The New Testament, The Anchor Bible Reference Library (Doubleday, 1997) pp. 159-160</ref><ref>The Acts of Jesus: What Did Jesus Really Do?, Robert Funk, p79</ref> Bukod dito, sinasabi din ng mga iskolar na ang mga kanonikal na ebanghelyo na Mateo, Marcos, Lucas Juan ay naglalaman ng mga magkakasalungat na mga salaysay gaya ng salaysay ng [[Hesus#Kapanganakan|kapanganakan ni Hesus]] sa itaas.<ref>[http://www.infidels.org/library/modern/paul_carlson/nt_contradictions.html NT contradictions]</ref><ref name=ji>Jesus, Interrupted: Revealing the Hidden Contradictions in the Bible (And Why We Don't Know About Them). Bart Ehrman, HarperCollins, USA. 2009. ISBN 0-06-117393-2.</ref> Ayon din sa mga iskolar, ang [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]] at [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] ay kumopya lamang sa [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]] at sa isang hindi na umiiral na dokumentong tinatawag na "[[Dokumentong Q]]". Walang umiiral na kontemporaryong(nabuhay noong panahon ni Hesus) na mga salaysay tungkol kay Hesus mula sa mga pagano o "hindi" Kristiyanong manunulat. Ang mga hindi-Krisitiyanong salaysay sa buhay ni Hesus ay isinulat pagkatapos ng ilang mga dekada pagkatapos ng sinasabing "kamatayan ni Hesus"(ca. 30-33 CE). Halimbawa, ang Hudyong historyan na si [[Josephus]] sa kanyang [[Antiquities of the Jews]] ay sumulat ng ilang linya tungkol kay Hesus. Ito ay matatagpuan sa Antiquities of the Jews ni [[Josephus]] na isinulat noong circa 93 o 94 CE. Gayunpaman, si [[Josephus]] ay hindi kakontemporaryo o nabuhay sa panahon ni Hesus at maaaaring narinig(hearsay) lamang ni Josephus ang mga salaysay at hindi niya ito "mismong" nasaksikhan. Pinaniniwalaan ng ilan na ang mga talatang ito ay interpolasyon o dagdag dahil dahil walang isang manunulat na Kristiyano bago ang ikaapat na siglo CE na nagbanggit nito. Halimbawa, ang ikatlong siglo CE na ama ng simbahang si [[Origen]] ay malawak na sumipi mula kay [[Josephus]] sa kanyang masigasig na pagtatanggol sa [[Kristiyanismo]] ngunit hindi niya sinipi ang "talata ni Josephus tungkol kay Hesus". Ang katunayan, ayon Origen ay si Josephus ay ''hindi naniniwalang si Hesus ang Kristo''.<ref name=jesusneverexisted>http://www.jesusneverexisted.com/josephus-etal.html</ref> Ang isa pang karaniwang ginagamit ng mga Kristiyano na ebidensiyang pagano kay Hesus ang ''sinasabing'' pahayag ni [[Tacitus]](c.55-117 CE) sa kanyang [[Mga Annal ni Tacitus]] tungkol sa sektang Kristiyano at Christus. Gayunpaman, ito ay pinagdududahan ng ilan. Ang eksaminasyong ultra-violet ng manuskrito ng [[Mga Annal ni Tacitus]] ay konklusibong nagpapakita na may pagbabago ng orihinal na ''e'' ng ''chrestianos'' ("ang mabuti") sa ''i''.<ref>J. Boman, ''[http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ Inpulsore Cherestro? Suetonius’ Divus Claudius 25.4 in Sources and Manuscripts] {{Webarchive|url=https://archive.is/20130104012946/http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ |date=2013-01-04 }}'', Liber Annuus 61 (2011), ISSN 0081-8933, Studium Biblicum Franciscanum, Jerusalem 2012, p. 355, n. 2.</ref><ref>[[Georg Andresen]] in ''Wochenschrift fur klassische Philologie'' 19, 1902, col. 780f</ref> Ang talatang ito ay hindi rin sumasalamin sa tono o kakayahang linggwistiko ni Tacitus. Walang ring mga apolohistang Kristiyano ang sumipi ng talatang ito ni Tacitus at tila lumitaw lamang ng salita-sa-salita sa mga kasulatan ni [[Sulipicius Severus]] noong ika-5 siglo CE.<ref name=jesusneverexisted/> May mga iskolar na nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral at ang mga kwento ni Hesus sa ebanghelyo ay inimbento at kinopya lamang mula sa mga kwento ng mga tagapagligtas at [[Diyos na namatay at nabuhay|mga diyos na paganong namatay at nabuhay]] sa iba't ibang mga mitolohiya gaya ng sa [[Sinaunang Ehipto]] at [[Sinaunang Gresya]].<ref name=jne>[http://www.jesusneverexisted.com/ Jesus Never Existed]</ref> Sa kanyang pagtatanggol sa akusasyong inimbento ng mga [[Kristiyano]] si Hesus, ikinatwiran ng Kristiyanong si [[Justin Martyr]](100 CE – ca.165 CE) na umabot sa mga tenga ng diablo na hinulaan ng mga [[propesiya ng Bibliya|propeta sa Lumang Tipan]] ang pagdating ni Hesus, at inudyokan ang mga paganong manunulat(bago pa ang paglitaw ng Kristiyanismo) na magsulong ng mga tatawaging mga anak ni [[Hupiter]] upang ipaniwala sa mga tao na ang Kristo ay katulad ng mga anak ni Hupiter. Isinaad ni Justin Martyr na: {{cquote|"''Nang aming sabihing si Hesu-Kristo ay nilikha nang walang pagsasamang seksuwal, ipinako at namatay at muling nabuhay at umakyat sa langit, wala kaming isinusulong na bago o iba mula sa pinaniniwalaan niyong tungkol sa mga ginagalang niyong mga anak na lalake ni [[Hupiter (diyos)|Hupiter]]...Tungkol sa pagtutol na ipinako ang aming Hesus, aking sinasabi na ang pagdurusa ay karaniwan sa lahat ng mga binanggit na anak ni Hupiter...Tungkol sa kanyang pagkapanganak sa isang birhen, kayo ay mayroong [[Perseus]] upang balansihin ito...At nang isulong ng diablo si [[Asclepius]] bilang [[resureksiyon|tagabuhay ng patay]] at tagpagpagaling ng lahat ng mga [[karamdaman]], hindi ko ba maaaring sabihin na gayundin sa bagay na ito ay kanyang ginaya ang mga hula tungkol kay Kristo?''"}} Maraming mga iskolar ang naniniwala sa posibilidad na ang [[Budismo]] ay nakaimpluwensiya sa simulang pag-unlad ng [[Kristiyanismo]]. Ayon sa mga iskolar, maraming pagkakatugma sa kapanganakan, buhay, mga doktrina at kamatayan nina [[Buddha]] at Hesus.<ref>{{cite book |title=Cross-Cultural Contacts and Exchanges in Pre-Modern Times |first=Jerry H. |last=Bentley |publisher=Oxford University Press |year=1992 |isbn=978-0-19-507640-0 |page=240}}</ref> == Mga paniniwala tungkol kay Hesus == === Mga paniniwala sa tunay na kalikasan ni Hesus {{anchor|K}}=== *[[Subordinasyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay mas mababa sa Ama sa kalikasan. Ayon sa mga skolar, ito ang doktrinang tinatanggap ng maraming mga teologong Kristiyano bago ang pagkakabuo ng doktrinang [[Trinidad]] noong ika-4 siglo. Ang ''subordinasyonismong ontolohikal'' ay natatangi mula sa ''subordinasyong ekonomiko o subordinasyong relasyonal'' na tinatanggap ng ilang mga [[Trinidad|Trinitariano]]. Sa subordinasyonismo o subordinasyong ontolohikal, ang Anak at Ama ay hindi lamang hindi magkatumbas sa opisina kundi pati sa kanilang kalikasan. Sa ''subordinasyong ekonomiko'', ang subordinasyon ng Anak ay nauukol lamang sa paraan ng subsistensiya at operasyon ngunit hindi sa kalikasan. Ang tagapagtaguyod ng doktrinang subordinasyonismo na si [[Origen]] ay nagturo na si Hesus ay isang ikalawang Diyos at may ibang substansiya sa Ama. *[[Arianismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay hindi diyos at nilikha lamang ng diyos. Ang tunay na diyos lamang ang ama at sa pamamagitan ng anak ay nilikha ang [[banal na espiritu]] na nagpapasakop sa anak kung paanong ang anak ay nagpapasakop sa ama. *[[Trinitarianismo]]: Ang paniniwala na nabuo noong ika-4 siglo<ref>HarperCollins Bible Dictionary, "The formal doctrine of the Trinity as it was defined by the great church councils of the fourth and fifth centuries is not to be found in the NT [New Testament]" (Paul Achtemeier, editor, 1996, "Trinity"). </ref> na si Hesus ang isa sa tatlong mga persona ng isang Diyos. Ang Diyos Ama, Diyos Anak(Hesus) at Diyos Espirito Santo ay mga personang natatangi sa bawat isa ngunit may iisang "substansiya, esensiya o kalikasan". Ito ay nabuo noong mga ika-4 na siglo bilang reaksiyon sa subordinasyonismo at Arianismo. Taliwas sa paniniwala ng [[Simbahang Katoliko Romano]], ang [[Simbahang Silangang Ortodokso]] ay naniniwala sa monarkiya ng Ama na nagsasaad na ang Anak at Banal na Espirito ay hinango mula sa Ama at ang Ama ang natatanging walang pinagmulan o sanhi. Ayon sa Silangang Ortodokso, ang Ama ay walang hanggan at hindi nalikhang realidad. Si Kristo at Banal na Espirito ay walang hanggan rin at hindi nalikha sa dahilang ang kanilang pinagmulan ay hindi sa ousia ng Diyos kundi sa hypostasis ng Diyos na tinatawag na Ama. Sa Romano Katoliko, ang Banal na Espirito ay nagmula nang pantay mula sa parehong Ama at Anak. *[[Modalismo]]: Ang paniniwalang salungat sa [[Trinidad]] na ang Ama, Anak at Banal na Espirito ay mga iba ibang aspeto ng isang monadikong Diyos sa halip na tatlong mga natatanging persona sa isang PagkaDiyos. *[[Adopsiyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay naging "anak ng diyos" sa pamamagitan ng pag-aampon sa kanyang bautismo. *[[Psilantropismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay isa lamang tao at ang literal na anak ng mga taong magulang. *[[Socinianismo]]: Itinuro ni [[Photinus]] na si Hesus bagaman perpekto at walang kasalanan at isang mesiyas ay isa lamang perpektong Anak ng Diyos at walang pag-iral bago ang kanyang kapanganakan. *[[Gnostisismo]]: Si Kristo ay isang makalangit na [[Aeon]] ngunit hindi kaisa ng Ama. *[[Chalcedoniano]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan: isang tao at isang diyos pagkatapos ng kanyang pagkakatawang tao. *[[Eutychianismo]]: Ang paniniwalang ang kalikasang pagkatao at pagkadiyos ni Hesus ay pinagsama sa isang(mono) kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay "natunaw gaya ng patak ng [[pulot]] sa [[dagat]]. *[[Miapisismo]]: Ang paniniwalang ang pagkaDiyos at pagkatao ni Kristo ay nagkakaisa sa isang kalikasan. *[[Monopisismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may isa lamang kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay sinisipsip ng kanyang pagka-diyos. *[[Apollinarismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may katawang tao at may taong "buhay na prinsipyo" ngunit ang diyos na logos ay pumalit sa nous o "nag-iisip na prinsipyo", na maikukumpara ngunit hindi katulad ng tinatawag na [[isip]] sa kasalukuyang panahon. *[[Monothelitismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan sa isang persona ngunit siya ay may kaloobang(will) pagkadiyos ngunit walang kaloobang pangtao. *[[Docetismo]]: Ang paniniwalang ang pisikal na katawan ni Hesus ay isa lamang ilusyon gayundin ang kanyang krusipiksiyon. Samakatuwid, si Hesus ay para lamang may pisikal na katawan at parang pisikal na namatay ngunit sa realidad, si Hesus ay walang katawan, isang purong espiritu kaya hindi maaaring mamamatay ng pisikal. *[[Mandaeismo]]: Sila ay naniniwala na si Hesus ay isang "bulaang propeta" na nagliko ng mga katuruang ipinagkatiwala sa kanya ni Juan Bautista. *[[Marcionismo]]: Sila ay naniniwala na ang Kristo ay hindi ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit isang entidad na espiritwal na ipinadala ng Monad upang ihayag ang katotohanan tungkol sa pag-iral at kaya ay pumapayag sa sangkatauhan na makatakas sa bitag na pangmundo ng demiurge. *Mga [[Ebionita]]: Kanilang itinakwil ang pre-eksistensiya ni Hesus, kanyang pagkaDiyos, kanyang birheng kapanganakan, pagtitikang kamatayan at pisikal na pagkabuhay muli sa kamatayan. Sila ay naniwalang si Hesus ay isang biolohikal na anak nina Maria at Jose at pinili ng Diyos na maging propetang mesiyaniko nang siya ay pahiran ng Banal na Espirito sa kanyang bautismo. Sila ay tumatanggap lamang sa ''isang ebanghelyo'' na [[Ebanghelyo ng mga Ebionita]] bilang karagdagan sa [[Tanakh]](Hebreong Lumang Tipan) at nagturo na ang mga Hudyo at Hentil ay dapat sumunod sa mga kautusan ni Moises. *[[Pablo ng Samosta]]: Kanyang itinuro na si Hesus say isa lamang tao na nilagyan ng Diyos na Logos. Dahil dito, si Hesus ay hindi isang Diyos na naging tao kundi Tao na naging Diyos. === Paniniwala ng pagiging mesiyas ni Hesus === {{pangunahin|Mesiyas}} Sa teolohiya ng [[Hudaismo]], ang ''[[mesiyas|mashiah]]'' o mesiyas ay tumutukoy sa isang [[hari]] ng [[Israel]] mula sa angkan ni [[David ng Israel|David]], na mamamahala sa [[Mga Hudyo|mga pinagkaisang tribu ng Israel]]<ref>Megila 17b–18a, Ta'anit 8b</ref>, at maglulunsad ng '''Panahong Mesiyaniko'''<ref>''E·ra me·siá·ni·ca'' sa [[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]]</ref><ref>Sota 9a</ref> ng pandaigdigang kapayapaan. Kabilang sa mga pangyayaring magaganap sa pagdating ng Hudyong mesiyas ayon sa mga skolar ng Hudaismo ang muling pagkakabuo ng [[sanhedrin]] at muling pagkakatipon ng mga Hudyo sa Israel na nagkalat sa buong mundo. Ang mga natipon ay muling magbabalik sa pagsunod sa [[Torah]] at kautusan ni [[Moises]]. Ayon din sa [[Hudaismo]], ang mesiyas na Hudyo rin ang tanging binibigyan ng kapangyarihan na magtayong muli ng isang "pisikal"(literal) na [[Templo sa Herusalem]] na tinatawag na [[Ikatlong Templo]]. Sa muling pagtatayong ito ng Templo sa Israel, ang mga paghahandog ng mga hayop ng Hudyo kay [[Yahweh]] ay muling mapapanumbalik. Sa Hudaismo, ang mesiyas ay isa lamang ordinaryong ''tao'' na sumusunod sa [[Torah]] at hindi isang [[Diyos]] o isang ''Diyos'' na Anak ng Diyos. ==== Pananaw ng mga Kristiyano ==== Sa apat na ebanghelyo, si Hesus ay inaangkin na ang ''[[mesiyas]]'' na ipinadala ng [[Diyos]] upang iligtas ang kanyang mga alagad sa malapit na paghuhukom na magaganap noong unang siglo CE(Mateo 19:28, Mateo 10:23). Ang salitang hebreong mesiyas ay isinalin sa Griyegong "kristo" kaya karaniwang tinatawag si Hesus na "Hesu-Kristo"(Jesus Christ) dahil sa paniniwalang si Hesus ang mesiyas o kristo. Upang patunayan ang pag-aangking ito ng pagiging mesiyas o kristo ni Hesus, ang mga may akda ng 4 na kanonikal na ebanghelyo (Mateo, Marcos, Lucas, Juan) ay humanap ng mga "hula" sa [[Tanakh]](Lumang Tipan) at inangking ang mga ito na katuparan ni Hesus. Ang salin ng Hebreong Tanakh na pinagsanggunian o sinipi ng mga may akda ng 4 na ebanghelyo ang saling Griyego na [[Septuagint]]. Ayon din sa mga skolar, ang Bagong Tipan ay orihinal na isinulat sa wikang Griyego. Hindi tinatanggap ng mga skolar na Hudyo ang Septuagint dahil sa naglalaman ito ng mga korupsiyon. Ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo(Mateo, Marcos, Lucas, Juan), dahil sa pagtuturo ni Hesus ng mga utos na iba sa mga kautusan ni [[Moises]], si Hesus ay itinakwil ng mga Hudyo. Bukod dito, ayon din sa Bagong Tipan, si Hesus ay nag-angking diyos(Juan 10:33) na itinuturing ng mga Hudyo na isang malaking kapusungan dahil sa kanilang paniniwala lamang sa isang diyos na si [[Yahweh]]. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]](ca. 90-100 CE) na pinakahuling [[kanon]]ikal na ebanghelyo na isinulat, si Hesus ay naging isa nang preeksistenteng [[Logos]] (Juan 1:1-14) na isang [[Diyos]] na nagkatawang [[tao]] na umiral na bago pa umiral si [[Abraham]](Juan 8:58). Ang [[Logos]] ay isang konsepto sa [[Pilosopiyang Griyego]] na pinalawig ng Hudyong-Helenistikong si [[Philo]] ng [[Alehandriya]](20 BCE-50 CE). Gayunpaman, tila ito ay sinsalungat sa Juan 10:33-35 nang sabihin ni [[Hesus]] na "''Sinagot siya ng mga [[Hudyo]], Hindi dahil sa mabuting gawa ay binabato ka namin, kundi sa pamumusong; at sapagka't ikaw, bagaman ikaw ay tao, ay nagpapakunwari kang Diyos. Sinagot sila ni Hesus, Hindi baga nasusulat sa inyong kautusan, Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos? Kung tinawag niyang mga Diyos, yaong mga dinatnan ng salita ng Diyos (at hindi mangyayaring sirain ang kasulatan)''". Ito sy hinango mula sa [[Aklat ng mga Awit]] 82:1-6: :Ang Diyos ([[El (diyos)]] ay tumatayo sa kapisanan ng mga Diyos([[Elohim]]) Siya'y humahatol sa gitna ng mga Diyos.Hanggang kailan magsisihatol kayo ng kalikuan, At magsisigalang sa mga pagkatao ng masama? (Selah)Hatulan mo ang dukha at ulila: Gawan mo ng kaganapan ang napipighati at walang nagkakandili.Sagipin mo ang dukha at mapagkailangan: Iligtas ninyo sila sa kamay ng masama,Hindi nila nalalaman, ni nauunawa man;Sila'y nagsisilakad na paroo't parito sa kadiliman: Lahat ng patibayan ng lupa ay nangakilos.Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos([[Elohim]],At kayong lahat ay mga anak ng Kataastaasan. ==== Pananaw ng mga Hudyo tungkol kay Hesus ==== Ayon sa mga skolar ng Hudaismo, ang mga sinasabing hula na katuparan ni Hesus sa Bagong Tipan ay binatay mula sa maling saling Griyego na [[Septuagint]] ng [[Bibliya]] gayundin ay mga misinterpretasyon ng mga talata sa Tanakh.<ref>[http://judaism.about.com/library/3_askrabbi_o/bl_simmons_messiah3.htm Why did the majority of the Jewish world reject Jesus as the Messiah, and why did the first Christians accept Jesus as the Messiah?] by Rabbi [[Shraga Simmons]] (about.com)</ref><ref>{{cite book | author=Michoel Drazin | title=Their Hollow Inheritance. A Comprehensive Refutation of Christian Missionaries | year=1990 | publisher=Gefen Publishing House, Ltd. | isbn=965-229-070-X | url=http://www.drazin.com }}</ref><ref>Troki, Isaac. [http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html "Faith Strengthened"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929141607/http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html |date=2007-09-29 }}.</ref><ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.messiahtruth.com/isa714b.html |title=The Jewish Perspective on Isaiah 7:14 |publisher=Messiahtruth.com |date= |accessdate=2009-04-11}}</ref><ref>http://www.outreachjudaism.org/FAQ</ref> Ang opisyal na [[Bibliya]]ng ginagamit ng mga Hudyo ay ang Hebreong [[Masoretiko]] at hindi ang Griyegong [[Septuagint]]. Ang isa sa maraming halimbawa ng mga pinaniniwalaang korupsiyon sa Septuagint ang Isaias 7:14 na pinagkopyan ng manunulat ng [[Ebanghelyo ni Mateo]](Mateo 1:23). Ayon sa Isaias 7:14&nbsp;ng [[Septuagint]], "ang partenos(birhen) ay manganganak...". Ayon sa [[Masoretiko]], ang Isaias 7:14 ay "ang almah(babae) ay buntis at malapit ng manganak...". <ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/dual-virgin.html</ref> === Sa Islam === Ayon sa [[Islam]], si Hesus (''Issa'' sa Qur'an) ay kinikilala bilang sugo at ''masih''(mesiyas sa Islam) ng diyos na si ''Allah'' na ipinadala upang gabayan ang mga Anak ng Israel (''bani isra'il'') sa pamamagitan ng isang bagong kasulatan, ang Ebanghelyo(''Injil'' sa Qur'an)<ref>The Oxford Dictionary of Islam, p.158</ref> . Gayumpaman, itinatakwil ng Islam ang mga paniniwala sa Kristiyanismo na si Hesus ay ipinako sa krus, sa halip siya ay sinasabi sa Qur'an na iniakyat ng buhay sa langit. Isinasalaysay ng Islamikong tradisyon na siya ay magbabalik sa lupa kapag sa Araw ng Paghahatol upang ibalik muli ang katarungan at talunin ang "Maling Mesiyas" (''al-Masih al-Dajjal'', kilala rin bilang ''Antikristo'') at ang mga kalaban ng Islam. Dahil isa siyang makatarungang pinuno, si Hesus sa huli ay yayao.<ref>"Isa," Encyclopedia of Islam.</ref> Gaya ng lahat ng propeta sa [[Islam]], si Hesus ay itinuturing na isang [[Muslim]]. Itinatakwil ng Islam ang pananaw ng [[Kristiyanismo]] na si Hesus ay diyos na nagkatawang tao o anak ng diyos. Ang [[Qur'an]] ay nagsasaad na mismong si Hesus ay hindi nag-angkin ng mga gayong bagay. Ang Qur'an ay nagbibigay diin din na si Hesus ay isa lamang mortal(namamatay) na tao na gaya ng ibang propeta sa Islam ay hinirang ng diyos upang ipalaganap ang mensahe ng diyos. ==Tingnan din== *[[Santiago ang Kapatid ni Hesus]] *[[Apollonius ng Tyana]] (kontemporaryo ni Hesus at isang manggagawa ng [[milagro]]) *[[Hesus na anak ni Damneus]] *[[Hesus anak ni Pandera]] (isa ring manggawa ng milagro at pinaniniwalaang ang nagtatag ng [[Mga Essene]]) *[[Hesus anak ni Stada]] *[[Hesus anak ni Ananias]] na humula sa pagkawasak ng [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] at kilala sa pagsasabi na "Sa aba niyo!" *[[Hesus anak ni Thebuth]] *[[Barrabas]] na tinawag ring Hesus Barabbas ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] 27:16-17 *[[Hesus anak ni Sirac]] *[[Dionysus]], Diyos ng Alak, Ubasan, [[binuhay mula sa patay]], bumuhay sa kanyang ina mula sa patay. *[[Eliseo]] na manggagawa ng [[milagro]], bumuhay ng patay, nagpagaling ng [[ketong]] at nagparami ng tinapay at langis. *[[Mesiyas]] *[[Digmaan ng Mesiyas]] *[[Mga Essene]] == Mga sanggunian == {{Reflist|2}} == Bibliograpiya == {{refbegin|30em}} * <span id="refBible" class="citation">[[Ang Bibliya]]</span> * <span id="refAllison1999" class="citation">[[Dale Allison|Allison, Dale]]. ''Jesus of Nazareth: Millenarian Prophet.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1999. ISBN 0-8006-3144-7</span> * <span id="refBrown1997" class="citation">[[Raymond E. Brown]] ''An Introduction to the New Testament.'' New York: Doubleday, 1997. ISBN 0-385-24767-2</span> * <span id="refBrown1994" class="citation">{{cite book |authorlink= Raymond E. Brown |last=Brown |first=Raymond E. |year=1994 |location=New York |publisher=Doubleday, Anchor Bible Reference Library |isbn=978-0-385-19397-9 |title=The Death of the Messiah: from Gethsemane to the Grave: A Commentary on the Passion Narratives in the Four Gospels}}</span> **<span id="refBrown1999">{{cite book|first=Raymond E.|last=Brown|title=The birth of the Messiah|year=1999|isbn=0-385-49447-5}}</span> *<span id="refCarson1992" class="citation">[[D. A. Carson]], [[Douglas J. Moo]] and [[Leon Morris]]. ''An Introduction to the New Testament.'' Grand Rapids, MI: Zondervan Publishing House, 1992.</span> * <span id="refCohen1987" class="citation">[[Shaye J.D. Cohen|Cohen, Shaye J.D.]]. ''From the Maccabees to the Mishnah''. Philadelphia: Westminster Press, 1987. ISBN 978-0-664-21911-6</span> * <span id="refCohen2001" class="citation">Cohen, Shaye J.D. ''The Beginnings of Jewishness: Boundaries, Varieties, Uncertainties.'' Berkeley: University of California Press, 2001. ISBN 0-520-22693-3</span> *<span id="refCox2007" class="citation">{{cite book|first1=Steven L.|last1=Cox|first2=Kendell H|last2=Easley|year=2007|title=Harmony of the Gospels|isbn=0-8054-9444-8}}</span> * <span id="refCrossan" class="citation">[[John Dominic Crossan|Crossan, John Dominic]].</span> ** <span id="refCrossan1993" class="citation">''The Historical Jesus: The Life of a Mediterranean Jewish Peasant.'' New York: HarperSanFrancisco, 1993. ISBN 0-06-061629-6</span> ** <span id="refCrossan1995" class="citation">''Who Killed Jesus?: exposing the roots of anti-semitism in the Gospel story of the death of Jesus''. San Francisco: HarperSanFrancisco, 1995. ISBN 978-0-06-061671-7</span> * <span id="refDavenport1996" class="citation">[[Guy Davenport|Davenport, Guy]]; and [[Benjamin Urrutia|Urrutia, Benjamin]] (trans.) ''The Logia of Yeshua: The sayings of Jesus''. Washington, DC: Counterpoint, 1996. ISBN 978-1-887178-70-9</span> * <span id="refDeLaPotterie1989" class="citation">De La Potterie, Ignace. ''The hour of Jesus: The passion and the resurrection of Jesus according to John''. New York: Alba House, 1989. ISBN 978-0-8189-0575-9</span> * <span id="refDurant1944" class="citation">Durant, Will. ''Caesar and Christ.'' New York: Simon and Schuster, 1944. ISBN 0-671-11500-6</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">[[Bart D. Ehrman|Ehrman, Bart]]. ''The Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-514183-0</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">Ehrman, Bart. ''The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-515462-2</span> * <span id="refFredriksen2000a" class="citation">[[Paula Fredriksen|Fredriksen, Paula]]. ''Jesus of Nazareth, King of the Jews: A Jewish Life and the Emergence of Christianity.'' New York: Vintage, 2000. ISBN 0-679-76746-0</span> * <span id="refFredriksen2000b" class="citation">Fredriksen, Paula. ''From Jesus to Christ: The origins of the New Testament images of Christ.'' New Haven: Yale University Press, 2000. ISBN 978-0-300-08457-3</span> * <span id="refFinegan1998" class="citation">[[Jack Finegan|Finegan, Jack]]. ''Handbook of Biblical Chronology'', revised ed. Peabody, MA: Hendrickson Publishers, 1998. ISBN 1-56563-143-9</span> * <span id="refFuller1965" class="citation">Fuller, Reginald H., ''[[The Foundations of New Testament Christology]]''. New York: Scribners, 1965. ISBN 0-227-17075-X</span> *<span id="refGrant1977" class="citation">[[Michael Grant (author)|Michael Grant]], ''Jesus: An Historian’s Review of the Gospels'', Scribner’s, 1977.</span> *<span id="refGrudem1994" class="citation">{{Cite book |title= Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine |last= Grudem |first= Wayne | authorlink= Wayne Grudem |year= 1994 |publisher= [[Zondervan]] |location= Grand Rapids, MI |isbn= 0-310-28670-0}}</span> * <span id="refMeier" class="citation">Meier, John P., ''[[John P. Meier#A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus|A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus]]'', New York: [[Anchor Bible Series|Anchor Doubleday]],</span> ** <span id="refMeier1991" class="citation">V. 1, ''The Roots of the Problem and the Person'', 1991. ISBN 0-385-26425-9</span> ** <span id="refMeier1994" class="citation">V. 2, ''Mentor, Message, and Miracles'', 1994. ISBN 0-385-46992-6</span> ** <span id="refMeier2001" class="citation">V. 3, ''Companions and Competitors'', 2001. ISBN 0-385-46993-4</span> **<span id="Newbigin1989" class="citation">[[Lesslie Newbigin|Newbigin, J.E.L.]] ''The Gospel In a Pluralist Society''. London: SPCK, 1989.</span> * <span id="refOCollins1983" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''Interpreting Jesus.'' "Introducing Catholic theology". London: G. Chapman; Ramsey, NJ: Paulist Press, 1983. ISBN 978-0-8091-2572-2</span> * <span id="refOCollins2008" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''[[Jesus: A Portrait]]''. London: Darton, Longman & Todd, 2008. ISBN 978-0232527193</span> * <span id="refPelikan1999" class="citation">[[Jaroslav Pelikan|Pelikan, Jaroslav]]. ''Jesus Through the Centuries: His Place in the History of Culture.'' New Haven: Yale University Press, 1999. ISBN 0-300-07987-7</span> * <span id="refRobinson2001" class="citation">Robinson, John A. T. ''Redating the New Testament.'' Eugene, OR: Wipf & Stock, 2001 (original 1977). ISBN 1-57910-527-0.</span> * <span id="refSanders1993" class="citation">[[E.P. Sanders|Sanders, E.P.]] ''The Historical Figure of Jesus.'' London: Allen Lane Penguin Press, 1993. ISBN 978-0-7139-9059-1</span> * <span id="refSanders1987" class="citation">Sanders, E.P. ''Jesus and Judaism.'' Minneapolis: Fortress Press, 1987. ISBN 0-8006-2061-5</span> * <span id="refTheissen1998" class="citation">{{Cite book|last1=Theissen|first1=Gerd|last2=Merz|first2=Annette|year=1998|title=The historical Jesus : a comprehensive guide|isbn=0-8006-3122-6|publisher=Fortress Press|location=Minneapolis}}</span> * <span id="refVanVoorst2000" class="citation">{{cite book|last=Van Voorst|first=Robert E|year=2000|title=Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence|publisher=Eerdmans Publishing|isbn=0-8028-4368-9}}</span> * <span id="refVermes" class="citation">[[Géza Vermes|Vermes, Géza]].</span> ** <span id="refVermes1973" class="citation">''Jesus the Jew'' Philadelphia: Fortress Press, 1973.</span> ** <span id="refVermes2003" class="citation">''Jesus in his Jewish Context.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-3623-6</span> ** <span id="refVermes1981" class="citation">''Jesus the Jew: A Historian's Reading of the Gospels.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1981. ISBN 0-8006-1443-7</span> ** <span id="refVermes1993" class="citation">''The Religion of Jesus the Jew.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1993. ISBN 0-8006-2797-0</span> **<span id="refVermes2004" class="citation">{{cite book|last=Vermes|first=Geza|year=2004|title=The authentic gospel of Jesus|location=London|publisher=Penguin Books|isbn=978-0-14-100360-3}}</span> **<span id="refVermes2006" class="citation">{{Cite document | first = Géza | last = Vermes | title = The Nativity: History and Legend | place = London | publisher = Penguin | year = 2006 | ref = harv}}</span> * <span id="refWilson2003" class="citation">[[A.N. Wilson|Wilson, A.N.]] ''Jesus.'' London: Pimlico, 2003. ISBN 0-7126-0697-1</span> *<span id="refWitherington1998" class="citation">[[Ben Witherington III]], "Primary Sources," ''Christian History'' 17 (1998)</span> * <span id="refWright" class="citation">[[Tom Wright (theologian)|Wright, N.T.]]</span> ** <span id="refWright1997" class="citation">''Jesus and the Victory of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1997. ISBN 0-8006-2682-6</span> ** <span id="refWright2003" class="citation">''The Resurrection of the Son of God: Christian Origins and the Question of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-2679-6</span> {{refend}} == Mga kawing panlabas == {{Sister project links |wikt=no |commons=Jesus Christ |b=Biblical_Studies/Christianity/Jesus |n=no |q=Jesus |s=no |v=Jesus |species=no }} * ''[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/ From Jesus to Christ: The First Christians]''&nbsp;— dokumentaryo hinggil sa buhay at maagang simbahan ni Hesus. * [http://religiousstudies.uncc.edu/people/jtabor/ ''The Jewish Roman World of Jesus''] * {{worldcat id|id=lccn-n79-84784}} [[Kategorya:Mga diyos ng buhay-kamatayan-muling kapanganakan]] [[Kategorya:Kristiyanismo]] [[Kategorya:Hesus]] [[Kategorya:Mesianismo]] [[Kategorya:Mga nag-angkin sa sariling mesiyas]] [[Kategorya:Mga tagapagtatag ng relihiyon]] [[Kategorya:Buhay ni Hesus]] [[Kategorya:Mga apokaliptiko]] [[Kategorya:Mga manggagawa ng milagro]] {{Link FA|af}} {{Link FA|ar}} {{Link FA|de}} {{Link FA|es}} {{Link FA|eu}} {{Link FA|hr}} {{Link FA|mk}} {{Link FA|pt}} dy4lv2fxwk8m1as82vj2o8fgox829ml 1962537 1962350 2022-08-12T10:12:28Z Xsqwiypb 120901 /* Mga milagro ni Hesus */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = Hesus |image = StJohnsAshfield StainedGlass GoodShepherd-frame crop.jpg|alt=Jesus as Good Shepherd. |caption = si Hesus bilang mabuting pastol <br/><small>([[stained glass]] at [[St John's Ashfield]])</small> |birth_date = 7–2 BC/BCE<ref>Rahner (page 731) states that the consensus among historians is ''c.'' 4 BC/BCE. Sanders supports ''c.'' 4 BC/BCE. Vermes supports ''c.'' 6/5 BC/BCE. Finegan supports ''c.'' 3/2 BC/BCE. Sanders refers to the general consensus, Vermes a common 'early' date, Finegan defends comprehensively the date according to early Christian traditions.</ref> |language = [[Aramaiko]], [[Griyego Koine]] <!--scholars debate the exact town in Judaea, so the Infobox just says Judaea --> |birth_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<ref>[[#refBrown1999|Brown (1999)]] p. 513</ref> |death_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<br/> |death_date = 30–36 AD/CE<ref name=Kostenberger140 >''The Cradle, the Cross, and the Crown: An Introduction to the New Testament'' by [[Andreas J. Köstenberger]], L. Scott Kellum 2009 ISBN 978-0-8054-4365-3 pahina 114</ref><ref name=Barnett19 >''Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times'' by Paul Barnett 2002 ISBN 0-8308-2699-8, pahina 19–21</ref><ref name=ChronosPaul >[[Paul L. Maier]] "The Date of the Nativity and Chronology of Jesus" in ''Chronos, kairos, Christos: nativity and chronological studies'' by Jerry Vardaman, Edwin M. Yamauchi 1989 ISBN 0-931464-50-1 pages 113–129</ref><ref name=Eerdmans246 >''Eerdmans Dictionary of the Bible'' 2000 Amsterdam University Press ISBN 90-5356-503-5 page 249</ref><ref name = "Sanders">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993.</ref><ref name="Vermes">[[#refVermes2004|Vermes (2004)]]</ref> |death_cause = [[Crucifixion of Jesus|Pagpapako sa krus]]<ref name=JDunn339>''''Jesus Remembered'' by James D. G. Dunn 2003 ISBN 0-8028-3931-2 page 339</ref> |ethnicity = [[Hudyo]]<ref>[[Amy-Jill Levine]] writes that the entire category of ethnicity is itself fraught with with difficulty. Beyond recognizing that “Jesus was Jewish,” rarely does the scholarship address what being “Jewish” means. In the [[New Testament]], written in [[Koine Greek]], Jesus was referred to as an [[Ioudaios]] on three occasions, although he did not refer to himself as such. These three occasions are (1) by the [[Biblical Magi]] in [[Matthew 2]] who referred to Jesus as [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]]; (2) by the [[Samaritan woman at the well]] in [[John 4]] when Jesus was travelling out of Judea; and (3) by the Romans in all four gospels during [[Passion (Christianity)|the Passion]] who also used the phrase [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]] (''see [[John Elliott (historian)|John Elliott]] in the Journal for the Study of the Historical Jesus 2007; 5; 119''). According to [[Amy-Jill Levine]], in light of the Holocaust, the Jewishness of Jesus increasingly has been highlighted.</ref> <!--|nationality = [[Peregrinus (Roman)|Peregrinus]],<ref>''On the trial of Jesus'', Paul Winter, Second Edition, (Walter de Gruyter, 1974), page 17</ref><ref name=Kreinecker /> [[Province of Judea|Judea Province]], [[Roman Empire]]{{Failed verification|date=March 2012}}--> <!--NOT in source given: |nationality = [[Israelites|Israelite]] per talk page this should be left out given that the home town is specified below--> |home_town = [[Nazareth]], [[Galilee]]<ref>[[#refTheissen1998|Theissen (1998)]] p. 165 "Our conclusion must be that Jesus came from Nazareth."</ref> <!--Per talk page discussion information about parents was left to be discussed in the article, given that it can not be simply telegrammed in an Infobx --> }} Si '''Hesus''' (Griyego: ''Ἰησοῦς Iesous''; 7–2 BCE hanggang 30–36 CE) ang itinuturing ng maraming Kristiyano na sentrong katauhan ng [[relihiyon]]g [[Kristiyanismo]] at ang tagapagtatag ng [[Kristiyanismo]]. Siya ay pinaniniwalaan ng maraming mga Kristiyano na isang ''[[tagapagligtas]]'' at ''[[mesiyas]] ng [[Hudaismo]]. Ang apat na [[kanon]]ikal na [[Ebanghelyo]] nina [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]], at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]] ang mga pangunahing sanggunian tungkol sa talambuhay at mga katuruan ni Hesus. Gayunpaman, pinagtatalunan pa rin ng mga skolar ng Bagong Tipan kung ang apat na ebanghelyong ito ay maasahang mga salaysay ng buhay ni Hesus o hindi, gayundin kung sino ang mga tunay na may akda nito, kung kailan ito isinulat, alin sa mga talata nito ang tunay na sinalita ni Hesus at kung alin sa mga talata nito ang orihinal mula sa mga magkakaibang manuskrito.<ref>[[Bruce M. Metzger]]'s ''Textual Commentary on the Greek New Testament'': {{Bibleref2|Luke|24:51}} is missing in some important early witnesses, {{Bibleref2|Acts|1}} varies between the [[Alexandrian text-type|Alexandrian]] and [[Western text-type|Western versions]].</ref> Kabilang sa mga pinagdududahang salaysay ng mga skolar sa apat na ebanghelyo ang kapanganakan ni Hesus, mga detalye tungkol sa kanyang pagpapako sa krus at kanyang muling pagkabuhay mula sa patay.<ref>Who is Jesus? Answers to your questions about the historical Jesus, by John Dominic Crossan, Richard G. Watts (Westminster John Knox Press 1999), page 108</ref><ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref><ref>Rev. John Edmunds, 1855 ''The seven sayings of Christ on the cross'' Thomas Hatchford Publishers, London, page 26</ref><ref name="Staggs">Stagg, Evelyn and Frank. ''Woman in the World of Jesus.'' Philadelphia: Westminster Press, 1978 ISBN 0-664-24195-6</ref><ref name = "ActJTomb">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Empty Tomb, Appearances & Ascension" p. 449-495.</ref> Ang ilang mga skolar ay naniniwalang ang apat na ebanghelyo ay hindi naglalaman ng anumang historikal na impormasyon tungkol sa buhay ni Hesus. <ref>{{cite journal |author=Howard M. Teeple |year=1970 |month=March |title=The Oral Tradition That Never Existed |journal=Journal of Biblical Literature |volume=89 |issue=1 |pages=56–68 |doi=10.2307/3263638 }}</ref> Si Hesus ay inilalarawan sa apat na kanonikal na ebanghelyo na isang [[Hudyo]] at pinaniniwalaang nabuhay sa pagitan ng mga taong 7 BCE - 36 CE sa [[Palestina]] (kasalukuyang [[Israel]]).<ref name=Polyeto>"''... O Jesus, Author of our faith,...''" ''Prayer to St. Jude,'' isang polyetong dasalan, Tan Books and Publishers, Inc., Illinois, pahina 18.</ref> Siya ay inilarawan na isang isang [[rabbi]] na nagsagawa ng mga [[milagro]] at nag-angkin na [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]. Pinaniniwalaan ng mga iskolar ng [[bibliya]] na si Hesus ay isang [[apokaliptisismo|apokaliptikong]] [[Propeta]] na humula sa nalalapit na pagwawakas ng daigdig na magaganap noong unang siglo CE at hahatol kasama ng kanyang 12 apostol sa 12 lipi ng [[Israel]] (Mateo 10:23, Mateo 16:24-28, Mateo 19:28, Mateo 24:34, Marcos 13:30-33).<ref name = "Sanders 15">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993. Chapter 15, Jesus' view of his role in God's plan.</ref> Nang mabigong matupad ang inaasahan ng mga Kristiyano noong unang siglo na muling pagbabalik ni Hesus pagkatapos ng ilang mga dekada, ang mga tekstong ito ay muling pinakahulugan ng kanyang mga alagad.<ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/apocalypse/explanation/jesusjohnbaptist.html</ref> May [[#K|iba't ibang mga interpretasyon]] ang iba't ibang mga [[denominasyon]]g Kristiyano tungkol sa tunay kalikasan at mga katuruan ni Hesus mula pa sa mga ''simulang kasaysayan ng Kristiyanismo'' hanggang sa ''kasalukuyang panahon''. Ang ilang sekta ay naniniwalang isa siyang diyos samantalang sa ibang sekta ay isa lamang tao at iba pa. Ang [[#H|historisad o pagiging tunay na umiral]] ng indibidwal na si Hesus ay patuloy pa ring pinagtatalunan ng mga iskolar hanggang sa kasalukuyan. Ang ibang mga iskolar ay nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral ngunit inimbento lamang at kinopya ang storya nito sa mga paganong diyos na namatay at muling nabuhay sa Ehipto at Gresya.<ref name=jne/> == Kahulugan ng pangalan == Ang pangalang Hesus ay nagmula sa [[Wikang Hebreo]]: ישו, ''Yeshua'',,na ang nangangahulugang "nagliligtas ang [[Diyos]]." Kilala rin siya bilang '''Hesus ng Nasaret''' o '''Hesus ang Nasareno''' (Hebreo: ישוע הנוצרי, ''Yeshu‘a {{unicode|haNoẕri}}''). Hinango ang pagbikas na ''Hesus'' (Ingles: ''Jesus'', Kastila: ''Jesus'') mula sa [[Wikang Griyego]]. Isa ring salitang Griyego ang ''Jesus'' na nangangahulugang '''tagapagligtas''' at isa ring anyo ng pangalang Hebreong ''[[Hosue]]'' (Ingles: ''[[Joshua]]'') na may ibig sabihing "nagliligtas ang Panginoon". Nang isilang si Hesus bilang isang [[tao]], pinangalanan siyang ''Hesus'' dahil dumating siya bilang isang tunay na tao {{ndash}} na ipinanukala ng Diyos noon pang una upang iligtas ang kanyang mga tao mula sa kanilang mga kasalanan.<ref name=Biblia6/> Tinatawag rin si Hesus bilang '''Hesukristo''' dahil sa kanyang pamagat na '''Kristo''' sa [[Bagong Tipan]] na saling Griyego ng [[Hebreo]]ng '''[[Mesiyas]]''' na nangangahulugang "ang pinahiran". Inangkin ng mga may akda ng [[kanon]]ikal na ebanghelyo na si Hesus ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit and pag-aangking ito ay hindi tinatanggap ng mga Hudyo at hindi sila naniniwalang si Hesus ang katuparan ng mesiyas sa Hudaismo.<ref>http://www.aish.com/jw/s/48892792.html</ref> Ayon sa Hudaismo, ang mesiyas ay isang lamang ordinaryong tao na sumusunod sa [[Torah]](kautusan ni Moises) at hindi isang Diyos. ==Talambuhay ni Hesus== [[Talaksan:Spas vsederzhitel sinay.jpg|right|thumb|220px|Larawan ni Hesus bilang ''[[Pantokrator]]'' mula sa [[ika-11 daang taon]].]] Ang pangunahing mga sanggunian ng talambuhay ni Hesus para sa karamihan ng mga kasalukuyang Kristiyano ang apat na [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]] na [[Ebanghelyo ni Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan]]. Gayunpaman, may iba pang mga ebanghelyo na ginamit ng ibang mga sinaunang sektang Kristiyano na hindi nakapasok sa [[kanon]] ng [[Simbahang Romano Katoliko]] gaya ng ''[[Ebanghelyo ni Tomas]]'', ''[[Ebanghelyo ni Pedro]]'', ''[[Ebanghelyo ni Felipe]]'', ''[[Ebanghelyo ni Marya]]'', ''[[Ebanghelyo ni Judas]]'' na naglalaman ng mga salaysay na napakaiba at sumasalungat sa mga nakasulat sa naging ''kanonikal'' na apat ng ebanghelyo.<ref name=gnostic/> Ang mga ''hindi-kanonikal'' na aklat na ito ay sinupil at winasak ng [[Kristiyanismo#Kasaysayan|nanaig na bersiyon ng Kristiyanismo]] dahil ito ay sumasalungat sa kanilang mga pananaw at kanilang itinuring na [[heresiya|heretiko]].<ref name=gnostic>[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/story/pagels.html The Gnostic Gospels:PBS]</ref><ref>Lost Christianities: the battles for scripture and the faiths we never knew, Bart D. Ehrman</ref><ref>Gnostic Visions: Uncovering the Greatest Secret of the Ancient World, p 218</ref> ===Kapanganakan=== {{seealso|Mga milagrosong kapanganakan|Pasko}} [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng Nazareth sa [[Galilea]] at [[Bethlehem]] sa [[Judea]].]] Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) Ayon sa salaysay ng Lucas, isinugo ng [[diyos]] ang [[anghel]] na si Gabriel sa isang birhen na si Marya sa Nazareth, Galilea na nagsasabi na siya ay maglilihi at manganganak ng isang lalake na tatawaging Hesus. Nang tanungin ni Marya kung paano ito mangyayari gayong isa siyang birhen, sinabi ng anghel na siya ay liliman ng banal na espirito. Nang manganganak na si Marya, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth, Galilea sa tahanang pang-ninuno ni Jose na Bethlehem upang magpatala sa censo ni Quirinio. Nanganak si Marya kay Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan ay inilagay ang sanggol sa sabsaban. Dinalaw ng anghel ang mga pastol na nagdadala ng mabuting balita ng malaking kagalakan na sa siyudad ni [[David]] sa Bethlehem ay ipinangak ang [[mesiyas]] ang tagapaglitas. Ang mga pastol ay tumungo sa sabsaban sa Bethlehem kung saan nila natagpuan si Hesus sa sabsaban kasama nina Jose at Marya. Pagkatapos nito ay tumungo sina Marya at Jose kasama si Hesus sa Herusalem upang isagawa ang ritwal ng pagdadalisay ayon sa batas ni Moises at pagkatapos na isagawa ang kautusan ni Moises ay umuwi na sila sa kanilang bayan na Nazereth, Galilea. Ayon sa Mateo, si Marya ay nakatakdang mapangasawa ni Jose. Ngunit bago pa sila nagsama, si Maria ay natagpuang nagdadalang-tao sa pamamagitan ng Banal na Espiritu. Ang isang anghel ay nagpakita kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel na huwag mangamba si Jose na tanggapin si Maria na kanyang asawa dahil ang dinadala ni Maria sa kaniyang sinapupunan ay sa Banal na Espiritu. Siya ay manganganak ng isang lalaki na papangalanan niyang Hesus. Ayon sa may akda ng Mateo, ito ay naganap upang matupad ang sinabi ng propeta na ''"ang isang dalagang birhen ang magdadalang-tao at manganganak ng isang lalaki. Tatawagin nila siyang Emmanuel na ang ibig sabihin ay: Ang Diyos ay sumasaatin.''"(Mat. 1:23) Ito ay pinapakahulugan ng mga iskolar na isang reperensiya sa [[Aklat ni Isaias]] 7:14 ng saling Griyegong [[Septuagint]]. Sa ilang mga ikalima at ikaanim na siglo CE mga manuskrito ng Ebanghelyo ni Mateo sa Mat. 1:23 ay mababasa ang "Isaias ang propeta".<ref>Barbara Aland, et al. ''Latin New Testament'' 1983, American Bible Society. ISBN 3-438-05401-9 page 3</ref> Ang Isa. 7:14 na [[Septuagint]] ay nagsalin ng salitang Hebreo na עלמה(almah o isang dalaga) sa salitang Griyego na ''parthenos''(birhen) at pinaniniwalaan ng mga iskolar na ang Septuagint ang pinaghanguan ng Mateo upang suportahan ang pananaw ng may akda nito tungkol sa kapanganakang birhen ni Hesus. Ang mga iskolar ay umaayon na ang almah ay walang kinalaman sa isang birhen. Ang Isa. 7:14 ayon sa mga iskolar ay hula sa haring [[Ahaz]] na ang isang dalaga ay manganganak ng Immanuel at ang mga kaaway ni [[Ahaz]] ay wawasakin bago malaman ng batang ito ang pagkakaiba ng mabuti at masama. Ang may akda ng Mateo ay nag-iba rin ng tatlong detalye ng Septuagint ng Isa. 7:14: ang paggamit ng hexei kesa sa lēpsetai; ang 'tatawagin mo(singular)' sa ikatlong personang plural 'tatawagin nila', at ang sinuplay na interpretasyon ng Emmanuel bilang 'ang diyos ay nasa atin'<ref>Raymond E. Brown: The Birth of the Messiah [ISBN 0-385-05405-X], p. 150</ref> Pagkatapos na maipanganak si Hesus sa Bethlehem ng Hudea, sa panahon ng paghahari ni Herodes, may dumating sa Herusalem na mga ''[[Mago ng Bibliya|mago]]'' mula sa silangan. Nang marinig ni haring Herodes ang mga bagay na ito, naligalig siya at ang lahat ng mga tao sa Herusalem. Tinipon niya ang lahat ng mga pinunong-saserdote at mga guro ng kautusan ng mga tao. Tinanong niya sa kanila kung saan ipanganganak ang mesiyas. Nang magkagayon, tinawag ni Herodes nang palihim ang mga mago. Itinanong niyang mabuti sa kanila kung kailan nagpakita ang bituin. At pinapunta niya sila sa Bethlehem. Sinabi niya: Pumaroon kayo at matiyaga ninyong ipagtanong ang patungkol sa bata. Kapag natagpuan ninyo siya, balitaan ninyo ako upang makapunta rin ako at sambahin siya. Pagkarinig nila sa hari ay tumuloy na sila sa kanilang lakad. Narito, ''ang bituin na kanilang nakita sa silanganan'' ay nanguna sa kanila. Nanguna ito sa kanila hanggang sa sumapit at tumigil sa tapat ng kinaroroonan ng maliit na bata. Nang makita nila ang bituin, lubos silang nagalak. Nang sila ay nasa loob na ng bahay, nakita nila ang bata, kasama ang kaniyang inang si Marya. Sila ay nagpatirapa at sinamba ang bata. Nang mabuksan na nila ang kanilang mga kayamanan, naghandog sila sa kaniya ng mga kaloob na ginto, kamangyan at mira. Nagbabala ang Diyos sa kanila sa isang panaginip na huwag na silang bumalik kay Herodes at kaya sila ay nag-iba ng daan pauwi sa kanilang sariling lupain. Nagpakita ang isang anghel kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel kay Jose na tumakas ang kanyang pamilya sa Ehipto sapagkat ipahahanap ni Herodes ang bata upang patayin. Dinala niya ang bata at ang ina nito mula sa Bethlehem papuntang Egipto. Nanatili sila roon hanggang sa mamatay si Herodes. Nakita ni Herodes na nalinlang siya ng mga mago at nag-utos na patayin ang lahat ng mga batang lalaki mula sa Bethlehem at sa buong palibot nito. Ang mga batang ipinapatay ay mula sa gulang na dalawang taon pababa, batay sa panahon na maingat niyang tinanong sa mga mago. Dinala ni Jose ang kanyang pamilya sa Israel dahil sinabi sa kanya ng isang anghel sa panaginip na patay na si Herodes. Nang mabalitaan ni Jose na si Archealus ang naghahari sa Judea, natakot siyang pumunta roon. Sa halip ay tumungo ang kanyang pamilya sa Galilea at tumira sa isang lungsod na tinatawag na Nazareth. Ayon sa Mateo, ang pagtira sa Nazareth ay upang matupad ang sinasabi ng mga propeta na siya ay tatawaging Nazareno. Gayunpaman, ang propesiyang ito ng "''mga propeta''" ay hindi matatagpuan sa Lumang Tipan. Ang salaysay ng pangpatay ni Herodes ng mga bata ay hindi binabanggit sa iba pang mga ebanghelyo ng Bagong Tipan o ng historyan na si [[Josephus]]. Ang mga iskolar ay tumuturing sa salaysay na ito sa Mateo na simboliko sa halip na isang makatotohanang kasaysayan.<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus for the First Time'' (Harper San Francisco, 1995) page 22-3.</ref> Ayon kay [[Paul L. Maier]], ang karamihan ng mga biograpo ni Herodes ay naniniwalang ang salaysay na ito ay "isang alamat at hindi historikal".<ref>"most recent biographies of Herod the Great deny it entirely." Paul L. Maier, "Herod and the Infants of Bethlehem", in ''Chronos, Kairos, Christos II'', Mercer University Press (1998), p.172</ref> Ang kwentong ito ng pagpatay sa mga bata ay itinuturing nina [[Geza Vermes]] at [[E. P. Sanders]] na bahagi isang malikhaing [[hagiograpa]].<ref name=Vermes>[[Geza Vermes]], ''The Nativity: History and Legend'', London, Penguin, 2006, p22; [[E. P. Sanders]], ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p.85</ref> Ang mga paliwanag ay iminungkahi sa pinagmulan ng mga salaysay sa Mateo at Lucas ng kapangakang birhen ni Hesus. Ayon kay [[Stephen L Harris]], ang mga ito ay isinulat upang sagutin ang mga paninira ng mga Hudyo tungkol sa hindi lehitimong kapanganakan ni Hesus na may ebidensiya mula sa ika-2 siglo CE.<ref name="Harris">Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.</ref><ref>Brown, Raymond E., The Birth of the Messiah. Doubleday & Company. 1977, Appendix V: The Charge of Illegitimacy, p. 537</ref> Ayon sa iskolar na si [[Helmut Köster]], ang mga salaysay ng kapanganakang birhen ni Hesus ay nag-ugat sa mitolohiyang [[Helenistiko]].<ref>Köster, Helmut ''Ancient Christian gospels: their history and development'' Edition 7, Trinity Press, 2004, pg 306</ref> Ang mga tagasunod ng [[Psilanthropismo]] na umiral sa mga sinaunang pangkat [[Hudyong-Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]] ay nangatwiran laban sa kapanganakang birhen ni Hesus at nagsaad na si Hesus ay isang [[mesiyas]] ngunit "''isa lamang tao''".<ref>''The Westminster handbook to patristic theology'' by John Anthony McGuckin 2004 ISBN 0-664-22396-6 page 286</ref> Kanila ring itinakwil si [[Apostol Pablo]] bilang isang tumalikod.<ref>''Angels and Principalities'' by A. Wesley Carr 2005 ISBN 0-521-01875-7 page 131</ref> <ref>''Jews, Christians and Jewish Christians in Antiquity'' by [[James Carleton Paget]] 2010 ISBN 3-16-150312-0 page 360</ref> Noong ika-4 na siglo CE, ang [[Kredong Niseno]] ay tumakwil sa katuruang si Hesus ay isa lamang tao.<ref>''The creed: the apostolic faith in contemporary theology'' by Berard L. Marthaler 2007 ISBN 0-89622-537-2 page 129</ref> Noong ika-2 siglo, ang paganong anti-Kristiyanong pilosopong Griyego na si [[Celsus]] ay sumulat na ang ama ni Hesus ay isang sundalong Romano na si [[Panthera]].<ref>''Contra Celsum'' by Origen, Henry Chadwick 1980 ISBN 0-521-29576-9 page 32</ref><ref>Patrick, John ''The Apology of Origen in Reply to Celsus'' 2009 ISBN 1-110-13388-X pages 22–24</ref> Upang patunayan ni si Hesus ang [[mesiyas]] ng [[Hudaismo]] na mula sa angkan ni David, ang mga may Akda ng Mateo at Lucas ay nagbigay ng mga heneolohiya ni Hesus na bumabakas sa kanyang amang si Jose bilang mula sa angkan ni David(tingnan din ang Lucas 2:4) ngunit ang Lucas at Mateo ay magkasalungat sa kanilang mga heneolohiya. Ayon naman sa Mateo 22:41-46, Marcos 12:35-37 at Lucas 20:41-44, ikinatwiran ni Hesus na ang Mesiyas(Kristo) ay hindi maaaring isang anak ni David dahil tinawag ni David ang Mesiyas na kanyang Panginoon. Sa karagdagan, ayon sa Lucas si Hesus ay ipinanganak ni Maria hindi sa pamamagitan ng pagtatalik kay Jose ngunit sa paglilim ng Espirito Santo at kaya ay hindi anak ni Jose na mula sa angkan ni David. Ayon sa Roma 1:3, isinaad ni [[Apostol Pablo]] na si Hesus ay mula sa binhi(Griyego:[[sperm]]a) ni David ayon sa laman. May mga pagkakasalungat sa parehong ebanghelyo. Ang parehong Mateo at Lucas ay nagbibigay ng magkaibang [[henealohiya]] ni Jose. Ito ay tinangkang ipaliwang ng ilang Kristiyano na ang isang linya ay kay Marya at hindi kay Jose bagaman ang parehong ebanghelyo ay nagsasaad na ito ay parehong linya ni Jose. Ayon sa mga apolohistang Kristiyano, ang heneolhiya sa Lucas ay kay Maria bagaman sinasabi sa Lucas 2:4 na si Jose ang mula kay David kaya hindi maaaring ang heneralohiya sa Lucas ay kay Maria. Ayon sa mga Hudyo, ang mga lalake lamang ang makapagmamana ng trono ni David.<ref name=jewsforjudaism>{{Cite web |url=http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |title=Archive copy |access-date=2012-12-06 |archive-date=2011-06-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110613191637/http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |url-status=dead }}</ref> Sa Lucas, si Jose ay nagmula sa linya ni Nathan at hindi ni Solomon na salungat sa paniniwalang Hudyo na ang [[mesiyas]] ay magmumula kay Solomon ngunit hindi kay [[Jehoiakim]] dahil sa pagsumpa ng Diyos na wala sa binhi nito ang magmaman sa luklukhan ni David. Sa Mateo, si Jose ay nagmula kay Solomon ngunit sa pamamagitan ng anak nitong si [[Jeconias]] na diskwalipikado sa trono.<ref name=jewsforjudaism/> Ang Mateo ay nagsasaad na ang ''lahat'' ng henerasyon mula kay Abraham hanggang kay Hesus ay 42<ref>http://bible.cc/matthew/1-17.htm</ref> samantalang sa Lukas ay may 7 henerasyon mula kay Abraham hanggang Hesus. Ang 14 na henerasyon sa Mateo mula kay [[David]] ay sinasalungat ng kronolohiya sa [[1 Kronika]] na nagsasaad ng 18 henerasyon mula kay David. Isinaad sa Mateo na may 14 henerasyon x 3 o 42 ngunit ang itinala sa Mateo ay 41 pangalan lamang. May iba pang mga pagkakamali sa Mateo gaya ng pagtanggal ng Ahazias, Joash, [[Amazias]], [[Jehoiakim]], maling pagtukoy ng ''mga kapatid'' ni [[Jeconias]](ayon sa Kronika ay may isa lamang kapatid), maling pagtukoy kay Abiud bilang anak ni Zerubabbel, maling pagtukoy kay [[Josias]] na ama ni [[Jeconias]](sa Lumang Tipan, si [[Jehoiakim]] ang ama ni [[Jeconias]]). Sa Lucas, si Shelah ang anak ni Cainan(na pangalang makikita lamang sa [[Septuagint]] at hindi sa Hebreo) na anak naman ni Arphaxad kaya si Shelah ang apo ni Arphaxad ngunit ayon sa Lumang Tipan ay si Arphaxad ang ama ni Shelah. Si Rhesa(na hindi matatagpuan sa anumang bersiyon ng Lumang Tipan) ay isinaad na ama ni Joanan na anak ni Zerubabbel na gumagawa kay Joanan na apo ni Zerubabbel ngunit sa Lumang Tipan, si Joanan(Hananias) ay anak ni Zerubabbel. Sa Mateo, si Hesus ay dinalaw ng mga [[Mago ng Bibliya|Mago]]. Sa Lucas, si Hesus ay binisita mga pastol. Ang [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak bago mamatay si [[Herodes]](na namatay noong Marso 4, BCE).<ref>White, L. Michael. ''From Jesus to Christianity''. HarperCollins, 2004, pp. 12–13.</ref> Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] na nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak sa panahon ng [[Censo ni Quirinius]](Lucas 2:1-7) na ayon sa Hudyong historyan na si [[Josephus]] ay naging gobernador ng Syria noong 6-7 CE. Ang talatang ito sa Lucas ay matagal nang itinuturing ng mga iskolar ng [[Bibliya]] na problematiko dahil inilalagay nito ang kapanganakan ni Hesus sa panahon ng censo noong 6/7 CE samantalang ayon sa Mateo ay ipinanganak si Hesus pagkatapos ng paghahari ni Herodes na namatay noong 4 BCE o mga siyam na taon bago ang censo ni Quirinius.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng kinontrol ng Romanong pandaigdigang censo na sumasakop sa buong populasyon. Ang censo ni Augustus ay sumasakop lamang sa mga mamamayang Romano<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref> at hindi pagsasanay sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> Dahil sa kamaliang ito sa Lucas, ang mga iskolar ay nagbigay konklusyon na ang may akda ng Lucas ay mas umuukol sa paglikha ng simbolikong salaysay kesa sa isang historikal na salaysay,<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus Again for the First Time: The Historical Jesus and the Heart of Contemporary Faith'', (HarperCollins, 1993), page 24.</ref> at walang kamalayan o walang pakielam sa kahirapang kronolohikal na ito. Ang Lucas ay nag-uugnay rin ng kapanganakan ni Hesus kay [[Juan Bautista]] na pinaniniwalaang nabuhay mga sampung taon bago ang paghahari ni Herodes.<ref>Luke 1:5–36</ref> Ang parehong may-akda ng Lucas ay nag-ugnay ng censo ni Augustus kay [[Theudas]] sa [[Mga Gawa ng mga Apostol]] na naganap noong 46 CE ayon kay Josephus. Ang kamatayan ni Hesus ay karaniwang inilalagay noong 30-36 CE sa pamumuno ni [[Poncio Pilato]] na gobernador ng Judea mula 26 hanggang 36 CE.<ref>White 2004, pp. 4, 104.</ref><ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/quirinius.html</ref> Ayon sa Lucas, nang si Marya ay manganganak, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth tungo tahanan ng kanilang ninuno sa [[Bethlehem]](Belen) upang magpatala sa [[censo ni Quirinius]](Lucas 2:2). Ipinanganak ni [[Maria]] si Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan, ay iniligay ang sanggol sa sabsaban. Ayon sa Lucas 2:22–40, kinuha ni Marya at Jose ang sanggol na si Hesus sa templo sa Herusalem(ang layo ng Bethlehem(Belen) sa Herusalem ay mga 6 na milya) 40 araw pagkatapos ng kanyang kapanganakan upang kumpletuhin ang puripikasyong ritwal pagkatapos ng panganganak at isagawa ang pagtubos ng panganay bilang pagsunod sa Kautusan ni Moises(Lev. 12, Exo. 13:12-15 at iba pa. Hayagang sinabi sa Lucas na kinuha nina Marya at Jose ang opsiyon na ibinibigay sa mga mahihirap(na hindi makakabili ng tupa) sa Lev 12:8 na naghahandog ng isang pares ng mga kalapati. Ang Lev. 12:1-4 ay nagsasaad na ang pangyayaring ito ay dapat gawin sa 40 araw pagkatapos ng kapanganakan ng isang anak na lalake. Pagkatapos na isagawa ang lahat ayon sa [[Batas ni Moises]], sila ay bumalik sa Galilea sa kanilang bayan na Nazareth(Lucas 2:39). Salungat dito, ang Mateo 2:16 ay nagmumungkahi na ang pamilya ni Hesus ay nanatili sa Bethelehem nang mga 2 taon bago sila tumungo sa Ehipto. Ang pamilya ni Hesus ayon sa Mateo ay lumisan sa Ehipto at nanatili doon hanggang sa kamatayan ni Herodes(Mat. 2:15, 22-23). Ayon Mat. 2:22, Ang pamilya ni Hesus ay nagbalik sa Hudea(kung nasaan ang Bethlehem ayon sa Mat. 2:5)<ref>http://bible.cc/matthew/2-5.htm</ref> mula sa Ehipto pagkatapos mamatay ni Herodes. Nang marinig ni Jose na si Archelaus ay naghahari sa Hudea ay natakot siyang pumunta roon at sa dahil sa isang babala sa panaginip ay umurong sa Galilea na nagmumungkahing ang Galilea ay hindi ang kanyang orihinal na destinasyon.<ref name=niv>http://www.biblegateway.com/passage/?search=Matthew+2%3A22-23&version=NIV</ref> Sa karagdagan, ang Mat. 2:23 ay nagbibigay impresyon na ang Nazareth ang bagong tahanan ng pamilya ni Hesus at hindi ang lugar kung saan sila nagmula ayon sa Lucas. Ito ay salungat sa Lucas 2:4, 39 na nagsasaad na ang pamilya ni Hesus ay nagmula sa Nazareth. Walang binabanggit sa Mateo ng anumang paglalakabay tungo sa Bethlehem kung saan isinaad sa Mateo na ipinanganak si Hesus. Sa Lucas 2:4,39, sina Jose at Marya ay nakatira sa Nazareth bago pa ipinanganak si Hesus samantalang sa Mateo, si Jose at kanyang pamilya ay tumira lang sa Nazareth pagkatapos ipanganak si Hesus. Ang mga paghuhukay na arkeolohikal ay nagpapakita rin na ng ''Hudea''(Judea) ay hindi umiiral bilang isang gumaganang bayan sa pagitan ng 7 BCE at 4 BCE na panahong iminumungkahi na ipinanganak si Hesus. Si Herodes ay namatay noong 4 BCE at ayon sa Bibliya ay ipinanganak si Hesus bago mamatay si Herodes. Ang arkeolohikal na mga ebidensiya ay nagpapakita ng mga materyal sa pagitan ng 1200 BCE hanggang 550 BCE gayundin sa panahon mula sa ika-6 siglo CE ngunit wala mula sa unang siglo BCE o unang siglo CE. Ayon sa arkeologong si Aviram Oshri, "nakakagulat na walang ebidensiyang arkeolohikal na nag-uugnay sa Bethlehem sa Hudea sa panahon na ipinanganak si Hesus.<ref>https://web.archive.org/web/20080415225523/http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref> ===Kabataan=== {{pangunahin|Kabataan ni Hesus}} May sanggunian sa pagtira nina Jose at Marya kasama ni Hesus sa Nazareth, Galilea(Mateo 2:23; Lucas 2:39-40). Pagsapit ng pista ng [[Paskuwa]] noong labindalawang taong gulang na si Hesus, naglakbay ang pamilya ni Hesus sa Herusalem. Sa pagkakataong ito, nakilahok si Hesus {{ndash}} sa kabila ng kanyang edad {{ndash}} sa isang maalam na pakikipagdebate o "pakikipagtalo" sa harap ng mga dalubhasa o iskolar na mga Hudyo.<ref name=Gardner>Gardner</ref> Pagkatapos ng episodyong ito, may isang blankong espasyo sa Bagong Tipan na sumasaklaw sa 18 taon ng buhay ni Hesus(mula 12 hanggang 30 anos). Ang ibang mga henerikong alusyon ay si Hesus ay sumulong sa karunungan, at sa pabor sa diyos at tao(Luke 2:52). Ang isang karaniwang pagpapalagay ng mga Kristiyano ay si Hesus ay simpleng namuhay sa Nazareth bilang karpintero ayon sa Marcos 6:3 "Hindi ba ito ang karpintero, ang anak ni Marya at kapatid nina Santiago, Jose, Judas at Simon? Hindi ba kasama natin ang kaniyang kapatid na babae? Kaya nga, dahil sa kaniya natisod sila." Wala ng iba pang ibinigay sa Bagong Tipan sa panahong ito ni Hesus na tinawag ng ilan na ''mga nawawalang taon ni Hesus'' ngunit may iba't ibang mga teoriya at mga alamat na iminungkahi sa panahong ito. Ang [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]] ay naglalarawan ng buhay ng batang si Hesus na may maguni-guni at minsang masamang mga [[supernatural]] na pangyayari na maikukumpara sa isang kalikasang mapaglaro ng batang-diyos sa maraming [[Mitolohiyang Griyego]]. Ang isa sa mga episodyo ay sumasangkot kay Hesus na gumagawa ng isang putik na mga ibon na kanyang binigyan ng buhay na isang gawang itinuro kay Hesus sa Qur'an 5:110; bagaman sa [[Quran]], ito ay hindi itinuto kay Hesus bilang isang bata o isang matanda. Sa isang episodyo, ang isang bata ay nagkalat ng tubig na tinipon ni Hesus. Ito ay sinumpa naman ni Hesus na nagsanhi sa katawan ng batang ito na matuyot sa isang bangkay. Ang isa pang bata ay namatay nang ito ay sumpain ni Hesus nang ito ay maliwanag na aksidenteng nakabunggo kay Hesus, bumato kay Hesus o sumuntok kay Hesus(depende sa salin nito). Ang ilang mga manunulat ay nag-angkin na nakahanap ng patunay ng pag-iral ng mga manuskrito ni Hesus sa India at Tibet na sumusuporta sa paniniwalang si Hesus ay nasa India sa panahong ito ng kanyang buhay. Sina Gruber at Kersten (1995) ay nag-aangkin na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng mga katuruan at kasanayan na [[Therapeutae]] na mga guro ng eskwelang Budistang [[Theravada]] na sa panahong ito ay namumuhay sa Judea.<ref>{{cite book |author=Gruber, Elmar and Kersten, Holger. |title=The Original Jesus |publisher=Element Books |location=Shaftesbury |year=1995}}</ref> Kanilang isinaad na si Hesus ay namuhay ng buhay ng isang Budista at nagturo ng mga Budistang katuruan sa kanyang mga tagasunod. Ang kanilang akda ay sumunod sa iskolar ng Bagong Tipan sa Oxford na si Hillman Streeter na nagpatunay noong mga 1930 na ang katuruang [[moralidad|moral]] ni [[Gautama Buddha|Buddha]] ay may apat na kahanga hangang pagkakatulad sa [[Sermon sa Bundok]] ni Hesus.<ref>{{cite journal |title=Did Buddhism influence early Christianity? |first=N. S. |last=Chandramouli |publisher=The Times of India |date=May 1, 1997}}</ref> Ang ilang mga iskolar ay naniniwala na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng relihiyong [[Budismo]] at ang [[Ebanghelyo ni Tomas]] at [[Aklatang Nag Hammadi]] ay nagrereplekta sa posibleng impluwensiyang ito.<ref>The Gnostic Gospels and Beyond Belief: the Secret Gospel of Thomas by Elaine Pagels</ref><ref>''The Original Jesus'' by Gruber and Kersten</ref> Ang ideya na si Hesus ay namuhay sa India ay nauugnay sa aklat ni [[Louis Jacolliot]] na ''La Bible dans l'Inde, Vie de Iezeus Christna'' (1869).<ref>L. Jacolliot (1869) ''[http://books.google.com/books?id=PbsOAAAAQAAJ&dq=%22La+Bible+dans+l'Inde%22&source=gbs_navlinks_s La Bible dans l'Inde]'', Librairie Internationale, Paris (digitized by Google Books)</ref> (''The Bible in India, or the Life of Jezeus Christna''),<ref name=jacolliot>Louis Jacolliot (1870) ''[http://books.google.com/books?id=vqguAAAAYAAJ&dq=%22Louis+Jacolliot%22&source=gbs_navlinks_s The Bible in India]'', Carleton, New York (digitized by Google Books)</ref> Ikinumpara ni Jacolliot ang mga salaysay ng buhay ni [[Krishna|Bhagavan Krishna]] kay Hesus sa mga ebanghelyo at nagbigay konklusyon na hindi maaaring koinsidensiya na ang dalawang mga kwento ay may napakaraming mga pagkakatulad sa maraming mga mas pinong detalye. Siya ay nagbigay rin ng konklusyon na ang mga salaysay sa ebangelyo ay isang [[mito]] na batay sa mitolohiya ng Sinaunang India.<ref>As an example of a different interpretation, note that a number of well-known philosophers and writers, whose lifework has revolved around East-West comparative religion, ([[Ramakrishna]], [[Vivekananda]], [[Sivananda]] among others), have written that the similarities in some of the events in the lives of two of the most important figures in Eastern and Western religion (Christ and Krishna), are proof of the divine harmony linking the great faiths of East and West.</ref> Kanyang binaybay ang "Krishna" bilang "Christna" at nag-angkin na ang mga alagad ni Krishna ay nagbigay sa kanya ng pangalang "Jezeus" na nangangahulugang "dalisay na esensiya" sa [[Sanskrit]]. Si Holger Kersten ay nagmungkahi na ang [[Hindu]] Bhavishya Maha Purana sa Pratisargaarvan (19.17-32) ay naglalarawan ng pagdating ni Hesus: "Isang araw, si Shalivahana na pinuno ng mga Shakas ay dumating sa isang mayelong bundok. Doon sa Lupain ng Hun(Ladakh), nakita ng makapangyarihang hari ang isang lalake na nakaupo sa isang bundok. Ang kanyang balat ay tulad ng isang kobre at may suot na puting mga damit. Tinanong ng hari ang banal na lalake kung sino siya: Ito ay sumagot na Ako si Isaputra(anak ng Diyos) na ipinanganak ng birhen, ministro ng mga hindi mananampalataya na walang tigil sa paghahanap ng katotohanan. O hari, makinig ka sa relhiyon na dinala ko sa mga hindi mananampalataya...sa pamamagitan ng hustisya, katotohanan, pagninilay-nilay at pagkakaisa ng espirito, mahahanap ng tao ang kanyang daan kay Isa(Diyos sa Sanskrit) na nananahan sa sentro ng liwanag na nananatiling hindi nagbabago tulad ng araw na tumutunaw sa lahat ng mga lumilipas na bagay magpakailanman. Ang masayang larawan ni Isa na tagabigay ng kaligayahan ay inihayag sa puso; at ako ay tinawag na Isa-Masih(Hesus na Mesiyas)". Ayon sa mga [[Ahmadi]], ang mga karagdagang kasabihan ni [[Muhammad]] ay nabanggit na si Hesus ay namatay sa [[Kashmir]] sa edad na 120 taon. Ang mga aklat na Christ in Kashmir ni Aziz Kashmiri at Jesus Lived in India ni Holger Kersten ay nagtatala ng mga dokumento at artikulo bilang suporta sa pananaw na ito. ===Pagpapakilala at pagbabautismo ni Juan Bautista kay Hesus=== Ang pagbabautismo ni [[Juan Bautista]] kay Hesus ang opisyal na pinakasimula ng pangangaral ni Hesus sa madla. Naganap ito noong tatlumpung taong gulang na siya. Pagkaraang mabautismuhan si Hesus, lumitaw ang [[kalapati]] ng [[Espiritu Santo]], at narinig ang tinig ng Diyos na nagpapahayag na anak niya si Hesus.<ref name=Gardner/> ====Si Juan Bautista si Elias ayon kay Hesus ngunit ayon kay Juan Bautista ay hindi siya si Elias==== Ayon sa Mateo 17:10-13,"''At tinanong siya ng kaniyang mga alagad, na nangagsasabi, Bakit nga sinasabi ng mga iskriba na kinakailangang pumarito muna si [[Elias]]? At sumagot siya, at sinabi, Katotohanang si Elias ay paririto, at isasauli ang lahat ng mga bagay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na naparito na si Elias, at hindi nila siya nakilala, kundi ginawa nila sa kaniya ang anomang kanilang inibig. Gayon din naman ang Anak ng tao ay magbabata sa kanila. Nang magkagayo'y napagunawa ng mga alagad na si Juan Bautista ang sa kanila'y sinasabi niya." Ayon naman kay Juan Bautista sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 1:21,"''At sa kaniya'y kanilang itinanong, Kung gayo'y ano nga? Ikaw baga'y si [[Elias]]? At sinabi niya, Hindi ako. Ikaw baga ang propeta? At siya'y sumagot, Hindi.''" ====Pagbabautismo kay Hesus pagkatapos ipakulong ni Herodes si Juan==== Ayon sa Mateo 3:1-16 at Juan 1:19-36, binautismuhan ni Juan si Hesus sa simula pa ng pangangaral ni Juan Bautista ngunit ayon sa Lucas 3:18-21,si Hesus ay binautismuhan pagkatapos na ipakulong ni Herodes si Juan Bautista. ====Paghahayag ni Juan Bautista na si Hesus ang Kordero ng Diyos ngunit hindi alam ni Juan kung sino si Hesus==== Ayon sa Juan 1:29-36: :Nang kinabukasan ay nakita ni Juan si Hesus na lumalapit sa kaniya, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos, na nagaalis ng kasalanan ng sanglibutan! Ito yaong aking sinasabi, Sa hulihan ko'y dumarating ang isang lalake na magiging una sa akin: sapagka't siya'y una sa akin. At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't upang siya'y mahayag sa Israel, dahil dito'y naparito ako na bumabautismo sa tubig. At nagpatotoo si Juan, na nagsasabi, Nakita ko ang Espiritu na bumababang tulad sa isang kalapati na buhat sa langit; at dumapo sa kaniya.At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't ang nagsugo sa akin upang bumautismo sa tubig, ay siyang nagsabi sa akin, Ang makita mong babaan ng Espiritu, at manahan sa kaniya, ay siya nga ang bumabautismo sa Espiritu Santo.At aking nakita, at pinatotohanan kong ito ang Anak ng Diyos.Nang kinabukasan ay muling nakatayo si Juan, at ang dalawa sa kaniyang mga alagad;At kaniyang tiningnan si Jesus samantalang siya'y naglalakad, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos! Ayon naman sa Lucas 7:18-20: :At ibinalita kay Juan ng kaniyang mga alagad ang lahat ng mga bagay na ito.At sa pagpapalapit ni Juan Bautista sa kaniya ng dalawa sa kaniyang mga alagad, ay sinugo sila kay Hesus na nagpapasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? At pagdating sa kaniya ng mga tao, ay kanilang sinabi, Pinaparito kami sa iyo ni Juan Bautista, na ipinasasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? === Panahon ng pangangaral sa madla === Kabilang sa mga pangunahing kaganapan sa pangangaral sa madla o pagmiministro sa publiko ni Hesus ang pagbibinyag sa kanya ni Juan Bautista, pagtawag niya kay [[Mateo ang Ebanghelista|Mateo]], ang kanyang paggawa ng mga himala, pagbibigay niya kay [[Pedro]] ng mga susi ng langit, ang kanyang pagbabagong anyo, at ang paglilinis ng templo.<ref name=Gardner/> ====Ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang Mesiyas==== Sa maraming instansiya, ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang [[Mesiyas]] gaya ng pagbabawal niya sa mga demonyo (Marcos 1:34,3:11-12,Lucas 4:41), pagbabawal sa kanyang mga alagad na ipaalam nilang siya ang mesiyas (Mateo 16:20, Marcos 8:30, Luas 9:21) at sa pagbabawal sa mga pinagaling niya sa pagpapagaling niya sa iba(Mateo 8:3-4,12:15-16, Marcos 1:44, 5:43, 7:36, Lucas 5:14, 8:56). Ayon sa Marcos 8:29-30,"''At tinanong niya sila, Datapuwa't ano ang sabi ninyo kung sino ako? Sumagot si Pedro at nagsabi sa kaniya, Ikaw ang Cristo. At ipinagbilin niya sa kanila na huwag sabihin kanino man ang tungkol sa kaniya.''" ====Mga alagad lamang ang makakaunawa ng mga talinghaga ngunit hindi naunawaan ng mga alagad ang mga sinabi niya==== Si Hesus ay naghayag ng mga parabula (talinghaga) na ang kahulugan ay nakatago sa mga nakarinig maliban sa kanyang [[Labindalawang Alagad]]. Ayon sa Marcos 4:11-13:"''1At sinabi niya sa kanila, Sa inyo ay ipinagkaloob ang makaalam ng hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa kanilang nangasa labas, ang lahat ng mga bagay ay ginagawa sa pamamagitan ng mga talinghaga:Upang kung magsitingin sila'y mangakakita, at huwag mamalas; at kung mangakinig sila'y mangakarinig, at huwag mangakaunawa; baka sakaling sila'y mangagbalikloob, at patawarin sila.''" Ayon sa Mateo 13:13-15,"''3 Kaya't sila'y pinagsasalitaan ko sa mga talinghaga; sapagka't nagsisitingin ay hindi sila nangakakakita, at nangakikinig ay hindi sila nangakakarinig, ni hindi sila nangakakaunawa. At natutupad sa kanila ang hula ni Isaias, na sinasabi, Sa pakikinig ay inyong maririnig, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mapaguunawa;At sa pagtingin ay inyong makikita, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mamamalas:Sapagka't kumapal ang puso ng bayang ito.At mahirap na mangakarinig ang kanilang mga tainga,At kanilang ipinikit ang kanilang mga mata;Baka sila'y mangakakita ng kanilang mga mata,At mangakarinig ng kanilang mga tainga,At mangakaunawa ng kanilang puso,At muling mangagbalik loob,At sila'y aking pagalingin.''". Ayon sa Lucas 8:10,"'' At sinabi niya, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa mga iba'y sa mga talinghaga; upang kung magsitingin ay huwag silang mangakakita, at mangakarinig ay huwag silang mangakaunawa.''" Ayon sa Mateo 13:10-11,"'' At nagsilapit ang mga alagad, at sinabi nila sa kaniya, Bakit mo sila pinagsasalitaan sa mga talinghaga?At sumagot siya at sinabi sa kanila, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng langit, datapuwa't hindi ipinagkaloob sa kanila.''" Gayunpaman, kahit ang kanyang mga alagad ay hindi naunawaan ang mga sinabi ni Hesus sa kanila. Ayon sa Marcos 9:32,"''Nguni't hindi nila naunawa ang sabing ito, at nangatakot silang magsipagtanong sa kaniya.''" Ayon sa Lucas 9:45,"'' Datapuwa't hindi nila napaguunawa ang sabing ito, at sa kanila'y nalilingid, upang ito'y huwag mapagunawa; at nangatatakot silang magsipagtanong sa kaniya ng tungkol sa sabing ito.''" Ayon sa Lucas 18:34,"'' At wala silang napagunawa sa mga bagay na ito; at ang sabing ito ay nalingid sa kanila, at hindi nila napagtalastas ang sinabi.''" ====Sinabi ni Hesus na walang siyang sinalita sa lihim==== Ayon naman sa Juan 18:20-21:"'' Sinagot siya ni Hesus, Ako'y hayag na nagsalita sa sanglibutan; ako'y laging nagtuturo sa mga sinagoga, at sa templo, na siyang pinagkakatipunan ng lahat ng mga Hudyo; at wala akong sinalita sa lihim. Bakit ako'y iyong tinatanong? tanungin mo silang nangakarinig sa akin, kung anong sinalita ko sa kanila: narito, ang mga ito ang nangakakaalam ng mga bagay na sinabi ko.''" === Pagtawag sa 12 alagad=== Tinawag ni Hesus ang maniningil ng buwis na si Mateo. Sumunod si Mateo kay Hesus at napabilang sa kanyang [[labindalawang mga alagad]]. Ito ay sina [[Simon Pedro]], [[San Andres|Andres]], [[Santiago, anak ni Zebedeo]], [[San Juan|Juan]], [[Felipe ng Bethsaida]], [[San Bartolome|Bartolome]], [[San Mateo|Mateo]], [[Santo Tomas|Tomas]] (kilala rin bilang [[Didymus]]), [[Santiago ang Nakababata]], [[Hudas Tadeo]], [[Simon na Zelote]], at [[Hudas Iskariote]]. ===Pagsisinungaling ni Hesus sa kanyang mga kapatid=== Ayon sa Juan 8:7-10: :Pumunta kayo sa pista: ako'y hindi pupunta sa pistang ito; sapagka't hindi pa nagaganap ang aking panahon.At nang masabi sa kanila ang mga bagay na ito, ay nanahan pa siya sa Galilea. Pagkatapos pumunta ng kaniyang mga kapatid sa pista, Si Hesus ay pumunta, hindi sa hayag, kundi nang lihim. === Mga pagmimilagro ni Hesus === {{seealso|Milagro}} Ang mga [[milagro]] ni Hesus ang kanyang mga gawang [[supernatural]] na itinala sa mga ebanghelyo sa kurso ng kanyang pangangaral. Ayon sa may akda ng [[Ebanghelyo ni Juan]], ang tanging ilan sa mga milagrong ito ang kanyang isinulat sa ebanghelyong ito. Ang mga milagro ni Hesus ay inuri ng ilang mga iskolar sa apat na mga pangkat: mga pagpapagaling sa karamdaman gaya ng [[ketong]], pagpapalayas ng mga [[demonyo]] o masamang espirito, [[pagbuhay sa patay]], at pagkontrol sa kalikasan. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|8:11-12}}, {{Bibleverse||Mateo|16:1-4}}, {{Bibleverse||Mateo|12:38-40}} at {{Bibleverse||Lucas|11:29-30}}, si Hesus ay tumanggi na magbigay ng anumang "''mga tanda''" ng milagro upang patunayan ang kanyang autoridad. Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Juan|2:11}}, ang mga milagro ni Hesus ang "''mga tanda''" na naghahayag ng kanyang kaluwalhatian. May pagkakatulad sa talatang [[Ebahelyo sa Lucas]] 7:22 (na isinulat ca. 90 CE) "At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Magsiparoon kayo, at sabihin ninyo kay [[Juan Bautista]] ang mga bagay na inyong nangakita at nangarinig; ang mga bulag ay nangakakakita, ang mga pilay ay nagsisilakad, ang mga ketongin ay nangalilinis, at ang mga bingi ay nangakaririnig, ang mga patay ay ibinabangon, sa mga dukha ay ipinangangaral ang mabubuting balita." May pangungusap sa [[4Q521]] ng [[Dead Sea Scrolls]](Isinulat mula 150 BCE hanggang bago ang 70 CE) ng [[Mga Essene]] na halos katulad ng Lucas 7:22: "''...Ang langit at lupa ay makikinig sa [[Mesiyas]] at walang maliliko sa landas sa Mga kautusan ng mga banal...Kayong umaasa sa inyong puso, hindi ba masusumpungan ito sa Panginooon? Sapagka't isasaalang alang ng Panginoong ang mga hasidim at tatawagin ang mga matuwid sa kanilang pangalan. Kanyang luluwalhatiin ang mga matuwid sa trono ng walang hangganang Kaharian. Siya na nagpapalaya sa mga bihag, siya na nagbabalik ng paningin sa mga bulag, tumutuwid sa mga pilay..Gagawin ng Panginoon ang lahat ng mga maluwalhating bagay na ito... Sapagka't pagagalingin niya ang mga may karamdaman, bubuhayin ang mga patay at dadalhin ang mabuting balita sa mga dukha.<ref> 4Q521, Dead Sea Scrolls</ref> Isa sa mga halimbawa ng kanyang pagpapagaling ang nasa {{Bibleverse||Mateo|8:5-13}}, nang pumasok si Hesus sa Capernaum ay nilapitan siya ng isang centurion(kapitan) na namanhik sa kanya upang pagalingin ang kanyang alipin. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Lucas|7:1-10}} na sa halip na ang mismong centurion(kapitan) ang lumapit kay Hesus ay isinugo nito ang mga matanda ng Hudyo upang hilingin kay Hesus na pumunta at pagalingin ang kanyang alipin. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|5:22-23}}, nang si Jairus na pinuno ng sinagoga ay namanhik kay Hesus ay nagsabing: "'' Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Ito ay inaayunan sa {{Bibleverse||Lucas|8:41-42}} na si Jairus na pinuno ng sinagoga ay lumapit at nagpatirapa kay Hesus na nagsasabing, "''Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Mateo|9:18}} na nagsasaad na nang lumapit ang pinuno kay Hesus ay patay na ang kanyang anak. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|10:46-52}} at {{Bibleverse||Mateo|20:29-30}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang sila ay papaalis na sa Jericho. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Lucas|18:35}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang siya ay papalapit sa Jericho. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|14:28-32}}, "''Sumagot sa kaniya si Pedro: Panginoon, kung ikaw nga, hayaan mong makapariyan ako sa iyo sa ibabaw ng tubig. Sinabi niya: Halika. Pagkababa ni Pedro mula sa bangka, lumakad siya sa ibabaw ng tubig papunta kay Jesus. Ngunit nang makita niya ang malakas na hangin, natakot siya at nagsimulang lumubog. Sumigaw siya na sinasabi: Panginoon, sagipin mo ako. Kaagad na iniunat ni Jesus ang kaniyang kamay at hinawakan siya. Sinabi niya sa kaniya: O, ikaw na maliit ang pananampalataya, bakit ka nag-aalinlangan? Nang makasakay na sila sa bangka, tumigil ang hangin."'' Ang salaysay na ito ay matatagpuan rin sa [[Budismo]] na mas nauna sa Krisityanismo: "''[Ang isang alagad na nagnais] na bumisita kay [[Buddha]] sa isang gabi...ay natagpuan ang bangka na nawawala mula sa gilid ng ilog Acirvati. Sa isang pananampalatayang pagtitiwala kay Buddha, siya ay humakbang sa tubig at lumakad na tila sa tuyong lupain hanggang sa gitna ng daloy. At pagkatapos ay lumabas siya sa kanyang nakuntentong pagninilay nilay kay Buddha na kanyang nawala ang kanyang sarili at nakita ang mga ilog at natakot at ang kanyang mga paa ay nagsimulang lumubog. Ngunit kanyang pinilit ang kanyang sarili na mabalot muli sa kanyang pagninilay nila at sa pamamagitan ng kapangyarihan nito ay umabot sa malayong gilid ng ilog ng ligtas at naabot ang kanyang Panginoon''".<ref>Rudolf Bultmann, The Gospel of John, Westminster, Philadelphia 1971: p240 quoted in Helms, Gospel Fictions, 81</ref> Ang ilang mga pagmimilagro ni Hesus ay isinalaysay rin sa [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]]. [[File:Thedecapolis.png|thumb|180px|left|Mapa ng lokasyon ng [[Gadara]] at [[Jerash|Gerasa]] mula sa dagat ng Galilea.]] Ang isa pang milagro ni Hesus ang pagpalayas ng demonyo na ang pangalan ay [[Lehiyon (demonyo)]] mula sa isang lalake (Marcos 5:1-20) o dalawang lalake (Mateo 8:28-34), nang si Hesus ay tumungo sa kabilang panig ng dagat Galilea sa rehiyon ng [[Gerasenes]](NRSV) o [[Gadarenes]] (KJV). Ang mga demonyo ay nilipat ni Hesus sa 2,000 [[baboy]] na tumalon at nalunod sa dagat. Sa Mateo, ito ay binago sa [[Gadarenes]]. Sa mga pinakamatandang manuskritong Griyego ay mababasa ang [[Gerasenes]]. Ayon sa [[King James Version]] sa Mateo 8:28, ito ay nangyari sa [[Gergesenes]] na tumutugon sa modernong [[Kursi]] sa [[Dagat ng Galiea]]. Ang Gerasa ay 31 kilometro mula sa Dagat ng Galilea at ang Gadara ay 10 kilometri mula sa dagat ng Galilea o 2 oras sa paglalakad tungo sa Dagat ng Galilea. ===Transpigurasyon === Naganap ang pagbabagong anyo ni Hesus habang inaakyat niya ang isang bundok. Nasaksihan ito nina Pedro, Santiago, at Juan ang Ebanghelista. Sa transpigurasyon o banyuhay na ito ni Hesus, naging nakasisilaw na liwanag si Hesus, maging ang kanyang mukha. Mula sa isang ulap, nagsalita at ipinahayag ng Diyos na si Hesus ang kanyang anak.<ref name=Gardner/> === Paglilinis ng templo === Sa pagbabalik ni Hesus sa Herusalem, natuklasan niya ang mga nagkalat na mangangalakal at mga tagapagpalit ng mga pera sa templo. Ikinagalit ito ni Hesus kaya't pinagalitan at pinalayas niya ang mga taong ito mula sa banal na gusaling iyon. Ito ang isinagawang pagdadalisay ni Hesus ng templo sa Herusalem. Ito ang tanging salaysay na si Hesus ay gumamit ng pisikal na karahasan sa anuman sa mga ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay nangyari malapit sa wakas ng mga ebanghelyong sinoptiko sa Marcos 11:15–19, 11:27–33, Mateo 21:12–17, 21:23–27 at Lucas 19:45–48, 20:1–8) at malapit sa simula ng Ebanghelyo ni Juan sa Juan 2:13–16. === Pagpasok ni Hesus sa Herusalem=== Ayon sa mga ebanghelyo, bago pumasok si Hesus sa Herusalem, siya ay nanatili sa Bethany at Bethpage. Ayon sa Juan 12:1, si Hesus ay nasa Bethany ng anim na araw bago ang [[Paskuwa]]. Habang naroon, kanyang ipinadala ang kanyang dalawang mga alagad sa isang bayan upang kunin ang isang asno na nakatali ngunit hindi kailanman nasakyan. Kapag sila ay tinanong, sila ay tinuruan na sabihing ang asno ay kailangan ng Panginoon ngunit ibabalik. Ang parehong {{Bibleverse||Lucas|19:29-35}} at {{Bibleverse||Juan|12:12-16}} ay nagsaad na sa pagpasok ni Hesus sa Herusalem, siya ay umupo sa isang batang asno. Ayon sa Juan, ito ay upang matupad ang hula sa Zacarias 9:9. Ayon sa Zacarias, "Magalak ka ng malaki, Anak na Babae ng Zion!, Humiyaw, Anak ng Babae ng Herusalem, Tingan mo, ang hari mo ay dumarating sa iyo, matuwid at matagumpay, mapagpakumbaba at nakasakay sa ''isang asno, sa isang bisiro'', ang bisiro ng isang asno". Ang dalawang huling mga linya ay tila nagpapahiwatig na ang hari ay nakasakay sa dalawang mga hayop na ''asno at ang bisiro'' nito. Gayunpaman, ito ay isa lamang halimbawa ng mga paralelismong pangtulang Hebreo na kinasasangkutan ng pag-uulit ng parehong idea sa magkaibang mga salita para sa layuning metriko at ritmiko. Salungat sa Lucas at Juan na nagsaad na si Hesus ay sumakay sa ''isang asno'', nabasa ni Mateo ang talata sa Zacarias na ang mesiyas ay sasakay sa ''dalawang mga asno'' at si Hesus ay kanyang isinaad na sumakay sa ''mga'' asnong ito. Sa Hebreo ng Zec. 9:9, ang asno ay tumutukoy sa isang lalake. Ito ay isanalin sa Mateo sa babaeng asno at ang anak ng babaeng asnong ito. Sa saling Griyego ng Zec. 9:9, ang salitang asno ay maaaring tumukoy sa parehong kasarian. Ang ilang mga salin at komentaryo ng bibliya ay nagmungkahi na ang sinakyan ni Hesus ang mga damit(o balabal) na ipinatong ng mga alagad sa asno at bisiro nito. Gayunpaman, kahit pa ipagpalagay na ang "sa kanila" ay tumutukoy sa mga damit, inilagay ng mga alagad ang mga damit ''sa kanila'' o sa parehong asno at bisiro. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|21:7}}, "kanilang dinala ang ''babaeng asno at ang bisiro nito'', kanilang inilagay ang kanilang mga balabal ''sa kanila''(asno at bisiro) at si Hesus ay umupo ''sa kanila''." ===Pagsumpa sa puno ng igos=== Ang pagsumpa ni Hesus sa punong [[igos]] ay isinama lamang sa mga ebanghelyong Marcos at Mateo ngunit wala sa Lucas o Juan. Sa Mateo, ang sinumpang igos ay ''agad'' na natuyo samantalang sa Marcos, ang puno ay hindi natuyo hanggang sa sumunod na araw. Ayon sa Mateo 21:18-20, sa kinaumagahan, nang siya ay pabalik na sa lungsod ay nagutom si Hesus. Pagkakita niya sa isang puno ng igos sa tabing-daan, nilapitan niya ito ngunit wala siyang nakita rito kundi mga dahon lamang kaya sinabi niya rito: "Kailanman ay hindi ka na mamumunga. ''Kaagad na natuyo ang puno ng igos''". Sa Marcos 11:12-14, pagkatapos ng pagpasok ni Hesus sa Herusalem at bago ang paglilinis ng templo, sinumpa ni Hesus ang igos sa pagiging walang bunga nito sapagka't hindi pa panahon ng mga igos. Sinabi ni Hesus sa puno na ''sinomang tao'y hindi kakain ng iyong bunga mula ngayon at magpakailan man''. Pagkatapos ng kanyang paglilinis sa templo sa kinaumagahan, ay nakita ng mga alagad na ang puno ng igos ay tuyo na mula sa mga ugat. Sa pagkaalaala ni Pedro ay sinabi sa kaniya, Rabbi, narito, ang sinumpa mong puno ng igos ay natuyo(Marcos 11:20-21). Ayon sa mga iskolar, ang pagkakaiba sa dalawang kwento ay sanhi ng pagbabago ng Mateo sa kwento ng Marcos na pinaghanguan nito.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=QEKQ_iBhX7UC&pg=PR11&source=gbs_selected_pages&cad=3#v=onepage&q&f=false Davies, William David, & Allison, Dale C., "Matthew 19-28" ()] p.147</ref> ===Huling hapunan === {{pangunahin|Huling Hapunan}} Ang Huling Hapunan ang pinagsaluhan ni Hesus kasama ng kanyang mga apostol bago ang kanyang pagpapako sa krus. Ito ay inaalala ng mga Kristiyano at batayan ng kalaunang doktrina ng mga Kristiyano na [[sakramento]] o [[ordinansa]]ng(sa [[Protestantismo]]) tinatawag na [[Eukarista]] at kilala rin bilang "Banal na Komunyon" o "Ang Hapunan ng Panginoon". Ang [[Simbahang Katoliko Romano]], [[Silangang Ortodokso]], [[Ortodoksong Oriental]] at [[Simbahan ng Silangan]] ay nagtuturo na ang realidad(substansiya) ng mga elemento ng tinapay at alak ay buong nababago sa literal na katawan at dugo ni Hesus samantalang ang mga hitsura(species) ay nanatili. Ang [[Lutherano]] ay nanniwala na ang katawan at dugo ni Hesus ay umiiral "sa, kasama at ilalim" ng mga anyo ng tinapay at alak na isang konseptong kilala bilang ang unyong sakramental. Sa Huling Hapunan ayon sa mga ebanghelyo nang hinulaan ni Hesus ang pagkakanulo sa kanya ni [[Hudas Iskariote]]. Ang tatlong ebanghelyong sinoptiko(Mateo, Marcos, Lucas) at Unang Korinto ay kinabibilangan ng salaysay ng Hapunan kung saan si Hesus ay kumuha ng tinapay, hinati ito at ibinigay sa mga apostol na nagsasabing, "Ito ang aking katawan na ibinigay sa inyo". Ang mga salita sa bawat salaysay ng mga aklat na ito ay katamtamang magkakaiba na sumasalamin sa isang tradisyong [[Ebanghelyo ni Marcos|pang-Marcos]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Mateo]] at isang tradisyong [[Apostol Pablo|Paulino]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Lucas]].<ref name="NBD">"Lord's Supper, The" in ''New Bible Dictionary'', 3rd edition; IVP, 1996; page 697</ref> Ang mga salitang "''Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin''" ay matatagpuan lamang sa Ebanghelyo ni Lucas(22:19) at hindi sa iba pang 3 ebanghelyo. Ang {{Bibleverse||Lucas|22:19-20}}(22:19b-20)(''ibinigay sa kanila. Kaniyang sinabi: Ito ang aking katawan na ibinigay para sa inyo. Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin. Sa gayunding paraan, pagkatapos na makapaghapunan, kinuha niya ang saro at sinabi: Ang sarong ito ay ang bagong tipan sa aking dugo na ibinuhos para sa inyo.'') ay hindi lumilitaw sa ilang mga pinakamaagang manuskrito ng Ebanghelyo ni Lucas at pinaniniwalaang isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang episodyong ito ay hindi matatagpuan sa [[Ebanghelyo ni Juan]] ngunit kinabibilangan ng paghuhugas ni Hesus ng mga paa ng apostol na may detalyadong diskursong pagpapaalam habang inihahanda sila sa kanyang paglisan. Ayon sa mga sinoptiko ({{Bibleverse||Marcos|14:12-18}}, {{Bibleverse||Mateo|26:17-21}} at {{Bibleverse||Lucas|22:8}}), ang Huling Hapunan ang Seder na [[Paskuwa]](Paglagpas) na isinasagawa ng mga Hudyo sa simula ng [[Nisan]] 15. Salungat dito, ang Huling Hapunan ayon sa {{Bibleverse||Juan|19:14}} nangyari noong Nisan 14 nang ang mga kordero ng Paskuwa ay pinapatay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|18:28}} at {{Bibleverse||Juan|19:14-15}}, si Hesus ay ipinako sa krus bago ang [[Paskuwa]]. Ipinagpapalagay na ang may akda ng Juan ay pumili ng petsang ito upang umangkop sa kanyang teolohiya na si Hesus ang "kordero ng diyos"({{Bibleverse||Juan|1:29}}) at iniugnay si Hesus sa mga hinahandog na kordero sa Paskuwa ng mga Hudyo.<ref>Sanders, E. P. The historical figure of , 1993. p. 72</ref> Ikinatwiran ni Raymond Brown na sa [[Seder na Paskuwa]] ng mga Hudyo, ang unang saro ng alak ay iniinom bago kainakain ang walang lebadurang tinapay ngunit sa sinoptiko, ay nangyari ito pagkatapos. Ito ay nagpapakita ayon kay Brown na ang pangyayaring ito ay hindi ang unang Seder na Paskuwa na nangyayari tuwing Nisan 15 at kaya ay mas umaayon sa kronolohiya ng Juan na nangyari noong Nisan 14. Gayunpaman, maaaring ito ay binago para sa mga layuning simboliko o relihiyoso. Ang [[Silangang Ortodokso]] ay naniniwalang ang hapunang Eukaristiko ay hindi ang Seder na Paskuwa kundi isang hiwalay na hapunan. Ang argumentong Seder na Paskuwa ay itinatakwil rin ng Simbahang [[Presbiteriano]] na nagsasaad na ang huling hapunan sa ebanghelyo ay maliwanag na nagpapakitang ang layunin ng Huling Hapunan ay hindi ang pag-ulit ng taunang Seder na Paskuwa ng [[Aklat ng Exodo]].<ref>Brown et al. page 626</ref><ref name=Presbyterian37 >''Liturgical year: the worship of God'' by Presbyterian Church (U.S.A.), 1992 ISBN 978-0-664-25350-9 page 37</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Juan]] at ang 1 Corinto 5:7-8 ay nagtumbas ng pagpako kay Hesus bilang isang inihandog na kordero ng Paskuwa. Ang mga iskolar ng [[Seminar ni Hesus]] ay tumuturing sa Huling Hapunan na hinango hindi mula sa huling hapunan ni Hesus kasama ng mga apostol kundi sa mga tradisyong [[hentil]] ng mga pag-alalang hapunan para sa mga namatay.<ref name = "ActJMark">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Mark," p. 51-161</ref> Si [[Barry B. Powell|Barry Powell]] ay nagmungkahi na ang mga konseptong Kristiyano ng pagkain at pag-inom ng laman at dugo ni Hesus ay naimpluwensiyan ng kulto ni [[Dionysus]].<ref>Powell, Barry B., ''Classical Myth'' Second ed. With new translations of ancient texts by Herbert M. Howe. Upper Saddle River, New Jersey: Prentice-Hall, Inc., 1998.</ref> Si [[Dionysus]] ay isa sa maraming mga tagapagligtas na [[diyos na namatay at nabuhay]]. Ang kanyang kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing [[Pasko#Disyembre_25|Disyembre 25]]. Siya ay sinamba sa buong Gitnang Silangan gayundin sa Gresya. Siya ay mayroong sentro ng pagsamba sa Herusalem noong ika-1 siglo BCE. Siya ang anak ni [[Zeus]] na Diyos Ama at ang kanyang laman at dugo ay simbolikong kinakain ng kanyang mga tagasunod sa anyo ng tinapay at alak. Si [[Dionysus]] ay ipinanganak ng isang birhen, nagsagawa ng mga milagro gaya ng pagbabago ng tubig sa alak, may 12 alagad, tinawag na "Diyos na naging laman", "Tanging Bugtong na Anak" at "Tagapagligtas", ipinako sa krus at namatay bilang isang handog para sa mga kasalanan ng daigdig. Si Dionysus ay muling nabuhay pagkatapos ng 3 araw at umakyat sa langit.<ref>http://www.religioustolerance.org/chr_jcpa2.htm</ref><ref>[[Pausanias (geographer)|Pausanias]], ''Description of Greece'' 6. 26. 1 - 2</ref><ref>[[Athenaeus]], ''Deipnosophistae'' 2. 34a</ref> Ayon sa iskolar na si Peter Wick, ang paggamit ng simbolismong alak sa [[Ebanghelyo ni Juan]] kabilang ang kwento ng [[kasalan sa Cana]] kung saan binago ni Hesus ang tubig sa alak ay nilayon upang ipakita ng Juan si Hesus ay mas superior kay [[Dionysus]].<ref name="Wick 2004 179–198">{{cite journal |last=Wick |first=Peter |title=Jesus gegen Dionysos? Ein Beitrag zur Kontextualisierung des Johannesevangeliums |journal=[[Biblica (journal)|Biblica]] |volume=85 |issue=2 |pages=179–198 |publisher=[[Pontifical Biblical Institute]] |location=Rome |year=2004 |url=http://www.bsw.org/?l=71851&a=Comm06.html |accessdate=2007-10-10 |ref=harv}}</ref> ===Getsemani, pagkakanulo ni Hudas at pagdakip kay Hesus=== [[File:Giotto - Scrovegni - -31- - Kiss of Judas.jpg|thumb|300px||''Halik ni [[Hudas Iskariote]]'' (1304–06), fresco ni [[Giotto]], [[Scrovegni Chapel]], [[Padua]], Italya]] Ayon sa mga kanonikal na Ebanghelyo, pagkatapos ng Huling Hapunan, si Hesus at ang kanyang mga alagad ay naglakbay sa Gethsemane. Nang makarating rito, siya ay inilarawang lumisan sa kanyang mga alagad upang manalangin ng pribado. Isinaad ng mga sinoptiko na ang tatlong mga alagad na kasama ni Hesus ay nakatulog at kinastigo sila ni Hesus sa pagkabigong manatiling gising kahit sa isang oras na nagmuungkahing sila ay manalangin upang makaiwas sa tukso. Sa puntong ito, si [[Hudas Iskariote]] ay lumitaw na sinamahan ng isang pangkat ng mga tao na kinabibilangan ng mga saserdote at matatanda at mga taong may sandata. Lumapit si Hudas kay Hesus upang halikan niya ito. Ang halik ang ibinigay ni Hudas na tanda sa mga humuhili kung sino ang kanilang dapat huhulihin. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], si Hesus ay tumugon kay Hudas, ''Kaibigan, anong dahilan ng pagparito mo?'' Ito ay humantong sa paniniwala na si Hesus at Hudas ay aktuwal na may kasunduan at walang tunay na pagkakanulong nangyari.<ref name=PagelsKing>Pagels, Elaine at Karen L. King. (...) "The ''Gospel of John'' suggests that Jesus himself was complicit in the betrayal, that moments before Judas went out, Jesus had told him, "Do quickly what you are going to do" (''John'' 13:27)" (...), ''Reading Judas, The Gospel of Judas and the Shaping of Christianity'', Penguin Books, New York, 2007, pages 3–4, ISBN 978-0-14-311316-4.</ref> Ang Lucas 22:47-48 ay nagsasaad na nakita ni Hesus si Hudas na paparating at pinigil siya na nagtatanong: ''Hudas, sa pamamagitan ba ng halik ay ipagkakanulo mo ang Anak ng Tao?'' Walang halik na isinagawa si Hudas. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|14:45-47}} at {{Bibleverse||Mateo|26:49-51}}, ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng isang alipin ay nangyari ''pagkatapos dakipin si Hesus''. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa parehong {{Bibleverse||Lucas|22:47-54}} at {{Bibleverse||Juan|18:4-12}} na ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng alipin ay nangyari ''bago dakipin si Hesus''. Ayon sa apat na kanonikal na Ebanghelyo, hinulaan ni Hesus na ipinagkakanulo siya at alam niyang ito ay gagawin ni Hudas({{Bibleverse||Mateo|26:23-25}}, {{Bibleverse||Marcos|14:18-21}}, {{Bibleverse||Lucas|22:21-23}} at {{Bibleverse||Juan|13:21-30|}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|13:21-30}}, ito ay katuparan ng isang hula sa kasulatan ngunit inihayag din ni Hesus sa {{Bibleverse||Mateo|26:23-24}} tungkol kay Hudas na ''sa aba ng taong iyon na magkakanulo sa Anak ng Tao. Mabuti pa sa taong iyon kung hindi na siya naipanganak''. Ang pagtupad ni Hudas sa hula ay nagpapahiwatig na si Hudas ay walang [[malayang kalooban]] at nakatakda na sa kapahamakan bago pa ang kanyang kapanganakan({{Bibleverse||Juan|17:12}}). Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Mateo|19:28}} at {{Bibleverse||Lucas|22:30}}, ang lahat ng 12 mga alagad ay uupo sa 12 trono upang hatulan ang 12 lipi ng Israel. Sinaad sa {{Bibleverse||Mateo|26:15}} at Mateo 27:3-10 na ipinagkanulo ni Hudas si Hesus para sa 30 pirasong pilak. Ayon sa Marcos 14:10-11, ang mga saserdote ay nangako lamang kay Hudas na babayaran siya ngunit ayon sa Mateo 26:14-16 ay agad binyaran si Hudas ng mga saserdote. Kalaunan ay dahil nagsisi si Hudas ay kanyang ibinalik ang salapi sa templo at nagbigti. Ang salapi ay kalaunang ginamit ng mga pinunong saserdote upang ipambili ng bukid ng magpapalayok upang ito ay maging libingan ng mga dayuhan(Mt 26:15, 27:3-10). Salungat dito, ayon sa Gawa 1:18, si Hudas ang bumili ng isang parang mula sa kabayaran ng kalikuan. Doon ay bumagsak siya na nauna ang ulo, bumuka ang kaniyang katawan at sumambulat ang lahat ng kaniyang bituka. Inangkin sa Mateo 27:9-10 na ang pagbili ng bukid ng magpapalayok ay hinulaan sa Jeremias ngunit ito ay hindi matatagpuan sa Jeremias. Sa halip, ang Zec. 11:13 ay pinaniwalaan ng ilan na tinukoy dito ni Mateo. Ang ''[[Ebanghelyo ni Hudas]]'' ay nagsasaad na ang mga aksiyon ni Hudas ay kanyang ginawa bilang ''pagsunod'' sa mga instruksiyon na ibinigay sa kanya ni Hesus. Ang [[Ebanghelyo ni Hudas]] ay nagsasaad rin na pinlano ni Hesus ang mga kurso ng pangyayari na humantong sa kanyang kamatayan. Ang paglalarawang ito ay tila umaayon sa ilang mga anyo ng [[Gnostisismo]] na ang anyong tao ay isang bilangguan na espiritwal at kaya ay naglingkod si Hudas kay Hesus sa pamamagitan ng pagtulong na palayin ang kaluluwa ni Hesus mula sa mga limitasyong pisikal. Isinasaad rin sa [[Ebanghelyo ni Hudas]] na hindi nalaman ng ibang mga apostol ang tunay na ebanghelyo na itinuro lamang ni Hesus kay [[Hudas Iskariote]] na ang ''tanging'' alagad ni Hesus na kabilang sa "banal na henerasyon" sa mga alagad. === Paglilitis kay Hesus === {{main|Sanhedrin|Poncio Pilato}} Ayon sa mga kanonikal na ebanghelyo, pagkatapos ng pagkakanulo at pagdakip kay Hesus nang gabi ay dinala siya sa [[Sanhedrin]]. Ayon sa Mateo 26:57, si Hesus ay dinala sa bahay ni Caiaphas na dakilang saserdote kung saan nagtipon ang dakilang saserdote, mga skriba at matatanda. Sa Mateo 27:1, idinagdag na muling nagpulong ang mga saserdote sa sumunod na umaga. Ayon sa Marcos, 14:53, si Hesus ay dinala nang gabing iyon sa dakilang saserdote(na hindi pinangalanan) kung saan ang nagtipon ang lahat ng mga hepeng saserdote at mga matatanda. Ayon sa Markos 15:1, ang isa pang konsultasyon ay idinaos ng mga saserdote nang sumunod na umaga. Ayon sa Lucas 22:54, si Hesus ay dinala sa "bahay ng dakilang saserdote"(na hindi pinangalanan) kung saan ay kinutya at binugbog si Hesus nang gabing iyon at sa Lucas 22:66, idinagdag na "sa sandaling araw na", ang mga hepeng sasedote at mga skriba ay nagtipon at dinala si Hesus sa konseho. Sa Juan 18:24, si Hesus ay dinala mula kay Annas patungo kay Caiaphas na dakilang saserdote at sa Juan 18:28 ay isinaad na noong umaga ay dinala si Hesus mula kay Caiphas tungo kay [[Poncio Pilato]] sa Praetorium. Sa mga ebanghelyo, si Hesus ay isinaad na nagsalita ng napaka-kaunti at nagbigay ng napaka bihira at hindi direktang mga sagot sa mga tanong ng saserdote na nagtulak sa isang opiser na sampalin siya. Sa Mateo 26:62, ang kawalan ng tugon ni Hesus ay nagtulak sa dakilang saserdote na tanungin siiya: "wala ka bang isasagot?" Sa mga salaysay ng ebanghelyo, ang mga lalake na humahawak kay Hesus sa bahay ng dakilang saserdote ay kumutya, piniringan ang kanyang mata, uminsulto at bumugbog sa kanya. Ang Markos 14:55-59 ay nagsasaad na ang mga hepeng saserdote ay naghanap ng saksi laban kay Hesus upang ipapatay siya ngunit hindi nakahanay ng sinuman kaya naghanap ng mga maling saksi laban sa kanya ngunit ang kanyang mga saksi ay hindi magkakaayon. Isinaad sa Marcos 14:61 na tinanong naman ng dakilang saserdote si Hesus: "Ikaw ba ang Kristo, ang Anak ng Mapalad?" Sumagot si Hesus na "''Ako''" na sa puntong ito ay pinunit ng dakilang saserdote ang balabal nito sa galit at inakusahan si Hesus ng [[pamumusong]]. Tinanong naman ng dakilang saserdote ang Sanhedrin at silang lahat ay nagbigay hatol na siya ay nararapat mamatay(Marcos 14:64) Sa Mateo 26:63, tinanong ng dakilang sasedote si Hesus "Sabihin mo sa amin kung ikaw ang Kristo, ang Anak ng Diyos". Sumagot si Hesus na "''Sinabi mo''" na nagtulak sa dakilang saserdote na punitin ang kanyang balabal. Salungat dito, sa Lucas 22:67 ay tinanong si Hesus na "Kung ikaw ang Kristo, sabihin mo sa amin". Ngunit kanyang sinabi sa kanila, "''Kung sasabihin ko sa inyo, hindi kayo maniniwala''". Ngunit sa Lucas 22:70 nang siya ay tanungin nila na "Kung gayon, ikaw ba ang Anak ng Diyos?" Sumagot si Hesus na "''Sinasabi niyong ako''". Sa puntong ito, ang mga sasedote ay nagtanong: "Hindi ba, hindi na natin kailangan ang saksi sapagkat tayo na ang nakarinig mula sa kaniyang bibig?" May ilang mga problema sa mga salaysay ng ebanghelyo tungkol sa paglilitis ng [[Sanhedrin]] kay Hesus. Ayon sa mga sinoptiko, ang Banal na Hapunan ang Seder na Paskuwa na unang araw ng Paskuwa. Ito ay nagpapahiwatig na ang paglilitis kay Hesus ay nangyari sa isang linggong pagdiriwang ng pistang Paskuwa. Sa pagbibilang rin ng araw ng mga Hudyo ay isa itong Paskuwa. Pinagbabawal sa [[Hudaismo]] na ang Sanhedrin ay magpulong sa [[Shabbat]] o sa mga pista gaya ng Paskuwa. Sa ebanghelyo, ang Sanhedrin ay nagpulong sa bahay ng dakilang saserdote sa gabing pagkatapos ng pagdakip kay Hesus, ngunit ipinagbabawal sa Hudaismo na ang Sanhedrin ay magpulong sa labas ng ''Bulwagan ng mga Tinagpas na Bato''(Lishkat Ha-Gazith) sa templo sa Herusalem o magpulong sa gabi.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/james_still/jesus_trial.html</ref> Ang isa pang imposiblidad sa Marcos 14:64 ang paghatol ng kamatayan sa parehong araw kesa sa itinakdang interbal na 24 oras sa Hudaismo. Sa Marcos 14:57-58, ang ilang mga tao ay tumayo na may mga "hindi totoong testimonya" laban kay Hesus. Gayunpman, ang kanilang "hindi totoong" inangkin na sinabi ni Hesus ang sinabi ni Hesus ayon sa Juan 2:18-19 at Gawa 6:14. Ayon sa Marcos 16:61, iniugnay ng dakilang saserdote ang pagiging isang [[mesiyas]] sa pagiging Anak ng Diyos. Ito ay maling pag-uugnay dahil hindi itinuturing sa Hudaismo ang pagiging [[mesiyas]] na may katayuang pang-diyos. Ang pag-aangkin rin at pagtuturo ng isang indibidwal na siya "ang mesiyas" ay hindi itinuturing sa [[Hudaismo]] na [[pamumusong]] gaya ng maling pag-aangkin sa Marcos 14:61-64. Ang pag-aangkin rin ni Hesus sa Marcos 14:62 ay hindi nangangailangang ito ay may anumang konotasyong pang-diyos. Ang paggamit ng pariralang "Anak ng Mapalad" o "Anak ng Diyos" ay hindi isang krimen na pinarurusahan ng kamatayan sa Hudaismo. Ang pag-aangkin rin ni Hesus na ang Anak ng Tao ay uupo sa kanan ng diyos sa Marcos 14:62 ay walang pinagkaiba sa alusyon ni [[David]] na nakaupo siya sa kanan ng diyos(Awit 110:1)<ref>Morris Goldstein, Jesus in the Jewish Tradition, Macmillan, New York 1953 quoted in Wilson, Jesus: The Evidence: p 103</ref> Ayon sa mga [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]], si Hesus ay dinala kay Pilato ng [[Sanhedrin]] na nagpahuli kay Hesus at mismong kumwestiyon sa kanya. Isinaad na ang [[Sanhedrin]] ay binigyan lamang ni Hesus ng mga sagot na kanilang itinuring na [[pamumusong|mapamusong]](Marcos 14:61-64) ayon sa [[batas ni Moises]] na hindi malamang na ituturing ni Pilato na isang [[parusang kapital]] na nagpakahulugan ng batas Romano. Ang pangunahing tanong ni Pilato kay Hesus ay kung itinuturing niya ang kanyang sarili na hari ng mga [[Hudyo]] bilang pagtatangka na matukoy kung siya ay isang potensiyal na bantang politikal. Ayon sa saling [[New International Version|NIV]] Marcos 15:2, Mat 26:64: "Ikaw ba ang hari ng mga Hudyo"? "Yes, It is as you say"(oo, gaya ng sinasabi mo).<ref>http://bible.cc/matthew/26-64.htm</ref><ref name="bible.cc">http://bible.cc/mark/15-2.htm</ref> Sa ilang mga salin gaya ng [[KJV]], ang sagot ni Hesus ay: "Thou sayest it."([[King James Version]], Mark&nbsp;15:2, Sinasabi mo);<ref name="bible.cc"/> Ang anumang digri ng kompirmasyon ang nahango ng mga tagasalin ng [[bibliya]] mula sa sagot ni Hesus, ayon sa Bagong tipan ay hindi sapat upang makita si Hesus bilang isang tunay na bantang politikal. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], may pag-aatubili si Pilato na payagan ang pagpapako kay Hesus na walang nakitang kasalanan siya. Ayon sa Mateo, kustombre ng gobernador ng Roma na magpalaya ng isang bilanggo sa [[Paskuwa]]. Ang mga salaysay sa bagong tipan ay nagsasaad na inilabas ni Pilato si [[Barabbas]] at sa Mateo ay tinukoy siyang masamang bilanggo ngunit sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] ay isang mamatay tao. Isinaad ni Pilato sa mga Hudyo na pumili sa pagitan ng pagpalaya kay Barabbas o Hesus na umaasang kanilang hihilinging palayain si Hesus. Gayunpaman, pinili ng mga tao si Barabbas at sinabi tungkol kay Hesus na "Ipako siya!". Sa Mateo, tumugon si Pilato, "Bakit? anong kasamaan ang nagawa niya". Ang mga tao ay nagpatuloy na nagsasabing "Ipako siya!". Walang kustombreng alam na pagpapalaya ng mga bilanggo sa Herusalem maliban sa mga salaysay na ito sa ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay sinasabi ng ilan na elemento ng literaryong paglikha ng Ebanghelyo ni Marcos na nangailangang salungatin ang tunay na anak ng ama upang ilagay ang nagtuturong paligsahan sa anyo ng isang talinghaga. Ang kwento ni Barabbas ay historikal na ginamit upang ilagay ang pagsisi ng pagpapako kay Hesus sa mga Hudyo at upang pangatwiranan ang [[antisemitismo]] na isang interpretasyong kilala bilang [[deisidyong Hudyo]] na itinakwil ni Papa [[Benedict XVI]] sa kanyang aklat noong 2011 na ''Jesus of Nazareth'' kung saan kanya ring kinuwestiyon ang historisidad ng talata sa Mateo.<ref name=JRPB16> {{cite book |url=http://www.ignatius.com/promotions/jesus-of-nazareth/excerpts.htm |title= Jesus of Nazareth |author=[[Pope Benedict XVI]] |year=2011 |accessdate=2011-04-18}} </ref><ref>{{cite web |title=Pope Benedict XVI Points Fingers on Who Killed Jesus |url=http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |quote=While the charge of collective Jewish guilt has been an important catalyst of anti-Semitic persecution throughout history, the Catholic Church has consistently repudiated this teaching since the Second Vatican Council. |date=March 2, 2011 |accessdate=2012-09-28 |archive-date=2012-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120307122425/http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |url-status=dead }}</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Lucas]] ay naglalarawan sa mga saserdote na paulit ulit na nag-aakusa sa kanya bagaman ayon dito ay nanatiling tahimik si Hesus. Pumayag si Pilato na kondenahin si Hesus sa pagpapako sa krus pagkatapos na ipaliwanag ng mga pinunong Hudyo na siya ay isang banta sa Roma sa pamamagitan ng pag-aangking hari ng [[Israel]]. Ayon sa mga sinoptiko, ang mga tao ay tinutruan ng mga pariseo at saduceo na sumigaw laban kay Hesus. Idinagdag ng Mateo na bago ang pagkukundena kay Hesus si kamatayan, si Pilato ay naghugas sa tubig ng kanyang mga kamay sa harapan ng mga tao na nagsasabing "ako ay inosente sa dugo ng taong ito; makikita niyo". ==== Pagpapako sa krus==== [[File:SVouet.jpg|thumb|right|240px|''Ang Pagkapako ni Hesus sa Krus'' (1622) ni [[Simon Vouet]]; Church of Jesus, [[Genoa]]]] Pagakatapos ng paglilitis ni Pilato, si Hesus ay ibinigay ni Pilato sa mga tao upang ipako sa krus. Dinala siya ng mga kawal sa loob ng patyo na tinatawag na hukuman. Tinawag nila ang buong batalyon ng mga kawal na naroroon upang magtipon. Sinuotan nila siya ng kulay ubeng damit at nilagayan ng koronang tinik. Nagsimula silang bumati sa kaniya na sinasabi: Binabati, Hari ng mga Judio. Matapos nila siyang kutyain, hinubad nila ang kulay ubeng damit at isinuot sa kaniya ang kaniyang mga damit. Kanilang dinala siya papalabas upang ipako sa krus. Sa tatlong sinoptiko, kanilang kinuha ang isang nagngangalang Simon na taga-Cerene at ipinapasan sa kaniya ang krus ni Hesus. Salungat dito, sa Juan ay si Hesus lamang ang nagpasan ng kanyang krus tungo sa Golgota. Sa Lucas lamang isinaad ang pakikipag-usap ni Hesus sa mga babaeng sumusunod na tumatangis at nanaghoy sa kaniya. Ang kwento ng isang babaeng Veronica ay hindi matatagpuan sa mga ebanghelyo at lumitaw lamang noong mga 1380. Ayon sa kwento, si Veronica ay naawa nang makita niyang pasan ni Hesus ang kanyang krus tungo sa Golgota. Kanyang ibinigay ang kanyang belo upang punasan ang kanyang noo. Ito ay tinanggap ni Hesus na ibinalik kay Veronica at ang larawan ng kanyang mukha ay milagrosong lumitaw sa belong ito. Ayon sa Marcos at Mateo, si Hesu say inalukan ng maiinom bago siya ipako sa krus. Ang halong inumin na ibinigay kay Hesus sa {{Bibleverse||Marcos|15:23}} ay alak at mira na maaaring isang pagtatangka na pagaanin ang paghihirap na pagtitiisan ni Hesus dahil sa sedatibong epekto nito. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|27:34}}, ang halong inumin ay binago sa alak at apdo. Ang apdo ay isang sukdulang mapait sa lasa at kaya ang intensiyon sa Mateo ay tila kabaligtaran ng sa Marcos upang dagdagan ang paghihirap ni Hesus. Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay ipinako kasama ng dalawa pa. Ang mga sinoptiko ay nagdagdag ng mas maraming mga detalye dito. Ang parehong {{Bibleverse||Marcos|15:27,32}} at {{Bibleverse||Mateo|27:38,44}} ay nagsasaad na ang parehong mga nahatulang kriminal ay sumali sa mga tao sa pagkutya kay Hesus. Sa Lucas, isang kriminal lamang ang kumutya kay Hesus at ang isa ay sumaway sa kumutyang kriminal. Sinabi ng hindi kumutyang kriminal kay Hesus, na Panginoon, alalahanin mo ako kapag ikaw ay nasa paghahari mo na. Sinabi ni Jesus sa kaniya: ''Katotohanang sinasabi ko sa iyo, sa araw na ito, ikaw ay makakasama ko sa Paraiso''. Ang Lucas ay hindi nagbanggit na ang ina ni Hesus ay makikita sa kanyang pagpapako ngunit sa Juan ay inilagay siya sa lugar ng pagpapako kay Hesus at isinaad na habang nasa krus ay nakita niya ang kanyang ina at isang alagad na kanyang minamahal. Kanyang sinabi sa kanyang ina "Babae, tingnan mo ang iyong anak". Inilagay din sa Juan ang iba pang mga babae na kapatid ng kanyang ina, si Maryang asawa ni Clopas at [[Marya Magdalena]]. Hindi matiyak kung buong tinutukoy sa Juan ang 3 o 4 na babae sa krus. Walang kasunduan sa mga iskolar kung anong petsa o araw ipinako si Hesus. Tinatayang si Hesus ay namatay mula 30 CE hanggang 36 CE. Ang araw ng pagpapako kay Hesus ay kadalasang pinaniniwalaang biyernes ngunit ang ilang mga iskolar ay nagmungkahi ng araw na huwebes o miyerkules. Ang ilang iskolar ay naniniwala sa araw na huwebes batay sa isang dobleng sabath na sanhi ng isang ekstrang sabath na Paskuwa na bumagsak sa takipsilim ng huwebes hanggang sa tanghali ng biyernes na nauna sa normal na lingguhang sabath. Ang ilan ay nagmungkahi ng miyerkules batay sa pagbanggit ni Hesus ng pariralang "tatlong mga araw at tatlong mga gabi" sa {{Bibleverse||Mateo|12:40}} bago ang kanyang muling pagkabuhay na sinasabing sa araw ng linggo. Bagaman ayon sa batas ng Hudyo, ang bahagi ng araw ay katumbas ng isang buong araw, ang pariralang "tatlong araw at tatlong gabi" ay nangangahulugang tatlong magkakasunod na araw sa pagitan ng bukang liwayway at gabi at gabi at bukang liwayway o 72 araw. Inangkin na si Hesus ay nabuhay pagkatapos ng 3 araw sa biyernes. Kung ito ay totoo, siya ay inilibing lamang ng 2 gabi. Sa {{Bibleverse||Marcos|15:25}}, ang pagpapako kay Hesus sa krus ay nangyari sa ikatlong oras(alas nuwebe ng umaga) at ang kamatayan ay nangyari sa ikasiyam na oras(alas tres ng hapon).<ref name=Harrington442>''The Gospel of Mark, Volume 2'' by John R. Donahue, Daniel J. Harrington 2002 ISBN 0-8146-5965-9 page 442</ref> Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|19:4}}, si Hesus ay nasa harap pa rin ni Pilato sa ikaanim na oras. Ang ilan ay nagmungkahi ng pagkakasundo ng dalawang salaysay batay sa pag-ooras na Romano ngunit ito ay itinatakwil ng ilang mga iskolar.<ref>Steven L. Cox, Kendell H Easley, 2007 Harmony of the Gospels ISBN 0-8054-9444-8 pages 323–323</ref><ref name=RBrown959 >''Death of the Messiah, Volume 2'' by Raymond E. Brown 1999 ISBN 0-385-49449-1 pages 959–960</ref><ref name=Colin188 >[[Colin Humphreys]], ''The Mystery of the Last Supper'' Cambridge University Press 2011 ISBN 978-0-521-73200-0, pages 188–190</ref> Ang {{Bibleverse||Marcos|15:33}} at {{Bibleverse||Mateo|27:45}} ay nagsasaad na may kadiliman mula sa tanghali hanggang sa alas-tres ng tanghali. Ang {{Bibleverse||Lucas|23:44-45}} ay nagsaad na ito ay [[eklipse ng araw]]. Ayon sa ilang mga iskolar, ito ay imposibleng mangyari dahil ayon sa mga sinoptiko, si Hesus ay ipinako noong unang araw ng Paskuwa(Paglagpas) na Nisan 15. Ang Nisan 15 ay isang gabi ng buong buwan o ang buwan ay nasa kabilang panig ng mundo. Upang ang eklipse ng araw ay mangyari, ang buwan ay dapat nasa pagitan ng daigdig at araw. Sa karagdagan, wala ring mga ulat sa kasaysayan ng isang eklipse ng araw sa Herusalem sa mga panahong ito.<ref>Caird, Saint Luke, p. 253</ref><ref>Craveri, The Life of Jesus, p.399</ref> Kahit ang [[Ebanghelyo ni Juan]] ay hindi rin nagbanggit ng eklipseng nangyari sa pagpapako kay Hesus. Ang hindi karaniwang napakatagal na eklipse ay ginagamit rin laban sa historisidad ng eklipseng ito.<ref>Carrier (1999).</ref> Ang isang pananaw ay ang mga salaysay sa sinoptiko ay isang paglikhang literaryo ng mga manunulat ng ebanghelyo upang pataasin ang kahalagaan ng teolohikal na mahalagang pangyayari kung paanong ang mga eklipse ay iniugnay rin sa mga salaysay ng mga ibang pigurang historikal.<ref name = "ActJMark"/><ref>Davies, W. D, and Dale C. Allison, ''A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel According to Saing Matthew'', Volume III (Continuum International, 1997), page 623.</ref><ref>{{cite book |first=Burton L. |last=Mack |title=A Myth of Innocence: Mark and Christian origins |publisher=Fortress Press |year=1988 |isbn=0-8006-2549-8 |page=296 |quote=This is the earliest account there is about the crucifixion of Jesus. It is a Markan fabrication |url=http://books.google.com/books?id=fNSbW8hWRzwC&pg=PA296&vq=%22markan+fabrication%22&dq=darkness+crucifixion+myth&as_brr=3&sig=91wedXZa05AyWJBh1UHPTlHR4xE}} </ref> Sa Marcos, ang pagdilim ay sinamahan ng pagkapunit sa dalawa ng tabing ng banal na mula sa itaas hanggang sa ibaba.<ref name="ActJMark"/> Ang Mateo ay nagdagdag ng isang [[lindol]] at [[muling pagkabuhay]] ng mga namatay na santo. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:52-53}}, ang mga libingan ay nabuksan at maraming katawan ng mga banal na namatay ang bumangon. Ang mga patay na ito lumabas sa libingan pagkatapos lamang mabuhay na muli si Hesus at pumasok sa banal na lungsod at nagpakita roon sa maraming tao.<ref name = "ActJMatthew">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Matthew," p. 129-270</ref> Ang ilang mga kalaunang manuskrito ng Mateo ay may nakasulat na "''pagkatapos ng kanilang muling pagkabuhay''" sa halip na "''niya''"(his). Ayon kay Schweizer, ang talatang ito ay naglalaman ng isang sinaunang pagtutuwid sa orihinal na manuskrito ng Mateo. Sa teolohiya, si Hesus ang dapat na unang taong muling mabuhay kaya naniwala si Schweizer na ang salita ay ipinalit upang masiguro na ang mga santo ay umahon lamang pagkatapos mabuhay ni Hesus.<ref>[[Eduard Schweizer|Schweizer, Eduard]]. ''The Good News According to Matthew.'' Atlanta: John Knox Press, 1975</ref> Ang karamihan ng mga iskolar ng [[Bibliya]] ay hindi tumuturing sa mga pangyayaring ito na historikal. Ang mga ito ay tinawag ni Bultmaan na "purong nobelistikong mga motif".<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685">Keener, Craig S. ''The Gospel of Matthew: A Socio-Rhetorical Commentary.'' Wm. B. Eerdmans Publishing, 2009. pg. 685</ref> Isinaad ni Hagnar na ang mga pangyayaring ay may mas saysay ng teolohikal sa halip na historikal.<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685"/><ref>[[Raymond E. Brown|Brown, Raymond]]. ''Death of the Messiah.'' Doubleday, 1999. Pennsylvania State University</ref> Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay nagsalita ng pitong mga payahag habang siya ay nakapako sa krus. Sa Lucas 23:34 ay, "Ama, patawarin mo sila sapagkat hindi nila alam ang kanilang ginagawa. Sa Lucas 23:43, "Sa katotohanan, sinasabi ko, ngayon araw ay makakasama mo ako sa Paraiso". Sa Juan 19:25-27, "Babae, tingnan mo ang iyong anak!". Sa Mateo 27:46, ay ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?". Sa Juan 19:28 ay "Ako ay nauuhaw". Sa Juan 19:30 ay "Natapos na" at sa Lucas 23:46 ay "Ama, sa iyong mga kamay ay ipinagkakatiwala ko ang aking espiritu". Dahil sa magkakaibang mga huling salita sa pagitan ng apat na ebanghelyo, si James Dunn ay naghayag ng pagdududa sa historisidad ng mga ito.<ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref> Sa Mateo 27:46, ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?" ay isang sipi sa unang linya ng Awit 22:1. Ang Awit 22:16 ay pinakahulugan ng mga Kristiyano na reperensiya sa pagpapako ni Hesus sa krus batay sa ilang mga modernong salin ng Bibliya na nagsalin ng talata na "kanilang tinagos ang aking mga kamay at mga paa".<ref>http://bible.cc/psalms/22-16.htm</ref> Ang interpretasyong ito ay itinatakwil ng mga Hudyong iskolar. Ang mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo ng Awit 22:16 ay ''ka'ari yadai v'raglai'' ("tulad ng isang leon ang aking mga kamay at ang aking mga paa"). Ang anyong sintaktiko ng pariralang Hebreo ay lumilitaw na walang pandiwa at ito ay sinuplay sa Aramaikong targum na "sila ay kumagat tulad ng isang leon ang aking mga kamay at mga paa". Ang karamihan ng mga manuskritong Hebreo ay gumamit ng salitang kaari(tulad ng isang leon) samantalang sa [[Septuagint]](na saling Griyego ng Hebreo) ay mababasa na "kanilang hinukay"(ορυξαν). Ang mga bersiyong nagsalin ng ''kaari'' ng Awit 22:16 na "tumagos", ay nagsalin ng ''kaari'' sa Isaias 38:13&nbsp;ng "''tulad ng isang leon'', kaya kanyang binali ang lahat ng aking mga buto".<ref>http://bible.cc/isaiah/38-13.htm</ref> Tanging ang [[Peshitta]](ca. 200 CE) na bersiyong Syriac ng Hebreo ang may pagbasang "kanilang tinagos"(they have pierced). Si [[Aquila]] ay nagsalin ng Hebreong Awit 22:16 sa Griyego na "kanilang dinispigura" sa kanyang unang edisyon ngunit isinalin itong "kanilang itinali" sa ikalawang edisyon. Si [[Jeronimo]] ay nagsalin ng Bibliyang Hebreo ng Awit 22:16 sa Latin na "kanilang itinali" ngunit mula sa Griyego na karu tungo sa Latin ay isinaling "kanilang hinukay". Ang karu ay mababasa sa dalawang manuskrito ng Hebreo ngunit ang kaari ay mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo. Ang kaaru na hindi alam ang kahulugan ay mababasa sa kakaunting mga manuskritong Hebreo at mababasa rin sa skrolyo sa Nahal Hever(5/6HevPs). Ang 5/6HevPs ay may karagdagang aleph sa pagitan ng kaf at resh. Walang ibang alam na halimbawa sa panitikang Hebreo na nagbabaybay ng karu sa ganitong paraan at ang kahulugan nito ay hindi alam.<ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/lutheran.html</ref> ====Paglilibing kay Hesus==== [[File:Caravaggio - La Deposizione di Cristo.jpg|thumb|right|200px|''Ang Paglilibing ni Kristo'' sa obra ni [[Caravaggio]].]] Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42-47}}, noon ay araw ng Paghahanda, nang gumabi, na siyang araw bago ang araw ng Sabat. At dumating si Jose na taga-Arimatea na isang marangal na kasapi ng Sanhedrin. Siya ay naghihintay din sa paghahari ng Diyos. Naglakas-loob siyang pumunta kay Pilato upang hingin ang katawan ni Jesus. Ipinatawag ni Pilato ang Kapitan at itinanong dito kung matagal nang patay si Jesus. Nang mabatid niya ito sa Kapitan pinahintulutan niya si Jose na kunin ang bangkay ni Jesus. Bumili si Jose ng telang lino at ibinaba si Hesus sa krus at binalot ng telang lino at inilagay sa libingan. Nakita nina Maria Magdalena at isang Maria kung saan inilagay ni Jose si Hesus. May ilang mga problema sa salaysay na ito. Una ang isinaad na "''nang gumabi''" ay nangangahulugang lumubog na ang araw o alas sais ng hapon na sa Hudaismo ay isa nang Sabath. Kahit pa ipagpalagay na ang gabi ay nangangahulugang isang mas maagang panahon, ang problema ay nananatili dahil ayon sa mga sinoptiko, ang araw na iyon ang unang araw ng [[Paskuwa]](Paglagpas). Sa Sabath o Paskuwa ay hindi pinapayagan ang mga Hudyo magsagawa ng mga transaksiyon ng negosyo ngunit ayon sa salaysay na ito, si Jose ay bumili ng linong panglibing sa araw na iyon. Gayundin, ang paglilibing at pagdadalamhati ay ipinagbabawal sa Hudaismo tuwing Sabath o Paskuwa. Sa Marcos, walang pagpapahid ng mga pabango ni Jose(o katulong na si Nicodemo) na binanggit ngunit nasaksihan ng mga babae kung saan inilagay ni Jose si Hesus sa libingan({{Bibleverse||Marcos|15:47}}). Ang pagpapahid ng mga babae kay Hesus ay ''isasagawa pa lang'' ng linggo({{Bibleverse||Marcos|16:1-2}}) samantalang sa {{Bibleverse||Juan|19:38-42}} ay naisagawa na nina Jose at Nicodemo bago pa ang paglilibing kay Hesus at kaya ay walang binanggit sa Juan na may gagawing pagpapahid si Marya Magdalena nang nag-iisa itong tumungo noong linggo sa libingan({{Bibleverse||Juan|20:1}}). Ang ilang mga iskolar ay nagdududa kung si Jose ng Arimatea ay isang historikal na tao dahil walang rekord sa Lumang Tipan, Talmud at iba pa, maliban sa mga ebanghelyo ng isang lugar na Arimatea.<ref>E. Goldin Hyman, The Case of the Nazarene Reopened</ref> Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-66}}, "''Kinabukasan ay ang araw pagkatapos ng paghahanda at ang mga pinunong-saserdote at mga fariseo ay nagtipun-tipon sa harap ni Pilato na nag-aangkin kay Pilato na naala-ala nila ang sinabi ni Hesus ng nabubuhay pa ito na pagkalipas ng tatlong araw ay si Hesus ay babangon. Kanilang hiniling kay Pilato na ipag-utos nito na bantayan ang libingan ni Hesus hanggang sa ikatlong araw at baka sa gabi ay nakawin siya ng kaniyang mga alagad at sabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay. Kung magkakagayon, ang pandaraya ay magiging malala kaysa una.''" May ilang mga problema sa salaysay na ito na matatagpuan ''lamang'' sa Mateo at hindi sa ibang tatlong kanonikal na ebanghelyo. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42}} at {{Bibleverse||Lucas|23:54}} ang araw ng paghahanda ang araw bago ang araw ng Sabath at kaya ang pagtitipon ng mga saserdote at fariseo ay nahuhulog sa araw ng Sabath na ayon sa batas ng mga Hudyo ay ipinagbabawal ang paggawa ng anumang gawa gaya ng pagtitipon sa harap ni Pilato. Ayon sa mga ebanghelyo, ang mga fariseo ay mga striktong tagapagmasid ng Sabath na kanilang hinangad na ipapatay si Hesus sa simpleng pagpapagaling nito sa Sabath. Ang inaangkin rin sa salaysay na naunawaan ng mga saserdote at fariseo na muling mabubuhay si Hesus pagkatapos ng tatlong araw at nanakawin ng mga alagad ni Hesus ang kanyang bangkay at sasabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay ay sinasalungat ng {{Bibleverse||Juan|2:18-22}} na nagsasaad na hindi naunawaan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang sinabing pagtatayo muli ng templo hanggang lamang sa kanyang pagbangon muli sa patay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:9}}, hindi pa alam ng mga alagad noon ang kasulatan na siya ay dapat bumangon mula sa mga patay. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:45-46}}, pagkatapos lamang muling mabuhay ni Hesus nang binuksan ni Hesus ang pang-unawa ng mga alagad upang maunawaan ng mga ito ang mga kasulatan na babangong muli sa mga patay sa ikatlong araw ang mesiyas. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|27:39-40}} na hindi alam ng mga Hudyo ang ibig sabihin ni Hesus. Ang isa pang problema sa Mateo ang paglipas ng isang araw bago pabantayan ng mga saserdote at fariseo ang libingan ni Hesus na na nagbibigay sa mga alagad ni Hesus ng pagkakataon na nakawin ang kanyang bangkay. Salungat sa salaysay ng mga ebanghelyo, ang {{Bibleverse2|Mga|Gawa|13:27-29}} ay nagsaad na ang naglibing kay Hesus ay ang mga mamamayan ng Herusalem at mga pinuno ng mga ito. Ang salaysay sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-65}} ay nag-uulat rin ng mga usapang may pribilehiyo sa pagitan ng mga saserdote at ni Pilato at sikretong usapan sa pagitan ng mga saserdote at bantay({{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}) na walang mga Kristiyano ang maaaring makaalam at kaya ay pinaniniwalaan na isang imbensiyon lamang ng may akda ng Mateo.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/resurrection/2.html</ref> Ayon sa mga skolar na sina [[L. Michael White]] at [[Helmut Koester]], ang salaysay ng mga bantay sa Mateo ay isang pagtatangkang apolohetiko ng may akda ng Mateo upang ipaliwanag ang mga pag-aangkin ng mga Hudyo na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan na kumakalat sa panahon ng pagkakasulat ng Ebanghelyo ni Mateo.<ref>''Ancient Christian Gospels'' Koster, Helmut; Trinity Press, (1992) pg 237.</ref><ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/symposium/historical.html</ref> Ayon ds {{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}, "''Habang sila ay papaalis, narito, ang mga bantay ay umalis papuntang lungsod. Kanilang iniulat sa mga pinunong-saserdote ang lahat ng mga nangyari. Sila ay nagtipun-tipon kasama ng matatanda. At nang makapagsangguni na sila, binigyan nila ng malaking halagang salapi ang mga bantay.Sinabi nila: Sabihin ninyo na dumating ang kaniyang mga alagad nang gabi habang kami ay natutulog at ninakaw nila si Jesus. Kapag ito ay narinig ng gobernador, hihimukin namin siya at ililigtas kayo sa inyong pananagutan. Kinuha nila ang salapi at ginawa ang ayon sa itinuro sa kanila. Ang ulat na ito ay kumalat sa mga Hudio hanggang sa kasalukuyan.''" Ayon sa mga kritiko, imposibleng maniwala ang mga pinunong Saserdote sa pahayag ng mga bantay na milagrasong umahon si Hesus sa libingan at hindi rin kapani-paniwala na kanilang paangkinin sa mga bantay na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan kung sila ay natutulog. Sa {{Bibleverse||Juan|20:14-16}}, pagkatapos akalain ni Maria Magdalena si Hesus bilang [[hardinero]] ay tinanong ito kung ano ang ginawa nito sa katawan ni Hesus na nagpapahiwatig na ang hardinero ay may motibo na galawin ang katawan ni Hesus. Sa ''Pakikipag-usap kay Trypho'' ni [[Justin Martyr]] ay isinaad na: ''ninakaw siya ng kanyang alagad sa gabi mula sa libingan kung saan siya nakahimlay nang alisin mula sa krus at ngayon ay dinadaya ang mga tao sa pagsasaad na siya ay nabuhay mula sa mga patay at umakyat sa langit".'' Si [[Tertullian]] ay nagbanggit sa kanyang ''De Spectaculis'' na karagdagan sa teoriya na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan ay ang hardinero ang gumawa sa gayong ang kanyang letsugas ay hindi mapinsala mula sa mga taong dumadalaw sa katawan. Ayon sa Toledoth Yeshu, ang hardinerong nagngangalang Juda ang orihinal na naglipat ng katawan at pagkatapos ay ibinenta ang katawan ni Hesus sa mga pinunong Hudyo.<ref name="carrier351">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 351.</ref> Ayon sa historyan na si Charles Freeman, ang [[Sanhedrin]] ang nag-alis ng katawan ni Hesus upang pigilan itong maging dambana ng mga alagad ni Hesus. Ikinatwiran ni Freeman na ang mga lalake(o anghel) na nakasuot ng puting balabal sa libingan ay maaaring ang mga saserdote ng templo({{Bibleverse||Marcos|16:3-7}}). Sa paghikayat ng mga lalakeng ito sa libingan sa mga alagad ni Hesus na bumalik sa Galilea, tinangka ng mga ito na paalisin ang mga alagad sa Herusalem upang maiwasan ang kaguluhan.<ref name="freeman">Charles Freeman, ''A New History of Early Christianity '', pp. 31-33(Yale University Press, 2009). ISBN 978-0-300-12581-8</ref> Ayon sa mga skolar, ang pagnanakaw ng mga libingan ay isang kilalang problema sa Judea noong unang siglo na ang Caesar ay nagutos ng parusang kamatayan sa pakikialam sa mga libingan at nagpatuloy hanggang ika-2 siglo CE. Kaya para sa mga tagapagtaguyod ng teoriyang ninakaw ang katawan ni Hesus ay posible na ninakaw ang katawan ni Hesus. Ito ay posible dahil hindi nasaksihan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang aktuwal na pagkabuhay na muli mula sa libingan kundi isang ''lamang'' walang lamang libingan({{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, {{Bibleverse||Lucas|24:1-3}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:5-7}}, nang pumasok si Pedro sa loob ng libingan ay nakita niyang nakalapag doon ang mga telang lino at nakita rin niya ang panyong inilagay sa ulo ni Hesus na hindi kasamang nakalapag ng telang lino. Ang panyong ito hiwalay na itiniklop (entetuligmenon) sa isang dako na nagpapahiwatig ng isang intensiyonal na aksiyon na ginawa sa panyong ito. Ang isang posibleng motibo para sa mga magnanakaw ng libingan ang paggamit ng katawan ni Hesus sa [[nekromansiya]]. Ang ilang mga rito sa panahong ito ay nangangailangan ng isang wala sa panahong namatay o katawan ng isang pinaniniwalaang banal na tao. Halimbawa, ang isang tao ay maaaring magpasok ng isang skrolyo sa bibig ng bangkay at magtanong ng mga tanong sa namatay.<ref name="carrier350">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 350.</ref> ==== Muling pagkabuhay at pagpapakita sa mga alagad==== Ayon sa mateo, ang mga babae ay dumating sa libingan habang ang bukang liwayway ay nagsisimula tungo sa unang araw ng linggo({{Bibleverse||Mateo|28:1}}). Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, sila ay dumating sa libingan nang sumikat na ang araw at ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:1}} ay maagang-maaga pa na sila ay dumating sa libingan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, sinasabing madilim pa nang ang katawan ni Hesus ay naglaho sa libingan. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:10}}, ang unang tumungo sa libingan ni Hesus ay sina Marya Magdalena, Joana, Maria na ina ni Santiago at iba pang kasama nila. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, si Marya Magdalena lamang ang tumungo sa libingan. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:1}}, ang unang tumungo sa libingan ay sina Marya Magdalena at isa pang Marya. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, ang unang bumisita sa libingan ay sina Marya Magdalena, Marya na ina ni Santiago at si Salome. Sa pagdating sa libingan ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:2-5}} ay nakita nina [[Marya Magdalena]] at isa pang Marya ang ''isang anghel sa labas ng libingan sa ibabaw ng batong iginulong''. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:3-4}} ay nakita nina Marya Magdalena, Joana, Marya at iba pa ang ''dalawang lalake sa loob ng libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:5}}, nakita nina [[Marya Magdalena]], Marya at Salome ang ''isang binatang nakaupo sa loob ng libingan'' sa gawaing kanan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}} ay walang binabanggit na nakakita si Marya Magdalena ng isang anghel sa labas, dalawang lalake sa loob o isang lalake sa loob. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, ang bato ay tinanggal na bago ang unang pagbisita ni Marya Magdalena. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|28:2}}, ang bato ay natanggal habang sina Marya Magdalena at marya ay dumadating sa libingan. Sa karagdagan sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}}, si Marya Magdalena at Marya ay sinabihan ng isang anghel sa labas ng libingan na si Hesus ay wala na sa libingan sapagkat siya ay nabuhay na. Sinabi ng anghel na sabihin nila sa mga alagad ni Hesus na nabuhay na siya. Sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis namang umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, hindi alam ni Marya na si Hesus ay nabuhay na at nang makita ni Marya Magdalena na ang bato ay naalis sa libingan, siya ay tumakbo at pumunta kay Simon Pedro at sa isang alagad at sinabi sa kanila kinuha nila ang Panginoon. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:5}}, {{Bibleverse||Marcos|16:6}} at {{Bibleverse||Lucas|24:5}} ay nakatanggap ng salita tungkol sa pagkabuhay ni Hesus bago ang kanilang aktuwal na pagkakita kay Hesus. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Juan|20:14-17}}, si Hesus ang unang naghayag kay Marya Magdalena na siya ay buhay na. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:8-9}}, si Hesus ay unang nagpakita sa napupuno ng kagalakan na si Marya Magdalena sa daan pagkaalis sa libingan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:12-17}}, si Hesus ay unang naghayag ng kanyang sarili sa tumatangis na Marya Magdalena ''sa libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}, pagkalabas nina Marya Magdalena, Marya at Salome sa libingan, nagmamadali silang tumakbo na nanginginig at nanggigilalas at dahil sa takot ay ''wala silang sinabing anuman sa kaninumang tao''. Salungat dito sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena mula sa libingan, ''kanilang isinalaysay ang lahat ng mga bagay na ito'' sa labing-isang alagad at sa iba pa. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}} na sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis na umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan at sila ay tumakbo upang sabihin ito sa mga alagad ni Hesus. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena at iba mula sa libingan, kanilang isinalaysay sa mga alagad ni Hesus ang balita ng pagkabuhay ni Hesus ''mula sa dalawang lalake''. Salungat dito sa Juan 20:18, Ang sinabi ng nag-iisang si Marya Magdalena sa mga alagad ay ''mula sa kanyang aktuwal na pagkakakita kay Hesus''. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:16}} ay unang nagpakita si Hesus sa labing-isang alagad sa Galilea. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:7,14}} ay isinasaad ring unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa [[Galilea]]. Salungat sa {{Bibleverse||Lucas|24:33,36}}, ay unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa Herusalem. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:24}}, si Tomas(na isa sa 12 apostol) ay ''hindi kasama ng labingisang alagad'' ng dumating si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|1|Corinto|15:4-5}}, si Hesus ay unang nagpakita kay Cephas at pagkatapos ay sa ''labingdalawang alagad''. Gayunpaman ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:5}}, si Hudas Iskariote na ''isa sa labingdalawang alagad'' ay nagpakamatay na bago pa ipako si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|Mga|Gawa|1:3,9,12,23-26}}, ang kahalili ni Hudas bilang isa sa 12 alagad na si Matias ay inihalalal lamang 40 araw pagkatapos ng muling pagkabuhay ni Hesus at kanyang pagakyat sa langit. Ang ilan sa pinakamatandang mga manuskrito ng [[Ebanghelyo ni Marcos]] na [[Codex Sinaiticus]] at [[Codex Vaticanus]] ay nagwawakas sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}.<ref>http://www.religioustolerance.org/mark_16.htm</ref> Ang mga talata ng {{Bibleverse||Marcos|16:9-20}} ay itinuturing ng mga iskolar ng Bagong Tipan na hindi bahagi ng orihinal na teksto ng Marcos at isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang iba't ibang mga argumento laban sa historisidad ng muling pagkabuhay(resureksiyon) ni Hesus ay itinanghal. Halimbawa, ang bilang ng ibang mga pigurang historikal at mga [[diyos]] na katulad sa kwento ni Hesus na may [[namamatay na diyos|mga salaysay ng kamatayan at muling pagkabuhay]].<ref name="RMB 14">[[Robert M. Price]], "The Empty Tomb: Introduction; The Second Life of Jesus." In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 14}}</ref>{{Ref label|C|c|none}} Ayon kay Peter Kirby, "maraming mga iskolar ang nagdududa sa historisidad ng isang walang laman na libingan".<ref>Peter Kirby, "The Case Against the Empty Tomb", In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 233}}</ref>{{Ref label|A|a|none}} Ayon sa iskolar na si [[Helmut Koester]], ang mga kwento ng muling pagkabuhay ni Hesus ay orihinal na mga epipanya at ang mas detalyadong mga salaysay ng muling pagkabuhay ay sekondaryo at hindi batay sa mga rekord na historikal.<ref>Helmut Koester, ''Introduction to the New Testament, Vol. 2: History and Literature of Early Christianity.'' Walter de Gruyter, 2000. p. 64-65.</ref> Salungat sa paniniwala ng karamihan ng mga Kristiyano, ang ilang mga pangkat ng [[relihiyon]] at kahit sa mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay hindi umaayon sa mga salaysay sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo. Ang mga Muslim ay naniniwala na si Hesus ay hindi ipinako sa krus kundi inakyat sa langit ng may katawan ng diyos. Ayon sa Quran, bagaman mukhang ipinako si Hesus, ay hindi siya pinatay sa pamamagitan ng pagpako o sa anumang ibang mga paraan at sa halip ay itinaas siya ng diyos sa kanyang sarili. Ang ilang mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay naniniwalang si Hesus ay walang pisikal na substansiya at itinangging si Hesus ay ipinako sa krus.<ref>{{cite book|last=Dunderberg|first=Ismo, Christopher Mark Tuckett, Kari Syreeni|title=Fair play: diversity and conflicts in early Christianity : essays in honour of Heikki Räisänen|year=2002|publisher=Brill|isbn=90-04-12359-8|pages=592|url=http://books.google.com/books?id=cSVNH95ckNUC&dq=Dunderberg+%22denied+the+crucified+Jesus%22|page=488}}</ref><ref>{{cite book|last=Pagels|first=Elaine H.|title=The Gnostic gospels|year=2006|publisher=Phoenix|isbn=0-7538-2114-1|pages=192|authorlink=Elaine Pagels}}</ref> Ayon sa Ikalawang Tratado ni Seth gayundin kay Basilides, si Simon na taga-Cirene ang napagkamalang si Hesus at ipinako kapalit niya at isinalaysay na si Hesus ay nakatayo at "tumatawa sa kanilang kamangmangan". Isinasaad sa tekstong ito na ang naniniwala na si Hesus ay namatay sa krus ay naniniwala sa "isang doktrina ng isang patay na tao". Ang hipotesis na swoon ay tumutukoy sa bilang mga teoriya na nagmungkahing si Hesus ay hindi namatay sa krus ngunit nawalan lamang ng malay at kalaunan ay muling binuhay sa libingan sa parehong mortal na katawan nito. May pag-aangkin na si Hesus ay namatay sa [[Shingo, Aomori]]. Ayon dito, sa halip na si Hesus ang ipinako sa krus ay ang kanyang kapatid ang ipinako at si Hesus ay tumakas sa Hapon at naging magsasaka ng kanin, nagpakasal, nagkaroon ng pamilya at mga anak at namatay sa edad na 106. ====Pag-akyat sa langit==== Ayon sa Lucas 24:50-51, si Hesus ay umakyat sa langit kaagad nang siya ay muling nabuhay sa [[Bethany]] ngunit ayon sa [[Aklat ng mga Gawa]] 1:3, tumagal pa ng 40 araw bago umakyat si Hesus sa langit sa [[Bundok ng mga Olibo]]. ====Pagbabalik ni Hesus==== Ayon sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] Kapitulo 13, [[Ebanghelyo ni Mateo]] Kapitulo 24, [[Ebanghelyo ni Lucas]] 21:20-32, ang pagkawasak ng [[Herusalem]] at [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] ng mga Romano noong 70 CE noong [[Unang Digmaang Hudyo-Romano]] ang tanda ng pagbabalik ni Hesus at pagwawakas ng mundo. Ito ay isang [[vaticinium ex eventu]] na inilagay sa bibig ni Hesus ng mga may-akda ng mga ebanghelyong ito upang pangatwiranang ito ay kaparusahan ng [[diyos]] sa pagtakwil ng mga Hudyo kay Hesus bilang [[mesiyas]]. ==Mga katuruan at kautusan ni Hesus== {{seealso|Sermon sa bundok}} Ang mga katuruan at kautusan ni Hesus ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo: ===Tungkol sa kayamanan at mga mayaman=== *Mateo 6:19-21, "Huwag kayong mag-ipon para sa inyong sarili ng kayamanan dito sa lupa na kung saan maraming tanga at kalawang ang naninira. Nanakawin din ang mga ito ng mga magnanakaw. Sa halip, mag-ipon kayo ng kayamanan sa langit dahil doon ay walang tanga at kalawang na sisira, at wala ring mga magnanakaw. Ito ay sapagkat kung saan naroroon ang inyong kayamanan ay naroroon din naman ang inyong puso." *Mateo 6:24, "Walang taong makapaglilingkod sa dalawang panginoon sapagkat maaaring kapootan niya ang isa at ibigin ang ikalawa. Maaaring maging tapat siya sa isa at pawalang-halaga ang ikalawa. Hindi kayo makapaglilingkod sa Diyos at sa kayamanan." *Mateo 19:21, "Sinabi ni Jesus sa kaniya: Kung ibig mong maging ganap, humayo ka, ipagbili mo ang iyong tinatangkilik, at ibigay mo sa mga dukha at magkakaroon ka ng kayamanan sa langit. Pagkatapos, halika at sumunod sa akin." *Mateo 19:23-24, "Kaya sinabi ni Jesus sa kaniyang mga alagad: Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Napakahirap sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng langit. Muli kong sinasabi sa inyo: Madali pa sa isang kamelyo ang dumaan sa butas ng karayom kaysa sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng Diyos." *Marcos 10:21, "Tiningnan siya ni Jesus at inibig siya. Sinabi niya sa kaniya: Isang bagay ang kulang sa iyo. Humayo ka at ipagbili mo ang lahat mong tinatangkilik. Ibigay mo ang salapi sa mga dukha at magkakaroon ka ng nakaimbak na kayamanan sa langit. Pagkatapos pumarito ka, pasanin mo ang krus at sumunod ka sa akin." *Lucas 6:22, "Sa aba ninyo na mayayaman sapagkat tinatanggap ninyo ang inyong kaaliwan." *Lucas 15:24, "Sinabi niya sa kanila: Tingnan at ingatan ninyo ang inyong mga sarili mula sa kasakiman sapagkat ang buhay ng tao ay hindi nakapaloob sa kasaganaan ng mga bagay na kaniyang tinatangkilik." *Lucas 14:33, " Gayundin nga, ang bawat isang hindi nag-iiwan ng lahat ng tinatangkilik niya ay hindi siya maaaring maging alagad ko." *Lucas 14:8-14, "Pagka inaanyayahan ka ninomang tao sa kasalan, huwag kang uupo sa pangulong luklukan; baka mayroon siyang anyayahang lalong marangal na tao kay sa iyo, At lumapit yaong naganyaya sa iyo at sa kaniya, at sabihin sa iyo, Bigyan mong puwang ang taong ito; at kung magkagayo'y magpapasimula kang mapahiya na mapalagay ka sa dakong kababababaan. Kundi pagka inaanyayahan ka, ay pumaroon ka at umupo ka sa dakong kababababaan; upang kung dumating ang naganyaya sa iyo, ay sa iyo'y sabihin niya, Kaibigan pumaroon ka pa sa lalong mataas: kung magkagayo'y magkakaroon ka ng kaluwalhatian sa harap ng lahat na mga kasalo mong nangakaupo sa dulang. Sapagka't ang bawa't nagmamataas ay mabababa; at ang nagpapakababa ay matataas. At sinabi rin naman niya sa naganyaya sa kaniya, Pagka naghahanda ka ng isang tanghalian o ng isang hapunan, ay huwag mong tawagin ang iyong mga kaibigan, ni ang iyong mga kapatid, ni ang iyong mga kamaganak, ni ang mayayamang kapitbahay; baka ikaw naman ang kanilang muling anyayahan, at gantihan ka. Datapuwa't kung maghahanda ka, ay anyayahan mo ang mga dukha, ang mga pingkaw, ang mga pilay, ang mga bulag, At magiging mapalad ka; sapagka't wala silang sukat ikaganti sa iyo: sapagka't gagantihin sa iyo sa pagkabuhay na maguli ng mga ganap." *Lucas 16:19-26, "Mayroon ngang isang taong mayaman, at siya'y nagdaramit ng kulay ube at maselang lino, at sa araw-araw ay kumakain ng sagana: At isang pulubi na ang pangala'y Lazaro, lipos ng mga sugat, ay inilalagay sa kaniyang pintuan, At naghahangad na mapakain ng mga mumo na nangahuhulog mula sa dulang ng mayaman; oo, at lumapit pati ang mga aso at hinihimuran ang kaniyang mga sugat. At nangyari, na namatay ang pulubi at siya'y dinala ng mga anghel sa sinapupunan ni Abraham: at namatay naman ang mayaman, at inilibing. At sa Hades na nasa mga pagdurusa ay itiningin niya ang kaniyang mga mata, at natanaw sa malayo si Abraham, at si Lazaro ay nasa kaniyang sinapupunan. At siya'y sumigaw at sinabi, Amang Abraham, maawa ka sa akin, at suguin mo si Lazaro, upang itubog niya sa tubig ang dulo ng kaniyang daliri, at palamigin ang aking dila; sapagka't naghihirap ako sa alab na ito. Datapuwa't sinabi ni Abraham, Anak, alalahanin mo na ikaw ay tumanggap ng iyong mabubuting bagay sa iyong pamumuhay, at si Lazaro sa gayon ding paraan ay masasamang bagay: datapuwa't ngayon, ay inaaliw siya rini, at ikaw ay nasa kahirapan. At bukod sa lahat ng ito, ay may isang malaking banging nakalagay sa pagitan namin at ninyo, upang ang mga magibig tumawid buhat dini hanggang sa inyo ay hindi maari, at gayon din walang makatawid mula diyan hanggang sa amin. " *Lucas 6:20-21, "At itiningin niya ang kaniyang mga mata sa kaniyang mga alagad, at sinabi, Mapapalad kayong mga dukha: sapagka't inyo ang kaharian ng Dios. Mapapalad kayong nangagugutom ngayon: sapagka't kayo'y bubusugin. Mapapalad kayong nagsisitangis ngayon: sapagka't kayo'y magsisitawa. " ===Tungkol sa kautusan ni Moises=== ====Pagpapatibay==== *Mateo 5:17-19, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang sirain ang Kautusan o ang mga Propeta. Naparito ako hindi upang sirain kundi upang tuparin ang mga ito. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Lilipas ang langit at ang lupa ngunit kahit isang tuldok o isang kudlit sa Kautusan ay hindi lilipas sa anumang paraan hanggang matupad ang lahat. Kaya ang sinumang lumabag sa isa sa mga utos na ito, kahit na ang kaliit-liitan, at ituro sa mga tao ang gayon, ay tatawaging pinakamababa sa paghahari ng langit. Ngunit ang sinumang gumaganap at nagtuturong ganapin ito ay tatawaging dakila sa paghahari ng langit." *Lucas 10:25-28, "Narito, isang dalubhasa sa kautusan ang tumayo na sinusubok siya at sinasabi: Guro, anong gagawin ko upang magmana ng walang hanggang buhay? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ano ba ang nakasulat sa kautusan? Ano ang pagkabasa mo rito? Sumagot siya at sinabi: Ibigin mo ang Panginoon mong Diyos ng buong puso mo at ng buong kaluluwa mo at ng buong lakas mo at ng buong isip mo. Ibigin mo ang iyong kapwa tulad ng iyong sarili. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Tama ang sagot mo. Gawin mo ito at ikaw ay mabubuhay." *Marcos 7:9-13, "Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." ====Pagsalungat==== *Marcos 7:15,18-19 "Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya.Sinabi niya sa kanila: Kayo ba ay wala ring pang-unawa? Hindi ba ninyo nauunawaan na anumang bagay na pumasok sa tao mula sa labas ay hindi nagpaparumi sa kaniya? Ito ay sapagkat hindi ito pumapasok sa kaniyang puso kundi sa tiyan at ito ay idinudumi sa palikuran. Sinabi ito ni Jesus upang ipahayag na ang lahat ng pagkain ay malinis." *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa, maliban na lamang sa dahilan ng pakikiapid, ay nagtutulak sa kaniya upang mangalunya. At sinumang magpakasal sa babaeng hiniwalayan ay nagkakasala ng kasalanang sekswal." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: [[Mata sa mata]] at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 12:1-8, "Nang panahong iyon, sa araw ng Sabat, naglakad si Jesus sa triguhan. Kasama niya ang kaniyang mga alagad, at sila ay nagutom. Nagsimula silang pumigtal ng uhay ng trigo at kinain nila. Ngunit nang makita ito ng mga Fariseo, sinabi nila sa kaniya: Narito, ang iyong mga alagad ay gumagawa ng gawaing labag sa kautusan sa araw ng Sabat. Ngunit sinabi niya sa kanila: Hindi ba ninyo nabasa ang ginawa ni David noong siya at ang kaniyang mga kasama ay nagutom? Pumasok siya sa bahay ng Diyos at kinain ang mga tinapay na inihandog. Subalit labag sa kautusan na siya at ang mga kasama niya na kumain nito, dahil ito ay para sa mga saserdote lamang. O, hindi ba ninyo nabasa sa Kautusan, kung paanong sa mga araw ng Sabat, na ang mga saserdote sa templo ay lumabag sa araw ng Sabat, at hindi sila nagkasala? Ngunit sinasabi ko sa inyo na naririto ang isang lalo pang dakila kaysa sa templo. Ngunit kung alam lamang ninyo kung ano ang kahulugan nito: Habag ang ibig ko at hindi hain, hindi sana ninyo hinatulan ang mga walang kasalanan. Ito ay sapagkat ang Anak ng Tao ay Panginoon ng araw ng Sabat." ===Tungkol sa kaaway at masasama=== *Mateo 5:43-44, "Narinig ninyong sinabi: Ibigin mo ang iyong kapwa at kapootan mo ang iyong kaaway. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ibigin ninyo ang inyong mga kaaway. Pagpalain ninyo ang mga napopoot sa inyo. Gawan ninyo ng mabuti ang mga nagagalit sa inyo. Ipanalangin ninyo ang mga umaalipusta sa inyo at ang mga umuusig sa inyo." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: Mata sa mata at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 18:21-22, "Nang magkagayo'y lumapit si Pedro at sinabi sa kaniya, Panginoon, makailang magkakasala ang aking kapatid laban sa akin na siya'y aking patatawarin? hanggang sa makapito? Sinabi sa kaniya ni Jesus, Hindi ko sinasabi sa iyo, Hanggang sa makapito; kundi, Hanggang sa makapitongpung pito." *Mateo 5:22, "Makipagkasundo ka agad sa iyong kaalit, samantalang ikaw ay kasama niya sa daan; baka ibigay ka ng kaalit mo sa hukom, at ibigay ka ng hukom sa punong kawal, at ipasok ka sa bilangguan." *Mateo 18:15-17, At kung magkasala laban sa iyo ang kapatid mo, pumaroon ka, at ipakilala mo sa kaniya ang kaniyang kasalanan na ikaw at siyang magisa: kung ikaw ay pakinggan niya, ay nagwagi ka sa iyong kapatid. Datapuwa't kung hindi ka niya pakinggan, ay magsama ka pa ng isa o dalawa, upang sa bibig ng dalawang saksi o tatlo ay mapagtibay ang bawa't salita. At kung ayaw niyang pakinggan sila, ay sabihin mo sa iglesia: at kung ayaw rin niyang pakinggan ang iglesia, ay ipalagay mo siyang tulad sa Gentil at maniningil ng buwis. *Mateo 6:14-15, "Sapagka't kung ipatawad ninyo sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay patatawarin naman kayo ng inyong Ama sa kalangitan. Datapuwa't kung hindi ninyo ipatawad sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay hindi rin naman kayo patatawarin ng inyong Ama ng inyong mga kasalanan." *Marcos 11:25-26, "At kailan man kayo'y nangakatayong nagsisipanalangin, mangagpatawad kayo, kung mayroon kayong anomang laban sa kanino man; upang ang inyong Ama naman na nasa langit ay patawarin kayo ng inyong mga kasalanan. Datapuwa't kung hindi kayo magpapatawad, hindi rin kayo patatawarin sa inyong mga kasalanan ng inyong Ama na nasa mga langit." *Juan 2:13-15, "Malapit na ang Araw ng Paglagpas ng mga Judio at umahon si Jesus patungong Jerusalem. Nakita niya sa templo ang mga nagtitinda ng mga baka, ng mga tupa at ng mga kalapati, at ang mga mamamalit-salapi na nakaupo. Pagkagawa niya ng panghagupit na lubid ay tinaboy niya silang lahat papalabas sa templo pati na ang mga tupa at ang mga toro. Ibinubo niya ang salapi ng mga mamamalit-salapi at itinumba ang kanilang mga mesa." *Mateo 23:33, "Mga ahas, mga anak ng ulupong! Papaano kayo makakaligtas mula sa hatol ng [[Gehenna]]? " *Mateo 10:35-36,"Sapagka't ako'y naparito upang papagalitin ang lalake laban sa kaniyang ama, at ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyanang babae: At ang magiging kaaway ng tao ay ang kaniya ring sariling kasangbahay." ===Pagkapoot=== *Mateo 5:22, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't mapoot sa kaniyang kapatid ay mapapasa panganib sa kahatulan; at ang sinomang magsabi sa kaniyang kapatid, Raca, ay mapapasa panganib sa Sanedrin; at ang sinomang magsabi, ulol ka, ay mapapasa panganib sa [[Gehenna]]." *Mateo 23:17, "Kayong mga ulol at mga bulag: sapagka't alin baga ang lalong dakila, ang ginto, o ang templong bumabanal sa ginto? *Lucas 14:26,"Kung ang sinomang tao'y pumaparito sa akin, at hindi napopoot sa kaniyang sariling ama, at ina, at asawang babae, at mga anak, at mga kapatid na lalake, at mga kapatid na babae, oo, at pati sa kaniyang sariling buhay man, ay hindi siya maaaring maging alagad ko." ===Panunumpa=== *Mateo 5:34-37, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, Huwag ninyong ipanumpa ang anoman; kahit ang langit, sapagka't siyang luklukan ng Dios; Kahit ang lupa, sapagka't siyang tungtungan ng kaniyang mga paa; kahit ang Jerusalem, sapagka't siyang bayan ng dakilang Hari. Kahit man ang ulo mo ay huwag mong ipanumpa, sapagka't hindi ka makagagawa ng isang buhok na maputi o maitim. Datapuwa't ang magiging pananalita ninyo'y, Oo, oo; Hindi, hindi; sapagka't ang humigit pa rito ay buhat sa masama. " ===Tungkol sa panalangin=== *Mateo 6:6-7, " Ngunit kung ikaw ay mananalangin, pumasok ka sa iyong silid. Kapag naisara mo na ang pinto, manalangin ka sa iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. Ngunit kapag ikaw ay mananalangin, huwag mong gamitin ang mga walang kabuluhang paulit-ulit na mga panalangin gaya ng ginagawa ng mga Gentil. Ito ay sapagkat nananalangin sila nang paulit-ulit dahil sa kanilang palagay ay diringgin sila sa dami ng kanilang salita." ===Tungkol sa pagtulong=== *Mateo 6:1-4, "Mag-ingat kayo na huwag gawing pakitang-tao lamang ang inyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Kung magkagayon ay hindi kayo tatanggap ng gantimpala sa inyong Ama sa langit. Kaya nga, kapag ikaw ay namamahagi sa mga kahabag-habag, huwag mong hipan ang trumpeta na nasa harap mo, gaya ng ginagawa ng mga mapagpaimbabaw sa mga sinagoga at sa mga daan. Ginagawa nila ito upang sila ay luwalhatiin ng mga tao. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Kung mamahagi ka sa mga kahabag-habag, huwag mo nang ipaalam sa iyong kaliwang kamay kung ano ang ginagawa ng iyong kanang kamay. 4 Sa gayon, maililihim ang iyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ay magbibigay ng gantimpala sa iyo nang hayagan." ===Tungkol sa pag-aayuno=== *Mateo 6:16-18, Kapag kayo ay mag-aayuno, huwag ninyong tularan ang mga mapagpaimbabaw na pinapalungkot ang kanilang mukha. Ito ay sapagkat pinasasama nila ang anyo ng kanilang mga mukha upang makita ng mga tao na sila ay nag-aayuno. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Ngunit kung mag-aayuno ka, langisan mo ang iyong ulo at maghilamos ka ng iyong mukha. Sa ganoon, hindi makikita ng mga tao na nag-aayuno ka kundi ng iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. ===Tungkol sa pagpapatawad=== *Mateo 6:14-15, "Ito ay sapagkat kung patawarin ninyo ang mga tao sa kanilang pagsalangsang, patatawarin din kayo ng inyong Ama na nasa langit. Ngunit kung hindi ninyo patawarin ang mga tao sa kanilang mga pagsalangsang, hindi rin kayo patatawarin ng inyong Ama sa inyong pagsalangsang." *Mateo 18:21-22, "Lumapit si Pedro sa kaniya at sinabi: Panginoon, makailang ulit bang magkasala sa akin ang aking kapatid at siya ay aking patatawarin? Hanggang sa makapito ba? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Sinasabi ko sa iyo na hindi lamang makapito kundi hanggang makapitumpung pitong ulit." ===Tungkol sa paghuhugas ng kamay=== {{main|Paghuhugas ng kamay}} *Marcos 7:1-16:,"Sama-samang nagkatipun-tipon sa kinarooronan ni Hesus ang mga Fariseo at ilang mga guro ng kautusan na nagmula sa [[Herusalem]].2 Nakita nila ang ilan sa mga alagad ni Jesus na kumakain ng tinapay na may madungis na mga kamay. Pinulaan nila ang mga alagad. 3 Ito ay sapagkat ang mga Fariseo at lahat ng mga Judio ay hindi kumakain malibang makakapaghugas sila sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay. Pinanghahawakan nila ang kaugalian ng mga matanda. 4 Kapag galing sa pamilihang dako, hindi rin sila kumakain nang hindi muna sila naghuhugas[a] ng kanilang sarili. Marami pang ibang mga bagay ang kanilang pinanghahawakan na kanilang tinanggap at sinusunod. Ito ay tulad ng paglubog ng saro, ng banga, ng mga kagamitang tanso at ng mga higaan.5 Kayat tinanong siya ng mga Pariseo at ng mga guro ng kautusan. Bakit hindi lumalakad ang mga alagad mo ayon sa mga kaugalian ng mga matanda? Subalit kumakain sila ng tinapay, na hindi naghuhugas sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay.6 Sumagot si Hesus at sinabi sa kanila: Tama ang pagkahayag ni Isaias patungkol sa inyo, mga mapagpaimbabaw. Ito ay gaya ng nasusulat:Iginagalang ako ng mga taong ito sa pamama­gitan ng kanilang mga labi, ngunit ang kanilang mga puso ay malayo sa akin.7 Sinasamba nila ako nang walang kabuluhan, na nagtuturo ng mga turong utos ng tao.8 Ito ay sapagkat iniwanan ninyo ang utos ng Diyos at inyong pinanghawakan ang mga kaugalian ng mga tao tulad ng paglubog sa natatanging paraan ng mga banga at mga saro. Marami pang ganitong mga bagay ang inyong ginagawa.9 Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. 10 Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. 11 Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. 12 Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo.14 Muling pinalapit ni Jesus sa kaniya ang napakaraming tao at sinabi niya sa kanila: Makinig kayong lahat sa akin at inyong unawain ang aking mga salita. 15 Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya. 16 Ang sinumang may tainga na nakakarinig ay makinig." ===Tungkol sa pagkabalisa=== *Mateo 6:25-34, "Dahil dito, sinasabi ko sa inyo: Huwag kayong mabalisa sa inyong buhay kung ano ang inyong kakainin, o iinumin, o kung ano ang inyong daramtin. Hindi ba ang buhay ay higit pa sa pagkain at ang katawan ay higit pa sa damit? Tingnan ninyo ang mga ibon sa himpapawid. Hindi sila naghahasik, ni gumagapas, ni nag-iipon sa mga bangan, ngunit pinakakain sila ng inyong Ama na nasa langit. Hindi ba lalo kayong higit na mahalaga kaysa sa kanila? Sino sa inyo na sa pagkabalisa ay makapagdaragdag ng isang siko sa kaniyang tangkad? Bakit kayo nababalisa patungkol sa damit? Masdan ninyo ang mga liryo sa parang kung paano sila lumalaki. Hindi sila gumagawa, ni humahabi man. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Kahit si Solomon, sa lahat ng kaniyang kaluwalhatian, ay hindi nakapaggayak katulad ng isa sa mga ito. Dinaramtan ng Diyos ang damo sa parang, na ngayon ay buhay at bukas ay susunugin. Kung dinaramtan niya ang damo sa ganoong paraan, hindi ba niya kayo daramtan, kayong maliliit ang pananampalataya? Kaya nga, huwag kayong mabalisa at inyong sasabihin: Ano ang aming kakainin, ano ang aming iinumin at ano ang aming daramtin? Ang mga bagay na ito ay mahigpit na hinahangad ng mga Gentil. Alam ng inyong Ama na nasa langit na kinakailangan ninyo ang lahat ng mga bagay na ito. Ngunit hanapin muna ninyo ang paghahari ng Diyos at ang kaniyang katuwiran, at ang lahat ng mga bagay na ito ay idaragdag sa inyo. 34 Huwag nga kayong mabalisa patungkol sa kinabukasan sapagkat ang kinabukasan ang mababalisa sa kaniyang sarili. Sapat na sa bawat araw ang kasamaan nito." ===Tungkol sa paghatol=== *Mateo 7:1-5, "Huwag kayong hahatol upang hindi kayo hatulan. Ito ay sapagkat sa hatol na inyong ihahatol ay hahatulan kayo. Sa sukat na inyong ipinanukat ay isusukat sa inyo. Bakit mo tinitingnan ang puwing sa mata ng iyong kapatid? Ngunit hindi mo tinitingnan ang troso na nasa iyong mata. Narito, papaano mo sabihin sa iyong kapatid: Payagan mong alisin ko ang puwing sa iyong mata. At narito, isang troso ang nasa mata mo.Ikaw na mapagpaimbabaw. Alisin mo muna ang troso sa iyong mata. Kung magkagayon, makikita mong malinaw ang pag-aalis ng puwing sa mata ng iyong kapatid." ===Pagdadala ng tungkod ng mga alagad=== *Lucas 9:3,"''At sinabi niya sa kanila, Huwag kayong mangagdala ng anoman sa inyong paglalakad, kahit tungkod, kahit supot ng ulam, kahit tinapay, kahit salapi; at kahit magkaroon ng dalawang tunika.''" *Marcos 6:8,"'' At ipinagbilin niya sa kanila na huwag silang magsipagbaon ng anoman sa paglakad, kundi tungkod lamang; kahit tinapay, kahit supot ng ulam, kahit salapi sa kanilang supot;''" ===Ginintuang Patakaran=== {{seealso|Ginintuang patakaran}} *Mateo 7:12, "Kaya nga, ang lahat ng bagay na ibig ninyong gawin ng mga tao sa inyo ay gayundin ang gawin ninyo sa kanila sapagkat ito ang kabuuan ng Kautusan at ng mga Propeta." ===Tungkol sa Pagsunod=== *Mateo 7:21, "Hindi ang bawat isa na nagsasabi sa akin: Panginoon, Panginoon, ay makakapasok sa paghahari ng langit, kundi ang gumagawa ng kalooban ng aking Ama na nasa langit." *Mateo 8:21-22, "At isa sa kaniyang mga alagad ang nagsabi: Panginoon, pahintulutan mo muna akong makauwi upang ilibing ang aking ama. Ngunit sinabi ni Jesus sa kaniya: Sumunod ka sa akin. Bayaan mong ilibing ng patay ang kanilang patay." *Lucas 10:27, "Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi maaaring maging alagad ko." ===Tungkol sa diborsiyo=== ====Pwede==== *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman, Ang sinomang lalake na ihiwalay na ang kaniyang asawa, ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, liban na lamang kung sa pakikiapid ang dahil, ay siya ang sa kaniya'y nagbibigay kadahilanan ng pangangalunya: at ang sinomang magasawa sa kaniya kung naihiwalay na siya ay nagkakasala ng pangangalunya. " *Mateo 19:3-9, At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, na siya'y tinutukso nila, at kanilang sinasabi, Naaayon baga sa kautusan na ihiwalay ng isang lalake ang kaniyang asawa sa bawa't kadahilanan? At siya'y sumagot at sinabi, Hindi baga ninyo nabasa, na ang lumalang sa kanila buhat sa pasimula, ay sila'y nilalang niya na lalake at babae, At sinabi, Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; at ang dalawa ay magiging isang laman? Kaya nga hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. Sinabi nila sa kaniya, Bakit nga ipinagutos ni Moises na magbigay ng kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay ang babae? Sinabi niya sa kanila, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay ipinaubaya sa inyo ni Moises na inyong hiwalayan ang inyong mga asawa: datapuwa't buhat sa pasimula ay hindi gayon. At sinasabi ko sa inyo, Sinomang ihiwalay ang kaniyang asawang babae, liban na kung sa pakikiapid, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing yaon na hiniwalayan ay nagkakasala ng pangangalunya." ====Hindi pwede==== *Marcos 10:2-11, "At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, at siya'y tinanong, Matuwid baga sa lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa? na siya'y tinutukso. At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Ano ang iniutos sa inyo ni Moises? At sinabi nila, Ipinahintulot ni Moises na ilagda ang kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay siya. Datapuwa't sinabi sa kanila ni Jesus, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay inilagda niya ang utos na ito. Nguni't buhat nang pasimula ng paglalang, Lalake at babaing ginawa niya sila. Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; At ang dalawa ay magiging isang laman; kaya hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. At sa bahay ay muling tinanong siya ng mga alagad tungkol sa bagay na ito. At sinabi niya sa kanila, Ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya laban sa unang asawa: *Lucas 16:18, "Ang bawa't lalaki na inihihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing inihiwalay ng kaniyang asawa ay nagkakasala ng pangangalunya. " ===Tungkol sa pamilya=== *Mateo 10:34-37, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak. 35 Naparito ako upang paghimagsikin ang isang tao laban sa kaniyang ama. Papaghimagsikin ko ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyenang babae. 36 Ang kaaway ng isang tao ay ang kaniyang sariling kasambahay.Ang umiibig sa kaniyang ama o ina ng higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumamg umiibig sa kaniyang anak na lalaki, o anak na babae nang higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. *Lucas 10:26, "Ang sinumang pumarito sa akin na hindi napopoot sa kaniyang ama at ina, asawang babae at mga anak, mga kapatid na lalaki at babae, maging sa sarili niyang buhay ay hindi maaaring maging alagad ko." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." *Mateo 12:46-50, "Samantalang nagsasalita pa siya sa mga tao, narito, ang kaniyang ina at kaniyang mga nakakabatang kapatid na lalaki ay nakatayo sa labas. Ibig nila siyang makausap. At may nagsabi sa kaniya: Narito ang iyong ina at iyong mga nakakabatang kapatid na lalaki, na nakatayo sa labas. Ibig ka nilang makausap. Ngunit si Jesus ay sumagot sa kaniya: Sino ang aking ina at sino ang aking mga kapatid na lalaki? Iniunat niya ang kaniyang kamay at itinuro ang kaniyang mga alagad na sinabi: Narito ang aking ina at mga kapatid na lalaki. 50 Ito ay sapagkat ang sinumang gumaganap ng kalooban ng aking Ama na nasa langit ay siyang aking kapatid na lalaki at kapatid na babae at ina." ===Tungkol sa espada=== *Mateo 26:51-52, "At narito, isa sa mga kasama ni Jesus ay bumunot ng kaniyang tabak(espada). Inundayan niya ng taga ang alipin ng pinakapunong-saserdote at natanggal ang tainga nito. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ibalik mo ang iyong tabak sa lalagyan nito: Ito ay sapagkat ang sinumang gumagamit ng tabak ay sa tabak din mamamatay." *Lucas 22:36, "Sinabi nga niya sa kanila: Ngayon, siya na may kalupi ay hayaang magdala niyon. Ang may bayong ay gayundin. Siya na walang tabak ay ipagbili niya ang kaniyang damit at bumili ng tabak." *Mateo 10:34, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak." ===Tungkol sa pagbabayad ng buwis=== *Mateo 22:15-21, "Umalis ang mga Fariseo at nagplano sila kung paano mahuhuli si Jesus sa kaniyang pananalita. Sinugo nila kay Jesus ang kanilang mga alagad kasama ang mga tauhan ni Herodes. Sinabi nila: Guro, alam naming ikaw ay totoo at itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Hindi ka nagtatangi sa kaninuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng tao. Sabihin mo nga sa amin: Ano ang iyong palagay? Naaayon ba sa kautusan na magbigay kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang kasamaan. Kaniyang sinabi: Bakit ninyo ako sinusubukan, kayong mga mapagpakunwari? 19 Ipakita ninyo sa akin ang perang ginagamit na buwis-pandayuhan. Dinala nila sa kaniya ang isang denaryo. 20 Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila sa kaniya: Kay Cesar. Sinabi niya sa kanila: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." *Marcos 12:13-17, "Isinugo nila kay Jesus ang ilan sa mga Fariseo at ilan sa mga Herodiano upang hulihin siya sa kaniyang salita. 14 Lumapit sila kay Jesus at sinabi: Guro, alam naming ang sinasabi mo ay totoo. Alam din namin na hindi ka nagtatangi ng sinuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng mga tao. Sa halip ay itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Naaayon ba sa kautusan na magbigay kami kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Dapat ba tayong magbigay nito o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang pagpapaimbabaw. Sinabi niya sa kanila: Bakit ninyo ako sinusubok? Dalhan ninyo ako ng isang denaryo upang makita ko. At dinalhan nila siya nito. Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila: Kay Cesar. Sinabi sa kanila ni Jesus: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." ===Tungkol sa kapangyarihan=== *Mateo 10:42-44, "Tinawag sila ni Jesus at sinabi: Nalalaman ninyo na ang mga kinikilalang namumuno sa mga Gentil ay namumuno na may pagkapanginoon sa kanila. Ang mga dakila sa kanila ay gumagamit ng kapamahalaan sa kanila. 4Huwag maging gayon sa inyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging dakila ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging una ay magiging alipin ng lahat." *Mateo 23:8-12, "Huwag kayong patawag sa mga tao na guro sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo, at kayong lahat ay magkakapatid. Huwag ninyong tawaging ama ang sinuman dito sa lupa sapagkat iisa ang inyong Ama na nasa langit. Huwag kayong patawag na mga pinuno sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo. Ngunit ang higit na dakila sa inyo ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinumang magtataas ng kaniyang sarili ay ibababa at ang sinumang magpapakumbaba sa kaniyang sarili ay itataas." ===Pagkakasala=== *Mateo 5:28-30, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't tumingin sa isang babae na taglay ang masamang hangad ay nagkakasala, na ng pangangalunya sa kaniyang puso. At kung ang kanan mong mata ay nakapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mabulid sa [[Gehenna]]. At kung ang kanan mong kamay ay nakapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mapasa [[Gehenna]]. " *Mark 9:43-48, "At kung ang kamay mo ay makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa buhay na pingkaw, kay sa may dalawang kamay kang mapasa impierno, sa apoy na hindi mapapatay. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang paa mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok kang pilay sa buhay kay sa may dalawang paa kang mabulid sa [[Gehenna]]. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang mata mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa kaharian ng Dios na may isang mata, kay sa may dalawang mata kang mabulid sa [[Gehenna]]; Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. " ===Iba pa=== *Juan 13:34, "Isang bagong utos ang ibinibigay ko sa inyo, kayo ay mag-ibigan sa isa't isa. Kung papaanong inibig ko kayo ay gayundin naman kayong mag-ibigan sa isa't isa." *Mateo 10:23, "Datapuwa't pagka kayo'y pinagusig nila sa isang bayang ito, ay magsitakas kayo tungo sa kasunod na bayan: sapagka't sa katotohanang sinasabi ko sa inyo, Hindi ninyo matatapos libutin ang mga bayan ng Israel, hanggang sa pumarito ang Anak ng tao. ===Tungkol sa kanyang sarili=== *Mateo 15:24, "Sinabi niya: Sinugo lamang ako para sa mga naliligaw na tupa sa sambahayan ng Israel." *Lucas 18:18-19, "Isang pinuno ang nagtanong sa kaniya na sinasabi: Mabuting guro, ano ang dapat kong gawin upang magmana ako ng buhay na walang hanggan? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Bakit mo ako tinatawag na mabuti? Walang sinumang mabuti maliban sa isa, ang Diyos." == Historisidad ni Hesus {{anchor|H}}== {{main|Teoriyang mito si Hesus|Diyos na namatay at nabuhay}} Ayon sa iskolar na si L. Michael White, si Hesus ay hindi sumulat ng anumang mga kasulatan o ang sinumang may personal na kaalaman sa kanya. Walang ebidensiyang arkeolohikal na nagpapatunay ng kanyang pag-iral. Walang mga salaysay na kakontemporaryo o nabuhay noong panahon ni Hesus at walang mga salaysay ng saksi (''eyewitnesses'') o anumang direktang rekord ang umiiral tungkol kay Hesus. Ang lahat ng mga salaysay tungkol sa buhay ni Hesus ay nagmula sa mga sanggunian gaya ng nasa [[Bagong Tipan]] na tinatanggap ng mga skolar ng Bagong Tipan na isinulat pagkatapos ng mga dekada o siglo pagkatapos ng sinasabing panahon ni Hesus. Ang pinaniniwalaang pinakamaagang mga sanggunian tungkol kay Hesus ang mga [[sulat ni Pablo]] na isinulat mga 20-30 taon pagkatapos ng pinaniniwalaang kamatayan ni Hesus. Ayon kay White, si Pablo ay hindi kasama ni Hesus o nag-angkin na nakita si Hesus bago ang kamatayan nito.<ref>White 2004, pp. 3–4.</ref> Ang tanging tinatanggap ng mga maraming mga Kristiyano na tamang sanggunian ng buhay ni Hesus ang ang apat [[kanon]]ikal na Ebanghelyo ng [[Bagong Tipan]] na [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]]. Ang mga ito ay hindi maituturing na mga "''walang kinikilingang''" mga salaysay ng buhay ni Hesus dahil ang hangarin ng mga aklat na ito ay mang-akay sa relihiyong [[Kristiyanismo]](Juan 20:30). Ang mga ebanghelyong ito ay isinulat ng mga hindi kilalang may akda at ang mga pangalan ng mga ''apostol'' gaya ng ''Ebanghelyo ayon kay Mateo'' ay ikinabit lamang sa mga manuskrito nito noong ika-2 siglo. Sa karagdagan, [[:Kategorya:Mga Ebanghelyo|maraming mga ebanghelyo]] at mga kasulatan noong maagang siglo ng Kristiyanismo na nag-aangkin ring mula sa mga ''apostol'' ngunit ang mga ito ay hindi nakasama sa [[kanon]] ng Katoliko na nabuo lamang noong ika-4 siglo CE. Ang mga salaysay na may "[[milagro|pagmimilagro]]" at mga ekstradordinaryong mga salaysay gaya ng [[pagkabuhay ng mga patay]] at pag-ahon nito sa mga libingan(Mateo 27:51-53) ay itinuturing ng mga historyan at skolar na ''hindi kapani-paniwala''. Ang mga ibang iskolar ay nagsasabing ang mga apat na kanonikal na ebanghelyo ay hindi isinulat ng mga "saksi"(eyewitness) dahil ang mga ito ay naglalaman ng mga maling heograpiya ng Palestina(o Israel) gayundin ng mga maling paglalarawan ng mga kustombre ng mga [[Hudyo]] noong unang siglo CE.<ref>Lee Martin Mc Donald and Stanley E. Porter, Early Christianity and its Sacred Literature, (Nov 2000, Hendrickson Publishers, Inc.), p. 286</ref><ref>Nineham, Saint Mark (Westminster John Knox Press, 1978), pp. 294-295</ref><ref>Raymond E. Brown, S.S., An Introduction To The New Testament, The Anchor Bible Reference Library (Doubleday, 1997) pp. 159-160</ref><ref>The Acts of Jesus: What Did Jesus Really Do?, Robert Funk, p79</ref> Bukod dito, sinasabi din ng mga iskolar na ang mga kanonikal na ebanghelyo na Mateo, Marcos, Lucas Juan ay naglalaman ng mga magkakasalungat na mga salaysay gaya ng salaysay ng [[Hesus#Kapanganakan|kapanganakan ni Hesus]] sa itaas.<ref>[http://www.infidels.org/library/modern/paul_carlson/nt_contradictions.html NT contradictions]</ref><ref name=ji>Jesus, Interrupted: Revealing the Hidden Contradictions in the Bible (And Why We Don't Know About Them). Bart Ehrman, HarperCollins, USA. 2009. ISBN 0-06-117393-2.</ref> Ayon din sa mga iskolar, ang [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]] at [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] ay kumopya lamang sa [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]] at sa isang hindi na umiiral na dokumentong tinatawag na "[[Dokumentong Q]]". Walang umiiral na kontemporaryong(nabuhay noong panahon ni Hesus) na mga salaysay tungkol kay Hesus mula sa mga pagano o "hindi" Kristiyanong manunulat. Ang mga hindi-Krisitiyanong salaysay sa buhay ni Hesus ay isinulat pagkatapos ng ilang mga dekada pagkatapos ng sinasabing "kamatayan ni Hesus"(ca. 30-33 CE). Halimbawa, ang Hudyong historyan na si [[Josephus]] sa kanyang [[Antiquities of the Jews]] ay sumulat ng ilang linya tungkol kay Hesus. Ito ay matatagpuan sa Antiquities of the Jews ni [[Josephus]] na isinulat noong circa 93 o 94 CE. Gayunpaman, si [[Josephus]] ay hindi kakontemporaryo o nabuhay sa panahon ni Hesus at maaaaring narinig(hearsay) lamang ni Josephus ang mga salaysay at hindi niya ito "mismong" nasaksikhan. Pinaniniwalaan ng ilan na ang mga talatang ito ay interpolasyon o dagdag dahil dahil walang isang manunulat na Kristiyano bago ang ikaapat na siglo CE na nagbanggit nito. Halimbawa, ang ikatlong siglo CE na ama ng simbahang si [[Origen]] ay malawak na sumipi mula kay [[Josephus]] sa kanyang masigasig na pagtatanggol sa [[Kristiyanismo]] ngunit hindi niya sinipi ang "talata ni Josephus tungkol kay Hesus". Ang katunayan, ayon Origen ay si Josephus ay ''hindi naniniwalang si Hesus ang Kristo''.<ref name=jesusneverexisted>http://www.jesusneverexisted.com/josephus-etal.html</ref> Ang isa pang karaniwang ginagamit ng mga Kristiyano na ebidensiyang pagano kay Hesus ang ''sinasabing'' pahayag ni [[Tacitus]](c.55-117 CE) sa kanyang [[Mga Annal ni Tacitus]] tungkol sa sektang Kristiyano at Christus. Gayunpaman, ito ay pinagdududahan ng ilan. Ang eksaminasyong ultra-violet ng manuskrito ng [[Mga Annal ni Tacitus]] ay konklusibong nagpapakita na may pagbabago ng orihinal na ''e'' ng ''chrestianos'' ("ang mabuti") sa ''i''.<ref>J. Boman, ''[http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ Inpulsore Cherestro? Suetonius’ Divus Claudius 25.4 in Sources and Manuscripts] {{Webarchive|url=https://archive.is/20130104012946/http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ |date=2013-01-04 }}'', Liber Annuus 61 (2011), ISSN 0081-8933, Studium Biblicum Franciscanum, Jerusalem 2012, p. 355, n. 2.</ref><ref>[[Georg Andresen]] in ''Wochenschrift fur klassische Philologie'' 19, 1902, col. 780f</ref> Ang talatang ito ay hindi rin sumasalamin sa tono o kakayahang linggwistiko ni Tacitus. Walang ring mga apolohistang Kristiyano ang sumipi ng talatang ito ni Tacitus at tila lumitaw lamang ng salita-sa-salita sa mga kasulatan ni [[Sulipicius Severus]] noong ika-5 siglo CE.<ref name=jesusneverexisted/> May mga iskolar na nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral at ang mga kwento ni Hesus sa ebanghelyo ay inimbento at kinopya lamang mula sa mga kwento ng mga tagapagligtas at [[Diyos na namatay at nabuhay|mga diyos na paganong namatay at nabuhay]] sa iba't ibang mga mitolohiya gaya ng sa [[Sinaunang Ehipto]] at [[Sinaunang Gresya]].<ref name=jne>[http://www.jesusneverexisted.com/ Jesus Never Existed]</ref> Sa kanyang pagtatanggol sa akusasyong inimbento ng mga [[Kristiyano]] si Hesus, ikinatwiran ng Kristiyanong si [[Justin Martyr]](100 CE – ca.165 CE) na umabot sa mga tenga ng diablo na hinulaan ng mga [[propesiya ng Bibliya|propeta sa Lumang Tipan]] ang pagdating ni Hesus, at inudyokan ang mga paganong manunulat(bago pa ang paglitaw ng Kristiyanismo) na magsulong ng mga tatawaging mga anak ni [[Hupiter]] upang ipaniwala sa mga tao na ang Kristo ay katulad ng mga anak ni Hupiter. Isinaad ni Justin Martyr na: {{cquote|"''Nang aming sabihing si Hesu-Kristo ay nilikha nang walang pagsasamang seksuwal, ipinako at namatay at muling nabuhay at umakyat sa langit, wala kaming isinusulong na bago o iba mula sa pinaniniwalaan niyong tungkol sa mga ginagalang niyong mga anak na lalake ni [[Hupiter (diyos)|Hupiter]]...Tungkol sa pagtutol na ipinako ang aming Hesus, aking sinasabi na ang pagdurusa ay karaniwan sa lahat ng mga binanggit na anak ni Hupiter...Tungkol sa kanyang pagkapanganak sa isang birhen, kayo ay mayroong [[Perseus]] upang balansihin ito...At nang isulong ng diablo si [[Asclepius]] bilang [[resureksiyon|tagabuhay ng patay]] at tagpagpagaling ng lahat ng mga [[karamdaman]], hindi ko ba maaaring sabihin na gayundin sa bagay na ito ay kanyang ginaya ang mga hula tungkol kay Kristo?''"}} Maraming mga iskolar ang naniniwala sa posibilidad na ang [[Budismo]] ay nakaimpluwensiya sa simulang pag-unlad ng [[Kristiyanismo]]. Ayon sa mga iskolar, maraming pagkakatugma sa kapanganakan, buhay, mga doktrina at kamatayan nina [[Buddha]] at Hesus.<ref>{{cite book |title=Cross-Cultural Contacts and Exchanges in Pre-Modern Times |first=Jerry H. |last=Bentley |publisher=Oxford University Press |year=1992 |isbn=978-0-19-507640-0 |page=240}}</ref> == Mga paniniwala tungkol kay Hesus == === Mga paniniwala sa tunay na kalikasan ni Hesus {{anchor|K}}=== *[[Subordinasyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay mas mababa sa Ama sa kalikasan. Ayon sa mga skolar, ito ang doktrinang tinatanggap ng maraming mga teologong Kristiyano bago ang pagkakabuo ng doktrinang [[Trinidad]] noong ika-4 siglo. Ang ''subordinasyonismong ontolohikal'' ay natatangi mula sa ''subordinasyong ekonomiko o subordinasyong relasyonal'' na tinatanggap ng ilang mga [[Trinidad|Trinitariano]]. Sa subordinasyonismo o subordinasyong ontolohikal, ang Anak at Ama ay hindi lamang hindi magkatumbas sa opisina kundi pati sa kanilang kalikasan. Sa ''subordinasyong ekonomiko'', ang subordinasyon ng Anak ay nauukol lamang sa paraan ng subsistensiya at operasyon ngunit hindi sa kalikasan. Ang tagapagtaguyod ng doktrinang subordinasyonismo na si [[Origen]] ay nagturo na si Hesus ay isang ikalawang Diyos at may ibang substansiya sa Ama. *[[Arianismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay hindi diyos at nilikha lamang ng diyos. Ang tunay na diyos lamang ang ama at sa pamamagitan ng anak ay nilikha ang [[banal na espiritu]] na nagpapasakop sa anak kung paanong ang anak ay nagpapasakop sa ama. *[[Trinitarianismo]]: Ang paniniwala na nabuo noong ika-4 siglo<ref>HarperCollins Bible Dictionary, "The formal doctrine of the Trinity as it was defined by the great church councils of the fourth and fifth centuries is not to be found in the NT [New Testament]" (Paul Achtemeier, editor, 1996, "Trinity"). </ref> na si Hesus ang isa sa tatlong mga persona ng isang Diyos. Ang Diyos Ama, Diyos Anak(Hesus) at Diyos Espirito Santo ay mga personang natatangi sa bawat isa ngunit may iisang "substansiya, esensiya o kalikasan". Ito ay nabuo noong mga ika-4 na siglo bilang reaksiyon sa subordinasyonismo at Arianismo. Taliwas sa paniniwala ng [[Simbahang Katoliko Romano]], ang [[Simbahang Silangang Ortodokso]] ay naniniwala sa monarkiya ng Ama na nagsasaad na ang Anak at Banal na Espirito ay hinango mula sa Ama at ang Ama ang natatanging walang pinagmulan o sanhi. Ayon sa Silangang Ortodokso, ang Ama ay walang hanggan at hindi nalikhang realidad. Si Kristo at Banal na Espirito ay walang hanggan rin at hindi nalikha sa dahilang ang kanilang pinagmulan ay hindi sa ousia ng Diyos kundi sa hypostasis ng Diyos na tinatawag na Ama. Sa Romano Katoliko, ang Banal na Espirito ay nagmula nang pantay mula sa parehong Ama at Anak. *[[Modalismo]]: Ang paniniwalang salungat sa [[Trinidad]] na ang Ama, Anak at Banal na Espirito ay mga iba ibang aspeto ng isang monadikong Diyos sa halip na tatlong mga natatanging persona sa isang PagkaDiyos. *[[Adopsiyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay naging "anak ng diyos" sa pamamagitan ng pag-aampon sa kanyang bautismo. *[[Psilantropismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay isa lamang tao at ang literal na anak ng mga taong magulang. *[[Socinianismo]]: Itinuro ni [[Photinus]] na si Hesus bagaman perpekto at walang kasalanan at isang mesiyas ay isa lamang perpektong Anak ng Diyos at walang pag-iral bago ang kanyang kapanganakan. *[[Gnostisismo]]: Si Kristo ay isang makalangit na [[Aeon]] ngunit hindi kaisa ng Ama. *[[Chalcedoniano]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan: isang tao at isang diyos pagkatapos ng kanyang pagkakatawang tao. *[[Eutychianismo]]: Ang paniniwalang ang kalikasang pagkatao at pagkadiyos ni Hesus ay pinagsama sa isang(mono) kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay "natunaw gaya ng patak ng [[pulot]] sa [[dagat]]. *[[Miapisismo]]: Ang paniniwalang ang pagkaDiyos at pagkatao ni Kristo ay nagkakaisa sa isang kalikasan. *[[Monopisismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may isa lamang kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay sinisipsip ng kanyang pagka-diyos. *[[Apollinarismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may katawang tao at may taong "buhay na prinsipyo" ngunit ang diyos na logos ay pumalit sa nous o "nag-iisip na prinsipyo", na maikukumpara ngunit hindi katulad ng tinatawag na [[isip]] sa kasalukuyang panahon. *[[Monothelitismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan sa isang persona ngunit siya ay may kaloobang(will) pagkadiyos ngunit walang kaloobang pangtao. *[[Docetismo]]: Ang paniniwalang ang pisikal na katawan ni Hesus ay isa lamang ilusyon gayundin ang kanyang krusipiksiyon. Samakatuwid, si Hesus ay para lamang may pisikal na katawan at parang pisikal na namatay ngunit sa realidad, si Hesus ay walang katawan, isang purong espiritu kaya hindi maaaring mamamatay ng pisikal. *[[Mandaeismo]]: Sila ay naniniwala na si Hesus ay isang "bulaang propeta" na nagliko ng mga katuruang ipinagkatiwala sa kanya ni Juan Bautista. *[[Marcionismo]]: Sila ay naniniwala na ang Kristo ay hindi ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit isang entidad na espiritwal na ipinadala ng Monad upang ihayag ang katotohanan tungkol sa pag-iral at kaya ay pumapayag sa sangkatauhan na makatakas sa bitag na pangmundo ng demiurge. *Mga [[Ebionita]]: Kanilang itinakwil ang pre-eksistensiya ni Hesus, kanyang pagkaDiyos, kanyang birheng kapanganakan, pagtitikang kamatayan at pisikal na pagkabuhay muli sa kamatayan. Sila ay naniwalang si Hesus ay isang biolohikal na anak nina Maria at Jose at pinili ng Diyos na maging propetang mesiyaniko nang siya ay pahiran ng Banal na Espirito sa kanyang bautismo. Sila ay tumatanggap lamang sa ''isang ebanghelyo'' na [[Ebanghelyo ng mga Ebionita]] bilang karagdagan sa [[Tanakh]](Hebreong Lumang Tipan) at nagturo na ang mga Hudyo at Hentil ay dapat sumunod sa mga kautusan ni Moises. *[[Pablo ng Samosta]]: Kanyang itinuro na si Hesus say isa lamang tao na nilagyan ng Diyos na Logos. Dahil dito, si Hesus ay hindi isang Diyos na naging tao kundi Tao na naging Diyos. === Paniniwala ng pagiging mesiyas ni Hesus === {{pangunahin|Mesiyas}} Sa teolohiya ng [[Hudaismo]], ang ''[[mesiyas|mashiah]]'' o mesiyas ay tumutukoy sa isang [[hari]] ng [[Israel]] mula sa angkan ni [[David ng Israel|David]], na mamamahala sa [[Mga Hudyo|mga pinagkaisang tribu ng Israel]]<ref>Megila 17b–18a, Ta'anit 8b</ref>, at maglulunsad ng '''Panahong Mesiyaniko'''<ref>''E·ra me·siá·ni·ca'' sa [[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]]</ref><ref>Sota 9a</ref> ng pandaigdigang kapayapaan. Kabilang sa mga pangyayaring magaganap sa pagdating ng Hudyong mesiyas ayon sa mga skolar ng Hudaismo ang muling pagkakabuo ng [[sanhedrin]] at muling pagkakatipon ng mga Hudyo sa Israel na nagkalat sa buong mundo. Ang mga natipon ay muling magbabalik sa pagsunod sa [[Torah]] at kautusan ni [[Moises]]. Ayon din sa [[Hudaismo]], ang mesiyas na Hudyo rin ang tanging binibigyan ng kapangyarihan na magtayong muli ng isang "pisikal"(literal) na [[Templo sa Herusalem]] na tinatawag na [[Ikatlong Templo]]. Sa muling pagtatayong ito ng Templo sa Israel, ang mga paghahandog ng mga hayop ng Hudyo kay [[Yahweh]] ay muling mapapanumbalik. Sa Hudaismo, ang mesiyas ay isa lamang ordinaryong ''tao'' na sumusunod sa [[Torah]] at hindi isang [[Diyos]] o isang ''Diyos'' na Anak ng Diyos. ==== Pananaw ng mga Kristiyano ==== Sa apat na ebanghelyo, si Hesus ay inaangkin na ang ''[[mesiyas]]'' na ipinadala ng [[Diyos]] upang iligtas ang kanyang mga alagad sa malapit na paghuhukom na magaganap noong unang siglo CE(Mateo 19:28, Mateo 10:23). Ang salitang hebreong mesiyas ay isinalin sa Griyegong "kristo" kaya karaniwang tinatawag si Hesus na "Hesu-Kristo"(Jesus Christ) dahil sa paniniwalang si Hesus ang mesiyas o kristo. Upang patunayan ang pag-aangking ito ng pagiging mesiyas o kristo ni Hesus, ang mga may akda ng 4 na kanonikal na ebanghelyo (Mateo, Marcos, Lucas, Juan) ay humanap ng mga "hula" sa [[Tanakh]](Lumang Tipan) at inangking ang mga ito na katuparan ni Hesus. Ang salin ng Hebreong Tanakh na pinagsanggunian o sinipi ng mga may akda ng 4 na ebanghelyo ang saling Griyego na [[Septuagint]]. Ayon din sa mga skolar, ang Bagong Tipan ay orihinal na isinulat sa wikang Griyego. Hindi tinatanggap ng mga skolar na Hudyo ang Septuagint dahil sa naglalaman ito ng mga korupsiyon. Ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo(Mateo, Marcos, Lucas, Juan), dahil sa pagtuturo ni Hesus ng mga utos na iba sa mga kautusan ni [[Moises]], si Hesus ay itinakwil ng mga Hudyo. Bukod dito, ayon din sa Bagong Tipan, si Hesus ay nag-angking diyos(Juan 10:33) na itinuturing ng mga Hudyo na isang malaking kapusungan dahil sa kanilang paniniwala lamang sa isang diyos na si [[Yahweh]]. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]](ca. 90-100 CE) na pinakahuling [[kanon]]ikal na ebanghelyo na isinulat, si Hesus ay naging isa nang preeksistenteng [[Logos]] (Juan 1:1-14) na isang [[Diyos]] na nagkatawang [[tao]] na umiral na bago pa umiral si [[Abraham]](Juan 8:58). Ang [[Logos]] ay isang konsepto sa [[Pilosopiyang Griyego]] na pinalawig ng Hudyong-Helenistikong si [[Philo]] ng [[Alehandriya]](20 BCE-50 CE). Gayunpaman, tila ito ay sinsalungat sa Juan 10:33-35 nang sabihin ni [[Hesus]] na "''Sinagot siya ng mga [[Hudyo]], Hindi dahil sa mabuting gawa ay binabato ka namin, kundi sa pamumusong; at sapagka't ikaw, bagaman ikaw ay tao, ay nagpapakunwari kang Diyos. Sinagot sila ni Hesus, Hindi baga nasusulat sa inyong kautusan, Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos? Kung tinawag niyang mga Diyos, yaong mga dinatnan ng salita ng Diyos (at hindi mangyayaring sirain ang kasulatan)''". Ito sy hinango mula sa [[Aklat ng mga Awit]] 82:1-6: :Ang Diyos ([[El (diyos)]] ay tumatayo sa kapisanan ng mga Diyos([[Elohim]]) Siya'y humahatol sa gitna ng mga Diyos.Hanggang kailan magsisihatol kayo ng kalikuan, At magsisigalang sa mga pagkatao ng masama? (Selah)Hatulan mo ang dukha at ulila: Gawan mo ng kaganapan ang napipighati at walang nagkakandili.Sagipin mo ang dukha at mapagkailangan: Iligtas ninyo sila sa kamay ng masama,Hindi nila nalalaman, ni nauunawa man;Sila'y nagsisilakad na paroo't parito sa kadiliman: Lahat ng patibayan ng lupa ay nangakilos.Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos([[Elohim]],At kayong lahat ay mga anak ng Kataastaasan. ==== Pananaw ng mga Hudyo tungkol kay Hesus ==== Ayon sa mga skolar ng Hudaismo, ang mga sinasabing hula na katuparan ni Hesus sa Bagong Tipan ay binatay mula sa maling saling Griyego na [[Septuagint]] ng [[Bibliya]] gayundin ay mga misinterpretasyon ng mga talata sa Tanakh.<ref>[http://judaism.about.com/library/3_askrabbi_o/bl_simmons_messiah3.htm Why did the majority of the Jewish world reject Jesus as the Messiah, and why did the first Christians accept Jesus as the Messiah?] by Rabbi [[Shraga Simmons]] (about.com)</ref><ref>{{cite book | author=Michoel Drazin | title=Their Hollow Inheritance. A Comprehensive Refutation of Christian Missionaries | year=1990 | publisher=Gefen Publishing House, Ltd. | isbn=965-229-070-X | url=http://www.drazin.com }}</ref><ref>Troki, Isaac. [http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html "Faith Strengthened"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929141607/http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html |date=2007-09-29 }}.</ref><ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.messiahtruth.com/isa714b.html |title=The Jewish Perspective on Isaiah 7:14 |publisher=Messiahtruth.com |date= |accessdate=2009-04-11}}</ref><ref>http://www.outreachjudaism.org/FAQ</ref> Ang opisyal na [[Bibliya]]ng ginagamit ng mga Hudyo ay ang Hebreong [[Masoretiko]] at hindi ang Griyegong [[Septuagint]]. Ang isa sa maraming halimbawa ng mga pinaniniwalaang korupsiyon sa Septuagint ang Isaias 7:14 na pinagkopyan ng manunulat ng [[Ebanghelyo ni Mateo]](Mateo 1:23). Ayon sa Isaias 7:14&nbsp;ng [[Septuagint]], "ang partenos(birhen) ay manganganak...". Ayon sa [[Masoretiko]], ang Isaias 7:14 ay "ang almah(babae) ay buntis at malapit ng manganak...". <ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/dual-virgin.html</ref> === Sa Islam === Ayon sa [[Islam]], si Hesus (''Issa'' sa Qur'an) ay kinikilala bilang sugo at ''masih''(mesiyas sa Islam) ng diyos na si ''Allah'' na ipinadala upang gabayan ang mga Anak ng Israel (''bani isra'il'') sa pamamagitan ng isang bagong kasulatan, ang Ebanghelyo(''Injil'' sa Qur'an)<ref>The Oxford Dictionary of Islam, p.158</ref> . Gayumpaman, itinatakwil ng Islam ang mga paniniwala sa Kristiyanismo na si Hesus ay ipinako sa krus, sa halip siya ay sinasabi sa Qur'an na iniakyat ng buhay sa langit. Isinasalaysay ng Islamikong tradisyon na siya ay magbabalik sa lupa kapag sa Araw ng Paghahatol upang ibalik muli ang katarungan at talunin ang "Maling Mesiyas" (''al-Masih al-Dajjal'', kilala rin bilang ''Antikristo'') at ang mga kalaban ng Islam. Dahil isa siyang makatarungang pinuno, si Hesus sa huli ay yayao.<ref>"Isa," Encyclopedia of Islam.</ref> Gaya ng lahat ng propeta sa [[Islam]], si Hesus ay itinuturing na isang [[Muslim]]. Itinatakwil ng Islam ang pananaw ng [[Kristiyanismo]] na si Hesus ay diyos na nagkatawang tao o anak ng diyos. Ang [[Qur'an]] ay nagsasaad na mismong si Hesus ay hindi nag-angkin ng mga gayong bagay. Ang Qur'an ay nagbibigay diin din na si Hesus ay isa lamang mortal(namamatay) na tao na gaya ng ibang propeta sa Islam ay hinirang ng diyos upang ipalaganap ang mensahe ng diyos. ==Tingnan din== *[[Santiago ang Kapatid ni Hesus]] *[[Apollonius ng Tyana]] (kontemporaryo ni Hesus at isang manggagawa ng [[milagro]]) *[[Hesus na anak ni Damneus]] *[[Hesus anak ni Pandera]] (isa ring manggawa ng milagro at pinaniniwalaang ang nagtatag ng [[Mga Essene]]) *[[Hesus anak ni Stada]] *[[Hesus anak ni Ananias]] na humula sa pagkawasak ng [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] at kilala sa pagsasabi na "Sa aba niyo!" *[[Hesus anak ni Thebuth]] *[[Barrabas]] na tinawag ring Hesus Barabbas ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] 27:16-17 *[[Hesus anak ni Sirac]] *[[Dionysus]], Diyos ng Alak, Ubasan, [[binuhay mula sa patay]], bumuhay sa kanyang ina mula sa patay. *[[Eliseo]] na manggagawa ng [[milagro]], bumuhay ng patay, nagpagaling ng [[ketong]] at nagparami ng tinapay at langis. *[[Mesiyas]] *[[Digmaan ng Mesiyas]] *[[Mga Essene]] == Mga sanggunian == {{Reflist|2}} == Bibliograpiya == {{refbegin|30em}} * <span id="refBible" class="citation">[[Ang Bibliya]]</span> * <span id="refAllison1999" class="citation">[[Dale Allison|Allison, Dale]]. ''Jesus of Nazareth: Millenarian Prophet.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1999. ISBN 0-8006-3144-7</span> * <span id="refBrown1997" class="citation">[[Raymond E. Brown]] ''An Introduction to the New Testament.'' New York: Doubleday, 1997. ISBN 0-385-24767-2</span> * <span id="refBrown1994" class="citation">{{cite book |authorlink= Raymond E. Brown |last=Brown |first=Raymond E. |year=1994 |location=New York |publisher=Doubleday, Anchor Bible Reference Library |isbn=978-0-385-19397-9 |title=The Death of the Messiah: from Gethsemane to the Grave: A Commentary on the Passion Narratives in the Four Gospels}}</span> **<span id="refBrown1999">{{cite book|first=Raymond E.|last=Brown|title=The birth of the Messiah|year=1999|isbn=0-385-49447-5}}</span> *<span id="refCarson1992" class="citation">[[D. A. Carson]], [[Douglas J. Moo]] and [[Leon Morris]]. ''An Introduction to the New Testament.'' Grand Rapids, MI: Zondervan Publishing House, 1992.</span> * <span id="refCohen1987" class="citation">[[Shaye J.D. Cohen|Cohen, Shaye J.D.]]. ''From the Maccabees to the Mishnah''. Philadelphia: Westminster Press, 1987. ISBN 978-0-664-21911-6</span> * <span id="refCohen2001" class="citation">Cohen, Shaye J.D. ''The Beginnings of Jewishness: Boundaries, Varieties, Uncertainties.'' Berkeley: University of California Press, 2001. ISBN 0-520-22693-3</span> *<span id="refCox2007" class="citation">{{cite book|first1=Steven L.|last1=Cox|first2=Kendell H|last2=Easley|year=2007|title=Harmony of the Gospels|isbn=0-8054-9444-8}}</span> * <span id="refCrossan" class="citation">[[John Dominic Crossan|Crossan, John Dominic]].</span> ** <span id="refCrossan1993" class="citation">''The Historical Jesus: The Life of a Mediterranean Jewish Peasant.'' New York: HarperSanFrancisco, 1993. ISBN 0-06-061629-6</span> ** <span id="refCrossan1995" class="citation">''Who Killed Jesus?: exposing the roots of anti-semitism in the Gospel story of the death of Jesus''. San Francisco: HarperSanFrancisco, 1995. ISBN 978-0-06-061671-7</span> * <span id="refDavenport1996" class="citation">[[Guy Davenport|Davenport, Guy]]; and [[Benjamin Urrutia|Urrutia, Benjamin]] (trans.) ''The Logia of Yeshua: The sayings of Jesus''. Washington, DC: Counterpoint, 1996. ISBN 978-1-887178-70-9</span> * <span id="refDeLaPotterie1989" class="citation">De La Potterie, Ignace. ''The hour of Jesus: The passion and the resurrection of Jesus according to John''. New York: Alba House, 1989. ISBN 978-0-8189-0575-9</span> * <span id="refDurant1944" class="citation">Durant, Will. ''Caesar and Christ.'' New York: Simon and Schuster, 1944. ISBN 0-671-11500-6</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">[[Bart D. Ehrman|Ehrman, Bart]]. ''The Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-514183-0</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">Ehrman, Bart. ''The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-515462-2</span> * <span id="refFredriksen2000a" class="citation">[[Paula Fredriksen|Fredriksen, Paula]]. ''Jesus of Nazareth, King of the Jews: A Jewish Life and the Emergence of Christianity.'' New York: Vintage, 2000. ISBN 0-679-76746-0</span> * <span id="refFredriksen2000b" class="citation">Fredriksen, Paula. ''From Jesus to Christ: The origins of the New Testament images of Christ.'' New Haven: Yale University Press, 2000. ISBN 978-0-300-08457-3</span> * <span id="refFinegan1998" class="citation">[[Jack Finegan|Finegan, Jack]]. ''Handbook of Biblical Chronology'', revised ed. Peabody, MA: Hendrickson Publishers, 1998. ISBN 1-56563-143-9</span> * <span id="refFuller1965" class="citation">Fuller, Reginald H., ''[[The Foundations of New Testament Christology]]''. New York: Scribners, 1965. ISBN 0-227-17075-X</span> *<span id="refGrant1977" class="citation">[[Michael Grant (author)|Michael Grant]], ''Jesus: An Historian’s Review of the Gospels'', Scribner’s, 1977.</span> *<span id="refGrudem1994" class="citation">{{Cite book |title= Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine |last= Grudem |first= Wayne | authorlink= Wayne Grudem |year= 1994 |publisher= [[Zondervan]] |location= Grand Rapids, MI |isbn= 0-310-28670-0}}</span> * <span id="refMeier" class="citation">Meier, John P., ''[[John P. Meier#A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus|A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus]]'', New York: [[Anchor Bible Series|Anchor Doubleday]],</span> ** <span id="refMeier1991" class="citation">V. 1, ''The Roots of the Problem and the Person'', 1991. ISBN 0-385-26425-9</span> ** <span id="refMeier1994" class="citation">V. 2, ''Mentor, Message, and Miracles'', 1994. ISBN 0-385-46992-6</span> ** <span id="refMeier2001" class="citation">V. 3, ''Companions and Competitors'', 2001. ISBN 0-385-46993-4</span> **<span id="Newbigin1989" class="citation">[[Lesslie Newbigin|Newbigin, J.E.L.]] ''The Gospel In a Pluralist Society''. London: SPCK, 1989.</span> * <span id="refOCollins1983" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''Interpreting Jesus.'' "Introducing Catholic theology". London: G. Chapman; Ramsey, NJ: Paulist Press, 1983. ISBN 978-0-8091-2572-2</span> * <span id="refOCollins2008" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''[[Jesus: A Portrait]]''. London: Darton, Longman & Todd, 2008. ISBN 978-0232527193</span> * <span id="refPelikan1999" class="citation">[[Jaroslav Pelikan|Pelikan, Jaroslav]]. ''Jesus Through the Centuries: His Place in the History of Culture.'' New Haven: Yale University Press, 1999. ISBN 0-300-07987-7</span> * <span id="refRobinson2001" class="citation">Robinson, John A. T. ''Redating the New Testament.'' Eugene, OR: Wipf & Stock, 2001 (original 1977). ISBN 1-57910-527-0.</span> * <span id="refSanders1993" class="citation">[[E.P. Sanders|Sanders, E.P.]] ''The Historical Figure of Jesus.'' London: Allen Lane Penguin Press, 1993. ISBN 978-0-7139-9059-1</span> * <span id="refSanders1987" class="citation">Sanders, E.P. ''Jesus and Judaism.'' Minneapolis: Fortress Press, 1987. ISBN 0-8006-2061-5</span> * <span id="refTheissen1998" class="citation">{{Cite book|last1=Theissen|first1=Gerd|last2=Merz|first2=Annette|year=1998|title=The historical Jesus : a comprehensive guide|isbn=0-8006-3122-6|publisher=Fortress Press|location=Minneapolis}}</span> * <span id="refVanVoorst2000" class="citation">{{cite book|last=Van Voorst|first=Robert E|year=2000|title=Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence|publisher=Eerdmans Publishing|isbn=0-8028-4368-9}}</span> * <span id="refVermes" class="citation">[[Géza Vermes|Vermes, Géza]].</span> ** <span id="refVermes1973" class="citation">''Jesus the Jew'' Philadelphia: Fortress Press, 1973.</span> ** <span id="refVermes2003" class="citation">''Jesus in his Jewish Context.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-3623-6</span> ** <span id="refVermes1981" class="citation">''Jesus the Jew: A Historian's Reading of the Gospels.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1981. ISBN 0-8006-1443-7</span> ** <span id="refVermes1993" class="citation">''The Religion of Jesus the Jew.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1993. ISBN 0-8006-2797-0</span> **<span id="refVermes2004" class="citation">{{cite book|last=Vermes|first=Geza|year=2004|title=The authentic gospel of Jesus|location=London|publisher=Penguin Books|isbn=978-0-14-100360-3}}</span> **<span id="refVermes2006" class="citation">{{Cite document | first = Géza | last = Vermes | title = The Nativity: History and Legend | place = London | publisher = Penguin | year = 2006 | ref = harv}}</span> * <span id="refWilson2003" class="citation">[[A.N. Wilson|Wilson, A.N.]] ''Jesus.'' London: Pimlico, 2003. ISBN 0-7126-0697-1</span> *<span id="refWitherington1998" class="citation">[[Ben Witherington III]], "Primary Sources," ''Christian History'' 17 (1998)</span> * <span id="refWright" class="citation">[[Tom Wright (theologian)|Wright, N.T.]]</span> ** <span id="refWright1997" class="citation">''Jesus and the Victory of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1997. ISBN 0-8006-2682-6</span> ** <span id="refWright2003" class="citation">''The Resurrection of the Son of God: Christian Origins and the Question of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-2679-6</span> {{refend}} == Mga kawing panlabas == {{Sister project links |wikt=no |commons=Jesus Christ |b=Biblical_Studies/Christianity/Jesus |n=no |q=Jesus |s=no |v=Jesus |species=no }} * ''[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/ From Jesus to Christ: The First Christians]''&nbsp;— dokumentaryo hinggil sa buhay at maagang simbahan ni Hesus. * [http://religiousstudies.uncc.edu/people/jtabor/ ''The Jewish Roman World of Jesus''] * {{worldcat id|id=lccn-n79-84784}} [[Kategorya:Mga diyos ng buhay-kamatayan-muling kapanganakan]] [[Kategorya:Kristiyanismo]] [[Kategorya:Hesus]] [[Kategorya:Mesianismo]] [[Kategorya:Mga nag-angkin sa sariling mesiyas]] [[Kategorya:Mga tagapagtatag ng relihiyon]] [[Kategorya:Buhay ni Hesus]] [[Kategorya:Mga apokaliptiko]] [[Kategorya:Mga manggagawa ng milagro]] {{Link FA|af}} {{Link FA|ar}} {{Link FA|de}} {{Link FA|es}} {{Link FA|eu}} {{Link FA|hr}} {{Link FA|mk}} {{Link FA|pt}} 3oi9yj0aqcks42mh72v8gplav7hlnf6 1962538 1962537 2022-08-12T10:16:03Z Xsqwiypb 120901 /* Mga pagmimilagro ni Hesus */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = Hesus |image = StJohnsAshfield StainedGlass GoodShepherd-frame crop.jpg|alt=Jesus as Good Shepherd. |caption = si Hesus bilang mabuting pastol <br/><small>([[stained glass]] at [[St John's Ashfield]])</small> |birth_date = 7–2 BC/BCE<ref>Rahner (page 731) states that the consensus among historians is ''c.'' 4 BC/BCE. Sanders supports ''c.'' 4 BC/BCE. Vermes supports ''c.'' 6/5 BC/BCE. Finegan supports ''c.'' 3/2 BC/BCE. Sanders refers to the general consensus, Vermes a common 'early' date, Finegan defends comprehensively the date according to early Christian traditions.</ref> |language = [[Aramaiko]], [[Griyego Koine]] <!--scholars debate the exact town in Judaea, so the Infobox just says Judaea --> |birth_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<ref>[[#refBrown1999|Brown (1999)]] p. 513</ref> |death_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<br/> |death_date = 30–36 AD/CE<ref name=Kostenberger140 >''The Cradle, the Cross, and the Crown: An Introduction to the New Testament'' by [[Andreas J. Köstenberger]], L. Scott Kellum 2009 ISBN 978-0-8054-4365-3 pahina 114</ref><ref name=Barnett19 >''Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times'' by Paul Barnett 2002 ISBN 0-8308-2699-8, pahina 19–21</ref><ref name=ChronosPaul >[[Paul L. Maier]] "The Date of the Nativity and Chronology of Jesus" in ''Chronos, kairos, Christos: nativity and chronological studies'' by Jerry Vardaman, Edwin M. Yamauchi 1989 ISBN 0-931464-50-1 pages 113–129</ref><ref name=Eerdmans246 >''Eerdmans Dictionary of the Bible'' 2000 Amsterdam University Press ISBN 90-5356-503-5 page 249</ref><ref name = "Sanders">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993.</ref><ref name="Vermes">[[#refVermes2004|Vermes (2004)]]</ref> |death_cause = [[Crucifixion of Jesus|Pagpapako sa krus]]<ref name=JDunn339>''''Jesus Remembered'' by James D. G. Dunn 2003 ISBN 0-8028-3931-2 page 339</ref> |ethnicity = [[Hudyo]]<ref>[[Amy-Jill Levine]] writes that the entire category of ethnicity is itself fraught with with difficulty. Beyond recognizing that “Jesus was Jewish,” rarely does the scholarship address what being “Jewish” means. In the [[New Testament]], written in [[Koine Greek]], Jesus was referred to as an [[Ioudaios]] on three occasions, although he did not refer to himself as such. These three occasions are (1) by the [[Biblical Magi]] in [[Matthew 2]] who referred to Jesus as [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]]; (2) by the [[Samaritan woman at the well]] in [[John 4]] when Jesus was travelling out of Judea; and (3) by the Romans in all four gospels during [[Passion (Christianity)|the Passion]] who also used the phrase [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]] (''see [[John Elliott (historian)|John Elliott]] in the Journal for the Study of the Historical Jesus 2007; 5; 119''). According to [[Amy-Jill Levine]], in light of the Holocaust, the Jewishness of Jesus increasingly has been highlighted.</ref> <!--|nationality = [[Peregrinus (Roman)|Peregrinus]],<ref>''On the trial of Jesus'', Paul Winter, Second Edition, (Walter de Gruyter, 1974), page 17</ref><ref name=Kreinecker /> [[Province of Judea|Judea Province]], [[Roman Empire]]{{Failed verification|date=March 2012}}--> <!--NOT in source given: |nationality = [[Israelites|Israelite]] per talk page this should be left out given that the home town is specified below--> |home_town = [[Nazareth]], [[Galilee]]<ref>[[#refTheissen1998|Theissen (1998)]] p. 165 "Our conclusion must be that Jesus came from Nazareth."</ref> <!--Per talk page discussion information about parents was left to be discussed in the article, given that it can not be simply telegrammed in an Infobx --> }} Si '''Hesus''' (Griyego: ''Ἰησοῦς Iesous''; 7–2 BCE hanggang 30–36 CE) ang itinuturing ng maraming Kristiyano na sentrong katauhan ng [[relihiyon]]g [[Kristiyanismo]] at ang tagapagtatag ng [[Kristiyanismo]]. Siya ay pinaniniwalaan ng maraming mga Kristiyano na isang ''[[tagapagligtas]]'' at ''[[mesiyas]] ng [[Hudaismo]]. Ang apat na [[kanon]]ikal na [[Ebanghelyo]] nina [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]], at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]] ang mga pangunahing sanggunian tungkol sa talambuhay at mga katuruan ni Hesus. Gayunpaman, pinagtatalunan pa rin ng mga skolar ng Bagong Tipan kung ang apat na ebanghelyong ito ay maasahang mga salaysay ng buhay ni Hesus o hindi, gayundin kung sino ang mga tunay na may akda nito, kung kailan ito isinulat, alin sa mga talata nito ang tunay na sinalita ni Hesus at kung alin sa mga talata nito ang orihinal mula sa mga magkakaibang manuskrito.<ref>[[Bruce M. Metzger]]'s ''Textual Commentary on the Greek New Testament'': {{Bibleref2|Luke|24:51}} is missing in some important early witnesses, {{Bibleref2|Acts|1}} varies between the [[Alexandrian text-type|Alexandrian]] and [[Western text-type|Western versions]].</ref> Kabilang sa mga pinagdududahang salaysay ng mga skolar sa apat na ebanghelyo ang kapanganakan ni Hesus, mga detalye tungkol sa kanyang pagpapako sa krus at kanyang muling pagkabuhay mula sa patay.<ref>Who is Jesus? Answers to your questions about the historical Jesus, by John Dominic Crossan, Richard G. Watts (Westminster John Knox Press 1999), page 108</ref><ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref><ref>Rev. John Edmunds, 1855 ''The seven sayings of Christ on the cross'' Thomas Hatchford Publishers, London, page 26</ref><ref name="Staggs">Stagg, Evelyn and Frank. ''Woman in the World of Jesus.'' Philadelphia: Westminster Press, 1978 ISBN 0-664-24195-6</ref><ref name = "ActJTomb">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Empty Tomb, Appearances & Ascension" p. 449-495.</ref> Ang ilang mga skolar ay naniniwalang ang apat na ebanghelyo ay hindi naglalaman ng anumang historikal na impormasyon tungkol sa buhay ni Hesus. <ref>{{cite journal |author=Howard M. Teeple |year=1970 |month=March |title=The Oral Tradition That Never Existed |journal=Journal of Biblical Literature |volume=89 |issue=1 |pages=56–68 |doi=10.2307/3263638 }}</ref> Si Hesus ay inilalarawan sa apat na kanonikal na ebanghelyo na isang [[Hudyo]] at pinaniniwalaang nabuhay sa pagitan ng mga taong 7 BCE - 36 CE sa [[Palestina]] (kasalukuyang [[Israel]]).<ref name=Polyeto>"''... O Jesus, Author of our faith,...''" ''Prayer to St. Jude,'' isang polyetong dasalan, Tan Books and Publishers, Inc., Illinois, pahina 18.</ref> Siya ay inilarawan na isang isang [[rabbi]] na nagsagawa ng mga [[milagro]] at nag-angkin na [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]. Pinaniniwalaan ng mga iskolar ng [[bibliya]] na si Hesus ay isang [[apokaliptisismo|apokaliptikong]] [[Propeta]] na humula sa nalalapit na pagwawakas ng daigdig na magaganap noong unang siglo CE at hahatol kasama ng kanyang 12 apostol sa 12 lipi ng [[Israel]] (Mateo 10:23, Mateo 16:24-28, Mateo 19:28, Mateo 24:34, Marcos 13:30-33).<ref name = "Sanders 15">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993. Chapter 15, Jesus' view of his role in God's plan.</ref> Nang mabigong matupad ang inaasahan ng mga Kristiyano noong unang siglo na muling pagbabalik ni Hesus pagkatapos ng ilang mga dekada, ang mga tekstong ito ay muling pinakahulugan ng kanyang mga alagad.<ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/apocalypse/explanation/jesusjohnbaptist.html</ref> May [[#K|iba't ibang mga interpretasyon]] ang iba't ibang mga [[denominasyon]]g Kristiyano tungkol sa tunay kalikasan at mga katuruan ni Hesus mula pa sa mga ''simulang kasaysayan ng Kristiyanismo'' hanggang sa ''kasalukuyang panahon''. Ang ilang sekta ay naniniwalang isa siyang diyos samantalang sa ibang sekta ay isa lamang tao at iba pa. Ang [[#H|historisad o pagiging tunay na umiral]] ng indibidwal na si Hesus ay patuloy pa ring pinagtatalunan ng mga iskolar hanggang sa kasalukuyan. Ang ibang mga iskolar ay nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral ngunit inimbento lamang at kinopya ang storya nito sa mga paganong diyos na namatay at muling nabuhay sa Ehipto at Gresya.<ref name=jne/> == Kahulugan ng pangalan == Ang pangalang Hesus ay nagmula sa [[Wikang Hebreo]]: ישו, ''Yeshua'',,na ang nangangahulugang "nagliligtas ang [[Diyos]]." Kilala rin siya bilang '''Hesus ng Nasaret''' o '''Hesus ang Nasareno''' (Hebreo: ישוע הנוצרי, ''Yeshu‘a {{unicode|haNoẕri}}''). Hinango ang pagbikas na ''Hesus'' (Ingles: ''Jesus'', Kastila: ''Jesus'') mula sa [[Wikang Griyego]]. Isa ring salitang Griyego ang ''Jesus'' na nangangahulugang '''tagapagligtas''' at isa ring anyo ng pangalang Hebreong ''[[Hosue]]'' (Ingles: ''[[Joshua]]'') na may ibig sabihing "nagliligtas ang Panginoon". Nang isilang si Hesus bilang isang [[tao]], pinangalanan siyang ''Hesus'' dahil dumating siya bilang isang tunay na tao {{ndash}} na ipinanukala ng Diyos noon pang una upang iligtas ang kanyang mga tao mula sa kanilang mga kasalanan.<ref name=Biblia6/> Tinatawag rin si Hesus bilang '''Hesukristo''' dahil sa kanyang pamagat na '''Kristo''' sa [[Bagong Tipan]] na saling Griyego ng [[Hebreo]]ng '''[[Mesiyas]]''' na nangangahulugang "ang pinahiran". Inangkin ng mga may akda ng [[kanon]]ikal na ebanghelyo na si Hesus ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit and pag-aangking ito ay hindi tinatanggap ng mga Hudyo at hindi sila naniniwalang si Hesus ang katuparan ng mesiyas sa Hudaismo.<ref>http://www.aish.com/jw/s/48892792.html</ref> Ayon sa Hudaismo, ang mesiyas ay isang lamang ordinaryong tao na sumusunod sa [[Torah]](kautusan ni Moises) at hindi isang Diyos. ==Talambuhay ni Hesus== [[Talaksan:Spas vsederzhitel sinay.jpg|right|thumb|220px|Larawan ni Hesus bilang ''[[Pantokrator]]'' mula sa [[ika-11 daang taon]].]] Ang pangunahing mga sanggunian ng talambuhay ni Hesus para sa karamihan ng mga kasalukuyang Kristiyano ang apat na [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]] na [[Ebanghelyo ni Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan]]. Gayunpaman, may iba pang mga ebanghelyo na ginamit ng ibang mga sinaunang sektang Kristiyano na hindi nakapasok sa [[kanon]] ng [[Simbahang Romano Katoliko]] gaya ng ''[[Ebanghelyo ni Tomas]]'', ''[[Ebanghelyo ni Pedro]]'', ''[[Ebanghelyo ni Felipe]]'', ''[[Ebanghelyo ni Marya]]'', ''[[Ebanghelyo ni Judas]]'' na naglalaman ng mga salaysay na napakaiba at sumasalungat sa mga nakasulat sa naging ''kanonikal'' na apat ng ebanghelyo.<ref name=gnostic/> Ang mga ''hindi-kanonikal'' na aklat na ito ay sinupil at winasak ng [[Kristiyanismo#Kasaysayan|nanaig na bersiyon ng Kristiyanismo]] dahil ito ay sumasalungat sa kanilang mga pananaw at kanilang itinuring na [[heresiya|heretiko]].<ref name=gnostic>[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/story/pagels.html The Gnostic Gospels:PBS]</ref><ref>Lost Christianities: the battles for scripture and the faiths we never knew, Bart D. Ehrman</ref><ref>Gnostic Visions: Uncovering the Greatest Secret of the Ancient World, p 218</ref> ===Kapanganakan=== {{seealso|Mga milagrosong kapanganakan|Pasko}} [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng Nazareth sa [[Galilea]] at [[Bethlehem]] sa [[Judea]].]] Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) Ayon sa salaysay ng Lucas, isinugo ng [[diyos]] ang [[anghel]] na si Gabriel sa isang birhen na si Marya sa Nazareth, Galilea na nagsasabi na siya ay maglilihi at manganganak ng isang lalake na tatawaging Hesus. Nang tanungin ni Marya kung paano ito mangyayari gayong isa siyang birhen, sinabi ng anghel na siya ay liliman ng banal na espirito. Nang manganganak na si Marya, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth, Galilea sa tahanang pang-ninuno ni Jose na Bethlehem upang magpatala sa censo ni Quirinio. Nanganak si Marya kay Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan ay inilagay ang sanggol sa sabsaban. Dinalaw ng anghel ang mga pastol na nagdadala ng mabuting balita ng malaking kagalakan na sa siyudad ni [[David]] sa Bethlehem ay ipinangak ang [[mesiyas]] ang tagapaglitas. Ang mga pastol ay tumungo sa sabsaban sa Bethlehem kung saan nila natagpuan si Hesus sa sabsaban kasama nina Jose at Marya. Pagkatapos nito ay tumungo sina Marya at Jose kasama si Hesus sa Herusalem upang isagawa ang ritwal ng pagdadalisay ayon sa batas ni Moises at pagkatapos na isagawa ang kautusan ni Moises ay umuwi na sila sa kanilang bayan na Nazereth, Galilea. Ayon sa Mateo, si Marya ay nakatakdang mapangasawa ni Jose. Ngunit bago pa sila nagsama, si Maria ay natagpuang nagdadalang-tao sa pamamagitan ng Banal na Espiritu. Ang isang anghel ay nagpakita kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel na huwag mangamba si Jose na tanggapin si Maria na kanyang asawa dahil ang dinadala ni Maria sa kaniyang sinapupunan ay sa Banal na Espiritu. Siya ay manganganak ng isang lalaki na papangalanan niyang Hesus. Ayon sa may akda ng Mateo, ito ay naganap upang matupad ang sinabi ng propeta na ''"ang isang dalagang birhen ang magdadalang-tao at manganganak ng isang lalaki. Tatawagin nila siyang Emmanuel na ang ibig sabihin ay: Ang Diyos ay sumasaatin.''"(Mat. 1:23) Ito ay pinapakahulugan ng mga iskolar na isang reperensiya sa [[Aklat ni Isaias]] 7:14 ng saling Griyegong [[Septuagint]]. Sa ilang mga ikalima at ikaanim na siglo CE mga manuskrito ng Ebanghelyo ni Mateo sa Mat. 1:23 ay mababasa ang "Isaias ang propeta".<ref>Barbara Aland, et al. ''Latin New Testament'' 1983, American Bible Society. ISBN 3-438-05401-9 page 3</ref> Ang Isa. 7:14 na [[Septuagint]] ay nagsalin ng salitang Hebreo na עלמה(almah o isang dalaga) sa salitang Griyego na ''parthenos''(birhen) at pinaniniwalaan ng mga iskolar na ang Septuagint ang pinaghanguan ng Mateo upang suportahan ang pananaw ng may akda nito tungkol sa kapanganakang birhen ni Hesus. Ang mga iskolar ay umaayon na ang almah ay walang kinalaman sa isang birhen. Ang Isa. 7:14 ayon sa mga iskolar ay hula sa haring [[Ahaz]] na ang isang dalaga ay manganganak ng Immanuel at ang mga kaaway ni [[Ahaz]] ay wawasakin bago malaman ng batang ito ang pagkakaiba ng mabuti at masama. Ang may akda ng Mateo ay nag-iba rin ng tatlong detalye ng Septuagint ng Isa. 7:14: ang paggamit ng hexei kesa sa lēpsetai; ang 'tatawagin mo(singular)' sa ikatlong personang plural 'tatawagin nila', at ang sinuplay na interpretasyon ng Emmanuel bilang 'ang diyos ay nasa atin'<ref>Raymond E. Brown: The Birth of the Messiah [ISBN 0-385-05405-X], p. 150</ref> Pagkatapos na maipanganak si Hesus sa Bethlehem ng Hudea, sa panahon ng paghahari ni Herodes, may dumating sa Herusalem na mga ''[[Mago ng Bibliya|mago]]'' mula sa silangan. Nang marinig ni haring Herodes ang mga bagay na ito, naligalig siya at ang lahat ng mga tao sa Herusalem. Tinipon niya ang lahat ng mga pinunong-saserdote at mga guro ng kautusan ng mga tao. Tinanong niya sa kanila kung saan ipanganganak ang mesiyas. Nang magkagayon, tinawag ni Herodes nang palihim ang mga mago. Itinanong niyang mabuti sa kanila kung kailan nagpakita ang bituin. At pinapunta niya sila sa Bethlehem. Sinabi niya: Pumaroon kayo at matiyaga ninyong ipagtanong ang patungkol sa bata. Kapag natagpuan ninyo siya, balitaan ninyo ako upang makapunta rin ako at sambahin siya. Pagkarinig nila sa hari ay tumuloy na sila sa kanilang lakad. Narito, ''ang bituin na kanilang nakita sa silanganan'' ay nanguna sa kanila. Nanguna ito sa kanila hanggang sa sumapit at tumigil sa tapat ng kinaroroonan ng maliit na bata. Nang makita nila ang bituin, lubos silang nagalak. Nang sila ay nasa loob na ng bahay, nakita nila ang bata, kasama ang kaniyang inang si Marya. Sila ay nagpatirapa at sinamba ang bata. Nang mabuksan na nila ang kanilang mga kayamanan, naghandog sila sa kaniya ng mga kaloob na ginto, kamangyan at mira. Nagbabala ang Diyos sa kanila sa isang panaginip na huwag na silang bumalik kay Herodes at kaya sila ay nag-iba ng daan pauwi sa kanilang sariling lupain. Nagpakita ang isang anghel kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel kay Jose na tumakas ang kanyang pamilya sa Ehipto sapagkat ipahahanap ni Herodes ang bata upang patayin. Dinala niya ang bata at ang ina nito mula sa Bethlehem papuntang Egipto. Nanatili sila roon hanggang sa mamatay si Herodes. Nakita ni Herodes na nalinlang siya ng mga mago at nag-utos na patayin ang lahat ng mga batang lalaki mula sa Bethlehem at sa buong palibot nito. Ang mga batang ipinapatay ay mula sa gulang na dalawang taon pababa, batay sa panahon na maingat niyang tinanong sa mga mago. Dinala ni Jose ang kanyang pamilya sa Israel dahil sinabi sa kanya ng isang anghel sa panaginip na patay na si Herodes. Nang mabalitaan ni Jose na si Archealus ang naghahari sa Judea, natakot siyang pumunta roon. Sa halip ay tumungo ang kanyang pamilya sa Galilea at tumira sa isang lungsod na tinatawag na Nazareth. Ayon sa Mateo, ang pagtira sa Nazareth ay upang matupad ang sinasabi ng mga propeta na siya ay tatawaging Nazareno. Gayunpaman, ang propesiyang ito ng "''mga propeta''" ay hindi matatagpuan sa Lumang Tipan. Ang salaysay ng pangpatay ni Herodes ng mga bata ay hindi binabanggit sa iba pang mga ebanghelyo ng Bagong Tipan o ng historyan na si [[Josephus]]. Ang mga iskolar ay tumuturing sa salaysay na ito sa Mateo na simboliko sa halip na isang makatotohanang kasaysayan.<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus for the First Time'' (Harper San Francisco, 1995) page 22-3.</ref> Ayon kay [[Paul L. Maier]], ang karamihan ng mga biograpo ni Herodes ay naniniwalang ang salaysay na ito ay "isang alamat at hindi historikal".<ref>"most recent biographies of Herod the Great deny it entirely." Paul L. Maier, "Herod and the Infants of Bethlehem", in ''Chronos, Kairos, Christos II'', Mercer University Press (1998), p.172</ref> Ang kwentong ito ng pagpatay sa mga bata ay itinuturing nina [[Geza Vermes]] at [[E. P. Sanders]] na bahagi isang malikhaing [[hagiograpa]].<ref name=Vermes>[[Geza Vermes]], ''The Nativity: History and Legend'', London, Penguin, 2006, p22; [[E. P. Sanders]], ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p.85</ref> Ang mga paliwanag ay iminungkahi sa pinagmulan ng mga salaysay sa Mateo at Lucas ng kapangakang birhen ni Hesus. Ayon kay [[Stephen L Harris]], ang mga ito ay isinulat upang sagutin ang mga paninira ng mga Hudyo tungkol sa hindi lehitimong kapanganakan ni Hesus na may ebidensiya mula sa ika-2 siglo CE.<ref name="Harris">Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.</ref><ref>Brown, Raymond E., The Birth of the Messiah. Doubleday & Company. 1977, Appendix V: The Charge of Illegitimacy, p. 537</ref> Ayon sa iskolar na si [[Helmut Köster]], ang mga salaysay ng kapanganakang birhen ni Hesus ay nag-ugat sa mitolohiyang [[Helenistiko]].<ref>Köster, Helmut ''Ancient Christian gospels: their history and development'' Edition 7, Trinity Press, 2004, pg 306</ref> Ang mga tagasunod ng [[Psilanthropismo]] na umiral sa mga sinaunang pangkat [[Hudyong-Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]] ay nangatwiran laban sa kapanganakang birhen ni Hesus at nagsaad na si Hesus ay isang [[mesiyas]] ngunit "''isa lamang tao''".<ref>''The Westminster handbook to patristic theology'' by John Anthony McGuckin 2004 ISBN 0-664-22396-6 page 286</ref> Kanila ring itinakwil si [[Apostol Pablo]] bilang isang tumalikod.<ref>''Angels and Principalities'' by A. Wesley Carr 2005 ISBN 0-521-01875-7 page 131</ref> <ref>''Jews, Christians and Jewish Christians in Antiquity'' by [[James Carleton Paget]] 2010 ISBN 3-16-150312-0 page 360</ref> Noong ika-4 na siglo CE, ang [[Kredong Niseno]] ay tumakwil sa katuruang si Hesus ay isa lamang tao.<ref>''The creed: the apostolic faith in contemporary theology'' by Berard L. Marthaler 2007 ISBN 0-89622-537-2 page 129</ref> Noong ika-2 siglo, ang paganong anti-Kristiyanong pilosopong Griyego na si [[Celsus]] ay sumulat na ang ama ni Hesus ay isang sundalong Romano na si [[Panthera]].<ref>''Contra Celsum'' by Origen, Henry Chadwick 1980 ISBN 0-521-29576-9 page 32</ref><ref>Patrick, John ''The Apology of Origen in Reply to Celsus'' 2009 ISBN 1-110-13388-X pages 22–24</ref> Upang patunayan ni si Hesus ang [[mesiyas]] ng [[Hudaismo]] na mula sa angkan ni David, ang mga may Akda ng Mateo at Lucas ay nagbigay ng mga heneolohiya ni Hesus na bumabakas sa kanyang amang si Jose bilang mula sa angkan ni David(tingnan din ang Lucas 2:4) ngunit ang Lucas at Mateo ay magkasalungat sa kanilang mga heneolohiya. Ayon naman sa Mateo 22:41-46, Marcos 12:35-37 at Lucas 20:41-44, ikinatwiran ni Hesus na ang Mesiyas(Kristo) ay hindi maaaring isang anak ni David dahil tinawag ni David ang Mesiyas na kanyang Panginoon. Sa karagdagan, ayon sa Lucas si Hesus ay ipinanganak ni Maria hindi sa pamamagitan ng pagtatalik kay Jose ngunit sa paglilim ng Espirito Santo at kaya ay hindi anak ni Jose na mula sa angkan ni David. Ayon sa Roma 1:3, isinaad ni [[Apostol Pablo]] na si Hesus ay mula sa binhi(Griyego:[[sperm]]a) ni David ayon sa laman. May mga pagkakasalungat sa parehong ebanghelyo. Ang parehong Mateo at Lucas ay nagbibigay ng magkaibang [[henealohiya]] ni Jose. Ito ay tinangkang ipaliwang ng ilang Kristiyano na ang isang linya ay kay Marya at hindi kay Jose bagaman ang parehong ebanghelyo ay nagsasaad na ito ay parehong linya ni Jose. Ayon sa mga apolohistang Kristiyano, ang heneolhiya sa Lucas ay kay Maria bagaman sinasabi sa Lucas 2:4 na si Jose ang mula kay David kaya hindi maaaring ang heneralohiya sa Lucas ay kay Maria. Ayon sa mga Hudyo, ang mga lalake lamang ang makapagmamana ng trono ni David.<ref name=jewsforjudaism>{{Cite web |url=http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |title=Archive copy |access-date=2012-12-06 |archive-date=2011-06-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110613191637/http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |url-status=dead }}</ref> Sa Lucas, si Jose ay nagmula sa linya ni Nathan at hindi ni Solomon na salungat sa paniniwalang Hudyo na ang [[mesiyas]] ay magmumula kay Solomon ngunit hindi kay [[Jehoiakim]] dahil sa pagsumpa ng Diyos na wala sa binhi nito ang magmaman sa luklukhan ni David. Sa Mateo, si Jose ay nagmula kay Solomon ngunit sa pamamagitan ng anak nitong si [[Jeconias]] na diskwalipikado sa trono.<ref name=jewsforjudaism/> Ang Mateo ay nagsasaad na ang ''lahat'' ng henerasyon mula kay Abraham hanggang kay Hesus ay 42<ref>http://bible.cc/matthew/1-17.htm</ref> samantalang sa Lukas ay may 7 henerasyon mula kay Abraham hanggang Hesus. Ang 14 na henerasyon sa Mateo mula kay [[David]] ay sinasalungat ng kronolohiya sa [[1 Kronika]] na nagsasaad ng 18 henerasyon mula kay David. Isinaad sa Mateo na may 14 henerasyon x 3 o 42 ngunit ang itinala sa Mateo ay 41 pangalan lamang. May iba pang mga pagkakamali sa Mateo gaya ng pagtanggal ng Ahazias, Joash, [[Amazias]], [[Jehoiakim]], maling pagtukoy ng ''mga kapatid'' ni [[Jeconias]](ayon sa Kronika ay may isa lamang kapatid), maling pagtukoy kay Abiud bilang anak ni Zerubabbel, maling pagtukoy kay [[Josias]] na ama ni [[Jeconias]](sa Lumang Tipan, si [[Jehoiakim]] ang ama ni [[Jeconias]]). Sa Lucas, si Shelah ang anak ni Cainan(na pangalang makikita lamang sa [[Septuagint]] at hindi sa Hebreo) na anak naman ni Arphaxad kaya si Shelah ang apo ni Arphaxad ngunit ayon sa Lumang Tipan ay si Arphaxad ang ama ni Shelah. Si Rhesa(na hindi matatagpuan sa anumang bersiyon ng Lumang Tipan) ay isinaad na ama ni Joanan na anak ni Zerubabbel na gumagawa kay Joanan na apo ni Zerubabbel ngunit sa Lumang Tipan, si Joanan(Hananias) ay anak ni Zerubabbel. Sa Mateo, si Hesus ay dinalaw ng mga [[Mago ng Bibliya|Mago]]. Sa Lucas, si Hesus ay binisita mga pastol. Ang [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak bago mamatay si [[Herodes]](na namatay noong Marso 4, BCE).<ref>White, L. Michael. ''From Jesus to Christianity''. HarperCollins, 2004, pp. 12–13.</ref> Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] na nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak sa panahon ng [[Censo ni Quirinius]](Lucas 2:1-7) na ayon sa Hudyong historyan na si [[Josephus]] ay naging gobernador ng Syria noong 6-7 CE. Ang talatang ito sa Lucas ay matagal nang itinuturing ng mga iskolar ng [[Bibliya]] na problematiko dahil inilalagay nito ang kapanganakan ni Hesus sa panahon ng censo noong 6/7 CE samantalang ayon sa Mateo ay ipinanganak si Hesus pagkatapos ng paghahari ni Herodes na namatay noong 4 BCE o mga siyam na taon bago ang censo ni Quirinius.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng kinontrol ng Romanong pandaigdigang censo na sumasakop sa buong populasyon. Ang censo ni Augustus ay sumasakop lamang sa mga mamamayang Romano<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref> at hindi pagsasanay sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> Dahil sa kamaliang ito sa Lucas, ang mga iskolar ay nagbigay konklusyon na ang may akda ng Lucas ay mas umuukol sa paglikha ng simbolikong salaysay kesa sa isang historikal na salaysay,<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus Again for the First Time: The Historical Jesus and the Heart of Contemporary Faith'', (HarperCollins, 1993), page 24.</ref> at walang kamalayan o walang pakielam sa kahirapang kronolohikal na ito. Ang Lucas ay nag-uugnay rin ng kapanganakan ni Hesus kay [[Juan Bautista]] na pinaniniwalaang nabuhay mga sampung taon bago ang paghahari ni Herodes.<ref>Luke 1:5–36</ref> Ang parehong may-akda ng Lucas ay nag-ugnay ng censo ni Augustus kay [[Theudas]] sa [[Mga Gawa ng mga Apostol]] na naganap noong 46 CE ayon kay Josephus. Ang kamatayan ni Hesus ay karaniwang inilalagay noong 30-36 CE sa pamumuno ni [[Poncio Pilato]] na gobernador ng Judea mula 26 hanggang 36 CE.<ref>White 2004, pp. 4, 104.</ref><ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/quirinius.html</ref> Ayon sa Lucas, nang si Marya ay manganganak, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth tungo tahanan ng kanilang ninuno sa [[Bethlehem]](Belen) upang magpatala sa [[censo ni Quirinius]](Lucas 2:2). Ipinanganak ni [[Maria]] si Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan, ay iniligay ang sanggol sa sabsaban. Ayon sa Lucas 2:22–40, kinuha ni Marya at Jose ang sanggol na si Hesus sa templo sa Herusalem(ang layo ng Bethlehem(Belen) sa Herusalem ay mga 6 na milya) 40 araw pagkatapos ng kanyang kapanganakan upang kumpletuhin ang puripikasyong ritwal pagkatapos ng panganganak at isagawa ang pagtubos ng panganay bilang pagsunod sa Kautusan ni Moises(Lev. 12, Exo. 13:12-15 at iba pa. Hayagang sinabi sa Lucas na kinuha nina Marya at Jose ang opsiyon na ibinibigay sa mga mahihirap(na hindi makakabili ng tupa) sa Lev 12:8 na naghahandog ng isang pares ng mga kalapati. Ang Lev. 12:1-4 ay nagsasaad na ang pangyayaring ito ay dapat gawin sa 40 araw pagkatapos ng kapanganakan ng isang anak na lalake. Pagkatapos na isagawa ang lahat ayon sa [[Batas ni Moises]], sila ay bumalik sa Galilea sa kanilang bayan na Nazareth(Lucas 2:39). Salungat dito, ang Mateo 2:16 ay nagmumungkahi na ang pamilya ni Hesus ay nanatili sa Bethelehem nang mga 2 taon bago sila tumungo sa Ehipto. Ang pamilya ni Hesus ayon sa Mateo ay lumisan sa Ehipto at nanatili doon hanggang sa kamatayan ni Herodes(Mat. 2:15, 22-23). Ayon Mat. 2:22, Ang pamilya ni Hesus ay nagbalik sa Hudea(kung nasaan ang Bethlehem ayon sa Mat. 2:5)<ref>http://bible.cc/matthew/2-5.htm</ref> mula sa Ehipto pagkatapos mamatay ni Herodes. Nang marinig ni Jose na si Archelaus ay naghahari sa Hudea ay natakot siyang pumunta roon at sa dahil sa isang babala sa panaginip ay umurong sa Galilea na nagmumungkahing ang Galilea ay hindi ang kanyang orihinal na destinasyon.<ref name=niv>http://www.biblegateway.com/passage/?search=Matthew+2%3A22-23&version=NIV</ref> Sa karagdagan, ang Mat. 2:23 ay nagbibigay impresyon na ang Nazareth ang bagong tahanan ng pamilya ni Hesus at hindi ang lugar kung saan sila nagmula ayon sa Lucas. Ito ay salungat sa Lucas 2:4, 39 na nagsasaad na ang pamilya ni Hesus ay nagmula sa Nazareth. Walang binabanggit sa Mateo ng anumang paglalakabay tungo sa Bethlehem kung saan isinaad sa Mateo na ipinanganak si Hesus. Sa Lucas 2:4,39, sina Jose at Marya ay nakatira sa Nazareth bago pa ipinanganak si Hesus samantalang sa Mateo, si Jose at kanyang pamilya ay tumira lang sa Nazareth pagkatapos ipanganak si Hesus. Ang mga paghuhukay na arkeolohikal ay nagpapakita rin na ng ''Hudea''(Judea) ay hindi umiiral bilang isang gumaganang bayan sa pagitan ng 7 BCE at 4 BCE na panahong iminumungkahi na ipinanganak si Hesus. Si Herodes ay namatay noong 4 BCE at ayon sa Bibliya ay ipinanganak si Hesus bago mamatay si Herodes. Ang arkeolohikal na mga ebidensiya ay nagpapakita ng mga materyal sa pagitan ng 1200 BCE hanggang 550 BCE gayundin sa panahon mula sa ika-6 siglo CE ngunit wala mula sa unang siglo BCE o unang siglo CE. Ayon sa arkeologong si Aviram Oshri, "nakakagulat na walang ebidensiyang arkeolohikal na nag-uugnay sa Bethlehem sa Hudea sa panahon na ipinanganak si Hesus.<ref>https://web.archive.org/web/20080415225523/http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref> ===Kabataan=== {{pangunahin|Kabataan ni Hesus}} May sanggunian sa pagtira nina Jose at Marya kasama ni Hesus sa Nazareth, Galilea(Mateo 2:23; Lucas 2:39-40). Pagsapit ng pista ng [[Paskuwa]] noong labindalawang taong gulang na si Hesus, naglakbay ang pamilya ni Hesus sa Herusalem. Sa pagkakataong ito, nakilahok si Hesus {{ndash}} sa kabila ng kanyang edad {{ndash}} sa isang maalam na pakikipagdebate o "pakikipagtalo" sa harap ng mga dalubhasa o iskolar na mga Hudyo.<ref name=Gardner>Gardner</ref> Pagkatapos ng episodyong ito, may isang blankong espasyo sa Bagong Tipan na sumasaklaw sa 18 taon ng buhay ni Hesus(mula 12 hanggang 30 anos). Ang ibang mga henerikong alusyon ay si Hesus ay sumulong sa karunungan, at sa pabor sa diyos at tao(Luke 2:52). Ang isang karaniwang pagpapalagay ng mga Kristiyano ay si Hesus ay simpleng namuhay sa Nazareth bilang karpintero ayon sa Marcos 6:3 "Hindi ba ito ang karpintero, ang anak ni Marya at kapatid nina Santiago, Jose, Judas at Simon? Hindi ba kasama natin ang kaniyang kapatid na babae? Kaya nga, dahil sa kaniya natisod sila." Wala ng iba pang ibinigay sa Bagong Tipan sa panahong ito ni Hesus na tinawag ng ilan na ''mga nawawalang taon ni Hesus'' ngunit may iba't ibang mga teoriya at mga alamat na iminungkahi sa panahong ito. Ang [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]] ay naglalarawan ng buhay ng batang si Hesus na may maguni-guni at minsang masamang mga [[supernatural]] na pangyayari na maikukumpara sa isang kalikasang mapaglaro ng batang-diyos sa maraming [[Mitolohiyang Griyego]]. Ang isa sa mga episodyo ay sumasangkot kay Hesus na gumagawa ng isang putik na mga ibon na kanyang binigyan ng buhay na isang gawang itinuro kay Hesus sa Qur'an 5:110; bagaman sa [[Quran]], ito ay hindi itinuto kay Hesus bilang isang bata o isang matanda. Sa isang episodyo, ang isang bata ay nagkalat ng tubig na tinipon ni Hesus. Ito ay sinumpa naman ni Hesus na nagsanhi sa katawan ng batang ito na matuyot sa isang bangkay. Ang isa pang bata ay namatay nang ito ay sumpain ni Hesus nang ito ay maliwanag na aksidenteng nakabunggo kay Hesus, bumato kay Hesus o sumuntok kay Hesus(depende sa salin nito). Ang ilang mga manunulat ay nag-angkin na nakahanap ng patunay ng pag-iral ng mga manuskrito ni Hesus sa India at Tibet na sumusuporta sa paniniwalang si Hesus ay nasa India sa panahong ito ng kanyang buhay. Sina Gruber at Kersten (1995) ay nag-aangkin na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng mga katuruan at kasanayan na [[Therapeutae]] na mga guro ng eskwelang Budistang [[Theravada]] na sa panahong ito ay namumuhay sa Judea.<ref>{{cite book |author=Gruber, Elmar and Kersten, Holger. |title=The Original Jesus |publisher=Element Books |location=Shaftesbury |year=1995}}</ref> Kanilang isinaad na si Hesus ay namuhay ng buhay ng isang Budista at nagturo ng mga Budistang katuruan sa kanyang mga tagasunod. Ang kanilang akda ay sumunod sa iskolar ng Bagong Tipan sa Oxford na si Hillman Streeter na nagpatunay noong mga 1930 na ang katuruang [[moralidad|moral]] ni [[Gautama Buddha|Buddha]] ay may apat na kahanga hangang pagkakatulad sa [[Sermon sa Bundok]] ni Hesus.<ref>{{cite journal |title=Did Buddhism influence early Christianity? |first=N. S. |last=Chandramouli |publisher=The Times of India |date=May 1, 1997}}</ref> Ang ilang mga iskolar ay naniniwala na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng relihiyong [[Budismo]] at ang [[Ebanghelyo ni Tomas]] at [[Aklatang Nag Hammadi]] ay nagrereplekta sa posibleng impluwensiyang ito.<ref>The Gnostic Gospels and Beyond Belief: the Secret Gospel of Thomas by Elaine Pagels</ref><ref>''The Original Jesus'' by Gruber and Kersten</ref> Ang ideya na si Hesus ay namuhay sa India ay nauugnay sa aklat ni [[Louis Jacolliot]] na ''La Bible dans l'Inde, Vie de Iezeus Christna'' (1869).<ref>L. Jacolliot (1869) ''[http://books.google.com/books?id=PbsOAAAAQAAJ&dq=%22La+Bible+dans+l'Inde%22&source=gbs_navlinks_s La Bible dans l'Inde]'', Librairie Internationale, Paris (digitized by Google Books)</ref> (''The Bible in India, or the Life of Jezeus Christna''),<ref name=jacolliot>Louis Jacolliot (1870) ''[http://books.google.com/books?id=vqguAAAAYAAJ&dq=%22Louis+Jacolliot%22&source=gbs_navlinks_s The Bible in India]'', Carleton, New York (digitized by Google Books)</ref> Ikinumpara ni Jacolliot ang mga salaysay ng buhay ni [[Krishna|Bhagavan Krishna]] kay Hesus sa mga ebanghelyo at nagbigay konklusyon na hindi maaaring koinsidensiya na ang dalawang mga kwento ay may napakaraming mga pagkakatulad sa maraming mga mas pinong detalye. Siya ay nagbigay rin ng konklusyon na ang mga salaysay sa ebangelyo ay isang [[mito]] na batay sa mitolohiya ng Sinaunang India.<ref>As an example of a different interpretation, note that a number of well-known philosophers and writers, whose lifework has revolved around East-West comparative religion, ([[Ramakrishna]], [[Vivekananda]], [[Sivananda]] among others), have written that the similarities in some of the events in the lives of two of the most important figures in Eastern and Western religion (Christ and Krishna), are proof of the divine harmony linking the great faiths of East and West.</ref> Kanyang binaybay ang "Krishna" bilang "Christna" at nag-angkin na ang mga alagad ni Krishna ay nagbigay sa kanya ng pangalang "Jezeus" na nangangahulugang "dalisay na esensiya" sa [[Sanskrit]]. Si Holger Kersten ay nagmungkahi na ang [[Hindu]] Bhavishya Maha Purana sa Pratisargaarvan (19.17-32) ay naglalarawan ng pagdating ni Hesus: "Isang araw, si Shalivahana na pinuno ng mga Shakas ay dumating sa isang mayelong bundok. Doon sa Lupain ng Hun(Ladakh), nakita ng makapangyarihang hari ang isang lalake na nakaupo sa isang bundok. Ang kanyang balat ay tulad ng isang kobre at may suot na puting mga damit. Tinanong ng hari ang banal na lalake kung sino siya: Ito ay sumagot na Ako si Isaputra(anak ng Diyos) na ipinanganak ng birhen, ministro ng mga hindi mananampalataya na walang tigil sa paghahanap ng katotohanan. O hari, makinig ka sa relhiyon na dinala ko sa mga hindi mananampalataya...sa pamamagitan ng hustisya, katotohanan, pagninilay-nilay at pagkakaisa ng espirito, mahahanap ng tao ang kanyang daan kay Isa(Diyos sa Sanskrit) na nananahan sa sentro ng liwanag na nananatiling hindi nagbabago tulad ng araw na tumutunaw sa lahat ng mga lumilipas na bagay magpakailanman. Ang masayang larawan ni Isa na tagabigay ng kaligayahan ay inihayag sa puso; at ako ay tinawag na Isa-Masih(Hesus na Mesiyas)". Ayon sa mga [[Ahmadi]], ang mga karagdagang kasabihan ni [[Muhammad]] ay nabanggit na si Hesus ay namatay sa [[Kashmir]] sa edad na 120 taon. Ang mga aklat na Christ in Kashmir ni Aziz Kashmiri at Jesus Lived in India ni Holger Kersten ay nagtatala ng mga dokumento at artikulo bilang suporta sa pananaw na ito. ===Pagpapakilala at pagbabautismo ni Juan Bautista kay Hesus=== Ang pagbabautismo ni [[Juan Bautista]] kay Hesus ang opisyal na pinakasimula ng pangangaral ni Hesus sa madla. Naganap ito noong tatlumpung taong gulang na siya. Pagkaraang mabautismuhan si Hesus, lumitaw ang [[kalapati]] ng [[Espiritu Santo]], at narinig ang tinig ng Diyos na nagpapahayag na anak niya si Hesus.<ref name=Gardner/> ====Si Juan Bautista si Elias ayon kay Hesus ngunit ayon kay Juan Bautista ay hindi siya si Elias==== Ayon sa Mateo 17:10-13,"''At tinanong siya ng kaniyang mga alagad, na nangagsasabi, Bakit nga sinasabi ng mga iskriba na kinakailangang pumarito muna si [[Elias]]? At sumagot siya, at sinabi, Katotohanang si Elias ay paririto, at isasauli ang lahat ng mga bagay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na naparito na si Elias, at hindi nila siya nakilala, kundi ginawa nila sa kaniya ang anomang kanilang inibig. Gayon din naman ang Anak ng tao ay magbabata sa kanila. Nang magkagayo'y napagunawa ng mga alagad na si Juan Bautista ang sa kanila'y sinasabi niya." Ayon naman kay Juan Bautista sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 1:21,"''At sa kaniya'y kanilang itinanong, Kung gayo'y ano nga? Ikaw baga'y si [[Elias]]? At sinabi niya, Hindi ako. Ikaw baga ang propeta? At siya'y sumagot, Hindi.''" ====Pagbabautismo kay Hesus pagkatapos ipakulong ni Herodes si Juan==== Ayon sa Mateo 3:1-16 at Juan 1:19-36, binautismuhan ni Juan si Hesus sa simula pa ng pangangaral ni Juan Bautista ngunit ayon sa Lucas 3:18-21,si Hesus ay binautismuhan pagkatapos na ipakulong ni Herodes si Juan Bautista. ====Paghahayag ni Juan Bautista na si Hesus ang Kordero ng Diyos ngunit hindi alam ni Juan kung sino si Hesus==== Ayon sa Juan 1:29-36: :Nang kinabukasan ay nakita ni Juan si Hesus na lumalapit sa kaniya, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos, na nagaalis ng kasalanan ng sanglibutan! Ito yaong aking sinasabi, Sa hulihan ko'y dumarating ang isang lalake na magiging una sa akin: sapagka't siya'y una sa akin. At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't upang siya'y mahayag sa Israel, dahil dito'y naparito ako na bumabautismo sa tubig. At nagpatotoo si Juan, na nagsasabi, Nakita ko ang Espiritu na bumababang tulad sa isang kalapati na buhat sa langit; at dumapo sa kaniya.At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't ang nagsugo sa akin upang bumautismo sa tubig, ay siyang nagsabi sa akin, Ang makita mong babaan ng Espiritu, at manahan sa kaniya, ay siya nga ang bumabautismo sa Espiritu Santo.At aking nakita, at pinatotohanan kong ito ang Anak ng Diyos.Nang kinabukasan ay muling nakatayo si Juan, at ang dalawa sa kaniyang mga alagad;At kaniyang tiningnan si Jesus samantalang siya'y naglalakad, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos! Ayon naman sa Lucas 7:18-20: :At ibinalita kay Juan ng kaniyang mga alagad ang lahat ng mga bagay na ito.At sa pagpapalapit ni Juan Bautista sa kaniya ng dalawa sa kaniyang mga alagad, ay sinugo sila kay Hesus na nagpapasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? At pagdating sa kaniya ng mga tao, ay kanilang sinabi, Pinaparito kami sa iyo ni Juan Bautista, na ipinasasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? === Panahon ng pangangaral sa madla === Kabilang sa mga pangunahing kaganapan sa pangangaral sa madla o pagmiministro sa publiko ni Hesus ang pagbibinyag sa kanya ni Juan Bautista, pagtawag niya kay [[Mateo ang Ebanghelista|Mateo]], ang kanyang paggawa ng mga himala, pagbibigay niya kay [[Pedro]] ng mga susi ng langit, ang kanyang pagbabagong anyo, at ang paglilinis ng templo.<ref name=Gardner/> ====Ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang Mesiyas==== Sa maraming instansiya, ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang [[Mesiyas]] gaya ng pagbabawal niya sa mga demonyo (Marcos 1:34,3:11-12,Lucas 4:41), pagbabawal sa kanyang mga alagad na ipaalam nilang siya ang mesiyas (Mateo 16:20, Marcos 8:30, Luas 9:21) at sa pagbabawal sa mga pinagaling niya sa pagpapagaling niya sa iba(Mateo 8:3-4,12:15-16, Marcos 1:44, 5:43, 7:36, Lucas 5:14, 8:56). Ayon sa Marcos 8:29-30,"''At tinanong niya sila, Datapuwa't ano ang sabi ninyo kung sino ako? Sumagot si Pedro at nagsabi sa kaniya, Ikaw ang Cristo. At ipinagbilin niya sa kanila na huwag sabihin kanino man ang tungkol sa kaniya.''" ====Mga alagad lamang ang makakaunawa ng mga talinghaga ngunit hindi naunawaan ng mga alagad ang mga sinabi niya==== Si Hesus ay naghayag ng mga parabula (talinghaga) na ang kahulugan ay nakatago sa mga nakarinig maliban sa kanyang [[Labindalawang Alagad]]. Ayon sa Marcos 4:11-13:"''1At sinabi niya sa kanila, Sa inyo ay ipinagkaloob ang makaalam ng hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa kanilang nangasa labas, ang lahat ng mga bagay ay ginagawa sa pamamagitan ng mga talinghaga:Upang kung magsitingin sila'y mangakakita, at huwag mamalas; at kung mangakinig sila'y mangakarinig, at huwag mangakaunawa; baka sakaling sila'y mangagbalikloob, at patawarin sila.''" Ayon sa Mateo 13:13-15,"''3 Kaya't sila'y pinagsasalitaan ko sa mga talinghaga; sapagka't nagsisitingin ay hindi sila nangakakakita, at nangakikinig ay hindi sila nangakakarinig, ni hindi sila nangakakaunawa. At natutupad sa kanila ang hula ni Isaias, na sinasabi, Sa pakikinig ay inyong maririnig, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mapaguunawa;At sa pagtingin ay inyong makikita, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mamamalas:Sapagka't kumapal ang puso ng bayang ito.At mahirap na mangakarinig ang kanilang mga tainga,At kanilang ipinikit ang kanilang mga mata;Baka sila'y mangakakita ng kanilang mga mata,At mangakarinig ng kanilang mga tainga,At mangakaunawa ng kanilang puso,At muling mangagbalik loob,At sila'y aking pagalingin.''". Ayon sa Lucas 8:10,"'' At sinabi niya, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa mga iba'y sa mga talinghaga; upang kung magsitingin ay huwag silang mangakakita, at mangakarinig ay huwag silang mangakaunawa.''" Ayon sa Mateo 13:10-11,"'' At nagsilapit ang mga alagad, at sinabi nila sa kaniya, Bakit mo sila pinagsasalitaan sa mga talinghaga?At sumagot siya at sinabi sa kanila, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng langit, datapuwa't hindi ipinagkaloob sa kanila.''" Gayunpaman, kahit ang kanyang mga alagad ay hindi naunawaan ang mga sinabi ni Hesus sa kanila. Ayon sa Marcos 9:32,"''Nguni't hindi nila naunawa ang sabing ito, at nangatakot silang magsipagtanong sa kaniya.''" Ayon sa Lucas 9:45,"'' Datapuwa't hindi nila napaguunawa ang sabing ito, at sa kanila'y nalilingid, upang ito'y huwag mapagunawa; at nangatatakot silang magsipagtanong sa kaniya ng tungkol sa sabing ito.''" Ayon sa Lucas 18:34,"'' At wala silang napagunawa sa mga bagay na ito; at ang sabing ito ay nalingid sa kanila, at hindi nila napagtalastas ang sinabi.''" ====Sinabi ni Hesus na walang siyang sinalita sa lihim==== Ayon naman sa Juan 18:20-21:"'' Sinagot siya ni Hesus, Ako'y hayag na nagsalita sa sanglibutan; ako'y laging nagtuturo sa mga sinagoga, at sa templo, na siyang pinagkakatipunan ng lahat ng mga Hudyo; at wala akong sinalita sa lihim. Bakit ako'y iyong tinatanong? tanungin mo silang nangakarinig sa akin, kung anong sinalita ko sa kanila: narito, ang mga ito ang nangakakaalam ng mga bagay na sinabi ko.''" === Pagtawag sa 12 alagad=== Tinawag ni Hesus ang maniningil ng buwis na si Mateo. Sumunod si Mateo kay Hesus at napabilang sa kanyang [[labindalawang mga alagad]]. Ito ay sina [[Simon Pedro]], [[San Andres|Andres]], [[Santiago, anak ni Zebedeo]], [[San Juan|Juan]], [[Felipe ng Bethsaida]], [[San Bartolome|Bartolome]], [[San Mateo|Mateo]], [[Santo Tomas|Tomas]] (kilala rin bilang [[Didymus]]), [[Santiago ang Nakababata]], [[Hudas Tadeo]], [[Simon na Zelote]], at [[Hudas Iskariote]]. ===Pagsisinungaling ni Hesus sa kanyang mga kapatid=== Ayon sa Juan 8:7-10: :Pumunta kayo sa pista: ako'y hindi pupunta sa pistang ito; sapagka't hindi pa nagaganap ang aking panahon.At nang masabi sa kanila ang mga bagay na ito, ay nanahan pa siya sa Galilea. Pagkatapos pumunta ng kaniyang mga kapatid sa pista, Si Hesus ay pumunta, hindi sa hayag, kundi nang lihim. === Mga pagmimilagro ni Hesus === {{seealso|Milagro}} Ang mga [[milagro]] ni Hesus ang kanyang mga gawang [[supernatural]] na itinala sa mga ebanghelyo sa kurso ng kanyang pangangaral. Ayon sa may akda ng [[Ebanghelyo ni Juan]], ang tanging ilan sa mga milagrong ito ang kanyang isinulat sa ebanghelyong ito. Ang mga milagro ni Hesus ay inuri ng ilang mga iskolar sa apat na mga pangkat: mga pagpapagaling sa karamdaman gaya ng [[ketong]], pagpapalayas ng mga [[demonyo]] o masamang espirito, [[pagbuhay sa patay]], at pagkontrol sa kalikasan. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|8:11-12}}, {{Bibleverse||Mateo|16:1-4}}, {{Bibleverse||Mateo|12:38-40}} at {{Bibleverse||Lucas|11:29-30}}, si Hesus ay tumanggi na magbigay ng anumang "''mga tanda''" ng milagro upang patunayan ang kanyang autoridad. Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Juan|2:11}}, ang mga milagro ni Hesus ang "''mga tanda''" na naghahayag ng kanyang kaluwalhatian.Ang talata ng [[Ebahelyo sa Lucas]] 7:22 (na isinulat ca. 90 CE) na nagsasabing "''At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Magsiparoon kayo, at sabihin ninyo kay [[Juan Bautista]] ang mga bagay na inyong nangakita at nangarinig; ang mga bulag ay nangakakakita, ang mga pilay ay nagsisilakad, ang mga ketongin ay nangalilinis, at ang mga bingi ay nangakaririnig, ang mga patay ay ibinabangon, sa mga dukha ay ipinangangaral ang mabubuting balita''." Ang parehong talata ay matatagpuan rin sa mas naunang isniulat na [[4Q521]] ng [[Dead Sea Scrolls]](Isinulat mula 150 BCE hanggang bago ang 70 CE) ng [[Mga Essene]] na halos katulad ng Lucas 7:22: "''...Ang langit at lupa ay makikinig sa [[Mesiyas]] at walang maliliko sa landas sa Mga kautusan ng mga banal...Kayong umaasa sa inyong puso, hindi ba masusumpungan ito sa Panginooon? Sapagka't isasaalang alang ng Panginoong ang mga hasidim at tatawagin ang mga matuwid sa kanilang pangalan. Kanyang luluwalhatiin ang mga matuwid sa trono ng walang hangganang Kaharian. Siya na nagpapalaya sa mga bihag, siya na nagbabalik ng paningin sa mga bulag, tumutuwid sa mga pilay..Gagawin ng Panginoon ang lahat ng mga maluwalhating bagay na ito... Sapagka't pagagalingin niya ang mga may karamdaman, bubuhayin ang mga patay at dadalhin ang mabubuting balita sa mga dukha.<ref> 4Q521, Dead Sea Scrolls</ref> Isa sa mga halimbawa ng kanyang pagpapagaling ang nasa {{Bibleverse||Mateo|8:5-13}}, nang pumasok si Hesus sa Capernaum ay nilapitan siya ng isang centurion(kapitan) na namanhik sa kanya upang pagalingin ang kanyang alipin. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Lucas|7:1-10}} na sa halip na ang mismong centurion(kapitan) ang lumapit kay Hesus ay isinugo nito ang mga matanda ng Hudyo upang hilingin kay Hesus na pumunta at pagalingin ang kanyang alipin. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|5:22-23}}, nang si Jairus na pinuno ng sinagoga ay namanhik kay Hesus ay nagsabing: "'' Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Ito ay inaayunan sa {{Bibleverse||Lucas|8:41-42}} na si Jairus na pinuno ng sinagoga ay lumapit at nagpatirapa kay Hesus na nagsasabing, "''Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Mateo|9:18}} na nagsasaad na nang lumapit ang pinuno kay Hesus ay patay na ang kanyang anak. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|10:46-52}} at {{Bibleverse||Mateo|20:29-30}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang sila ay papaalis na sa Jericho. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Lucas|18:35}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang siya ay papalapit sa Jericho. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|14:28-32}}, "''Sumagot sa kaniya si Pedro: Panginoon, kung ikaw nga, hayaan mong makapariyan ako sa iyo sa ibabaw ng tubig. Sinabi niya: Halika. Pagkababa ni Pedro mula sa bangka, lumakad siya sa ibabaw ng tubig papunta kay Jesus. Ngunit nang makita niya ang malakas na hangin, natakot siya at nagsimulang lumubog. Sumigaw siya na sinasabi: Panginoon, sagipin mo ako. Kaagad na iniunat ni Jesus ang kaniyang kamay at hinawakan siya. Sinabi niya sa kaniya: O, ikaw na maliit ang pananampalataya, bakit ka nag-aalinlangan? Nang makasakay na sila sa bangka, tumigil ang hangin."'' Ang salaysay na ito ay matatagpuan rin sa [[Budismo]] na mas nauna sa Krisityanismo: "''[Ang isang alagad na nagnais] na bumisita kay [[Buddha]] sa isang gabi...ay natagpuan ang bangka na nawawala mula sa gilid ng ilog Acirvati. Sa isang pananampalatayang pagtitiwala kay Buddha, siya ay humakbang sa tubig at lumakad na tila sa tuyong lupain hanggang sa gitna ng daloy. At pagkatapos ay lumabas siya sa kanyang nakuntentong pagninilay nilay kay Buddha na kanyang nawala ang kanyang sarili at nakita ang mga ilog at natakot at ang kanyang mga paa ay nagsimulang lumubog. Ngunit kanyang pinilit ang kanyang sarili na mabalot muli sa kanyang pagninilay nila at sa pamamagitan ng kapangyarihan nito ay umabot sa malayong gilid ng ilog ng ligtas at naabot ang kanyang Panginoon''".<ref>Rudolf Bultmann, The Gospel of John, Westminster, Philadelphia 1971: p240 quoted in Helms, Gospel Fictions, 81</ref> Ang ilang mga pagmimilagro ni Hesus ay isinalaysay rin sa [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]]. [[File:Thedecapolis.png|thumb|180px|left|Mapa ng lokasyon ng [[Gadara]] at [[Jerash|Gerasa]] mula sa dagat ng Galilea.]] Ang isa pang milagro ni Hesus ang pagpalayas ng demonyo na ang pangalan ay [[Lehiyon (demonyo)]] mula sa isang lalake (Marcos 5:1-20) o dalawang lalake (Mateo 8:28-34), nang si Hesus ay tumungo sa kabilang panig ng dagat Galilea sa rehiyon ng [[Gerasenes]](NRSV) o [[Gadarenes]] (KJV). Ang mga demonyo ay nilipat ni Hesus sa 2,000 [[baboy]] na tumalon at nalunod sa dagat. Sa Mateo, ito ay binago sa [[Gadarenes]]. Sa mga pinakamatandang manuskritong Griyego ay mababasa ang [[Gerasenes]]. Ayon sa [[King James Version]] sa Mateo 8:28, ito ay nangyari sa [[Gergesenes]] na tumutugon sa modernong [[Kursi]] sa [[Dagat ng Galiea]]. Ang Gerasa ay 31 kilometro mula sa Dagat ng Galilea at ang Gadara ay 10 kilometri mula sa dagat ng Galilea o 2 oras sa paglalakad tungo sa Dagat ng Galilea. ===Transpigurasyon === Naganap ang pagbabagong anyo ni Hesus habang inaakyat niya ang isang bundok. Nasaksihan ito nina Pedro, Santiago, at Juan ang Ebanghelista. Sa transpigurasyon o banyuhay na ito ni Hesus, naging nakasisilaw na liwanag si Hesus, maging ang kanyang mukha. Mula sa isang ulap, nagsalita at ipinahayag ng Diyos na si Hesus ang kanyang anak.<ref name=Gardner/> === Paglilinis ng templo === Sa pagbabalik ni Hesus sa Herusalem, natuklasan niya ang mga nagkalat na mangangalakal at mga tagapagpalit ng mga pera sa templo. Ikinagalit ito ni Hesus kaya't pinagalitan at pinalayas niya ang mga taong ito mula sa banal na gusaling iyon. Ito ang isinagawang pagdadalisay ni Hesus ng templo sa Herusalem. Ito ang tanging salaysay na si Hesus ay gumamit ng pisikal na karahasan sa anuman sa mga ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay nangyari malapit sa wakas ng mga ebanghelyong sinoptiko sa Marcos 11:15–19, 11:27–33, Mateo 21:12–17, 21:23–27 at Lucas 19:45–48, 20:1–8) at malapit sa simula ng Ebanghelyo ni Juan sa Juan 2:13–16. === Pagpasok ni Hesus sa Herusalem=== Ayon sa mga ebanghelyo, bago pumasok si Hesus sa Herusalem, siya ay nanatili sa Bethany at Bethpage. Ayon sa Juan 12:1, si Hesus ay nasa Bethany ng anim na araw bago ang [[Paskuwa]]. Habang naroon, kanyang ipinadala ang kanyang dalawang mga alagad sa isang bayan upang kunin ang isang asno na nakatali ngunit hindi kailanman nasakyan. Kapag sila ay tinanong, sila ay tinuruan na sabihing ang asno ay kailangan ng Panginoon ngunit ibabalik. Ang parehong {{Bibleverse||Lucas|19:29-35}} at {{Bibleverse||Juan|12:12-16}} ay nagsaad na sa pagpasok ni Hesus sa Herusalem, siya ay umupo sa isang batang asno. Ayon sa Juan, ito ay upang matupad ang hula sa Zacarias 9:9. Ayon sa Zacarias, "Magalak ka ng malaki, Anak na Babae ng Zion!, Humiyaw, Anak ng Babae ng Herusalem, Tingan mo, ang hari mo ay dumarating sa iyo, matuwid at matagumpay, mapagpakumbaba at nakasakay sa ''isang asno, sa isang bisiro'', ang bisiro ng isang asno". Ang dalawang huling mga linya ay tila nagpapahiwatig na ang hari ay nakasakay sa dalawang mga hayop na ''asno at ang bisiro'' nito. Gayunpaman, ito ay isa lamang halimbawa ng mga paralelismong pangtulang Hebreo na kinasasangkutan ng pag-uulit ng parehong idea sa magkaibang mga salita para sa layuning metriko at ritmiko. Salungat sa Lucas at Juan na nagsaad na si Hesus ay sumakay sa ''isang asno'', nabasa ni Mateo ang talata sa Zacarias na ang mesiyas ay sasakay sa ''dalawang mga asno'' at si Hesus ay kanyang isinaad na sumakay sa ''mga'' asnong ito. Sa Hebreo ng Zec. 9:9, ang asno ay tumutukoy sa isang lalake. Ito ay isanalin sa Mateo sa babaeng asno at ang anak ng babaeng asnong ito. Sa saling Griyego ng Zec. 9:9, ang salitang asno ay maaaring tumukoy sa parehong kasarian. Ang ilang mga salin at komentaryo ng bibliya ay nagmungkahi na ang sinakyan ni Hesus ang mga damit(o balabal) na ipinatong ng mga alagad sa asno at bisiro nito. Gayunpaman, kahit pa ipagpalagay na ang "sa kanila" ay tumutukoy sa mga damit, inilagay ng mga alagad ang mga damit ''sa kanila'' o sa parehong asno at bisiro. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|21:7}}, "kanilang dinala ang ''babaeng asno at ang bisiro nito'', kanilang inilagay ang kanilang mga balabal ''sa kanila''(asno at bisiro) at si Hesus ay umupo ''sa kanila''." ===Pagsumpa sa puno ng igos=== Ang pagsumpa ni Hesus sa punong [[igos]] ay isinama lamang sa mga ebanghelyong Marcos at Mateo ngunit wala sa Lucas o Juan. Sa Mateo, ang sinumpang igos ay ''agad'' na natuyo samantalang sa Marcos, ang puno ay hindi natuyo hanggang sa sumunod na araw. Ayon sa Mateo 21:18-20, sa kinaumagahan, nang siya ay pabalik na sa lungsod ay nagutom si Hesus. Pagkakita niya sa isang puno ng igos sa tabing-daan, nilapitan niya ito ngunit wala siyang nakita rito kundi mga dahon lamang kaya sinabi niya rito: "Kailanman ay hindi ka na mamumunga. ''Kaagad na natuyo ang puno ng igos''". Sa Marcos 11:12-14, pagkatapos ng pagpasok ni Hesus sa Herusalem at bago ang paglilinis ng templo, sinumpa ni Hesus ang igos sa pagiging walang bunga nito sapagka't hindi pa panahon ng mga igos. Sinabi ni Hesus sa puno na ''sinomang tao'y hindi kakain ng iyong bunga mula ngayon at magpakailan man''. Pagkatapos ng kanyang paglilinis sa templo sa kinaumagahan, ay nakita ng mga alagad na ang puno ng igos ay tuyo na mula sa mga ugat. Sa pagkaalaala ni Pedro ay sinabi sa kaniya, Rabbi, narito, ang sinumpa mong puno ng igos ay natuyo(Marcos 11:20-21). Ayon sa mga iskolar, ang pagkakaiba sa dalawang kwento ay sanhi ng pagbabago ng Mateo sa kwento ng Marcos na pinaghanguan nito.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=QEKQ_iBhX7UC&pg=PR11&source=gbs_selected_pages&cad=3#v=onepage&q&f=false Davies, William David, & Allison, Dale C., "Matthew 19-28" ()] p.147</ref> ===Huling hapunan === {{pangunahin|Huling Hapunan}} Ang Huling Hapunan ang pinagsaluhan ni Hesus kasama ng kanyang mga apostol bago ang kanyang pagpapako sa krus. Ito ay inaalala ng mga Kristiyano at batayan ng kalaunang doktrina ng mga Kristiyano na [[sakramento]] o [[ordinansa]]ng(sa [[Protestantismo]]) tinatawag na [[Eukarista]] at kilala rin bilang "Banal na Komunyon" o "Ang Hapunan ng Panginoon". Ang [[Simbahang Katoliko Romano]], [[Silangang Ortodokso]], [[Ortodoksong Oriental]] at [[Simbahan ng Silangan]] ay nagtuturo na ang realidad(substansiya) ng mga elemento ng tinapay at alak ay buong nababago sa literal na katawan at dugo ni Hesus samantalang ang mga hitsura(species) ay nanatili. Ang [[Lutherano]] ay nanniwala na ang katawan at dugo ni Hesus ay umiiral "sa, kasama at ilalim" ng mga anyo ng tinapay at alak na isang konseptong kilala bilang ang unyong sakramental. Sa Huling Hapunan ayon sa mga ebanghelyo nang hinulaan ni Hesus ang pagkakanulo sa kanya ni [[Hudas Iskariote]]. Ang tatlong ebanghelyong sinoptiko(Mateo, Marcos, Lucas) at Unang Korinto ay kinabibilangan ng salaysay ng Hapunan kung saan si Hesus ay kumuha ng tinapay, hinati ito at ibinigay sa mga apostol na nagsasabing, "Ito ang aking katawan na ibinigay sa inyo". Ang mga salita sa bawat salaysay ng mga aklat na ito ay katamtamang magkakaiba na sumasalamin sa isang tradisyong [[Ebanghelyo ni Marcos|pang-Marcos]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Mateo]] at isang tradisyong [[Apostol Pablo|Paulino]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Lucas]].<ref name="NBD">"Lord's Supper, The" in ''New Bible Dictionary'', 3rd edition; IVP, 1996; page 697</ref> Ang mga salitang "''Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin''" ay matatagpuan lamang sa Ebanghelyo ni Lucas(22:19) at hindi sa iba pang 3 ebanghelyo. Ang {{Bibleverse||Lucas|22:19-20}}(22:19b-20)(''ibinigay sa kanila. Kaniyang sinabi: Ito ang aking katawan na ibinigay para sa inyo. Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin. Sa gayunding paraan, pagkatapos na makapaghapunan, kinuha niya ang saro at sinabi: Ang sarong ito ay ang bagong tipan sa aking dugo na ibinuhos para sa inyo.'') ay hindi lumilitaw sa ilang mga pinakamaagang manuskrito ng Ebanghelyo ni Lucas at pinaniniwalaang isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang episodyong ito ay hindi matatagpuan sa [[Ebanghelyo ni Juan]] ngunit kinabibilangan ng paghuhugas ni Hesus ng mga paa ng apostol na may detalyadong diskursong pagpapaalam habang inihahanda sila sa kanyang paglisan. Ayon sa mga sinoptiko ({{Bibleverse||Marcos|14:12-18}}, {{Bibleverse||Mateo|26:17-21}} at {{Bibleverse||Lucas|22:8}}), ang Huling Hapunan ang Seder na [[Paskuwa]](Paglagpas) na isinasagawa ng mga Hudyo sa simula ng [[Nisan]] 15. Salungat dito, ang Huling Hapunan ayon sa {{Bibleverse||Juan|19:14}} nangyari noong Nisan 14 nang ang mga kordero ng Paskuwa ay pinapatay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|18:28}} at {{Bibleverse||Juan|19:14-15}}, si Hesus ay ipinako sa krus bago ang [[Paskuwa]]. Ipinagpapalagay na ang may akda ng Juan ay pumili ng petsang ito upang umangkop sa kanyang teolohiya na si Hesus ang "kordero ng diyos"({{Bibleverse||Juan|1:29}}) at iniugnay si Hesus sa mga hinahandog na kordero sa Paskuwa ng mga Hudyo.<ref>Sanders, E. P. The historical figure of , 1993. p. 72</ref> Ikinatwiran ni Raymond Brown na sa [[Seder na Paskuwa]] ng mga Hudyo, ang unang saro ng alak ay iniinom bago kainakain ang walang lebadurang tinapay ngunit sa sinoptiko, ay nangyari ito pagkatapos. Ito ay nagpapakita ayon kay Brown na ang pangyayaring ito ay hindi ang unang Seder na Paskuwa na nangyayari tuwing Nisan 15 at kaya ay mas umaayon sa kronolohiya ng Juan na nangyari noong Nisan 14. Gayunpaman, maaaring ito ay binago para sa mga layuning simboliko o relihiyoso. Ang [[Silangang Ortodokso]] ay naniniwalang ang hapunang Eukaristiko ay hindi ang Seder na Paskuwa kundi isang hiwalay na hapunan. Ang argumentong Seder na Paskuwa ay itinatakwil rin ng Simbahang [[Presbiteriano]] na nagsasaad na ang huling hapunan sa ebanghelyo ay maliwanag na nagpapakitang ang layunin ng Huling Hapunan ay hindi ang pag-ulit ng taunang Seder na Paskuwa ng [[Aklat ng Exodo]].<ref>Brown et al. page 626</ref><ref name=Presbyterian37 >''Liturgical year: the worship of God'' by Presbyterian Church (U.S.A.), 1992 ISBN 978-0-664-25350-9 page 37</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Juan]] at ang 1 Corinto 5:7-8 ay nagtumbas ng pagpako kay Hesus bilang isang inihandog na kordero ng Paskuwa. Ang mga iskolar ng [[Seminar ni Hesus]] ay tumuturing sa Huling Hapunan na hinango hindi mula sa huling hapunan ni Hesus kasama ng mga apostol kundi sa mga tradisyong [[hentil]] ng mga pag-alalang hapunan para sa mga namatay.<ref name = "ActJMark">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Mark," p. 51-161</ref> Si [[Barry B. Powell|Barry Powell]] ay nagmungkahi na ang mga konseptong Kristiyano ng pagkain at pag-inom ng laman at dugo ni Hesus ay naimpluwensiyan ng kulto ni [[Dionysus]].<ref>Powell, Barry B., ''Classical Myth'' Second ed. With new translations of ancient texts by Herbert M. Howe. Upper Saddle River, New Jersey: Prentice-Hall, Inc., 1998.</ref> Si [[Dionysus]] ay isa sa maraming mga tagapagligtas na [[diyos na namatay at nabuhay]]. Ang kanyang kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing [[Pasko#Disyembre_25|Disyembre 25]]. Siya ay sinamba sa buong Gitnang Silangan gayundin sa Gresya. Siya ay mayroong sentro ng pagsamba sa Herusalem noong ika-1 siglo BCE. Siya ang anak ni [[Zeus]] na Diyos Ama at ang kanyang laman at dugo ay simbolikong kinakain ng kanyang mga tagasunod sa anyo ng tinapay at alak. Si [[Dionysus]] ay ipinanganak ng isang birhen, nagsagawa ng mga milagro gaya ng pagbabago ng tubig sa alak, may 12 alagad, tinawag na "Diyos na naging laman", "Tanging Bugtong na Anak" at "Tagapagligtas", ipinako sa krus at namatay bilang isang handog para sa mga kasalanan ng daigdig. Si Dionysus ay muling nabuhay pagkatapos ng 3 araw at umakyat sa langit.<ref>http://www.religioustolerance.org/chr_jcpa2.htm</ref><ref>[[Pausanias (geographer)|Pausanias]], ''Description of Greece'' 6. 26. 1 - 2</ref><ref>[[Athenaeus]], ''Deipnosophistae'' 2. 34a</ref> Ayon sa iskolar na si Peter Wick, ang paggamit ng simbolismong alak sa [[Ebanghelyo ni Juan]] kabilang ang kwento ng [[kasalan sa Cana]] kung saan binago ni Hesus ang tubig sa alak ay nilayon upang ipakita ng Juan si Hesus ay mas superior kay [[Dionysus]].<ref name="Wick 2004 179–198">{{cite journal |last=Wick |first=Peter |title=Jesus gegen Dionysos? Ein Beitrag zur Kontextualisierung des Johannesevangeliums |journal=[[Biblica (journal)|Biblica]] |volume=85 |issue=2 |pages=179–198 |publisher=[[Pontifical Biblical Institute]] |location=Rome |year=2004 |url=http://www.bsw.org/?l=71851&a=Comm06.html |accessdate=2007-10-10 |ref=harv}}</ref> ===Getsemani, pagkakanulo ni Hudas at pagdakip kay Hesus=== [[File:Giotto - Scrovegni - -31- - Kiss of Judas.jpg|thumb|300px||''Halik ni [[Hudas Iskariote]]'' (1304–06), fresco ni [[Giotto]], [[Scrovegni Chapel]], [[Padua]], Italya]] Ayon sa mga kanonikal na Ebanghelyo, pagkatapos ng Huling Hapunan, si Hesus at ang kanyang mga alagad ay naglakbay sa Gethsemane. Nang makarating rito, siya ay inilarawang lumisan sa kanyang mga alagad upang manalangin ng pribado. Isinaad ng mga sinoptiko na ang tatlong mga alagad na kasama ni Hesus ay nakatulog at kinastigo sila ni Hesus sa pagkabigong manatiling gising kahit sa isang oras na nagmuungkahing sila ay manalangin upang makaiwas sa tukso. Sa puntong ito, si [[Hudas Iskariote]] ay lumitaw na sinamahan ng isang pangkat ng mga tao na kinabibilangan ng mga saserdote at matatanda at mga taong may sandata. Lumapit si Hudas kay Hesus upang halikan niya ito. Ang halik ang ibinigay ni Hudas na tanda sa mga humuhili kung sino ang kanilang dapat huhulihin. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], si Hesus ay tumugon kay Hudas, ''Kaibigan, anong dahilan ng pagparito mo?'' Ito ay humantong sa paniniwala na si Hesus at Hudas ay aktuwal na may kasunduan at walang tunay na pagkakanulong nangyari.<ref name=PagelsKing>Pagels, Elaine at Karen L. King. (...) "The ''Gospel of John'' suggests that Jesus himself was complicit in the betrayal, that moments before Judas went out, Jesus had told him, "Do quickly what you are going to do" (''John'' 13:27)" (...), ''Reading Judas, The Gospel of Judas and the Shaping of Christianity'', Penguin Books, New York, 2007, pages 3–4, ISBN 978-0-14-311316-4.</ref> Ang Lucas 22:47-48 ay nagsasaad na nakita ni Hesus si Hudas na paparating at pinigil siya na nagtatanong: ''Hudas, sa pamamagitan ba ng halik ay ipagkakanulo mo ang Anak ng Tao?'' Walang halik na isinagawa si Hudas. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|14:45-47}} at {{Bibleverse||Mateo|26:49-51}}, ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng isang alipin ay nangyari ''pagkatapos dakipin si Hesus''. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa parehong {{Bibleverse||Lucas|22:47-54}} at {{Bibleverse||Juan|18:4-12}} na ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng alipin ay nangyari ''bago dakipin si Hesus''. Ayon sa apat na kanonikal na Ebanghelyo, hinulaan ni Hesus na ipinagkakanulo siya at alam niyang ito ay gagawin ni Hudas({{Bibleverse||Mateo|26:23-25}}, {{Bibleverse||Marcos|14:18-21}}, {{Bibleverse||Lucas|22:21-23}} at {{Bibleverse||Juan|13:21-30|}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|13:21-30}}, ito ay katuparan ng isang hula sa kasulatan ngunit inihayag din ni Hesus sa {{Bibleverse||Mateo|26:23-24}} tungkol kay Hudas na ''sa aba ng taong iyon na magkakanulo sa Anak ng Tao. Mabuti pa sa taong iyon kung hindi na siya naipanganak''. Ang pagtupad ni Hudas sa hula ay nagpapahiwatig na si Hudas ay walang [[malayang kalooban]] at nakatakda na sa kapahamakan bago pa ang kanyang kapanganakan({{Bibleverse||Juan|17:12}}). Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Mateo|19:28}} at {{Bibleverse||Lucas|22:30}}, ang lahat ng 12 mga alagad ay uupo sa 12 trono upang hatulan ang 12 lipi ng Israel. Sinaad sa {{Bibleverse||Mateo|26:15}} at Mateo 27:3-10 na ipinagkanulo ni Hudas si Hesus para sa 30 pirasong pilak. Ayon sa Marcos 14:10-11, ang mga saserdote ay nangako lamang kay Hudas na babayaran siya ngunit ayon sa Mateo 26:14-16 ay agad binyaran si Hudas ng mga saserdote. Kalaunan ay dahil nagsisi si Hudas ay kanyang ibinalik ang salapi sa templo at nagbigti. Ang salapi ay kalaunang ginamit ng mga pinunong saserdote upang ipambili ng bukid ng magpapalayok upang ito ay maging libingan ng mga dayuhan(Mt 26:15, 27:3-10). Salungat dito, ayon sa Gawa 1:18, si Hudas ang bumili ng isang parang mula sa kabayaran ng kalikuan. Doon ay bumagsak siya na nauna ang ulo, bumuka ang kaniyang katawan at sumambulat ang lahat ng kaniyang bituka. Inangkin sa Mateo 27:9-10 na ang pagbili ng bukid ng magpapalayok ay hinulaan sa Jeremias ngunit ito ay hindi matatagpuan sa Jeremias. Sa halip, ang Zec. 11:13 ay pinaniwalaan ng ilan na tinukoy dito ni Mateo. Ang ''[[Ebanghelyo ni Hudas]]'' ay nagsasaad na ang mga aksiyon ni Hudas ay kanyang ginawa bilang ''pagsunod'' sa mga instruksiyon na ibinigay sa kanya ni Hesus. Ang [[Ebanghelyo ni Hudas]] ay nagsasaad rin na pinlano ni Hesus ang mga kurso ng pangyayari na humantong sa kanyang kamatayan. Ang paglalarawang ito ay tila umaayon sa ilang mga anyo ng [[Gnostisismo]] na ang anyong tao ay isang bilangguan na espiritwal at kaya ay naglingkod si Hudas kay Hesus sa pamamagitan ng pagtulong na palayin ang kaluluwa ni Hesus mula sa mga limitasyong pisikal. Isinasaad rin sa [[Ebanghelyo ni Hudas]] na hindi nalaman ng ibang mga apostol ang tunay na ebanghelyo na itinuro lamang ni Hesus kay [[Hudas Iskariote]] na ang ''tanging'' alagad ni Hesus na kabilang sa "banal na henerasyon" sa mga alagad. === Paglilitis kay Hesus === {{main|Sanhedrin|Poncio Pilato}} Ayon sa mga kanonikal na ebanghelyo, pagkatapos ng pagkakanulo at pagdakip kay Hesus nang gabi ay dinala siya sa [[Sanhedrin]]. Ayon sa Mateo 26:57, si Hesus ay dinala sa bahay ni Caiaphas na dakilang saserdote kung saan nagtipon ang dakilang saserdote, mga skriba at matatanda. Sa Mateo 27:1, idinagdag na muling nagpulong ang mga saserdote sa sumunod na umaga. Ayon sa Marcos, 14:53, si Hesus ay dinala nang gabing iyon sa dakilang saserdote(na hindi pinangalanan) kung saan ang nagtipon ang lahat ng mga hepeng saserdote at mga matatanda. Ayon sa Markos 15:1, ang isa pang konsultasyon ay idinaos ng mga saserdote nang sumunod na umaga. Ayon sa Lucas 22:54, si Hesus ay dinala sa "bahay ng dakilang saserdote"(na hindi pinangalanan) kung saan ay kinutya at binugbog si Hesus nang gabing iyon at sa Lucas 22:66, idinagdag na "sa sandaling araw na", ang mga hepeng sasedote at mga skriba ay nagtipon at dinala si Hesus sa konseho. Sa Juan 18:24, si Hesus ay dinala mula kay Annas patungo kay Caiaphas na dakilang saserdote at sa Juan 18:28 ay isinaad na noong umaga ay dinala si Hesus mula kay Caiphas tungo kay [[Poncio Pilato]] sa Praetorium. Sa mga ebanghelyo, si Hesus ay isinaad na nagsalita ng napaka-kaunti at nagbigay ng napaka bihira at hindi direktang mga sagot sa mga tanong ng saserdote na nagtulak sa isang opiser na sampalin siya. Sa Mateo 26:62, ang kawalan ng tugon ni Hesus ay nagtulak sa dakilang saserdote na tanungin siiya: "wala ka bang isasagot?" Sa mga salaysay ng ebanghelyo, ang mga lalake na humahawak kay Hesus sa bahay ng dakilang saserdote ay kumutya, piniringan ang kanyang mata, uminsulto at bumugbog sa kanya. Ang Markos 14:55-59 ay nagsasaad na ang mga hepeng saserdote ay naghanap ng saksi laban kay Hesus upang ipapatay siya ngunit hindi nakahanay ng sinuman kaya naghanap ng mga maling saksi laban sa kanya ngunit ang kanyang mga saksi ay hindi magkakaayon. Isinaad sa Marcos 14:61 na tinanong naman ng dakilang saserdote si Hesus: "Ikaw ba ang Kristo, ang Anak ng Mapalad?" Sumagot si Hesus na "''Ako''" na sa puntong ito ay pinunit ng dakilang saserdote ang balabal nito sa galit at inakusahan si Hesus ng [[pamumusong]]. Tinanong naman ng dakilang saserdote ang Sanhedrin at silang lahat ay nagbigay hatol na siya ay nararapat mamatay(Marcos 14:64) Sa Mateo 26:63, tinanong ng dakilang sasedote si Hesus "Sabihin mo sa amin kung ikaw ang Kristo, ang Anak ng Diyos". Sumagot si Hesus na "''Sinabi mo''" na nagtulak sa dakilang saserdote na punitin ang kanyang balabal. Salungat dito, sa Lucas 22:67 ay tinanong si Hesus na "Kung ikaw ang Kristo, sabihin mo sa amin". Ngunit kanyang sinabi sa kanila, "''Kung sasabihin ko sa inyo, hindi kayo maniniwala''". Ngunit sa Lucas 22:70 nang siya ay tanungin nila na "Kung gayon, ikaw ba ang Anak ng Diyos?" Sumagot si Hesus na "''Sinasabi niyong ako''". Sa puntong ito, ang mga sasedote ay nagtanong: "Hindi ba, hindi na natin kailangan ang saksi sapagkat tayo na ang nakarinig mula sa kaniyang bibig?" May ilang mga problema sa mga salaysay ng ebanghelyo tungkol sa paglilitis ng [[Sanhedrin]] kay Hesus. Ayon sa mga sinoptiko, ang Banal na Hapunan ang Seder na Paskuwa na unang araw ng Paskuwa. Ito ay nagpapahiwatig na ang paglilitis kay Hesus ay nangyari sa isang linggong pagdiriwang ng pistang Paskuwa. Sa pagbibilang rin ng araw ng mga Hudyo ay isa itong Paskuwa. Pinagbabawal sa [[Hudaismo]] na ang Sanhedrin ay magpulong sa [[Shabbat]] o sa mga pista gaya ng Paskuwa. Sa ebanghelyo, ang Sanhedrin ay nagpulong sa bahay ng dakilang saserdote sa gabing pagkatapos ng pagdakip kay Hesus, ngunit ipinagbabawal sa Hudaismo na ang Sanhedrin ay magpulong sa labas ng ''Bulwagan ng mga Tinagpas na Bato''(Lishkat Ha-Gazith) sa templo sa Herusalem o magpulong sa gabi.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/james_still/jesus_trial.html</ref> Ang isa pang imposiblidad sa Marcos 14:64 ang paghatol ng kamatayan sa parehong araw kesa sa itinakdang interbal na 24 oras sa Hudaismo. Sa Marcos 14:57-58, ang ilang mga tao ay tumayo na may mga "hindi totoong testimonya" laban kay Hesus. Gayunpman, ang kanilang "hindi totoong" inangkin na sinabi ni Hesus ang sinabi ni Hesus ayon sa Juan 2:18-19 at Gawa 6:14. Ayon sa Marcos 16:61, iniugnay ng dakilang saserdote ang pagiging isang [[mesiyas]] sa pagiging Anak ng Diyos. Ito ay maling pag-uugnay dahil hindi itinuturing sa Hudaismo ang pagiging [[mesiyas]] na may katayuang pang-diyos. Ang pag-aangkin rin at pagtuturo ng isang indibidwal na siya "ang mesiyas" ay hindi itinuturing sa [[Hudaismo]] na [[pamumusong]] gaya ng maling pag-aangkin sa Marcos 14:61-64. Ang pag-aangkin rin ni Hesus sa Marcos 14:62 ay hindi nangangailangang ito ay may anumang konotasyong pang-diyos. Ang paggamit ng pariralang "Anak ng Mapalad" o "Anak ng Diyos" ay hindi isang krimen na pinarurusahan ng kamatayan sa Hudaismo. Ang pag-aangkin rin ni Hesus na ang Anak ng Tao ay uupo sa kanan ng diyos sa Marcos 14:62 ay walang pinagkaiba sa alusyon ni [[David]] na nakaupo siya sa kanan ng diyos(Awit 110:1)<ref>Morris Goldstein, Jesus in the Jewish Tradition, Macmillan, New York 1953 quoted in Wilson, Jesus: The Evidence: p 103</ref> Ayon sa mga [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]], si Hesus ay dinala kay Pilato ng [[Sanhedrin]] na nagpahuli kay Hesus at mismong kumwestiyon sa kanya. Isinaad na ang [[Sanhedrin]] ay binigyan lamang ni Hesus ng mga sagot na kanilang itinuring na [[pamumusong|mapamusong]](Marcos 14:61-64) ayon sa [[batas ni Moises]] na hindi malamang na ituturing ni Pilato na isang [[parusang kapital]] na nagpakahulugan ng batas Romano. Ang pangunahing tanong ni Pilato kay Hesus ay kung itinuturing niya ang kanyang sarili na hari ng mga [[Hudyo]] bilang pagtatangka na matukoy kung siya ay isang potensiyal na bantang politikal. Ayon sa saling [[New International Version|NIV]] Marcos 15:2, Mat 26:64: "Ikaw ba ang hari ng mga Hudyo"? "Yes, It is as you say"(oo, gaya ng sinasabi mo).<ref>http://bible.cc/matthew/26-64.htm</ref><ref name="bible.cc">http://bible.cc/mark/15-2.htm</ref> Sa ilang mga salin gaya ng [[KJV]], ang sagot ni Hesus ay: "Thou sayest it."([[King James Version]], Mark&nbsp;15:2, Sinasabi mo);<ref name="bible.cc"/> Ang anumang digri ng kompirmasyon ang nahango ng mga tagasalin ng [[bibliya]] mula sa sagot ni Hesus, ayon sa Bagong tipan ay hindi sapat upang makita si Hesus bilang isang tunay na bantang politikal. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], may pag-aatubili si Pilato na payagan ang pagpapako kay Hesus na walang nakitang kasalanan siya. Ayon sa Mateo, kustombre ng gobernador ng Roma na magpalaya ng isang bilanggo sa [[Paskuwa]]. Ang mga salaysay sa bagong tipan ay nagsasaad na inilabas ni Pilato si [[Barabbas]] at sa Mateo ay tinukoy siyang masamang bilanggo ngunit sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] ay isang mamatay tao. Isinaad ni Pilato sa mga Hudyo na pumili sa pagitan ng pagpalaya kay Barabbas o Hesus na umaasang kanilang hihilinging palayain si Hesus. Gayunpaman, pinili ng mga tao si Barabbas at sinabi tungkol kay Hesus na "Ipako siya!". Sa Mateo, tumugon si Pilato, "Bakit? anong kasamaan ang nagawa niya". Ang mga tao ay nagpatuloy na nagsasabing "Ipako siya!". Walang kustombreng alam na pagpapalaya ng mga bilanggo sa Herusalem maliban sa mga salaysay na ito sa ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay sinasabi ng ilan na elemento ng literaryong paglikha ng Ebanghelyo ni Marcos na nangailangang salungatin ang tunay na anak ng ama upang ilagay ang nagtuturong paligsahan sa anyo ng isang talinghaga. Ang kwento ni Barabbas ay historikal na ginamit upang ilagay ang pagsisi ng pagpapako kay Hesus sa mga Hudyo at upang pangatwiranan ang [[antisemitismo]] na isang interpretasyong kilala bilang [[deisidyong Hudyo]] na itinakwil ni Papa [[Benedict XVI]] sa kanyang aklat noong 2011 na ''Jesus of Nazareth'' kung saan kanya ring kinuwestiyon ang historisidad ng talata sa Mateo.<ref name=JRPB16> {{cite book |url=http://www.ignatius.com/promotions/jesus-of-nazareth/excerpts.htm |title= Jesus of Nazareth |author=[[Pope Benedict XVI]] |year=2011 |accessdate=2011-04-18}} </ref><ref>{{cite web |title=Pope Benedict XVI Points Fingers on Who Killed Jesus |url=http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |quote=While the charge of collective Jewish guilt has been an important catalyst of anti-Semitic persecution throughout history, the Catholic Church has consistently repudiated this teaching since the Second Vatican Council. |date=March 2, 2011 |accessdate=2012-09-28 |archive-date=2012-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120307122425/http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |url-status=dead }}</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Lucas]] ay naglalarawan sa mga saserdote na paulit ulit na nag-aakusa sa kanya bagaman ayon dito ay nanatiling tahimik si Hesus. Pumayag si Pilato na kondenahin si Hesus sa pagpapako sa krus pagkatapos na ipaliwanag ng mga pinunong Hudyo na siya ay isang banta sa Roma sa pamamagitan ng pag-aangking hari ng [[Israel]]. Ayon sa mga sinoptiko, ang mga tao ay tinutruan ng mga pariseo at saduceo na sumigaw laban kay Hesus. Idinagdag ng Mateo na bago ang pagkukundena kay Hesus si kamatayan, si Pilato ay naghugas sa tubig ng kanyang mga kamay sa harapan ng mga tao na nagsasabing "ako ay inosente sa dugo ng taong ito; makikita niyo". ==== Pagpapako sa krus==== [[File:SVouet.jpg|thumb|right|240px|''Ang Pagkapako ni Hesus sa Krus'' (1622) ni [[Simon Vouet]]; Church of Jesus, [[Genoa]]]] Pagakatapos ng paglilitis ni Pilato, si Hesus ay ibinigay ni Pilato sa mga tao upang ipako sa krus. Dinala siya ng mga kawal sa loob ng patyo na tinatawag na hukuman. Tinawag nila ang buong batalyon ng mga kawal na naroroon upang magtipon. Sinuotan nila siya ng kulay ubeng damit at nilagayan ng koronang tinik. Nagsimula silang bumati sa kaniya na sinasabi: Binabati, Hari ng mga Judio. Matapos nila siyang kutyain, hinubad nila ang kulay ubeng damit at isinuot sa kaniya ang kaniyang mga damit. Kanilang dinala siya papalabas upang ipako sa krus. Sa tatlong sinoptiko, kanilang kinuha ang isang nagngangalang Simon na taga-Cerene at ipinapasan sa kaniya ang krus ni Hesus. Salungat dito, sa Juan ay si Hesus lamang ang nagpasan ng kanyang krus tungo sa Golgota. Sa Lucas lamang isinaad ang pakikipag-usap ni Hesus sa mga babaeng sumusunod na tumatangis at nanaghoy sa kaniya. Ang kwento ng isang babaeng Veronica ay hindi matatagpuan sa mga ebanghelyo at lumitaw lamang noong mga 1380. Ayon sa kwento, si Veronica ay naawa nang makita niyang pasan ni Hesus ang kanyang krus tungo sa Golgota. Kanyang ibinigay ang kanyang belo upang punasan ang kanyang noo. Ito ay tinanggap ni Hesus na ibinalik kay Veronica at ang larawan ng kanyang mukha ay milagrosong lumitaw sa belong ito. Ayon sa Marcos at Mateo, si Hesu say inalukan ng maiinom bago siya ipako sa krus. Ang halong inumin na ibinigay kay Hesus sa {{Bibleverse||Marcos|15:23}} ay alak at mira na maaaring isang pagtatangka na pagaanin ang paghihirap na pagtitiisan ni Hesus dahil sa sedatibong epekto nito. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|27:34}}, ang halong inumin ay binago sa alak at apdo. Ang apdo ay isang sukdulang mapait sa lasa at kaya ang intensiyon sa Mateo ay tila kabaligtaran ng sa Marcos upang dagdagan ang paghihirap ni Hesus. Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay ipinako kasama ng dalawa pa. Ang mga sinoptiko ay nagdagdag ng mas maraming mga detalye dito. Ang parehong {{Bibleverse||Marcos|15:27,32}} at {{Bibleverse||Mateo|27:38,44}} ay nagsasaad na ang parehong mga nahatulang kriminal ay sumali sa mga tao sa pagkutya kay Hesus. Sa Lucas, isang kriminal lamang ang kumutya kay Hesus at ang isa ay sumaway sa kumutyang kriminal. Sinabi ng hindi kumutyang kriminal kay Hesus, na Panginoon, alalahanin mo ako kapag ikaw ay nasa paghahari mo na. Sinabi ni Jesus sa kaniya: ''Katotohanang sinasabi ko sa iyo, sa araw na ito, ikaw ay makakasama ko sa Paraiso''. Ang Lucas ay hindi nagbanggit na ang ina ni Hesus ay makikita sa kanyang pagpapako ngunit sa Juan ay inilagay siya sa lugar ng pagpapako kay Hesus at isinaad na habang nasa krus ay nakita niya ang kanyang ina at isang alagad na kanyang minamahal. Kanyang sinabi sa kanyang ina "Babae, tingnan mo ang iyong anak". Inilagay din sa Juan ang iba pang mga babae na kapatid ng kanyang ina, si Maryang asawa ni Clopas at [[Marya Magdalena]]. Hindi matiyak kung buong tinutukoy sa Juan ang 3 o 4 na babae sa krus. Walang kasunduan sa mga iskolar kung anong petsa o araw ipinako si Hesus. Tinatayang si Hesus ay namatay mula 30 CE hanggang 36 CE. Ang araw ng pagpapako kay Hesus ay kadalasang pinaniniwalaang biyernes ngunit ang ilang mga iskolar ay nagmungkahi ng araw na huwebes o miyerkules. Ang ilang iskolar ay naniniwala sa araw na huwebes batay sa isang dobleng sabath na sanhi ng isang ekstrang sabath na Paskuwa na bumagsak sa takipsilim ng huwebes hanggang sa tanghali ng biyernes na nauna sa normal na lingguhang sabath. Ang ilan ay nagmungkahi ng miyerkules batay sa pagbanggit ni Hesus ng pariralang "tatlong mga araw at tatlong mga gabi" sa {{Bibleverse||Mateo|12:40}} bago ang kanyang muling pagkabuhay na sinasabing sa araw ng linggo. Bagaman ayon sa batas ng Hudyo, ang bahagi ng araw ay katumbas ng isang buong araw, ang pariralang "tatlong araw at tatlong gabi" ay nangangahulugang tatlong magkakasunod na araw sa pagitan ng bukang liwayway at gabi at gabi at bukang liwayway o 72 araw. Inangkin na si Hesus ay nabuhay pagkatapos ng 3 araw sa biyernes. Kung ito ay totoo, siya ay inilibing lamang ng 2 gabi. Sa {{Bibleverse||Marcos|15:25}}, ang pagpapako kay Hesus sa krus ay nangyari sa ikatlong oras(alas nuwebe ng umaga) at ang kamatayan ay nangyari sa ikasiyam na oras(alas tres ng hapon).<ref name=Harrington442>''The Gospel of Mark, Volume 2'' by John R. Donahue, Daniel J. Harrington 2002 ISBN 0-8146-5965-9 page 442</ref> Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|19:4}}, si Hesus ay nasa harap pa rin ni Pilato sa ikaanim na oras. Ang ilan ay nagmungkahi ng pagkakasundo ng dalawang salaysay batay sa pag-ooras na Romano ngunit ito ay itinatakwil ng ilang mga iskolar.<ref>Steven L. Cox, Kendell H Easley, 2007 Harmony of the Gospels ISBN 0-8054-9444-8 pages 323–323</ref><ref name=RBrown959 >''Death of the Messiah, Volume 2'' by Raymond E. Brown 1999 ISBN 0-385-49449-1 pages 959–960</ref><ref name=Colin188 >[[Colin Humphreys]], ''The Mystery of the Last Supper'' Cambridge University Press 2011 ISBN 978-0-521-73200-0, pages 188–190</ref> Ang {{Bibleverse||Marcos|15:33}} at {{Bibleverse||Mateo|27:45}} ay nagsasaad na may kadiliman mula sa tanghali hanggang sa alas-tres ng tanghali. Ang {{Bibleverse||Lucas|23:44-45}} ay nagsaad na ito ay [[eklipse ng araw]]. Ayon sa ilang mga iskolar, ito ay imposibleng mangyari dahil ayon sa mga sinoptiko, si Hesus ay ipinako noong unang araw ng Paskuwa(Paglagpas) na Nisan 15. Ang Nisan 15 ay isang gabi ng buong buwan o ang buwan ay nasa kabilang panig ng mundo. Upang ang eklipse ng araw ay mangyari, ang buwan ay dapat nasa pagitan ng daigdig at araw. Sa karagdagan, wala ring mga ulat sa kasaysayan ng isang eklipse ng araw sa Herusalem sa mga panahong ito.<ref>Caird, Saint Luke, p. 253</ref><ref>Craveri, The Life of Jesus, p.399</ref> Kahit ang [[Ebanghelyo ni Juan]] ay hindi rin nagbanggit ng eklipseng nangyari sa pagpapako kay Hesus. Ang hindi karaniwang napakatagal na eklipse ay ginagamit rin laban sa historisidad ng eklipseng ito.<ref>Carrier (1999).</ref> Ang isang pananaw ay ang mga salaysay sa sinoptiko ay isang paglikhang literaryo ng mga manunulat ng ebanghelyo upang pataasin ang kahalagaan ng teolohikal na mahalagang pangyayari kung paanong ang mga eklipse ay iniugnay rin sa mga salaysay ng mga ibang pigurang historikal.<ref name = "ActJMark"/><ref>Davies, W. D, and Dale C. Allison, ''A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel According to Saing Matthew'', Volume III (Continuum International, 1997), page 623.</ref><ref>{{cite book |first=Burton L. |last=Mack |title=A Myth of Innocence: Mark and Christian origins |publisher=Fortress Press |year=1988 |isbn=0-8006-2549-8 |page=296 |quote=This is the earliest account there is about the crucifixion of Jesus. It is a Markan fabrication |url=http://books.google.com/books?id=fNSbW8hWRzwC&pg=PA296&vq=%22markan+fabrication%22&dq=darkness+crucifixion+myth&as_brr=3&sig=91wedXZa05AyWJBh1UHPTlHR4xE}} </ref> Sa Marcos, ang pagdilim ay sinamahan ng pagkapunit sa dalawa ng tabing ng banal na mula sa itaas hanggang sa ibaba.<ref name="ActJMark"/> Ang Mateo ay nagdagdag ng isang [[lindol]] at [[muling pagkabuhay]] ng mga namatay na santo. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:52-53}}, ang mga libingan ay nabuksan at maraming katawan ng mga banal na namatay ang bumangon. Ang mga patay na ito lumabas sa libingan pagkatapos lamang mabuhay na muli si Hesus at pumasok sa banal na lungsod at nagpakita roon sa maraming tao.<ref name = "ActJMatthew">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Matthew," p. 129-270</ref> Ang ilang mga kalaunang manuskrito ng Mateo ay may nakasulat na "''pagkatapos ng kanilang muling pagkabuhay''" sa halip na "''niya''"(his). Ayon kay Schweizer, ang talatang ito ay naglalaman ng isang sinaunang pagtutuwid sa orihinal na manuskrito ng Mateo. Sa teolohiya, si Hesus ang dapat na unang taong muling mabuhay kaya naniwala si Schweizer na ang salita ay ipinalit upang masiguro na ang mga santo ay umahon lamang pagkatapos mabuhay ni Hesus.<ref>[[Eduard Schweizer|Schweizer, Eduard]]. ''The Good News According to Matthew.'' Atlanta: John Knox Press, 1975</ref> Ang karamihan ng mga iskolar ng [[Bibliya]] ay hindi tumuturing sa mga pangyayaring ito na historikal. Ang mga ito ay tinawag ni Bultmaan na "purong nobelistikong mga motif".<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685">Keener, Craig S. ''The Gospel of Matthew: A Socio-Rhetorical Commentary.'' Wm. B. Eerdmans Publishing, 2009. pg. 685</ref> Isinaad ni Hagnar na ang mga pangyayaring ay may mas saysay ng teolohikal sa halip na historikal.<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685"/><ref>[[Raymond E. Brown|Brown, Raymond]]. ''Death of the Messiah.'' Doubleday, 1999. Pennsylvania State University</ref> Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay nagsalita ng pitong mga payahag habang siya ay nakapako sa krus. Sa Lucas 23:34 ay, "Ama, patawarin mo sila sapagkat hindi nila alam ang kanilang ginagawa. Sa Lucas 23:43, "Sa katotohanan, sinasabi ko, ngayon araw ay makakasama mo ako sa Paraiso". Sa Juan 19:25-27, "Babae, tingnan mo ang iyong anak!". Sa Mateo 27:46, ay ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?". Sa Juan 19:28 ay "Ako ay nauuhaw". Sa Juan 19:30 ay "Natapos na" at sa Lucas 23:46 ay "Ama, sa iyong mga kamay ay ipinagkakatiwala ko ang aking espiritu". Dahil sa magkakaibang mga huling salita sa pagitan ng apat na ebanghelyo, si James Dunn ay naghayag ng pagdududa sa historisidad ng mga ito.<ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref> Sa Mateo 27:46, ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?" ay isang sipi sa unang linya ng Awit 22:1. Ang Awit 22:16 ay pinakahulugan ng mga Kristiyano na reperensiya sa pagpapako ni Hesus sa krus batay sa ilang mga modernong salin ng Bibliya na nagsalin ng talata na "kanilang tinagos ang aking mga kamay at mga paa".<ref>http://bible.cc/psalms/22-16.htm</ref> Ang interpretasyong ito ay itinatakwil ng mga Hudyong iskolar. Ang mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo ng Awit 22:16 ay ''ka'ari yadai v'raglai'' ("tulad ng isang leon ang aking mga kamay at ang aking mga paa"). Ang anyong sintaktiko ng pariralang Hebreo ay lumilitaw na walang pandiwa at ito ay sinuplay sa Aramaikong targum na "sila ay kumagat tulad ng isang leon ang aking mga kamay at mga paa". Ang karamihan ng mga manuskritong Hebreo ay gumamit ng salitang kaari(tulad ng isang leon) samantalang sa [[Septuagint]](na saling Griyego ng Hebreo) ay mababasa na "kanilang hinukay"(ορυξαν). Ang mga bersiyong nagsalin ng ''kaari'' ng Awit 22:16 na "tumagos", ay nagsalin ng ''kaari'' sa Isaias 38:13&nbsp;ng "''tulad ng isang leon'', kaya kanyang binali ang lahat ng aking mga buto".<ref>http://bible.cc/isaiah/38-13.htm</ref> Tanging ang [[Peshitta]](ca. 200 CE) na bersiyong Syriac ng Hebreo ang may pagbasang "kanilang tinagos"(they have pierced). Si [[Aquila]] ay nagsalin ng Hebreong Awit 22:16 sa Griyego na "kanilang dinispigura" sa kanyang unang edisyon ngunit isinalin itong "kanilang itinali" sa ikalawang edisyon. Si [[Jeronimo]] ay nagsalin ng Bibliyang Hebreo ng Awit 22:16 sa Latin na "kanilang itinali" ngunit mula sa Griyego na karu tungo sa Latin ay isinaling "kanilang hinukay". Ang karu ay mababasa sa dalawang manuskrito ng Hebreo ngunit ang kaari ay mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo. Ang kaaru na hindi alam ang kahulugan ay mababasa sa kakaunting mga manuskritong Hebreo at mababasa rin sa skrolyo sa Nahal Hever(5/6HevPs). Ang 5/6HevPs ay may karagdagang aleph sa pagitan ng kaf at resh. Walang ibang alam na halimbawa sa panitikang Hebreo na nagbabaybay ng karu sa ganitong paraan at ang kahulugan nito ay hindi alam.<ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/lutheran.html</ref> ====Paglilibing kay Hesus==== [[File:Caravaggio - La Deposizione di Cristo.jpg|thumb|right|200px|''Ang Paglilibing ni Kristo'' sa obra ni [[Caravaggio]].]] Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42-47}}, noon ay araw ng Paghahanda, nang gumabi, na siyang araw bago ang araw ng Sabat. At dumating si Jose na taga-Arimatea na isang marangal na kasapi ng Sanhedrin. Siya ay naghihintay din sa paghahari ng Diyos. Naglakas-loob siyang pumunta kay Pilato upang hingin ang katawan ni Jesus. Ipinatawag ni Pilato ang Kapitan at itinanong dito kung matagal nang patay si Jesus. Nang mabatid niya ito sa Kapitan pinahintulutan niya si Jose na kunin ang bangkay ni Jesus. Bumili si Jose ng telang lino at ibinaba si Hesus sa krus at binalot ng telang lino at inilagay sa libingan. Nakita nina Maria Magdalena at isang Maria kung saan inilagay ni Jose si Hesus. May ilang mga problema sa salaysay na ito. Una ang isinaad na "''nang gumabi''" ay nangangahulugang lumubog na ang araw o alas sais ng hapon na sa Hudaismo ay isa nang Sabath. Kahit pa ipagpalagay na ang gabi ay nangangahulugang isang mas maagang panahon, ang problema ay nananatili dahil ayon sa mga sinoptiko, ang araw na iyon ang unang araw ng [[Paskuwa]](Paglagpas). Sa Sabath o Paskuwa ay hindi pinapayagan ang mga Hudyo magsagawa ng mga transaksiyon ng negosyo ngunit ayon sa salaysay na ito, si Jose ay bumili ng linong panglibing sa araw na iyon. Gayundin, ang paglilibing at pagdadalamhati ay ipinagbabawal sa Hudaismo tuwing Sabath o Paskuwa. Sa Marcos, walang pagpapahid ng mga pabango ni Jose(o katulong na si Nicodemo) na binanggit ngunit nasaksihan ng mga babae kung saan inilagay ni Jose si Hesus sa libingan({{Bibleverse||Marcos|15:47}}). Ang pagpapahid ng mga babae kay Hesus ay ''isasagawa pa lang'' ng linggo({{Bibleverse||Marcos|16:1-2}}) samantalang sa {{Bibleverse||Juan|19:38-42}} ay naisagawa na nina Jose at Nicodemo bago pa ang paglilibing kay Hesus at kaya ay walang binanggit sa Juan na may gagawing pagpapahid si Marya Magdalena nang nag-iisa itong tumungo noong linggo sa libingan({{Bibleverse||Juan|20:1}}). Ang ilang mga iskolar ay nagdududa kung si Jose ng Arimatea ay isang historikal na tao dahil walang rekord sa Lumang Tipan, Talmud at iba pa, maliban sa mga ebanghelyo ng isang lugar na Arimatea.<ref>E. Goldin Hyman, The Case of the Nazarene Reopened</ref> Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-66}}, "''Kinabukasan ay ang araw pagkatapos ng paghahanda at ang mga pinunong-saserdote at mga fariseo ay nagtipun-tipon sa harap ni Pilato na nag-aangkin kay Pilato na naala-ala nila ang sinabi ni Hesus ng nabubuhay pa ito na pagkalipas ng tatlong araw ay si Hesus ay babangon. Kanilang hiniling kay Pilato na ipag-utos nito na bantayan ang libingan ni Hesus hanggang sa ikatlong araw at baka sa gabi ay nakawin siya ng kaniyang mga alagad at sabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay. Kung magkakagayon, ang pandaraya ay magiging malala kaysa una.''" May ilang mga problema sa salaysay na ito na matatagpuan ''lamang'' sa Mateo at hindi sa ibang tatlong kanonikal na ebanghelyo. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42}} at {{Bibleverse||Lucas|23:54}} ang araw ng paghahanda ang araw bago ang araw ng Sabath at kaya ang pagtitipon ng mga saserdote at fariseo ay nahuhulog sa araw ng Sabath na ayon sa batas ng mga Hudyo ay ipinagbabawal ang paggawa ng anumang gawa gaya ng pagtitipon sa harap ni Pilato. Ayon sa mga ebanghelyo, ang mga fariseo ay mga striktong tagapagmasid ng Sabath na kanilang hinangad na ipapatay si Hesus sa simpleng pagpapagaling nito sa Sabath. Ang inaangkin rin sa salaysay na naunawaan ng mga saserdote at fariseo na muling mabubuhay si Hesus pagkatapos ng tatlong araw at nanakawin ng mga alagad ni Hesus ang kanyang bangkay at sasabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay ay sinasalungat ng {{Bibleverse||Juan|2:18-22}} na nagsasaad na hindi naunawaan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang sinabing pagtatayo muli ng templo hanggang lamang sa kanyang pagbangon muli sa patay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:9}}, hindi pa alam ng mga alagad noon ang kasulatan na siya ay dapat bumangon mula sa mga patay. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:45-46}}, pagkatapos lamang muling mabuhay ni Hesus nang binuksan ni Hesus ang pang-unawa ng mga alagad upang maunawaan ng mga ito ang mga kasulatan na babangong muli sa mga patay sa ikatlong araw ang mesiyas. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|27:39-40}} na hindi alam ng mga Hudyo ang ibig sabihin ni Hesus. Ang isa pang problema sa Mateo ang paglipas ng isang araw bago pabantayan ng mga saserdote at fariseo ang libingan ni Hesus na na nagbibigay sa mga alagad ni Hesus ng pagkakataon na nakawin ang kanyang bangkay. Salungat sa salaysay ng mga ebanghelyo, ang {{Bibleverse2|Mga|Gawa|13:27-29}} ay nagsaad na ang naglibing kay Hesus ay ang mga mamamayan ng Herusalem at mga pinuno ng mga ito. Ang salaysay sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-65}} ay nag-uulat rin ng mga usapang may pribilehiyo sa pagitan ng mga saserdote at ni Pilato at sikretong usapan sa pagitan ng mga saserdote at bantay({{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}) na walang mga Kristiyano ang maaaring makaalam at kaya ay pinaniniwalaan na isang imbensiyon lamang ng may akda ng Mateo.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/resurrection/2.html</ref> Ayon sa mga skolar na sina [[L. Michael White]] at [[Helmut Koester]], ang salaysay ng mga bantay sa Mateo ay isang pagtatangkang apolohetiko ng may akda ng Mateo upang ipaliwanag ang mga pag-aangkin ng mga Hudyo na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan na kumakalat sa panahon ng pagkakasulat ng Ebanghelyo ni Mateo.<ref>''Ancient Christian Gospels'' Koster, Helmut; Trinity Press, (1992) pg 237.</ref><ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/symposium/historical.html</ref> Ayon ds {{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}, "''Habang sila ay papaalis, narito, ang mga bantay ay umalis papuntang lungsod. Kanilang iniulat sa mga pinunong-saserdote ang lahat ng mga nangyari. Sila ay nagtipun-tipon kasama ng matatanda. At nang makapagsangguni na sila, binigyan nila ng malaking halagang salapi ang mga bantay.Sinabi nila: Sabihin ninyo na dumating ang kaniyang mga alagad nang gabi habang kami ay natutulog at ninakaw nila si Jesus. Kapag ito ay narinig ng gobernador, hihimukin namin siya at ililigtas kayo sa inyong pananagutan. Kinuha nila ang salapi at ginawa ang ayon sa itinuro sa kanila. Ang ulat na ito ay kumalat sa mga Hudio hanggang sa kasalukuyan.''" Ayon sa mga kritiko, imposibleng maniwala ang mga pinunong Saserdote sa pahayag ng mga bantay na milagrasong umahon si Hesus sa libingan at hindi rin kapani-paniwala na kanilang paangkinin sa mga bantay na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan kung sila ay natutulog. Sa {{Bibleverse||Juan|20:14-16}}, pagkatapos akalain ni Maria Magdalena si Hesus bilang [[hardinero]] ay tinanong ito kung ano ang ginawa nito sa katawan ni Hesus na nagpapahiwatig na ang hardinero ay may motibo na galawin ang katawan ni Hesus. Sa ''Pakikipag-usap kay Trypho'' ni [[Justin Martyr]] ay isinaad na: ''ninakaw siya ng kanyang alagad sa gabi mula sa libingan kung saan siya nakahimlay nang alisin mula sa krus at ngayon ay dinadaya ang mga tao sa pagsasaad na siya ay nabuhay mula sa mga patay at umakyat sa langit".'' Si [[Tertullian]] ay nagbanggit sa kanyang ''De Spectaculis'' na karagdagan sa teoriya na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan ay ang hardinero ang gumawa sa gayong ang kanyang letsugas ay hindi mapinsala mula sa mga taong dumadalaw sa katawan. Ayon sa Toledoth Yeshu, ang hardinerong nagngangalang Juda ang orihinal na naglipat ng katawan at pagkatapos ay ibinenta ang katawan ni Hesus sa mga pinunong Hudyo.<ref name="carrier351">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 351.</ref> Ayon sa historyan na si Charles Freeman, ang [[Sanhedrin]] ang nag-alis ng katawan ni Hesus upang pigilan itong maging dambana ng mga alagad ni Hesus. Ikinatwiran ni Freeman na ang mga lalake(o anghel) na nakasuot ng puting balabal sa libingan ay maaaring ang mga saserdote ng templo({{Bibleverse||Marcos|16:3-7}}). Sa paghikayat ng mga lalakeng ito sa libingan sa mga alagad ni Hesus na bumalik sa Galilea, tinangka ng mga ito na paalisin ang mga alagad sa Herusalem upang maiwasan ang kaguluhan.<ref name="freeman">Charles Freeman, ''A New History of Early Christianity '', pp. 31-33(Yale University Press, 2009). ISBN 978-0-300-12581-8</ref> Ayon sa mga skolar, ang pagnanakaw ng mga libingan ay isang kilalang problema sa Judea noong unang siglo na ang Caesar ay nagutos ng parusang kamatayan sa pakikialam sa mga libingan at nagpatuloy hanggang ika-2 siglo CE. Kaya para sa mga tagapagtaguyod ng teoriyang ninakaw ang katawan ni Hesus ay posible na ninakaw ang katawan ni Hesus. Ito ay posible dahil hindi nasaksihan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang aktuwal na pagkabuhay na muli mula sa libingan kundi isang ''lamang'' walang lamang libingan({{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, {{Bibleverse||Lucas|24:1-3}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:5-7}}, nang pumasok si Pedro sa loob ng libingan ay nakita niyang nakalapag doon ang mga telang lino at nakita rin niya ang panyong inilagay sa ulo ni Hesus na hindi kasamang nakalapag ng telang lino. Ang panyong ito hiwalay na itiniklop (entetuligmenon) sa isang dako na nagpapahiwatig ng isang intensiyonal na aksiyon na ginawa sa panyong ito. Ang isang posibleng motibo para sa mga magnanakaw ng libingan ang paggamit ng katawan ni Hesus sa [[nekromansiya]]. Ang ilang mga rito sa panahong ito ay nangangailangan ng isang wala sa panahong namatay o katawan ng isang pinaniniwalaang banal na tao. Halimbawa, ang isang tao ay maaaring magpasok ng isang skrolyo sa bibig ng bangkay at magtanong ng mga tanong sa namatay.<ref name="carrier350">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 350.</ref> ==== Muling pagkabuhay at pagpapakita sa mga alagad==== Ayon sa mateo, ang mga babae ay dumating sa libingan habang ang bukang liwayway ay nagsisimula tungo sa unang araw ng linggo({{Bibleverse||Mateo|28:1}}). Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, sila ay dumating sa libingan nang sumikat na ang araw at ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:1}} ay maagang-maaga pa na sila ay dumating sa libingan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, sinasabing madilim pa nang ang katawan ni Hesus ay naglaho sa libingan. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:10}}, ang unang tumungo sa libingan ni Hesus ay sina Marya Magdalena, Joana, Maria na ina ni Santiago at iba pang kasama nila. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, si Marya Magdalena lamang ang tumungo sa libingan. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:1}}, ang unang tumungo sa libingan ay sina Marya Magdalena at isa pang Marya. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, ang unang bumisita sa libingan ay sina Marya Magdalena, Marya na ina ni Santiago at si Salome. Sa pagdating sa libingan ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:2-5}} ay nakita nina [[Marya Magdalena]] at isa pang Marya ang ''isang anghel sa labas ng libingan sa ibabaw ng batong iginulong''. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:3-4}} ay nakita nina Marya Magdalena, Joana, Marya at iba pa ang ''dalawang lalake sa loob ng libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:5}}, nakita nina [[Marya Magdalena]], Marya at Salome ang ''isang binatang nakaupo sa loob ng libingan'' sa gawaing kanan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}} ay walang binabanggit na nakakita si Marya Magdalena ng isang anghel sa labas, dalawang lalake sa loob o isang lalake sa loob. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, ang bato ay tinanggal na bago ang unang pagbisita ni Marya Magdalena. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|28:2}}, ang bato ay natanggal habang sina Marya Magdalena at marya ay dumadating sa libingan. Sa karagdagan sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}}, si Marya Magdalena at Marya ay sinabihan ng isang anghel sa labas ng libingan na si Hesus ay wala na sa libingan sapagkat siya ay nabuhay na. Sinabi ng anghel na sabihin nila sa mga alagad ni Hesus na nabuhay na siya. Sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis namang umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, hindi alam ni Marya na si Hesus ay nabuhay na at nang makita ni Marya Magdalena na ang bato ay naalis sa libingan, siya ay tumakbo at pumunta kay Simon Pedro at sa isang alagad at sinabi sa kanila kinuha nila ang Panginoon. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:5}}, {{Bibleverse||Marcos|16:6}} at {{Bibleverse||Lucas|24:5}} ay nakatanggap ng salita tungkol sa pagkabuhay ni Hesus bago ang kanilang aktuwal na pagkakita kay Hesus. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Juan|20:14-17}}, si Hesus ang unang naghayag kay Marya Magdalena na siya ay buhay na. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:8-9}}, si Hesus ay unang nagpakita sa napupuno ng kagalakan na si Marya Magdalena sa daan pagkaalis sa libingan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:12-17}}, si Hesus ay unang naghayag ng kanyang sarili sa tumatangis na Marya Magdalena ''sa libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}, pagkalabas nina Marya Magdalena, Marya at Salome sa libingan, nagmamadali silang tumakbo na nanginginig at nanggigilalas at dahil sa takot ay ''wala silang sinabing anuman sa kaninumang tao''. Salungat dito sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena mula sa libingan, ''kanilang isinalaysay ang lahat ng mga bagay na ito'' sa labing-isang alagad at sa iba pa. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}} na sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis na umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan at sila ay tumakbo upang sabihin ito sa mga alagad ni Hesus. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena at iba mula sa libingan, kanilang isinalaysay sa mga alagad ni Hesus ang balita ng pagkabuhay ni Hesus ''mula sa dalawang lalake''. Salungat dito sa Juan 20:18, Ang sinabi ng nag-iisang si Marya Magdalena sa mga alagad ay ''mula sa kanyang aktuwal na pagkakakita kay Hesus''. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:16}} ay unang nagpakita si Hesus sa labing-isang alagad sa Galilea. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:7,14}} ay isinasaad ring unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa [[Galilea]]. Salungat sa {{Bibleverse||Lucas|24:33,36}}, ay unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa Herusalem. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:24}}, si Tomas(na isa sa 12 apostol) ay ''hindi kasama ng labingisang alagad'' ng dumating si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|1|Corinto|15:4-5}}, si Hesus ay unang nagpakita kay Cephas at pagkatapos ay sa ''labingdalawang alagad''. Gayunpaman ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:5}}, si Hudas Iskariote na ''isa sa labingdalawang alagad'' ay nagpakamatay na bago pa ipako si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|Mga|Gawa|1:3,9,12,23-26}}, ang kahalili ni Hudas bilang isa sa 12 alagad na si Matias ay inihalalal lamang 40 araw pagkatapos ng muling pagkabuhay ni Hesus at kanyang pagakyat sa langit. Ang ilan sa pinakamatandang mga manuskrito ng [[Ebanghelyo ni Marcos]] na [[Codex Sinaiticus]] at [[Codex Vaticanus]] ay nagwawakas sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}.<ref>http://www.religioustolerance.org/mark_16.htm</ref> Ang mga talata ng {{Bibleverse||Marcos|16:9-20}} ay itinuturing ng mga iskolar ng Bagong Tipan na hindi bahagi ng orihinal na teksto ng Marcos at isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang iba't ibang mga argumento laban sa historisidad ng muling pagkabuhay(resureksiyon) ni Hesus ay itinanghal. Halimbawa, ang bilang ng ibang mga pigurang historikal at mga [[diyos]] na katulad sa kwento ni Hesus na may [[namamatay na diyos|mga salaysay ng kamatayan at muling pagkabuhay]].<ref name="RMB 14">[[Robert M. Price]], "The Empty Tomb: Introduction; The Second Life of Jesus." In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 14}}</ref>{{Ref label|C|c|none}} Ayon kay Peter Kirby, "maraming mga iskolar ang nagdududa sa historisidad ng isang walang laman na libingan".<ref>Peter Kirby, "The Case Against the Empty Tomb", In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 233}}</ref>{{Ref label|A|a|none}} Ayon sa iskolar na si [[Helmut Koester]], ang mga kwento ng muling pagkabuhay ni Hesus ay orihinal na mga epipanya at ang mas detalyadong mga salaysay ng muling pagkabuhay ay sekondaryo at hindi batay sa mga rekord na historikal.<ref>Helmut Koester, ''Introduction to the New Testament, Vol. 2: History and Literature of Early Christianity.'' Walter de Gruyter, 2000. p. 64-65.</ref> Salungat sa paniniwala ng karamihan ng mga Kristiyano, ang ilang mga pangkat ng [[relihiyon]] at kahit sa mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay hindi umaayon sa mga salaysay sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo. Ang mga Muslim ay naniniwala na si Hesus ay hindi ipinako sa krus kundi inakyat sa langit ng may katawan ng diyos. Ayon sa Quran, bagaman mukhang ipinako si Hesus, ay hindi siya pinatay sa pamamagitan ng pagpako o sa anumang ibang mga paraan at sa halip ay itinaas siya ng diyos sa kanyang sarili. Ang ilang mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay naniniwalang si Hesus ay walang pisikal na substansiya at itinangging si Hesus ay ipinako sa krus.<ref>{{cite book|last=Dunderberg|first=Ismo, Christopher Mark Tuckett, Kari Syreeni|title=Fair play: diversity and conflicts in early Christianity : essays in honour of Heikki Räisänen|year=2002|publisher=Brill|isbn=90-04-12359-8|pages=592|url=http://books.google.com/books?id=cSVNH95ckNUC&dq=Dunderberg+%22denied+the+crucified+Jesus%22|page=488}}</ref><ref>{{cite book|last=Pagels|first=Elaine H.|title=The Gnostic gospels|year=2006|publisher=Phoenix|isbn=0-7538-2114-1|pages=192|authorlink=Elaine Pagels}}</ref> Ayon sa Ikalawang Tratado ni Seth gayundin kay Basilides, si Simon na taga-Cirene ang napagkamalang si Hesus at ipinako kapalit niya at isinalaysay na si Hesus ay nakatayo at "tumatawa sa kanilang kamangmangan". Isinasaad sa tekstong ito na ang naniniwala na si Hesus ay namatay sa krus ay naniniwala sa "isang doktrina ng isang patay na tao". Ang hipotesis na swoon ay tumutukoy sa bilang mga teoriya na nagmungkahing si Hesus ay hindi namatay sa krus ngunit nawalan lamang ng malay at kalaunan ay muling binuhay sa libingan sa parehong mortal na katawan nito. May pag-aangkin na si Hesus ay namatay sa [[Shingo, Aomori]]. Ayon dito, sa halip na si Hesus ang ipinako sa krus ay ang kanyang kapatid ang ipinako at si Hesus ay tumakas sa Hapon at naging magsasaka ng kanin, nagpakasal, nagkaroon ng pamilya at mga anak at namatay sa edad na 106. ====Pag-akyat sa langit==== Ayon sa Lucas 24:50-51, si Hesus ay umakyat sa langit kaagad nang siya ay muling nabuhay sa [[Bethany]] ngunit ayon sa [[Aklat ng mga Gawa]] 1:3, tumagal pa ng 40 araw bago umakyat si Hesus sa langit sa [[Bundok ng mga Olibo]]. ====Pagbabalik ni Hesus==== Ayon sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] Kapitulo 13, [[Ebanghelyo ni Mateo]] Kapitulo 24, [[Ebanghelyo ni Lucas]] 21:20-32, ang pagkawasak ng [[Herusalem]] at [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] ng mga Romano noong 70 CE noong [[Unang Digmaang Hudyo-Romano]] ang tanda ng pagbabalik ni Hesus at pagwawakas ng mundo. Ito ay isang [[vaticinium ex eventu]] na inilagay sa bibig ni Hesus ng mga may-akda ng mga ebanghelyong ito upang pangatwiranang ito ay kaparusahan ng [[diyos]] sa pagtakwil ng mga Hudyo kay Hesus bilang [[mesiyas]]. ==Mga katuruan at kautusan ni Hesus== {{seealso|Sermon sa bundok}} Ang mga katuruan at kautusan ni Hesus ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo: ===Tungkol sa kayamanan at mga mayaman=== *Mateo 6:19-21, "Huwag kayong mag-ipon para sa inyong sarili ng kayamanan dito sa lupa na kung saan maraming tanga at kalawang ang naninira. Nanakawin din ang mga ito ng mga magnanakaw. Sa halip, mag-ipon kayo ng kayamanan sa langit dahil doon ay walang tanga at kalawang na sisira, at wala ring mga magnanakaw. Ito ay sapagkat kung saan naroroon ang inyong kayamanan ay naroroon din naman ang inyong puso." *Mateo 6:24, "Walang taong makapaglilingkod sa dalawang panginoon sapagkat maaaring kapootan niya ang isa at ibigin ang ikalawa. Maaaring maging tapat siya sa isa at pawalang-halaga ang ikalawa. Hindi kayo makapaglilingkod sa Diyos at sa kayamanan." *Mateo 19:21, "Sinabi ni Jesus sa kaniya: Kung ibig mong maging ganap, humayo ka, ipagbili mo ang iyong tinatangkilik, at ibigay mo sa mga dukha at magkakaroon ka ng kayamanan sa langit. Pagkatapos, halika at sumunod sa akin." *Mateo 19:23-24, "Kaya sinabi ni Jesus sa kaniyang mga alagad: Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Napakahirap sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng langit. Muli kong sinasabi sa inyo: Madali pa sa isang kamelyo ang dumaan sa butas ng karayom kaysa sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng Diyos." *Marcos 10:21, "Tiningnan siya ni Jesus at inibig siya. Sinabi niya sa kaniya: Isang bagay ang kulang sa iyo. Humayo ka at ipagbili mo ang lahat mong tinatangkilik. Ibigay mo ang salapi sa mga dukha at magkakaroon ka ng nakaimbak na kayamanan sa langit. Pagkatapos pumarito ka, pasanin mo ang krus at sumunod ka sa akin." *Lucas 6:22, "Sa aba ninyo na mayayaman sapagkat tinatanggap ninyo ang inyong kaaliwan." *Lucas 15:24, "Sinabi niya sa kanila: Tingnan at ingatan ninyo ang inyong mga sarili mula sa kasakiman sapagkat ang buhay ng tao ay hindi nakapaloob sa kasaganaan ng mga bagay na kaniyang tinatangkilik." *Lucas 14:33, " Gayundin nga, ang bawat isang hindi nag-iiwan ng lahat ng tinatangkilik niya ay hindi siya maaaring maging alagad ko." *Lucas 14:8-14, "Pagka inaanyayahan ka ninomang tao sa kasalan, huwag kang uupo sa pangulong luklukan; baka mayroon siyang anyayahang lalong marangal na tao kay sa iyo, At lumapit yaong naganyaya sa iyo at sa kaniya, at sabihin sa iyo, Bigyan mong puwang ang taong ito; at kung magkagayo'y magpapasimula kang mapahiya na mapalagay ka sa dakong kababababaan. Kundi pagka inaanyayahan ka, ay pumaroon ka at umupo ka sa dakong kababababaan; upang kung dumating ang naganyaya sa iyo, ay sa iyo'y sabihin niya, Kaibigan pumaroon ka pa sa lalong mataas: kung magkagayo'y magkakaroon ka ng kaluwalhatian sa harap ng lahat na mga kasalo mong nangakaupo sa dulang. Sapagka't ang bawa't nagmamataas ay mabababa; at ang nagpapakababa ay matataas. At sinabi rin naman niya sa naganyaya sa kaniya, Pagka naghahanda ka ng isang tanghalian o ng isang hapunan, ay huwag mong tawagin ang iyong mga kaibigan, ni ang iyong mga kapatid, ni ang iyong mga kamaganak, ni ang mayayamang kapitbahay; baka ikaw naman ang kanilang muling anyayahan, at gantihan ka. Datapuwa't kung maghahanda ka, ay anyayahan mo ang mga dukha, ang mga pingkaw, ang mga pilay, ang mga bulag, At magiging mapalad ka; sapagka't wala silang sukat ikaganti sa iyo: sapagka't gagantihin sa iyo sa pagkabuhay na maguli ng mga ganap." *Lucas 16:19-26, "Mayroon ngang isang taong mayaman, at siya'y nagdaramit ng kulay ube at maselang lino, at sa araw-araw ay kumakain ng sagana: At isang pulubi na ang pangala'y Lazaro, lipos ng mga sugat, ay inilalagay sa kaniyang pintuan, At naghahangad na mapakain ng mga mumo na nangahuhulog mula sa dulang ng mayaman; oo, at lumapit pati ang mga aso at hinihimuran ang kaniyang mga sugat. At nangyari, na namatay ang pulubi at siya'y dinala ng mga anghel sa sinapupunan ni Abraham: at namatay naman ang mayaman, at inilibing. At sa Hades na nasa mga pagdurusa ay itiningin niya ang kaniyang mga mata, at natanaw sa malayo si Abraham, at si Lazaro ay nasa kaniyang sinapupunan. At siya'y sumigaw at sinabi, Amang Abraham, maawa ka sa akin, at suguin mo si Lazaro, upang itubog niya sa tubig ang dulo ng kaniyang daliri, at palamigin ang aking dila; sapagka't naghihirap ako sa alab na ito. Datapuwa't sinabi ni Abraham, Anak, alalahanin mo na ikaw ay tumanggap ng iyong mabubuting bagay sa iyong pamumuhay, at si Lazaro sa gayon ding paraan ay masasamang bagay: datapuwa't ngayon, ay inaaliw siya rini, at ikaw ay nasa kahirapan. At bukod sa lahat ng ito, ay may isang malaking banging nakalagay sa pagitan namin at ninyo, upang ang mga magibig tumawid buhat dini hanggang sa inyo ay hindi maari, at gayon din walang makatawid mula diyan hanggang sa amin. " *Lucas 6:20-21, "At itiningin niya ang kaniyang mga mata sa kaniyang mga alagad, at sinabi, Mapapalad kayong mga dukha: sapagka't inyo ang kaharian ng Dios. Mapapalad kayong nangagugutom ngayon: sapagka't kayo'y bubusugin. Mapapalad kayong nagsisitangis ngayon: sapagka't kayo'y magsisitawa. " ===Tungkol sa kautusan ni Moises=== ====Pagpapatibay==== *Mateo 5:17-19, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang sirain ang Kautusan o ang mga Propeta. Naparito ako hindi upang sirain kundi upang tuparin ang mga ito. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Lilipas ang langit at ang lupa ngunit kahit isang tuldok o isang kudlit sa Kautusan ay hindi lilipas sa anumang paraan hanggang matupad ang lahat. Kaya ang sinumang lumabag sa isa sa mga utos na ito, kahit na ang kaliit-liitan, at ituro sa mga tao ang gayon, ay tatawaging pinakamababa sa paghahari ng langit. Ngunit ang sinumang gumaganap at nagtuturong ganapin ito ay tatawaging dakila sa paghahari ng langit." *Lucas 10:25-28, "Narito, isang dalubhasa sa kautusan ang tumayo na sinusubok siya at sinasabi: Guro, anong gagawin ko upang magmana ng walang hanggang buhay? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ano ba ang nakasulat sa kautusan? Ano ang pagkabasa mo rito? Sumagot siya at sinabi: Ibigin mo ang Panginoon mong Diyos ng buong puso mo at ng buong kaluluwa mo at ng buong lakas mo at ng buong isip mo. Ibigin mo ang iyong kapwa tulad ng iyong sarili. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Tama ang sagot mo. Gawin mo ito at ikaw ay mabubuhay." *Marcos 7:9-13, "Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." ====Pagsalungat==== *Marcos 7:15,18-19 "Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya.Sinabi niya sa kanila: Kayo ba ay wala ring pang-unawa? Hindi ba ninyo nauunawaan na anumang bagay na pumasok sa tao mula sa labas ay hindi nagpaparumi sa kaniya? Ito ay sapagkat hindi ito pumapasok sa kaniyang puso kundi sa tiyan at ito ay idinudumi sa palikuran. Sinabi ito ni Jesus upang ipahayag na ang lahat ng pagkain ay malinis." *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa, maliban na lamang sa dahilan ng pakikiapid, ay nagtutulak sa kaniya upang mangalunya. At sinumang magpakasal sa babaeng hiniwalayan ay nagkakasala ng kasalanang sekswal." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: [[Mata sa mata]] at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 12:1-8, "Nang panahong iyon, sa araw ng Sabat, naglakad si Jesus sa triguhan. Kasama niya ang kaniyang mga alagad, at sila ay nagutom. Nagsimula silang pumigtal ng uhay ng trigo at kinain nila. Ngunit nang makita ito ng mga Fariseo, sinabi nila sa kaniya: Narito, ang iyong mga alagad ay gumagawa ng gawaing labag sa kautusan sa araw ng Sabat. Ngunit sinabi niya sa kanila: Hindi ba ninyo nabasa ang ginawa ni David noong siya at ang kaniyang mga kasama ay nagutom? Pumasok siya sa bahay ng Diyos at kinain ang mga tinapay na inihandog. Subalit labag sa kautusan na siya at ang mga kasama niya na kumain nito, dahil ito ay para sa mga saserdote lamang. O, hindi ba ninyo nabasa sa Kautusan, kung paanong sa mga araw ng Sabat, na ang mga saserdote sa templo ay lumabag sa araw ng Sabat, at hindi sila nagkasala? Ngunit sinasabi ko sa inyo na naririto ang isang lalo pang dakila kaysa sa templo. Ngunit kung alam lamang ninyo kung ano ang kahulugan nito: Habag ang ibig ko at hindi hain, hindi sana ninyo hinatulan ang mga walang kasalanan. Ito ay sapagkat ang Anak ng Tao ay Panginoon ng araw ng Sabat." ===Tungkol sa kaaway at masasama=== *Mateo 5:43-44, "Narinig ninyong sinabi: Ibigin mo ang iyong kapwa at kapootan mo ang iyong kaaway. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ibigin ninyo ang inyong mga kaaway. Pagpalain ninyo ang mga napopoot sa inyo. Gawan ninyo ng mabuti ang mga nagagalit sa inyo. Ipanalangin ninyo ang mga umaalipusta sa inyo at ang mga umuusig sa inyo." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: Mata sa mata at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 18:21-22, "Nang magkagayo'y lumapit si Pedro at sinabi sa kaniya, Panginoon, makailang magkakasala ang aking kapatid laban sa akin na siya'y aking patatawarin? hanggang sa makapito? Sinabi sa kaniya ni Jesus, Hindi ko sinasabi sa iyo, Hanggang sa makapito; kundi, Hanggang sa makapitongpung pito." *Mateo 5:22, "Makipagkasundo ka agad sa iyong kaalit, samantalang ikaw ay kasama niya sa daan; baka ibigay ka ng kaalit mo sa hukom, at ibigay ka ng hukom sa punong kawal, at ipasok ka sa bilangguan." *Mateo 18:15-17, At kung magkasala laban sa iyo ang kapatid mo, pumaroon ka, at ipakilala mo sa kaniya ang kaniyang kasalanan na ikaw at siyang magisa: kung ikaw ay pakinggan niya, ay nagwagi ka sa iyong kapatid. Datapuwa't kung hindi ka niya pakinggan, ay magsama ka pa ng isa o dalawa, upang sa bibig ng dalawang saksi o tatlo ay mapagtibay ang bawa't salita. At kung ayaw niyang pakinggan sila, ay sabihin mo sa iglesia: at kung ayaw rin niyang pakinggan ang iglesia, ay ipalagay mo siyang tulad sa Gentil at maniningil ng buwis. *Mateo 6:14-15, "Sapagka't kung ipatawad ninyo sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay patatawarin naman kayo ng inyong Ama sa kalangitan. Datapuwa't kung hindi ninyo ipatawad sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay hindi rin naman kayo patatawarin ng inyong Ama ng inyong mga kasalanan." *Marcos 11:25-26, "At kailan man kayo'y nangakatayong nagsisipanalangin, mangagpatawad kayo, kung mayroon kayong anomang laban sa kanino man; upang ang inyong Ama naman na nasa langit ay patawarin kayo ng inyong mga kasalanan. Datapuwa't kung hindi kayo magpapatawad, hindi rin kayo patatawarin sa inyong mga kasalanan ng inyong Ama na nasa mga langit." *Juan 2:13-15, "Malapit na ang Araw ng Paglagpas ng mga Judio at umahon si Jesus patungong Jerusalem. Nakita niya sa templo ang mga nagtitinda ng mga baka, ng mga tupa at ng mga kalapati, at ang mga mamamalit-salapi na nakaupo. Pagkagawa niya ng panghagupit na lubid ay tinaboy niya silang lahat papalabas sa templo pati na ang mga tupa at ang mga toro. Ibinubo niya ang salapi ng mga mamamalit-salapi at itinumba ang kanilang mga mesa." *Mateo 23:33, "Mga ahas, mga anak ng ulupong! Papaano kayo makakaligtas mula sa hatol ng [[Gehenna]]? " *Mateo 10:35-36,"Sapagka't ako'y naparito upang papagalitin ang lalake laban sa kaniyang ama, at ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyanang babae: At ang magiging kaaway ng tao ay ang kaniya ring sariling kasangbahay." ===Pagkapoot=== *Mateo 5:22, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't mapoot sa kaniyang kapatid ay mapapasa panganib sa kahatulan; at ang sinomang magsabi sa kaniyang kapatid, Raca, ay mapapasa panganib sa Sanedrin; at ang sinomang magsabi, ulol ka, ay mapapasa panganib sa [[Gehenna]]." *Mateo 23:17, "Kayong mga ulol at mga bulag: sapagka't alin baga ang lalong dakila, ang ginto, o ang templong bumabanal sa ginto? *Lucas 14:26,"Kung ang sinomang tao'y pumaparito sa akin, at hindi napopoot sa kaniyang sariling ama, at ina, at asawang babae, at mga anak, at mga kapatid na lalake, at mga kapatid na babae, oo, at pati sa kaniyang sariling buhay man, ay hindi siya maaaring maging alagad ko." ===Panunumpa=== *Mateo 5:34-37, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, Huwag ninyong ipanumpa ang anoman; kahit ang langit, sapagka't siyang luklukan ng Dios; Kahit ang lupa, sapagka't siyang tungtungan ng kaniyang mga paa; kahit ang Jerusalem, sapagka't siyang bayan ng dakilang Hari. Kahit man ang ulo mo ay huwag mong ipanumpa, sapagka't hindi ka makagagawa ng isang buhok na maputi o maitim. Datapuwa't ang magiging pananalita ninyo'y, Oo, oo; Hindi, hindi; sapagka't ang humigit pa rito ay buhat sa masama. " ===Tungkol sa panalangin=== *Mateo 6:6-7, " Ngunit kung ikaw ay mananalangin, pumasok ka sa iyong silid. Kapag naisara mo na ang pinto, manalangin ka sa iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. Ngunit kapag ikaw ay mananalangin, huwag mong gamitin ang mga walang kabuluhang paulit-ulit na mga panalangin gaya ng ginagawa ng mga Gentil. Ito ay sapagkat nananalangin sila nang paulit-ulit dahil sa kanilang palagay ay diringgin sila sa dami ng kanilang salita." ===Tungkol sa pagtulong=== *Mateo 6:1-4, "Mag-ingat kayo na huwag gawing pakitang-tao lamang ang inyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Kung magkagayon ay hindi kayo tatanggap ng gantimpala sa inyong Ama sa langit. Kaya nga, kapag ikaw ay namamahagi sa mga kahabag-habag, huwag mong hipan ang trumpeta na nasa harap mo, gaya ng ginagawa ng mga mapagpaimbabaw sa mga sinagoga at sa mga daan. Ginagawa nila ito upang sila ay luwalhatiin ng mga tao. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Kung mamahagi ka sa mga kahabag-habag, huwag mo nang ipaalam sa iyong kaliwang kamay kung ano ang ginagawa ng iyong kanang kamay. 4 Sa gayon, maililihim ang iyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ay magbibigay ng gantimpala sa iyo nang hayagan." ===Tungkol sa pag-aayuno=== *Mateo 6:16-18, Kapag kayo ay mag-aayuno, huwag ninyong tularan ang mga mapagpaimbabaw na pinapalungkot ang kanilang mukha. Ito ay sapagkat pinasasama nila ang anyo ng kanilang mga mukha upang makita ng mga tao na sila ay nag-aayuno. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Ngunit kung mag-aayuno ka, langisan mo ang iyong ulo at maghilamos ka ng iyong mukha. Sa ganoon, hindi makikita ng mga tao na nag-aayuno ka kundi ng iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. ===Tungkol sa pagpapatawad=== *Mateo 6:14-15, "Ito ay sapagkat kung patawarin ninyo ang mga tao sa kanilang pagsalangsang, patatawarin din kayo ng inyong Ama na nasa langit. Ngunit kung hindi ninyo patawarin ang mga tao sa kanilang mga pagsalangsang, hindi rin kayo patatawarin ng inyong Ama sa inyong pagsalangsang." *Mateo 18:21-22, "Lumapit si Pedro sa kaniya at sinabi: Panginoon, makailang ulit bang magkasala sa akin ang aking kapatid at siya ay aking patatawarin? Hanggang sa makapito ba? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Sinasabi ko sa iyo na hindi lamang makapito kundi hanggang makapitumpung pitong ulit." ===Tungkol sa paghuhugas ng kamay=== {{main|Paghuhugas ng kamay}} *Marcos 7:1-16:,"Sama-samang nagkatipun-tipon sa kinarooronan ni Hesus ang mga Fariseo at ilang mga guro ng kautusan na nagmula sa [[Herusalem]].2 Nakita nila ang ilan sa mga alagad ni Jesus na kumakain ng tinapay na may madungis na mga kamay. Pinulaan nila ang mga alagad. 3 Ito ay sapagkat ang mga Fariseo at lahat ng mga Judio ay hindi kumakain malibang makakapaghugas sila sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay. Pinanghahawakan nila ang kaugalian ng mga matanda. 4 Kapag galing sa pamilihang dako, hindi rin sila kumakain nang hindi muna sila naghuhugas[a] ng kanilang sarili. Marami pang ibang mga bagay ang kanilang pinanghahawakan na kanilang tinanggap at sinusunod. Ito ay tulad ng paglubog ng saro, ng banga, ng mga kagamitang tanso at ng mga higaan.5 Kayat tinanong siya ng mga Pariseo at ng mga guro ng kautusan. Bakit hindi lumalakad ang mga alagad mo ayon sa mga kaugalian ng mga matanda? Subalit kumakain sila ng tinapay, na hindi naghuhugas sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay.6 Sumagot si Hesus at sinabi sa kanila: Tama ang pagkahayag ni Isaias patungkol sa inyo, mga mapagpaimbabaw. Ito ay gaya ng nasusulat:Iginagalang ako ng mga taong ito sa pamama­gitan ng kanilang mga labi, ngunit ang kanilang mga puso ay malayo sa akin.7 Sinasamba nila ako nang walang kabuluhan, na nagtuturo ng mga turong utos ng tao.8 Ito ay sapagkat iniwanan ninyo ang utos ng Diyos at inyong pinanghawakan ang mga kaugalian ng mga tao tulad ng paglubog sa natatanging paraan ng mga banga at mga saro. Marami pang ganitong mga bagay ang inyong ginagawa.9 Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. 10 Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. 11 Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. 12 Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo.14 Muling pinalapit ni Jesus sa kaniya ang napakaraming tao at sinabi niya sa kanila: Makinig kayong lahat sa akin at inyong unawain ang aking mga salita. 15 Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya. 16 Ang sinumang may tainga na nakakarinig ay makinig." ===Tungkol sa pagkabalisa=== *Mateo 6:25-34, "Dahil dito, sinasabi ko sa inyo: Huwag kayong mabalisa sa inyong buhay kung ano ang inyong kakainin, o iinumin, o kung ano ang inyong daramtin. Hindi ba ang buhay ay higit pa sa pagkain at ang katawan ay higit pa sa damit? Tingnan ninyo ang mga ibon sa himpapawid. Hindi sila naghahasik, ni gumagapas, ni nag-iipon sa mga bangan, ngunit pinakakain sila ng inyong Ama na nasa langit. Hindi ba lalo kayong higit na mahalaga kaysa sa kanila? Sino sa inyo na sa pagkabalisa ay makapagdaragdag ng isang siko sa kaniyang tangkad? Bakit kayo nababalisa patungkol sa damit? Masdan ninyo ang mga liryo sa parang kung paano sila lumalaki. Hindi sila gumagawa, ni humahabi man. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Kahit si Solomon, sa lahat ng kaniyang kaluwalhatian, ay hindi nakapaggayak katulad ng isa sa mga ito. Dinaramtan ng Diyos ang damo sa parang, na ngayon ay buhay at bukas ay susunugin. Kung dinaramtan niya ang damo sa ganoong paraan, hindi ba niya kayo daramtan, kayong maliliit ang pananampalataya? Kaya nga, huwag kayong mabalisa at inyong sasabihin: Ano ang aming kakainin, ano ang aming iinumin at ano ang aming daramtin? Ang mga bagay na ito ay mahigpit na hinahangad ng mga Gentil. Alam ng inyong Ama na nasa langit na kinakailangan ninyo ang lahat ng mga bagay na ito. Ngunit hanapin muna ninyo ang paghahari ng Diyos at ang kaniyang katuwiran, at ang lahat ng mga bagay na ito ay idaragdag sa inyo. 34 Huwag nga kayong mabalisa patungkol sa kinabukasan sapagkat ang kinabukasan ang mababalisa sa kaniyang sarili. Sapat na sa bawat araw ang kasamaan nito." ===Tungkol sa paghatol=== *Mateo 7:1-5, "Huwag kayong hahatol upang hindi kayo hatulan. Ito ay sapagkat sa hatol na inyong ihahatol ay hahatulan kayo. Sa sukat na inyong ipinanukat ay isusukat sa inyo. Bakit mo tinitingnan ang puwing sa mata ng iyong kapatid? Ngunit hindi mo tinitingnan ang troso na nasa iyong mata. Narito, papaano mo sabihin sa iyong kapatid: Payagan mong alisin ko ang puwing sa iyong mata. At narito, isang troso ang nasa mata mo.Ikaw na mapagpaimbabaw. Alisin mo muna ang troso sa iyong mata. Kung magkagayon, makikita mong malinaw ang pag-aalis ng puwing sa mata ng iyong kapatid." ===Pagdadala ng tungkod ng mga alagad=== *Lucas 9:3,"''At sinabi niya sa kanila, Huwag kayong mangagdala ng anoman sa inyong paglalakad, kahit tungkod, kahit supot ng ulam, kahit tinapay, kahit salapi; at kahit magkaroon ng dalawang tunika.''" *Marcos 6:8,"'' At ipinagbilin niya sa kanila na huwag silang magsipagbaon ng anoman sa paglakad, kundi tungkod lamang; kahit tinapay, kahit supot ng ulam, kahit salapi sa kanilang supot;''" ===Ginintuang Patakaran=== {{seealso|Ginintuang patakaran}} *Mateo 7:12, "Kaya nga, ang lahat ng bagay na ibig ninyong gawin ng mga tao sa inyo ay gayundin ang gawin ninyo sa kanila sapagkat ito ang kabuuan ng Kautusan at ng mga Propeta." ===Tungkol sa Pagsunod=== *Mateo 7:21, "Hindi ang bawat isa na nagsasabi sa akin: Panginoon, Panginoon, ay makakapasok sa paghahari ng langit, kundi ang gumagawa ng kalooban ng aking Ama na nasa langit." *Mateo 8:21-22, "At isa sa kaniyang mga alagad ang nagsabi: Panginoon, pahintulutan mo muna akong makauwi upang ilibing ang aking ama. Ngunit sinabi ni Jesus sa kaniya: Sumunod ka sa akin. Bayaan mong ilibing ng patay ang kanilang patay." *Lucas 10:27, "Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi maaaring maging alagad ko." ===Tungkol sa diborsiyo=== ====Pwede==== *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman, Ang sinomang lalake na ihiwalay na ang kaniyang asawa, ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, liban na lamang kung sa pakikiapid ang dahil, ay siya ang sa kaniya'y nagbibigay kadahilanan ng pangangalunya: at ang sinomang magasawa sa kaniya kung naihiwalay na siya ay nagkakasala ng pangangalunya. " *Mateo 19:3-9, At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, na siya'y tinutukso nila, at kanilang sinasabi, Naaayon baga sa kautusan na ihiwalay ng isang lalake ang kaniyang asawa sa bawa't kadahilanan? At siya'y sumagot at sinabi, Hindi baga ninyo nabasa, na ang lumalang sa kanila buhat sa pasimula, ay sila'y nilalang niya na lalake at babae, At sinabi, Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; at ang dalawa ay magiging isang laman? Kaya nga hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. Sinabi nila sa kaniya, Bakit nga ipinagutos ni Moises na magbigay ng kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay ang babae? Sinabi niya sa kanila, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay ipinaubaya sa inyo ni Moises na inyong hiwalayan ang inyong mga asawa: datapuwa't buhat sa pasimula ay hindi gayon. At sinasabi ko sa inyo, Sinomang ihiwalay ang kaniyang asawang babae, liban na kung sa pakikiapid, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing yaon na hiniwalayan ay nagkakasala ng pangangalunya." ====Hindi pwede==== *Marcos 10:2-11, "At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, at siya'y tinanong, Matuwid baga sa lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa? na siya'y tinutukso. At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Ano ang iniutos sa inyo ni Moises? At sinabi nila, Ipinahintulot ni Moises na ilagda ang kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay siya. Datapuwa't sinabi sa kanila ni Jesus, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay inilagda niya ang utos na ito. Nguni't buhat nang pasimula ng paglalang, Lalake at babaing ginawa niya sila. Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; At ang dalawa ay magiging isang laman; kaya hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. At sa bahay ay muling tinanong siya ng mga alagad tungkol sa bagay na ito. At sinabi niya sa kanila, Ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya laban sa unang asawa: *Lucas 16:18, "Ang bawa't lalaki na inihihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing inihiwalay ng kaniyang asawa ay nagkakasala ng pangangalunya. " ===Tungkol sa pamilya=== *Mateo 10:34-37, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak. 35 Naparito ako upang paghimagsikin ang isang tao laban sa kaniyang ama. Papaghimagsikin ko ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyenang babae. 36 Ang kaaway ng isang tao ay ang kaniyang sariling kasambahay.Ang umiibig sa kaniyang ama o ina ng higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumamg umiibig sa kaniyang anak na lalaki, o anak na babae nang higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. *Lucas 10:26, "Ang sinumang pumarito sa akin na hindi napopoot sa kaniyang ama at ina, asawang babae at mga anak, mga kapatid na lalaki at babae, maging sa sarili niyang buhay ay hindi maaaring maging alagad ko." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." *Mateo 12:46-50, "Samantalang nagsasalita pa siya sa mga tao, narito, ang kaniyang ina at kaniyang mga nakakabatang kapatid na lalaki ay nakatayo sa labas. Ibig nila siyang makausap. At may nagsabi sa kaniya: Narito ang iyong ina at iyong mga nakakabatang kapatid na lalaki, na nakatayo sa labas. Ibig ka nilang makausap. Ngunit si Jesus ay sumagot sa kaniya: Sino ang aking ina at sino ang aking mga kapatid na lalaki? Iniunat niya ang kaniyang kamay at itinuro ang kaniyang mga alagad na sinabi: Narito ang aking ina at mga kapatid na lalaki. 50 Ito ay sapagkat ang sinumang gumaganap ng kalooban ng aking Ama na nasa langit ay siyang aking kapatid na lalaki at kapatid na babae at ina." ===Tungkol sa espada=== *Mateo 26:51-52, "At narito, isa sa mga kasama ni Jesus ay bumunot ng kaniyang tabak(espada). Inundayan niya ng taga ang alipin ng pinakapunong-saserdote at natanggal ang tainga nito. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ibalik mo ang iyong tabak sa lalagyan nito: Ito ay sapagkat ang sinumang gumagamit ng tabak ay sa tabak din mamamatay." *Lucas 22:36, "Sinabi nga niya sa kanila: Ngayon, siya na may kalupi ay hayaang magdala niyon. Ang may bayong ay gayundin. Siya na walang tabak ay ipagbili niya ang kaniyang damit at bumili ng tabak." *Mateo 10:34, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak." ===Tungkol sa pagbabayad ng buwis=== *Mateo 22:15-21, "Umalis ang mga Fariseo at nagplano sila kung paano mahuhuli si Jesus sa kaniyang pananalita. Sinugo nila kay Jesus ang kanilang mga alagad kasama ang mga tauhan ni Herodes. Sinabi nila: Guro, alam naming ikaw ay totoo at itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Hindi ka nagtatangi sa kaninuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng tao. Sabihin mo nga sa amin: Ano ang iyong palagay? Naaayon ba sa kautusan na magbigay kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang kasamaan. Kaniyang sinabi: Bakit ninyo ako sinusubukan, kayong mga mapagpakunwari? 19 Ipakita ninyo sa akin ang perang ginagamit na buwis-pandayuhan. Dinala nila sa kaniya ang isang denaryo. 20 Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila sa kaniya: Kay Cesar. Sinabi niya sa kanila: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." *Marcos 12:13-17, "Isinugo nila kay Jesus ang ilan sa mga Fariseo at ilan sa mga Herodiano upang hulihin siya sa kaniyang salita. 14 Lumapit sila kay Jesus at sinabi: Guro, alam naming ang sinasabi mo ay totoo. Alam din namin na hindi ka nagtatangi ng sinuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng mga tao. Sa halip ay itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Naaayon ba sa kautusan na magbigay kami kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Dapat ba tayong magbigay nito o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang pagpapaimbabaw. Sinabi niya sa kanila: Bakit ninyo ako sinusubok? Dalhan ninyo ako ng isang denaryo upang makita ko. At dinalhan nila siya nito. Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila: Kay Cesar. Sinabi sa kanila ni Jesus: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." ===Tungkol sa kapangyarihan=== *Mateo 10:42-44, "Tinawag sila ni Jesus at sinabi: Nalalaman ninyo na ang mga kinikilalang namumuno sa mga Gentil ay namumuno na may pagkapanginoon sa kanila. Ang mga dakila sa kanila ay gumagamit ng kapamahalaan sa kanila. 4Huwag maging gayon sa inyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging dakila ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging una ay magiging alipin ng lahat." *Mateo 23:8-12, "Huwag kayong patawag sa mga tao na guro sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo, at kayong lahat ay magkakapatid. Huwag ninyong tawaging ama ang sinuman dito sa lupa sapagkat iisa ang inyong Ama na nasa langit. Huwag kayong patawag na mga pinuno sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo. Ngunit ang higit na dakila sa inyo ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinumang magtataas ng kaniyang sarili ay ibababa at ang sinumang magpapakumbaba sa kaniyang sarili ay itataas." ===Pagkakasala=== *Mateo 5:28-30, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't tumingin sa isang babae na taglay ang masamang hangad ay nagkakasala, na ng pangangalunya sa kaniyang puso. At kung ang kanan mong mata ay nakapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mabulid sa [[Gehenna]]. At kung ang kanan mong kamay ay nakapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mapasa [[Gehenna]]. " *Mark 9:43-48, "At kung ang kamay mo ay makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa buhay na pingkaw, kay sa may dalawang kamay kang mapasa impierno, sa apoy na hindi mapapatay. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang paa mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok kang pilay sa buhay kay sa may dalawang paa kang mabulid sa [[Gehenna]]. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang mata mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa kaharian ng Dios na may isang mata, kay sa may dalawang mata kang mabulid sa [[Gehenna]]; Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. " ===Iba pa=== *Juan 13:34, "Isang bagong utos ang ibinibigay ko sa inyo, kayo ay mag-ibigan sa isa't isa. Kung papaanong inibig ko kayo ay gayundin naman kayong mag-ibigan sa isa't isa." *Mateo 10:23, "Datapuwa't pagka kayo'y pinagusig nila sa isang bayang ito, ay magsitakas kayo tungo sa kasunod na bayan: sapagka't sa katotohanang sinasabi ko sa inyo, Hindi ninyo matatapos libutin ang mga bayan ng Israel, hanggang sa pumarito ang Anak ng tao. ===Tungkol sa kanyang sarili=== *Mateo 15:24, "Sinabi niya: Sinugo lamang ako para sa mga naliligaw na tupa sa sambahayan ng Israel." *Lucas 18:18-19, "Isang pinuno ang nagtanong sa kaniya na sinasabi: Mabuting guro, ano ang dapat kong gawin upang magmana ako ng buhay na walang hanggan? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Bakit mo ako tinatawag na mabuti? Walang sinumang mabuti maliban sa isa, ang Diyos." == Historisidad ni Hesus {{anchor|H}}== {{main|Teoriyang mito si Hesus|Diyos na namatay at nabuhay}} Ayon sa iskolar na si L. Michael White, si Hesus ay hindi sumulat ng anumang mga kasulatan o ang sinumang may personal na kaalaman sa kanya. Walang ebidensiyang arkeolohikal na nagpapatunay ng kanyang pag-iral. Walang mga salaysay na kakontemporaryo o nabuhay noong panahon ni Hesus at walang mga salaysay ng saksi (''eyewitnesses'') o anumang direktang rekord ang umiiral tungkol kay Hesus. Ang lahat ng mga salaysay tungkol sa buhay ni Hesus ay nagmula sa mga sanggunian gaya ng nasa [[Bagong Tipan]] na tinatanggap ng mga skolar ng Bagong Tipan na isinulat pagkatapos ng mga dekada o siglo pagkatapos ng sinasabing panahon ni Hesus. Ang pinaniniwalaang pinakamaagang mga sanggunian tungkol kay Hesus ang mga [[sulat ni Pablo]] na isinulat mga 20-30 taon pagkatapos ng pinaniniwalaang kamatayan ni Hesus. Ayon kay White, si Pablo ay hindi kasama ni Hesus o nag-angkin na nakita si Hesus bago ang kamatayan nito.<ref>White 2004, pp. 3–4.</ref> Ang tanging tinatanggap ng mga maraming mga Kristiyano na tamang sanggunian ng buhay ni Hesus ang ang apat [[kanon]]ikal na Ebanghelyo ng [[Bagong Tipan]] na [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]]. Ang mga ito ay hindi maituturing na mga "''walang kinikilingang''" mga salaysay ng buhay ni Hesus dahil ang hangarin ng mga aklat na ito ay mang-akay sa relihiyong [[Kristiyanismo]](Juan 20:30). Ang mga ebanghelyong ito ay isinulat ng mga hindi kilalang may akda at ang mga pangalan ng mga ''apostol'' gaya ng ''Ebanghelyo ayon kay Mateo'' ay ikinabit lamang sa mga manuskrito nito noong ika-2 siglo. Sa karagdagan, [[:Kategorya:Mga Ebanghelyo|maraming mga ebanghelyo]] at mga kasulatan noong maagang siglo ng Kristiyanismo na nag-aangkin ring mula sa mga ''apostol'' ngunit ang mga ito ay hindi nakasama sa [[kanon]] ng Katoliko na nabuo lamang noong ika-4 siglo CE. Ang mga salaysay na may "[[milagro|pagmimilagro]]" at mga ekstradordinaryong mga salaysay gaya ng [[pagkabuhay ng mga patay]] at pag-ahon nito sa mga libingan(Mateo 27:51-53) ay itinuturing ng mga historyan at skolar na ''hindi kapani-paniwala''. Ang mga ibang iskolar ay nagsasabing ang mga apat na kanonikal na ebanghelyo ay hindi isinulat ng mga "saksi"(eyewitness) dahil ang mga ito ay naglalaman ng mga maling heograpiya ng Palestina(o Israel) gayundin ng mga maling paglalarawan ng mga kustombre ng mga [[Hudyo]] noong unang siglo CE.<ref>Lee Martin Mc Donald and Stanley E. Porter, Early Christianity and its Sacred Literature, (Nov 2000, Hendrickson Publishers, Inc.), p. 286</ref><ref>Nineham, Saint Mark (Westminster John Knox Press, 1978), pp. 294-295</ref><ref>Raymond E. Brown, S.S., An Introduction To The New Testament, The Anchor Bible Reference Library (Doubleday, 1997) pp. 159-160</ref><ref>The Acts of Jesus: What Did Jesus Really Do?, Robert Funk, p79</ref> Bukod dito, sinasabi din ng mga iskolar na ang mga kanonikal na ebanghelyo na Mateo, Marcos, Lucas Juan ay naglalaman ng mga magkakasalungat na mga salaysay gaya ng salaysay ng [[Hesus#Kapanganakan|kapanganakan ni Hesus]] sa itaas.<ref>[http://www.infidels.org/library/modern/paul_carlson/nt_contradictions.html NT contradictions]</ref><ref name=ji>Jesus, Interrupted: Revealing the Hidden Contradictions in the Bible (And Why We Don't Know About Them). Bart Ehrman, HarperCollins, USA. 2009. ISBN 0-06-117393-2.</ref> Ayon din sa mga iskolar, ang [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]] at [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] ay kumopya lamang sa [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]] at sa isang hindi na umiiral na dokumentong tinatawag na "[[Dokumentong Q]]". Walang umiiral na kontemporaryong(nabuhay noong panahon ni Hesus) na mga salaysay tungkol kay Hesus mula sa mga pagano o "hindi" Kristiyanong manunulat. Ang mga hindi-Krisitiyanong salaysay sa buhay ni Hesus ay isinulat pagkatapos ng ilang mga dekada pagkatapos ng sinasabing "kamatayan ni Hesus"(ca. 30-33 CE). Halimbawa, ang Hudyong historyan na si [[Josephus]] sa kanyang [[Antiquities of the Jews]] ay sumulat ng ilang linya tungkol kay Hesus. Ito ay matatagpuan sa Antiquities of the Jews ni [[Josephus]] na isinulat noong circa 93 o 94 CE. Gayunpaman, si [[Josephus]] ay hindi kakontemporaryo o nabuhay sa panahon ni Hesus at maaaaring narinig(hearsay) lamang ni Josephus ang mga salaysay at hindi niya ito "mismong" nasaksikhan. Pinaniniwalaan ng ilan na ang mga talatang ito ay interpolasyon o dagdag dahil dahil walang isang manunulat na Kristiyano bago ang ikaapat na siglo CE na nagbanggit nito. Halimbawa, ang ikatlong siglo CE na ama ng simbahang si [[Origen]] ay malawak na sumipi mula kay [[Josephus]] sa kanyang masigasig na pagtatanggol sa [[Kristiyanismo]] ngunit hindi niya sinipi ang "talata ni Josephus tungkol kay Hesus". Ang katunayan, ayon Origen ay si Josephus ay ''hindi naniniwalang si Hesus ang Kristo''.<ref name=jesusneverexisted>http://www.jesusneverexisted.com/josephus-etal.html</ref> Ang isa pang karaniwang ginagamit ng mga Kristiyano na ebidensiyang pagano kay Hesus ang ''sinasabing'' pahayag ni [[Tacitus]](c.55-117 CE) sa kanyang [[Mga Annal ni Tacitus]] tungkol sa sektang Kristiyano at Christus. Gayunpaman, ito ay pinagdududahan ng ilan. Ang eksaminasyong ultra-violet ng manuskrito ng [[Mga Annal ni Tacitus]] ay konklusibong nagpapakita na may pagbabago ng orihinal na ''e'' ng ''chrestianos'' ("ang mabuti") sa ''i''.<ref>J. Boman, ''[http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ Inpulsore Cherestro? Suetonius’ Divus Claudius 25.4 in Sources and Manuscripts] {{Webarchive|url=https://archive.is/20130104012946/http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ |date=2013-01-04 }}'', Liber Annuus 61 (2011), ISSN 0081-8933, Studium Biblicum Franciscanum, Jerusalem 2012, p. 355, n. 2.</ref><ref>[[Georg Andresen]] in ''Wochenschrift fur klassische Philologie'' 19, 1902, col. 780f</ref> Ang talatang ito ay hindi rin sumasalamin sa tono o kakayahang linggwistiko ni Tacitus. Walang ring mga apolohistang Kristiyano ang sumipi ng talatang ito ni Tacitus at tila lumitaw lamang ng salita-sa-salita sa mga kasulatan ni [[Sulipicius Severus]] noong ika-5 siglo CE.<ref name=jesusneverexisted/> May mga iskolar na nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral at ang mga kwento ni Hesus sa ebanghelyo ay inimbento at kinopya lamang mula sa mga kwento ng mga tagapagligtas at [[Diyos na namatay at nabuhay|mga diyos na paganong namatay at nabuhay]] sa iba't ibang mga mitolohiya gaya ng sa [[Sinaunang Ehipto]] at [[Sinaunang Gresya]].<ref name=jne>[http://www.jesusneverexisted.com/ Jesus Never Existed]</ref> Sa kanyang pagtatanggol sa akusasyong inimbento ng mga [[Kristiyano]] si Hesus, ikinatwiran ng Kristiyanong si [[Justin Martyr]](100 CE – ca.165 CE) na umabot sa mga tenga ng diablo na hinulaan ng mga [[propesiya ng Bibliya|propeta sa Lumang Tipan]] ang pagdating ni Hesus, at inudyokan ang mga paganong manunulat(bago pa ang paglitaw ng Kristiyanismo) na magsulong ng mga tatawaging mga anak ni [[Hupiter]] upang ipaniwala sa mga tao na ang Kristo ay katulad ng mga anak ni Hupiter. Isinaad ni Justin Martyr na: {{cquote|"''Nang aming sabihing si Hesu-Kristo ay nilikha nang walang pagsasamang seksuwal, ipinako at namatay at muling nabuhay at umakyat sa langit, wala kaming isinusulong na bago o iba mula sa pinaniniwalaan niyong tungkol sa mga ginagalang niyong mga anak na lalake ni [[Hupiter (diyos)|Hupiter]]...Tungkol sa pagtutol na ipinako ang aming Hesus, aking sinasabi na ang pagdurusa ay karaniwan sa lahat ng mga binanggit na anak ni Hupiter...Tungkol sa kanyang pagkapanganak sa isang birhen, kayo ay mayroong [[Perseus]] upang balansihin ito...At nang isulong ng diablo si [[Asclepius]] bilang [[resureksiyon|tagabuhay ng patay]] at tagpagpagaling ng lahat ng mga [[karamdaman]], hindi ko ba maaaring sabihin na gayundin sa bagay na ito ay kanyang ginaya ang mga hula tungkol kay Kristo?''"}} Maraming mga iskolar ang naniniwala sa posibilidad na ang [[Budismo]] ay nakaimpluwensiya sa simulang pag-unlad ng [[Kristiyanismo]]. Ayon sa mga iskolar, maraming pagkakatugma sa kapanganakan, buhay, mga doktrina at kamatayan nina [[Buddha]] at Hesus.<ref>{{cite book |title=Cross-Cultural Contacts and Exchanges in Pre-Modern Times |first=Jerry H. |last=Bentley |publisher=Oxford University Press |year=1992 |isbn=978-0-19-507640-0 |page=240}}</ref> == Mga paniniwala tungkol kay Hesus == === Mga paniniwala sa tunay na kalikasan ni Hesus {{anchor|K}}=== *[[Subordinasyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay mas mababa sa Ama sa kalikasan. Ayon sa mga skolar, ito ang doktrinang tinatanggap ng maraming mga teologong Kristiyano bago ang pagkakabuo ng doktrinang [[Trinidad]] noong ika-4 siglo. Ang ''subordinasyonismong ontolohikal'' ay natatangi mula sa ''subordinasyong ekonomiko o subordinasyong relasyonal'' na tinatanggap ng ilang mga [[Trinidad|Trinitariano]]. Sa subordinasyonismo o subordinasyong ontolohikal, ang Anak at Ama ay hindi lamang hindi magkatumbas sa opisina kundi pati sa kanilang kalikasan. Sa ''subordinasyong ekonomiko'', ang subordinasyon ng Anak ay nauukol lamang sa paraan ng subsistensiya at operasyon ngunit hindi sa kalikasan. Ang tagapagtaguyod ng doktrinang subordinasyonismo na si [[Origen]] ay nagturo na si Hesus ay isang ikalawang Diyos at may ibang substansiya sa Ama. *[[Arianismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay hindi diyos at nilikha lamang ng diyos. Ang tunay na diyos lamang ang ama at sa pamamagitan ng anak ay nilikha ang [[banal na espiritu]] na nagpapasakop sa anak kung paanong ang anak ay nagpapasakop sa ama. *[[Trinitarianismo]]: Ang paniniwala na nabuo noong ika-4 siglo<ref>HarperCollins Bible Dictionary, "The formal doctrine of the Trinity as it was defined by the great church councils of the fourth and fifth centuries is not to be found in the NT [New Testament]" (Paul Achtemeier, editor, 1996, "Trinity"). </ref> na si Hesus ang isa sa tatlong mga persona ng isang Diyos. Ang Diyos Ama, Diyos Anak(Hesus) at Diyos Espirito Santo ay mga personang natatangi sa bawat isa ngunit may iisang "substansiya, esensiya o kalikasan". Ito ay nabuo noong mga ika-4 na siglo bilang reaksiyon sa subordinasyonismo at Arianismo. Taliwas sa paniniwala ng [[Simbahang Katoliko Romano]], ang [[Simbahang Silangang Ortodokso]] ay naniniwala sa monarkiya ng Ama na nagsasaad na ang Anak at Banal na Espirito ay hinango mula sa Ama at ang Ama ang natatanging walang pinagmulan o sanhi. Ayon sa Silangang Ortodokso, ang Ama ay walang hanggan at hindi nalikhang realidad. Si Kristo at Banal na Espirito ay walang hanggan rin at hindi nalikha sa dahilang ang kanilang pinagmulan ay hindi sa ousia ng Diyos kundi sa hypostasis ng Diyos na tinatawag na Ama. Sa Romano Katoliko, ang Banal na Espirito ay nagmula nang pantay mula sa parehong Ama at Anak. *[[Modalismo]]: Ang paniniwalang salungat sa [[Trinidad]] na ang Ama, Anak at Banal na Espirito ay mga iba ibang aspeto ng isang monadikong Diyos sa halip na tatlong mga natatanging persona sa isang PagkaDiyos. *[[Adopsiyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay naging "anak ng diyos" sa pamamagitan ng pag-aampon sa kanyang bautismo. *[[Psilantropismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay isa lamang tao at ang literal na anak ng mga taong magulang. *[[Socinianismo]]: Itinuro ni [[Photinus]] na si Hesus bagaman perpekto at walang kasalanan at isang mesiyas ay isa lamang perpektong Anak ng Diyos at walang pag-iral bago ang kanyang kapanganakan. *[[Gnostisismo]]: Si Kristo ay isang makalangit na [[Aeon]] ngunit hindi kaisa ng Ama. *[[Chalcedoniano]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan: isang tao at isang diyos pagkatapos ng kanyang pagkakatawang tao. *[[Eutychianismo]]: Ang paniniwalang ang kalikasang pagkatao at pagkadiyos ni Hesus ay pinagsama sa isang(mono) kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay "natunaw gaya ng patak ng [[pulot]] sa [[dagat]]. *[[Miapisismo]]: Ang paniniwalang ang pagkaDiyos at pagkatao ni Kristo ay nagkakaisa sa isang kalikasan. *[[Monopisismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may isa lamang kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay sinisipsip ng kanyang pagka-diyos. *[[Apollinarismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may katawang tao at may taong "buhay na prinsipyo" ngunit ang diyos na logos ay pumalit sa nous o "nag-iisip na prinsipyo", na maikukumpara ngunit hindi katulad ng tinatawag na [[isip]] sa kasalukuyang panahon. *[[Monothelitismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan sa isang persona ngunit siya ay may kaloobang(will) pagkadiyos ngunit walang kaloobang pangtao. *[[Docetismo]]: Ang paniniwalang ang pisikal na katawan ni Hesus ay isa lamang ilusyon gayundin ang kanyang krusipiksiyon. Samakatuwid, si Hesus ay para lamang may pisikal na katawan at parang pisikal na namatay ngunit sa realidad, si Hesus ay walang katawan, isang purong espiritu kaya hindi maaaring mamamatay ng pisikal. *[[Mandaeismo]]: Sila ay naniniwala na si Hesus ay isang "bulaang propeta" na nagliko ng mga katuruang ipinagkatiwala sa kanya ni Juan Bautista. *[[Marcionismo]]: Sila ay naniniwala na ang Kristo ay hindi ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit isang entidad na espiritwal na ipinadala ng Monad upang ihayag ang katotohanan tungkol sa pag-iral at kaya ay pumapayag sa sangkatauhan na makatakas sa bitag na pangmundo ng demiurge. *Mga [[Ebionita]]: Kanilang itinakwil ang pre-eksistensiya ni Hesus, kanyang pagkaDiyos, kanyang birheng kapanganakan, pagtitikang kamatayan at pisikal na pagkabuhay muli sa kamatayan. Sila ay naniwalang si Hesus ay isang biolohikal na anak nina Maria at Jose at pinili ng Diyos na maging propetang mesiyaniko nang siya ay pahiran ng Banal na Espirito sa kanyang bautismo. Sila ay tumatanggap lamang sa ''isang ebanghelyo'' na [[Ebanghelyo ng mga Ebionita]] bilang karagdagan sa [[Tanakh]](Hebreong Lumang Tipan) at nagturo na ang mga Hudyo at Hentil ay dapat sumunod sa mga kautusan ni Moises. *[[Pablo ng Samosta]]: Kanyang itinuro na si Hesus say isa lamang tao na nilagyan ng Diyos na Logos. Dahil dito, si Hesus ay hindi isang Diyos na naging tao kundi Tao na naging Diyos. === Paniniwala ng pagiging mesiyas ni Hesus === {{pangunahin|Mesiyas}} Sa teolohiya ng [[Hudaismo]], ang ''[[mesiyas|mashiah]]'' o mesiyas ay tumutukoy sa isang [[hari]] ng [[Israel]] mula sa angkan ni [[David ng Israel|David]], na mamamahala sa [[Mga Hudyo|mga pinagkaisang tribu ng Israel]]<ref>Megila 17b–18a, Ta'anit 8b</ref>, at maglulunsad ng '''Panahong Mesiyaniko'''<ref>''E·ra me·siá·ni·ca'' sa [[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]]</ref><ref>Sota 9a</ref> ng pandaigdigang kapayapaan. Kabilang sa mga pangyayaring magaganap sa pagdating ng Hudyong mesiyas ayon sa mga skolar ng Hudaismo ang muling pagkakabuo ng [[sanhedrin]] at muling pagkakatipon ng mga Hudyo sa Israel na nagkalat sa buong mundo. Ang mga natipon ay muling magbabalik sa pagsunod sa [[Torah]] at kautusan ni [[Moises]]. Ayon din sa [[Hudaismo]], ang mesiyas na Hudyo rin ang tanging binibigyan ng kapangyarihan na magtayong muli ng isang "pisikal"(literal) na [[Templo sa Herusalem]] na tinatawag na [[Ikatlong Templo]]. Sa muling pagtatayong ito ng Templo sa Israel, ang mga paghahandog ng mga hayop ng Hudyo kay [[Yahweh]] ay muling mapapanumbalik. Sa Hudaismo, ang mesiyas ay isa lamang ordinaryong ''tao'' na sumusunod sa [[Torah]] at hindi isang [[Diyos]] o isang ''Diyos'' na Anak ng Diyos. ==== Pananaw ng mga Kristiyano ==== Sa apat na ebanghelyo, si Hesus ay inaangkin na ang ''[[mesiyas]]'' na ipinadala ng [[Diyos]] upang iligtas ang kanyang mga alagad sa malapit na paghuhukom na magaganap noong unang siglo CE(Mateo 19:28, Mateo 10:23). Ang salitang hebreong mesiyas ay isinalin sa Griyegong "kristo" kaya karaniwang tinatawag si Hesus na "Hesu-Kristo"(Jesus Christ) dahil sa paniniwalang si Hesus ang mesiyas o kristo. Upang patunayan ang pag-aangking ito ng pagiging mesiyas o kristo ni Hesus, ang mga may akda ng 4 na kanonikal na ebanghelyo (Mateo, Marcos, Lucas, Juan) ay humanap ng mga "hula" sa [[Tanakh]](Lumang Tipan) at inangking ang mga ito na katuparan ni Hesus. Ang salin ng Hebreong Tanakh na pinagsanggunian o sinipi ng mga may akda ng 4 na ebanghelyo ang saling Griyego na [[Septuagint]]. Ayon din sa mga skolar, ang Bagong Tipan ay orihinal na isinulat sa wikang Griyego. Hindi tinatanggap ng mga skolar na Hudyo ang Septuagint dahil sa naglalaman ito ng mga korupsiyon. Ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo(Mateo, Marcos, Lucas, Juan), dahil sa pagtuturo ni Hesus ng mga utos na iba sa mga kautusan ni [[Moises]], si Hesus ay itinakwil ng mga Hudyo. Bukod dito, ayon din sa Bagong Tipan, si Hesus ay nag-angking diyos(Juan 10:33) na itinuturing ng mga Hudyo na isang malaking kapusungan dahil sa kanilang paniniwala lamang sa isang diyos na si [[Yahweh]]. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]](ca. 90-100 CE) na pinakahuling [[kanon]]ikal na ebanghelyo na isinulat, si Hesus ay naging isa nang preeksistenteng [[Logos]] (Juan 1:1-14) na isang [[Diyos]] na nagkatawang [[tao]] na umiral na bago pa umiral si [[Abraham]](Juan 8:58). Ang [[Logos]] ay isang konsepto sa [[Pilosopiyang Griyego]] na pinalawig ng Hudyong-Helenistikong si [[Philo]] ng [[Alehandriya]](20 BCE-50 CE). Gayunpaman, tila ito ay sinsalungat sa Juan 10:33-35 nang sabihin ni [[Hesus]] na "''Sinagot siya ng mga [[Hudyo]], Hindi dahil sa mabuting gawa ay binabato ka namin, kundi sa pamumusong; at sapagka't ikaw, bagaman ikaw ay tao, ay nagpapakunwari kang Diyos. Sinagot sila ni Hesus, Hindi baga nasusulat sa inyong kautusan, Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos? Kung tinawag niyang mga Diyos, yaong mga dinatnan ng salita ng Diyos (at hindi mangyayaring sirain ang kasulatan)''". Ito sy hinango mula sa [[Aklat ng mga Awit]] 82:1-6: :Ang Diyos ([[El (diyos)]] ay tumatayo sa kapisanan ng mga Diyos([[Elohim]]) Siya'y humahatol sa gitna ng mga Diyos.Hanggang kailan magsisihatol kayo ng kalikuan, At magsisigalang sa mga pagkatao ng masama? (Selah)Hatulan mo ang dukha at ulila: Gawan mo ng kaganapan ang napipighati at walang nagkakandili.Sagipin mo ang dukha at mapagkailangan: Iligtas ninyo sila sa kamay ng masama,Hindi nila nalalaman, ni nauunawa man;Sila'y nagsisilakad na paroo't parito sa kadiliman: Lahat ng patibayan ng lupa ay nangakilos.Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos([[Elohim]],At kayong lahat ay mga anak ng Kataastaasan. ==== Pananaw ng mga Hudyo tungkol kay Hesus ==== Ayon sa mga skolar ng Hudaismo, ang mga sinasabing hula na katuparan ni Hesus sa Bagong Tipan ay binatay mula sa maling saling Griyego na [[Septuagint]] ng [[Bibliya]] gayundin ay mga misinterpretasyon ng mga talata sa Tanakh.<ref>[http://judaism.about.com/library/3_askrabbi_o/bl_simmons_messiah3.htm Why did the majority of the Jewish world reject Jesus as the Messiah, and why did the first Christians accept Jesus as the Messiah?] by Rabbi [[Shraga Simmons]] (about.com)</ref><ref>{{cite book | author=Michoel Drazin | title=Their Hollow Inheritance. A Comprehensive Refutation of Christian Missionaries | year=1990 | publisher=Gefen Publishing House, Ltd. | isbn=965-229-070-X | url=http://www.drazin.com }}</ref><ref>Troki, Isaac. [http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html "Faith Strengthened"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929141607/http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html |date=2007-09-29 }}.</ref><ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.messiahtruth.com/isa714b.html |title=The Jewish Perspective on Isaiah 7:14 |publisher=Messiahtruth.com |date= |accessdate=2009-04-11}}</ref><ref>http://www.outreachjudaism.org/FAQ</ref> Ang opisyal na [[Bibliya]]ng ginagamit ng mga Hudyo ay ang Hebreong [[Masoretiko]] at hindi ang Griyegong [[Septuagint]]. Ang isa sa maraming halimbawa ng mga pinaniniwalaang korupsiyon sa Septuagint ang Isaias 7:14 na pinagkopyan ng manunulat ng [[Ebanghelyo ni Mateo]](Mateo 1:23). Ayon sa Isaias 7:14&nbsp;ng [[Septuagint]], "ang partenos(birhen) ay manganganak...". Ayon sa [[Masoretiko]], ang Isaias 7:14 ay "ang almah(babae) ay buntis at malapit ng manganak...". <ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/dual-virgin.html</ref> === Sa Islam === Ayon sa [[Islam]], si Hesus (''Issa'' sa Qur'an) ay kinikilala bilang sugo at ''masih''(mesiyas sa Islam) ng diyos na si ''Allah'' na ipinadala upang gabayan ang mga Anak ng Israel (''bani isra'il'') sa pamamagitan ng isang bagong kasulatan, ang Ebanghelyo(''Injil'' sa Qur'an)<ref>The Oxford Dictionary of Islam, p.158</ref> . Gayumpaman, itinatakwil ng Islam ang mga paniniwala sa Kristiyanismo na si Hesus ay ipinako sa krus, sa halip siya ay sinasabi sa Qur'an na iniakyat ng buhay sa langit. Isinasalaysay ng Islamikong tradisyon na siya ay magbabalik sa lupa kapag sa Araw ng Paghahatol upang ibalik muli ang katarungan at talunin ang "Maling Mesiyas" (''al-Masih al-Dajjal'', kilala rin bilang ''Antikristo'') at ang mga kalaban ng Islam. Dahil isa siyang makatarungang pinuno, si Hesus sa huli ay yayao.<ref>"Isa," Encyclopedia of Islam.</ref> Gaya ng lahat ng propeta sa [[Islam]], si Hesus ay itinuturing na isang [[Muslim]]. Itinatakwil ng Islam ang pananaw ng [[Kristiyanismo]] na si Hesus ay diyos na nagkatawang tao o anak ng diyos. Ang [[Qur'an]] ay nagsasaad na mismong si Hesus ay hindi nag-angkin ng mga gayong bagay. Ang Qur'an ay nagbibigay diin din na si Hesus ay isa lamang mortal(namamatay) na tao na gaya ng ibang propeta sa Islam ay hinirang ng diyos upang ipalaganap ang mensahe ng diyos. ==Tingnan din== *[[Santiago ang Kapatid ni Hesus]] *[[Apollonius ng Tyana]] (kontemporaryo ni Hesus at isang manggagawa ng [[milagro]]) *[[Hesus na anak ni Damneus]] *[[Hesus anak ni Pandera]] (isa ring manggawa ng milagro at pinaniniwalaang ang nagtatag ng [[Mga Essene]]) *[[Hesus anak ni Stada]] *[[Hesus anak ni Ananias]] na humula sa pagkawasak ng [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] at kilala sa pagsasabi na "Sa aba niyo!" *[[Hesus anak ni Thebuth]] *[[Barrabas]] na tinawag ring Hesus Barabbas ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] 27:16-17 *[[Hesus anak ni Sirac]] *[[Dionysus]], Diyos ng Alak, Ubasan, [[binuhay mula sa patay]], bumuhay sa kanyang ina mula sa patay. *[[Eliseo]] na manggagawa ng [[milagro]], bumuhay ng patay, nagpagaling ng [[ketong]] at nagparami ng tinapay at langis. *[[Mesiyas]] *[[Digmaan ng Mesiyas]] *[[Mga Essene]] == Mga sanggunian == {{Reflist|2}} == Bibliograpiya == {{refbegin|30em}} * <span id="refBible" class="citation">[[Ang Bibliya]]</span> * <span id="refAllison1999" class="citation">[[Dale Allison|Allison, Dale]]. ''Jesus of Nazareth: Millenarian Prophet.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1999. ISBN 0-8006-3144-7</span> * <span id="refBrown1997" class="citation">[[Raymond E. Brown]] ''An Introduction to the New Testament.'' New York: Doubleday, 1997. ISBN 0-385-24767-2</span> * <span id="refBrown1994" class="citation">{{cite book |authorlink= Raymond E. Brown |last=Brown |first=Raymond E. |year=1994 |location=New York |publisher=Doubleday, Anchor Bible Reference Library |isbn=978-0-385-19397-9 |title=The Death of the Messiah: from Gethsemane to the Grave: A Commentary on the Passion Narratives in the Four Gospels}}</span> **<span id="refBrown1999">{{cite book|first=Raymond E.|last=Brown|title=The birth of the Messiah|year=1999|isbn=0-385-49447-5}}</span> *<span id="refCarson1992" class="citation">[[D. A. Carson]], [[Douglas J. Moo]] and [[Leon Morris]]. ''An Introduction to the New Testament.'' Grand Rapids, MI: Zondervan Publishing House, 1992.</span> * <span id="refCohen1987" class="citation">[[Shaye J.D. Cohen|Cohen, Shaye J.D.]]. ''From the Maccabees to the Mishnah''. Philadelphia: Westminster Press, 1987. ISBN 978-0-664-21911-6</span> * <span id="refCohen2001" class="citation">Cohen, Shaye J.D. ''The Beginnings of Jewishness: Boundaries, Varieties, Uncertainties.'' Berkeley: University of California Press, 2001. ISBN 0-520-22693-3</span> *<span id="refCox2007" class="citation">{{cite book|first1=Steven L.|last1=Cox|first2=Kendell H|last2=Easley|year=2007|title=Harmony of the Gospels|isbn=0-8054-9444-8}}</span> * <span id="refCrossan" class="citation">[[John Dominic Crossan|Crossan, John Dominic]].</span> ** <span id="refCrossan1993" class="citation">''The Historical Jesus: The Life of a Mediterranean Jewish Peasant.'' New York: HarperSanFrancisco, 1993. ISBN 0-06-061629-6</span> ** <span id="refCrossan1995" class="citation">''Who Killed Jesus?: exposing the roots of anti-semitism in the Gospel story of the death of Jesus''. San Francisco: HarperSanFrancisco, 1995. ISBN 978-0-06-061671-7</span> * <span id="refDavenport1996" class="citation">[[Guy Davenport|Davenport, Guy]]; and [[Benjamin Urrutia|Urrutia, Benjamin]] (trans.) ''The Logia of Yeshua: The sayings of Jesus''. Washington, DC: Counterpoint, 1996. ISBN 978-1-887178-70-9</span> * <span id="refDeLaPotterie1989" class="citation">De La Potterie, Ignace. ''The hour of Jesus: The passion and the resurrection of Jesus according to John''. New York: Alba House, 1989. ISBN 978-0-8189-0575-9</span> * <span id="refDurant1944" class="citation">Durant, Will. ''Caesar and Christ.'' New York: Simon and Schuster, 1944. ISBN 0-671-11500-6</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">[[Bart D. Ehrman|Ehrman, Bart]]. ''The Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-514183-0</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">Ehrman, Bart. ''The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-515462-2</span> * <span id="refFredriksen2000a" class="citation">[[Paula Fredriksen|Fredriksen, Paula]]. ''Jesus of Nazareth, King of the Jews: A Jewish Life and the Emergence of Christianity.'' New York: Vintage, 2000. ISBN 0-679-76746-0</span> * <span id="refFredriksen2000b" class="citation">Fredriksen, Paula. ''From Jesus to Christ: The origins of the New Testament images of Christ.'' New Haven: Yale University Press, 2000. ISBN 978-0-300-08457-3</span> * <span id="refFinegan1998" class="citation">[[Jack Finegan|Finegan, Jack]]. ''Handbook of Biblical Chronology'', revised ed. Peabody, MA: Hendrickson Publishers, 1998. ISBN 1-56563-143-9</span> * <span id="refFuller1965" class="citation">Fuller, Reginald H., ''[[The Foundations of New Testament Christology]]''. New York: Scribners, 1965. ISBN 0-227-17075-X</span> *<span id="refGrant1977" class="citation">[[Michael Grant (author)|Michael Grant]], ''Jesus: An Historian’s Review of the Gospels'', Scribner’s, 1977.</span> *<span id="refGrudem1994" class="citation">{{Cite book |title= Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine |last= Grudem |first= Wayne | authorlink= Wayne Grudem |year= 1994 |publisher= [[Zondervan]] |location= Grand Rapids, MI |isbn= 0-310-28670-0}}</span> * <span id="refMeier" class="citation">Meier, John P., ''[[John P. Meier#A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus|A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus]]'', New York: [[Anchor Bible Series|Anchor Doubleday]],</span> ** <span id="refMeier1991" class="citation">V. 1, ''The Roots of the Problem and the Person'', 1991. ISBN 0-385-26425-9</span> ** <span id="refMeier1994" class="citation">V. 2, ''Mentor, Message, and Miracles'', 1994. ISBN 0-385-46992-6</span> ** <span id="refMeier2001" class="citation">V. 3, ''Companions and Competitors'', 2001. ISBN 0-385-46993-4</span> **<span id="Newbigin1989" class="citation">[[Lesslie Newbigin|Newbigin, J.E.L.]] ''The Gospel In a Pluralist Society''. London: SPCK, 1989.</span> * <span id="refOCollins1983" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''Interpreting Jesus.'' "Introducing Catholic theology". London: G. Chapman; Ramsey, NJ: Paulist Press, 1983. ISBN 978-0-8091-2572-2</span> * <span id="refOCollins2008" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''[[Jesus: A Portrait]]''. London: Darton, Longman & Todd, 2008. ISBN 978-0232527193</span> * <span id="refPelikan1999" class="citation">[[Jaroslav Pelikan|Pelikan, Jaroslav]]. ''Jesus Through the Centuries: His Place in the History of Culture.'' New Haven: Yale University Press, 1999. ISBN 0-300-07987-7</span> * <span id="refRobinson2001" class="citation">Robinson, John A. T. ''Redating the New Testament.'' Eugene, OR: Wipf & Stock, 2001 (original 1977). ISBN 1-57910-527-0.</span> * <span id="refSanders1993" class="citation">[[E.P. Sanders|Sanders, E.P.]] ''The Historical Figure of Jesus.'' London: Allen Lane Penguin Press, 1993. ISBN 978-0-7139-9059-1</span> * <span id="refSanders1987" class="citation">Sanders, E.P. ''Jesus and Judaism.'' Minneapolis: Fortress Press, 1987. ISBN 0-8006-2061-5</span> * <span id="refTheissen1998" class="citation">{{Cite book|last1=Theissen|first1=Gerd|last2=Merz|first2=Annette|year=1998|title=The historical Jesus : a comprehensive guide|isbn=0-8006-3122-6|publisher=Fortress Press|location=Minneapolis}}</span> * <span id="refVanVoorst2000" class="citation">{{cite book|last=Van Voorst|first=Robert E|year=2000|title=Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence|publisher=Eerdmans Publishing|isbn=0-8028-4368-9}}</span> * <span id="refVermes" class="citation">[[Géza Vermes|Vermes, Géza]].</span> ** <span id="refVermes1973" class="citation">''Jesus the Jew'' Philadelphia: Fortress Press, 1973.</span> ** <span id="refVermes2003" class="citation">''Jesus in his Jewish Context.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-3623-6</span> ** <span id="refVermes1981" class="citation">''Jesus the Jew: A Historian's Reading of the Gospels.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1981. ISBN 0-8006-1443-7</span> ** <span id="refVermes1993" class="citation">''The Religion of Jesus the Jew.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1993. ISBN 0-8006-2797-0</span> **<span id="refVermes2004" class="citation">{{cite book|last=Vermes|first=Geza|year=2004|title=The authentic gospel of Jesus|location=London|publisher=Penguin Books|isbn=978-0-14-100360-3}}</span> **<span id="refVermes2006" class="citation">{{Cite document | first = Géza | last = Vermes | title = The Nativity: History and Legend | place = London | publisher = Penguin | year = 2006 | ref = harv}}</span> * <span id="refWilson2003" class="citation">[[A.N. Wilson|Wilson, A.N.]] ''Jesus.'' London: Pimlico, 2003. ISBN 0-7126-0697-1</span> *<span id="refWitherington1998" class="citation">[[Ben Witherington III]], "Primary Sources," ''Christian History'' 17 (1998)</span> * <span id="refWright" class="citation">[[Tom Wright (theologian)|Wright, N.T.]]</span> ** <span id="refWright1997" class="citation">''Jesus and the Victory of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1997. ISBN 0-8006-2682-6</span> ** <span id="refWright2003" class="citation">''The Resurrection of the Son of God: Christian Origins and the Question of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-2679-6</span> {{refend}} == Mga kawing panlabas == {{Sister project links |wikt=no |commons=Jesus Christ |b=Biblical_Studies/Christianity/Jesus |n=no |q=Jesus |s=no |v=Jesus |species=no }} * ''[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/ From Jesus to Christ: The First Christians]''&nbsp;— dokumentaryo hinggil sa buhay at maagang simbahan ni Hesus. * [http://religiousstudies.uncc.edu/people/jtabor/ ''The Jewish Roman World of Jesus''] * {{worldcat id|id=lccn-n79-84784}} [[Kategorya:Mga diyos ng buhay-kamatayan-muling kapanganakan]] [[Kategorya:Kristiyanismo]] [[Kategorya:Hesus]] [[Kategorya:Mesianismo]] [[Kategorya:Mga nag-angkin sa sariling mesiyas]] [[Kategorya:Mga tagapagtatag ng relihiyon]] [[Kategorya:Buhay ni Hesus]] [[Kategorya:Mga apokaliptiko]] [[Kategorya:Mga manggagawa ng milagro]] {{Link FA|af}} {{Link FA|ar}} {{Link FA|de}} {{Link FA|es}} {{Link FA|eu}} {{Link FA|hr}} {{Link FA|mk}} {{Link FA|pt}} svy0apub74zybc3kv54tz882pyigfk9 1962539 1962538 2022-08-12T10:16:56Z Xsqwiypb 120901 /* Mga pagmimilagro ni Hesus */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = Hesus |image = StJohnsAshfield StainedGlass GoodShepherd-frame crop.jpg|alt=Jesus as Good Shepherd. |caption = si Hesus bilang mabuting pastol <br/><small>([[stained glass]] at [[St John's Ashfield]])</small> |birth_date = 7–2 BC/BCE<ref>Rahner (page 731) states that the consensus among historians is ''c.'' 4 BC/BCE. Sanders supports ''c.'' 4 BC/BCE. Vermes supports ''c.'' 6/5 BC/BCE. Finegan supports ''c.'' 3/2 BC/BCE. Sanders refers to the general consensus, Vermes a common 'early' date, Finegan defends comprehensively the date according to early Christian traditions.</ref> |language = [[Aramaiko]], [[Griyego Koine]] <!--scholars debate the exact town in Judaea, so the Infobox just says Judaea --> |birth_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<ref>[[#refBrown1999|Brown (1999)]] p. 513</ref> |death_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<br/> |death_date = 30–36 AD/CE<ref name=Kostenberger140 >''The Cradle, the Cross, and the Crown: An Introduction to the New Testament'' by [[Andreas J. Köstenberger]], L. Scott Kellum 2009 ISBN 978-0-8054-4365-3 pahina 114</ref><ref name=Barnett19 >''Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times'' by Paul Barnett 2002 ISBN 0-8308-2699-8, pahina 19–21</ref><ref name=ChronosPaul >[[Paul L. Maier]] "The Date of the Nativity and Chronology of Jesus" in ''Chronos, kairos, Christos: nativity and chronological studies'' by Jerry Vardaman, Edwin M. Yamauchi 1989 ISBN 0-931464-50-1 pages 113–129</ref><ref name=Eerdmans246 >''Eerdmans Dictionary of the Bible'' 2000 Amsterdam University Press ISBN 90-5356-503-5 page 249</ref><ref name = "Sanders">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993.</ref><ref name="Vermes">[[#refVermes2004|Vermes (2004)]]</ref> |death_cause = [[Crucifixion of Jesus|Pagpapako sa krus]]<ref name=JDunn339>''''Jesus Remembered'' by James D. G. Dunn 2003 ISBN 0-8028-3931-2 page 339</ref> |ethnicity = [[Hudyo]]<ref>[[Amy-Jill Levine]] writes that the entire category of ethnicity is itself fraught with with difficulty. Beyond recognizing that “Jesus was Jewish,” rarely does the scholarship address what being “Jewish” means. In the [[New Testament]], written in [[Koine Greek]], Jesus was referred to as an [[Ioudaios]] on three occasions, although he did not refer to himself as such. These three occasions are (1) by the [[Biblical Magi]] in [[Matthew 2]] who referred to Jesus as [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]]; (2) by the [[Samaritan woman at the well]] in [[John 4]] when Jesus was travelling out of Judea; and (3) by the Romans in all four gospels during [[Passion (Christianity)|the Passion]] who also used the phrase [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]] (''see [[John Elliott (historian)|John Elliott]] in the Journal for the Study of the Historical Jesus 2007; 5; 119''). According to [[Amy-Jill Levine]], in light of the Holocaust, the Jewishness of Jesus increasingly has been highlighted.</ref> <!--|nationality = [[Peregrinus (Roman)|Peregrinus]],<ref>''On the trial of Jesus'', Paul Winter, Second Edition, (Walter de Gruyter, 1974), page 17</ref><ref name=Kreinecker /> [[Province of Judea|Judea Province]], [[Roman Empire]]{{Failed verification|date=March 2012}}--> <!--NOT in source given: |nationality = [[Israelites|Israelite]] per talk page this should be left out given that the home town is specified below--> |home_town = [[Nazareth]], [[Galilee]]<ref>[[#refTheissen1998|Theissen (1998)]] p. 165 "Our conclusion must be that Jesus came from Nazareth."</ref> <!--Per talk page discussion information about parents was left to be discussed in the article, given that it can not be simply telegrammed in an Infobx --> }} Si '''Hesus''' (Griyego: ''Ἰησοῦς Iesous''; 7–2 BCE hanggang 30–36 CE) ang itinuturing ng maraming Kristiyano na sentrong katauhan ng [[relihiyon]]g [[Kristiyanismo]] at ang tagapagtatag ng [[Kristiyanismo]]. Siya ay pinaniniwalaan ng maraming mga Kristiyano na isang ''[[tagapagligtas]]'' at ''[[mesiyas]] ng [[Hudaismo]]. Ang apat na [[kanon]]ikal na [[Ebanghelyo]] nina [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]], at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]] ang mga pangunahing sanggunian tungkol sa talambuhay at mga katuruan ni Hesus. Gayunpaman, pinagtatalunan pa rin ng mga skolar ng Bagong Tipan kung ang apat na ebanghelyong ito ay maasahang mga salaysay ng buhay ni Hesus o hindi, gayundin kung sino ang mga tunay na may akda nito, kung kailan ito isinulat, alin sa mga talata nito ang tunay na sinalita ni Hesus at kung alin sa mga talata nito ang orihinal mula sa mga magkakaibang manuskrito.<ref>[[Bruce M. Metzger]]'s ''Textual Commentary on the Greek New Testament'': {{Bibleref2|Luke|24:51}} is missing in some important early witnesses, {{Bibleref2|Acts|1}} varies between the [[Alexandrian text-type|Alexandrian]] and [[Western text-type|Western versions]].</ref> Kabilang sa mga pinagdududahang salaysay ng mga skolar sa apat na ebanghelyo ang kapanganakan ni Hesus, mga detalye tungkol sa kanyang pagpapako sa krus at kanyang muling pagkabuhay mula sa patay.<ref>Who is Jesus? Answers to your questions about the historical Jesus, by John Dominic Crossan, Richard G. Watts (Westminster John Knox Press 1999), page 108</ref><ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref><ref>Rev. John Edmunds, 1855 ''The seven sayings of Christ on the cross'' Thomas Hatchford Publishers, London, page 26</ref><ref name="Staggs">Stagg, Evelyn and Frank. ''Woman in the World of Jesus.'' Philadelphia: Westminster Press, 1978 ISBN 0-664-24195-6</ref><ref name = "ActJTomb">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Empty Tomb, Appearances & Ascension" p. 449-495.</ref> Ang ilang mga skolar ay naniniwalang ang apat na ebanghelyo ay hindi naglalaman ng anumang historikal na impormasyon tungkol sa buhay ni Hesus. <ref>{{cite journal |author=Howard M. Teeple |year=1970 |month=March |title=The Oral Tradition That Never Existed |journal=Journal of Biblical Literature |volume=89 |issue=1 |pages=56–68 |doi=10.2307/3263638 }}</ref> Si Hesus ay inilalarawan sa apat na kanonikal na ebanghelyo na isang [[Hudyo]] at pinaniniwalaang nabuhay sa pagitan ng mga taong 7 BCE - 36 CE sa [[Palestina]] (kasalukuyang [[Israel]]).<ref name=Polyeto>"''... O Jesus, Author of our faith,...''" ''Prayer to St. Jude,'' isang polyetong dasalan, Tan Books and Publishers, Inc., Illinois, pahina 18.</ref> Siya ay inilarawan na isang isang [[rabbi]] na nagsagawa ng mga [[milagro]] at nag-angkin na [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]. Pinaniniwalaan ng mga iskolar ng [[bibliya]] na si Hesus ay isang [[apokaliptisismo|apokaliptikong]] [[Propeta]] na humula sa nalalapit na pagwawakas ng daigdig na magaganap noong unang siglo CE at hahatol kasama ng kanyang 12 apostol sa 12 lipi ng [[Israel]] (Mateo 10:23, Mateo 16:24-28, Mateo 19:28, Mateo 24:34, Marcos 13:30-33).<ref name = "Sanders 15">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993. Chapter 15, Jesus' view of his role in God's plan.</ref> Nang mabigong matupad ang inaasahan ng mga Kristiyano noong unang siglo na muling pagbabalik ni Hesus pagkatapos ng ilang mga dekada, ang mga tekstong ito ay muling pinakahulugan ng kanyang mga alagad.<ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/apocalypse/explanation/jesusjohnbaptist.html</ref> May [[#K|iba't ibang mga interpretasyon]] ang iba't ibang mga [[denominasyon]]g Kristiyano tungkol sa tunay kalikasan at mga katuruan ni Hesus mula pa sa mga ''simulang kasaysayan ng Kristiyanismo'' hanggang sa ''kasalukuyang panahon''. Ang ilang sekta ay naniniwalang isa siyang diyos samantalang sa ibang sekta ay isa lamang tao at iba pa. Ang [[#H|historisad o pagiging tunay na umiral]] ng indibidwal na si Hesus ay patuloy pa ring pinagtatalunan ng mga iskolar hanggang sa kasalukuyan. Ang ibang mga iskolar ay nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral ngunit inimbento lamang at kinopya ang storya nito sa mga paganong diyos na namatay at muling nabuhay sa Ehipto at Gresya.<ref name=jne/> == Kahulugan ng pangalan == Ang pangalang Hesus ay nagmula sa [[Wikang Hebreo]]: ישו, ''Yeshua'',,na ang nangangahulugang "nagliligtas ang [[Diyos]]." Kilala rin siya bilang '''Hesus ng Nasaret''' o '''Hesus ang Nasareno''' (Hebreo: ישוע הנוצרי, ''Yeshu‘a {{unicode|haNoẕri}}''). Hinango ang pagbikas na ''Hesus'' (Ingles: ''Jesus'', Kastila: ''Jesus'') mula sa [[Wikang Griyego]]. Isa ring salitang Griyego ang ''Jesus'' na nangangahulugang '''tagapagligtas''' at isa ring anyo ng pangalang Hebreong ''[[Hosue]]'' (Ingles: ''[[Joshua]]'') na may ibig sabihing "nagliligtas ang Panginoon". Nang isilang si Hesus bilang isang [[tao]], pinangalanan siyang ''Hesus'' dahil dumating siya bilang isang tunay na tao {{ndash}} na ipinanukala ng Diyos noon pang una upang iligtas ang kanyang mga tao mula sa kanilang mga kasalanan.<ref name=Biblia6/> Tinatawag rin si Hesus bilang '''Hesukristo''' dahil sa kanyang pamagat na '''Kristo''' sa [[Bagong Tipan]] na saling Griyego ng [[Hebreo]]ng '''[[Mesiyas]]''' na nangangahulugang "ang pinahiran". Inangkin ng mga may akda ng [[kanon]]ikal na ebanghelyo na si Hesus ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit and pag-aangking ito ay hindi tinatanggap ng mga Hudyo at hindi sila naniniwalang si Hesus ang katuparan ng mesiyas sa Hudaismo.<ref>http://www.aish.com/jw/s/48892792.html</ref> Ayon sa Hudaismo, ang mesiyas ay isang lamang ordinaryong tao na sumusunod sa [[Torah]](kautusan ni Moises) at hindi isang Diyos. ==Talambuhay ni Hesus== [[Talaksan:Spas vsederzhitel sinay.jpg|right|thumb|220px|Larawan ni Hesus bilang ''[[Pantokrator]]'' mula sa [[ika-11 daang taon]].]] Ang pangunahing mga sanggunian ng talambuhay ni Hesus para sa karamihan ng mga kasalukuyang Kristiyano ang apat na [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]] na [[Ebanghelyo ni Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan]]. Gayunpaman, may iba pang mga ebanghelyo na ginamit ng ibang mga sinaunang sektang Kristiyano na hindi nakapasok sa [[kanon]] ng [[Simbahang Romano Katoliko]] gaya ng ''[[Ebanghelyo ni Tomas]]'', ''[[Ebanghelyo ni Pedro]]'', ''[[Ebanghelyo ni Felipe]]'', ''[[Ebanghelyo ni Marya]]'', ''[[Ebanghelyo ni Judas]]'' na naglalaman ng mga salaysay na napakaiba at sumasalungat sa mga nakasulat sa naging ''kanonikal'' na apat ng ebanghelyo.<ref name=gnostic/> Ang mga ''hindi-kanonikal'' na aklat na ito ay sinupil at winasak ng [[Kristiyanismo#Kasaysayan|nanaig na bersiyon ng Kristiyanismo]] dahil ito ay sumasalungat sa kanilang mga pananaw at kanilang itinuring na [[heresiya|heretiko]].<ref name=gnostic>[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/story/pagels.html The Gnostic Gospels:PBS]</ref><ref>Lost Christianities: the battles for scripture and the faiths we never knew, Bart D. Ehrman</ref><ref>Gnostic Visions: Uncovering the Greatest Secret of the Ancient World, p 218</ref> ===Kapanganakan=== {{seealso|Mga milagrosong kapanganakan|Pasko}} [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng Nazareth sa [[Galilea]] at [[Bethlehem]] sa [[Judea]].]] Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) Ayon sa salaysay ng Lucas, isinugo ng [[diyos]] ang [[anghel]] na si Gabriel sa isang birhen na si Marya sa Nazareth, Galilea na nagsasabi na siya ay maglilihi at manganganak ng isang lalake na tatawaging Hesus. Nang tanungin ni Marya kung paano ito mangyayari gayong isa siyang birhen, sinabi ng anghel na siya ay liliman ng banal na espirito. Nang manganganak na si Marya, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth, Galilea sa tahanang pang-ninuno ni Jose na Bethlehem upang magpatala sa censo ni Quirinio. Nanganak si Marya kay Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan ay inilagay ang sanggol sa sabsaban. Dinalaw ng anghel ang mga pastol na nagdadala ng mabuting balita ng malaking kagalakan na sa siyudad ni [[David]] sa Bethlehem ay ipinangak ang [[mesiyas]] ang tagapaglitas. Ang mga pastol ay tumungo sa sabsaban sa Bethlehem kung saan nila natagpuan si Hesus sa sabsaban kasama nina Jose at Marya. Pagkatapos nito ay tumungo sina Marya at Jose kasama si Hesus sa Herusalem upang isagawa ang ritwal ng pagdadalisay ayon sa batas ni Moises at pagkatapos na isagawa ang kautusan ni Moises ay umuwi na sila sa kanilang bayan na Nazereth, Galilea. Ayon sa Mateo, si Marya ay nakatakdang mapangasawa ni Jose. Ngunit bago pa sila nagsama, si Maria ay natagpuang nagdadalang-tao sa pamamagitan ng Banal na Espiritu. Ang isang anghel ay nagpakita kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel na huwag mangamba si Jose na tanggapin si Maria na kanyang asawa dahil ang dinadala ni Maria sa kaniyang sinapupunan ay sa Banal na Espiritu. Siya ay manganganak ng isang lalaki na papangalanan niyang Hesus. Ayon sa may akda ng Mateo, ito ay naganap upang matupad ang sinabi ng propeta na ''"ang isang dalagang birhen ang magdadalang-tao at manganganak ng isang lalaki. Tatawagin nila siyang Emmanuel na ang ibig sabihin ay: Ang Diyos ay sumasaatin.''"(Mat. 1:23) Ito ay pinapakahulugan ng mga iskolar na isang reperensiya sa [[Aklat ni Isaias]] 7:14 ng saling Griyegong [[Septuagint]]. Sa ilang mga ikalima at ikaanim na siglo CE mga manuskrito ng Ebanghelyo ni Mateo sa Mat. 1:23 ay mababasa ang "Isaias ang propeta".<ref>Barbara Aland, et al. ''Latin New Testament'' 1983, American Bible Society. ISBN 3-438-05401-9 page 3</ref> Ang Isa. 7:14 na [[Septuagint]] ay nagsalin ng salitang Hebreo na עלמה(almah o isang dalaga) sa salitang Griyego na ''parthenos''(birhen) at pinaniniwalaan ng mga iskolar na ang Septuagint ang pinaghanguan ng Mateo upang suportahan ang pananaw ng may akda nito tungkol sa kapanganakang birhen ni Hesus. Ang mga iskolar ay umaayon na ang almah ay walang kinalaman sa isang birhen. Ang Isa. 7:14 ayon sa mga iskolar ay hula sa haring [[Ahaz]] na ang isang dalaga ay manganganak ng Immanuel at ang mga kaaway ni [[Ahaz]] ay wawasakin bago malaman ng batang ito ang pagkakaiba ng mabuti at masama. Ang may akda ng Mateo ay nag-iba rin ng tatlong detalye ng Septuagint ng Isa. 7:14: ang paggamit ng hexei kesa sa lēpsetai; ang 'tatawagin mo(singular)' sa ikatlong personang plural 'tatawagin nila', at ang sinuplay na interpretasyon ng Emmanuel bilang 'ang diyos ay nasa atin'<ref>Raymond E. Brown: The Birth of the Messiah [ISBN 0-385-05405-X], p. 150</ref> Pagkatapos na maipanganak si Hesus sa Bethlehem ng Hudea, sa panahon ng paghahari ni Herodes, may dumating sa Herusalem na mga ''[[Mago ng Bibliya|mago]]'' mula sa silangan. Nang marinig ni haring Herodes ang mga bagay na ito, naligalig siya at ang lahat ng mga tao sa Herusalem. Tinipon niya ang lahat ng mga pinunong-saserdote at mga guro ng kautusan ng mga tao. Tinanong niya sa kanila kung saan ipanganganak ang mesiyas. Nang magkagayon, tinawag ni Herodes nang palihim ang mga mago. Itinanong niyang mabuti sa kanila kung kailan nagpakita ang bituin. At pinapunta niya sila sa Bethlehem. Sinabi niya: Pumaroon kayo at matiyaga ninyong ipagtanong ang patungkol sa bata. Kapag natagpuan ninyo siya, balitaan ninyo ako upang makapunta rin ako at sambahin siya. Pagkarinig nila sa hari ay tumuloy na sila sa kanilang lakad. Narito, ''ang bituin na kanilang nakita sa silanganan'' ay nanguna sa kanila. Nanguna ito sa kanila hanggang sa sumapit at tumigil sa tapat ng kinaroroonan ng maliit na bata. Nang makita nila ang bituin, lubos silang nagalak. Nang sila ay nasa loob na ng bahay, nakita nila ang bata, kasama ang kaniyang inang si Marya. Sila ay nagpatirapa at sinamba ang bata. Nang mabuksan na nila ang kanilang mga kayamanan, naghandog sila sa kaniya ng mga kaloob na ginto, kamangyan at mira. Nagbabala ang Diyos sa kanila sa isang panaginip na huwag na silang bumalik kay Herodes at kaya sila ay nag-iba ng daan pauwi sa kanilang sariling lupain. Nagpakita ang isang anghel kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel kay Jose na tumakas ang kanyang pamilya sa Ehipto sapagkat ipahahanap ni Herodes ang bata upang patayin. Dinala niya ang bata at ang ina nito mula sa Bethlehem papuntang Egipto. Nanatili sila roon hanggang sa mamatay si Herodes. Nakita ni Herodes na nalinlang siya ng mga mago at nag-utos na patayin ang lahat ng mga batang lalaki mula sa Bethlehem at sa buong palibot nito. Ang mga batang ipinapatay ay mula sa gulang na dalawang taon pababa, batay sa panahon na maingat niyang tinanong sa mga mago. Dinala ni Jose ang kanyang pamilya sa Israel dahil sinabi sa kanya ng isang anghel sa panaginip na patay na si Herodes. Nang mabalitaan ni Jose na si Archealus ang naghahari sa Judea, natakot siyang pumunta roon. Sa halip ay tumungo ang kanyang pamilya sa Galilea at tumira sa isang lungsod na tinatawag na Nazareth. Ayon sa Mateo, ang pagtira sa Nazareth ay upang matupad ang sinasabi ng mga propeta na siya ay tatawaging Nazareno. Gayunpaman, ang propesiyang ito ng "''mga propeta''" ay hindi matatagpuan sa Lumang Tipan. Ang salaysay ng pangpatay ni Herodes ng mga bata ay hindi binabanggit sa iba pang mga ebanghelyo ng Bagong Tipan o ng historyan na si [[Josephus]]. Ang mga iskolar ay tumuturing sa salaysay na ito sa Mateo na simboliko sa halip na isang makatotohanang kasaysayan.<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus for the First Time'' (Harper San Francisco, 1995) page 22-3.</ref> Ayon kay [[Paul L. Maier]], ang karamihan ng mga biograpo ni Herodes ay naniniwalang ang salaysay na ito ay "isang alamat at hindi historikal".<ref>"most recent biographies of Herod the Great deny it entirely." Paul L. Maier, "Herod and the Infants of Bethlehem", in ''Chronos, Kairos, Christos II'', Mercer University Press (1998), p.172</ref> Ang kwentong ito ng pagpatay sa mga bata ay itinuturing nina [[Geza Vermes]] at [[E. P. Sanders]] na bahagi isang malikhaing [[hagiograpa]].<ref name=Vermes>[[Geza Vermes]], ''The Nativity: History and Legend'', London, Penguin, 2006, p22; [[E. P. Sanders]], ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p.85</ref> Ang mga paliwanag ay iminungkahi sa pinagmulan ng mga salaysay sa Mateo at Lucas ng kapangakang birhen ni Hesus. Ayon kay [[Stephen L Harris]], ang mga ito ay isinulat upang sagutin ang mga paninira ng mga Hudyo tungkol sa hindi lehitimong kapanganakan ni Hesus na may ebidensiya mula sa ika-2 siglo CE.<ref name="Harris">Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.</ref><ref>Brown, Raymond E., The Birth of the Messiah. Doubleday & Company. 1977, Appendix V: The Charge of Illegitimacy, p. 537</ref> Ayon sa iskolar na si [[Helmut Köster]], ang mga salaysay ng kapanganakang birhen ni Hesus ay nag-ugat sa mitolohiyang [[Helenistiko]].<ref>Köster, Helmut ''Ancient Christian gospels: their history and development'' Edition 7, Trinity Press, 2004, pg 306</ref> Ang mga tagasunod ng [[Psilanthropismo]] na umiral sa mga sinaunang pangkat [[Hudyong-Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]] ay nangatwiran laban sa kapanganakang birhen ni Hesus at nagsaad na si Hesus ay isang [[mesiyas]] ngunit "''isa lamang tao''".<ref>''The Westminster handbook to patristic theology'' by John Anthony McGuckin 2004 ISBN 0-664-22396-6 page 286</ref> Kanila ring itinakwil si [[Apostol Pablo]] bilang isang tumalikod.<ref>''Angels and Principalities'' by A. Wesley Carr 2005 ISBN 0-521-01875-7 page 131</ref> <ref>''Jews, Christians and Jewish Christians in Antiquity'' by [[James Carleton Paget]] 2010 ISBN 3-16-150312-0 page 360</ref> Noong ika-4 na siglo CE, ang [[Kredong Niseno]] ay tumakwil sa katuruang si Hesus ay isa lamang tao.<ref>''The creed: the apostolic faith in contemporary theology'' by Berard L. Marthaler 2007 ISBN 0-89622-537-2 page 129</ref> Noong ika-2 siglo, ang paganong anti-Kristiyanong pilosopong Griyego na si [[Celsus]] ay sumulat na ang ama ni Hesus ay isang sundalong Romano na si [[Panthera]].<ref>''Contra Celsum'' by Origen, Henry Chadwick 1980 ISBN 0-521-29576-9 page 32</ref><ref>Patrick, John ''The Apology of Origen in Reply to Celsus'' 2009 ISBN 1-110-13388-X pages 22–24</ref> Upang patunayan ni si Hesus ang [[mesiyas]] ng [[Hudaismo]] na mula sa angkan ni David, ang mga may Akda ng Mateo at Lucas ay nagbigay ng mga heneolohiya ni Hesus na bumabakas sa kanyang amang si Jose bilang mula sa angkan ni David(tingnan din ang Lucas 2:4) ngunit ang Lucas at Mateo ay magkasalungat sa kanilang mga heneolohiya. Ayon naman sa Mateo 22:41-46, Marcos 12:35-37 at Lucas 20:41-44, ikinatwiran ni Hesus na ang Mesiyas(Kristo) ay hindi maaaring isang anak ni David dahil tinawag ni David ang Mesiyas na kanyang Panginoon. Sa karagdagan, ayon sa Lucas si Hesus ay ipinanganak ni Maria hindi sa pamamagitan ng pagtatalik kay Jose ngunit sa paglilim ng Espirito Santo at kaya ay hindi anak ni Jose na mula sa angkan ni David. Ayon sa Roma 1:3, isinaad ni [[Apostol Pablo]] na si Hesus ay mula sa binhi(Griyego:[[sperm]]a) ni David ayon sa laman. May mga pagkakasalungat sa parehong ebanghelyo. Ang parehong Mateo at Lucas ay nagbibigay ng magkaibang [[henealohiya]] ni Jose. Ito ay tinangkang ipaliwang ng ilang Kristiyano na ang isang linya ay kay Marya at hindi kay Jose bagaman ang parehong ebanghelyo ay nagsasaad na ito ay parehong linya ni Jose. Ayon sa mga apolohistang Kristiyano, ang heneolhiya sa Lucas ay kay Maria bagaman sinasabi sa Lucas 2:4 na si Jose ang mula kay David kaya hindi maaaring ang heneralohiya sa Lucas ay kay Maria. Ayon sa mga Hudyo, ang mga lalake lamang ang makapagmamana ng trono ni David.<ref name=jewsforjudaism>{{Cite web |url=http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |title=Archive copy |access-date=2012-12-06 |archive-date=2011-06-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110613191637/http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |url-status=dead }}</ref> Sa Lucas, si Jose ay nagmula sa linya ni Nathan at hindi ni Solomon na salungat sa paniniwalang Hudyo na ang [[mesiyas]] ay magmumula kay Solomon ngunit hindi kay [[Jehoiakim]] dahil sa pagsumpa ng Diyos na wala sa binhi nito ang magmaman sa luklukhan ni David. Sa Mateo, si Jose ay nagmula kay Solomon ngunit sa pamamagitan ng anak nitong si [[Jeconias]] na diskwalipikado sa trono.<ref name=jewsforjudaism/> Ang Mateo ay nagsasaad na ang ''lahat'' ng henerasyon mula kay Abraham hanggang kay Hesus ay 42<ref>http://bible.cc/matthew/1-17.htm</ref> samantalang sa Lukas ay may 7 henerasyon mula kay Abraham hanggang Hesus. Ang 14 na henerasyon sa Mateo mula kay [[David]] ay sinasalungat ng kronolohiya sa [[1 Kronika]] na nagsasaad ng 18 henerasyon mula kay David. Isinaad sa Mateo na may 14 henerasyon x 3 o 42 ngunit ang itinala sa Mateo ay 41 pangalan lamang. May iba pang mga pagkakamali sa Mateo gaya ng pagtanggal ng Ahazias, Joash, [[Amazias]], [[Jehoiakim]], maling pagtukoy ng ''mga kapatid'' ni [[Jeconias]](ayon sa Kronika ay may isa lamang kapatid), maling pagtukoy kay Abiud bilang anak ni Zerubabbel, maling pagtukoy kay [[Josias]] na ama ni [[Jeconias]](sa Lumang Tipan, si [[Jehoiakim]] ang ama ni [[Jeconias]]). Sa Lucas, si Shelah ang anak ni Cainan(na pangalang makikita lamang sa [[Septuagint]] at hindi sa Hebreo) na anak naman ni Arphaxad kaya si Shelah ang apo ni Arphaxad ngunit ayon sa Lumang Tipan ay si Arphaxad ang ama ni Shelah. Si Rhesa(na hindi matatagpuan sa anumang bersiyon ng Lumang Tipan) ay isinaad na ama ni Joanan na anak ni Zerubabbel na gumagawa kay Joanan na apo ni Zerubabbel ngunit sa Lumang Tipan, si Joanan(Hananias) ay anak ni Zerubabbel. Sa Mateo, si Hesus ay dinalaw ng mga [[Mago ng Bibliya|Mago]]. Sa Lucas, si Hesus ay binisita mga pastol. Ang [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak bago mamatay si [[Herodes]](na namatay noong Marso 4, BCE).<ref>White, L. Michael. ''From Jesus to Christianity''. HarperCollins, 2004, pp. 12–13.</ref> Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] na nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak sa panahon ng [[Censo ni Quirinius]](Lucas 2:1-7) na ayon sa Hudyong historyan na si [[Josephus]] ay naging gobernador ng Syria noong 6-7 CE. Ang talatang ito sa Lucas ay matagal nang itinuturing ng mga iskolar ng [[Bibliya]] na problematiko dahil inilalagay nito ang kapanganakan ni Hesus sa panahon ng censo noong 6/7 CE samantalang ayon sa Mateo ay ipinanganak si Hesus pagkatapos ng paghahari ni Herodes na namatay noong 4 BCE o mga siyam na taon bago ang censo ni Quirinius.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng kinontrol ng Romanong pandaigdigang censo na sumasakop sa buong populasyon. Ang censo ni Augustus ay sumasakop lamang sa mga mamamayang Romano<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref> at hindi pagsasanay sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> Dahil sa kamaliang ito sa Lucas, ang mga iskolar ay nagbigay konklusyon na ang may akda ng Lucas ay mas umuukol sa paglikha ng simbolikong salaysay kesa sa isang historikal na salaysay,<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus Again for the First Time: The Historical Jesus and the Heart of Contemporary Faith'', (HarperCollins, 1993), page 24.</ref> at walang kamalayan o walang pakielam sa kahirapang kronolohikal na ito. Ang Lucas ay nag-uugnay rin ng kapanganakan ni Hesus kay [[Juan Bautista]] na pinaniniwalaang nabuhay mga sampung taon bago ang paghahari ni Herodes.<ref>Luke 1:5–36</ref> Ang parehong may-akda ng Lucas ay nag-ugnay ng censo ni Augustus kay [[Theudas]] sa [[Mga Gawa ng mga Apostol]] na naganap noong 46 CE ayon kay Josephus. Ang kamatayan ni Hesus ay karaniwang inilalagay noong 30-36 CE sa pamumuno ni [[Poncio Pilato]] na gobernador ng Judea mula 26 hanggang 36 CE.<ref>White 2004, pp. 4, 104.</ref><ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/quirinius.html</ref> Ayon sa Lucas, nang si Marya ay manganganak, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth tungo tahanan ng kanilang ninuno sa [[Bethlehem]](Belen) upang magpatala sa [[censo ni Quirinius]](Lucas 2:2). Ipinanganak ni [[Maria]] si Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan, ay iniligay ang sanggol sa sabsaban. Ayon sa Lucas 2:22–40, kinuha ni Marya at Jose ang sanggol na si Hesus sa templo sa Herusalem(ang layo ng Bethlehem(Belen) sa Herusalem ay mga 6 na milya) 40 araw pagkatapos ng kanyang kapanganakan upang kumpletuhin ang puripikasyong ritwal pagkatapos ng panganganak at isagawa ang pagtubos ng panganay bilang pagsunod sa Kautusan ni Moises(Lev. 12, Exo. 13:12-15 at iba pa. Hayagang sinabi sa Lucas na kinuha nina Marya at Jose ang opsiyon na ibinibigay sa mga mahihirap(na hindi makakabili ng tupa) sa Lev 12:8 na naghahandog ng isang pares ng mga kalapati. Ang Lev. 12:1-4 ay nagsasaad na ang pangyayaring ito ay dapat gawin sa 40 araw pagkatapos ng kapanganakan ng isang anak na lalake. Pagkatapos na isagawa ang lahat ayon sa [[Batas ni Moises]], sila ay bumalik sa Galilea sa kanilang bayan na Nazareth(Lucas 2:39). Salungat dito, ang Mateo 2:16 ay nagmumungkahi na ang pamilya ni Hesus ay nanatili sa Bethelehem nang mga 2 taon bago sila tumungo sa Ehipto. Ang pamilya ni Hesus ayon sa Mateo ay lumisan sa Ehipto at nanatili doon hanggang sa kamatayan ni Herodes(Mat. 2:15, 22-23). Ayon Mat. 2:22, Ang pamilya ni Hesus ay nagbalik sa Hudea(kung nasaan ang Bethlehem ayon sa Mat. 2:5)<ref>http://bible.cc/matthew/2-5.htm</ref> mula sa Ehipto pagkatapos mamatay ni Herodes. Nang marinig ni Jose na si Archelaus ay naghahari sa Hudea ay natakot siyang pumunta roon at sa dahil sa isang babala sa panaginip ay umurong sa Galilea na nagmumungkahing ang Galilea ay hindi ang kanyang orihinal na destinasyon.<ref name=niv>http://www.biblegateway.com/passage/?search=Matthew+2%3A22-23&version=NIV</ref> Sa karagdagan, ang Mat. 2:23 ay nagbibigay impresyon na ang Nazareth ang bagong tahanan ng pamilya ni Hesus at hindi ang lugar kung saan sila nagmula ayon sa Lucas. Ito ay salungat sa Lucas 2:4, 39 na nagsasaad na ang pamilya ni Hesus ay nagmula sa Nazareth. Walang binabanggit sa Mateo ng anumang paglalakabay tungo sa Bethlehem kung saan isinaad sa Mateo na ipinanganak si Hesus. Sa Lucas 2:4,39, sina Jose at Marya ay nakatira sa Nazareth bago pa ipinanganak si Hesus samantalang sa Mateo, si Jose at kanyang pamilya ay tumira lang sa Nazareth pagkatapos ipanganak si Hesus. Ang mga paghuhukay na arkeolohikal ay nagpapakita rin na ng ''Hudea''(Judea) ay hindi umiiral bilang isang gumaganang bayan sa pagitan ng 7 BCE at 4 BCE na panahong iminumungkahi na ipinanganak si Hesus. Si Herodes ay namatay noong 4 BCE at ayon sa Bibliya ay ipinanganak si Hesus bago mamatay si Herodes. Ang arkeolohikal na mga ebidensiya ay nagpapakita ng mga materyal sa pagitan ng 1200 BCE hanggang 550 BCE gayundin sa panahon mula sa ika-6 siglo CE ngunit wala mula sa unang siglo BCE o unang siglo CE. Ayon sa arkeologong si Aviram Oshri, "nakakagulat na walang ebidensiyang arkeolohikal na nag-uugnay sa Bethlehem sa Hudea sa panahon na ipinanganak si Hesus.<ref>https://web.archive.org/web/20080415225523/http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref> ===Kabataan=== {{pangunahin|Kabataan ni Hesus}} May sanggunian sa pagtira nina Jose at Marya kasama ni Hesus sa Nazareth, Galilea(Mateo 2:23; Lucas 2:39-40). Pagsapit ng pista ng [[Paskuwa]] noong labindalawang taong gulang na si Hesus, naglakbay ang pamilya ni Hesus sa Herusalem. Sa pagkakataong ito, nakilahok si Hesus {{ndash}} sa kabila ng kanyang edad {{ndash}} sa isang maalam na pakikipagdebate o "pakikipagtalo" sa harap ng mga dalubhasa o iskolar na mga Hudyo.<ref name=Gardner>Gardner</ref> Pagkatapos ng episodyong ito, may isang blankong espasyo sa Bagong Tipan na sumasaklaw sa 18 taon ng buhay ni Hesus(mula 12 hanggang 30 anos). Ang ibang mga henerikong alusyon ay si Hesus ay sumulong sa karunungan, at sa pabor sa diyos at tao(Luke 2:52). Ang isang karaniwang pagpapalagay ng mga Kristiyano ay si Hesus ay simpleng namuhay sa Nazareth bilang karpintero ayon sa Marcos 6:3 "Hindi ba ito ang karpintero, ang anak ni Marya at kapatid nina Santiago, Jose, Judas at Simon? Hindi ba kasama natin ang kaniyang kapatid na babae? Kaya nga, dahil sa kaniya natisod sila." Wala ng iba pang ibinigay sa Bagong Tipan sa panahong ito ni Hesus na tinawag ng ilan na ''mga nawawalang taon ni Hesus'' ngunit may iba't ibang mga teoriya at mga alamat na iminungkahi sa panahong ito. Ang [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]] ay naglalarawan ng buhay ng batang si Hesus na may maguni-guni at minsang masamang mga [[supernatural]] na pangyayari na maikukumpara sa isang kalikasang mapaglaro ng batang-diyos sa maraming [[Mitolohiyang Griyego]]. Ang isa sa mga episodyo ay sumasangkot kay Hesus na gumagawa ng isang putik na mga ibon na kanyang binigyan ng buhay na isang gawang itinuro kay Hesus sa Qur'an 5:110; bagaman sa [[Quran]], ito ay hindi itinuto kay Hesus bilang isang bata o isang matanda. Sa isang episodyo, ang isang bata ay nagkalat ng tubig na tinipon ni Hesus. Ito ay sinumpa naman ni Hesus na nagsanhi sa katawan ng batang ito na matuyot sa isang bangkay. Ang isa pang bata ay namatay nang ito ay sumpain ni Hesus nang ito ay maliwanag na aksidenteng nakabunggo kay Hesus, bumato kay Hesus o sumuntok kay Hesus(depende sa salin nito). Ang ilang mga manunulat ay nag-angkin na nakahanap ng patunay ng pag-iral ng mga manuskrito ni Hesus sa India at Tibet na sumusuporta sa paniniwalang si Hesus ay nasa India sa panahong ito ng kanyang buhay. Sina Gruber at Kersten (1995) ay nag-aangkin na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng mga katuruan at kasanayan na [[Therapeutae]] na mga guro ng eskwelang Budistang [[Theravada]] na sa panahong ito ay namumuhay sa Judea.<ref>{{cite book |author=Gruber, Elmar and Kersten, Holger. |title=The Original Jesus |publisher=Element Books |location=Shaftesbury |year=1995}}</ref> Kanilang isinaad na si Hesus ay namuhay ng buhay ng isang Budista at nagturo ng mga Budistang katuruan sa kanyang mga tagasunod. Ang kanilang akda ay sumunod sa iskolar ng Bagong Tipan sa Oxford na si Hillman Streeter na nagpatunay noong mga 1930 na ang katuruang [[moralidad|moral]] ni [[Gautama Buddha|Buddha]] ay may apat na kahanga hangang pagkakatulad sa [[Sermon sa Bundok]] ni Hesus.<ref>{{cite journal |title=Did Buddhism influence early Christianity? |first=N. S. |last=Chandramouli |publisher=The Times of India |date=May 1, 1997}}</ref> Ang ilang mga iskolar ay naniniwala na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng relihiyong [[Budismo]] at ang [[Ebanghelyo ni Tomas]] at [[Aklatang Nag Hammadi]] ay nagrereplekta sa posibleng impluwensiyang ito.<ref>The Gnostic Gospels and Beyond Belief: the Secret Gospel of Thomas by Elaine Pagels</ref><ref>''The Original Jesus'' by Gruber and Kersten</ref> Ang ideya na si Hesus ay namuhay sa India ay nauugnay sa aklat ni [[Louis Jacolliot]] na ''La Bible dans l'Inde, Vie de Iezeus Christna'' (1869).<ref>L. Jacolliot (1869) ''[http://books.google.com/books?id=PbsOAAAAQAAJ&dq=%22La+Bible+dans+l'Inde%22&source=gbs_navlinks_s La Bible dans l'Inde]'', Librairie Internationale, Paris (digitized by Google Books)</ref> (''The Bible in India, or the Life of Jezeus Christna''),<ref name=jacolliot>Louis Jacolliot (1870) ''[http://books.google.com/books?id=vqguAAAAYAAJ&dq=%22Louis+Jacolliot%22&source=gbs_navlinks_s The Bible in India]'', Carleton, New York (digitized by Google Books)</ref> Ikinumpara ni Jacolliot ang mga salaysay ng buhay ni [[Krishna|Bhagavan Krishna]] kay Hesus sa mga ebanghelyo at nagbigay konklusyon na hindi maaaring koinsidensiya na ang dalawang mga kwento ay may napakaraming mga pagkakatulad sa maraming mga mas pinong detalye. Siya ay nagbigay rin ng konklusyon na ang mga salaysay sa ebangelyo ay isang [[mito]] na batay sa mitolohiya ng Sinaunang India.<ref>As an example of a different interpretation, note that a number of well-known philosophers and writers, whose lifework has revolved around East-West comparative religion, ([[Ramakrishna]], [[Vivekananda]], [[Sivananda]] among others), have written that the similarities in some of the events in the lives of two of the most important figures in Eastern and Western religion (Christ and Krishna), are proof of the divine harmony linking the great faiths of East and West.</ref> Kanyang binaybay ang "Krishna" bilang "Christna" at nag-angkin na ang mga alagad ni Krishna ay nagbigay sa kanya ng pangalang "Jezeus" na nangangahulugang "dalisay na esensiya" sa [[Sanskrit]]. Si Holger Kersten ay nagmungkahi na ang [[Hindu]] Bhavishya Maha Purana sa Pratisargaarvan (19.17-32) ay naglalarawan ng pagdating ni Hesus: "Isang araw, si Shalivahana na pinuno ng mga Shakas ay dumating sa isang mayelong bundok. Doon sa Lupain ng Hun(Ladakh), nakita ng makapangyarihang hari ang isang lalake na nakaupo sa isang bundok. Ang kanyang balat ay tulad ng isang kobre at may suot na puting mga damit. Tinanong ng hari ang banal na lalake kung sino siya: Ito ay sumagot na Ako si Isaputra(anak ng Diyos) na ipinanganak ng birhen, ministro ng mga hindi mananampalataya na walang tigil sa paghahanap ng katotohanan. O hari, makinig ka sa relhiyon na dinala ko sa mga hindi mananampalataya...sa pamamagitan ng hustisya, katotohanan, pagninilay-nilay at pagkakaisa ng espirito, mahahanap ng tao ang kanyang daan kay Isa(Diyos sa Sanskrit) na nananahan sa sentro ng liwanag na nananatiling hindi nagbabago tulad ng araw na tumutunaw sa lahat ng mga lumilipas na bagay magpakailanman. Ang masayang larawan ni Isa na tagabigay ng kaligayahan ay inihayag sa puso; at ako ay tinawag na Isa-Masih(Hesus na Mesiyas)". Ayon sa mga [[Ahmadi]], ang mga karagdagang kasabihan ni [[Muhammad]] ay nabanggit na si Hesus ay namatay sa [[Kashmir]] sa edad na 120 taon. Ang mga aklat na Christ in Kashmir ni Aziz Kashmiri at Jesus Lived in India ni Holger Kersten ay nagtatala ng mga dokumento at artikulo bilang suporta sa pananaw na ito. ===Pagpapakilala at pagbabautismo ni Juan Bautista kay Hesus=== Ang pagbabautismo ni [[Juan Bautista]] kay Hesus ang opisyal na pinakasimula ng pangangaral ni Hesus sa madla. Naganap ito noong tatlumpung taong gulang na siya. Pagkaraang mabautismuhan si Hesus, lumitaw ang [[kalapati]] ng [[Espiritu Santo]], at narinig ang tinig ng Diyos na nagpapahayag na anak niya si Hesus.<ref name=Gardner/> ====Si Juan Bautista si Elias ayon kay Hesus ngunit ayon kay Juan Bautista ay hindi siya si Elias==== Ayon sa Mateo 17:10-13,"''At tinanong siya ng kaniyang mga alagad, na nangagsasabi, Bakit nga sinasabi ng mga iskriba na kinakailangang pumarito muna si [[Elias]]? At sumagot siya, at sinabi, Katotohanang si Elias ay paririto, at isasauli ang lahat ng mga bagay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na naparito na si Elias, at hindi nila siya nakilala, kundi ginawa nila sa kaniya ang anomang kanilang inibig. Gayon din naman ang Anak ng tao ay magbabata sa kanila. Nang magkagayo'y napagunawa ng mga alagad na si Juan Bautista ang sa kanila'y sinasabi niya." Ayon naman kay Juan Bautista sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 1:21,"''At sa kaniya'y kanilang itinanong, Kung gayo'y ano nga? Ikaw baga'y si [[Elias]]? At sinabi niya, Hindi ako. Ikaw baga ang propeta? At siya'y sumagot, Hindi.''" ====Pagbabautismo kay Hesus pagkatapos ipakulong ni Herodes si Juan==== Ayon sa Mateo 3:1-16 at Juan 1:19-36, binautismuhan ni Juan si Hesus sa simula pa ng pangangaral ni Juan Bautista ngunit ayon sa Lucas 3:18-21,si Hesus ay binautismuhan pagkatapos na ipakulong ni Herodes si Juan Bautista. ====Paghahayag ni Juan Bautista na si Hesus ang Kordero ng Diyos ngunit hindi alam ni Juan kung sino si Hesus==== Ayon sa Juan 1:29-36: :Nang kinabukasan ay nakita ni Juan si Hesus na lumalapit sa kaniya, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos, na nagaalis ng kasalanan ng sanglibutan! Ito yaong aking sinasabi, Sa hulihan ko'y dumarating ang isang lalake na magiging una sa akin: sapagka't siya'y una sa akin. At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't upang siya'y mahayag sa Israel, dahil dito'y naparito ako na bumabautismo sa tubig. At nagpatotoo si Juan, na nagsasabi, Nakita ko ang Espiritu na bumababang tulad sa isang kalapati na buhat sa langit; at dumapo sa kaniya.At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't ang nagsugo sa akin upang bumautismo sa tubig, ay siyang nagsabi sa akin, Ang makita mong babaan ng Espiritu, at manahan sa kaniya, ay siya nga ang bumabautismo sa Espiritu Santo.At aking nakita, at pinatotohanan kong ito ang Anak ng Diyos.Nang kinabukasan ay muling nakatayo si Juan, at ang dalawa sa kaniyang mga alagad;At kaniyang tiningnan si Jesus samantalang siya'y naglalakad, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos! Ayon naman sa Lucas 7:18-20: :At ibinalita kay Juan ng kaniyang mga alagad ang lahat ng mga bagay na ito.At sa pagpapalapit ni Juan Bautista sa kaniya ng dalawa sa kaniyang mga alagad, ay sinugo sila kay Hesus na nagpapasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? At pagdating sa kaniya ng mga tao, ay kanilang sinabi, Pinaparito kami sa iyo ni Juan Bautista, na ipinasasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? === Panahon ng pangangaral sa madla === Kabilang sa mga pangunahing kaganapan sa pangangaral sa madla o pagmiministro sa publiko ni Hesus ang pagbibinyag sa kanya ni Juan Bautista, pagtawag niya kay [[Mateo ang Ebanghelista|Mateo]], ang kanyang paggawa ng mga himala, pagbibigay niya kay [[Pedro]] ng mga susi ng langit, ang kanyang pagbabagong anyo, at ang paglilinis ng templo.<ref name=Gardner/> ====Ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang Mesiyas==== Sa maraming instansiya, ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang [[Mesiyas]] gaya ng pagbabawal niya sa mga demonyo (Marcos 1:34,3:11-12,Lucas 4:41), pagbabawal sa kanyang mga alagad na ipaalam nilang siya ang mesiyas (Mateo 16:20, Marcos 8:30, Luas 9:21) at sa pagbabawal sa mga pinagaling niya sa pagpapagaling niya sa iba(Mateo 8:3-4,12:15-16, Marcos 1:44, 5:43, 7:36, Lucas 5:14, 8:56). Ayon sa Marcos 8:29-30,"''At tinanong niya sila, Datapuwa't ano ang sabi ninyo kung sino ako? Sumagot si Pedro at nagsabi sa kaniya, Ikaw ang Cristo. At ipinagbilin niya sa kanila na huwag sabihin kanino man ang tungkol sa kaniya.''" ====Mga alagad lamang ang makakaunawa ng mga talinghaga ngunit hindi naunawaan ng mga alagad ang mga sinabi niya==== Si Hesus ay naghayag ng mga parabula (talinghaga) na ang kahulugan ay nakatago sa mga nakarinig maliban sa kanyang [[Labindalawang Alagad]]. Ayon sa Marcos 4:11-13:"''1At sinabi niya sa kanila, Sa inyo ay ipinagkaloob ang makaalam ng hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa kanilang nangasa labas, ang lahat ng mga bagay ay ginagawa sa pamamagitan ng mga talinghaga:Upang kung magsitingin sila'y mangakakita, at huwag mamalas; at kung mangakinig sila'y mangakarinig, at huwag mangakaunawa; baka sakaling sila'y mangagbalikloob, at patawarin sila.''" Ayon sa Mateo 13:13-15,"''3 Kaya't sila'y pinagsasalitaan ko sa mga talinghaga; sapagka't nagsisitingin ay hindi sila nangakakakita, at nangakikinig ay hindi sila nangakakarinig, ni hindi sila nangakakaunawa. At natutupad sa kanila ang hula ni Isaias, na sinasabi, Sa pakikinig ay inyong maririnig, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mapaguunawa;At sa pagtingin ay inyong makikita, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mamamalas:Sapagka't kumapal ang puso ng bayang ito.At mahirap na mangakarinig ang kanilang mga tainga,At kanilang ipinikit ang kanilang mga mata;Baka sila'y mangakakita ng kanilang mga mata,At mangakarinig ng kanilang mga tainga,At mangakaunawa ng kanilang puso,At muling mangagbalik loob,At sila'y aking pagalingin.''". Ayon sa Lucas 8:10,"'' At sinabi niya, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa mga iba'y sa mga talinghaga; upang kung magsitingin ay huwag silang mangakakita, at mangakarinig ay huwag silang mangakaunawa.''" Ayon sa Mateo 13:10-11,"'' At nagsilapit ang mga alagad, at sinabi nila sa kaniya, Bakit mo sila pinagsasalitaan sa mga talinghaga?At sumagot siya at sinabi sa kanila, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng langit, datapuwa't hindi ipinagkaloob sa kanila.''" Gayunpaman, kahit ang kanyang mga alagad ay hindi naunawaan ang mga sinabi ni Hesus sa kanila. Ayon sa Marcos 9:32,"''Nguni't hindi nila naunawa ang sabing ito, at nangatakot silang magsipagtanong sa kaniya.''" Ayon sa Lucas 9:45,"'' Datapuwa't hindi nila napaguunawa ang sabing ito, at sa kanila'y nalilingid, upang ito'y huwag mapagunawa; at nangatatakot silang magsipagtanong sa kaniya ng tungkol sa sabing ito.''" Ayon sa Lucas 18:34,"'' At wala silang napagunawa sa mga bagay na ito; at ang sabing ito ay nalingid sa kanila, at hindi nila napagtalastas ang sinabi.''" ====Sinabi ni Hesus na walang siyang sinalita sa lihim==== Ayon naman sa Juan 18:20-21:"'' Sinagot siya ni Hesus, Ako'y hayag na nagsalita sa sanglibutan; ako'y laging nagtuturo sa mga sinagoga, at sa templo, na siyang pinagkakatipunan ng lahat ng mga Hudyo; at wala akong sinalita sa lihim. Bakit ako'y iyong tinatanong? tanungin mo silang nangakarinig sa akin, kung anong sinalita ko sa kanila: narito, ang mga ito ang nangakakaalam ng mga bagay na sinabi ko.''" === Pagtawag sa 12 alagad=== Tinawag ni Hesus ang maniningil ng buwis na si Mateo. Sumunod si Mateo kay Hesus at napabilang sa kanyang [[labindalawang mga alagad]]. Ito ay sina [[Simon Pedro]], [[San Andres|Andres]], [[Santiago, anak ni Zebedeo]], [[San Juan|Juan]], [[Felipe ng Bethsaida]], [[San Bartolome|Bartolome]], [[San Mateo|Mateo]], [[Santo Tomas|Tomas]] (kilala rin bilang [[Didymus]]), [[Santiago ang Nakababata]], [[Hudas Tadeo]], [[Simon na Zelote]], at [[Hudas Iskariote]]. ===Pagsisinungaling ni Hesus sa kanyang mga kapatid=== Ayon sa Juan 8:7-10: :Pumunta kayo sa pista: ako'y hindi pupunta sa pistang ito; sapagka't hindi pa nagaganap ang aking panahon.At nang masabi sa kanila ang mga bagay na ito, ay nanahan pa siya sa Galilea. Pagkatapos pumunta ng kaniyang mga kapatid sa pista, Si Hesus ay pumunta, hindi sa hayag, kundi nang lihim. === Mga pagmimilagro ni Hesus === {{seealso|Milagro}} Ang mga [[milagro]] ni Hesus ang kanyang mga gawang [[supernatural]] na itinala sa mga ebanghelyo sa kurso ng kanyang pangangaral. Ayon sa may akda ng [[Ebanghelyo ni Juan]], ang tanging ilan sa mga milagrong ito ang kanyang isinulat sa ebanghelyong ito. Ang mga milagro ni Hesus ay inuri ng ilang mga iskolar sa apat na mga pangkat: mga pagpapagaling sa karamdaman gaya ng [[ketong]], pagpapalayas ng mga [[demonyo]] o masamang espirito, [[pagbuhay sa patay]], at pagkontrol sa kalikasan. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|8:11-12}}, {{Bibleverse||Mateo|16:1-4}}, {{Bibleverse||Mateo|12:38-40}} at {{Bibleverse||Lucas|11:29-30}}, si Hesus ay tumanggi na magbigay ng anumang "''mga tanda''" ng milagro upang patunayan ang kanyang autoridad. Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Juan|2:11}}, ang mga milagro ni Hesus ang "''mga tanda''" na naghahayag ng kanyang kaluwalhatian.Ang talata ng [[Ebanghelyo sa Lucas]] 7:22 (na isinulat ca. 90 CE) na nagsasabing "''At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Magsiparoon kayo, at sabihin ninyo kay [[Juan Bautista]] ang mga bagay na inyong nangakita at nangarinig; ang mga bulag ay nangakakakita, ang mga pilay ay nagsisilakad, ang mga ketongin ay nangalilinis, at ang mga bingi ay nangakaririnig, ang mga patay ay ibinabangon, sa mga dukha ay ipinangangaral ang mabubuting balita''" ay matatagpuan rin sa mas naunang isniulat na [[4Q521]] ng [[Dead Sea Scrolls]](Isinulat mula 150 BCE hanggang bago ang 70 CE) ng [[Mga Essene]] na halos katulad ng Lucas 7:22: "''...Ang langit at lupa ay makikinig sa [[Mesiyas]] at walang maliliko sa landas sa Mga kautusan ng mga banal...Kayong umaasa sa inyong puso, hindi ba masusumpungan ito sa Panginooon? Sapagka't isasaalang alang ng Panginoong ang mga hasidim at tatawagin ang mga matuwid sa kanilang pangalan. Kanyang luluwalhatiin ang mga matuwid sa trono ng walang hangganang Kaharian. Siya na nagpapalaya sa mga bihag, siya na nagbabalik ng paningin sa mga bulag, tumutuwid sa mga pilay..Gagawin ng Panginoon ang lahat ng mga maluwalhating bagay na ito... Sapagka't pagagalingin niya ang mga may karamdaman, bubuhayin ang mga patay at dadalhin ang mabubuting balita sa mga dukha.<ref> 4Q521, Dead Sea Scrolls</ref> Isa sa mga halimbawa ng kanyang pagpapagaling ang nasa {{Bibleverse||Mateo|8:5-13}}, nang pumasok si Hesus sa Capernaum ay nilapitan siya ng isang centurion(kapitan) na namanhik sa kanya upang pagalingin ang kanyang alipin. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Lucas|7:1-10}} na sa halip na ang mismong centurion(kapitan) ang lumapit kay Hesus ay isinugo nito ang mga matanda ng Hudyo upang hilingin kay Hesus na pumunta at pagalingin ang kanyang alipin. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|5:22-23}}, nang si Jairus na pinuno ng sinagoga ay namanhik kay Hesus ay nagsabing: "'' Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Ito ay inaayunan sa {{Bibleverse||Lucas|8:41-42}} na si Jairus na pinuno ng sinagoga ay lumapit at nagpatirapa kay Hesus na nagsasabing, "''Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Mateo|9:18}} na nagsasaad na nang lumapit ang pinuno kay Hesus ay patay na ang kanyang anak. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|10:46-52}} at {{Bibleverse||Mateo|20:29-30}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang sila ay papaalis na sa Jericho. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Lucas|18:35}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang siya ay papalapit sa Jericho. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|14:28-32}}, "''Sumagot sa kaniya si Pedro: Panginoon, kung ikaw nga, hayaan mong makapariyan ako sa iyo sa ibabaw ng tubig. Sinabi niya: Halika. Pagkababa ni Pedro mula sa bangka, lumakad siya sa ibabaw ng tubig papunta kay Jesus. Ngunit nang makita niya ang malakas na hangin, natakot siya at nagsimulang lumubog. Sumigaw siya na sinasabi: Panginoon, sagipin mo ako. Kaagad na iniunat ni Jesus ang kaniyang kamay at hinawakan siya. Sinabi niya sa kaniya: O, ikaw na maliit ang pananampalataya, bakit ka nag-aalinlangan? Nang makasakay na sila sa bangka, tumigil ang hangin."'' Ang salaysay na ito ay matatagpuan rin sa [[Budismo]] na mas nauna sa Krisityanismo: "''[Ang isang alagad na nagnais] na bumisita kay [[Buddha]] sa isang gabi...ay natagpuan ang bangka na nawawala mula sa gilid ng ilog Acirvati. Sa isang pananampalatayang pagtitiwala kay Buddha, siya ay humakbang sa tubig at lumakad na tila sa tuyong lupain hanggang sa gitna ng daloy. At pagkatapos ay lumabas siya sa kanyang nakuntentong pagninilay nilay kay Buddha na kanyang nawala ang kanyang sarili at nakita ang mga ilog at natakot at ang kanyang mga paa ay nagsimulang lumubog. Ngunit kanyang pinilit ang kanyang sarili na mabalot muli sa kanyang pagninilay nila at sa pamamagitan ng kapangyarihan nito ay umabot sa malayong gilid ng ilog ng ligtas at naabot ang kanyang Panginoon''".<ref>Rudolf Bultmann, The Gospel of John, Westminster, Philadelphia 1971: p240 quoted in Helms, Gospel Fictions, 81</ref> Ang ilang mga pagmimilagro ni Hesus ay isinalaysay rin sa [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]]. [[File:Thedecapolis.png|thumb|180px|left|Mapa ng lokasyon ng [[Gadara]] at [[Jerash|Gerasa]] mula sa dagat ng Galilea.]] Ang isa pang milagro ni Hesus ang pagpalayas ng demonyo na ang pangalan ay [[Lehiyon (demonyo)]] mula sa isang lalake (Marcos 5:1-20) o dalawang lalake (Mateo 8:28-34), nang si Hesus ay tumungo sa kabilang panig ng dagat Galilea sa rehiyon ng [[Gerasenes]](NRSV) o [[Gadarenes]] (KJV). Ang mga demonyo ay nilipat ni Hesus sa 2,000 [[baboy]] na tumalon at nalunod sa dagat. Sa Mateo, ito ay binago sa [[Gadarenes]]. Sa mga pinakamatandang manuskritong Griyego ay mababasa ang [[Gerasenes]]. Ayon sa [[King James Version]] sa Mateo 8:28, ito ay nangyari sa [[Gergesenes]] na tumutugon sa modernong [[Kursi]] sa [[Dagat ng Galiea]]. Ang Gerasa ay 31 kilometro mula sa Dagat ng Galilea at ang Gadara ay 10 kilometri mula sa dagat ng Galilea o 2 oras sa paglalakad tungo sa Dagat ng Galilea. ===Transpigurasyon === Naganap ang pagbabagong anyo ni Hesus habang inaakyat niya ang isang bundok. Nasaksihan ito nina Pedro, Santiago, at Juan ang Ebanghelista. Sa transpigurasyon o banyuhay na ito ni Hesus, naging nakasisilaw na liwanag si Hesus, maging ang kanyang mukha. Mula sa isang ulap, nagsalita at ipinahayag ng Diyos na si Hesus ang kanyang anak.<ref name=Gardner/> === Paglilinis ng templo === Sa pagbabalik ni Hesus sa Herusalem, natuklasan niya ang mga nagkalat na mangangalakal at mga tagapagpalit ng mga pera sa templo. Ikinagalit ito ni Hesus kaya't pinagalitan at pinalayas niya ang mga taong ito mula sa banal na gusaling iyon. Ito ang isinagawang pagdadalisay ni Hesus ng templo sa Herusalem. Ito ang tanging salaysay na si Hesus ay gumamit ng pisikal na karahasan sa anuman sa mga ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay nangyari malapit sa wakas ng mga ebanghelyong sinoptiko sa Marcos 11:15–19, 11:27–33, Mateo 21:12–17, 21:23–27 at Lucas 19:45–48, 20:1–8) at malapit sa simula ng Ebanghelyo ni Juan sa Juan 2:13–16. === Pagpasok ni Hesus sa Herusalem=== Ayon sa mga ebanghelyo, bago pumasok si Hesus sa Herusalem, siya ay nanatili sa Bethany at Bethpage. Ayon sa Juan 12:1, si Hesus ay nasa Bethany ng anim na araw bago ang [[Paskuwa]]. Habang naroon, kanyang ipinadala ang kanyang dalawang mga alagad sa isang bayan upang kunin ang isang asno na nakatali ngunit hindi kailanman nasakyan. Kapag sila ay tinanong, sila ay tinuruan na sabihing ang asno ay kailangan ng Panginoon ngunit ibabalik. Ang parehong {{Bibleverse||Lucas|19:29-35}} at {{Bibleverse||Juan|12:12-16}} ay nagsaad na sa pagpasok ni Hesus sa Herusalem, siya ay umupo sa isang batang asno. Ayon sa Juan, ito ay upang matupad ang hula sa Zacarias 9:9. Ayon sa Zacarias, "Magalak ka ng malaki, Anak na Babae ng Zion!, Humiyaw, Anak ng Babae ng Herusalem, Tingan mo, ang hari mo ay dumarating sa iyo, matuwid at matagumpay, mapagpakumbaba at nakasakay sa ''isang asno, sa isang bisiro'', ang bisiro ng isang asno". Ang dalawang huling mga linya ay tila nagpapahiwatig na ang hari ay nakasakay sa dalawang mga hayop na ''asno at ang bisiro'' nito. Gayunpaman, ito ay isa lamang halimbawa ng mga paralelismong pangtulang Hebreo na kinasasangkutan ng pag-uulit ng parehong idea sa magkaibang mga salita para sa layuning metriko at ritmiko. Salungat sa Lucas at Juan na nagsaad na si Hesus ay sumakay sa ''isang asno'', nabasa ni Mateo ang talata sa Zacarias na ang mesiyas ay sasakay sa ''dalawang mga asno'' at si Hesus ay kanyang isinaad na sumakay sa ''mga'' asnong ito. Sa Hebreo ng Zec. 9:9, ang asno ay tumutukoy sa isang lalake. Ito ay isanalin sa Mateo sa babaeng asno at ang anak ng babaeng asnong ito. Sa saling Griyego ng Zec. 9:9, ang salitang asno ay maaaring tumukoy sa parehong kasarian. Ang ilang mga salin at komentaryo ng bibliya ay nagmungkahi na ang sinakyan ni Hesus ang mga damit(o balabal) na ipinatong ng mga alagad sa asno at bisiro nito. Gayunpaman, kahit pa ipagpalagay na ang "sa kanila" ay tumutukoy sa mga damit, inilagay ng mga alagad ang mga damit ''sa kanila'' o sa parehong asno at bisiro. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|21:7}}, "kanilang dinala ang ''babaeng asno at ang bisiro nito'', kanilang inilagay ang kanilang mga balabal ''sa kanila''(asno at bisiro) at si Hesus ay umupo ''sa kanila''." ===Pagsumpa sa puno ng igos=== Ang pagsumpa ni Hesus sa punong [[igos]] ay isinama lamang sa mga ebanghelyong Marcos at Mateo ngunit wala sa Lucas o Juan. Sa Mateo, ang sinumpang igos ay ''agad'' na natuyo samantalang sa Marcos, ang puno ay hindi natuyo hanggang sa sumunod na araw. Ayon sa Mateo 21:18-20, sa kinaumagahan, nang siya ay pabalik na sa lungsod ay nagutom si Hesus. Pagkakita niya sa isang puno ng igos sa tabing-daan, nilapitan niya ito ngunit wala siyang nakita rito kundi mga dahon lamang kaya sinabi niya rito: "Kailanman ay hindi ka na mamumunga. ''Kaagad na natuyo ang puno ng igos''". Sa Marcos 11:12-14, pagkatapos ng pagpasok ni Hesus sa Herusalem at bago ang paglilinis ng templo, sinumpa ni Hesus ang igos sa pagiging walang bunga nito sapagka't hindi pa panahon ng mga igos. Sinabi ni Hesus sa puno na ''sinomang tao'y hindi kakain ng iyong bunga mula ngayon at magpakailan man''. Pagkatapos ng kanyang paglilinis sa templo sa kinaumagahan, ay nakita ng mga alagad na ang puno ng igos ay tuyo na mula sa mga ugat. Sa pagkaalaala ni Pedro ay sinabi sa kaniya, Rabbi, narito, ang sinumpa mong puno ng igos ay natuyo(Marcos 11:20-21). Ayon sa mga iskolar, ang pagkakaiba sa dalawang kwento ay sanhi ng pagbabago ng Mateo sa kwento ng Marcos na pinaghanguan nito.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=QEKQ_iBhX7UC&pg=PR11&source=gbs_selected_pages&cad=3#v=onepage&q&f=false Davies, William David, & Allison, Dale C., "Matthew 19-28" ()] p.147</ref> ===Huling hapunan === {{pangunahin|Huling Hapunan}} Ang Huling Hapunan ang pinagsaluhan ni Hesus kasama ng kanyang mga apostol bago ang kanyang pagpapako sa krus. Ito ay inaalala ng mga Kristiyano at batayan ng kalaunang doktrina ng mga Kristiyano na [[sakramento]] o [[ordinansa]]ng(sa [[Protestantismo]]) tinatawag na [[Eukarista]] at kilala rin bilang "Banal na Komunyon" o "Ang Hapunan ng Panginoon". Ang [[Simbahang Katoliko Romano]], [[Silangang Ortodokso]], [[Ortodoksong Oriental]] at [[Simbahan ng Silangan]] ay nagtuturo na ang realidad(substansiya) ng mga elemento ng tinapay at alak ay buong nababago sa literal na katawan at dugo ni Hesus samantalang ang mga hitsura(species) ay nanatili. Ang [[Lutherano]] ay nanniwala na ang katawan at dugo ni Hesus ay umiiral "sa, kasama at ilalim" ng mga anyo ng tinapay at alak na isang konseptong kilala bilang ang unyong sakramental. Sa Huling Hapunan ayon sa mga ebanghelyo nang hinulaan ni Hesus ang pagkakanulo sa kanya ni [[Hudas Iskariote]]. Ang tatlong ebanghelyong sinoptiko(Mateo, Marcos, Lucas) at Unang Korinto ay kinabibilangan ng salaysay ng Hapunan kung saan si Hesus ay kumuha ng tinapay, hinati ito at ibinigay sa mga apostol na nagsasabing, "Ito ang aking katawan na ibinigay sa inyo". Ang mga salita sa bawat salaysay ng mga aklat na ito ay katamtamang magkakaiba na sumasalamin sa isang tradisyong [[Ebanghelyo ni Marcos|pang-Marcos]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Mateo]] at isang tradisyong [[Apostol Pablo|Paulino]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Lucas]].<ref name="NBD">"Lord's Supper, The" in ''New Bible Dictionary'', 3rd edition; IVP, 1996; page 697</ref> Ang mga salitang "''Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin''" ay matatagpuan lamang sa Ebanghelyo ni Lucas(22:19) at hindi sa iba pang 3 ebanghelyo. Ang {{Bibleverse||Lucas|22:19-20}}(22:19b-20)(''ibinigay sa kanila. Kaniyang sinabi: Ito ang aking katawan na ibinigay para sa inyo. Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin. Sa gayunding paraan, pagkatapos na makapaghapunan, kinuha niya ang saro at sinabi: Ang sarong ito ay ang bagong tipan sa aking dugo na ibinuhos para sa inyo.'') ay hindi lumilitaw sa ilang mga pinakamaagang manuskrito ng Ebanghelyo ni Lucas at pinaniniwalaang isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang episodyong ito ay hindi matatagpuan sa [[Ebanghelyo ni Juan]] ngunit kinabibilangan ng paghuhugas ni Hesus ng mga paa ng apostol na may detalyadong diskursong pagpapaalam habang inihahanda sila sa kanyang paglisan. Ayon sa mga sinoptiko ({{Bibleverse||Marcos|14:12-18}}, {{Bibleverse||Mateo|26:17-21}} at {{Bibleverse||Lucas|22:8}}), ang Huling Hapunan ang Seder na [[Paskuwa]](Paglagpas) na isinasagawa ng mga Hudyo sa simula ng [[Nisan]] 15. Salungat dito, ang Huling Hapunan ayon sa {{Bibleverse||Juan|19:14}} nangyari noong Nisan 14 nang ang mga kordero ng Paskuwa ay pinapatay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|18:28}} at {{Bibleverse||Juan|19:14-15}}, si Hesus ay ipinako sa krus bago ang [[Paskuwa]]. Ipinagpapalagay na ang may akda ng Juan ay pumili ng petsang ito upang umangkop sa kanyang teolohiya na si Hesus ang "kordero ng diyos"({{Bibleverse||Juan|1:29}}) at iniugnay si Hesus sa mga hinahandog na kordero sa Paskuwa ng mga Hudyo.<ref>Sanders, E. P. The historical figure of , 1993. p. 72</ref> Ikinatwiran ni Raymond Brown na sa [[Seder na Paskuwa]] ng mga Hudyo, ang unang saro ng alak ay iniinom bago kainakain ang walang lebadurang tinapay ngunit sa sinoptiko, ay nangyari ito pagkatapos. Ito ay nagpapakita ayon kay Brown na ang pangyayaring ito ay hindi ang unang Seder na Paskuwa na nangyayari tuwing Nisan 15 at kaya ay mas umaayon sa kronolohiya ng Juan na nangyari noong Nisan 14. Gayunpaman, maaaring ito ay binago para sa mga layuning simboliko o relihiyoso. Ang [[Silangang Ortodokso]] ay naniniwalang ang hapunang Eukaristiko ay hindi ang Seder na Paskuwa kundi isang hiwalay na hapunan. Ang argumentong Seder na Paskuwa ay itinatakwil rin ng Simbahang [[Presbiteriano]] na nagsasaad na ang huling hapunan sa ebanghelyo ay maliwanag na nagpapakitang ang layunin ng Huling Hapunan ay hindi ang pag-ulit ng taunang Seder na Paskuwa ng [[Aklat ng Exodo]].<ref>Brown et al. page 626</ref><ref name=Presbyterian37 >''Liturgical year: the worship of God'' by Presbyterian Church (U.S.A.), 1992 ISBN 978-0-664-25350-9 page 37</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Juan]] at ang 1 Corinto 5:7-8 ay nagtumbas ng pagpako kay Hesus bilang isang inihandog na kordero ng Paskuwa. Ang mga iskolar ng [[Seminar ni Hesus]] ay tumuturing sa Huling Hapunan na hinango hindi mula sa huling hapunan ni Hesus kasama ng mga apostol kundi sa mga tradisyong [[hentil]] ng mga pag-alalang hapunan para sa mga namatay.<ref name = "ActJMark">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Mark," p. 51-161</ref> Si [[Barry B. Powell|Barry Powell]] ay nagmungkahi na ang mga konseptong Kristiyano ng pagkain at pag-inom ng laman at dugo ni Hesus ay naimpluwensiyan ng kulto ni [[Dionysus]].<ref>Powell, Barry B., ''Classical Myth'' Second ed. With new translations of ancient texts by Herbert M. Howe. Upper Saddle River, New Jersey: Prentice-Hall, Inc., 1998.</ref> Si [[Dionysus]] ay isa sa maraming mga tagapagligtas na [[diyos na namatay at nabuhay]]. Ang kanyang kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing [[Pasko#Disyembre_25|Disyembre 25]]. Siya ay sinamba sa buong Gitnang Silangan gayundin sa Gresya. Siya ay mayroong sentro ng pagsamba sa Herusalem noong ika-1 siglo BCE. Siya ang anak ni [[Zeus]] na Diyos Ama at ang kanyang laman at dugo ay simbolikong kinakain ng kanyang mga tagasunod sa anyo ng tinapay at alak. Si [[Dionysus]] ay ipinanganak ng isang birhen, nagsagawa ng mga milagro gaya ng pagbabago ng tubig sa alak, may 12 alagad, tinawag na "Diyos na naging laman", "Tanging Bugtong na Anak" at "Tagapagligtas", ipinako sa krus at namatay bilang isang handog para sa mga kasalanan ng daigdig. Si Dionysus ay muling nabuhay pagkatapos ng 3 araw at umakyat sa langit.<ref>http://www.religioustolerance.org/chr_jcpa2.htm</ref><ref>[[Pausanias (geographer)|Pausanias]], ''Description of Greece'' 6. 26. 1 - 2</ref><ref>[[Athenaeus]], ''Deipnosophistae'' 2. 34a</ref> Ayon sa iskolar na si Peter Wick, ang paggamit ng simbolismong alak sa [[Ebanghelyo ni Juan]] kabilang ang kwento ng [[kasalan sa Cana]] kung saan binago ni Hesus ang tubig sa alak ay nilayon upang ipakita ng Juan si Hesus ay mas superior kay [[Dionysus]].<ref name="Wick 2004 179–198">{{cite journal |last=Wick |first=Peter |title=Jesus gegen Dionysos? Ein Beitrag zur Kontextualisierung des Johannesevangeliums |journal=[[Biblica (journal)|Biblica]] |volume=85 |issue=2 |pages=179–198 |publisher=[[Pontifical Biblical Institute]] |location=Rome |year=2004 |url=http://www.bsw.org/?l=71851&a=Comm06.html |accessdate=2007-10-10 |ref=harv}}</ref> ===Getsemani, pagkakanulo ni Hudas at pagdakip kay Hesus=== [[File:Giotto - Scrovegni - -31- - Kiss of Judas.jpg|thumb|300px||''Halik ni [[Hudas Iskariote]]'' (1304–06), fresco ni [[Giotto]], [[Scrovegni Chapel]], [[Padua]], Italya]] Ayon sa mga kanonikal na Ebanghelyo, pagkatapos ng Huling Hapunan, si Hesus at ang kanyang mga alagad ay naglakbay sa Gethsemane. Nang makarating rito, siya ay inilarawang lumisan sa kanyang mga alagad upang manalangin ng pribado. Isinaad ng mga sinoptiko na ang tatlong mga alagad na kasama ni Hesus ay nakatulog at kinastigo sila ni Hesus sa pagkabigong manatiling gising kahit sa isang oras na nagmuungkahing sila ay manalangin upang makaiwas sa tukso. Sa puntong ito, si [[Hudas Iskariote]] ay lumitaw na sinamahan ng isang pangkat ng mga tao na kinabibilangan ng mga saserdote at matatanda at mga taong may sandata. Lumapit si Hudas kay Hesus upang halikan niya ito. Ang halik ang ibinigay ni Hudas na tanda sa mga humuhili kung sino ang kanilang dapat huhulihin. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], si Hesus ay tumugon kay Hudas, ''Kaibigan, anong dahilan ng pagparito mo?'' Ito ay humantong sa paniniwala na si Hesus at Hudas ay aktuwal na may kasunduan at walang tunay na pagkakanulong nangyari.<ref name=PagelsKing>Pagels, Elaine at Karen L. King. (...) "The ''Gospel of John'' suggests that Jesus himself was complicit in the betrayal, that moments before Judas went out, Jesus had told him, "Do quickly what you are going to do" (''John'' 13:27)" (...), ''Reading Judas, The Gospel of Judas and the Shaping of Christianity'', Penguin Books, New York, 2007, pages 3–4, ISBN 978-0-14-311316-4.</ref> Ang Lucas 22:47-48 ay nagsasaad na nakita ni Hesus si Hudas na paparating at pinigil siya na nagtatanong: ''Hudas, sa pamamagitan ba ng halik ay ipagkakanulo mo ang Anak ng Tao?'' Walang halik na isinagawa si Hudas. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|14:45-47}} at {{Bibleverse||Mateo|26:49-51}}, ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng isang alipin ay nangyari ''pagkatapos dakipin si Hesus''. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa parehong {{Bibleverse||Lucas|22:47-54}} at {{Bibleverse||Juan|18:4-12}} na ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng alipin ay nangyari ''bago dakipin si Hesus''. Ayon sa apat na kanonikal na Ebanghelyo, hinulaan ni Hesus na ipinagkakanulo siya at alam niyang ito ay gagawin ni Hudas({{Bibleverse||Mateo|26:23-25}}, {{Bibleverse||Marcos|14:18-21}}, {{Bibleverse||Lucas|22:21-23}} at {{Bibleverse||Juan|13:21-30|}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|13:21-30}}, ito ay katuparan ng isang hula sa kasulatan ngunit inihayag din ni Hesus sa {{Bibleverse||Mateo|26:23-24}} tungkol kay Hudas na ''sa aba ng taong iyon na magkakanulo sa Anak ng Tao. Mabuti pa sa taong iyon kung hindi na siya naipanganak''. Ang pagtupad ni Hudas sa hula ay nagpapahiwatig na si Hudas ay walang [[malayang kalooban]] at nakatakda na sa kapahamakan bago pa ang kanyang kapanganakan({{Bibleverse||Juan|17:12}}). Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Mateo|19:28}} at {{Bibleverse||Lucas|22:30}}, ang lahat ng 12 mga alagad ay uupo sa 12 trono upang hatulan ang 12 lipi ng Israel. Sinaad sa {{Bibleverse||Mateo|26:15}} at Mateo 27:3-10 na ipinagkanulo ni Hudas si Hesus para sa 30 pirasong pilak. Ayon sa Marcos 14:10-11, ang mga saserdote ay nangako lamang kay Hudas na babayaran siya ngunit ayon sa Mateo 26:14-16 ay agad binyaran si Hudas ng mga saserdote. Kalaunan ay dahil nagsisi si Hudas ay kanyang ibinalik ang salapi sa templo at nagbigti. Ang salapi ay kalaunang ginamit ng mga pinunong saserdote upang ipambili ng bukid ng magpapalayok upang ito ay maging libingan ng mga dayuhan(Mt 26:15, 27:3-10). Salungat dito, ayon sa Gawa 1:18, si Hudas ang bumili ng isang parang mula sa kabayaran ng kalikuan. Doon ay bumagsak siya na nauna ang ulo, bumuka ang kaniyang katawan at sumambulat ang lahat ng kaniyang bituka. Inangkin sa Mateo 27:9-10 na ang pagbili ng bukid ng magpapalayok ay hinulaan sa Jeremias ngunit ito ay hindi matatagpuan sa Jeremias. Sa halip, ang Zec. 11:13 ay pinaniwalaan ng ilan na tinukoy dito ni Mateo. Ang ''[[Ebanghelyo ni Hudas]]'' ay nagsasaad na ang mga aksiyon ni Hudas ay kanyang ginawa bilang ''pagsunod'' sa mga instruksiyon na ibinigay sa kanya ni Hesus. Ang [[Ebanghelyo ni Hudas]] ay nagsasaad rin na pinlano ni Hesus ang mga kurso ng pangyayari na humantong sa kanyang kamatayan. Ang paglalarawang ito ay tila umaayon sa ilang mga anyo ng [[Gnostisismo]] na ang anyong tao ay isang bilangguan na espiritwal at kaya ay naglingkod si Hudas kay Hesus sa pamamagitan ng pagtulong na palayin ang kaluluwa ni Hesus mula sa mga limitasyong pisikal. Isinasaad rin sa [[Ebanghelyo ni Hudas]] na hindi nalaman ng ibang mga apostol ang tunay na ebanghelyo na itinuro lamang ni Hesus kay [[Hudas Iskariote]] na ang ''tanging'' alagad ni Hesus na kabilang sa "banal na henerasyon" sa mga alagad. === Paglilitis kay Hesus === {{main|Sanhedrin|Poncio Pilato}} Ayon sa mga kanonikal na ebanghelyo, pagkatapos ng pagkakanulo at pagdakip kay Hesus nang gabi ay dinala siya sa [[Sanhedrin]]. Ayon sa Mateo 26:57, si Hesus ay dinala sa bahay ni Caiaphas na dakilang saserdote kung saan nagtipon ang dakilang saserdote, mga skriba at matatanda. Sa Mateo 27:1, idinagdag na muling nagpulong ang mga saserdote sa sumunod na umaga. Ayon sa Marcos, 14:53, si Hesus ay dinala nang gabing iyon sa dakilang saserdote(na hindi pinangalanan) kung saan ang nagtipon ang lahat ng mga hepeng saserdote at mga matatanda. Ayon sa Markos 15:1, ang isa pang konsultasyon ay idinaos ng mga saserdote nang sumunod na umaga. Ayon sa Lucas 22:54, si Hesus ay dinala sa "bahay ng dakilang saserdote"(na hindi pinangalanan) kung saan ay kinutya at binugbog si Hesus nang gabing iyon at sa Lucas 22:66, idinagdag na "sa sandaling araw na", ang mga hepeng sasedote at mga skriba ay nagtipon at dinala si Hesus sa konseho. Sa Juan 18:24, si Hesus ay dinala mula kay Annas patungo kay Caiaphas na dakilang saserdote at sa Juan 18:28 ay isinaad na noong umaga ay dinala si Hesus mula kay Caiphas tungo kay [[Poncio Pilato]] sa Praetorium. Sa mga ebanghelyo, si Hesus ay isinaad na nagsalita ng napaka-kaunti at nagbigay ng napaka bihira at hindi direktang mga sagot sa mga tanong ng saserdote na nagtulak sa isang opiser na sampalin siya. Sa Mateo 26:62, ang kawalan ng tugon ni Hesus ay nagtulak sa dakilang saserdote na tanungin siiya: "wala ka bang isasagot?" Sa mga salaysay ng ebanghelyo, ang mga lalake na humahawak kay Hesus sa bahay ng dakilang saserdote ay kumutya, piniringan ang kanyang mata, uminsulto at bumugbog sa kanya. Ang Markos 14:55-59 ay nagsasaad na ang mga hepeng saserdote ay naghanap ng saksi laban kay Hesus upang ipapatay siya ngunit hindi nakahanay ng sinuman kaya naghanap ng mga maling saksi laban sa kanya ngunit ang kanyang mga saksi ay hindi magkakaayon. Isinaad sa Marcos 14:61 na tinanong naman ng dakilang saserdote si Hesus: "Ikaw ba ang Kristo, ang Anak ng Mapalad?" Sumagot si Hesus na "''Ako''" na sa puntong ito ay pinunit ng dakilang saserdote ang balabal nito sa galit at inakusahan si Hesus ng [[pamumusong]]. Tinanong naman ng dakilang saserdote ang Sanhedrin at silang lahat ay nagbigay hatol na siya ay nararapat mamatay(Marcos 14:64) Sa Mateo 26:63, tinanong ng dakilang sasedote si Hesus "Sabihin mo sa amin kung ikaw ang Kristo, ang Anak ng Diyos". Sumagot si Hesus na "''Sinabi mo''" na nagtulak sa dakilang saserdote na punitin ang kanyang balabal. Salungat dito, sa Lucas 22:67 ay tinanong si Hesus na "Kung ikaw ang Kristo, sabihin mo sa amin". Ngunit kanyang sinabi sa kanila, "''Kung sasabihin ko sa inyo, hindi kayo maniniwala''". Ngunit sa Lucas 22:70 nang siya ay tanungin nila na "Kung gayon, ikaw ba ang Anak ng Diyos?" Sumagot si Hesus na "''Sinasabi niyong ako''". Sa puntong ito, ang mga sasedote ay nagtanong: "Hindi ba, hindi na natin kailangan ang saksi sapagkat tayo na ang nakarinig mula sa kaniyang bibig?" May ilang mga problema sa mga salaysay ng ebanghelyo tungkol sa paglilitis ng [[Sanhedrin]] kay Hesus. Ayon sa mga sinoptiko, ang Banal na Hapunan ang Seder na Paskuwa na unang araw ng Paskuwa. Ito ay nagpapahiwatig na ang paglilitis kay Hesus ay nangyari sa isang linggong pagdiriwang ng pistang Paskuwa. Sa pagbibilang rin ng araw ng mga Hudyo ay isa itong Paskuwa. Pinagbabawal sa [[Hudaismo]] na ang Sanhedrin ay magpulong sa [[Shabbat]] o sa mga pista gaya ng Paskuwa. Sa ebanghelyo, ang Sanhedrin ay nagpulong sa bahay ng dakilang saserdote sa gabing pagkatapos ng pagdakip kay Hesus, ngunit ipinagbabawal sa Hudaismo na ang Sanhedrin ay magpulong sa labas ng ''Bulwagan ng mga Tinagpas na Bato''(Lishkat Ha-Gazith) sa templo sa Herusalem o magpulong sa gabi.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/james_still/jesus_trial.html</ref> Ang isa pang imposiblidad sa Marcos 14:64 ang paghatol ng kamatayan sa parehong araw kesa sa itinakdang interbal na 24 oras sa Hudaismo. Sa Marcos 14:57-58, ang ilang mga tao ay tumayo na may mga "hindi totoong testimonya" laban kay Hesus. Gayunpman, ang kanilang "hindi totoong" inangkin na sinabi ni Hesus ang sinabi ni Hesus ayon sa Juan 2:18-19 at Gawa 6:14. Ayon sa Marcos 16:61, iniugnay ng dakilang saserdote ang pagiging isang [[mesiyas]] sa pagiging Anak ng Diyos. Ito ay maling pag-uugnay dahil hindi itinuturing sa Hudaismo ang pagiging [[mesiyas]] na may katayuang pang-diyos. Ang pag-aangkin rin at pagtuturo ng isang indibidwal na siya "ang mesiyas" ay hindi itinuturing sa [[Hudaismo]] na [[pamumusong]] gaya ng maling pag-aangkin sa Marcos 14:61-64. Ang pag-aangkin rin ni Hesus sa Marcos 14:62 ay hindi nangangailangang ito ay may anumang konotasyong pang-diyos. Ang paggamit ng pariralang "Anak ng Mapalad" o "Anak ng Diyos" ay hindi isang krimen na pinarurusahan ng kamatayan sa Hudaismo. Ang pag-aangkin rin ni Hesus na ang Anak ng Tao ay uupo sa kanan ng diyos sa Marcos 14:62 ay walang pinagkaiba sa alusyon ni [[David]] na nakaupo siya sa kanan ng diyos(Awit 110:1)<ref>Morris Goldstein, Jesus in the Jewish Tradition, Macmillan, New York 1953 quoted in Wilson, Jesus: The Evidence: p 103</ref> Ayon sa mga [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]], si Hesus ay dinala kay Pilato ng [[Sanhedrin]] na nagpahuli kay Hesus at mismong kumwestiyon sa kanya. Isinaad na ang [[Sanhedrin]] ay binigyan lamang ni Hesus ng mga sagot na kanilang itinuring na [[pamumusong|mapamusong]](Marcos 14:61-64) ayon sa [[batas ni Moises]] na hindi malamang na ituturing ni Pilato na isang [[parusang kapital]] na nagpakahulugan ng batas Romano. Ang pangunahing tanong ni Pilato kay Hesus ay kung itinuturing niya ang kanyang sarili na hari ng mga [[Hudyo]] bilang pagtatangka na matukoy kung siya ay isang potensiyal na bantang politikal. Ayon sa saling [[New International Version|NIV]] Marcos 15:2, Mat 26:64: "Ikaw ba ang hari ng mga Hudyo"? "Yes, It is as you say"(oo, gaya ng sinasabi mo).<ref>http://bible.cc/matthew/26-64.htm</ref><ref name="bible.cc">http://bible.cc/mark/15-2.htm</ref> Sa ilang mga salin gaya ng [[KJV]], ang sagot ni Hesus ay: "Thou sayest it."([[King James Version]], Mark&nbsp;15:2, Sinasabi mo);<ref name="bible.cc"/> Ang anumang digri ng kompirmasyon ang nahango ng mga tagasalin ng [[bibliya]] mula sa sagot ni Hesus, ayon sa Bagong tipan ay hindi sapat upang makita si Hesus bilang isang tunay na bantang politikal. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], may pag-aatubili si Pilato na payagan ang pagpapako kay Hesus na walang nakitang kasalanan siya. Ayon sa Mateo, kustombre ng gobernador ng Roma na magpalaya ng isang bilanggo sa [[Paskuwa]]. Ang mga salaysay sa bagong tipan ay nagsasaad na inilabas ni Pilato si [[Barabbas]] at sa Mateo ay tinukoy siyang masamang bilanggo ngunit sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] ay isang mamatay tao. Isinaad ni Pilato sa mga Hudyo na pumili sa pagitan ng pagpalaya kay Barabbas o Hesus na umaasang kanilang hihilinging palayain si Hesus. Gayunpaman, pinili ng mga tao si Barabbas at sinabi tungkol kay Hesus na "Ipako siya!". Sa Mateo, tumugon si Pilato, "Bakit? anong kasamaan ang nagawa niya". Ang mga tao ay nagpatuloy na nagsasabing "Ipako siya!". Walang kustombreng alam na pagpapalaya ng mga bilanggo sa Herusalem maliban sa mga salaysay na ito sa ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay sinasabi ng ilan na elemento ng literaryong paglikha ng Ebanghelyo ni Marcos na nangailangang salungatin ang tunay na anak ng ama upang ilagay ang nagtuturong paligsahan sa anyo ng isang talinghaga. Ang kwento ni Barabbas ay historikal na ginamit upang ilagay ang pagsisi ng pagpapako kay Hesus sa mga Hudyo at upang pangatwiranan ang [[antisemitismo]] na isang interpretasyong kilala bilang [[deisidyong Hudyo]] na itinakwil ni Papa [[Benedict XVI]] sa kanyang aklat noong 2011 na ''Jesus of Nazareth'' kung saan kanya ring kinuwestiyon ang historisidad ng talata sa Mateo.<ref name=JRPB16> {{cite book |url=http://www.ignatius.com/promotions/jesus-of-nazareth/excerpts.htm |title= Jesus of Nazareth |author=[[Pope Benedict XVI]] |year=2011 |accessdate=2011-04-18}} </ref><ref>{{cite web |title=Pope Benedict XVI Points Fingers on Who Killed Jesus |url=http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |quote=While the charge of collective Jewish guilt has been an important catalyst of anti-Semitic persecution throughout history, the Catholic Church has consistently repudiated this teaching since the Second Vatican Council. |date=March 2, 2011 |accessdate=2012-09-28 |archive-date=2012-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120307122425/http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |url-status=dead }}</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Lucas]] ay naglalarawan sa mga saserdote na paulit ulit na nag-aakusa sa kanya bagaman ayon dito ay nanatiling tahimik si Hesus. Pumayag si Pilato na kondenahin si Hesus sa pagpapako sa krus pagkatapos na ipaliwanag ng mga pinunong Hudyo na siya ay isang banta sa Roma sa pamamagitan ng pag-aangking hari ng [[Israel]]. Ayon sa mga sinoptiko, ang mga tao ay tinutruan ng mga pariseo at saduceo na sumigaw laban kay Hesus. Idinagdag ng Mateo na bago ang pagkukundena kay Hesus si kamatayan, si Pilato ay naghugas sa tubig ng kanyang mga kamay sa harapan ng mga tao na nagsasabing "ako ay inosente sa dugo ng taong ito; makikita niyo". ==== Pagpapako sa krus==== [[File:SVouet.jpg|thumb|right|240px|''Ang Pagkapako ni Hesus sa Krus'' (1622) ni [[Simon Vouet]]; Church of Jesus, [[Genoa]]]] Pagakatapos ng paglilitis ni Pilato, si Hesus ay ibinigay ni Pilato sa mga tao upang ipako sa krus. Dinala siya ng mga kawal sa loob ng patyo na tinatawag na hukuman. Tinawag nila ang buong batalyon ng mga kawal na naroroon upang magtipon. Sinuotan nila siya ng kulay ubeng damit at nilagayan ng koronang tinik. Nagsimula silang bumati sa kaniya na sinasabi: Binabati, Hari ng mga Judio. Matapos nila siyang kutyain, hinubad nila ang kulay ubeng damit at isinuot sa kaniya ang kaniyang mga damit. Kanilang dinala siya papalabas upang ipako sa krus. Sa tatlong sinoptiko, kanilang kinuha ang isang nagngangalang Simon na taga-Cerene at ipinapasan sa kaniya ang krus ni Hesus. Salungat dito, sa Juan ay si Hesus lamang ang nagpasan ng kanyang krus tungo sa Golgota. Sa Lucas lamang isinaad ang pakikipag-usap ni Hesus sa mga babaeng sumusunod na tumatangis at nanaghoy sa kaniya. Ang kwento ng isang babaeng Veronica ay hindi matatagpuan sa mga ebanghelyo at lumitaw lamang noong mga 1380. Ayon sa kwento, si Veronica ay naawa nang makita niyang pasan ni Hesus ang kanyang krus tungo sa Golgota. Kanyang ibinigay ang kanyang belo upang punasan ang kanyang noo. Ito ay tinanggap ni Hesus na ibinalik kay Veronica at ang larawan ng kanyang mukha ay milagrosong lumitaw sa belong ito. Ayon sa Marcos at Mateo, si Hesu say inalukan ng maiinom bago siya ipako sa krus. Ang halong inumin na ibinigay kay Hesus sa {{Bibleverse||Marcos|15:23}} ay alak at mira na maaaring isang pagtatangka na pagaanin ang paghihirap na pagtitiisan ni Hesus dahil sa sedatibong epekto nito. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|27:34}}, ang halong inumin ay binago sa alak at apdo. Ang apdo ay isang sukdulang mapait sa lasa at kaya ang intensiyon sa Mateo ay tila kabaligtaran ng sa Marcos upang dagdagan ang paghihirap ni Hesus. Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay ipinako kasama ng dalawa pa. Ang mga sinoptiko ay nagdagdag ng mas maraming mga detalye dito. Ang parehong {{Bibleverse||Marcos|15:27,32}} at {{Bibleverse||Mateo|27:38,44}} ay nagsasaad na ang parehong mga nahatulang kriminal ay sumali sa mga tao sa pagkutya kay Hesus. Sa Lucas, isang kriminal lamang ang kumutya kay Hesus at ang isa ay sumaway sa kumutyang kriminal. Sinabi ng hindi kumutyang kriminal kay Hesus, na Panginoon, alalahanin mo ako kapag ikaw ay nasa paghahari mo na. Sinabi ni Jesus sa kaniya: ''Katotohanang sinasabi ko sa iyo, sa araw na ito, ikaw ay makakasama ko sa Paraiso''. Ang Lucas ay hindi nagbanggit na ang ina ni Hesus ay makikita sa kanyang pagpapako ngunit sa Juan ay inilagay siya sa lugar ng pagpapako kay Hesus at isinaad na habang nasa krus ay nakita niya ang kanyang ina at isang alagad na kanyang minamahal. Kanyang sinabi sa kanyang ina "Babae, tingnan mo ang iyong anak". Inilagay din sa Juan ang iba pang mga babae na kapatid ng kanyang ina, si Maryang asawa ni Clopas at [[Marya Magdalena]]. Hindi matiyak kung buong tinutukoy sa Juan ang 3 o 4 na babae sa krus. Walang kasunduan sa mga iskolar kung anong petsa o araw ipinako si Hesus. Tinatayang si Hesus ay namatay mula 30 CE hanggang 36 CE. Ang araw ng pagpapako kay Hesus ay kadalasang pinaniniwalaang biyernes ngunit ang ilang mga iskolar ay nagmungkahi ng araw na huwebes o miyerkules. Ang ilang iskolar ay naniniwala sa araw na huwebes batay sa isang dobleng sabath na sanhi ng isang ekstrang sabath na Paskuwa na bumagsak sa takipsilim ng huwebes hanggang sa tanghali ng biyernes na nauna sa normal na lingguhang sabath. Ang ilan ay nagmungkahi ng miyerkules batay sa pagbanggit ni Hesus ng pariralang "tatlong mga araw at tatlong mga gabi" sa {{Bibleverse||Mateo|12:40}} bago ang kanyang muling pagkabuhay na sinasabing sa araw ng linggo. Bagaman ayon sa batas ng Hudyo, ang bahagi ng araw ay katumbas ng isang buong araw, ang pariralang "tatlong araw at tatlong gabi" ay nangangahulugang tatlong magkakasunod na araw sa pagitan ng bukang liwayway at gabi at gabi at bukang liwayway o 72 araw. Inangkin na si Hesus ay nabuhay pagkatapos ng 3 araw sa biyernes. Kung ito ay totoo, siya ay inilibing lamang ng 2 gabi. Sa {{Bibleverse||Marcos|15:25}}, ang pagpapako kay Hesus sa krus ay nangyari sa ikatlong oras(alas nuwebe ng umaga) at ang kamatayan ay nangyari sa ikasiyam na oras(alas tres ng hapon).<ref name=Harrington442>''The Gospel of Mark, Volume 2'' by John R. Donahue, Daniel J. Harrington 2002 ISBN 0-8146-5965-9 page 442</ref> Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|19:4}}, si Hesus ay nasa harap pa rin ni Pilato sa ikaanim na oras. Ang ilan ay nagmungkahi ng pagkakasundo ng dalawang salaysay batay sa pag-ooras na Romano ngunit ito ay itinatakwil ng ilang mga iskolar.<ref>Steven L. Cox, Kendell H Easley, 2007 Harmony of the Gospels ISBN 0-8054-9444-8 pages 323–323</ref><ref name=RBrown959 >''Death of the Messiah, Volume 2'' by Raymond E. Brown 1999 ISBN 0-385-49449-1 pages 959–960</ref><ref name=Colin188 >[[Colin Humphreys]], ''The Mystery of the Last Supper'' Cambridge University Press 2011 ISBN 978-0-521-73200-0, pages 188–190</ref> Ang {{Bibleverse||Marcos|15:33}} at {{Bibleverse||Mateo|27:45}} ay nagsasaad na may kadiliman mula sa tanghali hanggang sa alas-tres ng tanghali. Ang {{Bibleverse||Lucas|23:44-45}} ay nagsaad na ito ay [[eklipse ng araw]]. Ayon sa ilang mga iskolar, ito ay imposibleng mangyari dahil ayon sa mga sinoptiko, si Hesus ay ipinako noong unang araw ng Paskuwa(Paglagpas) na Nisan 15. Ang Nisan 15 ay isang gabi ng buong buwan o ang buwan ay nasa kabilang panig ng mundo. Upang ang eklipse ng araw ay mangyari, ang buwan ay dapat nasa pagitan ng daigdig at araw. Sa karagdagan, wala ring mga ulat sa kasaysayan ng isang eklipse ng araw sa Herusalem sa mga panahong ito.<ref>Caird, Saint Luke, p. 253</ref><ref>Craveri, The Life of Jesus, p.399</ref> Kahit ang [[Ebanghelyo ni Juan]] ay hindi rin nagbanggit ng eklipseng nangyari sa pagpapako kay Hesus. Ang hindi karaniwang napakatagal na eklipse ay ginagamit rin laban sa historisidad ng eklipseng ito.<ref>Carrier (1999).</ref> Ang isang pananaw ay ang mga salaysay sa sinoptiko ay isang paglikhang literaryo ng mga manunulat ng ebanghelyo upang pataasin ang kahalagaan ng teolohikal na mahalagang pangyayari kung paanong ang mga eklipse ay iniugnay rin sa mga salaysay ng mga ibang pigurang historikal.<ref name = "ActJMark"/><ref>Davies, W. D, and Dale C. Allison, ''A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel According to Saing Matthew'', Volume III (Continuum International, 1997), page 623.</ref><ref>{{cite book |first=Burton L. |last=Mack |title=A Myth of Innocence: Mark and Christian origins |publisher=Fortress Press |year=1988 |isbn=0-8006-2549-8 |page=296 |quote=This is the earliest account there is about the crucifixion of Jesus. It is a Markan fabrication |url=http://books.google.com/books?id=fNSbW8hWRzwC&pg=PA296&vq=%22markan+fabrication%22&dq=darkness+crucifixion+myth&as_brr=3&sig=91wedXZa05AyWJBh1UHPTlHR4xE}} </ref> Sa Marcos, ang pagdilim ay sinamahan ng pagkapunit sa dalawa ng tabing ng banal na mula sa itaas hanggang sa ibaba.<ref name="ActJMark"/> Ang Mateo ay nagdagdag ng isang [[lindol]] at [[muling pagkabuhay]] ng mga namatay na santo. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:52-53}}, ang mga libingan ay nabuksan at maraming katawan ng mga banal na namatay ang bumangon. Ang mga patay na ito lumabas sa libingan pagkatapos lamang mabuhay na muli si Hesus at pumasok sa banal na lungsod at nagpakita roon sa maraming tao.<ref name = "ActJMatthew">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Matthew," p. 129-270</ref> Ang ilang mga kalaunang manuskrito ng Mateo ay may nakasulat na "''pagkatapos ng kanilang muling pagkabuhay''" sa halip na "''niya''"(his). Ayon kay Schweizer, ang talatang ito ay naglalaman ng isang sinaunang pagtutuwid sa orihinal na manuskrito ng Mateo. Sa teolohiya, si Hesus ang dapat na unang taong muling mabuhay kaya naniwala si Schweizer na ang salita ay ipinalit upang masiguro na ang mga santo ay umahon lamang pagkatapos mabuhay ni Hesus.<ref>[[Eduard Schweizer|Schweizer, Eduard]]. ''The Good News According to Matthew.'' Atlanta: John Knox Press, 1975</ref> Ang karamihan ng mga iskolar ng [[Bibliya]] ay hindi tumuturing sa mga pangyayaring ito na historikal. Ang mga ito ay tinawag ni Bultmaan na "purong nobelistikong mga motif".<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685">Keener, Craig S. ''The Gospel of Matthew: A Socio-Rhetorical Commentary.'' Wm. B. Eerdmans Publishing, 2009. pg. 685</ref> Isinaad ni Hagnar na ang mga pangyayaring ay may mas saysay ng teolohikal sa halip na historikal.<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685"/><ref>[[Raymond E. Brown|Brown, Raymond]]. ''Death of the Messiah.'' Doubleday, 1999. Pennsylvania State University</ref> Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay nagsalita ng pitong mga payahag habang siya ay nakapako sa krus. Sa Lucas 23:34 ay, "Ama, patawarin mo sila sapagkat hindi nila alam ang kanilang ginagawa. Sa Lucas 23:43, "Sa katotohanan, sinasabi ko, ngayon araw ay makakasama mo ako sa Paraiso". Sa Juan 19:25-27, "Babae, tingnan mo ang iyong anak!". Sa Mateo 27:46, ay ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?". Sa Juan 19:28 ay "Ako ay nauuhaw". Sa Juan 19:30 ay "Natapos na" at sa Lucas 23:46 ay "Ama, sa iyong mga kamay ay ipinagkakatiwala ko ang aking espiritu". Dahil sa magkakaibang mga huling salita sa pagitan ng apat na ebanghelyo, si James Dunn ay naghayag ng pagdududa sa historisidad ng mga ito.<ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref> Sa Mateo 27:46, ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?" ay isang sipi sa unang linya ng Awit 22:1. Ang Awit 22:16 ay pinakahulugan ng mga Kristiyano na reperensiya sa pagpapako ni Hesus sa krus batay sa ilang mga modernong salin ng Bibliya na nagsalin ng talata na "kanilang tinagos ang aking mga kamay at mga paa".<ref>http://bible.cc/psalms/22-16.htm</ref> Ang interpretasyong ito ay itinatakwil ng mga Hudyong iskolar. Ang mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo ng Awit 22:16 ay ''ka'ari yadai v'raglai'' ("tulad ng isang leon ang aking mga kamay at ang aking mga paa"). Ang anyong sintaktiko ng pariralang Hebreo ay lumilitaw na walang pandiwa at ito ay sinuplay sa Aramaikong targum na "sila ay kumagat tulad ng isang leon ang aking mga kamay at mga paa". Ang karamihan ng mga manuskritong Hebreo ay gumamit ng salitang kaari(tulad ng isang leon) samantalang sa [[Septuagint]](na saling Griyego ng Hebreo) ay mababasa na "kanilang hinukay"(ορυξαν). Ang mga bersiyong nagsalin ng ''kaari'' ng Awit 22:16 na "tumagos", ay nagsalin ng ''kaari'' sa Isaias 38:13&nbsp;ng "''tulad ng isang leon'', kaya kanyang binali ang lahat ng aking mga buto".<ref>http://bible.cc/isaiah/38-13.htm</ref> Tanging ang [[Peshitta]](ca. 200 CE) na bersiyong Syriac ng Hebreo ang may pagbasang "kanilang tinagos"(they have pierced). Si [[Aquila]] ay nagsalin ng Hebreong Awit 22:16 sa Griyego na "kanilang dinispigura" sa kanyang unang edisyon ngunit isinalin itong "kanilang itinali" sa ikalawang edisyon. Si [[Jeronimo]] ay nagsalin ng Bibliyang Hebreo ng Awit 22:16 sa Latin na "kanilang itinali" ngunit mula sa Griyego na karu tungo sa Latin ay isinaling "kanilang hinukay". Ang karu ay mababasa sa dalawang manuskrito ng Hebreo ngunit ang kaari ay mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo. Ang kaaru na hindi alam ang kahulugan ay mababasa sa kakaunting mga manuskritong Hebreo at mababasa rin sa skrolyo sa Nahal Hever(5/6HevPs). Ang 5/6HevPs ay may karagdagang aleph sa pagitan ng kaf at resh. Walang ibang alam na halimbawa sa panitikang Hebreo na nagbabaybay ng karu sa ganitong paraan at ang kahulugan nito ay hindi alam.<ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/lutheran.html</ref> ====Paglilibing kay Hesus==== [[File:Caravaggio - La Deposizione di Cristo.jpg|thumb|right|200px|''Ang Paglilibing ni Kristo'' sa obra ni [[Caravaggio]].]] Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42-47}}, noon ay araw ng Paghahanda, nang gumabi, na siyang araw bago ang araw ng Sabat. At dumating si Jose na taga-Arimatea na isang marangal na kasapi ng Sanhedrin. Siya ay naghihintay din sa paghahari ng Diyos. Naglakas-loob siyang pumunta kay Pilato upang hingin ang katawan ni Jesus. Ipinatawag ni Pilato ang Kapitan at itinanong dito kung matagal nang patay si Jesus. Nang mabatid niya ito sa Kapitan pinahintulutan niya si Jose na kunin ang bangkay ni Jesus. Bumili si Jose ng telang lino at ibinaba si Hesus sa krus at binalot ng telang lino at inilagay sa libingan. Nakita nina Maria Magdalena at isang Maria kung saan inilagay ni Jose si Hesus. May ilang mga problema sa salaysay na ito. Una ang isinaad na "''nang gumabi''" ay nangangahulugang lumubog na ang araw o alas sais ng hapon na sa Hudaismo ay isa nang Sabath. Kahit pa ipagpalagay na ang gabi ay nangangahulugang isang mas maagang panahon, ang problema ay nananatili dahil ayon sa mga sinoptiko, ang araw na iyon ang unang araw ng [[Paskuwa]](Paglagpas). Sa Sabath o Paskuwa ay hindi pinapayagan ang mga Hudyo magsagawa ng mga transaksiyon ng negosyo ngunit ayon sa salaysay na ito, si Jose ay bumili ng linong panglibing sa araw na iyon. Gayundin, ang paglilibing at pagdadalamhati ay ipinagbabawal sa Hudaismo tuwing Sabath o Paskuwa. Sa Marcos, walang pagpapahid ng mga pabango ni Jose(o katulong na si Nicodemo) na binanggit ngunit nasaksihan ng mga babae kung saan inilagay ni Jose si Hesus sa libingan({{Bibleverse||Marcos|15:47}}). Ang pagpapahid ng mga babae kay Hesus ay ''isasagawa pa lang'' ng linggo({{Bibleverse||Marcos|16:1-2}}) samantalang sa {{Bibleverse||Juan|19:38-42}} ay naisagawa na nina Jose at Nicodemo bago pa ang paglilibing kay Hesus at kaya ay walang binanggit sa Juan na may gagawing pagpapahid si Marya Magdalena nang nag-iisa itong tumungo noong linggo sa libingan({{Bibleverse||Juan|20:1}}). Ang ilang mga iskolar ay nagdududa kung si Jose ng Arimatea ay isang historikal na tao dahil walang rekord sa Lumang Tipan, Talmud at iba pa, maliban sa mga ebanghelyo ng isang lugar na Arimatea.<ref>E. Goldin Hyman, The Case of the Nazarene Reopened</ref> Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-66}}, "''Kinabukasan ay ang araw pagkatapos ng paghahanda at ang mga pinunong-saserdote at mga fariseo ay nagtipun-tipon sa harap ni Pilato na nag-aangkin kay Pilato na naala-ala nila ang sinabi ni Hesus ng nabubuhay pa ito na pagkalipas ng tatlong araw ay si Hesus ay babangon. Kanilang hiniling kay Pilato na ipag-utos nito na bantayan ang libingan ni Hesus hanggang sa ikatlong araw at baka sa gabi ay nakawin siya ng kaniyang mga alagad at sabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay. Kung magkakagayon, ang pandaraya ay magiging malala kaysa una.''" May ilang mga problema sa salaysay na ito na matatagpuan ''lamang'' sa Mateo at hindi sa ibang tatlong kanonikal na ebanghelyo. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42}} at {{Bibleverse||Lucas|23:54}} ang araw ng paghahanda ang araw bago ang araw ng Sabath at kaya ang pagtitipon ng mga saserdote at fariseo ay nahuhulog sa araw ng Sabath na ayon sa batas ng mga Hudyo ay ipinagbabawal ang paggawa ng anumang gawa gaya ng pagtitipon sa harap ni Pilato. Ayon sa mga ebanghelyo, ang mga fariseo ay mga striktong tagapagmasid ng Sabath na kanilang hinangad na ipapatay si Hesus sa simpleng pagpapagaling nito sa Sabath. Ang inaangkin rin sa salaysay na naunawaan ng mga saserdote at fariseo na muling mabubuhay si Hesus pagkatapos ng tatlong araw at nanakawin ng mga alagad ni Hesus ang kanyang bangkay at sasabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay ay sinasalungat ng {{Bibleverse||Juan|2:18-22}} na nagsasaad na hindi naunawaan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang sinabing pagtatayo muli ng templo hanggang lamang sa kanyang pagbangon muli sa patay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:9}}, hindi pa alam ng mga alagad noon ang kasulatan na siya ay dapat bumangon mula sa mga patay. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:45-46}}, pagkatapos lamang muling mabuhay ni Hesus nang binuksan ni Hesus ang pang-unawa ng mga alagad upang maunawaan ng mga ito ang mga kasulatan na babangong muli sa mga patay sa ikatlong araw ang mesiyas. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|27:39-40}} na hindi alam ng mga Hudyo ang ibig sabihin ni Hesus. Ang isa pang problema sa Mateo ang paglipas ng isang araw bago pabantayan ng mga saserdote at fariseo ang libingan ni Hesus na na nagbibigay sa mga alagad ni Hesus ng pagkakataon na nakawin ang kanyang bangkay. Salungat sa salaysay ng mga ebanghelyo, ang {{Bibleverse2|Mga|Gawa|13:27-29}} ay nagsaad na ang naglibing kay Hesus ay ang mga mamamayan ng Herusalem at mga pinuno ng mga ito. Ang salaysay sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-65}} ay nag-uulat rin ng mga usapang may pribilehiyo sa pagitan ng mga saserdote at ni Pilato at sikretong usapan sa pagitan ng mga saserdote at bantay({{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}) na walang mga Kristiyano ang maaaring makaalam at kaya ay pinaniniwalaan na isang imbensiyon lamang ng may akda ng Mateo.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/resurrection/2.html</ref> Ayon sa mga skolar na sina [[L. Michael White]] at [[Helmut Koester]], ang salaysay ng mga bantay sa Mateo ay isang pagtatangkang apolohetiko ng may akda ng Mateo upang ipaliwanag ang mga pag-aangkin ng mga Hudyo na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan na kumakalat sa panahon ng pagkakasulat ng Ebanghelyo ni Mateo.<ref>''Ancient Christian Gospels'' Koster, Helmut; Trinity Press, (1992) pg 237.</ref><ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/symposium/historical.html</ref> Ayon ds {{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}, "''Habang sila ay papaalis, narito, ang mga bantay ay umalis papuntang lungsod. Kanilang iniulat sa mga pinunong-saserdote ang lahat ng mga nangyari. Sila ay nagtipun-tipon kasama ng matatanda. At nang makapagsangguni na sila, binigyan nila ng malaking halagang salapi ang mga bantay.Sinabi nila: Sabihin ninyo na dumating ang kaniyang mga alagad nang gabi habang kami ay natutulog at ninakaw nila si Jesus. Kapag ito ay narinig ng gobernador, hihimukin namin siya at ililigtas kayo sa inyong pananagutan. Kinuha nila ang salapi at ginawa ang ayon sa itinuro sa kanila. Ang ulat na ito ay kumalat sa mga Hudio hanggang sa kasalukuyan.''" Ayon sa mga kritiko, imposibleng maniwala ang mga pinunong Saserdote sa pahayag ng mga bantay na milagrasong umahon si Hesus sa libingan at hindi rin kapani-paniwala na kanilang paangkinin sa mga bantay na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan kung sila ay natutulog. Sa {{Bibleverse||Juan|20:14-16}}, pagkatapos akalain ni Maria Magdalena si Hesus bilang [[hardinero]] ay tinanong ito kung ano ang ginawa nito sa katawan ni Hesus na nagpapahiwatig na ang hardinero ay may motibo na galawin ang katawan ni Hesus. Sa ''Pakikipag-usap kay Trypho'' ni [[Justin Martyr]] ay isinaad na: ''ninakaw siya ng kanyang alagad sa gabi mula sa libingan kung saan siya nakahimlay nang alisin mula sa krus at ngayon ay dinadaya ang mga tao sa pagsasaad na siya ay nabuhay mula sa mga patay at umakyat sa langit".'' Si [[Tertullian]] ay nagbanggit sa kanyang ''De Spectaculis'' na karagdagan sa teoriya na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan ay ang hardinero ang gumawa sa gayong ang kanyang letsugas ay hindi mapinsala mula sa mga taong dumadalaw sa katawan. Ayon sa Toledoth Yeshu, ang hardinerong nagngangalang Juda ang orihinal na naglipat ng katawan at pagkatapos ay ibinenta ang katawan ni Hesus sa mga pinunong Hudyo.<ref name="carrier351">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 351.</ref> Ayon sa historyan na si Charles Freeman, ang [[Sanhedrin]] ang nag-alis ng katawan ni Hesus upang pigilan itong maging dambana ng mga alagad ni Hesus. Ikinatwiran ni Freeman na ang mga lalake(o anghel) na nakasuot ng puting balabal sa libingan ay maaaring ang mga saserdote ng templo({{Bibleverse||Marcos|16:3-7}}). Sa paghikayat ng mga lalakeng ito sa libingan sa mga alagad ni Hesus na bumalik sa Galilea, tinangka ng mga ito na paalisin ang mga alagad sa Herusalem upang maiwasan ang kaguluhan.<ref name="freeman">Charles Freeman, ''A New History of Early Christianity '', pp. 31-33(Yale University Press, 2009). ISBN 978-0-300-12581-8</ref> Ayon sa mga skolar, ang pagnanakaw ng mga libingan ay isang kilalang problema sa Judea noong unang siglo na ang Caesar ay nagutos ng parusang kamatayan sa pakikialam sa mga libingan at nagpatuloy hanggang ika-2 siglo CE. Kaya para sa mga tagapagtaguyod ng teoriyang ninakaw ang katawan ni Hesus ay posible na ninakaw ang katawan ni Hesus. Ito ay posible dahil hindi nasaksihan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang aktuwal na pagkabuhay na muli mula sa libingan kundi isang ''lamang'' walang lamang libingan({{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, {{Bibleverse||Lucas|24:1-3}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:5-7}}, nang pumasok si Pedro sa loob ng libingan ay nakita niyang nakalapag doon ang mga telang lino at nakita rin niya ang panyong inilagay sa ulo ni Hesus na hindi kasamang nakalapag ng telang lino. Ang panyong ito hiwalay na itiniklop (entetuligmenon) sa isang dako na nagpapahiwatig ng isang intensiyonal na aksiyon na ginawa sa panyong ito. Ang isang posibleng motibo para sa mga magnanakaw ng libingan ang paggamit ng katawan ni Hesus sa [[nekromansiya]]. Ang ilang mga rito sa panahong ito ay nangangailangan ng isang wala sa panahong namatay o katawan ng isang pinaniniwalaang banal na tao. Halimbawa, ang isang tao ay maaaring magpasok ng isang skrolyo sa bibig ng bangkay at magtanong ng mga tanong sa namatay.<ref name="carrier350">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 350.</ref> ==== Muling pagkabuhay at pagpapakita sa mga alagad==== Ayon sa mateo, ang mga babae ay dumating sa libingan habang ang bukang liwayway ay nagsisimula tungo sa unang araw ng linggo({{Bibleverse||Mateo|28:1}}). Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, sila ay dumating sa libingan nang sumikat na ang araw at ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:1}} ay maagang-maaga pa na sila ay dumating sa libingan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, sinasabing madilim pa nang ang katawan ni Hesus ay naglaho sa libingan. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:10}}, ang unang tumungo sa libingan ni Hesus ay sina Marya Magdalena, Joana, Maria na ina ni Santiago at iba pang kasama nila. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, si Marya Magdalena lamang ang tumungo sa libingan. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:1}}, ang unang tumungo sa libingan ay sina Marya Magdalena at isa pang Marya. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, ang unang bumisita sa libingan ay sina Marya Magdalena, Marya na ina ni Santiago at si Salome. Sa pagdating sa libingan ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:2-5}} ay nakita nina [[Marya Magdalena]] at isa pang Marya ang ''isang anghel sa labas ng libingan sa ibabaw ng batong iginulong''. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:3-4}} ay nakita nina Marya Magdalena, Joana, Marya at iba pa ang ''dalawang lalake sa loob ng libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:5}}, nakita nina [[Marya Magdalena]], Marya at Salome ang ''isang binatang nakaupo sa loob ng libingan'' sa gawaing kanan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}} ay walang binabanggit na nakakita si Marya Magdalena ng isang anghel sa labas, dalawang lalake sa loob o isang lalake sa loob. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, ang bato ay tinanggal na bago ang unang pagbisita ni Marya Magdalena. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|28:2}}, ang bato ay natanggal habang sina Marya Magdalena at marya ay dumadating sa libingan. Sa karagdagan sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}}, si Marya Magdalena at Marya ay sinabihan ng isang anghel sa labas ng libingan na si Hesus ay wala na sa libingan sapagkat siya ay nabuhay na. Sinabi ng anghel na sabihin nila sa mga alagad ni Hesus na nabuhay na siya. Sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis namang umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, hindi alam ni Marya na si Hesus ay nabuhay na at nang makita ni Marya Magdalena na ang bato ay naalis sa libingan, siya ay tumakbo at pumunta kay Simon Pedro at sa isang alagad at sinabi sa kanila kinuha nila ang Panginoon. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:5}}, {{Bibleverse||Marcos|16:6}} at {{Bibleverse||Lucas|24:5}} ay nakatanggap ng salita tungkol sa pagkabuhay ni Hesus bago ang kanilang aktuwal na pagkakita kay Hesus. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Juan|20:14-17}}, si Hesus ang unang naghayag kay Marya Magdalena na siya ay buhay na. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:8-9}}, si Hesus ay unang nagpakita sa napupuno ng kagalakan na si Marya Magdalena sa daan pagkaalis sa libingan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:12-17}}, si Hesus ay unang naghayag ng kanyang sarili sa tumatangis na Marya Magdalena ''sa libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}, pagkalabas nina Marya Magdalena, Marya at Salome sa libingan, nagmamadali silang tumakbo na nanginginig at nanggigilalas at dahil sa takot ay ''wala silang sinabing anuman sa kaninumang tao''. Salungat dito sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena mula sa libingan, ''kanilang isinalaysay ang lahat ng mga bagay na ito'' sa labing-isang alagad at sa iba pa. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}} na sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis na umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan at sila ay tumakbo upang sabihin ito sa mga alagad ni Hesus. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena at iba mula sa libingan, kanilang isinalaysay sa mga alagad ni Hesus ang balita ng pagkabuhay ni Hesus ''mula sa dalawang lalake''. Salungat dito sa Juan 20:18, Ang sinabi ng nag-iisang si Marya Magdalena sa mga alagad ay ''mula sa kanyang aktuwal na pagkakakita kay Hesus''. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:16}} ay unang nagpakita si Hesus sa labing-isang alagad sa Galilea. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:7,14}} ay isinasaad ring unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa [[Galilea]]. Salungat sa {{Bibleverse||Lucas|24:33,36}}, ay unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa Herusalem. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:24}}, si Tomas(na isa sa 12 apostol) ay ''hindi kasama ng labingisang alagad'' ng dumating si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|1|Corinto|15:4-5}}, si Hesus ay unang nagpakita kay Cephas at pagkatapos ay sa ''labingdalawang alagad''. Gayunpaman ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:5}}, si Hudas Iskariote na ''isa sa labingdalawang alagad'' ay nagpakamatay na bago pa ipako si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|Mga|Gawa|1:3,9,12,23-26}}, ang kahalili ni Hudas bilang isa sa 12 alagad na si Matias ay inihalalal lamang 40 araw pagkatapos ng muling pagkabuhay ni Hesus at kanyang pagakyat sa langit. Ang ilan sa pinakamatandang mga manuskrito ng [[Ebanghelyo ni Marcos]] na [[Codex Sinaiticus]] at [[Codex Vaticanus]] ay nagwawakas sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}.<ref>http://www.religioustolerance.org/mark_16.htm</ref> Ang mga talata ng {{Bibleverse||Marcos|16:9-20}} ay itinuturing ng mga iskolar ng Bagong Tipan na hindi bahagi ng orihinal na teksto ng Marcos at isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang iba't ibang mga argumento laban sa historisidad ng muling pagkabuhay(resureksiyon) ni Hesus ay itinanghal. Halimbawa, ang bilang ng ibang mga pigurang historikal at mga [[diyos]] na katulad sa kwento ni Hesus na may [[namamatay na diyos|mga salaysay ng kamatayan at muling pagkabuhay]].<ref name="RMB 14">[[Robert M. Price]], "The Empty Tomb: Introduction; The Second Life of Jesus." In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 14}}</ref>{{Ref label|C|c|none}} Ayon kay Peter Kirby, "maraming mga iskolar ang nagdududa sa historisidad ng isang walang laman na libingan".<ref>Peter Kirby, "The Case Against the Empty Tomb", In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 233}}</ref>{{Ref label|A|a|none}} Ayon sa iskolar na si [[Helmut Koester]], ang mga kwento ng muling pagkabuhay ni Hesus ay orihinal na mga epipanya at ang mas detalyadong mga salaysay ng muling pagkabuhay ay sekondaryo at hindi batay sa mga rekord na historikal.<ref>Helmut Koester, ''Introduction to the New Testament, Vol. 2: History and Literature of Early Christianity.'' Walter de Gruyter, 2000. p. 64-65.</ref> Salungat sa paniniwala ng karamihan ng mga Kristiyano, ang ilang mga pangkat ng [[relihiyon]] at kahit sa mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay hindi umaayon sa mga salaysay sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo. Ang mga Muslim ay naniniwala na si Hesus ay hindi ipinako sa krus kundi inakyat sa langit ng may katawan ng diyos. Ayon sa Quran, bagaman mukhang ipinako si Hesus, ay hindi siya pinatay sa pamamagitan ng pagpako o sa anumang ibang mga paraan at sa halip ay itinaas siya ng diyos sa kanyang sarili. Ang ilang mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay naniniwalang si Hesus ay walang pisikal na substansiya at itinangging si Hesus ay ipinako sa krus.<ref>{{cite book|last=Dunderberg|first=Ismo, Christopher Mark Tuckett, Kari Syreeni|title=Fair play: diversity and conflicts in early Christianity : essays in honour of Heikki Räisänen|year=2002|publisher=Brill|isbn=90-04-12359-8|pages=592|url=http://books.google.com/books?id=cSVNH95ckNUC&dq=Dunderberg+%22denied+the+crucified+Jesus%22|page=488}}</ref><ref>{{cite book|last=Pagels|first=Elaine H.|title=The Gnostic gospels|year=2006|publisher=Phoenix|isbn=0-7538-2114-1|pages=192|authorlink=Elaine Pagels}}</ref> Ayon sa Ikalawang Tratado ni Seth gayundin kay Basilides, si Simon na taga-Cirene ang napagkamalang si Hesus at ipinako kapalit niya at isinalaysay na si Hesus ay nakatayo at "tumatawa sa kanilang kamangmangan". Isinasaad sa tekstong ito na ang naniniwala na si Hesus ay namatay sa krus ay naniniwala sa "isang doktrina ng isang patay na tao". Ang hipotesis na swoon ay tumutukoy sa bilang mga teoriya na nagmungkahing si Hesus ay hindi namatay sa krus ngunit nawalan lamang ng malay at kalaunan ay muling binuhay sa libingan sa parehong mortal na katawan nito. May pag-aangkin na si Hesus ay namatay sa [[Shingo, Aomori]]. Ayon dito, sa halip na si Hesus ang ipinako sa krus ay ang kanyang kapatid ang ipinako at si Hesus ay tumakas sa Hapon at naging magsasaka ng kanin, nagpakasal, nagkaroon ng pamilya at mga anak at namatay sa edad na 106. ====Pag-akyat sa langit==== Ayon sa Lucas 24:50-51, si Hesus ay umakyat sa langit kaagad nang siya ay muling nabuhay sa [[Bethany]] ngunit ayon sa [[Aklat ng mga Gawa]] 1:3, tumagal pa ng 40 araw bago umakyat si Hesus sa langit sa [[Bundok ng mga Olibo]]. ====Pagbabalik ni Hesus==== Ayon sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] Kapitulo 13, [[Ebanghelyo ni Mateo]] Kapitulo 24, [[Ebanghelyo ni Lucas]] 21:20-32, ang pagkawasak ng [[Herusalem]] at [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] ng mga Romano noong 70 CE noong [[Unang Digmaang Hudyo-Romano]] ang tanda ng pagbabalik ni Hesus at pagwawakas ng mundo. Ito ay isang [[vaticinium ex eventu]] na inilagay sa bibig ni Hesus ng mga may-akda ng mga ebanghelyong ito upang pangatwiranang ito ay kaparusahan ng [[diyos]] sa pagtakwil ng mga Hudyo kay Hesus bilang [[mesiyas]]. ==Mga katuruan at kautusan ni Hesus== {{seealso|Sermon sa bundok}} Ang mga katuruan at kautusan ni Hesus ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo: ===Tungkol sa kayamanan at mga mayaman=== *Mateo 6:19-21, "Huwag kayong mag-ipon para sa inyong sarili ng kayamanan dito sa lupa na kung saan maraming tanga at kalawang ang naninira. Nanakawin din ang mga ito ng mga magnanakaw. Sa halip, mag-ipon kayo ng kayamanan sa langit dahil doon ay walang tanga at kalawang na sisira, at wala ring mga magnanakaw. Ito ay sapagkat kung saan naroroon ang inyong kayamanan ay naroroon din naman ang inyong puso." *Mateo 6:24, "Walang taong makapaglilingkod sa dalawang panginoon sapagkat maaaring kapootan niya ang isa at ibigin ang ikalawa. Maaaring maging tapat siya sa isa at pawalang-halaga ang ikalawa. Hindi kayo makapaglilingkod sa Diyos at sa kayamanan." *Mateo 19:21, "Sinabi ni Jesus sa kaniya: Kung ibig mong maging ganap, humayo ka, ipagbili mo ang iyong tinatangkilik, at ibigay mo sa mga dukha at magkakaroon ka ng kayamanan sa langit. Pagkatapos, halika at sumunod sa akin." *Mateo 19:23-24, "Kaya sinabi ni Jesus sa kaniyang mga alagad: Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Napakahirap sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng langit. Muli kong sinasabi sa inyo: Madali pa sa isang kamelyo ang dumaan sa butas ng karayom kaysa sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng Diyos." *Marcos 10:21, "Tiningnan siya ni Jesus at inibig siya. Sinabi niya sa kaniya: Isang bagay ang kulang sa iyo. Humayo ka at ipagbili mo ang lahat mong tinatangkilik. Ibigay mo ang salapi sa mga dukha at magkakaroon ka ng nakaimbak na kayamanan sa langit. Pagkatapos pumarito ka, pasanin mo ang krus at sumunod ka sa akin." *Lucas 6:22, "Sa aba ninyo na mayayaman sapagkat tinatanggap ninyo ang inyong kaaliwan." *Lucas 15:24, "Sinabi niya sa kanila: Tingnan at ingatan ninyo ang inyong mga sarili mula sa kasakiman sapagkat ang buhay ng tao ay hindi nakapaloob sa kasaganaan ng mga bagay na kaniyang tinatangkilik." *Lucas 14:33, " Gayundin nga, ang bawat isang hindi nag-iiwan ng lahat ng tinatangkilik niya ay hindi siya maaaring maging alagad ko." *Lucas 14:8-14, "Pagka inaanyayahan ka ninomang tao sa kasalan, huwag kang uupo sa pangulong luklukan; baka mayroon siyang anyayahang lalong marangal na tao kay sa iyo, At lumapit yaong naganyaya sa iyo at sa kaniya, at sabihin sa iyo, Bigyan mong puwang ang taong ito; at kung magkagayo'y magpapasimula kang mapahiya na mapalagay ka sa dakong kababababaan. Kundi pagka inaanyayahan ka, ay pumaroon ka at umupo ka sa dakong kababababaan; upang kung dumating ang naganyaya sa iyo, ay sa iyo'y sabihin niya, Kaibigan pumaroon ka pa sa lalong mataas: kung magkagayo'y magkakaroon ka ng kaluwalhatian sa harap ng lahat na mga kasalo mong nangakaupo sa dulang. Sapagka't ang bawa't nagmamataas ay mabababa; at ang nagpapakababa ay matataas. At sinabi rin naman niya sa naganyaya sa kaniya, Pagka naghahanda ka ng isang tanghalian o ng isang hapunan, ay huwag mong tawagin ang iyong mga kaibigan, ni ang iyong mga kapatid, ni ang iyong mga kamaganak, ni ang mayayamang kapitbahay; baka ikaw naman ang kanilang muling anyayahan, at gantihan ka. Datapuwa't kung maghahanda ka, ay anyayahan mo ang mga dukha, ang mga pingkaw, ang mga pilay, ang mga bulag, At magiging mapalad ka; sapagka't wala silang sukat ikaganti sa iyo: sapagka't gagantihin sa iyo sa pagkabuhay na maguli ng mga ganap." *Lucas 16:19-26, "Mayroon ngang isang taong mayaman, at siya'y nagdaramit ng kulay ube at maselang lino, at sa araw-araw ay kumakain ng sagana: At isang pulubi na ang pangala'y Lazaro, lipos ng mga sugat, ay inilalagay sa kaniyang pintuan, At naghahangad na mapakain ng mga mumo na nangahuhulog mula sa dulang ng mayaman; oo, at lumapit pati ang mga aso at hinihimuran ang kaniyang mga sugat. At nangyari, na namatay ang pulubi at siya'y dinala ng mga anghel sa sinapupunan ni Abraham: at namatay naman ang mayaman, at inilibing. At sa Hades na nasa mga pagdurusa ay itiningin niya ang kaniyang mga mata, at natanaw sa malayo si Abraham, at si Lazaro ay nasa kaniyang sinapupunan. At siya'y sumigaw at sinabi, Amang Abraham, maawa ka sa akin, at suguin mo si Lazaro, upang itubog niya sa tubig ang dulo ng kaniyang daliri, at palamigin ang aking dila; sapagka't naghihirap ako sa alab na ito. Datapuwa't sinabi ni Abraham, Anak, alalahanin mo na ikaw ay tumanggap ng iyong mabubuting bagay sa iyong pamumuhay, at si Lazaro sa gayon ding paraan ay masasamang bagay: datapuwa't ngayon, ay inaaliw siya rini, at ikaw ay nasa kahirapan. At bukod sa lahat ng ito, ay may isang malaking banging nakalagay sa pagitan namin at ninyo, upang ang mga magibig tumawid buhat dini hanggang sa inyo ay hindi maari, at gayon din walang makatawid mula diyan hanggang sa amin. " *Lucas 6:20-21, "At itiningin niya ang kaniyang mga mata sa kaniyang mga alagad, at sinabi, Mapapalad kayong mga dukha: sapagka't inyo ang kaharian ng Dios. Mapapalad kayong nangagugutom ngayon: sapagka't kayo'y bubusugin. Mapapalad kayong nagsisitangis ngayon: sapagka't kayo'y magsisitawa. " ===Tungkol sa kautusan ni Moises=== ====Pagpapatibay==== *Mateo 5:17-19, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang sirain ang Kautusan o ang mga Propeta. Naparito ako hindi upang sirain kundi upang tuparin ang mga ito. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Lilipas ang langit at ang lupa ngunit kahit isang tuldok o isang kudlit sa Kautusan ay hindi lilipas sa anumang paraan hanggang matupad ang lahat. Kaya ang sinumang lumabag sa isa sa mga utos na ito, kahit na ang kaliit-liitan, at ituro sa mga tao ang gayon, ay tatawaging pinakamababa sa paghahari ng langit. Ngunit ang sinumang gumaganap at nagtuturong ganapin ito ay tatawaging dakila sa paghahari ng langit." *Lucas 10:25-28, "Narito, isang dalubhasa sa kautusan ang tumayo na sinusubok siya at sinasabi: Guro, anong gagawin ko upang magmana ng walang hanggang buhay? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ano ba ang nakasulat sa kautusan? Ano ang pagkabasa mo rito? Sumagot siya at sinabi: Ibigin mo ang Panginoon mong Diyos ng buong puso mo at ng buong kaluluwa mo at ng buong lakas mo at ng buong isip mo. Ibigin mo ang iyong kapwa tulad ng iyong sarili. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Tama ang sagot mo. Gawin mo ito at ikaw ay mabubuhay." *Marcos 7:9-13, "Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." ====Pagsalungat==== *Marcos 7:15,18-19 "Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya.Sinabi niya sa kanila: Kayo ba ay wala ring pang-unawa? Hindi ba ninyo nauunawaan na anumang bagay na pumasok sa tao mula sa labas ay hindi nagpaparumi sa kaniya? Ito ay sapagkat hindi ito pumapasok sa kaniyang puso kundi sa tiyan at ito ay idinudumi sa palikuran. Sinabi ito ni Jesus upang ipahayag na ang lahat ng pagkain ay malinis." *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa, maliban na lamang sa dahilan ng pakikiapid, ay nagtutulak sa kaniya upang mangalunya. At sinumang magpakasal sa babaeng hiniwalayan ay nagkakasala ng kasalanang sekswal." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: [[Mata sa mata]] at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 12:1-8, "Nang panahong iyon, sa araw ng Sabat, naglakad si Jesus sa triguhan. Kasama niya ang kaniyang mga alagad, at sila ay nagutom. Nagsimula silang pumigtal ng uhay ng trigo at kinain nila. Ngunit nang makita ito ng mga Fariseo, sinabi nila sa kaniya: Narito, ang iyong mga alagad ay gumagawa ng gawaing labag sa kautusan sa araw ng Sabat. Ngunit sinabi niya sa kanila: Hindi ba ninyo nabasa ang ginawa ni David noong siya at ang kaniyang mga kasama ay nagutom? Pumasok siya sa bahay ng Diyos at kinain ang mga tinapay na inihandog. Subalit labag sa kautusan na siya at ang mga kasama niya na kumain nito, dahil ito ay para sa mga saserdote lamang. O, hindi ba ninyo nabasa sa Kautusan, kung paanong sa mga araw ng Sabat, na ang mga saserdote sa templo ay lumabag sa araw ng Sabat, at hindi sila nagkasala? Ngunit sinasabi ko sa inyo na naririto ang isang lalo pang dakila kaysa sa templo. Ngunit kung alam lamang ninyo kung ano ang kahulugan nito: Habag ang ibig ko at hindi hain, hindi sana ninyo hinatulan ang mga walang kasalanan. Ito ay sapagkat ang Anak ng Tao ay Panginoon ng araw ng Sabat." ===Tungkol sa kaaway at masasama=== *Mateo 5:43-44, "Narinig ninyong sinabi: Ibigin mo ang iyong kapwa at kapootan mo ang iyong kaaway. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ibigin ninyo ang inyong mga kaaway. Pagpalain ninyo ang mga napopoot sa inyo. Gawan ninyo ng mabuti ang mga nagagalit sa inyo. Ipanalangin ninyo ang mga umaalipusta sa inyo at ang mga umuusig sa inyo." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: Mata sa mata at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 18:21-22, "Nang magkagayo'y lumapit si Pedro at sinabi sa kaniya, Panginoon, makailang magkakasala ang aking kapatid laban sa akin na siya'y aking patatawarin? hanggang sa makapito? Sinabi sa kaniya ni Jesus, Hindi ko sinasabi sa iyo, Hanggang sa makapito; kundi, Hanggang sa makapitongpung pito." *Mateo 5:22, "Makipagkasundo ka agad sa iyong kaalit, samantalang ikaw ay kasama niya sa daan; baka ibigay ka ng kaalit mo sa hukom, at ibigay ka ng hukom sa punong kawal, at ipasok ka sa bilangguan." *Mateo 18:15-17, At kung magkasala laban sa iyo ang kapatid mo, pumaroon ka, at ipakilala mo sa kaniya ang kaniyang kasalanan na ikaw at siyang magisa: kung ikaw ay pakinggan niya, ay nagwagi ka sa iyong kapatid. Datapuwa't kung hindi ka niya pakinggan, ay magsama ka pa ng isa o dalawa, upang sa bibig ng dalawang saksi o tatlo ay mapagtibay ang bawa't salita. At kung ayaw niyang pakinggan sila, ay sabihin mo sa iglesia: at kung ayaw rin niyang pakinggan ang iglesia, ay ipalagay mo siyang tulad sa Gentil at maniningil ng buwis. *Mateo 6:14-15, "Sapagka't kung ipatawad ninyo sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay patatawarin naman kayo ng inyong Ama sa kalangitan. Datapuwa't kung hindi ninyo ipatawad sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay hindi rin naman kayo patatawarin ng inyong Ama ng inyong mga kasalanan." *Marcos 11:25-26, "At kailan man kayo'y nangakatayong nagsisipanalangin, mangagpatawad kayo, kung mayroon kayong anomang laban sa kanino man; upang ang inyong Ama naman na nasa langit ay patawarin kayo ng inyong mga kasalanan. Datapuwa't kung hindi kayo magpapatawad, hindi rin kayo patatawarin sa inyong mga kasalanan ng inyong Ama na nasa mga langit." *Juan 2:13-15, "Malapit na ang Araw ng Paglagpas ng mga Judio at umahon si Jesus patungong Jerusalem. Nakita niya sa templo ang mga nagtitinda ng mga baka, ng mga tupa at ng mga kalapati, at ang mga mamamalit-salapi na nakaupo. Pagkagawa niya ng panghagupit na lubid ay tinaboy niya silang lahat papalabas sa templo pati na ang mga tupa at ang mga toro. Ibinubo niya ang salapi ng mga mamamalit-salapi at itinumba ang kanilang mga mesa." *Mateo 23:33, "Mga ahas, mga anak ng ulupong! Papaano kayo makakaligtas mula sa hatol ng [[Gehenna]]? " *Mateo 10:35-36,"Sapagka't ako'y naparito upang papagalitin ang lalake laban sa kaniyang ama, at ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyanang babae: At ang magiging kaaway ng tao ay ang kaniya ring sariling kasangbahay." ===Pagkapoot=== *Mateo 5:22, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't mapoot sa kaniyang kapatid ay mapapasa panganib sa kahatulan; at ang sinomang magsabi sa kaniyang kapatid, Raca, ay mapapasa panganib sa Sanedrin; at ang sinomang magsabi, ulol ka, ay mapapasa panganib sa [[Gehenna]]." *Mateo 23:17, "Kayong mga ulol at mga bulag: sapagka't alin baga ang lalong dakila, ang ginto, o ang templong bumabanal sa ginto? *Lucas 14:26,"Kung ang sinomang tao'y pumaparito sa akin, at hindi napopoot sa kaniyang sariling ama, at ina, at asawang babae, at mga anak, at mga kapatid na lalake, at mga kapatid na babae, oo, at pati sa kaniyang sariling buhay man, ay hindi siya maaaring maging alagad ko." ===Panunumpa=== *Mateo 5:34-37, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, Huwag ninyong ipanumpa ang anoman; kahit ang langit, sapagka't siyang luklukan ng Dios; Kahit ang lupa, sapagka't siyang tungtungan ng kaniyang mga paa; kahit ang Jerusalem, sapagka't siyang bayan ng dakilang Hari. Kahit man ang ulo mo ay huwag mong ipanumpa, sapagka't hindi ka makagagawa ng isang buhok na maputi o maitim. Datapuwa't ang magiging pananalita ninyo'y, Oo, oo; Hindi, hindi; sapagka't ang humigit pa rito ay buhat sa masama. " ===Tungkol sa panalangin=== *Mateo 6:6-7, " Ngunit kung ikaw ay mananalangin, pumasok ka sa iyong silid. Kapag naisara mo na ang pinto, manalangin ka sa iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. Ngunit kapag ikaw ay mananalangin, huwag mong gamitin ang mga walang kabuluhang paulit-ulit na mga panalangin gaya ng ginagawa ng mga Gentil. Ito ay sapagkat nananalangin sila nang paulit-ulit dahil sa kanilang palagay ay diringgin sila sa dami ng kanilang salita." ===Tungkol sa pagtulong=== *Mateo 6:1-4, "Mag-ingat kayo na huwag gawing pakitang-tao lamang ang inyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Kung magkagayon ay hindi kayo tatanggap ng gantimpala sa inyong Ama sa langit. Kaya nga, kapag ikaw ay namamahagi sa mga kahabag-habag, huwag mong hipan ang trumpeta na nasa harap mo, gaya ng ginagawa ng mga mapagpaimbabaw sa mga sinagoga at sa mga daan. Ginagawa nila ito upang sila ay luwalhatiin ng mga tao. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Kung mamahagi ka sa mga kahabag-habag, huwag mo nang ipaalam sa iyong kaliwang kamay kung ano ang ginagawa ng iyong kanang kamay. 4 Sa gayon, maililihim ang iyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ay magbibigay ng gantimpala sa iyo nang hayagan." ===Tungkol sa pag-aayuno=== *Mateo 6:16-18, Kapag kayo ay mag-aayuno, huwag ninyong tularan ang mga mapagpaimbabaw na pinapalungkot ang kanilang mukha. Ito ay sapagkat pinasasama nila ang anyo ng kanilang mga mukha upang makita ng mga tao na sila ay nag-aayuno. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Ngunit kung mag-aayuno ka, langisan mo ang iyong ulo at maghilamos ka ng iyong mukha. Sa ganoon, hindi makikita ng mga tao na nag-aayuno ka kundi ng iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. ===Tungkol sa pagpapatawad=== *Mateo 6:14-15, "Ito ay sapagkat kung patawarin ninyo ang mga tao sa kanilang pagsalangsang, patatawarin din kayo ng inyong Ama na nasa langit. Ngunit kung hindi ninyo patawarin ang mga tao sa kanilang mga pagsalangsang, hindi rin kayo patatawarin ng inyong Ama sa inyong pagsalangsang." *Mateo 18:21-22, "Lumapit si Pedro sa kaniya at sinabi: Panginoon, makailang ulit bang magkasala sa akin ang aking kapatid at siya ay aking patatawarin? Hanggang sa makapito ba? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Sinasabi ko sa iyo na hindi lamang makapito kundi hanggang makapitumpung pitong ulit." ===Tungkol sa paghuhugas ng kamay=== {{main|Paghuhugas ng kamay}} *Marcos 7:1-16:,"Sama-samang nagkatipun-tipon sa kinarooronan ni Hesus ang mga Fariseo at ilang mga guro ng kautusan na nagmula sa [[Herusalem]].2 Nakita nila ang ilan sa mga alagad ni Jesus na kumakain ng tinapay na may madungis na mga kamay. Pinulaan nila ang mga alagad. 3 Ito ay sapagkat ang mga Fariseo at lahat ng mga Judio ay hindi kumakain malibang makakapaghugas sila sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay. Pinanghahawakan nila ang kaugalian ng mga matanda. 4 Kapag galing sa pamilihang dako, hindi rin sila kumakain nang hindi muna sila naghuhugas[a] ng kanilang sarili. Marami pang ibang mga bagay ang kanilang pinanghahawakan na kanilang tinanggap at sinusunod. Ito ay tulad ng paglubog ng saro, ng banga, ng mga kagamitang tanso at ng mga higaan.5 Kayat tinanong siya ng mga Pariseo at ng mga guro ng kautusan. Bakit hindi lumalakad ang mga alagad mo ayon sa mga kaugalian ng mga matanda? Subalit kumakain sila ng tinapay, na hindi naghuhugas sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay.6 Sumagot si Hesus at sinabi sa kanila: Tama ang pagkahayag ni Isaias patungkol sa inyo, mga mapagpaimbabaw. Ito ay gaya ng nasusulat:Iginagalang ako ng mga taong ito sa pamama­gitan ng kanilang mga labi, ngunit ang kanilang mga puso ay malayo sa akin.7 Sinasamba nila ako nang walang kabuluhan, na nagtuturo ng mga turong utos ng tao.8 Ito ay sapagkat iniwanan ninyo ang utos ng Diyos at inyong pinanghawakan ang mga kaugalian ng mga tao tulad ng paglubog sa natatanging paraan ng mga banga at mga saro. Marami pang ganitong mga bagay ang inyong ginagawa.9 Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. 10 Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. 11 Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. 12 Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo.14 Muling pinalapit ni Jesus sa kaniya ang napakaraming tao at sinabi niya sa kanila: Makinig kayong lahat sa akin at inyong unawain ang aking mga salita. 15 Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya. 16 Ang sinumang may tainga na nakakarinig ay makinig." ===Tungkol sa pagkabalisa=== *Mateo 6:25-34, "Dahil dito, sinasabi ko sa inyo: Huwag kayong mabalisa sa inyong buhay kung ano ang inyong kakainin, o iinumin, o kung ano ang inyong daramtin. Hindi ba ang buhay ay higit pa sa pagkain at ang katawan ay higit pa sa damit? Tingnan ninyo ang mga ibon sa himpapawid. Hindi sila naghahasik, ni gumagapas, ni nag-iipon sa mga bangan, ngunit pinakakain sila ng inyong Ama na nasa langit. Hindi ba lalo kayong higit na mahalaga kaysa sa kanila? Sino sa inyo na sa pagkabalisa ay makapagdaragdag ng isang siko sa kaniyang tangkad? Bakit kayo nababalisa patungkol sa damit? Masdan ninyo ang mga liryo sa parang kung paano sila lumalaki. Hindi sila gumagawa, ni humahabi man. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Kahit si Solomon, sa lahat ng kaniyang kaluwalhatian, ay hindi nakapaggayak katulad ng isa sa mga ito. Dinaramtan ng Diyos ang damo sa parang, na ngayon ay buhay at bukas ay susunugin. Kung dinaramtan niya ang damo sa ganoong paraan, hindi ba niya kayo daramtan, kayong maliliit ang pananampalataya? Kaya nga, huwag kayong mabalisa at inyong sasabihin: Ano ang aming kakainin, ano ang aming iinumin at ano ang aming daramtin? Ang mga bagay na ito ay mahigpit na hinahangad ng mga Gentil. Alam ng inyong Ama na nasa langit na kinakailangan ninyo ang lahat ng mga bagay na ito. Ngunit hanapin muna ninyo ang paghahari ng Diyos at ang kaniyang katuwiran, at ang lahat ng mga bagay na ito ay idaragdag sa inyo. 34 Huwag nga kayong mabalisa patungkol sa kinabukasan sapagkat ang kinabukasan ang mababalisa sa kaniyang sarili. Sapat na sa bawat araw ang kasamaan nito." ===Tungkol sa paghatol=== *Mateo 7:1-5, "Huwag kayong hahatol upang hindi kayo hatulan. Ito ay sapagkat sa hatol na inyong ihahatol ay hahatulan kayo. Sa sukat na inyong ipinanukat ay isusukat sa inyo. Bakit mo tinitingnan ang puwing sa mata ng iyong kapatid? Ngunit hindi mo tinitingnan ang troso na nasa iyong mata. Narito, papaano mo sabihin sa iyong kapatid: Payagan mong alisin ko ang puwing sa iyong mata. At narito, isang troso ang nasa mata mo.Ikaw na mapagpaimbabaw. Alisin mo muna ang troso sa iyong mata. Kung magkagayon, makikita mong malinaw ang pag-aalis ng puwing sa mata ng iyong kapatid." ===Pagdadala ng tungkod ng mga alagad=== *Lucas 9:3,"''At sinabi niya sa kanila, Huwag kayong mangagdala ng anoman sa inyong paglalakad, kahit tungkod, kahit supot ng ulam, kahit tinapay, kahit salapi; at kahit magkaroon ng dalawang tunika.''" *Marcos 6:8,"'' At ipinagbilin niya sa kanila na huwag silang magsipagbaon ng anoman sa paglakad, kundi tungkod lamang; kahit tinapay, kahit supot ng ulam, kahit salapi sa kanilang supot;''" ===Ginintuang Patakaran=== {{seealso|Ginintuang patakaran}} *Mateo 7:12, "Kaya nga, ang lahat ng bagay na ibig ninyong gawin ng mga tao sa inyo ay gayundin ang gawin ninyo sa kanila sapagkat ito ang kabuuan ng Kautusan at ng mga Propeta." ===Tungkol sa Pagsunod=== *Mateo 7:21, "Hindi ang bawat isa na nagsasabi sa akin: Panginoon, Panginoon, ay makakapasok sa paghahari ng langit, kundi ang gumagawa ng kalooban ng aking Ama na nasa langit." *Mateo 8:21-22, "At isa sa kaniyang mga alagad ang nagsabi: Panginoon, pahintulutan mo muna akong makauwi upang ilibing ang aking ama. Ngunit sinabi ni Jesus sa kaniya: Sumunod ka sa akin. Bayaan mong ilibing ng patay ang kanilang patay." *Lucas 10:27, "Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi maaaring maging alagad ko." ===Tungkol sa diborsiyo=== ====Pwede==== *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman, Ang sinomang lalake na ihiwalay na ang kaniyang asawa, ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, liban na lamang kung sa pakikiapid ang dahil, ay siya ang sa kaniya'y nagbibigay kadahilanan ng pangangalunya: at ang sinomang magasawa sa kaniya kung naihiwalay na siya ay nagkakasala ng pangangalunya. " *Mateo 19:3-9, At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, na siya'y tinutukso nila, at kanilang sinasabi, Naaayon baga sa kautusan na ihiwalay ng isang lalake ang kaniyang asawa sa bawa't kadahilanan? At siya'y sumagot at sinabi, Hindi baga ninyo nabasa, na ang lumalang sa kanila buhat sa pasimula, ay sila'y nilalang niya na lalake at babae, At sinabi, Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; at ang dalawa ay magiging isang laman? Kaya nga hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. Sinabi nila sa kaniya, Bakit nga ipinagutos ni Moises na magbigay ng kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay ang babae? Sinabi niya sa kanila, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay ipinaubaya sa inyo ni Moises na inyong hiwalayan ang inyong mga asawa: datapuwa't buhat sa pasimula ay hindi gayon. At sinasabi ko sa inyo, Sinomang ihiwalay ang kaniyang asawang babae, liban na kung sa pakikiapid, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing yaon na hiniwalayan ay nagkakasala ng pangangalunya." ====Hindi pwede==== *Marcos 10:2-11, "At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, at siya'y tinanong, Matuwid baga sa lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa? na siya'y tinutukso. At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Ano ang iniutos sa inyo ni Moises? At sinabi nila, Ipinahintulot ni Moises na ilagda ang kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay siya. Datapuwa't sinabi sa kanila ni Jesus, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay inilagda niya ang utos na ito. Nguni't buhat nang pasimula ng paglalang, Lalake at babaing ginawa niya sila. Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; At ang dalawa ay magiging isang laman; kaya hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. At sa bahay ay muling tinanong siya ng mga alagad tungkol sa bagay na ito. At sinabi niya sa kanila, Ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya laban sa unang asawa: *Lucas 16:18, "Ang bawa't lalaki na inihihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing inihiwalay ng kaniyang asawa ay nagkakasala ng pangangalunya. " ===Tungkol sa pamilya=== *Mateo 10:34-37, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak. 35 Naparito ako upang paghimagsikin ang isang tao laban sa kaniyang ama. Papaghimagsikin ko ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyenang babae. 36 Ang kaaway ng isang tao ay ang kaniyang sariling kasambahay.Ang umiibig sa kaniyang ama o ina ng higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumamg umiibig sa kaniyang anak na lalaki, o anak na babae nang higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. *Lucas 10:26, "Ang sinumang pumarito sa akin na hindi napopoot sa kaniyang ama at ina, asawang babae at mga anak, mga kapatid na lalaki at babae, maging sa sarili niyang buhay ay hindi maaaring maging alagad ko." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." *Mateo 12:46-50, "Samantalang nagsasalita pa siya sa mga tao, narito, ang kaniyang ina at kaniyang mga nakakabatang kapatid na lalaki ay nakatayo sa labas. Ibig nila siyang makausap. At may nagsabi sa kaniya: Narito ang iyong ina at iyong mga nakakabatang kapatid na lalaki, na nakatayo sa labas. Ibig ka nilang makausap. Ngunit si Jesus ay sumagot sa kaniya: Sino ang aking ina at sino ang aking mga kapatid na lalaki? Iniunat niya ang kaniyang kamay at itinuro ang kaniyang mga alagad na sinabi: Narito ang aking ina at mga kapatid na lalaki. 50 Ito ay sapagkat ang sinumang gumaganap ng kalooban ng aking Ama na nasa langit ay siyang aking kapatid na lalaki at kapatid na babae at ina." ===Tungkol sa espada=== *Mateo 26:51-52, "At narito, isa sa mga kasama ni Jesus ay bumunot ng kaniyang tabak(espada). Inundayan niya ng taga ang alipin ng pinakapunong-saserdote at natanggal ang tainga nito. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ibalik mo ang iyong tabak sa lalagyan nito: Ito ay sapagkat ang sinumang gumagamit ng tabak ay sa tabak din mamamatay." *Lucas 22:36, "Sinabi nga niya sa kanila: Ngayon, siya na may kalupi ay hayaang magdala niyon. Ang may bayong ay gayundin. Siya na walang tabak ay ipagbili niya ang kaniyang damit at bumili ng tabak." *Mateo 10:34, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak." ===Tungkol sa pagbabayad ng buwis=== *Mateo 22:15-21, "Umalis ang mga Fariseo at nagplano sila kung paano mahuhuli si Jesus sa kaniyang pananalita. Sinugo nila kay Jesus ang kanilang mga alagad kasama ang mga tauhan ni Herodes. Sinabi nila: Guro, alam naming ikaw ay totoo at itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Hindi ka nagtatangi sa kaninuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng tao. Sabihin mo nga sa amin: Ano ang iyong palagay? Naaayon ba sa kautusan na magbigay kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang kasamaan. Kaniyang sinabi: Bakit ninyo ako sinusubukan, kayong mga mapagpakunwari? 19 Ipakita ninyo sa akin ang perang ginagamit na buwis-pandayuhan. Dinala nila sa kaniya ang isang denaryo. 20 Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila sa kaniya: Kay Cesar. Sinabi niya sa kanila: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." *Marcos 12:13-17, "Isinugo nila kay Jesus ang ilan sa mga Fariseo at ilan sa mga Herodiano upang hulihin siya sa kaniyang salita. 14 Lumapit sila kay Jesus at sinabi: Guro, alam naming ang sinasabi mo ay totoo. Alam din namin na hindi ka nagtatangi ng sinuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng mga tao. Sa halip ay itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Naaayon ba sa kautusan na magbigay kami kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Dapat ba tayong magbigay nito o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang pagpapaimbabaw. Sinabi niya sa kanila: Bakit ninyo ako sinusubok? Dalhan ninyo ako ng isang denaryo upang makita ko. At dinalhan nila siya nito. Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila: Kay Cesar. Sinabi sa kanila ni Jesus: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." ===Tungkol sa kapangyarihan=== *Mateo 10:42-44, "Tinawag sila ni Jesus at sinabi: Nalalaman ninyo na ang mga kinikilalang namumuno sa mga Gentil ay namumuno na may pagkapanginoon sa kanila. Ang mga dakila sa kanila ay gumagamit ng kapamahalaan sa kanila. 4Huwag maging gayon sa inyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging dakila ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging una ay magiging alipin ng lahat." *Mateo 23:8-12, "Huwag kayong patawag sa mga tao na guro sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo, at kayong lahat ay magkakapatid. Huwag ninyong tawaging ama ang sinuman dito sa lupa sapagkat iisa ang inyong Ama na nasa langit. Huwag kayong patawag na mga pinuno sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo. Ngunit ang higit na dakila sa inyo ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinumang magtataas ng kaniyang sarili ay ibababa at ang sinumang magpapakumbaba sa kaniyang sarili ay itataas." ===Pagkakasala=== *Mateo 5:28-30, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't tumingin sa isang babae na taglay ang masamang hangad ay nagkakasala, na ng pangangalunya sa kaniyang puso. At kung ang kanan mong mata ay nakapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mabulid sa [[Gehenna]]. At kung ang kanan mong kamay ay nakapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mapasa [[Gehenna]]. " *Mark 9:43-48, "At kung ang kamay mo ay makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa buhay na pingkaw, kay sa may dalawang kamay kang mapasa impierno, sa apoy na hindi mapapatay. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang paa mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok kang pilay sa buhay kay sa may dalawang paa kang mabulid sa [[Gehenna]]. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang mata mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa kaharian ng Dios na may isang mata, kay sa may dalawang mata kang mabulid sa [[Gehenna]]; Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. " ===Iba pa=== *Juan 13:34, "Isang bagong utos ang ibinibigay ko sa inyo, kayo ay mag-ibigan sa isa't isa. Kung papaanong inibig ko kayo ay gayundin naman kayong mag-ibigan sa isa't isa." *Mateo 10:23, "Datapuwa't pagka kayo'y pinagusig nila sa isang bayang ito, ay magsitakas kayo tungo sa kasunod na bayan: sapagka't sa katotohanang sinasabi ko sa inyo, Hindi ninyo matatapos libutin ang mga bayan ng Israel, hanggang sa pumarito ang Anak ng tao. ===Tungkol sa kanyang sarili=== *Mateo 15:24, "Sinabi niya: Sinugo lamang ako para sa mga naliligaw na tupa sa sambahayan ng Israel." *Lucas 18:18-19, "Isang pinuno ang nagtanong sa kaniya na sinasabi: Mabuting guro, ano ang dapat kong gawin upang magmana ako ng buhay na walang hanggan? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Bakit mo ako tinatawag na mabuti? Walang sinumang mabuti maliban sa isa, ang Diyos." == Historisidad ni Hesus {{anchor|H}}== {{main|Teoriyang mito si Hesus|Diyos na namatay at nabuhay}} Ayon sa iskolar na si L. Michael White, si Hesus ay hindi sumulat ng anumang mga kasulatan o ang sinumang may personal na kaalaman sa kanya. Walang ebidensiyang arkeolohikal na nagpapatunay ng kanyang pag-iral. Walang mga salaysay na kakontemporaryo o nabuhay noong panahon ni Hesus at walang mga salaysay ng saksi (''eyewitnesses'') o anumang direktang rekord ang umiiral tungkol kay Hesus. Ang lahat ng mga salaysay tungkol sa buhay ni Hesus ay nagmula sa mga sanggunian gaya ng nasa [[Bagong Tipan]] na tinatanggap ng mga skolar ng Bagong Tipan na isinulat pagkatapos ng mga dekada o siglo pagkatapos ng sinasabing panahon ni Hesus. Ang pinaniniwalaang pinakamaagang mga sanggunian tungkol kay Hesus ang mga [[sulat ni Pablo]] na isinulat mga 20-30 taon pagkatapos ng pinaniniwalaang kamatayan ni Hesus. Ayon kay White, si Pablo ay hindi kasama ni Hesus o nag-angkin na nakita si Hesus bago ang kamatayan nito.<ref>White 2004, pp. 3–4.</ref> Ang tanging tinatanggap ng mga maraming mga Kristiyano na tamang sanggunian ng buhay ni Hesus ang ang apat [[kanon]]ikal na Ebanghelyo ng [[Bagong Tipan]] na [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]]. Ang mga ito ay hindi maituturing na mga "''walang kinikilingang''" mga salaysay ng buhay ni Hesus dahil ang hangarin ng mga aklat na ito ay mang-akay sa relihiyong [[Kristiyanismo]](Juan 20:30). Ang mga ebanghelyong ito ay isinulat ng mga hindi kilalang may akda at ang mga pangalan ng mga ''apostol'' gaya ng ''Ebanghelyo ayon kay Mateo'' ay ikinabit lamang sa mga manuskrito nito noong ika-2 siglo. Sa karagdagan, [[:Kategorya:Mga Ebanghelyo|maraming mga ebanghelyo]] at mga kasulatan noong maagang siglo ng Kristiyanismo na nag-aangkin ring mula sa mga ''apostol'' ngunit ang mga ito ay hindi nakasama sa [[kanon]] ng Katoliko na nabuo lamang noong ika-4 siglo CE. Ang mga salaysay na may "[[milagro|pagmimilagro]]" at mga ekstradordinaryong mga salaysay gaya ng [[pagkabuhay ng mga patay]] at pag-ahon nito sa mga libingan(Mateo 27:51-53) ay itinuturing ng mga historyan at skolar na ''hindi kapani-paniwala''. Ang mga ibang iskolar ay nagsasabing ang mga apat na kanonikal na ebanghelyo ay hindi isinulat ng mga "saksi"(eyewitness) dahil ang mga ito ay naglalaman ng mga maling heograpiya ng Palestina(o Israel) gayundin ng mga maling paglalarawan ng mga kustombre ng mga [[Hudyo]] noong unang siglo CE.<ref>Lee Martin Mc Donald and Stanley E. Porter, Early Christianity and its Sacred Literature, (Nov 2000, Hendrickson Publishers, Inc.), p. 286</ref><ref>Nineham, Saint Mark (Westminster John Knox Press, 1978), pp. 294-295</ref><ref>Raymond E. Brown, S.S., An Introduction To The New Testament, The Anchor Bible Reference Library (Doubleday, 1997) pp. 159-160</ref><ref>The Acts of Jesus: What Did Jesus Really Do?, Robert Funk, p79</ref> Bukod dito, sinasabi din ng mga iskolar na ang mga kanonikal na ebanghelyo na Mateo, Marcos, Lucas Juan ay naglalaman ng mga magkakasalungat na mga salaysay gaya ng salaysay ng [[Hesus#Kapanganakan|kapanganakan ni Hesus]] sa itaas.<ref>[http://www.infidels.org/library/modern/paul_carlson/nt_contradictions.html NT contradictions]</ref><ref name=ji>Jesus, Interrupted: Revealing the Hidden Contradictions in the Bible (And Why We Don't Know About Them). Bart Ehrman, HarperCollins, USA. 2009. ISBN 0-06-117393-2.</ref> Ayon din sa mga iskolar, ang [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]] at [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] ay kumopya lamang sa [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]] at sa isang hindi na umiiral na dokumentong tinatawag na "[[Dokumentong Q]]". Walang umiiral na kontemporaryong(nabuhay noong panahon ni Hesus) na mga salaysay tungkol kay Hesus mula sa mga pagano o "hindi" Kristiyanong manunulat. Ang mga hindi-Krisitiyanong salaysay sa buhay ni Hesus ay isinulat pagkatapos ng ilang mga dekada pagkatapos ng sinasabing "kamatayan ni Hesus"(ca. 30-33 CE). Halimbawa, ang Hudyong historyan na si [[Josephus]] sa kanyang [[Antiquities of the Jews]] ay sumulat ng ilang linya tungkol kay Hesus. Ito ay matatagpuan sa Antiquities of the Jews ni [[Josephus]] na isinulat noong circa 93 o 94 CE. Gayunpaman, si [[Josephus]] ay hindi kakontemporaryo o nabuhay sa panahon ni Hesus at maaaaring narinig(hearsay) lamang ni Josephus ang mga salaysay at hindi niya ito "mismong" nasaksikhan. Pinaniniwalaan ng ilan na ang mga talatang ito ay interpolasyon o dagdag dahil dahil walang isang manunulat na Kristiyano bago ang ikaapat na siglo CE na nagbanggit nito. Halimbawa, ang ikatlong siglo CE na ama ng simbahang si [[Origen]] ay malawak na sumipi mula kay [[Josephus]] sa kanyang masigasig na pagtatanggol sa [[Kristiyanismo]] ngunit hindi niya sinipi ang "talata ni Josephus tungkol kay Hesus". Ang katunayan, ayon Origen ay si Josephus ay ''hindi naniniwalang si Hesus ang Kristo''.<ref name=jesusneverexisted>http://www.jesusneverexisted.com/josephus-etal.html</ref> Ang isa pang karaniwang ginagamit ng mga Kristiyano na ebidensiyang pagano kay Hesus ang ''sinasabing'' pahayag ni [[Tacitus]](c.55-117 CE) sa kanyang [[Mga Annal ni Tacitus]] tungkol sa sektang Kristiyano at Christus. Gayunpaman, ito ay pinagdududahan ng ilan. Ang eksaminasyong ultra-violet ng manuskrito ng [[Mga Annal ni Tacitus]] ay konklusibong nagpapakita na may pagbabago ng orihinal na ''e'' ng ''chrestianos'' ("ang mabuti") sa ''i''.<ref>J. Boman, ''[http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ Inpulsore Cherestro? Suetonius’ Divus Claudius 25.4 in Sources and Manuscripts] {{Webarchive|url=https://archive.is/20130104012946/http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ |date=2013-01-04 }}'', Liber Annuus 61 (2011), ISSN 0081-8933, Studium Biblicum Franciscanum, Jerusalem 2012, p. 355, n. 2.</ref><ref>[[Georg Andresen]] in ''Wochenschrift fur klassische Philologie'' 19, 1902, col. 780f</ref> Ang talatang ito ay hindi rin sumasalamin sa tono o kakayahang linggwistiko ni Tacitus. Walang ring mga apolohistang Kristiyano ang sumipi ng talatang ito ni Tacitus at tila lumitaw lamang ng salita-sa-salita sa mga kasulatan ni [[Sulipicius Severus]] noong ika-5 siglo CE.<ref name=jesusneverexisted/> May mga iskolar na nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral at ang mga kwento ni Hesus sa ebanghelyo ay inimbento at kinopya lamang mula sa mga kwento ng mga tagapagligtas at [[Diyos na namatay at nabuhay|mga diyos na paganong namatay at nabuhay]] sa iba't ibang mga mitolohiya gaya ng sa [[Sinaunang Ehipto]] at [[Sinaunang Gresya]].<ref name=jne>[http://www.jesusneverexisted.com/ Jesus Never Existed]</ref> Sa kanyang pagtatanggol sa akusasyong inimbento ng mga [[Kristiyano]] si Hesus, ikinatwiran ng Kristiyanong si [[Justin Martyr]](100 CE – ca.165 CE) na umabot sa mga tenga ng diablo na hinulaan ng mga [[propesiya ng Bibliya|propeta sa Lumang Tipan]] ang pagdating ni Hesus, at inudyokan ang mga paganong manunulat(bago pa ang paglitaw ng Kristiyanismo) na magsulong ng mga tatawaging mga anak ni [[Hupiter]] upang ipaniwala sa mga tao na ang Kristo ay katulad ng mga anak ni Hupiter. Isinaad ni Justin Martyr na: {{cquote|"''Nang aming sabihing si Hesu-Kristo ay nilikha nang walang pagsasamang seksuwal, ipinako at namatay at muling nabuhay at umakyat sa langit, wala kaming isinusulong na bago o iba mula sa pinaniniwalaan niyong tungkol sa mga ginagalang niyong mga anak na lalake ni [[Hupiter (diyos)|Hupiter]]...Tungkol sa pagtutol na ipinako ang aming Hesus, aking sinasabi na ang pagdurusa ay karaniwan sa lahat ng mga binanggit na anak ni Hupiter...Tungkol sa kanyang pagkapanganak sa isang birhen, kayo ay mayroong [[Perseus]] upang balansihin ito...At nang isulong ng diablo si [[Asclepius]] bilang [[resureksiyon|tagabuhay ng patay]] at tagpagpagaling ng lahat ng mga [[karamdaman]], hindi ko ba maaaring sabihin na gayundin sa bagay na ito ay kanyang ginaya ang mga hula tungkol kay Kristo?''"}} Maraming mga iskolar ang naniniwala sa posibilidad na ang [[Budismo]] ay nakaimpluwensiya sa simulang pag-unlad ng [[Kristiyanismo]]. Ayon sa mga iskolar, maraming pagkakatugma sa kapanganakan, buhay, mga doktrina at kamatayan nina [[Buddha]] at Hesus.<ref>{{cite book |title=Cross-Cultural Contacts and Exchanges in Pre-Modern Times |first=Jerry H. |last=Bentley |publisher=Oxford University Press |year=1992 |isbn=978-0-19-507640-0 |page=240}}</ref> == Mga paniniwala tungkol kay Hesus == === Mga paniniwala sa tunay na kalikasan ni Hesus {{anchor|K}}=== *[[Subordinasyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay mas mababa sa Ama sa kalikasan. Ayon sa mga skolar, ito ang doktrinang tinatanggap ng maraming mga teologong Kristiyano bago ang pagkakabuo ng doktrinang [[Trinidad]] noong ika-4 siglo. Ang ''subordinasyonismong ontolohikal'' ay natatangi mula sa ''subordinasyong ekonomiko o subordinasyong relasyonal'' na tinatanggap ng ilang mga [[Trinidad|Trinitariano]]. Sa subordinasyonismo o subordinasyong ontolohikal, ang Anak at Ama ay hindi lamang hindi magkatumbas sa opisina kundi pati sa kanilang kalikasan. Sa ''subordinasyong ekonomiko'', ang subordinasyon ng Anak ay nauukol lamang sa paraan ng subsistensiya at operasyon ngunit hindi sa kalikasan. Ang tagapagtaguyod ng doktrinang subordinasyonismo na si [[Origen]] ay nagturo na si Hesus ay isang ikalawang Diyos at may ibang substansiya sa Ama. *[[Arianismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay hindi diyos at nilikha lamang ng diyos. Ang tunay na diyos lamang ang ama at sa pamamagitan ng anak ay nilikha ang [[banal na espiritu]] na nagpapasakop sa anak kung paanong ang anak ay nagpapasakop sa ama. *[[Trinitarianismo]]: Ang paniniwala na nabuo noong ika-4 siglo<ref>HarperCollins Bible Dictionary, "The formal doctrine of the Trinity as it was defined by the great church councils of the fourth and fifth centuries is not to be found in the NT [New Testament]" (Paul Achtemeier, editor, 1996, "Trinity"). </ref> na si Hesus ang isa sa tatlong mga persona ng isang Diyos. Ang Diyos Ama, Diyos Anak(Hesus) at Diyos Espirito Santo ay mga personang natatangi sa bawat isa ngunit may iisang "substansiya, esensiya o kalikasan". Ito ay nabuo noong mga ika-4 na siglo bilang reaksiyon sa subordinasyonismo at Arianismo. Taliwas sa paniniwala ng [[Simbahang Katoliko Romano]], ang [[Simbahang Silangang Ortodokso]] ay naniniwala sa monarkiya ng Ama na nagsasaad na ang Anak at Banal na Espirito ay hinango mula sa Ama at ang Ama ang natatanging walang pinagmulan o sanhi. Ayon sa Silangang Ortodokso, ang Ama ay walang hanggan at hindi nalikhang realidad. Si Kristo at Banal na Espirito ay walang hanggan rin at hindi nalikha sa dahilang ang kanilang pinagmulan ay hindi sa ousia ng Diyos kundi sa hypostasis ng Diyos na tinatawag na Ama. Sa Romano Katoliko, ang Banal na Espirito ay nagmula nang pantay mula sa parehong Ama at Anak. *[[Modalismo]]: Ang paniniwalang salungat sa [[Trinidad]] na ang Ama, Anak at Banal na Espirito ay mga iba ibang aspeto ng isang monadikong Diyos sa halip na tatlong mga natatanging persona sa isang PagkaDiyos. *[[Adopsiyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay naging "anak ng diyos" sa pamamagitan ng pag-aampon sa kanyang bautismo. *[[Psilantropismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay isa lamang tao at ang literal na anak ng mga taong magulang. *[[Socinianismo]]: Itinuro ni [[Photinus]] na si Hesus bagaman perpekto at walang kasalanan at isang mesiyas ay isa lamang perpektong Anak ng Diyos at walang pag-iral bago ang kanyang kapanganakan. *[[Gnostisismo]]: Si Kristo ay isang makalangit na [[Aeon]] ngunit hindi kaisa ng Ama. *[[Chalcedoniano]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan: isang tao at isang diyos pagkatapos ng kanyang pagkakatawang tao. *[[Eutychianismo]]: Ang paniniwalang ang kalikasang pagkatao at pagkadiyos ni Hesus ay pinagsama sa isang(mono) kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay "natunaw gaya ng patak ng [[pulot]] sa [[dagat]]. *[[Miapisismo]]: Ang paniniwalang ang pagkaDiyos at pagkatao ni Kristo ay nagkakaisa sa isang kalikasan. *[[Monopisismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may isa lamang kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay sinisipsip ng kanyang pagka-diyos. *[[Apollinarismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may katawang tao at may taong "buhay na prinsipyo" ngunit ang diyos na logos ay pumalit sa nous o "nag-iisip na prinsipyo", na maikukumpara ngunit hindi katulad ng tinatawag na [[isip]] sa kasalukuyang panahon. *[[Monothelitismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan sa isang persona ngunit siya ay may kaloobang(will) pagkadiyos ngunit walang kaloobang pangtao. *[[Docetismo]]: Ang paniniwalang ang pisikal na katawan ni Hesus ay isa lamang ilusyon gayundin ang kanyang krusipiksiyon. Samakatuwid, si Hesus ay para lamang may pisikal na katawan at parang pisikal na namatay ngunit sa realidad, si Hesus ay walang katawan, isang purong espiritu kaya hindi maaaring mamamatay ng pisikal. *[[Mandaeismo]]: Sila ay naniniwala na si Hesus ay isang "bulaang propeta" na nagliko ng mga katuruang ipinagkatiwala sa kanya ni Juan Bautista. *[[Marcionismo]]: Sila ay naniniwala na ang Kristo ay hindi ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit isang entidad na espiritwal na ipinadala ng Monad upang ihayag ang katotohanan tungkol sa pag-iral at kaya ay pumapayag sa sangkatauhan na makatakas sa bitag na pangmundo ng demiurge. *Mga [[Ebionita]]: Kanilang itinakwil ang pre-eksistensiya ni Hesus, kanyang pagkaDiyos, kanyang birheng kapanganakan, pagtitikang kamatayan at pisikal na pagkabuhay muli sa kamatayan. Sila ay naniwalang si Hesus ay isang biolohikal na anak nina Maria at Jose at pinili ng Diyos na maging propetang mesiyaniko nang siya ay pahiran ng Banal na Espirito sa kanyang bautismo. Sila ay tumatanggap lamang sa ''isang ebanghelyo'' na [[Ebanghelyo ng mga Ebionita]] bilang karagdagan sa [[Tanakh]](Hebreong Lumang Tipan) at nagturo na ang mga Hudyo at Hentil ay dapat sumunod sa mga kautusan ni Moises. *[[Pablo ng Samosta]]: Kanyang itinuro na si Hesus say isa lamang tao na nilagyan ng Diyos na Logos. Dahil dito, si Hesus ay hindi isang Diyos na naging tao kundi Tao na naging Diyos. === Paniniwala ng pagiging mesiyas ni Hesus === {{pangunahin|Mesiyas}} Sa teolohiya ng [[Hudaismo]], ang ''[[mesiyas|mashiah]]'' o mesiyas ay tumutukoy sa isang [[hari]] ng [[Israel]] mula sa angkan ni [[David ng Israel|David]], na mamamahala sa [[Mga Hudyo|mga pinagkaisang tribu ng Israel]]<ref>Megila 17b–18a, Ta'anit 8b</ref>, at maglulunsad ng '''Panahong Mesiyaniko'''<ref>''E·ra me·siá·ni·ca'' sa [[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]]</ref><ref>Sota 9a</ref> ng pandaigdigang kapayapaan. Kabilang sa mga pangyayaring magaganap sa pagdating ng Hudyong mesiyas ayon sa mga skolar ng Hudaismo ang muling pagkakabuo ng [[sanhedrin]] at muling pagkakatipon ng mga Hudyo sa Israel na nagkalat sa buong mundo. Ang mga natipon ay muling magbabalik sa pagsunod sa [[Torah]] at kautusan ni [[Moises]]. Ayon din sa [[Hudaismo]], ang mesiyas na Hudyo rin ang tanging binibigyan ng kapangyarihan na magtayong muli ng isang "pisikal"(literal) na [[Templo sa Herusalem]] na tinatawag na [[Ikatlong Templo]]. Sa muling pagtatayong ito ng Templo sa Israel, ang mga paghahandog ng mga hayop ng Hudyo kay [[Yahweh]] ay muling mapapanumbalik. Sa Hudaismo, ang mesiyas ay isa lamang ordinaryong ''tao'' na sumusunod sa [[Torah]] at hindi isang [[Diyos]] o isang ''Diyos'' na Anak ng Diyos. ==== Pananaw ng mga Kristiyano ==== Sa apat na ebanghelyo, si Hesus ay inaangkin na ang ''[[mesiyas]]'' na ipinadala ng [[Diyos]] upang iligtas ang kanyang mga alagad sa malapit na paghuhukom na magaganap noong unang siglo CE(Mateo 19:28, Mateo 10:23). Ang salitang hebreong mesiyas ay isinalin sa Griyegong "kristo" kaya karaniwang tinatawag si Hesus na "Hesu-Kristo"(Jesus Christ) dahil sa paniniwalang si Hesus ang mesiyas o kristo. Upang patunayan ang pag-aangking ito ng pagiging mesiyas o kristo ni Hesus, ang mga may akda ng 4 na kanonikal na ebanghelyo (Mateo, Marcos, Lucas, Juan) ay humanap ng mga "hula" sa [[Tanakh]](Lumang Tipan) at inangking ang mga ito na katuparan ni Hesus. Ang salin ng Hebreong Tanakh na pinagsanggunian o sinipi ng mga may akda ng 4 na ebanghelyo ang saling Griyego na [[Septuagint]]. Ayon din sa mga skolar, ang Bagong Tipan ay orihinal na isinulat sa wikang Griyego. Hindi tinatanggap ng mga skolar na Hudyo ang Septuagint dahil sa naglalaman ito ng mga korupsiyon. Ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo(Mateo, Marcos, Lucas, Juan), dahil sa pagtuturo ni Hesus ng mga utos na iba sa mga kautusan ni [[Moises]], si Hesus ay itinakwil ng mga Hudyo. Bukod dito, ayon din sa Bagong Tipan, si Hesus ay nag-angking diyos(Juan 10:33) na itinuturing ng mga Hudyo na isang malaking kapusungan dahil sa kanilang paniniwala lamang sa isang diyos na si [[Yahweh]]. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]](ca. 90-100 CE) na pinakahuling [[kanon]]ikal na ebanghelyo na isinulat, si Hesus ay naging isa nang preeksistenteng [[Logos]] (Juan 1:1-14) na isang [[Diyos]] na nagkatawang [[tao]] na umiral na bago pa umiral si [[Abraham]](Juan 8:58). Ang [[Logos]] ay isang konsepto sa [[Pilosopiyang Griyego]] na pinalawig ng Hudyong-Helenistikong si [[Philo]] ng [[Alehandriya]](20 BCE-50 CE). Gayunpaman, tila ito ay sinsalungat sa Juan 10:33-35 nang sabihin ni [[Hesus]] na "''Sinagot siya ng mga [[Hudyo]], Hindi dahil sa mabuting gawa ay binabato ka namin, kundi sa pamumusong; at sapagka't ikaw, bagaman ikaw ay tao, ay nagpapakunwari kang Diyos. Sinagot sila ni Hesus, Hindi baga nasusulat sa inyong kautusan, Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos? Kung tinawag niyang mga Diyos, yaong mga dinatnan ng salita ng Diyos (at hindi mangyayaring sirain ang kasulatan)''". Ito sy hinango mula sa [[Aklat ng mga Awit]] 82:1-6: :Ang Diyos ([[El (diyos)]] ay tumatayo sa kapisanan ng mga Diyos([[Elohim]]) Siya'y humahatol sa gitna ng mga Diyos.Hanggang kailan magsisihatol kayo ng kalikuan, At magsisigalang sa mga pagkatao ng masama? (Selah)Hatulan mo ang dukha at ulila: Gawan mo ng kaganapan ang napipighati at walang nagkakandili.Sagipin mo ang dukha at mapagkailangan: Iligtas ninyo sila sa kamay ng masama,Hindi nila nalalaman, ni nauunawa man;Sila'y nagsisilakad na paroo't parito sa kadiliman: Lahat ng patibayan ng lupa ay nangakilos.Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos([[Elohim]],At kayong lahat ay mga anak ng Kataastaasan. ==== Pananaw ng mga Hudyo tungkol kay Hesus ==== Ayon sa mga skolar ng Hudaismo, ang mga sinasabing hula na katuparan ni Hesus sa Bagong Tipan ay binatay mula sa maling saling Griyego na [[Septuagint]] ng [[Bibliya]] gayundin ay mga misinterpretasyon ng mga talata sa Tanakh.<ref>[http://judaism.about.com/library/3_askrabbi_o/bl_simmons_messiah3.htm Why did the majority of the Jewish world reject Jesus as the Messiah, and why did the first Christians accept Jesus as the Messiah?] by Rabbi [[Shraga Simmons]] (about.com)</ref><ref>{{cite book | author=Michoel Drazin | title=Their Hollow Inheritance. A Comprehensive Refutation of Christian Missionaries | year=1990 | publisher=Gefen Publishing House, Ltd. | isbn=965-229-070-X | url=http://www.drazin.com }}</ref><ref>Troki, Isaac. [http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html "Faith Strengthened"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929141607/http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html |date=2007-09-29 }}.</ref><ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.messiahtruth.com/isa714b.html |title=The Jewish Perspective on Isaiah 7:14 |publisher=Messiahtruth.com |date= |accessdate=2009-04-11}}</ref><ref>http://www.outreachjudaism.org/FAQ</ref> Ang opisyal na [[Bibliya]]ng ginagamit ng mga Hudyo ay ang Hebreong [[Masoretiko]] at hindi ang Griyegong [[Septuagint]]. Ang isa sa maraming halimbawa ng mga pinaniniwalaang korupsiyon sa Septuagint ang Isaias 7:14 na pinagkopyan ng manunulat ng [[Ebanghelyo ni Mateo]](Mateo 1:23). Ayon sa Isaias 7:14&nbsp;ng [[Septuagint]], "ang partenos(birhen) ay manganganak...". Ayon sa [[Masoretiko]], ang Isaias 7:14 ay "ang almah(babae) ay buntis at malapit ng manganak...". <ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/dual-virgin.html</ref> === Sa Islam === Ayon sa [[Islam]], si Hesus (''Issa'' sa Qur'an) ay kinikilala bilang sugo at ''masih''(mesiyas sa Islam) ng diyos na si ''Allah'' na ipinadala upang gabayan ang mga Anak ng Israel (''bani isra'il'') sa pamamagitan ng isang bagong kasulatan, ang Ebanghelyo(''Injil'' sa Qur'an)<ref>The Oxford Dictionary of Islam, p.158</ref> . Gayumpaman, itinatakwil ng Islam ang mga paniniwala sa Kristiyanismo na si Hesus ay ipinako sa krus, sa halip siya ay sinasabi sa Qur'an na iniakyat ng buhay sa langit. Isinasalaysay ng Islamikong tradisyon na siya ay magbabalik sa lupa kapag sa Araw ng Paghahatol upang ibalik muli ang katarungan at talunin ang "Maling Mesiyas" (''al-Masih al-Dajjal'', kilala rin bilang ''Antikristo'') at ang mga kalaban ng Islam. Dahil isa siyang makatarungang pinuno, si Hesus sa huli ay yayao.<ref>"Isa," Encyclopedia of Islam.</ref> Gaya ng lahat ng propeta sa [[Islam]], si Hesus ay itinuturing na isang [[Muslim]]. Itinatakwil ng Islam ang pananaw ng [[Kristiyanismo]] na si Hesus ay diyos na nagkatawang tao o anak ng diyos. Ang [[Qur'an]] ay nagsasaad na mismong si Hesus ay hindi nag-angkin ng mga gayong bagay. Ang Qur'an ay nagbibigay diin din na si Hesus ay isa lamang mortal(namamatay) na tao na gaya ng ibang propeta sa Islam ay hinirang ng diyos upang ipalaganap ang mensahe ng diyos. ==Tingnan din== *[[Santiago ang Kapatid ni Hesus]] *[[Apollonius ng Tyana]] (kontemporaryo ni Hesus at isang manggagawa ng [[milagro]]) *[[Hesus na anak ni Damneus]] *[[Hesus anak ni Pandera]] (isa ring manggawa ng milagro at pinaniniwalaang ang nagtatag ng [[Mga Essene]]) *[[Hesus anak ni Stada]] *[[Hesus anak ni Ananias]] na humula sa pagkawasak ng [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] at kilala sa pagsasabi na "Sa aba niyo!" *[[Hesus anak ni Thebuth]] *[[Barrabas]] na tinawag ring Hesus Barabbas ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] 27:16-17 *[[Hesus anak ni Sirac]] *[[Dionysus]], Diyos ng Alak, Ubasan, [[binuhay mula sa patay]], bumuhay sa kanyang ina mula sa patay. *[[Eliseo]] na manggagawa ng [[milagro]], bumuhay ng patay, nagpagaling ng [[ketong]] at nagparami ng tinapay at langis. *[[Mesiyas]] *[[Digmaan ng Mesiyas]] *[[Mga Essene]] == Mga sanggunian == {{Reflist|2}} == Bibliograpiya == {{refbegin|30em}} * <span id="refBible" class="citation">[[Ang Bibliya]]</span> * <span id="refAllison1999" class="citation">[[Dale Allison|Allison, Dale]]. ''Jesus of Nazareth: Millenarian Prophet.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1999. ISBN 0-8006-3144-7</span> * <span id="refBrown1997" class="citation">[[Raymond E. Brown]] ''An Introduction to the New Testament.'' New York: Doubleday, 1997. ISBN 0-385-24767-2</span> * <span id="refBrown1994" class="citation">{{cite book |authorlink= Raymond E. Brown |last=Brown |first=Raymond E. |year=1994 |location=New York |publisher=Doubleday, Anchor Bible Reference Library |isbn=978-0-385-19397-9 |title=The Death of the Messiah: from Gethsemane to the Grave: A Commentary on the Passion Narratives in the Four Gospels}}</span> **<span id="refBrown1999">{{cite book|first=Raymond E.|last=Brown|title=The birth of the Messiah|year=1999|isbn=0-385-49447-5}}</span> *<span id="refCarson1992" class="citation">[[D. A. Carson]], [[Douglas J. Moo]] and [[Leon Morris]]. ''An Introduction to the New Testament.'' Grand Rapids, MI: Zondervan Publishing House, 1992.</span> * <span id="refCohen1987" class="citation">[[Shaye J.D. Cohen|Cohen, Shaye J.D.]]. ''From the Maccabees to the Mishnah''. Philadelphia: Westminster Press, 1987. ISBN 978-0-664-21911-6</span> * <span id="refCohen2001" class="citation">Cohen, Shaye J.D. ''The Beginnings of Jewishness: Boundaries, Varieties, Uncertainties.'' Berkeley: University of California Press, 2001. ISBN 0-520-22693-3</span> *<span id="refCox2007" class="citation">{{cite book|first1=Steven L.|last1=Cox|first2=Kendell H|last2=Easley|year=2007|title=Harmony of the Gospels|isbn=0-8054-9444-8}}</span> * <span id="refCrossan" class="citation">[[John Dominic Crossan|Crossan, John Dominic]].</span> ** <span id="refCrossan1993" class="citation">''The Historical Jesus: The Life of a Mediterranean Jewish Peasant.'' New York: HarperSanFrancisco, 1993. ISBN 0-06-061629-6</span> ** <span id="refCrossan1995" class="citation">''Who Killed Jesus?: exposing the roots of anti-semitism in the Gospel story of the death of Jesus''. San Francisco: HarperSanFrancisco, 1995. ISBN 978-0-06-061671-7</span> * <span id="refDavenport1996" class="citation">[[Guy Davenport|Davenport, Guy]]; and [[Benjamin Urrutia|Urrutia, Benjamin]] (trans.) ''The Logia of Yeshua: The sayings of Jesus''. Washington, DC: Counterpoint, 1996. ISBN 978-1-887178-70-9</span> * <span id="refDeLaPotterie1989" class="citation">De La Potterie, Ignace. ''The hour of Jesus: The passion and the resurrection of Jesus according to John''. New York: Alba House, 1989. ISBN 978-0-8189-0575-9</span> * <span id="refDurant1944" class="citation">Durant, Will. ''Caesar and Christ.'' New York: Simon and Schuster, 1944. ISBN 0-671-11500-6</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">[[Bart D. Ehrman|Ehrman, Bart]]. ''The Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-514183-0</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">Ehrman, Bart. ''The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-515462-2</span> * <span id="refFredriksen2000a" class="citation">[[Paula Fredriksen|Fredriksen, Paula]]. ''Jesus of Nazareth, King of the Jews: A Jewish Life and the Emergence of Christianity.'' New York: Vintage, 2000. ISBN 0-679-76746-0</span> * <span id="refFredriksen2000b" class="citation">Fredriksen, Paula. ''From Jesus to Christ: The origins of the New Testament images of Christ.'' New Haven: Yale University Press, 2000. ISBN 978-0-300-08457-3</span> * <span id="refFinegan1998" class="citation">[[Jack Finegan|Finegan, Jack]]. ''Handbook of Biblical Chronology'', revised ed. Peabody, MA: Hendrickson Publishers, 1998. ISBN 1-56563-143-9</span> * <span id="refFuller1965" class="citation">Fuller, Reginald H., ''[[The Foundations of New Testament Christology]]''. New York: Scribners, 1965. ISBN 0-227-17075-X</span> *<span id="refGrant1977" class="citation">[[Michael Grant (author)|Michael Grant]], ''Jesus: An Historian’s Review of the Gospels'', Scribner’s, 1977.</span> *<span id="refGrudem1994" class="citation">{{Cite book |title= Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine |last= Grudem |first= Wayne | authorlink= Wayne Grudem |year= 1994 |publisher= [[Zondervan]] |location= Grand Rapids, MI |isbn= 0-310-28670-0}}</span> * <span id="refMeier" class="citation">Meier, John P., ''[[John P. Meier#A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus|A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus]]'', New York: [[Anchor Bible Series|Anchor Doubleday]],</span> ** <span id="refMeier1991" class="citation">V. 1, ''The Roots of the Problem and the Person'', 1991. ISBN 0-385-26425-9</span> ** <span id="refMeier1994" class="citation">V. 2, ''Mentor, Message, and Miracles'', 1994. ISBN 0-385-46992-6</span> ** <span id="refMeier2001" class="citation">V. 3, ''Companions and Competitors'', 2001. ISBN 0-385-46993-4</span> **<span id="Newbigin1989" class="citation">[[Lesslie Newbigin|Newbigin, J.E.L.]] ''The Gospel In a Pluralist Society''. London: SPCK, 1989.</span> * <span id="refOCollins1983" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''Interpreting Jesus.'' "Introducing Catholic theology". London: G. Chapman; Ramsey, NJ: Paulist Press, 1983. ISBN 978-0-8091-2572-2</span> * <span id="refOCollins2008" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''[[Jesus: A Portrait]]''. London: Darton, Longman & Todd, 2008. ISBN 978-0232527193</span> * <span id="refPelikan1999" class="citation">[[Jaroslav Pelikan|Pelikan, Jaroslav]]. ''Jesus Through the Centuries: His Place in the History of Culture.'' New Haven: Yale University Press, 1999. ISBN 0-300-07987-7</span> * <span id="refRobinson2001" class="citation">Robinson, John A. T. ''Redating the New Testament.'' Eugene, OR: Wipf & Stock, 2001 (original 1977). ISBN 1-57910-527-0.</span> * <span id="refSanders1993" class="citation">[[E.P. Sanders|Sanders, E.P.]] ''The Historical Figure of Jesus.'' London: Allen Lane Penguin Press, 1993. ISBN 978-0-7139-9059-1</span> * <span id="refSanders1987" class="citation">Sanders, E.P. ''Jesus and Judaism.'' Minneapolis: Fortress Press, 1987. ISBN 0-8006-2061-5</span> * <span id="refTheissen1998" class="citation">{{Cite book|last1=Theissen|first1=Gerd|last2=Merz|first2=Annette|year=1998|title=The historical Jesus : a comprehensive guide|isbn=0-8006-3122-6|publisher=Fortress Press|location=Minneapolis}}</span> * <span id="refVanVoorst2000" class="citation">{{cite book|last=Van Voorst|first=Robert E|year=2000|title=Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence|publisher=Eerdmans Publishing|isbn=0-8028-4368-9}}</span> * <span id="refVermes" class="citation">[[Géza Vermes|Vermes, Géza]].</span> ** <span id="refVermes1973" class="citation">''Jesus the Jew'' Philadelphia: Fortress Press, 1973.</span> ** <span id="refVermes2003" class="citation">''Jesus in his Jewish Context.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-3623-6</span> ** <span id="refVermes1981" class="citation">''Jesus the Jew: A Historian's Reading of the Gospels.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1981. ISBN 0-8006-1443-7</span> ** <span id="refVermes1993" class="citation">''The Religion of Jesus the Jew.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1993. ISBN 0-8006-2797-0</span> **<span id="refVermes2004" class="citation">{{cite book|last=Vermes|first=Geza|year=2004|title=The authentic gospel of Jesus|location=London|publisher=Penguin Books|isbn=978-0-14-100360-3}}</span> **<span id="refVermes2006" class="citation">{{Cite document | first = Géza | last = Vermes | title = The Nativity: History and Legend | place = London | publisher = Penguin | year = 2006 | ref = harv}}</span> * <span id="refWilson2003" class="citation">[[A.N. Wilson|Wilson, A.N.]] ''Jesus.'' London: Pimlico, 2003. ISBN 0-7126-0697-1</span> *<span id="refWitherington1998" class="citation">[[Ben Witherington III]], "Primary Sources," ''Christian History'' 17 (1998)</span> * <span id="refWright" class="citation">[[Tom Wright (theologian)|Wright, N.T.]]</span> ** <span id="refWright1997" class="citation">''Jesus and the Victory of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1997. ISBN 0-8006-2682-6</span> ** <span id="refWright2003" class="citation">''The Resurrection of the Son of God: Christian Origins and the Question of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-2679-6</span> {{refend}} == Mga kawing panlabas == {{Sister project links |wikt=no |commons=Jesus Christ |b=Biblical_Studies/Christianity/Jesus |n=no |q=Jesus |s=no |v=Jesus |species=no }} * ''[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/ From Jesus to Christ: The First Christians]''&nbsp;— dokumentaryo hinggil sa buhay at maagang simbahan ni Hesus. * [http://religiousstudies.uncc.edu/people/jtabor/ ''The Jewish Roman World of Jesus''] * {{worldcat id|id=lccn-n79-84784}} [[Kategorya:Mga diyos ng buhay-kamatayan-muling kapanganakan]] [[Kategorya:Kristiyanismo]] [[Kategorya:Hesus]] [[Kategorya:Mesianismo]] [[Kategorya:Mga nag-angkin sa sariling mesiyas]] [[Kategorya:Mga tagapagtatag ng relihiyon]] [[Kategorya:Buhay ni Hesus]] [[Kategorya:Mga apokaliptiko]] [[Kategorya:Mga manggagawa ng milagro]] {{Link FA|af}} {{Link FA|ar}} {{Link FA|de}} {{Link FA|es}} {{Link FA|eu}} {{Link FA|hr}} {{Link FA|mk}} {{Link FA|pt}} 1j6rgn0de2cdmpzvplaorc1rwxw06c0 1962540 1962539 2022-08-12T10:17:16Z Xsqwiypb 120901 /* Mga pagmimilagro ni Hesus */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = Hesus |image = StJohnsAshfield StainedGlass GoodShepherd-frame crop.jpg|alt=Jesus as Good Shepherd. |caption = si Hesus bilang mabuting pastol <br/><small>([[stained glass]] at [[St John's Ashfield]])</small> |birth_date = 7–2 BC/BCE<ref>Rahner (page 731) states that the consensus among historians is ''c.'' 4 BC/BCE. Sanders supports ''c.'' 4 BC/BCE. Vermes supports ''c.'' 6/5 BC/BCE. Finegan supports ''c.'' 3/2 BC/BCE. Sanders refers to the general consensus, Vermes a common 'early' date, Finegan defends comprehensively the date according to early Christian traditions.</ref> |language = [[Aramaiko]], [[Griyego Koine]] <!--scholars debate the exact town in Judaea, so the Infobox just says Judaea --> |birth_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<ref>[[#refBrown1999|Brown (1999)]] p. 513</ref> |death_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<br/> |death_date = 30–36 AD/CE<ref name=Kostenberger140 >''The Cradle, the Cross, and the Crown: An Introduction to the New Testament'' by [[Andreas J. Köstenberger]], L. Scott Kellum 2009 ISBN 978-0-8054-4365-3 pahina 114</ref><ref name=Barnett19 >''Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times'' by Paul Barnett 2002 ISBN 0-8308-2699-8, pahina 19–21</ref><ref name=ChronosPaul >[[Paul L. Maier]] "The Date of the Nativity and Chronology of Jesus" in ''Chronos, kairos, Christos: nativity and chronological studies'' by Jerry Vardaman, Edwin M. Yamauchi 1989 ISBN 0-931464-50-1 pages 113–129</ref><ref name=Eerdmans246 >''Eerdmans Dictionary of the Bible'' 2000 Amsterdam University Press ISBN 90-5356-503-5 page 249</ref><ref name = "Sanders">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993.</ref><ref name="Vermes">[[#refVermes2004|Vermes (2004)]]</ref> |death_cause = [[Crucifixion of Jesus|Pagpapako sa krus]]<ref name=JDunn339>''''Jesus Remembered'' by James D. G. Dunn 2003 ISBN 0-8028-3931-2 page 339</ref> |ethnicity = [[Hudyo]]<ref>[[Amy-Jill Levine]] writes that the entire category of ethnicity is itself fraught with with difficulty. Beyond recognizing that “Jesus was Jewish,” rarely does the scholarship address what being “Jewish” means. In the [[New Testament]], written in [[Koine Greek]], Jesus was referred to as an [[Ioudaios]] on three occasions, although he did not refer to himself as such. These three occasions are (1) by the [[Biblical Magi]] in [[Matthew 2]] who referred to Jesus as [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]]; (2) by the [[Samaritan woman at the well]] in [[John 4]] when Jesus was travelling out of Judea; and (3) by the Romans in all four gospels during [[Passion (Christianity)|the Passion]] who also used the phrase [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]] (''see [[John Elliott (historian)|John Elliott]] in the Journal for the Study of the Historical Jesus 2007; 5; 119''). According to [[Amy-Jill Levine]], in light of the Holocaust, the Jewishness of Jesus increasingly has been highlighted.</ref> <!--|nationality = [[Peregrinus (Roman)|Peregrinus]],<ref>''On the trial of Jesus'', Paul Winter, Second Edition, (Walter de Gruyter, 1974), page 17</ref><ref name=Kreinecker /> [[Province of Judea|Judea Province]], [[Roman Empire]]{{Failed verification|date=March 2012}}--> <!--NOT in source given: |nationality = [[Israelites|Israelite]] per talk page this should be left out given that the home town is specified below--> |home_town = [[Nazareth]], [[Galilee]]<ref>[[#refTheissen1998|Theissen (1998)]] p. 165 "Our conclusion must be that Jesus came from Nazareth."</ref> <!--Per talk page discussion information about parents was left to be discussed in the article, given that it can not be simply telegrammed in an Infobx --> }} Si '''Hesus''' (Griyego: ''Ἰησοῦς Iesous''; 7–2 BCE hanggang 30–36 CE) ang itinuturing ng maraming Kristiyano na sentrong katauhan ng [[relihiyon]]g [[Kristiyanismo]] at ang tagapagtatag ng [[Kristiyanismo]]. Siya ay pinaniniwalaan ng maraming mga Kristiyano na isang ''[[tagapagligtas]]'' at ''[[mesiyas]] ng [[Hudaismo]]. Ang apat na [[kanon]]ikal na [[Ebanghelyo]] nina [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]], at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]] ang mga pangunahing sanggunian tungkol sa talambuhay at mga katuruan ni Hesus. Gayunpaman, pinagtatalunan pa rin ng mga skolar ng Bagong Tipan kung ang apat na ebanghelyong ito ay maasahang mga salaysay ng buhay ni Hesus o hindi, gayundin kung sino ang mga tunay na may akda nito, kung kailan ito isinulat, alin sa mga talata nito ang tunay na sinalita ni Hesus at kung alin sa mga talata nito ang orihinal mula sa mga magkakaibang manuskrito.<ref>[[Bruce M. Metzger]]'s ''Textual Commentary on the Greek New Testament'': {{Bibleref2|Luke|24:51}} is missing in some important early witnesses, {{Bibleref2|Acts|1}} varies between the [[Alexandrian text-type|Alexandrian]] and [[Western text-type|Western versions]].</ref> Kabilang sa mga pinagdududahang salaysay ng mga skolar sa apat na ebanghelyo ang kapanganakan ni Hesus, mga detalye tungkol sa kanyang pagpapako sa krus at kanyang muling pagkabuhay mula sa patay.<ref>Who is Jesus? Answers to your questions about the historical Jesus, by John Dominic Crossan, Richard G. Watts (Westminster John Knox Press 1999), page 108</ref><ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref><ref>Rev. John Edmunds, 1855 ''The seven sayings of Christ on the cross'' Thomas Hatchford Publishers, London, page 26</ref><ref name="Staggs">Stagg, Evelyn and Frank. ''Woman in the World of Jesus.'' Philadelphia: Westminster Press, 1978 ISBN 0-664-24195-6</ref><ref name = "ActJTomb">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Empty Tomb, Appearances & Ascension" p. 449-495.</ref> Ang ilang mga skolar ay naniniwalang ang apat na ebanghelyo ay hindi naglalaman ng anumang historikal na impormasyon tungkol sa buhay ni Hesus. <ref>{{cite journal |author=Howard M. Teeple |year=1970 |month=March |title=The Oral Tradition That Never Existed |journal=Journal of Biblical Literature |volume=89 |issue=1 |pages=56–68 |doi=10.2307/3263638 }}</ref> Si Hesus ay inilalarawan sa apat na kanonikal na ebanghelyo na isang [[Hudyo]] at pinaniniwalaang nabuhay sa pagitan ng mga taong 7 BCE - 36 CE sa [[Palestina]] (kasalukuyang [[Israel]]).<ref name=Polyeto>"''... O Jesus, Author of our faith,...''" ''Prayer to St. Jude,'' isang polyetong dasalan, Tan Books and Publishers, Inc., Illinois, pahina 18.</ref> Siya ay inilarawan na isang isang [[rabbi]] na nagsagawa ng mga [[milagro]] at nag-angkin na [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]. Pinaniniwalaan ng mga iskolar ng [[bibliya]] na si Hesus ay isang [[apokaliptisismo|apokaliptikong]] [[Propeta]] na humula sa nalalapit na pagwawakas ng daigdig na magaganap noong unang siglo CE at hahatol kasama ng kanyang 12 apostol sa 12 lipi ng [[Israel]] (Mateo 10:23, Mateo 16:24-28, Mateo 19:28, Mateo 24:34, Marcos 13:30-33).<ref name = "Sanders 15">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993. Chapter 15, Jesus' view of his role in God's plan.</ref> Nang mabigong matupad ang inaasahan ng mga Kristiyano noong unang siglo na muling pagbabalik ni Hesus pagkatapos ng ilang mga dekada, ang mga tekstong ito ay muling pinakahulugan ng kanyang mga alagad.<ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/apocalypse/explanation/jesusjohnbaptist.html</ref> May [[#K|iba't ibang mga interpretasyon]] ang iba't ibang mga [[denominasyon]]g Kristiyano tungkol sa tunay kalikasan at mga katuruan ni Hesus mula pa sa mga ''simulang kasaysayan ng Kristiyanismo'' hanggang sa ''kasalukuyang panahon''. Ang ilang sekta ay naniniwalang isa siyang diyos samantalang sa ibang sekta ay isa lamang tao at iba pa. Ang [[#H|historisad o pagiging tunay na umiral]] ng indibidwal na si Hesus ay patuloy pa ring pinagtatalunan ng mga iskolar hanggang sa kasalukuyan. Ang ibang mga iskolar ay nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral ngunit inimbento lamang at kinopya ang storya nito sa mga paganong diyos na namatay at muling nabuhay sa Ehipto at Gresya.<ref name=jne/> == Kahulugan ng pangalan == Ang pangalang Hesus ay nagmula sa [[Wikang Hebreo]]: ישו, ''Yeshua'',,na ang nangangahulugang "nagliligtas ang [[Diyos]]." Kilala rin siya bilang '''Hesus ng Nasaret''' o '''Hesus ang Nasareno''' (Hebreo: ישוע הנוצרי, ''Yeshu‘a {{unicode|haNoẕri}}''). Hinango ang pagbikas na ''Hesus'' (Ingles: ''Jesus'', Kastila: ''Jesus'') mula sa [[Wikang Griyego]]. Isa ring salitang Griyego ang ''Jesus'' na nangangahulugang '''tagapagligtas''' at isa ring anyo ng pangalang Hebreong ''[[Hosue]]'' (Ingles: ''[[Joshua]]'') na may ibig sabihing "nagliligtas ang Panginoon". Nang isilang si Hesus bilang isang [[tao]], pinangalanan siyang ''Hesus'' dahil dumating siya bilang isang tunay na tao {{ndash}} na ipinanukala ng Diyos noon pang una upang iligtas ang kanyang mga tao mula sa kanilang mga kasalanan.<ref name=Biblia6/> Tinatawag rin si Hesus bilang '''Hesukristo''' dahil sa kanyang pamagat na '''Kristo''' sa [[Bagong Tipan]] na saling Griyego ng [[Hebreo]]ng '''[[Mesiyas]]''' na nangangahulugang "ang pinahiran". Inangkin ng mga may akda ng [[kanon]]ikal na ebanghelyo na si Hesus ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit and pag-aangking ito ay hindi tinatanggap ng mga Hudyo at hindi sila naniniwalang si Hesus ang katuparan ng mesiyas sa Hudaismo.<ref>http://www.aish.com/jw/s/48892792.html</ref> Ayon sa Hudaismo, ang mesiyas ay isang lamang ordinaryong tao na sumusunod sa [[Torah]](kautusan ni Moises) at hindi isang Diyos. ==Talambuhay ni Hesus== [[Talaksan:Spas vsederzhitel sinay.jpg|right|thumb|220px|Larawan ni Hesus bilang ''[[Pantokrator]]'' mula sa [[ika-11 daang taon]].]] Ang pangunahing mga sanggunian ng talambuhay ni Hesus para sa karamihan ng mga kasalukuyang Kristiyano ang apat na [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]] na [[Ebanghelyo ni Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan]]. Gayunpaman, may iba pang mga ebanghelyo na ginamit ng ibang mga sinaunang sektang Kristiyano na hindi nakapasok sa [[kanon]] ng [[Simbahang Romano Katoliko]] gaya ng ''[[Ebanghelyo ni Tomas]]'', ''[[Ebanghelyo ni Pedro]]'', ''[[Ebanghelyo ni Felipe]]'', ''[[Ebanghelyo ni Marya]]'', ''[[Ebanghelyo ni Judas]]'' na naglalaman ng mga salaysay na napakaiba at sumasalungat sa mga nakasulat sa naging ''kanonikal'' na apat ng ebanghelyo.<ref name=gnostic/> Ang mga ''hindi-kanonikal'' na aklat na ito ay sinupil at winasak ng [[Kristiyanismo#Kasaysayan|nanaig na bersiyon ng Kristiyanismo]] dahil ito ay sumasalungat sa kanilang mga pananaw at kanilang itinuring na [[heresiya|heretiko]].<ref name=gnostic>[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/story/pagels.html The Gnostic Gospels:PBS]</ref><ref>Lost Christianities: the battles for scripture and the faiths we never knew, Bart D. Ehrman</ref><ref>Gnostic Visions: Uncovering the Greatest Secret of the Ancient World, p 218</ref> ===Kapanganakan=== {{seealso|Mga milagrosong kapanganakan|Pasko}} [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng Nazareth sa [[Galilea]] at [[Bethlehem]] sa [[Judea]].]] Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) Ayon sa salaysay ng Lucas, isinugo ng [[diyos]] ang [[anghel]] na si Gabriel sa isang birhen na si Marya sa Nazareth, Galilea na nagsasabi na siya ay maglilihi at manganganak ng isang lalake na tatawaging Hesus. Nang tanungin ni Marya kung paano ito mangyayari gayong isa siyang birhen, sinabi ng anghel na siya ay liliman ng banal na espirito. Nang manganganak na si Marya, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth, Galilea sa tahanang pang-ninuno ni Jose na Bethlehem upang magpatala sa censo ni Quirinio. Nanganak si Marya kay Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan ay inilagay ang sanggol sa sabsaban. Dinalaw ng anghel ang mga pastol na nagdadala ng mabuting balita ng malaking kagalakan na sa siyudad ni [[David]] sa Bethlehem ay ipinangak ang [[mesiyas]] ang tagapaglitas. Ang mga pastol ay tumungo sa sabsaban sa Bethlehem kung saan nila natagpuan si Hesus sa sabsaban kasama nina Jose at Marya. Pagkatapos nito ay tumungo sina Marya at Jose kasama si Hesus sa Herusalem upang isagawa ang ritwal ng pagdadalisay ayon sa batas ni Moises at pagkatapos na isagawa ang kautusan ni Moises ay umuwi na sila sa kanilang bayan na Nazereth, Galilea. Ayon sa Mateo, si Marya ay nakatakdang mapangasawa ni Jose. Ngunit bago pa sila nagsama, si Maria ay natagpuang nagdadalang-tao sa pamamagitan ng Banal na Espiritu. Ang isang anghel ay nagpakita kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel na huwag mangamba si Jose na tanggapin si Maria na kanyang asawa dahil ang dinadala ni Maria sa kaniyang sinapupunan ay sa Banal na Espiritu. Siya ay manganganak ng isang lalaki na papangalanan niyang Hesus. Ayon sa may akda ng Mateo, ito ay naganap upang matupad ang sinabi ng propeta na ''"ang isang dalagang birhen ang magdadalang-tao at manganganak ng isang lalaki. Tatawagin nila siyang Emmanuel na ang ibig sabihin ay: Ang Diyos ay sumasaatin.''"(Mat. 1:23) Ito ay pinapakahulugan ng mga iskolar na isang reperensiya sa [[Aklat ni Isaias]] 7:14 ng saling Griyegong [[Septuagint]]. Sa ilang mga ikalima at ikaanim na siglo CE mga manuskrito ng Ebanghelyo ni Mateo sa Mat. 1:23 ay mababasa ang "Isaias ang propeta".<ref>Barbara Aland, et al. ''Latin New Testament'' 1983, American Bible Society. ISBN 3-438-05401-9 page 3</ref> Ang Isa. 7:14 na [[Septuagint]] ay nagsalin ng salitang Hebreo na עלמה(almah o isang dalaga) sa salitang Griyego na ''parthenos''(birhen) at pinaniniwalaan ng mga iskolar na ang Septuagint ang pinaghanguan ng Mateo upang suportahan ang pananaw ng may akda nito tungkol sa kapanganakang birhen ni Hesus. Ang mga iskolar ay umaayon na ang almah ay walang kinalaman sa isang birhen. Ang Isa. 7:14 ayon sa mga iskolar ay hula sa haring [[Ahaz]] na ang isang dalaga ay manganganak ng Immanuel at ang mga kaaway ni [[Ahaz]] ay wawasakin bago malaman ng batang ito ang pagkakaiba ng mabuti at masama. Ang may akda ng Mateo ay nag-iba rin ng tatlong detalye ng Septuagint ng Isa. 7:14: ang paggamit ng hexei kesa sa lēpsetai; ang 'tatawagin mo(singular)' sa ikatlong personang plural 'tatawagin nila', at ang sinuplay na interpretasyon ng Emmanuel bilang 'ang diyos ay nasa atin'<ref>Raymond E. Brown: The Birth of the Messiah [ISBN 0-385-05405-X], p. 150</ref> Pagkatapos na maipanganak si Hesus sa Bethlehem ng Hudea, sa panahon ng paghahari ni Herodes, may dumating sa Herusalem na mga ''[[Mago ng Bibliya|mago]]'' mula sa silangan. Nang marinig ni haring Herodes ang mga bagay na ito, naligalig siya at ang lahat ng mga tao sa Herusalem. Tinipon niya ang lahat ng mga pinunong-saserdote at mga guro ng kautusan ng mga tao. Tinanong niya sa kanila kung saan ipanganganak ang mesiyas. Nang magkagayon, tinawag ni Herodes nang palihim ang mga mago. Itinanong niyang mabuti sa kanila kung kailan nagpakita ang bituin. At pinapunta niya sila sa Bethlehem. Sinabi niya: Pumaroon kayo at matiyaga ninyong ipagtanong ang patungkol sa bata. Kapag natagpuan ninyo siya, balitaan ninyo ako upang makapunta rin ako at sambahin siya. Pagkarinig nila sa hari ay tumuloy na sila sa kanilang lakad. Narito, ''ang bituin na kanilang nakita sa silanganan'' ay nanguna sa kanila. Nanguna ito sa kanila hanggang sa sumapit at tumigil sa tapat ng kinaroroonan ng maliit na bata. Nang makita nila ang bituin, lubos silang nagalak. Nang sila ay nasa loob na ng bahay, nakita nila ang bata, kasama ang kaniyang inang si Marya. Sila ay nagpatirapa at sinamba ang bata. Nang mabuksan na nila ang kanilang mga kayamanan, naghandog sila sa kaniya ng mga kaloob na ginto, kamangyan at mira. Nagbabala ang Diyos sa kanila sa isang panaginip na huwag na silang bumalik kay Herodes at kaya sila ay nag-iba ng daan pauwi sa kanilang sariling lupain. Nagpakita ang isang anghel kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel kay Jose na tumakas ang kanyang pamilya sa Ehipto sapagkat ipahahanap ni Herodes ang bata upang patayin. Dinala niya ang bata at ang ina nito mula sa Bethlehem papuntang Egipto. Nanatili sila roon hanggang sa mamatay si Herodes. Nakita ni Herodes na nalinlang siya ng mga mago at nag-utos na patayin ang lahat ng mga batang lalaki mula sa Bethlehem at sa buong palibot nito. Ang mga batang ipinapatay ay mula sa gulang na dalawang taon pababa, batay sa panahon na maingat niyang tinanong sa mga mago. Dinala ni Jose ang kanyang pamilya sa Israel dahil sinabi sa kanya ng isang anghel sa panaginip na patay na si Herodes. Nang mabalitaan ni Jose na si Archealus ang naghahari sa Judea, natakot siyang pumunta roon. Sa halip ay tumungo ang kanyang pamilya sa Galilea at tumira sa isang lungsod na tinatawag na Nazareth. Ayon sa Mateo, ang pagtira sa Nazareth ay upang matupad ang sinasabi ng mga propeta na siya ay tatawaging Nazareno. Gayunpaman, ang propesiyang ito ng "''mga propeta''" ay hindi matatagpuan sa Lumang Tipan. Ang salaysay ng pangpatay ni Herodes ng mga bata ay hindi binabanggit sa iba pang mga ebanghelyo ng Bagong Tipan o ng historyan na si [[Josephus]]. Ang mga iskolar ay tumuturing sa salaysay na ito sa Mateo na simboliko sa halip na isang makatotohanang kasaysayan.<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus for the First Time'' (Harper San Francisco, 1995) page 22-3.</ref> Ayon kay [[Paul L. Maier]], ang karamihan ng mga biograpo ni Herodes ay naniniwalang ang salaysay na ito ay "isang alamat at hindi historikal".<ref>"most recent biographies of Herod the Great deny it entirely." Paul L. Maier, "Herod and the Infants of Bethlehem", in ''Chronos, Kairos, Christos II'', Mercer University Press (1998), p.172</ref> Ang kwentong ito ng pagpatay sa mga bata ay itinuturing nina [[Geza Vermes]] at [[E. P. Sanders]] na bahagi isang malikhaing [[hagiograpa]].<ref name=Vermes>[[Geza Vermes]], ''The Nativity: History and Legend'', London, Penguin, 2006, p22; [[E. P. Sanders]], ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p.85</ref> Ang mga paliwanag ay iminungkahi sa pinagmulan ng mga salaysay sa Mateo at Lucas ng kapangakang birhen ni Hesus. Ayon kay [[Stephen L Harris]], ang mga ito ay isinulat upang sagutin ang mga paninira ng mga Hudyo tungkol sa hindi lehitimong kapanganakan ni Hesus na may ebidensiya mula sa ika-2 siglo CE.<ref name="Harris">Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.</ref><ref>Brown, Raymond E., The Birth of the Messiah. Doubleday & Company. 1977, Appendix V: The Charge of Illegitimacy, p. 537</ref> Ayon sa iskolar na si [[Helmut Köster]], ang mga salaysay ng kapanganakang birhen ni Hesus ay nag-ugat sa mitolohiyang [[Helenistiko]].<ref>Köster, Helmut ''Ancient Christian gospels: their history and development'' Edition 7, Trinity Press, 2004, pg 306</ref> Ang mga tagasunod ng [[Psilanthropismo]] na umiral sa mga sinaunang pangkat [[Hudyong-Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]] ay nangatwiran laban sa kapanganakang birhen ni Hesus at nagsaad na si Hesus ay isang [[mesiyas]] ngunit "''isa lamang tao''".<ref>''The Westminster handbook to patristic theology'' by John Anthony McGuckin 2004 ISBN 0-664-22396-6 page 286</ref> Kanila ring itinakwil si [[Apostol Pablo]] bilang isang tumalikod.<ref>''Angels and Principalities'' by A. Wesley Carr 2005 ISBN 0-521-01875-7 page 131</ref> <ref>''Jews, Christians and Jewish Christians in Antiquity'' by [[James Carleton Paget]] 2010 ISBN 3-16-150312-0 page 360</ref> Noong ika-4 na siglo CE, ang [[Kredong Niseno]] ay tumakwil sa katuruang si Hesus ay isa lamang tao.<ref>''The creed: the apostolic faith in contemporary theology'' by Berard L. Marthaler 2007 ISBN 0-89622-537-2 page 129</ref> Noong ika-2 siglo, ang paganong anti-Kristiyanong pilosopong Griyego na si [[Celsus]] ay sumulat na ang ama ni Hesus ay isang sundalong Romano na si [[Panthera]].<ref>''Contra Celsum'' by Origen, Henry Chadwick 1980 ISBN 0-521-29576-9 page 32</ref><ref>Patrick, John ''The Apology of Origen in Reply to Celsus'' 2009 ISBN 1-110-13388-X pages 22–24</ref> Upang patunayan ni si Hesus ang [[mesiyas]] ng [[Hudaismo]] na mula sa angkan ni David, ang mga may Akda ng Mateo at Lucas ay nagbigay ng mga heneolohiya ni Hesus na bumabakas sa kanyang amang si Jose bilang mula sa angkan ni David(tingnan din ang Lucas 2:4) ngunit ang Lucas at Mateo ay magkasalungat sa kanilang mga heneolohiya. Ayon naman sa Mateo 22:41-46, Marcos 12:35-37 at Lucas 20:41-44, ikinatwiran ni Hesus na ang Mesiyas(Kristo) ay hindi maaaring isang anak ni David dahil tinawag ni David ang Mesiyas na kanyang Panginoon. Sa karagdagan, ayon sa Lucas si Hesus ay ipinanganak ni Maria hindi sa pamamagitan ng pagtatalik kay Jose ngunit sa paglilim ng Espirito Santo at kaya ay hindi anak ni Jose na mula sa angkan ni David. Ayon sa Roma 1:3, isinaad ni [[Apostol Pablo]] na si Hesus ay mula sa binhi(Griyego:[[sperm]]a) ni David ayon sa laman. May mga pagkakasalungat sa parehong ebanghelyo. Ang parehong Mateo at Lucas ay nagbibigay ng magkaibang [[henealohiya]] ni Jose. Ito ay tinangkang ipaliwang ng ilang Kristiyano na ang isang linya ay kay Marya at hindi kay Jose bagaman ang parehong ebanghelyo ay nagsasaad na ito ay parehong linya ni Jose. Ayon sa mga apolohistang Kristiyano, ang heneolhiya sa Lucas ay kay Maria bagaman sinasabi sa Lucas 2:4 na si Jose ang mula kay David kaya hindi maaaring ang heneralohiya sa Lucas ay kay Maria. Ayon sa mga Hudyo, ang mga lalake lamang ang makapagmamana ng trono ni David.<ref name=jewsforjudaism>{{Cite web |url=http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |title=Archive copy |access-date=2012-12-06 |archive-date=2011-06-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110613191637/http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |url-status=dead }}</ref> Sa Lucas, si Jose ay nagmula sa linya ni Nathan at hindi ni Solomon na salungat sa paniniwalang Hudyo na ang [[mesiyas]] ay magmumula kay Solomon ngunit hindi kay [[Jehoiakim]] dahil sa pagsumpa ng Diyos na wala sa binhi nito ang magmaman sa luklukhan ni David. Sa Mateo, si Jose ay nagmula kay Solomon ngunit sa pamamagitan ng anak nitong si [[Jeconias]] na diskwalipikado sa trono.<ref name=jewsforjudaism/> Ang Mateo ay nagsasaad na ang ''lahat'' ng henerasyon mula kay Abraham hanggang kay Hesus ay 42<ref>http://bible.cc/matthew/1-17.htm</ref> samantalang sa Lukas ay may 7 henerasyon mula kay Abraham hanggang Hesus. Ang 14 na henerasyon sa Mateo mula kay [[David]] ay sinasalungat ng kronolohiya sa [[1 Kronika]] na nagsasaad ng 18 henerasyon mula kay David. Isinaad sa Mateo na may 14 henerasyon x 3 o 42 ngunit ang itinala sa Mateo ay 41 pangalan lamang. May iba pang mga pagkakamali sa Mateo gaya ng pagtanggal ng Ahazias, Joash, [[Amazias]], [[Jehoiakim]], maling pagtukoy ng ''mga kapatid'' ni [[Jeconias]](ayon sa Kronika ay may isa lamang kapatid), maling pagtukoy kay Abiud bilang anak ni Zerubabbel, maling pagtukoy kay [[Josias]] na ama ni [[Jeconias]](sa Lumang Tipan, si [[Jehoiakim]] ang ama ni [[Jeconias]]). Sa Lucas, si Shelah ang anak ni Cainan(na pangalang makikita lamang sa [[Septuagint]] at hindi sa Hebreo) na anak naman ni Arphaxad kaya si Shelah ang apo ni Arphaxad ngunit ayon sa Lumang Tipan ay si Arphaxad ang ama ni Shelah. Si Rhesa(na hindi matatagpuan sa anumang bersiyon ng Lumang Tipan) ay isinaad na ama ni Joanan na anak ni Zerubabbel na gumagawa kay Joanan na apo ni Zerubabbel ngunit sa Lumang Tipan, si Joanan(Hananias) ay anak ni Zerubabbel. Sa Mateo, si Hesus ay dinalaw ng mga [[Mago ng Bibliya|Mago]]. Sa Lucas, si Hesus ay binisita mga pastol. Ang [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak bago mamatay si [[Herodes]](na namatay noong Marso 4, BCE).<ref>White, L. Michael. ''From Jesus to Christianity''. HarperCollins, 2004, pp. 12–13.</ref> Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] na nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak sa panahon ng [[Censo ni Quirinius]](Lucas 2:1-7) na ayon sa Hudyong historyan na si [[Josephus]] ay naging gobernador ng Syria noong 6-7 CE. Ang talatang ito sa Lucas ay matagal nang itinuturing ng mga iskolar ng [[Bibliya]] na problematiko dahil inilalagay nito ang kapanganakan ni Hesus sa panahon ng censo noong 6/7 CE samantalang ayon sa Mateo ay ipinanganak si Hesus pagkatapos ng paghahari ni Herodes na namatay noong 4 BCE o mga siyam na taon bago ang censo ni Quirinius.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng kinontrol ng Romanong pandaigdigang censo na sumasakop sa buong populasyon. Ang censo ni Augustus ay sumasakop lamang sa mga mamamayang Romano<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref> at hindi pagsasanay sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> Dahil sa kamaliang ito sa Lucas, ang mga iskolar ay nagbigay konklusyon na ang may akda ng Lucas ay mas umuukol sa paglikha ng simbolikong salaysay kesa sa isang historikal na salaysay,<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus Again for the First Time: The Historical Jesus and the Heart of Contemporary Faith'', (HarperCollins, 1993), page 24.</ref> at walang kamalayan o walang pakielam sa kahirapang kronolohikal na ito. Ang Lucas ay nag-uugnay rin ng kapanganakan ni Hesus kay [[Juan Bautista]] na pinaniniwalaang nabuhay mga sampung taon bago ang paghahari ni Herodes.<ref>Luke 1:5–36</ref> Ang parehong may-akda ng Lucas ay nag-ugnay ng censo ni Augustus kay [[Theudas]] sa [[Mga Gawa ng mga Apostol]] na naganap noong 46 CE ayon kay Josephus. Ang kamatayan ni Hesus ay karaniwang inilalagay noong 30-36 CE sa pamumuno ni [[Poncio Pilato]] na gobernador ng Judea mula 26 hanggang 36 CE.<ref>White 2004, pp. 4, 104.</ref><ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/quirinius.html</ref> Ayon sa Lucas, nang si Marya ay manganganak, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth tungo tahanan ng kanilang ninuno sa [[Bethlehem]](Belen) upang magpatala sa [[censo ni Quirinius]](Lucas 2:2). Ipinanganak ni [[Maria]] si Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan, ay iniligay ang sanggol sa sabsaban. Ayon sa Lucas 2:22–40, kinuha ni Marya at Jose ang sanggol na si Hesus sa templo sa Herusalem(ang layo ng Bethlehem(Belen) sa Herusalem ay mga 6 na milya) 40 araw pagkatapos ng kanyang kapanganakan upang kumpletuhin ang puripikasyong ritwal pagkatapos ng panganganak at isagawa ang pagtubos ng panganay bilang pagsunod sa Kautusan ni Moises(Lev. 12, Exo. 13:12-15 at iba pa. Hayagang sinabi sa Lucas na kinuha nina Marya at Jose ang opsiyon na ibinibigay sa mga mahihirap(na hindi makakabili ng tupa) sa Lev 12:8 na naghahandog ng isang pares ng mga kalapati. Ang Lev. 12:1-4 ay nagsasaad na ang pangyayaring ito ay dapat gawin sa 40 araw pagkatapos ng kapanganakan ng isang anak na lalake. Pagkatapos na isagawa ang lahat ayon sa [[Batas ni Moises]], sila ay bumalik sa Galilea sa kanilang bayan na Nazareth(Lucas 2:39). Salungat dito, ang Mateo 2:16 ay nagmumungkahi na ang pamilya ni Hesus ay nanatili sa Bethelehem nang mga 2 taon bago sila tumungo sa Ehipto. Ang pamilya ni Hesus ayon sa Mateo ay lumisan sa Ehipto at nanatili doon hanggang sa kamatayan ni Herodes(Mat. 2:15, 22-23). Ayon Mat. 2:22, Ang pamilya ni Hesus ay nagbalik sa Hudea(kung nasaan ang Bethlehem ayon sa Mat. 2:5)<ref>http://bible.cc/matthew/2-5.htm</ref> mula sa Ehipto pagkatapos mamatay ni Herodes. Nang marinig ni Jose na si Archelaus ay naghahari sa Hudea ay natakot siyang pumunta roon at sa dahil sa isang babala sa panaginip ay umurong sa Galilea na nagmumungkahing ang Galilea ay hindi ang kanyang orihinal na destinasyon.<ref name=niv>http://www.biblegateway.com/passage/?search=Matthew+2%3A22-23&version=NIV</ref> Sa karagdagan, ang Mat. 2:23 ay nagbibigay impresyon na ang Nazareth ang bagong tahanan ng pamilya ni Hesus at hindi ang lugar kung saan sila nagmula ayon sa Lucas. Ito ay salungat sa Lucas 2:4, 39 na nagsasaad na ang pamilya ni Hesus ay nagmula sa Nazareth. Walang binabanggit sa Mateo ng anumang paglalakabay tungo sa Bethlehem kung saan isinaad sa Mateo na ipinanganak si Hesus. Sa Lucas 2:4,39, sina Jose at Marya ay nakatira sa Nazareth bago pa ipinanganak si Hesus samantalang sa Mateo, si Jose at kanyang pamilya ay tumira lang sa Nazareth pagkatapos ipanganak si Hesus. Ang mga paghuhukay na arkeolohikal ay nagpapakita rin na ng ''Hudea''(Judea) ay hindi umiiral bilang isang gumaganang bayan sa pagitan ng 7 BCE at 4 BCE na panahong iminumungkahi na ipinanganak si Hesus. Si Herodes ay namatay noong 4 BCE at ayon sa Bibliya ay ipinanganak si Hesus bago mamatay si Herodes. Ang arkeolohikal na mga ebidensiya ay nagpapakita ng mga materyal sa pagitan ng 1200 BCE hanggang 550 BCE gayundin sa panahon mula sa ika-6 siglo CE ngunit wala mula sa unang siglo BCE o unang siglo CE. Ayon sa arkeologong si Aviram Oshri, "nakakagulat na walang ebidensiyang arkeolohikal na nag-uugnay sa Bethlehem sa Hudea sa panahon na ipinanganak si Hesus.<ref>https://web.archive.org/web/20080415225523/http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref> ===Kabataan=== {{pangunahin|Kabataan ni Hesus}} May sanggunian sa pagtira nina Jose at Marya kasama ni Hesus sa Nazareth, Galilea(Mateo 2:23; Lucas 2:39-40). Pagsapit ng pista ng [[Paskuwa]] noong labindalawang taong gulang na si Hesus, naglakbay ang pamilya ni Hesus sa Herusalem. Sa pagkakataong ito, nakilahok si Hesus {{ndash}} sa kabila ng kanyang edad {{ndash}} sa isang maalam na pakikipagdebate o "pakikipagtalo" sa harap ng mga dalubhasa o iskolar na mga Hudyo.<ref name=Gardner>Gardner</ref> Pagkatapos ng episodyong ito, may isang blankong espasyo sa Bagong Tipan na sumasaklaw sa 18 taon ng buhay ni Hesus(mula 12 hanggang 30 anos). Ang ibang mga henerikong alusyon ay si Hesus ay sumulong sa karunungan, at sa pabor sa diyos at tao(Luke 2:52). Ang isang karaniwang pagpapalagay ng mga Kristiyano ay si Hesus ay simpleng namuhay sa Nazareth bilang karpintero ayon sa Marcos 6:3 "Hindi ba ito ang karpintero, ang anak ni Marya at kapatid nina Santiago, Jose, Judas at Simon? Hindi ba kasama natin ang kaniyang kapatid na babae? Kaya nga, dahil sa kaniya natisod sila." Wala ng iba pang ibinigay sa Bagong Tipan sa panahong ito ni Hesus na tinawag ng ilan na ''mga nawawalang taon ni Hesus'' ngunit may iba't ibang mga teoriya at mga alamat na iminungkahi sa panahong ito. Ang [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]] ay naglalarawan ng buhay ng batang si Hesus na may maguni-guni at minsang masamang mga [[supernatural]] na pangyayari na maikukumpara sa isang kalikasang mapaglaro ng batang-diyos sa maraming [[Mitolohiyang Griyego]]. Ang isa sa mga episodyo ay sumasangkot kay Hesus na gumagawa ng isang putik na mga ibon na kanyang binigyan ng buhay na isang gawang itinuro kay Hesus sa Qur'an 5:110; bagaman sa [[Quran]], ito ay hindi itinuto kay Hesus bilang isang bata o isang matanda. Sa isang episodyo, ang isang bata ay nagkalat ng tubig na tinipon ni Hesus. Ito ay sinumpa naman ni Hesus na nagsanhi sa katawan ng batang ito na matuyot sa isang bangkay. Ang isa pang bata ay namatay nang ito ay sumpain ni Hesus nang ito ay maliwanag na aksidenteng nakabunggo kay Hesus, bumato kay Hesus o sumuntok kay Hesus(depende sa salin nito). Ang ilang mga manunulat ay nag-angkin na nakahanap ng patunay ng pag-iral ng mga manuskrito ni Hesus sa India at Tibet na sumusuporta sa paniniwalang si Hesus ay nasa India sa panahong ito ng kanyang buhay. Sina Gruber at Kersten (1995) ay nag-aangkin na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng mga katuruan at kasanayan na [[Therapeutae]] na mga guro ng eskwelang Budistang [[Theravada]] na sa panahong ito ay namumuhay sa Judea.<ref>{{cite book |author=Gruber, Elmar and Kersten, Holger. |title=The Original Jesus |publisher=Element Books |location=Shaftesbury |year=1995}}</ref> Kanilang isinaad na si Hesus ay namuhay ng buhay ng isang Budista at nagturo ng mga Budistang katuruan sa kanyang mga tagasunod. Ang kanilang akda ay sumunod sa iskolar ng Bagong Tipan sa Oxford na si Hillman Streeter na nagpatunay noong mga 1930 na ang katuruang [[moralidad|moral]] ni [[Gautama Buddha|Buddha]] ay may apat na kahanga hangang pagkakatulad sa [[Sermon sa Bundok]] ni Hesus.<ref>{{cite journal |title=Did Buddhism influence early Christianity? |first=N. S. |last=Chandramouli |publisher=The Times of India |date=May 1, 1997}}</ref> Ang ilang mga iskolar ay naniniwala na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng relihiyong [[Budismo]] at ang [[Ebanghelyo ni Tomas]] at [[Aklatang Nag Hammadi]] ay nagrereplekta sa posibleng impluwensiyang ito.<ref>The Gnostic Gospels and Beyond Belief: the Secret Gospel of Thomas by Elaine Pagels</ref><ref>''The Original Jesus'' by Gruber and Kersten</ref> Ang ideya na si Hesus ay namuhay sa India ay nauugnay sa aklat ni [[Louis Jacolliot]] na ''La Bible dans l'Inde, Vie de Iezeus Christna'' (1869).<ref>L. Jacolliot (1869) ''[http://books.google.com/books?id=PbsOAAAAQAAJ&dq=%22La+Bible+dans+l'Inde%22&source=gbs_navlinks_s La Bible dans l'Inde]'', Librairie Internationale, Paris (digitized by Google Books)</ref> (''The Bible in India, or the Life of Jezeus Christna''),<ref name=jacolliot>Louis Jacolliot (1870) ''[http://books.google.com/books?id=vqguAAAAYAAJ&dq=%22Louis+Jacolliot%22&source=gbs_navlinks_s The Bible in India]'', Carleton, New York (digitized by Google Books)</ref> Ikinumpara ni Jacolliot ang mga salaysay ng buhay ni [[Krishna|Bhagavan Krishna]] kay Hesus sa mga ebanghelyo at nagbigay konklusyon na hindi maaaring koinsidensiya na ang dalawang mga kwento ay may napakaraming mga pagkakatulad sa maraming mga mas pinong detalye. Siya ay nagbigay rin ng konklusyon na ang mga salaysay sa ebangelyo ay isang [[mito]] na batay sa mitolohiya ng Sinaunang India.<ref>As an example of a different interpretation, note that a number of well-known philosophers and writers, whose lifework has revolved around East-West comparative religion, ([[Ramakrishna]], [[Vivekananda]], [[Sivananda]] among others), have written that the similarities in some of the events in the lives of two of the most important figures in Eastern and Western religion (Christ and Krishna), are proof of the divine harmony linking the great faiths of East and West.</ref> Kanyang binaybay ang "Krishna" bilang "Christna" at nag-angkin na ang mga alagad ni Krishna ay nagbigay sa kanya ng pangalang "Jezeus" na nangangahulugang "dalisay na esensiya" sa [[Sanskrit]]. Si Holger Kersten ay nagmungkahi na ang [[Hindu]] Bhavishya Maha Purana sa Pratisargaarvan (19.17-32) ay naglalarawan ng pagdating ni Hesus: "Isang araw, si Shalivahana na pinuno ng mga Shakas ay dumating sa isang mayelong bundok. Doon sa Lupain ng Hun(Ladakh), nakita ng makapangyarihang hari ang isang lalake na nakaupo sa isang bundok. Ang kanyang balat ay tulad ng isang kobre at may suot na puting mga damit. Tinanong ng hari ang banal na lalake kung sino siya: Ito ay sumagot na Ako si Isaputra(anak ng Diyos) na ipinanganak ng birhen, ministro ng mga hindi mananampalataya na walang tigil sa paghahanap ng katotohanan. O hari, makinig ka sa relhiyon na dinala ko sa mga hindi mananampalataya...sa pamamagitan ng hustisya, katotohanan, pagninilay-nilay at pagkakaisa ng espirito, mahahanap ng tao ang kanyang daan kay Isa(Diyos sa Sanskrit) na nananahan sa sentro ng liwanag na nananatiling hindi nagbabago tulad ng araw na tumutunaw sa lahat ng mga lumilipas na bagay magpakailanman. Ang masayang larawan ni Isa na tagabigay ng kaligayahan ay inihayag sa puso; at ako ay tinawag na Isa-Masih(Hesus na Mesiyas)". Ayon sa mga [[Ahmadi]], ang mga karagdagang kasabihan ni [[Muhammad]] ay nabanggit na si Hesus ay namatay sa [[Kashmir]] sa edad na 120 taon. Ang mga aklat na Christ in Kashmir ni Aziz Kashmiri at Jesus Lived in India ni Holger Kersten ay nagtatala ng mga dokumento at artikulo bilang suporta sa pananaw na ito. ===Pagpapakilala at pagbabautismo ni Juan Bautista kay Hesus=== Ang pagbabautismo ni [[Juan Bautista]] kay Hesus ang opisyal na pinakasimula ng pangangaral ni Hesus sa madla. Naganap ito noong tatlumpung taong gulang na siya. Pagkaraang mabautismuhan si Hesus, lumitaw ang [[kalapati]] ng [[Espiritu Santo]], at narinig ang tinig ng Diyos na nagpapahayag na anak niya si Hesus.<ref name=Gardner/> ====Si Juan Bautista si Elias ayon kay Hesus ngunit ayon kay Juan Bautista ay hindi siya si Elias==== Ayon sa Mateo 17:10-13,"''At tinanong siya ng kaniyang mga alagad, na nangagsasabi, Bakit nga sinasabi ng mga iskriba na kinakailangang pumarito muna si [[Elias]]? At sumagot siya, at sinabi, Katotohanang si Elias ay paririto, at isasauli ang lahat ng mga bagay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na naparito na si Elias, at hindi nila siya nakilala, kundi ginawa nila sa kaniya ang anomang kanilang inibig. Gayon din naman ang Anak ng tao ay magbabata sa kanila. Nang magkagayo'y napagunawa ng mga alagad na si Juan Bautista ang sa kanila'y sinasabi niya." Ayon naman kay Juan Bautista sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 1:21,"''At sa kaniya'y kanilang itinanong, Kung gayo'y ano nga? Ikaw baga'y si [[Elias]]? At sinabi niya, Hindi ako. Ikaw baga ang propeta? At siya'y sumagot, Hindi.''" ====Pagbabautismo kay Hesus pagkatapos ipakulong ni Herodes si Juan==== Ayon sa Mateo 3:1-16 at Juan 1:19-36, binautismuhan ni Juan si Hesus sa simula pa ng pangangaral ni Juan Bautista ngunit ayon sa Lucas 3:18-21,si Hesus ay binautismuhan pagkatapos na ipakulong ni Herodes si Juan Bautista. ====Paghahayag ni Juan Bautista na si Hesus ang Kordero ng Diyos ngunit hindi alam ni Juan kung sino si Hesus==== Ayon sa Juan 1:29-36: :Nang kinabukasan ay nakita ni Juan si Hesus na lumalapit sa kaniya, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos, na nagaalis ng kasalanan ng sanglibutan! Ito yaong aking sinasabi, Sa hulihan ko'y dumarating ang isang lalake na magiging una sa akin: sapagka't siya'y una sa akin. At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't upang siya'y mahayag sa Israel, dahil dito'y naparito ako na bumabautismo sa tubig. At nagpatotoo si Juan, na nagsasabi, Nakita ko ang Espiritu na bumababang tulad sa isang kalapati na buhat sa langit; at dumapo sa kaniya.At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't ang nagsugo sa akin upang bumautismo sa tubig, ay siyang nagsabi sa akin, Ang makita mong babaan ng Espiritu, at manahan sa kaniya, ay siya nga ang bumabautismo sa Espiritu Santo.At aking nakita, at pinatotohanan kong ito ang Anak ng Diyos.Nang kinabukasan ay muling nakatayo si Juan, at ang dalawa sa kaniyang mga alagad;At kaniyang tiningnan si Jesus samantalang siya'y naglalakad, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos! Ayon naman sa Lucas 7:18-20: :At ibinalita kay Juan ng kaniyang mga alagad ang lahat ng mga bagay na ito.At sa pagpapalapit ni Juan Bautista sa kaniya ng dalawa sa kaniyang mga alagad, ay sinugo sila kay Hesus na nagpapasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? At pagdating sa kaniya ng mga tao, ay kanilang sinabi, Pinaparito kami sa iyo ni Juan Bautista, na ipinasasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? === Panahon ng pangangaral sa madla === Kabilang sa mga pangunahing kaganapan sa pangangaral sa madla o pagmiministro sa publiko ni Hesus ang pagbibinyag sa kanya ni Juan Bautista, pagtawag niya kay [[Mateo ang Ebanghelista|Mateo]], ang kanyang paggawa ng mga himala, pagbibigay niya kay [[Pedro]] ng mga susi ng langit, ang kanyang pagbabagong anyo, at ang paglilinis ng templo.<ref name=Gardner/> ====Ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang Mesiyas==== Sa maraming instansiya, ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang [[Mesiyas]] gaya ng pagbabawal niya sa mga demonyo (Marcos 1:34,3:11-12,Lucas 4:41), pagbabawal sa kanyang mga alagad na ipaalam nilang siya ang mesiyas (Mateo 16:20, Marcos 8:30, Luas 9:21) at sa pagbabawal sa mga pinagaling niya sa pagpapagaling niya sa iba(Mateo 8:3-4,12:15-16, Marcos 1:44, 5:43, 7:36, Lucas 5:14, 8:56). Ayon sa Marcos 8:29-30,"''At tinanong niya sila, Datapuwa't ano ang sabi ninyo kung sino ako? Sumagot si Pedro at nagsabi sa kaniya, Ikaw ang Cristo. At ipinagbilin niya sa kanila na huwag sabihin kanino man ang tungkol sa kaniya.''" ====Mga alagad lamang ang makakaunawa ng mga talinghaga ngunit hindi naunawaan ng mga alagad ang mga sinabi niya==== Si Hesus ay naghayag ng mga parabula (talinghaga) na ang kahulugan ay nakatago sa mga nakarinig maliban sa kanyang [[Labindalawang Alagad]]. Ayon sa Marcos 4:11-13:"''1At sinabi niya sa kanila, Sa inyo ay ipinagkaloob ang makaalam ng hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa kanilang nangasa labas, ang lahat ng mga bagay ay ginagawa sa pamamagitan ng mga talinghaga:Upang kung magsitingin sila'y mangakakita, at huwag mamalas; at kung mangakinig sila'y mangakarinig, at huwag mangakaunawa; baka sakaling sila'y mangagbalikloob, at patawarin sila.''" Ayon sa Mateo 13:13-15,"''3 Kaya't sila'y pinagsasalitaan ko sa mga talinghaga; sapagka't nagsisitingin ay hindi sila nangakakakita, at nangakikinig ay hindi sila nangakakarinig, ni hindi sila nangakakaunawa. At natutupad sa kanila ang hula ni Isaias, na sinasabi, Sa pakikinig ay inyong maririnig, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mapaguunawa;At sa pagtingin ay inyong makikita, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mamamalas:Sapagka't kumapal ang puso ng bayang ito.At mahirap na mangakarinig ang kanilang mga tainga,At kanilang ipinikit ang kanilang mga mata;Baka sila'y mangakakita ng kanilang mga mata,At mangakarinig ng kanilang mga tainga,At mangakaunawa ng kanilang puso,At muling mangagbalik loob,At sila'y aking pagalingin.''". Ayon sa Lucas 8:10,"'' At sinabi niya, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa mga iba'y sa mga talinghaga; upang kung magsitingin ay huwag silang mangakakita, at mangakarinig ay huwag silang mangakaunawa.''" Ayon sa Mateo 13:10-11,"'' At nagsilapit ang mga alagad, at sinabi nila sa kaniya, Bakit mo sila pinagsasalitaan sa mga talinghaga?At sumagot siya at sinabi sa kanila, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng langit, datapuwa't hindi ipinagkaloob sa kanila.''" Gayunpaman, kahit ang kanyang mga alagad ay hindi naunawaan ang mga sinabi ni Hesus sa kanila. Ayon sa Marcos 9:32,"''Nguni't hindi nila naunawa ang sabing ito, at nangatakot silang magsipagtanong sa kaniya.''" Ayon sa Lucas 9:45,"'' Datapuwa't hindi nila napaguunawa ang sabing ito, at sa kanila'y nalilingid, upang ito'y huwag mapagunawa; at nangatatakot silang magsipagtanong sa kaniya ng tungkol sa sabing ito.''" Ayon sa Lucas 18:34,"'' At wala silang napagunawa sa mga bagay na ito; at ang sabing ito ay nalingid sa kanila, at hindi nila napagtalastas ang sinabi.''" ====Sinabi ni Hesus na walang siyang sinalita sa lihim==== Ayon naman sa Juan 18:20-21:"'' Sinagot siya ni Hesus, Ako'y hayag na nagsalita sa sanglibutan; ako'y laging nagtuturo sa mga sinagoga, at sa templo, na siyang pinagkakatipunan ng lahat ng mga Hudyo; at wala akong sinalita sa lihim. Bakit ako'y iyong tinatanong? tanungin mo silang nangakarinig sa akin, kung anong sinalita ko sa kanila: narito, ang mga ito ang nangakakaalam ng mga bagay na sinabi ko.''" === Pagtawag sa 12 alagad=== Tinawag ni Hesus ang maniningil ng buwis na si Mateo. Sumunod si Mateo kay Hesus at napabilang sa kanyang [[labindalawang mga alagad]]. Ito ay sina [[Simon Pedro]], [[San Andres|Andres]], [[Santiago, anak ni Zebedeo]], [[San Juan|Juan]], [[Felipe ng Bethsaida]], [[San Bartolome|Bartolome]], [[San Mateo|Mateo]], [[Santo Tomas|Tomas]] (kilala rin bilang [[Didymus]]), [[Santiago ang Nakababata]], [[Hudas Tadeo]], [[Simon na Zelote]], at [[Hudas Iskariote]]. ===Pagsisinungaling ni Hesus sa kanyang mga kapatid=== Ayon sa Juan 8:7-10: :Pumunta kayo sa pista: ako'y hindi pupunta sa pistang ito; sapagka't hindi pa nagaganap ang aking panahon.At nang masabi sa kanila ang mga bagay na ito, ay nanahan pa siya sa Galilea. Pagkatapos pumunta ng kaniyang mga kapatid sa pista, Si Hesus ay pumunta, hindi sa hayag, kundi nang lihim. === Mga pagmimilagro ni Hesus === {{seealso|Milagro}} Ang mga [[milagro]] ni Hesus ang kanyang mga gawang [[supernatural]] na itinala sa mga ebanghelyo sa kurso ng kanyang pangangaral. Ayon sa may akda ng [[Ebanghelyo ni Juan]], ang tanging ilan sa mga milagrong ito ang kanyang isinulat sa ebanghelyong ito. Ang mga milagro ni Hesus ay inuri ng ilang mga iskolar sa apat na mga pangkat: mga pagpapagaling sa karamdaman gaya ng [[ketong]], pagpapalayas ng mga [[demonyo]] o masamang espirito, [[pagbuhay sa patay]], at pagkontrol sa kalikasan. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|8:11-12}}, {{Bibleverse||Mateo|16:1-4}}, {{Bibleverse||Mateo|12:38-40}} at {{Bibleverse||Lucas|11:29-30}}, si Hesus ay tumanggi na magbigay ng anumang "''mga tanda''" ng milagro upang patunayan ang kanyang autoridad. Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Juan|2:11}}, ang mga milagro ni Hesus ang "''mga tanda''" na naghahayag ng kanyang kaluwalhatian.Ang talata ng [[Ebanghelyo ni Lucas]] 7:22 (na isinulat ca. 90 CE) na nagsasabing "''At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Magsiparoon kayo, at sabihin ninyo kay [[Juan Bautista]] ang mga bagay na inyong nangakita at nangarinig; ang mga bulag ay nangakakakita, ang mga pilay ay nagsisilakad, ang mga ketongin ay nangalilinis, at ang mga bingi ay nangakaririnig, ang mga patay ay ibinabangon, sa mga dukha ay ipinangangaral ang mabubuting balita''" ay matatagpuan rin sa mas naunang isniulat na [[4Q521]] ng [[Dead Sea Scrolls]](Isinulat mula 150 BCE hanggang bago ang 70 CE) ng [[Mga Essene]] na halos katulad ng Lucas 7:22: "''...Ang langit at lupa ay makikinig sa [[Mesiyas]] at walang maliliko sa landas sa Mga kautusan ng mga banal...Kayong umaasa sa inyong puso, hindi ba masusumpungan ito sa Panginooon? Sapagka't isasaalang alang ng Panginoong ang mga hasidim at tatawagin ang mga matuwid sa kanilang pangalan. Kanyang luluwalhatiin ang mga matuwid sa trono ng walang hangganang Kaharian. Siya na nagpapalaya sa mga bihag, siya na nagbabalik ng paningin sa mga bulag, tumutuwid sa mga pilay..Gagawin ng Panginoon ang lahat ng mga maluwalhating bagay na ito... Sapagka't pagagalingin niya ang mga may karamdaman, bubuhayin ang mga patay at dadalhin ang mabubuting balita sa mga dukha.<ref> 4Q521, Dead Sea Scrolls</ref> Isa sa mga halimbawa ng kanyang pagpapagaling ang nasa {{Bibleverse||Mateo|8:5-13}}, nang pumasok si Hesus sa Capernaum ay nilapitan siya ng isang centurion(kapitan) na namanhik sa kanya upang pagalingin ang kanyang alipin. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Lucas|7:1-10}} na sa halip na ang mismong centurion(kapitan) ang lumapit kay Hesus ay isinugo nito ang mga matanda ng Hudyo upang hilingin kay Hesus na pumunta at pagalingin ang kanyang alipin. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|5:22-23}}, nang si Jairus na pinuno ng sinagoga ay namanhik kay Hesus ay nagsabing: "'' Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Ito ay inaayunan sa {{Bibleverse||Lucas|8:41-42}} na si Jairus na pinuno ng sinagoga ay lumapit at nagpatirapa kay Hesus na nagsasabing, "''Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Mateo|9:18}} na nagsasaad na nang lumapit ang pinuno kay Hesus ay patay na ang kanyang anak. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|10:46-52}} at {{Bibleverse||Mateo|20:29-30}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang sila ay papaalis na sa Jericho. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Lucas|18:35}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang siya ay papalapit sa Jericho. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|14:28-32}}, "''Sumagot sa kaniya si Pedro: Panginoon, kung ikaw nga, hayaan mong makapariyan ako sa iyo sa ibabaw ng tubig. Sinabi niya: Halika. Pagkababa ni Pedro mula sa bangka, lumakad siya sa ibabaw ng tubig papunta kay Jesus. Ngunit nang makita niya ang malakas na hangin, natakot siya at nagsimulang lumubog. Sumigaw siya na sinasabi: Panginoon, sagipin mo ako. Kaagad na iniunat ni Jesus ang kaniyang kamay at hinawakan siya. Sinabi niya sa kaniya: O, ikaw na maliit ang pananampalataya, bakit ka nag-aalinlangan? Nang makasakay na sila sa bangka, tumigil ang hangin."'' Ang salaysay na ito ay matatagpuan rin sa [[Budismo]] na mas nauna sa Krisityanismo: "''[Ang isang alagad na nagnais] na bumisita kay [[Buddha]] sa isang gabi...ay natagpuan ang bangka na nawawala mula sa gilid ng ilog Acirvati. Sa isang pananampalatayang pagtitiwala kay Buddha, siya ay humakbang sa tubig at lumakad na tila sa tuyong lupain hanggang sa gitna ng daloy. At pagkatapos ay lumabas siya sa kanyang nakuntentong pagninilay nilay kay Buddha na kanyang nawala ang kanyang sarili at nakita ang mga ilog at natakot at ang kanyang mga paa ay nagsimulang lumubog. Ngunit kanyang pinilit ang kanyang sarili na mabalot muli sa kanyang pagninilay nila at sa pamamagitan ng kapangyarihan nito ay umabot sa malayong gilid ng ilog ng ligtas at naabot ang kanyang Panginoon''".<ref>Rudolf Bultmann, The Gospel of John, Westminster, Philadelphia 1971: p240 quoted in Helms, Gospel Fictions, 81</ref> Ang ilang mga pagmimilagro ni Hesus ay isinalaysay rin sa [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]]. [[File:Thedecapolis.png|thumb|180px|left|Mapa ng lokasyon ng [[Gadara]] at [[Jerash|Gerasa]] mula sa dagat ng Galilea.]] Ang isa pang milagro ni Hesus ang pagpalayas ng demonyo na ang pangalan ay [[Lehiyon (demonyo)]] mula sa isang lalake (Marcos 5:1-20) o dalawang lalake (Mateo 8:28-34), nang si Hesus ay tumungo sa kabilang panig ng dagat Galilea sa rehiyon ng [[Gerasenes]](NRSV) o [[Gadarenes]] (KJV). Ang mga demonyo ay nilipat ni Hesus sa 2,000 [[baboy]] na tumalon at nalunod sa dagat. Sa Mateo, ito ay binago sa [[Gadarenes]]. Sa mga pinakamatandang manuskritong Griyego ay mababasa ang [[Gerasenes]]. Ayon sa [[King James Version]] sa Mateo 8:28, ito ay nangyari sa [[Gergesenes]] na tumutugon sa modernong [[Kursi]] sa [[Dagat ng Galiea]]. Ang Gerasa ay 31 kilometro mula sa Dagat ng Galilea at ang Gadara ay 10 kilometri mula sa dagat ng Galilea o 2 oras sa paglalakad tungo sa Dagat ng Galilea. ===Transpigurasyon === Naganap ang pagbabagong anyo ni Hesus habang inaakyat niya ang isang bundok. Nasaksihan ito nina Pedro, Santiago, at Juan ang Ebanghelista. Sa transpigurasyon o banyuhay na ito ni Hesus, naging nakasisilaw na liwanag si Hesus, maging ang kanyang mukha. Mula sa isang ulap, nagsalita at ipinahayag ng Diyos na si Hesus ang kanyang anak.<ref name=Gardner/> === Paglilinis ng templo === Sa pagbabalik ni Hesus sa Herusalem, natuklasan niya ang mga nagkalat na mangangalakal at mga tagapagpalit ng mga pera sa templo. Ikinagalit ito ni Hesus kaya't pinagalitan at pinalayas niya ang mga taong ito mula sa banal na gusaling iyon. Ito ang isinagawang pagdadalisay ni Hesus ng templo sa Herusalem. Ito ang tanging salaysay na si Hesus ay gumamit ng pisikal na karahasan sa anuman sa mga ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay nangyari malapit sa wakas ng mga ebanghelyong sinoptiko sa Marcos 11:15–19, 11:27–33, Mateo 21:12–17, 21:23–27 at Lucas 19:45–48, 20:1–8) at malapit sa simula ng Ebanghelyo ni Juan sa Juan 2:13–16. === Pagpasok ni Hesus sa Herusalem=== Ayon sa mga ebanghelyo, bago pumasok si Hesus sa Herusalem, siya ay nanatili sa Bethany at Bethpage. Ayon sa Juan 12:1, si Hesus ay nasa Bethany ng anim na araw bago ang [[Paskuwa]]. Habang naroon, kanyang ipinadala ang kanyang dalawang mga alagad sa isang bayan upang kunin ang isang asno na nakatali ngunit hindi kailanman nasakyan. Kapag sila ay tinanong, sila ay tinuruan na sabihing ang asno ay kailangan ng Panginoon ngunit ibabalik. Ang parehong {{Bibleverse||Lucas|19:29-35}} at {{Bibleverse||Juan|12:12-16}} ay nagsaad na sa pagpasok ni Hesus sa Herusalem, siya ay umupo sa isang batang asno. Ayon sa Juan, ito ay upang matupad ang hula sa Zacarias 9:9. Ayon sa Zacarias, "Magalak ka ng malaki, Anak na Babae ng Zion!, Humiyaw, Anak ng Babae ng Herusalem, Tingan mo, ang hari mo ay dumarating sa iyo, matuwid at matagumpay, mapagpakumbaba at nakasakay sa ''isang asno, sa isang bisiro'', ang bisiro ng isang asno". Ang dalawang huling mga linya ay tila nagpapahiwatig na ang hari ay nakasakay sa dalawang mga hayop na ''asno at ang bisiro'' nito. Gayunpaman, ito ay isa lamang halimbawa ng mga paralelismong pangtulang Hebreo na kinasasangkutan ng pag-uulit ng parehong idea sa magkaibang mga salita para sa layuning metriko at ritmiko. Salungat sa Lucas at Juan na nagsaad na si Hesus ay sumakay sa ''isang asno'', nabasa ni Mateo ang talata sa Zacarias na ang mesiyas ay sasakay sa ''dalawang mga asno'' at si Hesus ay kanyang isinaad na sumakay sa ''mga'' asnong ito. Sa Hebreo ng Zec. 9:9, ang asno ay tumutukoy sa isang lalake. Ito ay isanalin sa Mateo sa babaeng asno at ang anak ng babaeng asnong ito. Sa saling Griyego ng Zec. 9:9, ang salitang asno ay maaaring tumukoy sa parehong kasarian. Ang ilang mga salin at komentaryo ng bibliya ay nagmungkahi na ang sinakyan ni Hesus ang mga damit(o balabal) na ipinatong ng mga alagad sa asno at bisiro nito. Gayunpaman, kahit pa ipagpalagay na ang "sa kanila" ay tumutukoy sa mga damit, inilagay ng mga alagad ang mga damit ''sa kanila'' o sa parehong asno at bisiro. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|21:7}}, "kanilang dinala ang ''babaeng asno at ang bisiro nito'', kanilang inilagay ang kanilang mga balabal ''sa kanila''(asno at bisiro) at si Hesus ay umupo ''sa kanila''." ===Pagsumpa sa puno ng igos=== Ang pagsumpa ni Hesus sa punong [[igos]] ay isinama lamang sa mga ebanghelyong Marcos at Mateo ngunit wala sa Lucas o Juan. Sa Mateo, ang sinumpang igos ay ''agad'' na natuyo samantalang sa Marcos, ang puno ay hindi natuyo hanggang sa sumunod na araw. Ayon sa Mateo 21:18-20, sa kinaumagahan, nang siya ay pabalik na sa lungsod ay nagutom si Hesus. Pagkakita niya sa isang puno ng igos sa tabing-daan, nilapitan niya ito ngunit wala siyang nakita rito kundi mga dahon lamang kaya sinabi niya rito: "Kailanman ay hindi ka na mamumunga. ''Kaagad na natuyo ang puno ng igos''". Sa Marcos 11:12-14, pagkatapos ng pagpasok ni Hesus sa Herusalem at bago ang paglilinis ng templo, sinumpa ni Hesus ang igos sa pagiging walang bunga nito sapagka't hindi pa panahon ng mga igos. Sinabi ni Hesus sa puno na ''sinomang tao'y hindi kakain ng iyong bunga mula ngayon at magpakailan man''. Pagkatapos ng kanyang paglilinis sa templo sa kinaumagahan, ay nakita ng mga alagad na ang puno ng igos ay tuyo na mula sa mga ugat. Sa pagkaalaala ni Pedro ay sinabi sa kaniya, Rabbi, narito, ang sinumpa mong puno ng igos ay natuyo(Marcos 11:20-21). Ayon sa mga iskolar, ang pagkakaiba sa dalawang kwento ay sanhi ng pagbabago ng Mateo sa kwento ng Marcos na pinaghanguan nito.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=QEKQ_iBhX7UC&pg=PR11&source=gbs_selected_pages&cad=3#v=onepage&q&f=false Davies, William David, & Allison, Dale C., "Matthew 19-28" ()] p.147</ref> ===Huling hapunan === {{pangunahin|Huling Hapunan}} Ang Huling Hapunan ang pinagsaluhan ni Hesus kasama ng kanyang mga apostol bago ang kanyang pagpapako sa krus. Ito ay inaalala ng mga Kristiyano at batayan ng kalaunang doktrina ng mga Kristiyano na [[sakramento]] o [[ordinansa]]ng(sa [[Protestantismo]]) tinatawag na [[Eukarista]] at kilala rin bilang "Banal na Komunyon" o "Ang Hapunan ng Panginoon". Ang [[Simbahang Katoliko Romano]], [[Silangang Ortodokso]], [[Ortodoksong Oriental]] at [[Simbahan ng Silangan]] ay nagtuturo na ang realidad(substansiya) ng mga elemento ng tinapay at alak ay buong nababago sa literal na katawan at dugo ni Hesus samantalang ang mga hitsura(species) ay nanatili. Ang [[Lutherano]] ay nanniwala na ang katawan at dugo ni Hesus ay umiiral "sa, kasama at ilalim" ng mga anyo ng tinapay at alak na isang konseptong kilala bilang ang unyong sakramental. Sa Huling Hapunan ayon sa mga ebanghelyo nang hinulaan ni Hesus ang pagkakanulo sa kanya ni [[Hudas Iskariote]]. Ang tatlong ebanghelyong sinoptiko(Mateo, Marcos, Lucas) at Unang Korinto ay kinabibilangan ng salaysay ng Hapunan kung saan si Hesus ay kumuha ng tinapay, hinati ito at ibinigay sa mga apostol na nagsasabing, "Ito ang aking katawan na ibinigay sa inyo". Ang mga salita sa bawat salaysay ng mga aklat na ito ay katamtamang magkakaiba na sumasalamin sa isang tradisyong [[Ebanghelyo ni Marcos|pang-Marcos]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Mateo]] at isang tradisyong [[Apostol Pablo|Paulino]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Lucas]].<ref name="NBD">"Lord's Supper, The" in ''New Bible Dictionary'', 3rd edition; IVP, 1996; page 697</ref> Ang mga salitang "''Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin''" ay matatagpuan lamang sa Ebanghelyo ni Lucas(22:19) at hindi sa iba pang 3 ebanghelyo. Ang {{Bibleverse||Lucas|22:19-20}}(22:19b-20)(''ibinigay sa kanila. Kaniyang sinabi: Ito ang aking katawan na ibinigay para sa inyo. Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin. Sa gayunding paraan, pagkatapos na makapaghapunan, kinuha niya ang saro at sinabi: Ang sarong ito ay ang bagong tipan sa aking dugo na ibinuhos para sa inyo.'') ay hindi lumilitaw sa ilang mga pinakamaagang manuskrito ng Ebanghelyo ni Lucas at pinaniniwalaang isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang episodyong ito ay hindi matatagpuan sa [[Ebanghelyo ni Juan]] ngunit kinabibilangan ng paghuhugas ni Hesus ng mga paa ng apostol na may detalyadong diskursong pagpapaalam habang inihahanda sila sa kanyang paglisan. Ayon sa mga sinoptiko ({{Bibleverse||Marcos|14:12-18}}, {{Bibleverse||Mateo|26:17-21}} at {{Bibleverse||Lucas|22:8}}), ang Huling Hapunan ang Seder na [[Paskuwa]](Paglagpas) na isinasagawa ng mga Hudyo sa simula ng [[Nisan]] 15. Salungat dito, ang Huling Hapunan ayon sa {{Bibleverse||Juan|19:14}} nangyari noong Nisan 14 nang ang mga kordero ng Paskuwa ay pinapatay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|18:28}} at {{Bibleverse||Juan|19:14-15}}, si Hesus ay ipinako sa krus bago ang [[Paskuwa]]. Ipinagpapalagay na ang may akda ng Juan ay pumili ng petsang ito upang umangkop sa kanyang teolohiya na si Hesus ang "kordero ng diyos"({{Bibleverse||Juan|1:29}}) at iniugnay si Hesus sa mga hinahandog na kordero sa Paskuwa ng mga Hudyo.<ref>Sanders, E. P. The historical figure of , 1993. p. 72</ref> Ikinatwiran ni Raymond Brown na sa [[Seder na Paskuwa]] ng mga Hudyo, ang unang saro ng alak ay iniinom bago kainakain ang walang lebadurang tinapay ngunit sa sinoptiko, ay nangyari ito pagkatapos. Ito ay nagpapakita ayon kay Brown na ang pangyayaring ito ay hindi ang unang Seder na Paskuwa na nangyayari tuwing Nisan 15 at kaya ay mas umaayon sa kronolohiya ng Juan na nangyari noong Nisan 14. Gayunpaman, maaaring ito ay binago para sa mga layuning simboliko o relihiyoso. Ang [[Silangang Ortodokso]] ay naniniwalang ang hapunang Eukaristiko ay hindi ang Seder na Paskuwa kundi isang hiwalay na hapunan. Ang argumentong Seder na Paskuwa ay itinatakwil rin ng Simbahang [[Presbiteriano]] na nagsasaad na ang huling hapunan sa ebanghelyo ay maliwanag na nagpapakitang ang layunin ng Huling Hapunan ay hindi ang pag-ulit ng taunang Seder na Paskuwa ng [[Aklat ng Exodo]].<ref>Brown et al. page 626</ref><ref name=Presbyterian37 >''Liturgical year: the worship of God'' by Presbyterian Church (U.S.A.), 1992 ISBN 978-0-664-25350-9 page 37</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Juan]] at ang 1 Corinto 5:7-8 ay nagtumbas ng pagpako kay Hesus bilang isang inihandog na kordero ng Paskuwa. Ang mga iskolar ng [[Seminar ni Hesus]] ay tumuturing sa Huling Hapunan na hinango hindi mula sa huling hapunan ni Hesus kasama ng mga apostol kundi sa mga tradisyong [[hentil]] ng mga pag-alalang hapunan para sa mga namatay.<ref name = "ActJMark">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Mark," p. 51-161</ref> Si [[Barry B. Powell|Barry Powell]] ay nagmungkahi na ang mga konseptong Kristiyano ng pagkain at pag-inom ng laman at dugo ni Hesus ay naimpluwensiyan ng kulto ni [[Dionysus]].<ref>Powell, Barry B., ''Classical Myth'' Second ed. With new translations of ancient texts by Herbert M. Howe. Upper Saddle River, New Jersey: Prentice-Hall, Inc., 1998.</ref> Si [[Dionysus]] ay isa sa maraming mga tagapagligtas na [[diyos na namatay at nabuhay]]. Ang kanyang kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing [[Pasko#Disyembre_25|Disyembre 25]]. Siya ay sinamba sa buong Gitnang Silangan gayundin sa Gresya. Siya ay mayroong sentro ng pagsamba sa Herusalem noong ika-1 siglo BCE. Siya ang anak ni [[Zeus]] na Diyos Ama at ang kanyang laman at dugo ay simbolikong kinakain ng kanyang mga tagasunod sa anyo ng tinapay at alak. Si [[Dionysus]] ay ipinanganak ng isang birhen, nagsagawa ng mga milagro gaya ng pagbabago ng tubig sa alak, may 12 alagad, tinawag na "Diyos na naging laman", "Tanging Bugtong na Anak" at "Tagapagligtas", ipinako sa krus at namatay bilang isang handog para sa mga kasalanan ng daigdig. Si Dionysus ay muling nabuhay pagkatapos ng 3 araw at umakyat sa langit.<ref>http://www.religioustolerance.org/chr_jcpa2.htm</ref><ref>[[Pausanias (geographer)|Pausanias]], ''Description of Greece'' 6. 26. 1 - 2</ref><ref>[[Athenaeus]], ''Deipnosophistae'' 2. 34a</ref> Ayon sa iskolar na si Peter Wick, ang paggamit ng simbolismong alak sa [[Ebanghelyo ni Juan]] kabilang ang kwento ng [[kasalan sa Cana]] kung saan binago ni Hesus ang tubig sa alak ay nilayon upang ipakita ng Juan si Hesus ay mas superior kay [[Dionysus]].<ref name="Wick 2004 179–198">{{cite journal |last=Wick |first=Peter |title=Jesus gegen Dionysos? Ein Beitrag zur Kontextualisierung des Johannesevangeliums |journal=[[Biblica (journal)|Biblica]] |volume=85 |issue=2 |pages=179–198 |publisher=[[Pontifical Biblical Institute]] |location=Rome |year=2004 |url=http://www.bsw.org/?l=71851&a=Comm06.html |accessdate=2007-10-10 |ref=harv}}</ref> ===Getsemani, pagkakanulo ni Hudas at pagdakip kay Hesus=== [[File:Giotto - Scrovegni - -31- - Kiss of Judas.jpg|thumb|300px||''Halik ni [[Hudas Iskariote]]'' (1304–06), fresco ni [[Giotto]], [[Scrovegni Chapel]], [[Padua]], Italya]] Ayon sa mga kanonikal na Ebanghelyo, pagkatapos ng Huling Hapunan, si Hesus at ang kanyang mga alagad ay naglakbay sa Gethsemane. Nang makarating rito, siya ay inilarawang lumisan sa kanyang mga alagad upang manalangin ng pribado. Isinaad ng mga sinoptiko na ang tatlong mga alagad na kasama ni Hesus ay nakatulog at kinastigo sila ni Hesus sa pagkabigong manatiling gising kahit sa isang oras na nagmuungkahing sila ay manalangin upang makaiwas sa tukso. Sa puntong ito, si [[Hudas Iskariote]] ay lumitaw na sinamahan ng isang pangkat ng mga tao na kinabibilangan ng mga saserdote at matatanda at mga taong may sandata. Lumapit si Hudas kay Hesus upang halikan niya ito. Ang halik ang ibinigay ni Hudas na tanda sa mga humuhili kung sino ang kanilang dapat huhulihin. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], si Hesus ay tumugon kay Hudas, ''Kaibigan, anong dahilan ng pagparito mo?'' Ito ay humantong sa paniniwala na si Hesus at Hudas ay aktuwal na may kasunduan at walang tunay na pagkakanulong nangyari.<ref name=PagelsKing>Pagels, Elaine at Karen L. King. (...) "The ''Gospel of John'' suggests that Jesus himself was complicit in the betrayal, that moments before Judas went out, Jesus had told him, "Do quickly what you are going to do" (''John'' 13:27)" (...), ''Reading Judas, The Gospel of Judas and the Shaping of Christianity'', Penguin Books, New York, 2007, pages 3–4, ISBN 978-0-14-311316-4.</ref> Ang Lucas 22:47-48 ay nagsasaad na nakita ni Hesus si Hudas na paparating at pinigil siya na nagtatanong: ''Hudas, sa pamamagitan ba ng halik ay ipagkakanulo mo ang Anak ng Tao?'' Walang halik na isinagawa si Hudas. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|14:45-47}} at {{Bibleverse||Mateo|26:49-51}}, ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng isang alipin ay nangyari ''pagkatapos dakipin si Hesus''. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa parehong {{Bibleverse||Lucas|22:47-54}} at {{Bibleverse||Juan|18:4-12}} na ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng alipin ay nangyari ''bago dakipin si Hesus''. Ayon sa apat na kanonikal na Ebanghelyo, hinulaan ni Hesus na ipinagkakanulo siya at alam niyang ito ay gagawin ni Hudas({{Bibleverse||Mateo|26:23-25}}, {{Bibleverse||Marcos|14:18-21}}, {{Bibleverse||Lucas|22:21-23}} at {{Bibleverse||Juan|13:21-30|}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|13:21-30}}, ito ay katuparan ng isang hula sa kasulatan ngunit inihayag din ni Hesus sa {{Bibleverse||Mateo|26:23-24}} tungkol kay Hudas na ''sa aba ng taong iyon na magkakanulo sa Anak ng Tao. Mabuti pa sa taong iyon kung hindi na siya naipanganak''. Ang pagtupad ni Hudas sa hula ay nagpapahiwatig na si Hudas ay walang [[malayang kalooban]] at nakatakda na sa kapahamakan bago pa ang kanyang kapanganakan({{Bibleverse||Juan|17:12}}). Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Mateo|19:28}} at {{Bibleverse||Lucas|22:30}}, ang lahat ng 12 mga alagad ay uupo sa 12 trono upang hatulan ang 12 lipi ng Israel. Sinaad sa {{Bibleverse||Mateo|26:15}} at Mateo 27:3-10 na ipinagkanulo ni Hudas si Hesus para sa 30 pirasong pilak. Ayon sa Marcos 14:10-11, ang mga saserdote ay nangako lamang kay Hudas na babayaran siya ngunit ayon sa Mateo 26:14-16 ay agad binyaran si Hudas ng mga saserdote. Kalaunan ay dahil nagsisi si Hudas ay kanyang ibinalik ang salapi sa templo at nagbigti. Ang salapi ay kalaunang ginamit ng mga pinunong saserdote upang ipambili ng bukid ng magpapalayok upang ito ay maging libingan ng mga dayuhan(Mt 26:15, 27:3-10). Salungat dito, ayon sa Gawa 1:18, si Hudas ang bumili ng isang parang mula sa kabayaran ng kalikuan. Doon ay bumagsak siya na nauna ang ulo, bumuka ang kaniyang katawan at sumambulat ang lahat ng kaniyang bituka. Inangkin sa Mateo 27:9-10 na ang pagbili ng bukid ng magpapalayok ay hinulaan sa Jeremias ngunit ito ay hindi matatagpuan sa Jeremias. Sa halip, ang Zec. 11:13 ay pinaniwalaan ng ilan na tinukoy dito ni Mateo. Ang ''[[Ebanghelyo ni Hudas]]'' ay nagsasaad na ang mga aksiyon ni Hudas ay kanyang ginawa bilang ''pagsunod'' sa mga instruksiyon na ibinigay sa kanya ni Hesus. Ang [[Ebanghelyo ni Hudas]] ay nagsasaad rin na pinlano ni Hesus ang mga kurso ng pangyayari na humantong sa kanyang kamatayan. Ang paglalarawang ito ay tila umaayon sa ilang mga anyo ng [[Gnostisismo]] na ang anyong tao ay isang bilangguan na espiritwal at kaya ay naglingkod si Hudas kay Hesus sa pamamagitan ng pagtulong na palayin ang kaluluwa ni Hesus mula sa mga limitasyong pisikal. Isinasaad rin sa [[Ebanghelyo ni Hudas]] na hindi nalaman ng ibang mga apostol ang tunay na ebanghelyo na itinuro lamang ni Hesus kay [[Hudas Iskariote]] na ang ''tanging'' alagad ni Hesus na kabilang sa "banal na henerasyon" sa mga alagad. === Paglilitis kay Hesus === {{main|Sanhedrin|Poncio Pilato}} Ayon sa mga kanonikal na ebanghelyo, pagkatapos ng pagkakanulo at pagdakip kay Hesus nang gabi ay dinala siya sa [[Sanhedrin]]. Ayon sa Mateo 26:57, si Hesus ay dinala sa bahay ni Caiaphas na dakilang saserdote kung saan nagtipon ang dakilang saserdote, mga skriba at matatanda. Sa Mateo 27:1, idinagdag na muling nagpulong ang mga saserdote sa sumunod na umaga. Ayon sa Marcos, 14:53, si Hesus ay dinala nang gabing iyon sa dakilang saserdote(na hindi pinangalanan) kung saan ang nagtipon ang lahat ng mga hepeng saserdote at mga matatanda. Ayon sa Markos 15:1, ang isa pang konsultasyon ay idinaos ng mga saserdote nang sumunod na umaga. Ayon sa Lucas 22:54, si Hesus ay dinala sa "bahay ng dakilang saserdote"(na hindi pinangalanan) kung saan ay kinutya at binugbog si Hesus nang gabing iyon at sa Lucas 22:66, idinagdag na "sa sandaling araw na", ang mga hepeng sasedote at mga skriba ay nagtipon at dinala si Hesus sa konseho. Sa Juan 18:24, si Hesus ay dinala mula kay Annas patungo kay Caiaphas na dakilang saserdote at sa Juan 18:28 ay isinaad na noong umaga ay dinala si Hesus mula kay Caiphas tungo kay [[Poncio Pilato]] sa Praetorium. Sa mga ebanghelyo, si Hesus ay isinaad na nagsalita ng napaka-kaunti at nagbigay ng napaka bihira at hindi direktang mga sagot sa mga tanong ng saserdote na nagtulak sa isang opiser na sampalin siya. Sa Mateo 26:62, ang kawalan ng tugon ni Hesus ay nagtulak sa dakilang saserdote na tanungin siiya: "wala ka bang isasagot?" Sa mga salaysay ng ebanghelyo, ang mga lalake na humahawak kay Hesus sa bahay ng dakilang saserdote ay kumutya, piniringan ang kanyang mata, uminsulto at bumugbog sa kanya. Ang Markos 14:55-59 ay nagsasaad na ang mga hepeng saserdote ay naghanap ng saksi laban kay Hesus upang ipapatay siya ngunit hindi nakahanay ng sinuman kaya naghanap ng mga maling saksi laban sa kanya ngunit ang kanyang mga saksi ay hindi magkakaayon. Isinaad sa Marcos 14:61 na tinanong naman ng dakilang saserdote si Hesus: "Ikaw ba ang Kristo, ang Anak ng Mapalad?" Sumagot si Hesus na "''Ako''" na sa puntong ito ay pinunit ng dakilang saserdote ang balabal nito sa galit at inakusahan si Hesus ng [[pamumusong]]. Tinanong naman ng dakilang saserdote ang Sanhedrin at silang lahat ay nagbigay hatol na siya ay nararapat mamatay(Marcos 14:64) Sa Mateo 26:63, tinanong ng dakilang sasedote si Hesus "Sabihin mo sa amin kung ikaw ang Kristo, ang Anak ng Diyos". Sumagot si Hesus na "''Sinabi mo''" na nagtulak sa dakilang saserdote na punitin ang kanyang balabal. Salungat dito, sa Lucas 22:67 ay tinanong si Hesus na "Kung ikaw ang Kristo, sabihin mo sa amin". Ngunit kanyang sinabi sa kanila, "''Kung sasabihin ko sa inyo, hindi kayo maniniwala''". Ngunit sa Lucas 22:70 nang siya ay tanungin nila na "Kung gayon, ikaw ba ang Anak ng Diyos?" Sumagot si Hesus na "''Sinasabi niyong ako''". Sa puntong ito, ang mga sasedote ay nagtanong: "Hindi ba, hindi na natin kailangan ang saksi sapagkat tayo na ang nakarinig mula sa kaniyang bibig?" May ilang mga problema sa mga salaysay ng ebanghelyo tungkol sa paglilitis ng [[Sanhedrin]] kay Hesus. Ayon sa mga sinoptiko, ang Banal na Hapunan ang Seder na Paskuwa na unang araw ng Paskuwa. Ito ay nagpapahiwatig na ang paglilitis kay Hesus ay nangyari sa isang linggong pagdiriwang ng pistang Paskuwa. Sa pagbibilang rin ng araw ng mga Hudyo ay isa itong Paskuwa. Pinagbabawal sa [[Hudaismo]] na ang Sanhedrin ay magpulong sa [[Shabbat]] o sa mga pista gaya ng Paskuwa. Sa ebanghelyo, ang Sanhedrin ay nagpulong sa bahay ng dakilang saserdote sa gabing pagkatapos ng pagdakip kay Hesus, ngunit ipinagbabawal sa Hudaismo na ang Sanhedrin ay magpulong sa labas ng ''Bulwagan ng mga Tinagpas na Bato''(Lishkat Ha-Gazith) sa templo sa Herusalem o magpulong sa gabi.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/james_still/jesus_trial.html</ref> Ang isa pang imposiblidad sa Marcos 14:64 ang paghatol ng kamatayan sa parehong araw kesa sa itinakdang interbal na 24 oras sa Hudaismo. Sa Marcos 14:57-58, ang ilang mga tao ay tumayo na may mga "hindi totoong testimonya" laban kay Hesus. Gayunpman, ang kanilang "hindi totoong" inangkin na sinabi ni Hesus ang sinabi ni Hesus ayon sa Juan 2:18-19 at Gawa 6:14. Ayon sa Marcos 16:61, iniugnay ng dakilang saserdote ang pagiging isang [[mesiyas]] sa pagiging Anak ng Diyos. Ito ay maling pag-uugnay dahil hindi itinuturing sa Hudaismo ang pagiging [[mesiyas]] na may katayuang pang-diyos. Ang pag-aangkin rin at pagtuturo ng isang indibidwal na siya "ang mesiyas" ay hindi itinuturing sa [[Hudaismo]] na [[pamumusong]] gaya ng maling pag-aangkin sa Marcos 14:61-64. Ang pag-aangkin rin ni Hesus sa Marcos 14:62 ay hindi nangangailangang ito ay may anumang konotasyong pang-diyos. Ang paggamit ng pariralang "Anak ng Mapalad" o "Anak ng Diyos" ay hindi isang krimen na pinarurusahan ng kamatayan sa Hudaismo. Ang pag-aangkin rin ni Hesus na ang Anak ng Tao ay uupo sa kanan ng diyos sa Marcos 14:62 ay walang pinagkaiba sa alusyon ni [[David]] na nakaupo siya sa kanan ng diyos(Awit 110:1)<ref>Morris Goldstein, Jesus in the Jewish Tradition, Macmillan, New York 1953 quoted in Wilson, Jesus: The Evidence: p 103</ref> Ayon sa mga [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]], si Hesus ay dinala kay Pilato ng [[Sanhedrin]] na nagpahuli kay Hesus at mismong kumwestiyon sa kanya. Isinaad na ang [[Sanhedrin]] ay binigyan lamang ni Hesus ng mga sagot na kanilang itinuring na [[pamumusong|mapamusong]](Marcos 14:61-64) ayon sa [[batas ni Moises]] na hindi malamang na ituturing ni Pilato na isang [[parusang kapital]] na nagpakahulugan ng batas Romano. Ang pangunahing tanong ni Pilato kay Hesus ay kung itinuturing niya ang kanyang sarili na hari ng mga [[Hudyo]] bilang pagtatangka na matukoy kung siya ay isang potensiyal na bantang politikal. Ayon sa saling [[New International Version|NIV]] Marcos 15:2, Mat 26:64: "Ikaw ba ang hari ng mga Hudyo"? "Yes, It is as you say"(oo, gaya ng sinasabi mo).<ref>http://bible.cc/matthew/26-64.htm</ref><ref name="bible.cc">http://bible.cc/mark/15-2.htm</ref> Sa ilang mga salin gaya ng [[KJV]], ang sagot ni Hesus ay: "Thou sayest it."([[King James Version]], Mark&nbsp;15:2, Sinasabi mo);<ref name="bible.cc"/> Ang anumang digri ng kompirmasyon ang nahango ng mga tagasalin ng [[bibliya]] mula sa sagot ni Hesus, ayon sa Bagong tipan ay hindi sapat upang makita si Hesus bilang isang tunay na bantang politikal. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], may pag-aatubili si Pilato na payagan ang pagpapako kay Hesus na walang nakitang kasalanan siya. Ayon sa Mateo, kustombre ng gobernador ng Roma na magpalaya ng isang bilanggo sa [[Paskuwa]]. Ang mga salaysay sa bagong tipan ay nagsasaad na inilabas ni Pilato si [[Barabbas]] at sa Mateo ay tinukoy siyang masamang bilanggo ngunit sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] ay isang mamatay tao. Isinaad ni Pilato sa mga Hudyo na pumili sa pagitan ng pagpalaya kay Barabbas o Hesus na umaasang kanilang hihilinging palayain si Hesus. Gayunpaman, pinili ng mga tao si Barabbas at sinabi tungkol kay Hesus na "Ipako siya!". Sa Mateo, tumugon si Pilato, "Bakit? anong kasamaan ang nagawa niya". Ang mga tao ay nagpatuloy na nagsasabing "Ipako siya!". Walang kustombreng alam na pagpapalaya ng mga bilanggo sa Herusalem maliban sa mga salaysay na ito sa ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay sinasabi ng ilan na elemento ng literaryong paglikha ng Ebanghelyo ni Marcos na nangailangang salungatin ang tunay na anak ng ama upang ilagay ang nagtuturong paligsahan sa anyo ng isang talinghaga. Ang kwento ni Barabbas ay historikal na ginamit upang ilagay ang pagsisi ng pagpapako kay Hesus sa mga Hudyo at upang pangatwiranan ang [[antisemitismo]] na isang interpretasyong kilala bilang [[deisidyong Hudyo]] na itinakwil ni Papa [[Benedict XVI]] sa kanyang aklat noong 2011 na ''Jesus of Nazareth'' kung saan kanya ring kinuwestiyon ang historisidad ng talata sa Mateo.<ref name=JRPB16> {{cite book |url=http://www.ignatius.com/promotions/jesus-of-nazareth/excerpts.htm |title= Jesus of Nazareth |author=[[Pope Benedict XVI]] |year=2011 |accessdate=2011-04-18}} </ref><ref>{{cite web |title=Pope Benedict XVI Points Fingers on Who Killed Jesus |url=http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |quote=While the charge of collective Jewish guilt has been an important catalyst of anti-Semitic persecution throughout history, the Catholic Church has consistently repudiated this teaching since the Second Vatican Council. |date=March 2, 2011 |accessdate=2012-09-28 |archive-date=2012-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120307122425/http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |url-status=dead }}</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Lucas]] ay naglalarawan sa mga saserdote na paulit ulit na nag-aakusa sa kanya bagaman ayon dito ay nanatiling tahimik si Hesus. Pumayag si Pilato na kondenahin si Hesus sa pagpapako sa krus pagkatapos na ipaliwanag ng mga pinunong Hudyo na siya ay isang banta sa Roma sa pamamagitan ng pag-aangking hari ng [[Israel]]. Ayon sa mga sinoptiko, ang mga tao ay tinutruan ng mga pariseo at saduceo na sumigaw laban kay Hesus. Idinagdag ng Mateo na bago ang pagkukundena kay Hesus si kamatayan, si Pilato ay naghugas sa tubig ng kanyang mga kamay sa harapan ng mga tao na nagsasabing "ako ay inosente sa dugo ng taong ito; makikita niyo". ==== Pagpapako sa krus==== [[File:SVouet.jpg|thumb|right|240px|''Ang Pagkapako ni Hesus sa Krus'' (1622) ni [[Simon Vouet]]; Church of Jesus, [[Genoa]]]] Pagakatapos ng paglilitis ni Pilato, si Hesus ay ibinigay ni Pilato sa mga tao upang ipako sa krus. Dinala siya ng mga kawal sa loob ng patyo na tinatawag na hukuman. Tinawag nila ang buong batalyon ng mga kawal na naroroon upang magtipon. Sinuotan nila siya ng kulay ubeng damit at nilagayan ng koronang tinik. Nagsimula silang bumati sa kaniya na sinasabi: Binabati, Hari ng mga Judio. Matapos nila siyang kutyain, hinubad nila ang kulay ubeng damit at isinuot sa kaniya ang kaniyang mga damit. Kanilang dinala siya papalabas upang ipako sa krus. Sa tatlong sinoptiko, kanilang kinuha ang isang nagngangalang Simon na taga-Cerene at ipinapasan sa kaniya ang krus ni Hesus. Salungat dito, sa Juan ay si Hesus lamang ang nagpasan ng kanyang krus tungo sa Golgota. Sa Lucas lamang isinaad ang pakikipag-usap ni Hesus sa mga babaeng sumusunod na tumatangis at nanaghoy sa kaniya. Ang kwento ng isang babaeng Veronica ay hindi matatagpuan sa mga ebanghelyo at lumitaw lamang noong mga 1380. Ayon sa kwento, si Veronica ay naawa nang makita niyang pasan ni Hesus ang kanyang krus tungo sa Golgota. Kanyang ibinigay ang kanyang belo upang punasan ang kanyang noo. Ito ay tinanggap ni Hesus na ibinalik kay Veronica at ang larawan ng kanyang mukha ay milagrosong lumitaw sa belong ito. Ayon sa Marcos at Mateo, si Hesu say inalukan ng maiinom bago siya ipako sa krus. Ang halong inumin na ibinigay kay Hesus sa {{Bibleverse||Marcos|15:23}} ay alak at mira na maaaring isang pagtatangka na pagaanin ang paghihirap na pagtitiisan ni Hesus dahil sa sedatibong epekto nito. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|27:34}}, ang halong inumin ay binago sa alak at apdo. Ang apdo ay isang sukdulang mapait sa lasa at kaya ang intensiyon sa Mateo ay tila kabaligtaran ng sa Marcos upang dagdagan ang paghihirap ni Hesus. Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay ipinako kasama ng dalawa pa. Ang mga sinoptiko ay nagdagdag ng mas maraming mga detalye dito. Ang parehong {{Bibleverse||Marcos|15:27,32}} at {{Bibleverse||Mateo|27:38,44}} ay nagsasaad na ang parehong mga nahatulang kriminal ay sumali sa mga tao sa pagkutya kay Hesus. Sa Lucas, isang kriminal lamang ang kumutya kay Hesus at ang isa ay sumaway sa kumutyang kriminal. Sinabi ng hindi kumutyang kriminal kay Hesus, na Panginoon, alalahanin mo ako kapag ikaw ay nasa paghahari mo na. Sinabi ni Jesus sa kaniya: ''Katotohanang sinasabi ko sa iyo, sa araw na ito, ikaw ay makakasama ko sa Paraiso''. Ang Lucas ay hindi nagbanggit na ang ina ni Hesus ay makikita sa kanyang pagpapako ngunit sa Juan ay inilagay siya sa lugar ng pagpapako kay Hesus at isinaad na habang nasa krus ay nakita niya ang kanyang ina at isang alagad na kanyang minamahal. Kanyang sinabi sa kanyang ina "Babae, tingnan mo ang iyong anak". Inilagay din sa Juan ang iba pang mga babae na kapatid ng kanyang ina, si Maryang asawa ni Clopas at [[Marya Magdalena]]. Hindi matiyak kung buong tinutukoy sa Juan ang 3 o 4 na babae sa krus. Walang kasunduan sa mga iskolar kung anong petsa o araw ipinako si Hesus. Tinatayang si Hesus ay namatay mula 30 CE hanggang 36 CE. Ang araw ng pagpapako kay Hesus ay kadalasang pinaniniwalaang biyernes ngunit ang ilang mga iskolar ay nagmungkahi ng araw na huwebes o miyerkules. Ang ilang iskolar ay naniniwala sa araw na huwebes batay sa isang dobleng sabath na sanhi ng isang ekstrang sabath na Paskuwa na bumagsak sa takipsilim ng huwebes hanggang sa tanghali ng biyernes na nauna sa normal na lingguhang sabath. Ang ilan ay nagmungkahi ng miyerkules batay sa pagbanggit ni Hesus ng pariralang "tatlong mga araw at tatlong mga gabi" sa {{Bibleverse||Mateo|12:40}} bago ang kanyang muling pagkabuhay na sinasabing sa araw ng linggo. Bagaman ayon sa batas ng Hudyo, ang bahagi ng araw ay katumbas ng isang buong araw, ang pariralang "tatlong araw at tatlong gabi" ay nangangahulugang tatlong magkakasunod na araw sa pagitan ng bukang liwayway at gabi at gabi at bukang liwayway o 72 araw. Inangkin na si Hesus ay nabuhay pagkatapos ng 3 araw sa biyernes. Kung ito ay totoo, siya ay inilibing lamang ng 2 gabi. Sa {{Bibleverse||Marcos|15:25}}, ang pagpapako kay Hesus sa krus ay nangyari sa ikatlong oras(alas nuwebe ng umaga) at ang kamatayan ay nangyari sa ikasiyam na oras(alas tres ng hapon).<ref name=Harrington442>''The Gospel of Mark, Volume 2'' by John R. Donahue, Daniel J. Harrington 2002 ISBN 0-8146-5965-9 page 442</ref> Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|19:4}}, si Hesus ay nasa harap pa rin ni Pilato sa ikaanim na oras. Ang ilan ay nagmungkahi ng pagkakasundo ng dalawang salaysay batay sa pag-ooras na Romano ngunit ito ay itinatakwil ng ilang mga iskolar.<ref>Steven L. Cox, Kendell H Easley, 2007 Harmony of the Gospels ISBN 0-8054-9444-8 pages 323–323</ref><ref name=RBrown959 >''Death of the Messiah, Volume 2'' by Raymond E. Brown 1999 ISBN 0-385-49449-1 pages 959–960</ref><ref name=Colin188 >[[Colin Humphreys]], ''The Mystery of the Last Supper'' Cambridge University Press 2011 ISBN 978-0-521-73200-0, pages 188–190</ref> Ang {{Bibleverse||Marcos|15:33}} at {{Bibleverse||Mateo|27:45}} ay nagsasaad na may kadiliman mula sa tanghali hanggang sa alas-tres ng tanghali. Ang {{Bibleverse||Lucas|23:44-45}} ay nagsaad na ito ay [[eklipse ng araw]]. Ayon sa ilang mga iskolar, ito ay imposibleng mangyari dahil ayon sa mga sinoptiko, si Hesus ay ipinako noong unang araw ng Paskuwa(Paglagpas) na Nisan 15. Ang Nisan 15 ay isang gabi ng buong buwan o ang buwan ay nasa kabilang panig ng mundo. Upang ang eklipse ng araw ay mangyari, ang buwan ay dapat nasa pagitan ng daigdig at araw. Sa karagdagan, wala ring mga ulat sa kasaysayan ng isang eklipse ng araw sa Herusalem sa mga panahong ito.<ref>Caird, Saint Luke, p. 253</ref><ref>Craveri, The Life of Jesus, p.399</ref> Kahit ang [[Ebanghelyo ni Juan]] ay hindi rin nagbanggit ng eklipseng nangyari sa pagpapako kay Hesus. Ang hindi karaniwang napakatagal na eklipse ay ginagamit rin laban sa historisidad ng eklipseng ito.<ref>Carrier (1999).</ref> Ang isang pananaw ay ang mga salaysay sa sinoptiko ay isang paglikhang literaryo ng mga manunulat ng ebanghelyo upang pataasin ang kahalagaan ng teolohikal na mahalagang pangyayari kung paanong ang mga eklipse ay iniugnay rin sa mga salaysay ng mga ibang pigurang historikal.<ref name = "ActJMark"/><ref>Davies, W. D, and Dale C. Allison, ''A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel According to Saing Matthew'', Volume III (Continuum International, 1997), page 623.</ref><ref>{{cite book |first=Burton L. |last=Mack |title=A Myth of Innocence: Mark and Christian origins |publisher=Fortress Press |year=1988 |isbn=0-8006-2549-8 |page=296 |quote=This is the earliest account there is about the crucifixion of Jesus. It is a Markan fabrication |url=http://books.google.com/books?id=fNSbW8hWRzwC&pg=PA296&vq=%22markan+fabrication%22&dq=darkness+crucifixion+myth&as_brr=3&sig=91wedXZa05AyWJBh1UHPTlHR4xE}} </ref> Sa Marcos, ang pagdilim ay sinamahan ng pagkapunit sa dalawa ng tabing ng banal na mula sa itaas hanggang sa ibaba.<ref name="ActJMark"/> Ang Mateo ay nagdagdag ng isang [[lindol]] at [[muling pagkabuhay]] ng mga namatay na santo. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:52-53}}, ang mga libingan ay nabuksan at maraming katawan ng mga banal na namatay ang bumangon. Ang mga patay na ito lumabas sa libingan pagkatapos lamang mabuhay na muli si Hesus at pumasok sa banal na lungsod at nagpakita roon sa maraming tao.<ref name = "ActJMatthew">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Matthew," p. 129-270</ref> Ang ilang mga kalaunang manuskrito ng Mateo ay may nakasulat na "''pagkatapos ng kanilang muling pagkabuhay''" sa halip na "''niya''"(his). Ayon kay Schweizer, ang talatang ito ay naglalaman ng isang sinaunang pagtutuwid sa orihinal na manuskrito ng Mateo. Sa teolohiya, si Hesus ang dapat na unang taong muling mabuhay kaya naniwala si Schweizer na ang salita ay ipinalit upang masiguro na ang mga santo ay umahon lamang pagkatapos mabuhay ni Hesus.<ref>[[Eduard Schweizer|Schweizer, Eduard]]. ''The Good News According to Matthew.'' Atlanta: John Knox Press, 1975</ref> Ang karamihan ng mga iskolar ng [[Bibliya]] ay hindi tumuturing sa mga pangyayaring ito na historikal. Ang mga ito ay tinawag ni Bultmaan na "purong nobelistikong mga motif".<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685">Keener, Craig S. ''The Gospel of Matthew: A Socio-Rhetorical Commentary.'' Wm. B. Eerdmans Publishing, 2009. pg. 685</ref> Isinaad ni Hagnar na ang mga pangyayaring ay may mas saysay ng teolohikal sa halip na historikal.<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685"/><ref>[[Raymond E. Brown|Brown, Raymond]]. ''Death of the Messiah.'' Doubleday, 1999. Pennsylvania State University</ref> Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay nagsalita ng pitong mga payahag habang siya ay nakapako sa krus. Sa Lucas 23:34 ay, "Ama, patawarin mo sila sapagkat hindi nila alam ang kanilang ginagawa. Sa Lucas 23:43, "Sa katotohanan, sinasabi ko, ngayon araw ay makakasama mo ako sa Paraiso". Sa Juan 19:25-27, "Babae, tingnan mo ang iyong anak!". Sa Mateo 27:46, ay ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?". Sa Juan 19:28 ay "Ako ay nauuhaw". Sa Juan 19:30 ay "Natapos na" at sa Lucas 23:46 ay "Ama, sa iyong mga kamay ay ipinagkakatiwala ko ang aking espiritu". Dahil sa magkakaibang mga huling salita sa pagitan ng apat na ebanghelyo, si James Dunn ay naghayag ng pagdududa sa historisidad ng mga ito.<ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref> Sa Mateo 27:46, ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?" ay isang sipi sa unang linya ng Awit 22:1. Ang Awit 22:16 ay pinakahulugan ng mga Kristiyano na reperensiya sa pagpapako ni Hesus sa krus batay sa ilang mga modernong salin ng Bibliya na nagsalin ng talata na "kanilang tinagos ang aking mga kamay at mga paa".<ref>http://bible.cc/psalms/22-16.htm</ref> Ang interpretasyong ito ay itinatakwil ng mga Hudyong iskolar. Ang mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo ng Awit 22:16 ay ''ka'ari yadai v'raglai'' ("tulad ng isang leon ang aking mga kamay at ang aking mga paa"). Ang anyong sintaktiko ng pariralang Hebreo ay lumilitaw na walang pandiwa at ito ay sinuplay sa Aramaikong targum na "sila ay kumagat tulad ng isang leon ang aking mga kamay at mga paa". Ang karamihan ng mga manuskritong Hebreo ay gumamit ng salitang kaari(tulad ng isang leon) samantalang sa [[Septuagint]](na saling Griyego ng Hebreo) ay mababasa na "kanilang hinukay"(ορυξαν). Ang mga bersiyong nagsalin ng ''kaari'' ng Awit 22:16 na "tumagos", ay nagsalin ng ''kaari'' sa Isaias 38:13&nbsp;ng "''tulad ng isang leon'', kaya kanyang binali ang lahat ng aking mga buto".<ref>http://bible.cc/isaiah/38-13.htm</ref> Tanging ang [[Peshitta]](ca. 200 CE) na bersiyong Syriac ng Hebreo ang may pagbasang "kanilang tinagos"(they have pierced). Si [[Aquila]] ay nagsalin ng Hebreong Awit 22:16 sa Griyego na "kanilang dinispigura" sa kanyang unang edisyon ngunit isinalin itong "kanilang itinali" sa ikalawang edisyon. Si [[Jeronimo]] ay nagsalin ng Bibliyang Hebreo ng Awit 22:16 sa Latin na "kanilang itinali" ngunit mula sa Griyego na karu tungo sa Latin ay isinaling "kanilang hinukay". Ang karu ay mababasa sa dalawang manuskrito ng Hebreo ngunit ang kaari ay mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo. Ang kaaru na hindi alam ang kahulugan ay mababasa sa kakaunting mga manuskritong Hebreo at mababasa rin sa skrolyo sa Nahal Hever(5/6HevPs). Ang 5/6HevPs ay may karagdagang aleph sa pagitan ng kaf at resh. Walang ibang alam na halimbawa sa panitikang Hebreo na nagbabaybay ng karu sa ganitong paraan at ang kahulugan nito ay hindi alam.<ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/lutheran.html</ref> ====Paglilibing kay Hesus==== [[File:Caravaggio - La Deposizione di Cristo.jpg|thumb|right|200px|''Ang Paglilibing ni Kristo'' sa obra ni [[Caravaggio]].]] Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42-47}}, noon ay araw ng Paghahanda, nang gumabi, na siyang araw bago ang araw ng Sabat. At dumating si Jose na taga-Arimatea na isang marangal na kasapi ng Sanhedrin. Siya ay naghihintay din sa paghahari ng Diyos. Naglakas-loob siyang pumunta kay Pilato upang hingin ang katawan ni Jesus. Ipinatawag ni Pilato ang Kapitan at itinanong dito kung matagal nang patay si Jesus. Nang mabatid niya ito sa Kapitan pinahintulutan niya si Jose na kunin ang bangkay ni Jesus. Bumili si Jose ng telang lino at ibinaba si Hesus sa krus at binalot ng telang lino at inilagay sa libingan. Nakita nina Maria Magdalena at isang Maria kung saan inilagay ni Jose si Hesus. May ilang mga problema sa salaysay na ito. Una ang isinaad na "''nang gumabi''" ay nangangahulugang lumubog na ang araw o alas sais ng hapon na sa Hudaismo ay isa nang Sabath. Kahit pa ipagpalagay na ang gabi ay nangangahulugang isang mas maagang panahon, ang problema ay nananatili dahil ayon sa mga sinoptiko, ang araw na iyon ang unang araw ng [[Paskuwa]](Paglagpas). Sa Sabath o Paskuwa ay hindi pinapayagan ang mga Hudyo magsagawa ng mga transaksiyon ng negosyo ngunit ayon sa salaysay na ito, si Jose ay bumili ng linong panglibing sa araw na iyon. Gayundin, ang paglilibing at pagdadalamhati ay ipinagbabawal sa Hudaismo tuwing Sabath o Paskuwa. Sa Marcos, walang pagpapahid ng mga pabango ni Jose(o katulong na si Nicodemo) na binanggit ngunit nasaksihan ng mga babae kung saan inilagay ni Jose si Hesus sa libingan({{Bibleverse||Marcos|15:47}}). Ang pagpapahid ng mga babae kay Hesus ay ''isasagawa pa lang'' ng linggo({{Bibleverse||Marcos|16:1-2}}) samantalang sa {{Bibleverse||Juan|19:38-42}} ay naisagawa na nina Jose at Nicodemo bago pa ang paglilibing kay Hesus at kaya ay walang binanggit sa Juan na may gagawing pagpapahid si Marya Magdalena nang nag-iisa itong tumungo noong linggo sa libingan({{Bibleverse||Juan|20:1}}). Ang ilang mga iskolar ay nagdududa kung si Jose ng Arimatea ay isang historikal na tao dahil walang rekord sa Lumang Tipan, Talmud at iba pa, maliban sa mga ebanghelyo ng isang lugar na Arimatea.<ref>E. Goldin Hyman, The Case of the Nazarene Reopened</ref> Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-66}}, "''Kinabukasan ay ang araw pagkatapos ng paghahanda at ang mga pinunong-saserdote at mga fariseo ay nagtipun-tipon sa harap ni Pilato na nag-aangkin kay Pilato na naala-ala nila ang sinabi ni Hesus ng nabubuhay pa ito na pagkalipas ng tatlong araw ay si Hesus ay babangon. Kanilang hiniling kay Pilato na ipag-utos nito na bantayan ang libingan ni Hesus hanggang sa ikatlong araw at baka sa gabi ay nakawin siya ng kaniyang mga alagad at sabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay. Kung magkakagayon, ang pandaraya ay magiging malala kaysa una.''" May ilang mga problema sa salaysay na ito na matatagpuan ''lamang'' sa Mateo at hindi sa ibang tatlong kanonikal na ebanghelyo. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42}} at {{Bibleverse||Lucas|23:54}} ang araw ng paghahanda ang araw bago ang araw ng Sabath at kaya ang pagtitipon ng mga saserdote at fariseo ay nahuhulog sa araw ng Sabath na ayon sa batas ng mga Hudyo ay ipinagbabawal ang paggawa ng anumang gawa gaya ng pagtitipon sa harap ni Pilato. Ayon sa mga ebanghelyo, ang mga fariseo ay mga striktong tagapagmasid ng Sabath na kanilang hinangad na ipapatay si Hesus sa simpleng pagpapagaling nito sa Sabath. Ang inaangkin rin sa salaysay na naunawaan ng mga saserdote at fariseo na muling mabubuhay si Hesus pagkatapos ng tatlong araw at nanakawin ng mga alagad ni Hesus ang kanyang bangkay at sasabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay ay sinasalungat ng {{Bibleverse||Juan|2:18-22}} na nagsasaad na hindi naunawaan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang sinabing pagtatayo muli ng templo hanggang lamang sa kanyang pagbangon muli sa patay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:9}}, hindi pa alam ng mga alagad noon ang kasulatan na siya ay dapat bumangon mula sa mga patay. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:45-46}}, pagkatapos lamang muling mabuhay ni Hesus nang binuksan ni Hesus ang pang-unawa ng mga alagad upang maunawaan ng mga ito ang mga kasulatan na babangong muli sa mga patay sa ikatlong araw ang mesiyas. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|27:39-40}} na hindi alam ng mga Hudyo ang ibig sabihin ni Hesus. Ang isa pang problema sa Mateo ang paglipas ng isang araw bago pabantayan ng mga saserdote at fariseo ang libingan ni Hesus na na nagbibigay sa mga alagad ni Hesus ng pagkakataon na nakawin ang kanyang bangkay. Salungat sa salaysay ng mga ebanghelyo, ang {{Bibleverse2|Mga|Gawa|13:27-29}} ay nagsaad na ang naglibing kay Hesus ay ang mga mamamayan ng Herusalem at mga pinuno ng mga ito. Ang salaysay sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-65}} ay nag-uulat rin ng mga usapang may pribilehiyo sa pagitan ng mga saserdote at ni Pilato at sikretong usapan sa pagitan ng mga saserdote at bantay({{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}) na walang mga Kristiyano ang maaaring makaalam at kaya ay pinaniniwalaan na isang imbensiyon lamang ng may akda ng Mateo.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/resurrection/2.html</ref> Ayon sa mga skolar na sina [[L. Michael White]] at [[Helmut Koester]], ang salaysay ng mga bantay sa Mateo ay isang pagtatangkang apolohetiko ng may akda ng Mateo upang ipaliwanag ang mga pag-aangkin ng mga Hudyo na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan na kumakalat sa panahon ng pagkakasulat ng Ebanghelyo ni Mateo.<ref>''Ancient Christian Gospels'' Koster, Helmut; Trinity Press, (1992) pg 237.</ref><ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/symposium/historical.html</ref> Ayon ds {{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}, "''Habang sila ay papaalis, narito, ang mga bantay ay umalis papuntang lungsod. Kanilang iniulat sa mga pinunong-saserdote ang lahat ng mga nangyari. Sila ay nagtipun-tipon kasama ng matatanda. At nang makapagsangguni na sila, binigyan nila ng malaking halagang salapi ang mga bantay.Sinabi nila: Sabihin ninyo na dumating ang kaniyang mga alagad nang gabi habang kami ay natutulog at ninakaw nila si Jesus. Kapag ito ay narinig ng gobernador, hihimukin namin siya at ililigtas kayo sa inyong pananagutan. Kinuha nila ang salapi at ginawa ang ayon sa itinuro sa kanila. Ang ulat na ito ay kumalat sa mga Hudio hanggang sa kasalukuyan.''" Ayon sa mga kritiko, imposibleng maniwala ang mga pinunong Saserdote sa pahayag ng mga bantay na milagrasong umahon si Hesus sa libingan at hindi rin kapani-paniwala na kanilang paangkinin sa mga bantay na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan kung sila ay natutulog. Sa {{Bibleverse||Juan|20:14-16}}, pagkatapos akalain ni Maria Magdalena si Hesus bilang [[hardinero]] ay tinanong ito kung ano ang ginawa nito sa katawan ni Hesus na nagpapahiwatig na ang hardinero ay may motibo na galawin ang katawan ni Hesus. Sa ''Pakikipag-usap kay Trypho'' ni [[Justin Martyr]] ay isinaad na: ''ninakaw siya ng kanyang alagad sa gabi mula sa libingan kung saan siya nakahimlay nang alisin mula sa krus at ngayon ay dinadaya ang mga tao sa pagsasaad na siya ay nabuhay mula sa mga patay at umakyat sa langit".'' Si [[Tertullian]] ay nagbanggit sa kanyang ''De Spectaculis'' na karagdagan sa teoriya na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan ay ang hardinero ang gumawa sa gayong ang kanyang letsugas ay hindi mapinsala mula sa mga taong dumadalaw sa katawan. Ayon sa Toledoth Yeshu, ang hardinerong nagngangalang Juda ang orihinal na naglipat ng katawan at pagkatapos ay ibinenta ang katawan ni Hesus sa mga pinunong Hudyo.<ref name="carrier351">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 351.</ref> Ayon sa historyan na si Charles Freeman, ang [[Sanhedrin]] ang nag-alis ng katawan ni Hesus upang pigilan itong maging dambana ng mga alagad ni Hesus. Ikinatwiran ni Freeman na ang mga lalake(o anghel) na nakasuot ng puting balabal sa libingan ay maaaring ang mga saserdote ng templo({{Bibleverse||Marcos|16:3-7}}). Sa paghikayat ng mga lalakeng ito sa libingan sa mga alagad ni Hesus na bumalik sa Galilea, tinangka ng mga ito na paalisin ang mga alagad sa Herusalem upang maiwasan ang kaguluhan.<ref name="freeman">Charles Freeman, ''A New History of Early Christianity '', pp. 31-33(Yale University Press, 2009). ISBN 978-0-300-12581-8</ref> Ayon sa mga skolar, ang pagnanakaw ng mga libingan ay isang kilalang problema sa Judea noong unang siglo na ang Caesar ay nagutos ng parusang kamatayan sa pakikialam sa mga libingan at nagpatuloy hanggang ika-2 siglo CE. Kaya para sa mga tagapagtaguyod ng teoriyang ninakaw ang katawan ni Hesus ay posible na ninakaw ang katawan ni Hesus. Ito ay posible dahil hindi nasaksihan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang aktuwal na pagkabuhay na muli mula sa libingan kundi isang ''lamang'' walang lamang libingan({{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, {{Bibleverse||Lucas|24:1-3}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:5-7}}, nang pumasok si Pedro sa loob ng libingan ay nakita niyang nakalapag doon ang mga telang lino at nakita rin niya ang panyong inilagay sa ulo ni Hesus na hindi kasamang nakalapag ng telang lino. Ang panyong ito hiwalay na itiniklop (entetuligmenon) sa isang dako na nagpapahiwatig ng isang intensiyonal na aksiyon na ginawa sa panyong ito. Ang isang posibleng motibo para sa mga magnanakaw ng libingan ang paggamit ng katawan ni Hesus sa [[nekromansiya]]. Ang ilang mga rito sa panahong ito ay nangangailangan ng isang wala sa panahong namatay o katawan ng isang pinaniniwalaang banal na tao. Halimbawa, ang isang tao ay maaaring magpasok ng isang skrolyo sa bibig ng bangkay at magtanong ng mga tanong sa namatay.<ref name="carrier350">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 350.</ref> ==== Muling pagkabuhay at pagpapakita sa mga alagad==== Ayon sa mateo, ang mga babae ay dumating sa libingan habang ang bukang liwayway ay nagsisimula tungo sa unang araw ng linggo({{Bibleverse||Mateo|28:1}}). Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, sila ay dumating sa libingan nang sumikat na ang araw at ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:1}} ay maagang-maaga pa na sila ay dumating sa libingan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, sinasabing madilim pa nang ang katawan ni Hesus ay naglaho sa libingan. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:10}}, ang unang tumungo sa libingan ni Hesus ay sina Marya Magdalena, Joana, Maria na ina ni Santiago at iba pang kasama nila. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, si Marya Magdalena lamang ang tumungo sa libingan. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:1}}, ang unang tumungo sa libingan ay sina Marya Magdalena at isa pang Marya. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, ang unang bumisita sa libingan ay sina Marya Magdalena, Marya na ina ni Santiago at si Salome. Sa pagdating sa libingan ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:2-5}} ay nakita nina [[Marya Magdalena]] at isa pang Marya ang ''isang anghel sa labas ng libingan sa ibabaw ng batong iginulong''. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:3-4}} ay nakita nina Marya Magdalena, Joana, Marya at iba pa ang ''dalawang lalake sa loob ng libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:5}}, nakita nina [[Marya Magdalena]], Marya at Salome ang ''isang binatang nakaupo sa loob ng libingan'' sa gawaing kanan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}} ay walang binabanggit na nakakita si Marya Magdalena ng isang anghel sa labas, dalawang lalake sa loob o isang lalake sa loob. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, ang bato ay tinanggal na bago ang unang pagbisita ni Marya Magdalena. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|28:2}}, ang bato ay natanggal habang sina Marya Magdalena at marya ay dumadating sa libingan. Sa karagdagan sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}}, si Marya Magdalena at Marya ay sinabihan ng isang anghel sa labas ng libingan na si Hesus ay wala na sa libingan sapagkat siya ay nabuhay na. Sinabi ng anghel na sabihin nila sa mga alagad ni Hesus na nabuhay na siya. Sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis namang umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, hindi alam ni Marya na si Hesus ay nabuhay na at nang makita ni Marya Magdalena na ang bato ay naalis sa libingan, siya ay tumakbo at pumunta kay Simon Pedro at sa isang alagad at sinabi sa kanila kinuha nila ang Panginoon. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:5}}, {{Bibleverse||Marcos|16:6}} at {{Bibleverse||Lucas|24:5}} ay nakatanggap ng salita tungkol sa pagkabuhay ni Hesus bago ang kanilang aktuwal na pagkakita kay Hesus. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Juan|20:14-17}}, si Hesus ang unang naghayag kay Marya Magdalena na siya ay buhay na. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:8-9}}, si Hesus ay unang nagpakita sa napupuno ng kagalakan na si Marya Magdalena sa daan pagkaalis sa libingan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:12-17}}, si Hesus ay unang naghayag ng kanyang sarili sa tumatangis na Marya Magdalena ''sa libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}, pagkalabas nina Marya Magdalena, Marya at Salome sa libingan, nagmamadali silang tumakbo na nanginginig at nanggigilalas at dahil sa takot ay ''wala silang sinabing anuman sa kaninumang tao''. Salungat dito sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena mula sa libingan, ''kanilang isinalaysay ang lahat ng mga bagay na ito'' sa labing-isang alagad at sa iba pa. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}} na sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis na umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan at sila ay tumakbo upang sabihin ito sa mga alagad ni Hesus. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena at iba mula sa libingan, kanilang isinalaysay sa mga alagad ni Hesus ang balita ng pagkabuhay ni Hesus ''mula sa dalawang lalake''. Salungat dito sa Juan 20:18, Ang sinabi ng nag-iisang si Marya Magdalena sa mga alagad ay ''mula sa kanyang aktuwal na pagkakakita kay Hesus''. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:16}} ay unang nagpakita si Hesus sa labing-isang alagad sa Galilea. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:7,14}} ay isinasaad ring unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa [[Galilea]]. Salungat sa {{Bibleverse||Lucas|24:33,36}}, ay unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa Herusalem. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:24}}, si Tomas(na isa sa 12 apostol) ay ''hindi kasama ng labingisang alagad'' ng dumating si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|1|Corinto|15:4-5}}, si Hesus ay unang nagpakita kay Cephas at pagkatapos ay sa ''labingdalawang alagad''. Gayunpaman ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:5}}, si Hudas Iskariote na ''isa sa labingdalawang alagad'' ay nagpakamatay na bago pa ipako si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|Mga|Gawa|1:3,9,12,23-26}}, ang kahalili ni Hudas bilang isa sa 12 alagad na si Matias ay inihalalal lamang 40 araw pagkatapos ng muling pagkabuhay ni Hesus at kanyang pagakyat sa langit. Ang ilan sa pinakamatandang mga manuskrito ng [[Ebanghelyo ni Marcos]] na [[Codex Sinaiticus]] at [[Codex Vaticanus]] ay nagwawakas sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}.<ref>http://www.religioustolerance.org/mark_16.htm</ref> Ang mga talata ng {{Bibleverse||Marcos|16:9-20}} ay itinuturing ng mga iskolar ng Bagong Tipan na hindi bahagi ng orihinal na teksto ng Marcos at isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang iba't ibang mga argumento laban sa historisidad ng muling pagkabuhay(resureksiyon) ni Hesus ay itinanghal. Halimbawa, ang bilang ng ibang mga pigurang historikal at mga [[diyos]] na katulad sa kwento ni Hesus na may [[namamatay na diyos|mga salaysay ng kamatayan at muling pagkabuhay]].<ref name="RMB 14">[[Robert M. Price]], "The Empty Tomb: Introduction; The Second Life of Jesus." In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 14}}</ref>{{Ref label|C|c|none}} Ayon kay Peter Kirby, "maraming mga iskolar ang nagdududa sa historisidad ng isang walang laman na libingan".<ref>Peter Kirby, "The Case Against the Empty Tomb", In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 233}}</ref>{{Ref label|A|a|none}} Ayon sa iskolar na si [[Helmut Koester]], ang mga kwento ng muling pagkabuhay ni Hesus ay orihinal na mga epipanya at ang mas detalyadong mga salaysay ng muling pagkabuhay ay sekondaryo at hindi batay sa mga rekord na historikal.<ref>Helmut Koester, ''Introduction to the New Testament, Vol. 2: History and Literature of Early Christianity.'' Walter de Gruyter, 2000. p. 64-65.</ref> Salungat sa paniniwala ng karamihan ng mga Kristiyano, ang ilang mga pangkat ng [[relihiyon]] at kahit sa mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay hindi umaayon sa mga salaysay sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo. Ang mga Muslim ay naniniwala na si Hesus ay hindi ipinako sa krus kundi inakyat sa langit ng may katawan ng diyos. Ayon sa Quran, bagaman mukhang ipinako si Hesus, ay hindi siya pinatay sa pamamagitan ng pagpako o sa anumang ibang mga paraan at sa halip ay itinaas siya ng diyos sa kanyang sarili. Ang ilang mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay naniniwalang si Hesus ay walang pisikal na substansiya at itinangging si Hesus ay ipinako sa krus.<ref>{{cite book|last=Dunderberg|first=Ismo, Christopher Mark Tuckett, Kari Syreeni|title=Fair play: diversity and conflicts in early Christianity : essays in honour of Heikki Räisänen|year=2002|publisher=Brill|isbn=90-04-12359-8|pages=592|url=http://books.google.com/books?id=cSVNH95ckNUC&dq=Dunderberg+%22denied+the+crucified+Jesus%22|page=488}}</ref><ref>{{cite book|last=Pagels|first=Elaine H.|title=The Gnostic gospels|year=2006|publisher=Phoenix|isbn=0-7538-2114-1|pages=192|authorlink=Elaine Pagels}}</ref> Ayon sa Ikalawang Tratado ni Seth gayundin kay Basilides, si Simon na taga-Cirene ang napagkamalang si Hesus at ipinako kapalit niya at isinalaysay na si Hesus ay nakatayo at "tumatawa sa kanilang kamangmangan". Isinasaad sa tekstong ito na ang naniniwala na si Hesus ay namatay sa krus ay naniniwala sa "isang doktrina ng isang patay na tao". Ang hipotesis na swoon ay tumutukoy sa bilang mga teoriya na nagmungkahing si Hesus ay hindi namatay sa krus ngunit nawalan lamang ng malay at kalaunan ay muling binuhay sa libingan sa parehong mortal na katawan nito. May pag-aangkin na si Hesus ay namatay sa [[Shingo, Aomori]]. Ayon dito, sa halip na si Hesus ang ipinako sa krus ay ang kanyang kapatid ang ipinako at si Hesus ay tumakas sa Hapon at naging magsasaka ng kanin, nagpakasal, nagkaroon ng pamilya at mga anak at namatay sa edad na 106. ====Pag-akyat sa langit==== Ayon sa Lucas 24:50-51, si Hesus ay umakyat sa langit kaagad nang siya ay muling nabuhay sa [[Bethany]] ngunit ayon sa [[Aklat ng mga Gawa]] 1:3, tumagal pa ng 40 araw bago umakyat si Hesus sa langit sa [[Bundok ng mga Olibo]]. ====Pagbabalik ni Hesus==== Ayon sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] Kapitulo 13, [[Ebanghelyo ni Mateo]] Kapitulo 24, [[Ebanghelyo ni Lucas]] 21:20-32, ang pagkawasak ng [[Herusalem]] at [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] ng mga Romano noong 70 CE noong [[Unang Digmaang Hudyo-Romano]] ang tanda ng pagbabalik ni Hesus at pagwawakas ng mundo. Ito ay isang [[vaticinium ex eventu]] na inilagay sa bibig ni Hesus ng mga may-akda ng mga ebanghelyong ito upang pangatwiranang ito ay kaparusahan ng [[diyos]] sa pagtakwil ng mga Hudyo kay Hesus bilang [[mesiyas]]. ==Mga katuruan at kautusan ni Hesus== {{seealso|Sermon sa bundok}} Ang mga katuruan at kautusan ni Hesus ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo: ===Tungkol sa kayamanan at mga mayaman=== *Mateo 6:19-21, "Huwag kayong mag-ipon para sa inyong sarili ng kayamanan dito sa lupa na kung saan maraming tanga at kalawang ang naninira. Nanakawin din ang mga ito ng mga magnanakaw. Sa halip, mag-ipon kayo ng kayamanan sa langit dahil doon ay walang tanga at kalawang na sisira, at wala ring mga magnanakaw. Ito ay sapagkat kung saan naroroon ang inyong kayamanan ay naroroon din naman ang inyong puso." *Mateo 6:24, "Walang taong makapaglilingkod sa dalawang panginoon sapagkat maaaring kapootan niya ang isa at ibigin ang ikalawa. Maaaring maging tapat siya sa isa at pawalang-halaga ang ikalawa. Hindi kayo makapaglilingkod sa Diyos at sa kayamanan." *Mateo 19:21, "Sinabi ni Jesus sa kaniya: Kung ibig mong maging ganap, humayo ka, ipagbili mo ang iyong tinatangkilik, at ibigay mo sa mga dukha at magkakaroon ka ng kayamanan sa langit. Pagkatapos, halika at sumunod sa akin." *Mateo 19:23-24, "Kaya sinabi ni Jesus sa kaniyang mga alagad: Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Napakahirap sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng langit. Muli kong sinasabi sa inyo: Madali pa sa isang kamelyo ang dumaan sa butas ng karayom kaysa sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng Diyos." *Marcos 10:21, "Tiningnan siya ni Jesus at inibig siya. Sinabi niya sa kaniya: Isang bagay ang kulang sa iyo. Humayo ka at ipagbili mo ang lahat mong tinatangkilik. Ibigay mo ang salapi sa mga dukha at magkakaroon ka ng nakaimbak na kayamanan sa langit. Pagkatapos pumarito ka, pasanin mo ang krus at sumunod ka sa akin." *Lucas 6:22, "Sa aba ninyo na mayayaman sapagkat tinatanggap ninyo ang inyong kaaliwan." *Lucas 15:24, "Sinabi niya sa kanila: Tingnan at ingatan ninyo ang inyong mga sarili mula sa kasakiman sapagkat ang buhay ng tao ay hindi nakapaloob sa kasaganaan ng mga bagay na kaniyang tinatangkilik." *Lucas 14:33, " Gayundin nga, ang bawat isang hindi nag-iiwan ng lahat ng tinatangkilik niya ay hindi siya maaaring maging alagad ko." *Lucas 14:8-14, "Pagka inaanyayahan ka ninomang tao sa kasalan, huwag kang uupo sa pangulong luklukan; baka mayroon siyang anyayahang lalong marangal na tao kay sa iyo, At lumapit yaong naganyaya sa iyo at sa kaniya, at sabihin sa iyo, Bigyan mong puwang ang taong ito; at kung magkagayo'y magpapasimula kang mapahiya na mapalagay ka sa dakong kababababaan. Kundi pagka inaanyayahan ka, ay pumaroon ka at umupo ka sa dakong kababababaan; upang kung dumating ang naganyaya sa iyo, ay sa iyo'y sabihin niya, Kaibigan pumaroon ka pa sa lalong mataas: kung magkagayo'y magkakaroon ka ng kaluwalhatian sa harap ng lahat na mga kasalo mong nangakaupo sa dulang. Sapagka't ang bawa't nagmamataas ay mabababa; at ang nagpapakababa ay matataas. At sinabi rin naman niya sa naganyaya sa kaniya, Pagka naghahanda ka ng isang tanghalian o ng isang hapunan, ay huwag mong tawagin ang iyong mga kaibigan, ni ang iyong mga kapatid, ni ang iyong mga kamaganak, ni ang mayayamang kapitbahay; baka ikaw naman ang kanilang muling anyayahan, at gantihan ka. Datapuwa't kung maghahanda ka, ay anyayahan mo ang mga dukha, ang mga pingkaw, ang mga pilay, ang mga bulag, At magiging mapalad ka; sapagka't wala silang sukat ikaganti sa iyo: sapagka't gagantihin sa iyo sa pagkabuhay na maguli ng mga ganap." *Lucas 16:19-26, "Mayroon ngang isang taong mayaman, at siya'y nagdaramit ng kulay ube at maselang lino, at sa araw-araw ay kumakain ng sagana: At isang pulubi na ang pangala'y Lazaro, lipos ng mga sugat, ay inilalagay sa kaniyang pintuan, At naghahangad na mapakain ng mga mumo na nangahuhulog mula sa dulang ng mayaman; oo, at lumapit pati ang mga aso at hinihimuran ang kaniyang mga sugat. At nangyari, na namatay ang pulubi at siya'y dinala ng mga anghel sa sinapupunan ni Abraham: at namatay naman ang mayaman, at inilibing. At sa Hades na nasa mga pagdurusa ay itiningin niya ang kaniyang mga mata, at natanaw sa malayo si Abraham, at si Lazaro ay nasa kaniyang sinapupunan. At siya'y sumigaw at sinabi, Amang Abraham, maawa ka sa akin, at suguin mo si Lazaro, upang itubog niya sa tubig ang dulo ng kaniyang daliri, at palamigin ang aking dila; sapagka't naghihirap ako sa alab na ito. Datapuwa't sinabi ni Abraham, Anak, alalahanin mo na ikaw ay tumanggap ng iyong mabubuting bagay sa iyong pamumuhay, at si Lazaro sa gayon ding paraan ay masasamang bagay: datapuwa't ngayon, ay inaaliw siya rini, at ikaw ay nasa kahirapan. At bukod sa lahat ng ito, ay may isang malaking banging nakalagay sa pagitan namin at ninyo, upang ang mga magibig tumawid buhat dini hanggang sa inyo ay hindi maari, at gayon din walang makatawid mula diyan hanggang sa amin. " *Lucas 6:20-21, "At itiningin niya ang kaniyang mga mata sa kaniyang mga alagad, at sinabi, Mapapalad kayong mga dukha: sapagka't inyo ang kaharian ng Dios. Mapapalad kayong nangagugutom ngayon: sapagka't kayo'y bubusugin. Mapapalad kayong nagsisitangis ngayon: sapagka't kayo'y magsisitawa. " ===Tungkol sa kautusan ni Moises=== ====Pagpapatibay==== *Mateo 5:17-19, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang sirain ang Kautusan o ang mga Propeta. Naparito ako hindi upang sirain kundi upang tuparin ang mga ito. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Lilipas ang langit at ang lupa ngunit kahit isang tuldok o isang kudlit sa Kautusan ay hindi lilipas sa anumang paraan hanggang matupad ang lahat. Kaya ang sinumang lumabag sa isa sa mga utos na ito, kahit na ang kaliit-liitan, at ituro sa mga tao ang gayon, ay tatawaging pinakamababa sa paghahari ng langit. Ngunit ang sinumang gumaganap at nagtuturong ganapin ito ay tatawaging dakila sa paghahari ng langit." *Lucas 10:25-28, "Narito, isang dalubhasa sa kautusan ang tumayo na sinusubok siya at sinasabi: Guro, anong gagawin ko upang magmana ng walang hanggang buhay? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ano ba ang nakasulat sa kautusan? Ano ang pagkabasa mo rito? Sumagot siya at sinabi: Ibigin mo ang Panginoon mong Diyos ng buong puso mo at ng buong kaluluwa mo at ng buong lakas mo at ng buong isip mo. Ibigin mo ang iyong kapwa tulad ng iyong sarili. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Tama ang sagot mo. Gawin mo ito at ikaw ay mabubuhay." *Marcos 7:9-13, "Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." ====Pagsalungat==== *Marcos 7:15,18-19 "Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya.Sinabi niya sa kanila: Kayo ba ay wala ring pang-unawa? Hindi ba ninyo nauunawaan na anumang bagay na pumasok sa tao mula sa labas ay hindi nagpaparumi sa kaniya? Ito ay sapagkat hindi ito pumapasok sa kaniyang puso kundi sa tiyan at ito ay idinudumi sa palikuran. Sinabi ito ni Jesus upang ipahayag na ang lahat ng pagkain ay malinis." *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa, maliban na lamang sa dahilan ng pakikiapid, ay nagtutulak sa kaniya upang mangalunya. At sinumang magpakasal sa babaeng hiniwalayan ay nagkakasala ng kasalanang sekswal." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: [[Mata sa mata]] at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 12:1-8, "Nang panahong iyon, sa araw ng Sabat, naglakad si Jesus sa triguhan. Kasama niya ang kaniyang mga alagad, at sila ay nagutom. Nagsimula silang pumigtal ng uhay ng trigo at kinain nila. Ngunit nang makita ito ng mga Fariseo, sinabi nila sa kaniya: Narito, ang iyong mga alagad ay gumagawa ng gawaing labag sa kautusan sa araw ng Sabat. Ngunit sinabi niya sa kanila: Hindi ba ninyo nabasa ang ginawa ni David noong siya at ang kaniyang mga kasama ay nagutom? Pumasok siya sa bahay ng Diyos at kinain ang mga tinapay na inihandog. Subalit labag sa kautusan na siya at ang mga kasama niya na kumain nito, dahil ito ay para sa mga saserdote lamang. O, hindi ba ninyo nabasa sa Kautusan, kung paanong sa mga araw ng Sabat, na ang mga saserdote sa templo ay lumabag sa araw ng Sabat, at hindi sila nagkasala? Ngunit sinasabi ko sa inyo na naririto ang isang lalo pang dakila kaysa sa templo. Ngunit kung alam lamang ninyo kung ano ang kahulugan nito: Habag ang ibig ko at hindi hain, hindi sana ninyo hinatulan ang mga walang kasalanan. Ito ay sapagkat ang Anak ng Tao ay Panginoon ng araw ng Sabat." ===Tungkol sa kaaway at masasama=== *Mateo 5:43-44, "Narinig ninyong sinabi: Ibigin mo ang iyong kapwa at kapootan mo ang iyong kaaway. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ibigin ninyo ang inyong mga kaaway. Pagpalain ninyo ang mga napopoot sa inyo. Gawan ninyo ng mabuti ang mga nagagalit sa inyo. Ipanalangin ninyo ang mga umaalipusta sa inyo at ang mga umuusig sa inyo." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: Mata sa mata at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 18:21-22, "Nang magkagayo'y lumapit si Pedro at sinabi sa kaniya, Panginoon, makailang magkakasala ang aking kapatid laban sa akin na siya'y aking patatawarin? hanggang sa makapito? Sinabi sa kaniya ni Jesus, Hindi ko sinasabi sa iyo, Hanggang sa makapito; kundi, Hanggang sa makapitongpung pito." *Mateo 5:22, "Makipagkasundo ka agad sa iyong kaalit, samantalang ikaw ay kasama niya sa daan; baka ibigay ka ng kaalit mo sa hukom, at ibigay ka ng hukom sa punong kawal, at ipasok ka sa bilangguan." *Mateo 18:15-17, At kung magkasala laban sa iyo ang kapatid mo, pumaroon ka, at ipakilala mo sa kaniya ang kaniyang kasalanan na ikaw at siyang magisa: kung ikaw ay pakinggan niya, ay nagwagi ka sa iyong kapatid. Datapuwa't kung hindi ka niya pakinggan, ay magsama ka pa ng isa o dalawa, upang sa bibig ng dalawang saksi o tatlo ay mapagtibay ang bawa't salita. At kung ayaw niyang pakinggan sila, ay sabihin mo sa iglesia: at kung ayaw rin niyang pakinggan ang iglesia, ay ipalagay mo siyang tulad sa Gentil at maniningil ng buwis. *Mateo 6:14-15, "Sapagka't kung ipatawad ninyo sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay patatawarin naman kayo ng inyong Ama sa kalangitan. Datapuwa't kung hindi ninyo ipatawad sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay hindi rin naman kayo patatawarin ng inyong Ama ng inyong mga kasalanan." *Marcos 11:25-26, "At kailan man kayo'y nangakatayong nagsisipanalangin, mangagpatawad kayo, kung mayroon kayong anomang laban sa kanino man; upang ang inyong Ama naman na nasa langit ay patawarin kayo ng inyong mga kasalanan. Datapuwa't kung hindi kayo magpapatawad, hindi rin kayo patatawarin sa inyong mga kasalanan ng inyong Ama na nasa mga langit." *Juan 2:13-15, "Malapit na ang Araw ng Paglagpas ng mga Judio at umahon si Jesus patungong Jerusalem. Nakita niya sa templo ang mga nagtitinda ng mga baka, ng mga tupa at ng mga kalapati, at ang mga mamamalit-salapi na nakaupo. Pagkagawa niya ng panghagupit na lubid ay tinaboy niya silang lahat papalabas sa templo pati na ang mga tupa at ang mga toro. Ibinubo niya ang salapi ng mga mamamalit-salapi at itinumba ang kanilang mga mesa." *Mateo 23:33, "Mga ahas, mga anak ng ulupong! Papaano kayo makakaligtas mula sa hatol ng [[Gehenna]]? " *Mateo 10:35-36,"Sapagka't ako'y naparito upang papagalitin ang lalake laban sa kaniyang ama, at ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyanang babae: At ang magiging kaaway ng tao ay ang kaniya ring sariling kasangbahay." ===Pagkapoot=== *Mateo 5:22, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't mapoot sa kaniyang kapatid ay mapapasa panganib sa kahatulan; at ang sinomang magsabi sa kaniyang kapatid, Raca, ay mapapasa panganib sa Sanedrin; at ang sinomang magsabi, ulol ka, ay mapapasa panganib sa [[Gehenna]]." *Mateo 23:17, "Kayong mga ulol at mga bulag: sapagka't alin baga ang lalong dakila, ang ginto, o ang templong bumabanal sa ginto? *Lucas 14:26,"Kung ang sinomang tao'y pumaparito sa akin, at hindi napopoot sa kaniyang sariling ama, at ina, at asawang babae, at mga anak, at mga kapatid na lalake, at mga kapatid na babae, oo, at pati sa kaniyang sariling buhay man, ay hindi siya maaaring maging alagad ko." ===Panunumpa=== *Mateo 5:34-37, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, Huwag ninyong ipanumpa ang anoman; kahit ang langit, sapagka't siyang luklukan ng Dios; Kahit ang lupa, sapagka't siyang tungtungan ng kaniyang mga paa; kahit ang Jerusalem, sapagka't siyang bayan ng dakilang Hari. Kahit man ang ulo mo ay huwag mong ipanumpa, sapagka't hindi ka makagagawa ng isang buhok na maputi o maitim. Datapuwa't ang magiging pananalita ninyo'y, Oo, oo; Hindi, hindi; sapagka't ang humigit pa rito ay buhat sa masama. " ===Tungkol sa panalangin=== *Mateo 6:6-7, " Ngunit kung ikaw ay mananalangin, pumasok ka sa iyong silid. Kapag naisara mo na ang pinto, manalangin ka sa iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. Ngunit kapag ikaw ay mananalangin, huwag mong gamitin ang mga walang kabuluhang paulit-ulit na mga panalangin gaya ng ginagawa ng mga Gentil. Ito ay sapagkat nananalangin sila nang paulit-ulit dahil sa kanilang palagay ay diringgin sila sa dami ng kanilang salita." ===Tungkol sa pagtulong=== *Mateo 6:1-4, "Mag-ingat kayo na huwag gawing pakitang-tao lamang ang inyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Kung magkagayon ay hindi kayo tatanggap ng gantimpala sa inyong Ama sa langit. Kaya nga, kapag ikaw ay namamahagi sa mga kahabag-habag, huwag mong hipan ang trumpeta na nasa harap mo, gaya ng ginagawa ng mga mapagpaimbabaw sa mga sinagoga at sa mga daan. Ginagawa nila ito upang sila ay luwalhatiin ng mga tao. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Kung mamahagi ka sa mga kahabag-habag, huwag mo nang ipaalam sa iyong kaliwang kamay kung ano ang ginagawa ng iyong kanang kamay. 4 Sa gayon, maililihim ang iyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ay magbibigay ng gantimpala sa iyo nang hayagan." ===Tungkol sa pag-aayuno=== *Mateo 6:16-18, Kapag kayo ay mag-aayuno, huwag ninyong tularan ang mga mapagpaimbabaw na pinapalungkot ang kanilang mukha. Ito ay sapagkat pinasasama nila ang anyo ng kanilang mga mukha upang makita ng mga tao na sila ay nag-aayuno. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Ngunit kung mag-aayuno ka, langisan mo ang iyong ulo at maghilamos ka ng iyong mukha. Sa ganoon, hindi makikita ng mga tao na nag-aayuno ka kundi ng iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. ===Tungkol sa pagpapatawad=== *Mateo 6:14-15, "Ito ay sapagkat kung patawarin ninyo ang mga tao sa kanilang pagsalangsang, patatawarin din kayo ng inyong Ama na nasa langit. Ngunit kung hindi ninyo patawarin ang mga tao sa kanilang mga pagsalangsang, hindi rin kayo patatawarin ng inyong Ama sa inyong pagsalangsang." *Mateo 18:21-22, "Lumapit si Pedro sa kaniya at sinabi: Panginoon, makailang ulit bang magkasala sa akin ang aking kapatid at siya ay aking patatawarin? Hanggang sa makapito ba? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Sinasabi ko sa iyo na hindi lamang makapito kundi hanggang makapitumpung pitong ulit." ===Tungkol sa paghuhugas ng kamay=== {{main|Paghuhugas ng kamay}} *Marcos 7:1-16:,"Sama-samang nagkatipun-tipon sa kinarooronan ni Hesus ang mga Fariseo at ilang mga guro ng kautusan na nagmula sa [[Herusalem]].2 Nakita nila ang ilan sa mga alagad ni Jesus na kumakain ng tinapay na may madungis na mga kamay. Pinulaan nila ang mga alagad. 3 Ito ay sapagkat ang mga Fariseo at lahat ng mga Judio ay hindi kumakain malibang makakapaghugas sila sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay. Pinanghahawakan nila ang kaugalian ng mga matanda. 4 Kapag galing sa pamilihang dako, hindi rin sila kumakain nang hindi muna sila naghuhugas[a] ng kanilang sarili. Marami pang ibang mga bagay ang kanilang pinanghahawakan na kanilang tinanggap at sinusunod. Ito ay tulad ng paglubog ng saro, ng banga, ng mga kagamitang tanso at ng mga higaan.5 Kayat tinanong siya ng mga Pariseo at ng mga guro ng kautusan. Bakit hindi lumalakad ang mga alagad mo ayon sa mga kaugalian ng mga matanda? Subalit kumakain sila ng tinapay, na hindi naghuhugas sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay.6 Sumagot si Hesus at sinabi sa kanila: Tama ang pagkahayag ni Isaias patungkol sa inyo, mga mapagpaimbabaw. Ito ay gaya ng nasusulat:Iginagalang ako ng mga taong ito sa pamama­gitan ng kanilang mga labi, ngunit ang kanilang mga puso ay malayo sa akin.7 Sinasamba nila ako nang walang kabuluhan, na nagtuturo ng mga turong utos ng tao.8 Ito ay sapagkat iniwanan ninyo ang utos ng Diyos at inyong pinanghawakan ang mga kaugalian ng mga tao tulad ng paglubog sa natatanging paraan ng mga banga at mga saro. Marami pang ganitong mga bagay ang inyong ginagawa.9 Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. 10 Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. 11 Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. 12 Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo.14 Muling pinalapit ni Jesus sa kaniya ang napakaraming tao at sinabi niya sa kanila: Makinig kayong lahat sa akin at inyong unawain ang aking mga salita. 15 Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya. 16 Ang sinumang may tainga na nakakarinig ay makinig." ===Tungkol sa pagkabalisa=== *Mateo 6:25-34, "Dahil dito, sinasabi ko sa inyo: Huwag kayong mabalisa sa inyong buhay kung ano ang inyong kakainin, o iinumin, o kung ano ang inyong daramtin. Hindi ba ang buhay ay higit pa sa pagkain at ang katawan ay higit pa sa damit? Tingnan ninyo ang mga ibon sa himpapawid. Hindi sila naghahasik, ni gumagapas, ni nag-iipon sa mga bangan, ngunit pinakakain sila ng inyong Ama na nasa langit. Hindi ba lalo kayong higit na mahalaga kaysa sa kanila? Sino sa inyo na sa pagkabalisa ay makapagdaragdag ng isang siko sa kaniyang tangkad? Bakit kayo nababalisa patungkol sa damit? Masdan ninyo ang mga liryo sa parang kung paano sila lumalaki. Hindi sila gumagawa, ni humahabi man. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Kahit si Solomon, sa lahat ng kaniyang kaluwalhatian, ay hindi nakapaggayak katulad ng isa sa mga ito. Dinaramtan ng Diyos ang damo sa parang, na ngayon ay buhay at bukas ay susunugin. Kung dinaramtan niya ang damo sa ganoong paraan, hindi ba niya kayo daramtan, kayong maliliit ang pananampalataya? Kaya nga, huwag kayong mabalisa at inyong sasabihin: Ano ang aming kakainin, ano ang aming iinumin at ano ang aming daramtin? Ang mga bagay na ito ay mahigpit na hinahangad ng mga Gentil. Alam ng inyong Ama na nasa langit na kinakailangan ninyo ang lahat ng mga bagay na ito. Ngunit hanapin muna ninyo ang paghahari ng Diyos at ang kaniyang katuwiran, at ang lahat ng mga bagay na ito ay idaragdag sa inyo. 34 Huwag nga kayong mabalisa patungkol sa kinabukasan sapagkat ang kinabukasan ang mababalisa sa kaniyang sarili. Sapat na sa bawat araw ang kasamaan nito." ===Tungkol sa paghatol=== *Mateo 7:1-5, "Huwag kayong hahatol upang hindi kayo hatulan. Ito ay sapagkat sa hatol na inyong ihahatol ay hahatulan kayo. Sa sukat na inyong ipinanukat ay isusukat sa inyo. Bakit mo tinitingnan ang puwing sa mata ng iyong kapatid? Ngunit hindi mo tinitingnan ang troso na nasa iyong mata. Narito, papaano mo sabihin sa iyong kapatid: Payagan mong alisin ko ang puwing sa iyong mata. At narito, isang troso ang nasa mata mo.Ikaw na mapagpaimbabaw. Alisin mo muna ang troso sa iyong mata. Kung magkagayon, makikita mong malinaw ang pag-aalis ng puwing sa mata ng iyong kapatid." ===Pagdadala ng tungkod ng mga alagad=== *Lucas 9:3,"''At sinabi niya sa kanila, Huwag kayong mangagdala ng anoman sa inyong paglalakad, kahit tungkod, kahit supot ng ulam, kahit tinapay, kahit salapi; at kahit magkaroon ng dalawang tunika.''" *Marcos 6:8,"'' At ipinagbilin niya sa kanila na huwag silang magsipagbaon ng anoman sa paglakad, kundi tungkod lamang; kahit tinapay, kahit supot ng ulam, kahit salapi sa kanilang supot;''" ===Ginintuang Patakaran=== {{seealso|Ginintuang patakaran}} *Mateo 7:12, "Kaya nga, ang lahat ng bagay na ibig ninyong gawin ng mga tao sa inyo ay gayundin ang gawin ninyo sa kanila sapagkat ito ang kabuuan ng Kautusan at ng mga Propeta." ===Tungkol sa Pagsunod=== *Mateo 7:21, "Hindi ang bawat isa na nagsasabi sa akin: Panginoon, Panginoon, ay makakapasok sa paghahari ng langit, kundi ang gumagawa ng kalooban ng aking Ama na nasa langit." *Mateo 8:21-22, "At isa sa kaniyang mga alagad ang nagsabi: Panginoon, pahintulutan mo muna akong makauwi upang ilibing ang aking ama. Ngunit sinabi ni Jesus sa kaniya: Sumunod ka sa akin. Bayaan mong ilibing ng patay ang kanilang patay." *Lucas 10:27, "Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi maaaring maging alagad ko." ===Tungkol sa diborsiyo=== ====Pwede==== *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman, Ang sinomang lalake na ihiwalay na ang kaniyang asawa, ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, liban na lamang kung sa pakikiapid ang dahil, ay siya ang sa kaniya'y nagbibigay kadahilanan ng pangangalunya: at ang sinomang magasawa sa kaniya kung naihiwalay na siya ay nagkakasala ng pangangalunya. " *Mateo 19:3-9, At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, na siya'y tinutukso nila, at kanilang sinasabi, Naaayon baga sa kautusan na ihiwalay ng isang lalake ang kaniyang asawa sa bawa't kadahilanan? At siya'y sumagot at sinabi, Hindi baga ninyo nabasa, na ang lumalang sa kanila buhat sa pasimula, ay sila'y nilalang niya na lalake at babae, At sinabi, Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; at ang dalawa ay magiging isang laman? Kaya nga hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. Sinabi nila sa kaniya, Bakit nga ipinagutos ni Moises na magbigay ng kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay ang babae? Sinabi niya sa kanila, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay ipinaubaya sa inyo ni Moises na inyong hiwalayan ang inyong mga asawa: datapuwa't buhat sa pasimula ay hindi gayon. At sinasabi ko sa inyo, Sinomang ihiwalay ang kaniyang asawang babae, liban na kung sa pakikiapid, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing yaon na hiniwalayan ay nagkakasala ng pangangalunya." ====Hindi pwede==== *Marcos 10:2-11, "At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, at siya'y tinanong, Matuwid baga sa lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa? na siya'y tinutukso. At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Ano ang iniutos sa inyo ni Moises? At sinabi nila, Ipinahintulot ni Moises na ilagda ang kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay siya. Datapuwa't sinabi sa kanila ni Jesus, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay inilagda niya ang utos na ito. Nguni't buhat nang pasimula ng paglalang, Lalake at babaing ginawa niya sila. Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; At ang dalawa ay magiging isang laman; kaya hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. At sa bahay ay muling tinanong siya ng mga alagad tungkol sa bagay na ito. At sinabi niya sa kanila, Ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya laban sa unang asawa: *Lucas 16:18, "Ang bawa't lalaki na inihihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing inihiwalay ng kaniyang asawa ay nagkakasala ng pangangalunya. " ===Tungkol sa pamilya=== *Mateo 10:34-37, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak. 35 Naparito ako upang paghimagsikin ang isang tao laban sa kaniyang ama. Papaghimagsikin ko ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyenang babae. 36 Ang kaaway ng isang tao ay ang kaniyang sariling kasambahay.Ang umiibig sa kaniyang ama o ina ng higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumamg umiibig sa kaniyang anak na lalaki, o anak na babae nang higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. *Lucas 10:26, "Ang sinumang pumarito sa akin na hindi napopoot sa kaniyang ama at ina, asawang babae at mga anak, mga kapatid na lalaki at babae, maging sa sarili niyang buhay ay hindi maaaring maging alagad ko." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." *Mateo 12:46-50, "Samantalang nagsasalita pa siya sa mga tao, narito, ang kaniyang ina at kaniyang mga nakakabatang kapatid na lalaki ay nakatayo sa labas. Ibig nila siyang makausap. At may nagsabi sa kaniya: Narito ang iyong ina at iyong mga nakakabatang kapatid na lalaki, na nakatayo sa labas. Ibig ka nilang makausap. Ngunit si Jesus ay sumagot sa kaniya: Sino ang aking ina at sino ang aking mga kapatid na lalaki? Iniunat niya ang kaniyang kamay at itinuro ang kaniyang mga alagad na sinabi: Narito ang aking ina at mga kapatid na lalaki. 50 Ito ay sapagkat ang sinumang gumaganap ng kalooban ng aking Ama na nasa langit ay siyang aking kapatid na lalaki at kapatid na babae at ina." ===Tungkol sa espada=== *Mateo 26:51-52, "At narito, isa sa mga kasama ni Jesus ay bumunot ng kaniyang tabak(espada). Inundayan niya ng taga ang alipin ng pinakapunong-saserdote at natanggal ang tainga nito. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ibalik mo ang iyong tabak sa lalagyan nito: Ito ay sapagkat ang sinumang gumagamit ng tabak ay sa tabak din mamamatay." *Lucas 22:36, "Sinabi nga niya sa kanila: Ngayon, siya na may kalupi ay hayaang magdala niyon. Ang may bayong ay gayundin. Siya na walang tabak ay ipagbili niya ang kaniyang damit at bumili ng tabak." *Mateo 10:34, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak." ===Tungkol sa pagbabayad ng buwis=== *Mateo 22:15-21, "Umalis ang mga Fariseo at nagplano sila kung paano mahuhuli si Jesus sa kaniyang pananalita. Sinugo nila kay Jesus ang kanilang mga alagad kasama ang mga tauhan ni Herodes. Sinabi nila: Guro, alam naming ikaw ay totoo at itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Hindi ka nagtatangi sa kaninuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng tao. Sabihin mo nga sa amin: Ano ang iyong palagay? Naaayon ba sa kautusan na magbigay kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang kasamaan. Kaniyang sinabi: Bakit ninyo ako sinusubukan, kayong mga mapagpakunwari? 19 Ipakita ninyo sa akin ang perang ginagamit na buwis-pandayuhan. Dinala nila sa kaniya ang isang denaryo. 20 Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila sa kaniya: Kay Cesar. Sinabi niya sa kanila: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." *Marcos 12:13-17, "Isinugo nila kay Jesus ang ilan sa mga Fariseo at ilan sa mga Herodiano upang hulihin siya sa kaniyang salita. 14 Lumapit sila kay Jesus at sinabi: Guro, alam naming ang sinasabi mo ay totoo. Alam din namin na hindi ka nagtatangi ng sinuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng mga tao. Sa halip ay itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Naaayon ba sa kautusan na magbigay kami kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Dapat ba tayong magbigay nito o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang pagpapaimbabaw. Sinabi niya sa kanila: Bakit ninyo ako sinusubok? Dalhan ninyo ako ng isang denaryo upang makita ko. At dinalhan nila siya nito. Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila: Kay Cesar. Sinabi sa kanila ni Jesus: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." ===Tungkol sa kapangyarihan=== *Mateo 10:42-44, "Tinawag sila ni Jesus at sinabi: Nalalaman ninyo na ang mga kinikilalang namumuno sa mga Gentil ay namumuno na may pagkapanginoon sa kanila. Ang mga dakila sa kanila ay gumagamit ng kapamahalaan sa kanila. 4Huwag maging gayon sa inyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging dakila ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging una ay magiging alipin ng lahat." *Mateo 23:8-12, "Huwag kayong patawag sa mga tao na guro sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo, at kayong lahat ay magkakapatid. Huwag ninyong tawaging ama ang sinuman dito sa lupa sapagkat iisa ang inyong Ama na nasa langit. Huwag kayong patawag na mga pinuno sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo. Ngunit ang higit na dakila sa inyo ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinumang magtataas ng kaniyang sarili ay ibababa at ang sinumang magpapakumbaba sa kaniyang sarili ay itataas." ===Pagkakasala=== *Mateo 5:28-30, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't tumingin sa isang babae na taglay ang masamang hangad ay nagkakasala, na ng pangangalunya sa kaniyang puso. At kung ang kanan mong mata ay nakapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mabulid sa [[Gehenna]]. At kung ang kanan mong kamay ay nakapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mapasa [[Gehenna]]. " *Mark 9:43-48, "At kung ang kamay mo ay makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa buhay na pingkaw, kay sa may dalawang kamay kang mapasa impierno, sa apoy na hindi mapapatay. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang paa mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok kang pilay sa buhay kay sa may dalawang paa kang mabulid sa [[Gehenna]]. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang mata mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa kaharian ng Dios na may isang mata, kay sa may dalawang mata kang mabulid sa [[Gehenna]]; Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. " ===Iba pa=== *Juan 13:34, "Isang bagong utos ang ibinibigay ko sa inyo, kayo ay mag-ibigan sa isa't isa. Kung papaanong inibig ko kayo ay gayundin naman kayong mag-ibigan sa isa't isa." *Mateo 10:23, "Datapuwa't pagka kayo'y pinagusig nila sa isang bayang ito, ay magsitakas kayo tungo sa kasunod na bayan: sapagka't sa katotohanang sinasabi ko sa inyo, Hindi ninyo matatapos libutin ang mga bayan ng Israel, hanggang sa pumarito ang Anak ng tao. ===Tungkol sa kanyang sarili=== *Mateo 15:24, "Sinabi niya: Sinugo lamang ako para sa mga naliligaw na tupa sa sambahayan ng Israel." *Lucas 18:18-19, "Isang pinuno ang nagtanong sa kaniya na sinasabi: Mabuting guro, ano ang dapat kong gawin upang magmana ako ng buhay na walang hanggan? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Bakit mo ako tinatawag na mabuti? Walang sinumang mabuti maliban sa isa, ang Diyos." == Historisidad ni Hesus {{anchor|H}}== {{main|Teoriyang mito si Hesus|Diyos na namatay at nabuhay}} Ayon sa iskolar na si L. Michael White, si Hesus ay hindi sumulat ng anumang mga kasulatan o ang sinumang may personal na kaalaman sa kanya. Walang ebidensiyang arkeolohikal na nagpapatunay ng kanyang pag-iral. Walang mga salaysay na kakontemporaryo o nabuhay noong panahon ni Hesus at walang mga salaysay ng saksi (''eyewitnesses'') o anumang direktang rekord ang umiiral tungkol kay Hesus. Ang lahat ng mga salaysay tungkol sa buhay ni Hesus ay nagmula sa mga sanggunian gaya ng nasa [[Bagong Tipan]] na tinatanggap ng mga skolar ng Bagong Tipan na isinulat pagkatapos ng mga dekada o siglo pagkatapos ng sinasabing panahon ni Hesus. Ang pinaniniwalaang pinakamaagang mga sanggunian tungkol kay Hesus ang mga [[sulat ni Pablo]] na isinulat mga 20-30 taon pagkatapos ng pinaniniwalaang kamatayan ni Hesus. Ayon kay White, si Pablo ay hindi kasama ni Hesus o nag-angkin na nakita si Hesus bago ang kamatayan nito.<ref>White 2004, pp. 3–4.</ref> Ang tanging tinatanggap ng mga maraming mga Kristiyano na tamang sanggunian ng buhay ni Hesus ang ang apat [[kanon]]ikal na Ebanghelyo ng [[Bagong Tipan]] na [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]]. Ang mga ito ay hindi maituturing na mga "''walang kinikilingang''" mga salaysay ng buhay ni Hesus dahil ang hangarin ng mga aklat na ito ay mang-akay sa relihiyong [[Kristiyanismo]](Juan 20:30). Ang mga ebanghelyong ito ay isinulat ng mga hindi kilalang may akda at ang mga pangalan ng mga ''apostol'' gaya ng ''Ebanghelyo ayon kay Mateo'' ay ikinabit lamang sa mga manuskrito nito noong ika-2 siglo. Sa karagdagan, [[:Kategorya:Mga Ebanghelyo|maraming mga ebanghelyo]] at mga kasulatan noong maagang siglo ng Kristiyanismo na nag-aangkin ring mula sa mga ''apostol'' ngunit ang mga ito ay hindi nakasama sa [[kanon]] ng Katoliko na nabuo lamang noong ika-4 siglo CE. Ang mga salaysay na may "[[milagro|pagmimilagro]]" at mga ekstradordinaryong mga salaysay gaya ng [[pagkabuhay ng mga patay]] at pag-ahon nito sa mga libingan(Mateo 27:51-53) ay itinuturing ng mga historyan at skolar na ''hindi kapani-paniwala''. Ang mga ibang iskolar ay nagsasabing ang mga apat na kanonikal na ebanghelyo ay hindi isinulat ng mga "saksi"(eyewitness) dahil ang mga ito ay naglalaman ng mga maling heograpiya ng Palestina(o Israel) gayundin ng mga maling paglalarawan ng mga kustombre ng mga [[Hudyo]] noong unang siglo CE.<ref>Lee Martin Mc Donald and Stanley E. Porter, Early Christianity and its Sacred Literature, (Nov 2000, Hendrickson Publishers, Inc.), p. 286</ref><ref>Nineham, Saint Mark (Westminster John Knox Press, 1978), pp. 294-295</ref><ref>Raymond E. Brown, S.S., An Introduction To The New Testament, The Anchor Bible Reference Library (Doubleday, 1997) pp. 159-160</ref><ref>The Acts of Jesus: What Did Jesus Really Do?, Robert Funk, p79</ref> Bukod dito, sinasabi din ng mga iskolar na ang mga kanonikal na ebanghelyo na Mateo, Marcos, Lucas Juan ay naglalaman ng mga magkakasalungat na mga salaysay gaya ng salaysay ng [[Hesus#Kapanganakan|kapanganakan ni Hesus]] sa itaas.<ref>[http://www.infidels.org/library/modern/paul_carlson/nt_contradictions.html NT contradictions]</ref><ref name=ji>Jesus, Interrupted: Revealing the Hidden Contradictions in the Bible (And Why We Don't Know About Them). Bart Ehrman, HarperCollins, USA. 2009. ISBN 0-06-117393-2.</ref> Ayon din sa mga iskolar, ang [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]] at [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] ay kumopya lamang sa [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]] at sa isang hindi na umiiral na dokumentong tinatawag na "[[Dokumentong Q]]". Walang umiiral na kontemporaryong(nabuhay noong panahon ni Hesus) na mga salaysay tungkol kay Hesus mula sa mga pagano o "hindi" Kristiyanong manunulat. Ang mga hindi-Krisitiyanong salaysay sa buhay ni Hesus ay isinulat pagkatapos ng ilang mga dekada pagkatapos ng sinasabing "kamatayan ni Hesus"(ca. 30-33 CE). Halimbawa, ang Hudyong historyan na si [[Josephus]] sa kanyang [[Antiquities of the Jews]] ay sumulat ng ilang linya tungkol kay Hesus. Ito ay matatagpuan sa Antiquities of the Jews ni [[Josephus]] na isinulat noong circa 93 o 94 CE. Gayunpaman, si [[Josephus]] ay hindi kakontemporaryo o nabuhay sa panahon ni Hesus at maaaaring narinig(hearsay) lamang ni Josephus ang mga salaysay at hindi niya ito "mismong" nasaksikhan. Pinaniniwalaan ng ilan na ang mga talatang ito ay interpolasyon o dagdag dahil dahil walang isang manunulat na Kristiyano bago ang ikaapat na siglo CE na nagbanggit nito. Halimbawa, ang ikatlong siglo CE na ama ng simbahang si [[Origen]] ay malawak na sumipi mula kay [[Josephus]] sa kanyang masigasig na pagtatanggol sa [[Kristiyanismo]] ngunit hindi niya sinipi ang "talata ni Josephus tungkol kay Hesus". Ang katunayan, ayon Origen ay si Josephus ay ''hindi naniniwalang si Hesus ang Kristo''.<ref name=jesusneverexisted>http://www.jesusneverexisted.com/josephus-etal.html</ref> Ang isa pang karaniwang ginagamit ng mga Kristiyano na ebidensiyang pagano kay Hesus ang ''sinasabing'' pahayag ni [[Tacitus]](c.55-117 CE) sa kanyang [[Mga Annal ni Tacitus]] tungkol sa sektang Kristiyano at Christus. Gayunpaman, ito ay pinagdududahan ng ilan. Ang eksaminasyong ultra-violet ng manuskrito ng [[Mga Annal ni Tacitus]] ay konklusibong nagpapakita na may pagbabago ng orihinal na ''e'' ng ''chrestianos'' ("ang mabuti") sa ''i''.<ref>J. Boman, ''[http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ Inpulsore Cherestro? Suetonius’ Divus Claudius 25.4 in Sources and Manuscripts] {{Webarchive|url=https://archive.is/20130104012946/http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ |date=2013-01-04 }}'', Liber Annuus 61 (2011), ISSN 0081-8933, Studium Biblicum Franciscanum, Jerusalem 2012, p. 355, n. 2.</ref><ref>[[Georg Andresen]] in ''Wochenschrift fur klassische Philologie'' 19, 1902, col. 780f</ref> Ang talatang ito ay hindi rin sumasalamin sa tono o kakayahang linggwistiko ni Tacitus. Walang ring mga apolohistang Kristiyano ang sumipi ng talatang ito ni Tacitus at tila lumitaw lamang ng salita-sa-salita sa mga kasulatan ni [[Sulipicius Severus]] noong ika-5 siglo CE.<ref name=jesusneverexisted/> May mga iskolar na nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral at ang mga kwento ni Hesus sa ebanghelyo ay inimbento at kinopya lamang mula sa mga kwento ng mga tagapagligtas at [[Diyos na namatay at nabuhay|mga diyos na paganong namatay at nabuhay]] sa iba't ibang mga mitolohiya gaya ng sa [[Sinaunang Ehipto]] at [[Sinaunang Gresya]].<ref name=jne>[http://www.jesusneverexisted.com/ Jesus Never Existed]</ref> Sa kanyang pagtatanggol sa akusasyong inimbento ng mga [[Kristiyano]] si Hesus, ikinatwiran ng Kristiyanong si [[Justin Martyr]](100 CE – ca.165 CE) na umabot sa mga tenga ng diablo na hinulaan ng mga [[propesiya ng Bibliya|propeta sa Lumang Tipan]] ang pagdating ni Hesus, at inudyokan ang mga paganong manunulat(bago pa ang paglitaw ng Kristiyanismo) na magsulong ng mga tatawaging mga anak ni [[Hupiter]] upang ipaniwala sa mga tao na ang Kristo ay katulad ng mga anak ni Hupiter. Isinaad ni Justin Martyr na: {{cquote|"''Nang aming sabihing si Hesu-Kristo ay nilikha nang walang pagsasamang seksuwal, ipinako at namatay at muling nabuhay at umakyat sa langit, wala kaming isinusulong na bago o iba mula sa pinaniniwalaan niyong tungkol sa mga ginagalang niyong mga anak na lalake ni [[Hupiter (diyos)|Hupiter]]...Tungkol sa pagtutol na ipinako ang aming Hesus, aking sinasabi na ang pagdurusa ay karaniwan sa lahat ng mga binanggit na anak ni Hupiter...Tungkol sa kanyang pagkapanganak sa isang birhen, kayo ay mayroong [[Perseus]] upang balansihin ito...At nang isulong ng diablo si [[Asclepius]] bilang [[resureksiyon|tagabuhay ng patay]] at tagpagpagaling ng lahat ng mga [[karamdaman]], hindi ko ba maaaring sabihin na gayundin sa bagay na ito ay kanyang ginaya ang mga hula tungkol kay Kristo?''"}} Maraming mga iskolar ang naniniwala sa posibilidad na ang [[Budismo]] ay nakaimpluwensiya sa simulang pag-unlad ng [[Kristiyanismo]]. Ayon sa mga iskolar, maraming pagkakatugma sa kapanganakan, buhay, mga doktrina at kamatayan nina [[Buddha]] at Hesus.<ref>{{cite book |title=Cross-Cultural Contacts and Exchanges in Pre-Modern Times |first=Jerry H. |last=Bentley |publisher=Oxford University Press |year=1992 |isbn=978-0-19-507640-0 |page=240}}</ref> == Mga paniniwala tungkol kay Hesus == === Mga paniniwala sa tunay na kalikasan ni Hesus {{anchor|K}}=== *[[Subordinasyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay mas mababa sa Ama sa kalikasan. Ayon sa mga skolar, ito ang doktrinang tinatanggap ng maraming mga teologong Kristiyano bago ang pagkakabuo ng doktrinang [[Trinidad]] noong ika-4 siglo. Ang ''subordinasyonismong ontolohikal'' ay natatangi mula sa ''subordinasyong ekonomiko o subordinasyong relasyonal'' na tinatanggap ng ilang mga [[Trinidad|Trinitariano]]. Sa subordinasyonismo o subordinasyong ontolohikal, ang Anak at Ama ay hindi lamang hindi magkatumbas sa opisina kundi pati sa kanilang kalikasan. Sa ''subordinasyong ekonomiko'', ang subordinasyon ng Anak ay nauukol lamang sa paraan ng subsistensiya at operasyon ngunit hindi sa kalikasan. Ang tagapagtaguyod ng doktrinang subordinasyonismo na si [[Origen]] ay nagturo na si Hesus ay isang ikalawang Diyos at may ibang substansiya sa Ama. *[[Arianismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay hindi diyos at nilikha lamang ng diyos. Ang tunay na diyos lamang ang ama at sa pamamagitan ng anak ay nilikha ang [[banal na espiritu]] na nagpapasakop sa anak kung paanong ang anak ay nagpapasakop sa ama. *[[Trinitarianismo]]: Ang paniniwala na nabuo noong ika-4 siglo<ref>HarperCollins Bible Dictionary, "The formal doctrine of the Trinity as it was defined by the great church councils of the fourth and fifth centuries is not to be found in the NT [New Testament]" (Paul Achtemeier, editor, 1996, "Trinity"). </ref> na si Hesus ang isa sa tatlong mga persona ng isang Diyos. Ang Diyos Ama, Diyos Anak(Hesus) at Diyos Espirito Santo ay mga personang natatangi sa bawat isa ngunit may iisang "substansiya, esensiya o kalikasan". Ito ay nabuo noong mga ika-4 na siglo bilang reaksiyon sa subordinasyonismo at Arianismo. Taliwas sa paniniwala ng [[Simbahang Katoliko Romano]], ang [[Simbahang Silangang Ortodokso]] ay naniniwala sa monarkiya ng Ama na nagsasaad na ang Anak at Banal na Espirito ay hinango mula sa Ama at ang Ama ang natatanging walang pinagmulan o sanhi. Ayon sa Silangang Ortodokso, ang Ama ay walang hanggan at hindi nalikhang realidad. Si Kristo at Banal na Espirito ay walang hanggan rin at hindi nalikha sa dahilang ang kanilang pinagmulan ay hindi sa ousia ng Diyos kundi sa hypostasis ng Diyos na tinatawag na Ama. Sa Romano Katoliko, ang Banal na Espirito ay nagmula nang pantay mula sa parehong Ama at Anak. *[[Modalismo]]: Ang paniniwalang salungat sa [[Trinidad]] na ang Ama, Anak at Banal na Espirito ay mga iba ibang aspeto ng isang monadikong Diyos sa halip na tatlong mga natatanging persona sa isang PagkaDiyos. *[[Adopsiyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay naging "anak ng diyos" sa pamamagitan ng pag-aampon sa kanyang bautismo. *[[Psilantropismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay isa lamang tao at ang literal na anak ng mga taong magulang. *[[Socinianismo]]: Itinuro ni [[Photinus]] na si Hesus bagaman perpekto at walang kasalanan at isang mesiyas ay isa lamang perpektong Anak ng Diyos at walang pag-iral bago ang kanyang kapanganakan. *[[Gnostisismo]]: Si Kristo ay isang makalangit na [[Aeon]] ngunit hindi kaisa ng Ama. *[[Chalcedoniano]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan: isang tao at isang diyos pagkatapos ng kanyang pagkakatawang tao. *[[Eutychianismo]]: Ang paniniwalang ang kalikasang pagkatao at pagkadiyos ni Hesus ay pinagsama sa isang(mono) kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay "natunaw gaya ng patak ng [[pulot]] sa [[dagat]]. *[[Miapisismo]]: Ang paniniwalang ang pagkaDiyos at pagkatao ni Kristo ay nagkakaisa sa isang kalikasan. *[[Monopisismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may isa lamang kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay sinisipsip ng kanyang pagka-diyos. *[[Apollinarismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may katawang tao at may taong "buhay na prinsipyo" ngunit ang diyos na logos ay pumalit sa nous o "nag-iisip na prinsipyo", na maikukumpara ngunit hindi katulad ng tinatawag na [[isip]] sa kasalukuyang panahon. *[[Monothelitismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan sa isang persona ngunit siya ay may kaloobang(will) pagkadiyos ngunit walang kaloobang pangtao. *[[Docetismo]]: Ang paniniwalang ang pisikal na katawan ni Hesus ay isa lamang ilusyon gayundin ang kanyang krusipiksiyon. Samakatuwid, si Hesus ay para lamang may pisikal na katawan at parang pisikal na namatay ngunit sa realidad, si Hesus ay walang katawan, isang purong espiritu kaya hindi maaaring mamamatay ng pisikal. *[[Mandaeismo]]: Sila ay naniniwala na si Hesus ay isang "bulaang propeta" na nagliko ng mga katuruang ipinagkatiwala sa kanya ni Juan Bautista. *[[Marcionismo]]: Sila ay naniniwala na ang Kristo ay hindi ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit isang entidad na espiritwal na ipinadala ng Monad upang ihayag ang katotohanan tungkol sa pag-iral at kaya ay pumapayag sa sangkatauhan na makatakas sa bitag na pangmundo ng demiurge. *Mga [[Ebionita]]: Kanilang itinakwil ang pre-eksistensiya ni Hesus, kanyang pagkaDiyos, kanyang birheng kapanganakan, pagtitikang kamatayan at pisikal na pagkabuhay muli sa kamatayan. Sila ay naniwalang si Hesus ay isang biolohikal na anak nina Maria at Jose at pinili ng Diyos na maging propetang mesiyaniko nang siya ay pahiran ng Banal na Espirito sa kanyang bautismo. Sila ay tumatanggap lamang sa ''isang ebanghelyo'' na [[Ebanghelyo ng mga Ebionita]] bilang karagdagan sa [[Tanakh]](Hebreong Lumang Tipan) at nagturo na ang mga Hudyo at Hentil ay dapat sumunod sa mga kautusan ni Moises. *[[Pablo ng Samosta]]: Kanyang itinuro na si Hesus say isa lamang tao na nilagyan ng Diyos na Logos. Dahil dito, si Hesus ay hindi isang Diyos na naging tao kundi Tao na naging Diyos. === Paniniwala ng pagiging mesiyas ni Hesus === {{pangunahin|Mesiyas}} Sa teolohiya ng [[Hudaismo]], ang ''[[mesiyas|mashiah]]'' o mesiyas ay tumutukoy sa isang [[hari]] ng [[Israel]] mula sa angkan ni [[David ng Israel|David]], na mamamahala sa [[Mga Hudyo|mga pinagkaisang tribu ng Israel]]<ref>Megila 17b–18a, Ta'anit 8b</ref>, at maglulunsad ng '''Panahong Mesiyaniko'''<ref>''E·ra me·siá·ni·ca'' sa [[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]]</ref><ref>Sota 9a</ref> ng pandaigdigang kapayapaan. Kabilang sa mga pangyayaring magaganap sa pagdating ng Hudyong mesiyas ayon sa mga skolar ng Hudaismo ang muling pagkakabuo ng [[sanhedrin]] at muling pagkakatipon ng mga Hudyo sa Israel na nagkalat sa buong mundo. Ang mga natipon ay muling magbabalik sa pagsunod sa [[Torah]] at kautusan ni [[Moises]]. Ayon din sa [[Hudaismo]], ang mesiyas na Hudyo rin ang tanging binibigyan ng kapangyarihan na magtayong muli ng isang "pisikal"(literal) na [[Templo sa Herusalem]] na tinatawag na [[Ikatlong Templo]]. Sa muling pagtatayong ito ng Templo sa Israel, ang mga paghahandog ng mga hayop ng Hudyo kay [[Yahweh]] ay muling mapapanumbalik. Sa Hudaismo, ang mesiyas ay isa lamang ordinaryong ''tao'' na sumusunod sa [[Torah]] at hindi isang [[Diyos]] o isang ''Diyos'' na Anak ng Diyos. ==== Pananaw ng mga Kristiyano ==== Sa apat na ebanghelyo, si Hesus ay inaangkin na ang ''[[mesiyas]]'' na ipinadala ng [[Diyos]] upang iligtas ang kanyang mga alagad sa malapit na paghuhukom na magaganap noong unang siglo CE(Mateo 19:28, Mateo 10:23). Ang salitang hebreong mesiyas ay isinalin sa Griyegong "kristo" kaya karaniwang tinatawag si Hesus na "Hesu-Kristo"(Jesus Christ) dahil sa paniniwalang si Hesus ang mesiyas o kristo. Upang patunayan ang pag-aangking ito ng pagiging mesiyas o kristo ni Hesus, ang mga may akda ng 4 na kanonikal na ebanghelyo (Mateo, Marcos, Lucas, Juan) ay humanap ng mga "hula" sa [[Tanakh]](Lumang Tipan) at inangking ang mga ito na katuparan ni Hesus. Ang salin ng Hebreong Tanakh na pinagsanggunian o sinipi ng mga may akda ng 4 na ebanghelyo ang saling Griyego na [[Septuagint]]. Ayon din sa mga skolar, ang Bagong Tipan ay orihinal na isinulat sa wikang Griyego. Hindi tinatanggap ng mga skolar na Hudyo ang Septuagint dahil sa naglalaman ito ng mga korupsiyon. Ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo(Mateo, Marcos, Lucas, Juan), dahil sa pagtuturo ni Hesus ng mga utos na iba sa mga kautusan ni [[Moises]], si Hesus ay itinakwil ng mga Hudyo. Bukod dito, ayon din sa Bagong Tipan, si Hesus ay nag-angking diyos(Juan 10:33) na itinuturing ng mga Hudyo na isang malaking kapusungan dahil sa kanilang paniniwala lamang sa isang diyos na si [[Yahweh]]. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]](ca. 90-100 CE) na pinakahuling [[kanon]]ikal na ebanghelyo na isinulat, si Hesus ay naging isa nang preeksistenteng [[Logos]] (Juan 1:1-14) na isang [[Diyos]] na nagkatawang [[tao]] na umiral na bago pa umiral si [[Abraham]](Juan 8:58). Ang [[Logos]] ay isang konsepto sa [[Pilosopiyang Griyego]] na pinalawig ng Hudyong-Helenistikong si [[Philo]] ng [[Alehandriya]](20 BCE-50 CE). Gayunpaman, tila ito ay sinsalungat sa Juan 10:33-35 nang sabihin ni [[Hesus]] na "''Sinagot siya ng mga [[Hudyo]], Hindi dahil sa mabuting gawa ay binabato ka namin, kundi sa pamumusong; at sapagka't ikaw, bagaman ikaw ay tao, ay nagpapakunwari kang Diyos. Sinagot sila ni Hesus, Hindi baga nasusulat sa inyong kautusan, Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos? Kung tinawag niyang mga Diyos, yaong mga dinatnan ng salita ng Diyos (at hindi mangyayaring sirain ang kasulatan)''". Ito sy hinango mula sa [[Aklat ng mga Awit]] 82:1-6: :Ang Diyos ([[El (diyos)]] ay tumatayo sa kapisanan ng mga Diyos([[Elohim]]) Siya'y humahatol sa gitna ng mga Diyos.Hanggang kailan magsisihatol kayo ng kalikuan, At magsisigalang sa mga pagkatao ng masama? (Selah)Hatulan mo ang dukha at ulila: Gawan mo ng kaganapan ang napipighati at walang nagkakandili.Sagipin mo ang dukha at mapagkailangan: Iligtas ninyo sila sa kamay ng masama,Hindi nila nalalaman, ni nauunawa man;Sila'y nagsisilakad na paroo't parito sa kadiliman: Lahat ng patibayan ng lupa ay nangakilos.Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos([[Elohim]],At kayong lahat ay mga anak ng Kataastaasan. ==== Pananaw ng mga Hudyo tungkol kay Hesus ==== Ayon sa mga skolar ng Hudaismo, ang mga sinasabing hula na katuparan ni Hesus sa Bagong Tipan ay binatay mula sa maling saling Griyego na [[Septuagint]] ng [[Bibliya]] gayundin ay mga misinterpretasyon ng mga talata sa Tanakh.<ref>[http://judaism.about.com/library/3_askrabbi_o/bl_simmons_messiah3.htm Why did the majority of the Jewish world reject Jesus as the Messiah, and why did the first Christians accept Jesus as the Messiah?] by Rabbi [[Shraga Simmons]] (about.com)</ref><ref>{{cite book | author=Michoel Drazin | title=Their Hollow Inheritance. A Comprehensive Refutation of Christian Missionaries | year=1990 | publisher=Gefen Publishing House, Ltd. | isbn=965-229-070-X | url=http://www.drazin.com }}</ref><ref>Troki, Isaac. [http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html "Faith Strengthened"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929141607/http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html |date=2007-09-29 }}.</ref><ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.messiahtruth.com/isa714b.html |title=The Jewish Perspective on Isaiah 7:14 |publisher=Messiahtruth.com |date= |accessdate=2009-04-11}}</ref><ref>http://www.outreachjudaism.org/FAQ</ref> Ang opisyal na [[Bibliya]]ng ginagamit ng mga Hudyo ay ang Hebreong [[Masoretiko]] at hindi ang Griyegong [[Septuagint]]. Ang isa sa maraming halimbawa ng mga pinaniniwalaang korupsiyon sa Septuagint ang Isaias 7:14 na pinagkopyan ng manunulat ng [[Ebanghelyo ni Mateo]](Mateo 1:23). Ayon sa Isaias 7:14&nbsp;ng [[Septuagint]], "ang partenos(birhen) ay manganganak...". Ayon sa [[Masoretiko]], ang Isaias 7:14 ay "ang almah(babae) ay buntis at malapit ng manganak...". <ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/dual-virgin.html</ref> === Sa Islam === Ayon sa [[Islam]], si Hesus (''Issa'' sa Qur'an) ay kinikilala bilang sugo at ''masih''(mesiyas sa Islam) ng diyos na si ''Allah'' na ipinadala upang gabayan ang mga Anak ng Israel (''bani isra'il'') sa pamamagitan ng isang bagong kasulatan, ang Ebanghelyo(''Injil'' sa Qur'an)<ref>The Oxford Dictionary of Islam, p.158</ref> . Gayumpaman, itinatakwil ng Islam ang mga paniniwala sa Kristiyanismo na si Hesus ay ipinako sa krus, sa halip siya ay sinasabi sa Qur'an na iniakyat ng buhay sa langit. Isinasalaysay ng Islamikong tradisyon na siya ay magbabalik sa lupa kapag sa Araw ng Paghahatol upang ibalik muli ang katarungan at talunin ang "Maling Mesiyas" (''al-Masih al-Dajjal'', kilala rin bilang ''Antikristo'') at ang mga kalaban ng Islam. Dahil isa siyang makatarungang pinuno, si Hesus sa huli ay yayao.<ref>"Isa," Encyclopedia of Islam.</ref> Gaya ng lahat ng propeta sa [[Islam]], si Hesus ay itinuturing na isang [[Muslim]]. Itinatakwil ng Islam ang pananaw ng [[Kristiyanismo]] na si Hesus ay diyos na nagkatawang tao o anak ng diyos. Ang [[Qur'an]] ay nagsasaad na mismong si Hesus ay hindi nag-angkin ng mga gayong bagay. Ang Qur'an ay nagbibigay diin din na si Hesus ay isa lamang mortal(namamatay) na tao na gaya ng ibang propeta sa Islam ay hinirang ng diyos upang ipalaganap ang mensahe ng diyos. ==Tingnan din== *[[Santiago ang Kapatid ni Hesus]] *[[Apollonius ng Tyana]] (kontemporaryo ni Hesus at isang manggagawa ng [[milagro]]) *[[Hesus na anak ni Damneus]] *[[Hesus anak ni Pandera]] (isa ring manggawa ng milagro at pinaniniwalaang ang nagtatag ng [[Mga Essene]]) *[[Hesus anak ni Stada]] *[[Hesus anak ni Ananias]] na humula sa pagkawasak ng [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] at kilala sa pagsasabi na "Sa aba niyo!" *[[Hesus anak ni Thebuth]] *[[Barrabas]] na tinawag ring Hesus Barabbas ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] 27:16-17 *[[Hesus anak ni Sirac]] *[[Dionysus]], Diyos ng Alak, Ubasan, [[binuhay mula sa patay]], bumuhay sa kanyang ina mula sa patay. *[[Eliseo]] na manggagawa ng [[milagro]], bumuhay ng patay, nagpagaling ng [[ketong]] at nagparami ng tinapay at langis. *[[Mesiyas]] *[[Digmaan ng Mesiyas]] *[[Mga Essene]] == Mga sanggunian == {{Reflist|2}} == Bibliograpiya == {{refbegin|30em}} * <span id="refBible" class="citation">[[Ang Bibliya]]</span> * <span id="refAllison1999" class="citation">[[Dale Allison|Allison, Dale]]. ''Jesus of Nazareth: Millenarian Prophet.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1999. ISBN 0-8006-3144-7</span> * <span id="refBrown1997" class="citation">[[Raymond E. Brown]] ''An Introduction to the New Testament.'' New York: Doubleday, 1997. ISBN 0-385-24767-2</span> * <span id="refBrown1994" class="citation">{{cite book |authorlink= Raymond E. Brown |last=Brown |first=Raymond E. |year=1994 |location=New York |publisher=Doubleday, Anchor Bible Reference Library |isbn=978-0-385-19397-9 |title=The Death of the Messiah: from Gethsemane to the Grave: A Commentary on the Passion Narratives in the Four Gospels}}</span> **<span id="refBrown1999">{{cite book|first=Raymond E.|last=Brown|title=The birth of the Messiah|year=1999|isbn=0-385-49447-5}}</span> *<span id="refCarson1992" class="citation">[[D. A. Carson]], [[Douglas J. Moo]] and [[Leon Morris]]. ''An Introduction to the New Testament.'' Grand Rapids, MI: Zondervan Publishing House, 1992.</span> * <span id="refCohen1987" class="citation">[[Shaye J.D. Cohen|Cohen, Shaye J.D.]]. ''From the Maccabees to the Mishnah''. Philadelphia: Westminster Press, 1987. ISBN 978-0-664-21911-6</span> * <span id="refCohen2001" class="citation">Cohen, Shaye J.D. ''The Beginnings of Jewishness: Boundaries, Varieties, Uncertainties.'' Berkeley: University of California Press, 2001. ISBN 0-520-22693-3</span> *<span id="refCox2007" class="citation">{{cite book|first1=Steven L.|last1=Cox|first2=Kendell H|last2=Easley|year=2007|title=Harmony of the Gospels|isbn=0-8054-9444-8}}</span> * <span id="refCrossan" class="citation">[[John Dominic Crossan|Crossan, John Dominic]].</span> ** <span id="refCrossan1993" class="citation">''The Historical Jesus: The Life of a Mediterranean Jewish Peasant.'' New York: HarperSanFrancisco, 1993. ISBN 0-06-061629-6</span> ** <span id="refCrossan1995" class="citation">''Who Killed Jesus?: exposing the roots of anti-semitism in the Gospel story of the death of Jesus''. San Francisco: HarperSanFrancisco, 1995. ISBN 978-0-06-061671-7</span> * <span id="refDavenport1996" class="citation">[[Guy Davenport|Davenport, Guy]]; and [[Benjamin Urrutia|Urrutia, Benjamin]] (trans.) ''The Logia of Yeshua: The sayings of Jesus''. Washington, DC: Counterpoint, 1996. ISBN 978-1-887178-70-9</span> * <span id="refDeLaPotterie1989" class="citation">De La Potterie, Ignace. ''The hour of Jesus: The passion and the resurrection of Jesus according to John''. New York: Alba House, 1989. ISBN 978-0-8189-0575-9</span> * <span id="refDurant1944" class="citation">Durant, Will. ''Caesar and Christ.'' New York: Simon and Schuster, 1944. ISBN 0-671-11500-6</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">[[Bart D. Ehrman|Ehrman, Bart]]. ''The Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-514183-0</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">Ehrman, Bart. ''The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-515462-2</span> * <span id="refFredriksen2000a" class="citation">[[Paula Fredriksen|Fredriksen, Paula]]. ''Jesus of Nazareth, King of the Jews: A Jewish Life and the Emergence of Christianity.'' New York: Vintage, 2000. ISBN 0-679-76746-0</span> * <span id="refFredriksen2000b" class="citation">Fredriksen, Paula. ''From Jesus to Christ: The origins of the New Testament images of Christ.'' New Haven: Yale University Press, 2000. ISBN 978-0-300-08457-3</span> * <span id="refFinegan1998" class="citation">[[Jack Finegan|Finegan, Jack]]. ''Handbook of Biblical Chronology'', revised ed. Peabody, MA: Hendrickson Publishers, 1998. ISBN 1-56563-143-9</span> * <span id="refFuller1965" class="citation">Fuller, Reginald H., ''[[The Foundations of New Testament Christology]]''. New York: Scribners, 1965. ISBN 0-227-17075-X</span> *<span id="refGrant1977" class="citation">[[Michael Grant (author)|Michael Grant]], ''Jesus: An Historian’s Review of the Gospels'', Scribner’s, 1977.</span> *<span id="refGrudem1994" class="citation">{{Cite book |title= Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine |last= Grudem |first= Wayne | authorlink= Wayne Grudem |year= 1994 |publisher= [[Zondervan]] |location= Grand Rapids, MI |isbn= 0-310-28670-0}}</span> * <span id="refMeier" class="citation">Meier, John P., ''[[John P. Meier#A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus|A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus]]'', New York: [[Anchor Bible Series|Anchor Doubleday]],</span> ** <span id="refMeier1991" class="citation">V. 1, ''The Roots of the Problem and the Person'', 1991. ISBN 0-385-26425-9</span> ** <span id="refMeier1994" class="citation">V. 2, ''Mentor, Message, and Miracles'', 1994. ISBN 0-385-46992-6</span> ** <span id="refMeier2001" class="citation">V. 3, ''Companions and Competitors'', 2001. ISBN 0-385-46993-4</span> **<span id="Newbigin1989" class="citation">[[Lesslie Newbigin|Newbigin, J.E.L.]] ''The Gospel In a Pluralist Society''. London: SPCK, 1989.</span> * <span id="refOCollins1983" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''Interpreting Jesus.'' "Introducing Catholic theology". London: G. Chapman; Ramsey, NJ: Paulist Press, 1983. ISBN 978-0-8091-2572-2</span> * <span id="refOCollins2008" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''[[Jesus: A Portrait]]''. London: Darton, Longman & Todd, 2008. ISBN 978-0232527193</span> * <span id="refPelikan1999" class="citation">[[Jaroslav Pelikan|Pelikan, Jaroslav]]. ''Jesus Through the Centuries: His Place in the History of Culture.'' New Haven: Yale University Press, 1999. ISBN 0-300-07987-7</span> * <span id="refRobinson2001" class="citation">Robinson, John A. T. ''Redating the New Testament.'' Eugene, OR: Wipf & Stock, 2001 (original 1977). ISBN 1-57910-527-0.</span> * <span id="refSanders1993" class="citation">[[E.P. Sanders|Sanders, E.P.]] ''The Historical Figure of Jesus.'' London: Allen Lane Penguin Press, 1993. ISBN 978-0-7139-9059-1</span> * <span id="refSanders1987" class="citation">Sanders, E.P. ''Jesus and Judaism.'' Minneapolis: Fortress Press, 1987. ISBN 0-8006-2061-5</span> * <span id="refTheissen1998" class="citation">{{Cite book|last1=Theissen|first1=Gerd|last2=Merz|first2=Annette|year=1998|title=The historical Jesus : a comprehensive guide|isbn=0-8006-3122-6|publisher=Fortress Press|location=Minneapolis}}</span> * <span id="refVanVoorst2000" class="citation">{{cite book|last=Van Voorst|first=Robert E|year=2000|title=Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence|publisher=Eerdmans Publishing|isbn=0-8028-4368-9}}</span> * <span id="refVermes" class="citation">[[Géza Vermes|Vermes, Géza]].</span> ** <span id="refVermes1973" class="citation">''Jesus the Jew'' Philadelphia: Fortress Press, 1973.</span> ** <span id="refVermes2003" class="citation">''Jesus in his Jewish Context.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-3623-6</span> ** <span id="refVermes1981" class="citation">''Jesus the Jew: A Historian's Reading of the Gospels.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1981. ISBN 0-8006-1443-7</span> ** <span id="refVermes1993" class="citation">''The Religion of Jesus the Jew.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1993. ISBN 0-8006-2797-0</span> **<span id="refVermes2004" class="citation">{{cite book|last=Vermes|first=Geza|year=2004|title=The authentic gospel of Jesus|location=London|publisher=Penguin Books|isbn=978-0-14-100360-3}}</span> **<span id="refVermes2006" class="citation">{{Cite document | first = Géza | last = Vermes | title = The Nativity: History and Legend | place = London | publisher = Penguin | year = 2006 | ref = harv}}</span> * <span id="refWilson2003" class="citation">[[A.N. Wilson|Wilson, A.N.]] ''Jesus.'' London: Pimlico, 2003. ISBN 0-7126-0697-1</span> *<span id="refWitherington1998" class="citation">[[Ben Witherington III]], "Primary Sources," ''Christian History'' 17 (1998)</span> * <span id="refWright" class="citation">[[Tom Wright (theologian)|Wright, N.T.]]</span> ** <span id="refWright1997" class="citation">''Jesus and the Victory of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1997. ISBN 0-8006-2682-6</span> ** <span id="refWright2003" class="citation">''The Resurrection of the Son of God: Christian Origins and the Question of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-2679-6</span> {{refend}} == Mga kawing panlabas == {{Sister project links |wikt=no |commons=Jesus Christ |b=Biblical_Studies/Christianity/Jesus |n=no |q=Jesus |s=no |v=Jesus |species=no }} * ''[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/ From Jesus to Christ: The First Christians]''&nbsp;— dokumentaryo hinggil sa buhay at maagang simbahan ni Hesus. * [http://religiousstudies.uncc.edu/people/jtabor/ ''The Jewish Roman World of Jesus''] * {{worldcat id|id=lccn-n79-84784}} [[Kategorya:Mga diyos ng buhay-kamatayan-muling kapanganakan]] [[Kategorya:Kristiyanismo]] [[Kategorya:Hesus]] [[Kategorya:Mesianismo]] [[Kategorya:Mga nag-angkin sa sariling mesiyas]] [[Kategorya:Mga tagapagtatag ng relihiyon]] [[Kategorya:Buhay ni Hesus]] [[Kategorya:Mga apokaliptiko]] [[Kategorya:Mga manggagawa ng milagro]] {{Link FA|af}} {{Link FA|ar}} {{Link FA|de}} {{Link FA|es}} {{Link FA|eu}} {{Link FA|hr}} {{Link FA|mk}} {{Link FA|pt}} n2xsfnkskg6seajvoyafsa89pe3kj8p 1962541 1962540 2022-08-12T10:24:40Z Xsqwiypb 120901 /* Kapanganakan */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = Hesus |image = StJohnsAshfield StainedGlass GoodShepherd-frame crop.jpg|alt=Jesus as Good Shepherd. |caption = si Hesus bilang mabuting pastol <br/><small>([[stained glass]] at [[St John's Ashfield]])</small> |birth_date = 7–2 BC/BCE<ref>Rahner (page 731) states that the consensus among historians is ''c.'' 4 BC/BCE. Sanders supports ''c.'' 4 BC/BCE. Vermes supports ''c.'' 6/5 BC/BCE. Finegan supports ''c.'' 3/2 BC/BCE. Sanders refers to the general consensus, Vermes a common 'early' date, Finegan defends comprehensively the date according to early Christian traditions.</ref> |language = [[Aramaiko]], [[Griyego Koine]] <!--scholars debate the exact town in Judaea, so the Infobox just says Judaea --> |birth_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<ref>[[#refBrown1999|Brown (1999)]] p. 513</ref> |death_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<br/> |death_date = 30–36 AD/CE<ref name=Kostenberger140 >''The Cradle, the Cross, and the Crown: An Introduction to the New Testament'' by [[Andreas J. Köstenberger]], L. Scott Kellum 2009 ISBN 978-0-8054-4365-3 pahina 114</ref><ref name=Barnett19 >''Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times'' by Paul Barnett 2002 ISBN 0-8308-2699-8, pahina 19–21</ref><ref name=ChronosPaul >[[Paul L. Maier]] "The Date of the Nativity and Chronology of Jesus" in ''Chronos, kairos, Christos: nativity and chronological studies'' by Jerry Vardaman, Edwin M. Yamauchi 1989 ISBN 0-931464-50-1 pages 113–129</ref><ref name=Eerdmans246 >''Eerdmans Dictionary of the Bible'' 2000 Amsterdam University Press ISBN 90-5356-503-5 page 249</ref><ref name = "Sanders">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993.</ref><ref name="Vermes">[[#refVermes2004|Vermes (2004)]]</ref> |death_cause = [[Crucifixion of Jesus|Pagpapako sa krus]]<ref name=JDunn339>''''Jesus Remembered'' by James D. G. Dunn 2003 ISBN 0-8028-3931-2 page 339</ref> |ethnicity = [[Hudyo]]<ref>[[Amy-Jill Levine]] writes that the entire category of ethnicity is itself fraught with with difficulty. Beyond recognizing that “Jesus was Jewish,” rarely does the scholarship address what being “Jewish” means. In the [[New Testament]], written in [[Koine Greek]], Jesus was referred to as an [[Ioudaios]] on three occasions, although he did not refer to himself as such. These three occasions are (1) by the [[Biblical Magi]] in [[Matthew 2]] who referred to Jesus as [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]]; (2) by the [[Samaritan woman at the well]] in [[John 4]] when Jesus was travelling out of Judea; and (3) by the Romans in all four gospels during [[Passion (Christianity)|the Passion]] who also used the phrase [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]] (''see [[John Elliott (historian)|John Elliott]] in the Journal for the Study of the Historical Jesus 2007; 5; 119''). According to [[Amy-Jill Levine]], in light of the Holocaust, the Jewishness of Jesus increasingly has been highlighted.</ref> <!--|nationality = [[Peregrinus (Roman)|Peregrinus]],<ref>''On the trial of Jesus'', Paul Winter, Second Edition, (Walter de Gruyter, 1974), page 17</ref><ref name=Kreinecker /> [[Province of Judea|Judea Province]], [[Roman Empire]]{{Failed verification|date=March 2012}}--> <!--NOT in source given: |nationality = [[Israelites|Israelite]] per talk page this should be left out given that the home town is specified below--> |home_town = [[Nazareth]], [[Galilee]]<ref>[[#refTheissen1998|Theissen (1998)]] p. 165 "Our conclusion must be that Jesus came from Nazareth."</ref> <!--Per talk page discussion information about parents was left to be discussed in the article, given that it can not be simply telegrammed in an Infobx --> }} Si '''Hesus''' (Griyego: ''Ἰησοῦς Iesous''; 7–2 BCE hanggang 30–36 CE) ang itinuturing ng maraming Kristiyano na sentrong katauhan ng [[relihiyon]]g [[Kristiyanismo]] at ang tagapagtatag ng [[Kristiyanismo]]. Siya ay pinaniniwalaan ng maraming mga Kristiyano na isang ''[[tagapagligtas]]'' at ''[[mesiyas]] ng [[Hudaismo]]. Ang apat na [[kanon]]ikal na [[Ebanghelyo]] nina [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]], at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]] ang mga pangunahing sanggunian tungkol sa talambuhay at mga katuruan ni Hesus. Gayunpaman, pinagtatalunan pa rin ng mga skolar ng Bagong Tipan kung ang apat na ebanghelyong ito ay maasahang mga salaysay ng buhay ni Hesus o hindi, gayundin kung sino ang mga tunay na may akda nito, kung kailan ito isinulat, alin sa mga talata nito ang tunay na sinalita ni Hesus at kung alin sa mga talata nito ang orihinal mula sa mga magkakaibang manuskrito.<ref>[[Bruce M. Metzger]]'s ''Textual Commentary on the Greek New Testament'': {{Bibleref2|Luke|24:51}} is missing in some important early witnesses, {{Bibleref2|Acts|1}} varies between the [[Alexandrian text-type|Alexandrian]] and [[Western text-type|Western versions]].</ref> Kabilang sa mga pinagdududahang salaysay ng mga skolar sa apat na ebanghelyo ang kapanganakan ni Hesus, mga detalye tungkol sa kanyang pagpapako sa krus at kanyang muling pagkabuhay mula sa patay.<ref>Who is Jesus? Answers to your questions about the historical Jesus, by John Dominic Crossan, Richard G. Watts (Westminster John Knox Press 1999), page 108</ref><ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref><ref>Rev. John Edmunds, 1855 ''The seven sayings of Christ on the cross'' Thomas Hatchford Publishers, London, page 26</ref><ref name="Staggs">Stagg, Evelyn and Frank. ''Woman in the World of Jesus.'' Philadelphia: Westminster Press, 1978 ISBN 0-664-24195-6</ref><ref name = "ActJTomb">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Empty Tomb, Appearances & Ascension" p. 449-495.</ref> Ang ilang mga skolar ay naniniwalang ang apat na ebanghelyo ay hindi naglalaman ng anumang historikal na impormasyon tungkol sa buhay ni Hesus. <ref>{{cite journal |author=Howard M. Teeple |year=1970 |month=March |title=The Oral Tradition That Never Existed |journal=Journal of Biblical Literature |volume=89 |issue=1 |pages=56–68 |doi=10.2307/3263638 }}</ref> Si Hesus ay inilalarawan sa apat na kanonikal na ebanghelyo na isang [[Hudyo]] at pinaniniwalaang nabuhay sa pagitan ng mga taong 7 BCE - 36 CE sa [[Palestina]] (kasalukuyang [[Israel]]).<ref name=Polyeto>"''... O Jesus, Author of our faith,...''" ''Prayer to St. Jude,'' isang polyetong dasalan, Tan Books and Publishers, Inc., Illinois, pahina 18.</ref> Siya ay inilarawan na isang isang [[rabbi]] na nagsagawa ng mga [[milagro]] at nag-angkin na [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]. Pinaniniwalaan ng mga iskolar ng [[bibliya]] na si Hesus ay isang [[apokaliptisismo|apokaliptikong]] [[Propeta]] na humula sa nalalapit na pagwawakas ng daigdig na magaganap noong unang siglo CE at hahatol kasama ng kanyang 12 apostol sa 12 lipi ng [[Israel]] (Mateo 10:23, Mateo 16:24-28, Mateo 19:28, Mateo 24:34, Marcos 13:30-33).<ref name = "Sanders 15">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993. Chapter 15, Jesus' view of his role in God's plan.</ref> Nang mabigong matupad ang inaasahan ng mga Kristiyano noong unang siglo na muling pagbabalik ni Hesus pagkatapos ng ilang mga dekada, ang mga tekstong ito ay muling pinakahulugan ng kanyang mga alagad.<ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/apocalypse/explanation/jesusjohnbaptist.html</ref> May [[#K|iba't ibang mga interpretasyon]] ang iba't ibang mga [[denominasyon]]g Kristiyano tungkol sa tunay kalikasan at mga katuruan ni Hesus mula pa sa mga ''simulang kasaysayan ng Kristiyanismo'' hanggang sa ''kasalukuyang panahon''. Ang ilang sekta ay naniniwalang isa siyang diyos samantalang sa ibang sekta ay isa lamang tao at iba pa. Ang [[#H|historisad o pagiging tunay na umiral]] ng indibidwal na si Hesus ay patuloy pa ring pinagtatalunan ng mga iskolar hanggang sa kasalukuyan. Ang ibang mga iskolar ay nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral ngunit inimbento lamang at kinopya ang storya nito sa mga paganong diyos na namatay at muling nabuhay sa Ehipto at Gresya.<ref name=jne/> == Kahulugan ng pangalan == Ang pangalang Hesus ay nagmula sa [[Wikang Hebreo]]: ישו, ''Yeshua'',,na ang nangangahulugang "nagliligtas ang [[Diyos]]." Kilala rin siya bilang '''Hesus ng Nasaret''' o '''Hesus ang Nasareno''' (Hebreo: ישוע הנוצרי, ''Yeshu‘a {{unicode|haNoẕri}}''). Hinango ang pagbikas na ''Hesus'' (Ingles: ''Jesus'', Kastila: ''Jesus'') mula sa [[Wikang Griyego]]. Isa ring salitang Griyego ang ''Jesus'' na nangangahulugang '''tagapagligtas''' at isa ring anyo ng pangalang Hebreong ''[[Hosue]]'' (Ingles: ''[[Joshua]]'') na may ibig sabihing "nagliligtas ang Panginoon". Nang isilang si Hesus bilang isang [[tao]], pinangalanan siyang ''Hesus'' dahil dumating siya bilang isang tunay na tao {{ndash}} na ipinanukala ng Diyos noon pang una upang iligtas ang kanyang mga tao mula sa kanilang mga kasalanan.<ref name=Biblia6/> Tinatawag rin si Hesus bilang '''Hesukristo''' dahil sa kanyang pamagat na '''Kristo''' sa [[Bagong Tipan]] na saling Griyego ng [[Hebreo]]ng '''[[Mesiyas]]''' na nangangahulugang "ang pinahiran". Inangkin ng mga may akda ng [[kanon]]ikal na ebanghelyo na si Hesus ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit and pag-aangking ito ay hindi tinatanggap ng mga Hudyo at hindi sila naniniwalang si Hesus ang katuparan ng mesiyas sa Hudaismo.<ref>http://www.aish.com/jw/s/48892792.html</ref> Ayon sa Hudaismo, ang mesiyas ay isang lamang ordinaryong tao na sumusunod sa [[Torah]](kautusan ni Moises) at hindi isang Diyos. ==Talambuhay ni Hesus== [[Talaksan:Spas vsederzhitel sinay.jpg|right|thumb|220px|Larawan ni Hesus bilang ''[[Pantokrator]]'' mula sa [[ika-11 daang taon]].]] Ang pangunahing mga sanggunian ng talambuhay ni Hesus para sa karamihan ng mga kasalukuyang Kristiyano ang apat na [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]] na [[Ebanghelyo ni Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan]]. Gayunpaman, may iba pang mga ebanghelyo na ginamit ng ibang mga sinaunang sektang Kristiyano na hindi nakapasok sa [[kanon]] ng [[Simbahang Romano Katoliko]] gaya ng ''[[Ebanghelyo ni Tomas]]'', ''[[Ebanghelyo ni Pedro]]'', ''[[Ebanghelyo ni Felipe]]'', ''[[Ebanghelyo ni Marya]]'', ''[[Ebanghelyo ni Judas]]'' na naglalaman ng mga salaysay na napakaiba at sumasalungat sa mga nakasulat sa naging ''kanonikal'' na apat ng ebanghelyo.<ref name=gnostic/> Ang mga ''hindi-kanonikal'' na aklat na ito ay sinupil at winasak ng [[Kristiyanismo#Kasaysayan|nanaig na bersiyon ng Kristiyanismo]] dahil ito ay sumasalungat sa kanilang mga pananaw at kanilang itinuring na [[heresiya|heretiko]].<ref name=gnostic>[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/story/pagels.html The Gnostic Gospels:PBS]</ref><ref>Lost Christianities: the battles for scripture and the faiths we never knew, Bart D. Ehrman</ref><ref>Gnostic Visions: Uncovering the Greatest Secret of the Ancient World, p 218</ref> ===Kapanganakan=== {{seealso|Mga milagrosong kapanganakan|Pasko}} [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng Nazareth sa [[Galilea]] at [[Bethlehem]] sa [[Judea]].]] Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]] mula sa silangan (Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus at doon ay dinalaw ang sanggol na si Hesus ng mga [[pastol]]. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) Ayon sa salaysay ng Lucas, isinugo ng [[diyos]] ang [[anghel]] na si Gabriel sa isang birhen na si Marya sa Nazareth, Galilea na nagsasabi na siya ay maglilihi at manganganak ng isang lalake na tatawaging Hesus. Nang tanungin ni Marya kung paano ito mangyayari gayong isa siyang birhen, sinabi ng anghel na siya ay liliman ng banal na espirito. Nang manganganak na si Marya, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth, Galilea sa tahanang pang-ninuno ni Jose na Bethlehem upang magpatala sa censo ni Quirinio. Nanganak si Marya kay Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan ay inilagay ang sanggol sa sabsaban. Dinalaw ng anghel ang mga pastol na nagdadala ng mabuting balita ng malaking kagalakan na sa siyudad ni [[David]] sa Bethlehem ay ipinangak ang [[mesiyas]] ang tagapaglitas. Ang mga pastol ay tumungo sa sabsaban sa Bethlehem kung saan nila natagpuan si Hesus sa sabsaban kasama nina Jose at Marya. Pagkatapos nito ay tumungo sina Marya at Jose kasama si Hesus sa Herusalem upang isagawa ang ritwal ng pagdadalisay ayon sa batas ni Moises at pagkatapos na isagawa ang kautusan ni Moises ay umuwi na sila sa kanilang bayan na Nazereth, Galilea. Ayon sa Mateo, si Marya ay nakatakdang mapangasawa ni Jose. Ngunit bago pa sila nagsama, si Maria ay natagpuang nagdadalang-tao sa pamamagitan ng Banal na Espiritu. Ang isang anghel ay nagpakita kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel na huwag mangamba si Jose na tanggapin si Maria na kanyang asawa dahil ang dinadala ni Maria sa kaniyang sinapupunan ay sa Banal na Espiritu. Siya ay manganganak ng isang lalaki na papangalanan niyang Hesus. Ayon sa may akda ng Mateo, ito ay naganap upang matupad ang sinabi ng propeta na ''"ang isang dalagang birhen ang magdadalang-tao at manganganak ng isang lalaki. Tatawagin nila siyang Emmanuel na ang ibig sabihin ay: Ang Diyos ay sumasaatin.''"(Mat. 1:23) Ito ay pinapakahulugan ng mga iskolar na isang reperensiya sa [[Aklat ni Isaias]] 7:14 ng saling Griyegong [[Septuagint]]. Sa ilang mga ikalima at ikaanim na siglo CE mga manuskrito ng Ebanghelyo ni Mateo sa Mat. 1:23 ay mababasa ang "Isaias ang propeta".<ref>Barbara Aland, et al. ''Latin New Testament'' 1983, American Bible Society. ISBN 3-438-05401-9 page 3</ref> Ang Isa. 7:14 na [[Septuagint]] ay nagsalin ng salitang Hebreo na עלמה(almah o isang dalaga) sa salitang Griyego na ''parthenos''(birhen) at pinaniniwalaan ng mga iskolar na ang Septuagint ang pinaghanguan ng Mateo upang suportahan ang pananaw ng may akda nito tungkol sa kapanganakang birhen ni Hesus. Ang mga iskolar ay umaayon na ang almah ay walang kinalaman sa isang birhen. Ang Isa. 7:14 ayon sa mga iskolar ay hula sa haring [[Ahaz]] ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na ang isang dalaga ay manganganak ng [[Emmanuel]] at ang mga kaaway ni [[Ahaz]] ay wawasakin bago malaman ng batang ito ang pagkakaiba ng mabuti at masama. Ang may akda ng Mateo ay nag-iba rin ng tatlong detalye ng [[Septuagint]] ng Isa. 7:14: ang paggamit ng hexei kesa sa lēpsetai; ang 'tatawagin mo(singular)' sa ikatlong personang plural 'tatawagin nila', at ang sinuplay na interpretasyon ng Emmanuel bilang 'ang diyos ay nasa atin'<ref>Raymond E. Brown: The Birth of the Messiah [ISBN 0-385-05405-X], p. 150</ref> Pagkatapos na maipanganak si Hesus sa Bethlehem ng Hudea, sa panahon ng paghahari ni Herodes, may dumating sa Herusalem na mga ''[[Mago ng Bibliya|mago]]'' mula sa silangan. Nang marinig ni haring Herodes ang mga bagay na ito, naligalig siya at ang lahat ng mga tao sa Herusalem. Tinipon niya ang lahat ng mga pinunong-saserdote at mga guro ng kautusan ng mga tao. Tinanong niya sa kanila kung saan ipanganganak ang mesiyas. Nang magkagayon, tinawag ni Herodes nang palihim ang mga mago. Itinanong niyang mabuti sa kanila kung kailan nagpakita ang bituin. At pinapunta niya sila sa Bethlehem. Sinabi niya: Pumaroon kayo at matiyaga ninyong ipagtanong ang patungkol sa bata. Kapag natagpuan ninyo siya, balitaan ninyo ako upang makapunta rin ako at sambahin siya. Pagkarinig nila sa hari ay tumuloy na sila sa kanilang lakad. Narito, ''ang bituin na kanilang nakita sa silanganan'' ay nanguna sa kanila. Nanguna ito sa kanila hanggang sa sumapit at tumigil sa tapat ng kinaroroonan ng maliit na bata. Nang makita nila ang bituin, lubos silang nagalak. Nang sila ay nasa loob na ng bahay, nakita nila ang bata, kasama ang kaniyang inang si Marya. Sila ay nagpatirapa at sinamba ang bata. Nang mabuksan na nila ang kanilang mga kayamanan, naghandog sila sa kaniya ng mga kaloob na ginto, kamangyan at mira. Nagbabala ang Diyos sa kanila sa isang panaginip na huwag na silang bumalik kay Herodes at kaya sila ay nag-iba ng daan pauwi sa kanilang sariling lupain. Nagpakita ang isang anghel kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel kay Jose na tumakas ang kanyang pamilya sa Ehipto sapagkat ipahahanap ni Herodes ang bata upang patayin. Dinala niya ang bata at ang ina nito mula sa Bethlehem papuntang Egipto. Nanatili sila roon hanggang sa mamatay si Herodes. Nakita ni Herodes na nalinlang siya ng mga mago at nag-utos na patayin ang lahat ng mga batang lalaki mula sa Bethlehem at sa buong palibot nito. Ang mga batang ipinapatay ay mula sa gulang na dalawang taon pababa, batay sa panahon na maingat niyang tinanong sa mga mago. Dinala ni Jose ang kanyang pamilya sa Israel dahil sinabi sa kanya ng isang anghel sa panaginip na patay na si Herodes. Nang mabalitaan ni Jose na si Archealus ang naghahari sa Judea, natakot siyang pumunta roon. Sa halip ay tumungo ang kanyang pamilya sa Galilea at tumira sa isang lungsod na tinatawag na Nazareth. Ayon sa Mateo, ang pagtira sa Nazareth ay upang matupad ang sinasabi ng mga propeta na siya ay tatawaging Nazareno. Gayunpaman, ang propesiyang ito ng "''mga propeta''" ay hindi matatagpuan sa Lumang Tipan. Ang salaysay ng pangpatay ni Herodes ng mga bata ay hindi binabanggit sa iba pang mga ebanghelyo ng Bagong Tipan o ng historyan na si [[Josephus]]. Ang mga iskolar ay tumuturing sa salaysay na ito sa Mateo na simboliko sa halip na isang makatotohanang kasaysayan.<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus for the First Time'' (Harper San Francisco, 1995) page 22-3.</ref> Ayon kay [[Paul L. Maier]], ang karamihan ng mga biograpo ni Herodes ay naniniwalang ang salaysay na ito ay "isang alamat at hindi historikal".<ref>"most recent biographies of Herod the Great deny it entirely." Paul L. Maier, "Herod and the Infants of Bethlehem", in ''Chronos, Kairos, Christos II'', Mercer University Press (1998), p.172</ref> Ang kwentong ito ng pagpatay sa mga bata ay itinuturing nina [[Geza Vermes]] at [[E. P. Sanders]] na bahagi isang malikhaing [[hagiograpa]].<ref name=Vermes>[[Geza Vermes]], ''The Nativity: History and Legend'', London, Penguin, 2006, p22; [[E. P. Sanders]], ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p.85</ref> Ang mga paliwanag ay iminungkahi sa pinagmulan ng mga salaysay sa Mateo at Lucas ng kapangakang birhen ni Hesus. Ayon kay [[Stephen L Harris]], ang mga ito ay isinulat upang sagutin ang mga paninira ng mga Hudyo tungkol sa hindi lehitimong kapanganakan ni Hesus na may ebidensiya mula sa ika-2 siglo CE.<ref name="Harris">Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.</ref><ref>Brown, Raymond E., The Birth of the Messiah. Doubleday & Company. 1977, Appendix V: The Charge of Illegitimacy, p. 537</ref> Ayon sa iskolar na si [[Helmut Köster]], ang mga salaysay ng kapanganakang birhen ni Hesus ay nag-ugat sa mitolohiyang [[Helenistiko]].<ref>Köster, Helmut ''Ancient Christian gospels: their history and development'' Edition 7, Trinity Press, 2004, pg 306</ref> Ang mga tagasunod ng [[Psilanthropismo]] na umiral sa mga sinaunang pangkat [[Hudyong-Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]] ay nangatwiran laban sa kapanganakang birhen ni Hesus at nagsaad na si Hesus ay isang [[mesiyas]] ngunit "''isa lamang tao''".<ref>''The Westminster handbook to patristic theology'' by John Anthony McGuckin 2004 ISBN 0-664-22396-6 page 286</ref> Kanila ring itinakwil si [[Apostol Pablo]] bilang isang tumalikod.<ref>''Angels and Principalities'' by A. Wesley Carr 2005 ISBN 0-521-01875-7 page 131</ref> <ref>''Jews, Christians and Jewish Christians in Antiquity'' by [[James Carleton Paget]] 2010 ISBN 3-16-150312-0 page 360</ref> Noong ika-4 na siglo CE, ang [[Kredong Niseno]] ay tumakwil sa katuruang si Hesus ay isa lamang tao.<ref>''The creed: the apostolic faith in contemporary theology'' by Berard L. Marthaler 2007 ISBN 0-89622-537-2 page 129</ref> Noong ika-2 siglo, ang paganong anti-Kristiyanong pilosopong Griyego na si [[Celsus]] ay sumulat na ang ama ni Hesus ay isang sundalong Romano na si [[Panthera]].<ref>''Contra Celsum'' by Origen, Henry Chadwick 1980 ISBN 0-521-29576-9 page 32</ref><ref>Patrick, John ''The Apology of Origen in Reply to Celsus'' 2009 ISBN 1-110-13388-X pages 22–24</ref> Upang patunayan ni si Hesus ang [[mesiyas]] ng [[Hudaismo]] na mula sa angkan ni David, ang mga may Akda ng Mateo at Lucas ay nagbigay ng mga heneolohiya ni Hesus na bumabakas sa kanyang amang si Jose bilang mula sa angkan ni David(tingnan din ang Lucas 2:4) ngunit ang Lucas at Mateo ay magkasalungat sa kanilang mga heneolohiya. Ayon naman sa Mateo 22:41-46, Marcos 12:35-37 at Lucas 20:41-44, ikinatwiran ni Hesus na ang Mesiyas(Kristo) ay hindi maaaring isang anak ni David dahil tinawag ni David ang Mesiyas na kanyang Panginoon. Sa karagdagan, ayon sa Lucas si Hesus ay ipinanganak ni Maria hindi sa pamamagitan ng pagtatalik kay Jose ngunit sa paglilim ng Espirito Santo at kaya ay hindi anak ni Jose na mula sa angkan ni David. Ayon sa Roma 1:3, isinaad ni [[Apostol Pablo]] na si Hesus ay mula sa binhi(Griyego:[[sperm]]a) ni David ayon sa laman. May mga pagkakasalungat sa parehong ebanghelyo. Ang parehong Mateo at Lucas ay nagbibigay ng magkaibang [[henealohiya]] ni Jose. Ito ay tinangkang ipaliwang ng ilang Kristiyano na ang isang linya ay kay Marya at hindi kay Jose bagaman ang parehong ebanghelyo ay nagsasaad na ito ay parehong linya ni Jose. Ayon sa mga apolohistang Kristiyano, ang heneolhiya sa Lucas ay kay Maria bagaman sinasabi sa Lucas 2:4 na si Jose ang mula kay David kaya hindi maaaring ang heneralohiya sa Lucas ay kay Maria. Ayon sa mga Hudyo, ang mga lalake lamang ang makapagmamana ng trono ni David.<ref name=jewsforjudaism>{{Cite web |url=http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |title=Archive copy |access-date=2012-12-06 |archive-date=2011-06-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110613191637/http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |url-status=dead }}</ref> Sa Lucas, si Jose ay nagmula sa linya ni Nathan at hindi ni Solomon na salungat sa paniniwalang Hudyo na ang [[mesiyas]] ay magmumula kay Solomon ngunit hindi kay [[Jehoiakim]] dahil sa pagsumpa ng Diyos na wala sa binhi nito ang magmaman sa luklukhan ni David. Sa Mateo, si Jose ay nagmula kay Solomon ngunit sa pamamagitan ng anak nitong si [[Jeconias]] na diskwalipikado sa trono.<ref name=jewsforjudaism/> Ang Mateo ay nagsasaad na ang ''lahat'' ng henerasyon mula kay Abraham hanggang kay Hesus ay 42<ref>http://bible.cc/matthew/1-17.htm</ref> samantalang sa Lukas ay may 7 henerasyon mula kay Abraham hanggang Hesus. Ang 14 na henerasyon sa Mateo mula kay [[David]] ay sinasalungat ng kronolohiya sa [[1 Kronika]] na nagsasaad ng 18 henerasyon mula kay David. Isinaad sa Mateo na may 14 henerasyon x 3 o 42 ngunit ang itinala sa Mateo ay 41 pangalan lamang. May iba pang mga pagkakamali sa Mateo gaya ng pagtanggal ng [[Ahazias ng Juda]], [[Jehoash ng Juda]], [[Amazias]], [[Jehoiakim]], maling pagtukoy ng ''mga kapatid'' ni [[Jeconias]](ayon sa Kronika ay may isa lamang kapatid), maling pagtukoy kay Abiud bilang anak ni Zerubabbel, maling pagtukoy kay [[Josias]] na ama ni [[Jeconias]](sa Lumang Tipan, si [[Jehoiakim]] ang ama ni [[Jeconias]]). Sa Lucas, si Shelah ang anak ni Cainan(na pangalang makikita lamang sa [[Septuagint]] at hindi sa Hebreo) na anak naman ni Arphaxad kaya si Shelah ang apo ni Arphaxad ngunit ayon sa Lumang Tipan ay si Arphaxad ang ama ni Shelah. Si Rhesa(na hindi matatagpuan sa anumang bersiyon ng Lumang Tipan) ay isinaad na ama ni Joanan na anak ni Zerubabbel na gumagawa kay Joanan na apo ni Zerubabbel ngunit sa Lumang Tipan, si Joanan(Hananias) ay anak ni Zerubabbel. Sa Mateo, si Hesus ay dinalaw ng mga [[Mago ng Bibliya]]. Sa Lucas, si Hesus ay binisita mga pastol. Ang [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak bago mamatay si [[Herodes]](na namatay noong Marso 4, BCE).<ref>White, L. Michael. ''From Jesus to Christianity''. HarperCollins, 2004, pp. 12–13.</ref> Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] na nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak sa panahon ng [[Censo ni Quirinius]](Lucas 2:1-7) na ayon sa Hudyong historyan na si [[Josephus]] ay naging gobernador ng Syria noong 6-7 CE. Ang talatang ito sa Lucas ay matagal nang itinuturing ng mga iskolar ng [[Bibliya]] na problematiko dahil inilalagay nito ang kapanganakan ni Hesus sa panahon ng censo noong 6/7 CE samantalang ayon sa Mateo ay ipinanganak si Hesus pagkatapos ng paghahari ni Herodes na namatay noong 4 BCE o mga siyam na taon bago ang censo ni Quirinius.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng kinontrol ng Romanong pandaigdigang censo na sumasakop sa buong populasyon. Ang censo ni Augustus ay sumasakop lamang sa mga mamamayang Romano<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref> at hindi pagsasanay sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> Dahil sa kamaliang ito sa Lucas, ang mga iskolar ay nagbigay konklusyon na ang may akda ng Lucas ay mas umuukol sa paglikha ng simbolikong salaysay kesa sa isang historikal na salaysay,<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus Again for the First Time: The Historical Jesus and the Heart of Contemporary Faith'', (HarperCollins, 1993), page 24.</ref> at walang kamalayan o walang pakielam sa kahirapang kronolohikal na ito. Ang Lucas ay nag-uugnay rin ng kapanganakan ni Hesus kay [[Juan Bautista]] na pinaniniwalaang nabuhay mga sampung taon bago ang paghahari ni Herodes.<ref>Luke 1:5–36</ref> Ang parehong may-akda ng Lucas ay nag-ugnay ng censo ni Augustus kay [[Theudas]] sa [[Mga Gawa ng mga Apostol]] na naganap noong 46 CE ayon kay Josephus. Ang kamatayan ni Hesus ay karaniwang inilalagay noong 30-36 CE sa pamumuno ni [[Poncio Pilato]] na gobernador ng Judea mula 26 hanggang 36 CE.<ref>White 2004, pp. 4, 104.</ref><ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/quirinius.html</ref> Ayon sa Lucas, nang si Marya ay manganganak, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth tungo tahanan ng kanilang ninuno sa [[Bethlehem]](Belen) upang magpatala sa [[censo ni Quirinius]](Lucas 2:2). Ipinanganak ni [[Maria]] si Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan, ay iniligay ang sanggol sa sabsaban. Ayon sa Lucas 2:22–40, kinuha ni Marya at Jose ang sanggol na si Hesus sa templo sa Herusalem(ang layo ng Bethlehem(Belen) sa Herusalem ay mga 6 na milya) 40 araw pagkatapos ng kanyang kapanganakan upang kumpletuhin ang puripikasyong ritwal pagkatapos ng panganganak at isagawa ang pagtubos ng panganay bilang pagsunod sa Kautusan ni Moises(Lev. 12, Exo. 13:12-15 at iba pa. Hayagang sinabi sa Lucas na kinuha nina Marya at Jose ang opsiyon na ibinibigay sa mga mahihirap(na hindi makakabili ng tupa) sa Lev 12:8 na naghahandog ng isang pares ng mga kalapati. Ang Lev. 12:1-4 ay nagsasaad na ang pangyayaring ito ay dapat gawin sa 40 araw pagkatapos ng kapanganakan ng isang anak na lalake. Pagkatapos na isagawa ang lahat ayon sa [[Batas ni Moises]], sila ay bumalik sa Galilea sa kanilang bayan na Nazareth(Lucas 2:39). Salungat dito, ang Mateo 2:16 ay nagmumungkahi na ang pamilya ni Hesus ay nanatili sa Bethelehem nang mga 2 taon bago sila tumungo sa Ehipto. Ang pamilya ni Hesus ayon sa Mateo ay lumisan sa Ehipto at nanatili doon hanggang sa kamatayan ni Herodes(Mat. 2:15, 22-23). Ayon Mat. 2:22, Ang pamilya ni Hesus ay nagbalik sa Hudea(kung nasaan ang Bethlehem ayon sa Mat. 2:5)<ref>http://bible.cc/matthew/2-5.htm</ref> mula sa Ehipto pagkatapos mamatay ni Herodes. Nang marinig ni Jose na si Archelaus ay naghahari sa Hudea ay natakot siyang pumunta roon at sa dahil sa isang babala sa panaginip ay umurong sa Galilea na nagmumungkahing ang Galilea ay hindi ang kanyang orihinal na destinasyon.<ref name=niv>http://www.biblegateway.com/passage/?search=Matthew+2%3A22-23&version=NIV</ref> Sa karagdagan, ang Mat. 2:23 ay nagbibigay impresyon na ang Nazareth ang bagong tahanan ng pamilya ni Hesus at hindi ang lugar kung saan sila nagmula ayon sa Lucas. Ito ay salungat sa Lucas 2:4, 39 na nagsasaad na ang pamilya ni Hesus ay nagmula sa Nazareth. Walang binabanggit sa Mateo ng anumang paglalakabay tungo sa Bethlehem kung saan isinaad sa Mateo na ipinanganak si Hesus. Sa Lucas 2:4,39, sina Jose at Marya ay nakatira sa Nazareth bago pa ipinanganak si Hesus samantalang sa Mateo, si Jose at kanyang pamilya ay tumira lang sa Nazareth pagkatapos ipanganak si Hesus. Ang mga paghuhukay na arkeolohikal ay nagpapakita rin na ng ''Hudea''(Judea) ay hindi umiiral bilang isang gumaganang bayan sa pagitan ng 7 BCE at 4 BCE na panahong iminumungkahi na ipinanganak si Hesus. Si Herodes ay namatay noong 4 BCE at ayon sa Bibliya ay ipinanganak si Hesus bago mamatay si Herodes. Ang arkeolohikal na mga ebidensiya ay nagpapakita ng mga materyal sa pagitan ng 1200 BCE hanggang 550 BCE gayundin sa panahon mula sa ika-6 siglo CE ngunit wala mula sa unang siglo BCE o unang siglo CE. Ayon sa arkeologong si Aviram Oshri, "nakakagulat na walang ebidensiyang arkeolohikal na nag-uugnay sa Bethlehem sa Hudea sa panahon na ipinanganak si Hesus.<ref>https://web.archive.org/web/20080415225523/http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref> ===Kabataan=== {{pangunahin|Kabataan ni Hesus}} May sanggunian sa pagtira nina Jose at Marya kasama ni Hesus sa Nazareth, Galilea(Mateo 2:23; Lucas 2:39-40). Pagsapit ng pista ng [[Paskuwa]] noong labindalawang taong gulang na si Hesus, naglakbay ang pamilya ni Hesus sa Herusalem. Sa pagkakataong ito, nakilahok si Hesus {{ndash}} sa kabila ng kanyang edad {{ndash}} sa isang maalam na pakikipagdebate o "pakikipagtalo" sa harap ng mga dalubhasa o iskolar na mga Hudyo.<ref name=Gardner>Gardner</ref> Pagkatapos ng episodyong ito, may isang blankong espasyo sa Bagong Tipan na sumasaklaw sa 18 taon ng buhay ni Hesus(mula 12 hanggang 30 anos). Ang ibang mga henerikong alusyon ay si Hesus ay sumulong sa karunungan, at sa pabor sa diyos at tao(Luke 2:52). Ang isang karaniwang pagpapalagay ng mga Kristiyano ay si Hesus ay simpleng namuhay sa Nazareth bilang karpintero ayon sa Marcos 6:3 "Hindi ba ito ang karpintero, ang anak ni Marya at kapatid nina Santiago, Jose, Judas at Simon? Hindi ba kasama natin ang kaniyang kapatid na babae? Kaya nga, dahil sa kaniya natisod sila." Wala ng iba pang ibinigay sa Bagong Tipan sa panahong ito ni Hesus na tinawag ng ilan na ''mga nawawalang taon ni Hesus'' ngunit may iba't ibang mga teoriya at mga alamat na iminungkahi sa panahong ito. Ang [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]] ay naglalarawan ng buhay ng batang si Hesus na may maguni-guni at minsang masamang mga [[supernatural]] na pangyayari na maikukumpara sa isang kalikasang mapaglaro ng batang-diyos sa maraming [[Mitolohiyang Griyego]]. Ang isa sa mga episodyo ay sumasangkot kay Hesus na gumagawa ng isang putik na mga ibon na kanyang binigyan ng buhay na isang gawang itinuro kay Hesus sa Qur'an 5:110; bagaman sa [[Quran]], ito ay hindi itinuto kay Hesus bilang isang bata o isang matanda. Sa isang episodyo, ang isang bata ay nagkalat ng tubig na tinipon ni Hesus. Ito ay sinumpa naman ni Hesus na nagsanhi sa katawan ng batang ito na matuyot sa isang bangkay. Ang isa pang bata ay namatay nang ito ay sumpain ni Hesus nang ito ay maliwanag na aksidenteng nakabunggo kay Hesus, bumato kay Hesus o sumuntok kay Hesus(depende sa salin nito). Ang ilang mga manunulat ay nag-angkin na nakahanap ng patunay ng pag-iral ng mga manuskrito ni Hesus sa India at Tibet na sumusuporta sa paniniwalang si Hesus ay nasa India sa panahong ito ng kanyang buhay. Sina Gruber at Kersten (1995) ay nag-aangkin na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng mga katuruan at kasanayan na [[Therapeutae]] na mga guro ng eskwelang Budistang [[Theravada]] na sa panahong ito ay namumuhay sa Judea.<ref>{{cite book |author=Gruber, Elmar and Kersten, Holger. |title=The Original Jesus |publisher=Element Books |location=Shaftesbury |year=1995}}</ref> Kanilang isinaad na si Hesus ay namuhay ng buhay ng isang Budista at nagturo ng mga Budistang katuruan sa kanyang mga tagasunod. Ang kanilang akda ay sumunod sa iskolar ng Bagong Tipan sa Oxford na si Hillman Streeter na nagpatunay noong mga 1930 na ang katuruang [[moralidad|moral]] ni [[Gautama Buddha|Buddha]] ay may apat na kahanga hangang pagkakatulad sa [[Sermon sa Bundok]] ni Hesus.<ref>{{cite journal |title=Did Buddhism influence early Christianity? |first=N. S. |last=Chandramouli |publisher=The Times of India |date=May 1, 1997}}</ref> Ang ilang mga iskolar ay naniniwala na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng relihiyong [[Budismo]] at ang [[Ebanghelyo ni Tomas]] at [[Aklatang Nag Hammadi]] ay nagrereplekta sa posibleng impluwensiyang ito.<ref>The Gnostic Gospels and Beyond Belief: the Secret Gospel of Thomas by Elaine Pagels</ref><ref>''The Original Jesus'' by Gruber and Kersten</ref> Ang ideya na si Hesus ay namuhay sa India ay nauugnay sa aklat ni [[Louis Jacolliot]] na ''La Bible dans l'Inde, Vie de Iezeus Christna'' (1869).<ref>L. Jacolliot (1869) ''[http://books.google.com/books?id=PbsOAAAAQAAJ&dq=%22La+Bible+dans+l'Inde%22&source=gbs_navlinks_s La Bible dans l'Inde]'', Librairie Internationale, Paris (digitized by Google Books)</ref> (''The Bible in India, or the Life of Jezeus Christna''),<ref name=jacolliot>Louis Jacolliot (1870) ''[http://books.google.com/books?id=vqguAAAAYAAJ&dq=%22Louis+Jacolliot%22&source=gbs_navlinks_s The Bible in India]'', Carleton, New York (digitized by Google Books)</ref> Ikinumpara ni Jacolliot ang mga salaysay ng buhay ni [[Krishna|Bhagavan Krishna]] kay Hesus sa mga ebanghelyo at nagbigay konklusyon na hindi maaaring koinsidensiya na ang dalawang mga kwento ay may napakaraming mga pagkakatulad sa maraming mga mas pinong detalye. Siya ay nagbigay rin ng konklusyon na ang mga salaysay sa ebangelyo ay isang [[mito]] na batay sa mitolohiya ng Sinaunang India.<ref>As an example of a different interpretation, note that a number of well-known philosophers and writers, whose lifework has revolved around East-West comparative religion, ([[Ramakrishna]], [[Vivekananda]], [[Sivananda]] among others), have written that the similarities in some of the events in the lives of two of the most important figures in Eastern and Western religion (Christ and Krishna), are proof of the divine harmony linking the great faiths of East and West.</ref> Kanyang binaybay ang "Krishna" bilang "Christna" at nag-angkin na ang mga alagad ni Krishna ay nagbigay sa kanya ng pangalang "Jezeus" na nangangahulugang "dalisay na esensiya" sa [[Sanskrit]]. Si Holger Kersten ay nagmungkahi na ang [[Hindu]] Bhavishya Maha Purana sa Pratisargaarvan (19.17-32) ay naglalarawan ng pagdating ni Hesus: "Isang araw, si Shalivahana na pinuno ng mga Shakas ay dumating sa isang mayelong bundok. Doon sa Lupain ng Hun(Ladakh), nakita ng makapangyarihang hari ang isang lalake na nakaupo sa isang bundok. Ang kanyang balat ay tulad ng isang kobre at may suot na puting mga damit. Tinanong ng hari ang banal na lalake kung sino siya: Ito ay sumagot na Ako si Isaputra(anak ng Diyos) na ipinanganak ng birhen, ministro ng mga hindi mananampalataya na walang tigil sa paghahanap ng katotohanan. O hari, makinig ka sa relhiyon na dinala ko sa mga hindi mananampalataya...sa pamamagitan ng hustisya, katotohanan, pagninilay-nilay at pagkakaisa ng espirito, mahahanap ng tao ang kanyang daan kay Isa(Diyos sa Sanskrit) na nananahan sa sentro ng liwanag na nananatiling hindi nagbabago tulad ng araw na tumutunaw sa lahat ng mga lumilipas na bagay magpakailanman. Ang masayang larawan ni Isa na tagabigay ng kaligayahan ay inihayag sa puso; at ako ay tinawag na Isa-Masih(Hesus na Mesiyas)". Ayon sa mga [[Ahmadi]], ang mga karagdagang kasabihan ni [[Muhammad]] ay nabanggit na si Hesus ay namatay sa [[Kashmir]] sa edad na 120 taon. Ang mga aklat na Christ in Kashmir ni Aziz Kashmiri at Jesus Lived in India ni Holger Kersten ay nagtatala ng mga dokumento at artikulo bilang suporta sa pananaw na ito. ===Pagpapakilala at pagbabautismo ni Juan Bautista kay Hesus=== Ang pagbabautismo ni [[Juan Bautista]] kay Hesus ang opisyal na pinakasimula ng pangangaral ni Hesus sa madla. Naganap ito noong tatlumpung taong gulang na siya. Pagkaraang mabautismuhan si Hesus, lumitaw ang [[kalapati]] ng [[Espiritu Santo]], at narinig ang tinig ng Diyos na nagpapahayag na anak niya si Hesus.<ref name=Gardner/> ====Si Juan Bautista si Elias ayon kay Hesus ngunit ayon kay Juan Bautista ay hindi siya si Elias==== Ayon sa Mateo 17:10-13,"''At tinanong siya ng kaniyang mga alagad, na nangagsasabi, Bakit nga sinasabi ng mga iskriba na kinakailangang pumarito muna si [[Elias]]? At sumagot siya, at sinabi, Katotohanang si Elias ay paririto, at isasauli ang lahat ng mga bagay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na naparito na si Elias, at hindi nila siya nakilala, kundi ginawa nila sa kaniya ang anomang kanilang inibig. Gayon din naman ang Anak ng tao ay magbabata sa kanila. Nang magkagayo'y napagunawa ng mga alagad na si Juan Bautista ang sa kanila'y sinasabi niya." Ayon naman kay Juan Bautista sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 1:21,"''At sa kaniya'y kanilang itinanong, Kung gayo'y ano nga? Ikaw baga'y si [[Elias]]? At sinabi niya, Hindi ako. Ikaw baga ang propeta? At siya'y sumagot, Hindi.''" ====Pagbabautismo kay Hesus pagkatapos ipakulong ni Herodes si Juan==== Ayon sa Mateo 3:1-16 at Juan 1:19-36, binautismuhan ni Juan si Hesus sa simula pa ng pangangaral ni Juan Bautista ngunit ayon sa Lucas 3:18-21,si Hesus ay binautismuhan pagkatapos na ipakulong ni Herodes si Juan Bautista. ====Paghahayag ni Juan Bautista na si Hesus ang Kordero ng Diyos ngunit hindi alam ni Juan kung sino si Hesus==== Ayon sa Juan 1:29-36: :Nang kinabukasan ay nakita ni Juan si Hesus na lumalapit sa kaniya, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos, na nagaalis ng kasalanan ng sanglibutan! Ito yaong aking sinasabi, Sa hulihan ko'y dumarating ang isang lalake na magiging una sa akin: sapagka't siya'y una sa akin. At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't upang siya'y mahayag sa Israel, dahil dito'y naparito ako na bumabautismo sa tubig. At nagpatotoo si Juan, na nagsasabi, Nakita ko ang Espiritu na bumababang tulad sa isang kalapati na buhat sa langit; at dumapo sa kaniya.At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't ang nagsugo sa akin upang bumautismo sa tubig, ay siyang nagsabi sa akin, Ang makita mong babaan ng Espiritu, at manahan sa kaniya, ay siya nga ang bumabautismo sa Espiritu Santo.At aking nakita, at pinatotohanan kong ito ang Anak ng Diyos.Nang kinabukasan ay muling nakatayo si Juan, at ang dalawa sa kaniyang mga alagad;At kaniyang tiningnan si Jesus samantalang siya'y naglalakad, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos! Ayon naman sa Lucas 7:18-20: :At ibinalita kay Juan ng kaniyang mga alagad ang lahat ng mga bagay na ito.At sa pagpapalapit ni Juan Bautista sa kaniya ng dalawa sa kaniyang mga alagad, ay sinugo sila kay Hesus na nagpapasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? At pagdating sa kaniya ng mga tao, ay kanilang sinabi, Pinaparito kami sa iyo ni Juan Bautista, na ipinasasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? === Panahon ng pangangaral sa madla === Kabilang sa mga pangunahing kaganapan sa pangangaral sa madla o pagmiministro sa publiko ni Hesus ang pagbibinyag sa kanya ni Juan Bautista, pagtawag niya kay [[Mateo ang Ebanghelista|Mateo]], ang kanyang paggawa ng mga himala, pagbibigay niya kay [[Pedro]] ng mga susi ng langit, ang kanyang pagbabagong anyo, at ang paglilinis ng templo.<ref name=Gardner/> ====Ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang Mesiyas==== Sa maraming instansiya, ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang [[Mesiyas]] gaya ng pagbabawal niya sa mga demonyo (Marcos 1:34,3:11-12,Lucas 4:41), pagbabawal sa kanyang mga alagad na ipaalam nilang siya ang mesiyas (Mateo 16:20, Marcos 8:30, Luas 9:21) at sa pagbabawal sa mga pinagaling niya sa pagpapagaling niya sa iba(Mateo 8:3-4,12:15-16, Marcos 1:44, 5:43, 7:36, Lucas 5:14, 8:56). Ayon sa Marcos 8:29-30,"''At tinanong niya sila, Datapuwa't ano ang sabi ninyo kung sino ako? Sumagot si Pedro at nagsabi sa kaniya, Ikaw ang Cristo. At ipinagbilin niya sa kanila na huwag sabihin kanino man ang tungkol sa kaniya.''" ====Mga alagad lamang ang makakaunawa ng mga talinghaga ngunit hindi naunawaan ng mga alagad ang mga sinabi niya==== Si Hesus ay naghayag ng mga parabula (talinghaga) na ang kahulugan ay nakatago sa mga nakarinig maliban sa kanyang [[Labindalawang Alagad]]. Ayon sa Marcos 4:11-13:"''1At sinabi niya sa kanila, Sa inyo ay ipinagkaloob ang makaalam ng hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa kanilang nangasa labas, ang lahat ng mga bagay ay ginagawa sa pamamagitan ng mga talinghaga:Upang kung magsitingin sila'y mangakakita, at huwag mamalas; at kung mangakinig sila'y mangakarinig, at huwag mangakaunawa; baka sakaling sila'y mangagbalikloob, at patawarin sila.''" Ayon sa Mateo 13:13-15,"''3 Kaya't sila'y pinagsasalitaan ko sa mga talinghaga; sapagka't nagsisitingin ay hindi sila nangakakakita, at nangakikinig ay hindi sila nangakakarinig, ni hindi sila nangakakaunawa. At natutupad sa kanila ang hula ni Isaias, na sinasabi, Sa pakikinig ay inyong maririnig, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mapaguunawa;At sa pagtingin ay inyong makikita, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mamamalas:Sapagka't kumapal ang puso ng bayang ito.At mahirap na mangakarinig ang kanilang mga tainga,At kanilang ipinikit ang kanilang mga mata;Baka sila'y mangakakita ng kanilang mga mata,At mangakarinig ng kanilang mga tainga,At mangakaunawa ng kanilang puso,At muling mangagbalik loob,At sila'y aking pagalingin.''". Ayon sa Lucas 8:10,"'' At sinabi niya, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa mga iba'y sa mga talinghaga; upang kung magsitingin ay huwag silang mangakakita, at mangakarinig ay huwag silang mangakaunawa.''" Ayon sa Mateo 13:10-11,"'' At nagsilapit ang mga alagad, at sinabi nila sa kaniya, Bakit mo sila pinagsasalitaan sa mga talinghaga?At sumagot siya at sinabi sa kanila, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng langit, datapuwa't hindi ipinagkaloob sa kanila.''" Gayunpaman, kahit ang kanyang mga alagad ay hindi naunawaan ang mga sinabi ni Hesus sa kanila. Ayon sa Marcos 9:32,"''Nguni't hindi nila naunawa ang sabing ito, at nangatakot silang magsipagtanong sa kaniya.''" Ayon sa Lucas 9:45,"'' Datapuwa't hindi nila napaguunawa ang sabing ito, at sa kanila'y nalilingid, upang ito'y huwag mapagunawa; at nangatatakot silang magsipagtanong sa kaniya ng tungkol sa sabing ito.''" Ayon sa Lucas 18:34,"'' At wala silang napagunawa sa mga bagay na ito; at ang sabing ito ay nalingid sa kanila, at hindi nila napagtalastas ang sinabi.''" ====Sinabi ni Hesus na walang siyang sinalita sa lihim==== Ayon naman sa Juan 18:20-21:"'' Sinagot siya ni Hesus, Ako'y hayag na nagsalita sa sanglibutan; ako'y laging nagtuturo sa mga sinagoga, at sa templo, na siyang pinagkakatipunan ng lahat ng mga Hudyo; at wala akong sinalita sa lihim. Bakit ako'y iyong tinatanong? tanungin mo silang nangakarinig sa akin, kung anong sinalita ko sa kanila: narito, ang mga ito ang nangakakaalam ng mga bagay na sinabi ko.''" === Pagtawag sa 12 alagad=== Tinawag ni Hesus ang maniningil ng buwis na si Mateo. Sumunod si Mateo kay Hesus at napabilang sa kanyang [[labindalawang mga alagad]]. Ito ay sina [[Simon Pedro]], [[San Andres|Andres]], [[Santiago, anak ni Zebedeo]], [[San Juan|Juan]], [[Felipe ng Bethsaida]], [[San Bartolome|Bartolome]], [[San Mateo|Mateo]], [[Santo Tomas|Tomas]] (kilala rin bilang [[Didymus]]), [[Santiago ang Nakababata]], [[Hudas Tadeo]], [[Simon na Zelote]], at [[Hudas Iskariote]]. ===Pagsisinungaling ni Hesus sa kanyang mga kapatid=== Ayon sa Juan 8:7-10: :Pumunta kayo sa pista: ako'y hindi pupunta sa pistang ito; sapagka't hindi pa nagaganap ang aking panahon.At nang masabi sa kanila ang mga bagay na ito, ay nanahan pa siya sa Galilea. Pagkatapos pumunta ng kaniyang mga kapatid sa pista, Si Hesus ay pumunta, hindi sa hayag, kundi nang lihim. === Mga pagmimilagro ni Hesus === {{seealso|Milagro}} Ang mga [[milagro]] ni Hesus ang kanyang mga gawang [[supernatural]] na itinala sa mga ebanghelyo sa kurso ng kanyang pangangaral. Ayon sa may akda ng [[Ebanghelyo ni Juan]], ang tanging ilan sa mga milagrong ito ang kanyang isinulat sa ebanghelyong ito. Ang mga milagro ni Hesus ay inuri ng ilang mga iskolar sa apat na mga pangkat: mga pagpapagaling sa karamdaman gaya ng [[ketong]], pagpapalayas ng mga [[demonyo]] o masamang espirito, [[pagbuhay sa patay]], at pagkontrol sa kalikasan. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|8:11-12}}, {{Bibleverse||Mateo|16:1-4}}, {{Bibleverse||Mateo|12:38-40}} at {{Bibleverse||Lucas|11:29-30}}, si Hesus ay tumanggi na magbigay ng anumang "''mga tanda''" ng milagro upang patunayan ang kanyang autoridad. Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Juan|2:11}}, ang mga milagro ni Hesus ang "''mga tanda''" na naghahayag ng kanyang kaluwalhatian.Ang talata ng [[Ebanghelyo ni Lucas]] 7:22 (na isinulat ca. 90 CE) na nagsasabing "''At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Magsiparoon kayo, at sabihin ninyo kay [[Juan Bautista]] ang mga bagay na inyong nangakita at nangarinig; ang mga bulag ay nangakakakita, ang mga pilay ay nagsisilakad, ang mga ketongin ay nangalilinis, at ang mga bingi ay nangakaririnig, ang mga patay ay ibinabangon, sa mga dukha ay ipinangangaral ang mabubuting balita''" ay matatagpuan rin sa mas naunang isniulat na [[4Q521]] ng [[Dead Sea Scrolls]](Isinulat mula 150 BCE hanggang bago ang 70 CE) ng [[Mga Essene]] na halos katulad ng Lucas 7:22: "''...Ang langit at lupa ay makikinig sa [[Mesiyas]] at walang maliliko sa landas sa Mga kautusan ng mga banal...Kayong umaasa sa inyong puso, hindi ba masusumpungan ito sa Panginooon? Sapagka't isasaalang alang ng Panginoong ang mga hasidim at tatawagin ang mga matuwid sa kanilang pangalan. Kanyang luluwalhatiin ang mga matuwid sa trono ng walang hangganang Kaharian. Siya na nagpapalaya sa mga bihag, siya na nagbabalik ng paningin sa mga bulag, tumutuwid sa mga pilay..Gagawin ng Panginoon ang lahat ng mga maluwalhating bagay na ito... Sapagka't pagagalingin niya ang mga may karamdaman, bubuhayin ang mga patay at dadalhin ang mabubuting balita sa mga dukha.<ref> 4Q521, Dead Sea Scrolls</ref> Isa sa mga halimbawa ng kanyang pagpapagaling ang nasa {{Bibleverse||Mateo|8:5-13}}, nang pumasok si Hesus sa Capernaum ay nilapitan siya ng isang centurion(kapitan) na namanhik sa kanya upang pagalingin ang kanyang alipin. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Lucas|7:1-10}} na sa halip na ang mismong centurion(kapitan) ang lumapit kay Hesus ay isinugo nito ang mga matanda ng Hudyo upang hilingin kay Hesus na pumunta at pagalingin ang kanyang alipin. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|5:22-23}}, nang si Jairus na pinuno ng sinagoga ay namanhik kay Hesus ay nagsabing: "'' Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Ito ay inaayunan sa {{Bibleverse||Lucas|8:41-42}} na si Jairus na pinuno ng sinagoga ay lumapit at nagpatirapa kay Hesus na nagsasabing, "''Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Mateo|9:18}} na nagsasaad na nang lumapit ang pinuno kay Hesus ay patay na ang kanyang anak. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|10:46-52}} at {{Bibleverse||Mateo|20:29-30}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang sila ay papaalis na sa Jericho. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Lucas|18:35}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang siya ay papalapit sa Jericho. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|14:28-32}}, "''Sumagot sa kaniya si Pedro: Panginoon, kung ikaw nga, hayaan mong makapariyan ako sa iyo sa ibabaw ng tubig. Sinabi niya: Halika. Pagkababa ni Pedro mula sa bangka, lumakad siya sa ibabaw ng tubig papunta kay Jesus. Ngunit nang makita niya ang malakas na hangin, natakot siya at nagsimulang lumubog. Sumigaw siya na sinasabi: Panginoon, sagipin mo ako. Kaagad na iniunat ni Jesus ang kaniyang kamay at hinawakan siya. Sinabi niya sa kaniya: O, ikaw na maliit ang pananampalataya, bakit ka nag-aalinlangan? Nang makasakay na sila sa bangka, tumigil ang hangin."'' Ang salaysay na ito ay matatagpuan rin sa [[Budismo]] na mas nauna sa Krisityanismo: "''[Ang isang alagad na nagnais] na bumisita kay [[Buddha]] sa isang gabi...ay natagpuan ang bangka na nawawala mula sa gilid ng ilog Acirvati. Sa isang pananampalatayang pagtitiwala kay Buddha, siya ay humakbang sa tubig at lumakad na tila sa tuyong lupain hanggang sa gitna ng daloy. At pagkatapos ay lumabas siya sa kanyang nakuntentong pagninilay nilay kay Buddha na kanyang nawala ang kanyang sarili at nakita ang mga ilog at natakot at ang kanyang mga paa ay nagsimulang lumubog. Ngunit kanyang pinilit ang kanyang sarili na mabalot muli sa kanyang pagninilay nila at sa pamamagitan ng kapangyarihan nito ay umabot sa malayong gilid ng ilog ng ligtas at naabot ang kanyang Panginoon''".<ref>Rudolf Bultmann, The Gospel of John, Westminster, Philadelphia 1971: p240 quoted in Helms, Gospel Fictions, 81</ref> Ang ilang mga pagmimilagro ni Hesus ay isinalaysay rin sa [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]]. [[File:Thedecapolis.png|thumb|180px|left|Mapa ng lokasyon ng [[Gadara]] at [[Jerash|Gerasa]] mula sa dagat ng Galilea.]] Ang isa pang milagro ni Hesus ang pagpalayas ng demonyo na ang pangalan ay [[Lehiyon (demonyo)]] mula sa isang lalake (Marcos 5:1-20) o dalawang lalake (Mateo 8:28-34), nang si Hesus ay tumungo sa kabilang panig ng dagat Galilea sa rehiyon ng [[Gerasenes]](NRSV) o [[Gadarenes]] (KJV). Ang mga demonyo ay nilipat ni Hesus sa 2,000 [[baboy]] na tumalon at nalunod sa dagat. Sa Mateo, ito ay binago sa [[Gadarenes]]. Sa mga pinakamatandang manuskritong Griyego ay mababasa ang [[Gerasenes]]. Ayon sa [[King James Version]] sa Mateo 8:28, ito ay nangyari sa [[Gergesenes]] na tumutugon sa modernong [[Kursi]] sa [[Dagat ng Galiea]]. Ang Gerasa ay 31 kilometro mula sa Dagat ng Galilea at ang Gadara ay 10 kilometri mula sa dagat ng Galilea o 2 oras sa paglalakad tungo sa Dagat ng Galilea. ===Transpigurasyon === Naganap ang pagbabagong anyo ni Hesus habang inaakyat niya ang isang bundok. Nasaksihan ito nina Pedro, Santiago, at Juan ang Ebanghelista. Sa transpigurasyon o banyuhay na ito ni Hesus, naging nakasisilaw na liwanag si Hesus, maging ang kanyang mukha. Mula sa isang ulap, nagsalita at ipinahayag ng Diyos na si Hesus ang kanyang anak.<ref name=Gardner/> === Paglilinis ng templo === Sa pagbabalik ni Hesus sa Herusalem, natuklasan niya ang mga nagkalat na mangangalakal at mga tagapagpalit ng mga pera sa templo. Ikinagalit ito ni Hesus kaya't pinagalitan at pinalayas niya ang mga taong ito mula sa banal na gusaling iyon. Ito ang isinagawang pagdadalisay ni Hesus ng templo sa Herusalem. Ito ang tanging salaysay na si Hesus ay gumamit ng pisikal na karahasan sa anuman sa mga ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay nangyari malapit sa wakas ng mga ebanghelyong sinoptiko sa Marcos 11:15–19, 11:27–33, Mateo 21:12–17, 21:23–27 at Lucas 19:45–48, 20:1–8) at malapit sa simula ng Ebanghelyo ni Juan sa Juan 2:13–16. === Pagpasok ni Hesus sa Herusalem=== Ayon sa mga ebanghelyo, bago pumasok si Hesus sa Herusalem, siya ay nanatili sa Bethany at Bethpage. Ayon sa Juan 12:1, si Hesus ay nasa Bethany ng anim na araw bago ang [[Paskuwa]]. Habang naroon, kanyang ipinadala ang kanyang dalawang mga alagad sa isang bayan upang kunin ang isang asno na nakatali ngunit hindi kailanman nasakyan. Kapag sila ay tinanong, sila ay tinuruan na sabihing ang asno ay kailangan ng Panginoon ngunit ibabalik. Ang parehong {{Bibleverse||Lucas|19:29-35}} at {{Bibleverse||Juan|12:12-16}} ay nagsaad na sa pagpasok ni Hesus sa Herusalem, siya ay umupo sa isang batang asno. Ayon sa Juan, ito ay upang matupad ang hula sa Zacarias 9:9. Ayon sa Zacarias, "Magalak ka ng malaki, Anak na Babae ng Zion!, Humiyaw, Anak ng Babae ng Herusalem, Tingan mo, ang hari mo ay dumarating sa iyo, matuwid at matagumpay, mapagpakumbaba at nakasakay sa ''isang asno, sa isang bisiro'', ang bisiro ng isang asno". Ang dalawang huling mga linya ay tila nagpapahiwatig na ang hari ay nakasakay sa dalawang mga hayop na ''asno at ang bisiro'' nito. Gayunpaman, ito ay isa lamang halimbawa ng mga paralelismong pangtulang Hebreo na kinasasangkutan ng pag-uulit ng parehong idea sa magkaibang mga salita para sa layuning metriko at ritmiko. Salungat sa Lucas at Juan na nagsaad na si Hesus ay sumakay sa ''isang asno'', nabasa ni Mateo ang talata sa Zacarias na ang mesiyas ay sasakay sa ''dalawang mga asno'' at si Hesus ay kanyang isinaad na sumakay sa ''mga'' asnong ito. Sa Hebreo ng Zec. 9:9, ang asno ay tumutukoy sa isang lalake. Ito ay isanalin sa Mateo sa babaeng asno at ang anak ng babaeng asnong ito. Sa saling Griyego ng Zec. 9:9, ang salitang asno ay maaaring tumukoy sa parehong kasarian. Ang ilang mga salin at komentaryo ng bibliya ay nagmungkahi na ang sinakyan ni Hesus ang mga damit(o balabal) na ipinatong ng mga alagad sa asno at bisiro nito. Gayunpaman, kahit pa ipagpalagay na ang "sa kanila" ay tumutukoy sa mga damit, inilagay ng mga alagad ang mga damit ''sa kanila'' o sa parehong asno at bisiro. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|21:7}}, "kanilang dinala ang ''babaeng asno at ang bisiro nito'', kanilang inilagay ang kanilang mga balabal ''sa kanila''(asno at bisiro) at si Hesus ay umupo ''sa kanila''." ===Pagsumpa sa puno ng igos=== Ang pagsumpa ni Hesus sa punong [[igos]] ay isinama lamang sa mga ebanghelyong Marcos at Mateo ngunit wala sa Lucas o Juan. Sa Mateo, ang sinumpang igos ay ''agad'' na natuyo samantalang sa Marcos, ang puno ay hindi natuyo hanggang sa sumunod na araw. Ayon sa Mateo 21:18-20, sa kinaumagahan, nang siya ay pabalik na sa lungsod ay nagutom si Hesus. Pagkakita niya sa isang puno ng igos sa tabing-daan, nilapitan niya ito ngunit wala siyang nakita rito kundi mga dahon lamang kaya sinabi niya rito: "Kailanman ay hindi ka na mamumunga. ''Kaagad na natuyo ang puno ng igos''". Sa Marcos 11:12-14, pagkatapos ng pagpasok ni Hesus sa Herusalem at bago ang paglilinis ng templo, sinumpa ni Hesus ang igos sa pagiging walang bunga nito sapagka't hindi pa panahon ng mga igos. Sinabi ni Hesus sa puno na ''sinomang tao'y hindi kakain ng iyong bunga mula ngayon at magpakailan man''. Pagkatapos ng kanyang paglilinis sa templo sa kinaumagahan, ay nakita ng mga alagad na ang puno ng igos ay tuyo na mula sa mga ugat. Sa pagkaalaala ni Pedro ay sinabi sa kaniya, Rabbi, narito, ang sinumpa mong puno ng igos ay natuyo(Marcos 11:20-21). Ayon sa mga iskolar, ang pagkakaiba sa dalawang kwento ay sanhi ng pagbabago ng Mateo sa kwento ng Marcos na pinaghanguan nito.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=QEKQ_iBhX7UC&pg=PR11&source=gbs_selected_pages&cad=3#v=onepage&q&f=false Davies, William David, & Allison, Dale C., "Matthew 19-28" ()] p.147</ref> ===Huling hapunan === {{pangunahin|Huling Hapunan}} Ang Huling Hapunan ang pinagsaluhan ni Hesus kasama ng kanyang mga apostol bago ang kanyang pagpapako sa krus. Ito ay inaalala ng mga Kristiyano at batayan ng kalaunang doktrina ng mga Kristiyano na [[sakramento]] o [[ordinansa]]ng(sa [[Protestantismo]]) tinatawag na [[Eukarista]] at kilala rin bilang "Banal na Komunyon" o "Ang Hapunan ng Panginoon". Ang [[Simbahang Katoliko Romano]], [[Silangang Ortodokso]], [[Ortodoksong Oriental]] at [[Simbahan ng Silangan]] ay nagtuturo na ang realidad(substansiya) ng mga elemento ng tinapay at alak ay buong nababago sa literal na katawan at dugo ni Hesus samantalang ang mga hitsura(species) ay nanatili. Ang [[Lutherano]] ay nanniwala na ang katawan at dugo ni Hesus ay umiiral "sa, kasama at ilalim" ng mga anyo ng tinapay at alak na isang konseptong kilala bilang ang unyong sakramental. Sa Huling Hapunan ayon sa mga ebanghelyo nang hinulaan ni Hesus ang pagkakanulo sa kanya ni [[Hudas Iskariote]]. Ang tatlong ebanghelyong sinoptiko(Mateo, Marcos, Lucas) at Unang Korinto ay kinabibilangan ng salaysay ng Hapunan kung saan si Hesus ay kumuha ng tinapay, hinati ito at ibinigay sa mga apostol na nagsasabing, "Ito ang aking katawan na ibinigay sa inyo". Ang mga salita sa bawat salaysay ng mga aklat na ito ay katamtamang magkakaiba na sumasalamin sa isang tradisyong [[Ebanghelyo ni Marcos|pang-Marcos]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Mateo]] at isang tradisyong [[Apostol Pablo|Paulino]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Lucas]].<ref name="NBD">"Lord's Supper, The" in ''New Bible Dictionary'', 3rd edition; IVP, 1996; page 697</ref> Ang mga salitang "''Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin''" ay matatagpuan lamang sa Ebanghelyo ni Lucas(22:19) at hindi sa iba pang 3 ebanghelyo. Ang {{Bibleverse||Lucas|22:19-20}}(22:19b-20)(''ibinigay sa kanila. Kaniyang sinabi: Ito ang aking katawan na ibinigay para sa inyo. Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin. Sa gayunding paraan, pagkatapos na makapaghapunan, kinuha niya ang saro at sinabi: Ang sarong ito ay ang bagong tipan sa aking dugo na ibinuhos para sa inyo.'') ay hindi lumilitaw sa ilang mga pinakamaagang manuskrito ng Ebanghelyo ni Lucas at pinaniniwalaang isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang episodyong ito ay hindi matatagpuan sa [[Ebanghelyo ni Juan]] ngunit kinabibilangan ng paghuhugas ni Hesus ng mga paa ng apostol na may detalyadong diskursong pagpapaalam habang inihahanda sila sa kanyang paglisan. Ayon sa mga sinoptiko ({{Bibleverse||Marcos|14:12-18}}, {{Bibleverse||Mateo|26:17-21}} at {{Bibleverse||Lucas|22:8}}), ang Huling Hapunan ang Seder na [[Paskuwa]](Paglagpas) na isinasagawa ng mga Hudyo sa simula ng [[Nisan]] 15. Salungat dito, ang Huling Hapunan ayon sa {{Bibleverse||Juan|19:14}} nangyari noong Nisan 14 nang ang mga kordero ng Paskuwa ay pinapatay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|18:28}} at {{Bibleverse||Juan|19:14-15}}, si Hesus ay ipinako sa krus bago ang [[Paskuwa]]. Ipinagpapalagay na ang may akda ng Juan ay pumili ng petsang ito upang umangkop sa kanyang teolohiya na si Hesus ang "kordero ng diyos"({{Bibleverse||Juan|1:29}}) at iniugnay si Hesus sa mga hinahandog na kordero sa Paskuwa ng mga Hudyo.<ref>Sanders, E. P. The historical figure of , 1993. p. 72</ref> Ikinatwiran ni Raymond Brown na sa [[Seder na Paskuwa]] ng mga Hudyo, ang unang saro ng alak ay iniinom bago kainakain ang walang lebadurang tinapay ngunit sa sinoptiko, ay nangyari ito pagkatapos. Ito ay nagpapakita ayon kay Brown na ang pangyayaring ito ay hindi ang unang Seder na Paskuwa na nangyayari tuwing Nisan 15 at kaya ay mas umaayon sa kronolohiya ng Juan na nangyari noong Nisan 14. Gayunpaman, maaaring ito ay binago para sa mga layuning simboliko o relihiyoso. Ang [[Silangang Ortodokso]] ay naniniwalang ang hapunang Eukaristiko ay hindi ang Seder na Paskuwa kundi isang hiwalay na hapunan. Ang argumentong Seder na Paskuwa ay itinatakwil rin ng Simbahang [[Presbiteriano]] na nagsasaad na ang huling hapunan sa ebanghelyo ay maliwanag na nagpapakitang ang layunin ng Huling Hapunan ay hindi ang pag-ulit ng taunang Seder na Paskuwa ng [[Aklat ng Exodo]].<ref>Brown et al. page 626</ref><ref name=Presbyterian37 >''Liturgical year: the worship of God'' by Presbyterian Church (U.S.A.), 1992 ISBN 978-0-664-25350-9 page 37</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Juan]] at ang 1 Corinto 5:7-8 ay nagtumbas ng pagpako kay Hesus bilang isang inihandog na kordero ng Paskuwa. Ang mga iskolar ng [[Seminar ni Hesus]] ay tumuturing sa Huling Hapunan na hinango hindi mula sa huling hapunan ni Hesus kasama ng mga apostol kundi sa mga tradisyong [[hentil]] ng mga pag-alalang hapunan para sa mga namatay.<ref name = "ActJMark">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Mark," p. 51-161</ref> Si [[Barry B. Powell|Barry Powell]] ay nagmungkahi na ang mga konseptong Kristiyano ng pagkain at pag-inom ng laman at dugo ni Hesus ay naimpluwensiyan ng kulto ni [[Dionysus]].<ref>Powell, Barry B., ''Classical Myth'' Second ed. With new translations of ancient texts by Herbert M. Howe. Upper Saddle River, New Jersey: Prentice-Hall, Inc., 1998.</ref> Si [[Dionysus]] ay isa sa maraming mga tagapagligtas na [[diyos na namatay at nabuhay]]. Ang kanyang kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing [[Pasko#Disyembre_25|Disyembre 25]]. Siya ay sinamba sa buong Gitnang Silangan gayundin sa Gresya. Siya ay mayroong sentro ng pagsamba sa Herusalem noong ika-1 siglo BCE. Siya ang anak ni [[Zeus]] na Diyos Ama at ang kanyang laman at dugo ay simbolikong kinakain ng kanyang mga tagasunod sa anyo ng tinapay at alak. Si [[Dionysus]] ay ipinanganak ng isang birhen, nagsagawa ng mga milagro gaya ng pagbabago ng tubig sa alak, may 12 alagad, tinawag na "Diyos na naging laman", "Tanging Bugtong na Anak" at "Tagapagligtas", ipinako sa krus at namatay bilang isang handog para sa mga kasalanan ng daigdig. Si Dionysus ay muling nabuhay pagkatapos ng 3 araw at umakyat sa langit.<ref>http://www.religioustolerance.org/chr_jcpa2.htm</ref><ref>[[Pausanias (geographer)|Pausanias]], ''Description of Greece'' 6. 26. 1 - 2</ref><ref>[[Athenaeus]], ''Deipnosophistae'' 2. 34a</ref> Ayon sa iskolar na si Peter Wick, ang paggamit ng simbolismong alak sa [[Ebanghelyo ni Juan]] kabilang ang kwento ng [[kasalan sa Cana]] kung saan binago ni Hesus ang tubig sa alak ay nilayon upang ipakita ng Juan si Hesus ay mas superior kay [[Dionysus]].<ref name="Wick 2004 179–198">{{cite journal |last=Wick |first=Peter |title=Jesus gegen Dionysos? Ein Beitrag zur Kontextualisierung des Johannesevangeliums |journal=[[Biblica (journal)|Biblica]] |volume=85 |issue=2 |pages=179–198 |publisher=[[Pontifical Biblical Institute]] |location=Rome |year=2004 |url=http://www.bsw.org/?l=71851&a=Comm06.html |accessdate=2007-10-10 |ref=harv}}</ref> ===Getsemani, pagkakanulo ni Hudas at pagdakip kay Hesus=== [[File:Giotto - Scrovegni - -31- - Kiss of Judas.jpg|thumb|300px||''Halik ni [[Hudas Iskariote]]'' (1304–06), fresco ni [[Giotto]], [[Scrovegni Chapel]], [[Padua]], Italya]] Ayon sa mga kanonikal na Ebanghelyo, pagkatapos ng Huling Hapunan, si Hesus at ang kanyang mga alagad ay naglakbay sa Gethsemane. Nang makarating rito, siya ay inilarawang lumisan sa kanyang mga alagad upang manalangin ng pribado. Isinaad ng mga sinoptiko na ang tatlong mga alagad na kasama ni Hesus ay nakatulog at kinastigo sila ni Hesus sa pagkabigong manatiling gising kahit sa isang oras na nagmuungkahing sila ay manalangin upang makaiwas sa tukso. Sa puntong ito, si [[Hudas Iskariote]] ay lumitaw na sinamahan ng isang pangkat ng mga tao na kinabibilangan ng mga saserdote at matatanda at mga taong may sandata. Lumapit si Hudas kay Hesus upang halikan niya ito. Ang halik ang ibinigay ni Hudas na tanda sa mga humuhili kung sino ang kanilang dapat huhulihin. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], si Hesus ay tumugon kay Hudas, ''Kaibigan, anong dahilan ng pagparito mo?'' Ito ay humantong sa paniniwala na si Hesus at Hudas ay aktuwal na may kasunduan at walang tunay na pagkakanulong nangyari.<ref name=PagelsKing>Pagels, Elaine at Karen L. King. (...) "The ''Gospel of John'' suggests that Jesus himself was complicit in the betrayal, that moments before Judas went out, Jesus had told him, "Do quickly what you are going to do" (''John'' 13:27)" (...), ''Reading Judas, The Gospel of Judas and the Shaping of Christianity'', Penguin Books, New York, 2007, pages 3–4, ISBN 978-0-14-311316-4.</ref> Ang Lucas 22:47-48 ay nagsasaad na nakita ni Hesus si Hudas na paparating at pinigil siya na nagtatanong: ''Hudas, sa pamamagitan ba ng halik ay ipagkakanulo mo ang Anak ng Tao?'' Walang halik na isinagawa si Hudas. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|14:45-47}} at {{Bibleverse||Mateo|26:49-51}}, ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng isang alipin ay nangyari ''pagkatapos dakipin si Hesus''. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa parehong {{Bibleverse||Lucas|22:47-54}} at {{Bibleverse||Juan|18:4-12}} na ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng alipin ay nangyari ''bago dakipin si Hesus''. Ayon sa apat na kanonikal na Ebanghelyo, hinulaan ni Hesus na ipinagkakanulo siya at alam niyang ito ay gagawin ni Hudas({{Bibleverse||Mateo|26:23-25}}, {{Bibleverse||Marcos|14:18-21}}, {{Bibleverse||Lucas|22:21-23}} at {{Bibleverse||Juan|13:21-30|}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|13:21-30}}, ito ay katuparan ng isang hula sa kasulatan ngunit inihayag din ni Hesus sa {{Bibleverse||Mateo|26:23-24}} tungkol kay Hudas na ''sa aba ng taong iyon na magkakanulo sa Anak ng Tao. Mabuti pa sa taong iyon kung hindi na siya naipanganak''. Ang pagtupad ni Hudas sa hula ay nagpapahiwatig na si Hudas ay walang [[malayang kalooban]] at nakatakda na sa kapahamakan bago pa ang kanyang kapanganakan({{Bibleverse||Juan|17:12}}). Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Mateo|19:28}} at {{Bibleverse||Lucas|22:30}}, ang lahat ng 12 mga alagad ay uupo sa 12 trono upang hatulan ang 12 lipi ng Israel. Sinaad sa {{Bibleverse||Mateo|26:15}} at Mateo 27:3-10 na ipinagkanulo ni Hudas si Hesus para sa 30 pirasong pilak. Ayon sa Marcos 14:10-11, ang mga saserdote ay nangako lamang kay Hudas na babayaran siya ngunit ayon sa Mateo 26:14-16 ay agad binyaran si Hudas ng mga saserdote. Kalaunan ay dahil nagsisi si Hudas ay kanyang ibinalik ang salapi sa templo at nagbigti. Ang salapi ay kalaunang ginamit ng mga pinunong saserdote upang ipambili ng bukid ng magpapalayok upang ito ay maging libingan ng mga dayuhan(Mt 26:15, 27:3-10). Salungat dito, ayon sa Gawa 1:18, si Hudas ang bumili ng isang parang mula sa kabayaran ng kalikuan. Doon ay bumagsak siya na nauna ang ulo, bumuka ang kaniyang katawan at sumambulat ang lahat ng kaniyang bituka. Inangkin sa Mateo 27:9-10 na ang pagbili ng bukid ng magpapalayok ay hinulaan sa Jeremias ngunit ito ay hindi matatagpuan sa Jeremias. Sa halip, ang Zec. 11:13 ay pinaniwalaan ng ilan na tinukoy dito ni Mateo. Ang ''[[Ebanghelyo ni Hudas]]'' ay nagsasaad na ang mga aksiyon ni Hudas ay kanyang ginawa bilang ''pagsunod'' sa mga instruksiyon na ibinigay sa kanya ni Hesus. Ang [[Ebanghelyo ni Hudas]] ay nagsasaad rin na pinlano ni Hesus ang mga kurso ng pangyayari na humantong sa kanyang kamatayan. Ang paglalarawang ito ay tila umaayon sa ilang mga anyo ng [[Gnostisismo]] na ang anyong tao ay isang bilangguan na espiritwal at kaya ay naglingkod si Hudas kay Hesus sa pamamagitan ng pagtulong na palayin ang kaluluwa ni Hesus mula sa mga limitasyong pisikal. Isinasaad rin sa [[Ebanghelyo ni Hudas]] na hindi nalaman ng ibang mga apostol ang tunay na ebanghelyo na itinuro lamang ni Hesus kay [[Hudas Iskariote]] na ang ''tanging'' alagad ni Hesus na kabilang sa "banal na henerasyon" sa mga alagad. === Paglilitis kay Hesus === {{main|Sanhedrin|Poncio Pilato}} Ayon sa mga kanonikal na ebanghelyo, pagkatapos ng pagkakanulo at pagdakip kay Hesus nang gabi ay dinala siya sa [[Sanhedrin]]. Ayon sa Mateo 26:57, si Hesus ay dinala sa bahay ni Caiaphas na dakilang saserdote kung saan nagtipon ang dakilang saserdote, mga skriba at matatanda. Sa Mateo 27:1, idinagdag na muling nagpulong ang mga saserdote sa sumunod na umaga. Ayon sa Marcos, 14:53, si Hesus ay dinala nang gabing iyon sa dakilang saserdote(na hindi pinangalanan) kung saan ang nagtipon ang lahat ng mga hepeng saserdote at mga matatanda. Ayon sa Markos 15:1, ang isa pang konsultasyon ay idinaos ng mga saserdote nang sumunod na umaga. Ayon sa Lucas 22:54, si Hesus ay dinala sa "bahay ng dakilang saserdote"(na hindi pinangalanan) kung saan ay kinutya at binugbog si Hesus nang gabing iyon at sa Lucas 22:66, idinagdag na "sa sandaling araw na", ang mga hepeng sasedote at mga skriba ay nagtipon at dinala si Hesus sa konseho. Sa Juan 18:24, si Hesus ay dinala mula kay Annas patungo kay Caiaphas na dakilang saserdote at sa Juan 18:28 ay isinaad na noong umaga ay dinala si Hesus mula kay Caiphas tungo kay [[Poncio Pilato]] sa Praetorium. Sa mga ebanghelyo, si Hesus ay isinaad na nagsalita ng napaka-kaunti at nagbigay ng napaka bihira at hindi direktang mga sagot sa mga tanong ng saserdote na nagtulak sa isang opiser na sampalin siya. Sa Mateo 26:62, ang kawalan ng tugon ni Hesus ay nagtulak sa dakilang saserdote na tanungin siiya: "wala ka bang isasagot?" Sa mga salaysay ng ebanghelyo, ang mga lalake na humahawak kay Hesus sa bahay ng dakilang saserdote ay kumutya, piniringan ang kanyang mata, uminsulto at bumugbog sa kanya. Ang Markos 14:55-59 ay nagsasaad na ang mga hepeng saserdote ay naghanap ng saksi laban kay Hesus upang ipapatay siya ngunit hindi nakahanay ng sinuman kaya naghanap ng mga maling saksi laban sa kanya ngunit ang kanyang mga saksi ay hindi magkakaayon. Isinaad sa Marcos 14:61 na tinanong naman ng dakilang saserdote si Hesus: "Ikaw ba ang Kristo, ang Anak ng Mapalad?" Sumagot si Hesus na "''Ako''" na sa puntong ito ay pinunit ng dakilang saserdote ang balabal nito sa galit at inakusahan si Hesus ng [[pamumusong]]. Tinanong naman ng dakilang saserdote ang Sanhedrin at silang lahat ay nagbigay hatol na siya ay nararapat mamatay(Marcos 14:64) Sa Mateo 26:63, tinanong ng dakilang sasedote si Hesus "Sabihin mo sa amin kung ikaw ang Kristo, ang Anak ng Diyos". Sumagot si Hesus na "''Sinabi mo''" na nagtulak sa dakilang saserdote na punitin ang kanyang balabal. Salungat dito, sa Lucas 22:67 ay tinanong si Hesus na "Kung ikaw ang Kristo, sabihin mo sa amin". Ngunit kanyang sinabi sa kanila, "''Kung sasabihin ko sa inyo, hindi kayo maniniwala''". Ngunit sa Lucas 22:70 nang siya ay tanungin nila na "Kung gayon, ikaw ba ang Anak ng Diyos?" Sumagot si Hesus na "''Sinasabi niyong ako''". Sa puntong ito, ang mga sasedote ay nagtanong: "Hindi ba, hindi na natin kailangan ang saksi sapagkat tayo na ang nakarinig mula sa kaniyang bibig?" May ilang mga problema sa mga salaysay ng ebanghelyo tungkol sa paglilitis ng [[Sanhedrin]] kay Hesus. Ayon sa mga sinoptiko, ang Banal na Hapunan ang Seder na Paskuwa na unang araw ng Paskuwa. Ito ay nagpapahiwatig na ang paglilitis kay Hesus ay nangyari sa isang linggong pagdiriwang ng pistang Paskuwa. Sa pagbibilang rin ng araw ng mga Hudyo ay isa itong Paskuwa. Pinagbabawal sa [[Hudaismo]] na ang Sanhedrin ay magpulong sa [[Shabbat]] o sa mga pista gaya ng Paskuwa. Sa ebanghelyo, ang Sanhedrin ay nagpulong sa bahay ng dakilang saserdote sa gabing pagkatapos ng pagdakip kay Hesus, ngunit ipinagbabawal sa Hudaismo na ang Sanhedrin ay magpulong sa labas ng ''Bulwagan ng mga Tinagpas na Bato''(Lishkat Ha-Gazith) sa templo sa Herusalem o magpulong sa gabi.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/james_still/jesus_trial.html</ref> Ang isa pang imposiblidad sa Marcos 14:64 ang paghatol ng kamatayan sa parehong araw kesa sa itinakdang interbal na 24 oras sa Hudaismo. Sa Marcos 14:57-58, ang ilang mga tao ay tumayo na may mga "hindi totoong testimonya" laban kay Hesus. Gayunpman, ang kanilang "hindi totoong" inangkin na sinabi ni Hesus ang sinabi ni Hesus ayon sa Juan 2:18-19 at Gawa 6:14. Ayon sa Marcos 16:61, iniugnay ng dakilang saserdote ang pagiging isang [[mesiyas]] sa pagiging Anak ng Diyos. Ito ay maling pag-uugnay dahil hindi itinuturing sa Hudaismo ang pagiging [[mesiyas]] na may katayuang pang-diyos. Ang pag-aangkin rin at pagtuturo ng isang indibidwal na siya "ang mesiyas" ay hindi itinuturing sa [[Hudaismo]] na [[pamumusong]] gaya ng maling pag-aangkin sa Marcos 14:61-64. Ang pag-aangkin rin ni Hesus sa Marcos 14:62 ay hindi nangangailangang ito ay may anumang konotasyong pang-diyos. Ang paggamit ng pariralang "Anak ng Mapalad" o "Anak ng Diyos" ay hindi isang krimen na pinarurusahan ng kamatayan sa Hudaismo. Ang pag-aangkin rin ni Hesus na ang Anak ng Tao ay uupo sa kanan ng diyos sa Marcos 14:62 ay walang pinagkaiba sa alusyon ni [[David]] na nakaupo siya sa kanan ng diyos(Awit 110:1)<ref>Morris Goldstein, Jesus in the Jewish Tradition, Macmillan, New York 1953 quoted in Wilson, Jesus: The Evidence: p 103</ref> Ayon sa mga [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]], si Hesus ay dinala kay Pilato ng [[Sanhedrin]] na nagpahuli kay Hesus at mismong kumwestiyon sa kanya. Isinaad na ang [[Sanhedrin]] ay binigyan lamang ni Hesus ng mga sagot na kanilang itinuring na [[pamumusong|mapamusong]](Marcos 14:61-64) ayon sa [[batas ni Moises]] na hindi malamang na ituturing ni Pilato na isang [[parusang kapital]] na nagpakahulugan ng batas Romano. Ang pangunahing tanong ni Pilato kay Hesus ay kung itinuturing niya ang kanyang sarili na hari ng mga [[Hudyo]] bilang pagtatangka na matukoy kung siya ay isang potensiyal na bantang politikal. Ayon sa saling [[New International Version|NIV]] Marcos 15:2, Mat 26:64: "Ikaw ba ang hari ng mga Hudyo"? "Yes, It is as you say"(oo, gaya ng sinasabi mo).<ref>http://bible.cc/matthew/26-64.htm</ref><ref name="bible.cc">http://bible.cc/mark/15-2.htm</ref> Sa ilang mga salin gaya ng [[KJV]], ang sagot ni Hesus ay: "Thou sayest it."([[King James Version]], Mark&nbsp;15:2, Sinasabi mo);<ref name="bible.cc"/> Ang anumang digri ng kompirmasyon ang nahango ng mga tagasalin ng [[bibliya]] mula sa sagot ni Hesus, ayon sa Bagong tipan ay hindi sapat upang makita si Hesus bilang isang tunay na bantang politikal. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], may pag-aatubili si Pilato na payagan ang pagpapako kay Hesus na walang nakitang kasalanan siya. Ayon sa Mateo, kustombre ng gobernador ng Roma na magpalaya ng isang bilanggo sa [[Paskuwa]]. Ang mga salaysay sa bagong tipan ay nagsasaad na inilabas ni Pilato si [[Barabbas]] at sa Mateo ay tinukoy siyang masamang bilanggo ngunit sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] ay isang mamatay tao. Isinaad ni Pilato sa mga Hudyo na pumili sa pagitan ng pagpalaya kay Barabbas o Hesus na umaasang kanilang hihilinging palayain si Hesus. Gayunpaman, pinili ng mga tao si Barabbas at sinabi tungkol kay Hesus na "Ipako siya!". Sa Mateo, tumugon si Pilato, "Bakit? anong kasamaan ang nagawa niya". Ang mga tao ay nagpatuloy na nagsasabing "Ipako siya!". Walang kustombreng alam na pagpapalaya ng mga bilanggo sa Herusalem maliban sa mga salaysay na ito sa ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay sinasabi ng ilan na elemento ng literaryong paglikha ng Ebanghelyo ni Marcos na nangailangang salungatin ang tunay na anak ng ama upang ilagay ang nagtuturong paligsahan sa anyo ng isang talinghaga. Ang kwento ni Barabbas ay historikal na ginamit upang ilagay ang pagsisi ng pagpapako kay Hesus sa mga Hudyo at upang pangatwiranan ang [[antisemitismo]] na isang interpretasyong kilala bilang [[deisidyong Hudyo]] na itinakwil ni Papa [[Benedict XVI]] sa kanyang aklat noong 2011 na ''Jesus of Nazareth'' kung saan kanya ring kinuwestiyon ang historisidad ng talata sa Mateo.<ref name=JRPB16> {{cite book |url=http://www.ignatius.com/promotions/jesus-of-nazareth/excerpts.htm |title= Jesus of Nazareth |author=[[Pope Benedict XVI]] |year=2011 |accessdate=2011-04-18}} </ref><ref>{{cite web |title=Pope Benedict XVI Points Fingers on Who Killed Jesus |url=http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |quote=While the charge of collective Jewish guilt has been an important catalyst of anti-Semitic persecution throughout history, the Catholic Church has consistently repudiated this teaching since the Second Vatican Council. |date=March 2, 2011 |accessdate=2012-09-28 |archive-date=2012-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120307122425/http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |url-status=dead }}</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Lucas]] ay naglalarawan sa mga saserdote na paulit ulit na nag-aakusa sa kanya bagaman ayon dito ay nanatiling tahimik si Hesus. Pumayag si Pilato na kondenahin si Hesus sa pagpapako sa krus pagkatapos na ipaliwanag ng mga pinunong Hudyo na siya ay isang banta sa Roma sa pamamagitan ng pag-aangking hari ng [[Israel]]. Ayon sa mga sinoptiko, ang mga tao ay tinutruan ng mga pariseo at saduceo na sumigaw laban kay Hesus. Idinagdag ng Mateo na bago ang pagkukundena kay Hesus si kamatayan, si Pilato ay naghugas sa tubig ng kanyang mga kamay sa harapan ng mga tao na nagsasabing "ako ay inosente sa dugo ng taong ito; makikita niyo". ==== Pagpapako sa krus==== [[File:SVouet.jpg|thumb|right|240px|''Ang Pagkapako ni Hesus sa Krus'' (1622) ni [[Simon Vouet]]; Church of Jesus, [[Genoa]]]] Pagakatapos ng paglilitis ni Pilato, si Hesus ay ibinigay ni Pilato sa mga tao upang ipako sa krus. Dinala siya ng mga kawal sa loob ng patyo na tinatawag na hukuman. Tinawag nila ang buong batalyon ng mga kawal na naroroon upang magtipon. Sinuotan nila siya ng kulay ubeng damit at nilagayan ng koronang tinik. Nagsimula silang bumati sa kaniya na sinasabi: Binabati, Hari ng mga Judio. Matapos nila siyang kutyain, hinubad nila ang kulay ubeng damit at isinuot sa kaniya ang kaniyang mga damit. Kanilang dinala siya papalabas upang ipako sa krus. Sa tatlong sinoptiko, kanilang kinuha ang isang nagngangalang Simon na taga-Cerene at ipinapasan sa kaniya ang krus ni Hesus. Salungat dito, sa Juan ay si Hesus lamang ang nagpasan ng kanyang krus tungo sa Golgota. Sa Lucas lamang isinaad ang pakikipag-usap ni Hesus sa mga babaeng sumusunod na tumatangis at nanaghoy sa kaniya. Ang kwento ng isang babaeng Veronica ay hindi matatagpuan sa mga ebanghelyo at lumitaw lamang noong mga 1380. Ayon sa kwento, si Veronica ay naawa nang makita niyang pasan ni Hesus ang kanyang krus tungo sa Golgota. Kanyang ibinigay ang kanyang belo upang punasan ang kanyang noo. Ito ay tinanggap ni Hesus na ibinalik kay Veronica at ang larawan ng kanyang mukha ay milagrosong lumitaw sa belong ito. Ayon sa Marcos at Mateo, si Hesu say inalukan ng maiinom bago siya ipako sa krus. Ang halong inumin na ibinigay kay Hesus sa {{Bibleverse||Marcos|15:23}} ay alak at mira na maaaring isang pagtatangka na pagaanin ang paghihirap na pagtitiisan ni Hesus dahil sa sedatibong epekto nito. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|27:34}}, ang halong inumin ay binago sa alak at apdo. Ang apdo ay isang sukdulang mapait sa lasa at kaya ang intensiyon sa Mateo ay tila kabaligtaran ng sa Marcos upang dagdagan ang paghihirap ni Hesus. Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay ipinako kasama ng dalawa pa. Ang mga sinoptiko ay nagdagdag ng mas maraming mga detalye dito. Ang parehong {{Bibleverse||Marcos|15:27,32}} at {{Bibleverse||Mateo|27:38,44}} ay nagsasaad na ang parehong mga nahatulang kriminal ay sumali sa mga tao sa pagkutya kay Hesus. Sa Lucas, isang kriminal lamang ang kumutya kay Hesus at ang isa ay sumaway sa kumutyang kriminal. Sinabi ng hindi kumutyang kriminal kay Hesus, na Panginoon, alalahanin mo ako kapag ikaw ay nasa paghahari mo na. Sinabi ni Jesus sa kaniya: ''Katotohanang sinasabi ko sa iyo, sa araw na ito, ikaw ay makakasama ko sa Paraiso''. Ang Lucas ay hindi nagbanggit na ang ina ni Hesus ay makikita sa kanyang pagpapako ngunit sa Juan ay inilagay siya sa lugar ng pagpapako kay Hesus at isinaad na habang nasa krus ay nakita niya ang kanyang ina at isang alagad na kanyang minamahal. Kanyang sinabi sa kanyang ina "Babae, tingnan mo ang iyong anak". Inilagay din sa Juan ang iba pang mga babae na kapatid ng kanyang ina, si Maryang asawa ni Clopas at [[Marya Magdalena]]. Hindi matiyak kung buong tinutukoy sa Juan ang 3 o 4 na babae sa krus. Walang kasunduan sa mga iskolar kung anong petsa o araw ipinako si Hesus. Tinatayang si Hesus ay namatay mula 30 CE hanggang 36 CE. Ang araw ng pagpapako kay Hesus ay kadalasang pinaniniwalaang biyernes ngunit ang ilang mga iskolar ay nagmungkahi ng araw na huwebes o miyerkules. Ang ilang iskolar ay naniniwala sa araw na huwebes batay sa isang dobleng sabath na sanhi ng isang ekstrang sabath na Paskuwa na bumagsak sa takipsilim ng huwebes hanggang sa tanghali ng biyernes na nauna sa normal na lingguhang sabath. Ang ilan ay nagmungkahi ng miyerkules batay sa pagbanggit ni Hesus ng pariralang "tatlong mga araw at tatlong mga gabi" sa {{Bibleverse||Mateo|12:40}} bago ang kanyang muling pagkabuhay na sinasabing sa araw ng linggo. Bagaman ayon sa batas ng Hudyo, ang bahagi ng araw ay katumbas ng isang buong araw, ang pariralang "tatlong araw at tatlong gabi" ay nangangahulugang tatlong magkakasunod na araw sa pagitan ng bukang liwayway at gabi at gabi at bukang liwayway o 72 araw. Inangkin na si Hesus ay nabuhay pagkatapos ng 3 araw sa biyernes. Kung ito ay totoo, siya ay inilibing lamang ng 2 gabi. Sa {{Bibleverse||Marcos|15:25}}, ang pagpapako kay Hesus sa krus ay nangyari sa ikatlong oras(alas nuwebe ng umaga) at ang kamatayan ay nangyari sa ikasiyam na oras(alas tres ng hapon).<ref name=Harrington442>''The Gospel of Mark, Volume 2'' by John R. Donahue, Daniel J. Harrington 2002 ISBN 0-8146-5965-9 page 442</ref> Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|19:4}}, si Hesus ay nasa harap pa rin ni Pilato sa ikaanim na oras. Ang ilan ay nagmungkahi ng pagkakasundo ng dalawang salaysay batay sa pag-ooras na Romano ngunit ito ay itinatakwil ng ilang mga iskolar.<ref>Steven L. Cox, Kendell H Easley, 2007 Harmony of the Gospels ISBN 0-8054-9444-8 pages 323–323</ref><ref name=RBrown959 >''Death of the Messiah, Volume 2'' by Raymond E. Brown 1999 ISBN 0-385-49449-1 pages 959–960</ref><ref name=Colin188 >[[Colin Humphreys]], ''The Mystery of the Last Supper'' Cambridge University Press 2011 ISBN 978-0-521-73200-0, pages 188–190</ref> Ang {{Bibleverse||Marcos|15:33}} at {{Bibleverse||Mateo|27:45}} ay nagsasaad na may kadiliman mula sa tanghali hanggang sa alas-tres ng tanghali. Ang {{Bibleverse||Lucas|23:44-45}} ay nagsaad na ito ay [[eklipse ng araw]]. Ayon sa ilang mga iskolar, ito ay imposibleng mangyari dahil ayon sa mga sinoptiko, si Hesus ay ipinako noong unang araw ng Paskuwa(Paglagpas) na Nisan 15. Ang Nisan 15 ay isang gabi ng buong buwan o ang buwan ay nasa kabilang panig ng mundo. Upang ang eklipse ng araw ay mangyari, ang buwan ay dapat nasa pagitan ng daigdig at araw. Sa karagdagan, wala ring mga ulat sa kasaysayan ng isang eklipse ng araw sa Herusalem sa mga panahong ito.<ref>Caird, Saint Luke, p. 253</ref><ref>Craveri, The Life of Jesus, p.399</ref> Kahit ang [[Ebanghelyo ni Juan]] ay hindi rin nagbanggit ng eklipseng nangyari sa pagpapako kay Hesus. Ang hindi karaniwang napakatagal na eklipse ay ginagamit rin laban sa historisidad ng eklipseng ito.<ref>Carrier (1999).</ref> Ang isang pananaw ay ang mga salaysay sa sinoptiko ay isang paglikhang literaryo ng mga manunulat ng ebanghelyo upang pataasin ang kahalagaan ng teolohikal na mahalagang pangyayari kung paanong ang mga eklipse ay iniugnay rin sa mga salaysay ng mga ibang pigurang historikal.<ref name = "ActJMark"/><ref>Davies, W. D, and Dale C. Allison, ''A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel According to Saing Matthew'', Volume III (Continuum International, 1997), page 623.</ref><ref>{{cite book |first=Burton L. |last=Mack |title=A Myth of Innocence: Mark and Christian origins |publisher=Fortress Press |year=1988 |isbn=0-8006-2549-8 |page=296 |quote=This is the earliest account there is about the crucifixion of Jesus. It is a Markan fabrication |url=http://books.google.com/books?id=fNSbW8hWRzwC&pg=PA296&vq=%22markan+fabrication%22&dq=darkness+crucifixion+myth&as_brr=3&sig=91wedXZa05AyWJBh1UHPTlHR4xE}} </ref> Sa Marcos, ang pagdilim ay sinamahan ng pagkapunit sa dalawa ng tabing ng banal na mula sa itaas hanggang sa ibaba.<ref name="ActJMark"/> Ang Mateo ay nagdagdag ng isang [[lindol]] at [[muling pagkabuhay]] ng mga namatay na santo. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:52-53}}, ang mga libingan ay nabuksan at maraming katawan ng mga banal na namatay ang bumangon. Ang mga patay na ito lumabas sa libingan pagkatapos lamang mabuhay na muli si Hesus at pumasok sa banal na lungsod at nagpakita roon sa maraming tao.<ref name = "ActJMatthew">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Matthew," p. 129-270</ref> Ang ilang mga kalaunang manuskrito ng Mateo ay may nakasulat na "''pagkatapos ng kanilang muling pagkabuhay''" sa halip na "''niya''"(his). Ayon kay Schweizer, ang talatang ito ay naglalaman ng isang sinaunang pagtutuwid sa orihinal na manuskrito ng Mateo. Sa teolohiya, si Hesus ang dapat na unang taong muling mabuhay kaya naniwala si Schweizer na ang salita ay ipinalit upang masiguro na ang mga santo ay umahon lamang pagkatapos mabuhay ni Hesus.<ref>[[Eduard Schweizer|Schweizer, Eduard]]. ''The Good News According to Matthew.'' Atlanta: John Knox Press, 1975</ref> Ang karamihan ng mga iskolar ng [[Bibliya]] ay hindi tumuturing sa mga pangyayaring ito na historikal. Ang mga ito ay tinawag ni Bultmaan na "purong nobelistikong mga motif".<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685">Keener, Craig S. ''The Gospel of Matthew: A Socio-Rhetorical Commentary.'' Wm. B. Eerdmans Publishing, 2009. pg. 685</ref> Isinaad ni Hagnar na ang mga pangyayaring ay may mas saysay ng teolohikal sa halip na historikal.<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685"/><ref>[[Raymond E. Brown|Brown, Raymond]]. ''Death of the Messiah.'' Doubleday, 1999. Pennsylvania State University</ref> Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay nagsalita ng pitong mga payahag habang siya ay nakapako sa krus. Sa Lucas 23:34 ay, "Ama, patawarin mo sila sapagkat hindi nila alam ang kanilang ginagawa. Sa Lucas 23:43, "Sa katotohanan, sinasabi ko, ngayon araw ay makakasama mo ako sa Paraiso". Sa Juan 19:25-27, "Babae, tingnan mo ang iyong anak!". Sa Mateo 27:46, ay ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?". Sa Juan 19:28 ay "Ako ay nauuhaw". Sa Juan 19:30 ay "Natapos na" at sa Lucas 23:46 ay "Ama, sa iyong mga kamay ay ipinagkakatiwala ko ang aking espiritu". Dahil sa magkakaibang mga huling salita sa pagitan ng apat na ebanghelyo, si James Dunn ay naghayag ng pagdududa sa historisidad ng mga ito.<ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref> Sa Mateo 27:46, ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?" ay isang sipi sa unang linya ng Awit 22:1. Ang Awit 22:16 ay pinakahulugan ng mga Kristiyano na reperensiya sa pagpapako ni Hesus sa krus batay sa ilang mga modernong salin ng Bibliya na nagsalin ng talata na "kanilang tinagos ang aking mga kamay at mga paa".<ref>http://bible.cc/psalms/22-16.htm</ref> Ang interpretasyong ito ay itinatakwil ng mga Hudyong iskolar. Ang mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo ng Awit 22:16 ay ''ka'ari yadai v'raglai'' ("tulad ng isang leon ang aking mga kamay at ang aking mga paa"). Ang anyong sintaktiko ng pariralang Hebreo ay lumilitaw na walang pandiwa at ito ay sinuplay sa Aramaikong targum na "sila ay kumagat tulad ng isang leon ang aking mga kamay at mga paa". Ang karamihan ng mga manuskritong Hebreo ay gumamit ng salitang kaari(tulad ng isang leon) samantalang sa [[Septuagint]](na saling Griyego ng Hebreo) ay mababasa na "kanilang hinukay"(ορυξαν). Ang mga bersiyong nagsalin ng ''kaari'' ng Awit 22:16 na "tumagos", ay nagsalin ng ''kaari'' sa Isaias 38:13&nbsp;ng "''tulad ng isang leon'', kaya kanyang binali ang lahat ng aking mga buto".<ref>http://bible.cc/isaiah/38-13.htm</ref> Tanging ang [[Peshitta]](ca. 200 CE) na bersiyong Syriac ng Hebreo ang may pagbasang "kanilang tinagos"(they have pierced). Si [[Aquila]] ay nagsalin ng Hebreong Awit 22:16 sa Griyego na "kanilang dinispigura" sa kanyang unang edisyon ngunit isinalin itong "kanilang itinali" sa ikalawang edisyon. Si [[Jeronimo]] ay nagsalin ng Bibliyang Hebreo ng Awit 22:16 sa Latin na "kanilang itinali" ngunit mula sa Griyego na karu tungo sa Latin ay isinaling "kanilang hinukay". Ang karu ay mababasa sa dalawang manuskrito ng Hebreo ngunit ang kaari ay mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo. Ang kaaru na hindi alam ang kahulugan ay mababasa sa kakaunting mga manuskritong Hebreo at mababasa rin sa skrolyo sa Nahal Hever(5/6HevPs). Ang 5/6HevPs ay may karagdagang aleph sa pagitan ng kaf at resh. Walang ibang alam na halimbawa sa panitikang Hebreo na nagbabaybay ng karu sa ganitong paraan at ang kahulugan nito ay hindi alam.<ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/lutheran.html</ref> ====Paglilibing kay Hesus==== [[File:Caravaggio - La Deposizione di Cristo.jpg|thumb|right|200px|''Ang Paglilibing ni Kristo'' sa obra ni [[Caravaggio]].]] Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42-47}}, noon ay araw ng Paghahanda, nang gumabi, na siyang araw bago ang araw ng Sabat. At dumating si Jose na taga-Arimatea na isang marangal na kasapi ng Sanhedrin. Siya ay naghihintay din sa paghahari ng Diyos. Naglakas-loob siyang pumunta kay Pilato upang hingin ang katawan ni Jesus. Ipinatawag ni Pilato ang Kapitan at itinanong dito kung matagal nang patay si Jesus. Nang mabatid niya ito sa Kapitan pinahintulutan niya si Jose na kunin ang bangkay ni Jesus. Bumili si Jose ng telang lino at ibinaba si Hesus sa krus at binalot ng telang lino at inilagay sa libingan. Nakita nina Maria Magdalena at isang Maria kung saan inilagay ni Jose si Hesus. May ilang mga problema sa salaysay na ito. Una ang isinaad na "''nang gumabi''" ay nangangahulugang lumubog na ang araw o alas sais ng hapon na sa Hudaismo ay isa nang Sabath. Kahit pa ipagpalagay na ang gabi ay nangangahulugang isang mas maagang panahon, ang problema ay nananatili dahil ayon sa mga sinoptiko, ang araw na iyon ang unang araw ng [[Paskuwa]](Paglagpas). Sa Sabath o Paskuwa ay hindi pinapayagan ang mga Hudyo magsagawa ng mga transaksiyon ng negosyo ngunit ayon sa salaysay na ito, si Jose ay bumili ng linong panglibing sa araw na iyon. Gayundin, ang paglilibing at pagdadalamhati ay ipinagbabawal sa Hudaismo tuwing Sabath o Paskuwa. Sa Marcos, walang pagpapahid ng mga pabango ni Jose(o katulong na si Nicodemo) na binanggit ngunit nasaksihan ng mga babae kung saan inilagay ni Jose si Hesus sa libingan({{Bibleverse||Marcos|15:47}}). Ang pagpapahid ng mga babae kay Hesus ay ''isasagawa pa lang'' ng linggo({{Bibleverse||Marcos|16:1-2}}) samantalang sa {{Bibleverse||Juan|19:38-42}} ay naisagawa na nina Jose at Nicodemo bago pa ang paglilibing kay Hesus at kaya ay walang binanggit sa Juan na may gagawing pagpapahid si Marya Magdalena nang nag-iisa itong tumungo noong linggo sa libingan({{Bibleverse||Juan|20:1}}). Ang ilang mga iskolar ay nagdududa kung si Jose ng Arimatea ay isang historikal na tao dahil walang rekord sa Lumang Tipan, Talmud at iba pa, maliban sa mga ebanghelyo ng isang lugar na Arimatea.<ref>E. Goldin Hyman, The Case of the Nazarene Reopened</ref> Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-66}}, "''Kinabukasan ay ang araw pagkatapos ng paghahanda at ang mga pinunong-saserdote at mga fariseo ay nagtipun-tipon sa harap ni Pilato na nag-aangkin kay Pilato na naala-ala nila ang sinabi ni Hesus ng nabubuhay pa ito na pagkalipas ng tatlong araw ay si Hesus ay babangon. Kanilang hiniling kay Pilato na ipag-utos nito na bantayan ang libingan ni Hesus hanggang sa ikatlong araw at baka sa gabi ay nakawin siya ng kaniyang mga alagad at sabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay. Kung magkakagayon, ang pandaraya ay magiging malala kaysa una.''" May ilang mga problema sa salaysay na ito na matatagpuan ''lamang'' sa Mateo at hindi sa ibang tatlong kanonikal na ebanghelyo. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42}} at {{Bibleverse||Lucas|23:54}} ang araw ng paghahanda ang araw bago ang araw ng Sabath at kaya ang pagtitipon ng mga saserdote at fariseo ay nahuhulog sa araw ng Sabath na ayon sa batas ng mga Hudyo ay ipinagbabawal ang paggawa ng anumang gawa gaya ng pagtitipon sa harap ni Pilato. Ayon sa mga ebanghelyo, ang mga fariseo ay mga striktong tagapagmasid ng Sabath na kanilang hinangad na ipapatay si Hesus sa simpleng pagpapagaling nito sa Sabath. Ang inaangkin rin sa salaysay na naunawaan ng mga saserdote at fariseo na muling mabubuhay si Hesus pagkatapos ng tatlong araw at nanakawin ng mga alagad ni Hesus ang kanyang bangkay at sasabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay ay sinasalungat ng {{Bibleverse||Juan|2:18-22}} na nagsasaad na hindi naunawaan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang sinabing pagtatayo muli ng templo hanggang lamang sa kanyang pagbangon muli sa patay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:9}}, hindi pa alam ng mga alagad noon ang kasulatan na siya ay dapat bumangon mula sa mga patay. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:45-46}}, pagkatapos lamang muling mabuhay ni Hesus nang binuksan ni Hesus ang pang-unawa ng mga alagad upang maunawaan ng mga ito ang mga kasulatan na babangong muli sa mga patay sa ikatlong araw ang mesiyas. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|27:39-40}} na hindi alam ng mga Hudyo ang ibig sabihin ni Hesus. Ang isa pang problema sa Mateo ang paglipas ng isang araw bago pabantayan ng mga saserdote at fariseo ang libingan ni Hesus na na nagbibigay sa mga alagad ni Hesus ng pagkakataon na nakawin ang kanyang bangkay. Salungat sa salaysay ng mga ebanghelyo, ang {{Bibleverse2|Mga|Gawa|13:27-29}} ay nagsaad na ang naglibing kay Hesus ay ang mga mamamayan ng Herusalem at mga pinuno ng mga ito. Ang salaysay sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-65}} ay nag-uulat rin ng mga usapang may pribilehiyo sa pagitan ng mga saserdote at ni Pilato at sikretong usapan sa pagitan ng mga saserdote at bantay({{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}) na walang mga Kristiyano ang maaaring makaalam at kaya ay pinaniniwalaan na isang imbensiyon lamang ng may akda ng Mateo.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/resurrection/2.html</ref> Ayon sa mga skolar na sina [[L. Michael White]] at [[Helmut Koester]], ang salaysay ng mga bantay sa Mateo ay isang pagtatangkang apolohetiko ng may akda ng Mateo upang ipaliwanag ang mga pag-aangkin ng mga Hudyo na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan na kumakalat sa panahon ng pagkakasulat ng Ebanghelyo ni Mateo.<ref>''Ancient Christian Gospels'' Koster, Helmut; Trinity Press, (1992) pg 237.</ref><ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/symposium/historical.html</ref> Ayon ds {{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}, "''Habang sila ay papaalis, narito, ang mga bantay ay umalis papuntang lungsod. Kanilang iniulat sa mga pinunong-saserdote ang lahat ng mga nangyari. Sila ay nagtipun-tipon kasama ng matatanda. At nang makapagsangguni na sila, binigyan nila ng malaking halagang salapi ang mga bantay.Sinabi nila: Sabihin ninyo na dumating ang kaniyang mga alagad nang gabi habang kami ay natutulog at ninakaw nila si Jesus. Kapag ito ay narinig ng gobernador, hihimukin namin siya at ililigtas kayo sa inyong pananagutan. Kinuha nila ang salapi at ginawa ang ayon sa itinuro sa kanila. Ang ulat na ito ay kumalat sa mga Hudio hanggang sa kasalukuyan.''" Ayon sa mga kritiko, imposibleng maniwala ang mga pinunong Saserdote sa pahayag ng mga bantay na milagrasong umahon si Hesus sa libingan at hindi rin kapani-paniwala na kanilang paangkinin sa mga bantay na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan kung sila ay natutulog. Sa {{Bibleverse||Juan|20:14-16}}, pagkatapos akalain ni Maria Magdalena si Hesus bilang [[hardinero]] ay tinanong ito kung ano ang ginawa nito sa katawan ni Hesus na nagpapahiwatig na ang hardinero ay may motibo na galawin ang katawan ni Hesus. Sa ''Pakikipag-usap kay Trypho'' ni [[Justin Martyr]] ay isinaad na: ''ninakaw siya ng kanyang alagad sa gabi mula sa libingan kung saan siya nakahimlay nang alisin mula sa krus at ngayon ay dinadaya ang mga tao sa pagsasaad na siya ay nabuhay mula sa mga patay at umakyat sa langit".'' Si [[Tertullian]] ay nagbanggit sa kanyang ''De Spectaculis'' na karagdagan sa teoriya na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan ay ang hardinero ang gumawa sa gayong ang kanyang letsugas ay hindi mapinsala mula sa mga taong dumadalaw sa katawan. Ayon sa Toledoth Yeshu, ang hardinerong nagngangalang Juda ang orihinal na naglipat ng katawan at pagkatapos ay ibinenta ang katawan ni Hesus sa mga pinunong Hudyo.<ref name="carrier351">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 351.</ref> Ayon sa historyan na si Charles Freeman, ang [[Sanhedrin]] ang nag-alis ng katawan ni Hesus upang pigilan itong maging dambana ng mga alagad ni Hesus. Ikinatwiran ni Freeman na ang mga lalake(o anghel) na nakasuot ng puting balabal sa libingan ay maaaring ang mga saserdote ng templo({{Bibleverse||Marcos|16:3-7}}). Sa paghikayat ng mga lalakeng ito sa libingan sa mga alagad ni Hesus na bumalik sa Galilea, tinangka ng mga ito na paalisin ang mga alagad sa Herusalem upang maiwasan ang kaguluhan.<ref name="freeman">Charles Freeman, ''A New History of Early Christianity '', pp. 31-33(Yale University Press, 2009). ISBN 978-0-300-12581-8</ref> Ayon sa mga skolar, ang pagnanakaw ng mga libingan ay isang kilalang problema sa Judea noong unang siglo na ang Caesar ay nagutos ng parusang kamatayan sa pakikialam sa mga libingan at nagpatuloy hanggang ika-2 siglo CE. Kaya para sa mga tagapagtaguyod ng teoriyang ninakaw ang katawan ni Hesus ay posible na ninakaw ang katawan ni Hesus. Ito ay posible dahil hindi nasaksihan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang aktuwal na pagkabuhay na muli mula sa libingan kundi isang ''lamang'' walang lamang libingan({{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, {{Bibleverse||Lucas|24:1-3}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:5-7}}, nang pumasok si Pedro sa loob ng libingan ay nakita niyang nakalapag doon ang mga telang lino at nakita rin niya ang panyong inilagay sa ulo ni Hesus na hindi kasamang nakalapag ng telang lino. Ang panyong ito hiwalay na itiniklop (entetuligmenon) sa isang dako na nagpapahiwatig ng isang intensiyonal na aksiyon na ginawa sa panyong ito. Ang isang posibleng motibo para sa mga magnanakaw ng libingan ang paggamit ng katawan ni Hesus sa [[nekromansiya]]. Ang ilang mga rito sa panahong ito ay nangangailangan ng isang wala sa panahong namatay o katawan ng isang pinaniniwalaang banal na tao. Halimbawa, ang isang tao ay maaaring magpasok ng isang skrolyo sa bibig ng bangkay at magtanong ng mga tanong sa namatay.<ref name="carrier350">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 350.</ref> ==== Muling pagkabuhay at pagpapakita sa mga alagad==== Ayon sa mateo, ang mga babae ay dumating sa libingan habang ang bukang liwayway ay nagsisimula tungo sa unang araw ng linggo({{Bibleverse||Mateo|28:1}}). Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, sila ay dumating sa libingan nang sumikat na ang araw at ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:1}} ay maagang-maaga pa na sila ay dumating sa libingan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, sinasabing madilim pa nang ang katawan ni Hesus ay naglaho sa libingan. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:10}}, ang unang tumungo sa libingan ni Hesus ay sina Marya Magdalena, Joana, Maria na ina ni Santiago at iba pang kasama nila. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, si Marya Magdalena lamang ang tumungo sa libingan. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:1}}, ang unang tumungo sa libingan ay sina Marya Magdalena at isa pang Marya. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, ang unang bumisita sa libingan ay sina Marya Magdalena, Marya na ina ni Santiago at si Salome. Sa pagdating sa libingan ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:2-5}} ay nakita nina [[Marya Magdalena]] at isa pang Marya ang ''isang anghel sa labas ng libingan sa ibabaw ng batong iginulong''. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:3-4}} ay nakita nina Marya Magdalena, Joana, Marya at iba pa ang ''dalawang lalake sa loob ng libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:5}}, nakita nina [[Marya Magdalena]], Marya at Salome ang ''isang binatang nakaupo sa loob ng libingan'' sa gawaing kanan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}} ay walang binabanggit na nakakita si Marya Magdalena ng isang anghel sa labas, dalawang lalake sa loob o isang lalake sa loob. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, ang bato ay tinanggal na bago ang unang pagbisita ni Marya Magdalena. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|28:2}}, ang bato ay natanggal habang sina Marya Magdalena at marya ay dumadating sa libingan. Sa karagdagan sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}}, si Marya Magdalena at Marya ay sinabihan ng isang anghel sa labas ng libingan na si Hesus ay wala na sa libingan sapagkat siya ay nabuhay na. Sinabi ng anghel na sabihin nila sa mga alagad ni Hesus na nabuhay na siya. Sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis namang umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, hindi alam ni Marya na si Hesus ay nabuhay na at nang makita ni Marya Magdalena na ang bato ay naalis sa libingan, siya ay tumakbo at pumunta kay Simon Pedro at sa isang alagad at sinabi sa kanila kinuha nila ang Panginoon. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:5}}, {{Bibleverse||Marcos|16:6}} at {{Bibleverse||Lucas|24:5}} ay nakatanggap ng salita tungkol sa pagkabuhay ni Hesus bago ang kanilang aktuwal na pagkakita kay Hesus. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Juan|20:14-17}}, si Hesus ang unang naghayag kay Marya Magdalena na siya ay buhay na. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:8-9}}, si Hesus ay unang nagpakita sa napupuno ng kagalakan na si Marya Magdalena sa daan pagkaalis sa libingan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:12-17}}, si Hesus ay unang naghayag ng kanyang sarili sa tumatangis na Marya Magdalena ''sa libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}, pagkalabas nina Marya Magdalena, Marya at Salome sa libingan, nagmamadali silang tumakbo na nanginginig at nanggigilalas at dahil sa takot ay ''wala silang sinabing anuman sa kaninumang tao''. Salungat dito sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena mula sa libingan, ''kanilang isinalaysay ang lahat ng mga bagay na ito'' sa labing-isang alagad at sa iba pa. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}} na sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis na umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan at sila ay tumakbo upang sabihin ito sa mga alagad ni Hesus. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena at iba mula sa libingan, kanilang isinalaysay sa mga alagad ni Hesus ang balita ng pagkabuhay ni Hesus ''mula sa dalawang lalake''. Salungat dito sa Juan 20:18, Ang sinabi ng nag-iisang si Marya Magdalena sa mga alagad ay ''mula sa kanyang aktuwal na pagkakakita kay Hesus''. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:16}} ay unang nagpakita si Hesus sa labing-isang alagad sa Galilea. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:7,14}} ay isinasaad ring unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa [[Galilea]]. Salungat sa {{Bibleverse||Lucas|24:33,36}}, ay unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa Herusalem. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:24}}, si Tomas(na isa sa 12 apostol) ay ''hindi kasama ng labingisang alagad'' ng dumating si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|1|Corinto|15:4-5}}, si Hesus ay unang nagpakita kay Cephas at pagkatapos ay sa ''labingdalawang alagad''. Gayunpaman ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:5}}, si Hudas Iskariote na ''isa sa labingdalawang alagad'' ay nagpakamatay na bago pa ipako si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|Mga|Gawa|1:3,9,12,23-26}}, ang kahalili ni Hudas bilang isa sa 12 alagad na si Matias ay inihalalal lamang 40 araw pagkatapos ng muling pagkabuhay ni Hesus at kanyang pagakyat sa langit. Ang ilan sa pinakamatandang mga manuskrito ng [[Ebanghelyo ni Marcos]] na [[Codex Sinaiticus]] at [[Codex Vaticanus]] ay nagwawakas sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}.<ref>http://www.religioustolerance.org/mark_16.htm</ref> Ang mga talata ng {{Bibleverse||Marcos|16:9-20}} ay itinuturing ng mga iskolar ng Bagong Tipan na hindi bahagi ng orihinal na teksto ng Marcos at isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang iba't ibang mga argumento laban sa historisidad ng muling pagkabuhay(resureksiyon) ni Hesus ay itinanghal. Halimbawa, ang bilang ng ibang mga pigurang historikal at mga [[diyos]] na katulad sa kwento ni Hesus na may [[namamatay na diyos|mga salaysay ng kamatayan at muling pagkabuhay]].<ref name="RMB 14">[[Robert M. Price]], "The Empty Tomb: Introduction; The Second Life of Jesus." In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 14}}</ref>{{Ref label|C|c|none}} Ayon kay Peter Kirby, "maraming mga iskolar ang nagdududa sa historisidad ng isang walang laman na libingan".<ref>Peter Kirby, "The Case Against the Empty Tomb", In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 233}}</ref>{{Ref label|A|a|none}} Ayon sa iskolar na si [[Helmut Koester]], ang mga kwento ng muling pagkabuhay ni Hesus ay orihinal na mga epipanya at ang mas detalyadong mga salaysay ng muling pagkabuhay ay sekondaryo at hindi batay sa mga rekord na historikal.<ref>Helmut Koester, ''Introduction to the New Testament, Vol. 2: History and Literature of Early Christianity.'' Walter de Gruyter, 2000. p. 64-65.</ref> Salungat sa paniniwala ng karamihan ng mga Kristiyano, ang ilang mga pangkat ng [[relihiyon]] at kahit sa mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay hindi umaayon sa mga salaysay sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo. Ang mga Muslim ay naniniwala na si Hesus ay hindi ipinako sa krus kundi inakyat sa langit ng may katawan ng diyos. Ayon sa Quran, bagaman mukhang ipinako si Hesus, ay hindi siya pinatay sa pamamagitan ng pagpako o sa anumang ibang mga paraan at sa halip ay itinaas siya ng diyos sa kanyang sarili. Ang ilang mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay naniniwalang si Hesus ay walang pisikal na substansiya at itinangging si Hesus ay ipinako sa krus.<ref>{{cite book|last=Dunderberg|first=Ismo, Christopher Mark Tuckett, Kari Syreeni|title=Fair play: diversity and conflicts in early Christianity : essays in honour of Heikki Räisänen|year=2002|publisher=Brill|isbn=90-04-12359-8|pages=592|url=http://books.google.com/books?id=cSVNH95ckNUC&dq=Dunderberg+%22denied+the+crucified+Jesus%22|page=488}}</ref><ref>{{cite book|last=Pagels|first=Elaine H.|title=The Gnostic gospels|year=2006|publisher=Phoenix|isbn=0-7538-2114-1|pages=192|authorlink=Elaine Pagels}}</ref> Ayon sa Ikalawang Tratado ni Seth gayundin kay Basilides, si Simon na taga-Cirene ang napagkamalang si Hesus at ipinako kapalit niya at isinalaysay na si Hesus ay nakatayo at "tumatawa sa kanilang kamangmangan". Isinasaad sa tekstong ito na ang naniniwala na si Hesus ay namatay sa krus ay naniniwala sa "isang doktrina ng isang patay na tao". Ang hipotesis na swoon ay tumutukoy sa bilang mga teoriya na nagmungkahing si Hesus ay hindi namatay sa krus ngunit nawalan lamang ng malay at kalaunan ay muling binuhay sa libingan sa parehong mortal na katawan nito. May pag-aangkin na si Hesus ay namatay sa [[Shingo, Aomori]]. Ayon dito, sa halip na si Hesus ang ipinako sa krus ay ang kanyang kapatid ang ipinako at si Hesus ay tumakas sa Hapon at naging magsasaka ng kanin, nagpakasal, nagkaroon ng pamilya at mga anak at namatay sa edad na 106. ====Pag-akyat sa langit==== Ayon sa Lucas 24:50-51, si Hesus ay umakyat sa langit kaagad nang siya ay muling nabuhay sa [[Bethany]] ngunit ayon sa [[Aklat ng mga Gawa]] 1:3, tumagal pa ng 40 araw bago umakyat si Hesus sa langit sa [[Bundok ng mga Olibo]]. ====Pagbabalik ni Hesus==== Ayon sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] Kapitulo 13, [[Ebanghelyo ni Mateo]] Kapitulo 24, [[Ebanghelyo ni Lucas]] 21:20-32, ang pagkawasak ng [[Herusalem]] at [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] ng mga Romano noong 70 CE noong [[Unang Digmaang Hudyo-Romano]] ang tanda ng pagbabalik ni Hesus at pagwawakas ng mundo. Ito ay isang [[vaticinium ex eventu]] na inilagay sa bibig ni Hesus ng mga may-akda ng mga ebanghelyong ito upang pangatwiranang ito ay kaparusahan ng [[diyos]] sa pagtakwil ng mga Hudyo kay Hesus bilang [[mesiyas]]. ==Mga katuruan at kautusan ni Hesus== {{seealso|Sermon sa bundok}} Ang mga katuruan at kautusan ni Hesus ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo: ===Tungkol sa kayamanan at mga mayaman=== *Mateo 6:19-21, "Huwag kayong mag-ipon para sa inyong sarili ng kayamanan dito sa lupa na kung saan maraming tanga at kalawang ang naninira. Nanakawin din ang mga ito ng mga magnanakaw. Sa halip, mag-ipon kayo ng kayamanan sa langit dahil doon ay walang tanga at kalawang na sisira, at wala ring mga magnanakaw. Ito ay sapagkat kung saan naroroon ang inyong kayamanan ay naroroon din naman ang inyong puso." *Mateo 6:24, "Walang taong makapaglilingkod sa dalawang panginoon sapagkat maaaring kapootan niya ang isa at ibigin ang ikalawa. Maaaring maging tapat siya sa isa at pawalang-halaga ang ikalawa. Hindi kayo makapaglilingkod sa Diyos at sa kayamanan." *Mateo 19:21, "Sinabi ni Jesus sa kaniya: Kung ibig mong maging ganap, humayo ka, ipagbili mo ang iyong tinatangkilik, at ibigay mo sa mga dukha at magkakaroon ka ng kayamanan sa langit. Pagkatapos, halika at sumunod sa akin." *Mateo 19:23-24, "Kaya sinabi ni Jesus sa kaniyang mga alagad: Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Napakahirap sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng langit. Muli kong sinasabi sa inyo: Madali pa sa isang kamelyo ang dumaan sa butas ng karayom kaysa sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng Diyos." *Marcos 10:21, "Tiningnan siya ni Jesus at inibig siya. Sinabi niya sa kaniya: Isang bagay ang kulang sa iyo. Humayo ka at ipagbili mo ang lahat mong tinatangkilik. Ibigay mo ang salapi sa mga dukha at magkakaroon ka ng nakaimbak na kayamanan sa langit. Pagkatapos pumarito ka, pasanin mo ang krus at sumunod ka sa akin." *Lucas 6:22, "Sa aba ninyo na mayayaman sapagkat tinatanggap ninyo ang inyong kaaliwan." *Lucas 15:24, "Sinabi niya sa kanila: Tingnan at ingatan ninyo ang inyong mga sarili mula sa kasakiman sapagkat ang buhay ng tao ay hindi nakapaloob sa kasaganaan ng mga bagay na kaniyang tinatangkilik." *Lucas 14:33, " Gayundin nga, ang bawat isang hindi nag-iiwan ng lahat ng tinatangkilik niya ay hindi siya maaaring maging alagad ko." *Lucas 14:8-14, "Pagka inaanyayahan ka ninomang tao sa kasalan, huwag kang uupo sa pangulong luklukan; baka mayroon siyang anyayahang lalong marangal na tao kay sa iyo, At lumapit yaong naganyaya sa iyo at sa kaniya, at sabihin sa iyo, Bigyan mong puwang ang taong ito; at kung magkagayo'y magpapasimula kang mapahiya na mapalagay ka sa dakong kababababaan. Kundi pagka inaanyayahan ka, ay pumaroon ka at umupo ka sa dakong kababababaan; upang kung dumating ang naganyaya sa iyo, ay sa iyo'y sabihin niya, Kaibigan pumaroon ka pa sa lalong mataas: kung magkagayo'y magkakaroon ka ng kaluwalhatian sa harap ng lahat na mga kasalo mong nangakaupo sa dulang. Sapagka't ang bawa't nagmamataas ay mabababa; at ang nagpapakababa ay matataas. At sinabi rin naman niya sa naganyaya sa kaniya, Pagka naghahanda ka ng isang tanghalian o ng isang hapunan, ay huwag mong tawagin ang iyong mga kaibigan, ni ang iyong mga kapatid, ni ang iyong mga kamaganak, ni ang mayayamang kapitbahay; baka ikaw naman ang kanilang muling anyayahan, at gantihan ka. Datapuwa't kung maghahanda ka, ay anyayahan mo ang mga dukha, ang mga pingkaw, ang mga pilay, ang mga bulag, At magiging mapalad ka; sapagka't wala silang sukat ikaganti sa iyo: sapagka't gagantihin sa iyo sa pagkabuhay na maguli ng mga ganap." *Lucas 16:19-26, "Mayroon ngang isang taong mayaman, at siya'y nagdaramit ng kulay ube at maselang lino, at sa araw-araw ay kumakain ng sagana: At isang pulubi na ang pangala'y Lazaro, lipos ng mga sugat, ay inilalagay sa kaniyang pintuan, At naghahangad na mapakain ng mga mumo na nangahuhulog mula sa dulang ng mayaman; oo, at lumapit pati ang mga aso at hinihimuran ang kaniyang mga sugat. At nangyari, na namatay ang pulubi at siya'y dinala ng mga anghel sa sinapupunan ni Abraham: at namatay naman ang mayaman, at inilibing. At sa Hades na nasa mga pagdurusa ay itiningin niya ang kaniyang mga mata, at natanaw sa malayo si Abraham, at si Lazaro ay nasa kaniyang sinapupunan. At siya'y sumigaw at sinabi, Amang Abraham, maawa ka sa akin, at suguin mo si Lazaro, upang itubog niya sa tubig ang dulo ng kaniyang daliri, at palamigin ang aking dila; sapagka't naghihirap ako sa alab na ito. Datapuwa't sinabi ni Abraham, Anak, alalahanin mo na ikaw ay tumanggap ng iyong mabubuting bagay sa iyong pamumuhay, at si Lazaro sa gayon ding paraan ay masasamang bagay: datapuwa't ngayon, ay inaaliw siya rini, at ikaw ay nasa kahirapan. At bukod sa lahat ng ito, ay may isang malaking banging nakalagay sa pagitan namin at ninyo, upang ang mga magibig tumawid buhat dini hanggang sa inyo ay hindi maari, at gayon din walang makatawid mula diyan hanggang sa amin. " *Lucas 6:20-21, "At itiningin niya ang kaniyang mga mata sa kaniyang mga alagad, at sinabi, Mapapalad kayong mga dukha: sapagka't inyo ang kaharian ng Dios. Mapapalad kayong nangagugutom ngayon: sapagka't kayo'y bubusugin. Mapapalad kayong nagsisitangis ngayon: sapagka't kayo'y magsisitawa. " ===Tungkol sa kautusan ni Moises=== ====Pagpapatibay==== *Mateo 5:17-19, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang sirain ang Kautusan o ang mga Propeta. Naparito ako hindi upang sirain kundi upang tuparin ang mga ito. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Lilipas ang langit at ang lupa ngunit kahit isang tuldok o isang kudlit sa Kautusan ay hindi lilipas sa anumang paraan hanggang matupad ang lahat. Kaya ang sinumang lumabag sa isa sa mga utos na ito, kahit na ang kaliit-liitan, at ituro sa mga tao ang gayon, ay tatawaging pinakamababa sa paghahari ng langit. Ngunit ang sinumang gumaganap at nagtuturong ganapin ito ay tatawaging dakila sa paghahari ng langit." *Lucas 10:25-28, "Narito, isang dalubhasa sa kautusan ang tumayo na sinusubok siya at sinasabi: Guro, anong gagawin ko upang magmana ng walang hanggang buhay? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ano ba ang nakasulat sa kautusan? Ano ang pagkabasa mo rito? Sumagot siya at sinabi: Ibigin mo ang Panginoon mong Diyos ng buong puso mo at ng buong kaluluwa mo at ng buong lakas mo at ng buong isip mo. Ibigin mo ang iyong kapwa tulad ng iyong sarili. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Tama ang sagot mo. Gawin mo ito at ikaw ay mabubuhay." *Marcos 7:9-13, "Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." ====Pagsalungat==== *Marcos 7:15,18-19 "Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya.Sinabi niya sa kanila: Kayo ba ay wala ring pang-unawa? Hindi ba ninyo nauunawaan na anumang bagay na pumasok sa tao mula sa labas ay hindi nagpaparumi sa kaniya? Ito ay sapagkat hindi ito pumapasok sa kaniyang puso kundi sa tiyan at ito ay idinudumi sa palikuran. Sinabi ito ni Jesus upang ipahayag na ang lahat ng pagkain ay malinis." *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa, maliban na lamang sa dahilan ng pakikiapid, ay nagtutulak sa kaniya upang mangalunya. At sinumang magpakasal sa babaeng hiniwalayan ay nagkakasala ng kasalanang sekswal." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: [[Mata sa mata]] at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 12:1-8, "Nang panahong iyon, sa araw ng Sabat, naglakad si Jesus sa triguhan. Kasama niya ang kaniyang mga alagad, at sila ay nagutom. Nagsimula silang pumigtal ng uhay ng trigo at kinain nila. Ngunit nang makita ito ng mga Fariseo, sinabi nila sa kaniya: Narito, ang iyong mga alagad ay gumagawa ng gawaing labag sa kautusan sa araw ng Sabat. Ngunit sinabi niya sa kanila: Hindi ba ninyo nabasa ang ginawa ni David noong siya at ang kaniyang mga kasama ay nagutom? Pumasok siya sa bahay ng Diyos at kinain ang mga tinapay na inihandog. Subalit labag sa kautusan na siya at ang mga kasama niya na kumain nito, dahil ito ay para sa mga saserdote lamang. O, hindi ba ninyo nabasa sa Kautusan, kung paanong sa mga araw ng Sabat, na ang mga saserdote sa templo ay lumabag sa araw ng Sabat, at hindi sila nagkasala? Ngunit sinasabi ko sa inyo na naririto ang isang lalo pang dakila kaysa sa templo. Ngunit kung alam lamang ninyo kung ano ang kahulugan nito: Habag ang ibig ko at hindi hain, hindi sana ninyo hinatulan ang mga walang kasalanan. Ito ay sapagkat ang Anak ng Tao ay Panginoon ng araw ng Sabat." ===Tungkol sa kaaway at masasama=== *Mateo 5:43-44, "Narinig ninyong sinabi: Ibigin mo ang iyong kapwa at kapootan mo ang iyong kaaway. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ibigin ninyo ang inyong mga kaaway. Pagpalain ninyo ang mga napopoot sa inyo. Gawan ninyo ng mabuti ang mga nagagalit sa inyo. Ipanalangin ninyo ang mga umaalipusta sa inyo at ang mga umuusig sa inyo." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: Mata sa mata at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 18:21-22, "Nang magkagayo'y lumapit si Pedro at sinabi sa kaniya, Panginoon, makailang magkakasala ang aking kapatid laban sa akin na siya'y aking patatawarin? hanggang sa makapito? Sinabi sa kaniya ni Jesus, Hindi ko sinasabi sa iyo, Hanggang sa makapito; kundi, Hanggang sa makapitongpung pito." *Mateo 5:22, "Makipagkasundo ka agad sa iyong kaalit, samantalang ikaw ay kasama niya sa daan; baka ibigay ka ng kaalit mo sa hukom, at ibigay ka ng hukom sa punong kawal, at ipasok ka sa bilangguan." *Mateo 18:15-17, At kung magkasala laban sa iyo ang kapatid mo, pumaroon ka, at ipakilala mo sa kaniya ang kaniyang kasalanan na ikaw at siyang magisa: kung ikaw ay pakinggan niya, ay nagwagi ka sa iyong kapatid. Datapuwa't kung hindi ka niya pakinggan, ay magsama ka pa ng isa o dalawa, upang sa bibig ng dalawang saksi o tatlo ay mapagtibay ang bawa't salita. At kung ayaw niyang pakinggan sila, ay sabihin mo sa iglesia: at kung ayaw rin niyang pakinggan ang iglesia, ay ipalagay mo siyang tulad sa Gentil at maniningil ng buwis. *Mateo 6:14-15, "Sapagka't kung ipatawad ninyo sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay patatawarin naman kayo ng inyong Ama sa kalangitan. Datapuwa't kung hindi ninyo ipatawad sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay hindi rin naman kayo patatawarin ng inyong Ama ng inyong mga kasalanan." *Marcos 11:25-26, "At kailan man kayo'y nangakatayong nagsisipanalangin, mangagpatawad kayo, kung mayroon kayong anomang laban sa kanino man; upang ang inyong Ama naman na nasa langit ay patawarin kayo ng inyong mga kasalanan. Datapuwa't kung hindi kayo magpapatawad, hindi rin kayo patatawarin sa inyong mga kasalanan ng inyong Ama na nasa mga langit." *Juan 2:13-15, "Malapit na ang Araw ng Paglagpas ng mga Judio at umahon si Jesus patungong Jerusalem. Nakita niya sa templo ang mga nagtitinda ng mga baka, ng mga tupa at ng mga kalapati, at ang mga mamamalit-salapi na nakaupo. Pagkagawa niya ng panghagupit na lubid ay tinaboy niya silang lahat papalabas sa templo pati na ang mga tupa at ang mga toro. Ibinubo niya ang salapi ng mga mamamalit-salapi at itinumba ang kanilang mga mesa." *Mateo 23:33, "Mga ahas, mga anak ng ulupong! Papaano kayo makakaligtas mula sa hatol ng [[Gehenna]]? " *Mateo 10:35-36,"Sapagka't ako'y naparito upang papagalitin ang lalake laban sa kaniyang ama, at ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyanang babae: At ang magiging kaaway ng tao ay ang kaniya ring sariling kasangbahay." ===Pagkapoot=== *Mateo 5:22, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't mapoot sa kaniyang kapatid ay mapapasa panganib sa kahatulan; at ang sinomang magsabi sa kaniyang kapatid, Raca, ay mapapasa panganib sa Sanedrin; at ang sinomang magsabi, ulol ka, ay mapapasa panganib sa [[Gehenna]]." *Mateo 23:17, "Kayong mga ulol at mga bulag: sapagka't alin baga ang lalong dakila, ang ginto, o ang templong bumabanal sa ginto? *Lucas 14:26,"Kung ang sinomang tao'y pumaparito sa akin, at hindi napopoot sa kaniyang sariling ama, at ina, at asawang babae, at mga anak, at mga kapatid na lalake, at mga kapatid na babae, oo, at pati sa kaniyang sariling buhay man, ay hindi siya maaaring maging alagad ko." ===Panunumpa=== *Mateo 5:34-37, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, Huwag ninyong ipanumpa ang anoman; kahit ang langit, sapagka't siyang luklukan ng Dios; Kahit ang lupa, sapagka't siyang tungtungan ng kaniyang mga paa; kahit ang Jerusalem, sapagka't siyang bayan ng dakilang Hari. Kahit man ang ulo mo ay huwag mong ipanumpa, sapagka't hindi ka makagagawa ng isang buhok na maputi o maitim. Datapuwa't ang magiging pananalita ninyo'y, Oo, oo; Hindi, hindi; sapagka't ang humigit pa rito ay buhat sa masama. " ===Tungkol sa panalangin=== *Mateo 6:6-7, " Ngunit kung ikaw ay mananalangin, pumasok ka sa iyong silid. Kapag naisara mo na ang pinto, manalangin ka sa iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. Ngunit kapag ikaw ay mananalangin, huwag mong gamitin ang mga walang kabuluhang paulit-ulit na mga panalangin gaya ng ginagawa ng mga Gentil. Ito ay sapagkat nananalangin sila nang paulit-ulit dahil sa kanilang palagay ay diringgin sila sa dami ng kanilang salita." ===Tungkol sa pagtulong=== *Mateo 6:1-4, "Mag-ingat kayo na huwag gawing pakitang-tao lamang ang inyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Kung magkagayon ay hindi kayo tatanggap ng gantimpala sa inyong Ama sa langit. Kaya nga, kapag ikaw ay namamahagi sa mga kahabag-habag, huwag mong hipan ang trumpeta na nasa harap mo, gaya ng ginagawa ng mga mapagpaimbabaw sa mga sinagoga at sa mga daan. Ginagawa nila ito upang sila ay luwalhatiin ng mga tao. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Kung mamahagi ka sa mga kahabag-habag, huwag mo nang ipaalam sa iyong kaliwang kamay kung ano ang ginagawa ng iyong kanang kamay. 4 Sa gayon, maililihim ang iyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ay magbibigay ng gantimpala sa iyo nang hayagan." ===Tungkol sa pag-aayuno=== *Mateo 6:16-18, Kapag kayo ay mag-aayuno, huwag ninyong tularan ang mga mapagpaimbabaw na pinapalungkot ang kanilang mukha. Ito ay sapagkat pinasasama nila ang anyo ng kanilang mga mukha upang makita ng mga tao na sila ay nag-aayuno. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Ngunit kung mag-aayuno ka, langisan mo ang iyong ulo at maghilamos ka ng iyong mukha. Sa ganoon, hindi makikita ng mga tao na nag-aayuno ka kundi ng iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. ===Tungkol sa pagpapatawad=== *Mateo 6:14-15, "Ito ay sapagkat kung patawarin ninyo ang mga tao sa kanilang pagsalangsang, patatawarin din kayo ng inyong Ama na nasa langit. Ngunit kung hindi ninyo patawarin ang mga tao sa kanilang mga pagsalangsang, hindi rin kayo patatawarin ng inyong Ama sa inyong pagsalangsang." *Mateo 18:21-22, "Lumapit si Pedro sa kaniya at sinabi: Panginoon, makailang ulit bang magkasala sa akin ang aking kapatid at siya ay aking patatawarin? Hanggang sa makapito ba? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Sinasabi ko sa iyo na hindi lamang makapito kundi hanggang makapitumpung pitong ulit." ===Tungkol sa paghuhugas ng kamay=== {{main|Paghuhugas ng kamay}} *Marcos 7:1-16:,"Sama-samang nagkatipun-tipon sa kinarooronan ni Hesus ang mga Fariseo at ilang mga guro ng kautusan na nagmula sa [[Herusalem]].2 Nakita nila ang ilan sa mga alagad ni Jesus na kumakain ng tinapay na may madungis na mga kamay. Pinulaan nila ang mga alagad. 3 Ito ay sapagkat ang mga Fariseo at lahat ng mga Judio ay hindi kumakain malibang makakapaghugas sila sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay. Pinanghahawakan nila ang kaugalian ng mga matanda. 4 Kapag galing sa pamilihang dako, hindi rin sila kumakain nang hindi muna sila naghuhugas[a] ng kanilang sarili. Marami pang ibang mga bagay ang kanilang pinanghahawakan na kanilang tinanggap at sinusunod. Ito ay tulad ng paglubog ng saro, ng banga, ng mga kagamitang tanso at ng mga higaan.5 Kayat tinanong siya ng mga Pariseo at ng mga guro ng kautusan. Bakit hindi lumalakad ang mga alagad mo ayon sa mga kaugalian ng mga matanda? Subalit kumakain sila ng tinapay, na hindi naghuhugas sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay.6 Sumagot si Hesus at sinabi sa kanila: Tama ang pagkahayag ni Isaias patungkol sa inyo, mga mapagpaimbabaw. Ito ay gaya ng nasusulat:Iginagalang ako ng mga taong ito sa pamama­gitan ng kanilang mga labi, ngunit ang kanilang mga puso ay malayo sa akin.7 Sinasamba nila ako nang walang kabuluhan, na nagtuturo ng mga turong utos ng tao.8 Ito ay sapagkat iniwanan ninyo ang utos ng Diyos at inyong pinanghawakan ang mga kaugalian ng mga tao tulad ng paglubog sa natatanging paraan ng mga banga at mga saro. Marami pang ganitong mga bagay ang inyong ginagawa.9 Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. 10 Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. 11 Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. 12 Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo.14 Muling pinalapit ni Jesus sa kaniya ang napakaraming tao at sinabi niya sa kanila: Makinig kayong lahat sa akin at inyong unawain ang aking mga salita. 15 Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya. 16 Ang sinumang may tainga na nakakarinig ay makinig." ===Tungkol sa pagkabalisa=== *Mateo 6:25-34, "Dahil dito, sinasabi ko sa inyo: Huwag kayong mabalisa sa inyong buhay kung ano ang inyong kakainin, o iinumin, o kung ano ang inyong daramtin. Hindi ba ang buhay ay higit pa sa pagkain at ang katawan ay higit pa sa damit? Tingnan ninyo ang mga ibon sa himpapawid. Hindi sila naghahasik, ni gumagapas, ni nag-iipon sa mga bangan, ngunit pinakakain sila ng inyong Ama na nasa langit. Hindi ba lalo kayong higit na mahalaga kaysa sa kanila? Sino sa inyo na sa pagkabalisa ay makapagdaragdag ng isang siko sa kaniyang tangkad? Bakit kayo nababalisa patungkol sa damit? Masdan ninyo ang mga liryo sa parang kung paano sila lumalaki. Hindi sila gumagawa, ni humahabi man. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Kahit si Solomon, sa lahat ng kaniyang kaluwalhatian, ay hindi nakapaggayak katulad ng isa sa mga ito. Dinaramtan ng Diyos ang damo sa parang, na ngayon ay buhay at bukas ay susunugin. Kung dinaramtan niya ang damo sa ganoong paraan, hindi ba niya kayo daramtan, kayong maliliit ang pananampalataya? Kaya nga, huwag kayong mabalisa at inyong sasabihin: Ano ang aming kakainin, ano ang aming iinumin at ano ang aming daramtin? Ang mga bagay na ito ay mahigpit na hinahangad ng mga Gentil. Alam ng inyong Ama na nasa langit na kinakailangan ninyo ang lahat ng mga bagay na ito. Ngunit hanapin muna ninyo ang paghahari ng Diyos at ang kaniyang katuwiran, at ang lahat ng mga bagay na ito ay idaragdag sa inyo. 34 Huwag nga kayong mabalisa patungkol sa kinabukasan sapagkat ang kinabukasan ang mababalisa sa kaniyang sarili. Sapat na sa bawat araw ang kasamaan nito." ===Tungkol sa paghatol=== *Mateo 7:1-5, "Huwag kayong hahatol upang hindi kayo hatulan. Ito ay sapagkat sa hatol na inyong ihahatol ay hahatulan kayo. Sa sukat na inyong ipinanukat ay isusukat sa inyo. Bakit mo tinitingnan ang puwing sa mata ng iyong kapatid? Ngunit hindi mo tinitingnan ang troso na nasa iyong mata. Narito, papaano mo sabihin sa iyong kapatid: Payagan mong alisin ko ang puwing sa iyong mata. At narito, isang troso ang nasa mata mo.Ikaw na mapagpaimbabaw. Alisin mo muna ang troso sa iyong mata. Kung magkagayon, makikita mong malinaw ang pag-aalis ng puwing sa mata ng iyong kapatid." ===Pagdadala ng tungkod ng mga alagad=== *Lucas 9:3,"''At sinabi niya sa kanila, Huwag kayong mangagdala ng anoman sa inyong paglalakad, kahit tungkod, kahit supot ng ulam, kahit tinapay, kahit salapi; at kahit magkaroon ng dalawang tunika.''" *Marcos 6:8,"'' At ipinagbilin niya sa kanila na huwag silang magsipagbaon ng anoman sa paglakad, kundi tungkod lamang; kahit tinapay, kahit supot ng ulam, kahit salapi sa kanilang supot;''" ===Ginintuang Patakaran=== {{seealso|Ginintuang patakaran}} *Mateo 7:12, "Kaya nga, ang lahat ng bagay na ibig ninyong gawin ng mga tao sa inyo ay gayundin ang gawin ninyo sa kanila sapagkat ito ang kabuuan ng Kautusan at ng mga Propeta." ===Tungkol sa Pagsunod=== *Mateo 7:21, "Hindi ang bawat isa na nagsasabi sa akin: Panginoon, Panginoon, ay makakapasok sa paghahari ng langit, kundi ang gumagawa ng kalooban ng aking Ama na nasa langit." *Mateo 8:21-22, "At isa sa kaniyang mga alagad ang nagsabi: Panginoon, pahintulutan mo muna akong makauwi upang ilibing ang aking ama. Ngunit sinabi ni Jesus sa kaniya: Sumunod ka sa akin. Bayaan mong ilibing ng patay ang kanilang patay." *Lucas 10:27, "Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi maaaring maging alagad ko." ===Tungkol sa diborsiyo=== ====Pwede==== *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman, Ang sinomang lalake na ihiwalay na ang kaniyang asawa, ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, liban na lamang kung sa pakikiapid ang dahil, ay siya ang sa kaniya'y nagbibigay kadahilanan ng pangangalunya: at ang sinomang magasawa sa kaniya kung naihiwalay na siya ay nagkakasala ng pangangalunya. " *Mateo 19:3-9, At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, na siya'y tinutukso nila, at kanilang sinasabi, Naaayon baga sa kautusan na ihiwalay ng isang lalake ang kaniyang asawa sa bawa't kadahilanan? At siya'y sumagot at sinabi, Hindi baga ninyo nabasa, na ang lumalang sa kanila buhat sa pasimula, ay sila'y nilalang niya na lalake at babae, At sinabi, Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; at ang dalawa ay magiging isang laman? Kaya nga hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. Sinabi nila sa kaniya, Bakit nga ipinagutos ni Moises na magbigay ng kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay ang babae? Sinabi niya sa kanila, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay ipinaubaya sa inyo ni Moises na inyong hiwalayan ang inyong mga asawa: datapuwa't buhat sa pasimula ay hindi gayon. At sinasabi ko sa inyo, Sinomang ihiwalay ang kaniyang asawang babae, liban na kung sa pakikiapid, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing yaon na hiniwalayan ay nagkakasala ng pangangalunya." ====Hindi pwede==== *Marcos 10:2-11, "At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, at siya'y tinanong, Matuwid baga sa lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa? na siya'y tinutukso. At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Ano ang iniutos sa inyo ni Moises? At sinabi nila, Ipinahintulot ni Moises na ilagda ang kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay siya. Datapuwa't sinabi sa kanila ni Jesus, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay inilagda niya ang utos na ito. Nguni't buhat nang pasimula ng paglalang, Lalake at babaing ginawa niya sila. Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; At ang dalawa ay magiging isang laman; kaya hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. At sa bahay ay muling tinanong siya ng mga alagad tungkol sa bagay na ito. At sinabi niya sa kanila, Ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya laban sa unang asawa: *Lucas 16:18, "Ang bawa't lalaki na inihihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing inihiwalay ng kaniyang asawa ay nagkakasala ng pangangalunya. " ===Tungkol sa pamilya=== *Mateo 10:34-37, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak. 35 Naparito ako upang paghimagsikin ang isang tao laban sa kaniyang ama. Papaghimagsikin ko ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyenang babae. 36 Ang kaaway ng isang tao ay ang kaniyang sariling kasambahay.Ang umiibig sa kaniyang ama o ina ng higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumamg umiibig sa kaniyang anak na lalaki, o anak na babae nang higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. *Lucas 10:26, "Ang sinumang pumarito sa akin na hindi napopoot sa kaniyang ama at ina, asawang babae at mga anak, mga kapatid na lalaki at babae, maging sa sarili niyang buhay ay hindi maaaring maging alagad ko." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." *Mateo 12:46-50, "Samantalang nagsasalita pa siya sa mga tao, narito, ang kaniyang ina at kaniyang mga nakakabatang kapatid na lalaki ay nakatayo sa labas. Ibig nila siyang makausap. At may nagsabi sa kaniya: Narito ang iyong ina at iyong mga nakakabatang kapatid na lalaki, na nakatayo sa labas. Ibig ka nilang makausap. Ngunit si Jesus ay sumagot sa kaniya: Sino ang aking ina at sino ang aking mga kapatid na lalaki? Iniunat niya ang kaniyang kamay at itinuro ang kaniyang mga alagad na sinabi: Narito ang aking ina at mga kapatid na lalaki. 50 Ito ay sapagkat ang sinumang gumaganap ng kalooban ng aking Ama na nasa langit ay siyang aking kapatid na lalaki at kapatid na babae at ina." ===Tungkol sa espada=== *Mateo 26:51-52, "At narito, isa sa mga kasama ni Jesus ay bumunot ng kaniyang tabak(espada). Inundayan niya ng taga ang alipin ng pinakapunong-saserdote at natanggal ang tainga nito. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ibalik mo ang iyong tabak sa lalagyan nito: Ito ay sapagkat ang sinumang gumagamit ng tabak ay sa tabak din mamamatay." *Lucas 22:36, "Sinabi nga niya sa kanila: Ngayon, siya na may kalupi ay hayaang magdala niyon. Ang may bayong ay gayundin. Siya na walang tabak ay ipagbili niya ang kaniyang damit at bumili ng tabak." *Mateo 10:34, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak." ===Tungkol sa pagbabayad ng buwis=== *Mateo 22:15-21, "Umalis ang mga Fariseo at nagplano sila kung paano mahuhuli si Jesus sa kaniyang pananalita. Sinugo nila kay Jesus ang kanilang mga alagad kasama ang mga tauhan ni Herodes. Sinabi nila: Guro, alam naming ikaw ay totoo at itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Hindi ka nagtatangi sa kaninuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng tao. Sabihin mo nga sa amin: Ano ang iyong palagay? Naaayon ba sa kautusan na magbigay kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang kasamaan. Kaniyang sinabi: Bakit ninyo ako sinusubukan, kayong mga mapagpakunwari? 19 Ipakita ninyo sa akin ang perang ginagamit na buwis-pandayuhan. Dinala nila sa kaniya ang isang denaryo. 20 Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila sa kaniya: Kay Cesar. Sinabi niya sa kanila: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." *Marcos 12:13-17, "Isinugo nila kay Jesus ang ilan sa mga Fariseo at ilan sa mga Herodiano upang hulihin siya sa kaniyang salita. 14 Lumapit sila kay Jesus at sinabi: Guro, alam naming ang sinasabi mo ay totoo. Alam din namin na hindi ka nagtatangi ng sinuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng mga tao. Sa halip ay itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Naaayon ba sa kautusan na magbigay kami kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Dapat ba tayong magbigay nito o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang pagpapaimbabaw. Sinabi niya sa kanila: Bakit ninyo ako sinusubok? Dalhan ninyo ako ng isang denaryo upang makita ko. At dinalhan nila siya nito. Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila: Kay Cesar. Sinabi sa kanila ni Jesus: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." ===Tungkol sa kapangyarihan=== *Mateo 10:42-44, "Tinawag sila ni Jesus at sinabi: Nalalaman ninyo na ang mga kinikilalang namumuno sa mga Gentil ay namumuno na may pagkapanginoon sa kanila. Ang mga dakila sa kanila ay gumagamit ng kapamahalaan sa kanila. 4Huwag maging gayon sa inyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging dakila ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging una ay magiging alipin ng lahat." *Mateo 23:8-12, "Huwag kayong patawag sa mga tao na guro sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo, at kayong lahat ay magkakapatid. Huwag ninyong tawaging ama ang sinuman dito sa lupa sapagkat iisa ang inyong Ama na nasa langit. Huwag kayong patawag na mga pinuno sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo. Ngunit ang higit na dakila sa inyo ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinumang magtataas ng kaniyang sarili ay ibababa at ang sinumang magpapakumbaba sa kaniyang sarili ay itataas." ===Pagkakasala=== *Mateo 5:28-30, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't tumingin sa isang babae na taglay ang masamang hangad ay nagkakasala, na ng pangangalunya sa kaniyang puso. At kung ang kanan mong mata ay nakapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mabulid sa [[Gehenna]]. At kung ang kanan mong kamay ay nakapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mapasa [[Gehenna]]. " *Mark 9:43-48, "At kung ang kamay mo ay makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa buhay na pingkaw, kay sa may dalawang kamay kang mapasa impierno, sa apoy na hindi mapapatay. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang paa mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok kang pilay sa buhay kay sa may dalawang paa kang mabulid sa [[Gehenna]]. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang mata mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa kaharian ng Dios na may isang mata, kay sa may dalawang mata kang mabulid sa [[Gehenna]]; Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. " ===Iba pa=== *Juan 13:34, "Isang bagong utos ang ibinibigay ko sa inyo, kayo ay mag-ibigan sa isa't isa. Kung papaanong inibig ko kayo ay gayundin naman kayong mag-ibigan sa isa't isa." *Mateo 10:23, "Datapuwa't pagka kayo'y pinagusig nila sa isang bayang ito, ay magsitakas kayo tungo sa kasunod na bayan: sapagka't sa katotohanang sinasabi ko sa inyo, Hindi ninyo matatapos libutin ang mga bayan ng Israel, hanggang sa pumarito ang Anak ng tao. ===Tungkol sa kanyang sarili=== *Mateo 15:24, "Sinabi niya: Sinugo lamang ako para sa mga naliligaw na tupa sa sambahayan ng Israel." *Lucas 18:18-19, "Isang pinuno ang nagtanong sa kaniya na sinasabi: Mabuting guro, ano ang dapat kong gawin upang magmana ako ng buhay na walang hanggan? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Bakit mo ako tinatawag na mabuti? Walang sinumang mabuti maliban sa isa, ang Diyos." == Historisidad ni Hesus {{anchor|H}}== {{main|Teoriyang mito si Hesus|Diyos na namatay at nabuhay}} Ayon sa iskolar na si L. Michael White, si Hesus ay hindi sumulat ng anumang mga kasulatan o ang sinumang may personal na kaalaman sa kanya. Walang ebidensiyang arkeolohikal na nagpapatunay ng kanyang pag-iral. Walang mga salaysay na kakontemporaryo o nabuhay noong panahon ni Hesus at walang mga salaysay ng saksi (''eyewitnesses'') o anumang direktang rekord ang umiiral tungkol kay Hesus. Ang lahat ng mga salaysay tungkol sa buhay ni Hesus ay nagmula sa mga sanggunian gaya ng nasa [[Bagong Tipan]] na tinatanggap ng mga skolar ng Bagong Tipan na isinulat pagkatapos ng mga dekada o siglo pagkatapos ng sinasabing panahon ni Hesus. Ang pinaniniwalaang pinakamaagang mga sanggunian tungkol kay Hesus ang mga [[sulat ni Pablo]] na isinulat mga 20-30 taon pagkatapos ng pinaniniwalaang kamatayan ni Hesus. Ayon kay White, si Pablo ay hindi kasama ni Hesus o nag-angkin na nakita si Hesus bago ang kamatayan nito.<ref>White 2004, pp. 3–4.</ref> Ang tanging tinatanggap ng mga maraming mga Kristiyano na tamang sanggunian ng buhay ni Hesus ang ang apat [[kanon]]ikal na Ebanghelyo ng [[Bagong Tipan]] na [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]]. Ang mga ito ay hindi maituturing na mga "''walang kinikilingang''" mga salaysay ng buhay ni Hesus dahil ang hangarin ng mga aklat na ito ay mang-akay sa relihiyong [[Kristiyanismo]](Juan 20:30). Ang mga ebanghelyong ito ay isinulat ng mga hindi kilalang may akda at ang mga pangalan ng mga ''apostol'' gaya ng ''Ebanghelyo ayon kay Mateo'' ay ikinabit lamang sa mga manuskrito nito noong ika-2 siglo. Sa karagdagan, [[:Kategorya:Mga Ebanghelyo|maraming mga ebanghelyo]] at mga kasulatan noong maagang siglo ng Kristiyanismo na nag-aangkin ring mula sa mga ''apostol'' ngunit ang mga ito ay hindi nakasama sa [[kanon]] ng Katoliko na nabuo lamang noong ika-4 siglo CE. Ang mga salaysay na may "[[milagro|pagmimilagro]]" at mga ekstradordinaryong mga salaysay gaya ng [[pagkabuhay ng mga patay]] at pag-ahon nito sa mga libingan(Mateo 27:51-53) ay itinuturing ng mga historyan at skolar na ''hindi kapani-paniwala''. Ang mga ibang iskolar ay nagsasabing ang mga apat na kanonikal na ebanghelyo ay hindi isinulat ng mga "saksi"(eyewitness) dahil ang mga ito ay naglalaman ng mga maling heograpiya ng Palestina(o Israel) gayundin ng mga maling paglalarawan ng mga kustombre ng mga [[Hudyo]] noong unang siglo CE.<ref>Lee Martin Mc Donald and Stanley E. Porter, Early Christianity and its Sacred Literature, (Nov 2000, Hendrickson Publishers, Inc.), p. 286</ref><ref>Nineham, Saint Mark (Westminster John Knox Press, 1978), pp. 294-295</ref><ref>Raymond E. Brown, S.S., An Introduction To The New Testament, The Anchor Bible Reference Library (Doubleday, 1997) pp. 159-160</ref><ref>The Acts of Jesus: What Did Jesus Really Do?, Robert Funk, p79</ref> Bukod dito, sinasabi din ng mga iskolar na ang mga kanonikal na ebanghelyo na Mateo, Marcos, Lucas Juan ay naglalaman ng mga magkakasalungat na mga salaysay gaya ng salaysay ng [[Hesus#Kapanganakan|kapanganakan ni Hesus]] sa itaas.<ref>[http://www.infidels.org/library/modern/paul_carlson/nt_contradictions.html NT contradictions]</ref><ref name=ji>Jesus, Interrupted: Revealing the Hidden Contradictions in the Bible (And Why We Don't Know About Them). Bart Ehrman, HarperCollins, USA. 2009. ISBN 0-06-117393-2.</ref> Ayon din sa mga iskolar, ang [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]] at [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] ay kumopya lamang sa [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]] at sa isang hindi na umiiral na dokumentong tinatawag na "[[Dokumentong Q]]". Walang umiiral na kontemporaryong(nabuhay noong panahon ni Hesus) na mga salaysay tungkol kay Hesus mula sa mga pagano o "hindi" Kristiyanong manunulat. Ang mga hindi-Krisitiyanong salaysay sa buhay ni Hesus ay isinulat pagkatapos ng ilang mga dekada pagkatapos ng sinasabing "kamatayan ni Hesus"(ca. 30-33 CE). Halimbawa, ang Hudyong historyan na si [[Josephus]] sa kanyang [[Antiquities of the Jews]] ay sumulat ng ilang linya tungkol kay Hesus. Ito ay matatagpuan sa Antiquities of the Jews ni [[Josephus]] na isinulat noong circa 93 o 94 CE. Gayunpaman, si [[Josephus]] ay hindi kakontemporaryo o nabuhay sa panahon ni Hesus at maaaaring narinig(hearsay) lamang ni Josephus ang mga salaysay at hindi niya ito "mismong" nasaksikhan. Pinaniniwalaan ng ilan na ang mga talatang ito ay interpolasyon o dagdag dahil dahil walang isang manunulat na Kristiyano bago ang ikaapat na siglo CE na nagbanggit nito. Halimbawa, ang ikatlong siglo CE na ama ng simbahang si [[Origen]] ay malawak na sumipi mula kay [[Josephus]] sa kanyang masigasig na pagtatanggol sa [[Kristiyanismo]] ngunit hindi niya sinipi ang "talata ni Josephus tungkol kay Hesus". Ang katunayan, ayon Origen ay si Josephus ay ''hindi naniniwalang si Hesus ang Kristo''.<ref name=jesusneverexisted>http://www.jesusneverexisted.com/josephus-etal.html</ref> Ang isa pang karaniwang ginagamit ng mga Kristiyano na ebidensiyang pagano kay Hesus ang ''sinasabing'' pahayag ni [[Tacitus]](c.55-117 CE) sa kanyang [[Mga Annal ni Tacitus]] tungkol sa sektang Kristiyano at Christus. Gayunpaman, ito ay pinagdududahan ng ilan. Ang eksaminasyong ultra-violet ng manuskrito ng [[Mga Annal ni Tacitus]] ay konklusibong nagpapakita na may pagbabago ng orihinal na ''e'' ng ''chrestianos'' ("ang mabuti") sa ''i''.<ref>J. Boman, ''[http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ Inpulsore Cherestro? Suetonius’ Divus Claudius 25.4 in Sources and Manuscripts] {{Webarchive|url=https://archive.is/20130104012946/http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ |date=2013-01-04 }}'', Liber Annuus 61 (2011), ISSN 0081-8933, Studium Biblicum Franciscanum, Jerusalem 2012, p. 355, n. 2.</ref><ref>[[Georg Andresen]] in ''Wochenschrift fur klassische Philologie'' 19, 1902, col. 780f</ref> Ang talatang ito ay hindi rin sumasalamin sa tono o kakayahang linggwistiko ni Tacitus. Walang ring mga apolohistang Kristiyano ang sumipi ng talatang ito ni Tacitus at tila lumitaw lamang ng salita-sa-salita sa mga kasulatan ni [[Sulipicius Severus]] noong ika-5 siglo CE.<ref name=jesusneverexisted/> May mga iskolar na nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral at ang mga kwento ni Hesus sa ebanghelyo ay inimbento at kinopya lamang mula sa mga kwento ng mga tagapagligtas at [[Diyos na namatay at nabuhay|mga diyos na paganong namatay at nabuhay]] sa iba't ibang mga mitolohiya gaya ng sa [[Sinaunang Ehipto]] at [[Sinaunang Gresya]].<ref name=jne>[http://www.jesusneverexisted.com/ Jesus Never Existed]</ref> Sa kanyang pagtatanggol sa akusasyong inimbento ng mga [[Kristiyano]] si Hesus, ikinatwiran ng Kristiyanong si [[Justin Martyr]](100 CE – ca.165 CE) na umabot sa mga tenga ng diablo na hinulaan ng mga [[propesiya ng Bibliya|propeta sa Lumang Tipan]] ang pagdating ni Hesus, at inudyokan ang mga paganong manunulat(bago pa ang paglitaw ng Kristiyanismo) na magsulong ng mga tatawaging mga anak ni [[Hupiter]] upang ipaniwala sa mga tao na ang Kristo ay katulad ng mga anak ni Hupiter. Isinaad ni Justin Martyr na: {{cquote|"''Nang aming sabihing si Hesu-Kristo ay nilikha nang walang pagsasamang seksuwal, ipinako at namatay at muling nabuhay at umakyat sa langit, wala kaming isinusulong na bago o iba mula sa pinaniniwalaan niyong tungkol sa mga ginagalang niyong mga anak na lalake ni [[Hupiter (diyos)|Hupiter]]...Tungkol sa pagtutol na ipinako ang aming Hesus, aking sinasabi na ang pagdurusa ay karaniwan sa lahat ng mga binanggit na anak ni Hupiter...Tungkol sa kanyang pagkapanganak sa isang birhen, kayo ay mayroong [[Perseus]] upang balansihin ito...At nang isulong ng diablo si [[Asclepius]] bilang [[resureksiyon|tagabuhay ng patay]] at tagpagpagaling ng lahat ng mga [[karamdaman]], hindi ko ba maaaring sabihin na gayundin sa bagay na ito ay kanyang ginaya ang mga hula tungkol kay Kristo?''"}} Maraming mga iskolar ang naniniwala sa posibilidad na ang [[Budismo]] ay nakaimpluwensiya sa simulang pag-unlad ng [[Kristiyanismo]]. Ayon sa mga iskolar, maraming pagkakatugma sa kapanganakan, buhay, mga doktrina at kamatayan nina [[Buddha]] at Hesus.<ref>{{cite book |title=Cross-Cultural Contacts and Exchanges in Pre-Modern Times |first=Jerry H. |last=Bentley |publisher=Oxford University Press |year=1992 |isbn=978-0-19-507640-0 |page=240}}</ref> == Mga paniniwala tungkol kay Hesus == === Mga paniniwala sa tunay na kalikasan ni Hesus {{anchor|K}}=== *[[Subordinasyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay mas mababa sa Ama sa kalikasan. Ayon sa mga skolar, ito ang doktrinang tinatanggap ng maraming mga teologong Kristiyano bago ang pagkakabuo ng doktrinang [[Trinidad]] noong ika-4 siglo. Ang ''subordinasyonismong ontolohikal'' ay natatangi mula sa ''subordinasyong ekonomiko o subordinasyong relasyonal'' na tinatanggap ng ilang mga [[Trinidad|Trinitariano]]. Sa subordinasyonismo o subordinasyong ontolohikal, ang Anak at Ama ay hindi lamang hindi magkatumbas sa opisina kundi pati sa kanilang kalikasan. Sa ''subordinasyong ekonomiko'', ang subordinasyon ng Anak ay nauukol lamang sa paraan ng subsistensiya at operasyon ngunit hindi sa kalikasan. Ang tagapagtaguyod ng doktrinang subordinasyonismo na si [[Origen]] ay nagturo na si Hesus ay isang ikalawang Diyos at may ibang substansiya sa Ama. *[[Arianismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay hindi diyos at nilikha lamang ng diyos. Ang tunay na diyos lamang ang ama at sa pamamagitan ng anak ay nilikha ang [[banal na espiritu]] na nagpapasakop sa anak kung paanong ang anak ay nagpapasakop sa ama. *[[Trinitarianismo]]: Ang paniniwala na nabuo noong ika-4 siglo<ref>HarperCollins Bible Dictionary, "The formal doctrine of the Trinity as it was defined by the great church councils of the fourth and fifth centuries is not to be found in the NT [New Testament]" (Paul Achtemeier, editor, 1996, "Trinity"). </ref> na si Hesus ang isa sa tatlong mga persona ng isang Diyos. Ang Diyos Ama, Diyos Anak(Hesus) at Diyos Espirito Santo ay mga personang natatangi sa bawat isa ngunit may iisang "substansiya, esensiya o kalikasan". Ito ay nabuo noong mga ika-4 na siglo bilang reaksiyon sa subordinasyonismo at Arianismo. Taliwas sa paniniwala ng [[Simbahang Katoliko Romano]], ang [[Simbahang Silangang Ortodokso]] ay naniniwala sa monarkiya ng Ama na nagsasaad na ang Anak at Banal na Espirito ay hinango mula sa Ama at ang Ama ang natatanging walang pinagmulan o sanhi. Ayon sa Silangang Ortodokso, ang Ama ay walang hanggan at hindi nalikhang realidad. Si Kristo at Banal na Espirito ay walang hanggan rin at hindi nalikha sa dahilang ang kanilang pinagmulan ay hindi sa ousia ng Diyos kundi sa hypostasis ng Diyos na tinatawag na Ama. Sa Romano Katoliko, ang Banal na Espirito ay nagmula nang pantay mula sa parehong Ama at Anak. *[[Modalismo]]: Ang paniniwalang salungat sa [[Trinidad]] na ang Ama, Anak at Banal na Espirito ay mga iba ibang aspeto ng isang monadikong Diyos sa halip na tatlong mga natatanging persona sa isang PagkaDiyos. *[[Adopsiyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay naging "anak ng diyos" sa pamamagitan ng pag-aampon sa kanyang bautismo. *[[Psilantropismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay isa lamang tao at ang literal na anak ng mga taong magulang. *[[Socinianismo]]: Itinuro ni [[Photinus]] na si Hesus bagaman perpekto at walang kasalanan at isang mesiyas ay isa lamang perpektong Anak ng Diyos at walang pag-iral bago ang kanyang kapanganakan. *[[Gnostisismo]]: Si Kristo ay isang makalangit na [[Aeon]] ngunit hindi kaisa ng Ama. *[[Chalcedoniano]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan: isang tao at isang diyos pagkatapos ng kanyang pagkakatawang tao. *[[Eutychianismo]]: Ang paniniwalang ang kalikasang pagkatao at pagkadiyos ni Hesus ay pinagsama sa isang(mono) kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay "natunaw gaya ng patak ng [[pulot]] sa [[dagat]]. *[[Miapisismo]]: Ang paniniwalang ang pagkaDiyos at pagkatao ni Kristo ay nagkakaisa sa isang kalikasan. *[[Monopisismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may isa lamang kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay sinisipsip ng kanyang pagka-diyos. *[[Apollinarismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may katawang tao at may taong "buhay na prinsipyo" ngunit ang diyos na logos ay pumalit sa nous o "nag-iisip na prinsipyo", na maikukumpara ngunit hindi katulad ng tinatawag na [[isip]] sa kasalukuyang panahon. *[[Monothelitismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan sa isang persona ngunit siya ay may kaloobang(will) pagkadiyos ngunit walang kaloobang pangtao. *[[Docetismo]]: Ang paniniwalang ang pisikal na katawan ni Hesus ay isa lamang ilusyon gayundin ang kanyang krusipiksiyon. Samakatuwid, si Hesus ay para lamang may pisikal na katawan at parang pisikal na namatay ngunit sa realidad, si Hesus ay walang katawan, isang purong espiritu kaya hindi maaaring mamamatay ng pisikal. *[[Mandaeismo]]: Sila ay naniniwala na si Hesus ay isang "bulaang propeta" na nagliko ng mga katuruang ipinagkatiwala sa kanya ni Juan Bautista. *[[Marcionismo]]: Sila ay naniniwala na ang Kristo ay hindi ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit isang entidad na espiritwal na ipinadala ng Monad upang ihayag ang katotohanan tungkol sa pag-iral at kaya ay pumapayag sa sangkatauhan na makatakas sa bitag na pangmundo ng demiurge. *Mga [[Ebionita]]: Kanilang itinakwil ang pre-eksistensiya ni Hesus, kanyang pagkaDiyos, kanyang birheng kapanganakan, pagtitikang kamatayan at pisikal na pagkabuhay muli sa kamatayan. Sila ay naniwalang si Hesus ay isang biolohikal na anak nina Maria at Jose at pinili ng Diyos na maging propetang mesiyaniko nang siya ay pahiran ng Banal na Espirito sa kanyang bautismo. Sila ay tumatanggap lamang sa ''isang ebanghelyo'' na [[Ebanghelyo ng mga Ebionita]] bilang karagdagan sa [[Tanakh]](Hebreong Lumang Tipan) at nagturo na ang mga Hudyo at Hentil ay dapat sumunod sa mga kautusan ni Moises. *[[Pablo ng Samosta]]: Kanyang itinuro na si Hesus say isa lamang tao na nilagyan ng Diyos na Logos. Dahil dito, si Hesus ay hindi isang Diyos na naging tao kundi Tao na naging Diyos. === Paniniwala ng pagiging mesiyas ni Hesus === {{pangunahin|Mesiyas}} Sa teolohiya ng [[Hudaismo]], ang ''[[mesiyas|mashiah]]'' o mesiyas ay tumutukoy sa isang [[hari]] ng [[Israel]] mula sa angkan ni [[David ng Israel|David]], na mamamahala sa [[Mga Hudyo|mga pinagkaisang tribu ng Israel]]<ref>Megila 17b–18a, Ta'anit 8b</ref>, at maglulunsad ng '''Panahong Mesiyaniko'''<ref>''E·ra me·siá·ni·ca'' sa [[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]]</ref><ref>Sota 9a</ref> ng pandaigdigang kapayapaan. Kabilang sa mga pangyayaring magaganap sa pagdating ng Hudyong mesiyas ayon sa mga skolar ng Hudaismo ang muling pagkakabuo ng [[sanhedrin]] at muling pagkakatipon ng mga Hudyo sa Israel na nagkalat sa buong mundo. Ang mga natipon ay muling magbabalik sa pagsunod sa [[Torah]] at kautusan ni [[Moises]]. Ayon din sa [[Hudaismo]], ang mesiyas na Hudyo rin ang tanging binibigyan ng kapangyarihan na magtayong muli ng isang "pisikal"(literal) na [[Templo sa Herusalem]] na tinatawag na [[Ikatlong Templo]]. Sa muling pagtatayong ito ng Templo sa Israel, ang mga paghahandog ng mga hayop ng Hudyo kay [[Yahweh]] ay muling mapapanumbalik. Sa Hudaismo, ang mesiyas ay isa lamang ordinaryong ''tao'' na sumusunod sa [[Torah]] at hindi isang [[Diyos]] o isang ''Diyos'' na Anak ng Diyos. ==== Pananaw ng mga Kristiyano ==== Sa apat na ebanghelyo, si Hesus ay inaangkin na ang ''[[mesiyas]]'' na ipinadala ng [[Diyos]] upang iligtas ang kanyang mga alagad sa malapit na paghuhukom na magaganap noong unang siglo CE(Mateo 19:28, Mateo 10:23). Ang salitang hebreong mesiyas ay isinalin sa Griyegong "kristo" kaya karaniwang tinatawag si Hesus na "Hesu-Kristo"(Jesus Christ) dahil sa paniniwalang si Hesus ang mesiyas o kristo. Upang patunayan ang pag-aangking ito ng pagiging mesiyas o kristo ni Hesus, ang mga may akda ng 4 na kanonikal na ebanghelyo (Mateo, Marcos, Lucas, Juan) ay humanap ng mga "hula" sa [[Tanakh]](Lumang Tipan) at inangking ang mga ito na katuparan ni Hesus. Ang salin ng Hebreong Tanakh na pinagsanggunian o sinipi ng mga may akda ng 4 na ebanghelyo ang saling Griyego na [[Septuagint]]. Ayon din sa mga skolar, ang Bagong Tipan ay orihinal na isinulat sa wikang Griyego. Hindi tinatanggap ng mga skolar na Hudyo ang Septuagint dahil sa naglalaman ito ng mga korupsiyon. Ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo(Mateo, Marcos, Lucas, Juan), dahil sa pagtuturo ni Hesus ng mga utos na iba sa mga kautusan ni [[Moises]], si Hesus ay itinakwil ng mga Hudyo. Bukod dito, ayon din sa Bagong Tipan, si Hesus ay nag-angking diyos(Juan 10:33) na itinuturing ng mga Hudyo na isang malaking kapusungan dahil sa kanilang paniniwala lamang sa isang diyos na si [[Yahweh]]. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]](ca. 90-100 CE) na pinakahuling [[kanon]]ikal na ebanghelyo na isinulat, si Hesus ay naging isa nang preeksistenteng [[Logos]] (Juan 1:1-14) na isang [[Diyos]] na nagkatawang [[tao]] na umiral na bago pa umiral si [[Abraham]](Juan 8:58). Ang [[Logos]] ay isang konsepto sa [[Pilosopiyang Griyego]] na pinalawig ng Hudyong-Helenistikong si [[Philo]] ng [[Alehandriya]](20 BCE-50 CE). Gayunpaman, tila ito ay sinsalungat sa Juan 10:33-35 nang sabihin ni [[Hesus]] na "''Sinagot siya ng mga [[Hudyo]], Hindi dahil sa mabuting gawa ay binabato ka namin, kundi sa pamumusong; at sapagka't ikaw, bagaman ikaw ay tao, ay nagpapakunwari kang Diyos. Sinagot sila ni Hesus, Hindi baga nasusulat sa inyong kautusan, Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos? Kung tinawag niyang mga Diyos, yaong mga dinatnan ng salita ng Diyos (at hindi mangyayaring sirain ang kasulatan)''". Ito sy hinango mula sa [[Aklat ng mga Awit]] 82:1-6: :Ang Diyos ([[El (diyos)]] ay tumatayo sa kapisanan ng mga Diyos([[Elohim]]) Siya'y humahatol sa gitna ng mga Diyos.Hanggang kailan magsisihatol kayo ng kalikuan, At magsisigalang sa mga pagkatao ng masama? (Selah)Hatulan mo ang dukha at ulila: Gawan mo ng kaganapan ang napipighati at walang nagkakandili.Sagipin mo ang dukha at mapagkailangan: Iligtas ninyo sila sa kamay ng masama,Hindi nila nalalaman, ni nauunawa man;Sila'y nagsisilakad na paroo't parito sa kadiliman: Lahat ng patibayan ng lupa ay nangakilos.Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos([[Elohim]],At kayong lahat ay mga anak ng Kataastaasan. ==== Pananaw ng mga Hudyo tungkol kay Hesus ==== Ayon sa mga skolar ng Hudaismo, ang mga sinasabing hula na katuparan ni Hesus sa Bagong Tipan ay binatay mula sa maling saling Griyego na [[Septuagint]] ng [[Bibliya]] gayundin ay mga misinterpretasyon ng mga talata sa Tanakh.<ref>[http://judaism.about.com/library/3_askrabbi_o/bl_simmons_messiah3.htm Why did the majority of the Jewish world reject Jesus as the Messiah, and why did the first Christians accept Jesus as the Messiah?] by Rabbi [[Shraga Simmons]] (about.com)</ref><ref>{{cite book | author=Michoel Drazin | title=Their Hollow Inheritance. A Comprehensive Refutation of Christian Missionaries | year=1990 | publisher=Gefen Publishing House, Ltd. | isbn=965-229-070-X | url=http://www.drazin.com }}</ref><ref>Troki, Isaac. [http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html "Faith Strengthened"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929141607/http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html |date=2007-09-29 }}.</ref><ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.messiahtruth.com/isa714b.html |title=The Jewish Perspective on Isaiah 7:14 |publisher=Messiahtruth.com |date= |accessdate=2009-04-11}}</ref><ref>http://www.outreachjudaism.org/FAQ</ref> Ang opisyal na [[Bibliya]]ng ginagamit ng mga Hudyo ay ang Hebreong [[Masoretiko]] at hindi ang Griyegong [[Septuagint]]. Ang isa sa maraming halimbawa ng mga pinaniniwalaang korupsiyon sa Septuagint ang Isaias 7:14 na pinagkopyan ng manunulat ng [[Ebanghelyo ni Mateo]](Mateo 1:23). Ayon sa Isaias 7:14&nbsp;ng [[Septuagint]], "ang partenos(birhen) ay manganganak...". Ayon sa [[Masoretiko]], ang Isaias 7:14 ay "ang almah(babae) ay buntis at malapit ng manganak...". <ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/dual-virgin.html</ref> === Sa Islam === Ayon sa [[Islam]], si Hesus (''Issa'' sa Qur'an) ay kinikilala bilang sugo at ''masih''(mesiyas sa Islam) ng diyos na si ''Allah'' na ipinadala upang gabayan ang mga Anak ng Israel (''bani isra'il'') sa pamamagitan ng isang bagong kasulatan, ang Ebanghelyo(''Injil'' sa Qur'an)<ref>The Oxford Dictionary of Islam, p.158</ref> . Gayumpaman, itinatakwil ng Islam ang mga paniniwala sa Kristiyanismo na si Hesus ay ipinako sa krus, sa halip siya ay sinasabi sa Qur'an na iniakyat ng buhay sa langit. Isinasalaysay ng Islamikong tradisyon na siya ay magbabalik sa lupa kapag sa Araw ng Paghahatol upang ibalik muli ang katarungan at talunin ang "Maling Mesiyas" (''al-Masih al-Dajjal'', kilala rin bilang ''Antikristo'') at ang mga kalaban ng Islam. Dahil isa siyang makatarungang pinuno, si Hesus sa huli ay yayao.<ref>"Isa," Encyclopedia of Islam.</ref> Gaya ng lahat ng propeta sa [[Islam]], si Hesus ay itinuturing na isang [[Muslim]]. Itinatakwil ng Islam ang pananaw ng [[Kristiyanismo]] na si Hesus ay diyos na nagkatawang tao o anak ng diyos. Ang [[Qur'an]] ay nagsasaad na mismong si Hesus ay hindi nag-angkin ng mga gayong bagay. Ang Qur'an ay nagbibigay diin din na si Hesus ay isa lamang mortal(namamatay) na tao na gaya ng ibang propeta sa Islam ay hinirang ng diyos upang ipalaganap ang mensahe ng diyos. ==Tingnan din== *[[Santiago ang Kapatid ni Hesus]] *[[Apollonius ng Tyana]] (kontemporaryo ni Hesus at isang manggagawa ng [[milagro]]) *[[Hesus na anak ni Damneus]] *[[Hesus anak ni Pandera]] (isa ring manggawa ng milagro at pinaniniwalaang ang nagtatag ng [[Mga Essene]]) *[[Hesus anak ni Stada]] *[[Hesus anak ni Ananias]] na humula sa pagkawasak ng [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] at kilala sa pagsasabi na "Sa aba niyo!" *[[Hesus anak ni Thebuth]] *[[Barrabas]] na tinawag ring Hesus Barabbas ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] 27:16-17 *[[Hesus anak ni Sirac]] *[[Dionysus]], Diyos ng Alak, Ubasan, [[binuhay mula sa patay]], bumuhay sa kanyang ina mula sa patay. *[[Eliseo]] na manggagawa ng [[milagro]], bumuhay ng patay, nagpagaling ng [[ketong]] at nagparami ng tinapay at langis. *[[Mesiyas]] *[[Digmaan ng Mesiyas]] *[[Mga Essene]] == Mga sanggunian == {{Reflist|2}} == Bibliograpiya == {{refbegin|30em}} * <span id="refBible" class="citation">[[Ang Bibliya]]</span> * <span id="refAllison1999" class="citation">[[Dale Allison|Allison, Dale]]. ''Jesus of Nazareth: Millenarian Prophet.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1999. ISBN 0-8006-3144-7</span> * <span id="refBrown1997" class="citation">[[Raymond E. Brown]] ''An Introduction to the New Testament.'' New York: Doubleday, 1997. ISBN 0-385-24767-2</span> * <span id="refBrown1994" class="citation">{{cite book |authorlink= Raymond E. Brown |last=Brown |first=Raymond E. |year=1994 |location=New York |publisher=Doubleday, Anchor Bible Reference Library |isbn=978-0-385-19397-9 |title=The Death of the Messiah: from Gethsemane to the Grave: A Commentary on the Passion Narratives in the Four Gospels}}</span> **<span id="refBrown1999">{{cite book|first=Raymond E.|last=Brown|title=The birth of the Messiah|year=1999|isbn=0-385-49447-5}}</span> *<span id="refCarson1992" class="citation">[[D. A. Carson]], [[Douglas J. Moo]] and [[Leon Morris]]. ''An Introduction to the New Testament.'' Grand Rapids, MI: Zondervan Publishing House, 1992.</span> * <span id="refCohen1987" class="citation">[[Shaye J.D. Cohen|Cohen, Shaye J.D.]]. ''From the Maccabees to the Mishnah''. Philadelphia: Westminster Press, 1987. ISBN 978-0-664-21911-6</span> * <span id="refCohen2001" class="citation">Cohen, Shaye J.D. ''The Beginnings of Jewishness: Boundaries, Varieties, Uncertainties.'' Berkeley: University of California Press, 2001. ISBN 0-520-22693-3</span> *<span id="refCox2007" class="citation">{{cite book|first1=Steven L.|last1=Cox|first2=Kendell H|last2=Easley|year=2007|title=Harmony of the Gospels|isbn=0-8054-9444-8}}</span> * <span id="refCrossan" class="citation">[[John Dominic Crossan|Crossan, John Dominic]].</span> ** <span id="refCrossan1993" class="citation">''The Historical Jesus: The Life of a Mediterranean Jewish Peasant.'' New York: HarperSanFrancisco, 1993. ISBN 0-06-061629-6</span> ** <span id="refCrossan1995" class="citation">''Who Killed Jesus?: exposing the roots of anti-semitism in the Gospel story of the death of Jesus''. San Francisco: HarperSanFrancisco, 1995. ISBN 978-0-06-061671-7</span> * <span id="refDavenport1996" class="citation">[[Guy Davenport|Davenport, Guy]]; and [[Benjamin Urrutia|Urrutia, Benjamin]] (trans.) ''The Logia of Yeshua: The sayings of Jesus''. Washington, DC: Counterpoint, 1996. ISBN 978-1-887178-70-9</span> * <span id="refDeLaPotterie1989" class="citation">De La Potterie, Ignace. ''The hour of Jesus: The passion and the resurrection of Jesus according to John''. New York: Alba House, 1989. ISBN 978-0-8189-0575-9</span> * <span id="refDurant1944" class="citation">Durant, Will. ''Caesar and Christ.'' New York: Simon and Schuster, 1944. ISBN 0-671-11500-6</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">[[Bart D. Ehrman|Ehrman, Bart]]. ''The Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-514183-0</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">Ehrman, Bart. ''The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-515462-2</span> * <span id="refFredriksen2000a" class="citation">[[Paula Fredriksen|Fredriksen, Paula]]. ''Jesus of Nazareth, King of the Jews: A Jewish Life and the Emergence of Christianity.'' New York: Vintage, 2000. ISBN 0-679-76746-0</span> * <span id="refFredriksen2000b" class="citation">Fredriksen, Paula. ''From Jesus to Christ: The origins of the New Testament images of Christ.'' New Haven: Yale University Press, 2000. ISBN 978-0-300-08457-3</span> * <span id="refFinegan1998" class="citation">[[Jack Finegan|Finegan, Jack]]. ''Handbook of Biblical Chronology'', revised ed. Peabody, MA: Hendrickson Publishers, 1998. ISBN 1-56563-143-9</span> * <span id="refFuller1965" class="citation">Fuller, Reginald H., ''[[The Foundations of New Testament Christology]]''. New York: Scribners, 1965. ISBN 0-227-17075-X</span> *<span id="refGrant1977" class="citation">[[Michael Grant (author)|Michael Grant]], ''Jesus: An Historian’s Review of the Gospels'', Scribner’s, 1977.</span> *<span id="refGrudem1994" class="citation">{{Cite book |title= Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine |last= Grudem |first= Wayne | authorlink= Wayne Grudem |year= 1994 |publisher= [[Zondervan]] |location= Grand Rapids, MI |isbn= 0-310-28670-0}}</span> * <span id="refMeier" class="citation">Meier, John P., ''[[John P. Meier#A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus|A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus]]'', New York: [[Anchor Bible Series|Anchor Doubleday]],</span> ** <span id="refMeier1991" class="citation">V. 1, ''The Roots of the Problem and the Person'', 1991. ISBN 0-385-26425-9</span> ** <span id="refMeier1994" class="citation">V. 2, ''Mentor, Message, and Miracles'', 1994. ISBN 0-385-46992-6</span> ** <span id="refMeier2001" class="citation">V. 3, ''Companions and Competitors'', 2001. ISBN 0-385-46993-4</span> **<span id="Newbigin1989" class="citation">[[Lesslie Newbigin|Newbigin, J.E.L.]] ''The Gospel In a Pluralist Society''. London: SPCK, 1989.</span> * <span id="refOCollins1983" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''Interpreting Jesus.'' "Introducing Catholic theology". London: G. Chapman; Ramsey, NJ: Paulist Press, 1983. ISBN 978-0-8091-2572-2</span> * <span id="refOCollins2008" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''[[Jesus: A Portrait]]''. London: Darton, Longman & Todd, 2008. ISBN 978-0232527193</span> * <span id="refPelikan1999" class="citation">[[Jaroslav Pelikan|Pelikan, Jaroslav]]. ''Jesus Through the Centuries: His Place in the History of Culture.'' New Haven: Yale University Press, 1999. ISBN 0-300-07987-7</span> * <span id="refRobinson2001" class="citation">Robinson, John A. T. ''Redating the New Testament.'' Eugene, OR: Wipf & Stock, 2001 (original 1977). ISBN 1-57910-527-0.</span> * <span id="refSanders1993" class="citation">[[E.P. Sanders|Sanders, E.P.]] ''The Historical Figure of Jesus.'' London: Allen Lane Penguin Press, 1993. ISBN 978-0-7139-9059-1</span> * <span id="refSanders1987" class="citation">Sanders, E.P. ''Jesus and Judaism.'' Minneapolis: Fortress Press, 1987. ISBN 0-8006-2061-5</span> * <span id="refTheissen1998" class="citation">{{Cite book|last1=Theissen|first1=Gerd|last2=Merz|first2=Annette|year=1998|title=The historical Jesus : a comprehensive guide|isbn=0-8006-3122-6|publisher=Fortress Press|location=Minneapolis}}</span> * <span id="refVanVoorst2000" class="citation">{{cite book|last=Van Voorst|first=Robert E|year=2000|title=Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence|publisher=Eerdmans Publishing|isbn=0-8028-4368-9}}</span> * <span id="refVermes" class="citation">[[Géza Vermes|Vermes, Géza]].</span> ** <span id="refVermes1973" class="citation">''Jesus the Jew'' Philadelphia: Fortress Press, 1973.</span> ** <span id="refVermes2003" class="citation">''Jesus in his Jewish Context.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-3623-6</span> ** <span id="refVermes1981" class="citation">''Jesus the Jew: A Historian's Reading of the Gospels.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1981. ISBN 0-8006-1443-7</span> ** <span id="refVermes1993" class="citation">''The Religion of Jesus the Jew.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1993. ISBN 0-8006-2797-0</span> **<span id="refVermes2004" class="citation">{{cite book|last=Vermes|first=Geza|year=2004|title=The authentic gospel of Jesus|location=London|publisher=Penguin Books|isbn=978-0-14-100360-3}}</span> **<span id="refVermes2006" class="citation">{{Cite document | first = Géza | last = Vermes | title = The Nativity: History and Legend | place = London | publisher = Penguin | year = 2006 | ref = harv}}</span> * <span id="refWilson2003" class="citation">[[A.N. Wilson|Wilson, A.N.]] ''Jesus.'' London: Pimlico, 2003. ISBN 0-7126-0697-1</span> *<span id="refWitherington1998" class="citation">[[Ben Witherington III]], "Primary Sources," ''Christian History'' 17 (1998)</span> * <span id="refWright" class="citation">[[Tom Wright (theologian)|Wright, N.T.]]</span> ** <span id="refWright1997" class="citation">''Jesus and the Victory of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1997. ISBN 0-8006-2682-6</span> ** <span id="refWright2003" class="citation">''The Resurrection of the Son of God: Christian Origins and the Question of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-2679-6</span> {{refend}} == Mga kawing panlabas == {{Sister project links |wikt=no |commons=Jesus Christ |b=Biblical_Studies/Christianity/Jesus |n=no |q=Jesus |s=no |v=Jesus |species=no }} * ''[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/ From Jesus to Christ: The First Christians]''&nbsp;— dokumentaryo hinggil sa buhay at maagang simbahan ni Hesus. * [http://religiousstudies.uncc.edu/people/jtabor/ ''The Jewish Roman World of Jesus''] * {{worldcat id|id=lccn-n79-84784}} [[Kategorya:Mga diyos ng buhay-kamatayan-muling kapanganakan]] [[Kategorya:Kristiyanismo]] [[Kategorya:Hesus]] [[Kategorya:Mesianismo]] [[Kategorya:Mga nag-angkin sa sariling mesiyas]] [[Kategorya:Mga tagapagtatag ng relihiyon]] [[Kategorya:Buhay ni Hesus]] [[Kategorya:Mga apokaliptiko]] [[Kategorya:Mga manggagawa ng milagro]] {{Link FA|af}} {{Link FA|ar}} {{Link FA|de}} {{Link FA|es}} {{Link FA|eu}} {{Link FA|hr}} {{Link FA|mk}} {{Link FA|pt}} iegmsbrpp4d6mtgbro938t319tnyapb 1962542 1962541 2022-08-12T10:30:59Z Xsqwiypb 120901 /* Kapanganakan */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = Hesus |image = StJohnsAshfield StainedGlass GoodShepherd-frame crop.jpg|alt=Jesus as Good Shepherd. |caption = si Hesus bilang mabuting pastol <br/><small>([[stained glass]] at [[St John's Ashfield]])</small> |birth_date = 7–2 BC/BCE<ref>Rahner (page 731) states that the consensus among historians is ''c.'' 4 BC/BCE. Sanders supports ''c.'' 4 BC/BCE. Vermes supports ''c.'' 6/5 BC/BCE. Finegan supports ''c.'' 3/2 BC/BCE. Sanders refers to the general consensus, Vermes a common 'early' date, Finegan defends comprehensively the date according to early Christian traditions.</ref> |language = [[Aramaiko]], [[Griyego Koine]] <!--scholars debate the exact town in Judaea, so the Infobox just says Judaea --> |birth_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<ref>[[#refBrown1999|Brown (1999)]] p. 513</ref> |death_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<br/> |death_date = 30–36 AD/CE<ref name=Kostenberger140 >''The Cradle, the Cross, and the Crown: An Introduction to the New Testament'' by [[Andreas J. Köstenberger]], L. Scott Kellum 2009 ISBN 978-0-8054-4365-3 pahina 114</ref><ref name=Barnett19 >''Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times'' by Paul Barnett 2002 ISBN 0-8308-2699-8, pahina 19–21</ref><ref name=ChronosPaul >[[Paul L. Maier]] "The Date of the Nativity and Chronology of Jesus" in ''Chronos, kairos, Christos: nativity and chronological studies'' by Jerry Vardaman, Edwin M. Yamauchi 1989 ISBN 0-931464-50-1 pages 113–129</ref><ref name=Eerdmans246 >''Eerdmans Dictionary of the Bible'' 2000 Amsterdam University Press ISBN 90-5356-503-5 page 249</ref><ref name = "Sanders">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993.</ref><ref name="Vermes">[[#refVermes2004|Vermes (2004)]]</ref> |death_cause = [[Crucifixion of Jesus|Pagpapako sa krus]]<ref name=JDunn339>''''Jesus Remembered'' by James D. G. Dunn 2003 ISBN 0-8028-3931-2 page 339</ref> |ethnicity = [[Hudyo]]<ref>[[Amy-Jill Levine]] writes that the entire category of ethnicity is itself fraught with with difficulty. Beyond recognizing that “Jesus was Jewish,” rarely does the scholarship address what being “Jewish” means. In the [[New Testament]], written in [[Koine Greek]], Jesus was referred to as an [[Ioudaios]] on three occasions, although he did not refer to himself as such. These three occasions are (1) by the [[Biblical Magi]] in [[Matthew 2]] who referred to Jesus as [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]]; (2) by the [[Samaritan woman at the well]] in [[John 4]] when Jesus was travelling out of Judea; and (3) by the Romans in all four gospels during [[Passion (Christianity)|the Passion]] who also used the phrase [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]] (''see [[John Elliott (historian)|John Elliott]] in the Journal for the Study of the Historical Jesus 2007; 5; 119''). According to [[Amy-Jill Levine]], in light of the Holocaust, the Jewishness of Jesus increasingly has been highlighted.</ref> <!--|nationality = [[Peregrinus (Roman)|Peregrinus]],<ref>''On the trial of Jesus'', Paul Winter, Second Edition, (Walter de Gruyter, 1974), page 17</ref><ref name=Kreinecker /> [[Province of Judea|Judea Province]], [[Roman Empire]]{{Failed verification|date=March 2012}}--> <!--NOT in source given: |nationality = [[Israelites|Israelite]] per talk page this should be left out given that the home town is specified below--> |home_town = [[Nazareth]], [[Galilee]]<ref>[[#refTheissen1998|Theissen (1998)]] p. 165 "Our conclusion must be that Jesus came from Nazareth."</ref> <!--Per talk page discussion information about parents was left to be discussed in the article, given that it can not be simply telegrammed in an Infobx --> }} Si '''Hesus''' (Griyego: ''Ἰησοῦς Iesous''; 7–2 BCE hanggang 30–36 CE) ang itinuturing ng maraming Kristiyano na sentrong katauhan ng [[relihiyon]]g [[Kristiyanismo]] at ang tagapagtatag ng [[Kristiyanismo]]. Siya ay pinaniniwalaan ng maraming mga Kristiyano na isang ''[[tagapagligtas]]'' at ''[[mesiyas]] ng [[Hudaismo]]. Ang apat na [[kanon]]ikal na [[Ebanghelyo]] nina [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]], at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]] ang mga pangunahing sanggunian tungkol sa talambuhay at mga katuruan ni Hesus. Gayunpaman, pinagtatalunan pa rin ng mga skolar ng Bagong Tipan kung ang apat na ebanghelyong ito ay maasahang mga salaysay ng buhay ni Hesus o hindi, gayundin kung sino ang mga tunay na may akda nito, kung kailan ito isinulat, alin sa mga talata nito ang tunay na sinalita ni Hesus at kung alin sa mga talata nito ang orihinal mula sa mga magkakaibang manuskrito.<ref>[[Bruce M. Metzger]]'s ''Textual Commentary on the Greek New Testament'': {{Bibleref2|Luke|24:51}} is missing in some important early witnesses, {{Bibleref2|Acts|1}} varies between the [[Alexandrian text-type|Alexandrian]] and [[Western text-type|Western versions]].</ref> Kabilang sa mga pinagdududahang salaysay ng mga skolar sa apat na ebanghelyo ang kapanganakan ni Hesus, mga detalye tungkol sa kanyang pagpapako sa krus at kanyang muling pagkabuhay mula sa patay.<ref>Who is Jesus? Answers to your questions about the historical Jesus, by John Dominic Crossan, Richard G. Watts (Westminster John Knox Press 1999), page 108</ref><ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref><ref>Rev. John Edmunds, 1855 ''The seven sayings of Christ on the cross'' Thomas Hatchford Publishers, London, page 26</ref><ref name="Staggs">Stagg, Evelyn and Frank. ''Woman in the World of Jesus.'' Philadelphia: Westminster Press, 1978 ISBN 0-664-24195-6</ref><ref name = "ActJTomb">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Empty Tomb, Appearances & Ascension" p. 449-495.</ref> Ang ilang mga skolar ay naniniwalang ang apat na ebanghelyo ay hindi naglalaman ng anumang historikal na impormasyon tungkol sa buhay ni Hesus. <ref>{{cite journal |author=Howard M. Teeple |year=1970 |month=March |title=The Oral Tradition That Never Existed |journal=Journal of Biblical Literature |volume=89 |issue=1 |pages=56–68 |doi=10.2307/3263638 }}</ref> Si Hesus ay inilalarawan sa apat na kanonikal na ebanghelyo na isang [[Hudyo]] at pinaniniwalaang nabuhay sa pagitan ng mga taong 7 BCE - 36 CE sa [[Palestina]] (kasalukuyang [[Israel]]).<ref name=Polyeto>"''... O Jesus, Author of our faith,...''" ''Prayer to St. Jude,'' isang polyetong dasalan, Tan Books and Publishers, Inc., Illinois, pahina 18.</ref> Siya ay inilarawan na isang isang [[rabbi]] na nagsagawa ng mga [[milagro]] at nag-angkin na [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]. Pinaniniwalaan ng mga iskolar ng [[bibliya]] na si Hesus ay isang [[apokaliptisismo|apokaliptikong]] [[Propeta]] na humula sa nalalapit na pagwawakas ng daigdig na magaganap noong unang siglo CE at hahatol kasama ng kanyang 12 apostol sa 12 lipi ng [[Israel]] (Mateo 10:23, Mateo 16:24-28, Mateo 19:28, Mateo 24:34, Marcos 13:30-33).<ref name = "Sanders 15">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993. Chapter 15, Jesus' view of his role in God's plan.</ref> Nang mabigong matupad ang inaasahan ng mga Kristiyano noong unang siglo na muling pagbabalik ni Hesus pagkatapos ng ilang mga dekada, ang mga tekstong ito ay muling pinakahulugan ng kanyang mga alagad.<ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/apocalypse/explanation/jesusjohnbaptist.html</ref> May [[#K|iba't ibang mga interpretasyon]] ang iba't ibang mga [[denominasyon]]g Kristiyano tungkol sa tunay kalikasan at mga katuruan ni Hesus mula pa sa mga ''simulang kasaysayan ng Kristiyanismo'' hanggang sa ''kasalukuyang panahon''. Ang ilang sekta ay naniniwalang isa siyang diyos samantalang sa ibang sekta ay isa lamang tao at iba pa. Ang [[#H|historisad o pagiging tunay na umiral]] ng indibidwal na si Hesus ay patuloy pa ring pinagtatalunan ng mga iskolar hanggang sa kasalukuyan. Ang ibang mga iskolar ay nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral ngunit inimbento lamang at kinopya ang storya nito sa mga paganong diyos na namatay at muling nabuhay sa Ehipto at Gresya.<ref name=jne/> == Kahulugan ng pangalan == Ang pangalang Hesus ay nagmula sa [[Wikang Hebreo]]: ישו, ''Yeshua'',,na ang nangangahulugang "nagliligtas ang [[Diyos]]." Kilala rin siya bilang '''Hesus ng Nasaret''' o '''Hesus ang Nasareno''' (Hebreo: ישוע הנוצרי, ''Yeshu‘a {{unicode|haNoẕri}}''). Hinango ang pagbikas na ''Hesus'' (Ingles: ''Jesus'', Kastila: ''Jesus'') mula sa [[Wikang Griyego]]. Isa ring salitang Griyego ang ''Jesus'' na nangangahulugang '''tagapagligtas''' at isa ring anyo ng pangalang Hebreong ''[[Hosue]]'' (Ingles: ''[[Joshua]]'') na may ibig sabihing "nagliligtas ang Panginoon". Nang isilang si Hesus bilang isang [[tao]], pinangalanan siyang ''Hesus'' dahil dumating siya bilang isang tunay na tao {{ndash}} na ipinanukala ng Diyos noon pang una upang iligtas ang kanyang mga tao mula sa kanilang mga kasalanan.<ref name=Biblia6/> Tinatawag rin si Hesus bilang '''Hesukristo''' dahil sa kanyang pamagat na '''Kristo''' sa [[Bagong Tipan]] na saling Griyego ng [[Hebreo]]ng '''[[Mesiyas]]''' na nangangahulugang "ang pinahiran". Inangkin ng mga may akda ng [[kanon]]ikal na ebanghelyo na si Hesus ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit and pag-aangking ito ay hindi tinatanggap ng mga Hudyo at hindi sila naniniwalang si Hesus ang katuparan ng mesiyas sa Hudaismo.<ref>http://www.aish.com/jw/s/48892792.html</ref> Ayon sa Hudaismo, ang mesiyas ay isang lamang ordinaryong tao na sumusunod sa [[Torah]](kautusan ni Moises) at hindi isang Diyos. ==Talambuhay ni Hesus== [[Talaksan:Spas vsederzhitel sinay.jpg|right|thumb|220px|Larawan ni Hesus bilang ''[[Pantokrator]]'' mula sa [[ika-11 daang taon]].]] Ang pangunahing mga sanggunian ng talambuhay ni Hesus para sa karamihan ng mga kasalukuyang Kristiyano ang apat na [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]] na [[Ebanghelyo ni Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan]]. Gayunpaman, may iba pang mga ebanghelyo na ginamit ng ibang mga sinaunang sektang Kristiyano na hindi nakapasok sa [[kanon]] ng [[Simbahang Romano Katoliko]] gaya ng ''[[Ebanghelyo ni Tomas]]'', ''[[Ebanghelyo ni Pedro]]'', ''[[Ebanghelyo ni Felipe]]'', ''[[Ebanghelyo ni Marya]]'', ''[[Ebanghelyo ni Judas]]'' na naglalaman ng mga salaysay na napakaiba at sumasalungat sa mga nakasulat sa naging ''kanonikal'' na apat ng ebanghelyo.<ref name=gnostic/> Ang mga ''hindi-kanonikal'' na aklat na ito ay sinupil at winasak ng [[Kristiyanismo#Kasaysayan|nanaig na bersiyon ng Kristiyanismo]] dahil ito ay sumasalungat sa kanilang mga pananaw at kanilang itinuring na [[heresiya|heretiko]].<ref name=gnostic>[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/story/pagels.html The Gnostic Gospels:PBS]</ref><ref>Lost Christianities: the battles for scripture and the faiths we never knew, Bart D. Ehrman</ref><ref>Gnostic Visions: Uncovering the Greatest Secret of the Ancient World, p 218</ref> ===Kapanganakan=== {{seealso|Mga milagrosong kapanganakan|Pasko}} [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng Nazareth sa [[Galilea]] at [[Bethlehem]] sa [[Judea]].]] Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]] mula sa silangan (Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus at doon ay dinalaw ang sanggol na si Hesus ng mga [[pastol]]. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) Ayon sa salaysay ng Lucas, isinugo ng [[diyos]] ang [[anghel]] na si Gabriel sa isang birhen na si Marya sa Nazareth, Galilea na nagsasabi na siya ay maglilihi at manganganak ng isang lalake na tatawaging Hesus. Nang tanungin ni Marya kung paano ito mangyayari gayong isa siyang birhen, sinabi ng anghel na siya ay liliman ng banal na espirito. Nang manganganak na si Marya, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth, Galilea sa tahanang pang-ninuno ni Jose na Bethlehem upang magpatala sa censo ni Quirinio. Nanganak si Marya kay Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan ay inilagay ang sanggol sa sabsaban. Dinalaw ng anghel ang mga pastol na nagdadala ng mabuting balita ng malaking kagalakan na sa siyudad ni [[David]] sa Bethlehem ay ipinangak ang [[mesiyas]] ang tagapaglitas. Ang mga pastol ay tumungo sa sabsaban sa Bethlehem kung saan nila natagpuan si Hesus sa sabsaban kasama nina Jose at Marya. Pagkatapos nito ay tumungo sina Marya at Jose kasama si Hesus sa Herusalem upang isagawa ang ritwal ng pagdadalisay ayon sa batas ni Moises at pagkatapos na isagawa ang kautusan ni Moises ay umuwi na sila sa kanilang bayan na Nazereth, Galilea. Ayon sa Mateo, si Marya ay nakatakdang mapangasawa ni Jose. Ngunit bago pa sila nagsama, si Maria ay natagpuang nagdadalang-tao sa pamamagitan ng Banal na Espiritu. Ang isang anghel ay nagpakita kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel na huwag mangamba si Jose na tanggapin si Maria na kanyang asawa dahil ang dinadala ni Maria sa kaniyang sinapupunan ay sa Banal na Espiritu. Siya ay manganganak ng isang lalaki na papangalanan niyang Hesus. Ayon sa may akda ng Mateo, ito ay naganap upang matupad ang sinabi ng propeta na ''"ang isang dalagang birhen ang magdadalang-tao at manganganak ng isang lalaki. Tatawagin nila siyang Emmanuel na ang ibig sabihin ay: Ang Diyos ay sumasaatin.''"(Mat. 1:23) Ito ay pinapakahulugan ng mga iskolar na isang reperensiya sa [[Aklat ni Isaias]] 7:14 ng saling Griyegong [[Septuagint]]. Sa ilang mga ikalima at ikaanim na siglo CE mga manuskrito ng Ebanghelyo ni Mateo sa Mat. 1:23 ay mababasa ang "Isaias ang propeta".<ref>Barbara Aland, et al. ''Latin New Testament'' 1983, American Bible Society. ISBN 3-438-05401-9 page 3</ref> Ang Isa. 7:14 na [[Septuagint]] ay nagsalin ng salitang Hebreo na עלמה(almah o isang dalaga) sa salitang Griyego na ''parthenos''(birhen) at pinaniniwalaan ng mga iskolar na ang Septuagint ang pinaghanguan ng Mateo upang suportahan ang pananaw ng may akda nito tungkol sa kapanganakang birhen ni Hesus. Ang mga iskolar ay umaayon na ang almah ay walang kinalaman sa isang birhen. Ang Isa. 7:14 ayon sa mga iskolar ay hula sa haring [[Ahaz]] ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na ang isang dalaga ay manganganak ng [[Emmanuel]] at ang mga kaaway ni [[Ahaz]] ay wawasakin bago malaman ng batang ito ang pagkakaiba ng mabuti at masama. Ang may akda ng Mateo ay nag-iba rin ng tatlong detalye ng [[Septuagint]] ng Isa. 7:14: ang paggamit ng hexei kesa sa lēpsetai; ang 'tatawagin mo(singular)' sa ikatlong personang plural 'tatawagin nila', at ang sinuplay na interpretasyon ng Emmanuel bilang 'ang diyos ay nasa atin'<ref>Raymond E. Brown: The Birth of the Messiah [ISBN 0-385-05405-X], p. 150</ref> Ang propesiyang ng "''mga propeta''" na si Hesus ay tatawaging [[Nazareno]] ay hindi matatagpuan sa Lumang Tipan. Ang salaysay ng pangpatay ni Herodes ng mga bata ay hindi binabanggit sa iba pang mga ebanghelyo ng Bagong Tipan o ng historyan na si [[Josephus]]. Ang mga iskolar ay tumuturing sa salaysay na ito sa Mateo na simboliko sa halip na isang makatotohanang kasaysayan.<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus for the First Time'' (Harper San Francisco, 1995) page 22-3.</ref> Ayon kay [[Paul L. Maier]], ang karamihan ng mga biograpo ni Herodes ay naniniwalang ang salaysay na ito ay "isang alamat at hindi historikal".<ref>"most recent biographies of Herod the Great deny it entirely." Paul L. Maier, "Herod and the Infants of Bethlehem", in ''Chronos, Kairos, Christos II'', Mercer University Press (1998), p.172</ref> Ang kwentong ito ng pagpatay sa mga bata ay itinuturing nina [[Geza Vermes]] at [[E. P. Sanders]] na bahagi isang malikhaing [[hagiograpa]].<ref name=Vermes>[[Geza Vermes]], ''The Nativity: History and Legend'', London, Penguin, 2006, p22; [[E. P. Sanders]], ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p.85</ref> Ang mga paliwanag ay iminungkahi sa pinagmulan ng mga salaysay sa Mateo at Lucas ng kapangakang birhen ni Hesus. Ayon kay [[Stephen L Harris]], ang mga ito ay isinulat upang sagutin ang mga paninira ng mga Hudyo tungkol sa hindi lehitimong kapanganakan ni Hesus na may ebidensiya mula sa ika-2 siglo CE.<ref name="Harris">Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.</ref><ref>Brown, Raymond E., The Birth of the Messiah. Doubleday & Company. 1977, Appendix V: The Charge of Illegitimacy, p. 537</ref> Ayon sa iskolar na si [[Helmut Köster]], ang mga salaysay ng kapanganakang birhen ni Hesus ay nag-ugat sa mitolohiyang [[Helenistiko]].<ref>Köster, Helmut ''Ancient Christian gospels: their history and development'' Edition 7, Trinity Press, 2004, pg 306</ref> Ang mga tagasunod ng [[Psilanthropismo]] na umiral sa mga sinaunang pangkat [[Hudyong-Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]] ay nangatwiran laban sa kapanganakang birhen ni Hesus at nagsaad na si Hesus ay isang [[mesiyas]] ngunit "''isa lamang tao''".<ref>''The Westminster handbook to patristic theology'' by John Anthony McGuckin 2004 ISBN 0-664-22396-6 page 286</ref> Kanila ring itinakwil si [[Apostol Pablo]] bilang isang tumalikod.<ref>''Angels and Principalities'' by A. Wesley Carr 2005 ISBN 0-521-01875-7 page 131</ref> <ref>''Jews, Christians and Jewish Christians in Antiquity'' by [[James Carleton Paget]] 2010 ISBN 3-16-150312-0 page 360</ref> Noong ika-4 na siglo CE, ang [[Kredong Niseno]] ay tumakwil sa katuruang si Hesus ay isa lamang tao.<ref>''The creed: the apostolic faith in contemporary theology'' by Berard L. Marthaler 2007 ISBN 0-89622-537-2 page 129</ref> Noong ika-2 siglo, ang paganong anti-Kristiyanong pilosopong Griyego na si [[Celsus]] ay sumulat na ang ama ni Hesus ay isang sundalong Romano na si [[Panthera]].<ref>''Contra Celsum'' by Origen, Henry Chadwick 1980 ISBN 0-521-29576-9 page 32</ref><ref>Patrick, John ''The Apology of Origen in Reply to Celsus'' 2009 ISBN 1-110-13388-X pages 22–24</ref> Upang patunayan ni si Hesus ang [[mesiyas]] ng [[Hudaismo]] na mula sa angkan ni David, ang mga may Akda ng Mateo at Lucas ay nagbigay ng mga heneolohiya ni Hesus na bumabakas sa kanyang amang si Jose bilang mula sa angkan ni David(tingnan din ang Lucas 2:4) ngunit ang Lucas at Mateo ay magkasalungat sa kanilang mga heneolohiya. Ayon naman sa Mateo 22:41-46, Marcos 12:35-37 at Lucas 20:41-44, ikinatwiran ni Hesus na ang Mesiyas(Kristo) ay hindi maaaring isang anak ni David dahil tinawag ni David ang Mesiyas na kanyang Panginoon. Sa karagdagan, ayon sa Lucas si Hesus ay ipinanganak ni Maria hindi sa pamamagitan ng pagtatalik kay Jose ngunit sa paglilim ng Espirito Santo at kaya ay hindi anak ni Jose na mula sa angkan ni David. Ayon sa Roma 1:3, isinaad ni [[Apostol Pablo]] na si Hesus ay mula sa binhi(Griyego:[[sperm]]a) ni David ayon sa laman. May mga pagkakasalungat sa parehong ebanghelyo. Ang parehong Mateo at Lucas ay nagbibigay ng magkaibang [[henealohiya]] ni Jose. Ito ay tinangkang ipaliwang ng ilang Kristiyano na ang isang linya ay kay Marya at hindi kay Jose bagaman ang parehong ebanghelyo ay nagsasaad na ito ay parehong linya ni Jose. Ayon sa mga apolohistang Kristiyano, ang heneolhiya sa Lucas ay kay Maria bagaman sinasabi sa Lucas 2:4 na si Jose ang mula kay David kaya hindi maaaring ang heneralohiya sa Lucas ay kay Maria. Ayon sa mga Hudyo, ang mga lalake lamang ang makapagmamana ng trono ni David.<ref name=jewsforjudaism>{{Cite web |url=http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |title=Archive copy |access-date=2012-12-06 |archive-date=2011-06-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110613191637/http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |url-status=dead }}</ref> Sa Lucas, si Jose ay nagmula sa linya ni Nathan at hindi ni Solomon na salungat sa paniniwalang Hudyo na ang [[mesiyas]] ay magmumula kay Solomon ngunit hindi kay [[Jehoiakim]] dahil sa pagsumpa ng Diyos na wala sa binhi nito ang magmaman sa luklukhan ni David. Sa Mateo, si Jose ay nagmula kay Solomon ngunit sa pamamagitan ng anak nitong si [[Jeconias]] na diskwalipikado sa trono.<ref name=jewsforjudaism/> Ang Mateo ay nagsasaad na ang ''lahat'' ng henerasyon mula kay Abraham hanggang kay Hesus ay 42<ref>http://bible.cc/matthew/1-17.htm</ref> samantalang sa Lukas ay may 7 henerasyon mula kay Abraham hanggang Hesus. Ang 14 na henerasyon sa Mateo mula kay [[David]] ay sinasalungat ng kronolohiya sa [[1 Kronika]] na nagsasaad ng 18 henerasyon mula kay David. Isinaad sa Mateo na may 14 henerasyon x 3 o 42 ngunit ang itinala sa Mateo ay 41 pangalan lamang. May iba pang mga pagkakamali sa Mateo gaya ng pagtanggal ng [[Ahazias ng Juda]], [[Jehoash ng Juda]], [[Amazias]], [[Jehoiakim]], maling pagtukoy ng ''mga kapatid'' ni [[Jeconias]](ayon sa Kronika ay may isa lamang kapatid), maling pagtukoy kay Abiud bilang anak ni Zerubabbel, maling pagtukoy kay [[Josias]] na ama ni [[Jeconias]](sa Lumang Tipan, si [[Jehoiakim]] ang ama ni [[Jeconias]]). Sa Lucas, si Shelah ang anak ni Cainan(na pangalang makikita lamang sa [[Septuagint]] at hindi sa Hebreo) na anak naman ni Arphaxad kaya si Shelah ang apo ni Arphaxad ngunit ayon sa Lumang Tipan ay si Arphaxad ang ama ni Shelah. Si Rhesa(na hindi matatagpuan sa anumang bersiyon ng Lumang Tipan) ay isinaad na ama ni Joanan na anak ni Zerubabbel na gumagawa kay Joanan na apo ni Zerubabbel ngunit sa Lumang Tipan, si Joanan(Hananias) ay anak ni Zerubabbel. Sa Mateo, si Hesus ay dinalaw ng mga [[Mago ng Bibliya]]. Sa Lucas, si Hesus ay binisita mga pastol. Ang [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak bago mamatay si [[Herodes]](na namatay noong Marso 4, BCE).<ref>White, L. Michael. ''From Jesus to Christianity''. HarperCollins, 2004, pp. 12–13.</ref> Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] na nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak sa panahon ng [[Censo ni Quirinius]](Lucas 2:1-7) na ayon sa Hudyong historyan na si [[Josephus]] ay naging gobernador ng Syria noong 6-7 CE. Ang talatang ito sa Lucas ay matagal nang itinuturing ng mga iskolar ng [[Bibliya]] na problematiko dahil inilalagay nito ang kapanganakan ni Hesus sa panahon ng censo noong 6/7 CE samantalang ayon sa Mateo ay ipinanganak si Hesus pagkatapos ng paghahari ni Herodes na namatay noong 4 BCE o mga siyam na taon bago ang censo ni Quirinius.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng kinontrol ng Romanong pandaigdigang censo na sumasakop sa buong populasyon. Ang censo ni Augustus ay sumasakop lamang sa mga mamamayang Romano<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref> at hindi pagsasanay sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> Dahil sa kamaliang ito sa Lucas, ang mga iskolar ay nagbigay konklusyon na ang may akda ng Lucas ay mas umuukol sa paglikha ng simbolikong salaysay kesa sa isang historikal na salaysay,<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus Again for the First Time: The Historical Jesus and the Heart of Contemporary Faith'', (HarperCollins, 1993), page 24.</ref> at walang kamalayan o walang pakielam sa kahirapang kronolohikal na ito. Ang Lucas ay nag-uugnay rin ng kapanganakan ni Hesus kay [[Juan Bautista]] na pinaniniwalaang nabuhay mga sampung taon bago ang paghahari ni Herodes.<ref>Luke 1:5–36</ref> Ang parehong may-akda ng Lucas ay nag-ugnay ng censo ni Augustus kay [[Theudas]] sa [[Mga Gawa ng mga Apostol]] na naganap noong 46 CE ayon kay Josephus. Ang kamatayan ni Hesus ay karaniwang inilalagay noong 30-36 CE sa pamumuno ni [[Poncio Pilato]] na gobernador ng Judea mula 26 hanggang 36 CE.<ref>White 2004, pp. 4, 104.</ref><ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/quirinius.html</ref> Ayon sa Lucas, nang si Marya ay manganganak, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth tungo tahanan ng kanilang ninuno sa [[Bethlehem]](Belen) upang magpatala sa [[censo ni Quirinius]](Lucas 2:2). Ipinanganak ni [[Maria]] si Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan, ay iniligay ang sanggol sa sabsaban. Ayon sa Lucas 2:22–40, kinuha ni Marya at Jose ang sanggol na si Hesus sa templo sa Herusalem(ang layo ng Bethlehem(Belen) sa Herusalem ay mga 6 na milya) 40 araw pagkatapos ng kanyang kapanganakan upang kumpletuhin ang puripikasyong ritwal pagkatapos ng panganganak at isagawa ang pagtubos ng panganay bilang pagsunod sa Kautusan ni Moises(Lev. 12, Exo. 13:12-15 at iba pa. Hayagang sinabi sa Lucas na kinuha nina Marya at Jose ang opsiyon na ibinibigay sa mga mahihirap(na hindi makakabili ng tupa) sa Lev 12:8 na naghahandog ng isang pares ng mga kalapati. Ang Lev. 12:1-4 ay nagsasaad na ang pangyayaring ito ay dapat gawin sa 40 araw pagkatapos ng kapanganakan ng isang anak na lalake. Pagkatapos na isagawa ang lahat ayon sa [[Batas ni Moises]], sila ay bumalik sa Galilea sa kanilang bayan na Nazareth(Lucas 2:39). Salungat dito, ang Mateo 2:16 ay nagmumungkahi na ang pamilya ni Hesus ay nanatili sa Bethelehem nang mga 2 taon bago sila tumungo sa Ehipto. Ang pamilya ni Hesus ayon sa Mateo ay lumisan sa Ehipto at nanatili doon hanggang sa kamatayan ni Herodes(Mat. 2:15, 22-23). Ayon Mat. 2:22, Ang pamilya ni Hesus ay nagbalik sa Hudea(kung nasaan ang Bethlehem ayon sa Mat. 2:5)<ref>http://bible.cc/matthew/2-5.htm</ref> mula sa Ehipto pagkatapos mamatay ni Herodes. Nang marinig ni Jose na si Archelaus ay naghahari sa Hudea ay natakot siyang pumunta roon at sa dahil sa isang babala sa panaginip ay umurong sa Galilea na nagmumungkahing ang Galilea ay hindi ang kanyang orihinal na destinasyon.<ref name=niv>http://www.biblegateway.com/passage/?search=Matthew+2%3A22-23&version=NIV</ref> Sa karagdagan, ang Mat. 2:23 ay nagbibigay impresyon na ang Nazareth ang bagong tahanan ng pamilya ni Hesus at hindi ang lugar kung saan sila nagmula ayon sa Lucas. Ito ay salungat sa Lucas 2:4, 39 na nagsasaad na ang pamilya ni Hesus ay nagmula sa Nazareth. Walang binabanggit sa Mateo ng anumang paglalakabay tungo sa Bethlehem kung saan isinaad sa Mateo na ipinanganak si Hesus. Sa Lucas 2:4,39, sina Jose at Marya ay nakatira sa Nazareth bago pa ipinanganak si Hesus samantalang sa Mateo, si Jose at kanyang pamilya ay tumira lang sa Nazareth pagkatapos ipanganak si Hesus. Ang mga paghuhukay na arkeolohikal ay nagpapakita rin na ng ''Hudea''(Judea) ay hindi umiiral bilang isang gumaganang bayan sa pagitan ng 7 BCE at 4 BCE na panahong iminumungkahi na ipinanganak si Hesus. Si Herodes ay namatay noong 4 BCE at ayon sa Bibliya ay ipinanganak si Hesus bago mamatay si Herodes. Ang arkeolohikal na mga ebidensiya ay nagpapakita ng mga materyal sa pagitan ng 1200 BCE hanggang 550 BCE gayundin sa panahon mula sa ika-6 siglo CE ngunit wala mula sa unang siglo BCE o unang siglo CE. Ayon sa arkeologong si Aviram Oshri, "nakakagulat na walang ebidensiyang arkeolohikal na nag-uugnay sa Bethlehem sa Hudea sa panahon na ipinanganak si Hesus.<ref>https://web.archive.org/web/20080415225523/http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref> ===Kabataan=== {{pangunahin|Kabataan ni Hesus}} May sanggunian sa pagtira nina Jose at Marya kasama ni Hesus sa Nazareth, Galilea(Mateo 2:23; Lucas 2:39-40). Pagsapit ng pista ng [[Paskuwa]] noong labindalawang taong gulang na si Hesus, naglakbay ang pamilya ni Hesus sa Herusalem. Sa pagkakataong ito, nakilahok si Hesus {{ndash}} sa kabila ng kanyang edad {{ndash}} sa isang maalam na pakikipagdebate o "pakikipagtalo" sa harap ng mga dalubhasa o iskolar na mga Hudyo.<ref name=Gardner>Gardner</ref> Pagkatapos ng episodyong ito, may isang blankong espasyo sa Bagong Tipan na sumasaklaw sa 18 taon ng buhay ni Hesus(mula 12 hanggang 30 anos). Ang ibang mga henerikong alusyon ay si Hesus ay sumulong sa karunungan, at sa pabor sa diyos at tao(Luke 2:52). Ang isang karaniwang pagpapalagay ng mga Kristiyano ay si Hesus ay simpleng namuhay sa Nazareth bilang karpintero ayon sa Marcos 6:3 "Hindi ba ito ang karpintero, ang anak ni Marya at kapatid nina Santiago, Jose, Judas at Simon? Hindi ba kasama natin ang kaniyang kapatid na babae? Kaya nga, dahil sa kaniya natisod sila." Wala ng iba pang ibinigay sa Bagong Tipan sa panahong ito ni Hesus na tinawag ng ilan na ''mga nawawalang taon ni Hesus'' ngunit may iba't ibang mga teoriya at mga alamat na iminungkahi sa panahong ito. Ang [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]] ay naglalarawan ng buhay ng batang si Hesus na may maguni-guni at minsang masamang mga [[supernatural]] na pangyayari na maikukumpara sa isang kalikasang mapaglaro ng batang-diyos sa maraming [[Mitolohiyang Griyego]]. Ang isa sa mga episodyo ay sumasangkot kay Hesus na gumagawa ng isang putik na mga ibon na kanyang binigyan ng buhay na isang gawang itinuro kay Hesus sa Qur'an 5:110; bagaman sa [[Quran]], ito ay hindi itinuto kay Hesus bilang isang bata o isang matanda. Sa isang episodyo, ang isang bata ay nagkalat ng tubig na tinipon ni Hesus. Ito ay sinumpa naman ni Hesus na nagsanhi sa katawan ng batang ito na matuyot sa isang bangkay. Ang isa pang bata ay namatay nang ito ay sumpain ni Hesus nang ito ay maliwanag na aksidenteng nakabunggo kay Hesus, bumato kay Hesus o sumuntok kay Hesus(depende sa salin nito). Ang ilang mga manunulat ay nag-angkin na nakahanap ng patunay ng pag-iral ng mga manuskrito ni Hesus sa India at Tibet na sumusuporta sa paniniwalang si Hesus ay nasa India sa panahong ito ng kanyang buhay. Sina Gruber at Kersten (1995) ay nag-aangkin na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng mga katuruan at kasanayan na [[Therapeutae]] na mga guro ng eskwelang Budistang [[Theravada]] na sa panahong ito ay namumuhay sa Judea.<ref>{{cite book |author=Gruber, Elmar and Kersten, Holger. |title=The Original Jesus |publisher=Element Books |location=Shaftesbury |year=1995}}</ref> Kanilang isinaad na si Hesus ay namuhay ng buhay ng isang Budista at nagturo ng mga Budistang katuruan sa kanyang mga tagasunod. Ang kanilang akda ay sumunod sa iskolar ng Bagong Tipan sa Oxford na si Hillman Streeter na nagpatunay noong mga 1930 na ang katuruang [[moralidad|moral]] ni [[Gautama Buddha|Buddha]] ay may apat na kahanga hangang pagkakatulad sa [[Sermon sa Bundok]] ni Hesus.<ref>{{cite journal |title=Did Buddhism influence early Christianity? |first=N. S. |last=Chandramouli |publisher=The Times of India |date=May 1, 1997}}</ref> Ang ilang mga iskolar ay naniniwala na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng relihiyong [[Budismo]] at ang [[Ebanghelyo ni Tomas]] at [[Aklatang Nag Hammadi]] ay nagrereplekta sa posibleng impluwensiyang ito.<ref>The Gnostic Gospels and Beyond Belief: the Secret Gospel of Thomas by Elaine Pagels</ref><ref>''The Original Jesus'' by Gruber and Kersten</ref> Ang ideya na si Hesus ay namuhay sa India ay nauugnay sa aklat ni [[Louis Jacolliot]] na ''La Bible dans l'Inde, Vie de Iezeus Christna'' (1869).<ref>L. Jacolliot (1869) ''[http://books.google.com/books?id=PbsOAAAAQAAJ&dq=%22La+Bible+dans+l'Inde%22&source=gbs_navlinks_s La Bible dans l'Inde]'', Librairie Internationale, Paris (digitized by Google Books)</ref> (''The Bible in India, or the Life of Jezeus Christna''),<ref name=jacolliot>Louis Jacolliot (1870) ''[http://books.google.com/books?id=vqguAAAAYAAJ&dq=%22Louis+Jacolliot%22&source=gbs_navlinks_s The Bible in India]'', Carleton, New York (digitized by Google Books)</ref> Ikinumpara ni Jacolliot ang mga salaysay ng buhay ni [[Krishna|Bhagavan Krishna]] kay Hesus sa mga ebanghelyo at nagbigay konklusyon na hindi maaaring koinsidensiya na ang dalawang mga kwento ay may napakaraming mga pagkakatulad sa maraming mga mas pinong detalye. Siya ay nagbigay rin ng konklusyon na ang mga salaysay sa ebangelyo ay isang [[mito]] na batay sa mitolohiya ng Sinaunang India.<ref>As an example of a different interpretation, note that a number of well-known philosophers and writers, whose lifework has revolved around East-West comparative religion, ([[Ramakrishna]], [[Vivekananda]], [[Sivananda]] among others), have written that the similarities in some of the events in the lives of two of the most important figures in Eastern and Western religion (Christ and Krishna), are proof of the divine harmony linking the great faiths of East and West.</ref> Kanyang binaybay ang "Krishna" bilang "Christna" at nag-angkin na ang mga alagad ni Krishna ay nagbigay sa kanya ng pangalang "Jezeus" na nangangahulugang "dalisay na esensiya" sa [[Sanskrit]]. Si Holger Kersten ay nagmungkahi na ang [[Hindu]] Bhavishya Maha Purana sa Pratisargaarvan (19.17-32) ay naglalarawan ng pagdating ni Hesus: "Isang araw, si Shalivahana na pinuno ng mga Shakas ay dumating sa isang mayelong bundok. Doon sa Lupain ng Hun(Ladakh), nakita ng makapangyarihang hari ang isang lalake na nakaupo sa isang bundok. Ang kanyang balat ay tulad ng isang kobre at may suot na puting mga damit. Tinanong ng hari ang banal na lalake kung sino siya: Ito ay sumagot na Ako si Isaputra(anak ng Diyos) na ipinanganak ng birhen, ministro ng mga hindi mananampalataya na walang tigil sa paghahanap ng katotohanan. O hari, makinig ka sa relhiyon na dinala ko sa mga hindi mananampalataya...sa pamamagitan ng hustisya, katotohanan, pagninilay-nilay at pagkakaisa ng espirito, mahahanap ng tao ang kanyang daan kay Isa(Diyos sa Sanskrit) na nananahan sa sentro ng liwanag na nananatiling hindi nagbabago tulad ng araw na tumutunaw sa lahat ng mga lumilipas na bagay magpakailanman. Ang masayang larawan ni Isa na tagabigay ng kaligayahan ay inihayag sa puso; at ako ay tinawag na Isa-Masih(Hesus na Mesiyas)". Ayon sa mga [[Ahmadi]], ang mga karagdagang kasabihan ni [[Muhammad]] ay nabanggit na si Hesus ay namatay sa [[Kashmir]] sa edad na 120 taon. Ang mga aklat na Christ in Kashmir ni Aziz Kashmiri at Jesus Lived in India ni Holger Kersten ay nagtatala ng mga dokumento at artikulo bilang suporta sa pananaw na ito. ===Pagpapakilala at pagbabautismo ni Juan Bautista kay Hesus=== Ang pagbabautismo ni [[Juan Bautista]] kay Hesus ang opisyal na pinakasimula ng pangangaral ni Hesus sa madla. Naganap ito noong tatlumpung taong gulang na siya. Pagkaraang mabautismuhan si Hesus, lumitaw ang [[kalapati]] ng [[Espiritu Santo]], at narinig ang tinig ng Diyos na nagpapahayag na anak niya si Hesus.<ref name=Gardner/> ====Si Juan Bautista si Elias ayon kay Hesus ngunit ayon kay Juan Bautista ay hindi siya si Elias==== Ayon sa Mateo 17:10-13,"''At tinanong siya ng kaniyang mga alagad, na nangagsasabi, Bakit nga sinasabi ng mga iskriba na kinakailangang pumarito muna si [[Elias]]? At sumagot siya, at sinabi, Katotohanang si Elias ay paririto, at isasauli ang lahat ng mga bagay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na naparito na si Elias, at hindi nila siya nakilala, kundi ginawa nila sa kaniya ang anomang kanilang inibig. Gayon din naman ang Anak ng tao ay magbabata sa kanila. Nang magkagayo'y napagunawa ng mga alagad na si Juan Bautista ang sa kanila'y sinasabi niya." Ayon naman kay Juan Bautista sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 1:21,"''At sa kaniya'y kanilang itinanong, Kung gayo'y ano nga? Ikaw baga'y si [[Elias]]? At sinabi niya, Hindi ako. Ikaw baga ang propeta? At siya'y sumagot, Hindi.''" ====Pagbabautismo kay Hesus pagkatapos ipakulong ni Herodes si Juan==== Ayon sa Mateo 3:1-16 at Juan 1:19-36, binautismuhan ni Juan si Hesus sa simula pa ng pangangaral ni Juan Bautista ngunit ayon sa Lucas 3:18-21,si Hesus ay binautismuhan pagkatapos na ipakulong ni Herodes si Juan Bautista. ====Paghahayag ni Juan Bautista na si Hesus ang Kordero ng Diyos ngunit hindi alam ni Juan kung sino si Hesus==== Ayon sa Juan 1:29-36: :Nang kinabukasan ay nakita ni Juan si Hesus na lumalapit sa kaniya, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos, na nagaalis ng kasalanan ng sanglibutan! Ito yaong aking sinasabi, Sa hulihan ko'y dumarating ang isang lalake na magiging una sa akin: sapagka't siya'y una sa akin. At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't upang siya'y mahayag sa Israel, dahil dito'y naparito ako na bumabautismo sa tubig. At nagpatotoo si Juan, na nagsasabi, Nakita ko ang Espiritu na bumababang tulad sa isang kalapati na buhat sa langit; at dumapo sa kaniya.At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't ang nagsugo sa akin upang bumautismo sa tubig, ay siyang nagsabi sa akin, Ang makita mong babaan ng Espiritu, at manahan sa kaniya, ay siya nga ang bumabautismo sa Espiritu Santo.At aking nakita, at pinatotohanan kong ito ang Anak ng Diyos.Nang kinabukasan ay muling nakatayo si Juan, at ang dalawa sa kaniyang mga alagad;At kaniyang tiningnan si Jesus samantalang siya'y naglalakad, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos! Ayon naman sa Lucas 7:18-20: :At ibinalita kay Juan ng kaniyang mga alagad ang lahat ng mga bagay na ito.At sa pagpapalapit ni Juan Bautista sa kaniya ng dalawa sa kaniyang mga alagad, ay sinugo sila kay Hesus na nagpapasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? At pagdating sa kaniya ng mga tao, ay kanilang sinabi, Pinaparito kami sa iyo ni Juan Bautista, na ipinasasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? === Panahon ng pangangaral sa madla === Kabilang sa mga pangunahing kaganapan sa pangangaral sa madla o pagmiministro sa publiko ni Hesus ang pagbibinyag sa kanya ni Juan Bautista, pagtawag niya kay [[Mateo ang Ebanghelista|Mateo]], ang kanyang paggawa ng mga himala, pagbibigay niya kay [[Pedro]] ng mga susi ng langit, ang kanyang pagbabagong anyo, at ang paglilinis ng templo.<ref name=Gardner/> ====Ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang Mesiyas==== Sa maraming instansiya, ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang [[Mesiyas]] gaya ng pagbabawal niya sa mga demonyo (Marcos 1:34,3:11-12,Lucas 4:41), pagbabawal sa kanyang mga alagad na ipaalam nilang siya ang mesiyas (Mateo 16:20, Marcos 8:30, Luas 9:21) at sa pagbabawal sa mga pinagaling niya sa pagpapagaling niya sa iba(Mateo 8:3-4,12:15-16, Marcos 1:44, 5:43, 7:36, Lucas 5:14, 8:56). Ayon sa Marcos 8:29-30,"''At tinanong niya sila, Datapuwa't ano ang sabi ninyo kung sino ako? Sumagot si Pedro at nagsabi sa kaniya, Ikaw ang Cristo. At ipinagbilin niya sa kanila na huwag sabihin kanino man ang tungkol sa kaniya.''" ====Mga alagad lamang ang makakaunawa ng mga talinghaga ngunit hindi naunawaan ng mga alagad ang mga sinabi niya==== Si Hesus ay naghayag ng mga parabula (talinghaga) na ang kahulugan ay nakatago sa mga nakarinig maliban sa kanyang [[Labindalawang Alagad]]. Ayon sa Marcos 4:11-13:"''1At sinabi niya sa kanila, Sa inyo ay ipinagkaloob ang makaalam ng hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa kanilang nangasa labas, ang lahat ng mga bagay ay ginagawa sa pamamagitan ng mga talinghaga:Upang kung magsitingin sila'y mangakakita, at huwag mamalas; at kung mangakinig sila'y mangakarinig, at huwag mangakaunawa; baka sakaling sila'y mangagbalikloob, at patawarin sila.''" Ayon sa Mateo 13:13-15,"''3 Kaya't sila'y pinagsasalitaan ko sa mga talinghaga; sapagka't nagsisitingin ay hindi sila nangakakakita, at nangakikinig ay hindi sila nangakakarinig, ni hindi sila nangakakaunawa. At natutupad sa kanila ang hula ni Isaias, na sinasabi, Sa pakikinig ay inyong maririnig, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mapaguunawa;At sa pagtingin ay inyong makikita, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mamamalas:Sapagka't kumapal ang puso ng bayang ito.At mahirap na mangakarinig ang kanilang mga tainga,At kanilang ipinikit ang kanilang mga mata;Baka sila'y mangakakita ng kanilang mga mata,At mangakarinig ng kanilang mga tainga,At mangakaunawa ng kanilang puso,At muling mangagbalik loob,At sila'y aking pagalingin.''". Ayon sa Lucas 8:10,"'' At sinabi niya, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa mga iba'y sa mga talinghaga; upang kung magsitingin ay huwag silang mangakakita, at mangakarinig ay huwag silang mangakaunawa.''" Ayon sa Mateo 13:10-11,"'' At nagsilapit ang mga alagad, at sinabi nila sa kaniya, Bakit mo sila pinagsasalitaan sa mga talinghaga?At sumagot siya at sinabi sa kanila, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng langit, datapuwa't hindi ipinagkaloob sa kanila.''" Gayunpaman, kahit ang kanyang mga alagad ay hindi naunawaan ang mga sinabi ni Hesus sa kanila. Ayon sa Marcos 9:32,"''Nguni't hindi nila naunawa ang sabing ito, at nangatakot silang magsipagtanong sa kaniya.''" Ayon sa Lucas 9:45,"'' Datapuwa't hindi nila napaguunawa ang sabing ito, at sa kanila'y nalilingid, upang ito'y huwag mapagunawa; at nangatatakot silang magsipagtanong sa kaniya ng tungkol sa sabing ito.''" Ayon sa Lucas 18:34,"'' At wala silang napagunawa sa mga bagay na ito; at ang sabing ito ay nalingid sa kanila, at hindi nila napagtalastas ang sinabi.''" ====Sinabi ni Hesus na walang siyang sinalita sa lihim==== Ayon naman sa Juan 18:20-21:"'' Sinagot siya ni Hesus, Ako'y hayag na nagsalita sa sanglibutan; ako'y laging nagtuturo sa mga sinagoga, at sa templo, na siyang pinagkakatipunan ng lahat ng mga Hudyo; at wala akong sinalita sa lihim. Bakit ako'y iyong tinatanong? tanungin mo silang nangakarinig sa akin, kung anong sinalita ko sa kanila: narito, ang mga ito ang nangakakaalam ng mga bagay na sinabi ko.''" === Pagtawag sa 12 alagad=== Tinawag ni Hesus ang maniningil ng buwis na si Mateo. Sumunod si Mateo kay Hesus at napabilang sa kanyang [[labindalawang mga alagad]]. Ito ay sina [[Simon Pedro]], [[San Andres|Andres]], [[Santiago, anak ni Zebedeo]], [[San Juan|Juan]], [[Felipe ng Bethsaida]], [[San Bartolome|Bartolome]], [[San Mateo|Mateo]], [[Santo Tomas|Tomas]] (kilala rin bilang [[Didymus]]), [[Santiago ang Nakababata]], [[Hudas Tadeo]], [[Simon na Zelote]], at [[Hudas Iskariote]]. ===Pagsisinungaling ni Hesus sa kanyang mga kapatid=== Ayon sa Juan 8:7-10: :Pumunta kayo sa pista: ako'y hindi pupunta sa pistang ito; sapagka't hindi pa nagaganap ang aking panahon.At nang masabi sa kanila ang mga bagay na ito, ay nanahan pa siya sa Galilea. Pagkatapos pumunta ng kaniyang mga kapatid sa pista, Si Hesus ay pumunta, hindi sa hayag, kundi nang lihim. === Mga pagmimilagro ni Hesus === {{seealso|Milagro}} Ang mga [[milagro]] ni Hesus ang kanyang mga gawang [[supernatural]] na itinala sa mga ebanghelyo sa kurso ng kanyang pangangaral. Ayon sa may akda ng [[Ebanghelyo ni Juan]], ang tanging ilan sa mga milagrong ito ang kanyang isinulat sa ebanghelyong ito. Ang mga milagro ni Hesus ay inuri ng ilang mga iskolar sa apat na mga pangkat: mga pagpapagaling sa karamdaman gaya ng [[ketong]], pagpapalayas ng mga [[demonyo]] o masamang espirito, [[pagbuhay sa patay]], at pagkontrol sa kalikasan. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|8:11-12}}, {{Bibleverse||Mateo|16:1-4}}, {{Bibleverse||Mateo|12:38-40}} at {{Bibleverse||Lucas|11:29-30}}, si Hesus ay tumanggi na magbigay ng anumang "''mga tanda''" ng milagro upang patunayan ang kanyang autoridad. Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Juan|2:11}}, ang mga milagro ni Hesus ang "''mga tanda''" na naghahayag ng kanyang kaluwalhatian.Ang talata ng [[Ebanghelyo ni Lucas]] 7:22 (na isinulat ca. 90 CE) na nagsasabing "''At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Magsiparoon kayo, at sabihin ninyo kay [[Juan Bautista]] ang mga bagay na inyong nangakita at nangarinig; ang mga bulag ay nangakakakita, ang mga pilay ay nagsisilakad, ang mga ketongin ay nangalilinis, at ang mga bingi ay nangakaririnig, ang mga patay ay ibinabangon, sa mga dukha ay ipinangangaral ang mabubuting balita''" ay matatagpuan rin sa mas naunang isniulat na [[4Q521]] ng [[Dead Sea Scrolls]](Isinulat mula 150 BCE hanggang bago ang 70 CE) ng [[Mga Essene]] na halos katulad ng Lucas 7:22: "''...Ang langit at lupa ay makikinig sa [[Mesiyas]] at walang maliliko sa landas sa Mga kautusan ng mga banal...Kayong umaasa sa inyong puso, hindi ba masusumpungan ito sa Panginooon? Sapagka't isasaalang alang ng Panginoong ang mga hasidim at tatawagin ang mga matuwid sa kanilang pangalan. Kanyang luluwalhatiin ang mga matuwid sa trono ng walang hangganang Kaharian. Siya na nagpapalaya sa mga bihag, siya na nagbabalik ng paningin sa mga bulag, tumutuwid sa mga pilay..Gagawin ng Panginoon ang lahat ng mga maluwalhating bagay na ito... Sapagka't pagagalingin niya ang mga may karamdaman, bubuhayin ang mga patay at dadalhin ang mabubuting balita sa mga dukha.<ref> 4Q521, Dead Sea Scrolls</ref> Isa sa mga halimbawa ng kanyang pagpapagaling ang nasa {{Bibleverse||Mateo|8:5-13}}, nang pumasok si Hesus sa Capernaum ay nilapitan siya ng isang centurion(kapitan) na namanhik sa kanya upang pagalingin ang kanyang alipin. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Lucas|7:1-10}} na sa halip na ang mismong centurion(kapitan) ang lumapit kay Hesus ay isinugo nito ang mga matanda ng Hudyo upang hilingin kay Hesus na pumunta at pagalingin ang kanyang alipin. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|5:22-23}}, nang si Jairus na pinuno ng sinagoga ay namanhik kay Hesus ay nagsabing: "'' Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Ito ay inaayunan sa {{Bibleverse||Lucas|8:41-42}} na si Jairus na pinuno ng sinagoga ay lumapit at nagpatirapa kay Hesus na nagsasabing, "''Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Mateo|9:18}} na nagsasaad na nang lumapit ang pinuno kay Hesus ay patay na ang kanyang anak. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|10:46-52}} at {{Bibleverse||Mateo|20:29-30}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang sila ay papaalis na sa Jericho. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Lucas|18:35}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang siya ay papalapit sa Jericho. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|14:28-32}}, "''Sumagot sa kaniya si Pedro: Panginoon, kung ikaw nga, hayaan mong makapariyan ako sa iyo sa ibabaw ng tubig. Sinabi niya: Halika. Pagkababa ni Pedro mula sa bangka, lumakad siya sa ibabaw ng tubig papunta kay Jesus. Ngunit nang makita niya ang malakas na hangin, natakot siya at nagsimulang lumubog. Sumigaw siya na sinasabi: Panginoon, sagipin mo ako. Kaagad na iniunat ni Jesus ang kaniyang kamay at hinawakan siya. Sinabi niya sa kaniya: O, ikaw na maliit ang pananampalataya, bakit ka nag-aalinlangan? Nang makasakay na sila sa bangka, tumigil ang hangin."'' Ang salaysay na ito ay matatagpuan rin sa [[Budismo]] na mas nauna sa Krisityanismo: "''[Ang isang alagad na nagnais] na bumisita kay [[Buddha]] sa isang gabi...ay natagpuan ang bangka na nawawala mula sa gilid ng ilog Acirvati. Sa isang pananampalatayang pagtitiwala kay Buddha, siya ay humakbang sa tubig at lumakad na tila sa tuyong lupain hanggang sa gitna ng daloy. At pagkatapos ay lumabas siya sa kanyang nakuntentong pagninilay nilay kay Buddha na kanyang nawala ang kanyang sarili at nakita ang mga ilog at natakot at ang kanyang mga paa ay nagsimulang lumubog. Ngunit kanyang pinilit ang kanyang sarili na mabalot muli sa kanyang pagninilay nila at sa pamamagitan ng kapangyarihan nito ay umabot sa malayong gilid ng ilog ng ligtas at naabot ang kanyang Panginoon''".<ref>Rudolf Bultmann, The Gospel of John, Westminster, Philadelphia 1971: p240 quoted in Helms, Gospel Fictions, 81</ref> Ang ilang mga pagmimilagro ni Hesus ay isinalaysay rin sa [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]]. [[File:Thedecapolis.png|thumb|180px|left|Mapa ng lokasyon ng [[Gadara]] at [[Jerash|Gerasa]] mula sa dagat ng Galilea.]] Ang isa pang milagro ni Hesus ang pagpalayas ng demonyo na ang pangalan ay [[Lehiyon (demonyo)]] mula sa isang lalake (Marcos 5:1-20) o dalawang lalake (Mateo 8:28-34), nang si Hesus ay tumungo sa kabilang panig ng dagat Galilea sa rehiyon ng [[Gerasenes]](NRSV) o [[Gadarenes]] (KJV). Ang mga demonyo ay nilipat ni Hesus sa 2,000 [[baboy]] na tumalon at nalunod sa dagat. Sa Mateo, ito ay binago sa [[Gadarenes]]. Sa mga pinakamatandang manuskritong Griyego ay mababasa ang [[Gerasenes]]. Ayon sa [[King James Version]] sa Mateo 8:28, ito ay nangyari sa [[Gergesenes]] na tumutugon sa modernong [[Kursi]] sa [[Dagat ng Galiea]]. Ang Gerasa ay 31 kilometro mula sa Dagat ng Galilea at ang Gadara ay 10 kilometri mula sa dagat ng Galilea o 2 oras sa paglalakad tungo sa Dagat ng Galilea. ===Transpigurasyon === Naganap ang pagbabagong anyo ni Hesus habang inaakyat niya ang isang bundok. Nasaksihan ito nina Pedro, Santiago, at Juan ang Ebanghelista. Sa transpigurasyon o banyuhay na ito ni Hesus, naging nakasisilaw na liwanag si Hesus, maging ang kanyang mukha. Mula sa isang ulap, nagsalita at ipinahayag ng Diyos na si Hesus ang kanyang anak.<ref name=Gardner/> === Paglilinis ng templo === Sa pagbabalik ni Hesus sa Herusalem, natuklasan niya ang mga nagkalat na mangangalakal at mga tagapagpalit ng mga pera sa templo. Ikinagalit ito ni Hesus kaya't pinagalitan at pinalayas niya ang mga taong ito mula sa banal na gusaling iyon. Ito ang isinagawang pagdadalisay ni Hesus ng templo sa Herusalem. Ito ang tanging salaysay na si Hesus ay gumamit ng pisikal na karahasan sa anuman sa mga ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay nangyari malapit sa wakas ng mga ebanghelyong sinoptiko sa Marcos 11:15–19, 11:27–33, Mateo 21:12–17, 21:23–27 at Lucas 19:45–48, 20:1–8) at malapit sa simula ng Ebanghelyo ni Juan sa Juan 2:13–16. === Pagpasok ni Hesus sa Herusalem=== Ayon sa mga ebanghelyo, bago pumasok si Hesus sa Herusalem, siya ay nanatili sa Bethany at Bethpage. Ayon sa Juan 12:1, si Hesus ay nasa Bethany ng anim na araw bago ang [[Paskuwa]]. Habang naroon, kanyang ipinadala ang kanyang dalawang mga alagad sa isang bayan upang kunin ang isang asno na nakatali ngunit hindi kailanman nasakyan. Kapag sila ay tinanong, sila ay tinuruan na sabihing ang asno ay kailangan ng Panginoon ngunit ibabalik. Ang parehong {{Bibleverse||Lucas|19:29-35}} at {{Bibleverse||Juan|12:12-16}} ay nagsaad na sa pagpasok ni Hesus sa Herusalem, siya ay umupo sa isang batang asno. Ayon sa Juan, ito ay upang matupad ang hula sa Zacarias 9:9. Ayon sa Zacarias, "Magalak ka ng malaki, Anak na Babae ng Zion!, Humiyaw, Anak ng Babae ng Herusalem, Tingan mo, ang hari mo ay dumarating sa iyo, matuwid at matagumpay, mapagpakumbaba at nakasakay sa ''isang asno, sa isang bisiro'', ang bisiro ng isang asno". Ang dalawang huling mga linya ay tila nagpapahiwatig na ang hari ay nakasakay sa dalawang mga hayop na ''asno at ang bisiro'' nito. Gayunpaman, ito ay isa lamang halimbawa ng mga paralelismong pangtulang Hebreo na kinasasangkutan ng pag-uulit ng parehong idea sa magkaibang mga salita para sa layuning metriko at ritmiko. Salungat sa Lucas at Juan na nagsaad na si Hesus ay sumakay sa ''isang asno'', nabasa ni Mateo ang talata sa Zacarias na ang mesiyas ay sasakay sa ''dalawang mga asno'' at si Hesus ay kanyang isinaad na sumakay sa ''mga'' asnong ito. Sa Hebreo ng Zec. 9:9, ang asno ay tumutukoy sa isang lalake. Ito ay isanalin sa Mateo sa babaeng asno at ang anak ng babaeng asnong ito. Sa saling Griyego ng Zec. 9:9, ang salitang asno ay maaaring tumukoy sa parehong kasarian. Ang ilang mga salin at komentaryo ng bibliya ay nagmungkahi na ang sinakyan ni Hesus ang mga damit(o balabal) na ipinatong ng mga alagad sa asno at bisiro nito. Gayunpaman, kahit pa ipagpalagay na ang "sa kanila" ay tumutukoy sa mga damit, inilagay ng mga alagad ang mga damit ''sa kanila'' o sa parehong asno at bisiro. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|21:7}}, "kanilang dinala ang ''babaeng asno at ang bisiro nito'', kanilang inilagay ang kanilang mga balabal ''sa kanila''(asno at bisiro) at si Hesus ay umupo ''sa kanila''." ===Pagsumpa sa puno ng igos=== Ang pagsumpa ni Hesus sa punong [[igos]] ay isinama lamang sa mga ebanghelyong Marcos at Mateo ngunit wala sa Lucas o Juan. Sa Mateo, ang sinumpang igos ay ''agad'' na natuyo samantalang sa Marcos, ang puno ay hindi natuyo hanggang sa sumunod na araw. Ayon sa Mateo 21:18-20, sa kinaumagahan, nang siya ay pabalik na sa lungsod ay nagutom si Hesus. Pagkakita niya sa isang puno ng igos sa tabing-daan, nilapitan niya ito ngunit wala siyang nakita rito kundi mga dahon lamang kaya sinabi niya rito: "Kailanman ay hindi ka na mamumunga. ''Kaagad na natuyo ang puno ng igos''". Sa Marcos 11:12-14, pagkatapos ng pagpasok ni Hesus sa Herusalem at bago ang paglilinis ng templo, sinumpa ni Hesus ang igos sa pagiging walang bunga nito sapagka't hindi pa panahon ng mga igos. Sinabi ni Hesus sa puno na ''sinomang tao'y hindi kakain ng iyong bunga mula ngayon at magpakailan man''. Pagkatapos ng kanyang paglilinis sa templo sa kinaumagahan, ay nakita ng mga alagad na ang puno ng igos ay tuyo na mula sa mga ugat. Sa pagkaalaala ni Pedro ay sinabi sa kaniya, Rabbi, narito, ang sinumpa mong puno ng igos ay natuyo(Marcos 11:20-21). Ayon sa mga iskolar, ang pagkakaiba sa dalawang kwento ay sanhi ng pagbabago ng Mateo sa kwento ng Marcos na pinaghanguan nito.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=QEKQ_iBhX7UC&pg=PR11&source=gbs_selected_pages&cad=3#v=onepage&q&f=false Davies, William David, & Allison, Dale C., "Matthew 19-28" ()] p.147</ref> ===Huling hapunan === {{pangunahin|Huling Hapunan}} Ang Huling Hapunan ang pinagsaluhan ni Hesus kasama ng kanyang mga apostol bago ang kanyang pagpapako sa krus. Ito ay inaalala ng mga Kristiyano at batayan ng kalaunang doktrina ng mga Kristiyano na [[sakramento]] o [[ordinansa]]ng(sa [[Protestantismo]]) tinatawag na [[Eukarista]] at kilala rin bilang "Banal na Komunyon" o "Ang Hapunan ng Panginoon". Ang [[Simbahang Katoliko Romano]], [[Silangang Ortodokso]], [[Ortodoksong Oriental]] at [[Simbahan ng Silangan]] ay nagtuturo na ang realidad(substansiya) ng mga elemento ng tinapay at alak ay buong nababago sa literal na katawan at dugo ni Hesus samantalang ang mga hitsura(species) ay nanatili. Ang [[Lutherano]] ay nanniwala na ang katawan at dugo ni Hesus ay umiiral "sa, kasama at ilalim" ng mga anyo ng tinapay at alak na isang konseptong kilala bilang ang unyong sakramental. Sa Huling Hapunan ayon sa mga ebanghelyo nang hinulaan ni Hesus ang pagkakanulo sa kanya ni [[Hudas Iskariote]]. Ang tatlong ebanghelyong sinoptiko(Mateo, Marcos, Lucas) at Unang Korinto ay kinabibilangan ng salaysay ng Hapunan kung saan si Hesus ay kumuha ng tinapay, hinati ito at ibinigay sa mga apostol na nagsasabing, "Ito ang aking katawan na ibinigay sa inyo". Ang mga salita sa bawat salaysay ng mga aklat na ito ay katamtamang magkakaiba na sumasalamin sa isang tradisyong [[Ebanghelyo ni Marcos|pang-Marcos]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Mateo]] at isang tradisyong [[Apostol Pablo|Paulino]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Lucas]].<ref name="NBD">"Lord's Supper, The" in ''New Bible Dictionary'', 3rd edition; IVP, 1996; page 697</ref> Ang mga salitang "''Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin''" ay matatagpuan lamang sa Ebanghelyo ni Lucas(22:19) at hindi sa iba pang 3 ebanghelyo. Ang {{Bibleverse||Lucas|22:19-20}}(22:19b-20)(''ibinigay sa kanila. Kaniyang sinabi: Ito ang aking katawan na ibinigay para sa inyo. Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin. Sa gayunding paraan, pagkatapos na makapaghapunan, kinuha niya ang saro at sinabi: Ang sarong ito ay ang bagong tipan sa aking dugo na ibinuhos para sa inyo.'') ay hindi lumilitaw sa ilang mga pinakamaagang manuskrito ng Ebanghelyo ni Lucas at pinaniniwalaang isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang episodyong ito ay hindi matatagpuan sa [[Ebanghelyo ni Juan]] ngunit kinabibilangan ng paghuhugas ni Hesus ng mga paa ng apostol na may detalyadong diskursong pagpapaalam habang inihahanda sila sa kanyang paglisan. Ayon sa mga sinoptiko ({{Bibleverse||Marcos|14:12-18}}, {{Bibleverse||Mateo|26:17-21}} at {{Bibleverse||Lucas|22:8}}), ang Huling Hapunan ang Seder na [[Paskuwa]](Paglagpas) na isinasagawa ng mga Hudyo sa simula ng [[Nisan]] 15. Salungat dito, ang Huling Hapunan ayon sa {{Bibleverse||Juan|19:14}} nangyari noong Nisan 14 nang ang mga kordero ng Paskuwa ay pinapatay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|18:28}} at {{Bibleverse||Juan|19:14-15}}, si Hesus ay ipinako sa krus bago ang [[Paskuwa]]. Ipinagpapalagay na ang may akda ng Juan ay pumili ng petsang ito upang umangkop sa kanyang teolohiya na si Hesus ang "kordero ng diyos"({{Bibleverse||Juan|1:29}}) at iniugnay si Hesus sa mga hinahandog na kordero sa Paskuwa ng mga Hudyo.<ref>Sanders, E. P. The historical figure of , 1993. p. 72</ref> Ikinatwiran ni Raymond Brown na sa [[Seder na Paskuwa]] ng mga Hudyo, ang unang saro ng alak ay iniinom bago kainakain ang walang lebadurang tinapay ngunit sa sinoptiko, ay nangyari ito pagkatapos. Ito ay nagpapakita ayon kay Brown na ang pangyayaring ito ay hindi ang unang Seder na Paskuwa na nangyayari tuwing Nisan 15 at kaya ay mas umaayon sa kronolohiya ng Juan na nangyari noong Nisan 14. Gayunpaman, maaaring ito ay binago para sa mga layuning simboliko o relihiyoso. Ang [[Silangang Ortodokso]] ay naniniwalang ang hapunang Eukaristiko ay hindi ang Seder na Paskuwa kundi isang hiwalay na hapunan. Ang argumentong Seder na Paskuwa ay itinatakwil rin ng Simbahang [[Presbiteriano]] na nagsasaad na ang huling hapunan sa ebanghelyo ay maliwanag na nagpapakitang ang layunin ng Huling Hapunan ay hindi ang pag-ulit ng taunang Seder na Paskuwa ng [[Aklat ng Exodo]].<ref>Brown et al. page 626</ref><ref name=Presbyterian37 >''Liturgical year: the worship of God'' by Presbyterian Church (U.S.A.), 1992 ISBN 978-0-664-25350-9 page 37</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Juan]] at ang 1 Corinto 5:7-8 ay nagtumbas ng pagpako kay Hesus bilang isang inihandog na kordero ng Paskuwa. Ang mga iskolar ng [[Seminar ni Hesus]] ay tumuturing sa Huling Hapunan na hinango hindi mula sa huling hapunan ni Hesus kasama ng mga apostol kundi sa mga tradisyong [[hentil]] ng mga pag-alalang hapunan para sa mga namatay.<ref name = "ActJMark">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Mark," p. 51-161</ref> Si [[Barry B. Powell|Barry Powell]] ay nagmungkahi na ang mga konseptong Kristiyano ng pagkain at pag-inom ng laman at dugo ni Hesus ay naimpluwensiyan ng kulto ni [[Dionysus]].<ref>Powell, Barry B., ''Classical Myth'' Second ed. With new translations of ancient texts by Herbert M. Howe. Upper Saddle River, New Jersey: Prentice-Hall, Inc., 1998.</ref> Si [[Dionysus]] ay isa sa maraming mga tagapagligtas na [[diyos na namatay at nabuhay]]. Ang kanyang kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing [[Pasko#Disyembre_25|Disyembre 25]]. Siya ay sinamba sa buong Gitnang Silangan gayundin sa Gresya. Siya ay mayroong sentro ng pagsamba sa Herusalem noong ika-1 siglo BCE. Siya ang anak ni [[Zeus]] na Diyos Ama at ang kanyang laman at dugo ay simbolikong kinakain ng kanyang mga tagasunod sa anyo ng tinapay at alak. Si [[Dionysus]] ay ipinanganak ng isang birhen, nagsagawa ng mga milagro gaya ng pagbabago ng tubig sa alak, may 12 alagad, tinawag na "Diyos na naging laman", "Tanging Bugtong na Anak" at "Tagapagligtas", ipinako sa krus at namatay bilang isang handog para sa mga kasalanan ng daigdig. Si Dionysus ay muling nabuhay pagkatapos ng 3 araw at umakyat sa langit.<ref>http://www.religioustolerance.org/chr_jcpa2.htm</ref><ref>[[Pausanias (geographer)|Pausanias]], ''Description of Greece'' 6. 26. 1 - 2</ref><ref>[[Athenaeus]], ''Deipnosophistae'' 2. 34a</ref> Ayon sa iskolar na si Peter Wick, ang paggamit ng simbolismong alak sa [[Ebanghelyo ni Juan]] kabilang ang kwento ng [[kasalan sa Cana]] kung saan binago ni Hesus ang tubig sa alak ay nilayon upang ipakita ng Juan si Hesus ay mas superior kay [[Dionysus]].<ref name="Wick 2004 179–198">{{cite journal |last=Wick |first=Peter |title=Jesus gegen Dionysos? Ein Beitrag zur Kontextualisierung des Johannesevangeliums |journal=[[Biblica (journal)|Biblica]] |volume=85 |issue=2 |pages=179–198 |publisher=[[Pontifical Biblical Institute]] |location=Rome |year=2004 |url=http://www.bsw.org/?l=71851&a=Comm06.html |accessdate=2007-10-10 |ref=harv}}</ref> ===Getsemani, pagkakanulo ni Hudas at pagdakip kay Hesus=== [[File:Giotto - Scrovegni - -31- - Kiss of Judas.jpg|thumb|300px||''Halik ni [[Hudas Iskariote]]'' (1304–06), fresco ni [[Giotto]], [[Scrovegni Chapel]], [[Padua]], Italya]] Ayon sa mga kanonikal na Ebanghelyo, pagkatapos ng Huling Hapunan, si Hesus at ang kanyang mga alagad ay naglakbay sa Gethsemane. Nang makarating rito, siya ay inilarawang lumisan sa kanyang mga alagad upang manalangin ng pribado. Isinaad ng mga sinoptiko na ang tatlong mga alagad na kasama ni Hesus ay nakatulog at kinastigo sila ni Hesus sa pagkabigong manatiling gising kahit sa isang oras na nagmuungkahing sila ay manalangin upang makaiwas sa tukso. Sa puntong ito, si [[Hudas Iskariote]] ay lumitaw na sinamahan ng isang pangkat ng mga tao na kinabibilangan ng mga saserdote at matatanda at mga taong may sandata. Lumapit si Hudas kay Hesus upang halikan niya ito. Ang halik ang ibinigay ni Hudas na tanda sa mga humuhili kung sino ang kanilang dapat huhulihin. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], si Hesus ay tumugon kay Hudas, ''Kaibigan, anong dahilan ng pagparito mo?'' Ito ay humantong sa paniniwala na si Hesus at Hudas ay aktuwal na may kasunduan at walang tunay na pagkakanulong nangyari.<ref name=PagelsKing>Pagels, Elaine at Karen L. King. (...) "The ''Gospel of John'' suggests that Jesus himself was complicit in the betrayal, that moments before Judas went out, Jesus had told him, "Do quickly what you are going to do" (''John'' 13:27)" (...), ''Reading Judas, The Gospel of Judas and the Shaping of Christianity'', Penguin Books, New York, 2007, pages 3–4, ISBN 978-0-14-311316-4.</ref> Ang Lucas 22:47-48 ay nagsasaad na nakita ni Hesus si Hudas na paparating at pinigil siya na nagtatanong: ''Hudas, sa pamamagitan ba ng halik ay ipagkakanulo mo ang Anak ng Tao?'' Walang halik na isinagawa si Hudas. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|14:45-47}} at {{Bibleverse||Mateo|26:49-51}}, ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng isang alipin ay nangyari ''pagkatapos dakipin si Hesus''. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa parehong {{Bibleverse||Lucas|22:47-54}} at {{Bibleverse||Juan|18:4-12}} na ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng alipin ay nangyari ''bago dakipin si Hesus''. Ayon sa apat na kanonikal na Ebanghelyo, hinulaan ni Hesus na ipinagkakanulo siya at alam niyang ito ay gagawin ni Hudas({{Bibleverse||Mateo|26:23-25}}, {{Bibleverse||Marcos|14:18-21}}, {{Bibleverse||Lucas|22:21-23}} at {{Bibleverse||Juan|13:21-30|}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|13:21-30}}, ito ay katuparan ng isang hula sa kasulatan ngunit inihayag din ni Hesus sa {{Bibleverse||Mateo|26:23-24}} tungkol kay Hudas na ''sa aba ng taong iyon na magkakanulo sa Anak ng Tao. Mabuti pa sa taong iyon kung hindi na siya naipanganak''. Ang pagtupad ni Hudas sa hula ay nagpapahiwatig na si Hudas ay walang [[malayang kalooban]] at nakatakda na sa kapahamakan bago pa ang kanyang kapanganakan({{Bibleverse||Juan|17:12}}). Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Mateo|19:28}} at {{Bibleverse||Lucas|22:30}}, ang lahat ng 12 mga alagad ay uupo sa 12 trono upang hatulan ang 12 lipi ng Israel. Sinaad sa {{Bibleverse||Mateo|26:15}} at Mateo 27:3-10 na ipinagkanulo ni Hudas si Hesus para sa 30 pirasong pilak. Ayon sa Marcos 14:10-11, ang mga saserdote ay nangako lamang kay Hudas na babayaran siya ngunit ayon sa Mateo 26:14-16 ay agad binyaran si Hudas ng mga saserdote. Kalaunan ay dahil nagsisi si Hudas ay kanyang ibinalik ang salapi sa templo at nagbigti. Ang salapi ay kalaunang ginamit ng mga pinunong saserdote upang ipambili ng bukid ng magpapalayok upang ito ay maging libingan ng mga dayuhan(Mt 26:15, 27:3-10). Salungat dito, ayon sa Gawa 1:18, si Hudas ang bumili ng isang parang mula sa kabayaran ng kalikuan. Doon ay bumagsak siya na nauna ang ulo, bumuka ang kaniyang katawan at sumambulat ang lahat ng kaniyang bituka. Inangkin sa Mateo 27:9-10 na ang pagbili ng bukid ng magpapalayok ay hinulaan sa Jeremias ngunit ito ay hindi matatagpuan sa Jeremias. Sa halip, ang Zec. 11:13 ay pinaniwalaan ng ilan na tinukoy dito ni Mateo. Ang ''[[Ebanghelyo ni Hudas]]'' ay nagsasaad na ang mga aksiyon ni Hudas ay kanyang ginawa bilang ''pagsunod'' sa mga instruksiyon na ibinigay sa kanya ni Hesus. Ang [[Ebanghelyo ni Hudas]] ay nagsasaad rin na pinlano ni Hesus ang mga kurso ng pangyayari na humantong sa kanyang kamatayan. Ang paglalarawang ito ay tila umaayon sa ilang mga anyo ng [[Gnostisismo]] na ang anyong tao ay isang bilangguan na espiritwal at kaya ay naglingkod si Hudas kay Hesus sa pamamagitan ng pagtulong na palayin ang kaluluwa ni Hesus mula sa mga limitasyong pisikal. Isinasaad rin sa [[Ebanghelyo ni Hudas]] na hindi nalaman ng ibang mga apostol ang tunay na ebanghelyo na itinuro lamang ni Hesus kay [[Hudas Iskariote]] na ang ''tanging'' alagad ni Hesus na kabilang sa "banal na henerasyon" sa mga alagad. === Paglilitis kay Hesus === {{main|Sanhedrin|Poncio Pilato}} Ayon sa mga kanonikal na ebanghelyo, pagkatapos ng pagkakanulo at pagdakip kay Hesus nang gabi ay dinala siya sa [[Sanhedrin]]. Ayon sa Mateo 26:57, si Hesus ay dinala sa bahay ni Caiaphas na dakilang saserdote kung saan nagtipon ang dakilang saserdote, mga skriba at matatanda. Sa Mateo 27:1, idinagdag na muling nagpulong ang mga saserdote sa sumunod na umaga. Ayon sa Marcos, 14:53, si Hesus ay dinala nang gabing iyon sa dakilang saserdote(na hindi pinangalanan) kung saan ang nagtipon ang lahat ng mga hepeng saserdote at mga matatanda. Ayon sa Markos 15:1, ang isa pang konsultasyon ay idinaos ng mga saserdote nang sumunod na umaga. Ayon sa Lucas 22:54, si Hesus ay dinala sa "bahay ng dakilang saserdote"(na hindi pinangalanan) kung saan ay kinutya at binugbog si Hesus nang gabing iyon at sa Lucas 22:66, idinagdag na "sa sandaling araw na", ang mga hepeng sasedote at mga skriba ay nagtipon at dinala si Hesus sa konseho. Sa Juan 18:24, si Hesus ay dinala mula kay Annas patungo kay Caiaphas na dakilang saserdote at sa Juan 18:28 ay isinaad na noong umaga ay dinala si Hesus mula kay Caiphas tungo kay [[Poncio Pilato]] sa Praetorium. Sa mga ebanghelyo, si Hesus ay isinaad na nagsalita ng napaka-kaunti at nagbigay ng napaka bihira at hindi direktang mga sagot sa mga tanong ng saserdote na nagtulak sa isang opiser na sampalin siya. Sa Mateo 26:62, ang kawalan ng tugon ni Hesus ay nagtulak sa dakilang saserdote na tanungin siiya: "wala ka bang isasagot?" Sa mga salaysay ng ebanghelyo, ang mga lalake na humahawak kay Hesus sa bahay ng dakilang saserdote ay kumutya, piniringan ang kanyang mata, uminsulto at bumugbog sa kanya. Ang Markos 14:55-59 ay nagsasaad na ang mga hepeng saserdote ay naghanap ng saksi laban kay Hesus upang ipapatay siya ngunit hindi nakahanay ng sinuman kaya naghanap ng mga maling saksi laban sa kanya ngunit ang kanyang mga saksi ay hindi magkakaayon. Isinaad sa Marcos 14:61 na tinanong naman ng dakilang saserdote si Hesus: "Ikaw ba ang Kristo, ang Anak ng Mapalad?" Sumagot si Hesus na "''Ako''" na sa puntong ito ay pinunit ng dakilang saserdote ang balabal nito sa galit at inakusahan si Hesus ng [[pamumusong]]. Tinanong naman ng dakilang saserdote ang Sanhedrin at silang lahat ay nagbigay hatol na siya ay nararapat mamatay(Marcos 14:64) Sa Mateo 26:63, tinanong ng dakilang sasedote si Hesus "Sabihin mo sa amin kung ikaw ang Kristo, ang Anak ng Diyos". Sumagot si Hesus na "''Sinabi mo''" na nagtulak sa dakilang saserdote na punitin ang kanyang balabal. Salungat dito, sa Lucas 22:67 ay tinanong si Hesus na "Kung ikaw ang Kristo, sabihin mo sa amin". Ngunit kanyang sinabi sa kanila, "''Kung sasabihin ko sa inyo, hindi kayo maniniwala''". Ngunit sa Lucas 22:70 nang siya ay tanungin nila na "Kung gayon, ikaw ba ang Anak ng Diyos?" Sumagot si Hesus na "''Sinasabi niyong ako''". Sa puntong ito, ang mga sasedote ay nagtanong: "Hindi ba, hindi na natin kailangan ang saksi sapagkat tayo na ang nakarinig mula sa kaniyang bibig?" May ilang mga problema sa mga salaysay ng ebanghelyo tungkol sa paglilitis ng [[Sanhedrin]] kay Hesus. Ayon sa mga sinoptiko, ang Banal na Hapunan ang Seder na Paskuwa na unang araw ng Paskuwa. Ito ay nagpapahiwatig na ang paglilitis kay Hesus ay nangyari sa isang linggong pagdiriwang ng pistang Paskuwa. Sa pagbibilang rin ng araw ng mga Hudyo ay isa itong Paskuwa. Pinagbabawal sa [[Hudaismo]] na ang Sanhedrin ay magpulong sa [[Shabbat]] o sa mga pista gaya ng Paskuwa. Sa ebanghelyo, ang Sanhedrin ay nagpulong sa bahay ng dakilang saserdote sa gabing pagkatapos ng pagdakip kay Hesus, ngunit ipinagbabawal sa Hudaismo na ang Sanhedrin ay magpulong sa labas ng ''Bulwagan ng mga Tinagpas na Bato''(Lishkat Ha-Gazith) sa templo sa Herusalem o magpulong sa gabi.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/james_still/jesus_trial.html</ref> Ang isa pang imposiblidad sa Marcos 14:64 ang paghatol ng kamatayan sa parehong araw kesa sa itinakdang interbal na 24 oras sa Hudaismo. Sa Marcos 14:57-58, ang ilang mga tao ay tumayo na may mga "hindi totoong testimonya" laban kay Hesus. Gayunpman, ang kanilang "hindi totoong" inangkin na sinabi ni Hesus ang sinabi ni Hesus ayon sa Juan 2:18-19 at Gawa 6:14. Ayon sa Marcos 16:61, iniugnay ng dakilang saserdote ang pagiging isang [[mesiyas]] sa pagiging Anak ng Diyos. Ito ay maling pag-uugnay dahil hindi itinuturing sa Hudaismo ang pagiging [[mesiyas]] na may katayuang pang-diyos. Ang pag-aangkin rin at pagtuturo ng isang indibidwal na siya "ang mesiyas" ay hindi itinuturing sa [[Hudaismo]] na [[pamumusong]] gaya ng maling pag-aangkin sa Marcos 14:61-64. Ang pag-aangkin rin ni Hesus sa Marcos 14:62 ay hindi nangangailangang ito ay may anumang konotasyong pang-diyos. Ang paggamit ng pariralang "Anak ng Mapalad" o "Anak ng Diyos" ay hindi isang krimen na pinarurusahan ng kamatayan sa Hudaismo. Ang pag-aangkin rin ni Hesus na ang Anak ng Tao ay uupo sa kanan ng diyos sa Marcos 14:62 ay walang pinagkaiba sa alusyon ni [[David]] na nakaupo siya sa kanan ng diyos(Awit 110:1)<ref>Morris Goldstein, Jesus in the Jewish Tradition, Macmillan, New York 1953 quoted in Wilson, Jesus: The Evidence: p 103</ref> Ayon sa mga [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]], si Hesus ay dinala kay Pilato ng [[Sanhedrin]] na nagpahuli kay Hesus at mismong kumwestiyon sa kanya. Isinaad na ang [[Sanhedrin]] ay binigyan lamang ni Hesus ng mga sagot na kanilang itinuring na [[pamumusong|mapamusong]](Marcos 14:61-64) ayon sa [[batas ni Moises]] na hindi malamang na ituturing ni Pilato na isang [[parusang kapital]] na nagpakahulugan ng batas Romano. Ang pangunahing tanong ni Pilato kay Hesus ay kung itinuturing niya ang kanyang sarili na hari ng mga [[Hudyo]] bilang pagtatangka na matukoy kung siya ay isang potensiyal na bantang politikal. Ayon sa saling [[New International Version|NIV]] Marcos 15:2, Mat 26:64: "Ikaw ba ang hari ng mga Hudyo"? "Yes, It is as you say"(oo, gaya ng sinasabi mo).<ref>http://bible.cc/matthew/26-64.htm</ref><ref name="bible.cc">http://bible.cc/mark/15-2.htm</ref> Sa ilang mga salin gaya ng [[KJV]], ang sagot ni Hesus ay: "Thou sayest it."([[King James Version]], Mark&nbsp;15:2, Sinasabi mo);<ref name="bible.cc"/> Ang anumang digri ng kompirmasyon ang nahango ng mga tagasalin ng [[bibliya]] mula sa sagot ni Hesus, ayon sa Bagong tipan ay hindi sapat upang makita si Hesus bilang isang tunay na bantang politikal. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], may pag-aatubili si Pilato na payagan ang pagpapako kay Hesus na walang nakitang kasalanan siya. Ayon sa Mateo, kustombre ng gobernador ng Roma na magpalaya ng isang bilanggo sa [[Paskuwa]]. Ang mga salaysay sa bagong tipan ay nagsasaad na inilabas ni Pilato si [[Barabbas]] at sa Mateo ay tinukoy siyang masamang bilanggo ngunit sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] ay isang mamatay tao. Isinaad ni Pilato sa mga Hudyo na pumili sa pagitan ng pagpalaya kay Barabbas o Hesus na umaasang kanilang hihilinging palayain si Hesus. Gayunpaman, pinili ng mga tao si Barabbas at sinabi tungkol kay Hesus na "Ipako siya!". Sa Mateo, tumugon si Pilato, "Bakit? anong kasamaan ang nagawa niya". Ang mga tao ay nagpatuloy na nagsasabing "Ipako siya!". Walang kustombreng alam na pagpapalaya ng mga bilanggo sa Herusalem maliban sa mga salaysay na ito sa ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay sinasabi ng ilan na elemento ng literaryong paglikha ng Ebanghelyo ni Marcos na nangailangang salungatin ang tunay na anak ng ama upang ilagay ang nagtuturong paligsahan sa anyo ng isang talinghaga. Ang kwento ni Barabbas ay historikal na ginamit upang ilagay ang pagsisi ng pagpapako kay Hesus sa mga Hudyo at upang pangatwiranan ang [[antisemitismo]] na isang interpretasyong kilala bilang [[deisidyong Hudyo]] na itinakwil ni Papa [[Benedict XVI]] sa kanyang aklat noong 2011 na ''Jesus of Nazareth'' kung saan kanya ring kinuwestiyon ang historisidad ng talata sa Mateo.<ref name=JRPB16> {{cite book |url=http://www.ignatius.com/promotions/jesus-of-nazareth/excerpts.htm |title= Jesus of Nazareth |author=[[Pope Benedict XVI]] |year=2011 |accessdate=2011-04-18}} </ref><ref>{{cite web |title=Pope Benedict XVI Points Fingers on Who Killed Jesus |url=http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |quote=While the charge of collective Jewish guilt has been an important catalyst of anti-Semitic persecution throughout history, the Catholic Church has consistently repudiated this teaching since the Second Vatican Council. |date=March 2, 2011 |accessdate=2012-09-28 |archive-date=2012-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120307122425/http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |url-status=dead }}</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Lucas]] ay naglalarawan sa mga saserdote na paulit ulit na nag-aakusa sa kanya bagaman ayon dito ay nanatiling tahimik si Hesus. Pumayag si Pilato na kondenahin si Hesus sa pagpapako sa krus pagkatapos na ipaliwanag ng mga pinunong Hudyo na siya ay isang banta sa Roma sa pamamagitan ng pag-aangking hari ng [[Israel]]. Ayon sa mga sinoptiko, ang mga tao ay tinutruan ng mga pariseo at saduceo na sumigaw laban kay Hesus. Idinagdag ng Mateo na bago ang pagkukundena kay Hesus si kamatayan, si Pilato ay naghugas sa tubig ng kanyang mga kamay sa harapan ng mga tao na nagsasabing "ako ay inosente sa dugo ng taong ito; makikita niyo". ==== Pagpapako sa krus==== [[File:SVouet.jpg|thumb|right|240px|''Ang Pagkapako ni Hesus sa Krus'' (1622) ni [[Simon Vouet]]; Church of Jesus, [[Genoa]]]] Pagakatapos ng paglilitis ni Pilato, si Hesus ay ibinigay ni Pilato sa mga tao upang ipako sa krus. Dinala siya ng mga kawal sa loob ng patyo na tinatawag na hukuman. Tinawag nila ang buong batalyon ng mga kawal na naroroon upang magtipon. Sinuotan nila siya ng kulay ubeng damit at nilagayan ng koronang tinik. Nagsimula silang bumati sa kaniya na sinasabi: Binabati, Hari ng mga Judio. Matapos nila siyang kutyain, hinubad nila ang kulay ubeng damit at isinuot sa kaniya ang kaniyang mga damit. Kanilang dinala siya papalabas upang ipako sa krus. Sa tatlong sinoptiko, kanilang kinuha ang isang nagngangalang Simon na taga-Cerene at ipinapasan sa kaniya ang krus ni Hesus. Salungat dito, sa Juan ay si Hesus lamang ang nagpasan ng kanyang krus tungo sa Golgota. Sa Lucas lamang isinaad ang pakikipag-usap ni Hesus sa mga babaeng sumusunod na tumatangis at nanaghoy sa kaniya. Ang kwento ng isang babaeng Veronica ay hindi matatagpuan sa mga ebanghelyo at lumitaw lamang noong mga 1380. Ayon sa kwento, si Veronica ay naawa nang makita niyang pasan ni Hesus ang kanyang krus tungo sa Golgota. Kanyang ibinigay ang kanyang belo upang punasan ang kanyang noo. Ito ay tinanggap ni Hesus na ibinalik kay Veronica at ang larawan ng kanyang mukha ay milagrosong lumitaw sa belong ito. Ayon sa Marcos at Mateo, si Hesu say inalukan ng maiinom bago siya ipako sa krus. Ang halong inumin na ibinigay kay Hesus sa {{Bibleverse||Marcos|15:23}} ay alak at mira na maaaring isang pagtatangka na pagaanin ang paghihirap na pagtitiisan ni Hesus dahil sa sedatibong epekto nito. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|27:34}}, ang halong inumin ay binago sa alak at apdo. Ang apdo ay isang sukdulang mapait sa lasa at kaya ang intensiyon sa Mateo ay tila kabaligtaran ng sa Marcos upang dagdagan ang paghihirap ni Hesus. Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay ipinako kasama ng dalawa pa. Ang mga sinoptiko ay nagdagdag ng mas maraming mga detalye dito. Ang parehong {{Bibleverse||Marcos|15:27,32}} at {{Bibleverse||Mateo|27:38,44}} ay nagsasaad na ang parehong mga nahatulang kriminal ay sumali sa mga tao sa pagkutya kay Hesus. Sa Lucas, isang kriminal lamang ang kumutya kay Hesus at ang isa ay sumaway sa kumutyang kriminal. Sinabi ng hindi kumutyang kriminal kay Hesus, na Panginoon, alalahanin mo ako kapag ikaw ay nasa paghahari mo na. Sinabi ni Jesus sa kaniya: ''Katotohanang sinasabi ko sa iyo, sa araw na ito, ikaw ay makakasama ko sa Paraiso''. Ang Lucas ay hindi nagbanggit na ang ina ni Hesus ay makikita sa kanyang pagpapako ngunit sa Juan ay inilagay siya sa lugar ng pagpapako kay Hesus at isinaad na habang nasa krus ay nakita niya ang kanyang ina at isang alagad na kanyang minamahal. Kanyang sinabi sa kanyang ina "Babae, tingnan mo ang iyong anak". Inilagay din sa Juan ang iba pang mga babae na kapatid ng kanyang ina, si Maryang asawa ni Clopas at [[Marya Magdalena]]. Hindi matiyak kung buong tinutukoy sa Juan ang 3 o 4 na babae sa krus. Walang kasunduan sa mga iskolar kung anong petsa o araw ipinako si Hesus. Tinatayang si Hesus ay namatay mula 30 CE hanggang 36 CE. Ang araw ng pagpapako kay Hesus ay kadalasang pinaniniwalaang biyernes ngunit ang ilang mga iskolar ay nagmungkahi ng araw na huwebes o miyerkules. Ang ilang iskolar ay naniniwala sa araw na huwebes batay sa isang dobleng sabath na sanhi ng isang ekstrang sabath na Paskuwa na bumagsak sa takipsilim ng huwebes hanggang sa tanghali ng biyernes na nauna sa normal na lingguhang sabath. Ang ilan ay nagmungkahi ng miyerkules batay sa pagbanggit ni Hesus ng pariralang "tatlong mga araw at tatlong mga gabi" sa {{Bibleverse||Mateo|12:40}} bago ang kanyang muling pagkabuhay na sinasabing sa araw ng linggo. Bagaman ayon sa batas ng Hudyo, ang bahagi ng araw ay katumbas ng isang buong araw, ang pariralang "tatlong araw at tatlong gabi" ay nangangahulugang tatlong magkakasunod na araw sa pagitan ng bukang liwayway at gabi at gabi at bukang liwayway o 72 araw. Inangkin na si Hesus ay nabuhay pagkatapos ng 3 araw sa biyernes. Kung ito ay totoo, siya ay inilibing lamang ng 2 gabi. Sa {{Bibleverse||Marcos|15:25}}, ang pagpapako kay Hesus sa krus ay nangyari sa ikatlong oras(alas nuwebe ng umaga) at ang kamatayan ay nangyari sa ikasiyam na oras(alas tres ng hapon).<ref name=Harrington442>''The Gospel of Mark, Volume 2'' by John R. Donahue, Daniel J. Harrington 2002 ISBN 0-8146-5965-9 page 442</ref> Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|19:4}}, si Hesus ay nasa harap pa rin ni Pilato sa ikaanim na oras. Ang ilan ay nagmungkahi ng pagkakasundo ng dalawang salaysay batay sa pag-ooras na Romano ngunit ito ay itinatakwil ng ilang mga iskolar.<ref>Steven L. Cox, Kendell H Easley, 2007 Harmony of the Gospels ISBN 0-8054-9444-8 pages 323–323</ref><ref name=RBrown959 >''Death of the Messiah, Volume 2'' by Raymond E. Brown 1999 ISBN 0-385-49449-1 pages 959–960</ref><ref name=Colin188 >[[Colin Humphreys]], ''The Mystery of the Last Supper'' Cambridge University Press 2011 ISBN 978-0-521-73200-0, pages 188–190</ref> Ang {{Bibleverse||Marcos|15:33}} at {{Bibleverse||Mateo|27:45}} ay nagsasaad na may kadiliman mula sa tanghali hanggang sa alas-tres ng tanghali. Ang {{Bibleverse||Lucas|23:44-45}} ay nagsaad na ito ay [[eklipse ng araw]]. Ayon sa ilang mga iskolar, ito ay imposibleng mangyari dahil ayon sa mga sinoptiko, si Hesus ay ipinako noong unang araw ng Paskuwa(Paglagpas) na Nisan 15. Ang Nisan 15 ay isang gabi ng buong buwan o ang buwan ay nasa kabilang panig ng mundo. Upang ang eklipse ng araw ay mangyari, ang buwan ay dapat nasa pagitan ng daigdig at araw. Sa karagdagan, wala ring mga ulat sa kasaysayan ng isang eklipse ng araw sa Herusalem sa mga panahong ito.<ref>Caird, Saint Luke, p. 253</ref><ref>Craveri, The Life of Jesus, p.399</ref> Kahit ang [[Ebanghelyo ni Juan]] ay hindi rin nagbanggit ng eklipseng nangyari sa pagpapako kay Hesus. Ang hindi karaniwang napakatagal na eklipse ay ginagamit rin laban sa historisidad ng eklipseng ito.<ref>Carrier (1999).</ref> Ang isang pananaw ay ang mga salaysay sa sinoptiko ay isang paglikhang literaryo ng mga manunulat ng ebanghelyo upang pataasin ang kahalagaan ng teolohikal na mahalagang pangyayari kung paanong ang mga eklipse ay iniugnay rin sa mga salaysay ng mga ibang pigurang historikal.<ref name = "ActJMark"/><ref>Davies, W. D, and Dale C. Allison, ''A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel According to Saing Matthew'', Volume III (Continuum International, 1997), page 623.</ref><ref>{{cite book |first=Burton L. |last=Mack |title=A Myth of Innocence: Mark and Christian origins |publisher=Fortress Press |year=1988 |isbn=0-8006-2549-8 |page=296 |quote=This is the earliest account there is about the crucifixion of Jesus. It is a Markan fabrication |url=http://books.google.com/books?id=fNSbW8hWRzwC&pg=PA296&vq=%22markan+fabrication%22&dq=darkness+crucifixion+myth&as_brr=3&sig=91wedXZa05AyWJBh1UHPTlHR4xE}} </ref> Sa Marcos, ang pagdilim ay sinamahan ng pagkapunit sa dalawa ng tabing ng banal na mula sa itaas hanggang sa ibaba.<ref name="ActJMark"/> Ang Mateo ay nagdagdag ng isang [[lindol]] at [[muling pagkabuhay]] ng mga namatay na santo. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:52-53}}, ang mga libingan ay nabuksan at maraming katawan ng mga banal na namatay ang bumangon. Ang mga patay na ito lumabas sa libingan pagkatapos lamang mabuhay na muli si Hesus at pumasok sa banal na lungsod at nagpakita roon sa maraming tao.<ref name = "ActJMatthew">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Matthew," p. 129-270</ref> Ang ilang mga kalaunang manuskrito ng Mateo ay may nakasulat na "''pagkatapos ng kanilang muling pagkabuhay''" sa halip na "''niya''"(his). Ayon kay Schweizer, ang talatang ito ay naglalaman ng isang sinaunang pagtutuwid sa orihinal na manuskrito ng Mateo. Sa teolohiya, si Hesus ang dapat na unang taong muling mabuhay kaya naniwala si Schweizer na ang salita ay ipinalit upang masiguro na ang mga santo ay umahon lamang pagkatapos mabuhay ni Hesus.<ref>[[Eduard Schweizer|Schweizer, Eduard]]. ''The Good News According to Matthew.'' Atlanta: John Knox Press, 1975</ref> Ang karamihan ng mga iskolar ng [[Bibliya]] ay hindi tumuturing sa mga pangyayaring ito na historikal. Ang mga ito ay tinawag ni Bultmaan na "purong nobelistikong mga motif".<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685">Keener, Craig S. ''The Gospel of Matthew: A Socio-Rhetorical Commentary.'' Wm. B. Eerdmans Publishing, 2009. pg. 685</ref> Isinaad ni Hagnar na ang mga pangyayaring ay may mas saysay ng teolohikal sa halip na historikal.<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685"/><ref>[[Raymond E. Brown|Brown, Raymond]]. ''Death of the Messiah.'' Doubleday, 1999. Pennsylvania State University</ref> Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay nagsalita ng pitong mga payahag habang siya ay nakapako sa krus. Sa Lucas 23:34 ay, "Ama, patawarin mo sila sapagkat hindi nila alam ang kanilang ginagawa. Sa Lucas 23:43, "Sa katotohanan, sinasabi ko, ngayon araw ay makakasama mo ako sa Paraiso". Sa Juan 19:25-27, "Babae, tingnan mo ang iyong anak!". Sa Mateo 27:46, ay ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?". Sa Juan 19:28 ay "Ako ay nauuhaw". Sa Juan 19:30 ay "Natapos na" at sa Lucas 23:46 ay "Ama, sa iyong mga kamay ay ipinagkakatiwala ko ang aking espiritu". Dahil sa magkakaibang mga huling salita sa pagitan ng apat na ebanghelyo, si James Dunn ay naghayag ng pagdududa sa historisidad ng mga ito.<ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref> Sa Mateo 27:46, ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?" ay isang sipi sa unang linya ng Awit 22:1. Ang Awit 22:16 ay pinakahulugan ng mga Kristiyano na reperensiya sa pagpapako ni Hesus sa krus batay sa ilang mga modernong salin ng Bibliya na nagsalin ng talata na "kanilang tinagos ang aking mga kamay at mga paa".<ref>http://bible.cc/psalms/22-16.htm</ref> Ang interpretasyong ito ay itinatakwil ng mga Hudyong iskolar. Ang mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo ng Awit 22:16 ay ''ka'ari yadai v'raglai'' ("tulad ng isang leon ang aking mga kamay at ang aking mga paa"). Ang anyong sintaktiko ng pariralang Hebreo ay lumilitaw na walang pandiwa at ito ay sinuplay sa Aramaikong targum na "sila ay kumagat tulad ng isang leon ang aking mga kamay at mga paa". Ang karamihan ng mga manuskritong Hebreo ay gumamit ng salitang kaari(tulad ng isang leon) samantalang sa [[Septuagint]](na saling Griyego ng Hebreo) ay mababasa na "kanilang hinukay"(ορυξαν). Ang mga bersiyong nagsalin ng ''kaari'' ng Awit 22:16 na "tumagos", ay nagsalin ng ''kaari'' sa Isaias 38:13&nbsp;ng "''tulad ng isang leon'', kaya kanyang binali ang lahat ng aking mga buto".<ref>http://bible.cc/isaiah/38-13.htm</ref> Tanging ang [[Peshitta]](ca. 200 CE) na bersiyong Syriac ng Hebreo ang may pagbasang "kanilang tinagos"(they have pierced). Si [[Aquila]] ay nagsalin ng Hebreong Awit 22:16 sa Griyego na "kanilang dinispigura" sa kanyang unang edisyon ngunit isinalin itong "kanilang itinali" sa ikalawang edisyon. Si [[Jeronimo]] ay nagsalin ng Bibliyang Hebreo ng Awit 22:16 sa Latin na "kanilang itinali" ngunit mula sa Griyego na karu tungo sa Latin ay isinaling "kanilang hinukay". Ang karu ay mababasa sa dalawang manuskrito ng Hebreo ngunit ang kaari ay mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo. Ang kaaru na hindi alam ang kahulugan ay mababasa sa kakaunting mga manuskritong Hebreo at mababasa rin sa skrolyo sa Nahal Hever(5/6HevPs). Ang 5/6HevPs ay may karagdagang aleph sa pagitan ng kaf at resh. Walang ibang alam na halimbawa sa panitikang Hebreo na nagbabaybay ng karu sa ganitong paraan at ang kahulugan nito ay hindi alam.<ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/lutheran.html</ref> ====Paglilibing kay Hesus==== [[File:Caravaggio - La Deposizione di Cristo.jpg|thumb|right|200px|''Ang Paglilibing ni Kristo'' sa obra ni [[Caravaggio]].]] Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42-47}}, noon ay araw ng Paghahanda, nang gumabi, na siyang araw bago ang araw ng Sabat. At dumating si Jose na taga-Arimatea na isang marangal na kasapi ng Sanhedrin. Siya ay naghihintay din sa paghahari ng Diyos. Naglakas-loob siyang pumunta kay Pilato upang hingin ang katawan ni Jesus. Ipinatawag ni Pilato ang Kapitan at itinanong dito kung matagal nang patay si Jesus. Nang mabatid niya ito sa Kapitan pinahintulutan niya si Jose na kunin ang bangkay ni Jesus. Bumili si Jose ng telang lino at ibinaba si Hesus sa krus at binalot ng telang lino at inilagay sa libingan. Nakita nina Maria Magdalena at isang Maria kung saan inilagay ni Jose si Hesus. May ilang mga problema sa salaysay na ito. Una ang isinaad na "''nang gumabi''" ay nangangahulugang lumubog na ang araw o alas sais ng hapon na sa Hudaismo ay isa nang Sabath. Kahit pa ipagpalagay na ang gabi ay nangangahulugang isang mas maagang panahon, ang problema ay nananatili dahil ayon sa mga sinoptiko, ang araw na iyon ang unang araw ng [[Paskuwa]](Paglagpas). Sa Sabath o Paskuwa ay hindi pinapayagan ang mga Hudyo magsagawa ng mga transaksiyon ng negosyo ngunit ayon sa salaysay na ito, si Jose ay bumili ng linong panglibing sa araw na iyon. Gayundin, ang paglilibing at pagdadalamhati ay ipinagbabawal sa Hudaismo tuwing Sabath o Paskuwa. Sa Marcos, walang pagpapahid ng mga pabango ni Jose(o katulong na si Nicodemo) na binanggit ngunit nasaksihan ng mga babae kung saan inilagay ni Jose si Hesus sa libingan({{Bibleverse||Marcos|15:47}}). Ang pagpapahid ng mga babae kay Hesus ay ''isasagawa pa lang'' ng linggo({{Bibleverse||Marcos|16:1-2}}) samantalang sa {{Bibleverse||Juan|19:38-42}} ay naisagawa na nina Jose at Nicodemo bago pa ang paglilibing kay Hesus at kaya ay walang binanggit sa Juan na may gagawing pagpapahid si Marya Magdalena nang nag-iisa itong tumungo noong linggo sa libingan({{Bibleverse||Juan|20:1}}). Ang ilang mga iskolar ay nagdududa kung si Jose ng Arimatea ay isang historikal na tao dahil walang rekord sa Lumang Tipan, Talmud at iba pa, maliban sa mga ebanghelyo ng isang lugar na Arimatea.<ref>E. Goldin Hyman, The Case of the Nazarene Reopened</ref> Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-66}}, "''Kinabukasan ay ang araw pagkatapos ng paghahanda at ang mga pinunong-saserdote at mga fariseo ay nagtipun-tipon sa harap ni Pilato na nag-aangkin kay Pilato na naala-ala nila ang sinabi ni Hesus ng nabubuhay pa ito na pagkalipas ng tatlong araw ay si Hesus ay babangon. Kanilang hiniling kay Pilato na ipag-utos nito na bantayan ang libingan ni Hesus hanggang sa ikatlong araw at baka sa gabi ay nakawin siya ng kaniyang mga alagad at sabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay. Kung magkakagayon, ang pandaraya ay magiging malala kaysa una.''" May ilang mga problema sa salaysay na ito na matatagpuan ''lamang'' sa Mateo at hindi sa ibang tatlong kanonikal na ebanghelyo. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42}} at {{Bibleverse||Lucas|23:54}} ang araw ng paghahanda ang araw bago ang araw ng Sabath at kaya ang pagtitipon ng mga saserdote at fariseo ay nahuhulog sa araw ng Sabath na ayon sa batas ng mga Hudyo ay ipinagbabawal ang paggawa ng anumang gawa gaya ng pagtitipon sa harap ni Pilato. Ayon sa mga ebanghelyo, ang mga fariseo ay mga striktong tagapagmasid ng Sabath na kanilang hinangad na ipapatay si Hesus sa simpleng pagpapagaling nito sa Sabath. Ang inaangkin rin sa salaysay na naunawaan ng mga saserdote at fariseo na muling mabubuhay si Hesus pagkatapos ng tatlong araw at nanakawin ng mga alagad ni Hesus ang kanyang bangkay at sasabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay ay sinasalungat ng {{Bibleverse||Juan|2:18-22}} na nagsasaad na hindi naunawaan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang sinabing pagtatayo muli ng templo hanggang lamang sa kanyang pagbangon muli sa patay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:9}}, hindi pa alam ng mga alagad noon ang kasulatan na siya ay dapat bumangon mula sa mga patay. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:45-46}}, pagkatapos lamang muling mabuhay ni Hesus nang binuksan ni Hesus ang pang-unawa ng mga alagad upang maunawaan ng mga ito ang mga kasulatan na babangong muli sa mga patay sa ikatlong araw ang mesiyas. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|27:39-40}} na hindi alam ng mga Hudyo ang ibig sabihin ni Hesus. Ang isa pang problema sa Mateo ang paglipas ng isang araw bago pabantayan ng mga saserdote at fariseo ang libingan ni Hesus na na nagbibigay sa mga alagad ni Hesus ng pagkakataon na nakawin ang kanyang bangkay. Salungat sa salaysay ng mga ebanghelyo, ang {{Bibleverse2|Mga|Gawa|13:27-29}} ay nagsaad na ang naglibing kay Hesus ay ang mga mamamayan ng Herusalem at mga pinuno ng mga ito. Ang salaysay sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-65}} ay nag-uulat rin ng mga usapang may pribilehiyo sa pagitan ng mga saserdote at ni Pilato at sikretong usapan sa pagitan ng mga saserdote at bantay({{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}) na walang mga Kristiyano ang maaaring makaalam at kaya ay pinaniniwalaan na isang imbensiyon lamang ng may akda ng Mateo.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/resurrection/2.html</ref> Ayon sa mga skolar na sina [[L. Michael White]] at [[Helmut Koester]], ang salaysay ng mga bantay sa Mateo ay isang pagtatangkang apolohetiko ng may akda ng Mateo upang ipaliwanag ang mga pag-aangkin ng mga Hudyo na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan na kumakalat sa panahon ng pagkakasulat ng Ebanghelyo ni Mateo.<ref>''Ancient Christian Gospels'' Koster, Helmut; Trinity Press, (1992) pg 237.</ref><ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/symposium/historical.html</ref> Ayon ds {{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}, "''Habang sila ay papaalis, narito, ang mga bantay ay umalis papuntang lungsod. Kanilang iniulat sa mga pinunong-saserdote ang lahat ng mga nangyari. Sila ay nagtipun-tipon kasama ng matatanda. At nang makapagsangguni na sila, binigyan nila ng malaking halagang salapi ang mga bantay.Sinabi nila: Sabihin ninyo na dumating ang kaniyang mga alagad nang gabi habang kami ay natutulog at ninakaw nila si Jesus. Kapag ito ay narinig ng gobernador, hihimukin namin siya at ililigtas kayo sa inyong pananagutan. Kinuha nila ang salapi at ginawa ang ayon sa itinuro sa kanila. Ang ulat na ito ay kumalat sa mga Hudio hanggang sa kasalukuyan.''" Ayon sa mga kritiko, imposibleng maniwala ang mga pinunong Saserdote sa pahayag ng mga bantay na milagrasong umahon si Hesus sa libingan at hindi rin kapani-paniwala na kanilang paangkinin sa mga bantay na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan kung sila ay natutulog. Sa {{Bibleverse||Juan|20:14-16}}, pagkatapos akalain ni Maria Magdalena si Hesus bilang [[hardinero]] ay tinanong ito kung ano ang ginawa nito sa katawan ni Hesus na nagpapahiwatig na ang hardinero ay may motibo na galawin ang katawan ni Hesus. Sa ''Pakikipag-usap kay Trypho'' ni [[Justin Martyr]] ay isinaad na: ''ninakaw siya ng kanyang alagad sa gabi mula sa libingan kung saan siya nakahimlay nang alisin mula sa krus at ngayon ay dinadaya ang mga tao sa pagsasaad na siya ay nabuhay mula sa mga patay at umakyat sa langit".'' Si [[Tertullian]] ay nagbanggit sa kanyang ''De Spectaculis'' na karagdagan sa teoriya na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan ay ang hardinero ang gumawa sa gayong ang kanyang letsugas ay hindi mapinsala mula sa mga taong dumadalaw sa katawan. Ayon sa Toledoth Yeshu, ang hardinerong nagngangalang Juda ang orihinal na naglipat ng katawan at pagkatapos ay ibinenta ang katawan ni Hesus sa mga pinunong Hudyo.<ref name="carrier351">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 351.</ref> Ayon sa historyan na si Charles Freeman, ang [[Sanhedrin]] ang nag-alis ng katawan ni Hesus upang pigilan itong maging dambana ng mga alagad ni Hesus. Ikinatwiran ni Freeman na ang mga lalake(o anghel) na nakasuot ng puting balabal sa libingan ay maaaring ang mga saserdote ng templo({{Bibleverse||Marcos|16:3-7}}). Sa paghikayat ng mga lalakeng ito sa libingan sa mga alagad ni Hesus na bumalik sa Galilea, tinangka ng mga ito na paalisin ang mga alagad sa Herusalem upang maiwasan ang kaguluhan.<ref name="freeman">Charles Freeman, ''A New History of Early Christianity '', pp. 31-33(Yale University Press, 2009). ISBN 978-0-300-12581-8</ref> Ayon sa mga skolar, ang pagnanakaw ng mga libingan ay isang kilalang problema sa Judea noong unang siglo na ang Caesar ay nagutos ng parusang kamatayan sa pakikialam sa mga libingan at nagpatuloy hanggang ika-2 siglo CE. Kaya para sa mga tagapagtaguyod ng teoriyang ninakaw ang katawan ni Hesus ay posible na ninakaw ang katawan ni Hesus. Ito ay posible dahil hindi nasaksihan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang aktuwal na pagkabuhay na muli mula sa libingan kundi isang ''lamang'' walang lamang libingan({{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, {{Bibleverse||Lucas|24:1-3}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:5-7}}, nang pumasok si Pedro sa loob ng libingan ay nakita niyang nakalapag doon ang mga telang lino at nakita rin niya ang panyong inilagay sa ulo ni Hesus na hindi kasamang nakalapag ng telang lino. Ang panyong ito hiwalay na itiniklop (entetuligmenon) sa isang dako na nagpapahiwatig ng isang intensiyonal na aksiyon na ginawa sa panyong ito. Ang isang posibleng motibo para sa mga magnanakaw ng libingan ang paggamit ng katawan ni Hesus sa [[nekromansiya]]. Ang ilang mga rito sa panahong ito ay nangangailangan ng isang wala sa panahong namatay o katawan ng isang pinaniniwalaang banal na tao. Halimbawa, ang isang tao ay maaaring magpasok ng isang skrolyo sa bibig ng bangkay at magtanong ng mga tanong sa namatay.<ref name="carrier350">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 350.</ref> ==== Muling pagkabuhay at pagpapakita sa mga alagad==== Ayon sa mateo, ang mga babae ay dumating sa libingan habang ang bukang liwayway ay nagsisimula tungo sa unang araw ng linggo({{Bibleverse||Mateo|28:1}}). Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, sila ay dumating sa libingan nang sumikat na ang araw at ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:1}} ay maagang-maaga pa na sila ay dumating sa libingan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, sinasabing madilim pa nang ang katawan ni Hesus ay naglaho sa libingan. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:10}}, ang unang tumungo sa libingan ni Hesus ay sina Marya Magdalena, Joana, Maria na ina ni Santiago at iba pang kasama nila. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, si Marya Magdalena lamang ang tumungo sa libingan. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:1}}, ang unang tumungo sa libingan ay sina Marya Magdalena at isa pang Marya. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, ang unang bumisita sa libingan ay sina Marya Magdalena, Marya na ina ni Santiago at si Salome. Sa pagdating sa libingan ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:2-5}} ay nakita nina [[Marya Magdalena]] at isa pang Marya ang ''isang anghel sa labas ng libingan sa ibabaw ng batong iginulong''. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:3-4}} ay nakita nina Marya Magdalena, Joana, Marya at iba pa ang ''dalawang lalake sa loob ng libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:5}}, nakita nina [[Marya Magdalena]], Marya at Salome ang ''isang binatang nakaupo sa loob ng libingan'' sa gawaing kanan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}} ay walang binabanggit na nakakita si Marya Magdalena ng isang anghel sa labas, dalawang lalake sa loob o isang lalake sa loob. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, ang bato ay tinanggal na bago ang unang pagbisita ni Marya Magdalena. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|28:2}}, ang bato ay natanggal habang sina Marya Magdalena at marya ay dumadating sa libingan. Sa karagdagan sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}}, si Marya Magdalena at Marya ay sinabihan ng isang anghel sa labas ng libingan na si Hesus ay wala na sa libingan sapagkat siya ay nabuhay na. Sinabi ng anghel na sabihin nila sa mga alagad ni Hesus na nabuhay na siya. Sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis namang umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, hindi alam ni Marya na si Hesus ay nabuhay na at nang makita ni Marya Magdalena na ang bato ay naalis sa libingan, siya ay tumakbo at pumunta kay Simon Pedro at sa isang alagad at sinabi sa kanila kinuha nila ang Panginoon. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:5}}, {{Bibleverse||Marcos|16:6}} at {{Bibleverse||Lucas|24:5}} ay nakatanggap ng salita tungkol sa pagkabuhay ni Hesus bago ang kanilang aktuwal na pagkakita kay Hesus. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Juan|20:14-17}}, si Hesus ang unang naghayag kay Marya Magdalena na siya ay buhay na. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:8-9}}, si Hesus ay unang nagpakita sa napupuno ng kagalakan na si Marya Magdalena sa daan pagkaalis sa libingan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:12-17}}, si Hesus ay unang naghayag ng kanyang sarili sa tumatangis na Marya Magdalena ''sa libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}, pagkalabas nina Marya Magdalena, Marya at Salome sa libingan, nagmamadali silang tumakbo na nanginginig at nanggigilalas at dahil sa takot ay ''wala silang sinabing anuman sa kaninumang tao''. Salungat dito sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena mula sa libingan, ''kanilang isinalaysay ang lahat ng mga bagay na ito'' sa labing-isang alagad at sa iba pa. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}} na sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis na umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan at sila ay tumakbo upang sabihin ito sa mga alagad ni Hesus. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena at iba mula sa libingan, kanilang isinalaysay sa mga alagad ni Hesus ang balita ng pagkabuhay ni Hesus ''mula sa dalawang lalake''. Salungat dito sa Juan 20:18, Ang sinabi ng nag-iisang si Marya Magdalena sa mga alagad ay ''mula sa kanyang aktuwal na pagkakakita kay Hesus''. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:16}} ay unang nagpakita si Hesus sa labing-isang alagad sa Galilea. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:7,14}} ay isinasaad ring unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa [[Galilea]]. Salungat sa {{Bibleverse||Lucas|24:33,36}}, ay unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa Herusalem. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:24}}, si Tomas(na isa sa 12 apostol) ay ''hindi kasama ng labingisang alagad'' ng dumating si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|1|Corinto|15:4-5}}, si Hesus ay unang nagpakita kay Cephas at pagkatapos ay sa ''labingdalawang alagad''. Gayunpaman ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:5}}, si Hudas Iskariote na ''isa sa labingdalawang alagad'' ay nagpakamatay na bago pa ipako si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|Mga|Gawa|1:3,9,12,23-26}}, ang kahalili ni Hudas bilang isa sa 12 alagad na si Matias ay inihalalal lamang 40 araw pagkatapos ng muling pagkabuhay ni Hesus at kanyang pagakyat sa langit. Ang ilan sa pinakamatandang mga manuskrito ng [[Ebanghelyo ni Marcos]] na [[Codex Sinaiticus]] at [[Codex Vaticanus]] ay nagwawakas sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}.<ref>http://www.religioustolerance.org/mark_16.htm</ref> Ang mga talata ng {{Bibleverse||Marcos|16:9-20}} ay itinuturing ng mga iskolar ng Bagong Tipan na hindi bahagi ng orihinal na teksto ng Marcos at isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang iba't ibang mga argumento laban sa historisidad ng muling pagkabuhay(resureksiyon) ni Hesus ay itinanghal. Halimbawa, ang bilang ng ibang mga pigurang historikal at mga [[diyos]] na katulad sa kwento ni Hesus na may [[namamatay na diyos|mga salaysay ng kamatayan at muling pagkabuhay]].<ref name="RMB 14">[[Robert M. Price]], "The Empty Tomb: Introduction; The Second Life of Jesus." In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 14}}</ref>{{Ref label|C|c|none}} Ayon kay Peter Kirby, "maraming mga iskolar ang nagdududa sa historisidad ng isang walang laman na libingan".<ref>Peter Kirby, "The Case Against the Empty Tomb", In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 233}}</ref>{{Ref label|A|a|none}} Ayon sa iskolar na si [[Helmut Koester]], ang mga kwento ng muling pagkabuhay ni Hesus ay orihinal na mga epipanya at ang mas detalyadong mga salaysay ng muling pagkabuhay ay sekondaryo at hindi batay sa mga rekord na historikal.<ref>Helmut Koester, ''Introduction to the New Testament, Vol. 2: History and Literature of Early Christianity.'' Walter de Gruyter, 2000. p. 64-65.</ref> Salungat sa paniniwala ng karamihan ng mga Kristiyano, ang ilang mga pangkat ng [[relihiyon]] at kahit sa mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay hindi umaayon sa mga salaysay sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo. Ang mga Muslim ay naniniwala na si Hesus ay hindi ipinako sa krus kundi inakyat sa langit ng may katawan ng diyos. Ayon sa Quran, bagaman mukhang ipinako si Hesus, ay hindi siya pinatay sa pamamagitan ng pagpako o sa anumang ibang mga paraan at sa halip ay itinaas siya ng diyos sa kanyang sarili. Ang ilang mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay naniniwalang si Hesus ay walang pisikal na substansiya at itinangging si Hesus ay ipinako sa krus.<ref>{{cite book|last=Dunderberg|first=Ismo, Christopher Mark Tuckett, Kari Syreeni|title=Fair play: diversity and conflicts in early Christianity : essays in honour of Heikki Räisänen|year=2002|publisher=Brill|isbn=90-04-12359-8|pages=592|url=http://books.google.com/books?id=cSVNH95ckNUC&dq=Dunderberg+%22denied+the+crucified+Jesus%22|page=488}}</ref><ref>{{cite book|last=Pagels|first=Elaine H.|title=The Gnostic gospels|year=2006|publisher=Phoenix|isbn=0-7538-2114-1|pages=192|authorlink=Elaine Pagels}}</ref> Ayon sa Ikalawang Tratado ni Seth gayundin kay Basilides, si Simon na taga-Cirene ang napagkamalang si Hesus at ipinako kapalit niya at isinalaysay na si Hesus ay nakatayo at "tumatawa sa kanilang kamangmangan". Isinasaad sa tekstong ito na ang naniniwala na si Hesus ay namatay sa krus ay naniniwala sa "isang doktrina ng isang patay na tao". Ang hipotesis na swoon ay tumutukoy sa bilang mga teoriya na nagmungkahing si Hesus ay hindi namatay sa krus ngunit nawalan lamang ng malay at kalaunan ay muling binuhay sa libingan sa parehong mortal na katawan nito. May pag-aangkin na si Hesus ay namatay sa [[Shingo, Aomori]]. Ayon dito, sa halip na si Hesus ang ipinako sa krus ay ang kanyang kapatid ang ipinako at si Hesus ay tumakas sa Hapon at naging magsasaka ng kanin, nagpakasal, nagkaroon ng pamilya at mga anak at namatay sa edad na 106. ====Pag-akyat sa langit==== Ayon sa Lucas 24:50-51, si Hesus ay umakyat sa langit kaagad nang siya ay muling nabuhay sa [[Bethany]] ngunit ayon sa [[Aklat ng mga Gawa]] 1:3, tumagal pa ng 40 araw bago umakyat si Hesus sa langit sa [[Bundok ng mga Olibo]]. ====Pagbabalik ni Hesus==== Ayon sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] Kapitulo 13, [[Ebanghelyo ni Mateo]] Kapitulo 24, [[Ebanghelyo ni Lucas]] 21:20-32, ang pagkawasak ng [[Herusalem]] at [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] ng mga Romano noong 70 CE noong [[Unang Digmaang Hudyo-Romano]] ang tanda ng pagbabalik ni Hesus at pagwawakas ng mundo. Ito ay isang [[vaticinium ex eventu]] na inilagay sa bibig ni Hesus ng mga may-akda ng mga ebanghelyong ito upang pangatwiranang ito ay kaparusahan ng [[diyos]] sa pagtakwil ng mga Hudyo kay Hesus bilang [[mesiyas]]. ==Mga katuruan at kautusan ni Hesus== {{seealso|Sermon sa bundok}} Ang mga katuruan at kautusan ni Hesus ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo: ===Tungkol sa kayamanan at mga mayaman=== *Mateo 6:19-21, "Huwag kayong mag-ipon para sa inyong sarili ng kayamanan dito sa lupa na kung saan maraming tanga at kalawang ang naninira. Nanakawin din ang mga ito ng mga magnanakaw. Sa halip, mag-ipon kayo ng kayamanan sa langit dahil doon ay walang tanga at kalawang na sisira, at wala ring mga magnanakaw. Ito ay sapagkat kung saan naroroon ang inyong kayamanan ay naroroon din naman ang inyong puso." *Mateo 6:24, "Walang taong makapaglilingkod sa dalawang panginoon sapagkat maaaring kapootan niya ang isa at ibigin ang ikalawa. Maaaring maging tapat siya sa isa at pawalang-halaga ang ikalawa. Hindi kayo makapaglilingkod sa Diyos at sa kayamanan." *Mateo 19:21, "Sinabi ni Jesus sa kaniya: Kung ibig mong maging ganap, humayo ka, ipagbili mo ang iyong tinatangkilik, at ibigay mo sa mga dukha at magkakaroon ka ng kayamanan sa langit. Pagkatapos, halika at sumunod sa akin." *Mateo 19:23-24, "Kaya sinabi ni Jesus sa kaniyang mga alagad: Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Napakahirap sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng langit. Muli kong sinasabi sa inyo: Madali pa sa isang kamelyo ang dumaan sa butas ng karayom kaysa sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng Diyos." *Marcos 10:21, "Tiningnan siya ni Jesus at inibig siya. Sinabi niya sa kaniya: Isang bagay ang kulang sa iyo. Humayo ka at ipagbili mo ang lahat mong tinatangkilik. Ibigay mo ang salapi sa mga dukha at magkakaroon ka ng nakaimbak na kayamanan sa langit. Pagkatapos pumarito ka, pasanin mo ang krus at sumunod ka sa akin." *Lucas 6:22, "Sa aba ninyo na mayayaman sapagkat tinatanggap ninyo ang inyong kaaliwan." *Lucas 15:24, "Sinabi niya sa kanila: Tingnan at ingatan ninyo ang inyong mga sarili mula sa kasakiman sapagkat ang buhay ng tao ay hindi nakapaloob sa kasaganaan ng mga bagay na kaniyang tinatangkilik." *Lucas 14:33, " Gayundin nga, ang bawat isang hindi nag-iiwan ng lahat ng tinatangkilik niya ay hindi siya maaaring maging alagad ko." *Lucas 14:8-14, "Pagka inaanyayahan ka ninomang tao sa kasalan, huwag kang uupo sa pangulong luklukan; baka mayroon siyang anyayahang lalong marangal na tao kay sa iyo, At lumapit yaong naganyaya sa iyo at sa kaniya, at sabihin sa iyo, Bigyan mong puwang ang taong ito; at kung magkagayo'y magpapasimula kang mapahiya na mapalagay ka sa dakong kababababaan. Kundi pagka inaanyayahan ka, ay pumaroon ka at umupo ka sa dakong kababababaan; upang kung dumating ang naganyaya sa iyo, ay sa iyo'y sabihin niya, Kaibigan pumaroon ka pa sa lalong mataas: kung magkagayo'y magkakaroon ka ng kaluwalhatian sa harap ng lahat na mga kasalo mong nangakaupo sa dulang. Sapagka't ang bawa't nagmamataas ay mabababa; at ang nagpapakababa ay matataas. At sinabi rin naman niya sa naganyaya sa kaniya, Pagka naghahanda ka ng isang tanghalian o ng isang hapunan, ay huwag mong tawagin ang iyong mga kaibigan, ni ang iyong mga kapatid, ni ang iyong mga kamaganak, ni ang mayayamang kapitbahay; baka ikaw naman ang kanilang muling anyayahan, at gantihan ka. Datapuwa't kung maghahanda ka, ay anyayahan mo ang mga dukha, ang mga pingkaw, ang mga pilay, ang mga bulag, At magiging mapalad ka; sapagka't wala silang sukat ikaganti sa iyo: sapagka't gagantihin sa iyo sa pagkabuhay na maguli ng mga ganap." *Lucas 16:19-26, "Mayroon ngang isang taong mayaman, at siya'y nagdaramit ng kulay ube at maselang lino, at sa araw-araw ay kumakain ng sagana: At isang pulubi na ang pangala'y Lazaro, lipos ng mga sugat, ay inilalagay sa kaniyang pintuan, At naghahangad na mapakain ng mga mumo na nangahuhulog mula sa dulang ng mayaman; oo, at lumapit pati ang mga aso at hinihimuran ang kaniyang mga sugat. At nangyari, na namatay ang pulubi at siya'y dinala ng mga anghel sa sinapupunan ni Abraham: at namatay naman ang mayaman, at inilibing. At sa Hades na nasa mga pagdurusa ay itiningin niya ang kaniyang mga mata, at natanaw sa malayo si Abraham, at si Lazaro ay nasa kaniyang sinapupunan. At siya'y sumigaw at sinabi, Amang Abraham, maawa ka sa akin, at suguin mo si Lazaro, upang itubog niya sa tubig ang dulo ng kaniyang daliri, at palamigin ang aking dila; sapagka't naghihirap ako sa alab na ito. Datapuwa't sinabi ni Abraham, Anak, alalahanin mo na ikaw ay tumanggap ng iyong mabubuting bagay sa iyong pamumuhay, at si Lazaro sa gayon ding paraan ay masasamang bagay: datapuwa't ngayon, ay inaaliw siya rini, at ikaw ay nasa kahirapan. At bukod sa lahat ng ito, ay may isang malaking banging nakalagay sa pagitan namin at ninyo, upang ang mga magibig tumawid buhat dini hanggang sa inyo ay hindi maari, at gayon din walang makatawid mula diyan hanggang sa amin. " *Lucas 6:20-21, "At itiningin niya ang kaniyang mga mata sa kaniyang mga alagad, at sinabi, Mapapalad kayong mga dukha: sapagka't inyo ang kaharian ng Dios. Mapapalad kayong nangagugutom ngayon: sapagka't kayo'y bubusugin. Mapapalad kayong nagsisitangis ngayon: sapagka't kayo'y magsisitawa. " ===Tungkol sa kautusan ni Moises=== ====Pagpapatibay==== *Mateo 5:17-19, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang sirain ang Kautusan o ang mga Propeta. Naparito ako hindi upang sirain kundi upang tuparin ang mga ito. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Lilipas ang langit at ang lupa ngunit kahit isang tuldok o isang kudlit sa Kautusan ay hindi lilipas sa anumang paraan hanggang matupad ang lahat. Kaya ang sinumang lumabag sa isa sa mga utos na ito, kahit na ang kaliit-liitan, at ituro sa mga tao ang gayon, ay tatawaging pinakamababa sa paghahari ng langit. Ngunit ang sinumang gumaganap at nagtuturong ganapin ito ay tatawaging dakila sa paghahari ng langit." *Lucas 10:25-28, "Narito, isang dalubhasa sa kautusan ang tumayo na sinusubok siya at sinasabi: Guro, anong gagawin ko upang magmana ng walang hanggang buhay? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ano ba ang nakasulat sa kautusan? Ano ang pagkabasa mo rito? Sumagot siya at sinabi: Ibigin mo ang Panginoon mong Diyos ng buong puso mo at ng buong kaluluwa mo at ng buong lakas mo at ng buong isip mo. Ibigin mo ang iyong kapwa tulad ng iyong sarili. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Tama ang sagot mo. Gawin mo ito at ikaw ay mabubuhay." *Marcos 7:9-13, "Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." ====Pagsalungat==== *Marcos 7:15,18-19 "Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya.Sinabi niya sa kanila: Kayo ba ay wala ring pang-unawa? Hindi ba ninyo nauunawaan na anumang bagay na pumasok sa tao mula sa labas ay hindi nagpaparumi sa kaniya? Ito ay sapagkat hindi ito pumapasok sa kaniyang puso kundi sa tiyan at ito ay idinudumi sa palikuran. Sinabi ito ni Jesus upang ipahayag na ang lahat ng pagkain ay malinis." *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa, maliban na lamang sa dahilan ng pakikiapid, ay nagtutulak sa kaniya upang mangalunya. At sinumang magpakasal sa babaeng hiniwalayan ay nagkakasala ng kasalanang sekswal." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: [[Mata sa mata]] at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 12:1-8, "Nang panahong iyon, sa araw ng Sabat, naglakad si Jesus sa triguhan. Kasama niya ang kaniyang mga alagad, at sila ay nagutom. Nagsimula silang pumigtal ng uhay ng trigo at kinain nila. Ngunit nang makita ito ng mga Fariseo, sinabi nila sa kaniya: Narito, ang iyong mga alagad ay gumagawa ng gawaing labag sa kautusan sa araw ng Sabat. Ngunit sinabi niya sa kanila: Hindi ba ninyo nabasa ang ginawa ni David noong siya at ang kaniyang mga kasama ay nagutom? Pumasok siya sa bahay ng Diyos at kinain ang mga tinapay na inihandog. Subalit labag sa kautusan na siya at ang mga kasama niya na kumain nito, dahil ito ay para sa mga saserdote lamang. O, hindi ba ninyo nabasa sa Kautusan, kung paanong sa mga araw ng Sabat, na ang mga saserdote sa templo ay lumabag sa araw ng Sabat, at hindi sila nagkasala? Ngunit sinasabi ko sa inyo na naririto ang isang lalo pang dakila kaysa sa templo. Ngunit kung alam lamang ninyo kung ano ang kahulugan nito: Habag ang ibig ko at hindi hain, hindi sana ninyo hinatulan ang mga walang kasalanan. Ito ay sapagkat ang Anak ng Tao ay Panginoon ng araw ng Sabat." ===Tungkol sa kaaway at masasama=== *Mateo 5:43-44, "Narinig ninyong sinabi: Ibigin mo ang iyong kapwa at kapootan mo ang iyong kaaway. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ibigin ninyo ang inyong mga kaaway. Pagpalain ninyo ang mga napopoot sa inyo. Gawan ninyo ng mabuti ang mga nagagalit sa inyo. Ipanalangin ninyo ang mga umaalipusta sa inyo at ang mga umuusig sa inyo." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: Mata sa mata at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 18:21-22, "Nang magkagayo'y lumapit si Pedro at sinabi sa kaniya, Panginoon, makailang magkakasala ang aking kapatid laban sa akin na siya'y aking patatawarin? hanggang sa makapito? Sinabi sa kaniya ni Jesus, Hindi ko sinasabi sa iyo, Hanggang sa makapito; kundi, Hanggang sa makapitongpung pito." *Mateo 5:22, "Makipagkasundo ka agad sa iyong kaalit, samantalang ikaw ay kasama niya sa daan; baka ibigay ka ng kaalit mo sa hukom, at ibigay ka ng hukom sa punong kawal, at ipasok ka sa bilangguan." *Mateo 18:15-17, At kung magkasala laban sa iyo ang kapatid mo, pumaroon ka, at ipakilala mo sa kaniya ang kaniyang kasalanan na ikaw at siyang magisa: kung ikaw ay pakinggan niya, ay nagwagi ka sa iyong kapatid. Datapuwa't kung hindi ka niya pakinggan, ay magsama ka pa ng isa o dalawa, upang sa bibig ng dalawang saksi o tatlo ay mapagtibay ang bawa't salita. At kung ayaw niyang pakinggan sila, ay sabihin mo sa iglesia: at kung ayaw rin niyang pakinggan ang iglesia, ay ipalagay mo siyang tulad sa Gentil at maniningil ng buwis. *Mateo 6:14-15, "Sapagka't kung ipatawad ninyo sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay patatawarin naman kayo ng inyong Ama sa kalangitan. Datapuwa't kung hindi ninyo ipatawad sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay hindi rin naman kayo patatawarin ng inyong Ama ng inyong mga kasalanan." *Marcos 11:25-26, "At kailan man kayo'y nangakatayong nagsisipanalangin, mangagpatawad kayo, kung mayroon kayong anomang laban sa kanino man; upang ang inyong Ama naman na nasa langit ay patawarin kayo ng inyong mga kasalanan. Datapuwa't kung hindi kayo magpapatawad, hindi rin kayo patatawarin sa inyong mga kasalanan ng inyong Ama na nasa mga langit." *Juan 2:13-15, "Malapit na ang Araw ng Paglagpas ng mga Judio at umahon si Jesus patungong Jerusalem. Nakita niya sa templo ang mga nagtitinda ng mga baka, ng mga tupa at ng mga kalapati, at ang mga mamamalit-salapi na nakaupo. Pagkagawa niya ng panghagupit na lubid ay tinaboy niya silang lahat papalabas sa templo pati na ang mga tupa at ang mga toro. Ibinubo niya ang salapi ng mga mamamalit-salapi at itinumba ang kanilang mga mesa." *Mateo 23:33, "Mga ahas, mga anak ng ulupong! Papaano kayo makakaligtas mula sa hatol ng [[Gehenna]]? " *Mateo 10:35-36,"Sapagka't ako'y naparito upang papagalitin ang lalake laban sa kaniyang ama, at ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyanang babae: At ang magiging kaaway ng tao ay ang kaniya ring sariling kasangbahay." ===Pagkapoot=== *Mateo 5:22, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't mapoot sa kaniyang kapatid ay mapapasa panganib sa kahatulan; at ang sinomang magsabi sa kaniyang kapatid, Raca, ay mapapasa panganib sa Sanedrin; at ang sinomang magsabi, ulol ka, ay mapapasa panganib sa [[Gehenna]]." *Mateo 23:17, "Kayong mga ulol at mga bulag: sapagka't alin baga ang lalong dakila, ang ginto, o ang templong bumabanal sa ginto? *Lucas 14:26,"Kung ang sinomang tao'y pumaparito sa akin, at hindi napopoot sa kaniyang sariling ama, at ina, at asawang babae, at mga anak, at mga kapatid na lalake, at mga kapatid na babae, oo, at pati sa kaniyang sariling buhay man, ay hindi siya maaaring maging alagad ko." ===Panunumpa=== *Mateo 5:34-37, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, Huwag ninyong ipanumpa ang anoman; kahit ang langit, sapagka't siyang luklukan ng Dios; Kahit ang lupa, sapagka't siyang tungtungan ng kaniyang mga paa; kahit ang Jerusalem, sapagka't siyang bayan ng dakilang Hari. Kahit man ang ulo mo ay huwag mong ipanumpa, sapagka't hindi ka makagagawa ng isang buhok na maputi o maitim. Datapuwa't ang magiging pananalita ninyo'y, Oo, oo; Hindi, hindi; sapagka't ang humigit pa rito ay buhat sa masama. " ===Tungkol sa panalangin=== *Mateo 6:6-7, " Ngunit kung ikaw ay mananalangin, pumasok ka sa iyong silid. Kapag naisara mo na ang pinto, manalangin ka sa iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. Ngunit kapag ikaw ay mananalangin, huwag mong gamitin ang mga walang kabuluhang paulit-ulit na mga panalangin gaya ng ginagawa ng mga Gentil. Ito ay sapagkat nananalangin sila nang paulit-ulit dahil sa kanilang palagay ay diringgin sila sa dami ng kanilang salita." ===Tungkol sa pagtulong=== *Mateo 6:1-4, "Mag-ingat kayo na huwag gawing pakitang-tao lamang ang inyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Kung magkagayon ay hindi kayo tatanggap ng gantimpala sa inyong Ama sa langit. Kaya nga, kapag ikaw ay namamahagi sa mga kahabag-habag, huwag mong hipan ang trumpeta na nasa harap mo, gaya ng ginagawa ng mga mapagpaimbabaw sa mga sinagoga at sa mga daan. Ginagawa nila ito upang sila ay luwalhatiin ng mga tao. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Kung mamahagi ka sa mga kahabag-habag, huwag mo nang ipaalam sa iyong kaliwang kamay kung ano ang ginagawa ng iyong kanang kamay. 4 Sa gayon, maililihim ang iyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ay magbibigay ng gantimpala sa iyo nang hayagan." ===Tungkol sa pag-aayuno=== *Mateo 6:16-18, Kapag kayo ay mag-aayuno, huwag ninyong tularan ang mga mapagpaimbabaw na pinapalungkot ang kanilang mukha. Ito ay sapagkat pinasasama nila ang anyo ng kanilang mga mukha upang makita ng mga tao na sila ay nag-aayuno. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Ngunit kung mag-aayuno ka, langisan mo ang iyong ulo at maghilamos ka ng iyong mukha. Sa ganoon, hindi makikita ng mga tao na nag-aayuno ka kundi ng iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. ===Tungkol sa pagpapatawad=== *Mateo 6:14-15, "Ito ay sapagkat kung patawarin ninyo ang mga tao sa kanilang pagsalangsang, patatawarin din kayo ng inyong Ama na nasa langit. Ngunit kung hindi ninyo patawarin ang mga tao sa kanilang mga pagsalangsang, hindi rin kayo patatawarin ng inyong Ama sa inyong pagsalangsang." *Mateo 18:21-22, "Lumapit si Pedro sa kaniya at sinabi: Panginoon, makailang ulit bang magkasala sa akin ang aking kapatid at siya ay aking patatawarin? Hanggang sa makapito ba? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Sinasabi ko sa iyo na hindi lamang makapito kundi hanggang makapitumpung pitong ulit." ===Tungkol sa paghuhugas ng kamay=== {{main|Paghuhugas ng kamay}} *Marcos 7:1-16:,"Sama-samang nagkatipun-tipon sa kinarooronan ni Hesus ang mga Fariseo at ilang mga guro ng kautusan na nagmula sa [[Herusalem]].2 Nakita nila ang ilan sa mga alagad ni Jesus na kumakain ng tinapay na may madungis na mga kamay. Pinulaan nila ang mga alagad. 3 Ito ay sapagkat ang mga Fariseo at lahat ng mga Judio ay hindi kumakain malibang makakapaghugas sila sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay. Pinanghahawakan nila ang kaugalian ng mga matanda. 4 Kapag galing sa pamilihang dako, hindi rin sila kumakain nang hindi muna sila naghuhugas[a] ng kanilang sarili. Marami pang ibang mga bagay ang kanilang pinanghahawakan na kanilang tinanggap at sinusunod. Ito ay tulad ng paglubog ng saro, ng banga, ng mga kagamitang tanso at ng mga higaan.5 Kayat tinanong siya ng mga Pariseo at ng mga guro ng kautusan. Bakit hindi lumalakad ang mga alagad mo ayon sa mga kaugalian ng mga matanda? Subalit kumakain sila ng tinapay, na hindi naghuhugas sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay.6 Sumagot si Hesus at sinabi sa kanila: Tama ang pagkahayag ni Isaias patungkol sa inyo, mga mapagpaimbabaw. Ito ay gaya ng nasusulat:Iginagalang ako ng mga taong ito sa pamama­gitan ng kanilang mga labi, ngunit ang kanilang mga puso ay malayo sa akin.7 Sinasamba nila ako nang walang kabuluhan, na nagtuturo ng mga turong utos ng tao.8 Ito ay sapagkat iniwanan ninyo ang utos ng Diyos at inyong pinanghawakan ang mga kaugalian ng mga tao tulad ng paglubog sa natatanging paraan ng mga banga at mga saro. Marami pang ganitong mga bagay ang inyong ginagawa.9 Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. 10 Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. 11 Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. 12 Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo.14 Muling pinalapit ni Jesus sa kaniya ang napakaraming tao at sinabi niya sa kanila: Makinig kayong lahat sa akin at inyong unawain ang aking mga salita. 15 Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya. 16 Ang sinumang may tainga na nakakarinig ay makinig." ===Tungkol sa pagkabalisa=== *Mateo 6:25-34, "Dahil dito, sinasabi ko sa inyo: Huwag kayong mabalisa sa inyong buhay kung ano ang inyong kakainin, o iinumin, o kung ano ang inyong daramtin. Hindi ba ang buhay ay higit pa sa pagkain at ang katawan ay higit pa sa damit? Tingnan ninyo ang mga ibon sa himpapawid. Hindi sila naghahasik, ni gumagapas, ni nag-iipon sa mga bangan, ngunit pinakakain sila ng inyong Ama na nasa langit. Hindi ba lalo kayong higit na mahalaga kaysa sa kanila? Sino sa inyo na sa pagkabalisa ay makapagdaragdag ng isang siko sa kaniyang tangkad? Bakit kayo nababalisa patungkol sa damit? Masdan ninyo ang mga liryo sa parang kung paano sila lumalaki. Hindi sila gumagawa, ni humahabi man. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Kahit si Solomon, sa lahat ng kaniyang kaluwalhatian, ay hindi nakapaggayak katulad ng isa sa mga ito. Dinaramtan ng Diyos ang damo sa parang, na ngayon ay buhay at bukas ay susunugin. Kung dinaramtan niya ang damo sa ganoong paraan, hindi ba niya kayo daramtan, kayong maliliit ang pananampalataya? Kaya nga, huwag kayong mabalisa at inyong sasabihin: Ano ang aming kakainin, ano ang aming iinumin at ano ang aming daramtin? Ang mga bagay na ito ay mahigpit na hinahangad ng mga Gentil. Alam ng inyong Ama na nasa langit na kinakailangan ninyo ang lahat ng mga bagay na ito. Ngunit hanapin muna ninyo ang paghahari ng Diyos at ang kaniyang katuwiran, at ang lahat ng mga bagay na ito ay idaragdag sa inyo. 34 Huwag nga kayong mabalisa patungkol sa kinabukasan sapagkat ang kinabukasan ang mababalisa sa kaniyang sarili. Sapat na sa bawat araw ang kasamaan nito." ===Tungkol sa paghatol=== *Mateo 7:1-5, "Huwag kayong hahatol upang hindi kayo hatulan. Ito ay sapagkat sa hatol na inyong ihahatol ay hahatulan kayo. Sa sukat na inyong ipinanukat ay isusukat sa inyo. Bakit mo tinitingnan ang puwing sa mata ng iyong kapatid? Ngunit hindi mo tinitingnan ang troso na nasa iyong mata. Narito, papaano mo sabihin sa iyong kapatid: Payagan mong alisin ko ang puwing sa iyong mata. At narito, isang troso ang nasa mata mo.Ikaw na mapagpaimbabaw. Alisin mo muna ang troso sa iyong mata. Kung magkagayon, makikita mong malinaw ang pag-aalis ng puwing sa mata ng iyong kapatid." ===Pagdadala ng tungkod ng mga alagad=== *Lucas 9:3,"''At sinabi niya sa kanila, Huwag kayong mangagdala ng anoman sa inyong paglalakad, kahit tungkod, kahit supot ng ulam, kahit tinapay, kahit salapi; at kahit magkaroon ng dalawang tunika.''" *Marcos 6:8,"'' At ipinagbilin niya sa kanila na huwag silang magsipagbaon ng anoman sa paglakad, kundi tungkod lamang; kahit tinapay, kahit supot ng ulam, kahit salapi sa kanilang supot;''" ===Ginintuang Patakaran=== {{seealso|Ginintuang patakaran}} *Mateo 7:12, "Kaya nga, ang lahat ng bagay na ibig ninyong gawin ng mga tao sa inyo ay gayundin ang gawin ninyo sa kanila sapagkat ito ang kabuuan ng Kautusan at ng mga Propeta." ===Tungkol sa Pagsunod=== *Mateo 7:21, "Hindi ang bawat isa na nagsasabi sa akin: Panginoon, Panginoon, ay makakapasok sa paghahari ng langit, kundi ang gumagawa ng kalooban ng aking Ama na nasa langit." *Mateo 8:21-22, "At isa sa kaniyang mga alagad ang nagsabi: Panginoon, pahintulutan mo muna akong makauwi upang ilibing ang aking ama. Ngunit sinabi ni Jesus sa kaniya: Sumunod ka sa akin. Bayaan mong ilibing ng patay ang kanilang patay." *Lucas 10:27, "Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi maaaring maging alagad ko." ===Tungkol sa diborsiyo=== ====Pwede==== *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman, Ang sinomang lalake na ihiwalay na ang kaniyang asawa, ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, liban na lamang kung sa pakikiapid ang dahil, ay siya ang sa kaniya'y nagbibigay kadahilanan ng pangangalunya: at ang sinomang magasawa sa kaniya kung naihiwalay na siya ay nagkakasala ng pangangalunya. " *Mateo 19:3-9, At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, na siya'y tinutukso nila, at kanilang sinasabi, Naaayon baga sa kautusan na ihiwalay ng isang lalake ang kaniyang asawa sa bawa't kadahilanan? At siya'y sumagot at sinabi, Hindi baga ninyo nabasa, na ang lumalang sa kanila buhat sa pasimula, ay sila'y nilalang niya na lalake at babae, At sinabi, Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; at ang dalawa ay magiging isang laman? Kaya nga hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. Sinabi nila sa kaniya, Bakit nga ipinagutos ni Moises na magbigay ng kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay ang babae? Sinabi niya sa kanila, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay ipinaubaya sa inyo ni Moises na inyong hiwalayan ang inyong mga asawa: datapuwa't buhat sa pasimula ay hindi gayon. At sinasabi ko sa inyo, Sinomang ihiwalay ang kaniyang asawang babae, liban na kung sa pakikiapid, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing yaon na hiniwalayan ay nagkakasala ng pangangalunya." ====Hindi pwede==== *Marcos 10:2-11, "At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, at siya'y tinanong, Matuwid baga sa lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa? na siya'y tinutukso. At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Ano ang iniutos sa inyo ni Moises? At sinabi nila, Ipinahintulot ni Moises na ilagda ang kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay siya. Datapuwa't sinabi sa kanila ni Jesus, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay inilagda niya ang utos na ito. Nguni't buhat nang pasimula ng paglalang, Lalake at babaing ginawa niya sila. Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; At ang dalawa ay magiging isang laman; kaya hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. At sa bahay ay muling tinanong siya ng mga alagad tungkol sa bagay na ito. At sinabi niya sa kanila, Ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya laban sa unang asawa: *Lucas 16:18, "Ang bawa't lalaki na inihihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing inihiwalay ng kaniyang asawa ay nagkakasala ng pangangalunya. " ===Tungkol sa pamilya=== *Mateo 10:34-37, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak. 35 Naparito ako upang paghimagsikin ang isang tao laban sa kaniyang ama. Papaghimagsikin ko ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyenang babae. 36 Ang kaaway ng isang tao ay ang kaniyang sariling kasambahay.Ang umiibig sa kaniyang ama o ina ng higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumamg umiibig sa kaniyang anak na lalaki, o anak na babae nang higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. *Lucas 10:26, "Ang sinumang pumarito sa akin na hindi napopoot sa kaniyang ama at ina, asawang babae at mga anak, mga kapatid na lalaki at babae, maging sa sarili niyang buhay ay hindi maaaring maging alagad ko." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." *Mateo 12:46-50, "Samantalang nagsasalita pa siya sa mga tao, narito, ang kaniyang ina at kaniyang mga nakakabatang kapatid na lalaki ay nakatayo sa labas. Ibig nila siyang makausap. At may nagsabi sa kaniya: Narito ang iyong ina at iyong mga nakakabatang kapatid na lalaki, na nakatayo sa labas. Ibig ka nilang makausap. Ngunit si Jesus ay sumagot sa kaniya: Sino ang aking ina at sino ang aking mga kapatid na lalaki? Iniunat niya ang kaniyang kamay at itinuro ang kaniyang mga alagad na sinabi: Narito ang aking ina at mga kapatid na lalaki. 50 Ito ay sapagkat ang sinumang gumaganap ng kalooban ng aking Ama na nasa langit ay siyang aking kapatid na lalaki at kapatid na babae at ina." ===Tungkol sa espada=== *Mateo 26:51-52, "At narito, isa sa mga kasama ni Jesus ay bumunot ng kaniyang tabak(espada). Inundayan niya ng taga ang alipin ng pinakapunong-saserdote at natanggal ang tainga nito. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ibalik mo ang iyong tabak sa lalagyan nito: Ito ay sapagkat ang sinumang gumagamit ng tabak ay sa tabak din mamamatay." *Lucas 22:36, "Sinabi nga niya sa kanila: Ngayon, siya na may kalupi ay hayaang magdala niyon. Ang may bayong ay gayundin. Siya na walang tabak ay ipagbili niya ang kaniyang damit at bumili ng tabak." *Mateo 10:34, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak." ===Tungkol sa pagbabayad ng buwis=== *Mateo 22:15-21, "Umalis ang mga Fariseo at nagplano sila kung paano mahuhuli si Jesus sa kaniyang pananalita. Sinugo nila kay Jesus ang kanilang mga alagad kasama ang mga tauhan ni Herodes. Sinabi nila: Guro, alam naming ikaw ay totoo at itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Hindi ka nagtatangi sa kaninuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng tao. Sabihin mo nga sa amin: Ano ang iyong palagay? Naaayon ba sa kautusan na magbigay kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang kasamaan. Kaniyang sinabi: Bakit ninyo ako sinusubukan, kayong mga mapagpakunwari? 19 Ipakita ninyo sa akin ang perang ginagamit na buwis-pandayuhan. Dinala nila sa kaniya ang isang denaryo. 20 Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila sa kaniya: Kay Cesar. Sinabi niya sa kanila: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." *Marcos 12:13-17, "Isinugo nila kay Jesus ang ilan sa mga Fariseo at ilan sa mga Herodiano upang hulihin siya sa kaniyang salita. 14 Lumapit sila kay Jesus at sinabi: Guro, alam naming ang sinasabi mo ay totoo. Alam din namin na hindi ka nagtatangi ng sinuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng mga tao. Sa halip ay itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Naaayon ba sa kautusan na magbigay kami kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Dapat ba tayong magbigay nito o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang pagpapaimbabaw. Sinabi niya sa kanila: Bakit ninyo ako sinusubok? Dalhan ninyo ako ng isang denaryo upang makita ko. At dinalhan nila siya nito. Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila: Kay Cesar. Sinabi sa kanila ni Jesus: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." ===Tungkol sa kapangyarihan=== *Mateo 10:42-44, "Tinawag sila ni Jesus at sinabi: Nalalaman ninyo na ang mga kinikilalang namumuno sa mga Gentil ay namumuno na may pagkapanginoon sa kanila. Ang mga dakila sa kanila ay gumagamit ng kapamahalaan sa kanila. 4Huwag maging gayon sa inyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging dakila ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging una ay magiging alipin ng lahat." *Mateo 23:8-12, "Huwag kayong patawag sa mga tao na guro sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo, at kayong lahat ay magkakapatid. Huwag ninyong tawaging ama ang sinuman dito sa lupa sapagkat iisa ang inyong Ama na nasa langit. Huwag kayong patawag na mga pinuno sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo. Ngunit ang higit na dakila sa inyo ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinumang magtataas ng kaniyang sarili ay ibababa at ang sinumang magpapakumbaba sa kaniyang sarili ay itataas." ===Pagkakasala=== *Mateo 5:28-30, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't tumingin sa isang babae na taglay ang masamang hangad ay nagkakasala, na ng pangangalunya sa kaniyang puso. At kung ang kanan mong mata ay nakapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mabulid sa [[Gehenna]]. At kung ang kanan mong kamay ay nakapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mapasa [[Gehenna]]. " *Mark 9:43-48, "At kung ang kamay mo ay makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa buhay na pingkaw, kay sa may dalawang kamay kang mapasa impierno, sa apoy na hindi mapapatay. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang paa mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok kang pilay sa buhay kay sa may dalawang paa kang mabulid sa [[Gehenna]]. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang mata mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa kaharian ng Dios na may isang mata, kay sa may dalawang mata kang mabulid sa [[Gehenna]]; Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. " ===Iba pa=== *Juan 13:34, "Isang bagong utos ang ibinibigay ko sa inyo, kayo ay mag-ibigan sa isa't isa. Kung papaanong inibig ko kayo ay gayundin naman kayong mag-ibigan sa isa't isa." *Mateo 10:23, "Datapuwa't pagka kayo'y pinagusig nila sa isang bayang ito, ay magsitakas kayo tungo sa kasunod na bayan: sapagka't sa katotohanang sinasabi ko sa inyo, Hindi ninyo matatapos libutin ang mga bayan ng Israel, hanggang sa pumarito ang Anak ng tao. ===Tungkol sa kanyang sarili=== *Mateo 15:24, "Sinabi niya: Sinugo lamang ako para sa mga naliligaw na tupa sa sambahayan ng Israel." *Lucas 18:18-19, "Isang pinuno ang nagtanong sa kaniya na sinasabi: Mabuting guro, ano ang dapat kong gawin upang magmana ako ng buhay na walang hanggan? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Bakit mo ako tinatawag na mabuti? Walang sinumang mabuti maliban sa isa, ang Diyos." == Historisidad ni Hesus {{anchor|H}}== {{main|Teoriyang mito si Hesus|Diyos na namatay at nabuhay}} Ayon sa iskolar na si L. Michael White, si Hesus ay hindi sumulat ng anumang mga kasulatan o ang sinumang may personal na kaalaman sa kanya. Walang ebidensiyang arkeolohikal na nagpapatunay ng kanyang pag-iral. Walang mga salaysay na kakontemporaryo o nabuhay noong panahon ni Hesus at walang mga salaysay ng saksi (''eyewitnesses'') o anumang direktang rekord ang umiiral tungkol kay Hesus. Ang lahat ng mga salaysay tungkol sa buhay ni Hesus ay nagmula sa mga sanggunian gaya ng nasa [[Bagong Tipan]] na tinatanggap ng mga skolar ng Bagong Tipan na isinulat pagkatapos ng mga dekada o siglo pagkatapos ng sinasabing panahon ni Hesus. Ang pinaniniwalaang pinakamaagang mga sanggunian tungkol kay Hesus ang mga [[sulat ni Pablo]] na isinulat mga 20-30 taon pagkatapos ng pinaniniwalaang kamatayan ni Hesus. Ayon kay White, si Pablo ay hindi kasama ni Hesus o nag-angkin na nakita si Hesus bago ang kamatayan nito.<ref>White 2004, pp. 3–4.</ref> Ang tanging tinatanggap ng mga maraming mga Kristiyano na tamang sanggunian ng buhay ni Hesus ang ang apat [[kanon]]ikal na Ebanghelyo ng [[Bagong Tipan]] na [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]]. Ang mga ito ay hindi maituturing na mga "''walang kinikilingang''" mga salaysay ng buhay ni Hesus dahil ang hangarin ng mga aklat na ito ay mang-akay sa relihiyong [[Kristiyanismo]](Juan 20:30). Ang mga ebanghelyong ito ay isinulat ng mga hindi kilalang may akda at ang mga pangalan ng mga ''apostol'' gaya ng ''Ebanghelyo ayon kay Mateo'' ay ikinabit lamang sa mga manuskrito nito noong ika-2 siglo. Sa karagdagan, [[:Kategorya:Mga Ebanghelyo|maraming mga ebanghelyo]] at mga kasulatan noong maagang siglo ng Kristiyanismo na nag-aangkin ring mula sa mga ''apostol'' ngunit ang mga ito ay hindi nakasama sa [[kanon]] ng Katoliko na nabuo lamang noong ika-4 siglo CE. Ang mga salaysay na may "[[milagro|pagmimilagro]]" at mga ekstradordinaryong mga salaysay gaya ng [[pagkabuhay ng mga patay]] at pag-ahon nito sa mga libingan(Mateo 27:51-53) ay itinuturing ng mga historyan at skolar na ''hindi kapani-paniwala''. Ang mga ibang iskolar ay nagsasabing ang mga apat na kanonikal na ebanghelyo ay hindi isinulat ng mga "saksi"(eyewitness) dahil ang mga ito ay naglalaman ng mga maling heograpiya ng Palestina(o Israel) gayundin ng mga maling paglalarawan ng mga kustombre ng mga [[Hudyo]] noong unang siglo CE.<ref>Lee Martin Mc Donald and Stanley E. Porter, Early Christianity and its Sacred Literature, (Nov 2000, Hendrickson Publishers, Inc.), p. 286</ref><ref>Nineham, Saint Mark (Westminster John Knox Press, 1978), pp. 294-295</ref><ref>Raymond E. Brown, S.S., An Introduction To The New Testament, The Anchor Bible Reference Library (Doubleday, 1997) pp. 159-160</ref><ref>The Acts of Jesus: What Did Jesus Really Do?, Robert Funk, p79</ref> Bukod dito, sinasabi din ng mga iskolar na ang mga kanonikal na ebanghelyo na Mateo, Marcos, Lucas Juan ay naglalaman ng mga magkakasalungat na mga salaysay gaya ng salaysay ng [[Hesus#Kapanganakan|kapanganakan ni Hesus]] sa itaas.<ref>[http://www.infidels.org/library/modern/paul_carlson/nt_contradictions.html NT contradictions]</ref><ref name=ji>Jesus, Interrupted: Revealing the Hidden Contradictions in the Bible (And Why We Don't Know About Them). Bart Ehrman, HarperCollins, USA. 2009. ISBN 0-06-117393-2.</ref> Ayon din sa mga iskolar, ang [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]] at [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] ay kumopya lamang sa [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]] at sa isang hindi na umiiral na dokumentong tinatawag na "[[Dokumentong Q]]". Walang umiiral na kontemporaryong(nabuhay noong panahon ni Hesus) na mga salaysay tungkol kay Hesus mula sa mga pagano o "hindi" Kristiyanong manunulat. Ang mga hindi-Krisitiyanong salaysay sa buhay ni Hesus ay isinulat pagkatapos ng ilang mga dekada pagkatapos ng sinasabing "kamatayan ni Hesus"(ca. 30-33 CE). Halimbawa, ang Hudyong historyan na si [[Josephus]] sa kanyang [[Antiquities of the Jews]] ay sumulat ng ilang linya tungkol kay Hesus. Ito ay matatagpuan sa Antiquities of the Jews ni [[Josephus]] na isinulat noong circa 93 o 94 CE. Gayunpaman, si [[Josephus]] ay hindi kakontemporaryo o nabuhay sa panahon ni Hesus at maaaaring narinig(hearsay) lamang ni Josephus ang mga salaysay at hindi niya ito "mismong" nasaksikhan. Pinaniniwalaan ng ilan na ang mga talatang ito ay interpolasyon o dagdag dahil dahil walang isang manunulat na Kristiyano bago ang ikaapat na siglo CE na nagbanggit nito. Halimbawa, ang ikatlong siglo CE na ama ng simbahang si [[Origen]] ay malawak na sumipi mula kay [[Josephus]] sa kanyang masigasig na pagtatanggol sa [[Kristiyanismo]] ngunit hindi niya sinipi ang "talata ni Josephus tungkol kay Hesus". Ang katunayan, ayon Origen ay si Josephus ay ''hindi naniniwalang si Hesus ang Kristo''.<ref name=jesusneverexisted>http://www.jesusneverexisted.com/josephus-etal.html</ref> Ang isa pang karaniwang ginagamit ng mga Kristiyano na ebidensiyang pagano kay Hesus ang ''sinasabing'' pahayag ni [[Tacitus]](c.55-117 CE) sa kanyang [[Mga Annal ni Tacitus]] tungkol sa sektang Kristiyano at Christus. Gayunpaman, ito ay pinagdududahan ng ilan. Ang eksaminasyong ultra-violet ng manuskrito ng [[Mga Annal ni Tacitus]] ay konklusibong nagpapakita na may pagbabago ng orihinal na ''e'' ng ''chrestianos'' ("ang mabuti") sa ''i''.<ref>J. Boman, ''[http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ Inpulsore Cherestro? Suetonius’ Divus Claudius 25.4 in Sources and Manuscripts] {{Webarchive|url=https://archive.is/20130104012946/http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ |date=2013-01-04 }}'', Liber Annuus 61 (2011), ISSN 0081-8933, Studium Biblicum Franciscanum, Jerusalem 2012, p. 355, n. 2.</ref><ref>[[Georg Andresen]] in ''Wochenschrift fur klassische Philologie'' 19, 1902, col. 780f</ref> Ang talatang ito ay hindi rin sumasalamin sa tono o kakayahang linggwistiko ni Tacitus. Walang ring mga apolohistang Kristiyano ang sumipi ng talatang ito ni Tacitus at tila lumitaw lamang ng salita-sa-salita sa mga kasulatan ni [[Sulipicius Severus]] noong ika-5 siglo CE.<ref name=jesusneverexisted/> May mga iskolar na nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral at ang mga kwento ni Hesus sa ebanghelyo ay inimbento at kinopya lamang mula sa mga kwento ng mga tagapagligtas at [[Diyos na namatay at nabuhay|mga diyos na paganong namatay at nabuhay]] sa iba't ibang mga mitolohiya gaya ng sa [[Sinaunang Ehipto]] at [[Sinaunang Gresya]].<ref name=jne>[http://www.jesusneverexisted.com/ Jesus Never Existed]</ref> Sa kanyang pagtatanggol sa akusasyong inimbento ng mga [[Kristiyano]] si Hesus, ikinatwiran ng Kristiyanong si [[Justin Martyr]](100 CE – ca.165 CE) na umabot sa mga tenga ng diablo na hinulaan ng mga [[propesiya ng Bibliya|propeta sa Lumang Tipan]] ang pagdating ni Hesus, at inudyokan ang mga paganong manunulat(bago pa ang paglitaw ng Kristiyanismo) na magsulong ng mga tatawaging mga anak ni [[Hupiter]] upang ipaniwala sa mga tao na ang Kristo ay katulad ng mga anak ni Hupiter. Isinaad ni Justin Martyr na: {{cquote|"''Nang aming sabihing si Hesu-Kristo ay nilikha nang walang pagsasamang seksuwal, ipinako at namatay at muling nabuhay at umakyat sa langit, wala kaming isinusulong na bago o iba mula sa pinaniniwalaan niyong tungkol sa mga ginagalang niyong mga anak na lalake ni [[Hupiter (diyos)|Hupiter]]...Tungkol sa pagtutol na ipinako ang aming Hesus, aking sinasabi na ang pagdurusa ay karaniwan sa lahat ng mga binanggit na anak ni Hupiter...Tungkol sa kanyang pagkapanganak sa isang birhen, kayo ay mayroong [[Perseus]] upang balansihin ito...At nang isulong ng diablo si [[Asclepius]] bilang [[resureksiyon|tagabuhay ng patay]] at tagpagpagaling ng lahat ng mga [[karamdaman]], hindi ko ba maaaring sabihin na gayundin sa bagay na ito ay kanyang ginaya ang mga hula tungkol kay Kristo?''"}} Maraming mga iskolar ang naniniwala sa posibilidad na ang [[Budismo]] ay nakaimpluwensiya sa simulang pag-unlad ng [[Kristiyanismo]]. Ayon sa mga iskolar, maraming pagkakatugma sa kapanganakan, buhay, mga doktrina at kamatayan nina [[Buddha]] at Hesus.<ref>{{cite book |title=Cross-Cultural Contacts and Exchanges in Pre-Modern Times |first=Jerry H. |last=Bentley |publisher=Oxford University Press |year=1992 |isbn=978-0-19-507640-0 |page=240}}</ref> == Mga paniniwala tungkol kay Hesus == === Mga paniniwala sa tunay na kalikasan ni Hesus {{anchor|K}}=== *[[Subordinasyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay mas mababa sa Ama sa kalikasan. Ayon sa mga skolar, ito ang doktrinang tinatanggap ng maraming mga teologong Kristiyano bago ang pagkakabuo ng doktrinang [[Trinidad]] noong ika-4 siglo. Ang ''subordinasyonismong ontolohikal'' ay natatangi mula sa ''subordinasyong ekonomiko o subordinasyong relasyonal'' na tinatanggap ng ilang mga [[Trinidad|Trinitariano]]. Sa subordinasyonismo o subordinasyong ontolohikal, ang Anak at Ama ay hindi lamang hindi magkatumbas sa opisina kundi pati sa kanilang kalikasan. Sa ''subordinasyong ekonomiko'', ang subordinasyon ng Anak ay nauukol lamang sa paraan ng subsistensiya at operasyon ngunit hindi sa kalikasan. Ang tagapagtaguyod ng doktrinang subordinasyonismo na si [[Origen]] ay nagturo na si Hesus ay isang ikalawang Diyos at may ibang substansiya sa Ama. *[[Arianismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay hindi diyos at nilikha lamang ng diyos. Ang tunay na diyos lamang ang ama at sa pamamagitan ng anak ay nilikha ang [[banal na espiritu]] na nagpapasakop sa anak kung paanong ang anak ay nagpapasakop sa ama. *[[Trinitarianismo]]: Ang paniniwala na nabuo noong ika-4 siglo<ref>HarperCollins Bible Dictionary, "The formal doctrine of the Trinity as it was defined by the great church councils of the fourth and fifth centuries is not to be found in the NT [New Testament]" (Paul Achtemeier, editor, 1996, "Trinity"). </ref> na si Hesus ang isa sa tatlong mga persona ng isang Diyos. Ang Diyos Ama, Diyos Anak(Hesus) at Diyos Espirito Santo ay mga personang natatangi sa bawat isa ngunit may iisang "substansiya, esensiya o kalikasan". Ito ay nabuo noong mga ika-4 na siglo bilang reaksiyon sa subordinasyonismo at Arianismo. Taliwas sa paniniwala ng [[Simbahang Katoliko Romano]], ang [[Simbahang Silangang Ortodokso]] ay naniniwala sa monarkiya ng Ama na nagsasaad na ang Anak at Banal na Espirito ay hinango mula sa Ama at ang Ama ang natatanging walang pinagmulan o sanhi. Ayon sa Silangang Ortodokso, ang Ama ay walang hanggan at hindi nalikhang realidad. Si Kristo at Banal na Espirito ay walang hanggan rin at hindi nalikha sa dahilang ang kanilang pinagmulan ay hindi sa ousia ng Diyos kundi sa hypostasis ng Diyos na tinatawag na Ama. Sa Romano Katoliko, ang Banal na Espirito ay nagmula nang pantay mula sa parehong Ama at Anak. *[[Modalismo]]: Ang paniniwalang salungat sa [[Trinidad]] na ang Ama, Anak at Banal na Espirito ay mga iba ibang aspeto ng isang monadikong Diyos sa halip na tatlong mga natatanging persona sa isang PagkaDiyos. *[[Adopsiyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay naging "anak ng diyos" sa pamamagitan ng pag-aampon sa kanyang bautismo. *[[Psilantropismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay isa lamang tao at ang literal na anak ng mga taong magulang. *[[Socinianismo]]: Itinuro ni [[Photinus]] na si Hesus bagaman perpekto at walang kasalanan at isang mesiyas ay isa lamang perpektong Anak ng Diyos at walang pag-iral bago ang kanyang kapanganakan. *[[Gnostisismo]]: Si Kristo ay isang makalangit na [[Aeon]] ngunit hindi kaisa ng Ama. *[[Chalcedoniano]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan: isang tao at isang diyos pagkatapos ng kanyang pagkakatawang tao. *[[Eutychianismo]]: Ang paniniwalang ang kalikasang pagkatao at pagkadiyos ni Hesus ay pinagsama sa isang(mono) kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay "natunaw gaya ng patak ng [[pulot]] sa [[dagat]]. *[[Miapisismo]]: Ang paniniwalang ang pagkaDiyos at pagkatao ni Kristo ay nagkakaisa sa isang kalikasan. *[[Monopisismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may isa lamang kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay sinisipsip ng kanyang pagka-diyos. *[[Apollinarismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may katawang tao at may taong "buhay na prinsipyo" ngunit ang diyos na logos ay pumalit sa nous o "nag-iisip na prinsipyo", na maikukumpara ngunit hindi katulad ng tinatawag na [[isip]] sa kasalukuyang panahon. *[[Monothelitismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan sa isang persona ngunit siya ay may kaloobang(will) pagkadiyos ngunit walang kaloobang pangtao. *[[Docetismo]]: Ang paniniwalang ang pisikal na katawan ni Hesus ay isa lamang ilusyon gayundin ang kanyang krusipiksiyon. Samakatuwid, si Hesus ay para lamang may pisikal na katawan at parang pisikal na namatay ngunit sa realidad, si Hesus ay walang katawan, isang purong espiritu kaya hindi maaaring mamamatay ng pisikal. *[[Mandaeismo]]: Sila ay naniniwala na si Hesus ay isang "bulaang propeta" na nagliko ng mga katuruang ipinagkatiwala sa kanya ni Juan Bautista. *[[Marcionismo]]: Sila ay naniniwala na ang Kristo ay hindi ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit isang entidad na espiritwal na ipinadala ng Monad upang ihayag ang katotohanan tungkol sa pag-iral at kaya ay pumapayag sa sangkatauhan na makatakas sa bitag na pangmundo ng demiurge. *Mga [[Ebionita]]: Kanilang itinakwil ang pre-eksistensiya ni Hesus, kanyang pagkaDiyos, kanyang birheng kapanganakan, pagtitikang kamatayan at pisikal na pagkabuhay muli sa kamatayan. Sila ay naniwalang si Hesus ay isang biolohikal na anak nina Maria at Jose at pinili ng Diyos na maging propetang mesiyaniko nang siya ay pahiran ng Banal na Espirito sa kanyang bautismo. Sila ay tumatanggap lamang sa ''isang ebanghelyo'' na [[Ebanghelyo ng mga Ebionita]] bilang karagdagan sa [[Tanakh]](Hebreong Lumang Tipan) at nagturo na ang mga Hudyo at Hentil ay dapat sumunod sa mga kautusan ni Moises. *[[Pablo ng Samosta]]: Kanyang itinuro na si Hesus say isa lamang tao na nilagyan ng Diyos na Logos. Dahil dito, si Hesus ay hindi isang Diyos na naging tao kundi Tao na naging Diyos. === Paniniwala ng pagiging mesiyas ni Hesus === {{pangunahin|Mesiyas}} Sa teolohiya ng [[Hudaismo]], ang ''[[mesiyas|mashiah]]'' o mesiyas ay tumutukoy sa isang [[hari]] ng [[Israel]] mula sa angkan ni [[David ng Israel|David]], na mamamahala sa [[Mga Hudyo|mga pinagkaisang tribu ng Israel]]<ref>Megila 17b–18a, Ta'anit 8b</ref>, at maglulunsad ng '''Panahong Mesiyaniko'''<ref>''E·ra me·siá·ni·ca'' sa [[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]]</ref><ref>Sota 9a</ref> ng pandaigdigang kapayapaan. Kabilang sa mga pangyayaring magaganap sa pagdating ng Hudyong mesiyas ayon sa mga skolar ng Hudaismo ang muling pagkakabuo ng [[sanhedrin]] at muling pagkakatipon ng mga Hudyo sa Israel na nagkalat sa buong mundo. Ang mga natipon ay muling magbabalik sa pagsunod sa [[Torah]] at kautusan ni [[Moises]]. Ayon din sa [[Hudaismo]], ang mesiyas na Hudyo rin ang tanging binibigyan ng kapangyarihan na magtayong muli ng isang "pisikal"(literal) na [[Templo sa Herusalem]] na tinatawag na [[Ikatlong Templo]]. Sa muling pagtatayong ito ng Templo sa Israel, ang mga paghahandog ng mga hayop ng Hudyo kay [[Yahweh]] ay muling mapapanumbalik. Sa Hudaismo, ang mesiyas ay isa lamang ordinaryong ''tao'' na sumusunod sa [[Torah]] at hindi isang [[Diyos]] o isang ''Diyos'' na Anak ng Diyos. ==== Pananaw ng mga Kristiyano ==== Sa apat na ebanghelyo, si Hesus ay inaangkin na ang ''[[mesiyas]]'' na ipinadala ng [[Diyos]] upang iligtas ang kanyang mga alagad sa malapit na paghuhukom na magaganap noong unang siglo CE(Mateo 19:28, Mateo 10:23). Ang salitang hebreong mesiyas ay isinalin sa Griyegong "kristo" kaya karaniwang tinatawag si Hesus na "Hesu-Kristo"(Jesus Christ) dahil sa paniniwalang si Hesus ang mesiyas o kristo. Upang patunayan ang pag-aangking ito ng pagiging mesiyas o kristo ni Hesus, ang mga may akda ng 4 na kanonikal na ebanghelyo (Mateo, Marcos, Lucas, Juan) ay humanap ng mga "hula" sa [[Tanakh]](Lumang Tipan) at inangking ang mga ito na katuparan ni Hesus. Ang salin ng Hebreong Tanakh na pinagsanggunian o sinipi ng mga may akda ng 4 na ebanghelyo ang saling Griyego na [[Septuagint]]. Ayon din sa mga skolar, ang Bagong Tipan ay orihinal na isinulat sa wikang Griyego. Hindi tinatanggap ng mga skolar na Hudyo ang Septuagint dahil sa naglalaman ito ng mga korupsiyon. Ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo(Mateo, Marcos, Lucas, Juan), dahil sa pagtuturo ni Hesus ng mga utos na iba sa mga kautusan ni [[Moises]], si Hesus ay itinakwil ng mga Hudyo. Bukod dito, ayon din sa Bagong Tipan, si Hesus ay nag-angking diyos(Juan 10:33) na itinuturing ng mga Hudyo na isang malaking kapusungan dahil sa kanilang paniniwala lamang sa isang diyos na si [[Yahweh]]. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]](ca. 90-100 CE) na pinakahuling [[kanon]]ikal na ebanghelyo na isinulat, si Hesus ay naging isa nang preeksistenteng [[Logos]] (Juan 1:1-14) na isang [[Diyos]] na nagkatawang [[tao]] na umiral na bago pa umiral si [[Abraham]](Juan 8:58). Ang [[Logos]] ay isang konsepto sa [[Pilosopiyang Griyego]] na pinalawig ng Hudyong-Helenistikong si [[Philo]] ng [[Alehandriya]](20 BCE-50 CE). Gayunpaman, tila ito ay sinsalungat sa Juan 10:33-35 nang sabihin ni [[Hesus]] na "''Sinagot siya ng mga [[Hudyo]], Hindi dahil sa mabuting gawa ay binabato ka namin, kundi sa pamumusong; at sapagka't ikaw, bagaman ikaw ay tao, ay nagpapakunwari kang Diyos. Sinagot sila ni Hesus, Hindi baga nasusulat sa inyong kautusan, Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos? Kung tinawag niyang mga Diyos, yaong mga dinatnan ng salita ng Diyos (at hindi mangyayaring sirain ang kasulatan)''". Ito sy hinango mula sa [[Aklat ng mga Awit]] 82:1-6: :Ang Diyos ([[El (diyos)]] ay tumatayo sa kapisanan ng mga Diyos([[Elohim]]) Siya'y humahatol sa gitna ng mga Diyos.Hanggang kailan magsisihatol kayo ng kalikuan, At magsisigalang sa mga pagkatao ng masama? (Selah)Hatulan mo ang dukha at ulila: Gawan mo ng kaganapan ang napipighati at walang nagkakandili.Sagipin mo ang dukha at mapagkailangan: Iligtas ninyo sila sa kamay ng masama,Hindi nila nalalaman, ni nauunawa man;Sila'y nagsisilakad na paroo't parito sa kadiliman: Lahat ng patibayan ng lupa ay nangakilos.Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos([[Elohim]],At kayong lahat ay mga anak ng Kataastaasan. ==== Pananaw ng mga Hudyo tungkol kay Hesus ==== Ayon sa mga skolar ng Hudaismo, ang mga sinasabing hula na katuparan ni Hesus sa Bagong Tipan ay binatay mula sa maling saling Griyego na [[Septuagint]] ng [[Bibliya]] gayundin ay mga misinterpretasyon ng mga talata sa Tanakh.<ref>[http://judaism.about.com/library/3_askrabbi_o/bl_simmons_messiah3.htm Why did the majority of the Jewish world reject Jesus as the Messiah, and why did the first Christians accept Jesus as the Messiah?] by Rabbi [[Shraga Simmons]] (about.com)</ref><ref>{{cite book | author=Michoel Drazin | title=Their Hollow Inheritance. A Comprehensive Refutation of Christian Missionaries | year=1990 | publisher=Gefen Publishing House, Ltd. | isbn=965-229-070-X | url=http://www.drazin.com }}</ref><ref>Troki, Isaac. [http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html "Faith Strengthened"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929141607/http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html |date=2007-09-29 }}.</ref><ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.messiahtruth.com/isa714b.html |title=The Jewish Perspective on Isaiah 7:14 |publisher=Messiahtruth.com |date= |accessdate=2009-04-11}}</ref><ref>http://www.outreachjudaism.org/FAQ</ref> Ang opisyal na [[Bibliya]]ng ginagamit ng mga Hudyo ay ang Hebreong [[Masoretiko]] at hindi ang Griyegong [[Septuagint]]. Ang isa sa maraming halimbawa ng mga pinaniniwalaang korupsiyon sa Septuagint ang Isaias 7:14 na pinagkopyan ng manunulat ng [[Ebanghelyo ni Mateo]](Mateo 1:23). Ayon sa Isaias 7:14&nbsp;ng [[Septuagint]], "ang partenos(birhen) ay manganganak...". Ayon sa [[Masoretiko]], ang Isaias 7:14 ay "ang almah(babae) ay buntis at malapit ng manganak...". <ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/dual-virgin.html</ref> === Sa Islam === Ayon sa [[Islam]], si Hesus (''Issa'' sa Qur'an) ay kinikilala bilang sugo at ''masih''(mesiyas sa Islam) ng diyos na si ''Allah'' na ipinadala upang gabayan ang mga Anak ng Israel (''bani isra'il'') sa pamamagitan ng isang bagong kasulatan, ang Ebanghelyo(''Injil'' sa Qur'an)<ref>The Oxford Dictionary of Islam, p.158</ref> . Gayumpaman, itinatakwil ng Islam ang mga paniniwala sa Kristiyanismo na si Hesus ay ipinako sa krus, sa halip siya ay sinasabi sa Qur'an na iniakyat ng buhay sa langit. Isinasalaysay ng Islamikong tradisyon na siya ay magbabalik sa lupa kapag sa Araw ng Paghahatol upang ibalik muli ang katarungan at talunin ang "Maling Mesiyas" (''al-Masih al-Dajjal'', kilala rin bilang ''Antikristo'') at ang mga kalaban ng Islam. Dahil isa siyang makatarungang pinuno, si Hesus sa huli ay yayao.<ref>"Isa," Encyclopedia of Islam.</ref> Gaya ng lahat ng propeta sa [[Islam]], si Hesus ay itinuturing na isang [[Muslim]]. Itinatakwil ng Islam ang pananaw ng [[Kristiyanismo]] na si Hesus ay diyos na nagkatawang tao o anak ng diyos. Ang [[Qur'an]] ay nagsasaad na mismong si Hesus ay hindi nag-angkin ng mga gayong bagay. Ang Qur'an ay nagbibigay diin din na si Hesus ay isa lamang mortal(namamatay) na tao na gaya ng ibang propeta sa Islam ay hinirang ng diyos upang ipalaganap ang mensahe ng diyos. ==Tingnan din== *[[Santiago ang Kapatid ni Hesus]] *[[Apollonius ng Tyana]] (kontemporaryo ni Hesus at isang manggagawa ng [[milagro]]) *[[Hesus na anak ni Damneus]] *[[Hesus anak ni Pandera]] (isa ring manggawa ng milagro at pinaniniwalaang ang nagtatag ng [[Mga Essene]]) *[[Hesus anak ni Stada]] *[[Hesus anak ni Ananias]] na humula sa pagkawasak ng [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] at kilala sa pagsasabi na "Sa aba niyo!" *[[Hesus anak ni Thebuth]] *[[Barrabas]] na tinawag ring Hesus Barabbas ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] 27:16-17 *[[Hesus anak ni Sirac]] *[[Dionysus]], Diyos ng Alak, Ubasan, [[binuhay mula sa patay]], bumuhay sa kanyang ina mula sa patay. *[[Eliseo]] na manggagawa ng [[milagro]], bumuhay ng patay, nagpagaling ng [[ketong]] at nagparami ng tinapay at langis. *[[Mesiyas]] *[[Digmaan ng Mesiyas]] *[[Mga Essene]] == Mga sanggunian == {{Reflist|2}} == Bibliograpiya == {{refbegin|30em}} * <span id="refBible" class="citation">[[Ang Bibliya]]</span> * <span id="refAllison1999" class="citation">[[Dale Allison|Allison, Dale]]. ''Jesus of Nazareth: Millenarian Prophet.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1999. ISBN 0-8006-3144-7</span> * <span id="refBrown1997" class="citation">[[Raymond E. Brown]] ''An Introduction to the New Testament.'' New York: Doubleday, 1997. ISBN 0-385-24767-2</span> * <span id="refBrown1994" class="citation">{{cite book |authorlink= Raymond E. Brown |last=Brown |first=Raymond E. |year=1994 |location=New York |publisher=Doubleday, Anchor Bible Reference Library |isbn=978-0-385-19397-9 |title=The Death of the Messiah: from Gethsemane to the Grave: A Commentary on the Passion Narratives in the Four Gospels}}</span> **<span id="refBrown1999">{{cite book|first=Raymond E.|last=Brown|title=The birth of the Messiah|year=1999|isbn=0-385-49447-5}}</span> *<span id="refCarson1992" class="citation">[[D. A. Carson]], [[Douglas J. Moo]] and [[Leon Morris]]. ''An Introduction to the New Testament.'' Grand Rapids, MI: Zondervan Publishing House, 1992.</span> * <span id="refCohen1987" class="citation">[[Shaye J.D. Cohen|Cohen, Shaye J.D.]]. ''From the Maccabees to the Mishnah''. Philadelphia: Westminster Press, 1987. ISBN 978-0-664-21911-6</span> * <span id="refCohen2001" class="citation">Cohen, Shaye J.D. ''The Beginnings of Jewishness: Boundaries, Varieties, Uncertainties.'' Berkeley: University of California Press, 2001. ISBN 0-520-22693-3</span> *<span id="refCox2007" class="citation">{{cite book|first1=Steven L.|last1=Cox|first2=Kendell H|last2=Easley|year=2007|title=Harmony of the Gospels|isbn=0-8054-9444-8}}</span> * <span id="refCrossan" class="citation">[[John Dominic Crossan|Crossan, John Dominic]].</span> ** <span id="refCrossan1993" class="citation">''The Historical Jesus: The Life of a Mediterranean Jewish Peasant.'' New York: HarperSanFrancisco, 1993. ISBN 0-06-061629-6</span> ** <span id="refCrossan1995" class="citation">''Who Killed Jesus?: exposing the roots of anti-semitism in the Gospel story of the death of Jesus''. San Francisco: HarperSanFrancisco, 1995. ISBN 978-0-06-061671-7</span> * <span id="refDavenport1996" class="citation">[[Guy Davenport|Davenport, Guy]]; and [[Benjamin Urrutia|Urrutia, Benjamin]] (trans.) ''The Logia of Yeshua: The sayings of Jesus''. Washington, DC: Counterpoint, 1996. ISBN 978-1-887178-70-9</span> * <span id="refDeLaPotterie1989" class="citation">De La Potterie, Ignace. ''The hour of Jesus: The passion and the resurrection of Jesus according to John''. New York: Alba House, 1989. ISBN 978-0-8189-0575-9</span> * <span id="refDurant1944" class="citation">Durant, Will. ''Caesar and Christ.'' New York: Simon and Schuster, 1944. ISBN 0-671-11500-6</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">[[Bart D. Ehrman|Ehrman, Bart]]. ''The Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-514183-0</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">Ehrman, Bart. ''The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-515462-2</span> * <span id="refFredriksen2000a" class="citation">[[Paula Fredriksen|Fredriksen, Paula]]. ''Jesus of Nazareth, King of the Jews: A Jewish Life and the Emergence of Christianity.'' New York: Vintage, 2000. ISBN 0-679-76746-0</span> * <span id="refFredriksen2000b" class="citation">Fredriksen, Paula. ''From Jesus to Christ: The origins of the New Testament images of Christ.'' New Haven: Yale University Press, 2000. ISBN 978-0-300-08457-3</span> * <span id="refFinegan1998" class="citation">[[Jack Finegan|Finegan, Jack]]. ''Handbook of Biblical Chronology'', revised ed. Peabody, MA: Hendrickson Publishers, 1998. ISBN 1-56563-143-9</span> * <span id="refFuller1965" class="citation">Fuller, Reginald H., ''[[The Foundations of New Testament Christology]]''. New York: Scribners, 1965. ISBN 0-227-17075-X</span> *<span id="refGrant1977" class="citation">[[Michael Grant (author)|Michael Grant]], ''Jesus: An Historian’s Review of the Gospels'', Scribner’s, 1977.</span> *<span id="refGrudem1994" class="citation">{{Cite book |title= Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine |last= Grudem |first= Wayne | authorlink= Wayne Grudem |year= 1994 |publisher= [[Zondervan]] |location= Grand Rapids, MI |isbn= 0-310-28670-0}}</span> * <span id="refMeier" class="citation">Meier, John P., ''[[John P. Meier#A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus|A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus]]'', New York: [[Anchor Bible Series|Anchor Doubleday]],</span> ** <span id="refMeier1991" class="citation">V. 1, ''The Roots of the Problem and the Person'', 1991. ISBN 0-385-26425-9</span> ** <span id="refMeier1994" class="citation">V. 2, ''Mentor, Message, and Miracles'', 1994. ISBN 0-385-46992-6</span> ** <span id="refMeier2001" class="citation">V. 3, ''Companions and Competitors'', 2001. ISBN 0-385-46993-4</span> **<span id="Newbigin1989" class="citation">[[Lesslie Newbigin|Newbigin, J.E.L.]] ''The Gospel In a Pluralist Society''. London: SPCK, 1989.</span> * <span id="refOCollins1983" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''Interpreting Jesus.'' "Introducing Catholic theology". London: G. Chapman; Ramsey, NJ: Paulist Press, 1983. ISBN 978-0-8091-2572-2</span> * <span id="refOCollins2008" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''[[Jesus: A Portrait]]''. London: Darton, Longman & Todd, 2008. ISBN 978-0232527193</span> * <span id="refPelikan1999" class="citation">[[Jaroslav Pelikan|Pelikan, Jaroslav]]. ''Jesus Through the Centuries: His Place in the History of Culture.'' New Haven: Yale University Press, 1999. ISBN 0-300-07987-7</span> * <span id="refRobinson2001" class="citation">Robinson, John A. T. ''Redating the New Testament.'' Eugene, OR: Wipf & Stock, 2001 (original 1977). ISBN 1-57910-527-0.</span> * <span id="refSanders1993" class="citation">[[E.P. Sanders|Sanders, E.P.]] ''The Historical Figure of Jesus.'' London: Allen Lane Penguin Press, 1993. ISBN 978-0-7139-9059-1</span> * <span id="refSanders1987" class="citation">Sanders, E.P. ''Jesus and Judaism.'' Minneapolis: Fortress Press, 1987. ISBN 0-8006-2061-5</span> * <span id="refTheissen1998" class="citation">{{Cite book|last1=Theissen|first1=Gerd|last2=Merz|first2=Annette|year=1998|title=The historical Jesus : a comprehensive guide|isbn=0-8006-3122-6|publisher=Fortress Press|location=Minneapolis}}</span> * <span id="refVanVoorst2000" class="citation">{{cite book|last=Van Voorst|first=Robert E|year=2000|title=Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence|publisher=Eerdmans Publishing|isbn=0-8028-4368-9}}</span> * <span id="refVermes" class="citation">[[Géza Vermes|Vermes, Géza]].</span> ** <span id="refVermes1973" class="citation">''Jesus the Jew'' Philadelphia: Fortress Press, 1973.</span> ** <span id="refVermes2003" class="citation">''Jesus in his Jewish Context.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-3623-6</span> ** <span id="refVermes1981" class="citation">''Jesus the Jew: A Historian's Reading of the Gospels.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1981. ISBN 0-8006-1443-7</span> ** <span id="refVermes1993" class="citation">''The Religion of Jesus the Jew.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1993. ISBN 0-8006-2797-0</span> **<span id="refVermes2004" class="citation">{{cite book|last=Vermes|first=Geza|year=2004|title=The authentic gospel of Jesus|location=London|publisher=Penguin Books|isbn=978-0-14-100360-3}}</span> **<span id="refVermes2006" class="citation">{{Cite document | first = Géza | last = Vermes | title = The Nativity: History and Legend | place = London | publisher = Penguin | year = 2006 | ref = harv}}</span> * <span id="refWilson2003" class="citation">[[A.N. Wilson|Wilson, A.N.]] ''Jesus.'' London: Pimlico, 2003. ISBN 0-7126-0697-1</span> *<span id="refWitherington1998" class="citation">[[Ben Witherington III]], "Primary Sources," ''Christian History'' 17 (1998)</span> * <span id="refWright" class="citation">[[Tom Wright (theologian)|Wright, N.T.]]</span> ** <span id="refWright1997" class="citation">''Jesus and the Victory of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1997. ISBN 0-8006-2682-6</span> ** <span id="refWright2003" class="citation">''The Resurrection of the Son of God: Christian Origins and the Question of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-2679-6</span> {{refend}} == Mga kawing panlabas == {{Sister project links |wikt=no |commons=Jesus Christ |b=Biblical_Studies/Christianity/Jesus |n=no |q=Jesus |s=no |v=Jesus |species=no }} * ''[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/ From Jesus to Christ: The First Christians]''&nbsp;— dokumentaryo hinggil sa buhay at maagang simbahan ni Hesus. * [http://religiousstudies.uncc.edu/people/jtabor/ ''The Jewish Roman World of Jesus''] * {{worldcat id|id=lccn-n79-84784}} [[Kategorya:Mga diyos ng buhay-kamatayan-muling kapanganakan]] [[Kategorya:Kristiyanismo]] [[Kategorya:Hesus]] [[Kategorya:Mesianismo]] [[Kategorya:Mga nag-angkin sa sariling mesiyas]] [[Kategorya:Mga tagapagtatag ng relihiyon]] [[Kategorya:Buhay ni Hesus]] [[Kategorya:Mga apokaliptiko]] [[Kategorya:Mga manggagawa ng milagro]] {{Link FA|af}} {{Link FA|ar}} {{Link FA|de}} {{Link FA|es}} {{Link FA|eu}} {{Link FA|hr}} {{Link FA|mk}} {{Link FA|pt}} jru1q14b8ztc2xmc0yy4h3ej0115c3o United Kingdom 0 2544 1962262 1959563 2022-08-11T15:05:51Z Senior Forte 115868 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | common_name = Reyno Unido | conventional_long_name = Reyno Unido ng Dakilang Bretanya at Hilagang Irlanda | native_name = {{native name|en|United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland}} | image_flag = Flag of the United Kingdom.svg | image_coat = Royal Coat of Arms of the United Kingdom.svg | motto = ''Dieu et mon droit'' ([[Wikang Pranses|Pranses]])<br />''God and my right'' ([[Wikang Ingles|Ingles]])<br />"Diyos at aking karapatan" (ng monarko) | anthem = ''[[God Save the Queen]]'' ([[Wikang Ingles|Ingles]])<br />"Diyos Iligtas ang Reyna" <br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:U.S. Navy Band - God Save the Queen.oga]]</div> | image_map = [[File:Europe-UK (orthographic projection).svg|200px]] | map_caption = Lokasyon ng pangunahing lupain ng Reyno Unido ('''lunti'''). <br />[[File: United Kingdom (+overseas territories and crown dependencies) in the World (+Antarctica claims).svg|frameless|upright=1.15]]<br/>Pandaigdigang teritoryong saklaw ng Reyno Unido ng Dakilang Bretanya at Hilagang Irlanda ('''pula'''), kasama ang mga dependensiya ng korona, teritoryo sa ibayong dagat, at pag-aangkin nito sa [[Antartida]]. | capital = [[Londres]] | coordinates = {{coord|51|30|N|0|7|W|type:city}} | largest_city = [[Londres]] | languages_type = Wikang opisyal<br /> {{nobold|at pambansa}} | languages = [[Wikang Ingles|Ingles]] (''[[de facto]]'') | languages2_type = Wikang rehiyonal at minorya | languages2 = {{hlist <!--Anglo--> |[[Scots language|Scots]] |[[Ulster Scots dialects|Ulster Scots]] <!--Brittonic--> |[[Welsh language|Welsh]] |[[Cornish language|Cornish]] <!--Goidelic--> |[[Scottish Gaelic]]<!--Keep "Scottish Gaelic"; people will find "Gaelic" confusing, as the Irish language is also commonly called "Gaelic"--> |[[Irish language|Irish]] |[[British Sign Language]] }} | ethnic_groups = {{Unbulleted list|item_style=white-space:nowrap; |87.1% Puti |7.0% Asyatiko |3.0% Itim |2.0% Halo-Halo |0.9% Iba pa }} | ethnic_groups_year = woqq | religion = {{Unbulleted list|59.5% [[Kristiyanismo]]|25.7% Irelihiyon|4.4% Islam|1.3% [[Hinduismo]]|0.7% [[Sihismo]]|0.4% [[Hudaismo]] |0.4% [[Budismo]]|0.4% Iba pa|7.2% Walang Kasagutan}} | religion_year = 2011 | p1 = Reyno Unido ng Dakilang Bretanya at Irlanda | demonym = Britaniko | membership = [[Inglatera]]{{*}}[[Eskosya]]<br />[[Gales]]{{*}}[[Hilagang Irlanda]] | membership_type = Bayang konstituyente | government_type = [[Estadong unitaryo|Unitaryong]] [[parlamento|parlamentaryong]]<br />[[monarkiyang konstitusyonal]] | leader_title1 = [[Monarkiya ng Reyno Unido|Monarko]] | leader_name1 = [[Isabel II ng Reyno Unido]] | leader_title2 = [[Punong Ministro ng Reyno Unido|Punong Ministro]] | leader_name2 = [[Boris Johnson]] | legislature = [[Parlamento ng Reyno Unido|Parlamento]] | upper_house = [[Parlamento ng Reyno Unido#Kapulungan ng mga Panginoon|Kapulungan ng mga Panginoon]] | lower_house = [[Parlamento ng Reyno Unido#Kapulungan ng mga Karaniwan|Kapulungan ng mga Karaniwan]] | sovereignty_type = [[History of the formation of the United Kingdom|Formation]] | established_event1 = [[Laws in Wales Acts]] | established_date1 = 1535 and 1542 | established_event2 = [[Union of the Crowns]] | established_date2 = 24 March 1603 | established_event3 = [[Acts of Union of England and Scotland]] | established_date3 = 1 May 1707 | established_event4 = [[Acts of Union of Great Britain and Ireland]] | established_date4 = 1 January 1801 | established_event5 = [[Irish Free State Constitution Act]] | established_date5 = 5 December 1922 | area_km2 = 242495 | area_rank = ika-78 | area_sq_mi = 93628 | percent_water = 1.51 (2015) | population_estimate = {{IncreaseNeutral}} 67,081,000 | population_census = 63,182,178 | population_estimate_year = 2020 | population_estimate_rank = ika-21 | population_census_year = 2011 | population_census_rank = ika-22 | population_density_km2 = 270.7 | population_density_sq_mi = 701.2 | population_density_rank = ika-50 | GDP_PPP = {{increase}} $3.752&nbsp;trilyon | GDP_PPP_year = 2022 | GDP_PPP_rank = ika-8 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $55,301 | GDP_PPP_per_capita_rank = ika-28 | GDP_nominal = {{increase}} $3.376&nbsp;trilyon | GDP_nominal_year = 2022 | GDP_nominal_rank = ika-6 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $49,761 | GDP_nominal_per_capita_rank = ika-25 | Gini = 36.6 | Gini_year = 2019 | Gini_change = increase | Gini_rank = ika-33 | HDI = 0.932 | HDI_year = 2019 | HDI_change = increase | HDI_rank = ika-13 | currency = [[Librang esterlina]] | currency_code = GBP | utc_offset = {{sp}} | time_zone = [[Greenwich Mean Time]], [[Western European Time|WET]] | utc_offset_DST = +1 | time_zone_DST = [[British Summer Time]], [[Western European Summer Time|WEST]] | date_format = {{abbr|dd|day}}/{{abbr|mm|month}}/{{abbr|yyyy|year}}<br />{{abbr|yyyy|year}}-{{abbr|mm|month}}-{{abbr|dd|day}}&nbsp;([[Anno Domini|AD]]) | drives_on = kaliwa<br />kanan (sa [[Gibraltar]] at [[Teritoryong Britaniko ng Karagatang Indiko]]) | calling_code = [[Numerong pantelepono ng Reyno Unido|+44]] | cctld = [[.uk]] | flag_p1 = Flag of the United Kingdom.svg | today = }} Ang '''Reyno Unido''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''United Kingdom''), opisyal na '''Reyno Unido ng Dakilang Bretanya at Hilagang Irlanda''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''United Kingdom ng Great Britain at Northern Ireland''), karaniwang tinatawag na '''Bretanya''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Britain''), at dinadaglat bilang '''RU''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''UK''), ay isang bansang [[soberanya|soberano]] at [[kapuluan]] na pangunahing matatagpuan sa hilagang-kanlurang [[Europa|Europang kontinental]]. Pinapaligiran ito ng [[Karagatang Atlantiko]] sa hilaga't kanluran, [[Dagat Hilaga]] sa silangan, [[Dagat Irlandes]] sa kanluran, at [[Bambang ng Inglatera]] sa timog, nagbabahagi rin ito ng limitasyong lupain sa [[Republika ng Irlanda]]. Sumasaklaw ng halos 242,495 kilometrong kuwadrado (93,628 milyang kuwadrado), ito ang pinakamalaking bansa sa [[Europa]] at [[Kanlurang Emisperyo]], at ika-78 sa mundo. Mayroon itong populasyon ng mahigit 67 milyong tao, samakatuwid ginagawa itong ika-20 pinakamataong bansa. Ang kabisera at pinakamalaking lungsod nito ay [[Londres]]. Ilan sa mga kabilang na pangunahing lungsod nito'y [[Birmingham]], [[Manchester]], [[Glasgow]], [[Liverpool]], at [[Leeds]]. Ang UK ay isang kahariang may saligang-batas na may [[Pambatasang Pamamaraan|pambatasang pamamaraan]]. Ang pununglunsod nito ay [[Londres]]. Ito ay binubuo ng apat na danay: [[Ingglatera|Inglatera]], [[Eskosya]], [[Gales]], at [[Kahilagaang Irlanda]]. Ang huling tatlo ay may mga kinatawang pangasiwaan, na may kanya-kanyang kapangyarihan,<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/7859034.stm |title= Fall in UK university students |work= BBC News |date = 29 Enero 2009}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.transport-research.info/web/countryprofiles/uk.cfm |title=Country Overviews: United Kingdom |publisher=Transport Research Knowledge Centre |accessdate=28 Marso 2010 |archive-date=4 Abril 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100404062853/http://www.transport-research.info/web/countryprofiles/uk.cfm |url-status=dead }}</ref> sa kani-kanilang mga pununglunsod, [[Edinburgh|Edimburgo]], [[Cardiff]], at [[Belfast]]. Mayroong tatlong [[Sakupbayan ng Kaputungan]] ang UK. Ito ay ang [[Guernsey]], [[Jersey]], at ang [[Pulo ng Man]].<ref>{{cite web |url=http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517 |title=Key facts about the United Kingdom |accessdate=3 Mayo 2011 |publisher=[[Directgov]] |quote=The full title of this country is 'the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland'. 'The UK' is made up of England, Scotland, Wales, and Northern Ireland. 'Britain' is used informally, usually meaning the United Kingdom. 'Great Britain' is made up of England, Scotland and Wales. The Channel Islands and the Isle of Man are not part of the UK. |archive-date=15 Oktubre 2012 |archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20121015000000/http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517 |url-status=dead }}</ref> Ngunit ang mga ito ay hindi bahagi ng UK ayon sa saligang-batas. Mayroon ding labing-apat na mga [[Sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat]].<ref>{{cite web |url= http://www.fco.gov.uk/en/about-us/what-we-do/overseas-territories |title= Working with Overseas Territories |publisher= [[Foreign and Commonwealth Office]] |accessdate= 3 Mayo 2011}}</ref> Ito ay ang mga nalabi ng Sasakharing Britaniko na noong ika-19 hanggang ika-20 dantaon, ay ito ang pinakamalaking sasakhari sa kasaysayan kung kailan nasakop nito ang halos isang-kapat na bahagi ng daigdig. Hanggang ngayon, makikita pa rin ang pangingibabaw ng kapangyarihan ng Britanya sa [[Wikang Ingles|wika]], [[Kultura ng United Kingdom|kalinangan]], at [[Batas Panlahat|pamamaraang pambatas]] sa mga dating sakupbayan nito. Ang UK ay isang [[maunlad na bansa]]. Ito ay ika-6 sa may pinakamalaking agimat sa pasapyaw na [[Kabuuan ng Gawang Katutubo|KGK]] at ika-8 sa may [[Kapantayan ng Lakas ng Pagbili]] (KLP). Ito ang kauna-unahang bansa na naging maunlad at pinakamakapangyarihan noong ika-19 at unang bahagi ng ika-20 dantaon.<ref>{{cite book |title= The First Industrial Nation: the Economic History of Britain, 1700–1914 |publisher= Routledge |location =London |author=Mathias, P. |year=2001 |isbn=0-415-26672-6}}</ref> Matatawag pa ring makapangyarihan ang UK na may mapakukundanganang kapangyarihan sa agimat, kalinangan, panghukbo, agham, at banwahan ng daigdig.<ref>{{cite news |url= http://www.theaustralian.com.au/news/opinion/cameron-has-chance-to-make-uk-great-again/story-e6frg6zo-1225866975992 |author=Sheridan, Greg |title=Cameron has chance to make UK great again |accessdate=23 Mayo 2011 |work=The Australian |location =Sydney |date =15 Mayo 2010}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/britain-is-now-most-powerful-nation-on-earth-8326452.html |author=Dugan, Emily |title=Britain is now most powerful nation on earth |accessdate= 18 Nobyembre 2012 |work=The Independent |location =London |date = 18 Nobyembre 2012}}</ref> Kinikilala ito bilang bansang may sandatang buturanin. Ito rin ang ika-apat sa daigdig na may pinakamalaking paggugol panghukbo.<ref>{{cite web |url=http://www.sipri.org/research/armaments/milex/resultoutput/15majorspenders |title=The 15 Major Spender Countries in 2011 |work=Military Expenditures |publisher=[[Stockholm International Peace Research Institute]] |accessdate=3 Mayo 2012 |archive-date=28 Marso 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100328104327/http://www.sipri.org/research/armaments/milex/resultoutput/15majorspenders |url-status=dead }}</ref> Ang UK ay [[Mga Panatilihang Kasapi ng Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa|panatilihang kasapi]] ng [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa]] simula sa pagkakatatag nito noong 1946. Simula noong 1973, naging kasapi rin ito ng [[Pamayanang Agimat ng Europa]] at ang humalinhin dito, ang [[Samahang Europeo]]. Ang iba pa nitong kinasasapian ay ang [[Kapamansaan ng mga Bansa]], [[Konseho ng Europa|Kapulungan ng Europa]], [[Pangkat ng Pito (P7)|P7]], [[Pangkat ng Walo (P8)|P8]], [[Pangkat ng Dalawampu (P20)|P20]], [[Kapisanan ng Kasunduan sa Hilagang Atlantiko|KKHA]], [[Kapisanan para sa Pakikipagtulungan sa Ekonomiya at Pagpapaunlad|KPEP]], at ang [[Kapisanan ng Pandaigdigang Kalakalan|KPK]]. == Palamuhatan at katawagan == {{anchor|Etymology}}<!--linked-->{{See also|Britanya (ngalan ng pook)|Katawagan sa Kalakhang Britanya|Katawagan sa Kapuluang Britaniko}} Nakahayag sa [[Mga Batas ng Samahan 1707]] na ang Ingglatera at Eskosya ay "kasapi sa iisang kaharian sa Ngalan ng Kalakhang Britanya".<ref>{{cite web |url= http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |title= Treaty of Union, 1706 |publisher= Scots History Online |accessdate= 23 Agosto 2011 |archive-date= 12 Hulyo 2002 |archive-url= https://web.archive.org/web/20020712045730/http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |url-status= dead }}</ref><ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=LYc1tSYonrQC&pg=PA165 |title= Constitutional & Administrative Law |page=165 |author= Barnett, Hilaire |author2=Jago, Robert |edition=8th |year=2011 |isbn=978-0-415-56301-7 |publisher=Routledge |location =Abingdon }}</ref><ref group="tala">Ihambing sa bahagi 1 ng [[Mga Batas ng Samahan 1800]]: "ang mga Kaharian ng Kalakhang Britanya at Ireland ay...pagbubuklurin sa iisang Kaharian sa Ngalan ng "United Kingdom ng Kalakhang Britanya at Ireland"".</ref> Noong ika-18 dantaon, impormal ang paggamit ng "Pinagkaisang Kaharian" at minsanan na ring tinukoy ang UK bilang "Pinagkaisang Kaharian ng Kalakhang Britanya".<ref>{{cite web |url= http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ab07 |title=History of Great Britain (from 1707) |authorlink=Bamber Gascoigne |author=Gascoigne, Bamber |publisher=History World |accessdate= 18 Hulyo 2011}}</ref> Noong 1801, pinagkaisa ng [[Mga Batas ng Samahan 1800]] ang mga kaharian ng [[Kaharian ng Gran Britanya|Kalakhang Britanya]] at [[Kaharian ng Ireland|Irlanda]]. Dito unang ginamit ang katawagang Nagkakaisang Kaharian ng Kalakhang Britanya at Irlanda.<ref>{{cite web |url= http://www.parliament.uk/about/living-heritage/evolutionofparliament/legislativescrutiny/ |title=Acts of Union 1707 |publisher=UK Parliament |accessdate= 21 Hulyo 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.scottish.parliament.uk/vli/visitingHolyrood/union_exhibition.pdf |title=Making the Act of Union 1707 |publisher=Scottish Parliament |accessdate= 21 Hulyo 2011}}</ref><ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/country_profiles/7327029.stm |title=England&nbsp;– Profile |publisher=BBC |accessdate=21 Hulyo 2011 |date= 10 Pebrero 2011}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.history.org.uk/resources/he_resource_730_9.html |title=The Creation of the United Kingdom of Great Britain in 1707 |publisher=[[Historical Association]] |accessdate=21 Hulyo 2011 |archive-date=2011-05-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515023116/http://www.history.org.uk/resources/he_resource_730_9.html |url-status=dead }}</ref> Ang katawagang "Nagkakaisang Kaharian ng Kalakhang Britanya at Kahilagaang Irlanda" ay ginamit noong 1927 ayon sa [[Batas sa Karapatang Makahari at Parlamentaryo|Batas sa Karapatang Maharlika at Pambatasan]]. Ito ang nagsilbing pagkilala sa kasarinlan ng [[Malayang Pamahalaang Irlandes]] at sa pagkakahati ng Irlanda noong 1922. Dahil dito, ang Kahilagaang Irlanda ay ang tanging bahagi ng pulo ng Irlanda na nananatiling sakop ng UK.<ref>{{cite book | title=The Irish Civil War 1922–23 | author=Cottrell, P. | year=2008 | page=85 | isbn=1-84603-270-9}}</ref> Bagaman tinatawag ang Nagkakaisang Kaharian bilang isang ganap na malayang bansa, ang Ingglatera, Eskosya, Gales, at (mas pinagtatalunang) Kahilagaang Irlanda ay tinatawag ding mga 'bansa' kahit hindi ito mga malalaya.<ref>[http://books.google.com/?id=gPkDAQAAIAAJ Population Trends, Issues 75&ndash;82, p.38], 1994, UK Office of Population Censuses and Surveys</ref> Ang Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda ay may mga sari-sariling pamahalaan. Ayon sa pook-sapot ng Punong Tagapangasiwa, ginamit ang katagang "mga bansa sa loob ng isang bansa" upang isalarawan ang Nagkakaisang Kaharian. Ang pagsasalaysay sa katawagan sa Kahilagaang Irlanda ay "maaaring maging puno ng pagtatalo at kung anuman ang napiling gamitin ng isa ay maisisiwalat ang kanyang hinihirang kabanwahan."<ref>{{Cite book |last1 =Whyte |first1 =John |authorlink1=John Henry Whyte|last2= FitzGerald |first2 =Garret| authorlink2=Garret FitzGerald|year=1991 |title= Interpreting Northern Ireland |location= Oxford |publisher= Clarendon Press |isbn= 978-0-19-827380-6}}</ref> Mas naaangkop gamitin sa Kahilagaang Irlanda ang mga katawagang "danay" o "lalawigan" . Ang Britanya naman ay ginagamit bilang maikling katawagan sa Nagkakaisang Kaharian. Ang [[Kalakhang Britanya]] ay mariing tumutukoy lamang sa pangunahing pulo ng Ingglatera, Eskosya, at Gales.<ref>{{cite news | url=http://www.guardian.co.uk/styleguide/page/0,,184840,00.html | title=Guardian Unlimited Style Guide | publisher=Guardian News and Media Limited | year=2007 | accessdate=23 Agosto 2011 | location=London | date=19 Disyembre 2008 | archiveurl=https://archive.today/20120524233858/http://www.guardian.co.uk/styleguide/b | archivedate=2012-05-24 | url-status=live }}</ref><ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/programmes/radio_newsroom/1099593.stm#g| title=BBC style guide (Great Britain)| accessdate=23 Agosto 2011 |work=BBC News| date= 19 Agosto 2002}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517 |title=Key facts about the United Kingdom |accessdate=24 Agosto 2011 |work=Government, citizens and rights |publisher=HM Government |archive-date=15 Oktubre 2012 |archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20121015000000/http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517 |url-status=dead }}</ref> Gayunman, sa banyagang pagtutukoy, lalo na sa Nagkakaisang Pamahalaan, ang Kalakhang Britanya ay maaaring singkahulugan ng Nagkakaisang Kaharian.<ref>[http://www.merriam-webster.com/dictionary/great%20britain Merriam-Webster Dictionary Online Definition of ''Great Britain'']</ref><ref>[[New Oxford American Dictionary]]: "Great Britain: England, Wales, and Scotland considered as a unit. The name is also often used loosely to refer to the United Kingdom."</ref> Ang GB at GBR ay ang mga [[Pandaigdigang Kapisanan para sa Pagpapamantayan|pamantayan]] sa pagtatala ng bansa (tignan ang [[PKP 3166-2]] at [[PKP 3166-1 alpha-3]]). Gayon din, ang pangkat Olimpiko ng UK ay nakikipaligsahan sa katawagang "Kalakhang Britanya" o "Pangkat GB".<ref>{{cite web |title= Great Britain |url= http://www.olympic.org/great-britain|publisher=International Olympic Committee |accessdate= 10 Mayo 2011}}</ref> Ang pang-uring Britaniko ay madalas gamitin para sa mga bagay na may kaugnayan sa Nagkakaisang Kaharian. Ito ay walang tiyak na pakahulugan sa batas, bagaman ito ay ginagamit upang tukuyin ang pagkamamamayan at [[Batas sa Kabansaan ng Britanya|kabansaan]] ng UK. Gumagamit ang mga [[Lahing Britaniko|Britaniko]] ng maraming katawagan sa pagkakakilanlan ng kanilang lahi. Maaari nilang gamitin ang Britaniko, Inggles, Eskoses, Galés, Hilagang Irlandes, o Irlandes;<ref>{{cite web |url=http://www.ark.ac.uk/nilt/2010/Community_Relations/NINATID.html |title=Which of these best describes the way you think of yourself? |year=2010 |work=Northern Ireland Life and Times Survey 2010 |publisher=ARK&nbsp;– Access Research Knowledge |accessdate= 1 Hulyo 2010}}</ref> o kapwa alinman sa dalawa.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=u8gZklxHTMUC&pg=PA275 |title= Regionalism after regionalisation: Spain, France and the United Kingdom |pages=275&ndash;277 |author=Schrijver, Frans |publisher=Amsterdam University Press |year=2006 |isbn=978-90-5629-428-1 }}</ref> Nagpalabas ng bagong anyo ng [[Pasaporte ng Britanya|pasaporte]] ang UK noong 2006.<ref>{{cite news| url=http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2010/dec/11/ian-jack-saddened-by-scotland-going-gaelic | location=London | work=The Guardian | first=Ian | last=Jack | title=Why I'm saddened by Scotland going Gaelic | date= 11 Disyembre 2010}}</ref> Sa unang dahon nito nakasaad sa wikang Inggles, [[Wikang Gales|Galés]], at [[Wikang Geliko Eskoses|Geliko Eskoses]] ang mahabang katawagan sa UK. Sa Gales, ito ay ''"Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon"'' at ''"Teyrnas Unedig"'' naman ang sa maikli.<ref>[http://www.direct.gov.uk/cy/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517CY Ffeithiau allweddol am y Deyrnas Unedig : Directgov - Llywodraeth, dinasyddion a hawliau<!-- Bot generated title -->]</ref> Sa Geliko Eskoses, ito ay ''"Rìoghachd Aonaichte na Breatainne Mòire is Èireann a Tuath"'' at ''"Rìoghachd Aonaichte"'' naman ang sa maikli. == Kasaysayan == {{See also|Kasaysayan ng Kapuluang Britaniko}} === Bago ang taong 1707 === [[Talaksan:Stonehenge2007 07 30.jpg|thumb|right|Tinatayang tinayo ang [[Stonehenge]] sa [[Wiltshire]] noong 2500 BKP]] {{main|Kasaysayan ng Inglatera|Kasaysayan ng Gales|Kasaysayan ng Eskosya|Kasaysayan ng Irlanda|Kasaysayan ng pagkakabuo ng United Kingdom}} Ang mga [[Sinaunang Paninirahan ng Pulo ng Britaniko|daluyong ng paninirahan]] ng mga [[Taong Kro-Manyon|makabagong tao]] sa NK ay nagsimula noong 30,000 taong nakalipas.<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/south_west/7069001.stm "Ancient skeleton was 'even older']". ''BBC News''. 30 Oktubre 2007. Retrieved 27 Abril 2011.</ref> Ang mga sinaunang taong ito ay tinatawag na [[Pampulong Seltiko]]. Sila ay binubuo ng mga taong [[Britaniko (makasaysayan)|Britonikong Britanya]] at [[Gelikong Irlandes]].<ref>{{cite book | title= Celtic culture: A historical encyclopedia |page= 973 |author=Koch, John T. |isbn= 978-1-85109-440-0 |year=2006 |publisher= ABC-CLIO |location=Santa Barbara, CA}}</ref> Nagsimula ang [[Panlulupig ng Romano sa Britanya|panlulupig ng mga Romano]] noong taong 43 KP. Nagtagal ito ng 400 taong [[Romanong Britanya|pananakop sa katimugang Britanya]]. Sinundan naman ito ng pananalakay ng mga [[Lipi ng mga Alemaniko|Alemanikong]] [[Anglo-Sahon]] kung kailan pinaliit nito ang mga nasasakupan ng mga Britoniko na naging [[Gales]] na lamang.<ref>{{cite encyclopedia |editor1-first=John |editor1-last=Davies|editor1-link=John Davies (historian) |editor2-first=Nigel |editor2-last=Jenkins |editor2-link=Nigel Jenkins |editor3-first=Menna |editor3-last=Baines|editor4-first=Peredur I. |editor4-last=Lynch |editor4-link=Peredur Lynch |encyclopedia=[[Encyclopaedia of Wales|The Welsh Academy Encyclopaedia of Wales]] |year=2008 |publisher=University of Wales Press |location=Cardiff |isbn=978-0-7083-1953-6 |page=915}}</ref> Sa pagkakatatag ng mga [[Anglo-Sahong Inglatera|lupaing nasakop]] ng mga '''Anglo-Sahon''', ito ay naging [[Kaharian ng Inglatera|Kaharian ng Ingglatera]] noong ika-10 dantaon. Samantala, noong ika-9 na dantaon, ang mga [[Dal Riyata|Geliko sa hilagang kanluran ng Britanya]] ay nakiisa sa mga [[Pikto]] upang itatag ang [[Kaharian ng Eskosya]].<ref>{{cite book |author= Mackie, J.D. |authorlink= J.D. Mackie |title=A History of Scotland |location =London |publisher=Penguin |year=1991 |isbn=978-0-14-013649-4 |pages=18–19}}</ref><ref>{{cite book |author= Campbell, Ewan |title= Saints and Sea-kings: The First Kingdom of the Scots |publisher=Canongate |location=Edinburgh |year=1999 |isbn=0-86241-874-7 |pages=8–15}}</ref><ref>{{cite book |last= Haigh |first= Christopher |title= The Cambridge Historical Encyclopedia of Great Britain and Ireland |publisher=Cambridge University Press |year= 1990 |page= 30 |isbn= 978-0-521-39552-6}}</ref> [[Talaksan:Bayeux Tapestry WillelmDux.jpg|thumb|left|Isinasalarawan sa [[Panabing ng Bayeux]] ang mga kaganapan sa [[Digmaan ng Hastings]]]] Linusob ng mga [[Normando]] ang Ingglatera noong 1066 at [[Panlulupig ng mga Normando sa Inglatera|nasakop]] ang kalakihan ng [[Pananakop ng mga Normando sa Wales|Gales]] at [[Pananakop ng mga Normando sa Ireland|Irlanda]].<ref>{{cite book |title=Feudalism |author=Ganshof, F.L. |page=165 |isbn= 978-0-8020-7158-3 |publisher=University of Toronto |year=1996}}</ref> [[Himagsikang Dabidyano|Nanirahan]] sila sa Eskosya. Sila ang nagtatag ng pamamaraang [[Pyudalismo|Pagkamalaalipin]] na naging huwaran sa Hilagang Pransiya at sa kalinangan ng Normandong Pranses. Dinala rin nila ang kanilang kalinangan sa Britanya, ngunit kalauna’y linagom din ang mga [[Anglo-Normando|pampook na kalinangan]].<ref>{{cite book |title= The debate on the Norman Conquest |pages=115–122 |author=Chibnall, Marjorie |year=1999 |publisher= Manchester University Press |isbn= 978-0-7190-4913-2}}</ref> Tinapos ng [[Pamahayan ng Plantagenet|mga hari sa Gitnang Panahon]] ang [[panlulupig sa Gales]] ngunit hindi nagtagumpay sa [[Digmaan sa Kasarinlang Eskoses|pagsasanib ng Eskosya]]. Pagkaraan noon, napanatili ng Eskosya ang kanilang kasarinlan bagaman may paulit-ulit na [[Digmaang Anglo-Eskoses|hidwaan sa Ingglatera]]. Dahil sa mga pagmana ng mga malalaking [[Imperyo ng Angebino|sakupbayan ng Pransiya]] at sa pag-angkin ng kaputungan nito, ang mga hari ng Ingglatera ay nagkaroon din ng malalalim na hidwaan sa Pransiya, lalo na noong [[Sandaang Taong Digmaan]].<ref>Keen, Maurice. [http://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/hundred_years_war_01.shtml "The Hundred Years War"]. BBC History.</ref> Nagkaroon ng hidwaang panpananampalataya ang [[Maagang Kapanahunan ng Makabagong Britanya|maagang makabagong panahon]] na nag-ugat sa [[Pagbabago]] at sa panimula ng mga pambansang simbahang [[Protestantismo sa United Kingdom|Protestante]] sa bawat bansa.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/479892/Protestantism/41558/The-Reformation-in-England-and-Scotland The Reformation in England and Scotland] and [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/293754/Ireland/22978/The-Reformation-period Ireland: The Reformation Period & Ireland under Elizabth I], Encyclopædia Britannica Online.</ref> Ang Gales ay tuluyang [[Pagsasabatas ng Batas Gales 1535-1542|nakiisa sa Kaharian ng Ingglatera]]. Ang Irlanda naman ay natatag bilang kaharian na may samahang pangsarili sa kaputungan ng Ingglatera. Sa Kahilagaang Irlanda, sinamsam ang mga malalayang lupain ng mga maririlag na Gelikong Katoliko at [[Pataniman ng Ulster|binigay sa mga naninirahang Protestanteng]] galing Ingglatera at Eskosya.<ref>{{cite book |last=Canny |first=Nicholas P. |title= Making Ireland British, 1580–1650 |pages=189–200 |publisher= Oxford University Press |year=2003 |isbn=978-0-19-925905-2}}</ref> Noong 1603, nang mamana ni [[Santiago VI, Hari ng mga Eskoses]], ang mga kaputungan ng Ingglatera at Irlanda, pinagkaisa ang mga kaharian ng Ingglatera, Eskosya, at Irlanda sa isang [[samahang personal|samahang pangsarili]].<ref>{{cite book |title= A history of the modern British Isles, 1529–1603: The two kingdoms |pages=171–172 |first=Mark |last=Nicholls |year=1999 |isbn= 978-0-631-19334-0 |publisher=Blackwell |location =Oxford}}</ref> Inilipat din niya sa Londres ang kaniyang looban sa Edimburgo. Gayon man, ang bawat kaharian ay nanatili pa ring isang hiwalay na mga lupon na may sari-sariling kalinangang kabanwahan.<ref name="J. Hearn, 2002 p. 104">Hearn, J. (2002). ''Claiming Scotland: National Identity and Liberal Culture''. Edinburgh University Press. p. 104. ISBN 1-902930-16-9</ref> Sa kalagitnaan ng ika-17 dantaon, ang tatlong kaharian ay nasangkot sa [[Digmaan ng Tatlong Kaharian|magkakaugnay na mga digmaan]] (kabilang na ang [[Digmaang Pambayan ng Ingles|Digmaang Pambayan ng Inggles]]). Panandaliang natalo ang kaharian kung kailan naitatag ang isang [[pangkaisahang republika]] ng [[Kapamansaan ng Inglatera, Eskosya, at Irlanda|Kapamansaan ng Ingglatera, Eskosya, at Irlanda]].<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/187936/English-Civil-Wars English Civil Wars]. Encyclopædia Britannica Online.</ref><ref>{{cite web|url= http://www.archontology.org/nations/scotland/01_laws.php |title=Scotland and the Commonwealth: 1651–1660 |publisher=Archontology.org |date=14 Marso 2010 |accessdate=20 Abril 2010}}</ref> Kakaiba sa kalakhang Europa, kahit naipanumbalik ang kaharian, tiniyak ng [[Maluwalhating Himagsikan]] ng 1688 na hindi mananaig ang isang [[lubusang kaharian]]. Bagkus, bumuo ito ng isang [[kahariang may saligang-batas]] at [[pamamaraang parlamentaryo|pambatasang pamamaraan]].<ref>{{cite book |last=Lodge |first=Richard| year=2007 |origyear=1910 |url= http://books.google.com/?id=EBSpvBxGyqcC |title=The History of England&nbsp;– From the Restoration to the Death of William III (1660&ndash;1702) |publisher=Read Books |page=8 |isbn=978-1-4067-0897-4}}</ref> Sa kapanahunan ding ito lininang ang [[Hukbong Pandagat ng Inglatera|kapangyarihang pandagat]]. At dahil na rin sa pagkawili sa mga [[Panahon ng Pagtuklas|paglalayag para sa pagtuklas]], naangkin at napanirhan nito ang mga [[Unang Imperyo ng Britanya|sakupbayan sa ibayong-dagat]] tulad ng Hilagang Amerika.<ref>{{cite web |url= http://www.royal-navy.org/lib/index.php?title=Tudor_Period_and_the_Birth_of_a_Regular_Navy_Part_Two |work= Royal Navy History |title= Tudor Period and the Birth of a Regular Navy |accessdate= 24 Disyembre 2010 |publisher= Institute of Naval History |archive-date= 27 Mayo 2012 |archive-url= https://www.webcitation.org/67yH1r2jw?url=http://www.royal-navy.org/lib/index.php?title=Tudor_Period_and_the_Birth_of_a_Regular_Navy_Part_Two |url-status= dead }}</ref><ref>{{Cite book |first=Nicholas |last=Canny |title=The Origins of Empire, The Oxford History of the British Empire Volume I |publisher= Oxford University Press |year=1998 |isbn= 0-19-924676-9 |url= http://books.google.com/?id=eQHSivGzEEMC |ref=refOHBEv1}}</ref> === Mula noong Mga Batas ng Samahan ng 1707 at 1801 === {{Main|Kasaysayan ng United Kingdom}} [[Talaksan:Treaty of Union.jpg|thumb|right|Pinag-isa ng [[Kasunduan ng Samahan]] ang mga kaharian sa buong Kalakhang Britanya.]] Naitatag ang [[kaharian ng Kalakhang Britanya]] noong 1 Mayo 1707 sa pamamagitan ng [[Mga Batas ng Samahan 1707|Mga Batas ng Samahan]]. Pinagkaisa nito ang mga kaharian ng Ingglatera at Eskosya.<ref>{{cite web |url= http://www.nationalarchives.gov.uk/pathways/citizenship/rise_parliament/docs/articles_union.htm |title=Articles of Union with Scotland 1707 |publisher=UK Parliament |accessdate=19 Oktubre 2008}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.parliament.uk/about/living-heritage/evolutionofparliament/legislativescrutiny/ |title=Acts of Union 1707 |publisher=UK Parliament |accessdate=6 Enero 2011}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |title= Treaty (act) of Union 1706 |publisher= Scottish History online |accessdate= 3 Pebrero 2011 |archive-date= 12 Hulyo 2002 |archive-url= https://web.archive.org/web/20020712045730/http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |url-status= dead }}</ref> Maituturing na ang kauna-unahang punong tagapangasiwa ay si [[Roberto Walpole]], ang siyang naglinang ng pamahalaang may mga kagawaran noong ika-18 dantaon. Kabit-kabit na [[Paghihimagsik ng mga Hakobita]] ang naganap upang mapatalsik ang [[Pamahayan ng Hanover]] mula sa pagkakaluklok-hari nito sa Britanya at muling maitatag ang [[Pamahayan ng Stuart]]. Ngunit sila ay natalo sa [[Digmaan ng Culloden]] noong 1746 at malupit na linupig ang mga [[Taga-bulubunduking Eskoses]]. Ang mga sakupbayan sa Hilagang Amerika ay tumiwalag sa Britanya noong [[Digmaang Amerikano para sa Kasarinlan]] at naging Estados Unidos ng Amerika. Ang adhikaing imperyalismo ng Britanya ay natuon sa [[India]].<ref>Library of Congress, [http://books.google.com/?id=BQDgr_XvsHoC&pg=PA73 ''The Impact of the American Revolution Abroad''], p. 73.</ref> Nasangkot ang Britanya sa [[kalakaran ng mga alipin sa Atlantiko]] noong ika-18 dantaon. Bago ang pagbabawal dito, tinatayang may 2 angaw na mga alipin ang nakalakal ng Britanya mula sa Aprika patungong Kanlurang Indies<ref>Loosemore, Jo (2007). [http://www.bbc.co.uk/devon/content/articles/2007/03/20/abolition_navy_feature.shtml Sailing against slavery]. BBC Devon. 2007.</ref> Noong 1801, ang katawagang ‘Nagkakaisang Kaharian’ ay naging opisyal kung kailan nilagdaan ng mga batasan ng Britanya at Irlanda ang [[Mga Batas ng Samahan 1801|Batas ng Samahan]] at pinagkaisa ito upang maging [[United Kingdom ng Kalakhang Britanya at Ireland|Nagkakaisang Kaharian ng Kalakhang Britanya at Irlanda]].<ref>{{cite web |url=http://www.actofunion.ac.uk/actofunion.htm#act |title=The Act of Union |publisher=Act of Union Virtual Library |accessdate=15 Mayo 2006 |archive-date=27 Mayo 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yH4MBFc?url=http://www.actofunion.ac.uk/actofunion.htm#act |url-status=dead }}</ref> [[Talaksan:Battle of Waterloo 1815.PNG|thumb|left|Ang [[Digmaan ng Waterloo]] ang nagtapos ng [[Digmaang Napolyonika]] at nagpanimula ng [[Kapayapaang Britanika]].]] Sa panimula ng ika-19 na dantaon, pinangunahan ng Britanya and [[Himagsikang Kalalangin]] na nakapagpabago sa bansa. Unti-unting linipat nito ang kapangyarihang kabanwahan mula sa makalumang manoryalismong mga maririlag na [[Konserbador]] tungo sa mga makabagong mangangalalang. Ang pagtutulungan ng mga mangangalakal at mangangalalang, at ng mga [[Whig]] ay nagbigay-daan sa pagkakatatag ng bagong lapian, ang [[Lapiang Liberal (UK)|Lapiang Liberal]]. Ito ay may pangingisip ayon sa [[malayang kalakaran]] at ''[[laissez-faire]]''. Noong 1832, linagdaan ang Batas sa Malakihang Pagbabago upang mailipat ang kapangyarihang kabanwahan sa mga masa mula sa butikasan. Sa mga kabukiran, nawawalan ng kabuhayan ang mga hamak na magsasaka dahil sa [[pagsasabakuran]] ng mga lupain nito. Nagsimulang dumami sa mga bayan at lungsod ang isang bagong manggagawang panglungsod. Dahil walang karapatang humalal ang mga karaniwang manggagawa, bumuo sila ng sariling kapisanan, ang mga [[samahan sa kalakaran]]. Ang mga [[Kartista]] ay nakilaban din para sa pagbabagong kabanwahan ngunit hindi ito nagtagumpay. Matapos ang pagkatalo ng Pransiya sa [[Digmaang Himagsikang Pranses]] at [[Digmaang Napolyonika]] (1792-1815), nanguna ang NK sa kapangyarihang marangal at hukbong pandagat noong ika-19 na dantaon.<ref>Tellier, L.-N. (2009). ''Urban World History: an Economic and Geographical Perspective''. Quebec: PUQ. p. 463. ISBN 2-7605-1588-5.</ref> Ang Londres ang naging pinakamalaking lungsod sa daigdig simula noong 1830. Dahil [[Makaharing Hukbong Pandagat|walang makahamon]], ang pangingibabaw ng Britanya sa daigdig ay inilarawan bilang [[Kapayapaang Britanika]].<ref>Sondhaus, L. (2004). ''Navies in Modern World History''. London: Reaktion Books. p. 9. ISBN 1-86189-202-0.</ref><ref>{{Cite book| first=Andrew| last=Porter| title=The Nineteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume III| publisher=Oxford University Press| year=1998| isbn=0-19-924678-5 |url= http://books.google.com/?id=oo3F2X8IDeEC| ref=refOHBEv3| page=332}}</ref> Noong panahon ng [[Dakilang Tanghalan]] ng 1851, ang Britanya ay inilarawan bilang "gawaan ng daigdig".<ref>[http://www.bbc.co.uk/history/british/victorians/workshop_of_the_world_01.shtml The Workshop of the World]. BBC History. Retrieved 11 Mayo 2011.</ref> Lumawak ang Sasakhari ng Britanya sa [[Britanikong Raj|India]], sa malaking [[Imperyo ng Britanya|bahagi ng Aprika]], at sa iba pang mga lupain sa buong daigdig. Kaalinsabay ng sapilitang pamamahala nito sa mga sakupbayan, pumangibabaw rin ang Britanya sa pandaigdigang kalakalan. Nangangahulugang mabisa ang pamamahala nito sa mga agimat ng maraming bansa tulad ng Tsina, Arhentina, at [[Thailand]].<ref>{{Cite book| first=Andrew| last=Porter| title=The Nineteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume III |publisher= Oxford University Press |year=1998 |isbn= 0-19-924678-5 |url= http://books.google.com/?id=oo3F2X8IDeEC |ref=refOHBEv3 |page=8}}</ref><ref>{{Cite book |first=P.J. |last= Marshall |title=The Cambridge Illustrated History of the British Empire |publisher=Cambridge University Press |year=1996 |isbn=0-521-00254-0 |url= http://books.google.com/?id=S2EXN8JTwAEC |ref=refMarshall |pages=156&ndash;57}}</ref> Sa loob naman ng bansa, nagkaroon ng malawakang pagpalit ng mga patakaran sa malayang kalakalan at ''laissez-faire''. Unti-unti ring pinalawig ang mga karapatan sa halalan. Sa dantaong ito, naranasan din ang mabilis na paglaki ng santauhan at ng mga kalunsuran. Ito ay nagsanhi ng mahalagang pagtuon sa lipunan at agimat.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=H5kcJqmXk2oC&pg=PA63 |title=Great Britain: a reference guide from the Renaissance to the present |page=63 |first=Richard S. |last=Tompson |year=2003 |isbn= 978-0-8160-4474-0 |location =New York |publisher=Facts on File}}</ref> Noong 1875, hinamon ng Alemanya at Estados Unidos ang laguplop ng Britanya sa kalalang. Upang makahanap ng mga bagong kalakal at pamumuhatan ng mga panangkap, naglunsad ang [[Lapiang Konserbatibo (UK)|Lapiang Konserbatibo]] sa pamumuno ni [[Benjamin Disraeli|Disraeli]], na palawigin ang sasakhari sa Ehipto, Timog Aprika, at sa iba pang mga pook. Ang Kanada, Australya, at Bagong Selanda ay mga lupang-pinamamahalaang may mga sariling pamahalaan.<ref>{{cite book |title= World War I: People, Politics, and Power |series= America at War |page=21 |publisher=Britannica Educational Publishing |author=Hosch, William L. |year=2009 |isbn =978-1-61530-048-8 |location =New York}}</ref> [[Talaksan:Royal Irish Rifles ration party Somme July 1916.jpg|thumb|right|Ang hukbong lakad ng [[Makaharing Ripleng Irlandes|Maharlikang Ripleng Irlandes]] sa [[Digmaan ng Somme]]. Mahigit 885,000 na mga Britanikong kawal ang namatay sa larangan ng digma noong Unang Digmaang Pandaigdig.]] Matapos ang taong 1900, ang pagbabagong panlipunan at panloob para sa Irlanda ang naging mahalagang usap-usapan. Nabuo ang [[Lapian ng mga Manggagawa (UK)|Lapian ng mga Manggagawa]] sa pakikipagtulungan ng mga samahan sa kalakal at ng mga maliliit na Pulahang pangkat. Bago sumapit ang taong 1914, ang mga [[Babaeng Suprahista]] ay nakilaban sa karapatang humalal ng mga kababaihan. Nakilaban ang NK kasama ng Pransiya, Rusya, at (pagkatapos ng 1917) ang EUA, laban sa Alemanya at ng mga kakampi nito noong [[Unang Digmaang Pandaigdig]] (1914-18).<ref>Turner, John (1988). ''Britain and the First World War''. London: Unwin Hyman. pp. 22–35. ISBN 978-0-04-445109-9.</ref> Nakilahok ang sandatahang lakas ng UK sa pakikidigma sa magkabilaang dulo ng Sasakhari nito at sa maraming danay ng Europa, lalo na sa [[Kanluraning Bungarin (Unang Digmaang Pandaigdig)|Kanluraning Bungarin]]. Matapos ang digmaan, nakatanggap ang UK ng kautusan mula sa [[Tipanan ng mga Bansa]] patungkol sa pamamahala ng mga dating sakupbayan ng Alemanya at [[Imperyo ng Otoman|Otoman]]. Dahil dito, nakamit ng Sasakhari ng Britanya ang pinakamalawak nitong hangganan. Nasakop na nito ang isang-kalima ng lupain at isang-kapat ng santauhan ng daigdig.<ref>Turner, J. (1988). ''Britain and the First World War''. Abingdon: Routledge. p. 41. ISBN 0-04-445109-1.</ref> Gayon man, dalawa’t kalahating angaw ang nasawing mga Britaniko at iniwan nito ang UK na may malaking pambansang kautangan.<ref name="Westwell&Cove">Westwell, I.; Cove, D. (eds) (2002). ''History of World War I, Volume 3''. London: Marshall Cavendish. pp. 698 and 705. ISBN 0-7614-7231-2.</ref> Ang pagbangon ng [[Pagkamakabansang Irlandes]] at ang mga sigalot nito sa Irlandes ukol sa kairalan ng [[Batas Panloob ng Irlanda]] ay humantong sa [[Paghahati ng Ireland|pagkakahati ng pulo]] noong 1921,<ref>SR&O 1921, No. 533 of 3 Mayo 1921.</ref> at ang [[Malayang Pamahalaang Irlandes]] ay nagsarili na may [[Lupang-pinamamahalaan|katayuang Lupang-pinamamahalaan]] noong 1922. Ang Kahilagaang Irlanda ay nanatiling bahagi ng Nagkakaisang Kaharian. Ang mga sunud-sunod na aklasan noong gitna ng pultaong-20 ay nanaluktok noong [[Malawakang Aklasan ng 1926 (UK)|Malawakang Aklasan ng 1926]]. Hindi pa man nakababawi ang UK sa sinapit nito sa digmaan, nang nangyari ang [[Malawakang Kagipitan]] (1929-32). Humantong ito sa maykalakhang walang kinikita, paghihirap ng dating mga pook-kalalang, at kabalisahan sa lipunan at kabanwahan. Nabuo ang pag-iisang pamahalaan noong 1931.<ref>Rubinstein, W. D. (2004). ''Capitalism, Culture, and Decline in Britain, 1750–1990''. Abingdon: Routledge. p. 11. ISBN 0-415-03719-0.</ref> Nakilahok ang UK sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig nang ipahayag nito ang pakikidigma laban sa Alemanya noong 1939. Noong 1940, naging punong tagapangasiwa at pinuno ng pag-iisang pamahalaan si Winston Churchill. Bagaman natalo ang mga kakampi nito sa Europa sa unang taon ng digmaan, mag-isa pa ring lumaban ang UK laban sa Alemanya. Noong 1940, natalo ang Alemang ''[[Luftwaffe]]'' sa mga [[Makaharing Hukbong Panghimpapawid|MHP]] sa [[Digmaan ng Britanya]] sa pakikipagbaka sa paghawak ng himpapawid. Gayunpaman, nagtamo rin ang UK ng matinding pamomomba noong ''[[Blitz]]''. Mayroon ding mga pinaghirapang pagtagumpayan ang UK tulad ng sa [[Digmaan ng Atlantiko]], [[Labanan sa Hilagang Aprika]], at [[Labanan sa Burma]]. Mahalaga ang pagganap ng lakas ng UK sa mga [[Pagdaong sa Normandiya]] noong 1944. Matapos ang pagkatalo ng Alemanya, ang UK ay isa sa mga Naglalakihang Tatlong bansa na dumalo sa pagtitipon upang balakin ang mga kabagayan matapos ang digmaan. Isa rin ito sa mga unang lumagda sa [[Pahayag ng Mga Nagkakaisang Bansa]]. Ang UK ay naging isa sa limang panatilihang kasapi ng [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa]]. Ngunit iniwan ng digmaan ang UK na malubhang mahina at umaasa sa pananalapi ng [[Balaking Marshall|Tulong Marshall]] at sa mga pautang ng Nagkakaisang Pamahalaan.<ref>{{Cite news |url= http://www.nytimes.com/2006/12/28/business/worldbusiness/28iht-nazi.4042453.html |title=Britain to make its final payment on World War II loan from U.S. |work= The New York Times |date=28 Disyembre 2006 |accessdate=25 Agosto 2011}}</ref>[[Talaksan:The British Empire.png|thumb|left|Ang mga dating sakupbayan ng [[Imperyo ng Britanya|Sasakhari ng Britanya]]. Ang kasalukuyang mga [[Lupang-sakop ng Britanya sa Ibayong-dagat|sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat]] ay may pulang salungguhit.]] Matapos ang mga digmaan, nagpasimula ang [[Pamahalaang Manggagawa 1945-1951|pamahalaang Manggagawa]] ng mga patakaran sa higit na pagbabago na pupukaw sa lipunan ng mga Britaniko sa mga susunod na taon.<ref>{{cite book |title=Ideas and policies under Labour, 1945–1951: Building a new Britain |first=Martin |last=Francis |pages=225–233 |year=1997 |isbn=978-0-7190-4833-3 |publisher=Manchester University Press}}</ref> Ang mga pangunahing kalalang at ang mga palingkurang-bayan ay [[isinabansa]]; itinatag ang isang [[Pamahalaang Mapang-ako]]; at isang malawakang pamamaraan sa pangangalagang pangkalusugan na ginugugulan ng taumbayan tulad ng pagkakabuo ng [[Pambansang Palingkuran sa Kalusugan]].<ref>{{cite book |title= Aspects of British political history, 1914–1995 |first=Stephen J. |last=Lee |year=1996 |pages=173–199 |isbn=978-0-415-13103-2 |publisher=Routledge |location=London; New York}}</ref> Dahil sa napataon ang pagbangon ng pagkamakabansa sa mga sakupbayan sa pagkabawas ng kapangyarihan ng Britanya sa agimat, kinailangan ang isang patakaran para sa [[Papapalaya ng mga Lupang-sakop|pagpapalaya]] ng mga ito. Binigay nito ang kasarinlan ng India at [[Pakistan]] noong 1947.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=7D66_9YOof4C&pg=PA118 |title=A companion to Europe since 1945 |page=118 |first=Klaus |last=Larres |year=2009 |isbn=978-1-4051-0612-2 |location=Chichester |publisher=Wiley-Blackwell }}</ref> Sa loob ng tatlumpung taon, karamihan ng mga sakupbayan ng Sasakhari ng Britanya ay nakamit ang kasarinlan. Karamihan dito ay naging kasapi ng [[Kapamansaan ng mga Bansa]].<ref>{{cite web|url=http://www.thecommonwealth.org/Templates/System/YearbookHomePage.asp?NodeID=152099&load=countrylist |title=Country List |accessdate=11 Setyembre 2012|last= |first= |author2= |date=19 Marso 2009 |work=|publisher=[[Commonwealth Secretariat]] }}</ref> Kahit ang UK ang ikatlong bansa na nakagawa ng isang [[Sandatang Buturanin sa United Kingdom|kamalig para sa mga sandatang buturanin]] ([[Paggawa ng Hurricane|kauna-buturanin sinubok ang bombang atomiko]] noong 1952), ang mga bagong hangganan ukol sa pandaigdigang gampanin ng Britanya ay nakasaad sa [[krisis ng Suez]] noong 1956. Tiniyak ng paglaganap ng wikang Inggles ang pangingibabaw nito sa [[Panitikang Britaniko|panitikan]] at [[Kultura ng Nagkakaisang Bansa|kalinangan]] ng daigdig, samantalang simula noong pultaong-60, ang [[kulturang popular|kalinangang tanyag]] ng Britanya ay naging tanyag maging sa ibayong-dagat. Dahil sa kakulangan ng mga manggagawa noong pultaong-50, hinikayat ng UK ang pandarayuhan mula sa mga bansa ng Kapamansaan. Dahit dito, naging isang lipunang may samu’t saring lahi ang UK.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=s3RQ4dsFEkoC&pg=PA84 |title=Contemporary British identity: English language, migrants, and public discourse |series= Studies in migration and diaspora |first=Christina |last= Julios |page=84 |isbn=978-0-7546-7158-9 |year=2008 |publisher=Ashgate |location=Aldershot}}</ref> Bagaman umakyat ang pamantayan sa pamumuhay noong pultaong-50 at 60, hindi naging kasing-bilis ang paglago ng agimat ng UK tulad ng sa [[Kanlurang Alemanya]] at Hapon. Noong 1973, sumapi ang UK sa [[Pamayanang Ekonomiko ng Europa]] (PEE), at nang ito ay naging [[Samahang Europeo]] (SE) noong 1992, isa ito sa 12 kasaping nagtatag. [[Talaksan:Tratado de Lisboa 13 12 2007 (081).jpg|thumb|250px|Nakasapi ang UK sa [[Samahang Europeo]] noong 1973 kahit makalawang bineto ito ng Pransya noong 1961 at 1967. Sumang-ayon ang karamihan ng mga Briton (67%) na maging palagiang kasapi ng Samahan noong 1975.]] Simula noong mga huling taon ng pultaong-60, nakaranas ng karahasan ang Kahilagaang Irlanda mula sa mga paramilitar (na minsa’y nagdudulot din ng dahas sa ibang bahagi ng UK). Ang pangyayaring ito ay mas kilala sa katawagang [[Ang Kabagabagan]]. Sinasabing ito ay nagtapos noong [[Kasunduang Biyernes Santo sa Belpas]] ng 1998.<ref>{{cite book |title= The Politics of Northern Ireland: Beyond the Belfast Agreement |first=Arthur |last=Aughey |isbn= 978-0-415-32788-6 |page=7 |year=2005 |location =London |publisher=Routledge}}</ref><ref>Elliot, Marianne (2007). ''The Long Road to Peace in Northern Ireland: Peace Lectures from the Institute of Irish Studies at Liverpool University.'' University of Liverpool Institute of Irish Studies, Liverpool University Press. p. 2. ISBN 1-84631-065-2.</ref> Dahil sa matagalang paghina ng agimat at mga alitang kalalangin noong pultaong-70, nagpanimula ang [[Pamahalaang Konserbatibo 1979-1990|Pamahalaang Konserbatibo ng 1980]] ng mga patakarang [[monetarism]]o, deregulasyon lalo na sa sektor ng pampananalapi (halimbawa, [[Malaking Bang (pampananalaping kalakal)|Malaking Bang noong 1986]]) at kalakal sa manggagawa, pagbibili sa mga pagmamay-ari ng pamahalaan ([[pagsasapribado]]), at pagbawi sa mga tulong-pananalapi.<ref>{{cite book |title= British politics since 1945 |first= Peter |last=Dorey |year=1995 |pages=164–223 |isbn=978-0-631-19075-2 |location =Oxford |publisher=Blackwell |series= Making contemporary Britain}}</ref> Dahil dito, maraming tao ang nawalan ng pagkakakitaan, pagkabalisa ng lipunan, at pagbagal ng agimat lalo na sa bahaging paninilbi. Mula 1984, ang agimat ay tinulungan ng malaking kita sa [[langis sa Dagat Hilaga]].<ref>{{cite book |url= http://vig.pearsoned.co.uk/catalog/uploads/Griffiths_C01.pdf |title=Applied Economics |publisher=Financial Times Press |year=2007 |edition=11th |accessdate=26 Disyembre 2010 |page=6 |author1 =Griffiths, Alan |author2 =Wall, Stuart |location =Harlow |isbn=978-0-273-70822-3}}</ref> Sa pagtatapos ng ika-20 dantaon, may mga malalaking pagbabago sa pamamahala ng UK sa Eskosya at Kahilagaang Irlanda dahil sa pagkakatatag ng mga pambansang pangasiwaan kung saan [[Paglilipat ng kapangyarihan|inililipat ang kapangyarihang mamahala]] dito.<ref>{{Cite journal |url= http://publius.oxfordjournals.org/cgi/content/abstract/28/1/217 |title= Reforging the Union: Devolution and Constitutional Change in the United Kingdom |accessdate=4 Pebrero 2009 |journal=Publius: the Journal of Federalism |volume=28 |issue=1 |page=217 |last=Keating |first=Michael |date=1 Enero 1998}}</ref> Isang [[Batas sa Karapatang Pantao ng 1998|pagsasabatas]] din ang ginawa alinsunod sa [[Katipunang Europeo sa Karapatang Pantao]]. Ang NK ay may mahalaga pa ring gampanin sa pakikipagsuguan at hukbuan. Nangunguna rin ito sa mga gampanin sa [[Unyong Europeo|UE]], [[Mga Nagkakaisang Bansa|NB]], at [[Kapisanan ng Kasunduan sa Hilagang Atlantiko|KKHA]]. Gayunpaman, may mga alitan ding natanggap ang Britanya ukol sa [[paggamit ng mga panghukbo]] nito sa ibayong-dagat, lalo na sa [[Afghanistan|Apganistan]] at [[Irak]].<ref>{{cite news |url= http://www.ft.com/cms/s/0/a6d31ca2-5e22-11e0-b1d8-00144feab49a.html#axzz1MN2vkt7a |author=Jackson, Mike |title=Military action alone will not save Libya |work=Financial Times |location=London |date=3 Abril 2011}}</ref> Sa taong 2013, ang UK ay nagsusumikap pa ring makaahon sa kagipitang naganap sa pandaigidgang panganib sa pananalapi noong 2008. Isang pakikipagtulungan sa pamahalaan ang nagpanukala ng mga hakbang sa paggigipit upang lutasin ang malaking kakulangan sa pananalapi.<ref>http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-18023389</ref> == Taladutaan == {{Main|Taladutaan ng United Kingdom}} [[Talaksan:Uk topo en.jpg|thumb|right|Ang kalatagan ng NK.]] Ang kabuuang lawak ng Nagkakaisang Kaharian ay tinatayang 243,610&nbsp;km pa (94,060&nbsp;mi pa). Nasasakupan nito ang kalakihan ng [[Kapuluang Britaniko]].<ref>Oxford English Dictionary: "British Isles: a geographical term for the islands comprising Great Britain and Ireland with all their offshore islands including the Isle of Man and the Channel Islands."</ref> Kabilang din dito ang pulo ng Kalakhang Britanya, ang isang-kanim na hilagang-silangang bahagi ng pulo ng Irlanda, at iba pang mga malilit na kapuluan sa paligid nito. Ang NK ay napapagitnaan ng Karagatang Hilagang Atlantiko at ng Dagat Hilaga. Ang timog-silangang baybayin ay mayroon lamang kitid na 35&nbsp;km (22&nbsp;mi) mula sa baybayin ng Hilagang Pransiya. Pinaghihiwalay ito ng [[Bangbang Ingles|Bangbang Inggles]]. Hanggang sa taong 1993, 10% ng NK ay kagubatan. 46% nito ay nakalaan sa pasabsaban at 25% naman sa pagsasaka. Ang [[Makaharing Pamasiran ng Greenwich|Maharlikang Pamasiran ng Greenwich]] sa Londres ay ang palatandaan ng [[Unang Katanghalian]].<ref>{{cite web|url= http://www.rmg.co.uk/explore/astronomy-and-time/astronomy-facts/history/the-prime-meridian-at-greenwich|title= The Prime Meridian at Greenwich|author= ROG Learing Team|date= 23 Agosto 2002|work= Royal Museums Greenwich|publisher= Royal Museums Greenwich|accessdate= 11 Setyembre 2012|archive-date= 7 Nobiyembre 2015|archive-url= https://web.archive.org/web/20151107023957/http://www.rmg.co.uk/explore/astronomy-and-time/astronomy-facts/history/the-prime-meridian-at-greenwich|url-status= dead}}</ref> Ang Nagkakaisang Kaharian ay nasa gitna ng mga layong [[Ika-49 na kabalalay pahilaga|49°]] hanggang [[Ika-61 kabalalay pahilaga|61°]] H, at mga habang [[Ika-9 na katanghalian pakanluran|9°]] K hanggang [[Ika-2 katanghalian pasilangan|2°]] S. Ang Kahilagaang Irlanda ay may 360-kilometrong hagganang-lupa sa Republika ng Irlanda. Ang susul ng Kalakhang Britanya ay may habang 17,820 kilometro.<ref>{{cite web |author=Neal, Clare |url=http://www.cartography.org.uk/default.asp?contentID=749 |title=How long is the UK coastline? |publisher=British Cartographic Society |accessdate=26 Oktubre 2010 |archive-date=27 Mayo 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yAn3CWU?url=http://www.cartography.org.uk/default.asp?contentID=749 |url-status=dead }}</ref> Ang [[Lagusan sa Bangbang]] ang dumurugtong sa [[panlupalop na Europa]]. Ito ang pinakamahabang lagusan sa ilalim ng dagat na may habang 50 kilometro (38 kilometro sa ilalim ng dagat).<ref>{{cite web|url=http://www.eurotunnel.com/ukcP3Main/ukcCorporate/ukcTunnelInfrastructure/ukcInfrastructure/ |title =The Channel Tunnel |publisher=Eurotunnel |accessdate=29 Nobyembre 2010}}</ref> Ang [[Ingglatera]] na may lawak na 130,395 kilometrong parisukat ay bumubuo sa higit kalahati ng kabuuan ng NK.<ref>{{cite news| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/7327029.stm |work=BBC News | title=England&nbsp;– Profile | date=11 Pebrero 2010}}</ref> Halos kapatagan ang binubuo ng bansa. Mabundok naman sa hilagang-kanluran ng [[Guhit Tees-Exe]] kung saan matatagpuan ang [[Kabundukan ng Kumbriya]] ng Purok Lawa, ang [[Pennines]] at ang mga burol na batong-apog ng [[Purok Rurok]], [[Exmoor]] at [[Dartmoor]]. Ang mga pangunahing ilog at wawa ay ang [[Tamesis]], [[Severn]], at [[Humber]]. Ang pinakamataas na bundok ng Ingglatera ay ang [[Tulos Scafell]] (978 metro) sa [[Purok Lawa]]. Ang mga pangunahing ilog nito ay ang Severn, Tamesis, Humber, Tees, Tyne, Tweed, Avon, Exe, at Mersey. Ang [[Eskosya]] na may lawak na 78,772 kilometrong parisukat ay bumubuo lamang sa kulang-kulang isang-katlo ng kabuuan ng NK.<ref>{{cite web|url=http://www.scotland.org/about/fact-file/index.html|title=Scotland Facts|publisher=Scotland Online Gateway|accessdate=16 Hulyo 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080621045248/http://www.scotland.org/about/fact-file/index.html|archivedate=2008-06-21|url-status=dead}}</ref> Binubuo rin ito ng halos walong daang [[Talaan ng mga pulo ng Eskosya|mga pulo]] karamihan ay matatagpuan sa kanluran at hilaga nito.<ref>{{cite news |url =http://www.independent.co.uk/travel/uk/the-complete-guide-to--scottish-islands-754070.html |title =The complete guide to Scottish Islands |work =The Independent |location =London |date =19 Mayo 2001 |first =Jon |last =Winter |archiveurl =https://web.archive.org/web/20110301063015/http://www.independent.co.uk/travel/uk/the-complete-guide-to--scottish-islands-754070.html |archivedate =1 March 2011 |access-date =8 January 2013 |url-status =dead }}</ref> Isa sa mga bantog na pulo ay ang [[Hebrides]], [[Orkney|mga pulo ng Orkney]] at [[Shetland|mga pulo ng Shetland]]. Ang kalatagan ng Eskosya ay pinaghihiwalay ng [[Lamat sa Bulubunduking Hagganan]]–isang [[Lamat (paladutaan)|paladutaaang lamat]]–na tumatawid sa Eskosya mula [[Pulo ng Arran|Arran]] sa kanluran hanggang sa [[Stonehaven]] sa silangan.<ref>{{cite web|url= http://www.scottish-places.info/features/featurefirst7728.html |title= Overview of Highland Boundary Fault |work=Gazetteer for Scotland |publisher=University of Edinburgh |accessdate =27 Disyembre 2010}}</ref> Hinahati ng lamat na ito ang dalawang magkaibang rehiyon: ang [[Bulubunduking Eskoses|Bulubundukin]] sa hilaga at kanluran at ang [[Kapatagang Eskoses|kapatagan]] sa timog at silangan. Ang Bulubunduking rehiyon ang bumubuo sa halos bulubunduking lupain ng Eskosya. Matatagpuan dito ang [[Ben Nevis]] (1,343 metro), ang pinakamataas na tuktok sa buong pulo ng Britanya.<ref>{{cite web|url=http://www.bennevisweather.co.uk/index.asp|title=Ben Nevis Weather|publisher=Ben Nevis Weather|accessdate=26 Oktubre 2008|archive-date=27 Mayo 2012|archive-url=https://www.webcitation.org/67yAqrmVy?url=http://www.bennevisweather.co.uk/index.asp|url-status=dead}}</ref> Ang kapatagan naman ay nagsisimula sa pagitan ng [[Wawa ng Clyde]] at [[Wawa ng Forth]], o mas kilala sa katawagang [[Gitnang Kapatagan|Gitnang Pamigkis]]. Dito rin matatagpuan ang karamihan ng santauhan kabilang ang [[Glasgow]], ang pinakamalaking lungsod sa Eskosya, at ang [[Edimburgo]] and pangulong-lungsod nito. [[File:BenNevis2005.jpg|thumb|left|Ang [[Ben Nevis]] na matatagpuan sa Eskosya, ang pinakamataas na tuktok sa [[Kapuluang Britaniko]].]] Ang [[Gales]] na may lawak na 20,779 kilometrong parisukat ay bumubuo lamang sa kulang-kulang isang-kasampu ng kabuuan ng NK.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/6233450.stm |title=Profile: Wales |work=BBC News |date=9 Hunyo 2010 |accessdate=7 Nobyembre 2010}}</ref> Bulubundukin ang Gales, ngunit mas kakaunti ang matatagpuang bundok sa [[Timog Gales]] kaysa sa [[Hilagang Wales|Hilaga]] at [[Gitnang Gales]] Ang pangunahing santauhan at mga pook kalalangin ay matatagpuan sa Timog Gales, na binubuo ng mga baybaying lungsod ng Cardiff, Swansea at Newport, at sa kanilang hilaga, ang [[Lambak ng Timog Gales]]. Ang pinakamatataas na mga bundok sa Gales ay nasa [[Snowdonia]] kung saan narito ang pinakamataas na tuktok sa Gales, ang [[Snowdon]] ([[Wikang Wales|Gales]]: ''Yr Wyddfa'') na may taas na 1,085 metro. Ang 14, o maaaring 15 mga bundok na may taas na hihigit sa 914 metro ay magkakasamang tinatawag na [[Tatatlong-libuhing Gales]]. Ang Gales ay may mahigit sa 1,200 kilometrong susul. Marami ring mga pulo ang nakapalibot sa lupalop nito, kung saan ang [[Anglesey]] (Gales: ''Ynys Môn'') ang pinakamalaki. Ang [[Hilagang Irlanda|Kahilagaang Irlanda]] ay mayroon lamang lawak na 14,160 kilometrong parisukat at ito ay maburol.<ref>{{cite web|url=http://cain.ulst.ac.uk/ni/geog.htm|title=Geography of Northern Ireland|publisher=University of Ulster|accessdate=22 Mayo 2006}}</ref> Dito matatagpuan ang [[Danaw ng Neagh]], ang pinakamalawak na lawa sa Kapuluang Britaniko, na may lawak na 388 kilometrong parisukat. Ang pinakamataas na tuktok naman ay ang [[Slieve Donard]] na matatagpuan sa [[Kabundukan ng Mourne]] na may taas na 852 metro. === Kapanahunan === {{Main|Kapanahunan ng United Kingdom}} Ang Nagkakaisang Kaharian ay may katamtamang kapanahunan na nakararanas ng masaganang tubig-ulan sa buong taon. Nagbabago ang tanap ayon sa panahon. Malimit itong bumaba sa -11 [[Selsyus|ºS]] o tumaas sa 35 ºS.<ref>{{cite web |url=http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/ |title=UK climate summaries |publisher=Met Office |accessdate=1 Mayo 2011 |archive-date=27 Mayo 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yAsDB9c?url=http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/ |url-status=dead }}</ref> Kadalasang umiihip ang malakas na hangin galing Karagatang Atlantiko sa timog kanluran. Ito ay madalas na may kasamang banayad na pag-ulan. Ngunit hindi nito naaabot ang silangang bahagi kaya’t ang kanlurang bahagi ang laging maulan at ang silangan naman ay tuyo. Ang alimbukay na nanggagaling sa Atlantiko na pinaiinit naman ng [[Look Batis]] ang nagdadala ng banayad na tag-yelo lalo na sa kanluran kung saan ang tag-yelo ay mas basa. Ang tag-araw ay pinakamainit sa timog silangan ng Ingglatera dahil ito ang pinakamalapit sa lupalop ng Europa. Sa hilaga naman nararanasan ang pinakamalamig na tag-araw. Nararanasan ang matinding pagbuhos ng niyebe sa mga matataas na pook sa panahon ng tag-yelo hanggang sa maagang panahon ng tagsibol.<ref>{{cite news|title=Snow News|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-2070541/UK-weather-Snow-Wales-blizzards-arctic-conditions-leave-Britain-shivering.html|work=http://www.dailymail.co.uk/news/article-2070541/UK-weather-Snow-Wales-blizzards-arctic-conditions-leave-Britain-shivering.html|accessdate= 8 Disyembre 2011|location=London|first=Luke|last=Salkeld|date=8 Disyembre 2011}}</ref> === Pampangasiwaang pagkakabaha-bahagi === {{Main|Pampangasiwaang taladutaan ng United Kingdom}} Bago pa man nabuo ang Nagkakaisang Kaharian, ang bawat bansa nito ay may kanya-kanya ng pamamaraan ng pampangasiwaan at taladutaaning patoto. Kaya “walang maituturing na suson ng pampangasiwaang bahagi na karaniwan sa Nagkakaisang Kaharian.” Hanggang sa ika-19 na dantaon, malimit na mabago ang pagkakabahagi ng UK, ngunit mayroong palagiang pagbabago sa mga katungkulan nito. Dahil hindi rin magkakaanyo ang mga pagbabago at sa pagsasalin ng kapangyarihan sa pampook na pamahalaan ng Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda, malayong ang mga susunod na pagbabago ay magiging magkakaanyo. [[Talaksan:Map of the administrative geography of the United Kingdom.png|thumb|right|Ang mga pampangasiwaang pagkakabaha-bahagi ng Nagkakaisang Kaharian.]] Ang pagbuo ng [[Pamahalaang Lokal ng Ingglatera|pampook na pamahalaan ng Ingglatera]] ay masalimuot pati na rin ang pamamahagi ng mga katungkulan nito na naiiba-iba ayon sa pampook na kasunduan. Ang pagsasabatas na nauukol sa pamahalaang pampook ng Ingglatera ay pananagutan ng batasan ng UK at ng [[Pamahalaan ng United Kingdom|Pamahalaan ng Nagkakaisang Kaharian]] dahil walang sariling batasan ang Ingglatera. Ang nakatataas na hanay ng mga [[pagbabahagi ng Ingglatera]] ay ang siyam na [[Rehiyon ng Inglatera|rehiyon ng tanggapan ng Pamahalaan]].<ref>{{cite web |url=http://www.gos.gov.uk/national/ |archiveurl=https://www.webcitation.org/5hYQkeu1p?url=http://www.gos.gov.uk/national/ |archivedate=2009-06-15 |publisher=Government Offices |accessdate=3 Hulyo 2008 |title=Welcome to the national site of the Government Office Network |url-status=dead }}</ref> Ang [[Kalakhang Londres]] ay isang danay na may kapulungang tuwirang hinahalal at may isang punong-bayan simula noong 2000. Ito ay gayon dahil ang panukalang ito ay tinaguyod sa isang [[Pagtutukoy ng Kapamahalaan ng Kalakhang Londres (1998)|pagtutukoy]].<ref>{{cite web |url=http://www.london.gov.uk/london-life/city-government/history.jsp |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080421023053/http://www.london.gov.uk/london-life/city-government/history.jsp |archivedate=2008-04-21 |title=A short history of London government |publisher=Greater London Authority |accessdate=8 Oktubre 2008 |url-status=dead }}</ref> Binalak nito na ang ibang danay ay magkaroon din ng sariling inihalal na [[Kapulungang Rehiyonal ng Inglatera|kapulungan]], ngunit ang panukalang ito ay tinanggihan ng danay ng [[Hilagang Silangang Inglatera|Hilagang Silangan]] sa isang [[Pagtutukoy sa Paglilipat ng Kapangyarihang Pampook sa Hilagang Ingglatera (2004)|pagtutukoy noong 2004]].<ref>{{cite news |url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article503255.ece |title=Prescott's dream in tatters as North East rejects assembly |accessdate =15 Pebrero 2008 |work=The Times |location=London |first1=Jill |last1=Sherman |first2=Andrew |last2=Norfolk |date=5 Nobyembre 2004 |quote= The Government is now expected to tear up its twelve-year-old plan to create eight or nine regional assemblies in England to mirror devolution in Scotland and Wales.}}</ref> Sa ilalim ng danaying hanay, ang ibang danay ng Ingglatera ay may [[Metropolitano at Di-metropolitanong lalawigan ng Innglatera|kapulungang lalawigan]] at kapulungang purok. Ang iba naman ay may pangkaisahang kapamahalaan. Samantala, ang danay ng Kalakhang Londres ay may 32 [[Kabayanan ng Kalakhang Londres|bayan]] at isang lungsod, ang [[Lungsod ng Londres]]. Ang mga Kagawad ng kapulungan ay inihahalal sa [[Pamamaraang Paramihan ng Halal|paraang paramihan ng halal]] sa mga tanurang pang-isahang sapi. Ang ibang paraan naman ay sa pamamagitan ng pamamaraang ''[[multi-member plurality]]'' sa tanurang pangmaramihang sapi.<ref>{{cite web|url=http://www.lga.gov.uk/lga/aio/39780|title=Local Authority Elections|publisher=Local Government Association|accessdate=3 Oktubre 2008|archive-date=2012-01-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20120118195001/http://www.lga.gov.uk/lga/aio/39780|url-status=dead}}</ref> Sa layon ng [[Pamahalaang Pampook ng Eskosya|pamahalaang pampook]], ang Eskosya ay nahahati sa [[Pagkakabaha-bahagi ng Eskosya|32 pook kapulungan]]. Ito ay may magkakaibang lawak at dami ng santauhan. Ang mga lungsod ng [[Glasgow]], Edimburgo, [[Aberdeen]], at [[Dundee]] ay hiwalay na pook kapulungan. Gayon din ang [[Banwahan ng Kapulungang Bulubundukin|Kapulungang Bulubundukin]] na bumubuo sa isang-katlo ng Eskosya ngunit mayroon lamang na humigit 200,000 katao. Sa kasalukuyan, mayroong mga 1,222 kagawad na naihalal sa katungkulan.<ref>{{cite web |url=http://www.psa.ac.uk/2007/pps/Bennie.pdf |title=STV in Scotland: Local Government Elections 2007 |publisher=Political Studies Association |accessdate=2 Agosto 2008 |archive-date=2011-03-20 |archive-url=https://www.webcitation.org/5xJnMrHvK?url=http://www.psa.ac.uk/2007/pps/Bennie.pdf |url-status=dead }}</ref> Sila ay bahagiang pinapasahod. Ang halalan ay isinasagawa sa pamamaraang ''[[single transferable vote]]'' sa isang tanurang maraming sapi. Maaaring humalal ng tatlo o apat na kagawad. Ang bawat kagawad ay hahalal naman ng isang [[Tagapamatnubay (pangmamamayan)|Tagapamatnubay]] o [[Tagapangulo|Tagapamagitan]] na siyang manunugkulan sa mga pagpupulong at tatayo bilang pinuno ng pook na itinalaga sa kanila. Ang mga [[kagawad]] ay napapasailalim ng mga [[kautusan sa asal]] na ipinatutupad ng [[Tagubilin sa mga Pamantayan ng Eskosya]].<ref>Ethical Standards in Public Life framework: {{cite web |title=Ethical Standards in Public Life |url=http://www.scotland.gov.uk/Topics/Government/local-government/ethical-standards |publisher=The Scottish Government |accessdate=3 Oktubre 2008 |archive-date=11 Disyembre 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141211075152/http://www.scotland.gov.uk/Topics/Government/local-government/ethical-standards |url-status=dead }}</ref> Ang kapisanan ng mga kinatawan ng pampook na kapamahalaan ay ang [[Kapulungang Pampook na Kapamahalaan ng Eskosya]] (KAPKE).<ref>{{cite web|url= http://www.cosla.gov.uk/about/decision-making-cosla |title=Who we are |publisher=Convention of Scottish Local Authorities |accessdate= 5 Hulyo 2011}}</ref> Ang [[Pamahalaang Pampook ng Gales|pamahalaang pampook ng Gales]] ay binubuo ng mga 22 pangkaisahang kapamahalaan. Kinabibilangan ito ng mga lungsod ng [[Kardip]], [[Swansea]], at [[Newport]] na may sarili at hiwalay ring pangkaisahang kapamahalaan.<ref>{{cite web|url=http://new.wales.gov.uk/topics/localgovernment/localauthorities/?lang=en|title=Local Authorities|publisher=The Welsh Assembly Government|accessdate=31 Hulyo 2008|archive-date=30 Mayo 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140530004428/http://new.wales.gov.uk/topics/localgovernment/localauthorities/?lang=en|url-status=dead}}</ref> Ang halalan ay ginaganap tuwing ika-apat na taon sa pamamaraang ''[[first-past-the-post]]''.<ref>{{cite web |url=http://www.aboutmyvote.co.uk/how_do_i_vote/voting_systems/local_government_elections_i3.aspx |title=Local government elections in Wales |publisher=[[The Electoral Commission]] |year=2008 |accessdate=8 Abril 2011 |archive-date=2012-06-23 |archive-url=https://www.webcitation.org/68e5BBagx?url=http://www.aboutmyvote.co.uk/how_do_i_vote/voting_systems/local_government_elections_i3.aspx |url-status=dead }}</ref> Bukod sa [[Pulo ng Anglesey]], ang pinakahuling halalan ay naganap noon Mayo 2012. Ang [[Kapisanan ng Pamahalaang Pampook ng Gales]] ay kumakatawan sa mga kapakanan ng pampook na kapamahalaan.<ref>{{cite web|url=http://www.wlga.gov.uk/|title=Welsh Local Government Association|publisher=Welsh Local Government Association|accessdate= 20 Marso 2008}}</ref> Ang [[Pamahalaang Pamppok ng Kahilagaang Irlanda|pamahalaang pampook ng Kahilagaang Irlanda]] ay binubuo na ng 26 kapulungang purok simula pa noong 1973. Ang bawat isa ay naihalal sa pamamaraang ''single transferable vote''. Ang kanilang kapangyarihan ay nakatakda lamang sa pagkuha ng mga basura, pagpatnubay sa mga aso, at pagsasaayos ng mga liwasan at himlayan.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/northern_ireland/4449092.stm |title=NI local government set for shake-up |work=BBC News |date=18 Nobyembre 2005 |accessdate= 15 Nobyembre 2008 |first =Mark |last= Devenport}}</ref> Noong 13 Marso 2008, napagkasunduan ng tagapagpaganap ang panukalang bumuo ng panibagong 11 kagawad at palitan ang kasalukuyang pamamaraan. Ipinagpaliban ang susunod na pampook na halalan sa 2011 upang mapadali ito.<ref>{{cite press release |url=http://www.nio.gov.uk/local-government-elections-to-be-aligned-with-review-of-public-administration/media-detail.htm?newsID=15153 |title=Local Government elections to be aligned with review of public administration |publisher=Northern Ireland Office |date=25 Abril 2008 |accessdate=2 Agosto 2008 |archive-date=2013-02-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130217174725/http://www.nio.gov.uk/local-government-elections-to-be-aligned-with-review-of-public-administration/media-detail.htm?newsID=15153 |url-status=dead }}</ref> ===Mga Sakupbayan=== {{Main|Mga Sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat|Sakupbayan ng Kaputungan}} [[Talaksan:Inside the Reef Cayman.jpg|thumb|left|Ang tanawin ng [[Dagat Karibe]] sa [[Kapuluang Kayman]]. Ang kapuluang ito ay isa sa mga pangunahing pook ng pandaigdigang pananalapi<ref>{{cite web|url=https://www.cibc.com/ca/pwm-global/locations/caribbean/cayman-islands.html |title=CIBC PWM Global - Introduction to The Cayman Islands |publisher=Cibc.com |date=11 Hulyo 2012 |accessdate=17 Agosto 2012}}</ref> at puntahan ng mga manlalakbay.<ref>{{cite news| url=http://traveltips.usatoday.com/cayman-islands-tourism-20845.html | work=USA Today | title=Cayman Islands Tourism | first=Laurie |last=Rappeport }}</ref>]] Ang Nagkakaisang Kaharian ay may paghahari sa labing-pitong mga sakupbayan nito: labing-apat sa sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-Dagat at tatlo sa sakupbayan ng Kaputungan.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.justice.gov.uk/downloads/about/moj/our-responsibilities/Background_Briefing_on_the_Crown_Dependencies2.pdf |access-date=2013-01-08 |archive-date=2019-11-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191102104306/http://www.justice.gov.uk/downloads/about/moj/our-responsibilities/Background_Briefing_on_the_Crown_Dependencies2.pdf |url-status=dead }}</ref> Ang labing-apat na sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-Dagat ay ang mga: [[Anguilla]]; [[Bermuda]]; [[Lupang-sakop ng Britanya sa Antartika|sakupbayan ng Britanya sa Antartika]]; [[Lupang-sakop ng Britanya sa Karagatang Indiya|sakupbayan ng Britanya sa Karagatang Indiya]]; [[Kapuluang Britanikong Birhen]]; [[Kapuluang Cayman]]; [[Kapuluang Falkland]]; [[Gibraltar]]; [[Montserrat]]; [[Santa Helena, Asensiyon at Tristan da Cunha]]; [[Kapuluang Turko at Caicos]]; [[Kapuluang Pitcairn]]; [[Timog Horhe at Kapuluang Timog Sandwich]]; at ang mga [[Akrotiri at Dhekelia|kutang pinamamahalaan sa Tsipre]].<ref>{{cite web |url=http://collections.europarchive.org/tna/20080205132101/www.fco.gov.uk/servlet/Front%3fpagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&c=Page&cid=1013618138295 |title=Overseas Territories |publisher=Foreign & Commonwealth Office |accessdate=6 Setyembre 2010 }}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ang pag-aangkin ng Britanya sa Antartika ay hindi kinikilala ng lahat.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ay.html |title=The World Factbook |publisher=CIA |accessdate=26 Disyembre 2010 |archive-date=25 Disyembre 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225211652/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ay.html%20 |url-status=dead }}</ref> Kung pagsasama-samahin, ang kabuuang lawak ng sakupbayan ng Britanya sa ibayong-dagat ay tinatayang 1,727,570 kilometrong parisukat at may santauhan na humigit-kumulang sa 260,000 katao. Ito ang mga nalabi sa Sasakhari ng Britanya kung saan ang karamihan ay piniling manatiling sakupbayan ng Britanya (Bermuda noong [[Reperendum sa Kasarinlan ng Bermuda (1995)|1995]] at Gibraltar noong [[Reperendum sa Kasarinlan ng Gibraltar (2002)|2002]]). Hindi tulad ng mga sakupbayan ng NK sa ibayong-dagat, ang mga sakupbayan ng Kaputungan ay pagmamay-ari ng [[Kaputungan ng Britanya]].<ref>{{cite web|author=The Committee Office, House of Commons |url=http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200910/cmselect/cmjust/56/5604.htm |title=House of Commons&nbsp;– Crown Dependencies&nbsp;– Justice Committee |publisher=Publications.parliament.uk |accessdate=7 Nobyembre 2010}}</ref> Ito ay kinabibilangan ng [[Kapuluang Bangbang]], ang mga [[kuta]] ng [[Jersey]] at [[Guernsey]] sa [[Bangbang Ingles|Bangbang Inggles]], at ang [[Pulo ng Man]] sa [[Dagat Irlandes]]. Sa kadahilanang ang mga nasasakupan nito ay may sari-sariling pangasiwaan, sila ay [[Mga Bansa sa United Kingdom|hindi bahagi ng Nagkakaisang Kaharian]] o ng [[Samahang Europeo]]. Ganon pa man, ang pamahalaan ng UK ang may pananagutan sa mga ugnayang panlabas at pagtatanggol nito. Ang batasan ng UK ay may kapangyarihang mambatas alang-alang sa kanila. Ngunit ang kapangyarihang maisabatas ang mga panukalang nauukol sa kanilang kapuluan ay nasa kani-kanilang kapulungang mambabatas at sa pahintulot ng [[Kagalang-galang na Kapulungan ng mga Kalihim ng Kanyang Kamahalan|Kapulungan ng mga Kalihim ng Kaputungan]]. Sa Pulo ng Man, ang pahintulot ay kadalasang nagbubuhat sa Tenyenteng Tagapamahala.<ref>{{cite web|url=http://www.gov.je/ChiefMinister/International+Relations/Profile+of+Jersey.htm|title=Profile of Jersey|publisher=[[States of Jersey]]|accessdate=31 Hulyo 2008|quote=The legislature passes primary legislation, which requires approval by The Queen in Council, and enacts subordinate legislation in many areas without any requirement for Royal Sanction and under powers conferred by primary legislation.|archive-date=2006-09-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20060902092534/http://www.gov.je/ChiefMinister/International+Relations/Profile+of+Jersey.htm|url-status=bot: unknown}}</ref> Simula noong 2005, ang bawat sakupbayan ng Kaputungan ay may [[Punong Tagapangasiwa]] bilang kanilang [[pinuno ng pamahalaan]].<ref>[https://archive.is/20121218163134/www.gov.im/lib/news/cso/chiefministertom.xml Chief Minister to meet Channel Islands counterparts - Isle of Man Public Services<!-- Bot generated title -->]</ref> ==Kabanwahan== {{Main|Kabanwahan ng United Kingdom|Kaharian ng United Kingdom|Halalan sa United Kingdom}} [[Talaksan:Elizabeth II greets NASA GSFC employees, May 8, 2007 edit.jpg|thumb|upright|[[Elizabeth II]], [[Monarkiya ng United Kingdom|Haribini ng Nagkakaisang Kaharian]] at ng iba pang [[Realmong Komonwelt|bansa sa Kapamansaan]]]] Ang Nagkakaisang Kaharian ay isang [[kahariang may saligang-batas]] na may [[pamahalaang pangkaisahan]]. Si Haribini [[Elizabeth II]] ang pinuno ng bansa ng NK at ng labinlimang [[Mga Bansa sa Kapamansaan|bansa sa Kapamansaan]]. Ang kaharian ay may “karapatang pagsanggunian, humimok, at magpaalala”.<ref>[[Walter Bagehot|Bagehot, Walter]] (1867) The English Constitution, London:Chapman and Hall, p103</ref> Ang Nagkakaisang Kaharian ay isa sa natatanging apat na mga bansa na may saligang-batas na di-nasusulat.<ref>{{cite web|url=http://www.llrx.com/features/uk2.htm#UK%20Legal%20System|title=A Guide To the UK Legal System|publisher=[[University of Kent|University of Kent at Canterbury]]|accessdate=16 Mayo 2006|author=Sarah Carter|archive-date=27 Mayo 2012|archive-url=https://www.webcitation.org/67yH6Ly5h?url=http://www.llrx.com/features/uk2.htm#UK%20Legal%20System|url-status=dead}}</ref><ref group="tala">Ang Bagong Selanda, Israel at [[San Marino]] ang ibang mga bansa na may saligang-batas na di-nasusulat.</ref> Kung sa gayon, ang [[Saligang-Batas ng United Kingdom|Saligang-Batas ng Nagkakaisang Kaharian]] ay halos lahat binubuo ng kaipunan ng mga iba’t ibang kasulatan tulad ng mga [[palatuntunan]], mga [[kasong naisabatas]] at mga pandaigdigang kasunduan, at ng [[Katipunan sa Saligang-Batas ng Britanya|katipunan sa saligang-batas]]. Dahil walang pagkakaiba ang karaniwang palatuntunan sa “batas pang-saligang-batas”, maaaring “mabago” ito sa pamamagitan ng paglagda ng [[Batasan ng Nagkakaisahang Kaharian|batasan]] ng NK ng isang [[Batas ng Parlamento|Batas ng Batasan]]. Sila ay may kapangyarihang baguhin o tanggalin ang anumang nasusulat o di-nasusulat na bahagi ng saligang-batas. Ngunit, hindi ito maaaring magsabatas na hindi mababago ng mga susunod na Batasan.<ref>{{cite web|url=http://www.parliament.uk/about/how/laws/sovereignty.cfm|title=Official UK Parliament web page on parliamentary sovereignty|publisher=UK Parliament|archiveurl=https://archive.today/20120628214950/http://www.parliament.uk/about/how/sovereignty/|archivedate=2012-06-28|access-date=2013-01-09|url-status=live}}</ref> ===Pamahalaan=== {{main|Pamahalaan ng United Kingdom}} Ang NK ay may [[Pamamaraang Parlamentaryo|pamahalaang pambatasan]] na nakabatay sa [[pamamaraang Westminster]]. Ito ay tinutularan sa daigdig, isang pamana ng Sasakhari ng Britanya. Ang batasan ng Nagkakaisang Kaharian ay tinatawag na Batasan. Ito ay may dalawang kapulungan: ang inihahalal na [[Pamahayan ng mga Hamak]], at ang itinatalagang [[Pamahayan ng mga Panginoon]]. Sila ay nagpupulung-pulong sa [[Palasyo ng Westminster]]. Lahat ng mga panukala ay kailangang may [[Pangkahariang Pahintulot]] bago maisabatas ang mga ito. Ang katungkulan ng pagiging [[pinuno ng pamahalaan]] ng NK ay nasa [[Punong Tagapangasiwa ng United Kingdom|Punong Ministro]].<ref>{{cite web|title = The Government, Prime Minister and Cabinet|work = Public services all in one place|publisher = [[Directgov]]|url = http://direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/UKgovernment/Centralgovernmentandthemonarchy/DG_073444|accessdate = 12 Pebrero 2010|archive-date = 2012-09-21|archive-url = https://web.archive.org/web/20120921004951/http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/UKgovernment/Centralgovernmentandthemonarchy/DG_073444|url-status = dead}}</ref> Siya ay kabilang sa kasapian ng batasan. Ang kasapiang ito ang nagbibigay ng ‘‘halal sa pag-asa’’ ng nakararaming lapian sa Pamahayan ng mga Hamak. Kadalasang ang pinuno ng pinakamalaking lapian sa pamahayan ang nakakakamit nito. Mamimili ang punong tagapangasiwa ng kalupunan ng mga tagapangasiwa na silang maitatalaga naman ng kaharian. Sila ang bubuo ng [[Pamahalaan ng United Kingdom|Pamahalaan ng Kanyang Kamahalaan]]. Sa kaugalian, iginagalang ng Haribini ang anumang maging pasya ng punong tagapangasiwa sa pamamahala. [[Talaksan:Palace of Westminster, London - Feb 2007.jpg|thumb|left|280px|Ang [[Bahay-Hari ng Westminster]], ang luklukan ng dalawang pamahayan ng Batasan ng Nagkakaisang Kaharian]] Ang [[Kalupunan ng mga Tagapangasiwa ng United Kingdom|kalupunan ng mga tagapangasiwa]] ay nakaugaliang kunin sa lapian kung saan kasapi ang Punong Tagapangasiwa. Ito ay kinukuha sa kapwa pamahayan, ngunit kadalasan ito’y manggagaling sa Pamahayan ng mga Hamak. Ang mga naitalaga ay may [[Pananagutan sa Pamahalaan|pananagutan]] sa punong tagapangasiwa. Ang kapangyarihang tagapagpaganap ay ginagamit ng punong tagapangasiwa at ng mga kalupunan nito. Silang lahat ay nanganumpa sa [[Kapulungan ng mga Kalihim ng United Kingdom|Kapulungan ng mga Kalihim ng Nagkakaisang Kaharian]] na maging mga [[Tagapangasiwa ng Kaputungan]]. Si [[Ang Matwid na Kagalang-galang|Mat. na Kgg.]] [[David Cameron]], pinuno ng [[Lapiang Konserbatibo (UK)|Lapiang Konserbatibo]], ang namumuno sa pakikiisa sa pangatlong lapian ng NK, ang mga [[Demokratang Liberal (UK)|Demokratang Liberal]]. Simula noong 11 Mayo 2010, si Cameron ang Punong Tagapangasiwa, [[Pangulong Panginoon ng Ingatang-yaman]], at [[Tagapangasiwa sa Paglilingkod-bayan]].<ref>{{Cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/election_2010/8675265.stm |title=David Cameron is UK's new prime minister |date=11 Mayo 2010 |work=BBC News |accessdate =11 Mayo 2010}}</ref> Upang maihalal sa Pamahayan ng mga Hamak, kinakailangang ang isa ay mapili bilang kasapi ng batasan. Ito ay sa pamamagitan ng [[Pamamaraang Paramihan ng Halal|paramihan ng halal]] sa bawat kapisanang panghalalan. Ang NK ay kasalukuyang nahahati sa [[Kapisanang Panghalalan ng United Kingdom|650 kapisanang panghalalan]]. Nagsisimula ang pangkalahatang halalang ito sa paghayag ng hari, matapos pagpayuhan ng punong ministro. Sinasaad sa [[Batas Parlamento ng 1911 at 1949|Batas Batasan ng 1911 at 1949]] na kinakailangan ang panibagong halalan limang taon ang nakalipas bago ang huli. Ang tatlong pangunahing lapian sa NK ay ang mga Lapiang Konserbataibo, [[Lapian ng Manggagawa (UK)|Lapian ng Manggagawa]], at ang Demokratang Liberal. Noong nakaraang pangkalahatang halalan ng 2010, ang mga naluklok sa tatlong lapiang ito ay 622 sa 650 luklukan sa Pamahayan ng mga Hamak.<ref>{{cite web|url=http://www.nsd.uib.no/european_election_database/country/uk/|title=United Kingdom|work=European Election Database|publisher=Norwegian Social Science Data Services|accessdate=3 Hulyo 2010}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/politics/2010/may/28/general-election-2010-conservatives|title=Thirsk and Malton: Conservatives take final seat in parliament|work=The Guardian |location=London|last=Wainwright|first=Martin|date=28 Mayo 2010|accessdate=Huloy 3,2010}}</ref> Ang karamihan sa mga natirang luklukan ay nakamit ng mga lapiang lumalaban sa kani-kanilang pook sa NK: ang [[Pambansang Lapiang Eskoses]] (sa eSKOSYA lamang); ''[[Plaid Cymru]]'' (sa Gales lamang); at ang [[Lapiang Demokratikong Samahang Manggagawa]], [[Lapiang Demokratikong Lipunan at Manggagawa]], [[Lapiang Manggagawa ng Ulster]], at ''[[Sinn Féin]]'' (sa Kahilagaang Irlanda lamang bagaman ang ''Sinn Féin'' ay lumalaban din sa mga halalan sa Republika ng Irlanda). Alinsunod sa patakaran ng lapian, wala pang naihalal na kasapi ng ''Sinn Féin'' ang kailanman dumalo sa Pamahayan ng mga Hamak upang katawanin ang kanilang kapisanang panghalalan dahil sa pangangailangang panunumpa sa katapatan sa kaharian. Gayunpaman, ang kasalukuyang limang KP na ''Sinn Féin'' ay ginagamit ang mga tanggapan at ibang kagamitan sa Westminster.<ref>{{Cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/1771635.stm |title=Sinn Fein moves into Westminster |work=BBC News |date=21 Enero 2002 |accessdate =17 Oktubre 2008}}</ref> Ang NK ay may kasalukuyang 72 mga [[Kasapi ng Parlamentong Europeo para sa United Kingdom 2009-2014|KPE]] na naihalal para sa [[Parlamentong Europeo|Batasang Europeo]]. Sila ay naihalal sa 12 kapisanang panghalalan na may [[pangmaramihang sapi]].<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/shared/bsp/hi/elections/euro/09/html/ukregion_999999.stm |title= European Election: United Kingdom Result |work=BBC News |date =8 Hunyo 2009}}</ref> ===Pangasiwaang ginawaran=== {{Main|Pangasiwaang gawaran sa United Kingdom|Tagapagpaganap ng Hilagang Irlanda|Pamahalaang Eskoses|Pamahalaang Gales}} [[Talaksan:Scotland Parliament Holyrood.jpg|thumb|alt=Modern one-story building with grass on roof and large sculpted grass area in front. Behind are residential buildings in a mixture of styles.|Ang [[Gusali ng Pambatasang Eskoses]] sa [[Holyrood, Edimburgo|Holyrood]] ang luklukan ng [[Parlamentong Eskoses|Batasang Eskoses]]]] Ang Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda ay may kanya-kanyang [[Tagapagpaganap (pamahalaan)|pamahalaan o tagapagpaganap]] na binigyang-kapangyarihan. Ito ay pinamumunuan ng isang [[Pangulong Tagapangasiwa]] (o sa Kahilagaang Irlanda, isang [[diyarka]]l na [[Pangulong Tagapangasiwa at kinatawang Pangulong Tagapangasiwa]]) at isang [[batasang may iisang pamahayan]]. Ngunit ang Ingglatera, ang pinakamalaking bansa sa Nagkakaisang Kaharian, ay walang mga ganitong pamahalaan na ginawaran. Bagkus, sila ay tuwirang pinangagasiwaan at pinagbabatas ng pamahalaan at batasan ng NK. Sa kadahilanang ito, umusbong ang tinatawag na [[Katanugang Kanlurang Lothian]] na nauukol sa pakikilahok ng mga kasapi ng batasan (KP) ng Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda,<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/3432767.stm |title=Scots MPs attacked over fees vote |work=BBC News |date=27 Enero 2004 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> sa mga bagay o suliranin na kaugnay lamang sa Ingglatera.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/talking_politics/82358.stm |title=Talking Politics: The West Lothian Question |work=BBC News |first=Brian |last=Taylor |date=1 Hunyo 1998 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> Ang [[Pamahalaang Eskoses]] at ang [[Parlamentong Eskoses|batasan]] nito ay may malaking saklaw sa mga anumang bagay na hindi [[Mga Bagay na Nakalaan|katangi-tanging nakalaan lamang]] sa batasan ng NK, tulad ng [[Edukasyon sa Eskosya|katuruan]],[[Pambansang Palingkuran sa Kalusugan ng Scotland|kalusugan]], [[Batas Eskoses]], at ang [[Pamahalaang Lokal ng Scotland|pamahalaang pampook]].<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/events/scotland_99/the_scottish_parliament/310036.stm |title=Scotland's Parliament&nbsp;– powers and structures |work=BBC News |date=8 Abril 1999 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> Noong nakaraang [[Pangkalahatang Halalan sa Parlamentong Eskoses, 2011|halalan ng 2011]], ang Pambansang Lapiang Eskoses ay muling nailuklok, kasama ang karamihan sa kanila, sa Batasang Eskoses. Ang kanilang pinuno ay si [[Alex Salmond]], ang [[Pangulong Tagapangasiwa ng Eskosya]].<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/6659531.stm |title=Salmond elected as first minister |work=BBC News |date=16 Mayo 2007 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-13305522 |title= Scottish election: SNP wins election |work=BBC News |date= 6 Mayo 2011}}</ref> Noong 2012, ang pamahalaan ng NK at Eskosya ay nagkasundo sa talakayan ng isang reperendum patungkol sa kasarinlan ng Eskosya sa 2014. Ang [[Pamahalaang Gales]] at ang [[Pambansang Kapulungan ng Gales]] ay mas may maliit na kapangyarihan kaysa ng sa naibigay sa Eskosya.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/events/wales_99/the_welsh_assembly/309033.stm |title=Structure and powers of the Assembly |work=BBC News |date=9 Abril 1999 |accessdate21 Oktubre 2008}}</ref> Maaaring magsabatas ang Kapulungan tungkol sa mga bagay na binigyang-kapangyarihan sa pamamagitan ng [[Batas sa Pambansang Kapulungan ng Gales|Batas ng Kapulungan]]. Ayon sa batas, hindi ito nangangailangan ng pahintulot buhat sa Westminster. Nanalo ang mumunting Lapian ng Manggagawa noong nakaraang [[Halalan ng Pambansang Kapulungan ng Gales, 2011|halalan ng 2011]]. Pinamumunuan ito ni [[Carwyn Jones]]. Ang [[Tagapagpaganap ng Hilagang Irland]] at ang [[Kapulungan ng Hilagang Ireland|Kapulungan]] nito ay may mga kapangyarihang nahahambing sa binigay sa Eskosya. Ang Tagapagpaganap ay pinamumunuan ng isang [[diyarka]] na kumakatawan sa mga kasapi ng [[Tinalaga ng Manggagawa|manggagawa]] at mga [[Tinalaga ng mga Makabansa|makabansa]] sa Kapulungan. Sa kasalukuyan, si [[Peter Robinson (politiko)|Peter Robinson]] ng [[Lapiang Demokratikong Manggagawa]], at si [[Martin McGuinness]] ng ''[[Sinn Féin]]'' ang mga [[Pangulong Tagapangasiwa at kinatawang Pangulong Tagapangasiwa]]. Ang NK ay walang [[saligang-batas na nasusulat]]. Ang mga bagay na nauukol sa saligang-batas ay isa sa mga kapangyarihang hindi binigay sa Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda. Ayon sa turo ng [[Kalayaan ng Parlamentaryo sa United Kingdom|Kalayaan ng Pambatasan]], ang batasan ng NK ay maaaring alisin ang Batasang Eskoses, Kapulungang Gales, at Kapulungang Kahilagaang Irlanda.<ref>N. Burrows, [http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/1468-2230.00203/abstract "Unfinished Business: The Scotland Act 1998"], ''The Modern Law Review'', vol. 62, issue 2, (Marso 1999), p. 249: "The UK Parliament is sovereign and the Scottish Parliament is subordinate. The White Paper had indicated that this was to be the approach taken in the legislation. The Scottish Parliament is not to be seen as a reflection of the settled will of the people of Scotland or of popular sovereignty but as a reflection of its subordination to a higher legal authority. Following the logic of this argument, the power of the Scottish Parliament to legislate can be withdrawn or overridden..."</ref><ref>M. Elliot, [http://icon.oxfordjournals.org/content/2/3/545.abstract "United Kingdom: Parliamentary sovereignty under pressure"], ''International Journal of Constitutional Law'', vol. 2, issue 3, (2004), pp. 553–554: "Notwithstanding substantial differences among the schemes, an important common factor is that the U.K. Parliament has not renounced legislative sovereignty in relation to the three nations concerned. For example, the Scottish Parliament is empowered to enact primary legislation on all matters, save those in relation to which competence is explicitly denied ... but this power to legislate on what may be termed "devolved matters" is concurrent with the Westminster Parliament's general power to legislate for Scotland on any matter at all, including devolved matters ... In theory, therefore, Westminster may legislate on Scottish devolved matters whenever it chooses..."</ref> Sa katunayan, noong 1972, pinagkaisahan ng Batasan ng NK na [[Batas sa Hilagang Irlanda ng 1972 (panamantalang pagtatakda)|antalahin]] ang pagkakatatag ng [[Batasan ng Hilagang Irlanda|Batasan ng Kahilagaang Irlanda]]. Ito ang naging alinsunuran patungkol sa mga napapanahong kapisanang bingyang-kapangyarihan.<ref>G. Walker,[http://www.jstor.org/stable/10.1086/644536 "Scotland, Northern Ireland, and Devolution, 1945–1979"], ''Journal of British Studies'', vol. 39, no. 1 (Enero 2010), pp. 124 & 133.</ref> Sa kaugalian, malayong mangyaring tanggalin ng batasan ng NK ang pagbibigay-kapangyarihan dahil sa mga pinagkasunduang taliktik noong mapagpasyahan ang reperendum na ito.<ref>A. Gamble, [http://publius.oxfordjournals.org/content/36/1/19.short "The Constitutional Revolution in the United Kingdom"], ''Publius'', volume 36, issue 1, p. 29: "The British parliament has the power to abolish the Scottish parliament and the Welsh assembly by a simple majority vote in both houses, but since both were sanctioned by referenda, it would be politically difficult to abolish them without the sanction of a further vote by the people. In this way several of the constitutional measures introduced by the Blair government appear to be entrenched and not subject to a simple exercise of parliamentary sovereignty at Westminster."</ref> Mas malaki kaysa sa Eskosya at Gales ang mga talikitang pinataw sa kapangyarihan ng batasan ng NK na makialam sa pagbibigay-kapangyarihan sa Kahilagaang Irlanda dahil ito ay nakabatay sa kasunduan sa pagitan ng [[Pamahalaan ng Irlanda]].<ref>E. Meehan, [http://pa.oxfordjournals.org/content/52/1/19.short "The Belfast Agreement—Its Distinctiveness and Points of Cross-Fertilization in the UK's Devolution Programme"], ''Parliamentary Affairs'', vol. 52, issue 1 (1 Enero 1999), p. 23: "[T]he distinctive involvement of two governments in the Northern Irish problem means that Northern Ireland's new arrangements rest upon an intergovernmental agreement. If this can be equated with a treaty, it could be argued that the forthcoming distribution of power between Westminister and Belfast has similarities with divisions specified in the written constitutions of federal states... Although the Agreement makes the general proviso that Westminister's 'powers to make legislation for Northern Ireland' remains 'unaffected', without an explicit categorical reference to reserved matters, it may be more difficult than in Scotland or Wales for devolved powers to be repatriated. The retraction of devolved powers would not merely entail consultation in Northern Ireland backed implicitly by the absolute power of parliamentary sovereignty but also the renegotiation of an intergovernmental agreement".</ref> ===Batas at katarungang pangkrimen=== {{Main|Batas ng United Kingdom}} [[Talaksan:Royal courts of justice.jpg|thumb|left|Ang mga [[Makaharing Kahukuman ng Katarungan|Maharlikang Kahukuman ng Katarungan]] ng [[Inglatera at Gales|Ingglatera at Gales]]]] Ang Nagkakaisang Kaharian ay walang iisang pamamaraang legal dahil ayon sa Bahagi 19&nbsp;ng [[Kasunduan ng Samahan|Kasunduan ng Samahan ng 1706]], pinagkakaloob nito ang pagpapatuloy ng isang hiwalay na pamamaraang legal sa Eskosya.<ref>{{cite web |url=http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |title=The Treaty (act) of the Union of Parliament 1706 |publisher=Scottish History Online |accessdate=Oktubre 5, 2008 |archive-date=2002-07-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20020712045730/http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |url-status=dead }}</ref> Sa kasalukuyan, ang NK ay may tatlong magkakaibang [[Mga Pamamaraang Legal ng Daigdig|pamamaraang legal]]: [[Batas Ingles|Batas Inggles]], [[Kahukuman ng Hilagang Ireland|Batas Kahilagaang Irlanda]] at [[Batas Eskoses]]. Naitatag ang [[Kataas-taasang Hukuman ng United Kingdom|Kataas-taasang Hukuman ng Nagkakaisang Kaharian]] noong Oktubre 2009 at pinalitan nito ang [[Katungkulang Panghukuman ng Pamahayan ng mga Panginoon|Lupon sa Paghahabol ng Pamahayan ng mga Panginoon]].<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/8283939.stm |title =UK Supreme Court judges sworn in |work=BBC News |date=5 Oktubre 2009}}</ref><ref>{{PDFlink|[http://www.dca.gov.uk/consult/supremecourt/supreme.pdf Constitutional reform: A Supreme Court for the United Kingdom]|252&nbsp;KB}}, Department for Constitutional Affairs. Retrieved 22 Mayo 2006.</ref> Ang [[Panghukumang Lupon ng Kapulungan ng mga Kalihim]] at ang mga kasapi ng Kataas-taasang Hukuman ang pinakamataas na hukuman sa paghahabol sa maraming bansa sa Kapamansaan, mga [[Lupang-sakop ng Britanya sa Ibayong-dagat|sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat]], at sa [[Lupang-sakop ng Kaputungan|sakupbayan ng Kaputungan]].<ref>[http://www.jcpc.gov.uk/about/role-of-the-jcpc.html "Role of the JCPC"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111215093114/http://www.jcpc.gov.uk/about/role-of-the-jcpc.html |date=2011-12-15 }}. Judicial Committee of the Privy Counci. Retrieved 11 Setyembre 2012</ref> Ang Batas Inggles, na umiiral sa [[Inglatera at Gales|Ingglatera at Gales]], at [[Batas Hilagang Irlandes]] ay kapwa nakabatay sa palatuntunin ng [[Batas Panlahat]].<ref>{{Cite book |url=http://books.google.com/?id=AF303DEl0MkC&pg=PA298 |first=Andrew |last=Bainham |title=The international survey of family law:1996 |page=298 |isbn=978-90-411-0573-8 |year=1998 |publisher=Martinus Nijhoff |location =The Hague}}</ref> Ayon sa umiiral na mga palatuntunan, ang Batas Panlahat ay nabubuo sa paggamit ng mga hukom ng mga kautusan, alinsunuran, at bihasang pangingisip sa mga nahagap na datos, sa pagpapaliwanag sa mga hatol na may kaugnayan sa palatuntuning legal. Ang mga ito ay maiiakma sa mga susunod na kasong kahalintulad nito ([[Stare Decisis|''stare decisis'']]).<ref>{{Cite book |url= http://books.google.com/?id=a4ddQNrt8e8C&pg=PA371 |title=World dictionary of foreign expressions |author=Adeleye, Gabriel; Acquah-Dadzie, Kofi; Sienkewicz, Thomas; McDonough, James |page=371 |isbn=978-0-86516-423-9 |year =1999 |location =Waucojnda, IL |publisher=Bolchazy-Carducci}}</ref> Ang [[Kahukuman ng Inglatera at Gales|Kahukuman ng Ingglatera at Gales]] ay pinamumunuan ng [[Pangulong Kahukuman ng Inglatera at Gales|Pangulong Kahukuman ng Ingglatera at Gales]], na binubuo ng [[Hukuman sa Paghahabol ng Inglatera at Gales|Hukuman sa Paghahabol]], ang [[Mataas na Hukuman ng Katarungan]] (para sa kasong pangmamamayan), at ang [[Hukuman ng Kaputungan]] (para sa kasong kriminal). Ang Kataas-taasang Hukuman ang pinamataas na hukuman sa Ingglatera, Gales, at Kahilagaang Irlanda para sa mga paghahabol sa kasong pangmamamayan at kriminal. Ang anumang pasya ng hukumang ito ay maiiakma sa bawat ibang hukumang nasasakupan nito.<ref>{{cite web |url=http://www.alpn.edu.au/node/66 |title=The Australian courts and comparative law |publisher=Australian Law Postgraduate Network |accessdate=28 Disyembre 2010 |archive-date=14 Abril 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130414202207/http://alpn.edu.au/node/66 |url-status=dead }}</ref> [[Talaksan:High Court of Justiciary.jpg|thumb|right|upright|Ang [[Mataas na Hukuman ng Punong Hukom]]–ang [[Dalubhasaan sa Katarungan|Kataas-taasang]] [[Katarungang Kriminal|Hukumang Kriminal]] ng [[Eskosya]].]] Ang Batas Eskoses ay may magkahalong pamamaraan na nakabatay sa mga palatuntunin ng batas panlahat at[[Batas Pangmamamayan (pamamarang legal)|batas pangmamamayan]]. Ang mga pangunahing hukuman ay ang [[Hukuman ng Kapulungan]] para sa mga kasong pangmamamayan,<ref>{{cite web|url=http://www.scotcourts.gov.uk/session/index.asp|title=Court of Session&nbsp;– Introduction|publisher=Scottish Courts|accessdate=5 Oktubre 2008}}</ref> at ang [[Mataas na Hukuman ng Punong Hukom]] para sa mga kasong criminal.<ref>{{cite web|url=http://www.scotcourts.gov.uk/justiciary/index.asp|title=High Court of Justiciary&nbsp;– Introduction|publisher=Scottish Courts|accessdate=5 Oktubre 2008}}</ref> Ayon sa Batas Eskoses, ang Kataas-taasang Hukuman ng Nagkakaisang Kaharian ay ang pinakamataas na hukuman sa paghahabol para sa mga kasong pangmamamayan.<ref>{{cite web|url=http://www.publications.parliament.uk/pa/ld199697/ldinfo/ld08judg/bluebook/bluebk03.htm|title=House of Lords&nbsp;– Practice Directions on Permission to Appeal|publisher=UK Parliament|accessdate=22 Hunyo 2009}}</ref> Ang mga [[Hukumang Eskribano|hukumang eskribano]] ang lumilitis sa mararaming kasong pangmamamayan at kriminal. Dito rin nililitis ang mga kasong kriminal sa pamamagitan ng inampalan, na kilala sa katawagang “takdang hukuman ng eskribano”, o kung walang inampalan, “di-takdang hukuman ng eskribano”.<ref>{{cite web|url=http://www.scotcourts.gov.uk/introduction.asp|title=Introduction|publisher=Scottish Courts|accessdate=5 Oktubre 2008}}</ref> Naiiba ang pamamaraang legal sa Eskosya sa pagkakaroon nito ng tatlong maaaring maging hatol sa [[paglilitis]] ng isang kasong kriminal: ''[[May-sala (batas)|may-sala]]'', ''[[Walang-sala (batas)|walang-sala]]'', at ''”[[di-napatunayan]]”''. Mapapawalang-sala ang isang tao kung ang hatol ay “walang-sala” at “di-napatunayan”. Hindi na rin ito maaaring malitis muli.<ref>{{Cite news |url= http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/scotland/article431121.ece |title=The case for keeping 'not proven' verdict |work=The Sunday Times |first =Tim |last =Luckhurst |accessdate=5 Oktubre 2008 |location=London |date=20 Marso 2005}}</ref> Tumaas ang krimen sa Ingglatera at Gales sa pagitan ng taong 1981 at 1995. Ngunit ayon sa mga [[Estatistika sa Krimen ng United Kingdom|Palaulatan sa krimen]], ito ay bumaba ng 48% (1995-2008) simula noon. Sa katulad na mga taon, ang [[Populasyon sa Bilangguan ng Inglatera at Gales|santauhan sa bilangguan ng Ingglatera at Gales]] ay makalawang tumaas sa bilang na hihigit sa 80,000. Sa bawat 100,000 katao, may 147 nabibilanggo at dahil dito, ang Ingglatera at Gales ang may pinakamataas na paglaki sa bilang ng nabibilanggo sa buong Kanluraning Europa.<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/7235438.stm |title=New record high prison population |work=BBC News |date=8 Pebrero 2008 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> Ang [[Palingkurang Bilibid ng Kanyang Kamahalan]], na may pananagutan sa [[Pangagasiwa sa Katarungan (UK)|Pangangasiwa sa Katarungan]], ang namamahala sa halos lahat na mga bilangguan sa Ingglatera at Gales. Ang krimen naman sa Eskosya ay bumaba sa pinakamababa nitong tala sa loob ng 32 taon noong 2009-10. Ito ay bumaba ng sampung bahagdan.<ref>{{Cite press release |url=http://www.scotland.gov.uk/News/Releases/2010/09/07111730 |title=Crime falls to 32 year low |publisher=Scottish Government |date=7 Setyembre 2010 |accessdate=21 Abril 2011 |archive-date=2 Hulyo 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140702092202/http://www.scotland.gov.uk/News/Releases/2010/09/07111730 |url-status=dead }}</ref> Sa magkatulad na taon, bumaba rin ang santauhan sa mga bilangguan sa Eskosya na mayroon lamang hihigit sa 8,000 katao.<ref>{{cite web |url=http://www.sps.gov.uk/default.aspx?documentid=7811a7f1-6c61-4667-a12c-f102bbf5b808 |title=Prisoner Population at Friday 22&nbsp;Agosto 2008 |publisher=Scottish Prison Service |accessdate=28 Agosto 2008}}</ref> Ito ang pinakamababang naitala sa kasaysayan ng Eskosya.<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/7587724.stm |title=Scots jail numbers at record high |work=BBC News |date=29 Agosto 2008 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> Ang [[Palingkurang Bilibid ng Eskosya]], na may pananagutan sa [[Kalihim sa Tagapangasiwa ng Katarungan]], ang namamahala sa mga bilangguan sa Eskosya. Ayon sa pag-uulat ng Ugnayan sa Araling Pagmamatyag noong 2006, napag-alamang ang NK ang may pinakamataas na antas ng [[Pagmamatyag sa Madla|pagmamatyag sa madla]] sa lahat ng mga mauunlad na bansa sa Kanluranin.<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/6108496.stm| title=Britain is 'surveillance society'| accessdate=6 Disyembre 2010 |work=BBC News |date=2 Nobyembre 2006}}</ref> ===Ugnayang panlabas=== {{Main|Ugnayang panlabas ng United Kingdom}} [[Talaksan:David Cameron and Barack Obama at the G20 Summit in Toronto.jpg|left|thumb|Si [[David Cameron]], ang Punong Tagapangasiwa ng Nagkakaisang Kaharian, at si [[Barack Obama]], ang Pangulo ng Nagkakaisang Pamahalaan, sa [[Pagpupulong ng P-20 sa Toronto (2010)|pagpupulong ng P-20 sa Toronto noong 2010]].]] Ang NK ay isang [[Limang Bigatin (Mga Nagkakaisang Bansa)|panatilihang kasapi]] ng [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa]]. Ito ay kasapi sa mga sumusunod: [[Kapisanan ng Kasunduan sa Hilagang Atlantiko]] (KKHA), [[Kapamansaan ng mga Bansa]], [[Pangkat ng Pito (P7)|Pangkat ng Pito]] (P7), [[Pangkat ng Walo (P8)|Pangkat ng Walo]] (P8), [[Pangkat ng Dalawampu (P20)|Pangkat ng Dalawampu]] (P20), [[Kapisanan sa Pakikipagtulungan sa Ekonomiya at Pagpapaunlad|Kapisanan sa Pakikipagtulungan sa agimat at Pagpapaunlad]] (KPEP), [[Kapisanan ng Pandaigidigang Kalakalan]] (KPK), [[Kapulungan ng Europa]], [[Kapisanan sa Pangkatiwasayan at Pakikipagtulungan sa Europa]] (KKPE), at ng [[Samahang Europeo]] (SE). Masasabing may ''[[Katangi-tanging Ugnayan]]'' ang NK sa Nagkakaisang Pamahalaan,<ref>Swaine, Jon (13 Enero 2009). [http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/barackobama/4226246/Barack-Obama-presidency-will-strengthen-special-relationship-says-Gordon-Brown.html "Barack Obama presidency will strengthen special relationship, says Gordon Brown"]. ''The Daily Telegraph'' (London). Retrieved 3 Mayo 2011.</ref><ref>Kirchner, E. J.; Sperling, J. (2007). ''Global Security Governance: Competing Perceptions of Security in the 21st Century''. London: Taylor & Francis. p. 100. ISBN 0-415-39162-8</ref> isang matalik na pagka-kasama naman sa Pransiya o isang ''[[Entente cordiale]]'' dahil naghihiraman ito sa teknolohiya sa sandatang nukleyar. Ang NK ay may matalik ding ugnayan sa Republika ng Irlanda dahil kapwa sila nagkasundo sa isang [[Kaayunan sa Pook-lakbayan]].<ref>{{cite news|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-1054462/British-Army-enjoys-recruitment-boom-Irish-Republic-troops-leave-Northern-Ireland.html|title=British Army enjoys recruitment boom from Irish Republic after troops leave Northern Ireland|accessdate=4 Enero 2012|work=Daily Mail |date=10 Setyembre 2008|first=Rebecca|last=Camber|location=London}}</ref> Lalong umiigting ang pandaigdigang kalakasan ng Britanya sa pamamagitan ng mga ugnayan sa kalakal, pamumuhunan sa ibayong-dagat, [[opisyal na pagtulong sa pagpapaunlad]], at panghukbong pakikilahok.<ref>[http://www.parliament.the-stationery-office.co.uk/pa/cm200809/cmselect/cmintdev/220/22007.htm "DFID's expenditure on development assistance"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130112222226/http://www.parliament.the-stationery-office.co.uk/pa/cm200809/cmselect/cmintdev/220/22007.htm |date=2013-01-12 }}. UK Parliament. Retrieved 3 Mayo 2011.</ref> ===Panghukbo=== {{Main|Sandatahang Lakas ng Britanya}} {{Multiple image|direction=vertical|align=right|image1=HMS Daring D32 (3).jpg|image2=Challenger II.jpg|image3=Eurofighter Typhoon 02.jpg|width1=150|width2=150|width3=150|footer=Ang [[Pangwasak na Uri-45]], ''[[Challenger 2]]'' at ''[[Eurofighter]]''.}} Ang [[sandatahang lakas]] ng NK ay kilala rin sa tawag na ''[[Sandatahang Lakas ng Britanya|Sandatahang Lakas ng Kanyang Kamahalan]]'' o ''Sandatahang Lakas ng Kaputungan''.<ref>[http://www.raf.mod.uk/legalservices/p3chp29.htm Armed Forces Act 1976, Arrangement of Sections], raf.mod.uk</ref> Ito ay binubuo ng tatlong mga sangay na bihasa sa paninilbihang panghukbo: ang [[Panilbihang Pandagat (United Kingdom)|Panilbihang Pandagat]] (kabilang ang [[Makaharing Hukbong Pandagat|Maharlikang Hukbong Pandagat]], [[Makaharing Hukbong Kawal Pandagat|Maharlikang Hukbong Kawal Pandagat]] at ang [[Makaharing Katulong na Pulutong ng Sasakyang Pandagat|Maharlikang Katulong na Pulutong ng Sasakyang Pandagat]]), ang [[Hukbong Katihan ng Britanya]], at ang [[Makaharing Hukbong Panghimpapawid|Maharlikang Hukbong Panghimpapawid]].<ref>{{cite web|accessdate=21 Pebrero 2012|publisher=Ministry of Defence|title=Ministry of Defence|url=http://www.mod.uk/DefenceInternet/Home/}}</ref> Ang sandatahang lakas ay pinamamahalaan ng [[Pangasiwaan sa Pagtatanggol (United Kingdom)|Pangasiwaan sa Pagtatanggol]] at pinapalakad ng [[Kapulungan sa Pagtatanggol ng United Kingdom|Kapulungan sa Pagtatanggol]] na pinamumunuan naman ng [[Kalihim ng Pamahalaan sa Pagtatanggol]]. Ang mga kasapi sa lakas ay may panunumpa sa katapatan sa [[Kaharian ng United Kingdom|hari ng Britanya]], ang [[Punong Komandante]].<ref name=Speaker>[http://www.parliament.uk/business/news/2012/march/speaker-addresses-hm-the-queen/ Parliament] Speaker addresses Her Majesty Queen Elizabeth II, 20 Marso 2012</ref> Ayon sa magkakaibang mga sanggunian, kabilang ang [[Surian sa Pananaliksik sa Pandaigdigang Kapayapaan ng Estokolmo]] at ang Pangasiwaan sa Pagtatanggol, ang Nagkakaisang Kaharian ang ika-apat sa may pinakamataas na [[Tala ng mga bansa ayon sa panghukbong paggugol|panghukbong paggugol]]. Ang kabuuang paggugol sa pagtatanggol ay tinatayang nasa 2.3% hanggang 2.6% ng pambansang KGK.<ref>{{cite web|url=http://www.mod.uk/DefenceInternet/AboutDefence/Organisation/KeyFactsAboutDefence/DefenceSpending.htm |title=Defence Spending |publisher=Ministry of Defence |accessdate=6 Enero 2008}}</ref> Ang Sandatahang Lakas ay may katungkulang ipagtanggol ang NK at ang mga sakupbayan nito sa ibayong-dagat, itaguyod ang kapakanan ng NK sa pandaigdigang kaligtasan, at pagsisikap sa pagpapanatili ng pandaigdigang kapayapaan. Ang NK ay panatilihang masugid na nakikilahok sa [[Kapisanan ng Kasunduan sa Hilagang Atlantiko|KKHA]], [[Punong Himpilan ng Hukbong Kaanib sa Agarang Tugon]], [[Kasunduan sa Pagtatanggol ng Limang Bigatin]], [[Pagsasanay sa Bingit ng Pasipiko]], at iba pang mga pandaigdigang pakikipatulungan. Ang NK ay may pinapanatiling mga pulutong at gusaling panghukbo sa ibayong-dagat. Ito ay matatagpuan sa [[Pulo ng Asensiyon]], [[Panghukbo ng Belize|Belize]], [[Panghukbong Lakas na nakahimpil sa Brunay|Brunay]], [[Pulutong sa Pagsasanay ng Hukbong Katihan ng Britanya sa Suffield|Kanada]], [[Mga Kutang Pinamamahalaan|Tsipre]], [[Diego Garcia]], [[Panghukbo ng Kapuluang Falkland|Kapuluang Falkland]], [[Britanikong Lakas sa Alemanya|Alemanya]], [[Britanikong Lakas sa Gibraltar|Gibraltar]], [[Kenya]] at [[Katar]]. Ang Maharlikang Hukbong Pandagat ay kahanga-hanga sa pagiging [[Panlaot na Hukbong Pandagat|panlaot]] nito. Isa ito sa tatatlong bansa lamang na may kakayahang panlaot. Kabilang dito ang [[Hukbong Pandagat ng Pransiya]] at [[Hukbong Pandagat ng Nagkakaisang Pamahalaan]].<ref>{{cite web|url=http://www.henryjacksonsociety.org/stories.asp?pageid=49&id=279|title=The Royal Navy: Britain's Trident for a Global Agenda&nbsp;– The Henry Jackson Society|publisher=Henry Jackson Society|accessdate=17 Oktubre 2008|archive-date=2011-10-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20111013070014/http://www.henryjacksonsociety.org/stories.asp?pageid=49&id=279|url-status=dead}}</ref> Kahanga-hanga rin ito sa paghahatid ng Pananggalang Nukleyar ng NK sa tulong ng [[Pagbabanghay sa Britanikong Salapang]] at sa apat na [[Submarinong ''Vanguard'']]. Ito rin ay may maraming mga pulutong ng sasakyang pandagat, mga bapor, mga [[taga-dala ng eroplano]], isang [[Salakay-anpibyas na Bapor|taga-dala ng helikoptero]], mga [[pantalan]], [[submarinong nukleyar]], ''[[guided missile destroyer]]'', mga [[pragata]], ''[[mine-countermeasure vessels]]'', at mga [[Bapor Pang-ronda|bapor pang-ronda]]. Sa kalaunan, magkakaroon ito ng dalawan pang bagong taga-dala ng eroplano: ang [[BKK Reyna Isabel (R08)|BKK ''Haribini Isabel'']] at [[BKK Prinsipe ng Gales (R09)|BKK ''Prinsipe ng Gales'']]. Ang [[Pantanging Lakas ng United Kingdom|Pantanging Lakas ng Nagkakaisang Kaharian]] tulad ng [[Pantanging Panilbihan sa Himpapawid]] at [[Pantanging Panilbihan sa Bapor]], ay naglalaan ng mga pulutong na bihasa sa agarang pagtugon laban sa terorismo, at sa mga [[Gawaing pangkati at pandagat|gawaing panghukbo na pangkati at pandagat]]. Malaki ang naiambag ng sandatahang lakas sa pagkakatatag ng [[Imperyo ng Britanya|Sasakhari ng Britanya]] bilang isang [[Sukdulang kapangyarihan|makapangyarihang bansa]] noong ika-19 na dantaon. Nakilahok ito sa mga pangunahing digmaan tulad ng [[Pitong Taong Digmaan]], [[Digmaang Napolyonika]], [[Digmaan Krimeyano]], [[Unang Digmaang Pandaigdig]], [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], at iba pang mga labanan sa sakupbayan nito. Dahil sa kalakasan ng panghukbo nito, may kapangyarihan itong [[Batasan ng Biyena|pagpasiyahan ang mga padaigidigang pangyayari]]. Kahit pa sa pagwawakas ng Sasakhari ng Britanya, isa pa rin ito sa mga nangungunang bansa sa panghukbo. Ang panghukbo ng Britanya ay isa rin sa may pinamalaki at may pinakamasalimuot na teknolohiya sa daigidig. Kamakailan lamang, pinapalagay ng patakaran sa pagtatanggol na “ang mga gawaing may pinakamatinding pangangailan” ay isasagawa bilang bahagi ng isang pakikipagtulungan.<ref>''UK 2005: The Official Yearbook of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland''. Office for National Statistics. p. 89.</ref> Maliban sa [[Gawang Palliser|pamamagitna sa Bulubunduking Leona]], ang mga halimbawa ng pagpapalagay nito ay ang mga tungkuling panghukbo nito sa [[Digmaang Bosnyo|Bosnya]], [[Digmaang Kosobo|Kosobo]], [[Katungkulan ng United Kingdom sa Digmaan sa Apganistan (2001-kasalukuyan)|Apganistan]], [[Gawang Telic|Irak]], at ang pinakabago, sa [[Panghukbong pamamagitna sa Libya (2011)|Libya]]. Ang huling pagkakataon na mag-isang nakidigma ang Britanikong hukbo ay noong 1982 sa [[Digmaang Falklands]]. ==Agimat== {{Main|Agimat ng United Kingdom}} [[File:London.bankofengland.arp.jpg|thumb|left|Ang [[Bangko ng Inglatera|Bangko ng Ingglatera]] ay ang [[pangunahing bangko]] ng Nagkakaisang Kaharian.]] Ang NK ay may [[Pangkalakalang Agimat|pangkalakalang agimat]] na bahagiang hinihimasok.<ref>{{cite web|url=http://www.bis.gov.uk/assets/biscore/better-regulation/docs/p/11-795-principles-for-economic-regulation |title=Principles for Economic Regulation |date = Abril 2011|publisher=Department for Business, Innovation & Skills |accessdate=1 Mayo 2011}}</ref> Ayon sa [[palitan ng kalakal]] ang NK ang ika-anim na may pinakamalaking agimat sa daigdig. Sa Europa, sinundan nito ang Alemanya at Pransiya. Sa kauna-unahang pangyayari sa loob ng sampung taon, naabutan ito ng Pransiya noong 2008. Ang [[Ingatang-yaman KK]] ay pinamumunuan ng [[Kasangguni ng Ingatang-yaman]]. Ito ay may pananagutan sa pagbubuo at pagpapatupad ng mga patakaran sa [[pampublikong pananalapi]] at [[Patakaran sa agimat|agimat]] ng bansa. Ang [[Bangko ng Inglatera|Bangko ng Ingglatera]] ay ang [[pangunahing bangko]] ng NK. Ito ay may pananagutan sa paglathala ng pananalapi ng bansa, ang [[Libra Esterlina]]. May karapatan ring maglathala ng kanilang sari-sariling salapi ang mga bangko sa Eskosya at Kahilagaang Irlanda kung ang mga ito ay may sapat na nakalaang salapi ng Bangko ng Ingglatera. Sinundan ng Libra Esterlina ang Dolyar at Euro sa may pinakamaraming [[nakalaang pananalapi]] sa daigdig.<ref>{{cite news| last=Chavez-Dreyfuss| first=Gertrude |url=http://in.reuters.com/article/asiaCompanyAndMarkets/idINN3141616420080331?sp=true |agency=Reuters| title=Global reserves, dollar share up at end of 2007-IMF| date=1 Abril 2008| accessdate=21 Disyembre 2009}}</ref> Ang [[Lupon sa Patakarang Pananalapi]] ng Bangko ng Ingglatera ay pinamumunuan ng [[Tagapangasiwa ng Bangko ng Inglatera|Tagapangasiwa ng Bangko ng Ingglatera]]. Ito ang may pananagutan sa pagtakda ng [[Opisyal na halaga ng interes|halaga ng interes]] sa antas na aangkop sa pagtaas ng halaga ng bilihin na itinatakda naman ng Kasangguni kada taon.<ref>[https://web.archive.org/web/20080312060011/http://www.bankofengland.co.uk/about/more_about.htm More About the Bank] Bank of England&nbsp;– Retrieved 8 Agosto 2008</ref> Ang [[Tatatluhing Bahagi ng Ekonomiya|paninilbihang bahagi]] ay bumubuo sa tinatayang 73% ng KGK.<ref>{{cite web|date=26 Abril 2006|url=http://www.statistics.gov.uk/statbase/Product.asp?vlnk=9333|title=Index of Services (experimental)|publisher=Office for National Statistics|accessdate=24 Mayo 2006|archive-date=2011-08-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20110813220006/http://www.statistics.gov.uk/statbase/Product.asp?vlnk=9333|url-status=dead}}</ref> Ang Londres ay isa sa tatlong “pangunahing pamumuno” ng [[Pandaigidigang Agimat|pandaigdigang agimat]] (ang natirang dalawa ay ang Lungsod ng Bagong York at Tokyo).<ref>{{Cite book |author=Sassen, Saskia |title=The Global City: New York, London, Tokyo |year=2001 |publisher=Princeton University Press |edition=2nd |isbn=0-691-07866-1 |authorlink=Saskia Sassen}}</ref> Tulad ng Bagong York, ang Londres ay isa rin sa mga pinakamalaki sa larangan ng pananalapi, at ang pinakamalaking [[Tala ng mga lungsod ayon sa KGK|KGK panglungsod]] sa Europa. Ang Edimburgo ay isa rin sa mga pinakamalaki sa Europa.<ref>{{cite web |url= http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200203/cmhansrd/vo030430/halltext/30430h05.htm#30430h05_spnew0 |title=Financial Services Industry |date=30 Abril 2003 |publisher=UK Parliament |accessdate=17 Oktubre 2008 |author= Lazarowicz, Mark (Labour MP)}}</ref> Napakahalaga ng [[Turismo sa United Kingdom|turismo]] sa agimat ng bansa. Naitalang may 27 angaw na manlalakbay ang nagtungo sa bansa noong 2004. Dahil dito, ang Nagkakaisang Kaharian ang ika-anim sa daigdig bilang pangunahing puntahan ng mga manlalakbay<ref>[http://www.world-tourism.org/facts/eng/pdf/highlights/2005_eng_high.pdf International Tourism Receipts] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070809232203/http://www.world-tourism.org/facts/eng/pdf/highlights/2005_eng_high.pdf |date=2007-08-09 }}. UNWTO Tourism Highlights, Edition 2005. page 12. World Tourism Organisation. Retrieved 24 Mayo 2006.</ref> at ang Londres naman ang lungsod na may pinakamaraming dayuhang manlalakbay sa buong daigdig.<ref>{{Cite news |url=http://www.euromonitor.com/Euromonitor_Internationals_Top_City_Destination_Ranking |title=Euromonitor International's Top City Destination Ranking |first=Caroline |last=Bremner |work=Euromonitor International |date=10 Enero 2010 |accessdate=Mayo 31, 2011 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5yo0Nvjyd?url=http://www.euromonitor.com/Euromonitor_Internationals_Top_City_Destination_Ranking |archivedate=2011-05-19 |deadurl=no |url-status=live }}</ref> Ang [[industriya sa paglilikha|kalalang sa paglilikha]] naman ay bumubuo sa 7% ''GVA'' noong 2005 at lumaki ito ng humigit kumulang 6% kada taon sa pagitan ng 1997 at 2005.<ref>{{cite web |date=9 Marso 2007 |url=http://www.culture.gov.uk/reference_library/media_releases/2132.aspx |title=From the Margins to the Mainstream&nbsp;– Government unveils new action plan for the creative industries |publisher=DCMS |accessdate=9 Marso 2007 |archive-date=4 Disyembre 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081204131529/http://www.culture.gov.uk/reference_library/media_releases/2132.aspx |url-status=dead }}</ref> Ang [[Himagsikang Indutriyal]] ay nagsimula sa NK noong nakatuon ang agimat sa kalalang ng tela. Sinundan ito ng mga mabibigat na kalalang tulad ng [[paggawa ng barko]], pagmina ng uling, at [[paggawa ng bakal]].<ref>{{Cite book |url=http://books.google.com/?id=NBKjj5Wq6N0C&pg=PA121 |title=Industrial location: Principles, practices, and policy |year=1995 |author1= Harrington, James W. |author2 =Warf, Barney |page=121 |isbn=978-0-415-10479-1 |publisher=Routledge |location =London}}</ref><ref>{{Cite book |url=http://books.google.com/?id=aAgi_5xIVBMC&pg=PT343 |title=Western Civilization: Alternative Volume: Since 1300 |year=2008 |author=Spielvogel, Jackson J. |isbn=978-0-495-55528-5 |location =Belmont, CA |publisher=Thomson Wadsworth}}</ref> Ang mga sakupbayan ng sasakhari ay naging pook-kalakalan para sa mga gawang Britaniko. Dahil dito, pumangibabaw ang NK sa pandaigdigang kalakalan noong ika-19 na dantaon. Kung ang mga ibang bansa ay nagtagumpay sa mga kalalang, ang Nagkakaisang Kaharian ay nagsimulang humina matapos ang dalawang digmaang pandaigdig. Kasabay ng pagbagsak ng agimat, patuloy na bumagsak din ang mabibigat na kalalang noong ika-20 dantaon. Ang kalalang sa paggawa ay nanatili pa ring mahalaga sa agimat ngunit ito ay bumubo lamang sa 16.7% ng mga nalika ng bansa noong 2003.<ref>{{cite web |url=http://www.dti.gov.uk/ministers/speeches/hewitt150704b.html |title=TUC Manufacturing Conference |author=Hewitt, Patricia |publisher=Department of Trade and Industry |date=15 Hulyo 2004 |accessdate=16 Mayo 2006 |archive-date=2007-06-03 |archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20070603164510/http://www.dti.gov.uk/ministers/speeches/hewitt150704b.html |url-status=dead }}</ref> [[Talaksan:A350 First Flight - Low pass 02.jpg|thumbnail|right|Ang pakpak at makina ng [[Airbus A350]] ay ginawa sa NK.]] Ang [[Industriya sa awtomotor ng United Kingdom|kalalang sa awtomotor]] ay mahalagang bahagi sa kalalang ng paggawa dahil mahigit 800,000 katao ang bilang ng manggagawa rito, tumutubo ng tinatayang £52 sanggatos, at nakapagluluwas ng mahigit £26.6 sanggatos.<ref>{{cite web |url= https://www.smmt.co.uk/industry-topics/economy/# |title=Industry topics |accessdate=5 Hulyo 2011 |year=2011 |publisher=Society of Motor Manufacturers and Traders}}</ref> Ang [[Industriya sa eroplano ng United Kingdom|kalalang sa eroplano]] ng NK ay pangalawang pinamakalaki sa daigdig. Ito ay tumutubo ng tinatayang £20 sanggatos kada taon.<ref>{{cite news |url= http://business.timesonline.co.uk/tol/business/industry_sectors/engineering/article5477974.ece| title=The Aerospace industry has thousands of jobs in peril |accessdate=9 Hunyo 2011 |work=The Times |location =London |date=9 Enero 2009 |author=Robertson, David}}</ref> Ang [[Industriya sa paggawa ng gamot ng United Kingdom|kalalang sa paggawa ng gamot]] ay mahalaga rin sa agimat ng bansa dahil ito ay pangatlo sa may pinakamataas na paggugol sa pananaliksik at paggawa nito sa buong daigdig (sumusunod lamang sa Nagkakaisang Pamahalaan at Hapon).<ref>{{cite web|url=http://www.dh.gov.uk/prod_consum_dh/groups/dh_digitalassets/@dh/@en/@ps/documents/digitalasset/dh_113133.pdf|title=Ministerial Industry Strategy Group&nbsp;– Pharmaceutical Industry: Competitiveness and Performance Indicators|publisher=Department of Health|accessdate=9 Hunyo 2011|archive-date=7 Enero 2013|archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20130107105354/http://www.dh.gov.uk/prod_consum_dh/groups/dh_digitalassets/%40dh/%40en/%40ps/documents/digitalasset/dh_113133.pdf|url-status=dead}}</ref> Sa pamantayang Europeo, may maunlad na pagsasaka ang bansa. Kahit bumubuo lamang ito sa kulang-kulang 1.6% ng lakas manggagawa (535,000 manggagawa), nagagampanan nito ang 60% sa pangagailangan sa pagkain.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.defra.gov.uk/evidence/statistics/foodfarm/general/auk/latest/documents/AUK-2009.pdf |access-date=2013-01-11 |archive-date=2010-08-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100821091845/http://www.defra.gov.uk/evidence/statistics/foodfarm/general/auk/latest/documents/AUK-2009.pdf |url-status=dead }}</ref> Tinatayang dalawang-katlo ng pagsasaka ay nakalaan sa paghahayupan at isang-katlo naman sa mga pananim. Ang magsasaka ay nakatatanggap ng tulong-pananalapi mula sa [[Pangkalahatang Patakaran sa Agrikultura|Pangkalahatang Patakaran sa Pagsasaka]] ng SE. Mayroon pa ring kalalang sa pangingisda ngunit ito ay labis na kumaunti. Ang bansa ay hitik din sa mga likas na yaman tulad ng uling, petrolyo, likas na gas, tingga, apog, bakal, asin, luwad, yeso, silise, at mayayabong na sakahan. [[Talaksan:City of London skyline at dusk.jpg|thumb|left|300px|Kaagapay ng [[Lungsod ng New York|New York]], ang [[Lungsod ng London|Lungsod ng Londres]] ay ang pinakamalaking sentro ng pananalapi sa daigdig.]] Sa huling ikapat ng taong 2008, ang agimat ng NK ay opisyal na [[Pag-uurong noong huling 2000|umurong]] sa kauna-unahang pagkakataon simula noong 1991.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7846266.stm |title=UK in recession as economy slides |work=BBC News |date=23 Enero 2009 |accessdate=23 Enero 2009}}</ref> Ang mga [[Kawalan ng kabuhayan sa United Kingdom|nawalan ng kabuhayan]] ay tumaas mula 5.2% noong Mayo 2008 hanggang 7.6% noong Mayo 2009. At noong Enero 2012, ang pagtaas nito sa mga manggagawang may edad 18-24 ang nakakuha ng pinakamataas na pagbabago–mula 11.9% to 22.5%.<ref>{{cite news |url= http://en.mercopress.com/2012/03/15/uk-youth-unemployment-at-its-highest-in-two-decades-22.5 |title= UK youth unemployment at its highest in two decades: 22.5% |work=MercoPress |date= 15 Abril 2012}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.ft.com/cms/s/0/32a8c8c0-23b4-11e0-8bb1-00144feab49a.html |title= UK youth unemployment reaches record |work=Financial Times |location =London |date= 19 Enero 2011 |author=Groom, Brian}}</ref> Ang kabuuang [[utang ng pamahalaan]] ng NK ay lumaki rin sa dating 44.4% ng KGK ay ngayo’y 82.9% ng KGK na sa taong 2011.<ref>{{cite web|title=Release: EU Government Debt and Deficit returns|url=http://www.ons.gov.uk/ons/publications/re-reference-tables.html?edition=tcm%3A77-229711|publisher=Office for National Statistics|date=Marso 2012 |accessdate=17 Agosto 2012}}</ref> Ang [[Kahirapan sa United Kingdom|guhit ng kahirapan sa NK]] ay kadalasang tinatakda sa 60% ng panggitna ng sambahayang kita.<ref group="tala">Noong 2007-2008, ito ay tinuos sa £115 kada linggo para sa mga matatandang walang asawa't anak; £199 kada linggo para sa mga mag-aasawang walang anak; £195 kada linggo para sa mga matatandang walang asawa ngunit may anak na may edad 14 pababa; at £279 kada linggo para sa mag-aasawang may dalawang anak na may edad 14 pababa.</ref> Noong 2007-2008, 13.5 angaw na katao o 22% ng santauhan ang namumuhay sa kahirapan. Ito ay mas mataas, sa alinmang bansa sa SE, liban sa apat, na antas ng [[mapaghihintularang kahirapan]].<ref>{{cite web|title= United Kingdom: Numbers in low income|url= http://www.poverty.org.uk/01/index.shtml|publisher= The Poverty Site|accessdate= 25 Setyembre 2009|archive-date= 2010-07-13|archive-url= https://web.archive.org/web/20100713230703/http://www.poverty.org.uk/01/index.shtml|url-status= dead}}</ref> Sa katulad na taon, 4 na angaw na kabataan, o 31% ng kabuuan, ay naninirahan sa mahihirap na sambahayan. Nabawasan ito ng 400,000 kabataan simula noong 1998-1999.<ref>{{cite web |title= United Kingdom: Children in low income households |url= http://www.poverty.org.uk/16/index.shtml |publisher= The Poverty Site |accessdate= 25 Setyembre 2009 |archive-date= 2009-06-22 |archive-url= https://web.archive.org/web/20090622201606/http://www.poverty.org.uk/16/index.shtml |url-status= dead }}</ref> Apatnapung bahagdan ng pangangailangan nito sa pagkain ay inaangkat.<ref>{{cite news |url =http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/7982056.stm |title= Warning of food price hike crisis |work=BBC News |date =4 Abril 2009}}</ref> ===Agham at Aghimuan=== {{main|Agham at Aghimuan sa United Kingdom}} [[Talaksan:Charles Darwin 01.jpg|thumb|upright|[[Si Charles Darwin]] (1809–82). Ang kanyang teorya sa likas na pagpili ang pinagsasaligan ng makabagong haynayaning agham.]] Ang Ingglatera at Eskosya ay nangunguna sa [[Himagsikang Agham]] mula noong ika-17 dantaon.<ref>Gascoin, J. "A reappraisal of the role of the universities in the Scientific Revolution", in Lindberg, David C. and Westman, Robert S., eds (1990), ''Reappraisals of the Scientific Revolution''. Cambridge University Press. p. 248. ISBN 0-521-34804-8.</ref> Pinangunahan ng Nagkakaisang Kaharian ang Himagsikang Kalalangin mula noong ika-18 dantaon at hanggang ngayon ay lumalalang ito ng mga paham at inhinyerong may mahahalagang pagtuklas.<ref>Reynolds, E.E.; Brasher, N.H. (1966). ''Britain in the Twentieth Century, 1900–1964''. Cambridge University Press. p. 336. {{oclc|474197910}}</ref> Isa sa mga pangunahing paham noong ika-17 hanggang ika-8 dantaon ay si [[Isaac Newton]]. Ang kanyang pagkakatuklas sa [[Batas sa paggalaw ni Newton|batas sa paggalaw]] at ang pagpapaliwanag sa [[Grabitasyon|grabidad]] ang pinagsasaligan ng makabagong agham.<ref>Burtt, E.A. (2003) [1924].[http://books.google.com/?id=G9WBMa1Rz_kC&pg=PA207 ''The Metaphysical Foundations of Modern Science'']. Mineola, NY: Courier Dover. p. 207. ISBN 0-486-42551-7.</ref> Noong ika-19 na dantaon, sumikat si [[Charles Darwin]] sa kanyang teorya ng [[ebolusyon]] sa pamamagitan ng [[likas na pagpili]]. Ito ang naging batayan sa paglilinang ng makabagong biyolohiya. Sumikat rin sina [[James Clerk Maxwell]], ang bumalangkas ng sinaunang [[teorya sa elektromagnetiko]], at kamakailan si [[Stephen Hawking]], ang nagsulong ng mga mahahalagang teorya sa larangan ng [[kosmolohiya]], [[grabidad ng quantum]], at ang pagsisiyasat sa mga [[itim na butas]].<ref>Hatt, C. (2006). [http://books.google.com/?id=BVBvehqrAPQC ''Scientists and Their Discoveries'']. London: Evans Brothers. pp. 16, 30 and 46. ISBN 0-237-53195-X.</ref> Isa sa mga mahahalagang pagtuklas sa agham noong ika-18 dantaon ay ang pagtuklas ni [[Henry Cavendish]] sa [[idogreno]].<ref>Jungnickel, C.; McCormmach, R. (1996). [http://books.google.com/?id=eiDoN-rg8I8C ''Cavendish'']. American Philosophical Society. ISBN 0-87169-220-1.</ref> Noong ika-20 dantaon naman, ang pagtuklas ng [[penisilina]] ni [[Alexander Fleming]],<ref>{{cite web |url= http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1945/fleming-bio.html |title= The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1945: Sir Alexander Fleming, Ernst B. Chain, Sir Howard Florey |publisher= The Nobel Foundation |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zbLPNl0x?url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1945/fleming-bio.html |archivedate= 2011-06-21 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> ang kayarian ng [[DNA]] ni [[Francis Crick]], at ng iba pa ay maituturing na mahahalaga.<ref>Hatt, C. (2006). [http://books.google.com/?id=BVBvehqrAPQC ''Scientists and Their Discoveries'']. London: Evans Brothers. p. 56. ISBN 0-237-53195-X.</ref> Ang mga mahahalagang gawaing pang-inhinyero na kinabilangan ng mga tao mula sa NK noong ika-18 dantaon ay ang [[makina ng tren na pinapagana ng singaw]] na tinuklas nina [[Richard Tevithick]] at [[Andrew Vivian]].<ref>James, I. (2010). ''Remarkable Engineers: From Riquet to Shannon''. Cambridge University Press. pp. 33–6. ISBN 0-521-73165-8.</ref> Noong ika-19 na dantaon naman, ito ay ang [[makinang pinapagana ng kuryente]] ni [[Michael Faraday]], ang [[bumbilyang nagbabaga]] ni [[Joseph Swan]],<ref>Bova, Ben (2002) [1932]. ''The Story of Light''. Naperville, IL: Sourcebooks. p. 238. ISBN 978-1-4022-0009-0.</ref> at ang kauna-unahang teleponong pambahay na pinatanyag ni [[Alexander Graham Bell]].<ref>{{cite web |title= Alexander Graham Bell (1847–1922) |publisher= Scottish Science Hall of Fame |url= http://www.nls.uk/scientists/biographies/alexander-graham-bell/index.html |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zbRVYsAo?url=http://digital.nls.uk/scientists/biographies/alexander-graham-bell/index.html |archivedate= 2011-06-21 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> Noong ika-20 dantaon naman, ito ay ang kauna-unahang gumaganang pamamaraan sa tanlap ni [[Kohn Logie Baird]] at ng kanyang mga kasama,<ref>{{cite web |title= John Logie Baird (1888–1946) |publisher= BBC History |url= http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/baird_logie.shtml |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zbSBRsV4?url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/baird_logie.shtml |archivedate= 2011-06-21 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> ang [[makinang pang-jet]] ni [[Frank Whittle]], ang saligan sa makabagong kompyuter ni [[Alan Turing]], at ang ''[[World Wide Web]]'' ni [[Tim Berners-Lee]].<ref>Cole, Jeffrey (2011). [http://books.google.com/?id=Wlth0GRi0N0C&pg=PA121 ''Ethnic Groups of Europe: An Encyclopedia'']. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. p. 121. ISBN 1-59884-302-8.</ref> Nanatiling mahalaga sa mga Britnikong pamantasan ang pananaliksik at paglilinang sa agham. Karamihan nito ay nagtayo ng mga [[liwasang pang-agham]] upang mapadali ang paggawa at pakikipagtulungan sa kalalang.<ref>Castells, M.; Hall, P.; Hall, P.G. (2004). ''Technopoles of the World: the Making of Twenty-First-Century Industrial Complexes''. London: Routledge. pp. 98–100. ISBN 0-415-10015-1.</ref> Sa pagitan ng mga taong 2004 at 2008, 7% ng mga pananaliksik sa agham sa buong daigdig ay nalathala mula sa NK. Ito ang pangatlo sa pinakamataas sa buong daigdig (sinusundan lamang nito ang Nagkakaisang Pamahalaan at Tsina). 8% naman ng mga sangguniang pang-agham ang nalathala mula sa NK, ang pangalawa sa pinakamataas sa buong daigdig (sinusundan laman nito ang Nagkakaisang Pamahalaan).<ref>{{cite web |title= Knowledge, networks and nations: scientific collaborations in the twenty-first century |publisher= Royal Society |year= 2011 |url= http://royalsociety.org/uploadedFiles/Royal_Society_Content/Influencing_Policy/Reports/2011-03-28-Knowledge-networks-nations.pdf |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zdOvXsEt?url=http://royalsociety.org/uploadedFiles/Royal_Society_Content/Influencing_Policy/Reports/2011-03-28-Knowledge-networks-nations.pdf |archivedate= 2011-06-22 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> Ang mga pahayagang pang-agham na nalalathala sa NK ay ang ''[[Nature (pahayagan)|Nature]]'', ''[[BMJ|British Medical Journal]]'' (Britanikong Pahayagang Medikal) at ang ''[[The Lancet]]''.<ref>{{Cite journal |last= McCook, Alison |title= Is peer review broken? |journal= Reprinted from the Scientist 20(2) 26, 2006 |url= http://gaia.pge.utexas.edu/Good/Materials/scientist_02_28_2006.htm |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zcLYYyjt?url=http://gaia.pge.utexas.edu/Good/Materials/scientist_02_28_2006.htm |archivedate= 2011-06-21 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> ===Transportasyon=== {{main|Transportasyon sa United Kingdom}} [[Talaksan:Heathrow T5.jpg|thumb|left|Gusali ng [[Ika-5 Hantungan ng London-Heathrow|Ika-5 Hantungan ng Heathrow]]. Ang [[Paliparan ng London-Heathrow|Paliparan ng Londres-Heathrow]] ang may [[Pinakamalaking paliparan sa daigdig ayon sa trapiko ng pandaigdigang taong-sakay|pinakamabigat na trapiko ng pandaigdigang taong-sakay sa buong daigdig.]]]] Ang NK ay may 46,904&nbsp;km pangunahing mga daan, 3,947&nbsp;km lansangang tuluy-tuluyan, at 344,000&nbsp;km daang aspaltado. Noong 2009, mayroong kabuuang 34 angaw na mga lisensiyadong sasaykan.<ref>{{cite web |url=http://www.dft.gov.uk/pgr/statistics/datatablespublications/tsgb/latest/tsgb2010vehicles.pdf |title=Transport Statistics Great Britain: 2010 |accessdate=5 Disyembre 2010 |publisher=Department for Transport |archive-date=16 Disyembre 2010 |archive-url=https://www.webcitation.org/5v0ol5E61?url=http://www.dft.gov.uk/pgr/statistics/datatablespublications/tsgb/latest/tsgb2010vehicles.pdf |url-status=dead }}</ref> Ito ay may 16,116&nbsp;km daang-bakal sa [[Transportasyon sa daang-bakal sa Kalakhang Britanya|Kalakhang Britanya]], at 303&nbsp;km naman sa [[Daang-bakal ng Hilagang Ireland|Kahilagaang Irlanda]]. Ang mga daang-bakal sa Kahilagaang Irlanda ay pinapatakbo ng ''[[NI Railways]]'' (Daang-bakal ng KI), isang sangay ng ''[[Translink]]'' na pagmamay-ari ng pamahalaan. Sa Kalakhang Britanya, isinapribado ang [[Britanikong Daang-bakal]] noong mga taong 1994 at 1997. Ang ''[[Network Rail]]'' (Ugnayang Daang-bakal) ang nagmamay-ari at nagpapatakbo ng mga kanang ari-arian (karil, tanda, atb.). Tinatayang may 20 pribadong [[Samahan ng mga Nagsasagawa sa Tren]] (kabilang ang ''[[East Coast (samahan ng nagsasagawa sa tren)|East Coast]]'' na pagmamay-ari ng pamahalaan) na nagpapatakbo sa mga treng pantaong-sakay at naglululan ng mahigit 18,000 na taong-sakay araw-araw. Mayroon ding tinatayang 1,000 treng pang-karga ang tumatakbo araw-araw. Gugugol ang pamahalaan ng NK ng £20 sanggatos sa pagsasagawa ng [[HS2]], isang daang-bakal na pangmatulin. Ito ay matatapos sa 2025.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/7467203.stm |title=Major new rail lines considered |work=BBC News |date=21 Hunyo 2008 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5u79BVcN1?url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/7467203.stm |archivedate=2010-11-09 |access-date=2013-01-15 |url-status=live }}</ref> Simula noong Oktubre 2009 hanggang Setyembre 2010, ang mga paliparan sa NK ay tumanggap ng kabuuang 211.4 angaw na taong-sakay. Sa panahong yaon, ang tatlong pinakamalalaking paliparan ay ang [[Paliparan ng London-Heathrow|Paliparan ng Londres-Heathrow]] (65.6 angaw na taong-sakay), [[Paliparan ng Gatwick]] (31.5 angaw na taong-sakay), at [[Paliparan ng London-Stansted|Paliparan ng Londres-Stansted]] (18.9 angaw na taong-sakay). Ang Paliparan ng Londres-Heathrow, na matatagpuan 24&nbsp;km mula sa kanluran ng punong-lungsod, ang may pinakamabigat na trapiko ayon sa pandaigdigang taong-sakay sa buong daigdig. Ito rin ang nagsisilbing pangunahing himpilan ng pambansang eroplano, ''[[British Airways]]''. Gayon din ang [[BMI (eroplano)|BMI]], at ''[[Virgin Atlantic]]''.<ref>{{cite news |title=BMI being taken over by Lufthansa |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/7697261.stm |accessdate=23 Disyembre 2009 |work=BBC News |date=29 Oktubre 2008}}</ref> ===Kusog=== {{main|Kusog sa United Kingdom}} [[Talaksan:Oil platform in the North SeaPros.jpg|thumb|Isang pantalan ng langis sa [[Dagat Hilaga]]]] Noong 2006, ang NK ang ika-9 sa pinakamalaking taga-ubos at ika-15 sa tagalikha ng kusog sa buong daigdig.<ref>{{cite web|url=http://tonto.eia.doe.gov/country/country_energy_data.cfm?fips=UK|title=United Kingdom Energy Profile|publisher=U.S. Energy Information Administration|accessdate=4 Nobyembre 2010|archive-date=2009-01-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20090102203347/http://tonto.eia.doe.gov/country/country_energy_data.cfm?fips=UK|url-status=dead}}</ref> Matatagpuan dito ang mga ilan sa mga malalaking kompanya ng langis. Kabilang dito ang dalawa sa anim na ''[[Supermajor|"supermajor"]]'' sa langis at gas—ang [[BP]] at ''[[Royal Dutch Shell]]'', at ang ''[[BG Group]]''.<ref>{{cite news |url= http://www.telegraph.co.uk/finance/newsbysector/energy/6424030/Let-the-battle-begin-over-black-gold.html |title=Let the battle begin over black gold |accessdate=26 Nobyembre 2010 |work=The Daily Telegraph| date=24 Oktubre 2009 |location=London |first=Rowena |last=Mason}}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.bloomberg.com/news/2010-11-25/rba-s-stevens-says-inflation-unlikely-to-fall-much-further.html|title=RBA Says Currency Containing Prices, Rate Level 'Appropriate' in Near Term|accessdate=26 Nobyembre 2010 |work=Bloomberg |location =New York |date=26 Nobyembre 2010 |first=Michael |last=Heath}}</ref> Noong 2011, 40% ng kuryente ng NK ay nilikha ng gas, 30% ng uling, 19% ng lakas nukleyar, at 4.2% ng hangin, idro, ''biofuel'', at mga basura. Noong 2009, nakalikha ang NK ng 1.5 angaw na barilyes kada araw ng langis at nakaubos ito ng 1.7 angaw na barilyes kada araw. Kumakaunti na ang paglikha ng langis kaya ang NK ay nagiging isa nang taga-angkat ng langis simula 2005. Noong 2009, 66.5% ng langis na naka-imbak ay inangkat.<ref>http://www.edfenergy.com/energyfuture/energy-gap-security/oil-and-the-energy-gap-security</ref> Noong 2009, ang NK ang ika-13 pinakamalaking tagalikha ng likas na gas sa buong daigdig, at ang pinakamalaki sa buong SE. Kumakaunti na rin ang paglikha nito at nagiging taga-angkat na ito simula noong 2004. Noong 2009, kalahati ng mga gas sa Britanya ay inangkat. Inaasahang dadalas pa ang pag-angkat sa 75% sa 2015 dahil nauubos na ang mga imbak nito sa bansa. Ang paglikha ng uling ay naging mahalaga sa agimat ng bansa noong ika-19 at ika-20 dantaon. Noong gitnang pultaong-70, 130 angaw na tonelada ng uling ang nalilikha taon-taon. Hindi ito bumababa sa 100 angaw na tonelada hanggang noong 1980. Noong pultaong-80 hanggang 90, lubusang lumiit ang kalalang ng uling. Noong 2011, nakakalikha na lamang ang bansa ng 18.3 angaw na toneladang uling. Noong 2005, nakatuklas ito ng 171 angaw na toneladang imbak ng panumbalikang uling. Ayon sa [[Kapamahalaan sa Uling]], maaari pa itong makalikha ng 7 hanggang 16 na sanggatosg toneladang uling sa pamamagitan ng [[paggagas sa uling sa ilalim ng lupa]] o ''[[fraking]]''. Bukod dito, ayon sa kasalukuyang bilis ng pag-ubos ng uling ng bansa, maaari pa itong tumagal ng 200 hanggang 400 taon. Ngunit isang alintana sa kalikasan at lipunan ang maaaring mangyari kung ang mga kemikal ay mahalo sa hapag-tubigan at may mga mahihinang paglindol na maaaring makawasak ng mga bahay.<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/uk-17448428 Fracking: Concerns over gas extraction regulations]</ref><ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.foe-scotland.org.uk/fracking |access-date=2013-01-15 |archive-date=2013-04-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130424165228/http://www.foe-scotland.org.uk/fracking |url-status=dead }}</ref> Noong mga huling taon ng pultaong-90, ang lakas nukleyar ay nakatulong sa tinatayang 25% ng kabuuang paglikha ng kuryente kada taon. Ngunit ito ay unti-unting bumababa dahil ang mga lumang gusaling lumilikha nito ay ipinasara. Noong 2012, may 16 na reaktor ang nakapaglilika ng 19% ng kuryente ng bansa. Lahat ng mga ito, maliban sa isa, ay maisasara sa 2023. 'Di tulad ng Alemanya at Hapon, binabalak ng NK na magtayo ng mga bagong salinlahing gusaling nukleyar sa 2018. ==Talasantauhan== {{main|Talasantauhan ng United Kingdom}} Nagsasagawa ng sabayang [[Senso sa United Kingdom|lahatambilang]] sa buong NK kada sampung taon.<ref>{{cite web |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604093106/http://www.statistics.gov.uk/geography/census_geog.asp |url=http://www.statistics.gov.uk/geography/census_geog.asp |title=Census Geography |publisher=Office for National Statistics |archivedate=2011-06-04 |date=30 Oktubre 2007 |accessdate=14 Abril 2012 |deadurl=yes |url-status=live }}</ref> Ang [[Tanggapan sa Pambansang Estatistika|Tanggapan sa Pambansang Palaulatan]] ang nananagot sa pagtipon ng mga datos sa Ingglatera at Gales, ang [[Tanggapan sa Pangkalahatang Talaan ng Eskosya]] naman sa Eskosya, at ang [[Sangay sa Estatistika at Pananaliksik ng Hilagang Irlanda|Sangay sa Palaulatan at Pananaliksik ng Kahilagaang Irlanda]] naman sa Kahilagaang Irlanda.<ref>{{cite web |url= http://www.ons.gov.uk/census/index.html |title= Welcome to the 2011 Census for England and Wales |date=No date |publisher=Office for National Statistics |accessdate=11 Oktubre 2008}}</ref> Noong [[Senso sa United Kingdom ng 2011|lahatambilang ng 2011]], ang kabuuang santauhan ng bansa ay 63,181,775. Ito ang ikatlo sa pinakamalaki sa Samahang Europeo, ika-lima sa Kapamansaan, at ika-21 sa buong daigdig. Ang taong 2010 ang ikatlong taong sunud-sunod kung kailan ang paglaki ng santauhan ay dahil sa likas na paglaki nito sa halip na sa pangmatagalang pandarayuhan. Sa pagitan ng taong 2001 at 2011, lumaki ang santauhan nang humigit kumulang 0.7% kada taon. Maiihambing ito sa 0.3% noong mga taong 1991 hanngang 2001, at 0.2% noong 1981 hanggang 1991. Pinatibayan ng lahatambilang noong 2011 na ang bahagi ng santauhan na may edad 0-14 ay halos nangalahati (31% noong 1911 sa 18% noong 2011), habang ang may edad na 65 pataas ay naging mahigit makatatlo (mula 5% sa 16% ngayon). Tinatayang matarik na tataas ang bilang ng mga taong may edad 100 pataas sa mahigit 626,000 sa 2080.<ref>{{cite news |url= http://www.guardian.co.uk/uk/2010/dec/30/one-in-six-people-live-100 |author=Batty, David |title= One in six people in the UK today will live to 100, study says |newspaper=The Guardian | location= London |date=30 Disyembre 2010}}</ref> Ang santauhan sa Ingglatera noong 2011 ay nasa 53 angaw. Isa ito sa mga may pinakamakakapal na santauhan sa buong daigdig, na may 38 katao kada kilometrong parisukat noong kalagitnaan ng 2003. Matatagpuan ang karamihan ng santauhan nito sa Londres at sa timog-silangang bahagi nito.<ref>{{cite news |title=England is most crowded country in Europe |url=http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/politics/2967374/England-is-most-crowded-country-in-Europe.html |newspaper=The Daily Telegraph |accessdate=5 Setyembre 2009 |location=London |first=Urmee |last=Khan |date=16 Setyembre 2008 |archive-date=2010-05-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100523205803/http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/politics/2967374/England-is-most-crowded-country-in-Europe.html |url-status=dead }}</ref> Ang Eskosya naman ay may santauhang 5.3 angaw,<ref>{{cite web |title=Scotland's population at record high |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2012/dec/17/scotland-population-record-high?INTCMP=SRCH|newspaper=The Guardian |accessdate=18 Disyembre 2012| location=London |date=17 Disyembre 2012}}</ref> ang Gales na may 3.06 angaw, at Kahilagaang Irlanda ay may 1.81 angaw. Sa pagtatanto, ang santauhan ng Ingglatera ang pinakamabilis lumaki sa buong NK noong 2001 hanggang 2011. Ito ay umakya sa 7.9% Noong 2009 ang [[kabuuang bilang ng naiisilang kada mag-asawa]] (KBN) sa bansa ay 1.94 mga bata kada babae. Kahit lumalaki ang santauhan dahil sa bilang ng naisisilang na buhay, maituturing pa ring napakababa nito kung ihahambing noong 'dagundong ng mga sanggol' kung kailan ang bilang ay 2.95 mga bata kada babae noong 1964. Noong 2010, naitala ng Eskosya ang pinakamababa nitong KBN - 1.75. Sinusundan ito ng Gales sa 1.98, Ingglatera sa 2.00 at Hilagang Irlands sa 2.06.<ref>{{cite web |url= http://www.ons.gov.uk/ons/rel/fertility-analysis/fertility-summary/2010/uk-fertility-summary.html |title= Fertility Summary–2010 |publisher= Office for National Statistics |date=6 Oktubre 2011}}</ref> Tinataya ng pamahalaan na mayroong 3.6 angaw na mga bakla sa Britanya. Binubuo nito ang 6% ng santauhan.<ref>[http://www.guardian.co.uk/uk/2005/dec/11/gayrights.immigrationpolicy 3.6m people in Britain are gay - official] retrieved 6 Enero 2013</ref> {{Largest Urban Areas of the United Kingdom}} {{-}} ===Mga Pangkat-lahi=== {{Main|Mga Pangkat-lahi sa United Kingdom}} {| class="wikitable sortable" style="line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-left:1em" |- ! style="width:140px;"|[[Pangkat-lahi]]!! Santauhan !! % ng kabuuan* |- | [[Britanikong Puti]] || 50,366,497 || 85.67% |- | [[Ibang Puti (Senso ng United Kingdom)|Ibang Puti]] || 3,096,169 || 5.27% |- | [[Britanikong Indyo|Indyo]] || 1,053,411 || 1.8% |- | [[Britanikong Pakistani|Pakistani]] || 977,285 || 1.6% |- | [[Britanikong Irlandes|Puting Irlandes]] || 691,232 || 1.2% |- | [[Britanikong may halong lahi|May Halong lahi]] || 677,117 || 1.2% |- | [[Pamayanan ng Britanikong Aprikano-Karibe|Karibeng Itim]] || 565,876 || 1.0% |- | [[Britanikong Itim|Aprikanong Itim]] || 485,277 || 0.8% |- | [[Britanikong Bangladeshi|Bangladeshi]] || 283,063 || 0.5% |- | [[Britanikong Asyano|Ibang Asyano (di-Tsino)]] || 247,644 || 0.4% |- | [[Britanikong Tsino|Tsino]] || 247,403 || 0.4% |- | [[Iba pang pangkat-etniko (Senso ng United Kingdom)|Iba pa]] || 230,615 || 0.4% |- | [[Britanikong Itim|Ibang Itim]] || 97,585 || 0.2% |- | colspan="3" | {{smaller|* Bahagdan ng kabuuang santauhan ng UK, ayon sa lahatambilang ng 2001}} |} Ayon sa kasaysayan, pinaniniwalaang ang mga katutubong ninuno ng mga Britaniko ay nagbuhat sa iba't-ibang pangkat-etniko na nanirahan dito noong ika-11 dantaon: ang mga [[Selta]], Romano, Angglosahon, Nordiko, at ang mga [[Normando]]. Ang [[lahing Wales|lahing Gales]] ay maaaring ang pinakamatandang pangkat sa NK.<ref>"[http://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-18489735 Welsh people could be most ancient in UK, DNA suggests]". BBC News. 19 Hunyo 2012.</ref> Ipinakikita sa mga kamakailang pag-aaral sa pala-angkanan na mahigit 50 bahagdan ng pangkat-hene ng Ingglatera ay binubuo ng [[Lahing Alemaniko|Alemanikong]] Y-kulaylawas.<ref>Thomas, Mark G. et al. [http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1635457 Evidence for a segregated social structure in early Anglo-Saxon England]. ''[[Proceedings of the Royal Society]] B: Biological Sciences'' 273(1601): 2651–2657.</ref> Ngunit ayon din sa ibang mga bagong pag-aaral sa pala-angkanan, sinasabing "tinatayang 75 bahagdan ng mga ninuno ng makabagong Britaniko ay nanirahan sa kapuluang Britaniko noong mga nakalipas na 6,200 taon, sa panimula ng Panahong Bato o Neolitiko". Sinasabi rin na ang mga Britaniko at ang mga [[lahing Basko]] ay iisa ang kinaninunuan.<ref>Owen, James (19 Hulyo 2005). ''[http://news.nationalgeographic.com/news/2005/07/0719_050719_britishgene.html Review of "The Tribes of Britain"]''. ''[[National Geographic Society|National Geographic]]''.</ref><ref>Oppenheimer, Stephen (Oktubre 2006). [http://www.prospectmagazine.co.uk/2006/10/mythsofbritishancestry/ Myths of British ancestry]. ''[[Prospect (magazine)|Prospect]]'' (London). Retrieved 5 Nobyembre 2010.</ref> Ang NK ay may kasaysayan ng maliliit na pandarayuhan ng mga di-puti. Ang [[Liverpool]] ang may pinakamatandang santauhan ng mga Itim na nagsimula pa noong 1730. Ito rin ang may pinakamatandang pamayanang [[Britanikong Tsino|Tsino]] sa buong Europa, na nagsimula pa noong pagdating ng mga namamalakayang Tsino noong ika-19 na dantaon. Noong 1950, maaaring may kulang-kulang na 20,000 na di-puting naninirahan sa Britanya, na karamiha'y isinilang sa labas ng bansa.<ref>Coleman, David; Compton, Paul; Salt, John (2002). ''[http://books.google.com/?id=mmaRpUa1oSoC&pg=PA505 The demographic characteristics of immigrant populations]''. Council of Europe. p.505. ISBN 92-871-4974-7.</ref> Simula noong 1945, ang malakihang pandarayuhan ng mga taga-Aprika, [[Karibe]], at Timog Asya ang pamana ng ugnayan na hinubog ng [[Imperyo ng Britanya|Sasakhari ng Britanya]]. Simula 2004, ang pandarayuhan naman ng mga bagong kasapi sa SE sa [[Gitnang Europa|Gitna]] at Silanganang Europa ang nagpalaki ng santauhan sa pangkat-etniko na ito, ngunit simula 2008, bumabaligtad ang takbo nito dahil marami sa kanila ang nagsisibalikan na sa kani-kanilang bayan. Dahil dito, lubhang lumiit ang pangkat na ito.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/7374683.stm |title='Why I left UK to return to Poland' |work=BBC News |date=30 Abril 2008 |author= Mason, Chris}}</ref> Simula [[Senso sa United Kingdom ng 2001|2001]], 92.1% ng santauhan ay napapabilang sa mga Puti, at ang nalalabing 7.9% %<ref>{{cite web |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070705200411/http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=764&Pos=4&ColRank=1&Rank=176 |archivedate=2007-07-05 |url=http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=764&Pos=4&ColRank=1&Rank=176 |title=Ethnicity: 7.9% from a non-White ethnic group |publisher=Office for National Statistics |date=24 Hunyo 2004 |accessdate=14 Abril 2012 |url-status=live }}</ref> ay may halo o napapabilang sa isang [[maliit na pangkat-etniko]]. Malaki ang pagkakaiba-iba ng mga lahi sa NK. Ayon sa lahatambilang ng 2001, 30.4% ng santauhan sa Londres<ref>{{cite web |url= http://neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/LeadTableView.do;jsessionid=ac1f930dce6eace0153cf12440ca609dc762c8ae598.e38OaNuRbNuSbi0Ma3aNaxiQbNiLe6fznA5Pp7ftolbGmkTy?a=3&b=276743&c=London&d=13&e=13&g=325264&i=1001x1003x1004&m=0&r=1&s=1201351285750&enc=1&dsFamilyId=1812&bhcp=1 |title= Resident population estimates by ethnic group (percentages): London |publisher= Office for National Statistics |accessdate= 23 Abril 2008 |archive-date= 2012-06-23 |archive-url= https://www.webcitation.org/68e5HAPQg?url=http://neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/LeadTableView.do;jsessionid=ac1f930dce6eace0153cf12440ca609dc762c8ae598.e38OaNuRbNuSbi0Ma3aNaxiQbNiLe6fznA5Pp7ftolbGmkTy?a=3 |url-status= dead }}</ref> at 37.4% sa [[Leicester]]<ref>{{cite web |url=http://www.neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/LeadTableView.do?a=3&b=276827&c=Leicester&d=13&e=13&g=394575&i=1001x1003x1004&m=0&r=1&s=1208962134759&enc=1&dsFamilyId=1812 |title=Resident population estimates by ethnic group (percentages): Leicester |publisher=Office for National Statistics |accessdate=23 Abril 2008 |archive-date=2012-06-23 |archive-url=https://www.webcitation.org/68e5HctGd?url=http://www.neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/LeadTableView.do?a=3 |url-status=dead }}</ref> ay tinatayang napapabilang sa mga di-puti, samantalang kulang-kulang 5% ng santauhan ng [[Hilagang Silangang Inglatera|Hilagang Silangang Ingglatera]], Gales, at sa [[Timog Kanlurang Inglatera|Timog Kanluran]] ay napapabilang sa mga maliliit na pangkat-etniko.<ref>{{cite web |url= http://www.statistics.gov.uk/census2001/profiles/commentaries/ethnicity.asp |title=Census 2001&nbsp;– Ethnicity and religion in England and Wales |publisher=Office for National Statistics |accessdate=23 Abril 2008}}</ref> Simula 2011, 26.5% ng nasa mababang paaralang pampubliko at 22.2% ng nasa mataas na paaralang pampubliko ay kasapi sa isang maliit na pangkat-etniko.<ref>{{cite news |url= http://www.dailymail.co.uk/news/article-2006892/1-4-primary-school-pupils-Britain-ethnic-minority.html |title= One in four primary school pupils are from an ethnic minority and almost a million schoolchildren do not speak English as their first language |work=Daily Mail |date=22 Hunyo 2011 |accessdate=28 Hunyo 2011 |location=London |first=Kate |last=Loveys}}</ref> Noong 2009,<ref>{{cite news|last=Rogers|first=Simon|title=Non-white British population reaches 9.1 million|url=http://www.guardian.co.uk/society/2011/may/18/non-white-british-population-ons|newspaper=The Guardian|date=19 Mayo 2011}}</ref> tinatayang lumaki ang bilang ng mga di-puti sa Ingglatera at Gales ng 38%, mula 6.6 angaw noong 2001 sa 9.1 angaw noong 2009. Ang pangkat na may pinakamabilis ang paglaki ay ang mga lahing may halo. Nangalawa ang bilang nito mula 672,000 noong 2001 sa 986,600 noong 2009. Sa magkatulad na panahon, naitala ang pagbaba ng mga bilang ng Britanikong Puti. Bumaba ito ng 36,000 katao.<ref>{{cite news|last=Wallop|first=Harry|title=Population growth of last decade driven by non-white British|url=http://www.telegraph.co.uk/news/politics/8521215/Population-growth-of-last-decade-driven-by-non-white-British.html|newspaper=Telegraph|date=18 Mayo 2011}}</ref> ===Mga Wika=== {{Main|Mga Wika sa United Kingdom}} [[File:Anglospeak.svg|thumb|400px|Ang [[Daigdig ng Wikang Ingles|Daigdig ng Wikang Inggles]]. Matingkad na bughaw ang mga bansa kung saan Inggles ang katutubong wika ng nakararami; mapusyaw na bughaw naman kung saan ito ay opisyal ngunit hindi winiwika ng nakararami. Ang Inggles ay isa sa mga opisyal na wika ng [[Mga Wika ng Samahang Europeo|Samahang Europeo]] at ng [[Mga Opisyal na wika ng Nagkakaisang Mga Bansa|Nagkakaisang Mga Bansa]].<ref>{{cite web |url= http://www.un.org/depts/OHRM/sds/lcp/UNLCP/english/ |title= Language Courses in New York |year=2006 |publisher=United Nations |accessdate=29 Nobyembre 2010}}</ref>]] Ang [[opisyal na wika]] ng NK ay [[Wikang Ingles|Inggles]] ([[Ingles Britaniko|Inggles Britaniko]]) (''[[de facto]]''). Ito ay isang [[Mga Wika ng Kanlurang Alemaniko|Kanlurang Alemanikong wika]] na nagmula sa [[Sinaunang Ingles|Sinaunang Inggles]] at naglalaman ng maraming wikang hiram mula sa [[Sinaunang Nordiko]], Pranses [[Wikang Normando|Normando]], [[Sinaunang Griyego|Griyego]], at [[Latin]]. Unang lumaganap ang wikang Inggles dahil sa Sasakhari ng Britanya mula ika-17 hanggang kalagitnaan ng ika-20 dantaon, at pagkatapos, dahil sa pangingibabaw ng Nagkakaisang Pamahalaan. Ito rin ang naging [[Pandaigdigang Ingles|pangunahing pandaigdigang wika ng negosyo]] at malawakang tinuturo [[Ingles bilang banyaga o pangalawang wika|bilang pangalawang wika]].<ref>{{cite web |url=http://www.cepr.org/pubs/new-dps/dplist.asp?dpno=2055 |title=English-Language Dominance, Literature and Welfare |author=Melitz, Jacques |publisher=Centre for Economic Policy Research |year=1999 |accessdate=26 Mayo 2006 |archive-date=27 Mayo 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yGyCeG9?url=http://www.cepr.org/pubs/new-dps/dplist.asp?dpno=2055 |url-status=dead }}</ref> Mayroon ding apat na [[Wikang Selta]] ang ginagamit sa bansa. Ito ang mga [[Wikang Gales|Gales]], [[Wikang Irlandes|Irlandes]], [[Geliko Eskoses]], at [[Wikang Korniko|Korniko]]. Ang unang tatlo ay kinikilala bilang rehiyonal o wikang pagkamunti na pinangangalagaan at itinataguyod ng [[Kasulatang Patotoo ng Europa para sa mga Wikang Rehiyonal at Pagkamunti|batas Europeo]], samantalang ang Korniko naman ay kinikilala ngunit hindi pinangangalagaan. Ayon sa lahatambilang ng 2001, mahigit sa isang-kalima (21%) ng santauhan ng Gales ang nagsabi na marunong silang mag-Gales.<ref>[http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=447&Pos=6&ColRank=1&Rank=192 National Statistics Online&nbsp;– Welsh Language] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728133204/http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=447&Pos=6&ColRank=1&Rank=192 |date=2011-07-28 }}. National Statistics Office.</ref> Tumaas ito ng 18% mula noong lahatambilang ng 1991.<ref>{{cite web|url= http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_compendia/fow/WelshLanguage.pdf |title=Differences in estimates of Welsh Language Skills |accessdate=30 Disyembre 2008 |publisher=Office for National Statistics|archiveurl=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20040722055520/http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_compendia/fow/WelshLanguage.pdf|archivedate=22 Hulyo 2004}}{{dead link|date=Pebrero 2012}}</ref> Bukod dito, tinatayang mayroong 200,000 nagwiwika ng Gales ang nakatira sa Ingglatera.<ref>{{cite web |url= http://www.bbc.co.uk/voices/multilingual/welsh.shtml |title =Welsh today |author=Wynn Thomas, Peter |publisher=BBC |work=Voices |month=Marso |year=2007 |accessdate=5 Hulyo 2011}}</ref> Sa lahatambilang ring yaon, 167,487 katao (10.4%) sa Kahilagaang Irlanda ang nagsabing "may alam o dunong din silang mag-Irlandes" (tingnan ang [[Wikang Irlandes sa Hilagang Irlanda|Wikang Irlandes sa Kahilagaang Irlanda]]). Halos lahat nang nagsabi nito ay mula sa [[Makapamansang Irlandes|makabansang]] santauhang Katoliko. Mahigit sa 92,000 katao sa Eskosya (o 'di tataas sa 2% ng santauhan) ay may kakayanang magwika ng Geliko, ang 72% nito ay ang mga nakatira sa [[Labasang Hebrides]].<ref>[http://www.gro-scotland.gov.uk/press/news2005/scotlands-census-2001-gaelic-report.html Scotland's Census 2001&nbsp;– Gaelic Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130522110328/http://www.gro-scotland.gov.uk/press/news2005/scotlands-census-2001-gaelic-report.html |date=2013-05-22 }}. General Register Office for Scotland. Retrieved 15 Oktubre 2008.</ref> Ang mga bilang ng mga mag-aaral na tinuturuan ng Gales, Geliko Eskoses, at Irlandes ay tumataas din.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/7885493.stm |title =Local UK languages 'taking off' |work=BBC News |date =12 Pebrero 2009}}</ref> Sa mga santauhang nandarayuhan, iilang Geliko Eskoses ay [[Gelikong Kanadyense|winiwika pa rin sa Kanada]] (pangunahin sa [[Bagong Eskosya]] at [[Pulo ng Tangos Breton]]), at Gales sa [[Patagonya]] sa Arhentina. Ang [[Wikang Eskoses|Eskoses]] ay isang wikang nagbuhat sa sinaunang Hilagang [[Gitnang Ingles|Gitnang Inggles]]. Hindi ito gaanong [[Kasulatang Patotoo ng Europa para sa mga Wikang Rehiyonal at Pagkamunti|kinikilala]] pati na rin ang sangay nitong [[Mga Diyalekto ng Eskoses-Ulster|Eskoses-Ulster]] sa Kahilagaang Irlanda. Sa ngayon, walang pangako na pangalagaan at pag-ibayuhin ang wikang ito.<ref>{{cite web |url=http://www.eurolang.net/index.php?option=com_content&task=view&id=2449&Itemid=52&lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070623185445/http://eurolang.net/index.php?option=com_content&task=view&id=2449&Itemid=52&lang=en |archivedate=2007-06-23 |title=Language Data&nbsp;– Scots |publisher=European Bureau for Lesser-Used Languages |accessdate=2 Nobyembre 2008 |url-status=live }}</ref> Sa Ingglatera, sapilitan ang pag-aaral ng pangalawang wika sa mga may edad 14 pababa,<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/3983713.stm |title =Fall in compulsory language lessons |work=BBC News |date =4 Nobyembre 2004}}</ref> at edad 16 pababa naman sa Eskosya. Ang Pranses at Aleman ang dalawang pinakakaraniwang tinuturong pangalawang wika sa Ingglatera at Eskosya. Sa Gales, lahat ng mga mag-aaral na may gulang16 pababa ay tinuturuan ng Gales, o bilang isang pangalawang wika.<ref>[https://archive.is/20120530050454/www.bbc.co.uk/wales/schoolgate/aboutschool/content/inwelsh.shtml The School Gate for parents in Wales]. BBC Wales. Retrieved 11 Oktubre 2008.</ref> ===Pananampalataya=== {{Main|Relihiyon sa United Kingdom}} [[Talaksan:West Side of Westminster Abbey, London - geograph.org.uk - 1406999.jpg|thumb|left|upright| Ang [[Bahay-monghe ng Westminster]] ay pinagdadausan ng [[pagputong]] sa [[Kaharian ng United Kingdom|mga hari ng Britanya]].]] Iba't ibang anyo ng Kristiyanismo ang nangibabaw sa bansa sa mahigit 1,400 taon.<ref>Cannon, John, ed. (2nd edn., 2009). [http://books.google.com/?id=TYnfhTq2M7EC&pg=PA144 ''A Dictionary of British History'']. Oxford University Press. p. 144. ISBN 0-19-955037-9.</ref> Bagaman ayon sa pagsusuri, karamihan ng mga mamamayan ay napapabilang sa Kristiyanismo, ang dumadalo sa misa ay lubusang bumagsak simula noong kalagitnaan ng ika-20 dantaon.<ref>Field, Clive D. (Nobyembre 2009). [http://www.brin.ac.uk/commentary/documents/development-of-religious-statistics.pdf "British religion in numbers"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111016173905/http://www.brin.ac.uk/commentary/documents/development-of-religious-statistics.pdf |date=2011-10-16 }}. BRIN Discussion Series on Religious Statistics, Discussion Paper 001. Retrieved 3 Hunyo 2011.</ref> Ang pandarayuhan at pagbabago sa santauhanin ay nakapagpabago sa pag-usbong ng ibang pananampalataya, lalo na ang Islam.<ref>Yilmaz, Ihsan (2005). [http://books.google.com/?id=ryrD2YODzxUC&pg=PA291 ''Muslim Laws, Politics and Society in Modern Nation States: Dynamic Legal Pluralisms in England, Turkey, and Pakistan'']. Aldershot: Ashgate Publishing. pp. 55&#x2013;6. ISBN 0-7546-4389-1.</ref> Dahil dito, mapupunang ang NK ay isang lipunang may maraming pananampalataya,<ref>Brown, Callum G. (2006). [http://books.google.com/?id=ryrD2YODzxUC&pg=PA291 ''Religion and Society in Twentieth-Century Britain'']. Harlow: Pearson Education. p. 291. ISBN 0-582-47289-X.</ref> [[Sekularismo|banwahanin]],<ref>Norris, Pippa; Inglehart, Ronald (2004). [http://books.google.com/?id=dto-P2YfWJIC&pg=PA84 ''Sacred and Secular: Religion and Politics Worldwide'']. Cambridge University Press. p. 84. ISBN 0-521-83984-X.</ref> o [[Kristiyanong makabago]].<ref>Fergusson, David (2004). [http://books.google.com/?id=Owz4aBSEINgC&pg=PA94 ''Church, State and Civil Society'']. Cambridge University Press. p. 94. ISBN 0-521-52959-X.</ref> Sa lahatambilang ng 2001, 71.6% ang nagsabing sila ay Kristiyano. Sinusundan ito ng (ayon sa bilang ng nananampalataya) Islam (2.8%), [[Hinduismo]] (1.0%), [[Sikismo]] (0.6%), [[Hudaismo]] (0.5%), [[Budismo]] (0.3%), at iba pang pananampalataya (0.3%).<ref>{{cite web |url=http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=293 |title=UK Census 2001 |publisher=National Office for Statistics |accessdate=22 Abril 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070312034628/http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=293 |archivedate=2007-03-12 |url-status=live }}</ref> Ang 15% naman ay nagsabing sila ay [[Irelihiyon|walang pananampalataya]], at 7% naman ang nagsabing wala silang pinipiling pananampalataya.<ref>{{cite web |title= Religious Populations |publisher= Office for National Statistics |date= 11 Oktubre 2004 |url= http://www.scotland.gov.uk/Publications/2005/02/20757/53570 |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zFDlspeL?url=http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=954 |archivedate= 2011-06-06 |access-date= 2013-01-16 |url-status= live }}</ref> Isang pagsusuri ng [[Tearfund]] noong 2007 ang nagpakita na isa sa sampung Britaniko lamang ang nagsisimba linggu-linggo.<ref>{{cite web|url=http://news.adventist.org/2007/04/uite-kigom-ew-report-fis-oly-oe-i-10-atte-church.html |title=United Kingdom: New Report Finds Only One in 10 Attend Church |publisher=News.adventist.org |date=4 Abril 2007 |accessdate=12 Setyembre 2010}}</ref> Ang ([[Angglikanismo|Anglikanong]]) [[Simbahan ng Inglatera|Simbahan ng Ingglatera]] ang [[pambansang relihiyon|pambansang pananampalataya]] ng Ingglatera.<ref>[http://www.cofe.anglican.org/about/history/ The History of the Church of England] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100221212004/http://www.cofe.anglican.org/about/history |date=2010-02-21 }}. The Church of England. Retrieved 23 Nobyembre 2008.</ref> Mayroon itong panatilihang [[Pangkaluluwang Panginoon|kinatawan]] sa [[Parlamento ng United Kingdom|Batasan]], at ang [[Kaharian ng United Kingdom|hari ng Britanya]] ang [[Kataas-taasang Tagapamahala ng Simbahan ng Inglatera|Kataas-taasang Tagapamahala]] nito.<ref>{{cite web |url=http://www.royalinsight.gov.uk/output/Page4708.asp |title=Queen and Church of England |publisher=British Monarchy Media Centre |accessdate=5 Hunyo 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20061008203611/http://www.royalinsight.gov.uk/output/Page4708.asp |archivedate=2006-10-08 |url-status=live }}</ref> Sa [[Relihiyon sa Scotland|Eskosya]], ang [[Presbitaryanismo|Presbiteryanong]] [[Simbahan ng Eskosya]] ang kinikilalang [[pambansang simbahan]]. Hindi ito [[pambansang relihiyon|sumasailalim sa pamahalaan]], at ang mga hari ng Britanya ay karaniwang kasapi lamang. Ang mga hari ay kailangang manumpa na sa kanyang pagkakaluklok, pananatilihin at pangangalagaan niya ang pananampalatayag Protestante at ang Pamahalaang Simbahan ng Presbiteryano".<ref>{{cite web |title= Queen and the Church |publisher= The British Monarchy (Official Website) |url= http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/QueenandChurch/History.aspx |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zG8tzxhd?url=http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/QueenandChurch/History.aspx |archivedate= 2011-06-07 |access-date= 2013-01-16 |url-status= live }}</ref><ref>{{cite web |title= How we are organised |publisher= Church of Scotland |url= http://www.churchofscotland.org.uk/about_us/how_we_are_organised |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zG8WCEAc?url=http://www.churchofscotland.org.uk/about_us/how_we_are_organised |archivedate= 2011-06-07 |access-date= 2013-01-16 |url-status= live }}</ref> Ang Anglikanong [[Simbahan ng Wales|Simbahan ng Gales]] ay nabuwag noong 1920. Nabuwag din noong 1870 ang Anglikanong [[Simbahan ng Irlanda]]. Bago pa man ang [[Paghahati ng Ireland|pagkakahati sa Irlanda]], walang tinatag na simbahan sa Kahilagaang Irlanda.<ref>Weller, Paul (2005). [http://books.google.com/?id=tHc88PzAPLMC&pg=PA80 ''Time for a Change: Reconfiguring Religion, State, and Society'']. London: Continuum. pp. 79&#x2013;80. ISBN 0567084876.</ref> Kahit walang mababatid sa lahatambilang ng 2001 ukol sa uri ng pananampalatayang Kristiyano, tinataya ng Ceri Peach na 62% ng mga Kristiyano ay Angglikano, 13.5% ay Romano Katoliko, 6% ay [[Presbiteryano]], 3.4% ay [[Metodista]], kabilang ang ibang maliliit na Protestanteng pangkat tulad ng ''[[Open Brethren]]'', at mga simbahan ng [[Simbahan ng Silanganing Ortodokso|Ortodokso]].<ref>Peach, Ceri, [http://books.google.com/?id=i6ER_z8gcD4C "United Kingdom, a major transformation of the religious landscape"], in H. Knippenberg. ed. (2005). ''The Changing Religious Landscape of Europe''. Amsterdam: Het Spinhuis. pp. 44&#x2013;58. ISBN 90-5589-248-3.</ref> ===Pandarayuhan=== {{Main|Pandarayuhan sa United Kingdom simula 1922}} {{See also|Mga banyagang-silang sa United Kingdom}} [[Talaksan:United Kingdom foreign born population by country of birth.png|thumb|300px|Ang tinatayang bilang ng mga banyagang-silang ayon sa bansa ng kapanganakan, Abril 2007 - Marso 2008]] Ang Nagkakaisang Kaharian ay nakaranas ng sunud-sunod na pandarayuhan. Ang [[Malawakang Kagutuman (Ireland)|Malawakang Kagutuman]] sa Irlanda ay nagbunsod ng malamang isang angaw na katao na nandayuhan sa NK.<ref>Richards, Eric (2004). ''[http://books.google.com/?id=JknDbX3ae1MC&pg=PA143 Britannia's children: Emigration from England, Scotland, Wales and Ireland since 1600]''. London: Hambledon, p. 143. ISBN 978-1-85285-441-6.</ref> Mahigit sa 120,000 [[Sandatahang Lakas ng Polonya sa Kanluran|Polakong]] datihang-kawal ang nanirahan sa Britanya matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>Gibney, Matthew J.; Hansen, Randall (2005). ''[http://books.google.com/?id=2c6ifbjx2wMC&pg=PA630f Immigration and asylum: from 1900 to the present]{{Dead link|date=Septiyembre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}'', ABC-CLIO, p630. ISBN 1-57607-796-9</ref> Simula rin noon, marami ring mga pandarayuhang naganap buhat sa mga kasalukuyan at dating sakupbayan nito. Ito ay bahagi ng pamana ng sasakhari at bahagi na rin ng kakulangan sa manggagawa. Karamihan sa kanila ay nagbuhat sa [[Karibe]] at sa [[kalupalupan ng Indiya]].<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/hi/english/static/in_depth/uk/2002/race/short_history_of_immigration.stm |title=Short history of immigration |publisher=BBC |year =2005 |accessdate=28 Agosto 2010}}</ref> Ang kamakailang takbo ng pandarayuhan ay nagbubuhat sa mga manggagawang galing sa mga bagong kasapi ng SE sa Silanganang Europa. Noong 2010, mayroon 7 angaw na banyagang-silang na naninirahan sa bansa o 11.3% ng kabuuang santauhan. Ang 4.76 angaw (7.7%) dito ay isinilang sa labas ng SE, at 2.24 angaw (3.6%) ay isinilang sa ibang kasapi ng SE.<ref>[http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-11-034/EN/KS-SF-11-034-EN.PDF 6.5% of the EU population are foreigners and 9.4% are born abroad], Eurostat, Katya Vasileva, 34/2011.</ref> Ang sukat ng mga banyagang-silang sa NK ay nanatiling mas maliit kaysa sa ibang maraming bansa ng Europa.<ref>{{cite web |url=http://www.migrationinformation.org/Feature/display.cfm?id=402 |title=Europe: Population and Migration in 2005 |first=Rainer |last= Muenz |publisher= Migration Policy Institute |month=June |year=2006 |accessdate=Abriil 2, 2007}}</ref> Ang pandarayuhan ay nakapagpapalaki ng lumalaki nang santauhan ng bansa.<ref>{{cite news |url= http://www.thisislondon.co.uk/news/article-23542455-details/Immigration+and+births+to+non-British+mothers+pushes+British+population+to+record+high/article.do |title= Immigration and births to non-British mothers pushes British population to record high |newspaper= London Evening Standard |date= 22 Agosto 2008 |access-date= 2013-01-17 |archive-date= 2008-12-10 |archive-url= https://web.archive.org/web/20081210072321/http://www.thisislondon.co.uk/news/article-23542455-details/Immigration+and+births+to+non-British+mothers+pushes+British+population+to+record+high/article.do |url-status= dead }}</ref> Sa pagitan ng taong 1991 at 2001, tinatayang kalahati ng paglaki ng santauhan ay maipapabilang sa mga dayo at sa mga anak nitong isinilang sa NK. Ayon sa pag-aaral ng [[Tanggapan ng Pambansang Estatistika|Tanggapan ng Pambansang Palaulatan]] (TPE), mayroong kabuuang 2.3 angaw na dumayo sa bansa sa loob ng 15 taon mula 1991 hanggang 2006.<ref>{{cite news |url= http://www.dailymail.co.uk/news/article-1023512/Third-World-migrants-2-3m-population-boom.html |title= Third World migrants behind our 2.3m population boom |newspaper=Daily Mail |location =London |date=3 Hunyo 2008 |first1=Steve |last1=Doughty |first2=James |last2=Slack}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.thisislondon.co.uk/standard/article-23575160-details/Tories+get+tough+on+immigration+after+Labour's+U-turn/article.do |title= Tories call for tougher control of immigration |newspaper= London Evening Standard |date= 20 Oktubre 2008 |first= Martin |last= Bentham |access-date= 17 Enero 2013 |archive-date= 21 Oktubre 2008 |archive-url= https://web.archive.org/web/20081021051705/http://www.thisislondon.co.uk/standard/article-23575160-details/Tories+get+tough+on+immigration+after+Labour%27s+U-turn/article.do |url-status= dead }}</ref> Tinataya ring ang pandarayuhan ay magdaragdag ng panibagong 7 angaw na katao sa santauhan ng bansa sa 2031,<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/7602526.stm |title= Minister rejects migrant cap plan |work=BBC News |date =8 Setyembre 2008 |accessdate=26 Abril 2011}}</ref> bagaman pinagtatalunan pa ang tunay na bilang nito.<ref>{{cite news |url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1538598/Immigration-%27far-higher%27-than-figures-say.html |title=Immigration 'far higher' than figures say |newspaper=The Daily Telegraph |date=5 Enero 2007 |accessdate=20 Abril 2007 |location=London |first=Philip |last=Johnston |archive-date=2008-05-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080529014735/http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1538598/Immigration-%27far-higher%27-than-figures-say.html |url-status=dead }}</ref> Inulat din ng TPE na ang bilang ng pandarayuhan ay umakyat ng 21% (o 239,000 katao) simula 2009 hanggang 2010.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2011/aug/25/uk-net-migration-rises-21 |title=UK net migration rises 21% |date=25 Agosto 2011 | location=London |work=The Guardian |first=Alan |last=Travis}}</ref> Noong 2011, tumaas ito ng 251,000 o sa bilang ng pandarayuhan na 589,000. Samantala, ang bilang ng taong nangingibang-bansa (sa mahigit na 12 buwan) ay 338,000.<ref>{{cite news |url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-18189797 |title=Migration to UK more than double government target |date=24 Mayo 2012 |work=BBC News}}</ref> Mayroong 195,046 na banyaga ang naging mamamayan ng Britanya noong 2010. 54,902 naman noong 1999.<ref>{{cite news |url= http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1377707/Migrant-squad-to-operate-in-France.html |title= Migrant squad to operate in France |newspaper=The Daily Telegraph |location= Calais |date =20 Disyembre 2000 |first =David |last= Bamber}}</ref> Naitala naman na may 241,192 katao ang binigyang karapatan na manatiling manirahan noong 2010, 51% nito ay buhat sa Asya, at 27% naman buhat sa Aprika.<ref>{{cite web|url= http://www.homeoffice.gov.uk/publications/science-research-statistics/research-statistics/immigration-asylum-research/immigration-brief-q2-2011/immig-q2-settlement|title= Settlement|date= Agosto 2011|work= Home Office|accessdate= 24 Oktubre 2011|archive-date= 2013-01-16|archive-url= https://web.archive.org/web/20130116212734/http://www.homeoffice.gov.uk/publications/science-research-statistics/research-statistics/immigration-asylum-research/immigration-brief-q2-2011/immig-q2-settlement|url-status= dead}}</ref> Ayon sa opisyal na Palaulatan ng 2011, 25.5% ng mga sanggol sa Ingglatera at Gales ang isinilang ng mga magulang na ipinanganak naman sa labas ng bansa.<ref>"[http://www.ons.gov.uk/ons/rel/vsob1/parents--country-of-birth--england-and-wales/2011/sb-parents--country-of-birth--2011.html Births in England and Wales by parents' country of birth, 2011]", National Statistics.</ref> Ang mamamayan ng Samahang Europeo, kabilang ang NK, ay may karapatang manirahan at maghanap-buhay sa alinmang kasapi ng samahan.<ref>[http://europa.eu/scadplus/leg/en/lvb/l33152.htm Right of Union citizens and their family members to move and reside freely within the territory of the Member States] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120204054324/http://europa.eu/scadplus/leg/en/lvb/l33152.htm |date=2012-02-04 }}. European Commission. Retrieved 6 Nobyembre 2008.</ref> Dumulog ang NK sa panandaliang paghihigpit sa mga mamamayan ng Romanya at Bulgarya na sumapi sa samahan noong Enero 2007.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2007/sep/23/immigration.eu |title= Home Office shuts the door on Bulgaria and Romania |last1=Doward |first1=Jamie |last2=Temko |first2 =Ned |date=23 Setyembre 2007 |work=The Observer |page=2 |accessdate=23 Agosto 2008 |location=London}}</ref> Ayon sa pagsasaliksik ng [[Surian sa Patakarang Pandarayuhan]] para sa [[Lupon ng Pagkakapantay-pantay at Karapatang Pantao]], mayroong 1.5 angaw na manggagawa na nagbuhat sa mga bagong kasapi ng SE ang dumayo sa bansa noong Mayo 2004 hanggang Setyembre 2009. Ang dalawang-katlo rito ay mga Polako, ngunit karamihan sa kanila ay nagsiuwian na. Dahil dito, umakyat ng 700,000 ang mga dumayo sa bansa sa panahong iyon.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2010/jan/17/eastern-european-uk-migrants |title=Young, self-reliant, educated: portrait of UK's eastern European migrants |last1=Doward |first1=Jamie |last2 =Rogers | first2 = Sam |date=17 Enero 2010 |work=The Observer |accessdate=19 Enero 2010 |location=London}}</ref> Dahil sa [[pag-urong ng ekonomiya noong 2000|pag-urong ng agimat noong 2000]], nabawasan ang panggayak ng mga Polako sa pandarayuhan sa NK,<ref>{{cite news |url= http://www.thisislondon.co.uk/standard/article-23575019-details/Packing+up+for+home:+Poles+hit+by+UK's+economic+downturn/article.do |title= Packing up for home: Poles hit by UK's economic downturn |first= Elizabeth |last= Hopkirk |newspaper= London Evening Standard |date= 20 Oktubre 2008 |access-date= 17 Enero 2013 |archive-date= 23 Oktubre 2008 |archive-url= https://web.archive.org/web/20081023063415/http://www.thisislondon.co.uk/standard/article-23575019-details/Packing+up+for+home%3A+Poles+hit+by+UK%27s+economic+downturn/article.do |url-status= dead }}</ref> at ito ay naging panandalian.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/8243225.stm |title=Migrants to UK 'returning home' |date=8 Setyembre 2009 |work=BBC News |accessdate=8 Setyembre 2009}}</ref> Noong 2009, sa kauna-unahang pagkakataon simula nang paglawak ng SE, mas marami ang umalis kaysa dumating ng bansa ang mga nagbuhat sa walong bansa ng gitna at silanganang Europa na sumapi sa samahan noong 2004. Noong 2011, ang mamamayan ng bagong kasapi ng samahan ay bumubuo ng 13% ng mga dumadayo sa bansa. [[Talaksan:British expats countrymap.svg|thumb|300px|right|Ang tinatayang bilang ng mga mamamayan ng Britanya na naninirahan sa ibang bansa, 2006]] Nagpanimula ang pamahalaan ng NK ng isang pamamaraang [[Pamamaraang pandarayuhan ayon sa puntos (United Kingdom)|pandarayuhan ayon sa puntos]] para sa mga mamamayang nasa labas ng [[Pook Pang-ekonomiya ng Europa|Pook Pang-agimat ng Europa]]. Pinalitan nito ang dating panukala kabilang ang [[Pagkukusa sa Bagong Kakayahan]] ng pamahalaan ng Eskosya.<ref>{{cite web |url=http://www.ukba.homeoffice.gov.uk/workingintheuk/tier1/freshtalent/ |title=Fresh Talent: Working in Scotland |publisher=UK Border Agency |location=London |accessdate=30 Oktubre 2010 |archive-date=16 Hulyo 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110716184110/http://www.ukba.homeoffice.gov.uk/workingintheuk/tier1/freshtalent/ |url-status=dead }}</ref> Noong Hunyo 2010, nagpanimula ang pamahalaan ng panandaliang hangganan na 24,000 sa pandarayuhang magbubuhat sa labas ng SE. Binalak nito ang pagpigil ng pagpasok ng mga ito, ngunit ginawa na rin itong panatilihan nong Abril 2011.<ref>{{cite news |url=http://www.ft.com/cms/s/0/9ab202a4-8299-11df-85ba-00144feabdc0.html |title=Tories begin consultation on cap for migrants |work=Financial Times | location= London |first=James |last=Boxell |date=28 Hunyo 2010 |accessdate=17 Setyembre 2010}}</ref> Ang pagpapatupad ng hangganan ay nagdulot ng alitan. Minungkahi ng isang kalihim sa negosyo, si [[Vince Cable]] na sinasaktan nito ang pagnenegosyo sa Britanya.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/politics/2010/sep/17/vince-cable-migrant-cap-economy |title=Vince Cable: Migrant cap is hurting economy |agency=Press Association |work=The Guardian |date=17 Setyembre 2010 |accessdate=Ssetyembre 17, 2010 |location=London}}</ref> Ang pangingibang-bansa ay naging mahalagang bahagi ng lipunan noong ika-19 na dantaon. Sa pagitan ng taong 1815 at 1930, tinatayang 11.4 angaw na katao ang nangibang-bansa galing Britanya, at 7.3 angaw naman galing Irlanda. Pinakapakita ng mga pagtataya na sa pagtatapos ng ika-20 dantaon, mayroong mga 300 angaw na katao na may lahing Britaniko at Irlandes ang panatilihang naninirahan sa ibang bahagi ng daigdig.<ref>Richards (2004), pp. 6–7.</ref> Sa ngayon, hindi bababa sa 5.5 angaw na katao na isinilang sa bansa ang naninirahan sa ibang bansa,<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/shared/spl/hi/in_depth/brits_abroad/html/default.stm |title=Brits Abroad: world overview |publisher=BBC |accessdate=20 Abril 2007 |date=6 Disyembre 2006}}</ref><ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/6210358.stm |title= 5.5&nbsp;m Britons 'opt to live abroad' |work=BBC News |date=11 Disyembre 2006 |accessdate=20 Abril 2007 |first=Dominic |last=Casciani}}</ref> karamihan sa kanila ay nasa Australya, Espanya, Nagkakaisang Pamahalaan, at Kanada.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/6161705.stm |title= Brits Abroad: Country-by-country |work=BBC News |date =11 Disyembre 2006}}</ref> ===Katuruan=== {{Main|Katuruan sa United Kingdom}} {{See also|Edukasyon sa Inglatera|Edukasyon sa Hilagang Irlanda|Edukasyon sa Eskosya|Edukasyon sa Gales}} [[File:KingsCollegeChapelWest.jpg|thumb|left|Ang [[Dalubhasaan ng Hari, Cambridge|Dalubhasaan ng Hari]] na bahagi ng [[Pamantasan ng Cambridge]] ay tinatag noong 1209]] Ang pamamahala sa katuruan sa Nagkakaisang Kaharian ay ginawad sa bawat bansa nito kaya may kanya-kanya itong pamamaraan. Kung ang [[edukasyon sa Inglatera|katuruan sa Ingglatera]] ay pananagutan ng [[Kalihim ng Pamahalaan sa Edukasyon|Kalihim ng Pamahalaan sa Katuruan]], ang pang-araw-araw na pamamahala at pananalapi ng mga pampublikong paaralan ay pananagutan naman ng [[Kapamahalaang lokal sa edukasyon|kapamahalaang pampook]].<ref>{{cite web |url=http://www.dcsf.gov.uk/localauthorities/index.cfm |title=Local Authorities |publisher=Department for Children, Schools and Families |accessdate=21 Disyembre 2008 |archive-date=30 Disyembre 2008 |archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20081230030407/http://www.dcsf.gov.uk/localauthorities/index.cfm |url-status=bot: unknown }}</ref> Unti-unting nagsimula ang katuruang walang-bayad sa pagitan ng taong 1870 at 1944.<ref>{{cite book |author=Gordon, J.C.B. |title= Verbal Deficit: A Critique |publisher=Croom Helm |location =London |year=1981 |isbn=978-0-85664-990-5 |page=44 note 18}}</ref><ref>Section 8 ('Duty of local education authorities to secure provision of primary and secondary schools'), Sections 35–40 ('Compulsory attendance at Primary and Secondary Schools') and Section 61 ('Prohibition of fees in schools maintained by local education authorities ...'), Education Act 1944.</ref> Sa ngayon, sapilitan ang katuruan sa mga batang may edad lima hanggang labing-anim (15 kung ipinanganak ng Hulyo o Agosto). Noong 2011, inilagay ng [[Mga Takbo sa Pandaigdigang Pag-aaral ng Matematika at Agham]] ang mga mag-aaral na may gulang na 13-14 sa Ingglatera at Gales na ika-10 sa pinakamagaling sa buong daigdig sa matematika, at ika-9 naman sa agham.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/7773081.stm |title= England's pupils in global top 10 |work=BBC News |date= 10 Disyembre 2008}}</ref> Karamihan ng mga kabataan ay nag-aaral sa pampublikong paaralan. Mangilan-ngilan dito ay pumipili ayon sa kakayahang talino. Dalawa sa sampung pinakamagagaling ayon sa ''[[GCSE]]'' noong 2006 ay mga pampublikong [[paaralang pambalarila]]. Mahigit sa kalahati ng mga mag-aaral sa mga nangungunang pamantasan ng Cambridge at Oxford ay nanggaling sa mga pampublikong paaralan.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/6905288.stm |title=More state pupils in universities |work=BBC News |date=19 Hulyo 2007}}</ref> Bagaman bumaba ang bilang ng mga batang nag-aaral sa pribadong paaralan sa Ingglatera, tumaas ang bahagi nito sa mahigit 7%.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/education/2007/nov/09/schools.uk |title=Private school pupil numbers in decline |newspaper= The Guardian |date=9 Nobyembre 2007 |location=London |first=Donald |last=MacLeod |accessdate=31 Marso 2010}}</ref> Noong 2010, mahigit sa 45% ng mga pook sa [[Pamantasan ng Oxford]] at 40% sa [[Pamantasan ng Cambridge]] ay sinasaklawan ng mga mag-aaral na galing sa pribadong paaralan kahit binubuo lamang nila ang 7% ng santauhan.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.tes.co.uk/article.aspx?storycode=6055970 |access-date=2013-01-17 |archive-date=2013-01-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130116212733/http://www.tes.co.uk/article.aspx?storycode=6055970 |url-status=dead }}</ref> Ang mga [[Mga Pamantasan sa Inglatera|pamantasan sa Ingglatera]] ay kabilang sa mga pinakamagagaling sa buong daigdig. Ang Pamantasan ng Cambridge, Pamantasan ng Oxford, [[Pamantasang Dalubhasaan ng London|Pamantasang Dalubhasaan ng Londres]], at [[Dalubhasaang Imperyal ng London|Dalubhasaang Imperyal ng Londres]] ay nakalagay sa unang 10&nbsp;ng ''[[QS World University Rankings]]'' (Paghahanay sa Pandaigdigang Pamantasan ng QS) noong 2010. Nangunguna ang Pamantasan ng Cambridge.<ref>{{cite web|url=http://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2010/results |title=QS World University Rankings Results 2010 |accessdate=27 Abril 2011 |publisher=Quacquarelli Symonds}}</ref> [[File:QUB.jpg|thumb|Ang [[Pamantasan ng Haribini sa Belfast]] ay tinatag noong 1849<ref>Davenport, F.; Beech, C.; Downs, T.; Hannigan, D. (2006). ''Ireland''. Lonely Planet, 7th edn. ISBN 1-74059-968-3. p. 564.</ref>]] Ang [[edukasyon sa Eskosya|katuruan sa Eskosya]] ay pananagutan ng [[Tagpamahalang Kalihim sa Edukasyon at Habambuhay na Kaalaman|Tagpamahalang Kalihim sa Katuruan at Habambuhay na Kaalaman]], samantalang ang pang-araw-araw ng pangangasiwa at pananalapi ng mga pampublikong paaralan ay pananagutan ng mga kapamahalaang pampook. Dalawang [[Pampublikong kinatawan sa Scotland|pampublikong di-pangkagawarang kinatawan]] ang may mahalagang gampanin sa katuruang Eskoses. Ang [[Kapamahalaan sa Pagsusuri ng Eskosya]] ay may pananagutan sa paglinang, pagbigay-dangal, pagbigay-halaga, at pagbigay-katibayan sa lahat ng mga pagusuri liban sa mga katibayang binibigay sa mataas na paaralan, [[Dalubhasaang pag-aaral|dalubhasaan]] sa [[lalong pag-aaral]] at iba pang paaralan.<ref>[http://www.sqa.org.uk/sqa/5656.html About SQA] Scottish Qualifications Authority. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref> Ang [[Pagkatuto at Pagtuturo sa Eskosya]] ay nagbibigay payo, yamang-tao, at paglilinang sa mga propesyonal sa katuruan.<ref>[http://www.ltscotland.org.uk/aboutlts/index.asp About Learning and Teaching Scotland] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120401140609/http://www.ltscotland.org.uk/aboutlts/index.asp |date=2012-04-01 }}. Learning and Teaching Scotland. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref> Unang isinabatas ng Eskosya ang sapilitang katuruan noong 1496.<ref>[https://web.archive.org/web/20071204064525/http://www.scotland.org/about/innovation-and-creativity/features/education/e_brain_drain.html Brain drain in reverse]. Scotland Online Gateway. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref> Ang sukat ng mag-aaral na nag-aaral sa pribadong paaralan ay mahigit 4% lamang at ito'y mabagal na umaakyat.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/6563167.stm |title=Increase in private school intake|work=BBC News |date=17 Abril 2007}}</ref> Walang binabayarang [[matrikula]] ang mga mag-aaral sa mga [[Mga Pamantasan sa Scotland|pamantasan sa Eskosya]] dahil tinaggal ito noong 2001. Tinanggal din noong 2008 ang multa sa mga bigay-kayang gradweyt.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/7268101.stm |title= MSPs vote to scrap endowment fee |work=BBC News |date= 28 Pebrero 2008}}</ref> Ang [[Pamahalaan ng Wales|Pamahalaan ng Gales]] ang may pananagutan sa [[edukasyon sa Wales|katuruan sa Gales]]. Karamihan sa mga mag-aaral ay lubusan o bahaginang tinuturuan sa [[wikang Wales|wikang Gales]]. Ang pagtuturo sa wikang Gales ay sapilitan hanggang sa edad 16.<ref>[http://wales.gov.uk/topics/educationandskills/parents/helpchildwelsh/whatchildlearn;jsessionid=LtdrLbCM21w0dlcTH1Crdy0J4H7Yg7XdqD1yVvpV2sHG8PX1BGZl!686978193?lang=en What will your child learn?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200406120219/https://gov.wales/404 |date=2020-04-06 }} The Welsh Assembly Government. Retrieved 22 Enero 2010.</ref> Bilang bahagi ng patakarang bumuo ng isang ''bilingual'' na Gales, binabalak ng palawigin ang batas na umiiral sa mga paaralang nagtuturo sa wikang Gales. Ang [[edukasyon sa Hilagang Irlanda|katuruan sa Kahilagaang Irlanda]] ay pananagutan ng [[Kagawaran sa Edukasyon (Hilagang Irlanda)|Tagapangasiwa ng Katuruan]] at ng [[Kagawaran sa Pagkakawani at Kaalaman]]. Samantala ang mga pananagutang pampook ay pinangangasiwaan ng limang kapulungan sa katuruan at silid-aklatan ayon sa kanilang takdang pook. Ang [[Kapulungan sa Kurikulum, Pagsusulit, at Paghahalaga]] (KKPP) ay ang kinatawang may pananagutan sa pagpapayo sa [[Tagapagpaganap ng Hilagang Ireland|pamahalaan]] ukol sa kung ano ang dapat ituro sa mga paaralan sa Kahilagaang Irlanda, pagsusubaybay sa mga pamantayan, at pagbibigay karangalan.<ref>[http://www.ccea.org.uk/ About Us&nbsp;– What we do]. Council for the Curriculum Examinations & Assessment. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref> ===Kalusugan=== {{Main|Kalusugan sa United Kingdom}} Ang pamamahala sa kalusugan ng Nagkakaisang Kaharian ay ginawad sa bawat bansa ng NK kaya ito ay may kanya-kanyang pamamaraan ng pampribado at [[pampublikong pangangalaga sa kalusugan]]. Kabilang din dito ang [[Panghaliling gamot|panghalili]], pangkabuuan, at pang-alalay na paggagamot. Ang pampublikong pangangalaga sa kalusugan ay binibigay sa lahat ng [[Batas sa kapamansaan ng Britanya|panatilihang naninirahan]] nang walang bayad. Noong 2000, inilagay ng [[Kapisanan ng Pandaigdigang Kalusugan]] ang NK sa ika-15 pinakamagaling sa pangagalaga ng kalusugan sa buong Europa, at ika-18 naman sa buong daigdig.<ref>{{Cite journal |url=http://pages.stern.nyu.edu/~wgreene/Statistics/WHO-COMP-Study-30.pdf |title=Measuring overall health system performance for 191 countries |author=[[World Health Organization]] |publisher=New York University |accessdate=5 Hulyo 2011}}</ref> Ang mga nagpapalakad dito ay tinatag sa buong bansa. Tulad ito ng [[Kapulungan ng Pangkalahatang Medisina]], [[Kapulungan ng Pagnanars at Pangungumadrona]], at iba pang mga kapisanan tulad ng [[Makaharing Dalubhasaan|Maharlikang Dalubhasaan]]. Ang pananagutang kabanwahan at pagsasagawa ng pangangalaga sa kalusugan ay matatagpuan sa apat na pambansang [[Tagapagpaganap (pamahalaan)|tagapagpaganap]]; ang [[kalusugan sa Inglatera|kalusugan sa Ingglatera]] ay pananagutan ng pamahalaan ng NK; [[kalusugan sa Hilagang Irlanda|kalusugan sa Kahilagaang Irlanda]] ay pananagutan ng [[Tagapagpaganap ng Hilagang Irlanda|Tagapagpaganap ng Kahilagaang Irlanda]]; [[kalusugan sa Eskosya]] ay pananagutan ng [[Pamahalaang Eskoses]]; at ang [[kalusugan sa Wales|kalusugan sa Gales]] ay pananagutan ng [[Pamahalaan ng Kapulungang Wales|Pamahalaan ng Kapulungang Gales]]. Bawat [[Pambansang Palingkuran sa Kalusugan]] ay may iba't ibang patakaran at pangangailangan na kadalasa'y nauuwi sa pagkasalangsang.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/health/7586147.stm |title= 'Huge contrasts' in devolved NHS |work=BBC News |date =28 Agosto 2008}}</ref><ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/health/7149423.stm |title =NHS now four different systems |work=BBC News |date =2 Enero 2008 |first=Nick |last=Triggle}}</ref> Simula 1979, ang paggugol sa kalusugan ay lubusang tinaas upang mailapit ito sa pamantayan ng Samahang Europeo.<ref>{{Cite journal |url=http://www.healthp.org/node/71 |title=The NHS from Thatcher to Blair |first=Peter |last=Fisher |work=NHS Consultants Association |publisher=International Association of Health Policy |quote=The Budget ... was even more generous to the NHS than had been expected amounting to an annual rise of 7.4% above the rate of inflation for the next 5 years. This would take us to 9.4% of GDP spent on health ie around EU average. |access-date=2013-01-17 |archive-date=2018-11-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181120124807/http://www.healthp.org/node/71 |url-status=dead }}</ref> Ginugugol ng NK ang tinatayang 8.4% ng KGK nito sa kalusugan. Ito ay 0.5% mas mababa sa pamantayan ng [[Kapisanan para sa Pakikipagtulungan sa Ekonomiya at Pagpapaunlad|Kapisanan para sa Pakikipagtulungan sa agimat at Pagpapaunlad]], at 1% mas mababa naman sa pamantayan ng Samahang Europeo.<ref>[http://www.oecd.org/dataoecd/46/4/38980557.pdf "OECD Health Data 2009&nbsp;– How Does the United Kingdom Compare"]. Organisation for Economic Co-operation and Development.</ref> ==Kalinangan== {{Main|Kalinangan ng United Kingdom}} Ang kalinangan ng Nagkakaisang Kaharian ay bunga ng maraming bagay: ang katayuan ng bansa bilang isang pulo; ang [[Kasaysayan ng United Kingdom|kasaysayan]] nito bilang kanluraning demokrasyang liberal at isang makapangyarihang bansa; at bilang isang [[samahang pampolitika|samahang kabanwahan]] ng apat na bansa na bawat isa ay pinangangalagaan ang katangi-tangi nitong kaugalian at pagsasagisag. Dahil sa [[Sasakhari ng Britanya]], makikita ang kalinangan nito sa [[Wikang Ingles|wika]], [[Kalinangan ng United Kingdom|kalinangan]], at sa [[Batas Panlahat|pamamaraang matwid]] ng karamihan ng mga dating sakubayan nito tulad ng Australya, Kanada, [[India|Indiya]], Irlanda, Bagong Selanda, Timog Aprika, at ang Nagkakaisang Pamahalaan. Dahil sa mahahalagang pangingibabaw nito sa kalinangan, matatawag na isang "kalinangang makapangyarihan" ang Nagkakaisang Kaharian.<ref>[http://www.britishpoliticssociety.no/British%20Politics%20Review%2001_2011.pdf "The cultural superpower: British cultural projection abroad"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180916155419/http://www.britishpoliticssociety.no/British%20Politics%20Review%2001_2011.pdf |date=2018-09-16 }}. Journal of the British Politics Society, Norway. Volume 6. No. 1. Winter 2011</ref><ref>{{cite news |url= http://www.theaustralian.com.au/news/opinion/cameron-has-chance-to-make-uk-great-again/story-e6frg6zo-1225866975992 |author=Sheridan, Greg |title=Cameron has chance to make UK great again |accessdate=20 Mayo 2012 |work=The Australian |location =Sydney |date =15 Mayo 2010}}</ref> ===Panitikan=== {{Main|Panitikang Britaniko}} [[Talaksan:William Shakespeare Chandos Portrait.jpg|thumb|upright|Ang [[larawang Chandos]] ay pinaniniwalaang pagsasalarawan ni [[William Shakespeare]].]] Ang 'panitikang Britaniko' ay sinasaklaw ang panitikang kaugnay sa Nagkakaisang Kaharian, [[Pulo ng Man]], at sa Kapuluang Bangbang. Karamihan ng panitikang Britaniko ay nasa wikang Inggles. Noong 2005, mayroong mga 206,000 aklat ang nailathala sa Nagkakaisang Kaharian. At noong 2006, ito ang may [[Nailathalang aklat ayon sa bansa kada taon|pinakamaraming nalathalang aklat]] sa buong daigdig. Si [[William Shakespeare]], isang mangangatha ng palabas dulaan at manunula, ang tinuturing na pinakadakilang makata ng buong panahon.<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/537853/William-Shakespeare|title=William Shakespeare (English author)|publisher=Britannica Online encyclopedia|accessdate=26 Pebrero 2006}}</ref><ref>{{cite encyclopedia |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761562101/Shakespeare.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060209154055/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761562101/Shakespeare.html |archivedate=2006-02-09 |title=MSN Encarta Encyclopedia article on Shakespeare |accessdate=26 Pebrero 2006 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite encyclopedia |url=http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Shakespeare%2c+William |publisher=Columbia Electronic Encyclopedia |title= William Shakespeare |accessdate=26 Pebrero 2006}}</ref> Pinapahalagahan din ang kanyang mga kasabayan tulad ni [[Christopher Marlowe]] at [[Ben Jonson]]. Ang mga makabagong mangangatha ng palabas dulaan na sina [[Alan Ayckbourn]], [[Harold Pinter]], [[Michael Frayn]], [[Tom Stoppard]] at [[David Edgar (mangangatha ng palabas dulaan)|David Edgar]] ay pinagsasama-sama ang mga sangkap ng suryalismo, pagmakatotohanan, at radikalismo. Bantog din ang mga manunulat na sina [[Geoffrey Chaucer]] (ika-14 na dantaon), [[Thomas Malory]] (ika-5 dantaon), [[Thomas More|Ginoong Thomas More]] (ika-16 na dantaon), [[John Bunyan]] (ika-17 dantaon), at [[John Milton]] (ika-17 dantaon). Noong ika-18 dantaon, ang mga tagapanguna ng [[makabagong nobela]] ay sina [[Daniel Defore]] (may-akda ng ''[[Robinson Crusoe]]'') at [[Samuel Richardson]]. Lalo pa itong binago noong ika-19 na dantaon nina [[Jane Austen]], ang mangangathang gotiko na si [[Mary Shelley]], pambatang manunulat na si [[Lewis Carroll]], ang [[Pamilya Brontë|Mag-aateng Brontë]], ang panlipunang manunulat na si [[Charles Dickens]], ang [[Naturalismo (panitikan)|naturalistang]] si [[Thomas Hardy]], ang [[Pagmakatotohanan (sining)|makatotohanang]] si [[George Eliot]], ang mapangitaing manunula na si [[William Blake]], at ang romantikong manunula na si [[William Wordsworth]]. Ang mga manunulat ng ika-20 dantaon naman ay kinabibilangan nina [[H. G. Wells]], ang mangangathang kathang-agham, ang mga manunulat ng sikat na mga pambatang salaysay na sina [[Rudyard Kipling]], [[A. A. Milne]] (ang may-akda ng ''[[Winnie-the-Pooh]]''), [[Roald Dahl]], at [[Enid Blyton]]; ang pinagtatalunang si [[D. H. Lawrence]]; ang [[Pagkamakabago|makabagong]] si [[Virginia Woolf]]; ang manunuyang si [[Everlyn Waugh]]; ang manghuhulang mangangatha na si [[George Orwell]]; ang mga sikat na mangangatha na sina [[W. Somerset Maugham]] at [[Graham Greene]]; ang manunulat ng krimen na si [[Agatha Cristie]] (ang [[Talaan ng pinakamabentang my-akda ng kathang salaysay|pinakamabentang mangangatha]] ng buong panahon);<ref>{{cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1505799/Mystery-of-Christies-success-is-solved.html |title=Mystery of Christie's success is solved |accessdate=14 Nobyembre 2010| newspaper=Daily Telegraph |date=19 Disyembre 2005 |location=London}}</ref> si [[Ian Fleming]] (ang may-akda ng [[James Bond]]); ang mga manunulang sina [[T.S. Eliot]], [[Philip Larkin]], at [[Ted Hughes]]; at ang mga [[Tagimpang panitikan|tagimpang]] manunulat na sina [[J. R. R. Tolkien]], [[C. S. Lewis]] at [[J. K. Rowling]]. [[Talaksan:Dickens by Watkins detail.jpg|thumb|left|upright|Larawan ni [[Charles Dickens]], isang mangangatha noong [[Panahong Biktoryano]].]] Ang [[Panitikang Eskoses|mga ambag ng Eskosya]] ay ang maniniktik na manunulat na si [[Arthur Conan Doyle]] (may-akda ng ''[[Sherlock Holmes]]''), mga panitikang romantiko ni [[Walter Scott|Ginoong Walter Scott]], ang pambatang manunulat na si [[J. M. Barrie]], ang mga epikong pangangahas ni [[Robert Louis Stevenson]], at ang pinakabantog na manunula na si [[Robert Burns]]. Kamakailan, ang makabao at makapamansang sina [[Hugh MacDiarmid]] at [[Neil M. Gunn]] ay nakapag-ambag sa [[Renasimyentong Eskoses]]. Nakapanghihilakbot naman ang mga akda ni [[Ian Rankin]] at [[Iain Banks]]. Naging kauna-unahang [[Lungsod ng Panitikan]] ng ''UNESCO'' ang Edimburgo.<ref>[http://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=36908&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html Edinburgh, UK appointed first UNESCO City of Literature] UNESCO. Retrieved 20 Agosto 2008.</ref> Ang pinakatandang tula sa Britanya ay ang ''[[Y Gododdin]]'' na sinulat sa ''[[Hen Ogledd|Yr Hen Ogledd]]'' ("Matandang Hilaga") noong mga huling taon ng ika-6 na dantaon. Ito ay sinulat sa [[Wikang Kumbriko|Kumbriko]] o [[Matandang Wales|Matandang Gales]]. Isa ito sa mga unang tula na binanggit si [[Haring Arturo]].<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_poetry.shtml|title=Early Welsh poetry|publisher=BBC Wales|accessdate=29 Disyembre 2010}}</ref> Simula noong ika-7 dantaon, nawala ang ugnayan sa pagitan ng Gales at Matandang Hilaga. Lumipat ang pagkakatuon ng kalinangang wikang Gales sa Gales, kung saan napalinang ni [[Geoffrey ng Monmouth]] ang mga alamat na nauukol kay Haring Arturo.<ref>{{Cite book |url=http://books.google.com/?id=dKJiPyyTevgC |title=History of English Literature from Beowulf to Swinburne |author= Lang, Andrew |year=2003 |page=42 |isbn=978-0-8095-3229-2 |publisher=Wildside Press |location=Holicong, PA |origyear=1913}}</ref> Ang pinakatanyag na manunula ng Gitnang Panahon sa Gales ay si [[Dafydd ap Gwilym]] (1320-1370). Ang nilalaman ng kanyang mga tula ay ukol sa kalikasan, pananampalataya, at pag-ibig. Tinuturing siyang isa sa mga pinakadakilang manunula sa Europa noong kanyang panahon.<ref>{{cite web |title=Dafydd ap Gwilym |url=http://www.academi.org/dafydd-ap-gwilym-eng/ |quote=Dafydd ap Gwilym is widely regarded as one of the greatest Welsh poets of all time, and amongst the leading European poets of the Middle Ages. |accessdate=3 Enero 2011 |publisher=[[Academi]] |year=2011 |work=[[Academi]] website |archive-date=2012-05-27 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yHaT609?url=http://www.literaturewales.org/dafydd-ap-gwilym-eng/ |url-status=dead }}</ref> Hanggang sa mga huling taon ng ika-19 na dantaon, ang karamihan ng [[Panitikang Wales|Panitikang Gales]] ay matatagpuan sa Gales at ang mga tuluyan nito ay kadalasang nauukol sa pananampalataya. Tinuturing si [[Daniel Owen]] bilang kauna-unahang mangangatha sa wikang Gales. Inilathala nito ang ''[[Rhys Lewis]]'' noong 1885. Kapwa mga Tomas ang pinakatanyag na [[Tulang AnggloWales|manunula ng AnggloGales]]. Si [[Dylan Thomas]] ay naging tanyag sa magkabilang-baybayin ng Atlantiko noong kalagitnaan ng ika-20 dantaon. Ang mga nangungunang mangangathang Gales sa ika-20 dantaon ay sina [[Richard Llewllyn]] at [[Kate Roberts (manunulat)|Kate Roberts]].<ref>[http://newsalerts.bbc.co.uk/1/low/wales/551486.stm True birthplace of Wales's literary hero] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200316173733/http://newscdn.bbc.net.uk/2/hi/uk_news/wales/551486.stm |date=2020-03-16 }}. BBC News. Retrieved 28 Abril 2012</ref><ref>[https://archive.is/20120724104228/www.bbc.co.uk/wales/northwest/halloffame/arts/kateroberts.shtml Kate Roberts: Biography]. BBC Wales. Retrieved 28 Abril 2012</ref> Ang mga manunulat sa ibang bansa, lalo na sa [[Kapamansaan ng mga Bansa|Kapamansaan]], Republika ng Irlanda, at sa Nagkakaisang Pamahalaan, ay nanirahan at nakapag-hanap-buhay sa NK. Napabibilang dito sina [[Jonathan Swift]], [[Oscar Wilde]], [[Bram Stoker]], [[George Bernard Shaw]], [[Joseph Conrad]], [[T.S. Eliot]], [[Ezra Pound]], at kamakailan sina [[Kazuo Ishiguro]] at [[Salman Rushdie]].<ref>{{cite book |url=http://books.google.com/?id=m0CUOYfTdrkC&pg=PA10 |title=Gulliver's travels: complete, authoritative text with biographical and historical contexts, critical history, and essays from five contemporary critical perspectives |author=Swift, Jonathan; Fox, Christopher |publisher=Macmillan | location = Basingstoke | isbn = 978-0-333-63438-7 | year = 1995 |page=10}}</ref><ref>{{cite news |url=http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?res=F10C12F9395517738DDDAA0A94DC405B828DF1D3 |title=Bram Stoker. |newspaper=The New York Times | format = PDF |accessdate=1 Enero 2011 |date=23 Abril 1912}}</ref> ===Tugtugin=== {{Main|Tugtugin ng United Kingdom}} {{See also|Britanikong rock}} [[Talaksan:The Fabs.JPG|thumb|right|180px|Ang ''[[The Beatles]]'' na nakapagbili ng mahigit isang sanggatosg plaka sa daigdig ay isa sa mga pinakamatagumpay at pinupuring mga banda sa [[Kasaysayan ng Mga Kaugalian sa Klasikong Musika|kasaysayan ng tugtugin]]<ref>{{cite web|url=http://www.emimusic.com/about/history/1960-1969/|title=1960–1969|publisher=EMI Group Ltd|accessdate=31 Mayo 2008}}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,975715-2,00.html |title=Paul At Fifty |work=TIME |location=New York |date=8 Hunyo 1992 |access-date=27 Enero 2013 |archive-date=18 Mayo 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130518221715/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,975715-2,00.html |url-status=dead }}</ref><ref>[http://books.google.com/?id=rdU1xtIWJz0C Most Successful Group] ''[[The Guinness Book of Records]]'' 1999, p. 230.</ref>]] Maraming gawi ng tugtugin ang tanyag sa NK, mula sa mga katutubong [[tugtuging lipi]] ng [[Tugtuging lipi ng Inglatera|Ingglatera]], [[Tugtugin ng Wales#Tugtuging lipi|Gales]], [[Tugtuging lipi ng Scotland|Eskosya]], at [[Tugtuging lipi ng Hilagang Ireland|Kahilagaang Irlanda]], hanggang sa tugtuging ''[[Tugtuging heavy metal|heavy metal]]''. Ang ilan sa mga tanyag na manlilikha ng tugtuging klasiko ay sina [[William Byrd]], [[Henry Purcell]], [[Edward Elgar|Lakan Edward Elgar]], [[Gustav Holst]], [[Arthur Sullivan|Sir Arthur Sullivan]] (na pinakatanyag noong kasama niya ang libretistang si [[W. S. Gilber|Lakan W. S. Gilbert]]), [[Ralph Vaughan Williams]] at si [[Benjamin Britten]], ang tagapanguna ng makabagong Britanikong opera. Si [[Peter Maxwell Davies|Lakan Peter Maxwell Davies]] ang nangungunang [[Maestro ng Musika ng Reyna|Maestro ng tugtugin ng Haribini]] sa kasalukuyan. Ang NK ay tanyag din sa mga sinponikong orkestra at pulutong ng mga mang-aawit tulad ng [[Sinponikong Orkestra ng BBC]] at ang [[Sinponikong Pulutong ng mga Mang-aawit ng London|Sinponikong Pulutong ng mga Mang-aawit ng Londres]]. Ang mga tanyag na talaytayan ay sina [[Simon Rattle|Lakan Simon Rattle]], [[John Barbirolli]], at si [[Malcolm Sargent|Lakan Malcolm Sargent]]. Ang ilan sa mga tanyag na manlalapat ng tugtugin sa sine ay sina [[John Barry (mangangatha ng tugtugin)|John Barry]], [[Clint Mansell]], [[David Arnold]], [[John Murphy (mangangatha ng tugtugin)|John Murphy]], [[Monty Norman]], at si [[Harry Gregson-Williams]]. Si [[George Frideric Handel]] bagaman ipinanganak bilang Aleman ay naging [[Naturalisasyon|naturalisadong]] [[Batas sa kabansaan ng Britanya|mamamayan ng Britanya]].<ref>{{cite web|url=http://www.parliament.uk/parliamentary_publications_and_archives/parliamentary_archives/handel_and_naturalisation.cfm|title=British Citizen by Act of Parliament: George Frideric Handel|date=20 Hulyo 2009|publisher=UK Parliament|accessdate=11 Setyembre 2009|archive-date=24 Mayo 2012|archive-url=https://archive.is/20120524225342/http://www.parliament.uk/parliamentary_publications_and_archives/parliamentary_archives/handel_and_naturalisation.cfm|url-status=bot: unknown}}</ref> Ilan sa mga kanyang tanyag na gawa tulad ng ''[[Mesiyas (Handel)|Mesiyas]]'' ay sinulat sa wikang Inggles.<ref>{{cite news |url=http://www.playbillarts.com/features/article/4236.html |title=Handel all'inglese |last=Andrews |first=John |date=14 Abril 2006 |work=Playbill |location=New York |accessdate=11 Setyembre 2009 |archive-date=16 Mayo 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080516210558/http://www.playbillarts.com/features/article/4236.html |url-status=dead }}</ref> Nagtagumpay naman si [[Andrew Lloyd Webber]] sa daigdig ng tanghalang tugtuginl. Ang kanyang mga gawa ay palagiang sumisikat sa ''[[Tanghalang West End|West End]]'' ng Londres at sa ''Broadway'' ng Bagong York.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=AWaZ1LAFAZEC |title= Sondheim and Lloyd-Webber: The new musical |publisher=Chatto & Windus |location =London |year =2001 |author=Citron, Stephen |isbn= 978-1-85619-273-6}}</ref> Ang ''[[The Beatles]]'' ay [[Talaan ng mga mang-aawit na may pinakamaraming benta|nakapagbili]] ng mahigit isang sanggatosg plaka na nakapagtanyag sa kanila bilang pinakapinupuring banda sa kasaysayang ng tugtuging tanyag.<ref>{{cite news | url = http://www.belfasttelegraph.co.uk/entertainment/music/news/beatles-a-big-hit-with-downloads-15013117.html| title = Beatles a big hit with downloads| newspaper=Belfast Telegraph | date =25 Nobyembre 2010|accessdate=16 Mayo 2011}}</ref> Ang iba pang mga sikat na banda ng tugtuging tanyag sa nakalipas ng 50 taon ay ang ''[[The Rolling Stones]]'', [[Led Zeppelin]], ''[[Pink Floyd]]'', ''[[Queen (banda)|Queen]]'', ''[[Bee Gees]]'', at si [[Elton John]]. Lahat sila ay nakapagbili ng mahigit 200 angaw na plaka.<ref>{{cite press release |url= http://www.emimusic.com/news/2009/singstar®-queen-to-be-launched-by-sony-computer-entertainment-europe/ |title= British rock legends get their own music title for PlayStation3 and PlayStation2 |publisher=[[EMI]] |date= 2 Pebrero 2009}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/celebritynews/2305273/Sir-Elton-John-honoured-in-Ben-and-Jerry-ice-cream.html |title= Sir Elton John honoured in Ben and Jerry ice cream |newspaper= The Daily Telegraph |date= 17 Hulyo 2008 |first= Urmee |last= Khan |location= London |access-date= 2013-01-25 |archive-date= 2008-08-01 |archive-url= https://web.archive.org/web/20080801175725/http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/celebritynews/2305273/Sir-Elton-John-honoured-in-Ben-and-Jerry-ice-cream.html |url-status= dead }}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1562875/Rock-group-Led-Zeppelin-to-reunite.html |title=Rock group Led Zeppelin to reunite |newspaper =The Daily Telegraph |date =19 Abril 2008 |location=London |first=Richard |last=Alleyne |accessdate=31 Marso 2010}}</ref><ref>{{cite news|title=Pink Floyd founder Syd Barrett dies at home |url=http://www.timesonline.co.uk/article/0,,2-2265034,00.html |newspaper=The Times |location= London |date=11 Hulyo 2006 |first=Adam |last=Fresco |accessdate=31 Marso 2010}}</ref><ref>{{cite news |first=Kate |last=Holton |title=Rolling Stones sign Universal album deal |url=http://www.reuters.com/article/entertainmentNews/idUSL1767761020080117 |agency=Reuters |date=17 Enero 2008 |accessdate=26 Oktubre 2008}}</ref><ref>{{cite news |first=Tim |last=Walker |title=Jive talkin': Why Robin Gibb wants more respect for the Bee Gees |url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/features/jive-talkin-why-robin-gibb-wants-more-respect-for-the-bee-gees-826116.html |work=The Independent |location=London |date=12 Mayo 2008 |accessdate=26 Oktubre 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080513194236/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/features/jive-talkin-why-robin-gibb-wants-more-respect-for-the-bee-gees-826116.html |archivedate=13 May 2008 |url-status=dead }}</ref> Ang [[Gawad Britaniko]] ay ang taunang gawaran sa tugtugin ng [[Industriyang Ponograpiko ng Britanya|IPB]]. Ang ilan sa mga nagawaran ng Kahanga-hangang Ambag sa tugtugin ay ang ''[[The Who]]'', sina [[David Bowie]], [[Eric Clapton]], [[Rod Stewart]], at ang ''[[The Police]]''.<ref>[http://www.guardian.co.uk/news/datablog/2012/feb/22/brit-awards-winners-list-2012 "Brit awards winners list 2012: every winner since 1977"]. The Guardian. Retrieved 28 Pebrero 2012</ref> <!-- Please note that the following list of recent musicians and groups includes only those selling more than 30&nbsp;million records. --> Ang ilan sa mga bandang kamakailang nagtagumpay sa buong daigdig ay ang ''[[Coldplay]]'', ''[[Radiohead]]'', ''[[Oasis (banda)|Oasis]]'', ''[[Muse (banda)|Muse]]'', ''[[Spice Girls]]'', at si [[Adele]].<ref>{{cite web|author=Lewis Corner|url= http://www.digitalspy.co.uk/music/news/a366130/adele-coldplay-biggest-selling-uk-artists-worldwide-in-2011.html |title=Adele, Coldplay biggest-selling UK artists worldwide in 2011 |publisher=Digital Spy |date=16 Pebrero 2012 |accessdate=22 Marso 2012}}</ref> Ilang mga lungsod ng bansa ay tanyag sa kanilang tugtugin. Ang mga awit ng mga mang-aawit na galing [[Liverpool]] ang nagtala ng may pinakamaraming puntos kada kapita (54) kaysa sa alinmang lungsod sa daigdig.<ref>{{cite news |url=http://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/a-tale-of-two-cities-of-culture-liverpool-vs-stavanger-770076.html?r=RSS |title=A tale of two cities of culture: Liverpool vs Stavanger |last=Hughes |first=Mark |date=14 Enero 2008 |work=The Independent |accessdate=2 Agosto 2009 |location=London |archive-date=2012-11-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121107050942/http://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/a-tale-of-two-cities-of-culture-liverpool-vs-stavanger-770076.html?r=RSS |url-status=dead }}</ref> Ang ambag ng [[Glasgow]] sa tugtugin ay kinilala noong 2008 nang ito ay binansagan bilang [[Ugnayan ng mga Mapanlikhang Lungsod|Lungsod ng tugtugin]] ng [[UNESCO]]. Ito ay isa sa tatatlong lungsod sa buong daigdig na may ganitong parangal.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/glasgow_and_west/7570915.stm |title=Glasgow gets city of music honour |work=BBC News |date=20 Agosto 2008 |accessdate=2 Agosto 2009}}</ref> ===Pinagmamasdang Sining=== {{Main|Sining ng United Kingdom}} [[Talaksan:Turner selfportrait.jpg|left|upright|thumb|150px|Sariling paglalarawan ni [[J. M. W. Turner]], langis sa balindang, bandang 1799]] Ang kasaysayan ng Britanikong pinagmamasdang sining ay napapabilang sa [[kasaysayan ng kanluraning sining]]. Ang mga pangunahing Britanikong pintor ay ang mga [[Romantisismo|Romantikong]] sina [[William Blake]], [[John Constable]], [[Samuel Palmer]], at si [[J. M. W. Turner]]; ang mga pintor ng larawan na sina [[Joshua Reynolds|Lakan Joshua Reynolds]] at [[Lucian Freud]]; ang mga pintor ng tanawin na sina [[Thomas Gainsborough]] at [[L. S. Lowry]]; ang mga tagapanguna ng [[Kilusan sa Sining at Kagalingan]] na si [[William Morris]]; ang pintor ng mga huwad na si [[Francis Bacon]]; ang mga pintor na tanyag na sina [[Peter Blake (pintor)|Peter Blake]], [[Richard Hamilton (pintor)|Richard Hamilton]] at [[David Hockney]]; ang magkasanggang sina [[Gilbert at George]]; ang pintor na [[Baliwag na sining|baliwag]] na si [[Howard Hodgkin]]; ang mga [[Panlililok|manlililok]] na sina [[Antony Gormley]], [[Anish Kapoor]] at si [[Henry Moore]]. Noong mga huling taon ng pultaong-80 at 90, pinatanyag ng [[Galerya ng Saatchi]] sa Londres ang mga [[Kabataang Manlilikhang Britaniko]] na sina [[Damien Hirst]], [[Chris Ofili]], [[Rachel Whiteread]], [[Tracey Emin]], [[Mark Wallinger]], [[Steve McQueen (manlilikha)|Steve McQueen]], [[Sam Taylor-Wood]] at ang [[Jake and Dinos Chapman|Magkuyang Chapman]]. Ang [[Makaharing Linangan|Maharlikang Linangan]] sa Londres ay isang kapisanan sa pagpapaunlad ng pinagmamasdang sining ng Nagkakaisang Kaharian. Ang mga pangunahing paaralan ng sining sa bansa ay ang: anim na paaralan ng [[Pamantasan ng Sining sa Londres]] na kinabibilangan ng [[Dalubhasaan ng Sining at Antangan ng Punong San Martin]] at [[Dalubhasaan ng Sining at Antangan ng Chelsea]]; [[Goldsmiths, Pamantasan ng Londres]]; [[Paaralan ng Palasantingang Sining ng Slade]] (bahagi ng [[Pamantasang Dalubhasaan ng Londres]]); [[Paaralan ng Sining ng Glasgow]]; [[Makaharing Paaralan sa Sining|Maharlikang Paaralan sa Sining]]; at ang [[Paaralan sa Pagguhit at Palasantingang Sining ng Ruskin]] (bahagi ng Pamantasan ng Oxford). Ang [[Surian sa Sining ng Courtauld]] ang nangunguna sa pagtuturo ng [[kasaysayan ng sining]]. Ang mahahalagang galerya ng sining sa bansa ay ang [[Pambansang Galerya]], [[Pambansang Galerya ng Larawan (London)|Pambansang Galerya ng Larawan]], ‘’[[Tate Britain]]’’ at ‘’[[Tate Modern]]’’ (ang pinakatutunguhang galerya sa makabagong sining sa buong daigdig, na may 4.7 angaw na pagtungo kada taon).<ref>{{cite news |url=http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/visual_arts/article7105032.ece | title=The startling success of Tate Modern |accessdate=19 Enero 2011| newspaper=The Times| date=24 Abril 2010 |location=London |first=Stephen |last=Bayley}}</ref> ===Sine=== {{Main|Sine ng United Kingdom}} [[Talaksan:Alfred Hitchcock NYWTSm.jpg|upright|thumb|[[Alfred Hitchcock]]]] Marami ang ambag ng NK sa kasaysayan ng sine. Ang Britanikong patnugot na si [[Alfred Hitchcock]], ang siyang gumawa ng pelikulang ''[[Vertigo (pelikula)|Vertigo]]'' ay maituturing na isa sa [[Talaan ng mga pelikulang maituturing na pinakamagaling|pinakamagaling na pelikula sa buong kasaysayan]]. Si [[David Lean]] naman ay maituturing na isa sa mga pinakamahusay na patnugot sa buong kasysayan.<ref>{{cite web |url=http://www.bfi.org.uk/sightandsound/topten/poll/directors-directors.html |archiveurl=https://www.webcitation.org/67yHUco5o?url=http://www.bfi.org.uk/sightandsound/topten/poll/directors-directors.html |archivedate=2012-05-27 |title=The Directors' Top Ten Directors |publisher=British Film Institute |access-date=2014-03-18 |url-status=live }}</ref> Ang iba pang mahahalagang mga patnugot ay sina [[Charlie Chaplin]],<ref>{{cite web |url= http://www.screenonline.org.uk/people/id/462570/index.html |title=Chaplin, Charles (1889–1977) |accessdate=25 Enero 2011 |publisher=British Film Institute}}</ref> [[Michael Powell]],<ref>{{cite web |url= http://www.screenonline.org.uk/people/id/447167/index.html|title=Powell, Michael (1905–1990) |accessdate=25 Enero 2011 |publisher=British Film Institute}}</ref> [[Carol Reed]],<ref>{{cite web |url= http://www.screenonline.org.uk/people/id/459891/index.html|title=Reed, Carol (1906–1976) |accessdate=25 January 2011 |publisher=British Film Institute}}</ref> at si [[Ridley Scott]],<ref>{{cite web |url= http://www.screenonline.org.uk/people/id/462413/index.html |title=Scott, Sir Ridley (1937–) |accessdate=25 Enero 2011 |publisher=British Film Institute}}</ref> Maraming Britanikong mga aktor ang naging matagumpay at sumikat sa buong daigdig, tulad nina [[Julie Andrews]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/446530/index.html|title=Andrews, Julie (1935–)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Richard Burton]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/472165/index.html|title=Burton, Richard (1925–1984)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Michael Caine]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/463342/index.html|title=Caine, Michael (1933–)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> Charlie Chaplin,<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/462570/index.html|title=Chaplin, Charles (1889–1977)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Sean Connery]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/455509/index.html|title=Connery, Sean (1930–)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Vivien Leigh]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/488753/index.html|title=Leigh, Vivien (1913–1967)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[David Niven]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/458293/index.html|title=Niven, David (1910–1983)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Laurence Olivier]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/450224/index.html|title=Olivier, Laurence (1907–1989)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Peter Sellers]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/461941/index.html|title=Sellers, Peter (1925–1980)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Kate Winslet]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/489012/index.html|title=Winslet, Kate (1975–)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> at si [[Daniel Day-Lewis]], na siyang tanging nagkamit ng tatlong Gawad Oscar bilang pinakamagaling na aktor.<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-21570142 "Daniel Day-Lewis makes Oscar history with third award"]'. BBC News. Retrieved 15 August 2013</ref> Ang ilan sa mga matatagumpay na pelikula ay ginawa sa NK. Kabilang dito ang ''[[Harry Potter (serye sa pelikula)|Harry Potter]]'' at ''[[James Bond (serye sa pelikula)|James Bond]]''.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/film/2007/sep/11/jkjoannekathleenrowling |title=Harry Potter becomes highest-grossing film franchise |accessdate=2 Nobyembre 2010 |work=The Guardian |date =11 September 2007 |location =London}}</ref> Ang [[Ealing Studios]] ay maaaring ang pinakamatandang ''studio'' ng pelikula sa buong daigdig na magpahanggang ngayon ay nakatatag pa.<ref>{{cite web |url=http://www.ealingstudios.com/EalingStudios/history_home.html |title=History of Ealing Studios |publisher=Ealing Studios |accessdate=5 Hunyo 2010 |archive-date=26 Hulyo 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130726040738/http://www.ealingstudios.com/EalingStudios/history_home.html |url-status=dead }}</ref> Bagaman namamayagpag ang kalalang, may pag-aalinlangan patungkol sa pagkakakilalan nito dahil sa malakas na hibo ng kalinangang Amerikano at ng iba pang mga bansa sa Europa. Maraming mga Britanikong produktor ang masugid na nakikilahok sa mga [[Pandaigdigang co-production|pandaigdigang ''co-production'']]. Gayundin, maraming Britanikong mga aktor, patnugot, at tripulante ang madalas na lumalabas sa mga pelikulang Amerikano. Sa katunayan, ang mga sikat ng pelikulang ''Hollywood'' tulad ng ''[[Titanic]]'', ''[[The Lord of the Rings]]'', at ''[[Pirates of the Caribbean]]'' ay hango sa Britanikong lipunan at pangyayari. Noong 2009, kumita ang mga pelikulang Britaniko ng humigit-kumulang na $2 sanggatos. Sa pandaigdigang kalakalan, 7% ay nagmula sa NK, samantalang 17% ng pambansang kalakalan ay nagmula sa industriyang ito. Umabot sa £944 angaw ang takilya na may 173 angaw na manonood noong 2009. Ang ''[[BFI Top 100 British Films]]'' (o Pinakamahuhusay ng Pelikulang Britaniko) ay ginawa ng ''[[British Film Institute]]'' (o Surian ng Pelikulang Britaniko) upang itala ang 100 pinakamahuhusay ng pelikulang Britaniko sa kasayasayan.<ref>{{cite web |url= http://www.bfi.org.uk/features/bfi100/1-10.html |archiveurl= https://www.webcitation.org/5xbz32c8I?url=http://www.bfi.org.uk/features/bfi100/1-10.html |archivedate= 1 April 2011 |publisher= British Film Institute |title= The BFI 100 |date= 6 September 2006 |access-date= 19 March 2014 |url-status= live }}</ref> Taunang nag-aanyaya ang ''[[British Academy of Film and Television Arts]]'' (o Linangan ng Sining Para sa Pelikula at Tanlap ng Britanya) para sa ''[[British Academy Film Awards]]'' (o Gawad Linangan ng Pelikulang Britaniko). Ito ang katumbas ng Gawad Oscar sa Britanya.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/1190562.stm |title= Baftas fuel Oscars race |accessdate=Peberro 14, 2011 |work=BBC News |date=26 Pebrero 2001}}</ref> ===Midya=== {{Main|Midya ng United Kingdom}} [[Talaksan:Bbc broadcasting house front.jpg|thumb|left|upright|Ang ''[[Broadcasting House]]'' sa Londres ang himpilan ng [[BBC]], ang pinakamatanda at pinakamalaking brodkaster sa daigdig.]] Itinatag ang BBC noong 1922. Ito ay isang korporasyon ng radyo, tanlap, at ''internet'' na kung saan ang mamamayan ang gumugugol. Ito rin and pinakamatandang brodkaster sa daigdig. Nagsasagawa ito sa maraming himpilan ng tanlap at radyo sa bansa at ibang panig ng daigdig. Nilalaanang paggugulan ang kanilang pamamalakad sa pamamagitan ng [[Pahintulot sa pagtetelebisyon sa United Kingdom|pahintulot sa pananalap]]<ref>{{cite web |title =TV Licence Fee: facts & figures |publisher =BBC Press Office |date =April 2010 |url =http://www.bbc.co.uk/pressoffice/keyfacts/stories/licencefee.shtml |archiveurl =https://www.webcitation.org/5zVSwSITq?url=http://www.bbc.co.uk/pressoffice/keyfacts/stories/licencefee.shtml |archivedate =2011-06-17 |deadurl =no |access-date =2014-03-19 |url-status =live }}</ref>. Ang ''[[ITV plc]]'' naman ay binubuo ng ''[[ITV Network]]'' na siyang nagpapalakad sa 11 sa 15 telebisyong pang-rehiyonal.<ref>{{Cite journal | first = | last = | title = Publications & Policies: The History of ITV | journal = ITV.com | date = | url = http://www.itv.com/aboutitv/publications-policies/ | archiveurl = https://www.webcitation.org/5zVTPxDEI?url=http://www.itv.com/aboutitv/publications-policies/ | archivedate = 2011-06-17 | access-date = 2014-03-19 | url-status = live }}</ref> Ang ''[[News Corporation]]'', sa pamamagitan ng ''[[News International]]'' ang nagmamay-ari ng ilang pambansang pahayagan tulad ng pinakasikat na tabloid na ''[[The Sun]]'', ang pinakamatandang ''broadsheet'' na ''[[The Times]]'',<ref>{{cite web |title= Publishing |publisher= News Corporation |url= http://www.newscorp.com/operations/publishing.html |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zVXpU10Z?url=http://www.newscorp.com/operations/publishing.html |archivedate= 2011-06-17 |deadurl= no |access-date= 2014-03-19 |url-status= live }}</ref> at ang kampon na brodkaster na ''[[British Sky Broadcasting]]''.<ref>{{Cite journal | first = | last = | title = Direct Broadcast Satellite Television | journal = News Corporation | date = | url = http://www.newscorp.com/operations/dbst.html | archiveurl = https://www.webcitation.org/5zVY0iZ5c?url=http://www.newscorp.com/operations/dbst.html | archivedate = 2011-06-17 | access-date = 2014-03-19 | url-status = live }}</ref> Kadalasang matatagpuan ang mga pambansang pahayagan, tanlap, at radyo sa Londres. May mangilan-ngilan ding matatagpuan sa Manchester. Ang Edimburgo at Glasgow sa Eskosya, at Cardiff sa Gales ang mahahalagang sentro ng pahayagan at tanlap sa kanilang rehiyon.<ref>William, D. (2010). [http://books.google.com/books?id=7yg45P35KDMC ''UK Cities: A Look at Life and Major Cities in England, Scotland, Wales and Northern Ireland'']. Eastbourne: Gardners Books. ISBN 978-9987-16-021-1, pp. 22, 46, 109 and 145.</ref> Ang palimbagan naman ng mga aklat, direktoryo at mga ''database'', tala-arawan, magasin at midyang pang-negosyo, at mga pahayagan at mga tanggapan nito ay may kabuuang halaga na £20 sanggatos at may manggagawang 167,000 katao.<ref>{{cite web |title= Publishing |publisher= Department of Culture, Media and Sport |url= http://www.culture.gov.uk/what_we_do/creative_industries/3280.aspx |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zVhIk6SY?url=http://www.culture.gov.uk/what_we_do/creative_industries/3280.aspx |archivedate= 2011-06-17 |access-date= 2014-03-19 |url-status= live }}</ref> Noong 2009, tinatayang ang bawat tao sa bansa ay nanonood sa tanlap nang 3.75 oras kada araw, at nakikinig sa radyo nang 2.81 oraas kada araw. Sa taong ding iyon, 28.4% ng mga manonood ay nakatuon sa mga himpilang lingkod-bayan sa pagpapahayag ng BBC, 29.5% naman sa tatlong malalaking himpilan at 42.1% naman sa himpilang ''digital''.<ref>[[Ofcom]] [http://stakeholders.ofcom.org.uk/binaries/research/cmr/753567/CMR_2010_FINAL.pdf "Communication Market Report 2010", 19 Agosto 2010, pp. 97, 164 and 191]</ref> Ang kalakaran ng mga pahayagan ay bumagsak simula noong 1970.<ref>{{cite web |title= Social Trends: Lifestyles and social participation |publisher= Office for National Statistics |date= 16 February 2010 |url= http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=2356 |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zVhuudFT?url=http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=2356 |archivedate= 17 June 2011 |deadurl= no |access-date= 19 March 2014 |url-status= live }}</ref> At noong 2009, 42% na katao na lamang ang nagbabasa ng arawang pambansang pahayagan. Noong 2010, tinatayang 82.5% na katao ng NK ang gumagamit ng lambat-lambat.<ref>{{cite web |title= Top 20 countries with the highest number of Internet users |journal= Internet World Stats |url= http://www.internetworldstats.com/top20.htm |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zVi9vpVQ?url=http://www.internetworldstats.com/top20.htm |archivedate= 2011-06-17 |deadurl= no |access-date= 2014-03-19 |url-status= live }}</ref> ===Matwiran=== {{Main article|Matwirang Britaniko}} Ang Nagkakaisang Kaharian ay batnog sa kaugaliang 'Masirining Britaniko', isang sangay ng matwiran ng kaalaman na nagsasabing totoo ang kaalaman kung ito ay pinatunayan ng karanasan, at ng 'Matwirang Eskoses' o minsang tinatawag bilang '[[Katuruang Magmag ng mga Eskoses]]'.<ref>{{cite book |url=http://www.rrbltd.co.uk/bibliographies/scottish_v5_bibliog.pdf |title=A bibliography of Scottish common sense philosophy: Sources and origins |accessdate=17 December 2010 |editor=Fieser, James |publisher=Thoemmes Press |location=Bristol |year=2000}}</ref> Ang mga pinakatanyag na mga matwiranon ng Masirining Britaniko ay sina [[John Locke]], [[George Berkeley]]{{refn|group=tala|Berkeley is in fact Irish but was called a 'British empiricist' due to the territory of what is now known as the [[Republic of Ireland]] being in the UK at the time}} at [[David Hume]]; at sina [[Dugald Stewart]], [[Thomas Reid]] at [[Sir William Hamilton, 9th Baronet|William Hamilton]] naman ang mga mahahalagang tagapagtaguyod ng katuruang magmag ng mga Eskoses. Dalawang Briton din ang bantog sa huna ng [[karahatan]]g matwirang sanlingan na unang ginamit ni [[Jeremy Bentham]] at kalaunan ni [[John Stuart Mill]] sa kanyang gawang ''[[Karahatan (aklat)|Karahatan]]''.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/?id=s7y5MJOuN30C&pg=PA66 |title=Moral Problems in Medicine: A Practical Coursebook |author=Palmer, Michael |publisher=Lutterworth Press |location=Cambridge |year=1999 |isbn=978-0-7188-2978-0 |page=66}}</ref><ref>{{cite book |url=https://books.google.com/?id=8A4xLnzfqYwC&pg=PA82 |title=Utilitarianism |author=Scarre, Geoffrey |publisher=Routledge |location=London |year=1995 |page=82 |isbn=978-0-415-12197-2}}</ref> Ang isa pang mga tanyag na mga matwiranon ay sina [[Duns Scotus]], [[John Lilburne]], [[Mary Wollstonecraft]], [[Sir Francis Bacon]], [[Adam Smith]], [[Thomas Hobbes]], [[William of Ockham]], [[Bertrand Russell]] at [[Alfred Jules Ayer|A.J. "Freddie" Ayer]]. Ang mga banyagang matwiranon na nanirahan sa NK ay sina [[Isaiah Berlin]], [[Karl Marx]], [[Karl Popper]] at [[Ludwig Wittgenstein]]. ===Lutuin=== {{Main article|Lutuing Britaniko}} ===Palakasan=== {{Main article|Palakasan sa Nagkakaisang Kaharian}} [[Talaksan:Wembley-STadion 2013.JPG|thumb|[[Istadyum ng Wembley]] sa Londres ay ang takaran ng [[Pambansang Kupunang Putbol ng Ingglatera]] at tinatayang isa sa pinakamahal na naitayong istadyum <ref name="CNN-NFLStad">{{cite news |date=19 January 2016 |url=http://edition.cnn.com/2016/01/19/architecture/new-nfl-stadium-los-angeles/ |title=Los Angeles to build world's most expensive stadium complex |publisher=CNN |accessdate=12 February 2017 |first=Matthew |last=Ponsford}}</ref>]] Ang mga pangunahing palakasan tulad ng kapisanang putbol, [[tenis]], [[kaisahang rugbi]], [[samahang rugbi]], [[golp]], [[suntukan]], [[netbol]], [[sagwanan (palakasan)|sagwanan]] at [[kriket]] ay nagmula o lininang sa NK. Sa kadahilanang maraming mga makabagong palakasan ang nalikha ng NK sa huling yugto ng ika-19 dantaon noong panahon ng [[Britanikong Biktoryano]], sinabi noong 2012 ni [[Jacques Rogge]], Pangulo ng PPO: ''"Itong dakila at bansang mapagmahal sa palakasan ay tinuturing na kapanganakan ng makabagong palakasan. Dito unang naibalangkas ang mga pamantayan sa pagkamaginoo at pagkamatwiran sa panlalaro. Dito unang naibilang ang palakasan sa mga katuruan sa paaralan"''.<ref>[http://www.olympic.org/Documents/Games_London_2012/London_2012_Opening_ceremony_Speech_Jacques_Rogge.pdf "Opening ceremony of the games of the XXX Olympiad"]. Olympic.org. Retrieved 30 November 2013.</ref><ref>[http://uk.reuters.com/article/2012/07/23/uk-oly-preview-ad-idUKBRE86M0I720120723 "Unparalleled Sporting History"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131203031252/http://uk.reuters.com/article/2012/07/23/uk-oly-preview-ad-idUKBRE86M0I720120723 |date=2013-12-03 }}. Reuters. Retrieved 30 November 2013.</ref> Sa mga pandaigdigang paligsahan, hiwalay ang mga kupunang manlalaro ng Ingglatera, Eskosya, at Gales. Ang Kahilagaang Irlanda at ang Republika ng Irlanda ay karaniwang iisang kupunan lamang, maliban sa kapisanang putbol at sa [[Larong Kapamansaan]]. Sa larangan ng palaksan, karaniwang sama-samang tinutukoy ang Ingles, Eskoses, Gales, at Irlandes / Kahilagaang Irlandes bilang [[Bansang Tahanan]]. May mga ilang paligsahan, tulad sa Olimpiko, kung saan ang NK ay naglalaro sa iisang kupunang [[Kalakhang Britanya sa Olimpiko|Pangkat Kalakhang Britanya]] . Ang Londres ang kauna-unahang lungsod kung saan dinaos ang Olimpikong Tag-araw nang makatlong beses: noong [[Olimpikong Tag-araw ng 1908|1908]], [[Olimpikong Tag-araw ng 1948|1948]] at [[Olimpikong Tag-araw ng 2012|2012]]. Lumahok ang Britanya sa bawat paligsahan ng Olimpiko at ito ay ikatlo sa may pinakamaraming [[Talaan ng mga Medalyang Ginawad sa Olimpiko|nakamit na medalya]]. Ayon sa isang pagsusuri noong 2003, ang putbol ang pinakatanyag na [[palakasan sa Nagkakaisang Kaharian]].<ref name="sports poll">{{cite web |url=http://www.ipsos-mori.com/researchpublications/researcharchive/928/Rugby-Union-Britains-Second-Most-Popular-Sport.aspx |title=Rugby Union 'Britain's Second Most Popular Sport' |publisher=Ipsos-Mori |date=22 December 2003 |accessdate=28 April 2013}}</ref> Ang bawat Bansang Tahanan ay may kanya-kanyang kupunan sa kapisanang putbol at [[pamamaraang samahan]]. Ang [[Samahang Panguna]] ang pinakabantog na samahang putbol sa daigdig.<ref>Ebner, Sarah (2 July 2013). [http://www.thetimes.co.uk/tto/public/ceo-summit/article3804923.ece "History and time are key to power of football, says Premier League chief"]. ''The Times'' (London). Retrieved 30 November 2013.</ref> Ang unang pandaigdigang laro sa putbol ay pinaglabanan ng [[Pamabansang Kupunang Putbol ng Ingglatera|Ingglatera]] at [[Pambansang Kupunang Putbol ng Eskosya|Eskosya]] noong 30 Nobyembre 1872.<ref name="BBC article">{{cite web |title=The first international football match |url=http://www.bbc.co.uk/scotland/sportscotland/asportingnation/article/0012/index.shtml |publisher=BBC Sport Scotland |author=[[Paul Mitchell (broadcaster)|Mitchell, Paul]] |date=November 2005 |accessdate=15 December 2013}}</ref> Ang Ingglatera, Eskosya, [[Pambansang Kupunang Putbol ng Gales|Gales]] at [[Pambansang Kupunang Putbol ng Kahilagaang Irlanda|Kahilagaang Irlanda]] ay karaniwang hiwa-hiwalay na lumalahok sa mga pandaigdigang paligsahan.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/olympics/football/7529807.stm |title=Why is there no GB Olympics football team? |publisher=BBC Sport |date=5 August 2008 |accessdate=31 December 2010}}</ref> [[Talaksan:Inside the Millennium Stadium, Cardiff.jpg|thumb|left|Ang [[Istadyum ng Libungtaon]] ng [[Cardiff]] ay binuksan para sa [[World Cup ng Rugbi ng 1999|''World Cup'' ng Rugbi ng 1999]]]] Ang [[unyong rugbi]] ay ang ikalawa sa pinakatanyag na palakasan noong 2003 sa NK.<ref name="sports poll"/>. Ang rugbi ay linikha sa [[Paaralang Rugbi]] sa Warwichshire at ang [[Larong Unyong Rugbi ng 1871 Ingglatera laban sa Eskosya|unang pandaigdigang paligsahan]] nito ay nangyari noong 27 Marso 1871 sa pagitan ng [[Pambansang Kupunang Unyong Rugbi ng Ingglatera|Ingglatera]] at [[Pambansang Kupunang Unyong Rugbi ng Eskosya|Eskosya]].<ref>[https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-coventry-warwickshire-25946757 "Six ways the town of Rugby helped change the world"]. BBC. Retrieved 29 January 2015.</ref><ref>Godwin, Terry; Rhys, Chris (1981).''The Guinness Book of Rugby Facts & Feats''. p.10. Enfield: Guinness Superlatives Ltd</ref> Nakikipagtunggali sa [[Pamamayaning Anim na Bansa]] and Ingglatera, Eskosya, Gales, Irlanda, Pransya, at Italya. Ang mga [[kinatawan sa pamamahala ng palakasan]] ng [[Unyong Rugbi sa Ingglatera|Ingglatera]], [[Unyong Rugbi sa Eskosya|Eskosya]], [[Unyong Rugbi sa Gales|Gales]], at [[Unyong Rugbi sa Irlanda|Irlanda]] ang siyang nagsasaayos ng mga palatuntunin ng laro.<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/?id=0-IiowvNomMC&pg=PA95 |title=The Girlfriends Guide to Rugby |author1=Louw, Jaco |author2=Nesbit, Derrick |publisher=South Publishers |location=Johannesburg |year=2008 |isbn=978-0-620-39541-0}}</ref> Ang [[kriket]] ay nalikha sa Ingglatera noong 1788 at ang mga patakaran nito ay ipinatupad ng [[Samahang Kriket ng Marylebone]]<ref>Colin White (2010). "Projectile Dynamics in Sport: Principles and Applications". p. 222. Routledge</ref> Ang [[kupunang kriket ng Ingglatera]], na pinangangasiwaan ng [[Kalupunang Kriket ng Ingglatera at Gales]],<ref>{{cite web |url=http://www.ecb.co.uk/ecb/about-ecb/ |title=About ECB |publisher=England and Wales Cricket Board |date=n.d. |accessdate=28 April 2013}}</ref> at ang [[kupunang kriket ng Irlanda]], na pinangangasiwaan ng [[Kriket Irlanda]] ang tanging mga pambansang kupunan ng NK. Ang mga kupunang ito ay binubuo ng mga manlalarong Inggles at Gales. Naiiba ang kriktet sa putbol at rugbi, dahil hiwalay ang kupunan ng Ingglatera at Gales. Ang mga manlalarong [[Palakasan sa Irlanda|Irlandes]] at [[Kriket sa Eskosya|Eskoses]] ay naglalaro sa kupunan ng Ingglatera dahil ang [[Pambansan Kupunang Kriket ng Eskosya|Eskosya]] at [[kupunang kriket ng Irlanda|Irlanda]] ay walang katayuang Panubok at makailan lamang lumahok ang mga ito sa ''[[One Day International]]''.<ref>{{cite news |url=http://news.scotsman.com/scotland/Howzat-happen-England-fields-.5519537.jp |title=Howzat happen? England fields a Gaelic-speaking Scotsman in Ashes |newspaper=The Scotsman |date=4 August 2009 |accessdate=30 December 2010 |location=Edinburgh |first=Martyn |last=McLaughlin}}</ref><ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/cricket/england/6149210.stm |title=Uncapped Joyce wins Ashes call up |publisher=BBC Sport |accessdate=30 December 2010 |date=15 November 2006}}</ref> Nakikipagtunggali ang Eskosya, Ingglatera (at Gales), at Irlanda (kasama ang Kahilagaang Irlanda) sa [[World Cup ng Rugbi|''World Cup'' ng Rugbi]]. Naabot ng Ingglatera ang wakasang laro nang makatlong beses. [[Talaksan:Saville vs Broady – Wimbledon Boys Singles Final 2011.jpg|thumb|Ang [[Ang Pamamayani, Wimbledon|Wimbledon]] ang pinakamatandang paligsahang [[Grand Slam (tenis)|''Grand Slam'']], na dinadaos sa [[Wimbledon, Londres|Wimbledon]], Londres bawat Hunyo at Hulyo ng taon]] == Mga talababa == {{reflist|2|group=tala}} == Mga sanggunian == {{reflist|colwidth=30em}} == Mga kawing panlabas == ; Pamahalaan * [http://www.direct.gov.uk/en/index.htm Opisyal na ''website'' ng Pamahalaan ng NK] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090907093139/http://www.direct.gov.uk/en/index.htm |date=2009-09-07 }} * [http://www.royal.gov.uk/ Opisyal na ''website'' ng Kahariang Britaniko] * [http://www.ons.gov.uk/ons/index.html Opisyal na Taunang-aklat ng Nagkakaisang Kaharian] estatistiko * [http://www.number10.gov.uk/ Opisyal na ''website'' ng Tanggapan ng Punong Tagapangasiwa ng Britanya] ; Pangkalahatang Kabatiran * [http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-18023389 Nagkakaisang Kaharian] mula sa [[BBC News]] * {{CIA World Factbook link|uk|United Kingdom}} * {{Cite web|url=http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/british.htm|title=Nagkakaisang Kaharian|publisher=mula sa ''UCB Libraries GovPubs''|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140407012826/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/british.htm|archivedate=2014-04-07|access-date=2013-01-08|url-status=dead}} * [http://www.curlie.org/Regional/Europe/United_Kingdom/ United Kingdom] sa Curlie (ex-Proyektong Bukas na Direktoryo) * [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/615557/United-Kingdom Nagkakaisang Kaharian] lahok sa ''Encyclopædia Britannica'' * [http://www.oecd.org/unitedkingdom/ Nagkakaisang Kaharian] mula sa [[Kapisanan para sa Pakikipagtulungan sa Ekonomiya at Pagpapaunlad|KPEP]] * [http://europa.eu/about-eu/countries/member-countries/unitedkingdom/index_en.htm Nagkakaisang Kaharian] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160725004722/http://europa.eu/about-eu/countries/member-countries/unitedkingdom/index_en.htm |date=2016-07-25 }} mula sa [[Samahang Europeo|SE]] * {{wikiatlas|United Kingdom}} * {{osmrelation-inline|62149}} * [http://www.ifs.du.edu/ifs/frm_CountryProfile.aspx?Country=GB Key Development Forecasts for the Nagkakaisang Kaharian] mula sa [[International Futures]] ; Paglalakbay * [http://www.visitbritain.com/en/EN/ Opisyal na gabay sa manlalakbay sa Britanya] {{United Kingdom topics|state=expanded}} {{Navboxes |title=[[File:Gnome-globe.svg|25px]]{{nbsp}}Tagpuang heograpikal |list= '''[[Geographic coordinate system|Layo <small>at</small> Haba]] {{Coord|51|30|N|0|7|W|display=inline}} <span style="color:darkblue;">(London)</span>''' {{United Kingdom constituents and affiliations}} {{Sovereign states of Europe}} {{British Isles}} }} {{Members of the European Union (EU)}} {{Navboxes |title=Mga Pandaigdigang kapisanan |list= {{Commonwealth of Nations}} {{North Atlantic Treaty Organization|state=collapsed}} {{G8 nations}} {{UN Security Council}} {{Monarchies}} }} {{English official language clickable map}} {{National personifications}} [[Kategorya:United Kingdom| ]] <!-- An article should be at the top of its own category, so please do not remove the space.--> [[Kategorya:Article Feedback 5 Additional Articles]] [[Kategorya:Demokrasyang Liberla]] [[Kategorya:Hilagang Europa]] [[Kategorya:Kanluraning Europa]] [[Kategorya:Mga Bansa at pook kung saan winiwika ang Ingles]] [[Kategorya:Mga bansa sa Europa]] [[Kategorya:Mga Bansang may baybayin sa Karagatang Atlantiko]] [[Kategorya:Mga Bansang P8]] [[Kategorya:Mga Bansang P20]] [[Kategorya:Mga Bansang pulo]] [[Kategorya:Mga Kahariang may saligang-batas]] [[Kategorya:Mga Kasaping bansa sa Kapamansaan ng mga Bansa]] [[Kategorya:Mga Kasaping bansa sa Kapulungan ng Europa]] [[Kategorya:Mga Kasaping bansa ng KKHA]] [[Kategorya:Mga Kasaping bansa ng Nagkakaisang Mga Bansa]] [[Kategorya:Mga Kasaping bansa sa Samahang Europeo]] [[Kategorya:Mga Kasaping bansa ng Samahang Mediteranyo]] [[Kategorya:Mga pulong Britaniko|UK]] <!--Interwikis--> npgmgm9spt1jgnqsr9j3jr84hm2zv85 1962409 1962262 2022-08-12T04:05:15Z GinawaSaHapon 102500 Bretanya -> Britanya (mas ginagamit na pangalan); Hilagang Irlanda. wikitext text/x-wiki {{Infobox country | common_name = Reyno Unido | conventional_long_name = Reyno Unido ng Dakilang Britanya at Hilagang Irlanda | native_name = {{native name|en|United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland}} | image_flag = Flag of the United Kingdom.svg | image_coat = Royal Coat of Arms of the United Kingdom.svg | motto = ''Dieu et mon droit'' ([[Wikang Pranses|Pranses]])<br />''God and my right'' ([[Wikang Ingles|Ingles]])<br />"Diyos at aking karapatan" (ng monarko) | anthem = ''[[God Save the Queen]]'' ([[Wikang Ingles|Ingles]])<br />"Diyos Iligtas ang Reyna" <br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:U.S. Navy Band - God Save the Queen.oga]]</div> | image_map = [[File:Europe-UK (orthographic projection).svg|200px]] | map_caption = Lokasyon ng pangunahing lupain ng Reyno Unido ('''lunti'''). <br />[[File: United Kingdom (+overseas territories and crown dependencies) in the World (+Antarctica claims).svg|frameless|upright=1.15]]<br/>Pandaigdigang teritoryong saklaw ng Reyno Unido ng Dakilang Britanya at Hilagang Irlanda ('''pula'''), kasama ang mga dependensiya ng korona, teritoryo sa ibayong dagat, at pag-aangkin nito sa [[Antartida]]. | capital = [[Londres]] | coordinates = {{coord|51|30|N|0|7|W|type:city}} | largest_city = [[Londres]] | languages_type = Wikang opisyal<br /> {{nobold|at pambansa}} | languages = [[Wikang Ingles|Ingles]] (''[[de facto]]'') | languages2_type = Wikang rehiyonal at minorya | languages2 = {{hlist <!--Anglo--> |[[Scots language|Scots]] |[[Ulster Scots dialects|Ulster Scots]] <!--Brittonic--> |[[Welsh language|Welsh]] |[[Cornish language|Cornish]] <!--Goidelic--> |[[Scottish Gaelic]]<!--Keep "Scottish Gaelic"; people will find "Gaelic" confusing, as the Irish language is also commonly called "Gaelic"--> |[[Irish language|Irish]] |[[British Sign Language]] }} | ethnic_groups = {{Unbulleted list|item_style=white-space:nowrap; |87.1% Puti |7.0% Asyatiko |3.0% Itim |2.0% Halo-Halo |0.9% Iba pa }} | ethnic_groups_year = woqq | religion = {{Unbulleted list|59.5% [[Kristiyanismo]]|25.7% Irelihiyon|4.4% Islam|1.3% [[Hinduismo]]|0.7% [[Sihismo]]|0.4% [[Hudaismo]] |0.4% [[Budismo]]|0.4% Iba pa|7.2% Walang Kasagutan}} | religion_year = 2011 | p1 = Reyno Unido ng Dakilang Bretanya at Irlanda | demonym = Britaniko | membership = [[Inglatera]]{{*}}[[Eskosya]]<br />[[Gales]]{{*}}[[Hilagang Irlanda]] | membership_type = Bayang konstituyente | government_type = [[Estadong unitaryo|Unitaryong]] [[parlamento|parlamentaryong]]<br />[[monarkiyang konstitusyonal]] | leader_title1 = [[Monarkiya ng Reyno Unido|Monarko]] | leader_name1 = [[Isabel II ng Reyno Unido]] | leader_title2 = [[Punong Ministro ng Reyno Unido|Punong Ministro]] | leader_name2 = [[Boris Johnson]] | legislature = [[Parlamento ng Reyno Unido|Parlamento]] | upper_house = [[Parlamento ng Reyno Unido#Kapulungan ng mga Panginoon|Kapulungan ng mga Panginoon]] | lower_house = [[Parlamento ng Reyno Unido#Kapulungan ng mga Karaniwan|Kapulungan ng mga Karaniwan]] | sovereignty_type = [[History of the formation of the United Kingdom|Formation]] | established_event1 = [[Laws in Wales Acts]] | established_date1 = 1535 and 1542 | established_event2 = [[Union of the Crowns]] | established_date2 = 24 March 1603 | established_event3 = [[Acts of Union of England and Scotland]] | established_date3 = 1 May 1707 | established_event4 = [[Acts of Union of Great Britain and Ireland]] | established_date4 = 1 January 1801 | established_event5 = [[Irish Free State Constitution Act]] | established_date5 = 5 December 1922 | area_km2 = 242495 | area_rank = ika-78 | area_sq_mi = 93628 | percent_water = 1.51 (2015) | population_estimate = {{IncreaseNeutral}} 67,081,000 | population_census = 63,182,178 | population_estimate_year = 2020 | population_estimate_rank = ika-21 | population_census_year = 2011 | population_census_rank = ika-22 | population_density_km2 = 270.7 | population_density_sq_mi = 701.2 | population_density_rank = ika-50 | GDP_PPP = {{increase}} $3.752&nbsp;trilyon | GDP_PPP_year = 2022 | GDP_PPP_rank = ika-8 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $55,301 | GDP_PPP_per_capita_rank = ika-28 | GDP_nominal = {{increase}} $3.376&nbsp;trilyon | GDP_nominal_year = 2022 | GDP_nominal_rank = ika-6 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $49,761 | GDP_nominal_per_capita_rank = ika-25 | Gini = 36.6 | Gini_year = 2019 | Gini_change = increase | Gini_rank = ika-33 | HDI = 0.932 | HDI_year = 2019 | HDI_change = increase | HDI_rank = ika-13 | currency = [[Librang esterlina]] | currency_code = GBP | utc_offset = {{sp}} | time_zone = [[Greenwich Mean Time]], [[Western European Time|WET]] | utc_offset_DST = +1 | time_zone_DST = [[British Summer Time]], [[Western European Summer Time|WEST]] | date_format = {{abbr|dd|day}}/{{abbr|mm|month}}/{{abbr|yyyy|year}}<br />{{abbr|yyyy|year}}-{{abbr|mm|month}}-{{abbr|dd|day}}&nbsp;([[Anno Domini|AD]]) | drives_on = kaliwa<br />kanan (sa [[Gibraltar]] at [[Teritoryong Britaniko ng Karagatang Indiko]]) | calling_code = [[Numerong pantelepono ng Reyno Unido|+44]] | cctld = [[.uk]] | flag_p1 = Flag of the United Kingdom.svg | today = }} Ang '''Reyno Unido''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''United Kingdom''), opisyal na '''Reyno Unido ng Dakilang Britanya at Hilagang Irlanda''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''United Kingdom ng Great Britain at Northern Ireland''), karaniwang tinatawag na '''Britanya''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Britain''), at dinadaglat bilang '''RU''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''UK''), ay isang bansang [[soberanya|soberano]] at [[kapuluan]] na pangunahing matatagpuan sa hilagang-kanlurang [[Europa|Europang kontinental]]. Pinapaligiran ito ng [[Karagatang Atlantiko]] sa hilaga't kanluran, [[Dagat Hilaga]] sa silangan, [[Dagat Irlandes]] sa kanluran, at [[Bambang ng Inglatera]] sa timog, nagbabahagi rin ito ng limitasyong lupain sa [[Republika ng Irlanda]]. Sumasaklaw ng halos 242,495 kilometrong kuwadrado (93,628 milyang kuwadrado), ito ang pinakamalaking bansa sa [[Europa]] at [[Kanlurang Emisperyo]], at ika-78 sa mundo. Mayroon itong populasyon ng mahigit 67 milyong tao, samakatuwid ginagawa itong ika-20 pinakamataong bansa. Ang kabisera at pinakamalaking lungsod nito ay [[Londres]]. Ilan sa mga kabilang na pangunahing lungsod nito'y [[Birmingham]], [[Manchester]], [[Glasgow]], [[Liverpool]], at [[Leeds]]. Ang UK ay isang kahariang may saligang-batas na may [[Pambatasang Pamamaraan|pambatasang pamamaraan]]. Ang pununglunsod nito ay [[Londres]]. Ito ay binubuo ng apat na danay: [[Ingglatera|Inglatera]], [[Eskosya]], [[Gales]], at [[Hilagang Irlanda]]. Ang huling tatlo ay may mga kinatawang pangasiwaan, na may kanya-kanyang kapangyarihan,<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/7859034.stm |title= Fall in UK university students |work= BBC News |date = 29 Enero 2009}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.transport-research.info/web/countryprofiles/uk.cfm |title=Country Overviews: United Kingdom |publisher=Transport Research Knowledge Centre |accessdate=28 Marso 2010 |archive-date=4 Abril 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100404062853/http://www.transport-research.info/web/countryprofiles/uk.cfm |url-status=dead }}</ref> sa kani-kanilang mga pununglunsod, [[Edinburgh|Edimburgo]], [[Cardiff]], at [[Belfast]]. Mayroong tatlong [[Sakupbayan ng Kaputungan]] ang UK. Ito ay ang [[Guernsey]], [[Jersey]], at ang [[Pulo ng Man]].<ref>{{cite web |url=http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517 |title=Key facts about the United Kingdom |accessdate=3 Mayo 2011 |publisher=[[Directgov]] |quote=The full title of this country is 'the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland'. 'The UK' is made up of England, Scotland, Wales, and Northern Ireland. 'Britain' is used informally, usually meaning the United Kingdom. 'Great Britain' is made up of England, Scotland and Wales. The Channel Islands and the Isle of Man are not part of the UK. |archive-date=15 Oktubre 2012 |archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20121015000000/http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517 |url-status=dead }}</ref> Ngunit ang mga ito ay hindi bahagi ng UK ayon sa saligang-batas. Mayroon ding labing-apat na mga [[Sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat]].<ref>{{cite web |url= http://www.fco.gov.uk/en/about-us/what-we-do/overseas-territories |title= Working with Overseas Territories |publisher= [[Foreign and Commonwealth Office]] |accessdate= 3 Mayo 2011}}</ref> Ito ay ang mga nalabi ng Sasakharing Britaniko na noong ika-19 hanggang ika-20 dantaon, ay ito ang pinakamalaking sasakhari sa kasaysayan kung kailan nasakop nito ang halos isang-kapat na bahagi ng daigdig. Hanggang ngayon, makikita pa rin ang pangingibabaw ng kapangyarihan ng Britanya sa [[Wikang Ingles|wika]], [[Kultura ng United Kingdom|kalinangan]], at [[Batas Panlahat|pamamaraang pambatas]] sa mga dating sakupbayan nito. Ang UK ay isang [[maunlad na bansa]]. Ito ay ika-6 sa may pinakamalaking agimat sa pasapyaw na [[Kabuuan ng Gawang Katutubo|KGK]] at ika-8 sa may [[Kapantayan ng Lakas ng Pagbili]] (KLP). Ito ang kauna-unahang bansa na naging maunlad at pinakamakapangyarihan noong ika-19 at unang bahagi ng ika-20 dantaon.<ref>{{cite book |title= The First Industrial Nation: the Economic History of Britain, 1700–1914 |publisher= Routledge |location =London |author=Mathias, P. |year=2001 |isbn=0-415-26672-6}}</ref> Matatawag pa ring makapangyarihan ang UK na may mapakukundanganang kapangyarihan sa agimat, kalinangan, panghukbo, agham, at banwahan ng daigdig.<ref>{{cite news |url= http://www.theaustralian.com.au/news/opinion/cameron-has-chance-to-make-uk-great-again/story-e6frg6zo-1225866975992 |author=Sheridan, Greg |title=Cameron has chance to make UK great again |accessdate=23 Mayo 2011 |work=The Australian |location =Sydney |date =15 Mayo 2010}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/britain-is-now-most-powerful-nation-on-earth-8326452.html |author=Dugan, Emily |title=Britain is now most powerful nation on earth |accessdate= 18 Nobyembre 2012 |work=The Independent |location =London |date = 18 Nobyembre 2012}}</ref> Kinikilala ito bilang bansang may sandatang buturanin. Ito rin ang ika-apat sa daigdig na may pinakamalaking paggugol panghukbo.<ref>{{cite web |url=http://www.sipri.org/research/armaments/milex/resultoutput/15majorspenders |title=The 15 Major Spender Countries in 2011 |work=Military Expenditures |publisher=[[Stockholm International Peace Research Institute]] |accessdate=3 Mayo 2012 |archive-date=28 Marso 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100328104327/http://www.sipri.org/research/armaments/milex/resultoutput/15majorspenders |url-status=dead }}</ref> Ang UK ay [[Mga Panatilihang Kasapi ng Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa|panatilihang kasapi]] ng [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa]] simula sa pagkakatatag nito noong 1946. Simula noong 1973, naging kasapi rin ito ng [[Pamayanang Agimat ng Europa]] at ang humalinhin dito, ang [[Samahang Europeo]]. Ang iba pa nitong kinasasapian ay ang [[Kapamansaan ng mga Bansa]], [[Konseho ng Europa|Kapulungan ng Europa]], [[Pangkat ng Pito (P7)|P7]], [[Pangkat ng Walo (P8)|P8]], [[Pangkat ng Dalawampu (P20)|P20]], [[Kapisanan ng Kasunduan sa Hilagang Atlantiko|KKHA]], [[Kapisanan para sa Pakikipagtulungan sa Ekonomiya at Pagpapaunlad|KPEP]], at ang [[Kapisanan ng Pandaigdigang Kalakalan|KPK]]. == Palamuhatan at katawagan == {{anchor|Etymology}}<!--linked-->{{See also|Britanya (ngalan ng pook)|Katawagan sa Kalakhang Britanya|Katawagan sa Kapuluang Britaniko}} Nakahayag sa [[Mga Batas ng Samahan 1707]] na ang Ingglatera at Eskosya ay "kasapi sa iisang kaharian sa Ngalan ng Kalakhang Britanya".<ref>{{cite web |url= http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |title= Treaty of Union, 1706 |publisher= Scots History Online |accessdate= 23 Agosto 2011 |archive-date= 12 Hulyo 2002 |archive-url= https://web.archive.org/web/20020712045730/http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |url-status= dead }}</ref><ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=LYc1tSYonrQC&pg=PA165 |title= Constitutional & Administrative Law |page=165 |author= Barnett, Hilaire |author2=Jago, Robert |edition=8th |year=2011 |isbn=978-0-415-56301-7 |publisher=Routledge |location =Abingdon }}</ref><ref group="tala">Ihambing sa bahagi 1 ng [[Mga Batas ng Samahan 1800]]: "ang mga Kaharian ng Kalakhang Britanya at Ireland ay...pagbubuklurin sa iisang Kaharian sa Ngalan ng "United Kingdom ng Kalakhang Britanya at Ireland"".</ref> Noong ika-18 dantaon, impormal ang paggamit ng "Pinagkaisang Kaharian" at minsanan na ring tinukoy ang UK bilang "Pinagkaisang Kaharian ng Kalakhang Britanya".<ref>{{cite web |url= http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ab07 |title=History of Great Britain (from 1707) |authorlink=Bamber Gascoigne |author=Gascoigne, Bamber |publisher=History World |accessdate= 18 Hulyo 2011}}</ref> Noong 1801, pinagkaisa ng [[Mga Batas ng Samahan 1800]] ang mga kaharian ng [[Kaharian ng Gran Britanya|Kalakhang Britanya]] at [[Kaharian ng Ireland|Irlanda]]. Dito unang ginamit ang katawagang Nagkakaisang Kaharian ng Kalakhang Britanya at Irlanda.<ref>{{cite web |url= http://www.parliament.uk/about/living-heritage/evolutionofparliament/legislativescrutiny/ |title=Acts of Union 1707 |publisher=UK Parliament |accessdate= 21 Hulyo 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.scottish.parliament.uk/vli/visitingHolyrood/union_exhibition.pdf |title=Making the Act of Union 1707 |publisher=Scottish Parliament |accessdate= 21 Hulyo 2011}}</ref><ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/country_profiles/7327029.stm |title=England&nbsp;– Profile |publisher=BBC |accessdate=21 Hulyo 2011 |date= 10 Pebrero 2011}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.history.org.uk/resources/he_resource_730_9.html |title=The Creation of the United Kingdom of Great Britain in 1707 |publisher=[[Historical Association]] |accessdate=21 Hulyo 2011 |archive-date=2011-05-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515023116/http://www.history.org.uk/resources/he_resource_730_9.html |url-status=dead }}</ref> Ang katawagang "Nagkakaisang Kaharian ng Kalakhang Britanya at Kahilagaang Irlanda" ay ginamit noong 1927 ayon sa [[Batas sa Karapatang Makahari at Parlamentaryo|Batas sa Karapatang Maharlika at Pambatasan]]. Ito ang nagsilbing pagkilala sa kasarinlan ng [[Malayang Pamahalaang Irlandes]] at sa pagkakahati ng Irlanda noong 1922. Dahil dito, ang Kahilagaang Irlanda ay ang tanging bahagi ng pulo ng Irlanda na nananatiling sakop ng UK.<ref>{{cite book | title=The Irish Civil War 1922–23 | author=Cottrell, P. | year=2008 | page=85 | isbn=1-84603-270-9}}</ref> Bagaman tinatawag ang Nagkakaisang Kaharian bilang isang ganap na malayang bansa, ang Ingglatera, Eskosya, Gales, at (mas pinagtatalunang) Kahilagaang Irlanda ay tinatawag ding mga 'bansa' kahit hindi ito mga malalaya.<ref>[http://books.google.com/?id=gPkDAQAAIAAJ Population Trends, Issues 75&ndash;82, p.38], 1994, UK Office of Population Censuses and Surveys</ref> Ang Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda ay may mga sari-sariling pamahalaan. Ayon sa pook-sapot ng Punong Tagapangasiwa, ginamit ang katagang "mga bansa sa loob ng isang bansa" upang isalarawan ang Nagkakaisang Kaharian. Ang pagsasalaysay sa katawagan sa Kahilagaang Irlanda ay "maaaring maging puno ng pagtatalo at kung anuman ang napiling gamitin ng isa ay maisisiwalat ang kanyang hinihirang kabanwahan."<ref>{{Cite book |last1 =Whyte |first1 =John |authorlink1=John Henry Whyte|last2= FitzGerald |first2 =Garret| authorlink2=Garret FitzGerald|year=1991 |title= Interpreting Northern Ireland |location= Oxford |publisher= Clarendon Press |isbn= 978-0-19-827380-6}}</ref> Mas naaangkop gamitin sa Kahilagaang Irlanda ang mga katawagang "danay" o "lalawigan" . Ang Britanya naman ay ginagamit bilang maikling katawagan sa Nagkakaisang Kaharian. Ang [[Kalakhang Britanya]] ay mariing tumutukoy lamang sa pangunahing pulo ng Ingglatera, Eskosya, at Gales.<ref>{{cite news | url=http://www.guardian.co.uk/styleguide/page/0,,184840,00.html | title=Guardian Unlimited Style Guide | publisher=Guardian News and Media Limited | year=2007 | accessdate=23 Agosto 2011 | location=London | date=19 Disyembre 2008 | archiveurl=https://archive.today/20120524233858/http://www.guardian.co.uk/styleguide/b | archivedate=2012-05-24 | url-status=live }}</ref><ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/programmes/radio_newsroom/1099593.stm#g| title=BBC style guide (Great Britain)| accessdate=23 Agosto 2011 |work=BBC News| date= 19 Agosto 2002}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517 |title=Key facts about the United Kingdom |accessdate=24 Agosto 2011 |work=Government, citizens and rights |publisher=HM Government |archive-date=15 Oktubre 2012 |archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20121015000000/http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517 |url-status=dead }}</ref> Gayunman, sa banyagang pagtutukoy, lalo na sa Nagkakaisang Pamahalaan, ang Kalakhang Britanya ay maaaring singkahulugan ng Nagkakaisang Kaharian.<ref>[http://www.merriam-webster.com/dictionary/great%20britain Merriam-Webster Dictionary Online Definition of ''Great Britain'']</ref><ref>[[New Oxford American Dictionary]]: "Great Britain: England, Wales, and Scotland considered as a unit. The name is also often used loosely to refer to the United Kingdom."</ref> Ang GB at GBR ay ang mga [[Pandaigdigang Kapisanan para sa Pagpapamantayan|pamantayan]] sa pagtatala ng bansa (tignan ang [[PKP 3166-2]] at [[PKP 3166-1 alpha-3]]). Gayon din, ang pangkat Olimpiko ng UK ay nakikipaligsahan sa katawagang "Kalakhang Britanya" o "Pangkat GB".<ref>{{cite web |title= Great Britain |url= http://www.olympic.org/great-britain|publisher=International Olympic Committee |accessdate= 10 Mayo 2011}}</ref> Ang pang-uring Britaniko ay madalas gamitin para sa mga bagay na may kaugnayan sa Nagkakaisang Kaharian. Ito ay walang tiyak na pakahulugan sa batas, bagaman ito ay ginagamit upang tukuyin ang pagkamamamayan at [[Batas sa Kabansaan ng Britanya|kabansaan]] ng UK. Gumagamit ang mga [[Lahing Britaniko|Britaniko]] ng maraming katawagan sa pagkakakilanlan ng kanilang lahi. Maaari nilang gamitin ang Britaniko, Inggles, Eskoses, Galés, Hilagang Irlandes, o Irlandes;<ref>{{cite web |url=http://www.ark.ac.uk/nilt/2010/Community_Relations/NINATID.html |title=Which of these best describes the way you think of yourself? |year=2010 |work=Northern Ireland Life and Times Survey 2010 |publisher=ARK&nbsp;– Access Research Knowledge |accessdate= 1 Hulyo 2010}}</ref> o kapwa alinman sa dalawa.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=u8gZklxHTMUC&pg=PA275 |title= Regionalism after regionalisation: Spain, France and the United Kingdom |pages=275&ndash;277 |author=Schrijver, Frans |publisher=Amsterdam University Press |year=2006 |isbn=978-90-5629-428-1 }}</ref> Nagpalabas ng bagong anyo ng [[Pasaporte ng Britanya|pasaporte]] ang UK noong 2006.<ref>{{cite news| url=http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2010/dec/11/ian-jack-saddened-by-scotland-going-gaelic | location=London | work=The Guardian | first=Ian | last=Jack | title=Why I'm saddened by Scotland going Gaelic | date= 11 Disyembre 2010}}</ref> Sa unang dahon nito nakasaad sa wikang Inggles, [[Wikang Gales|Galés]], at [[Wikang Geliko Eskoses|Geliko Eskoses]] ang mahabang katawagan sa UK. Sa Gales, ito ay ''"Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon"'' at ''"Teyrnas Unedig"'' naman ang sa maikli.<ref>[http://www.direct.gov.uk/cy/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517CY Ffeithiau allweddol am y Deyrnas Unedig : Directgov - Llywodraeth, dinasyddion a hawliau<!-- Bot generated title -->]</ref> Sa Geliko Eskoses, ito ay ''"Rìoghachd Aonaichte na Breatainne Mòire is Èireann a Tuath"'' at ''"Rìoghachd Aonaichte"'' naman ang sa maikli. == Kasaysayan == {{See also|Kasaysayan ng Kapuluang Britaniko}} === Bago ang taong 1707 === [[Talaksan:Stonehenge2007 07 30.jpg|thumb|right|Tinatayang tinayo ang [[Stonehenge]] sa [[Wiltshire]] noong 2500 BKP]] {{main|Kasaysayan ng Inglatera|Kasaysayan ng Gales|Kasaysayan ng Eskosya|Kasaysayan ng Irlanda|Kasaysayan ng pagkakabuo ng United Kingdom}} Ang mga [[Sinaunang Paninirahan ng Pulo ng Britaniko|daluyong ng paninirahan]] ng mga [[Taong Kro-Manyon|makabagong tao]] sa NK ay nagsimula noong 30,000 taong nakalipas.<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/south_west/7069001.stm "Ancient skeleton was 'even older']". ''BBC News''. 30 Oktubre 2007. Retrieved 27 Abril 2011.</ref> Ang mga sinaunang taong ito ay tinatawag na [[Pampulong Seltiko]]. Sila ay binubuo ng mga taong [[Britaniko (makasaysayan)|Britonikong Britanya]] at [[Gelikong Irlandes]].<ref>{{cite book | title= Celtic culture: A historical encyclopedia |page= 973 |author=Koch, John T. |isbn= 978-1-85109-440-0 |year=2006 |publisher= ABC-CLIO |location=Santa Barbara, CA}}</ref> Nagsimula ang [[Panlulupig ng Romano sa Britanya|panlulupig ng mga Romano]] noong taong 43 KP. Nagtagal ito ng 400 taong [[Romanong Britanya|pananakop sa katimugang Britanya]]. Sinundan naman ito ng pananalakay ng mga [[Lipi ng mga Alemaniko|Alemanikong]] [[Anglo-Sahon]] kung kailan pinaliit nito ang mga nasasakupan ng mga Britoniko na naging [[Gales]] na lamang.<ref>{{cite encyclopedia |editor1-first=John |editor1-last=Davies|editor1-link=John Davies (historian) |editor2-first=Nigel |editor2-last=Jenkins |editor2-link=Nigel Jenkins |editor3-first=Menna |editor3-last=Baines|editor4-first=Peredur I. |editor4-last=Lynch |editor4-link=Peredur Lynch |encyclopedia=[[Encyclopaedia of Wales|The Welsh Academy Encyclopaedia of Wales]] |year=2008 |publisher=University of Wales Press |location=Cardiff |isbn=978-0-7083-1953-6 |page=915}}</ref> Sa pagkakatatag ng mga [[Anglo-Sahong Inglatera|lupaing nasakop]] ng mga '''Anglo-Sahon''', ito ay naging [[Kaharian ng Inglatera|Kaharian ng Ingglatera]] noong ika-10 dantaon. Samantala, noong ika-9 na dantaon, ang mga [[Dal Riyata|Geliko sa hilagang kanluran ng Britanya]] ay nakiisa sa mga [[Pikto]] upang itatag ang [[Kaharian ng Eskosya]].<ref>{{cite book |author= Mackie, J.D. |authorlink= J.D. Mackie |title=A History of Scotland |location =London |publisher=Penguin |year=1991 |isbn=978-0-14-013649-4 |pages=18–19}}</ref><ref>{{cite book |author= Campbell, Ewan |title= Saints and Sea-kings: The First Kingdom of the Scots |publisher=Canongate |location=Edinburgh |year=1999 |isbn=0-86241-874-7 |pages=8–15}}</ref><ref>{{cite book |last= Haigh |first= Christopher |title= The Cambridge Historical Encyclopedia of Great Britain and Ireland |publisher=Cambridge University Press |year= 1990 |page= 30 |isbn= 978-0-521-39552-6}}</ref> [[Talaksan:Bayeux Tapestry WillelmDux.jpg|thumb|left|Isinasalarawan sa [[Panabing ng Bayeux]] ang mga kaganapan sa [[Digmaan ng Hastings]]]] Linusob ng mga [[Normando]] ang Ingglatera noong 1066 at [[Panlulupig ng mga Normando sa Inglatera|nasakop]] ang kalakihan ng [[Pananakop ng mga Normando sa Wales|Gales]] at [[Pananakop ng mga Normando sa Ireland|Irlanda]].<ref>{{cite book |title=Feudalism |author=Ganshof, F.L. |page=165 |isbn= 978-0-8020-7158-3 |publisher=University of Toronto |year=1996}}</ref> [[Himagsikang Dabidyano|Nanirahan]] sila sa Eskosya. Sila ang nagtatag ng pamamaraang [[Pyudalismo|Pagkamalaalipin]] na naging huwaran sa Hilagang Pransiya at sa kalinangan ng Normandong Pranses. Dinala rin nila ang kanilang kalinangan sa Britanya, ngunit kalauna’y linagom din ang mga [[Anglo-Normando|pampook na kalinangan]].<ref>{{cite book |title= The debate on the Norman Conquest |pages=115–122 |author=Chibnall, Marjorie |year=1999 |publisher= Manchester University Press |isbn= 978-0-7190-4913-2}}</ref> Tinapos ng [[Pamahayan ng Plantagenet|mga hari sa Gitnang Panahon]] ang [[panlulupig sa Gales]] ngunit hindi nagtagumpay sa [[Digmaan sa Kasarinlang Eskoses|pagsasanib ng Eskosya]]. Pagkaraan noon, napanatili ng Eskosya ang kanilang kasarinlan bagaman may paulit-ulit na [[Digmaang Anglo-Eskoses|hidwaan sa Ingglatera]]. Dahil sa mga pagmana ng mga malalaking [[Imperyo ng Angebino|sakupbayan ng Pransiya]] at sa pag-angkin ng kaputungan nito, ang mga hari ng Ingglatera ay nagkaroon din ng malalalim na hidwaan sa Pransiya, lalo na noong [[Sandaang Taong Digmaan]].<ref>Keen, Maurice. [http://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/hundred_years_war_01.shtml "The Hundred Years War"]. BBC History.</ref> Nagkaroon ng hidwaang panpananampalataya ang [[Maagang Kapanahunan ng Makabagong Britanya|maagang makabagong panahon]] na nag-ugat sa [[Pagbabago]] at sa panimula ng mga pambansang simbahang [[Protestantismo sa United Kingdom|Protestante]] sa bawat bansa.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/479892/Protestantism/41558/The-Reformation-in-England-and-Scotland The Reformation in England and Scotland] and [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/293754/Ireland/22978/The-Reformation-period Ireland: The Reformation Period & Ireland under Elizabth I], Encyclopædia Britannica Online.</ref> Ang Gales ay tuluyang [[Pagsasabatas ng Batas Gales 1535-1542|nakiisa sa Kaharian ng Ingglatera]]. Ang Irlanda naman ay natatag bilang kaharian na may samahang pangsarili sa kaputungan ng Ingglatera. Sa Kahilagaang Irlanda, sinamsam ang mga malalayang lupain ng mga maririlag na Gelikong Katoliko at [[Pataniman ng Ulster|binigay sa mga naninirahang Protestanteng]] galing Ingglatera at Eskosya.<ref>{{cite book |last=Canny |first=Nicholas P. |title= Making Ireland British, 1580–1650 |pages=189–200 |publisher= Oxford University Press |year=2003 |isbn=978-0-19-925905-2}}</ref> Noong 1603, nang mamana ni [[Santiago VI, Hari ng mga Eskoses]], ang mga kaputungan ng Ingglatera at Irlanda, pinagkaisa ang mga kaharian ng Ingglatera, Eskosya, at Irlanda sa isang [[samahang personal|samahang pangsarili]].<ref>{{cite book |title= A history of the modern British Isles, 1529–1603: The two kingdoms |pages=171–172 |first=Mark |last=Nicholls |year=1999 |isbn= 978-0-631-19334-0 |publisher=Blackwell |location =Oxford}}</ref> Inilipat din niya sa Londres ang kaniyang looban sa Edimburgo. Gayon man, ang bawat kaharian ay nanatili pa ring isang hiwalay na mga lupon na may sari-sariling kalinangang kabanwahan.<ref name="J. Hearn, 2002 p. 104">Hearn, J. (2002). ''Claiming Scotland: National Identity and Liberal Culture''. Edinburgh University Press. p. 104. ISBN 1-902930-16-9</ref> Sa kalagitnaan ng ika-17 dantaon, ang tatlong kaharian ay nasangkot sa [[Digmaan ng Tatlong Kaharian|magkakaugnay na mga digmaan]] (kabilang na ang [[Digmaang Pambayan ng Ingles|Digmaang Pambayan ng Inggles]]). Panandaliang natalo ang kaharian kung kailan naitatag ang isang [[pangkaisahang republika]] ng [[Kapamansaan ng Inglatera, Eskosya, at Irlanda|Kapamansaan ng Ingglatera, Eskosya, at Irlanda]].<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/187936/English-Civil-Wars English Civil Wars]. Encyclopædia Britannica Online.</ref><ref>{{cite web|url= http://www.archontology.org/nations/scotland/01_laws.php |title=Scotland and the Commonwealth: 1651–1660 |publisher=Archontology.org |date=14 Marso 2010 |accessdate=20 Abril 2010}}</ref> Kakaiba sa kalakhang Europa, kahit naipanumbalik ang kaharian, tiniyak ng [[Maluwalhating Himagsikan]] ng 1688 na hindi mananaig ang isang [[lubusang kaharian]]. Bagkus, bumuo ito ng isang [[kahariang may saligang-batas]] at [[pamamaraang parlamentaryo|pambatasang pamamaraan]].<ref>{{cite book |last=Lodge |first=Richard| year=2007 |origyear=1910 |url= http://books.google.com/?id=EBSpvBxGyqcC |title=The History of England&nbsp;– From the Restoration to the Death of William III (1660&ndash;1702) |publisher=Read Books |page=8 |isbn=978-1-4067-0897-4}}</ref> Sa kapanahunan ding ito lininang ang [[Hukbong Pandagat ng Inglatera|kapangyarihang pandagat]]. At dahil na rin sa pagkawili sa mga [[Panahon ng Pagtuklas|paglalayag para sa pagtuklas]], naangkin at napanirhan nito ang mga [[Unang Imperyo ng Britanya|sakupbayan sa ibayong-dagat]] tulad ng Hilagang Amerika.<ref>{{cite web |url= http://www.royal-navy.org/lib/index.php?title=Tudor_Period_and_the_Birth_of_a_Regular_Navy_Part_Two |work= Royal Navy History |title= Tudor Period and the Birth of a Regular Navy |accessdate= 24 Disyembre 2010 |publisher= Institute of Naval History |archive-date= 27 Mayo 2012 |archive-url= https://www.webcitation.org/67yH1r2jw?url=http://www.royal-navy.org/lib/index.php?title=Tudor_Period_and_the_Birth_of_a_Regular_Navy_Part_Two |url-status= dead }}</ref><ref>{{Cite book |first=Nicholas |last=Canny |title=The Origins of Empire, The Oxford History of the British Empire Volume I |publisher= Oxford University Press |year=1998 |isbn= 0-19-924676-9 |url= http://books.google.com/?id=eQHSivGzEEMC |ref=refOHBEv1}}</ref> === Mula noong Mga Batas ng Samahan ng 1707 at 1801 === {{Main|Kasaysayan ng United Kingdom}} [[Talaksan:Treaty of Union.jpg|thumb|right|Pinag-isa ng [[Kasunduan ng Samahan]] ang mga kaharian sa buong Kalakhang Britanya.]] Naitatag ang [[kaharian ng Kalakhang Britanya]] noong 1 Mayo 1707 sa pamamagitan ng [[Mga Batas ng Samahan 1707|Mga Batas ng Samahan]]. Pinagkaisa nito ang mga kaharian ng Ingglatera at Eskosya.<ref>{{cite web |url= http://www.nationalarchives.gov.uk/pathways/citizenship/rise_parliament/docs/articles_union.htm |title=Articles of Union with Scotland 1707 |publisher=UK Parliament |accessdate=19 Oktubre 2008}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.parliament.uk/about/living-heritage/evolutionofparliament/legislativescrutiny/ |title=Acts of Union 1707 |publisher=UK Parliament |accessdate=6 Enero 2011}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |title= Treaty (act) of Union 1706 |publisher= Scottish History online |accessdate= 3 Pebrero 2011 |archive-date= 12 Hulyo 2002 |archive-url= https://web.archive.org/web/20020712045730/http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |url-status= dead }}</ref> Maituturing na ang kauna-unahang punong tagapangasiwa ay si [[Roberto Walpole]], ang siyang naglinang ng pamahalaang may mga kagawaran noong ika-18 dantaon. Kabit-kabit na [[Paghihimagsik ng mga Hakobita]] ang naganap upang mapatalsik ang [[Pamahayan ng Hanover]] mula sa pagkakaluklok-hari nito sa Britanya at muling maitatag ang [[Pamahayan ng Stuart]]. Ngunit sila ay natalo sa [[Digmaan ng Culloden]] noong 1746 at malupit na linupig ang mga [[Taga-bulubunduking Eskoses]]. Ang mga sakupbayan sa Hilagang Amerika ay tumiwalag sa Britanya noong [[Digmaang Amerikano para sa Kasarinlan]] at naging Estados Unidos ng Amerika. Ang adhikaing imperyalismo ng Britanya ay natuon sa [[India]].<ref>Library of Congress, [http://books.google.com/?id=BQDgr_XvsHoC&pg=PA73 ''The Impact of the American Revolution Abroad''], p. 73.</ref> Nasangkot ang Britanya sa [[kalakaran ng mga alipin sa Atlantiko]] noong ika-18 dantaon. Bago ang pagbabawal dito, tinatayang may 2 angaw na mga alipin ang nakalakal ng Britanya mula sa Aprika patungong Kanlurang Indies<ref>Loosemore, Jo (2007). [http://www.bbc.co.uk/devon/content/articles/2007/03/20/abolition_navy_feature.shtml Sailing against slavery]. BBC Devon. 2007.</ref> Noong 1801, ang katawagang ‘Nagkakaisang Kaharian’ ay naging opisyal kung kailan nilagdaan ng mga batasan ng Britanya at Irlanda ang [[Mga Batas ng Samahan 1801|Batas ng Samahan]] at pinagkaisa ito upang maging [[United Kingdom ng Kalakhang Britanya at Ireland|Nagkakaisang Kaharian ng Kalakhang Britanya at Irlanda]].<ref>{{cite web |url=http://www.actofunion.ac.uk/actofunion.htm#act |title=The Act of Union |publisher=Act of Union Virtual Library |accessdate=15 Mayo 2006 |archive-date=27 Mayo 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yH4MBFc?url=http://www.actofunion.ac.uk/actofunion.htm#act |url-status=dead }}</ref> [[Talaksan:Battle of Waterloo 1815.PNG|thumb|left|Ang [[Digmaan ng Waterloo]] ang nagtapos ng [[Digmaang Napolyonika]] at nagpanimula ng [[Kapayapaang Britanika]].]] Sa panimula ng ika-19 na dantaon, pinangunahan ng Britanya and [[Himagsikang Kalalangin]] na nakapagpabago sa bansa. Unti-unting linipat nito ang kapangyarihang kabanwahan mula sa makalumang manoryalismong mga maririlag na [[Konserbador]] tungo sa mga makabagong mangangalalang. Ang pagtutulungan ng mga mangangalakal at mangangalalang, at ng mga [[Whig]] ay nagbigay-daan sa pagkakatatag ng bagong lapian, ang [[Lapiang Liberal (UK)|Lapiang Liberal]]. Ito ay may pangingisip ayon sa [[malayang kalakaran]] at ''[[laissez-faire]]''. Noong 1832, linagdaan ang Batas sa Malakihang Pagbabago upang mailipat ang kapangyarihang kabanwahan sa mga masa mula sa butikasan. Sa mga kabukiran, nawawalan ng kabuhayan ang mga hamak na magsasaka dahil sa [[pagsasabakuran]] ng mga lupain nito. Nagsimulang dumami sa mga bayan at lungsod ang isang bagong manggagawang panglungsod. Dahil walang karapatang humalal ang mga karaniwang manggagawa, bumuo sila ng sariling kapisanan, ang mga [[samahan sa kalakaran]]. Ang mga [[Kartista]] ay nakilaban din para sa pagbabagong kabanwahan ngunit hindi ito nagtagumpay. Matapos ang pagkatalo ng Pransiya sa [[Digmaang Himagsikang Pranses]] at [[Digmaang Napolyonika]] (1792-1815), nanguna ang NK sa kapangyarihang marangal at hukbong pandagat noong ika-19 na dantaon.<ref>Tellier, L.-N. (2009). ''Urban World History: an Economic and Geographical Perspective''. Quebec: PUQ. p. 463. ISBN 2-7605-1588-5.</ref> Ang Londres ang naging pinakamalaking lungsod sa daigdig simula noong 1830. Dahil [[Makaharing Hukbong Pandagat|walang makahamon]], ang pangingibabaw ng Britanya sa daigdig ay inilarawan bilang [[Kapayapaang Britanika]].<ref>Sondhaus, L. (2004). ''Navies in Modern World History''. London: Reaktion Books. p. 9. ISBN 1-86189-202-0.</ref><ref>{{Cite book| first=Andrew| last=Porter| title=The Nineteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume III| publisher=Oxford University Press| year=1998| isbn=0-19-924678-5 |url= http://books.google.com/?id=oo3F2X8IDeEC| ref=refOHBEv3| page=332}}</ref> Noong panahon ng [[Dakilang Tanghalan]] ng 1851, ang Britanya ay inilarawan bilang "gawaan ng daigdig".<ref>[http://www.bbc.co.uk/history/british/victorians/workshop_of_the_world_01.shtml The Workshop of the World]. BBC History. Retrieved 11 Mayo 2011.</ref> Lumawak ang Sasakhari ng Britanya sa [[Britanikong Raj|India]], sa malaking [[Imperyo ng Britanya|bahagi ng Aprika]], at sa iba pang mga lupain sa buong daigdig. Kaalinsabay ng sapilitang pamamahala nito sa mga sakupbayan, pumangibabaw rin ang Britanya sa pandaigdigang kalakalan. Nangangahulugang mabisa ang pamamahala nito sa mga agimat ng maraming bansa tulad ng Tsina, Arhentina, at [[Thailand]].<ref>{{Cite book| first=Andrew| last=Porter| title=The Nineteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume III |publisher= Oxford University Press |year=1998 |isbn= 0-19-924678-5 |url= http://books.google.com/?id=oo3F2X8IDeEC |ref=refOHBEv3 |page=8}}</ref><ref>{{Cite book |first=P.J. |last= Marshall |title=The Cambridge Illustrated History of the British Empire |publisher=Cambridge University Press |year=1996 |isbn=0-521-00254-0 |url= http://books.google.com/?id=S2EXN8JTwAEC |ref=refMarshall |pages=156&ndash;57}}</ref> Sa loob naman ng bansa, nagkaroon ng malawakang pagpalit ng mga patakaran sa malayang kalakalan at ''laissez-faire''. Unti-unti ring pinalawig ang mga karapatan sa halalan. Sa dantaong ito, naranasan din ang mabilis na paglaki ng santauhan at ng mga kalunsuran. Ito ay nagsanhi ng mahalagang pagtuon sa lipunan at agimat.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=H5kcJqmXk2oC&pg=PA63 |title=Great Britain: a reference guide from the Renaissance to the present |page=63 |first=Richard S. |last=Tompson |year=2003 |isbn= 978-0-8160-4474-0 |location =New York |publisher=Facts on File}}</ref> Noong 1875, hinamon ng Alemanya at Estados Unidos ang laguplop ng Britanya sa kalalang. Upang makahanap ng mga bagong kalakal at pamumuhatan ng mga panangkap, naglunsad ang [[Lapiang Konserbatibo (UK)|Lapiang Konserbatibo]] sa pamumuno ni [[Benjamin Disraeli|Disraeli]], na palawigin ang sasakhari sa Ehipto, Timog Aprika, at sa iba pang mga pook. Ang Kanada, Australya, at Bagong Selanda ay mga lupang-pinamamahalaang may mga sariling pamahalaan.<ref>{{cite book |title= World War I: People, Politics, and Power |series= America at War |page=21 |publisher=Britannica Educational Publishing |author=Hosch, William L. |year=2009 |isbn =978-1-61530-048-8 |location =New York}}</ref> [[Talaksan:Royal Irish Rifles ration party Somme July 1916.jpg|thumb|right|Ang hukbong lakad ng [[Makaharing Ripleng Irlandes|Maharlikang Ripleng Irlandes]] sa [[Digmaan ng Somme]]. Mahigit 885,000 na mga Britanikong kawal ang namatay sa larangan ng digma noong Unang Digmaang Pandaigdig.]] Matapos ang taong 1900, ang pagbabagong panlipunan at panloob para sa Irlanda ang naging mahalagang usap-usapan. Nabuo ang [[Lapian ng mga Manggagawa (UK)|Lapian ng mga Manggagawa]] sa pakikipagtulungan ng mga samahan sa kalakal at ng mga maliliit na Pulahang pangkat. Bago sumapit ang taong 1914, ang mga [[Babaeng Suprahista]] ay nakilaban sa karapatang humalal ng mga kababaihan. Nakilaban ang NK kasama ng Pransiya, Rusya, at (pagkatapos ng 1917) ang EUA, laban sa Alemanya at ng mga kakampi nito noong [[Unang Digmaang Pandaigdig]] (1914-18).<ref>Turner, John (1988). ''Britain and the First World War''. London: Unwin Hyman. pp. 22–35. ISBN 978-0-04-445109-9.</ref> Nakilahok ang sandatahang lakas ng UK sa pakikidigma sa magkabilaang dulo ng Sasakhari nito at sa maraming danay ng Europa, lalo na sa [[Kanluraning Bungarin (Unang Digmaang Pandaigdig)|Kanluraning Bungarin]]. Matapos ang digmaan, nakatanggap ang UK ng kautusan mula sa [[Tipanan ng mga Bansa]] patungkol sa pamamahala ng mga dating sakupbayan ng Alemanya at [[Imperyo ng Otoman|Otoman]]. Dahil dito, nakamit ng Sasakhari ng Britanya ang pinakamalawak nitong hangganan. Nasakop na nito ang isang-kalima ng lupain at isang-kapat ng santauhan ng daigdig.<ref>Turner, J. (1988). ''Britain and the First World War''. Abingdon: Routledge. p. 41. ISBN 0-04-445109-1.</ref> Gayon man, dalawa’t kalahating angaw ang nasawing mga Britaniko at iniwan nito ang UK na may malaking pambansang kautangan.<ref name="Westwell&Cove">Westwell, I.; Cove, D. (eds) (2002). ''History of World War I, Volume 3''. London: Marshall Cavendish. pp. 698 and 705. ISBN 0-7614-7231-2.</ref> Ang pagbangon ng [[Pagkamakabansang Irlandes]] at ang mga sigalot nito sa Irlandes ukol sa kairalan ng [[Batas Panloob ng Irlanda]] ay humantong sa [[Paghahati ng Ireland|pagkakahati ng pulo]] noong 1921,<ref>SR&O 1921, No. 533 of 3 Mayo 1921.</ref> at ang [[Malayang Pamahalaang Irlandes]] ay nagsarili na may [[Lupang-pinamamahalaan|katayuang Lupang-pinamamahalaan]] noong 1922. Ang Kahilagaang Irlanda ay nanatiling bahagi ng Nagkakaisang Kaharian. Ang mga sunud-sunod na aklasan noong gitna ng pultaong-20 ay nanaluktok noong [[Malawakang Aklasan ng 1926 (UK)|Malawakang Aklasan ng 1926]]. Hindi pa man nakababawi ang UK sa sinapit nito sa digmaan, nang nangyari ang [[Malawakang Kagipitan]] (1929-32). Humantong ito sa maykalakhang walang kinikita, paghihirap ng dating mga pook-kalalang, at kabalisahan sa lipunan at kabanwahan. Nabuo ang pag-iisang pamahalaan noong 1931.<ref>Rubinstein, W. D. (2004). ''Capitalism, Culture, and Decline in Britain, 1750–1990''. Abingdon: Routledge. p. 11. ISBN 0-415-03719-0.</ref> Nakilahok ang UK sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig nang ipahayag nito ang pakikidigma laban sa Alemanya noong 1939. Noong 1940, naging punong tagapangasiwa at pinuno ng pag-iisang pamahalaan si Winston Churchill. Bagaman natalo ang mga kakampi nito sa Europa sa unang taon ng digmaan, mag-isa pa ring lumaban ang UK laban sa Alemanya. Noong 1940, natalo ang Alemang ''[[Luftwaffe]]'' sa mga [[Makaharing Hukbong Panghimpapawid|MHP]] sa [[Digmaan ng Britanya]] sa pakikipagbaka sa paghawak ng himpapawid. Gayunpaman, nagtamo rin ang UK ng matinding pamomomba noong ''[[Blitz]]''. Mayroon ding mga pinaghirapang pagtagumpayan ang UK tulad ng sa [[Digmaan ng Atlantiko]], [[Labanan sa Hilagang Aprika]], at [[Labanan sa Burma]]. Mahalaga ang pagganap ng lakas ng UK sa mga [[Pagdaong sa Normandiya]] noong 1944. Matapos ang pagkatalo ng Alemanya, ang UK ay isa sa mga Naglalakihang Tatlong bansa na dumalo sa pagtitipon upang balakin ang mga kabagayan matapos ang digmaan. Isa rin ito sa mga unang lumagda sa [[Pahayag ng Mga Nagkakaisang Bansa]]. Ang UK ay naging isa sa limang panatilihang kasapi ng [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa]]. Ngunit iniwan ng digmaan ang UK na malubhang mahina at umaasa sa pananalapi ng [[Balaking Marshall|Tulong Marshall]] at sa mga pautang ng Nagkakaisang Pamahalaan.<ref>{{Cite news |url= http://www.nytimes.com/2006/12/28/business/worldbusiness/28iht-nazi.4042453.html |title=Britain to make its final payment on World War II loan from U.S. |work= The New York Times |date=28 Disyembre 2006 |accessdate=25 Agosto 2011}}</ref>[[Talaksan:The British Empire.png|thumb|left|Ang mga dating sakupbayan ng [[Imperyo ng Britanya|Sasakhari ng Britanya]]. Ang kasalukuyang mga [[Lupang-sakop ng Britanya sa Ibayong-dagat|sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat]] ay may pulang salungguhit.]] Matapos ang mga digmaan, nagpasimula ang [[Pamahalaang Manggagawa 1945-1951|pamahalaang Manggagawa]] ng mga patakaran sa higit na pagbabago na pupukaw sa lipunan ng mga Britaniko sa mga susunod na taon.<ref>{{cite book |title=Ideas and policies under Labour, 1945–1951: Building a new Britain |first=Martin |last=Francis |pages=225–233 |year=1997 |isbn=978-0-7190-4833-3 |publisher=Manchester University Press}}</ref> Ang mga pangunahing kalalang at ang mga palingkurang-bayan ay [[isinabansa]]; itinatag ang isang [[Pamahalaang Mapang-ako]]; at isang malawakang pamamaraan sa pangangalagang pangkalusugan na ginugugulan ng taumbayan tulad ng pagkakabuo ng [[Pambansang Palingkuran sa Kalusugan]].<ref>{{cite book |title= Aspects of British political history, 1914–1995 |first=Stephen J. |last=Lee |year=1996 |pages=173–199 |isbn=978-0-415-13103-2 |publisher=Routledge |location=London; New York}}</ref> Dahil sa napataon ang pagbangon ng pagkamakabansa sa mga sakupbayan sa pagkabawas ng kapangyarihan ng Britanya sa agimat, kinailangan ang isang patakaran para sa [[Papapalaya ng mga Lupang-sakop|pagpapalaya]] ng mga ito. Binigay nito ang kasarinlan ng India at [[Pakistan]] noong 1947.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=7D66_9YOof4C&pg=PA118 |title=A companion to Europe since 1945 |page=118 |first=Klaus |last=Larres |year=2009 |isbn=978-1-4051-0612-2 |location=Chichester |publisher=Wiley-Blackwell }}</ref> Sa loob ng tatlumpung taon, karamihan ng mga sakupbayan ng Sasakhari ng Britanya ay nakamit ang kasarinlan. Karamihan dito ay naging kasapi ng [[Kapamansaan ng mga Bansa]].<ref>{{cite web|url=http://www.thecommonwealth.org/Templates/System/YearbookHomePage.asp?NodeID=152099&load=countrylist |title=Country List |accessdate=11 Setyembre 2012|last= |first= |author2= |date=19 Marso 2009 |work=|publisher=[[Commonwealth Secretariat]] }}</ref> Kahit ang UK ang ikatlong bansa na nakagawa ng isang [[Sandatang Buturanin sa United Kingdom|kamalig para sa mga sandatang buturanin]] ([[Paggawa ng Hurricane|kauna-buturanin sinubok ang bombang atomiko]] noong 1952), ang mga bagong hangganan ukol sa pandaigdigang gampanin ng Britanya ay nakasaad sa [[krisis ng Suez]] noong 1956. Tiniyak ng paglaganap ng wikang Inggles ang pangingibabaw nito sa [[Panitikang Britaniko|panitikan]] at [[Kultura ng Nagkakaisang Bansa|kalinangan]] ng daigdig, samantalang simula noong pultaong-60, ang [[kulturang popular|kalinangang tanyag]] ng Britanya ay naging tanyag maging sa ibayong-dagat. Dahil sa kakulangan ng mga manggagawa noong pultaong-50, hinikayat ng UK ang pandarayuhan mula sa mga bansa ng Kapamansaan. Dahit dito, naging isang lipunang may samu’t saring lahi ang UK.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=s3RQ4dsFEkoC&pg=PA84 |title=Contemporary British identity: English language, migrants, and public discourse |series= Studies in migration and diaspora |first=Christina |last= Julios |page=84 |isbn=978-0-7546-7158-9 |year=2008 |publisher=Ashgate |location=Aldershot}}</ref> Bagaman umakyat ang pamantayan sa pamumuhay noong pultaong-50 at 60, hindi naging kasing-bilis ang paglago ng agimat ng UK tulad ng sa [[Kanlurang Alemanya]] at Hapon. Noong 1973, sumapi ang UK sa [[Pamayanang Ekonomiko ng Europa]] (PEE), at nang ito ay naging [[Samahang Europeo]] (SE) noong 1992, isa ito sa 12 kasaping nagtatag. [[Talaksan:Tratado de Lisboa 13 12 2007 (081).jpg|thumb|250px|Nakasapi ang UK sa [[Samahang Europeo]] noong 1973 kahit makalawang bineto ito ng Pransya noong 1961 at 1967. Sumang-ayon ang karamihan ng mga Briton (67%) na maging palagiang kasapi ng Samahan noong 1975.]] Simula noong mga huling taon ng pultaong-60, nakaranas ng karahasan ang Kahilagaang Irlanda mula sa mga paramilitar (na minsa’y nagdudulot din ng dahas sa ibang bahagi ng UK). Ang pangyayaring ito ay mas kilala sa katawagang [[Ang Kabagabagan]]. Sinasabing ito ay nagtapos noong [[Kasunduang Biyernes Santo sa Belpas]] ng 1998.<ref>{{cite book |title= The Politics of Northern Ireland: Beyond the Belfast Agreement |first=Arthur |last=Aughey |isbn= 978-0-415-32788-6 |page=7 |year=2005 |location =London |publisher=Routledge}}</ref><ref>Elliot, Marianne (2007). ''The Long Road to Peace in Northern Ireland: Peace Lectures from the Institute of Irish Studies at Liverpool University.'' University of Liverpool Institute of Irish Studies, Liverpool University Press. p. 2. ISBN 1-84631-065-2.</ref> Dahil sa matagalang paghina ng agimat at mga alitang kalalangin noong pultaong-70, nagpanimula ang [[Pamahalaang Konserbatibo 1979-1990|Pamahalaang Konserbatibo ng 1980]] ng mga patakarang [[monetarism]]o, deregulasyon lalo na sa sektor ng pampananalapi (halimbawa, [[Malaking Bang (pampananalaping kalakal)|Malaking Bang noong 1986]]) at kalakal sa manggagawa, pagbibili sa mga pagmamay-ari ng pamahalaan ([[pagsasapribado]]), at pagbawi sa mga tulong-pananalapi.<ref>{{cite book |title= British politics since 1945 |first= Peter |last=Dorey |year=1995 |pages=164–223 |isbn=978-0-631-19075-2 |location =Oxford |publisher=Blackwell |series= Making contemporary Britain}}</ref> Dahil dito, maraming tao ang nawalan ng pagkakakitaan, pagkabalisa ng lipunan, at pagbagal ng agimat lalo na sa bahaging paninilbi. Mula 1984, ang agimat ay tinulungan ng malaking kita sa [[langis sa Dagat Hilaga]].<ref>{{cite book |url= http://vig.pearsoned.co.uk/catalog/uploads/Griffiths_C01.pdf |title=Applied Economics |publisher=Financial Times Press |year=2007 |edition=11th |accessdate=26 Disyembre 2010 |page=6 |author1 =Griffiths, Alan |author2 =Wall, Stuart |location =Harlow |isbn=978-0-273-70822-3}}</ref> Sa pagtatapos ng ika-20 dantaon, may mga malalaking pagbabago sa pamamahala ng UK sa Eskosya at Kahilagaang Irlanda dahil sa pagkakatatag ng mga pambansang pangasiwaan kung saan [[Paglilipat ng kapangyarihan|inililipat ang kapangyarihang mamahala]] dito.<ref>{{Cite journal |url= http://publius.oxfordjournals.org/cgi/content/abstract/28/1/217 |title= Reforging the Union: Devolution and Constitutional Change in the United Kingdom |accessdate=4 Pebrero 2009 |journal=Publius: the Journal of Federalism |volume=28 |issue=1 |page=217 |last=Keating |first=Michael |date=1 Enero 1998}}</ref> Isang [[Batas sa Karapatang Pantao ng 1998|pagsasabatas]] din ang ginawa alinsunod sa [[Katipunang Europeo sa Karapatang Pantao]]. Ang NK ay may mahalaga pa ring gampanin sa pakikipagsuguan at hukbuan. Nangunguna rin ito sa mga gampanin sa [[Unyong Europeo|UE]], [[Mga Nagkakaisang Bansa|NB]], at [[Kapisanan ng Kasunduan sa Hilagang Atlantiko|KKHA]]. Gayunpaman, may mga alitan ding natanggap ang Britanya ukol sa [[paggamit ng mga panghukbo]] nito sa ibayong-dagat, lalo na sa [[Afghanistan|Apganistan]] at [[Irak]].<ref>{{cite news |url= http://www.ft.com/cms/s/0/a6d31ca2-5e22-11e0-b1d8-00144feab49a.html#axzz1MN2vkt7a |author=Jackson, Mike |title=Military action alone will not save Libya |work=Financial Times |location=London |date=3 Abril 2011}}</ref> Sa taong 2013, ang UK ay nagsusumikap pa ring makaahon sa kagipitang naganap sa pandaigidgang panganib sa pananalapi noong 2008. Isang pakikipagtulungan sa pamahalaan ang nagpanukala ng mga hakbang sa paggigipit upang lutasin ang malaking kakulangan sa pananalapi.<ref>http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-18023389</ref> == Taladutaan == {{Main|Taladutaan ng United Kingdom}} [[Talaksan:Uk topo en.jpg|thumb|right|Ang kalatagan ng NK.]] Ang kabuuang lawak ng Nagkakaisang Kaharian ay tinatayang 243,610&nbsp;km pa (94,060&nbsp;mi pa). Nasasakupan nito ang kalakihan ng [[Kapuluang Britaniko]].<ref>Oxford English Dictionary: "British Isles: a geographical term for the islands comprising Great Britain and Ireland with all their offshore islands including the Isle of Man and the Channel Islands."</ref> Kabilang din dito ang pulo ng Kalakhang Britanya, ang isang-kanim na hilagang-silangang bahagi ng pulo ng Irlanda, at iba pang mga malilit na kapuluan sa paligid nito. Ang NK ay napapagitnaan ng Karagatang Hilagang Atlantiko at ng Dagat Hilaga. Ang timog-silangang baybayin ay mayroon lamang kitid na 35&nbsp;km (22&nbsp;mi) mula sa baybayin ng Hilagang Pransiya. Pinaghihiwalay ito ng [[Bangbang Ingles|Bangbang Inggles]]. Hanggang sa taong 1993, 10% ng NK ay kagubatan. 46% nito ay nakalaan sa pasabsaban at 25% naman sa pagsasaka. Ang [[Makaharing Pamasiran ng Greenwich|Maharlikang Pamasiran ng Greenwich]] sa Londres ay ang palatandaan ng [[Unang Katanghalian]].<ref>{{cite web|url= http://www.rmg.co.uk/explore/astronomy-and-time/astronomy-facts/history/the-prime-meridian-at-greenwich|title= The Prime Meridian at Greenwich|author= ROG Learing Team|date= 23 Agosto 2002|work= Royal Museums Greenwich|publisher= Royal Museums Greenwich|accessdate= 11 Setyembre 2012|archive-date= 7 Nobiyembre 2015|archive-url= https://web.archive.org/web/20151107023957/http://www.rmg.co.uk/explore/astronomy-and-time/astronomy-facts/history/the-prime-meridian-at-greenwich|url-status= dead}}</ref> Ang Nagkakaisang Kaharian ay nasa gitna ng mga layong [[Ika-49 na kabalalay pahilaga|49°]] hanggang [[Ika-61 kabalalay pahilaga|61°]] H, at mga habang [[Ika-9 na katanghalian pakanluran|9°]] K hanggang [[Ika-2 katanghalian pasilangan|2°]] S. Ang Kahilagaang Irlanda ay may 360-kilometrong hagganang-lupa sa Republika ng Irlanda. Ang susul ng Kalakhang Britanya ay may habang 17,820 kilometro.<ref>{{cite web |author=Neal, Clare |url=http://www.cartography.org.uk/default.asp?contentID=749 |title=How long is the UK coastline? |publisher=British Cartographic Society |accessdate=26 Oktubre 2010 |archive-date=27 Mayo 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yAn3CWU?url=http://www.cartography.org.uk/default.asp?contentID=749 |url-status=dead }}</ref> Ang [[Lagusan sa Bangbang]] ang dumurugtong sa [[panlupalop na Europa]]. Ito ang pinakamahabang lagusan sa ilalim ng dagat na may habang 50 kilometro (38 kilometro sa ilalim ng dagat).<ref>{{cite web|url=http://www.eurotunnel.com/ukcP3Main/ukcCorporate/ukcTunnelInfrastructure/ukcInfrastructure/ |title =The Channel Tunnel |publisher=Eurotunnel |accessdate=29 Nobyembre 2010}}</ref> Ang [[Ingglatera]] na may lawak na 130,395 kilometrong parisukat ay bumubuo sa higit kalahati ng kabuuan ng NK.<ref>{{cite news| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/7327029.stm |work=BBC News | title=England&nbsp;– Profile | date=11 Pebrero 2010}}</ref> Halos kapatagan ang binubuo ng bansa. Mabundok naman sa hilagang-kanluran ng [[Guhit Tees-Exe]] kung saan matatagpuan ang [[Kabundukan ng Kumbriya]] ng Purok Lawa, ang [[Pennines]] at ang mga burol na batong-apog ng [[Purok Rurok]], [[Exmoor]] at [[Dartmoor]]. Ang mga pangunahing ilog at wawa ay ang [[Tamesis]], [[Severn]], at [[Humber]]. Ang pinakamataas na bundok ng Ingglatera ay ang [[Tulos Scafell]] (978 metro) sa [[Purok Lawa]]. Ang mga pangunahing ilog nito ay ang Severn, Tamesis, Humber, Tees, Tyne, Tweed, Avon, Exe, at Mersey. Ang [[Eskosya]] na may lawak na 78,772 kilometrong parisukat ay bumubuo lamang sa kulang-kulang isang-katlo ng kabuuan ng NK.<ref>{{cite web|url=http://www.scotland.org/about/fact-file/index.html|title=Scotland Facts|publisher=Scotland Online Gateway|accessdate=16 Hulyo 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080621045248/http://www.scotland.org/about/fact-file/index.html|archivedate=2008-06-21|url-status=dead}}</ref> Binubuo rin ito ng halos walong daang [[Talaan ng mga pulo ng Eskosya|mga pulo]] karamihan ay matatagpuan sa kanluran at hilaga nito.<ref>{{cite news |url =http://www.independent.co.uk/travel/uk/the-complete-guide-to--scottish-islands-754070.html |title =The complete guide to Scottish Islands |work =The Independent |location =London |date =19 Mayo 2001 |first =Jon |last =Winter |archiveurl =https://web.archive.org/web/20110301063015/http://www.independent.co.uk/travel/uk/the-complete-guide-to--scottish-islands-754070.html |archivedate =1 March 2011 |access-date =8 January 2013 |url-status =dead }}</ref> Isa sa mga bantog na pulo ay ang [[Hebrides]], [[Orkney|mga pulo ng Orkney]] at [[Shetland|mga pulo ng Shetland]]. Ang kalatagan ng Eskosya ay pinaghihiwalay ng [[Lamat sa Bulubunduking Hagganan]]–isang [[Lamat (paladutaan)|paladutaaang lamat]]–na tumatawid sa Eskosya mula [[Pulo ng Arran|Arran]] sa kanluran hanggang sa [[Stonehaven]] sa silangan.<ref>{{cite web|url= http://www.scottish-places.info/features/featurefirst7728.html |title= Overview of Highland Boundary Fault |work=Gazetteer for Scotland |publisher=University of Edinburgh |accessdate =27 Disyembre 2010}}</ref> Hinahati ng lamat na ito ang dalawang magkaibang rehiyon: ang [[Bulubunduking Eskoses|Bulubundukin]] sa hilaga at kanluran at ang [[Kapatagang Eskoses|kapatagan]] sa timog at silangan. Ang Bulubunduking rehiyon ang bumubuo sa halos bulubunduking lupain ng Eskosya. Matatagpuan dito ang [[Ben Nevis]] (1,343 metro), ang pinakamataas na tuktok sa buong pulo ng Britanya.<ref>{{cite web|url=http://www.bennevisweather.co.uk/index.asp|title=Ben Nevis Weather|publisher=Ben Nevis Weather|accessdate=26 Oktubre 2008|archive-date=27 Mayo 2012|archive-url=https://www.webcitation.org/67yAqrmVy?url=http://www.bennevisweather.co.uk/index.asp|url-status=dead}}</ref> Ang kapatagan naman ay nagsisimula sa pagitan ng [[Wawa ng Clyde]] at [[Wawa ng Forth]], o mas kilala sa katawagang [[Gitnang Kapatagan|Gitnang Pamigkis]]. Dito rin matatagpuan ang karamihan ng santauhan kabilang ang [[Glasgow]], ang pinakamalaking lungsod sa Eskosya, at ang [[Edimburgo]] and pangulong-lungsod nito. [[File:BenNevis2005.jpg|thumb|left|Ang [[Ben Nevis]] na matatagpuan sa Eskosya, ang pinakamataas na tuktok sa [[Kapuluang Britaniko]].]] Ang [[Gales]] na may lawak na 20,779 kilometrong parisukat ay bumubuo lamang sa kulang-kulang isang-kasampu ng kabuuan ng NK.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/6233450.stm |title=Profile: Wales |work=BBC News |date=9 Hunyo 2010 |accessdate=7 Nobyembre 2010}}</ref> Bulubundukin ang Gales, ngunit mas kakaunti ang matatagpuang bundok sa [[Timog Gales]] kaysa sa [[Hilagang Wales|Hilaga]] at [[Gitnang Gales]] Ang pangunahing santauhan at mga pook kalalangin ay matatagpuan sa Timog Gales, na binubuo ng mga baybaying lungsod ng Cardiff, Swansea at Newport, at sa kanilang hilaga, ang [[Lambak ng Timog Gales]]. Ang pinakamatataas na mga bundok sa Gales ay nasa [[Snowdonia]] kung saan narito ang pinakamataas na tuktok sa Gales, ang [[Snowdon]] ([[Wikang Wales|Gales]]: ''Yr Wyddfa'') na may taas na 1,085 metro. Ang 14, o maaaring 15 mga bundok na may taas na hihigit sa 914 metro ay magkakasamang tinatawag na [[Tatatlong-libuhing Gales]]. Ang Gales ay may mahigit sa 1,200 kilometrong susul. Marami ring mga pulo ang nakapalibot sa lupalop nito, kung saan ang [[Anglesey]] (Gales: ''Ynys Môn'') ang pinakamalaki. Ang [[Hilagang Irlanda|Kahilagaang Irlanda]] ay mayroon lamang lawak na 14,160 kilometrong parisukat at ito ay maburol.<ref>{{cite web|url=http://cain.ulst.ac.uk/ni/geog.htm|title=Geography of Northern Ireland|publisher=University of Ulster|accessdate=22 Mayo 2006}}</ref> Dito matatagpuan ang [[Danaw ng Neagh]], ang pinakamalawak na lawa sa Kapuluang Britaniko, na may lawak na 388 kilometrong parisukat. Ang pinakamataas na tuktok naman ay ang [[Slieve Donard]] na matatagpuan sa [[Kabundukan ng Mourne]] na may taas na 852 metro. === Kapanahunan === {{Main|Kapanahunan ng United Kingdom}} Ang Nagkakaisang Kaharian ay may katamtamang kapanahunan na nakararanas ng masaganang tubig-ulan sa buong taon. Nagbabago ang tanap ayon sa panahon. Malimit itong bumaba sa -11 [[Selsyus|ºS]] o tumaas sa 35 ºS.<ref>{{cite web |url=http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/ |title=UK climate summaries |publisher=Met Office |accessdate=1 Mayo 2011 |archive-date=27 Mayo 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yAsDB9c?url=http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/ |url-status=dead }}</ref> Kadalasang umiihip ang malakas na hangin galing Karagatang Atlantiko sa timog kanluran. Ito ay madalas na may kasamang banayad na pag-ulan. Ngunit hindi nito naaabot ang silangang bahagi kaya’t ang kanlurang bahagi ang laging maulan at ang silangan naman ay tuyo. Ang alimbukay na nanggagaling sa Atlantiko na pinaiinit naman ng [[Look Batis]] ang nagdadala ng banayad na tag-yelo lalo na sa kanluran kung saan ang tag-yelo ay mas basa. Ang tag-araw ay pinakamainit sa timog silangan ng Ingglatera dahil ito ang pinakamalapit sa lupalop ng Europa. Sa hilaga naman nararanasan ang pinakamalamig na tag-araw. Nararanasan ang matinding pagbuhos ng niyebe sa mga matataas na pook sa panahon ng tag-yelo hanggang sa maagang panahon ng tagsibol.<ref>{{cite news|title=Snow News|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-2070541/UK-weather-Snow-Wales-blizzards-arctic-conditions-leave-Britain-shivering.html|work=http://www.dailymail.co.uk/news/article-2070541/UK-weather-Snow-Wales-blizzards-arctic-conditions-leave-Britain-shivering.html|accessdate= 8 Disyembre 2011|location=London|first=Luke|last=Salkeld|date=8 Disyembre 2011}}</ref> === Pampangasiwaang pagkakabaha-bahagi === {{Main|Pampangasiwaang taladutaan ng United Kingdom}} Bago pa man nabuo ang Nagkakaisang Kaharian, ang bawat bansa nito ay may kanya-kanya ng pamamaraan ng pampangasiwaan at taladutaaning patoto. Kaya “walang maituturing na suson ng pampangasiwaang bahagi na karaniwan sa Nagkakaisang Kaharian.” Hanggang sa ika-19 na dantaon, malimit na mabago ang pagkakabahagi ng UK, ngunit mayroong palagiang pagbabago sa mga katungkulan nito. Dahil hindi rin magkakaanyo ang mga pagbabago at sa pagsasalin ng kapangyarihan sa pampook na pamahalaan ng Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda, malayong ang mga susunod na pagbabago ay magiging magkakaanyo. [[Talaksan:Map of the administrative geography of the United Kingdom.png|thumb|right|Ang mga pampangasiwaang pagkakabaha-bahagi ng Nagkakaisang Kaharian.]] Ang pagbuo ng [[Pamahalaang Lokal ng Ingglatera|pampook na pamahalaan ng Ingglatera]] ay masalimuot pati na rin ang pamamahagi ng mga katungkulan nito na naiiba-iba ayon sa pampook na kasunduan. Ang pagsasabatas na nauukol sa pamahalaang pampook ng Ingglatera ay pananagutan ng batasan ng UK at ng [[Pamahalaan ng United Kingdom|Pamahalaan ng Nagkakaisang Kaharian]] dahil walang sariling batasan ang Ingglatera. Ang nakatataas na hanay ng mga [[pagbabahagi ng Ingglatera]] ay ang siyam na [[Rehiyon ng Inglatera|rehiyon ng tanggapan ng Pamahalaan]].<ref>{{cite web |url=http://www.gos.gov.uk/national/ |archiveurl=https://www.webcitation.org/5hYQkeu1p?url=http://www.gos.gov.uk/national/ |archivedate=2009-06-15 |publisher=Government Offices |accessdate=3 Hulyo 2008 |title=Welcome to the national site of the Government Office Network |url-status=dead }}</ref> Ang [[Kalakhang Londres]] ay isang danay na may kapulungang tuwirang hinahalal at may isang punong-bayan simula noong 2000. Ito ay gayon dahil ang panukalang ito ay tinaguyod sa isang [[Pagtutukoy ng Kapamahalaan ng Kalakhang Londres (1998)|pagtutukoy]].<ref>{{cite web |url=http://www.london.gov.uk/london-life/city-government/history.jsp |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080421023053/http://www.london.gov.uk/london-life/city-government/history.jsp |archivedate=2008-04-21 |title=A short history of London government |publisher=Greater London Authority |accessdate=8 Oktubre 2008 |url-status=dead }}</ref> Binalak nito na ang ibang danay ay magkaroon din ng sariling inihalal na [[Kapulungang Rehiyonal ng Inglatera|kapulungan]], ngunit ang panukalang ito ay tinanggihan ng danay ng [[Hilagang Silangang Inglatera|Hilagang Silangan]] sa isang [[Pagtutukoy sa Paglilipat ng Kapangyarihang Pampook sa Hilagang Ingglatera (2004)|pagtutukoy noong 2004]].<ref>{{cite news |url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article503255.ece |title=Prescott's dream in tatters as North East rejects assembly |accessdate =15 Pebrero 2008 |work=The Times |location=London |first1=Jill |last1=Sherman |first2=Andrew |last2=Norfolk |date=5 Nobyembre 2004 |quote= The Government is now expected to tear up its twelve-year-old plan to create eight or nine regional assemblies in England to mirror devolution in Scotland and Wales.}}</ref> Sa ilalim ng danaying hanay, ang ibang danay ng Ingglatera ay may [[Metropolitano at Di-metropolitanong lalawigan ng Innglatera|kapulungang lalawigan]] at kapulungang purok. Ang iba naman ay may pangkaisahang kapamahalaan. Samantala, ang danay ng Kalakhang Londres ay may 32 [[Kabayanan ng Kalakhang Londres|bayan]] at isang lungsod, ang [[Lungsod ng Londres]]. Ang mga Kagawad ng kapulungan ay inihahalal sa [[Pamamaraang Paramihan ng Halal|paraang paramihan ng halal]] sa mga tanurang pang-isahang sapi. Ang ibang paraan naman ay sa pamamagitan ng pamamaraang ''[[multi-member plurality]]'' sa tanurang pangmaramihang sapi.<ref>{{cite web|url=http://www.lga.gov.uk/lga/aio/39780|title=Local Authority Elections|publisher=Local Government Association|accessdate=3 Oktubre 2008|archive-date=2012-01-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20120118195001/http://www.lga.gov.uk/lga/aio/39780|url-status=dead}}</ref> Sa layon ng [[Pamahalaang Pampook ng Eskosya|pamahalaang pampook]], ang Eskosya ay nahahati sa [[Pagkakabaha-bahagi ng Eskosya|32 pook kapulungan]]. Ito ay may magkakaibang lawak at dami ng santauhan. Ang mga lungsod ng [[Glasgow]], Edimburgo, [[Aberdeen]], at [[Dundee]] ay hiwalay na pook kapulungan. Gayon din ang [[Banwahan ng Kapulungang Bulubundukin|Kapulungang Bulubundukin]] na bumubuo sa isang-katlo ng Eskosya ngunit mayroon lamang na humigit 200,000 katao. Sa kasalukuyan, mayroong mga 1,222 kagawad na naihalal sa katungkulan.<ref>{{cite web |url=http://www.psa.ac.uk/2007/pps/Bennie.pdf |title=STV in Scotland: Local Government Elections 2007 |publisher=Political Studies Association |accessdate=2 Agosto 2008 |archive-date=2011-03-20 |archive-url=https://www.webcitation.org/5xJnMrHvK?url=http://www.psa.ac.uk/2007/pps/Bennie.pdf |url-status=dead }}</ref> Sila ay bahagiang pinapasahod. Ang halalan ay isinasagawa sa pamamaraang ''[[single transferable vote]]'' sa isang tanurang maraming sapi. Maaaring humalal ng tatlo o apat na kagawad. Ang bawat kagawad ay hahalal naman ng isang [[Tagapamatnubay (pangmamamayan)|Tagapamatnubay]] o [[Tagapangulo|Tagapamagitan]] na siyang manunugkulan sa mga pagpupulong at tatayo bilang pinuno ng pook na itinalaga sa kanila. Ang mga [[kagawad]] ay napapasailalim ng mga [[kautusan sa asal]] na ipinatutupad ng [[Tagubilin sa mga Pamantayan ng Eskosya]].<ref>Ethical Standards in Public Life framework: {{cite web |title=Ethical Standards in Public Life |url=http://www.scotland.gov.uk/Topics/Government/local-government/ethical-standards |publisher=The Scottish Government |accessdate=3 Oktubre 2008 |archive-date=11 Disyembre 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141211075152/http://www.scotland.gov.uk/Topics/Government/local-government/ethical-standards |url-status=dead }}</ref> Ang kapisanan ng mga kinatawan ng pampook na kapamahalaan ay ang [[Kapulungang Pampook na Kapamahalaan ng Eskosya]] (KAPKE).<ref>{{cite web|url= http://www.cosla.gov.uk/about/decision-making-cosla |title=Who we are |publisher=Convention of Scottish Local Authorities |accessdate= 5 Hulyo 2011}}</ref> Ang [[Pamahalaang Pampook ng Gales|pamahalaang pampook ng Gales]] ay binubuo ng mga 22 pangkaisahang kapamahalaan. Kinabibilangan ito ng mga lungsod ng [[Kardip]], [[Swansea]], at [[Newport]] na may sarili at hiwalay ring pangkaisahang kapamahalaan.<ref>{{cite web|url=http://new.wales.gov.uk/topics/localgovernment/localauthorities/?lang=en|title=Local Authorities|publisher=The Welsh Assembly Government|accessdate=31 Hulyo 2008|archive-date=30 Mayo 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140530004428/http://new.wales.gov.uk/topics/localgovernment/localauthorities/?lang=en|url-status=dead}}</ref> Ang halalan ay ginaganap tuwing ika-apat na taon sa pamamaraang ''[[first-past-the-post]]''.<ref>{{cite web |url=http://www.aboutmyvote.co.uk/how_do_i_vote/voting_systems/local_government_elections_i3.aspx |title=Local government elections in Wales |publisher=[[The Electoral Commission]] |year=2008 |accessdate=8 Abril 2011 |archive-date=2012-06-23 |archive-url=https://www.webcitation.org/68e5BBagx?url=http://www.aboutmyvote.co.uk/how_do_i_vote/voting_systems/local_government_elections_i3.aspx |url-status=dead }}</ref> Bukod sa [[Pulo ng Anglesey]], ang pinakahuling halalan ay naganap noon Mayo 2012. Ang [[Kapisanan ng Pamahalaang Pampook ng Gales]] ay kumakatawan sa mga kapakanan ng pampook na kapamahalaan.<ref>{{cite web|url=http://www.wlga.gov.uk/|title=Welsh Local Government Association|publisher=Welsh Local Government Association|accessdate= 20 Marso 2008}}</ref> Ang [[Pamahalaang Pamppok ng Kahilagaang Irlanda|pamahalaang pampook ng Kahilagaang Irlanda]] ay binubuo na ng 26 kapulungang purok simula pa noong 1973. Ang bawat isa ay naihalal sa pamamaraang ''single transferable vote''. Ang kanilang kapangyarihan ay nakatakda lamang sa pagkuha ng mga basura, pagpatnubay sa mga aso, at pagsasaayos ng mga liwasan at himlayan.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/northern_ireland/4449092.stm |title=NI local government set for shake-up |work=BBC News |date=18 Nobyembre 2005 |accessdate= 15 Nobyembre 2008 |first =Mark |last= Devenport}}</ref> Noong 13 Marso 2008, napagkasunduan ng tagapagpaganap ang panukalang bumuo ng panibagong 11 kagawad at palitan ang kasalukuyang pamamaraan. Ipinagpaliban ang susunod na pampook na halalan sa 2011 upang mapadali ito.<ref>{{cite press release |url=http://www.nio.gov.uk/local-government-elections-to-be-aligned-with-review-of-public-administration/media-detail.htm?newsID=15153 |title=Local Government elections to be aligned with review of public administration |publisher=Northern Ireland Office |date=25 Abril 2008 |accessdate=2 Agosto 2008 |archive-date=2013-02-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130217174725/http://www.nio.gov.uk/local-government-elections-to-be-aligned-with-review-of-public-administration/media-detail.htm?newsID=15153 |url-status=dead }}</ref> ===Mga Sakupbayan=== {{Main|Mga Sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat|Sakupbayan ng Kaputungan}} [[Talaksan:Inside the Reef Cayman.jpg|thumb|left|Ang tanawin ng [[Dagat Karibe]] sa [[Kapuluang Kayman]]. Ang kapuluang ito ay isa sa mga pangunahing pook ng pandaigdigang pananalapi<ref>{{cite web|url=https://www.cibc.com/ca/pwm-global/locations/caribbean/cayman-islands.html |title=CIBC PWM Global - Introduction to The Cayman Islands |publisher=Cibc.com |date=11 Hulyo 2012 |accessdate=17 Agosto 2012}}</ref> at puntahan ng mga manlalakbay.<ref>{{cite news| url=http://traveltips.usatoday.com/cayman-islands-tourism-20845.html | work=USA Today | title=Cayman Islands Tourism | first=Laurie |last=Rappeport }}</ref>]] Ang Nagkakaisang Kaharian ay may paghahari sa labing-pitong mga sakupbayan nito: labing-apat sa sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-Dagat at tatlo sa sakupbayan ng Kaputungan.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.justice.gov.uk/downloads/about/moj/our-responsibilities/Background_Briefing_on_the_Crown_Dependencies2.pdf |access-date=2013-01-08 |archive-date=2019-11-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191102104306/http://www.justice.gov.uk/downloads/about/moj/our-responsibilities/Background_Briefing_on_the_Crown_Dependencies2.pdf |url-status=dead }}</ref> Ang labing-apat na sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-Dagat ay ang mga: [[Anguilla]]; [[Bermuda]]; [[Lupang-sakop ng Britanya sa Antartika|sakupbayan ng Britanya sa Antartika]]; [[Lupang-sakop ng Britanya sa Karagatang Indiya|sakupbayan ng Britanya sa Karagatang Indiya]]; [[Kapuluang Britanikong Birhen]]; [[Kapuluang Cayman]]; [[Kapuluang Falkland]]; [[Gibraltar]]; [[Montserrat]]; [[Santa Helena, Asensiyon at Tristan da Cunha]]; [[Kapuluang Turko at Caicos]]; [[Kapuluang Pitcairn]]; [[Timog Horhe at Kapuluang Timog Sandwich]]; at ang mga [[Akrotiri at Dhekelia|kutang pinamamahalaan sa Tsipre]].<ref>{{cite web |url=http://collections.europarchive.org/tna/20080205132101/www.fco.gov.uk/servlet/Front%3fpagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&c=Page&cid=1013618138295 |title=Overseas Territories |publisher=Foreign & Commonwealth Office |accessdate=6 Setyembre 2010 }}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ang pag-aangkin ng Britanya sa Antartika ay hindi kinikilala ng lahat.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ay.html |title=The World Factbook |publisher=CIA |accessdate=26 Disyembre 2010 |archive-date=25 Disyembre 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225211652/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ay.html%20 |url-status=dead }}</ref> Kung pagsasama-samahin, ang kabuuang lawak ng sakupbayan ng Britanya sa ibayong-dagat ay tinatayang 1,727,570 kilometrong parisukat at may santauhan na humigit-kumulang sa 260,000 katao. Ito ang mga nalabi sa Sasakhari ng Britanya kung saan ang karamihan ay piniling manatiling sakupbayan ng Britanya (Bermuda noong [[Reperendum sa Kasarinlan ng Bermuda (1995)|1995]] at Gibraltar noong [[Reperendum sa Kasarinlan ng Gibraltar (2002)|2002]]). Hindi tulad ng mga sakupbayan ng NK sa ibayong-dagat, ang mga sakupbayan ng Kaputungan ay pagmamay-ari ng [[Kaputungan ng Britanya]].<ref>{{cite web|author=The Committee Office, House of Commons |url=http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200910/cmselect/cmjust/56/5604.htm |title=House of Commons&nbsp;– Crown Dependencies&nbsp;– Justice Committee |publisher=Publications.parliament.uk |accessdate=7 Nobyembre 2010}}</ref> Ito ay kinabibilangan ng [[Kapuluang Bangbang]], ang mga [[kuta]] ng [[Jersey]] at [[Guernsey]] sa [[Bangbang Ingles|Bangbang Inggles]], at ang [[Pulo ng Man]] sa [[Dagat Irlandes]]. Sa kadahilanang ang mga nasasakupan nito ay may sari-sariling pangasiwaan, sila ay [[Mga Bansa sa United Kingdom|hindi bahagi ng Nagkakaisang Kaharian]] o ng [[Samahang Europeo]]. Ganon pa man, ang pamahalaan ng UK ang may pananagutan sa mga ugnayang panlabas at pagtatanggol nito. Ang batasan ng UK ay may kapangyarihang mambatas alang-alang sa kanila. Ngunit ang kapangyarihang maisabatas ang mga panukalang nauukol sa kanilang kapuluan ay nasa kani-kanilang kapulungang mambabatas at sa pahintulot ng [[Kagalang-galang na Kapulungan ng mga Kalihim ng Kanyang Kamahalan|Kapulungan ng mga Kalihim ng Kaputungan]]. Sa Pulo ng Man, ang pahintulot ay kadalasang nagbubuhat sa Tenyenteng Tagapamahala.<ref>{{cite web|url=http://www.gov.je/ChiefMinister/International+Relations/Profile+of+Jersey.htm|title=Profile of Jersey|publisher=[[States of Jersey]]|accessdate=31 Hulyo 2008|quote=The legislature passes primary legislation, which requires approval by The Queen in Council, and enacts subordinate legislation in many areas without any requirement for Royal Sanction and under powers conferred by primary legislation.|archive-date=2006-09-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20060902092534/http://www.gov.je/ChiefMinister/International+Relations/Profile+of+Jersey.htm|url-status=bot: unknown}}</ref> Simula noong 2005, ang bawat sakupbayan ng Kaputungan ay may [[Punong Tagapangasiwa]] bilang kanilang [[pinuno ng pamahalaan]].<ref>[https://archive.is/20121218163134/www.gov.im/lib/news/cso/chiefministertom.xml Chief Minister to meet Channel Islands counterparts - Isle of Man Public Services<!-- Bot generated title -->]</ref> ==Kabanwahan== {{Main|Kabanwahan ng United Kingdom|Kaharian ng United Kingdom|Halalan sa United Kingdom}} [[Talaksan:Elizabeth II greets NASA GSFC employees, May 8, 2007 edit.jpg|thumb|upright|[[Elizabeth II]], [[Monarkiya ng United Kingdom|Haribini ng Nagkakaisang Kaharian]] at ng iba pang [[Realmong Komonwelt|bansa sa Kapamansaan]]]] Ang Nagkakaisang Kaharian ay isang [[kahariang may saligang-batas]] na may [[pamahalaang pangkaisahan]]. Si Haribini [[Elizabeth II]] ang pinuno ng bansa ng NK at ng labinlimang [[Mga Bansa sa Kapamansaan|bansa sa Kapamansaan]]. Ang kaharian ay may “karapatang pagsanggunian, humimok, at magpaalala”.<ref>[[Walter Bagehot|Bagehot, Walter]] (1867) The English Constitution, London:Chapman and Hall, p103</ref> Ang Nagkakaisang Kaharian ay isa sa natatanging apat na mga bansa na may saligang-batas na di-nasusulat.<ref>{{cite web|url=http://www.llrx.com/features/uk2.htm#UK%20Legal%20System|title=A Guide To the UK Legal System|publisher=[[University of Kent|University of Kent at Canterbury]]|accessdate=16 Mayo 2006|author=Sarah Carter|archive-date=27 Mayo 2012|archive-url=https://www.webcitation.org/67yH6Ly5h?url=http://www.llrx.com/features/uk2.htm#UK%20Legal%20System|url-status=dead}}</ref><ref group="tala">Ang Bagong Selanda, Israel at [[San Marino]] ang ibang mga bansa na may saligang-batas na di-nasusulat.</ref> Kung sa gayon, ang [[Saligang-Batas ng United Kingdom|Saligang-Batas ng Nagkakaisang Kaharian]] ay halos lahat binubuo ng kaipunan ng mga iba’t ibang kasulatan tulad ng mga [[palatuntunan]], mga [[kasong naisabatas]] at mga pandaigdigang kasunduan, at ng [[Katipunan sa Saligang-Batas ng Britanya|katipunan sa saligang-batas]]. Dahil walang pagkakaiba ang karaniwang palatuntunan sa “batas pang-saligang-batas”, maaaring “mabago” ito sa pamamagitan ng paglagda ng [[Batasan ng Nagkakaisahang Kaharian|batasan]] ng NK ng isang [[Batas ng Parlamento|Batas ng Batasan]]. Sila ay may kapangyarihang baguhin o tanggalin ang anumang nasusulat o di-nasusulat na bahagi ng saligang-batas. Ngunit, hindi ito maaaring magsabatas na hindi mababago ng mga susunod na Batasan.<ref>{{cite web|url=http://www.parliament.uk/about/how/laws/sovereignty.cfm|title=Official UK Parliament web page on parliamentary sovereignty|publisher=UK Parliament|archiveurl=https://archive.today/20120628214950/http://www.parliament.uk/about/how/sovereignty/|archivedate=2012-06-28|access-date=2013-01-09|url-status=live}}</ref> ===Pamahalaan=== {{main|Pamahalaan ng United Kingdom}} Ang NK ay may [[Pamamaraang Parlamentaryo|pamahalaang pambatasan]] na nakabatay sa [[pamamaraang Westminster]]. Ito ay tinutularan sa daigdig, isang pamana ng Sasakhari ng Britanya. Ang batasan ng Nagkakaisang Kaharian ay tinatawag na Batasan. Ito ay may dalawang kapulungan: ang inihahalal na [[Pamahayan ng mga Hamak]], at ang itinatalagang [[Pamahayan ng mga Panginoon]]. Sila ay nagpupulung-pulong sa [[Palasyo ng Westminster]]. Lahat ng mga panukala ay kailangang may [[Pangkahariang Pahintulot]] bago maisabatas ang mga ito. Ang katungkulan ng pagiging [[pinuno ng pamahalaan]] ng NK ay nasa [[Punong Tagapangasiwa ng United Kingdom|Punong Ministro]].<ref>{{cite web|title = The Government, Prime Minister and Cabinet|work = Public services all in one place|publisher = [[Directgov]]|url = http://direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/UKgovernment/Centralgovernmentandthemonarchy/DG_073444|accessdate = 12 Pebrero 2010|archive-date = 2012-09-21|archive-url = https://web.archive.org/web/20120921004951/http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/UKgovernment/Centralgovernmentandthemonarchy/DG_073444|url-status = dead}}</ref> Siya ay kabilang sa kasapian ng batasan. Ang kasapiang ito ang nagbibigay ng ‘‘halal sa pag-asa’’ ng nakararaming lapian sa Pamahayan ng mga Hamak. Kadalasang ang pinuno ng pinakamalaking lapian sa pamahayan ang nakakakamit nito. Mamimili ang punong tagapangasiwa ng kalupunan ng mga tagapangasiwa na silang maitatalaga naman ng kaharian. Sila ang bubuo ng [[Pamahalaan ng United Kingdom|Pamahalaan ng Kanyang Kamahalaan]]. Sa kaugalian, iginagalang ng Haribini ang anumang maging pasya ng punong tagapangasiwa sa pamamahala. [[Talaksan:Palace of Westminster, London - Feb 2007.jpg|thumb|left|280px|Ang [[Bahay-Hari ng Westminster]], ang luklukan ng dalawang pamahayan ng Batasan ng Nagkakaisang Kaharian]] Ang [[Kalupunan ng mga Tagapangasiwa ng United Kingdom|kalupunan ng mga tagapangasiwa]] ay nakaugaliang kunin sa lapian kung saan kasapi ang Punong Tagapangasiwa. Ito ay kinukuha sa kapwa pamahayan, ngunit kadalasan ito’y manggagaling sa Pamahayan ng mga Hamak. Ang mga naitalaga ay may [[Pananagutan sa Pamahalaan|pananagutan]] sa punong tagapangasiwa. Ang kapangyarihang tagapagpaganap ay ginagamit ng punong tagapangasiwa at ng mga kalupunan nito. Silang lahat ay nanganumpa sa [[Kapulungan ng mga Kalihim ng United Kingdom|Kapulungan ng mga Kalihim ng Nagkakaisang Kaharian]] na maging mga [[Tagapangasiwa ng Kaputungan]]. Si [[Ang Matwid na Kagalang-galang|Mat. na Kgg.]] [[David Cameron]], pinuno ng [[Lapiang Konserbatibo (UK)|Lapiang Konserbatibo]], ang namumuno sa pakikiisa sa pangatlong lapian ng NK, ang mga [[Demokratang Liberal (UK)|Demokratang Liberal]]. Simula noong 11 Mayo 2010, si Cameron ang Punong Tagapangasiwa, [[Pangulong Panginoon ng Ingatang-yaman]], at [[Tagapangasiwa sa Paglilingkod-bayan]].<ref>{{Cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/election_2010/8675265.stm |title=David Cameron is UK's new prime minister |date=11 Mayo 2010 |work=BBC News |accessdate =11 Mayo 2010}}</ref> Upang maihalal sa Pamahayan ng mga Hamak, kinakailangang ang isa ay mapili bilang kasapi ng batasan. Ito ay sa pamamagitan ng [[Pamamaraang Paramihan ng Halal|paramihan ng halal]] sa bawat kapisanang panghalalan. Ang NK ay kasalukuyang nahahati sa [[Kapisanang Panghalalan ng United Kingdom|650 kapisanang panghalalan]]. Nagsisimula ang pangkalahatang halalang ito sa paghayag ng hari, matapos pagpayuhan ng punong ministro. Sinasaad sa [[Batas Parlamento ng 1911 at 1949|Batas Batasan ng 1911 at 1949]] na kinakailangan ang panibagong halalan limang taon ang nakalipas bago ang huli. Ang tatlong pangunahing lapian sa NK ay ang mga Lapiang Konserbataibo, [[Lapian ng Manggagawa (UK)|Lapian ng Manggagawa]], at ang Demokratang Liberal. Noong nakaraang pangkalahatang halalan ng 2010, ang mga naluklok sa tatlong lapiang ito ay 622 sa 650 luklukan sa Pamahayan ng mga Hamak.<ref>{{cite web|url=http://www.nsd.uib.no/european_election_database/country/uk/|title=United Kingdom|work=European Election Database|publisher=Norwegian Social Science Data Services|accessdate=3 Hulyo 2010}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/politics/2010/may/28/general-election-2010-conservatives|title=Thirsk and Malton: Conservatives take final seat in parliament|work=The Guardian |location=London|last=Wainwright|first=Martin|date=28 Mayo 2010|accessdate=Huloy 3,2010}}</ref> Ang karamihan sa mga natirang luklukan ay nakamit ng mga lapiang lumalaban sa kani-kanilang pook sa NK: ang [[Pambansang Lapiang Eskoses]] (sa eSKOSYA lamang); ''[[Plaid Cymru]]'' (sa Gales lamang); at ang [[Lapiang Demokratikong Samahang Manggagawa]], [[Lapiang Demokratikong Lipunan at Manggagawa]], [[Lapiang Manggagawa ng Ulster]], at ''[[Sinn Féin]]'' (sa Kahilagaang Irlanda lamang bagaman ang ''Sinn Féin'' ay lumalaban din sa mga halalan sa Republika ng Irlanda). Alinsunod sa patakaran ng lapian, wala pang naihalal na kasapi ng ''Sinn Féin'' ang kailanman dumalo sa Pamahayan ng mga Hamak upang katawanin ang kanilang kapisanang panghalalan dahil sa pangangailangang panunumpa sa katapatan sa kaharian. Gayunpaman, ang kasalukuyang limang KP na ''Sinn Féin'' ay ginagamit ang mga tanggapan at ibang kagamitan sa Westminster.<ref>{{Cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/1771635.stm |title=Sinn Fein moves into Westminster |work=BBC News |date=21 Enero 2002 |accessdate =17 Oktubre 2008}}</ref> Ang NK ay may kasalukuyang 72 mga [[Kasapi ng Parlamentong Europeo para sa United Kingdom 2009-2014|KPE]] na naihalal para sa [[Parlamentong Europeo|Batasang Europeo]]. Sila ay naihalal sa 12 kapisanang panghalalan na may [[pangmaramihang sapi]].<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/shared/bsp/hi/elections/euro/09/html/ukregion_999999.stm |title= European Election: United Kingdom Result |work=BBC News |date =8 Hunyo 2009}}</ref> ===Pangasiwaang ginawaran=== {{Main|Pangasiwaang gawaran sa United Kingdom|Tagapagpaganap ng Hilagang Irlanda|Pamahalaang Eskoses|Pamahalaang Gales}} [[Talaksan:Scotland Parliament Holyrood.jpg|thumb|alt=Modern one-story building with grass on roof and large sculpted grass area in front. Behind are residential buildings in a mixture of styles.|Ang [[Gusali ng Pambatasang Eskoses]] sa [[Holyrood, Edimburgo|Holyrood]] ang luklukan ng [[Parlamentong Eskoses|Batasang Eskoses]]]] Ang Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda ay may kanya-kanyang [[Tagapagpaganap (pamahalaan)|pamahalaan o tagapagpaganap]] na binigyang-kapangyarihan. Ito ay pinamumunuan ng isang [[Pangulong Tagapangasiwa]] (o sa Kahilagaang Irlanda, isang [[diyarka]]l na [[Pangulong Tagapangasiwa at kinatawang Pangulong Tagapangasiwa]]) at isang [[batasang may iisang pamahayan]]. Ngunit ang Ingglatera, ang pinakamalaking bansa sa Nagkakaisang Kaharian, ay walang mga ganitong pamahalaan na ginawaran. Bagkus, sila ay tuwirang pinangagasiwaan at pinagbabatas ng pamahalaan at batasan ng NK. Sa kadahilanang ito, umusbong ang tinatawag na [[Katanugang Kanlurang Lothian]] na nauukol sa pakikilahok ng mga kasapi ng batasan (KP) ng Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda,<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/3432767.stm |title=Scots MPs attacked over fees vote |work=BBC News |date=27 Enero 2004 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> sa mga bagay o suliranin na kaugnay lamang sa Ingglatera.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/talking_politics/82358.stm |title=Talking Politics: The West Lothian Question |work=BBC News |first=Brian |last=Taylor |date=1 Hunyo 1998 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> Ang [[Pamahalaang Eskoses]] at ang [[Parlamentong Eskoses|batasan]] nito ay may malaking saklaw sa mga anumang bagay na hindi [[Mga Bagay na Nakalaan|katangi-tanging nakalaan lamang]] sa batasan ng NK, tulad ng [[Edukasyon sa Eskosya|katuruan]],[[Pambansang Palingkuran sa Kalusugan ng Scotland|kalusugan]], [[Batas Eskoses]], at ang [[Pamahalaang Lokal ng Scotland|pamahalaang pampook]].<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/events/scotland_99/the_scottish_parliament/310036.stm |title=Scotland's Parliament&nbsp;– powers and structures |work=BBC News |date=8 Abril 1999 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> Noong nakaraang [[Pangkalahatang Halalan sa Parlamentong Eskoses, 2011|halalan ng 2011]], ang Pambansang Lapiang Eskoses ay muling nailuklok, kasama ang karamihan sa kanila, sa Batasang Eskoses. Ang kanilang pinuno ay si [[Alex Salmond]], ang [[Pangulong Tagapangasiwa ng Eskosya]].<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/6659531.stm |title=Salmond elected as first minister |work=BBC News |date=16 Mayo 2007 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-13305522 |title= Scottish election: SNP wins election |work=BBC News |date= 6 Mayo 2011}}</ref> Noong 2012, ang pamahalaan ng NK at Eskosya ay nagkasundo sa talakayan ng isang reperendum patungkol sa kasarinlan ng Eskosya sa 2014. Ang [[Pamahalaang Gales]] at ang [[Pambansang Kapulungan ng Gales]] ay mas may maliit na kapangyarihan kaysa ng sa naibigay sa Eskosya.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/events/wales_99/the_welsh_assembly/309033.stm |title=Structure and powers of the Assembly |work=BBC News |date=9 Abril 1999 |accessdate21 Oktubre 2008}}</ref> Maaaring magsabatas ang Kapulungan tungkol sa mga bagay na binigyang-kapangyarihan sa pamamagitan ng [[Batas sa Pambansang Kapulungan ng Gales|Batas ng Kapulungan]]. Ayon sa batas, hindi ito nangangailangan ng pahintulot buhat sa Westminster. Nanalo ang mumunting Lapian ng Manggagawa noong nakaraang [[Halalan ng Pambansang Kapulungan ng Gales, 2011|halalan ng 2011]]. Pinamumunuan ito ni [[Carwyn Jones]]. Ang [[Tagapagpaganap ng Hilagang Irland]] at ang [[Kapulungan ng Hilagang Ireland|Kapulungan]] nito ay may mga kapangyarihang nahahambing sa binigay sa Eskosya. Ang Tagapagpaganap ay pinamumunuan ng isang [[diyarka]] na kumakatawan sa mga kasapi ng [[Tinalaga ng Manggagawa|manggagawa]] at mga [[Tinalaga ng mga Makabansa|makabansa]] sa Kapulungan. Sa kasalukuyan, si [[Peter Robinson (politiko)|Peter Robinson]] ng [[Lapiang Demokratikong Manggagawa]], at si [[Martin McGuinness]] ng ''[[Sinn Féin]]'' ang mga [[Pangulong Tagapangasiwa at kinatawang Pangulong Tagapangasiwa]]. Ang NK ay walang [[saligang-batas na nasusulat]]. Ang mga bagay na nauukol sa saligang-batas ay isa sa mga kapangyarihang hindi binigay sa Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda. Ayon sa turo ng [[Kalayaan ng Parlamentaryo sa United Kingdom|Kalayaan ng Pambatasan]], ang batasan ng NK ay maaaring alisin ang Batasang Eskoses, Kapulungang Gales, at Kapulungang Kahilagaang Irlanda.<ref>N. Burrows, [http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/1468-2230.00203/abstract "Unfinished Business: The Scotland Act 1998"], ''The Modern Law Review'', vol. 62, issue 2, (Marso 1999), p. 249: "The UK Parliament is sovereign and the Scottish Parliament is subordinate. The White Paper had indicated that this was to be the approach taken in the legislation. The Scottish Parliament is not to be seen as a reflection of the settled will of the people of Scotland or of popular sovereignty but as a reflection of its subordination to a higher legal authority. Following the logic of this argument, the power of the Scottish Parliament to legislate can be withdrawn or overridden..."</ref><ref>M. Elliot, [http://icon.oxfordjournals.org/content/2/3/545.abstract "United Kingdom: Parliamentary sovereignty under pressure"], ''International Journal of Constitutional Law'', vol. 2, issue 3, (2004), pp. 553–554: "Notwithstanding substantial differences among the schemes, an important common factor is that the U.K. Parliament has not renounced legislative sovereignty in relation to the three nations concerned. For example, the Scottish Parliament is empowered to enact primary legislation on all matters, save those in relation to which competence is explicitly denied ... but this power to legislate on what may be termed "devolved matters" is concurrent with the Westminster Parliament's general power to legislate for Scotland on any matter at all, including devolved matters ... In theory, therefore, Westminster may legislate on Scottish devolved matters whenever it chooses..."</ref> Sa katunayan, noong 1972, pinagkaisahan ng Batasan ng NK na [[Batas sa Hilagang Irlanda ng 1972 (panamantalang pagtatakda)|antalahin]] ang pagkakatatag ng [[Batasan ng Hilagang Irlanda|Batasan ng Kahilagaang Irlanda]]. Ito ang naging alinsunuran patungkol sa mga napapanahong kapisanang bingyang-kapangyarihan.<ref>G. Walker,[http://www.jstor.org/stable/10.1086/644536 "Scotland, Northern Ireland, and Devolution, 1945–1979"], ''Journal of British Studies'', vol. 39, no. 1 (Enero 2010), pp. 124 & 133.</ref> Sa kaugalian, malayong mangyaring tanggalin ng batasan ng NK ang pagbibigay-kapangyarihan dahil sa mga pinagkasunduang taliktik noong mapagpasyahan ang reperendum na ito.<ref>A. Gamble, [http://publius.oxfordjournals.org/content/36/1/19.short "The Constitutional Revolution in the United Kingdom"], ''Publius'', volume 36, issue 1, p. 29: "The British parliament has the power to abolish the Scottish parliament and the Welsh assembly by a simple majority vote in both houses, but since both were sanctioned by referenda, it would be politically difficult to abolish them without the sanction of a further vote by the people. In this way several of the constitutional measures introduced by the Blair government appear to be entrenched and not subject to a simple exercise of parliamentary sovereignty at Westminster."</ref> Mas malaki kaysa sa Eskosya at Gales ang mga talikitang pinataw sa kapangyarihan ng batasan ng NK na makialam sa pagbibigay-kapangyarihan sa Kahilagaang Irlanda dahil ito ay nakabatay sa kasunduan sa pagitan ng [[Pamahalaan ng Irlanda]].<ref>E. Meehan, [http://pa.oxfordjournals.org/content/52/1/19.short "The Belfast Agreement—Its Distinctiveness and Points of Cross-Fertilization in the UK's Devolution Programme"], ''Parliamentary Affairs'', vol. 52, issue 1 (1 Enero 1999), p. 23: "[T]he distinctive involvement of two governments in the Northern Irish problem means that Northern Ireland's new arrangements rest upon an intergovernmental agreement. If this can be equated with a treaty, it could be argued that the forthcoming distribution of power between Westminister and Belfast has similarities with divisions specified in the written constitutions of federal states... Although the Agreement makes the general proviso that Westminister's 'powers to make legislation for Northern Ireland' remains 'unaffected', without an explicit categorical reference to reserved matters, it may be more difficult than in Scotland or Wales for devolved powers to be repatriated. The retraction of devolved powers would not merely entail consultation in Northern Ireland backed implicitly by the absolute power of parliamentary sovereignty but also the renegotiation of an intergovernmental agreement".</ref> ===Batas at katarungang pangkrimen=== {{Main|Batas ng United Kingdom}} [[Talaksan:Royal courts of justice.jpg|thumb|left|Ang mga [[Makaharing Kahukuman ng Katarungan|Maharlikang Kahukuman ng Katarungan]] ng [[Inglatera at Gales|Ingglatera at Gales]]]] Ang Nagkakaisang Kaharian ay walang iisang pamamaraang legal dahil ayon sa Bahagi 19&nbsp;ng [[Kasunduan ng Samahan|Kasunduan ng Samahan ng 1706]], pinagkakaloob nito ang pagpapatuloy ng isang hiwalay na pamamaraang legal sa Eskosya.<ref>{{cite web |url=http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |title=The Treaty (act) of the Union of Parliament 1706 |publisher=Scottish History Online |accessdate=Oktubre 5, 2008 |archive-date=2002-07-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20020712045730/http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |url-status=dead }}</ref> Sa kasalukuyan, ang NK ay may tatlong magkakaibang [[Mga Pamamaraang Legal ng Daigdig|pamamaraang legal]]: [[Batas Ingles|Batas Inggles]], [[Kahukuman ng Hilagang Ireland|Batas Kahilagaang Irlanda]] at [[Batas Eskoses]]. Naitatag ang [[Kataas-taasang Hukuman ng United Kingdom|Kataas-taasang Hukuman ng Nagkakaisang Kaharian]] noong Oktubre 2009 at pinalitan nito ang [[Katungkulang Panghukuman ng Pamahayan ng mga Panginoon|Lupon sa Paghahabol ng Pamahayan ng mga Panginoon]].<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/8283939.stm |title =UK Supreme Court judges sworn in |work=BBC News |date=5 Oktubre 2009}}</ref><ref>{{PDFlink|[http://www.dca.gov.uk/consult/supremecourt/supreme.pdf Constitutional reform: A Supreme Court for the United Kingdom]|252&nbsp;KB}}, Department for Constitutional Affairs. Retrieved 22 Mayo 2006.</ref> Ang [[Panghukumang Lupon ng Kapulungan ng mga Kalihim]] at ang mga kasapi ng Kataas-taasang Hukuman ang pinakamataas na hukuman sa paghahabol sa maraming bansa sa Kapamansaan, mga [[Lupang-sakop ng Britanya sa Ibayong-dagat|sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat]], at sa [[Lupang-sakop ng Kaputungan|sakupbayan ng Kaputungan]].<ref>[http://www.jcpc.gov.uk/about/role-of-the-jcpc.html "Role of the JCPC"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111215093114/http://www.jcpc.gov.uk/about/role-of-the-jcpc.html |date=2011-12-15 }}. Judicial Committee of the Privy Counci. Retrieved 11 Setyembre 2012</ref> Ang Batas Inggles, na umiiral sa [[Inglatera at Gales|Ingglatera at Gales]], at [[Batas Hilagang Irlandes]] ay kapwa nakabatay sa palatuntunin ng [[Batas Panlahat]].<ref>{{Cite book |url=http://books.google.com/?id=AF303DEl0MkC&pg=PA298 |first=Andrew |last=Bainham |title=The international survey of family law:1996 |page=298 |isbn=978-90-411-0573-8 |year=1998 |publisher=Martinus Nijhoff |location =The Hague}}</ref> Ayon sa umiiral na mga palatuntunan, ang Batas Panlahat ay nabubuo sa paggamit ng mga hukom ng mga kautusan, alinsunuran, at bihasang pangingisip sa mga nahagap na datos, sa pagpapaliwanag sa mga hatol na may kaugnayan sa palatuntuning legal. Ang mga ito ay maiiakma sa mga susunod na kasong kahalintulad nito ([[Stare Decisis|''stare decisis'']]).<ref>{{Cite book |url= http://books.google.com/?id=a4ddQNrt8e8C&pg=PA371 |title=World dictionary of foreign expressions |author=Adeleye, Gabriel; Acquah-Dadzie, Kofi; Sienkewicz, Thomas; McDonough, James |page=371 |isbn=978-0-86516-423-9 |year =1999 |location =Waucojnda, IL |publisher=Bolchazy-Carducci}}</ref> Ang [[Kahukuman ng Inglatera at Gales|Kahukuman ng Ingglatera at Gales]] ay pinamumunuan ng [[Pangulong Kahukuman ng Inglatera at Gales|Pangulong Kahukuman ng Ingglatera at Gales]], na binubuo ng [[Hukuman sa Paghahabol ng Inglatera at Gales|Hukuman sa Paghahabol]], ang [[Mataas na Hukuman ng Katarungan]] (para sa kasong pangmamamayan), at ang [[Hukuman ng Kaputungan]] (para sa kasong kriminal). Ang Kataas-taasang Hukuman ang pinamataas na hukuman sa Ingglatera, Gales, at Kahilagaang Irlanda para sa mga paghahabol sa kasong pangmamamayan at kriminal. Ang anumang pasya ng hukumang ito ay maiiakma sa bawat ibang hukumang nasasakupan nito.<ref>{{cite web |url=http://www.alpn.edu.au/node/66 |title=The Australian courts and comparative law |publisher=Australian Law Postgraduate Network |accessdate=28 Disyembre 2010 |archive-date=14 Abril 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130414202207/http://alpn.edu.au/node/66 |url-status=dead }}</ref> [[Talaksan:High Court of Justiciary.jpg|thumb|right|upright|Ang [[Mataas na Hukuman ng Punong Hukom]]–ang [[Dalubhasaan sa Katarungan|Kataas-taasang]] [[Katarungang Kriminal|Hukumang Kriminal]] ng [[Eskosya]].]] Ang Batas Eskoses ay may magkahalong pamamaraan na nakabatay sa mga palatuntunin ng batas panlahat at[[Batas Pangmamamayan (pamamarang legal)|batas pangmamamayan]]. Ang mga pangunahing hukuman ay ang [[Hukuman ng Kapulungan]] para sa mga kasong pangmamamayan,<ref>{{cite web|url=http://www.scotcourts.gov.uk/session/index.asp|title=Court of Session&nbsp;– Introduction|publisher=Scottish Courts|accessdate=5 Oktubre 2008}}</ref> at ang [[Mataas na Hukuman ng Punong Hukom]] para sa mga kasong criminal.<ref>{{cite web|url=http://www.scotcourts.gov.uk/justiciary/index.asp|title=High Court of Justiciary&nbsp;– Introduction|publisher=Scottish Courts|accessdate=5 Oktubre 2008}}</ref> Ayon sa Batas Eskoses, ang Kataas-taasang Hukuman ng Nagkakaisang Kaharian ay ang pinakamataas na hukuman sa paghahabol para sa mga kasong pangmamamayan.<ref>{{cite web|url=http://www.publications.parliament.uk/pa/ld199697/ldinfo/ld08judg/bluebook/bluebk03.htm|title=House of Lords&nbsp;– Practice Directions on Permission to Appeal|publisher=UK Parliament|accessdate=22 Hunyo 2009}}</ref> Ang mga [[Hukumang Eskribano|hukumang eskribano]] ang lumilitis sa mararaming kasong pangmamamayan at kriminal. Dito rin nililitis ang mga kasong kriminal sa pamamagitan ng inampalan, na kilala sa katawagang “takdang hukuman ng eskribano”, o kung walang inampalan, “di-takdang hukuman ng eskribano”.<ref>{{cite web|url=http://www.scotcourts.gov.uk/introduction.asp|title=Introduction|publisher=Scottish Courts|accessdate=5 Oktubre 2008}}</ref> Naiiba ang pamamaraang legal sa Eskosya sa pagkakaroon nito ng tatlong maaaring maging hatol sa [[paglilitis]] ng isang kasong kriminal: ''[[May-sala (batas)|may-sala]]'', ''[[Walang-sala (batas)|walang-sala]]'', at ''”[[di-napatunayan]]”''. Mapapawalang-sala ang isang tao kung ang hatol ay “walang-sala” at “di-napatunayan”. Hindi na rin ito maaaring malitis muli.<ref>{{Cite news |url= http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/scotland/article431121.ece |title=The case for keeping 'not proven' verdict |work=The Sunday Times |first =Tim |last =Luckhurst |accessdate=5 Oktubre 2008 |location=London |date=20 Marso 2005}}</ref> Tumaas ang krimen sa Ingglatera at Gales sa pagitan ng taong 1981 at 1995. Ngunit ayon sa mga [[Estatistika sa Krimen ng United Kingdom|Palaulatan sa krimen]], ito ay bumaba ng 48% (1995-2008) simula noon. Sa katulad na mga taon, ang [[Populasyon sa Bilangguan ng Inglatera at Gales|santauhan sa bilangguan ng Ingglatera at Gales]] ay makalawang tumaas sa bilang na hihigit sa 80,000. Sa bawat 100,000 katao, may 147 nabibilanggo at dahil dito, ang Ingglatera at Gales ang may pinakamataas na paglaki sa bilang ng nabibilanggo sa buong Kanluraning Europa.<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/7235438.stm |title=New record high prison population |work=BBC News |date=8 Pebrero 2008 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> Ang [[Palingkurang Bilibid ng Kanyang Kamahalan]], na may pananagutan sa [[Pangagasiwa sa Katarungan (UK)|Pangangasiwa sa Katarungan]], ang namamahala sa halos lahat na mga bilangguan sa Ingglatera at Gales. Ang krimen naman sa Eskosya ay bumaba sa pinakamababa nitong tala sa loob ng 32 taon noong 2009-10. Ito ay bumaba ng sampung bahagdan.<ref>{{Cite press release |url=http://www.scotland.gov.uk/News/Releases/2010/09/07111730 |title=Crime falls to 32 year low |publisher=Scottish Government |date=7 Setyembre 2010 |accessdate=21 Abril 2011 |archive-date=2 Hulyo 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140702092202/http://www.scotland.gov.uk/News/Releases/2010/09/07111730 |url-status=dead }}</ref> Sa magkatulad na taon, bumaba rin ang santauhan sa mga bilangguan sa Eskosya na mayroon lamang hihigit sa 8,000 katao.<ref>{{cite web |url=http://www.sps.gov.uk/default.aspx?documentid=7811a7f1-6c61-4667-a12c-f102bbf5b808 |title=Prisoner Population at Friday 22&nbsp;Agosto 2008 |publisher=Scottish Prison Service |accessdate=28 Agosto 2008}}</ref> Ito ang pinakamababang naitala sa kasaysayan ng Eskosya.<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/7587724.stm |title=Scots jail numbers at record high |work=BBC News |date=29 Agosto 2008 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> Ang [[Palingkurang Bilibid ng Eskosya]], na may pananagutan sa [[Kalihim sa Tagapangasiwa ng Katarungan]], ang namamahala sa mga bilangguan sa Eskosya. Ayon sa pag-uulat ng Ugnayan sa Araling Pagmamatyag noong 2006, napag-alamang ang NK ang may pinakamataas na antas ng [[Pagmamatyag sa Madla|pagmamatyag sa madla]] sa lahat ng mga mauunlad na bansa sa Kanluranin.<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/6108496.stm| title=Britain is 'surveillance society'| accessdate=6 Disyembre 2010 |work=BBC News |date=2 Nobyembre 2006}}</ref> ===Ugnayang panlabas=== {{Main|Ugnayang panlabas ng United Kingdom}} [[Talaksan:David Cameron and Barack Obama at the G20 Summit in Toronto.jpg|left|thumb|Si [[David Cameron]], ang Punong Tagapangasiwa ng Nagkakaisang Kaharian, at si [[Barack Obama]], ang Pangulo ng Nagkakaisang Pamahalaan, sa [[Pagpupulong ng P-20 sa Toronto (2010)|pagpupulong ng P-20 sa Toronto noong 2010]].]] Ang NK ay isang [[Limang Bigatin (Mga Nagkakaisang Bansa)|panatilihang kasapi]] ng [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa]]. Ito ay kasapi sa mga sumusunod: [[Kapisanan ng Kasunduan sa Hilagang Atlantiko]] (KKHA), [[Kapamansaan ng mga Bansa]], [[Pangkat ng Pito (P7)|Pangkat ng Pito]] (P7), [[Pangkat ng Walo (P8)|Pangkat ng Walo]] (P8), [[Pangkat ng Dalawampu (P20)|Pangkat ng Dalawampu]] (P20), [[Kapisanan sa Pakikipagtulungan sa Ekonomiya at Pagpapaunlad|Kapisanan sa Pakikipagtulungan sa agimat at Pagpapaunlad]] (KPEP), [[Kapisanan ng Pandaigidigang Kalakalan]] (KPK), [[Kapulungan ng Europa]], [[Kapisanan sa Pangkatiwasayan at Pakikipagtulungan sa Europa]] (KKPE), at ng [[Samahang Europeo]] (SE). Masasabing may ''[[Katangi-tanging Ugnayan]]'' ang NK sa Nagkakaisang Pamahalaan,<ref>Swaine, Jon (13 Enero 2009). [http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/barackobama/4226246/Barack-Obama-presidency-will-strengthen-special-relationship-says-Gordon-Brown.html "Barack Obama presidency will strengthen special relationship, says Gordon Brown"]. ''The Daily Telegraph'' (London). Retrieved 3 Mayo 2011.</ref><ref>Kirchner, E. J.; Sperling, J. (2007). ''Global Security Governance: Competing Perceptions of Security in the 21st Century''. London: Taylor & Francis. p. 100. ISBN 0-415-39162-8</ref> isang matalik na pagka-kasama naman sa Pransiya o isang ''[[Entente cordiale]]'' dahil naghihiraman ito sa teknolohiya sa sandatang nukleyar. Ang NK ay may matalik ding ugnayan sa Republika ng Irlanda dahil kapwa sila nagkasundo sa isang [[Kaayunan sa Pook-lakbayan]].<ref>{{cite news|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-1054462/British-Army-enjoys-recruitment-boom-Irish-Republic-troops-leave-Northern-Ireland.html|title=British Army enjoys recruitment boom from Irish Republic after troops leave Northern Ireland|accessdate=4 Enero 2012|work=Daily Mail |date=10 Setyembre 2008|first=Rebecca|last=Camber|location=London}}</ref> Lalong umiigting ang pandaigdigang kalakasan ng Britanya sa pamamagitan ng mga ugnayan sa kalakal, pamumuhunan sa ibayong-dagat, [[opisyal na pagtulong sa pagpapaunlad]], at panghukbong pakikilahok.<ref>[http://www.parliament.the-stationery-office.co.uk/pa/cm200809/cmselect/cmintdev/220/22007.htm "DFID's expenditure on development assistance"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130112222226/http://www.parliament.the-stationery-office.co.uk/pa/cm200809/cmselect/cmintdev/220/22007.htm |date=2013-01-12 }}. UK Parliament. Retrieved 3 Mayo 2011.</ref> ===Panghukbo=== {{Main|Sandatahang Lakas ng Britanya}} {{Multiple image|direction=vertical|align=right|image1=HMS Daring D32 (3).jpg|image2=Challenger II.jpg|image3=Eurofighter Typhoon 02.jpg|width1=150|width2=150|width3=150|footer=Ang [[Pangwasak na Uri-45]], ''[[Challenger 2]]'' at ''[[Eurofighter]]''.}} Ang [[sandatahang lakas]] ng NK ay kilala rin sa tawag na ''[[Sandatahang Lakas ng Britanya|Sandatahang Lakas ng Kanyang Kamahalan]]'' o ''Sandatahang Lakas ng Kaputungan''.<ref>[http://www.raf.mod.uk/legalservices/p3chp29.htm Armed Forces Act 1976, Arrangement of Sections], raf.mod.uk</ref> Ito ay binubuo ng tatlong mga sangay na bihasa sa paninilbihang panghukbo: ang [[Panilbihang Pandagat (United Kingdom)|Panilbihang Pandagat]] (kabilang ang [[Makaharing Hukbong Pandagat|Maharlikang Hukbong Pandagat]], [[Makaharing Hukbong Kawal Pandagat|Maharlikang Hukbong Kawal Pandagat]] at ang [[Makaharing Katulong na Pulutong ng Sasakyang Pandagat|Maharlikang Katulong na Pulutong ng Sasakyang Pandagat]]), ang [[Hukbong Katihan ng Britanya]], at ang [[Makaharing Hukbong Panghimpapawid|Maharlikang Hukbong Panghimpapawid]].<ref>{{cite web|accessdate=21 Pebrero 2012|publisher=Ministry of Defence|title=Ministry of Defence|url=http://www.mod.uk/DefenceInternet/Home/}}</ref> Ang sandatahang lakas ay pinamamahalaan ng [[Pangasiwaan sa Pagtatanggol (United Kingdom)|Pangasiwaan sa Pagtatanggol]] at pinapalakad ng [[Kapulungan sa Pagtatanggol ng United Kingdom|Kapulungan sa Pagtatanggol]] na pinamumunuan naman ng [[Kalihim ng Pamahalaan sa Pagtatanggol]]. Ang mga kasapi sa lakas ay may panunumpa sa katapatan sa [[Kaharian ng United Kingdom|hari ng Britanya]], ang [[Punong Komandante]].<ref name=Speaker>[http://www.parliament.uk/business/news/2012/march/speaker-addresses-hm-the-queen/ Parliament] Speaker addresses Her Majesty Queen Elizabeth II, 20 Marso 2012</ref> Ayon sa magkakaibang mga sanggunian, kabilang ang [[Surian sa Pananaliksik sa Pandaigdigang Kapayapaan ng Estokolmo]] at ang Pangasiwaan sa Pagtatanggol, ang Nagkakaisang Kaharian ang ika-apat sa may pinakamataas na [[Tala ng mga bansa ayon sa panghukbong paggugol|panghukbong paggugol]]. Ang kabuuang paggugol sa pagtatanggol ay tinatayang nasa 2.3% hanggang 2.6% ng pambansang KGK.<ref>{{cite web|url=http://www.mod.uk/DefenceInternet/AboutDefence/Organisation/KeyFactsAboutDefence/DefenceSpending.htm |title=Defence Spending |publisher=Ministry of Defence |accessdate=6 Enero 2008}}</ref> Ang Sandatahang Lakas ay may katungkulang ipagtanggol ang NK at ang mga sakupbayan nito sa ibayong-dagat, itaguyod ang kapakanan ng NK sa pandaigdigang kaligtasan, at pagsisikap sa pagpapanatili ng pandaigdigang kapayapaan. Ang NK ay panatilihang masugid na nakikilahok sa [[Kapisanan ng Kasunduan sa Hilagang Atlantiko|KKHA]], [[Punong Himpilan ng Hukbong Kaanib sa Agarang Tugon]], [[Kasunduan sa Pagtatanggol ng Limang Bigatin]], [[Pagsasanay sa Bingit ng Pasipiko]], at iba pang mga pandaigdigang pakikipatulungan. Ang NK ay may pinapanatiling mga pulutong at gusaling panghukbo sa ibayong-dagat. Ito ay matatagpuan sa [[Pulo ng Asensiyon]], [[Panghukbo ng Belize|Belize]], [[Panghukbong Lakas na nakahimpil sa Brunay|Brunay]], [[Pulutong sa Pagsasanay ng Hukbong Katihan ng Britanya sa Suffield|Kanada]], [[Mga Kutang Pinamamahalaan|Tsipre]], [[Diego Garcia]], [[Panghukbo ng Kapuluang Falkland|Kapuluang Falkland]], [[Britanikong Lakas sa Alemanya|Alemanya]], [[Britanikong Lakas sa Gibraltar|Gibraltar]], [[Kenya]] at [[Katar]]. Ang Maharlikang Hukbong Pandagat ay kahanga-hanga sa pagiging [[Panlaot na Hukbong Pandagat|panlaot]] nito. Isa ito sa tatatlong bansa lamang na may kakayahang panlaot. Kabilang dito ang [[Hukbong Pandagat ng Pransiya]] at [[Hukbong Pandagat ng Nagkakaisang Pamahalaan]].<ref>{{cite web|url=http://www.henryjacksonsociety.org/stories.asp?pageid=49&id=279|title=The Royal Navy: Britain's Trident for a Global Agenda&nbsp;– The Henry Jackson Society|publisher=Henry Jackson Society|accessdate=17 Oktubre 2008|archive-date=2011-10-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20111013070014/http://www.henryjacksonsociety.org/stories.asp?pageid=49&id=279|url-status=dead}}</ref> Kahanga-hanga rin ito sa paghahatid ng Pananggalang Nukleyar ng NK sa tulong ng [[Pagbabanghay sa Britanikong Salapang]] at sa apat na [[Submarinong ''Vanguard'']]. Ito rin ay may maraming mga pulutong ng sasakyang pandagat, mga bapor, mga [[taga-dala ng eroplano]], isang [[Salakay-anpibyas na Bapor|taga-dala ng helikoptero]], mga [[pantalan]], [[submarinong nukleyar]], ''[[guided missile destroyer]]'', mga [[pragata]], ''[[mine-countermeasure vessels]]'', at mga [[Bapor Pang-ronda|bapor pang-ronda]]. Sa kalaunan, magkakaroon ito ng dalawan pang bagong taga-dala ng eroplano: ang [[BKK Reyna Isabel (R08)|BKK ''Haribini Isabel'']] at [[BKK Prinsipe ng Gales (R09)|BKK ''Prinsipe ng Gales'']]. Ang [[Pantanging Lakas ng United Kingdom|Pantanging Lakas ng Nagkakaisang Kaharian]] tulad ng [[Pantanging Panilbihan sa Himpapawid]] at [[Pantanging Panilbihan sa Bapor]], ay naglalaan ng mga pulutong na bihasa sa agarang pagtugon laban sa terorismo, at sa mga [[Gawaing pangkati at pandagat|gawaing panghukbo na pangkati at pandagat]]. Malaki ang naiambag ng sandatahang lakas sa pagkakatatag ng [[Imperyo ng Britanya|Sasakhari ng Britanya]] bilang isang [[Sukdulang kapangyarihan|makapangyarihang bansa]] noong ika-19 na dantaon. Nakilahok ito sa mga pangunahing digmaan tulad ng [[Pitong Taong Digmaan]], [[Digmaang Napolyonika]], [[Digmaan Krimeyano]], [[Unang Digmaang Pandaigdig]], [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], at iba pang mga labanan sa sakupbayan nito. Dahil sa kalakasan ng panghukbo nito, may kapangyarihan itong [[Batasan ng Biyena|pagpasiyahan ang mga padaigidigang pangyayari]]. Kahit pa sa pagwawakas ng Sasakhari ng Britanya, isa pa rin ito sa mga nangungunang bansa sa panghukbo. Ang panghukbo ng Britanya ay isa rin sa may pinamalaki at may pinakamasalimuot na teknolohiya sa daigidig. Kamakailan lamang, pinapalagay ng patakaran sa pagtatanggol na “ang mga gawaing may pinakamatinding pangangailan” ay isasagawa bilang bahagi ng isang pakikipagtulungan.<ref>''UK 2005: The Official Yearbook of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland''. Office for National Statistics. p. 89.</ref> Maliban sa [[Gawang Palliser|pamamagitna sa Bulubunduking Leona]], ang mga halimbawa ng pagpapalagay nito ay ang mga tungkuling panghukbo nito sa [[Digmaang Bosnyo|Bosnya]], [[Digmaang Kosobo|Kosobo]], [[Katungkulan ng United Kingdom sa Digmaan sa Apganistan (2001-kasalukuyan)|Apganistan]], [[Gawang Telic|Irak]], at ang pinakabago, sa [[Panghukbong pamamagitna sa Libya (2011)|Libya]]. Ang huling pagkakataon na mag-isang nakidigma ang Britanikong hukbo ay noong 1982 sa [[Digmaang Falklands]]. ==Agimat== {{Main|Agimat ng United Kingdom}} [[File:London.bankofengland.arp.jpg|thumb|left|Ang [[Bangko ng Inglatera|Bangko ng Ingglatera]] ay ang [[pangunahing bangko]] ng Nagkakaisang Kaharian.]] Ang NK ay may [[Pangkalakalang Agimat|pangkalakalang agimat]] na bahagiang hinihimasok.<ref>{{cite web|url=http://www.bis.gov.uk/assets/biscore/better-regulation/docs/p/11-795-principles-for-economic-regulation |title=Principles for Economic Regulation |date = Abril 2011|publisher=Department for Business, Innovation & Skills |accessdate=1 Mayo 2011}}</ref> Ayon sa [[palitan ng kalakal]] ang NK ang ika-anim na may pinakamalaking agimat sa daigdig. Sa Europa, sinundan nito ang Alemanya at Pransiya. Sa kauna-unahang pangyayari sa loob ng sampung taon, naabutan ito ng Pransiya noong 2008. Ang [[Ingatang-yaman KK]] ay pinamumunuan ng [[Kasangguni ng Ingatang-yaman]]. Ito ay may pananagutan sa pagbubuo at pagpapatupad ng mga patakaran sa [[pampublikong pananalapi]] at [[Patakaran sa agimat|agimat]] ng bansa. Ang [[Bangko ng Inglatera|Bangko ng Ingglatera]] ay ang [[pangunahing bangko]] ng NK. Ito ay may pananagutan sa paglathala ng pananalapi ng bansa, ang [[Libra Esterlina]]. May karapatan ring maglathala ng kanilang sari-sariling salapi ang mga bangko sa Eskosya at Kahilagaang Irlanda kung ang mga ito ay may sapat na nakalaang salapi ng Bangko ng Ingglatera. Sinundan ng Libra Esterlina ang Dolyar at Euro sa may pinakamaraming [[nakalaang pananalapi]] sa daigdig.<ref>{{cite news| last=Chavez-Dreyfuss| first=Gertrude |url=http://in.reuters.com/article/asiaCompanyAndMarkets/idINN3141616420080331?sp=true |agency=Reuters| title=Global reserves, dollar share up at end of 2007-IMF| date=1 Abril 2008| accessdate=21 Disyembre 2009}}</ref> Ang [[Lupon sa Patakarang Pananalapi]] ng Bangko ng Ingglatera ay pinamumunuan ng [[Tagapangasiwa ng Bangko ng Inglatera|Tagapangasiwa ng Bangko ng Ingglatera]]. Ito ang may pananagutan sa pagtakda ng [[Opisyal na halaga ng interes|halaga ng interes]] sa antas na aangkop sa pagtaas ng halaga ng bilihin na itinatakda naman ng Kasangguni kada taon.<ref>[https://web.archive.org/web/20080312060011/http://www.bankofengland.co.uk/about/more_about.htm More About the Bank] Bank of England&nbsp;– Retrieved 8 Agosto 2008</ref> Ang [[Tatatluhing Bahagi ng Ekonomiya|paninilbihang bahagi]] ay bumubuo sa tinatayang 73% ng KGK.<ref>{{cite web|date=26 Abril 2006|url=http://www.statistics.gov.uk/statbase/Product.asp?vlnk=9333|title=Index of Services (experimental)|publisher=Office for National Statistics|accessdate=24 Mayo 2006|archive-date=2011-08-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20110813220006/http://www.statistics.gov.uk/statbase/Product.asp?vlnk=9333|url-status=dead}}</ref> Ang Londres ay isa sa tatlong “pangunahing pamumuno” ng [[Pandaigidigang Agimat|pandaigdigang agimat]] (ang natirang dalawa ay ang Lungsod ng Bagong York at Tokyo).<ref>{{Cite book |author=Sassen, Saskia |title=The Global City: New York, London, Tokyo |year=2001 |publisher=Princeton University Press |edition=2nd |isbn=0-691-07866-1 |authorlink=Saskia Sassen}}</ref> Tulad ng Bagong York, ang Londres ay isa rin sa mga pinakamalaki sa larangan ng pananalapi, at ang pinakamalaking [[Tala ng mga lungsod ayon sa KGK|KGK panglungsod]] sa Europa. Ang Edimburgo ay isa rin sa mga pinakamalaki sa Europa.<ref>{{cite web |url= http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200203/cmhansrd/vo030430/halltext/30430h05.htm#30430h05_spnew0 |title=Financial Services Industry |date=30 Abril 2003 |publisher=UK Parliament |accessdate=17 Oktubre 2008 |author= Lazarowicz, Mark (Labour MP)}}</ref> Napakahalaga ng [[Turismo sa United Kingdom|turismo]] sa agimat ng bansa. Naitalang may 27 angaw na manlalakbay ang nagtungo sa bansa noong 2004. Dahil dito, ang Nagkakaisang Kaharian ang ika-anim sa daigdig bilang pangunahing puntahan ng mga manlalakbay<ref>[http://www.world-tourism.org/facts/eng/pdf/highlights/2005_eng_high.pdf International Tourism Receipts] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070809232203/http://www.world-tourism.org/facts/eng/pdf/highlights/2005_eng_high.pdf |date=2007-08-09 }}. UNWTO Tourism Highlights, Edition 2005. page 12. World Tourism Organisation. Retrieved 24 Mayo 2006.</ref> at ang Londres naman ang lungsod na may pinakamaraming dayuhang manlalakbay sa buong daigdig.<ref>{{Cite news |url=http://www.euromonitor.com/Euromonitor_Internationals_Top_City_Destination_Ranking |title=Euromonitor International's Top City Destination Ranking |first=Caroline |last=Bremner |work=Euromonitor International |date=10 Enero 2010 |accessdate=Mayo 31, 2011 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5yo0Nvjyd?url=http://www.euromonitor.com/Euromonitor_Internationals_Top_City_Destination_Ranking |archivedate=2011-05-19 |deadurl=no |url-status=live }}</ref> Ang [[industriya sa paglilikha|kalalang sa paglilikha]] naman ay bumubuo sa 7% ''GVA'' noong 2005 at lumaki ito ng humigit kumulang 6% kada taon sa pagitan ng 1997 at 2005.<ref>{{cite web |date=9 Marso 2007 |url=http://www.culture.gov.uk/reference_library/media_releases/2132.aspx |title=From the Margins to the Mainstream&nbsp;– Government unveils new action plan for the creative industries |publisher=DCMS |accessdate=9 Marso 2007 |archive-date=4 Disyembre 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081204131529/http://www.culture.gov.uk/reference_library/media_releases/2132.aspx |url-status=dead }}</ref> Ang [[Himagsikang Indutriyal]] ay nagsimula sa NK noong nakatuon ang agimat sa kalalang ng tela. Sinundan ito ng mga mabibigat na kalalang tulad ng [[paggawa ng barko]], pagmina ng uling, at [[paggawa ng bakal]].<ref>{{Cite book |url=http://books.google.com/?id=NBKjj5Wq6N0C&pg=PA121 |title=Industrial location: Principles, practices, and policy |year=1995 |author1= Harrington, James W. |author2 =Warf, Barney |page=121 |isbn=978-0-415-10479-1 |publisher=Routledge |location =London}}</ref><ref>{{Cite book |url=http://books.google.com/?id=aAgi_5xIVBMC&pg=PT343 |title=Western Civilization: Alternative Volume: Since 1300 |year=2008 |author=Spielvogel, Jackson J. |isbn=978-0-495-55528-5 |location =Belmont, CA |publisher=Thomson Wadsworth}}</ref> Ang mga sakupbayan ng sasakhari ay naging pook-kalakalan para sa mga gawang Britaniko. Dahil dito, pumangibabaw ang NK sa pandaigdigang kalakalan noong ika-19 na dantaon. Kung ang mga ibang bansa ay nagtagumpay sa mga kalalang, ang Nagkakaisang Kaharian ay nagsimulang humina matapos ang dalawang digmaang pandaigdig. Kasabay ng pagbagsak ng agimat, patuloy na bumagsak din ang mabibigat na kalalang noong ika-20 dantaon. Ang kalalang sa paggawa ay nanatili pa ring mahalaga sa agimat ngunit ito ay bumubo lamang sa 16.7% ng mga nalika ng bansa noong 2003.<ref>{{cite web |url=http://www.dti.gov.uk/ministers/speeches/hewitt150704b.html |title=TUC Manufacturing Conference |author=Hewitt, Patricia |publisher=Department of Trade and Industry |date=15 Hulyo 2004 |accessdate=16 Mayo 2006 |archive-date=2007-06-03 |archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20070603164510/http://www.dti.gov.uk/ministers/speeches/hewitt150704b.html |url-status=dead }}</ref> [[Talaksan:A350 First Flight - Low pass 02.jpg|thumbnail|right|Ang pakpak at makina ng [[Airbus A350]] ay ginawa sa NK.]] Ang [[Industriya sa awtomotor ng United Kingdom|kalalang sa awtomotor]] ay mahalagang bahagi sa kalalang ng paggawa dahil mahigit 800,000 katao ang bilang ng manggagawa rito, tumutubo ng tinatayang £52 sanggatos, at nakapagluluwas ng mahigit £26.6 sanggatos.<ref>{{cite web |url= https://www.smmt.co.uk/industry-topics/economy/# |title=Industry topics |accessdate=5 Hulyo 2011 |year=2011 |publisher=Society of Motor Manufacturers and Traders}}</ref> Ang [[Industriya sa eroplano ng United Kingdom|kalalang sa eroplano]] ng NK ay pangalawang pinamakalaki sa daigdig. Ito ay tumutubo ng tinatayang £20 sanggatos kada taon.<ref>{{cite news |url= http://business.timesonline.co.uk/tol/business/industry_sectors/engineering/article5477974.ece| title=The Aerospace industry has thousands of jobs in peril |accessdate=9 Hunyo 2011 |work=The Times |location =London |date=9 Enero 2009 |author=Robertson, David}}</ref> Ang [[Industriya sa paggawa ng gamot ng United Kingdom|kalalang sa paggawa ng gamot]] ay mahalaga rin sa agimat ng bansa dahil ito ay pangatlo sa may pinakamataas na paggugol sa pananaliksik at paggawa nito sa buong daigdig (sumusunod lamang sa Nagkakaisang Pamahalaan at Hapon).<ref>{{cite web|url=http://www.dh.gov.uk/prod_consum_dh/groups/dh_digitalassets/@dh/@en/@ps/documents/digitalasset/dh_113133.pdf|title=Ministerial Industry Strategy Group&nbsp;– Pharmaceutical Industry: Competitiveness and Performance Indicators|publisher=Department of Health|accessdate=9 Hunyo 2011|archive-date=7 Enero 2013|archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20130107105354/http://www.dh.gov.uk/prod_consum_dh/groups/dh_digitalassets/%40dh/%40en/%40ps/documents/digitalasset/dh_113133.pdf|url-status=dead}}</ref> Sa pamantayang Europeo, may maunlad na pagsasaka ang bansa. Kahit bumubuo lamang ito sa kulang-kulang 1.6% ng lakas manggagawa (535,000 manggagawa), nagagampanan nito ang 60% sa pangagailangan sa pagkain.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.defra.gov.uk/evidence/statistics/foodfarm/general/auk/latest/documents/AUK-2009.pdf |access-date=2013-01-11 |archive-date=2010-08-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100821091845/http://www.defra.gov.uk/evidence/statistics/foodfarm/general/auk/latest/documents/AUK-2009.pdf |url-status=dead }}</ref> Tinatayang dalawang-katlo ng pagsasaka ay nakalaan sa paghahayupan at isang-katlo naman sa mga pananim. Ang magsasaka ay nakatatanggap ng tulong-pananalapi mula sa [[Pangkalahatang Patakaran sa Agrikultura|Pangkalahatang Patakaran sa Pagsasaka]] ng SE. Mayroon pa ring kalalang sa pangingisda ngunit ito ay labis na kumaunti. Ang bansa ay hitik din sa mga likas na yaman tulad ng uling, petrolyo, likas na gas, tingga, apog, bakal, asin, luwad, yeso, silise, at mayayabong na sakahan. [[Talaksan:City of London skyline at dusk.jpg|thumb|left|300px|Kaagapay ng [[Lungsod ng New York|New York]], ang [[Lungsod ng London|Lungsod ng Londres]] ay ang pinakamalaking sentro ng pananalapi sa daigdig.]] Sa huling ikapat ng taong 2008, ang agimat ng NK ay opisyal na [[Pag-uurong noong huling 2000|umurong]] sa kauna-unahang pagkakataon simula noong 1991.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7846266.stm |title=UK in recession as economy slides |work=BBC News |date=23 Enero 2009 |accessdate=23 Enero 2009}}</ref> Ang mga [[Kawalan ng kabuhayan sa United Kingdom|nawalan ng kabuhayan]] ay tumaas mula 5.2% noong Mayo 2008 hanggang 7.6% noong Mayo 2009. At noong Enero 2012, ang pagtaas nito sa mga manggagawang may edad 18-24 ang nakakuha ng pinakamataas na pagbabago–mula 11.9% to 22.5%.<ref>{{cite news |url= http://en.mercopress.com/2012/03/15/uk-youth-unemployment-at-its-highest-in-two-decades-22.5 |title= UK youth unemployment at its highest in two decades: 22.5% |work=MercoPress |date= 15 Abril 2012}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.ft.com/cms/s/0/32a8c8c0-23b4-11e0-8bb1-00144feab49a.html |title= UK youth unemployment reaches record |work=Financial Times |location =London |date= 19 Enero 2011 |author=Groom, Brian}}</ref> Ang kabuuang [[utang ng pamahalaan]] ng NK ay lumaki rin sa dating 44.4% ng KGK ay ngayo’y 82.9% ng KGK na sa taong 2011.<ref>{{cite web|title=Release: EU Government Debt and Deficit returns|url=http://www.ons.gov.uk/ons/publications/re-reference-tables.html?edition=tcm%3A77-229711|publisher=Office for National Statistics|date=Marso 2012 |accessdate=17 Agosto 2012}}</ref> Ang [[Kahirapan sa United Kingdom|guhit ng kahirapan sa NK]] ay kadalasang tinatakda sa 60% ng panggitna ng sambahayang kita.<ref group="tala">Noong 2007-2008, ito ay tinuos sa £115 kada linggo para sa mga matatandang walang asawa't anak; £199 kada linggo para sa mga mag-aasawang walang anak; £195 kada linggo para sa mga matatandang walang asawa ngunit may anak na may edad 14 pababa; at £279 kada linggo para sa mag-aasawang may dalawang anak na may edad 14 pababa.</ref> Noong 2007-2008, 13.5 angaw na katao o 22% ng santauhan ang namumuhay sa kahirapan. Ito ay mas mataas, sa alinmang bansa sa SE, liban sa apat, na antas ng [[mapaghihintularang kahirapan]].<ref>{{cite web|title= United Kingdom: Numbers in low income|url= http://www.poverty.org.uk/01/index.shtml|publisher= The Poverty Site|accessdate= 25 Setyembre 2009|archive-date= 2010-07-13|archive-url= https://web.archive.org/web/20100713230703/http://www.poverty.org.uk/01/index.shtml|url-status= dead}}</ref> Sa katulad na taon, 4 na angaw na kabataan, o 31% ng kabuuan, ay naninirahan sa mahihirap na sambahayan. Nabawasan ito ng 400,000 kabataan simula noong 1998-1999.<ref>{{cite web |title= United Kingdom: Children in low income households |url= http://www.poverty.org.uk/16/index.shtml |publisher= The Poverty Site |accessdate= 25 Setyembre 2009 |archive-date= 2009-06-22 |archive-url= https://web.archive.org/web/20090622201606/http://www.poverty.org.uk/16/index.shtml |url-status= dead }}</ref> Apatnapung bahagdan ng pangangailangan nito sa pagkain ay inaangkat.<ref>{{cite news |url =http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/7982056.stm |title= Warning of food price hike crisis |work=BBC News |date =4 Abril 2009}}</ref> ===Agham at Aghimuan=== {{main|Agham at Aghimuan sa United Kingdom}} [[Talaksan:Charles Darwin 01.jpg|thumb|upright|[[Si Charles Darwin]] (1809–82). Ang kanyang teorya sa likas na pagpili ang pinagsasaligan ng makabagong haynayaning agham.]] Ang Ingglatera at Eskosya ay nangunguna sa [[Himagsikang Agham]] mula noong ika-17 dantaon.<ref>Gascoin, J. "A reappraisal of the role of the universities in the Scientific Revolution", in Lindberg, David C. and Westman, Robert S., eds (1990), ''Reappraisals of the Scientific Revolution''. Cambridge University Press. p. 248. ISBN 0-521-34804-8.</ref> Pinangunahan ng Nagkakaisang Kaharian ang Himagsikang Kalalangin mula noong ika-18 dantaon at hanggang ngayon ay lumalalang ito ng mga paham at inhinyerong may mahahalagang pagtuklas.<ref>Reynolds, E.E.; Brasher, N.H. (1966). ''Britain in the Twentieth Century, 1900–1964''. Cambridge University Press. p. 336. {{oclc|474197910}}</ref> Isa sa mga pangunahing paham noong ika-17 hanggang ika-8 dantaon ay si [[Isaac Newton]]. Ang kanyang pagkakatuklas sa [[Batas sa paggalaw ni Newton|batas sa paggalaw]] at ang pagpapaliwanag sa [[Grabitasyon|grabidad]] ang pinagsasaligan ng makabagong agham.<ref>Burtt, E.A. (2003) [1924].[http://books.google.com/?id=G9WBMa1Rz_kC&pg=PA207 ''The Metaphysical Foundations of Modern Science'']. Mineola, NY: Courier Dover. p. 207. ISBN 0-486-42551-7.</ref> Noong ika-19 na dantaon, sumikat si [[Charles Darwin]] sa kanyang teorya ng [[ebolusyon]] sa pamamagitan ng [[likas na pagpili]]. Ito ang naging batayan sa paglilinang ng makabagong biyolohiya. Sumikat rin sina [[James Clerk Maxwell]], ang bumalangkas ng sinaunang [[teorya sa elektromagnetiko]], at kamakailan si [[Stephen Hawking]], ang nagsulong ng mga mahahalagang teorya sa larangan ng [[kosmolohiya]], [[grabidad ng quantum]], at ang pagsisiyasat sa mga [[itim na butas]].<ref>Hatt, C. (2006). [http://books.google.com/?id=BVBvehqrAPQC ''Scientists and Their Discoveries'']. London: Evans Brothers. pp. 16, 30 and 46. ISBN 0-237-53195-X.</ref> Isa sa mga mahahalagang pagtuklas sa agham noong ika-18 dantaon ay ang pagtuklas ni [[Henry Cavendish]] sa [[idogreno]].<ref>Jungnickel, C.; McCormmach, R. (1996). [http://books.google.com/?id=eiDoN-rg8I8C ''Cavendish'']. American Philosophical Society. ISBN 0-87169-220-1.</ref> Noong ika-20 dantaon naman, ang pagtuklas ng [[penisilina]] ni [[Alexander Fleming]],<ref>{{cite web |url= http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1945/fleming-bio.html |title= The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1945: Sir Alexander Fleming, Ernst B. Chain, Sir Howard Florey |publisher= The Nobel Foundation |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zbLPNl0x?url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1945/fleming-bio.html |archivedate= 2011-06-21 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> ang kayarian ng [[DNA]] ni [[Francis Crick]], at ng iba pa ay maituturing na mahahalaga.<ref>Hatt, C. (2006). [http://books.google.com/?id=BVBvehqrAPQC ''Scientists and Their Discoveries'']. London: Evans Brothers. p. 56. ISBN 0-237-53195-X.</ref> Ang mga mahahalagang gawaing pang-inhinyero na kinabilangan ng mga tao mula sa NK noong ika-18 dantaon ay ang [[makina ng tren na pinapagana ng singaw]] na tinuklas nina [[Richard Tevithick]] at [[Andrew Vivian]].<ref>James, I. (2010). ''Remarkable Engineers: From Riquet to Shannon''. Cambridge University Press. pp. 33–6. ISBN 0-521-73165-8.</ref> Noong ika-19 na dantaon naman, ito ay ang [[makinang pinapagana ng kuryente]] ni [[Michael Faraday]], ang [[bumbilyang nagbabaga]] ni [[Joseph Swan]],<ref>Bova, Ben (2002) [1932]. ''The Story of Light''. Naperville, IL: Sourcebooks. p. 238. ISBN 978-1-4022-0009-0.</ref> at ang kauna-unahang teleponong pambahay na pinatanyag ni [[Alexander Graham Bell]].<ref>{{cite web |title= Alexander Graham Bell (1847–1922) |publisher= Scottish Science Hall of Fame |url= http://www.nls.uk/scientists/biographies/alexander-graham-bell/index.html |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zbRVYsAo?url=http://digital.nls.uk/scientists/biographies/alexander-graham-bell/index.html |archivedate= 2011-06-21 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> Noong ika-20 dantaon naman, ito ay ang kauna-unahang gumaganang pamamaraan sa tanlap ni [[Kohn Logie Baird]] at ng kanyang mga kasama,<ref>{{cite web |title= John Logie Baird (1888–1946) |publisher= BBC History |url= http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/baird_logie.shtml |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zbSBRsV4?url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/baird_logie.shtml |archivedate= 2011-06-21 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> ang [[makinang pang-jet]] ni [[Frank Whittle]], ang saligan sa makabagong kompyuter ni [[Alan Turing]], at ang ''[[World Wide Web]]'' ni [[Tim Berners-Lee]].<ref>Cole, Jeffrey (2011). [http://books.google.com/?id=Wlth0GRi0N0C&pg=PA121 ''Ethnic Groups of Europe: An Encyclopedia'']. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. p. 121. ISBN 1-59884-302-8.</ref> Nanatiling mahalaga sa mga Britnikong pamantasan ang pananaliksik at paglilinang sa agham. Karamihan nito ay nagtayo ng mga [[liwasang pang-agham]] upang mapadali ang paggawa at pakikipagtulungan sa kalalang.<ref>Castells, M.; Hall, P.; Hall, P.G. (2004). ''Technopoles of the World: the Making of Twenty-First-Century Industrial Complexes''. London: Routledge. pp. 98–100. ISBN 0-415-10015-1.</ref> Sa pagitan ng mga taong 2004 at 2008, 7% ng mga pananaliksik sa agham sa buong daigdig ay nalathala mula sa NK. Ito ang pangatlo sa pinakamataas sa buong daigdig (sinusundan lamang nito ang Nagkakaisang Pamahalaan at Tsina). 8% naman ng mga sangguniang pang-agham ang nalathala mula sa NK, ang pangalawa sa pinakamataas sa buong daigdig (sinusundan laman nito ang Nagkakaisang Pamahalaan).<ref>{{cite web |title= Knowledge, networks and nations: scientific collaborations in the twenty-first century |publisher= Royal Society |year= 2011 |url= http://royalsociety.org/uploadedFiles/Royal_Society_Content/Influencing_Policy/Reports/2011-03-28-Knowledge-networks-nations.pdf |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zdOvXsEt?url=http://royalsociety.org/uploadedFiles/Royal_Society_Content/Influencing_Policy/Reports/2011-03-28-Knowledge-networks-nations.pdf |archivedate= 2011-06-22 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> Ang mga pahayagang pang-agham na nalalathala sa NK ay ang ''[[Nature (pahayagan)|Nature]]'', ''[[BMJ|British Medical Journal]]'' (Britanikong Pahayagang Medikal) at ang ''[[The Lancet]]''.<ref>{{Cite journal |last= McCook, Alison |title= Is peer review broken? |journal= Reprinted from the Scientist 20(2) 26, 2006 |url= http://gaia.pge.utexas.edu/Good/Materials/scientist_02_28_2006.htm |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zcLYYyjt?url=http://gaia.pge.utexas.edu/Good/Materials/scientist_02_28_2006.htm |archivedate= 2011-06-21 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> ===Transportasyon=== {{main|Transportasyon sa United Kingdom}} [[Talaksan:Heathrow T5.jpg|thumb|left|Gusali ng [[Ika-5 Hantungan ng London-Heathrow|Ika-5 Hantungan ng Heathrow]]. Ang [[Paliparan ng London-Heathrow|Paliparan ng Londres-Heathrow]] ang may [[Pinakamalaking paliparan sa daigdig ayon sa trapiko ng pandaigdigang taong-sakay|pinakamabigat na trapiko ng pandaigdigang taong-sakay sa buong daigdig.]]]] Ang NK ay may 46,904&nbsp;km pangunahing mga daan, 3,947&nbsp;km lansangang tuluy-tuluyan, at 344,000&nbsp;km daang aspaltado. Noong 2009, mayroong kabuuang 34 angaw na mga lisensiyadong sasaykan.<ref>{{cite web |url=http://www.dft.gov.uk/pgr/statistics/datatablespublications/tsgb/latest/tsgb2010vehicles.pdf |title=Transport Statistics Great Britain: 2010 |accessdate=5 Disyembre 2010 |publisher=Department for Transport |archive-date=16 Disyembre 2010 |archive-url=https://www.webcitation.org/5v0ol5E61?url=http://www.dft.gov.uk/pgr/statistics/datatablespublications/tsgb/latest/tsgb2010vehicles.pdf |url-status=dead }}</ref> Ito ay may 16,116&nbsp;km daang-bakal sa [[Transportasyon sa daang-bakal sa Kalakhang Britanya|Kalakhang Britanya]], at 303&nbsp;km naman sa [[Daang-bakal ng Hilagang Ireland|Kahilagaang Irlanda]]. Ang mga daang-bakal sa Kahilagaang Irlanda ay pinapatakbo ng ''[[NI Railways]]'' (Daang-bakal ng KI), isang sangay ng ''[[Translink]]'' na pagmamay-ari ng pamahalaan. Sa Kalakhang Britanya, isinapribado ang [[Britanikong Daang-bakal]] noong mga taong 1994 at 1997. Ang ''[[Network Rail]]'' (Ugnayang Daang-bakal) ang nagmamay-ari at nagpapatakbo ng mga kanang ari-arian (karil, tanda, atb.). Tinatayang may 20 pribadong [[Samahan ng mga Nagsasagawa sa Tren]] (kabilang ang ''[[East Coast (samahan ng nagsasagawa sa tren)|East Coast]]'' na pagmamay-ari ng pamahalaan) na nagpapatakbo sa mga treng pantaong-sakay at naglululan ng mahigit 18,000 na taong-sakay araw-araw. Mayroon ding tinatayang 1,000 treng pang-karga ang tumatakbo araw-araw. Gugugol ang pamahalaan ng NK ng £20 sanggatos sa pagsasagawa ng [[HS2]], isang daang-bakal na pangmatulin. Ito ay matatapos sa 2025.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/7467203.stm |title=Major new rail lines considered |work=BBC News |date=21 Hunyo 2008 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5u79BVcN1?url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/7467203.stm |archivedate=2010-11-09 |access-date=2013-01-15 |url-status=live }}</ref> Simula noong Oktubre 2009 hanggang Setyembre 2010, ang mga paliparan sa NK ay tumanggap ng kabuuang 211.4 angaw na taong-sakay. Sa panahong yaon, ang tatlong pinakamalalaking paliparan ay ang [[Paliparan ng London-Heathrow|Paliparan ng Londres-Heathrow]] (65.6 angaw na taong-sakay), [[Paliparan ng Gatwick]] (31.5 angaw na taong-sakay), at [[Paliparan ng London-Stansted|Paliparan ng Londres-Stansted]] (18.9 angaw na taong-sakay). Ang Paliparan ng Londres-Heathrow, na matatagpuan 24&nbsp;km mula sa kanluran ng punong-lungsod, ang may pinakamabigat na trapiko ayon sa pandaigdigang taong-sakay sa buong daigdig. Ito rin ang nagsisilbing pangunahing himpilan ng pambansang eroplano, ''[[British Airways]]''. Gayon din ang [[BMI (eroplano)|BMI]], at ''[[Virgin Atlantic]]''.<ref>{{cite news |title=BMI being taken over by Lufthansa |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/7697261.stm |accessdate=23 Disyembre 2009 |work=BBC News |date=29 Oktubre 2008}}</ref> ===Kusog=== {{main|Kusog sa United Kingdom}} [[Talaksan:Oil platform in the North SeaPros.jpg|thumb|Isang pantalan ng langis sa [[Dagat Hilaga]]]] Noong 2006, ang NK ang ika-9 sa pinakamalaking taga-ubos at ika-15 sa tagalikha ng kusog sa buong daigdig.<ref>{{cite web|url=http://tonto.eia.doe.gov/country/country_energy_data.cfm?fips=UK|title=United Kingdom Energy Profile|publisher=U.S. Energy Information Administration|accessdate=4 Nobyembre 2010|archive-date=2009-01-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20090102203347/http://tonto.eia.doe.gov/country/country_energy_data.cfm?fips=UK|url-status=dead}}</ref> Matatagpuan dito ang mga ilan sa mga malalaking kompanya ng langis. Kabilang dito ang dalawa sa anim na ''[[Supermajor|"supermajor"]]'' sa langis at gas—ang [[BP]] at ''[[Royal Dutch Shell]]'', at ang ''[[BG Group]]''.<ref>{{cite news |url= http://www.telegraph.co.uk/finance/newsbysector/energy/6424030/Let-the-battle-begin-over-black-gold.html |title=Let the battle begin over black gold |accessdate=26 Nobyembre 2010 |work=The Daily Telegraph| date=24 Oktubre 2009 |location=London |first=Rowena |last=Mason}}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.bloomberg.com/news/2010-11-25/rba-s-stevens-says-inflation-unlikely-to-fall-much-further.html|title=RBA Says Currency Containing Prices, Rate Level 'Appropriate' in Near Term|accessdate=26 Nobyembre 2010 |work=Bloomberg |location =New York |date=26 Nobyembre 2010 |first=Michael |last=Heath}}</ref> Noong 2011, 40% ng kuryente ng NK ay nilikha ng gas, 30% ng uling, 19% ng lakas nukleyar, at 4.2% ng hangin, idro, ''biofuel'', at mga basura. Noong 2009, nakalikha ang NK ng 1.5 angaw na barilyes kada araw ng langis at nakaubos ito ng 1.7 angaw na barilyes kada araw. Kumakaunti na ang paglikha ng langis kaya ang NK ay nagiging isa nang taga-angkat ng langis simula 2005. Noong 2009, 66.5% ng langis na naka-imbak ay inangkat.<ref>http://www.edfenergy.com/energyfuture/energy-gap-security/oil-and-the-energy-gap-security</ref> Noong 2009, ang NK ang ika-13 pinakamalaking tagalikha ng likas na gas sa buong daigdig, at ang pinakamalaki sa buong SE. Kumakaunti na rin ang paglikha nito at nagiging taga-angkat na ito simula noong 2004. Noong 2009, kalahati ng mga gas sa Britanya ay inangkat. Inaasahang dadalas pa ang pag-angkat sa 75% sa 2015 dahil nauubos na ang mga imbak nito sa bansa. Ang paglikha ng uling ay naging mahalaga sa agimat ng bansa noong ika-19 at ika-20 dantaon. Noong gitnang pultaong-70, 130 angaw na tonelada ng uling ang nalilikha taon-taon. Hindi ito bumababa sa 100 angaw na tonelada hanggang noong 1980. Noong pultaong-80 hanggang 90, lubusang lumiit ang kalalang ng uling. Noong 2011, nakakalikha na lamang ang bansa ng 18.3 angaw na toneladang uling. Noong 2005, nakatuklas ito ng 171 angaw na toneladang imbak ng panumbalikang uling. Ayon sa [[Kapamahalaan sa Uling]], maaari pa itong makalikha ng 7 hanggang 16 na sanggatosg toneladang uling sa pamamagitan ng [[paggagas sa uling sa ilalim ng lupa]] o ''[[fraking]]''. Bukod dito, ayon sa kasalukuyang bilis ng pag-ubos ng uling ng bansa, maaari pa itong tumagal ng 200 hanggang 400 taon. Ngunit isang alintana sa kalikasan at lipunan ang maaaring mangyari kung ang mga kemikal ay mahalo sa hapag-tubigan at may mga mahihinang paglindol na maaaring makawasak ng mga bahay.<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/uk-17448428 Fracking: Concerns over gas extraction regulations]</ref><ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.foe-scotland.org.uk/fracking |access-date=2013-01-15 |archive-date=2013-04-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130424165228/http://www.foe-scotland.org.uk/fracking |url-status=dead }}</ref> Noong mga huling taon ng pultaong-90, ang lakas nukleyar ay nakatulong sa tinatayang 25% ng kabuuang paglikha ng kuryente kada taon. Ngunit ito ay unti-unting bumababa dahil ang mga lumang gusaling lumilikha nito ay ipinasara. Noong 2012, may 16 na reaktor ang nakapaglilika ng 19% ng kuryente ng bansa. Lahat ng mga ito, maliban sa isa, ay maisasara sa 2023. 'Di tulad ng Alemanya at Hapon, binabalak ng NK na magtayo ng mga bagong salinlahing gusaling nukleyar sa 2018. ==Talasantauhan== {{main|Talasantauhan ng United Kingdom}} Nagsasagawa ng sabayang [[Senso sa United Kingdom|lahatambilang]] sa buong NK kada sampung taon.<ref>{{cite web |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604093106/http://www.statistics.gov.uk/geography/census_geog.asp |url=http://www.statistics.gov.uk/geography/census_geog.asp |title=Census Geography |publisher=Office for National Statistics |archivedate=2011-06-04 |date=30 Oktubre 2007 |accessdate=14 Abril 2012 |deadurl=yes |url-status=live }}</ref> Ang [[Tanggapan sa Pambansang Estatistika|Tanggapan sa Pambansang Palaulatan]] ang nananagot sa pagtipon ng mga datos sa Ingglatera at Gales, ang [[Tanggapan sa Pangkalahatang Talaan ng Eskosya]] naman sa Eskosya, at ang [[Sangay sa Estatistika at Pananaliksik ng Hilagang Irlanda|Sangay sa Palaulatan at Pananaliksik ng Kahilagaang Irlanda]] naman sa Kahilagaang Irlanda.<ref>{{cite web |url= http://www.ons.gov.uk/census/index.html |title= Welcome to the 2011 Census for England and Wales |date=No date |publisher=Office for National Statistics |accessdate=11 Oktubre 2008}}</ref> Noong [[Senso sa United Kingdom ng 2011|lahatambilang ng 2011]], ang kabuuang santauhan ng bansa ay 63,181,775. Ito ang ikatlo sa pinakamalaki sa Samahang Europeo, ika-lima sa Kapamansaan, at ika-21 sa buong daigdig. Ang taong 2010 ang ikatlong taong sunud-sunod kung kailan ang paglaki ng santauhan ay dahil sa likas na paglaki nito sa halip na sa pangmatagalang pandarayuhan. Sa pagitan ng taong 2001 at 2011, lumaki ang santauhan nang humigit kumulang 0.7% kada taon. Maiihambing ito sa 0.3% noong mga taong 1991 hanngang 2001, at 0.2% noong 1981 hanggang 1991. Pinatibayan ng lahatambilang noong 2011 na ang bahagi ng santauhan na may edad 0-14 ay halos nangalahati (31% noong 1911 sa 18% noong 2011), habang ang may edad na 65 pataas ay naging mahigit makatatlo (mula 5% sa 16% ngayon). Tinatayang matarik na tataas ang bilang ng mga taong may edad 100 pataas sa mahigit 626,000 sa 2080.<ref>{{cite news |url= http://www.guardian.co.uk/uk/2010/dec/30/one-in-six-people-live-100 |author=Batty, David |title= One in six people in the UK today will live to 100, study says |newspaper=The Guardian | location= London |date=30 Disyembre 2010}}</ref> Ang santauhan sa Ingglatera noong 2011 ay nasa 53 angaw. Isa ito sa mga may pinakamakakapal na santauhan sa buong daigdig, na may 38 katao kada kilometrong parisukat noong kalagitnaan ng 2003. Matatagpuan ang karamihan ng santauhan nito sa Londres at sa timog-silangang bahagi nito.<ref>{{cite news |title=England is most crowded country in Europe |url=http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/politics/2967374/England-is-most-crowded-country-in-Europe.html |newspaper=The Daily Telegraph |accessdate=5 Setyembre 2009 |location=London |first=Urmee |last=Khan |date=16 Setyembre 2008 |archive-date=2010-05-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100523205803/http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/politics/2967374/England-is-most-crowded-country-in-Europe.html |url-status=dead }}</ref> Ang Eskosya naman ay may santauhang 5.3 angaw,<ref>{{cite web |title=Scotland's population at record high |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2012/dec/17/scotland-population-record-high?INTCMP=SRCH|newspaper=The Guardian |accessdate=18 Disyembre 2012| location=London |date=17 Disyembre 2012}}</ref> ang Gales na may 3.06 angaw, at Kahilagaang Irlanda ay may 1.81 angaw. Sa pagtatanto, ang santauhan ng Ingglatera ang pinakamabilis lumaki sa buong NK noong 2001 hanggang 2011. Ito ay umakya sa 7.9% Noong 2009 ang [[kabuuang bilang ng naiisilang kada mag-asawa]] (KBN) sa bansa ay 1.94 mga bata kada babae. Kahit lumalaki ang santauhan dahil sa bilang ng naisisilang na buhay, maituturing pa ring napakababa nito kung ihahambing noong 'dagundong ng mga sanggol' kung kailan ang bilang ay 2.95 mga bata kada babae noong 1964. Noong 2010, naitala ng Eskosya ang pinakamababa nitong KBN - 1.75. Sinusundan ito ng Gales sa 1.98, Ingglatera sa 2.00 at Hilagang Irlands sa 2.06.<ref>{{cite web |url= http://www.ons.gov.uk/ons/rel/fertility-analysis/fertility-summary/2010/uk-fertility-summary.html |title= Fertility Summary–2010 |publisher= Office for National Statistics |date=6 Oktubre 2011}}</ref> Tinataya ng pamahalaan na mayroong 3.6 angaw na mga bakla sa Britanya. Binubuo nito ang 6% ng santauhan.<ref>[http://www.guardian.co.uk/uk/2005/dec/11/gayrights.immigrationpolicy 3.6m people in Britain are gay - official] retrieved 6 Enero 2013</ref> {{Largest Urban Areas of the United Kingdom}} {{-}} ===Mga Pangkat-lahi=== {{Main|Mga Pangkat-lahi sa United Kingdom}} {| class="wikitable sortable" style="line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-left:1em" |- ! style="width:140px;"|[[Pangkat-lahi]]!! Santauhan !! % ng kabuuan* |- | [[Britanikong Puti]] || 50,366,497 || 85.67% |- | [[Ibang Puti (Senso ng United Kingdom)|Ibang Puti]] || 3,096,169 || 5.27% |- | [[Britanikong Indyo|Indyo]] || 1,053,411 || 1.8% |- | [[Britanikong Pakistani|Pakistani]] || 977,285 || 1.6% |- | [[Britanikong Irlandes|Puting Irlandes]] || 691,232 || 1.2% |- | [[Britanikong may halong lahi|May Halong lahi]] || 677,117 || 1.2% |- | [[Pamayanan ng Britanikong Aprikano-Karibe|Karibeng Itim]] || 565,876 || 1.0% |- | [[Britanikong Itim|Aprikanong Itim]] || 485,277 || 0.8% |- | [[Britanikong Bangladeshi|Bangladeshi]] || 283,063 || 0.5% |- | [[Britanikong Asyano|Ibang Asyano (di-Tsino)]] || 247,644 || 0.4% |- | [[Britanikong Tsino|Tsino]] || 247,403 || 0.4% |- | [[Iba pang pangkat-etniko (Senso ng United Kingdom)|Iba pa]] || 230,615 || 0.4% |- | [[Britanikong Itim|Ibang Itim]] || 97,585 || 0.2% |- | colspan="3" | {{smaller|* Bahagdan ng kabuuang santauhan ng UK, ayon sa lahatambilang ng 2001}} |} Ayon sa kasaysayan, pinaniniwalaang ang mga katutubong ninuno ng mga Britaniko ay nagbuhat sa iba't-ibang pangkat-etniko na nanirahan dito noong ika-11 dantaon: ang mga [[Selta]], Romano, Angglosahon, Nordiko, at ang mga [[Normando]]. Ang [[lahing Wales|lahing Gales]] ay maaaring ang pinakamatandang pangkat sa NK.<ref>"[http://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-18489735 Welsh people could be most ancient in UK, DNA suggests]". BBC News. 19 Hunyo 2012.</ref> Ipinakikita sa mga kamakailang pag-aaral sa pala-angkanan na mahigit 50 bahagdan ng pangkat-hene ng Ingglatera ay binubuo ng [[Lahing Alemaniko|Alemanikong]] Y-kulaylawas.<ref>Thomas, Mark G. et al. [http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1635457 Evidence for a segregated social structure in early Anglo-Saxon England]. ''[[Proceedings of the Royal Society]] B: Biological Sciences'' 273(1601): 2651–2657.</ref> Ngunit ayon din sa ibang mga bagong pag-aaral sa pala-angkanan, sinasabing "tinatayang 75 bahagdan ng mga ninuno ng makabagong Britaniko ay nanirahan sa kapuluang Britaniko noong mga nakalipas na 6,200 taon, sa panimula ng Panahong Bato o Neolitiko". Sinasabi rin na ang mga Britaniko at ang mga [[lahing Basko]] ay iisa ang kinaninunuan.<ref>Owen, James (19 Hulyo 2005). ''[http://news.nationalgeographic.com/news/2005/07/0719_050719_britishgene.html Review of "The Tribes of Britain"]''. ''[[National Geographic Society|National Geographic]]''.</ref><ref>Oppenheimer, Stephen (Oktubre 2006). [http://www.prospectmagazine.co.uk/2006/10/mythsofbritishancestry/ Myths of British ancestry]. ''[[Prospect (magazine)|Prospect]]'' (London). Retrieved 5 Nobyembre 2010.</ref> Ang NK ay may kasaysayan ng maliliit na pandarayuhan ng mga di-puti. Ang [[Liverpool]] ang may pinakamatandang santauhan ng mga Itim na nagsimula pa noong 1730. Ito rin ang may pinakamatandang pamayanang [[Britanikong Tsino|Tsino]] sa buong Europa, na nagsimula pa noong pagdating ng mga namamalakayang Tsino noong ika-19 na dantaon. Noong 1950, maaaring may kulang-kulang na 20,000 na di-puting naninirahan sa Britanya, na karamiha'y isinilang sa labas ng bansa.<ref>Coleman, David; Compton, Paul; Salt, John (2002). ''[http://books.google.com/?id=mmaRpUa1oSoC&pg=PA505 The demographic characteristics of immigrant populations]''. Council of Europe. p.505. ISBN 92-871-4974-7.</ref> Simula noong 1945, ang malakihang pandarayuhan ng mga taga-Aprika, [[Karibe]], at Timog Asya ang pamana ng ugnayan na hinubog ng [[Imperyo ng Britanya|Sasakhari ng Britanya]]. Simula 2004, ang pandarayuhan naman ng mga bagong kasapi sa SE sa [[Gitnang Europa|Gitna]] at Silanganang Europa ang nagpalaki ng santauhan sa pangkat-etniko na ito, ngunit simula 2008, bumabaligtad ang takbo nito dahil marami sa kanila ang nagsisibalikan na sa kani-kanilang bayan. Dahil dito, lubhang lumiit ang pangkat na ito.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/7374683.stm |title='Why I left UK to return to Poland' |work=BBC News |date=30 Abril 2008 |author= Mason, Chris}}</ref> Simula [[Senso sa United Kingdom ng 2001|2001]], 92.1% ng santauhan ay napapabilang sa mga Puti, at ang nalalabing 7.9% %<ref>{{cite web |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070705200411/http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=764&Pos=4&ColRank=1&Rank=176 |archivedate=2007-07-05 |url=http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=764&Pos=4&ColRank=1&Rank=176 |title=Ethnicity: 7.9% from a non-White ethnic group |publisher=Office for National Statistics |date=24 Hunyo 2004 |accessdate=14 Abril 2012 |url-status=live }}</ref> ay may halo o napapabilang sa isang [[maliit na pangkat-etniko]]. Malaki ang pagkakaiba-iba ng mga lahi sa NK. Ayon sa lahatambilang ng 2001, 30.4% ng santauhan sa Londres<ref>{{cite web |url= http://neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/LeadTableView.do;jsessionid=ac1f930dce6eace0153cf12440ca609dc762c8ae598.e38OaNuRbNuSbi0Ma3aNaxiQbNiLe6fznA5Pp7ftolbGmkTy?a=3&b=276743&c=London&d=13&e=13&g=325264&i=1001x1003x1004&m=0&r=1&s=1201351285750&enc=1&dsFamilyId=1812&bhcp=1 |title= Resident population estimates by ethnic group (percentages): London |publisher= Office for National Statistics |accessdate= 23 Abril 2008 |archive-date= 2012-06-23 |archive-url= https://www.webcitation.org/68e5HAPQg?url=http://neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/LeadTableView.do;jsessionid=ac1f930dce6eace0153cf12440ca609dc762c8ae598.e38OaNuRbNuSbi0Ma3aNaxiQbNiLe6fznA5Pp7ftolbGmkTy?a=3 |url-status= dead }}</ref> at 37.4% sa [[Leicester]]<ref>{{cite web |url=http://www.neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/LeadTableView.do?a=3&b=276827&c=Leicester&d=13&e=13&g=394575&i=1001x1003x1004&m=0&r=1&s=1208962134759&enc=1&dsFamilyId=1812 |title=Resident population estimates by ethnic group (percentages): Leicester |publisher=Office for National Statistics |accessdate=23 Abril 2008 |archive-date=2012-06-23 |archive-url=https://www.webcitation.org/68e5HctGd?url=http://www.neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/LeadTableView.do?a=3 |url-status=dead }}</ref> ay tinatayang napapabilang sa mga di-puti, samantalang kulang-kulang 5% ng santauhan ng [[Hilagang Silangang Inglatera|Hilagang Silangang Ingglatera]], Gales, at sa [[Timog Kanlurang Inglatera|Timog Kanluran]] ay napapabilang sa mga maliliit na pangkat-etniko.<ref>{{cite web |url= http://www.statistics.gov.uk/census2001/profiles/commentaries/ethnicity.asp |title=Census 2001&nbsp;– Ethnicity and religion in England and Wales |publisher=Office for National Statistics |accessdate=23 Abril 2008}}</ref> Simula 2011, 26.5% ng nasa mababang paaralang pampubliko at 22.2% ng nasa mataas na paaralang pampubliko ay kasapi sa isang maliit na pangkat-etniko.<ref>{{cite news |url= http://www.dailymail.co.uk/news/article-2006892/1-4-primary-school-pupils-Britain-ethnic-minority.html |title= One in four primary school pupils are from an ethnic minority and almost a million schoolchildren do not speak English as their first language |work=Daily Mail |date=22 Hunyo 2011 |accessdate=28 Hunyo 2011 |location=London |first=Kate |last=Loveys}}</ref> Noong 2009,<ref>{{cite news|last=Rogers|first=Simon|title=Non-white British population reaches 9.1 million|url=http://www.guardian.co.uk/society/2011/may/18/non-white-british-population-ons|newspaper=The Guardian|date=19 Mayo 2011}}</ref> tinatayang lumaki ang bilang ng mga di-puti sa Ingglatera at Gales ng 38%, mula 6.6 angaw noong 2001 sa 9.1 angaw noong 2009. Ang pangkat na may pinakamabilis ang paglaki ay ang mga lahing may halo. Nangalawa ang bilang nito mula 672,000 noong 2001 sa 986,600 noong 2009. Sa magkatulad na panahon, naitala ang pagbaba ng mga bilang ng Britanikong Puti. Bumaba ito ng 36,000 katao.<ref>{{cite news|last=Wallop|first=Harry|title=Population growth of last decade driven by non-white British|url=http://www.telegraph.co.uk/news/politics/8521215/Population-growth-of-last-decade-driven-by-non-white-British.html|newspaper=Telegraph|date=18 Mayo 2011}}</ref> ===Mga Wika=== {{Main|Mga Wika sa United Kingdom}} [[File:Anglospeak.svg|thumb|400px|Ang [[Daigdig ng Wikang Ingles|Daigdig ng Wikang Inggles]]. Matingkad na bughaw ang mga bansa kung saan Inggles ang katutubong wika ng nakararami; mapusyaw na bughaw naman kung saan ito ay opisyal ngunit hindi winiwika ng nakararami. Ang Inggles ay isa sa mga opisyal na wika ng [[Mga Wika ng Samahang Europeo|Samahang Europeo]] at ng [[Mga Opisyal na wika ng Nagkakaisang Mga Bansa|Nagkakaisang Mga Bansa]].<ref>{{cite web |url= http://www.un.org/depts/OHRM/sds/lcp/UNLCP/english/ |title= Language Courses in New York |year=2006 |publisher=United Nations |accessdate=29 Nobyembre 2010}}</ref>]] Ang [[opisyal na wika]] ng NK ay [[Wikang Ingles|Inggles]] ([[Ingles Britaniko|Inggles Britaniko]]) (''[[de facto]]''). Ito ay isang [[Mga Wika ng Kanlurang Alemaniko|Kanlurang Alemanikong wika]] na nagmula sa [[Sinaunang Ingles|Sinaunang Inggles]] at naglalaman ng maraming wikang hiram mula sa [[Sinaunang Nordiko]], Pranses [[Wikang Normando|Normando]], [[Sinaunang Griyego|Griyego]], at [[Latin]]. Unang lumaganap ang wikang Inggles dahil sa Sasakhari ng Britanya mula ika-17 hanggang kalagitnaan ng ika-20 dantaon, at pagkatapos, dahil sa pangingibabaw ng Nagkakaisang Pamahalaan. Ito rin ang naging [[Pandaigdigang Ingles|pangunahing pandaigdigang wika ng negosyo]] at malawakang tinuturo [[Ingles bilang banyaga o pangalawang wika|bilang pangalawang wika]].<ref>{{cite web |url=http://www.cepr.org/pubs/new-dps/dplist.asp?dpno=2055 |title=English-Language Dominance, Literature and Welfare |author=Melitz, Jacques |publisher=Centre for Economic Policy Research |year=1999 |accessdate=26 Mayo 2006 |archive-date=27 Mayo 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yGyCeG9?url=http://www.cepr.org/pubs/new-dps/dplist.asp?dpno=2055 |url-status=dead }}</ref> Mayroon ding apat na [[Wikang Selta]] ang ginagamit sa bansa. Ito ang mga [[Wikang Gales|Gales]], [[Wikang Irlandes|Irlandes]], [[Geliko Eskoses]], at [[Wikang Korniko|Korniko]]. Ang unang tatlo ay kinikilala bilang rehiyonal o wikang pagkamunti na pinangangalagaan at itinataguyod ng [[Kasulatang Patotoo ng Europa para sa mga Wikang Rehiyonal at Pagkamunti|batas Europeo]], samantalang ang Korniko naman ay kinikilala ngunit hindi pinangangalagaan. Ayon sa lahatambilang ng 2001, mahigit sa isang-kalima (21%) ng santauhan ng Gales ang nagsabi na marunong silang mag-Gales.<ref>[http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=447&Pos=6&ColRank=1&Rank=192 National Statistics Online&nbsp;– Welsh Language] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728133204/http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=447&Pos=6&ColRank=1&Rank=192 |date=2011-07-28 }}. National Statistics Office.</ref> Tumaas ito ng 18% mula noong lahatambilang ng 1991.<ref>{{cite web|url= http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_compendia/fow/WelshLanguage.pdf |title=Differences in estimates of Welsh Language Skills |accessdate=30 Disyembre 2008 |publisher=Office for National Statistics|archiveurl=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20040722055520/http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_compendia/fow/WelshLanguage.pdf|archivedate=22 Hulyo 2004}}{{dead link|date=Pebrero 2012}}</ref> Bukod dito, tinatayang mayroong 200,000 nagwiwika ng Gales ang nakatira sa Ingglatera.<ref>{{cite web |url= http://www.bbc.co.uk/voices/multilingual/welsh.shtml |title =Welsh today |author=Wynn Thomas, Peter |publisher=BBC |work=Voices |month=Marso |year=2007 |accessdate=5 Hulyo 2011}}</ref> Sa lahatambilang ring yaon, 167,487 katao (10.4%) sa Kahilagaang Irlanda ang nagsabing "may alam o dunong din silang mag-Irlandes" (tingnan ang [[Wikang Irlandes sa Hilagang Irlanda|Wikang Irlandes sa Kahilagaang Irlanda]]). Halos lahat nang nagsabi nito ay mula sa [[Makapamansang Irlandes|makabansang]] santauhang Katoliko. Mahigit sa 92,000 katao sa Eskosya (o 'di tataas sa 2% ng santauhan) ay may kakayanang magwika ng Geliko, ang 72% nito ay ang mga nakatira sa [[Labasang Hebrides]].<ref>[http://www.gro-scotland.gov.uk/press/news2005/scotlands-census-2001-gaelic-report.html Scotland's Census 2001&nbsp;– Gaelic Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130522110328/http://www.gro-scotland.gov.uk/press/news2005/scotlands-census-2001-gaelic-report.html |date=2013-05-22 }}. General Register Office for Scotland. Retrieved 15 Oktubre 2008.</ref> Ang mga bilang ng mga mag-aaral na tinuturuan ng Gales, Geliko Eskoses, at Irlandes ay tumataas din.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/7885493.stm |title =Local UK languages 'taking off' |work=BBC News |date =12 Pebrero 2009}}</ref> Sa mga santauhang nandarayuhan, iilang Geliko Eskoses ay [[Gelikong Kanadyense|winiwika pa rin sa Kanada]] (pangunahin sa [[Bagong Eskosya]] at [[Pulo ng Tangos Breton]]), at Gales sa [[Patagonya]] sa Arhentina. Ang [[Wikang Eskoses|Eskoses]] ay isang wikang nagbuhat sa sinaunang Hilagang [[Gitnang Ingles|Gitnang Inggles]]. Hindi ito gaanong [[Kasulatang Patotoo ng Europa para sa mga Wikang Rehiyonal at Pagkamunti|kinikilala]] pati na rin ang sangay nitong [[Mga Diyalekto ng Eskoses-Ulster|Eskoses-Ulster]] sa Kahilagaang Irlanda. Sa ngayon, walang pangako na pangalagaan at pag-ibayuhin ang wikang ito.<ref>{{cite web |url=http://www.eurolang.net/index.php?option=com_content&task=view&id=2449&Itemid=52&lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070623185445/http://eurolang.net/index.php?option=com_content&task=view&id=2449&Itemid=52&lang=en |archivedate=2007-06-23 |title=Language Data&nbsp;– Scots |publisher=European Bureau for Lesser-Used Languages |accessdate=2 Nobyembre 2008 |url-status=live }}</ref> Sa Ingglatera, sapilitan ang pag-aaral ng pangalawang wika sa mga may edad 14 pababa,<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/3983713.stm |title =Fall in compulsory language lessons |work=BBC News |date =4 Nobyembre 2004}}</ref> at edad 16 pababa naman sa Eskosya. Ang Pranses at Aleman ang dalawang pinakakaraniwang tinuturong pangalawang wika sa Ingglatera at Eskosya. Sa Gales, lahat ng mga mag-aaral na may gulang16 pababa ay tinuturuan ng Gales, o bilang isang pangalawang wika.<ref>[https://archive.is/20120530050454/www.bbc.co.uk/wales/schoolgate/aboutschool/content/inwelsh.shtml The School Gate for parents in Wales]. BBC Wales. Retrieved 11 Oktubre 2008.</ref> ===Pananampalataya=== {{Main|Relihiyon sa United Kingdom}} [[Talaksan:West Side of Westminster Abbey, London - geograph.org.uk - 1406999.jpg|thumb|left|upright| Ang [[Bahay-monghe ng Westminster]] ay pinagdadausan ng [[pagputong]] sa [[Kaharian ng United Kingdom|mga hari ng Britanya]].]] Iba't ibang anyo ng Kristiyanismo ang nangibabaw sa bansa sa mahigit 1,400 taon.<ref>Cannon, John, ed. (2nd edn., 2009). [http://books.google.com/?id=TYnfhTq2M7EC&pg=PA144 ''A Dictionary of British History'']. Oxford University Press. p. 144. ISBN 0-19-955037-9.</ref> Bagaman ayon sa pagsusuri, karamihan ng mga mamamayan ay napapabilang sa Kristiyanismo, ang dumadalo sa misa ay lubusang bumagsak simula noong kalagitnaan ng ika-20 dantaon.<ref>Field, Clive D. (Nobyembre 2009). [http://www.brin.ac.uk/commentary/documents/development-of-religious-statistics.pdf "British religion in numbers"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111016173905/http://www.brin.ac.uk/commentary/documents/development-of-religious-statistics.pdf |date=2011-10-16 }}. BRIN Discussion Series on Religious Statistics, Discussion Paper 001. Retrieved 3 Hunyo 2011.</ref> Ang pandarayuhan at pagbabago sa santauhanin ay nakapagpabago sa pag-usbong ng ibang pananampalataya, lalo na ang Islam.<ref>Yilmaz, Ihsan (2005). [http://books.google.com/?id=ryrD2YODzxUC&pg=PA291 ''Muslim Laws, Politics and Society in Modern Nation States: Dynamic Legal Pluralisms in England, Turkey, and Pakistan'']. Aldershot: Ashgate Publishing. pp. 55&#x2013;6. ISBN 0-7546-4389-1.</ref> Dahil dito, mapupunang ang NK ay isang lipunang may maraming pananampalataya,<ref>Brown, Callum G. (2006). [http://books.google.com/?id=ryrD2YODzxUC&pg=PA291 ''Religion and Society in Twentieth-Century Britain'']. Harlow: Pearson Education. p. 291. ISBN 0-582-47289-X.</ref> [[Sekularismo|banwahanin]],<ref>Norris, Pippa; Inglehart, Ronald (2004). [http://books.google.com/?id=dto-P2YfWJIC&pg=PA84 ''Sacred and Secular: Religion and Politics Worldwide'']. Cambridge University Press. p. 84. ISBN 0-521-83984-X.</ref> o [[Kristiyanong makabago]].<ref>Fergusson, David (2004). [http://books.google.com/?id=Owz4aBSEINgC&pg=PA94 ''Church, State and Civil Society'']. Cambridge University Press. p. 94. ISBN 0-521-52959-X.</ref> Sa lahatambilang ng 2001, 71.6% ang nagsabing sila ay Kristiyano. Sinusundan ito ng (ayon sa bilang ng nananampalataya) Islam (2.8%), [[Hinduismo]] (1.0%), [[Sikismo]] (0.6%), [[Hudaismo]] (0.5%), [[Budismo]] (0.3%), at iba pang pananampalataya (0.3%).<ref>{{cite web |url=http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=293 |title=UK Census 2001 |publisher=National Office for Statistics |accessdate=22 Abril 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070312034628/http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=293 |archivedate=2007-03-12 |url-status=live }}</ref> Ang 15% naman ay nagsabing sila ay [[Irelihiyon|walang pananampalataya]], at 7% naman ang nagsabing wala silang pinipiling pananampalataya.<ref>{{cite web |title= Religious Populations |publisher= Office for National Statistics |date= 11 Oktubre 2004 |url= http://www.scotland.gov.uk/Publications/2005/02/20757/53570 |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zFDlspeL?url=http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=954 |archivedate= 2011-06-06 |access-date= 2013-01-16 |url-status= live }}</ref> Isang pagsusuri ng [[Tearfund]] noong 2007 ang nagpakita na isa sa sampung Britaniko lamang ang nagsisimba linggu-linggo.<ref>{{cite web|url=http://news.adventist.org/2007/04/uite-kigom-ew-report-fis-oly-oe-i-10-atte-church.html |title=United Kingdom: New Report Finds Only One in 10 Attend Church |publisher=News.adventist.org |date=4 Abril 2007 |accessdate=12 Setyembre 2010}}</ref> Ang ([[Angglikanismo|Anglikanong]]) [[Simbahan ng Inglatera|Simbahan ng Ingglatera]] ang [[pambansang relihiyon|pambansang pananampalataya]] ng Ingglatera.<ref>[http://www.cofe.anglican.org/about/history/ The History of the Church of England] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100221212004/http://www.cofe.anglican.org/about/history |date=2010-02-21 }}. The Church of England. Retrieved 23 Nobyembre 2008.</ref> Mayroon itong panatilihang [[Pangkaluluwang Panginoon|kinatawan]] sa [[Parlamento ng United Kingdom|Batasan]], at ang [[Kaharian ng United Kingdom|hari ng Britanya]] ang [[Kataas-taasang Tagapamahala ng Simbahan ng Inglatera|Kataas-taasang Tagapamahala]] nito.<ref>{{cite web |url=http://www.royalinsight.gov.uk/output/Page4708.asp |title=Queen and Church of England |publisher=British Monarchy Media Centre |accessdate=5 Hunyo 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20061008203611/http://www.royalinsight.gov.uk/output/Page4708.asp |archivedate=2006-10-08 |url-status=live }}</ref> Sa [[Relihiyon sa Scotland|Eskosya]], ang [[Presbitaryanismo|Presbiteryanong]] [[Simbahan ng Eskosya]] ang kinikilalang [[pambansang simbahan]]. Hindi ito [[pambansang relihiyon|sumasailalim sa pamahalaan]], at ang mga hari ng Britanya ay karaniwang kasapi lamang. Ang mga hari ay kailangang manumpa na sa kanyang pagkakaluklok, pananatilihin at pangangalagaan niya ang pananampalatayag Protestante at ang Pamahalaang Simbahan ng Presbiteryano".<ref>{{cite web |title= Queen and the Church |publisher= The British Monarchy (Official Website) |url= http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/QueenandChurch/History.aspx |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zG8tzxhd?url=http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/QueenandChurch/History.aspx |archivedate= 2011-06-07 |access-date= 2013-01-16 |url-status= live }}</ref><ref>{{cite web |title= How we are organised |publisher= Church of Scotland |url= http://www.churchofscotland.org.uk/about_us/how_we_are_organised |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zG8WCEAc?url=http://www.churchofscotland.org.uk/about_us/how_we_are_organised |archivedate= 2011-06-07 |access-date= 2013-01-16 |url-status= live }}</ref> Ang Anglikanong [[Simbahan ng Wales|Simbahan ng Gales]] ay nabuwag noong 1920. Nabuwag din noong 1870 ang Anglikanong [[Simbahan ng Irlanda]]. Bago pa man ang [[Paghahati ng Ireland|pagkakahati sa Irlanda]], walang tinatag na simbahan sa Kahilagaang Irlanda.<ref>Weller, Paul (2005). [http://books.google.com/?id=tHc88PzAPLMC&pg=PA80 ''Time for a Change: Reconfiguring Religion, State, and Society'']. London: Continuum. pp. 79&#x2013;80. ISBN 0567084876.</ref> Kahit walang mababatid sa lahatambilang ng 2001 ukol sa uri ng pananampalatayang Kristiyano, tinataya ng Ceri Peach na 62% ng mga Kristiyano ay Angglikano, 13.5% ay Romano Katoliko, 6% ay [[Presbiteryano]], 3.4% ay [[Metodista]], kabilang ang ibang maliliit na Protestanteng pangkat tulad ng ''[[Open Brethren]]'', at mga simbahan ng [[Simbahan ng Silanganing Ortodokso|Ortodokso]].<ref>Peach, Ceri, [http://books.google.com/?id=i6ER_z8gcD4C "United Kingdom, a major transformation of the religious landscape"], in H. Knippenberg. ed. (2005). ''The Changing Religious Landscape of Europe''. Amsterdam: Het Spinhuis. pp. 44&#x2013;58. ISBN 90-5589-248-3.</ref> ===Pandarayuhan=== {{Main|Pandarayuhan sa United Kingdom simula 1922}} {{See also|Mga banyagang-silang sa United Kingdom}} [[Talaksan:United Kingdom foreign born population by country of birth.png|thumb|300px|Ang tinatayang bilang ng mga banyagang-silang ayon sa bansa ng kapanganakan, Abril 2007 - Marso 2008]] Ang Nagkakaisang Kaharian ay nakaranas ng sunud-sunod na pandarayuhan. Ang [[Malawakang Kagutuman (Ireland)|Malawakang Kagutuman]] sa Irlanda ay nagbunsod ng malamang isang angaw na katao na nandayuhan sa NK.<ref>Richards, Eric (2004). ''[http://books.google.com/?id=JknDbX3ae1MC&pg=PA143 Britannia's children: Emigration from England, Scotland, Wales and Ireland since 1600]''. London: Hambledon, p. 143. ISBN 978-1-85285-441-6.</ref> Mahigit sa 120,000 [[Sandatahang Lakas ng Polonya sa Kanluran|Polakong]] datihang-kawal ang nanirahan sa Britanya matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>Gibney, Matthew J.; Hansen, Randall (2005). ''[http://books.google.com/?id=2c6ifbjx2wMC&pg=PA630f Immigration and asylum: from 1900 to the present]{{Dead link|date=Septiyembre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}'', ABC-CLIO, p630. ISBN 1-57607-796-9</ref> Simula rin noon, marami ring mga pandarayuhang naganap buhat sa mga kasalukuyan at dating sakupbayan nito. Ito ay bahagi ng pamana ng sasakhari at bahagi na rin ng kakulangan sa manggagawa. Karamihan sa kanila ay nagbuhat sa [[Karibe]] at sa [[kalupalupan ng Indiya]].<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/hi/english/static/in_depth/uk/2002/race/short_history_of_immigration.stm |title=Short history of immigration |publisher=BBC |year =2005 |accessdate=28 Agosto 2010}}</ref> Ang kamakailang takbo ng pandarayuhan ay nagbubuhat sa mga manggagawang galing sa mga bagong kasapi ng SE sa Silanganang Europa. Noong 2010, mayroon 7 angaw na banyagang-silang na naninirahan sa bansa o 11.3% ng kabuuang santauhan. Ang 4.76 angaw (7.7%) dito ay isinilang sa labas ng SE, at 2.24 angaw (3.6%) ay isinilang sa ibang kasapi ng SE.<ref>[http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-11-034/EN/KS-SF-11-034-EN.PDF 6.5% of the EU population are foreigners and 9.4% are born abroad], Eurostat, Katya Vasileva, 34/2011.</ref> Ang sukat ng mga banyagang-silang sa NK ay nanatiling mas maliit kaysa sa ibang maraming bansa ng Europa.<ref>{{cite web |url=http://www.migrationinformation.org/Feature/display.cfm?id=402 |title=Europe: Population and Migration in 2005 |first=Rainer |last= Muenz |publisher= Migration Policy Institute |month=June |year=2006 |accessdate=Abriil 2, 2007}}</ref> Ang pandarayuhan ay nakapagpapalaki ng lumalaki nang santauhan ng bansa.<ref>{{cite news |url= http://www.thisislondon.co.uk/news/article-23542455-details/Immigration+and+births+to+non-British+mothers+pushes+British+population+to+record+high/article.do |title= Immigration and births to non-British mothers pushes British population to record high |newspaper= London Evening Standard |date= 22 Agosto 2008 |access-date= 2013-01-17 |archive-date= 2008-12-10 |archive-url= https://web.archive.org/web/20081210072321/http://www.thisislondon.co.uk/news/article-23542455-details/Immigration+and+births+to+non-British+mothers+pushes+British+population+to+record+high/article.do |url-status= dead }}</ref> Sa pagitan ng taong 1991 at 2001, tinatayang kalahati ng paglaki ng santauhan ay maipapabilang sa mga dayo at sa mga anak nitong isinilang sa NK. Ayon sa pag-aaral ng [[Tanggapan ng Pambansang Estatistika|Tanggapan ng Pambansang Palaulatan]] (TPE), mayroong kabuuang 2.3 angaw na dumayo sa bansa sa loob ng 15 taon mula 1991 hanggang 2006.<ref>{{cite news |url= http://www.dailymail.co.uk/news/article-1023512/Third-World-migrants-2-3m-population-boom.html |title= Third World migrants behind our 2.3m population boom |newspaper=Daily Mail |location =London |date=3 Hunyo 2008 |first1=Steve |last1=Doughty |first2=James |last2=Slack}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.thisislondon.co.uk/standard/article-23575160-details/Tories+get+tough+on+immigration+after+Labour's+U-turn/article.do |title= Tories call for tougher control of immigration |newspaper= London Evening Standard |date= 20 Oktubre 2008 |first= Martin |last= Bentham |access-date= 17 Enero 2013 |archive-date= 21 Oktubre 2008 |archive-url= https://web.archive.org/web/20081021051705/http://www.thisislondon.co.uk/standard/article-23575160-details/Tories+get+tough+on+immigration+after+Labour%27s+U-turn/article.do |url-status= dead }}</ref> Tinataya ring ang pandarayuhan ay magdaragdag ng panibagong 7 angaw na katao sa santauhan ng bansa sa 2031,<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/7602526.stm |title= Minister rejects migrant cap plan |work=BBC News |date =8 Setyembre 2008 |accessdate=26 Abril 2011}}</ref> bagaman pinagtatalunan pa ang tunay na bilang nito.<ref>{{cite news |url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1538598/Immigration-%27far-higher%27-than-figures-say.html |title=Immigration 'far higher' than figures say |newspaper=The Daily Telegraph |date=5 Enero 2007 |accessdate=20 Abril 2007 |location=London |first=Philip |last=Johnston |archive-date=2008-05-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080529014735/http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1538598/Immigration-%27far-higher%27-than-figures-say.html |url-status=dead }}</ref> Inulat din ng TPE na ang bilang ng pandarayuhan ay umakyat ng 21% (o 239,000 katao) simula 2009 hanggang 2010.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2011/aug/25/uk-net-migration-rises-21 |title=UK net migration rises 21% |date=25 Agosto 2011 | location=London |work=The Guardian |first=Alan |last=Travis}}</ref> Noong 2011, tumaas ito ng 251,000 o sa bilang ng pandarayuhan na 589,000. Samantala, ang bilang ng taong nangingibang-bansa (sa mahigit na 12 buwan) ay 338,000.<ref>{{cite news |url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-18189797 |title=Migration to UK more than double government target |date=24 Mayo 2012 |work=BBC News}}</ref> Mayroong 195,046 na banyaga ang naging mamamayan ng Britanya noong 2010. 54,902 naman noong 1999.<ref>{{cite news |url= http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1377707/Migrant-squad-to-operate-in-France.html |title= Migrant squad to operate in France |newspaper=The Daily Telegraph |location= Calais |date =20 Disyembre 2000 |first =David |last= Bamber}}</ref> Naitala naman na may 241,192 katao ang binigyang karapatan na manatiling manirahan noong 2010, 51% nito ay buhat sa Asya, at 27% naman buhat sa Aprika.<ref>{{cite web|url= http://www.homeoffice.gov.uk/publications/science-research-statistics/research-statistics/immigration-asylum-research/immigration-brief-q2-2011/immig-q2-settlement|title= Settlement|date= Agosto 2011|work= Home Office|accessdate= 24 Oktubre 2011|archive-date= 2013-01-16|archive-url= https://web.archive.org/web/20130116212734/http://www.homeoffice.gov.uk/publications/science-research-statistics/research-statistics/immigration-asylum-research/immigration-brief-q2-2011/immig-q2-settlement|url-status= dead}}</ref> Ayon sa opisyal na Palaulatan ng 2011, 25.5% ng mga sanggol sa Ingglatera at Gales ang isinilang ng mga magulang na ipinanganak naman sa labas ng bansa.<ref>"[http://www.ons.gov.uk/ons/rel/vsob1/parents--country-of-birth--england-and-wales/2011/sb-parents--country-of-birth--2011.html Births in England and Wales by parents' country of birth, 2011]", National Statistics.</ref> Ang mamamayan ng Samahang Europeo, kabilang ang NK, ay may karapatang manirahan at maghanap-buhay sa alinmang kasapi ng samahan.<ref>[http://europa.eu/scadplus/leg/en/lvb/l33152.htm Right of Union citizens and their family members to move and reside freely within the territory of the Member States] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120204054324/http://europa.eu/scadplus/leg/en/lvb/l33152.htm |date=2012-02-04 }}. European Commission. Retrieved 6 Nobyembre 2008.</ref> Dumulog ang NK sa panandaliang paghihigpit sa mga mamamayan ng Romanya at Bulgarya na sumapi sa samahan noong Enero 2007.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2007/sep/23/immigration.eu |title= Home Office shuts the door on Bulgaria and Romania |last1=Doward |first1=Jamie |last2=Temko |first2 =Ned |date=23 Setyembre 2007 |work=The Observer |page=2 |accessdate=23 Agosto 2008 |location=London}}</ref> Ayon sa pagsasaliksik ng [[Surian sa Patakarang Pandarayuhan]] para sa [[Lupon ng Pagkakapantay-pantay at Karapatang Pantao]], mayroong 1.5 angaw na manggagawa na nagbuhat sa mga bagong kasapi ng SE ang dumayo sa bansa noong Mayo 2004 hanggang Setyembre 2009. Ang dalawang-katlo rito ay mga Polako, ngunit karamihan sa kanila ay nagsiuwian na. Dahil dito, umakyat ng 700,000 ang mga dumayo sa bansa sa panahong iyon.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2010/jan/17/eastern-european-uk-migrants |title=Young, self-reliant, educated: portrait of UK's eastern European migrants |last1=Doward |first1=Jamie |last2 =Rogers | first2 = Sam |date=17 Enero 2010 |work=The Observer |accessdate=19 Enero 2010 |location=London}}</ref> Dahil sa [[pag-urong ng ekonomiya noong 2000|pag-urong ng agimat noong 2000]], nabawasan ang panggayak ng mga Polako sa pandarayuhan sa NK,<ref>{{cite news |url= http://www.thisislondon.co.uk/standard/article-23575019-details/Packing+up+for+home:+Poles+hit+by+UK's+economic+downturn/article.do |title= Packing up for home: Poles hit by UK's economic downturn |first= Elizabeth |last= Hopkirk |newspaper= London Evening Standard |date= 20 Oktubre 2008 |access-date= 17 Enero 2013 |archive-date= 23 Oktubre 2008 |archive-url= https://web.archive.org/web/20081023063415/http://www.thisislondon.co.uk/standard/article-23575019-details/Packing+up+for+home%3A+Poles+hit+by+UK%27s+economic+downturn/article.do |url-status= dead }}</ref> at ito ay naging panandalian.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/8243225.stm |title=Migrants to UK 'returning home' |date=8 Setyembre 2009 |work=BBC News |accessdate=8 Setyembre 2009}}</ref> Noong 2009, sa kauna-unahang pagkakataon simula nang paglawak ng SE, mas marami ang umalis kaysa dumating ng bansa ang mga nagbuhat sa walong bansa ng gitna at silanganang Europa na sumapi sa samahan noong 2004. Noong 2011, ang mamamayan ng bagong kasapi ng samahan ay bumubuo ng 13% ng mga dumadayo sa bansa. [[Talaksan:British expats countrymap.svg|thumb|300px|right|Ang tinatayang bilang ng mga mamamayan ng Britanya na naninirahan sa ibang bansa, 2006]] Nagpanimula ang pamahalaan ng NK ng isang pamamaraang [[Pamamaraang pandarayuhan ayon sa puntos (United Kingdom)|pandarayuhan ayon sa puntos]] para sa mga mamamayang nasa labas ng [[Pook Pang-ekonomiya ng Europa|Pook Pang-agimat ng Europa]]. Pinalitan nito ang dating panukala kabilang ang [[Pagkukusa sa Bagong Kakayahan]] ng pamahalaan ng Eskosya.<ref>{{cite web |url=http://www.ukba.homeoffice.gov.uk/workingintheuk/tier1/freshtalent/ |title=Fresh Talent: Working in Scotland |publisher=UK Border Agency |location=London |accessdate=30 Oktubre 2010 |archive-date=16 Hulyo 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110716184110/http://www.ukba.homeoffice.gov.uk/workingintheuk/tier1/freshtalent/ |url-status=dead }}</ref> Noong Hunyo 2010, nagpanimula ang pamahalaan ng panandaliang hangganan na 24,000 sa pandarayuhang magbubuhat sa labas ng SE. Binalak nito ang pagpigil ng pagpasok ng mga ito, ngunit ginawa na rin itong panatilihan nong Abril 2011.<ref>{{cite news |url=http://www.ft.com/cms/s/0/9ab202a4-8299-11df-85ba-00144feabdc0.html |title=Tories begin consultation on cap for migrants |work=Financial Times | location= London |first=James |last=Boxell |date=28 Hunyo 2010 |accessdate=17 Setyembre 2010}}</ref> Ang pagpapatupad ng hangganan ay nagdulot ng alitan. Minungkahi ng isang kalihim sa negosyo, si [[Vince Cable]] na sinasaktan nito ang pagnenegosyo sa Britanya.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/politics/2010/sep/17/vince-cable-migrant-cap-economy |title=Vince Cable: Migrant cap is hurting economy |agency=Press Association |work=The Guardian |date=17 Setyembre 2010 |accessdate=Ssetyembre 17, 2010 |location=London}}</ref> Ang pangingibang-bansa ay naging mahalagang bahagi ng lipunan noong ika-19 na dantaon. Sa pagitan ng taong 1815 at 1930, tinatayang 11.4 angaw na katao ang nangibang-bansa galing Britanya, at 7.3 angaw naman galing Irlanda. Pinakapakita ng mga pagtataya na sa pagtatapos ng ika-20 dantaon, mayroong mga 300 angaw na katao na may lahing Britaniko at Irlandes ang panatilihang naninirahan sa ibang bahagi ng daigdig.<ref>Richards (2004), pp. 6–7.</ref> Sa ngayon, hindi bababa sa 5.5 angaw na katao na isinilang sa bansa ang naninirahan sa ibang bansa,<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/shared/spl/hi/in_depth/brits_abroad/html/default.stm |title=Brits Abroad: world overview |publisher=BBC |accessdate=20 Abril 2007 |date=6 Disyembre 2006}}</ref><ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/6210358.stm |title= 5.5&nbsp;m Britons 'opt to live abroad' |work=BBC News |date=11 Disyembre 2006 |accessdate=20 Abril 2007 |first=Dominic |last=Casciani}}</ref> karamihan sa kanila ay nasa Australya, Espanya, Nagkakaisang Pamahalaan, at Kanada.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/6161705.stm |title= Brits Abroad: Country-by-country |work=BBC News |date =11 Disyembre 2006}}</ref> ===Katuruan=== {{Main|Katuruan sa United Kingdom}} {{See also|Edukasyon sa Inglatera|Edukasyon sa Hilagang Irlanda|Edukasyon sa Eskosya|Edukasyon sa Gales}} [[File:KingsCollegeChapelWest.jpg|thumb|left|Ang [[Dalubhasaan ng Hari, Cambridge|Dalubhasaan ng Hari]] na bahagi ng [[Pamantasan ng Cambridge]] ay tinatag noong 1209]] Ang pamamahala sa katuruan sa Nagkakaisang Kaharian ay ginawad sa bawat bansa nito kaya may kanya-kanya itong pamamaraan. Kung ang [[edukasyon sa Inglatera|katuruan sa Ingglatera]] ay pananagutan ng [[Kalihim ng Pamahalaan sa Edukasyon|Kalihim ng Pamahalaan sa Katuruan]], ang pang-araw-araw na pamamahala at pananalapi ng mga pampublikong paaralan ay pananagutan naman ng [[Kapamahalaang lokal sa edukasyon|kapamahalaang pampook]].<ref>{{cite web |url=http://www.dcsf.gov.uk/localauthorities/index.cfm |title=Local Authorities |publisher=Department for Children, Schools and Families |accessdate=21 Disyembre 2008 |archive-date=30 Disyembre 2008 |archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20081230030407/http://www.dcsf.gov.uk/localauthorities/index.cfm |url-status=bot: unknown }}</ref> Unti-unting nagsimula ang katuruang walang-bayad sa pagitan ng taong 1870 at 1944.<ref>{{cite book |author=Gordon, J.C.B. |title= Verbal Deficit: A Critique |publisher=Croom Helm |location =London |year=1981 |isbn=978-0-85664-990-5 |page=44 note 18}}</ref><ref>Section 8 ('Duty of local education authorities to secure provision of primary and secondary schools'), Sections 35–40 ('Compulsory attendance at Primary and Secondary Schools') and Section 61 ('Prohibition of fees in schools maintained by local education authorities ...'), Education Act 1944.</ref> Sa ngayon, sapilitan ang katuruan sa mga batang may edad lima hanggang labing-anim (15 kung ipinanganak ng Hulyo o Agosto). Noong 2011, inilagay ng [[Mga Takbo sa Pandaigdigang Pag-aaral ng Matematika at Agham]] ang mga mag-aaral na may gulang na 13-14 sa Ingglatera at Gales na ika-10 sa pinakamagaling sa buong daigdig sa matematika, at ika-9 naman sa agham.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/7773081.stm |title= England's pupils in global top 10 |work=BBC News |date= 10 Disyembre 2008}}</ref> Karamihan ng mga kabataan ay nag-aaral sa pampublikong paaralan. Mangilan-ngilan dito ay pumipili ayon sa kakayahang talino. Dalawa sa sampung pinakamagagaling ayon sa ''[[GCSE]]'' noong 2006 ay mga pampublikong [[paaralang pambalarila]]. Mahigit sa kalahati ng mga mag-aaral sa mga nangungunang pamantasan ng Cambridge at Oxford ay nanggaling sa mga pampublikong paaralan.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/6905288.stm |title=More state pupils in universities |work=BBC News |date=19 Hulyo 2007}}</ref> Bagaman bumaba ang bilang ng mga batang nag-aaral sa pribadong paaralan sa Ingglatera, tumaas ang bahagi nito sa mahigit 7%.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/education/2007/nov/09/schools.uk |title=Private school pupil numbers in decline |newspaper= The Guardian |date=9 Nobyembre 2007 |location=London |first=Donald |last=MacLeod |accessdate=31 Marso 2010}}</ref> Noong 2010, mahigit sa 45% ng mga pook sa [[Pamantasan ng Oxford]] at 40% sa [[Pamantasan ng Cambridge]] ay sinasaklawan ng mga mag-aaral na galing sa pribadong paaralan kahit binubuo lamang nila ang 7% ng santauhan.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.tes.co.uk/article.aspx?storycode=6055970 |access-date=2013-01-17 |archive-date=2013-01-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130116212733/http://www.tes.co.uk/article.aspx?storycode=6055970 |url-status=dead }}</ref> Ang mga [[Mga Pamantasan sa Inglatera|pamantasan sa Ingglatera]] ay kabilang sa mga pinakamagagaling sa buong daigdig. Ang Pamantasan ng Cambridge, Pamantasan ng Oxford, [[Pamantasang Dalubhasaan ng London|Pamantasang Dalubhasaan ng Londres]], at [[Dalubhasaang Imperyal ng London|Dalubhasaang Imperyal ng Londres]] ay nakalagay sa unang 10&nbsp;ng ''[[QS World University Rankings]]'' (Paghahanay sa Pandaigdigang Pamantasan ng QS) noong 2010. Nangunguna ang Pamantasan ng Cambridge.<ref>{{cite web|url=http://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2010/results |title=QS World University Rankings Results 2010 |accessdate=27 Abril 2011 |publisher=Quacquarelli Symonds}}</ref> [[File:QUB.jpg|thumb|Ang [[Pamantasan ng Haribini sa Belfast]] ay tinatag noong 1849<ref>Davenport, F.; Beech, C.; Downs, T.; Hannigan, D. (2006). ''Ireland''. Lonely Planet, 7th edn. ISBN 1-74059-968-3. p. 564.</ref>]] Ang [[edukasyon sa Eskosya|katuruan sa Eskosya]] ay pananagutan ng [[Tagpamahalang Kalihim sa Edukasyon at Habambuhay na Kaalaman|Tagpamahalang Kalihim sa Katuruan at Habambuhay na Kaalaman]], samantalang ang pang-araw-araw ng pangangasiwa at pananalapi ng mga pampublikong paaralan ay pananagutan ng mga kapamahalaang pampook. Dalawang [[Pampublikong kinatawan sa Scotland|pampublikong di-pangkagawarang kinatawan]] ang may mahalagang gampanin sa katuruang Eskoses. Ang [[Kapamahalaan sa Pagsusuri ng Eskosya]] ay may pananagutan sa paglinang, pagbigay-dangal, pagbigay-halaga, at pagbigay-katibayan sa lahat ng mga pagusuri liban sa mga katibayang binibigay sa mataas na paaralan, [[Dalubhasaang pag-aaral|dalubhasaan]] sa [[lalong pag-aaral]] at iba pang paaralan.<ref>[http://www.sqa.org.uk/sqa/5656.html About SQA] Scottish Qualifications Authority. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref> Ang [[Pagkatuto at Pagtuturo sa Eskosya]] ay nagbibigay payo, yamang-tao, at paglilinang sa mga propesyonal sa katuruan.<ref>[http://www.ltscotland.org.uk/aboutlts/index.asp About Learning and Teaching Scotland] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120401140609/http://www.ltscotland.org.uk/aboutlts/index.asp |date=2012-04-01 }}. Learning and Teaching Scotland. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref> Unang isinabatas ng Eskosya ang sapilitang katuruan noong 1496.<ref>[https://web.archive.org/web/20071204064525/http://www.scotland.org/about/innovation-and-creativity/features/education/e_brain_drain.html Brain drain in reverse]. Scotland Online Gateway. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref> Ang sukat ng mag-aaral na nag-aaral sa pribadong paaralan ay mahigit 4% lamang at ito'y mabagal na umaakyat.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/6563167.stm |title=Increase in private school intake|work=BBC News |date=17 Abril 2007}}</ref> Walang binabayarang [[matrikula]] ang mga mag-aaral sa mga [[Mga Pamantasan sa Scotland|pamantasan sa Eskosya]] dahil tinaggal ito noong 2001. Tinanggal din noong 2008 ang multa sa mga bigay-kayang gradweyt.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/7268101.stm |title= MSPs vote to scrap endowment fee |work=BBC News |date= 28 Pebrero 2008}}</ref> Ang [[Pamahalaan ng Wales|Pamahalaan ng Gales]] ang may pananagutan sa [[edukasyon sa Wales|katuruan sa Gales]]. Karamihan sa mga mag-aaral ay lubusan o bahaginang tinuturuan sa [[wikang Wales|wikang Gales]]. Ang pagtuturo sa wikang Gales ay sapilitan hanggang sa edad 16.<ref>[http://wales.gov.uk/topics/educationandskills/parents/helpchildwelsh/whatchildlearn;jsessionid=LtdrLbCM21w0dlcTH1Crdy0J4H7Yg7XdqD1yVvpV2sHG8PX1BGZl!686978193?lang=en What will your child learn?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200406120219/https://gov.wales/404 |date=2020-04-06 }} The Welsh Assembly Government. Retrieved 22 Enero 2010.</ref> Bilang bahagi ng patakarang bumuo ng isang ''bilingual'' na Gales, binabalak ng palawigin ang batas na umiiral sa mga paaralang nagtuturo sa wikang Gales. Ang [[edukasyon sa Hilagang Irlanda|katuruan sa Kahilagaang Irlanda]] ay pananagutan ng [[Kagawaran sa Edukasyon (Hilagang Irlanda)|Tagapangasiwa ng Katuruan]] at ng [[Kagawaran sa Pagkakawani at Kaalaman]]. Samantala ang mga pananagutang pampook ay pinangangasiwaan ng limang kapulungan sa katuruan at silid-aklatan ayon sa kanilang takdang pook. Ang [[Kapulungan sa Kurikulum, Pagsusulit, at Paghahalaga]] (KKPP) ay ang kinatawang may pananagutan sa pagpapayo sa [[Tagapagpaganap ng Hilagang Ireland|pamahalaan]] ukol sa kung ano ang dapat ituro sa mga paaralan sa Kahilagaang Irlanda, pagsusubaybay sa mga pamantayan, at pagbibigay karangalan.<ref>[http://www.ccea.org.uk/ About Us&nbsp;– What we do]. Council for the Curriculum Examinations & Assessment. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref> ===Kalusugan=== {{Main|Kalusugan sa United Kingdom}} Ang pamamahala sa kalusugan ng Nagkakaisang Kaharian ay ginawad sa bawat bansa ng NK kaya ito ay may kanya-kanyang pamamaraan ng pampribado at [[pampublikong pangangalaga sa kalusugan]]. Kabilang din dito ang [[Panghaliling gamot|panghalili]], pangkabuuan, at pang-alalay na paggagamot. Ang pampublikong pangangalaga sa kalusugan ay binibigay sa lahat ng [[Batas sa kapamansaan ng Britanya|panatilihang naninirahan]] nang walang bayad. Noong 2000, inilagay ng [[Kapisanan ng Pandaigdigang Kalusugan]] ang NK sa ika-15 pinakamagaling sa pangagalaga ng kalusugan sa buong Europa, at ika-18 naman sa buong daigdig.<ref>{{Cite journal |url=http://pages.stern.nyu.edu/~wgreene/Statistics/WHO-COMP-Study-30.pdf |title=Measuring overall health system performance for 191 countries |author=[[World Health Organization]] |publisher=New York University |accessdate=5 Hulyo 2011}}</ref> Ang mga nagpapalakad dito ay tinatag sa buong bansa. Tulad ito ng [[Kapulungan ng Pangkalahatang Medisina]], [[Kapulungan ng Pagnanars at Pangungumadrona]], at iba pang mga kapisanan tulad ng [[Makaharing Dalubhasaan|Maharlikang Dalubhasaan]]. Ang pananagutang kabanwahan at pagsasagawa ng pangangalaga sa kalusugan ay matatagpuan sa apat na pambansang [[Tagapagpaganap (pamahalaan)|tagapagpaganap]]; ang [[kalusugan sa Inglatera|kalusugan sa Ingglatera]] ay pananagutan ng pamahalaan ng NK; [[kalusugan sa Hilagang Irlanda|kalusugan sa Kahilagaang Irlanda]] ay pananagutan ng [[Tagapagpaganap ng Hilagang Irlanda|Tagapagpaganap ng Kahilagaang Irlanda]]; [[kalusugan sa Eskosya]] ay pananagutan ng [[Pamahalaang Eskoses]]; at ang [[kalusugan sa Wales|kalusugan sa Gales]] ay pananagutan ng [[Pamahalaan ng Kapulungang Wales|Pamahalaan ng Kapulungang Gales]]. Bawat [[Pambansang Palingkuran sa Kalusugan]] ay may iba't ibang patakaran at pangangailangan na kadalasa'y nauuwi sa pagkasalangsang.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/health/7586147.stm |title= 'Huge contrasts' in devolved NHS |work=BBC News |date =28 Agosto 2008}}</ref><ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/health/7149423.stm |title =NHS now four different systems |work=BBC News |date =2 Enero 2008 |first=Nick |last=Triggle}}</ref> Simula 1979, ang paggugol sa kalusugan ay lubusang tinaas upang mailapit ito sa pamantayan ng Samahang Europeo.<ref>{{Cite journal |url=http://www.healthp.org/node/71 |title=The NHS from Thatcher to Blair |first=Peter |last=Fisher |work=NHS Consultants Association |publisher=International Association of Health Policy |quote=The Budget ... was even more generous to the NHS than had been expected amounting to an annual rise of 7.4% above the rate of inflation for the next 5 years. This would take us to 9.4% of GDP spent on health ie around EU average. |access-date=2013-01-17 |archive-date=2018-11-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181120124807/http://www.healthp.org/node/71 |url-status=dead }}</ref> Ginugugol ng NK ang tinatayang 8.4% ng KGK nito sa kalusugan. Ito ay 0.5% mas mababa sa pamantayan ng [[Kapisanan para sa Pakikipagtulungan sa Ekonomiya at Pagpapaunlad|Kapisanan para sa Pakikipagtulungan sa agimat at Pagpapaunlad]], at 1% mas mababa naman sa pamantayan ng Samahang Europeo.<ref>[http://www.oecd.org/dataoecd/46/4/38980557.pdf "OECD Health Data 2009&nbsp;– How Does the United Kingdom Compare"]. Organisation for Economic Co-operation and Development.</ref> ==Kalinangan== {{Main|Kalinangan ng United Kingdom}} Ang kalinangan ng Nagkakaisang Kaharian ay bunga ng maraming bagay: ang katayuan ng bansa bilang isang pulo; ang [[Kasaysayan ng United Kingdom|kasaysayan]] nito bilang kanluraning demokrasyang liberal at isang makapangyarihang bansa; at bilang isang [[samahang pampolitika|samahang kabanwahan]] ng apat na bansa na bawat isa ay pinangangalagaan ang katangi-tangi nitong kaugalian at pagsasagisag. Dahil sa [[Sasakhari ng Britanya]], makikita ang kalinangan nito sa [[Wikang Ingles|wika]], [[Kalinangan ng United Kingdom|kalinangan]], at sa [[Batas Panlahat|pamamaraang matwid]] ng karamihan ng mga dating sakubayan nito tulad ng Australya, Kanada, [[India|Indiya]], Irlanda, Bagong Selanda, Timog Aprika, at ang Nagkakaisang Pamahalaan. Dahil sa mahahalagang pangingibabaw nito sa kalinangan, matatawag na isang "kalinangang makapangyarihan" ang Nagkakaisang Kaharian.<ref>[http://www.britishpoliticssociety.no/British%20Politics%20Review%2001_2011.pdf "The cultural superpower: British cultural projection abroad"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180916155419/http://www.britishpoliticssociety.no/British%20Politics%20Review%2001_2011.pdf |date=2018-09-16 }}. Journal of the British Politics Society, Norway. Volume 6. No. 1. Winter 2011</ref><ref>{{cite news |url= http://www.theaustralian.com.au/news/opinion/cameron-has-chance-to-make-uk-great-again/story-e6frg6zo-1225866975992 |author=Sheridan, Greg |title=Cameron has chance to make UK great again |accessdate=20 Mayo 2012 |work=The Australian |location =Sydney |date =15 Mayo 2010}}</ref> ===Panitikan=== {{Main|Panitikang Britaniko}} [[Talaksan:William Shakespeare Chandos Portrait.jpg|thumb|upright|Ang [[larawang Chandos]] ay pinaniniwalaang pagsasalarawan ni [[William Shakespeare]].]] Ang 'panitikang Britaniko' ay sinasaklaw ang panitikang kaugnay sa Nagkakaisang Kaharian, [[Pulo ng Man]], at sa Kapuluang Bangbang. Karamihan ng panitikang Britaniko ay nasa wikang Inggles. Noong 2005, mayroong mga 206,000 aklat ang nailathala sa Nagkakaisang Kaharian. At noong 2006, ito ang may [[Nailathalang aklat ayon sa bansa kada taon|pinakamaraming nalathalang aklat]] sa buong daigdig. Si [[William Shakespeare]], isang mangangatha ng palabas dulaan at manunula, ang tinuturing na pinakadakilang makata ng buong panahon.<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/537853/William-Shakespeare|title=William Shakespeare (English author)|publisher=Britannica Online encyclopedia|accessdate=26 Pebrero 2006}}</ref><ref>{{cite encyclopedia |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761562101/Shakespeare.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060209154055/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761562101/Shakespeare.html |archivedate=2006-02-09 |title=MSN Encarta Encyclopedia article on Shakespeare |accessdate=26 Pebrero 2006 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite encyclopedia |url=http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Shakespeare%2c+William |publisher=Columbia Electronic Encyclopedia |title= William Shakespeare |accessdate=26 Pebrero 2006}}</ref> Pinapahalagahan din ang kanyang mga kasabayan tulad ni [[Christopher Marlowe]] at [[Ben Jonson]]. Ang mga makabagong mangangatha ng palabas dulaan na sina [[Alan Ayckbourn]], [[Harold Pinter]], [[Michael Frayn]], [[Tom Stoppard]] at [[David Edgar (mangangatha ng palabas dulaan)|David Edgar]] ay pinagsasama-sama ang mga sangkap ng suryalismo, pagmakatotohanan, at radikalismo. Bantog din ang mga manunulat na sina [[Geoffrey Chaucer]] (ika-14 na dantaon), [[Thomas Malory]] (ika-5 dantaon), [[Thomas More|Ginoong Thomas More]] (ika-16 na dantaon), [[John Bunyan]] (ika-17 dantaon), at [[John Milton]] (ika-17 dantaon). Noong ika-18 dantaon, ang mga tagapanguna ng [[makabagong nobela]] ay sina [[Daniel Defore]] (may-akda ng ''[[Robinson Crusoe]]'') at [[Samuel Richardson]]. Lalo pa itong binago noong ika-19 na dantaon nina [[Jane Austen]], ang mangangathang gotiko na si [[Mary Shelley]], pambatang manunulat na si [[Lewis Carroll]], ang [[Pamilya Brontë|Mag-aateng Brontë]], ang panlipunang manunulat na si [[Charles Dickens]], ang [[Naturalismo (panitikan)|naturalistang]] si [[Thomas Hardy]], ang [[Pagmakatotohanan (sining)|makatotohanang]] si [[George Eliot]], ang mapangitaing manunula na si [[William Blake]], at ang romantikong manunula na si [[William Wordsworth]]. Ang mga manunulat ng ika-20 dantaon naman ay kinabibilangan nina [[H. G. Wells]], ang mangangathang kathang-agham, ang mga manunulat ng sikat na mga pambatang salaysay na sina [[Rudyard Kipling]], [[A. A. Milne]] (ang may-akda ng ''[[Winnie-the-Pooh]]''), [[Roald Dahl]], at [[Enid Blyton]]; ang pinagtatalunang si [[D. H. Lawrence]]; ang [[Pagkamakabago|makabagong]] si [[Virginia Woolf]]; ang manunuyang si [[Everlyn Waugh]]; ang manghuhulang mangangatha na si [[George Orwell]]; ang mga sikat na mangangatha na sina [[W. Somerset Maugham]] at [[Graham Greene]]; ang manunulat ng krimen na si [[Agatha Cristie]] (ang [[Talaan ng pinakamabentang my-akda ng kathang salaysay|pinakamabentang mangangatha]] ng buong panahon);<ref>{{cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1505799/Mystery-of-Christies-success-is-solved.html |title=Mystery of Christie's success is solved |accessdate=14 Nobyembre 2010| newspaper=Daily Telegraph |date=19 Disyembre 2005 |location=London}}</ref> si [[Ian Fleming]] (ang may-akda ng [[James Bond]]); ang mga manunulang sina [[T.S. Eliot]], [[Philip Larkin]], at [[Ted Hughes]]; at ang mga [[Tagimpang panitikan|tagimpang]] manunulat na sina [[J. R. R. Tolkien]], [[C. S. Lewis]] at [[J. K. Rowling]]. [[Talaksan:Dickens by Watkins detail.jpg|thumb|left|upright|Larawan ni [[Charles Dickens]], isang mangangatha noong [[Panahong Biktoryano]].]] Ang [[Panitikang Eskoses|mga ambag ng Eskosya]] ay ang maniniktik na manunulat na si [[Arthur Conan Doyle]] (may-akda ng ''[[Sherlock Holmes]]''), mga panitikang romantiko ni [[Walter Scott|Ginoong Walter Scott]], ang pambatang manunulat na si [[J. M. Barrie]], ang mga epikong pangangahas ni [[Robert Louis Stevenson]], at ang pinakabantog na manunula na si [[Robert Burns]]. Kamakailan, ang makabao at makapamansang sina [[Hugh MacDiarmid]] at [[Neil M. Gunn]] ay nakapag-ambag sa [[Renasimyentong Eskoses]]. Nakapanghihilakbot naman ang mga akda ni [[Ian Rankin]] at [[Iain Banks]]. Naging kauna-unahang [[Lungsod ng Panitikan]] ng ''UNESCO'' ang Edimburgo.<ref>[http://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=36908&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html Edinburgh, UK appointed first UNESCO City of Literature] UNESCO. Retrieved 20 Agosto 2008.</ref> Ang pinakatandang tula sa Britanya ay ang ''[[Y Gododdin]]'' na sinulat sa ''[[Hen Ogledd|Yr Hen Ogledd]]'' ("Matandang Hilaga") noong mga huling taon ng ika-6 na dantaon. Ito ay sinulat sa [[Wikang Kumbriko|Kumbriko]] o [[Matandang Wales|Matandang Gales]]. Isa ito sa mga unang tula na binanggit si [[Haring Arturo]].<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_poetry.shtml|title=Early Welsh poetry|publisher=BBC Wales|accessdate=29 Disyembre 2010}}</ref> Simula noong ika-7 dantaon, nawala ang ugnayan sa pagitan ng Gales at Matandang Hilaga. Lumipat ang pagkakatuon ng kalinangang wikang Gales sa Gales, kung saan napalinang ni [[Geoffrey ng Monmouth]] ang mga alamat na nauukol kay Haring Arturo.<ref>{{Cite book |url=http://books.google.com/?id=dKJiPyyTevgC |title=History of English Literature from Beowulf to Swinburne |author= Lang, Andrew |year=2003 |page=42 |isbn=978-0-8095-3229-2 |publisher=Wildside Press |location=Holicong, PA |origyear=1913}}</ref> Ang pinakatanyag na manunula ng Gitnang Panahon sa Gales ay si [[Dafydd ap Gwilym]] (1320-1370). Ang nilalaman ng kanyang mga tula ay ukol sa kalikasan, pananampalataya, at pag-ibig. Tinuturing siyang isa sa mga pinakadakilang manunula sa Europa noong kanyang panahon.<ref>{{cite web |title=Dafydd ap Gwilym |url=http://www.academi.org/dafydd-ap-gwilym-eng/ |quote=Dafydd ap Gwilym is widely regarded as one of the greatest Welsh poets of all time, and amongst the leading European poets of the Middle Ages. |accessdate=3 Enero 2011 |publisher=[[Academi]] |year=2011 |work=[[Academi]] website |archive-date=2012-05-27 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yHaT609?url=http://www.literaturewales.org/dafydd-ap-gwilym-eng/ |url-status=dead }}</ref> Hanggang sa mga huling taon ng ika-19 na dantaon, ang karamihan ng [[Panitikang Wales|Panitikang Gales]] ay matatagpuan sa Gales at ang mga tuluyan nito ay kadalasang nauukol sa pananampalataya. Tinuturing si [[Daniel Owen]] bilang kauna-unahang mangangatha sa wikang Gales. Inilathala nito ang ''[[Rhys Lewis]]'' noong 1885. Kapwa mga Tomas ang pinakatanyag na [[Tulang AnggloWales|manunula ng AnggloGales]]. Si [[Dylan Thomas]] ay naging tanyag sa magkabilang-baybayin ng Atlantiko noong kalagitnaan ng ika-20 dantaon. Ang mga nangungunang mangangathang Gales sa ika-20 dantaon ay sina [[Richard Llewllyn]] at [[Kate Roberts (manunulat)|Kate Roberts]].<ref>[http://newsalerts.bbc.co.uk/1/low/wales/551486.stm True birthplace of Wales's literary hero] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200316173733/http://newscdn.bbc.net.uk/2/hi/uk_news/wales/551486.stm |date=2020-03-16 }}. BBC News. Retrieved 28 Abril 2012</ref><ref>[https://archive.is/20120724104228/www.bbc.co.uk/wales/northwest/halloffame/arts/kateroberts.shtml Kate Roberts: Biography]. BBC Wales. Retrieved 28 Abril 2012</ref> Ang mga manunulat sa ibang bansa, lalo na sa [[Kapamansaan ng mga Bansa|Kapamansaan]], Republika ng Irlanda, at sa Nagkakaisang Pamahalaan, ay nanirahan at nakapag-hanap-buhay sa NK. Napabibilang dito sina [[Jonathan Swift]], [[Oscar Wilde]], [[Bram Stoker]], [[George Bernard Shaw]], [[Joseph Conrad]], [[T.S. Eliot]], [[Ezra Pound]], at kamakailan sina [[Kazuo Ishiguro]] at [[Salman Rushdie]].<ref>{{cite book |url=http://books.google.com/?id=m0CUOYfTdrkC&pg=PA10 |title=Gulliver's travels: complete, authoritative text with biographical and historical contexts, critical history, and essays from five contemporary critical perspectives |author=Swift, Jonathan; Fox, Christopher |publisher=Macmillan | location = Basingstoke | isbn = 978-0-333-63438-7 | year = 1995 |page=10}}</ref><ref>{{cite news |url=http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?res=F10C12F9395517738DDDAA0A94DC405B828DF1D3 |title=Bram Stoker. |newspaper=The New York Times | format = PDF |accessdate=1 Enero 2011 |date=23 Abril 1912}}</ref> ===Tugtugin=== {{Main|Tugtugin ng United Kingdom}} {{See also|Britanikong rock}} [[Talaksan:The Fabs.JPG|thumb|right|180px|Ang ''[[The Beatles]]'' na nakapagbili ng mahigit isang sanggatosg plaka sa daigdig ay isa sa mga pinakamatagumpay at pinupuring mga banda sa [[Kasaysayan ng Mga Kaugalian sa Klasikong Musika|kasaysayan ng tugtugin]]<ref>{{cite web|url=http://www.emimusic.com/about/history/1960-1969/|title=1960–1969|publisher=EMI Group Ltd|accessdate=31 Mayo 2008}}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,975715-2,00.html |title=Paul At Fifty |work=TIME |location=New York |date=8 Hunyo 1992 |access-date=27 Enero 2013 |archive-date=18 Mayo 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130518221715/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,975715-2,00.html |url-status=dead }}</ref><ref>[http://books.google.com/?id=rdU1xtIWJz0C Most Successful Group] ''[[The Guinness Book of Records]]'' 1999, p. 230.</ref>]] Maraming gawi ng tugtugin ang tanyag sa NK, mula sa mga katutubong [[tugtuging lipi]] ng [[Tugtuging lipi ng Inglatera|Ingglatera]], [[Tugtugin ng Wales#Tugtuging lipi|Gales]], [[Tugtuging lipi ng Scotland|Eskosya]], at [[Tugtuging lipi ng Hilagang Ireland|Kahilagaang Irlanda]], hanggang sa tugtuging ''[[Tugtuging heavy metal|heavy metal]]''. Ang ilan sa mga tanyag na manlilikha ng tugtuging klasiko ay sina [[William Byrd]], [[Henry Purcell]], [[Edward Elgar|Lakan Edward Elgar]], [[Gustav Holst]], [[Arthur Sullivan|Sir Arthur Sullivan]] (na pinakatanyag noong kasama niya ang libretistang si [[W. S. Gilber|Lakan W. S. Gilbert]]), [[Ralph Vaughan Williams]] at si [[Benjamin Britten]], ang tagapanguna ng makabagong Britanikong opera. Si [[Peter Maxwell Davies|Lakan Peter Maxwell Davies]] ang nangungunang [[Maestro ng Musika ng Reyna|Maestro ng tugtugin ng Haribini]] sa kasalukuyan. Ang NK ay tanyag din sa mga sinponikong orkestra at pulutong ng mga mang-aawit tulad ng [[Sinponikong Orkestra ng BBC]] at ang [[Sinponikong Pulutong ng mga Mang-aawit ng London|Sinponikong Pulutong ng mga Mang-aawit ng Londres]]. Ang mga tanyag na talaytayan ay sina [[Simon Rattle|Lakan Simon Rattle]], [[John Barbirolli]], at si [[Malcolm Sargent|Lakan Malcolm Sargent]]. Ang ilan sa mga tanyag na manlalapat ng tugtugin sa sine ay sina [[John Barry (mangangatha ng tugtugin)|John Barry]], [[Clint Mansell]], [[David Arnold]], [[John Murphy (mangangatha ng tugtugin)|John Murphy]], [[Monty Norman]], at si [[Harry Gregson-Williams]]. Si [[George Frideric Handel]] bagaman ipinanganak bilang Aleman ay naging [[Naturalisasyon|naturalisadong]] [[Batas sa kabansaan ng Britanya|mamamayan ng Britanya]].<ref>{{cite web|url=http://www.parliament.uk/parliamentary_publications_and_archives/parliamentary_archives/handel_and_naturalisation.cfm|title=British Citizen by Act of Parliament: George Frideric Handel|date=20 Hulyo 2009|publisher=UK Parliament|accessdate=11 Setyembre 2009|archive-date=24 Mayo 2012|archive-url=https://archive.is/20120524225342/http://www.parliament.uk/parliamentary_publications_and_archives/parliamentary_archives/handel_and_naturalisation.cfm|url-status=bot: unknown}}</ref> Ilan sa mga kanyang tanyag na gawa tulad ng ''[[Mesiyas (Handel)|Mesiyas]]'' ay sinulat sa wikang Inggles.<ref>{{cite news |url=http://www.playbillarts.com/features/article/4236.html |title=Handel all'inglese |last=Andrews |first=John |date=14 Abril 2006 |work=Playbill |location=New York |accessdate=11 Setyembre 2009 |archive-date=16 Mayo 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080516210558/http://www.playbillarts.com/features/article/4236.html |url-status=dead }}</ref> Nagtagumpay naman si [[Andrew Lloyd Webber]] sa daigdig ng tanghalang tugtuginl. Ang kanyang mga gawa ay palagiang sumisikat sa ''[[Tanghalang West End|West End]]'' ng Londres at sa ''Broadway'' ng Bagong York.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=AWaZ1LAFAZEC |title= Sondheim and Lloyd-Webber: The new musical |publisher=Chatto & Windus |location =London |year =2001 |author=Citron, Stephen |isbn= 978-1-85619-273-6}}</ref> Ang ''[[The Beatles]]'' ay [[Talaan ng mga mang-aawit na may pinakamaraming benta|nakapagbili]] ng mahigit isang sanggatosg plaka na nakapagtanyag sa kanila bilang pinakapinupuring banda sa kasaysayang ng tugtuging tanyag.<ref>{{cite news | url = http://www.belfasttelegraph.co.uk/entertainment/music/news/beatles-a-big-hit-with-downloads-15013117.html| title = Beatles a big hit with downloads| newspaper=Belfast Telegraph | date =25 Nobyembre 2010|accessdate=16 Mayo 2011}}</ref> Ang iba pang mga sikat na banda ng tugtuging tanyag sa nakalipas ng 50 taon ay ang ''[[The Rolling Stones]]'', [[Led Zeppelin]], ''[[Pink Floyd]]'', ''[[Queen (banda)|Queen]]'', ''[[Bee Gees]]'', at si [[Elton John]]. Lahat sila ay nakapagbili ng mahigit 200 angaw na plaka.<ref>{{cite press release |url= http://www.emimusic.com/news/2009/singstar®-queen-to-be-launched-by-sony-computer-entertainment-europe/ |title= British rock legends get their own music title for PlayStation3 and PlayStation2 |publisher=[[EMI]] |date= 2 Pebrero 2009}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/celebritynews/2305273/Sir-Elton-John-honoured-in-Ben-and-Jerry-ice-cream.html |title= Sir Elton John honoured in Ben and Jerry ice cream |newspaper= The Daily Telegraph |date= 17 Hulyo 2008 |first= Urmee |last= Khan |location= London |access-date= 2013-01-25 |archive-date= 2008-08-01 |archive-url= https://web.archive.org/web/20080801175725/http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/celebritynews/2305273/Sir-Elton-John-honoured-in-Ben-and-Jerry-ice-cream.html |url-status= dead }}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1562875/Rock-group-Led-Zeppelin-to-reunite.html |title=Rock group Led Zeppelin to reunite |newspaper =The Daily Telegraph |date =19 Abril 2008 |location=London |first=Richard |last=Alleyne |accessdate=31 Marso 2010}}</ref><ref>{{cite news|title=Pink Floyd founder Syd Barrett dies at home |url=http://www.timesonline.co.uk/article/0,,2-2265034,00.html |newspaper=The Times |location= London |date=11 Hulyo 2006 |first=Adam |last=Fresco |accessdate=31 Marso 2010}}</ref><ref>{{cite news |first=Kate |last=Holton |title=Rolling Stones sign Universal album deal |url=http://www.reuters.com/article/entertainmentNews/idUSL1767761020080117 |agency=Reuters |date=17 Enero 2008 |accessdate=26 Oktubre 2008}}</ref><ref>{{cite news |first=Tim |last=Walker |title=Jive talkin': Why Robin Gibb wants more respect for the Bee Gees |url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/features/jive-talkin-why-robin-gibb-wants-more-respect-for-the-bee-gees-826116.html |work=The Independent |location=London |date=12 Mayo 2008 |accessdate=26 Oktubre 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080513194236/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/features/jive-talkin-why-robin-gibb-wants-more-respect-for-the-bee-gees-826116.html |archivedate=13 May 2008 |url-status=dead }}</ref> Ang [[Gawad Britaniko]] ay ang taunang gawaran sa tugtugin ng [[Industriyang Ponograpiko ng Britanya|IPB]]. Ang ilan sa mga nagawaran ng Kahanga-hangang Ambag sa tugtugin ay ang ''[[The Who]]'', sina [[David Bowie]], [[Eric Clapton]], [[Rod Stewart]], at ang ''[[The Police]]''.<ref>[http://www.guardian.co.uk/news/datablog/2012/feb/22/brit-awards-winners-list-2012 "Brit awards winners list 2012: every winner since 1977"]. The Guardian. Retrieved 28 Pebrero 2012</ref> <!-- Please note that the following list of recent musicians and groups includes only those selling more than 30&nbsp;million records. --> Ang ilan sa mga bandang kamakailang nagtagumpay sa buong daigdig ay ang ''[[Coldplay]]'', ''[[Radiohead]]'', ''[[Oasis (banda)|Oasis]]'', ''[[Muse (banda)|Muse]]'', ''[[Spice Girls]]'', at si [[Adele]].<ref>{{cite web|author=Lewis Corner|url= http://www.digitalspy.co.uk/music/news/a366130/adele-coldplay-biggest-selling-uk-artists-worldwide-in-2011.html |title=Adele, Coldplay biggest-selling UK artists worldwide in 2011 |publisher=Digital Spy |date=16 Pebrero 2012 |accessdate=22 Marso 2012}}</ref> Ilang mga lungsod ng bansa ay tanyag sa kanilang tugtugin. Ang mga awit ng mga mang-aawit na galing [[Liverpool]] ang nagtala ng may pinakamaraming puntos kada kapita (54) kaysa sa alinmang lungsod sa daigdig.<ref>{{cite news |url=http://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/a-tale-of-two-cities-of-culture-liverpool-vs-stavanger-770076.html?r=RSS |title=A tale of two cities of culture: Liverpool vs Stavanger |last=Hughes |first=Mark |date=14 Enero 2008 |work=The Independent |accessdate=2 Agosto 2009 |location=London |archive-date=2012-11-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121107050942/http://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/a-tale-of-two-cities-of-culture-liverpool-vs-stavanger-770076.html?r=RSS |url-status=dead }}</ref> Ang ambag ng [[Glasgow]] sa tugtugin ay kinilala noong 2008 nang ito ay binansagan bilang [[Ugnayan ng mga Mapanlikhang Lungsod|Lungsod ng tugtugin]] ng [[UNESCO]]. Ito ay isa sa tatatlong lungsod sa buong daigdig na may ganitong parangal.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/glasgow_and_west/7570915.stm |title=Glasgow gets city of music honour |work=BBC News |date=20 Agosto 2008 |accessdate=2 Agosto 2009}}</ref> ===Pinagmamasdang Sining=== {{Main|Sining ng United Kingdom}} [[Talaksan:Turner selfportrait.jpg|left|upright|thumb|150px|Sariling paglalarawan ni [[J. M. W. Turner]], langis sa balindang, bandang 1799]] Ang kasaysayan ng Britanikong pinagmamasdang sining ay napapabilang sa [[kasaysayan ng kanluraning sining]]. Ang mga pangunahing Britanikong pintor ay ang mga [[Romantisismo|Romantikong]] sina [[William Blake]], [[John Constable]], [[Samuel Palmer]], at si [[J. M. W. Turner]]; ang mga pintor ng larawan na sina [[Joshua Reynolds|Lakan Joshua Reynolds]] at [[Lucian Freud]]; ang mga pintor ng tanawin na sina [[Thomas Gainsborough]] at [[L. S. Lowry]]; ang mga tagapanguna ng [[Kilusan sa Sining at Kagalingan]] na si [[William Morris]]; ang pintor ng mga huwad na si [[Francis Bacon]]; ang mga pintor na tanyag na sina [[Peter Blake (pintor)|Peter Blake]], [[Richard Hamilton (pintor)|Richard Hamilton]] at [[David Hockney]]; ang magkasanggang sina [[Gilbert at George]]; ang pintor na [[Baliwag na sining|baliwag]] na si [[Howard Hodgkin]]; ang mga [[Panlililok|manlililok]] na sina [[Antony Gormley]], [[Anish Kapoor]] at si [[Henry Moore]]. Noong mga huling taon ng pultaong-80 at 90, pinatanyag ng [[Galerya ng Saatchi]] sa Londres ang mga [[Kabataang Manlilikhang Britaniko]] na sina [[Damien Hirst]], [[Chris Ofili]], [[Rachel Whiteread]], [[Tracey Emin]], [[Mark Wallinger]], [[Steve McQueen (manlilikha)|Steve McQueen]], [[Sam Taylor-Wood]] at ang [[Jake and Dinos Chapman|Magkuyang Chapman]]. Ang [[Makaharing Linangan|Maharlikang Linangan]] sa Londres ay isang kapisanan sa pagpapaunlad ng pinagmamasdang sining ng Nagkakaisang Kaharian. Ang mga pangunahing paaralan ng sining sa bansa ay ang: anim na paaralan ng [[Pamantasan ng Sining sa Londres]] na kinabibilangan ng [[Dalubhasaan ng Sining at Antangan ng Punong San Martin]] at [[Dalubhasaan ng Sining at Antangan ng Chelsea]]; [[Goldsmiths, Pamantasan ng Londres]]; [[Paaralan ng Palasantingang Sining ng Slade]] (bahagi ng [[Pamantasang Dalubhasaan ng Londres]]); [[Paaralan ng Sining ng Glasgow]]; [[Makaharing Paaralan sa Sining|Maharlikang Paaralan sa Sining]]; at ang [[Paaralan sa Pagguhit at Palasantingang Sining ng Ruskin]] (bahagi ng Pamantasan ng Oxford). Ang [[Surian sa Sining ng Courtauld]] ang nangunguna sa pagtuturo ng [[kasaysayan ng sining]]. Ang mahahalagang galerya ng sining sa bansa ay ang [[Pambansang Galerya]], [[Pambansang Galerya ng Larawan (London)|Pambansang Galerya ng Larawan]], ‘’[[Tate Britain]]’’ at ‘’[[Tate Modern]]’’ (ang pinakatutunguhang galerya sa makabagong sining sa buong daigdig, na may 4.7 angaw na pagtungo kada taon).<ref>{{cite news |url=http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/visual_arts/article7105032.ece | title=The startling success of Tate Modern |accessdate=19 Enero 2011| newspaper=The Times| date=24 Abril 2010 |location=London |first=Stephen |last=Bayley}}</ref> ===Sine=== {{Main|Sine ng United Kingdom}} [[Talaksan:Alfred Hitchcock NYWTSm.jpg|upright|thumb|[[Alfred Hitchcock]]]] Marami ang ambag ng NK sa kasaysayan ng sine. Ang Britanikong patnugot na si [[Alfred Hitchcock]], ang siyang gumawa ng pelikulang ''[[Vertigo (pelikula)|Vertigo]]'' ay maituturing na isa sa [[Talaan ng mga pelikulang maituturing na pinakamagaling|pinakamagaling na pelikula sa buong kasaysayan]]. Si [[David Lean]] naman ay maituturing na isa sa mga pinakamahusay na patnugot sa buong kasysayan.<ref>{{cite web |url=http://www.bfi.org.uk/sightandsound/topten/poll/directors-directors.html |archiveurl=https://www.webcitation.org/67yHUco5o?url=http://www.bfi.org.uk/sightandsound/topten/poll/directors-directors.html |archivedate=2012-05-27 |title=The Directors' Top Ten Directors |publisher=British Film Institute |access-date=2014-03-18 |url-status=live }}</ref> Ang iba pang mahahalagang mga patnugot ay sina [[Charlie Chaplin]],<ref>{{cite web |url= http://www.screenonline.org.uk/people/id/462570/index.html |title=Chaplin, Charles (1889–1977) |accessdate=25 Enero 2011 |publisher=British Film Institute}}</ref> [[Michael Powell]],<ref>{{cite web |url= http://www.screenonline.org.uk/people/id/447167/index.html|title=Powell, Michael (1905–1990) |accessdate=25 Enero 2011 |publisher=British Film Institute}}</ref> [[Carol Reed]],<ref>{{cite web |url= http://www.screenonline.org.uk/people/id/459891/index.html|title=Reed, Carol (1906–1976) |accessdate=25 January 2011 |publisher=British Film Institute}}</ref> at si [[Ridley Scott]],<ref>{{cite web |url= http://www.screenonline.org.uk/people/id/462413/index.html |title=Scott, Sir Ridley (1937–) |accessdate=25 Enero 2011 |publisher=British Film Institute}}</ref> Maraming Britanikong mga aktor ang naging matagumpay at sumikat sa buong daigdig, tulad nina [[Julie Andrews]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/446530/index.html|title=Andrews, Julie (1935–)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Richard Burton]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/472165/index.html|title=Burton, Richard (1925–1984)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Michael Caine]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/463342/index.html|title=Caine, Michael (1933–)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> Charlie Chaplin,<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/462570/index.html|title=Chaplin, Charles (1889–1977)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Sean Connery]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/455509/index.html|title=Connery, Sean (1930–)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Vivien Leigh]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/488753/index.html|title=Leigh, Vivien (1913–1967)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[David Niven]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/458293/index.html|title=Niven, David (1910–1983)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Laurence Olivier]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/450224/index.html|title=Olivier, Laurence (1907–1989)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Peter Sellers]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/461941/index.html|title=Sellers, Peter (1925–1980)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Kate Winslet]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/489012/index.html|title=Winslet, Kate (1975–)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> at si [[Daniel Day-Lewis]], na siyang tanging nagkamit ng tatlong Gawad Oscar bilang pinakamagaling na aktor.<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-21570142 "Daniel Day-Lewis makes Oscar history with third award"]'. BBC News. Retrieved 15 August 2013</ref> Ang ilan sa mga matatagumpay na pelikula ay ginawa sa NK. Kabilang dito ang ''[[Harry Potter (serye sa pelikula)|Harry Potter]]'' at ''[[James Bond (serye sa pelikula)|James Bond]]''.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/film/2007/sep/11/jkjoannekathleenrowling |title=Harry Potter becomes highest-grossing film franchise |accessdate=2 Nobyembre 2010 |work=The Guardian |date =11 September 2007 |location =London}}</ref> Ang [[Ealing Studios]] ay maaaring ang pinakamatandang ''studio'' ng pelikula sa buong daigdig na magpahanggang ngayon ay nakatatag pa.<ref>{{cite web |url=http://www.ealingstudios.com/EalingStudios/history_home.html |title=History of Ealing Studios |publisher=Ealing Studios |accessdate=5 Hunyo 2010 |archive-date=26 Hulyo 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130726040738/http://www.ealingstudios.com/EalingStudios/history_home.html |url-status=dead }}</ref> Bagaman namamayagpag ang kalalang, may pag-aalinlangan patungkol sa pagkakakilalan nito dahil sa malakas na hibo ng kalinangang Amerikano at ng iba pang mga bansa sa Europa. Maraming mga Britanikong produktor ang masugid na nakikilahok sa mga [[Pandaigdigang co-production|pandaigdigang ''co-production'']]. Gayundin, maraming Britanikong mga aktor, patnugot, at tripulante ang madalas na lumalabas sa mga pelikulang Amerikano. Sa katunayan, ang mga sikat ng pelikulang ''Hollywood'' tulad ng ''[[Titanic]]'', ''[[The Lord of the Rings]]'', at ''[[Pirates of the Caribbean]]'' ay hango sa Britanikong lipunan at pangyayari. Noong 2009, kumita ang mga pelikulang Britaniko ng humigit-kumulang na $2 sanggatos. Sa pandaigdigang kalakalan, 7% ay nagmula sa NK, samantalang 17% ng pambansang kalakalan ay nagmula sa industriyang ito. Umabot sa £944 angaw ang takilya na may 173 angaw na manonood noong 2009. Ang ''[[BFI Top 100 British Films]]'' (o Pinakamahuhusay ng Pelikulang Britaniko) ay ginawa ng ''[[British Film Institute]]'' (o Surian ng Pelikulang Britaniko) upang itala ang 100 pinakamahuhusay ng pelikulang Britaniko sa kasayasayan.<ref>{{cite web |url= http://www.bfi.org.uk/features/bfi100/1-10.html |archiveurl= https://www.webcitation.org/5xbz32c8I?url=http://www.bfi.org.uk/features/bfi100/1-10.html |archivedate= 1 April 2011 |publisher= British Film Institute |title= The BFI 100 |date= 6 September 2006 |access-date= 19 March 2014 |url-status= live }}</ref> Taunang nag-aanyaya ang ''[[British Academy of Film and Television Arts]]'' (o Linangan ng Sining Para sa Pelikula at Tanlap ng Britanya) para sa ''[[British Academy Film Awards]]'' (o Gawad Linangan ng Pelikulang Britaniko). Ito ang katumbas ng Gawad Oscar sa Britanya.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/1190562.stm |title= Baftas fuel Oscars race |accessdate=Peberro 14, 2011 |work=BBC News |date=26 Pebrero 2001}}</ref> ===Midya=== {{Main|Midya ng United Kingdom}} [[Talaksan:Bbc broadcasting house front.jpg|thumb|left|upright|Ang ''[[Broadcasting House]]'' sa Londres ang himpilan ng [[BBC]], ang pinakamatanda at pinakamalaking brodkaster sa daigdig.]] Itinatag ang BBC noong 1922. Ito ay isang korporasyon ng radyo, tanlap, at ''internet'' na kung saan ang mamamayan ang gumugugol. Ito rin and pinakamatandang brodkaster sa daigdig. Nagsasagawa ito sa maraming himpilan ng tanlap at radyo sa bansa at ibang panig ng daigdig. Nilalaanang paggugulan ang kanilang pamamalakad sa pamamagitan ng [[Pahintulot sa pagtetelebisyon sa United Kingdom|pahintulot sa pananalap]]<ref>{{cite web |title =TV Licence Fee: facts & figures |publisher =BBC Press Office |date =April 2010 |url =http://www.bbc.co.uk/pressoffice/keyfacts/stories/licencefee.shtml |archiveurl =https://www.webcitation.org/5zVSwSITq?url=http://www.bbc.co.uk/pressoffice/keyfacts/stories/licencefee.shtml |archivedate =2011-06-17 |deadurl =no |access-date =2014-03-19 |url-status =live }}</ref>. Ang ''[[ITV plc]]'' naman ay binubuo ng ''[[ITV Network]]'' na siyang nagpapalakad sa 11 sa 15 telebisyong pang-rehiyonal.<ref>{{Cite journal | first = | last = | title = Publications & Policies: The History of ITV | journal = ITV.com | date = | url = http://www.itv.com/aboutitv/publications-policies/ | archiveurl = https://www.webcitation.org/5zVTPxDEI?url=http://www.itv.com/aboutitv/publications-policies/ | archivedate = 2011-06-17 | access-date = 2014-03-19 | url-status = live }}</ref> Ang ''[[News Corporation]]'', sa pamamagitan ng ''[[News International]]'' ang nagmamay-ari ng ilang pambansang pahayagan tulad ng pinakasikat na tabloid na ''[[The Sun]]'', ang pinakamatandang ''broadsheet'' na ''[[The Times]]'',<ref>{{cite web |title= Publishing |publisher= News Corporation |url= http://www.newscorp.com/operations/publishing.html |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zVXpU10Z?url=http://www.newscorp.com/operations/publishing.html |archivedate= 2011-06-17 |deadurl= no |access-date= 2014-03-19 |url-status= live }}</ref> at ang kampon na brodkaster na ''[[British Sky Broadcasting]]''.<ref>{{Cite journal | first = | last = | title = Direct Broadcast Satellite Television | journal = News Corporation | date = | url = http://www.newscorp.com/operations/dbst.html | archiveurl = https://www.webcitation.org/5zVY0iZ5c?url=http://www.newscorp.com/operations/dbst.html | archivedate = 2011-06-17 | access-date = 2014-03-19 | url-status = live }}</ref> Kadalasang matatagpuan ang mga pambansang pahayagan, tanlap, at radyo sa Londres. May mangilan-ngilan ding matatagpuan sa Manchester. Ang Edimburgo at Glasgow sa Eskosya, at Cardiff sa Gales ang mahahalagang sentro ng pahayagan at tanlap sa kanilang rehiyon.<ref>William, D. (2010). [http://books.google.com/books?id=7yg45P35KDMC ''UK Cities: A Look at Life and Major Cities in England, Scotland, Wales and Northern Ireland'']. Eastbourne: Gardners Books. ISBN 978-9987-16-021-1, pp. 22, 46, 109 and 145.</ref> Ang palimbagan naman ng mga aklat, direktoryo at mga ''database'', tala-arawan, magasin at midyang pang-negosyo, at mga pahayagan at mga tanggapan nito ay may kabuuang halaga na £20 sanggatos at may manggagawang 167,000 katao.<ref>{{cite web |title= Publishing |publisher= Department of Culture, Media and Sport |url= http://www.culture.gov.uk/what_we_do/creative_industries/3280.aspx |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zVhIk6SY?url=http://www.culture.gov.uk/what_we_do/creative_industries/3280.aspx |archivedate= 2011-06-17 |access-date= 2014-03-19 |url-status= live }}</ref> Noong 2009, tinatayang ang bawat tao sa bansa ay nanonood sa tanlap nang 3.75 oras kada araw, at nakikinig sa radyo nang 2.81 oraas kada araw. Sa taong ding iyon, 28.4% ng mga manonood ay nakatuon sa mga himpilang lingkod-bayan sa pagpapahayag ng BBC, 29.5% naman sa tatlong malalaking himpilan at 42.1% naman sa himpilang ''digital''.<ref>[[Ofcom]] [http://stakeholders.ofcom.org.uk/binaries/research/cmr/753567/CMR_2010_FINAL.pdf "Communication Market Report 2010", 19 Agosto 2010, pp. 97, 164 and 191]</ref> Ang kalakaran ng mga pahayagan ay bumagsak simula noong 1970.<ref>{{cite web |title= Social Trends: Lifestyles and social participation |publisher= Office for National Statistics |date= 16 February 2010 |url= http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=2356 |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zVhuudFT?url=http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=2356 |archivedate= 17 June 2011 |deadurl= no |access-date= 19 March 2014 |url-status= live }}</ref> At noong 2009, 42% na katao na lamang ang nagbabasa ng arawang pambansang pahayagan. Noong 2010, tinatayang 82.5% na katao ng NK ang gumagamit ng lambat-lambat.<ref>{{cite web |title= Top 20 countries with the highest number of Internet users |journal= Internet World Stats |url= http://www.internetworldstats.com/top20.htm |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zVi9vpVQ?url=http://www.internetworldstats.com/top20.htm |archivedate= 2011-06-17 |deadurl= no |access-date= 2014-03-19 |url-status= live }}</ref> ===Matwiran=== {{Main article|Matwirang Britaniko}} Ang Nagkakaisang Kaharian ay batnog sa kaugaliang 'Masirining Britaniko', isang sangay ng matwiran ng kaalaman na nagsasabing totoo ang kaalaman kung ito ay pinatunayan ng karanasan, at ng 'Matwirang Eskoses' o minsang tinatawag bilang '[[Katuruang Magmag ng mga Eskoses]]'.<ref>{{cite book |url=http://www.rrbltd.co.uk/bibliographies/scottish_v5_bibliog.pdf |title=A bibliography of Scottish common sense philosophy: Sources and origins |accessdate=17 December 2010 |editor=Fieser, James |publisher=Thoemmes Press |location=Bristol |year=2000}}</ref> Ang mga pinakatanyag na mga matwiranon ng Masirining Britaniko ay sina [[John Locke]], [[George Berkeley]]{{refn|group=tala|Berkeley is in fact Irish but was called a 'British empiricist' due to the territory of what is now known as the [[Republic of Ireland]] being in the UK at the time}} at [[David Hume]]; at sina [[Dugald Stewart]], [[Thomas Reid]] at [[Sir William Hamilton, 9th Baronet|William Hamilton]] naman ang mga mahahalagang tagapagtaguyod ng katuruang magmag ng mga Eskoses. Dalawang Briton din ang bantog sa huna ng [[karahatan]]g matwirang sanlingan na unang ginamit ni [[Jeremy Bentham]] at kalaunan ni [[John Stuart Mill]] sa kanyang gawang ''[[Karahatan (aklat)|Karahatan]]''.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/?id=s7y5MJOuN30C&pg=PA66 |title=Moral Problems in Medicine: A Practical Coursebook |author=Palmer, Michael |publisher=Lutterworth Press |location=Cambridge |year=1999 |isbn=978-0-7188-2978-0 |page=66}}</ref><ref>{{cite book |url=https://books.google.com/?id=8A4xLnzfqYwC&pg=PA82 |title=Utilitarianism |author=Scarre, Geoffrey |publisher=Routledge |location=London |year=1995 |page=82 |isbn=978-0-415-12197-2}}</ref> Ang isa pang mga tanyag na mga matwiranon ay sina [[Duns Scotus]], [[John Lilburne]], [[Mary Wollstonecraft]], [[Sir Francis Bacon]], [[Adam Smith]], [[Thomas Hobbes]], [[William of Ockham]], [[Bertrand Russell]] at [[Alfred Jules Ayer|A.J. "Freddie" Ayer]]. Ang mga banyagang matwiranon na nanirahan sa NK ay sina [[Isaiah Berlin]], [[Karl Marx]], [[Karl Popper]] at [[Ludwig Wittgenstein]]. ===Lutuin=== {{Main article|Lutuing Britaniko}} ===Palakasan=== {{Main article|Palakasan sa Nagkakaisang Kaharian}} [[Talaksan:Wembley-STadion 2013.JPG|thumb|[[Istadyum ng Wembley]] sa Londres ay ang takaran ng [[Pambansang Kupunang Putbol ng Ingglatera]] at tinatayang isa sa pinakamahal na naitayong istadyum <ref name="CNN-NFLStad">{{cite news |date=19 January 2016 |url=http://edition.cnn.com/2016/01/19/architecture/new-nfl-stadium-los-angeles/ |title=Los Angeles to build world's most expensive stadium complex |publisher=CNN |accessdate=12 February 2017 |first=Matthew |last=Ponsford}}</ref>]] Ang mga pangunahing palakasan tulad ng kapisanang putbol, [[tenis]], [[kaisahang rugbi]], [[samahang rugbi]], [[golp]], [[suntukan]], [[netbol]], [[sagwanan (palakasan)|sagwanan]] at [[kriket]] ay nagmula o lininang sa NK. Sa kadahilanang maraming mga makabagong palakasan ang nalikha ng NK sa huling yugto ng ika-19 dantaon noong panahon ng [[Britanikong Biktoryano]], sinabi noong 2012 ni [[Jacques Rogge]], Pangulo ng PPO: ''"Itong dakila at bansang mapagmahal sa palakasan ay tinuturing na kapanganakan ng makabagong palakasan. Dito unang naibalangkas ang mga pamantayan sa pagkamaginoo at pagkamatwiran sa panlalaro. Dito unang naibilang ang palakasan sa mga katuruan sa paaralan"''.<ref>[http://www.olympic.org/Documents/Games_London_2012/London_2012_Opening_ceremony_Speech_Jacques_Rogge.pdf "Opening ceremony of the games of the XXX Olympiad"]. Olympic.org. Retrieved 30 November 2013.</ref><ref>[http://uk.reuters.com/article/2012/07/23/uk-oly-preview-ad-idUKBRE86M0I720120723 "Unparalleled Sporting History"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131203031252/http://uk.reuters.com/article/2012/07/23/uk-oly-preview-ad-idUKBRE86M0I720120723 |date=2013-12-03 }}. Reuters. Retrieved 30 November 2013.</ref> Sa mga pandaigdigang paligsahan, hiwalay ang mga kupunang manlalaro ng Ingglatera, Eskosya, at Gales. Ang Kahilagaang Irlanda at ang Republika ng Irlanda ay karaniwang iisang kupunan lamang, maliban sa kapisanang putbol at sa [[Larong Kapamansaan]]. Sa larangan ng palaksan, karaniwang sama-samang tinutukoy ang Ingles, Eskoses, Gales, at Irlandes / Kahilagaang Irlandes bilang [[Bansang Tahanan]]. May mga ilang paligsahan, tulad sa Olimpiko, kung saan ang NK ay naglalaro sa iisang kupunang [[Kalakhang Britanya sa Olimpiko|Pangkat Kalakhang Britanya]] . Ang Londres ang kauna-unahang lungsod kung saan dinaos ang Olimpikong Tag-araw nang makatlong beses: noong [[Olimpikong Tag-araw ng 1908|1908]], [[Olimpikong Tag-araw ng 1948|1948]] at [[Olimpikong Tag-araw ng 2012|2012]]. Lumahok ang Britanya sa bawat paligsahan ng Olimpiko at ito ay ikatlo sa may pinakamaraming [[Talaan ng mga Medalyang Ginawad sa Olimpiko|nakamit na medalya]]. Ayon sa isang pagsusuri noong 2003, ang putbol ang pinakatanyag na [[palakasan sa Nagkakaisang Kaharian]].<ref name="sports poll">{{cite web |url=http://www.ipsos-mori.com/researchpublications/researcharchive/928/Rugby-Union-Britains-Second-Most-Popular-Sport.aspx |title=Rugby Union 'Britain's Second Most Popular Sport' |publisher=Ipsos-Mori |date=22 December 2003 |accessdate=28 April 2013}}</ref> Ang bawat Bansang Tahanan ay may kanya-kanyang kupunan sa kapisanang putbol at [[pamamaraang samahan]]. Ang [[Samahang Panguna]] ang pinakabantog na samahang putbol sa daigdig.<ref>Ebner, Sarah (2 July 2013). [http://www.thetimes.co.uk/tto/public/ceo-summit/article3804923.ece "History and time are key to power of football, says Premier League chief"]. ''The Times'' (London). Retrieved 30 November 2013.</ref> Ang unang pandaigdigang laro sa putbol ay pinaglabanan ng [[Pamabansang Kupunang Putbol ng Ingglatera|Ingglatera]] at [[Pambansang Kupunang Putbol ng Eskosya|Eskosya]] noong 30 Nobyembre 1872.<ref name="BBC article">{{cite web |title=The first international football match |url=http://www.bbc.co.uk/scotland/sportscotland/asportingnation/article/0012/index.shtml |publisher=BBC Sport Scotland |author=[[Paul Mitchell (broadcaster)|Mitchell, Paul]] |date=November 2005 |accessdate=15 December 2013}}</ref> Ang Ingglatera, Eskosya, [[Pambansang Kupunang Putbol ng Gales|Gales]] at [[Pambansang Kupunang Putbol ng Kahilagaang Irlanda|Kahilagaang Irlanda]] ay karaniwang hiwa-hiwalay na lumalahok sa mga pandaigdigang paligsahan.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/olympics/football/7529807.stm |title=Why is there no GB Olympics football team? |publisher=BBC Sport |date=5 August 2008 |accessdate=31 December 2010}}</ref> [[Talaksan:Inside the Millennium Stadium, Cardiff.jpg|thumb|left|Ang [[Istadyum ng Libungtaon]] ng [[Cardiff]] ay binuksan para sa [[World Cup ng Rugbi ng 1999|''World Cup'' ng Rugbi ng 1999]]]] Ang [[unyong rugbi]] ay ang ikalawa sa pinakatanyag na palakasan noong 2003 sa NK.<ref name="sports poll"/>. Ang rugbi ay linikha sa [[Paaralang Rugbi]] sa Warwichshire at ang [[Larong Unyong Rugbi ng 1871 Ingglatera laban sa Eskosya|unang pandaigdigang paligsahan]] nito ay nangyari noong 27 Marso 1871 sa pagitan ng [[Pambansang Kupunang Unyong Rugbi ng Ingglatera|Ingglatera]] at [[Pambansang Kupunang Unyong Rugbi ng Eskosya|Eskosya]].<ref>[https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-coventry-warwickshire-25946757 "Six ways the town of Rugby helped change the world"]. BBC. Retrieved 29 January 2015.</ref><ref>Godwin, Terry; Rhys, Chris (1981).''The Guinness Book of Rugby Facts & Feats''. p.10. Enfield: Guinness Superlatives Ltd</ref> Nakikipagtunggali sa [[Pamamayaning Anim na Bansa]] and Ingglatera, Eskosya, Gales, Irlanda, Pransya, at Italya. Ang mga [[kinatawan sa pamamahala ng palakasan]] ng [[Unyong Rugbi sa Ingglatera|Ingglatera]], [[Unyong Rugbi sa Eskosya|Eskosya]], [[Unyong Rugbi sa Gales|Gales]], at [[Unyong Rugbi sa Irlanda|Irlanda]] ang siyang nagsasaayos ng mga palatuntunin ng laro.<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/?id=0-IiowvNomMC&pg=PA95 |title=The Girlfriends Guide to Rugby |author1=Louw, Jaco |author2=Nesbit, Derrick |publisher=South Publishers |location=Johannesburg |year=2008 |isbn=978-0-620-39541-0}}</ref> Ang [[kriket]] ay nalikha sa Ingglatera noong 1788 at ang mga patakaran nito ay ipinatupad ng [[Samahang Kriket ng Marylebone]]<ref>Colin White (2010). "Projectile Dynamics in Sport: Principles and Applications". p. 222. Routledge</ref> Ang [[kupunang kriket ng Ingglatera]], na pinangangasiwaan ng [[Kalupunang Kriket ng Ingglatera at Gales]],<ref>{{cite web |url=http://www.ecb.co.uk/ecb/about-ecb/ |title=About ECB |publisher=England and Wales Cricket Board |date=n.d. |accessdate=28 April 2013}}</ref> at ang [[kupunang kriket ng Irlanda]], na pinangangasiwaan ng [[Kriket Irlanda]] ang tanging mga pambansang kupunan ng NK. Ang mga kupunang ito ay binubuo ng mga manlalarong Inggles at Gales. Naiiba ang kriktet sa putbol at rugbi, dahil hiwalay ang kupunan ng Ingglatera at Gales. Ang mga manlalarong [[Palakasan sa Irlanda|Irlandes]] at [[Kriket sa Eskosya|Eskoses]] ay naglalaro sa kupunan ng Ingglatera dahil ang [[Pambansan Kupunang Kriket ng Eskosya|Eskosya]] at [[kupunang kriket ng Irlanda|Irlanda]] ay walang katayuang Panubok at makailan lamang lumahok ang mga ito sa ''[[One Day International]]''.<ref>{{cite news |url=http://news.scotsman.com/scotland/Howzat-happen-England-fields-.5519537.jp |title=Howzat happen? England fields a Gaelic-speaking Scotsman in Ashes |newspaper=The Scotsman |date=4 August 2009 |accessdate=30 December 2010 |location=Edinburgh |first=Martyn |last=McLaughlin}}</ref><ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/cricket/england/6149210.stm |title=Uncapped Joyce wins Ashes call up |publisher=BBC Sport |accessdate=30 December 2010 |date=15 November 2006}}</ref> Nakikipagtunggali ang Eskosya, Ingglatera (at Gales), at Irlanda (kasama ang Kahilagaang Irlanda) sa [[World Cup ng Rugbi|''World Cup'' ng Rugbi]]. Naabot ng Ingglatera ang wakasang laro nang makatlong beses. [[Talaksan:Saville vs Broady – Wimbledon Boys Singles Final 2011.jpg|thumb|Ang [[Ang Pamamayani, Wimbledon|Wimbledon]] ang pinakamatandang paligsahang [[Grand Slam (tenis)|''Grand Slam'']], na dinadaos sa [[Wimbledon, Londres|Wimbledon]], Londres bawat Hunyo at Hulyo ng taon]] == Mga talababa == {{reflist|2|group=tala}} == Mga sanggunian == {{reflist|colwidth=30em}} == Mga kawing panlabas == ; Pamahalaan * [http://www.direct.gov.uk/en/index.htm Opisyal na ''website'' ng Pamahalaan ng NK] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090907093139/http://www.direct.gov.uk/en/index.htm |date=2009-09-07 }} * [http://www.royal.gov.uk/ Opisyal na ''website'' ng Kahariang Britaniko] * [http://www.ons.gov.uk/ons/index.html Opisyal na Taunang-aklat ng Nagkakaisang Kaharian] estatistiko * [http://www.number10.gov.uk/ Opisyal na ''website'' ng Tanggapan ng Punong Tagapangasiwa ng Britanya] ; Pangkalahatang Kabatiran * [http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-18023389 Nagkakaisang Kaharian] mula sa [[BBC News]] * {{CIA World Factbook link|uk|United Kingdom}} * {{Cite web|url=http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/british.htm|title=Nagkakaisang Kaharian|publisher=mula sa ''UCB Libraries GovPubs''|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140407012826/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/british.htm|archivedate=2014-04-07|access-date=2013-01-08|url-status=dead}} * [http://www.curlie.org/Regional/Europe/United_Kingdom/ United Kingdom] sa Curlie (ex-Proyektong Bukas na Direktoryo) * [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/615557/United-Kingdom Nagkakaisang Kaharian] lahok sa ''Encyclopædia Britannica'' * [http://www.oecd.org/unitedkingdom/ Nagkakaisang Kaharian] mula sa [[Kapisanan para sa Pakikipagtulungan sa Ekonomiya at Pagpapaunlad|KPEP]] * [http://europa.eu/about-eu/countries/member-countries/unitedkingdom/index_en.htm Nagkakaisang Kaharian] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160725004722/http://europa.eu/about-eu/countries/member-countries/unitedkingdom/index_en.htm |date=2016-07-25 }} mula sa [[Samahang Europeo|SE]] * {{wikiatlas|United Kingdom}} * {{osmrelation-inline|62149}} * [http://www.ifs.du.edu/ifs/frm_CountryProfile.aspx?Country=GB Key Development Forecasts for the Nagkakaisang Kaharian] mula sa [[International Futures]] ; Paglalakbay * [http://www.visitbritain.com/en/EN/ Opisyal na gabay sa manlalakbay sa Britanya] {{United Kingdom topics|state=expanded}} {{Navboxes |title=[[File:Gnome-globe.svg|25px]]{{nbsp}}Tagpuang heograpikal |list= '''[[Geographic coordinate system|Layo <small>at</small> Haba]] {{Coord|51|30|N|0|7|W|display=inline}} <span style="color:darkblue;">(London)</span>''' {{United Kingdom constituents and affiliations}} {{Sovereign states of Europe}} {{British Isles}} }} {{Members of the European Union (EU)}} {{Navboxes |title=Mga Pandaigdigang kapisanan |list= {{Commonwealth of Nations}} {{North Atlantic Treaty Organization|state=collapsed}} {{G8 nations}} {{UN Security Council}} {{Monarchies}} }} {{English official language clickable map}} {{National personifications}} [[Kategorya:United Kingdom| ]] <!-- An article should be at the top of its own category, so please do not remove the space.--> [[Kategorya:Article Feedback 5 Additional Articles]] [[Kategorya:Demokrasyang Liberla]] [[Kategorya:Hilagang Europa]] [[Kategorya:Kanluraning Europa]] [[Kategorya:Mga Bansa at pook kung saan winiwika ang Ingles]] [[Kategorya:Mga bansa sa Europa]] [[Kategorya:Mga Bansang may baybayin sa Karagatang Atlantiko]] [[Kategorya:Mga Bansang P8]] [[Kategorya:Mga Bansang P20]] [[Kategorya:Mga Bansang pulo]] [[Kategorya:Mga Kahariang may saligang-batas]] [[Kategorya:Mga Kasaping bansa sa Kapamansaan ng mga Bansa]] [[Kategorya:Mga Kasaping bansa sa Kapulungan ng Europa]] [[Kategorya:Mga Kasaping bansa ng KKHA]] [[Kategorya:Mga Kasaping bansa ng Nagkakaisang Mga Bansa]] [[Kategorya:Mga Kasaping bansa sa Samahang Europeo]] [[Kategorya:Mga Kasaping bansa ng Samahang Mediteranyo]] [[Kategorya:Mga pulong Britaniko|UK]] <!--Interwikis--> qiaamtlewia00qgxliipxkk1yx63jh2 Usapan:Latvya 1 3287 1962336 280109 2022-08-11T19:59:22Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Usapan:Letonya]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Usapan:Letonya]] mtjmcws7ll0gyk200bwzkancihlb0w0 Moshe Kaẕẕav 0 5046 1962311 1961634 2022-08-11T19:55:12Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Katsav]] d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5 Moshe Kaẕav 0 5047 1962310 1961633 2022-08-11T19:55:02Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Katsav]] d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5 Moshe Kazzav 0 5048 1962309 1961632 2022-08-11T19:54:52Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Katsav]] d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5 Moshe Kazav 0 5049 1962308 1961631 2022-08-11T19:54:42Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Katsav]] d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5 Moshe Katzav 0 5050 1962307 1961630 2022-08-11T19:54:32Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Katsav]] d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5 Nagkakaisang Bansa 0 5264 1962271 1960316 2022-08-11T15:38:16Z Senior Forte 115868 wikitext text/x-wiki {{Infobox geopolitical organization | name = '''Organisasyon ng mga Nagkakaisang Bansa'''<br />{{native name|ar|منظمة الأمم المتحدة|rtl=yes}}<br />{{native name|en|United Nations|italic=unset}}<br />{{native name|es|Organización de las Naciones Unidas|italic=unset}}<br />{{native name|fr|Organisation des Nations unies|italic=unset}}<br />{{native name|ru|Организация Объединённых Наций}}<br />{{native name|zh|联合国/聯合國}} | image_flag = Flag of the United Nations.svg | symbol_type = Sagisag | image_symbol = UN_emblem_blue.svg | image_map = United Nations Members.svg | image_map_caption = Mapa ng mga estadong kasapi ng Organisasyon ng mga Nagkakaisang Bansa. | org_type = Organisasyong intergubernamental | membership = 193 estadong kasapi<br />2 estadong tagamasid | admin_center_type = Punong-tanggapan | admin_center = [[Headquarters of the United Nations|760 United Nations Plaza]], [[Bagong York]], [[Estados Unidos]] ([[Extraterritoriality|international territory]]) | languages_type = Wikang opisyal | languages = {{hlist|[[Wikang Arabe|Arabe]]|[[Wikang Ingles|Ingles]]|[[Wikang Kastila|Kastila]]|[[Wikang Pranses|Pranses]]|[[Wikang Ruso|Ruso]]|[[Wikang Tsino|Tsino]]}} | leader_title1 = Kalihim-Heneral | leader_name1 = {{flagicon|Portugal}} [[António Guterres]] | leader_title2 = Pangalawang Kalihim-Heneral | leader_name2 = {{flagicon|Nigeria}} [[Amina J. Mohammed]] | leader_title3 = [[Asembleyang Pangkalahatan ng mga Nagkakaisang Bansa#Pangulo|Pangulo ng Asembleyang Pangkalahatan]] | leader_name3 = {{flagicon|Maldives}} [[Abdulla Shahid]] | leader_title4 = [[Konsehong Pang-ekonomiya at Panlipunan ng mga Nagkakaisang Bansa#Pangulo|Pangulo ng Konsehong Pang-ekonomiya at Panlipunan]] | leader_name4 = {{flagicon|Botswana}} [[Collen Vixen Kelapile]] | established_event1 = [[Charter of the United Nations|UN Charter]] signed | established_date1 = {{Start date and age|1945|06|26|df=yes|p=y}} | established_event2 = Charter entered into force | established_date2 = {{Start date and age|1945|10|24|df=yes|p=y}} | official_website = [https://www.un.org/en/ un.org] (General)<br>[https://www.un.int un.int] (Permanent Missions) | FR_total_population_estimate = 7,403,020,000 | FR_total_population_estimate_year = 2016 | p1 = League of Nations | flag_p1 = Flag of the League of Nations (1939).svg }} Ang '''Organisasyon ng mga Nagkakaisang Bansa''' ([[Wikang Kastila|Kastila]]: ''Organización de las Naciones Unidas''), payak na kilala bilang '''mga Nagkakaisang Bansa''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''United Nations''), at dinadaglat bilang '''ONB''' ([[Wikang Kastila|Kastila]]: ''ONU''; [[Wikang Ingles|Ingles]]: ''UN''), ay ang pinakamalaking organisasyong intergubernamental sa mundo. Ayon sa [[Karta ng mga Nagkakaisang Bansa|Karta]] nito, nilikha ito upang ipanatili ang kapayapaan at katiwasayang internasyonal, bumuo ng mga mapagkaibigang relasyon sa pagitan ng mga bansa, makamit ang pandaigdigang kooperasyon upang lutasan ang mga suliranin sa mundo, at maging sentro para sa pagkakasundo ng mga aksyon ng mga bansa. Matatagpuan ang punong-tanggapan nito sa teritoryong ekstrateritoryal sa [[Lungsod ng Bagong York]] ([[Estados Unidos]]), at mayroong mga pangunahing tanggapan sa [[Hinebra]] ([[Suwisa]]), [[Nairobi]] ([[Kenya]]), at [[Viena]] ([[Austria]]). == Pinagmulan == Ang huling yugto ng mga sesyon ng [[Pangkalahatang Kapulungan ng United Nations|Pangkalahatang Kapulungan]] (General Assembly) ay pinagdiwang noong 10 Enero 1926 sa [[Central Hall Westminster]] sa [[Londres]]. Ang kanyang aktuwal na himpilan ay matatagpuan ngayon sa [[Lungsod ng New York]]. Ito ang sumunod sa yapak ng [[Liga ng mga Bansa]], isang organisasyon na nalikha taong 1910 noon namang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] at pinatotohanan ng [[Tratado ng Versalles]], "para itaguyod ang pandaigdigang pagtutulungan at makamit ang kapayapaan at seguridad". Ang lahat ng mga bansang soberano na kinikilala ng pandaigdigang komunidad ay mga miyembro ng United Nations, maliban sa [[Lungsod ng Batikano]], na isa lamang tagamasid, at ang [[Republika ng Tsina]] (espesyal na kaso). Noong Setyembre 2003, ang organisasyon ay mayroon 191 mga bansang kalahok.<ref>{{cite journal| author = Juan Carlos Pereira | url = http://www.sabuco.com/historia/ONU.pdf | title = Cuadernos del Mundo Actual: La ONU| type = pdf | language = Kastila}}</ref> Isa sa mga bukod tanging nagawa ng United Nations ang pagproklama sa [[Pandaigdigan na Pagpapahayag ng mga Karapatan ng Tao|Pandaigdig na Pagpapahayag ng mga Karapatan ng Tao]] noong 1948. Ang Organisasyon ng United Nations ay ang pinakaimportanteng poro para sa [[diplomasyang multilateral]]. Kasalukuyan nilang ginaganap ang [[Durban Review Conference]] sa [[Geneva|Genegro]], [[Switzerland|Switzenegger]]. == Kasaysayan == [[Talaksan:United Nations HQ - New York City.jpg|framed|Punong-tanggapan ng UN sa Lungsod ng New York]] Ang ideya sa likod ng United Nations ay nakasaad sa deklarasyon, pirmado noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], sa pagpupulong ng mga alyado sa [[Moscow]] noong 1943. Ang naging pangulo ng [[Estados Unidos]] na si [[Franklin Delano Roosevelt]] ang nagmungkahi sa pangalan na "United Nations". Ipinagdiwang ang kauna-unahang pagpupulong ng mga estadong kasapi ng bagong organisasyon noong 25 Abril 1945 sa San Francisco. Maliban sa mga pamahalaan, inimbitahan rin ang mga [[NGO|organisasyong di-pampamahalaan]]. Noong Hulyo 26, nilagdaan ng kinatawan ng 50 bansang nasa kumperensiya ang [[Karta ng United Nations]]. Ang [[Poland]], na walang kinatawan sa pagpupulong, ay nadagdag din kinalaunan para sa total na 51 Estado. Ang tinuturing na simula ng United Nations ay ang mismong araw ng 24 Oktubre 1945, pagkatapos ng ratipikasyon ng Karta ng naging limang mga permanenteng kasapi ng [[Kapulungang Panseguridad ng Mga Bansang Nagkakaisa|Kapulungang Panseguridad]] (ang [[Republika ng Tsina]], [[Pransiya]], [[Unyong Sobyet]], ang [[United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland]] at ang [[Estados Unidos|Estados Unidos ng Amerika]]) kasama ang malaking mayoriya ng natitirang 46 na miyembro. Sa katunayan, ang natatanging may veto sa mga desisyon ng organisasyon ay itong limang permanenteng myembro ng Konseho ng Seguridad: ang [[Estados Unidos|Estados Unidos ng Amerika]], [[Russia|Federasyon ng Russia]], [[Pransiya]], [[United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland]] at ang [[Tsina|Republikang Bayan ng Tsina]]. Ang mga tagapagtatag ng mga Nagkakaisang Bansya ay umaasa dito na maiiwasan ang mga bagong digmaan sa mundo. Subalit ang hangaring ito ay hindi rin natupad sa maraming pagkakataon. Mula 1947 hanggang 1989 (pagbagsak ng [[Berlin Wall]]), ang dibisyon at pagkakahati ng mundo sa mga sona sa loob ng tinatawag na [[Cold War]] ay nagpahirap sa pagkamit sa layunin nito, lalo pa't ang sistemang ginagamit sa Konseho ng Seguridad ay veto.<ref>{{cite journal| author = L’Office des Nations Unies à Genève | url = http://lyc-perrin-soa.ac-versailles.fr/portail/IMG/pdf/palais_Nations_Unies.pdf | title = Présentation générale de l’ONU| type = pdf | language = Pranses}}</ref> == Mga Wikang Tungkulanin == Ang mga United Nations ay may anim na wikang opisyal: [[Wikang Arabo|Arabo]], [[Wikang Espanyol|Espanyol]], [[Wikang Ingles|Ingles]], [[Wikang Pranses|Pranses]], [[Wikang Ruso|Ruso]] at [[Wikang Tsino|Tsino]]. Halos lahat ng mga opisyal na pagpupulong ay agad na sinasalin sa mga wikang ito, kasama ang lahat ng mga opisyal na dokumento sa printed format man o elektroniko. Ang mga prinsipal na wikang panggawa ng United Nations ay ang Pranses at Ingles, o Pranses, at Espanyol. == Kaayusan ng Mga Nagkakaisang Bansa == {| align=right border: 1 cellpadding="2" cellspacing="0" style="margin-left:15px;margin-bottom:10px" |+ '''United Nations'''. Mga bansang may pinakamalaking partisipasyon sa talagugulan ng Organisasyon (2003) |- |bgcolor=#DDDDBD| [[Estados Unidos]] |bgcolor=#EFEFEF| 22 % |- |bgcolor=#DDDDBD| [[Hapon (bansa)|Hapon]] |bgcolor=#EFEFEF| 19.51 % |- |bgcolor=#DDDDBD| [[Alemanya]] |bgcolor=#EFEFEF| 9.76 % |- |bgcolor=#DDDDBD| [[Pransiya]] |bgcolor=#EFEFEF| 6.46 % |- |bgcolor=#DDDDBD| [[United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland|United Kingdom]] |bgcolor=#EFEFEF| 5.53 % |- |bgcolor=#DDDDBD| [[Italya]] |bgcolor=#EFEFEF| 5.06 % |- |bgcolor=#DDDDBD| [[Canada]] |bgcolor=#EFEFEF| 2.55 % |- |bgcolor=#DDDDBD| [[Espanya]] |bgcolor=#EFEFEF| 2.51 % |- |bgcolor=#DDDDBD| [[Brazil]] |bgcolor=#EFEFEF| 2.39 % |- |bgcolor=#DDDDBD| [[Timog Korea]] |bgcolor=#EFEFEF| 1.85 % |- |bgcolor=#DDDDBD| [[Netherlands]] |bgcolor=#EFEFEF| 1.73% |- |bgcolor=#DDDDBD| [[Australia]] |bgcolor=#EFEFEF| 1.62 % |- |bgcolor=#DDDDBD| [[Republikang Bayan ng Tsina|Tsina]] |bgcolor=#EFEFEF| 1.53 % |- |bgcolor=#DDDDBD| [[Switzerland]] |bgcolor=#EFEFEF| 1.27 % |- |bgcolor=#DDDDBD| [[Rusya]] |bgcolor=#EFEFEF| 1.20 % |- |bgcolor=#DDDDBD| [[Belgium]] |bgcolor=#EFEFEF| 1.12 % |- |bgcolor=#DDDDBD| [[Mexico]] |bgcolor=#EFEFEF| 1.08 % |- |bgcolor=#DDDDBD| [[Sweden]] |bgcolor=#EFEFEF| 1.02 % |- |} Ang mga organ ng mga Nagkakaisa Bansa ang mga sumusunod: * [[Pangkalahatang Kapulungan ng mga Nagkakaisa Bansa|Pangkalahatang Kapulungan ng mga Nagkakaisang Bansa]] (''UN General Assembly'') * [[Kapulungang Panseguridad ng Mga Nagkakaisa Bansa|Kapulungang Pangkaligtasan ng Mga Nagkakaisang Bansa]] (''UN Security Council'') * [[Sangguniang Pangekonomiko at Panlipunan ng mga Nagkakaisa Bansa|Sangguniang Agimatin at Panlipunan ng mga Nagkakaisang Bansa]] (''UN Economic and Social Council'') * [[Konseho ng Pagkakatiwala ng mga Nagkakaisa Bansa|Sanggunian ng Pagkakatiwala ng mga Nagkakaisang Bansa]] (''UN Trusteeship Council'') * [[Secretariat ng mga Nagkakaisa Bansa|Kalihiman ng mga Nagkakaisang Bansa]] (''UN Secretariat'') * [[Pandaigdigang Hukuman ng Katarungan]] (''International Court of Justice'') Ang ''Sistema ng mga Bansang Nagkakaisa'' ay organisado sa mga sumusunod: === Mga Programa at Organo === # [[UNHCR]], Tanggapan ng Mataas na Lupon ng mga Bansang Nagkakaisa para sa mga Nanganganlong (''United Nations High Commission for Refugees''). # [[ITC]], Sentro ng Pandaigdigang Kalakalan (UNCTAD/WTO) # [[WFP]], Pandaigdigang Programa sa Pagkain. # [[UN-Habitat]], Programa ng mga Bansang Nagkakaisa para sa Pabahay (Human Settlements). # [[UNDP]], [[Programa ng mga Bansang Nagkakaisa para sa Pagunlad]]. # [[UNDCP]], Programa ng mga Bansang Nagkakaisa para sa Pagkontrol ng Droga. # [[UNEP]], Programa ng mga Bansang Nagkakaisa para sa Kapaligiran. # [[UNCTAD]], Kumperensiya ng mga Bansang Nagkakaisa tungkol sa Komersyo at Pagunlad. # [[UNICEF]], Pondo ng mga Bansang Nagkakaisa para sa mga Bata. # [[UNIFEM]], [[Pondo ng mga Bansang Nagkakaisa para sa Kababaihan]]. # [[UNV]], Mga Boluntaryo ng mga Bansang Nagkakaisa. === Iba pang organo ng mga Bansang Nagkakaisa === # [[UNHCHR]], Tanggapan ng Mataas na Komisyon ng mga Bansang Nagkakaisa para sa Karapatang Pantao. # [[UNAIDS]], Programa Konhunto ng mga Bansang Nagkakaisa tungkol sa HIV/AIDS. # [[UNOPS]], Tanggapan ng mga Bansang Nagkakaisa ng Serbisyo para sa mga Proyekto. # [[UNSSC]], Paaralang Superior ng Sistema ng mga Bansang Nagkakaisa. # [[UNU]], Pamantasan ng mga Bansang Nagkakaisa === Mga Surian ng Pagsisiyasat at Kapasitasyon === # [[INSTRAW]], Pandaigdigang Suriang Pagsisiyasat at Pagtuturo para sa Pagpapaunlad ng mga Babae # [[UNICRI]], Interrehiyonal na Suriang Pagsisiyasat ng Krimen at Katarungan ng Mga Bansang Nagkakaisa. # [[UNIDIR]], Suriang Pagsisiyasat ng Mga Bansang Nagkakaisa para sa Pagdidisarma. # [[UNITAR]], Surian ng Mga Bansang Nagkakaisa para sa Pagsisiyasat at Pagtuturo. # [[UNRISD]], Suriang Pagsisiyasat ng Mga Bansang Nagkakaisa para sa Panlipunang Pagpapaunlad. === Mga Komisyong Kumikilos === # [[Komisyon ng Agham at Teknolohiya para sa Pag-Unlad]] # [[Komisyon sa Karapatang Pantao]] # [[Komisyon para sa Panlipunang Pag-unlad]] # [[Komisyon ng Estadistika]] # [[Komisyon sa Kalagayang Panlipunan ng mga Babae]] # [[Komisyon sa Populasyon at sa Pag-unlad]] # [[Komisyon sa Pagsugpo sa Krimen at sa Katarungang Kriminal]] # [[Komisyon sa mga Gamot Narkotiko]] === Mga komisyong pangrehiyon === # [[CECE]], Komisyong Ekonomiko ng mga Bansang Nagkakaisa para sa Europa. # [[CEPA]], Komisyong Ekonomiko ng mga Bansang Nagkakaisa para sa Aprika. # [[CEPAL]], Komisyong Ekonomiko ng mga Bansang Nagkakaisa para sa Amerika Latina at sa Karibe. # [[CESPAC]], Komisyong Ekonomiko at Panlipunan ng mga Bansang Nagkakaisa para sa Kanlurang Asya. # [[CESPAP]], Komisyong Ekonomiko at Panlipunan ng mga Bansang Nagkakaisa para sa Asya at sa Pacipiko === Mga Organisasyong Nakaugnay === # [[CTBTO]], Organisasyong Tratado para sa Komprehensibong Pagbabawal sa mga Gawaing Nukleyar. # [[IAEA]], [[Organisasyong Pandaigdig ng Enerhiyang Atomika]] # [[WTO]], [[Organisasyon ng Pandaigdigang Pangangalakal]]. # [[OPAC]], [[Organisasyon para sa Pagbabawal ng mga Kimikong Armas]]. === Mga organisasyong espesyal === # [[FAO]], [[Organisasyon ng mga Bansang Nagkakaisa sa Pagkain at sa Agrikultura]]. # [[IMF]], [[Pandaigdigang Pondong Pananalapi]]. # Pangkat ng [[Bangkong Pandaigdig]] ## [[IDA]], [[Pandaigdigang Samahan sa Pagpapaunlad]]. ## [[IBRD]], [[Pandaigdigang Bangko para sa Muling Pagsasaayos at Pagpapaunlad]]. ## [[IFC]], [[Pandaigdigang Korporasyong Pananalapi]]. ## [[ICSID]], [[Pandaigdigang Sentro para sa Pagsasaayos ng mga Pagtatalong Pampamuhunan]]. # [[ICAO]], [[Organisasyong Pandaigdig ng Abyasyon Sibil]] # [[ILO]], [[Pandaigdigang Organisasyon sa Paggawa]]. # [[IMO]], [[Pandaigdigang Organisasyong Maritima]]. # [[WMO]], [[Organisasyong Pandaigdig sa Meteorolohiya]]. # [[WIPO]], [[Organisasyong Pandaigdig ng mga Pag-aaring Intelektwal]]. # [[WHO]], [[Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan]]. # [[UNIDO]], [[Pandaigdigang Organisasyon ng United Nations para sa Pang-industriyang Pagpapaunlad]]. # [[ITU]], [[Unyong Pandaigdig ng Telekumunikasyon]]. # [[UNESCO]], [[UNESCO|Organisasyon ng United Nations para sa Edukasyon, Agham, at Kultura]]. # [[UPU]], [[Unyong Pangkoreong Unibersal]]. == Kaugnay na pahina == * [[Kaugnay na mga artikulo sa diplomasya]] * [[Karta ng mga Bansang Nagkakaisa]] * [[Pandaigdig na Pagpapahayag ng mga Karapatan ng Tao]] * [[Mga Karapatan ng Kababaihan]] * [[Kombensyon sa mga Karapatan ng Bata]] * [[Tratado Antartiko]] * [[Gamit ng pwersa]] == Talababaan == {{notelist}} == Mga sanggunian == [[Talaksan:UNITED NATIONS MEMBER STATES.djvu|thumb|200px|UN Press Release petsang 3 Hulyo 2006]] {{reflist}} == Mga panlabas na kawil == * [http://www.un.org Opisyal na website ng Mga Nagkakaisang Bansa] * [http://www.un.org/spanish/aboutun/charter/index.htm Karta ng Mga Nagkakaisang Bansa] * [http://dmoz.org/World/Español/Sociedad/Gobierno/Las_Naciones_Unidas/ Direktoryo]{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{authority control}} <!-- {{UN}} --> [[Kategorya:Mga Nagkakaisang Bansa| ]] [[Kategorya:Diplomasya]] [[Kategorya:Batas internasyonal]] [[Kategorya:Mga internasyonal na organisasyon]] [[Kategorya:Mga laureado ng Gantimpalang Nobel] hxbw00v160enrh8rwcmmuvplddlmfpp Moshe Qatsav 0 5962 1962312 1961635 2022-08-11T19:55:22Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Katsav]] d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5 Moshe Qazav 0 5963 1962314 1961637 2022-08-11T19:55:42Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Katsav]] d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5 Moshe Qaẕav 0 5964 1962316 1961639 2022-08-11T19:56:02Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Katsav]] d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5 Moshe Qatzav 0 5965 1962313 1961636 2022-08-11T19:55:32Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Katsav]] d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5 Moshe Qazzav 0 5966 1962315 1961638 2022-08-11T19:55:52Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Katsav]] d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5 SARS 0 9906 1962437 1910853 2022-08-12T06:08:18Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{For|2019, strain|SARS-CoV-2}} {{Virusbox | image = Coronaviruses 004 lores.jpg | image_alt = Electron micrograph of SARS-CoV-1 virions | image_caption = Electron micrograph ng SARS-CoV-1 virion's | image2 = Coronavirus virion structure.svg | image2_alt = Larawan ng isang SARS-CoV-1 virion | image2_caption = Illustration of a SARS-CoV-1 related coronavirus | parent = Sarbecovirus | species = Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus | authority = | synonyms = *''SARS coronavirus 1'' *''SARS-related coronavirus'' *''Severe acute respiratory syndrome coronavirus''<ref name="TaxHist">{{cite web |title=ICTV Taxonomy history: ''Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus'' |url=https://talk.ictvonline.org/taxonomy/p/taxonomy-history?taxnode_id=20181868 |website=International Committee on Taxonomy of Viruses (ICTV) |accessdate=27 January 2019 |language=en |format=html}}</ref> | synonyms_ref = | subdivision_ranks = Strains | subdivision = [[Severe acute respiratory syndrome coronavirus|SARS-CoV]] <br/> [[SARS-CoV-2]] <br/> [[Bat SARS-like coronavirus WIV1]] <br/> Numerous other bat strains | synonyms_ref = | range_map = {{coord|23.0214|N|113.1216|E|type:adm2nd_region:CN-44_source:Gaode|format=dms|display=it}} | range_map_caption = [[Foshan]], Guangdong, Tsina, sentro ng tanging orihinal na outbreak }} Ang '''severe acute respiratory syndrome'''; ('''SARS 2002''') o '''SARS-CoV-1''', ay isang ''atypical pneumonia'' na unang lumabas noong Nobyembre [[2002]] sa [[Guangdong|Lalawigan ng Guangdong]] ng [[Tsina|People's Republic of China]]. Ang SARS coronavirus (SARS CoV), isang bagong [[Coronavirus]] na hindi pa kilala noon, ang na sanhi ng sakit na ito. Ang SARS (2002) strain ay unang nakita sa isang (hayop) [[paniki]] sa lungsod ng Foshan, Tsina., Ang strain na nagmula sa magulang na Sarbecovirus, Noong 2003 ay mayroong kinalaman sa ''"Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus"'', Mahigit 8,046 ang kaso'ng naiulat at 774 rito ang nasawi, ang SARS strain ay nag circulate pa noong Nobyembre 2002 sa Katimugang Tsina hanggang umabot sa [[Hong Kong]], mula Hong Kong ang Cathay Pacific ''Airway'' ay nag lakbay pa tungo sa [[Dubai]], [[Canada]], [[Estados Unidos]], [[Middle East]] at [[Australia]]. ==Pagiwas== Noong 2003 ay wala pang bakuna laban sa SARS-CoV-1 ngunit ang [[Estados Unidos]] ay nakagawa ng 1, ngunit ang prototype ay hindi nakahanda as of Marso 2020. Mga paalala: * Paghuhugas ng kamay gamit ang sabon at tubig, o paggamit ng sanitizer na nakabatay sa alkohol. * Pagdidisimpekta ng mga ibabaw ng fomite upang alisin ang mga virus. * Pag-iwas sa pakikipag-ugnay sa mga likido sa katawan. * Paghuhugas ng mga personal na item ng isang taong may SARS sa mainit, may sabon na tubig (mga kagamitan sa pagkain, pinggan, kumot, atbp.) * Pagpapanatili ng mga bata na may mga sintomas sa bahay mula sa paaralan. * Mga simpleng hakbang sa kalinisan. * Paghiwalayin ang sarili hangga't maaari upang i-minimize ang mga pagkakataong maihatid ang virus. ==Paggamot== Ang SARS 1 ay isang viral disease ay walang direktang epekto ngunit magagamit ito laban sa mga bakterya at panglawang inpeksyon, Kahit walang gamot at bakuna sa SARS ay kakaunti ang mga naitalang kaso noong 2003, kasalungat sa kasalukuyang [[COVID-19]]. ===Bakuna=== Kasalukuyang 2020 ay wala pang bakuna o gamot laban sa SARS coronavirus 2002, ayon sa inilabas na ulat ng paper research noong 2005 at 2006 ==Pagkalat sa bawat bansa at teritoryo== {| class="wikitable sortable" style="width:430px;" |+ Probable cases of SARS by country and territory, <br/>1 November 2002 – 31 July 2003<ref>{{cite web |title=Summary of probable SARS cases with onset of illness from 1 November 2002 to 31 July 2003 |date=21 April 2004 |publisher=World Health Organization |url=https://www.who.int/csr/sars/country/table2004_04_21/en/}}</ref> |- ! Country or region ! style="text-align:right;" | Kaso ! style="text-align:right;" | Nasawi ! style="text-align:right;" | Fatality (%) |- align=right |align=left|{{CHN}}{{efn|Figures for China exclude Hong Kong, Macau and Taiwan, which are reported separately by the [[World Health Organization|WHO]].}}||5,327||349||6.6 |- align=right |align=left|{{HKG}}||1,755||299||17.0 |- align=right |align=left|{{TWN}}{{efn|After 11 July 2003, 325 Taiwanese cases were 'discarded'. Laboratory information was insufficient or incomplete for 135 of the discarded cases; 101 of these patients died.}}||346||73<ref>{{Cite web |url = https://www.cdc.gov.tw/Bulletin/Detail/epPvhTanl4S984qYmcaMXA?typeid=9 |title = 衛生署針對報載SARS死亡人數有極大差異乙事提出說明 |author = |date = |publisher = 台灣衛生福利部疾病管制署 |language = zh-hans }}</ref><ref>{{Cite web |url = https://news.pts.org.tw/article/238707 |title = 十年前SARS流行 346人感染73死亡 |author = |date = |publisher = 公視 |language = zh-hans }}</ref> || 21.1 |- align=right |align=left|{{CAN}}||251||43||17.1 |- align=right |align=left|{{SGP}}||238||33||13.9 |- align=right |align=left|{{VNM}}||63||5||7.9 |- align=right |align=left|{{nowrap|{{USA}}}}||27||0||0 |- align=right |align=left|{{PHL}}||14||2||14.3 |- align=right |align=left|{{THA}}||9||2||22.2 |- align=right |align=left|{{GER}}||9||0||0 |- align=right |align=left|{{MGL}}||9||0||0 |- align=right |align=left|{{FRA}}||7||1||14.3 |- align=right |align=left|{{AUS}}||6||0||0 |- align=right |align=left|{{MAS}}||5||2||40.0 |- align=right |align=left|{{SWE}}||5||0||0 |- align=right |align=left|{{GBR}}||4||0||0 |- align=right |align=left|{{ITA}}||4||0||0 |- align=right |align=left|{{IND}}||3||0||0 |- align=right |align=left|{{KOR|1997}}||3||0||0 |- align=right |align=left|{{INA}}||2||0||0 |- align=right |align=left|{{RSA}}||1||1||100.0 |- align=right |align=left|{{KUW}}||1||0||0 |- align=right |align=left|{{IRL}}||1||0||0 |- align=right |align=left|{{MAC}}||1||0||0 |- align=right |align=left|{{NZL}}||1||0||0 |- align=right |align=left|{{ROM}}||1||0||0 |- align=right |align=left|{{RUS}}||1||0||0 |- align=right |align=left|{{ESP}}||1||0||0 |- align=right |align=left|{{CHE}}||1||0||0 |- align=right class="sortbottom" | style="text-align:left;" | {{nowrap|Total excluding China}}||2,769||454||16.4 |- align=right style="font-weight:bold;" class="sortbottom" | style="text-align:left;" | Total (29 territories) || 8,096 || 774 || 9.6 |- class="sortbottom" | colspan=5 style="font-size: smaller;" | {{notelist}} |} ==Tingnan rin== * [[COVID-19]] * [[SARSr-CoV]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sakit]] [[Kategorya:COVID-19]] [[Kategorya:Pandemya ng COVID-19]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] {{stub|Biyolohiya}} odow67o5kk6sgfbouqzt3ypvemr8t6z Berlin 0 11824 1962267 1962246 2022-08-11T15:34:30Z Ryomaandres 8044 /* Etimolohiya */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Berlin|subdivision_type=Bansa|subdivision_name=Alemanya|subdivision_type1=[[Landstadt ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1=[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Berlin]]|settlement_type=Kabeserang lungsod, [[Landstadt ng Alemanya|Estado]], at [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]]|image_skyline={{Photomontage|position=center | photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg | photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg | photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg | photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg | photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg | photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg | photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg | photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg | color_border = white | color = white | spacing = 2 | size = 270 | foot_montage = '''Mula itaas, kaliwa pakanan''': [[Tiergarten, Berlin|Tiergarten]] skyline; [[Tarangkahang Brandeburgo]]; [[Katedral ng Berlin]]; [[Palasyo ng Charlottenburg]]; [[Pulo ng mga Museo]], at [[Toreng Pang-TV ng Berlin]]; [[Haligi ng Tagumpay ng Berlin|Haligi ng Tagumpay]]; [[Plaza Potsdam]]; at [[gusaling Reichstag]] }}|image_shield=Coat of arms of Berlin.svg|shield_size=70px|pushpin_map=Germany#Europe|pushpin_relief=yes|pushpin_map_caption=Kinaroroonan sa Alemanya|coordinates={{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}|image_flag=Flag_of_Berlin.svg|image_map={{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}|total_type=Lungsod/Estado|area_total_km2=891.7|area_footnotes=<ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>|population_total=3769495|population_footnotes=<ref name="pop-detail"/>|population_as_of=Disyembre 31, 2020|population_urban=4473101|population_urban_footnotes=<ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>|population_metro=6144600|population_metro_footnotes=<ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>|elevation_m=34|population_demonyms=Berlines<br/>Berliner (m), Berlinerin (f) (Aleman)|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP (nominal)]]|blank_info_sec1=€155 billion (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>|blank1_name_sec1=GRP kada tao|blank1_info_sec1=€41,000 (2020)|blank2_name_sec2=[[Human Development Index|HDI]] (2018)|blank2_info_sec2=0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|very high}} · [[List of German states by Human Development Index|2nd of 16]]|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+01:00|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+02:00|blank_name_sec2=[[GeoTLD]]|blank_info_sec2=[[.berlin]]|website={{URL|www.berlin.de/en/}}|governing_body=[[Abgeordnetenhaus ng Berlin]]|leader_title=[[Namumunong Alkalde ng Berlin|Namumunong Alkalde]]|leader_party=SPD|leader_name=[[Franziska Giffey]]|geocode=[[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS Region]]: DE3|area_code=[[List of dialling codes in Germany#030 – Berlin|030]]|registration_plate=B{{NoteTag |1 = Prefixes for vehicle registration were introduced in 1906, but often changed due to the political changes after 1945. Vehicles were registered under the following prefixes: "I A" (1906&nbsp;– April 1945; devalidated on 11 August 1945); no prefix, only digits (from July to August 1945), "БГ" (=BG; 1945–46, for cars, trucks and busses), "ГФ" (=GF; 1945–46, for cars, trucks and busses), "БM" (=BM; 1945–47, for motor bikes), "ГM" (=GM; 1945–47, for motor bikes), "KB" (i.e.: [[Allied Kommandatura|Kommandatura]] of Berlin; for all of Berlin 1947–48, continued for [[West Berlin]] until 1956), "GB" (i.e.: Greater Berlin, for [[East Berlin]] 1948–53), "I" (for East Berlin, 1953–90), "B" (for West Berlin from 1 July 1956, continued for all of Berlin since 1990).}}|iso_code=DE-BE|official_name=Berlin}}Ang '''Berlin''' ay ang [[kabisera|kabesera]] ng [[Alemanya]]. May 3.7 milyong naninirahan dito, ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|pinakamalaking lungsod]] sa bansa ayon sa lugar at populasyon<ref>{{Cite news |last=Milbradt |first=Friederike |date=6 February 2019 |title=Deutschland: Die größten Städte |language=de |work=[[Die Zeit]] (Magazin) |location=Hamburg |url=https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |url-status=live |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190213183401/https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |archive-date=13 February 2019}}</ref><ref>{{Cite news |date=1 August 2019 |title=Leipzig überholt bei Einwohnerzahl Dortmund – jetzt Platz 8 in Deutschland |language=de |work=[[Leipziger Volkszeitung]] |location=Leipzig |url=https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |url-status=dead |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113070247/https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |archive-date=13 November 2019}}</ref>, at ang pinakamalaking lungsod ayon sa populasyon sa [[Kaisahang Yuropeo|Unyong Europeo]], ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod.<ref name="pop-detail">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Isa sa [[Länder ng Alemanya|labing-anim na kinabibilangang estado]] ng Alemanya, ang Berlin ay napalilibutan ng [[Brandeburgo|Estado ng Brandeburgo]] at kadugtong ng [[Potsdam]], ang kabesera ng Brandeburgo. Ang urbanong pook ng Berlin, na may populasyon na humigit-kumulang 4.5 milyon, ay ang pangalawang pinakamataong urbanong pook sa Alemanya pagkatapos ng [[Ruhr]]. Ang [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandeburgo|kabeserang rehiyon ng Berlin-Brandeburgo]] ay may humigit-kumulang 6.2 milyong mga naninirahan at ito ang [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|ikatlong pinakamalaking kalakhang rehiyon ng Alemanya]] pagkatapos ng mga rehiyon ng [[Rin-Ruhr]] at [[Francfort Rin-Meno|Rin-Meno]].<ref>{{Cite web |date=4 October 2016 |title=Daten und Fakten zur Hauptstadtregion |url=https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175940/https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |archive-date=21 March 2019 |access-date=13 April 2022 |website=www.berlin-brandenburg.de}}</ref> Nagkaroon ng [[Pag-iisa ng Berlin at Brandeburgo|bigong pagtatangkang pag-isahin ang parehong estado noong 1996]], at sa kabila ng nananatiling hiwalay, ang dalawang estado ay nagtutulungan sa maraming bagay hanggang ngayon. Ang Berlin ay tumatawid sa pampang ng [[Spree (ilog)|Spree]], na dumadaloy sa [[Havel]] (isang [[tributaryo]] ng [[Ilog Elba|Elbe]]) sa kanlurang boro ng [[Spandau]] . Kabilang sa mga pangunahing topograpikong tampok ng lungsod ay ang maraming lawa sa kanluran at timog-silangan na mga boro na nabuo ng [[Spree (ilog)|Spree]], [[Havel]], at [[Dahme (ilog)|Dahme]], na ang pinakamalakin ay ang [[Lawa ng Müggelsee|Lawa Müggelsee]]. Dahil sa lokasyon nito sa [[Kapatagang Europeo]], ang Berlin ay naiimpluwensiyahan ng isang [[Klimang banayad|banayad na pana-panahong klima]]. Halos sangkatlo ng lugar ng lungsod ay binubuo ng mga kagubatan, [[Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin|liwasan, hardin]], ilog, kanal, at lawa.<ref name="gruen">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang lungsod ay nasa lugar ng diyalektong [[Gitnang Aleman]], ang [[Alemang Berlin|diyalekto ng Berlin]] ay isang varyant ng mga [[Mga diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch|diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch]]. Unang naidokumento noong ika-13 siglo at sa pagtawid ng dalawang mahalagang makasaysayang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]],<ref name="staple">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]] (1417 – 1701), ang [[Kaharian ng Prusya]] (1701–1918), ang [[Imperyong Aleman]] (1871). –1918), ang [[Republikang Weimar]] (1919–1933), at [[Alemanyang Nazi]] (1933–1945). Ang [[Berlin noong dekada '20]] ay ang ikatlong pinakamalaking munisipalidad sa mundo.<ref>{{Cite web |date=September 2009 |title=Topographies of Class: Modern Architecture and Mass Society in Weimar Berlin (Social History, Popular Culture and Politics in Germany) |url=https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180706161901/https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |archive-date=6 July 2018 |access-date=9 October 2009 |publisher=www.h-net.org}}</ref> Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at ang kasunod na pananakop nito ng mga matagumpay na bansa, nahati ang lungsod; ang [[Kanlurang Berlin]] ay naging isang de facto na [[Engklabo at eksklabo|eksklabo]] ng [[Kanlurang Alemanya]], na napapalibutan ng [[Pader ng Berlin]] (mula Agosto 1961 hanggang Nobyembre 1989) at teritoryo ng Silangang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Berlin Wall |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080630080628/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |archive-date=30 June 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> Ang [[Silangang Berlin]] ay idineklara na kabesera ng Silangang Alemanya, habang ang [[Bonn]] ay naging kabesera ng Kanlurang Alemanya. Kasunod ng [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990, ang Berlin ay muling naging kabesera ng buong Alemanya. Ang Berlin ay isang [[Lungsod pandaigdig|pandaigdigang lungsod]] ng [[Kultura ng Berlin|kultura]], [[Politika ng Berlin|politika]], [[Media ng Berlin|media]], at agham.<ref>{{Cite web |title=Berlin – Capital of Germany |url=https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112204045/https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |archive-date=12 January 2012 |access-date=18 August 2008 |website=German Embassy in Washington}}</ref><ref>{{Cite news |last=Davies |first=Catriona |date=10 April 2010 |title=Revealed: Cities that rule the world&nbsp;– and those on the rise |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |url-status=live |access-date=11 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604014630/https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |archive-date=4 June 2011}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sifton |first=Sam |date=31 December 1969 |title=Berlin, the big canvas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412012910/https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |archive-date=12 April 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |date=22 October 2009 |title=Global Power City Index 2009 |url=https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |url-status=live |journal=Institute for Urban Strategies at the Mori Memorial Foundation |archive-url=https://web.archive.org/web/20140629143736/https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |archive-date=29 June 2014 |access-date=29 October 2009}}</ref> Nakabatay ang [[Ekonomiya ng Berlin|ekonomiya]] nito sa mga [[High tech|high-tech]] na kompanya at [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na sumasaklaw sa magkakaibang hanay ng mga [[Malilikhaing industriya|malikhaing industriya]], pasilidad ng pananaliksik, mga korporasyon ng media at mga lugar ng kumbensiyon.<ref name="congress">{{Cite web |title=ICCA publishes top 20 country and city rankings 2007 |url=https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080922094543/https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |archive-date=22 September 2008 |access-date=18 August 2008 |website=ICCA}}</ref><ref name="Cityofdesign2">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> Ang Berlin ay nagsisilbing isang kontinental na pusod para sa trapiko sa himpapawid at tren at may napakakomplikadong ugnayan ng pampublikong transportasyon. Ang metropolis ay isang sikat na destinasyong [[Turismo sa Alemanya|panturista]].<ref>{{Cite journal |date=4 September 2014 |title=Berlin Beats Rome as Tourist Attraction as Hordes Descend |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |url-status=live |journal=Bloomberg L.P. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911154443/https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |archive-date=11 September 2014 |access-date=11 September 2014}}</ref> Kabilang din sa mga makabuluhang industriya ang [[Teknolohiyang pang-impormasyon|IT]], mga [[parmasyutiko]], [[inhinyeriyang biyomedikal]], [[malinis na teknolohiya]], [[biyoteknolohiya]], konstruksiyon, at [[Elektronika|electronika]]. Ang Berlin ay tahanan ng mga unibersidad na kilala sa buong mundo gaya ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]], [[Pamantasang Teknikal ng Berlin|Pamantasang Teknikal]], [[Malayang Unibersidad ng Berlin|Malayang Unibersidad]], [[Unibersidad ng Sining ng Berlin|Unibersidad ng Sining]], [[ESMT Berlin]], [[Paaralang Hertie]], at [[Kolehiyong Bard ng Berlin]]. Ang [[Zoolohikong Hardin ng Berlin|Zoolohikong Hardin]] nito ay ang pinakabinibisitang zoo sa Europa at isa sa pinakasikat sa buong mundo. Dahil ang [[Estudyo ng Babelsberg|Babelsberg]] ang kauna-unahang malakihang estudyong pampelikulang kompleks sa mundo, ang Berlin ay isang lalong sikat na lokasyon para sa mga pandaigdigang [[Tala ng mga pelikulang isinagawa sa Berlin|paggawa ng pelikula]].<ref>{{Cite web |date=9 August 2008 |title=Hollywood Helps Revive Berlin's Former Movie Glory |url=https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080813010550/https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |archive-date=13 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Kilala ang lungsod sa mga pagdiriwang, magkakaibang arkitektura, nightlife, kontemporaneong sining at napakataas na kalidad ng pamumuhay.<ref>{{Cite news |last=Flint |first=Sunshine |date=12 December 2004 |title=The Club Scene, on the Edge |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130402221310/https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |archive-date=2 April 2013}}</ref> Mula noong dekada 2000, saksi nag Berlin sa paglitaw ng isang kosmopolitang [[Startup ecosystem|eksenang]] [[entrepreneurship]].<ref>{{Cite journal |date=13 June 2014 |title=Young Israelis are Flocking to Berlin |url=https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |url-status=live |journal=Newsweek |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827183310/https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |archive-date=27 August 2014 |access-date=28 August 2014}}</ref> Nagtataglay ang Berlin ng tatlong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]]: [[Pulo ng mga Museo]]; ang mga [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]]; at ang mga [[Mga Modernismong Pabahay ng Berlin|Modernismong Pabahay ng Berlin]].<ref name="UNESCO">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> Kabilang sa iba pang mga tanawin ang [[Tarangkahang Brandeburgo]], ang [[gusaling Reichstag]], [[Potsdamer Platz]], ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], ang [[Gedenkstätte Berliner Mauer|Alaala ng Pader ng Berlin]], ang [[Galeriya ng Silangang Bahagi]], ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin]], [[Katedral ng Berlin]], at ang [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]], ang pinakamataas na estruktura sa Alemanya. Maraming museo, galeriya, aklatan, orkestra, at mga pinagdadausan ng sports ang Berlin. Kabilang dito ang [[Altes Museum]], ang [[Alte Nationalgalerie|Lumang Pamabansang Galeriya]], ang [[Museong Bode]], ang [[Museong Pergamon|Museo Pergamo]], ang [[Deutsches Historisches Museum|Museuong Pangkasaysayang Aleman]], ang [[Museong Hudyo Berlin]], ang [[Museo ng Likas na Kasaysayan, Berlin|Museo ng Likas na Kasaysayan]], ang [[Foro Humboldt]], ang [[Aklatang Estatal ng Berlin]], ang [[Opera Estatal ng Berlin]], ang [[Filarmonika ng Berlin]], at ang [[Maraton ng Berlin]]. == Kasaysayan == === Etimolohiya === Matatagpuan ang Berlin sa hilagang-silangan ng Alemanya, silangan ng Ilog [[Ilog Elba|Elbe]], na dating bumubuo, kasama ang Ilog (Sahon o Turingia) [[Saale]] (mula sa kanilang [[tagpuan]] sa [[Barby, Alemanya|Barby]] pataas), ang silangang hangganan ng [[Francia|Kahariang Franco]]. Habang ang Kahariang Franco ay pangunahing tinitirhan ng mga tribong [[Mga Aleman|Aleman]] tulad ng mga [[Mga Franco|Franco]] at mga [[Sakson|Sahon]], ang mga rehiyon sa silangan ng mga ilog sa hangganan ay pinaninirahan ng mga tribong [[Mga Eslabo|Eslabo]]. Ito ang dahilan kung bakit karamihan sa mga lungsod at nayon sa hilagang-silangan ng Alemanya ay may mga pangalang may pinagmulang [[Mga wikang Eslabo|Eslabo]] ([[Germania Slavica]]). Ang mga karaniwang [[Hermanisasyon|Hermanisadong]] pangalan ng lugar na [[Hulapi|hulaping]] Eslabo na pinagmulan ay ''-ow'', ''-itz'', ''-vitz'', ''-witz'', ''-itzsch'' at ''-in'', ang mga [[unlapi]] ay ''Windisch'' at ''Wendisch''. Ang pangalang ''Berlin'' ay nag-ugat sa wika ng mga naninirahan sa [[Mga Kanlurang Eslabo|Kanlurang Eslabo]] sa lugar ng Berlin ngayon, at maaaring nauugnay sa Lumang [[Wikang Polabo|Polabong]] tangkay na ''berl-'' / ''birl-'' ("latian").<ref>{{Cite book|last=Berger|first=Dieter|title=Geographische Namen in Deutschland|publisher=Bibliographisches Institut|year=1999|isbn=978-3-411-06252-2}}</ref> Dahil ang ''Ber-'' sa simula ay parang salitang Aleman na ''Bär'' ("oso"), lumilitaw ang isang oso sa eskudo de armas ng lungsod. Kaya ito ay isang halimbawa ng [[armas parlantes]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|labindalawang boro]] ng Berlin, lima ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Pankow]] (pinakamatao), [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Marzahn-Hellersdorf]], [[Treptow-Köpenick]], at [[Spandau]] (pinangalanang Spandow hanggang 1878). Sa siyamnapu't anim na kapitbahayan nito, dalawampu't dalawa ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Altglienicke]], [[Alt-Treptow]], [[Britz]], [[Buch (Berlin)|Buch]], [[Buckow (Berlin)|Buckow]], [[Gatow]], [[Karow (Berlin)|Karow]], [[Kladow]], [[Köpenick]], [[Lankwitz]], [[Lübars]], [[Malchow (Berlin)|Marchow]][[Pankow (lokalidad)|,]] [[Marzahn]], [[Pankow]], [[Prenzlauer Berg]], [[Rudow]], [[Schmöckwitz]], [[Spandau (lokalidad)|Spandau]], [[Stadtrandsiedlung Malchow]], [[Steglitz]], [[Tegel]], at [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]]. Ang kapitbahayan ng [[Moabit]] ay may pangalang nagmula sa Pranses, at ang [[Französisch Buchholz]] ay ipinangalan sa mga [[Huguenot]]. === Ika-12 hanggang ika-16 na siglo === [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|Mapa ng Berlin noong 1688]] [[Talaksan:Dom_und_Stadtschloss,_Berlin_1900.png|thumb|[[Katedral ng Berlin]] (kaliwa) at [[Palasyo ng Berlin]] (kanan), 1900]] Ang pinakaunang katibayan ng mga pamayanan sa lugar ng Berlin ngayon ay mga labi ng isang pundasyon ng bahay na may petsang 1174, na natagpuan sa mga paghuhukay sa Berlin Mitte,<ref>{{Cite news |title=Berlin ist älter als gedacht: Hausreste aus dem Jahr 1174 entdeckt |language=de |trans-title=Berlin is older than thought: house remains from 1174 have been found |agency=dpa |url=https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |url-status=live |access-date=24 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120824212016/https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |archive-date=24 August 2012}}</ref> at isang barakilang kahoy na may petsang humigit-kumulang 1192.<ref name="zycwaq">{{Cite news |last=Rising |first=David |date=30 January 2008 |title=Berlin dig finds city older than thought |work=[[NBC News]] |agency=Associated Press |url=https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |url-status=live |access-date=1 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180102013454/https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |archive-date=2 January 2018}}</ref> Ang unang nakasulat na mga talaan ng mga bayan sa lugar ng kasalukuyang Berlin ay mula sa huling bahagi ng ika-12 siglo. Ang [[Spandau]] ay unang binanggit noong 1197 at [[Köpenick]] noong 1209, bagaman ang mga lugar na ito ay hindi sumali sa Berlin hanggang 1920.<ref>{{Cite web |year=2002 |title=Zitadelle Spandau |trans-title=Spandau Citadel |url=https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080612020333/https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-date=12 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Ang gitnang bahagi ng Berlin ay maaaring masubaybayan pabalik sa dalawang bayan. Ang [[Cölln]] sa [[Fischerinsel]] ay unang binanggit sa isang dokumento noong 1237, at ang Berlin, sa kabila ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa tinatawag ngayong [[Nikolaiviertel]], ay tinukoy sa isang dokumento mula 1244.<ref name="zycwaq" /> Ang 1237 ay itinuturing na petsa ng pagkakatatag ng lungsod.<ref name="Medtradc">{{Cite web |title=The medieval trading center |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160731190906/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |archive-date=31 July 2016 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Ang dalawang bayan sa paglipas ng panahon ay nabuo ang malapit na pang-ekonomiya at panlipunang ugnayan, at nakinabang mula sa [[Karapatan sa emporyo|pangunahing bahagi mismo]] sa dalawang mahalagang [[ruta ng kalakalan]] ng ''[[Sa pamamagitan ng Imperii|Via Imperii]]'' at mula [[Brujas]] hanggang [[Veliky Novgorod|Novgorod]].<ref name="staple2">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Noong 1307, bumuo sila ng isang alyansa na may isang karaniwang patakarang panlabas, bagaman ang kanilang mga panloob na pangangasiwa ay pinaghihiwalay pa rin.<ref name="Stöver2010">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref><ref name="Lui stadtgr">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Noong 1415, si [[Federico I, Elektor ng Brandeburgo|Federico I]] ay naging [[Prinsipe-elektor|elektor]] ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]], na pinamunuan niya hanggang 1440.<ref>{{Cite web |year=1993 |title=The Hohenzollern Dynasty |url=https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070807093738/https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-date=7 August 2007 |access-date=18 August 2008 |publisher=Antipas}}</ref> Noong ika-15 siglo, itinatag ng kaniyang mga kahalili ang Berlin-Cölln bilang kabesera ng margebyato, at ang mga sumunod na miyembro ng pamilyang [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ay namuno sa Berlin hanggang 1918, una bilang mga elektor ng Brandeburgo, pagkatapos ay bilang mga hari ng [[Prusya]], at kalaunan bilang mga [[emperador ng Alemanya]]. Noong 1443, sinimulan ni [[Federico II, Elektor ng Brandeburgo|Federico II Ngiping Bakal]] ang pagtatayo ng isang bagong [[Stadtschloss, Berlin|palasyo]] ng hari sa kambal na lungsod ng Berlin-Cölln. Ang mga protesta ng mga mamamayan ng bayan laban sa gusali ay nagtapos noong 1448, sa "Indignasyong Berlin" ("Berliner Unwille").<ref>{{Cite web |last=Komander |first=Gerhild H. M. |date=November 2004 |title=Berliner Unwillen |trans-title=Berlin unwillingness |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130919215632/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |archive-date=19 September 2013 |access-date=30 May 2013 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins e.&nbsp;V. |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Conrad |first=Andreas |date=26 October 2012 |title=Was den "Berliner Unwillen" erregte |language=de |trans-title=What aroused the "Berlin unwillingness" |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181008183148/https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |archive-date=8 October 2018}}</ref> Hindi naging matagumpay ang protestang ito at nawalan ang mga mamamayan ng marami sa mga pampolitika at pang-ekonomiyang pribilehiyo. Nang matapos ang palasyo ng hari noong 1451, unti-unti itong nagamit. Mula 1470, kasama ang bagong elektor na si [[Alberto III Aquiles, Elektor ng Brandeburgo|Alberto III Aquiles]], naging bagong tirahan ng hari ang Berlin-Cölln.<ref name="Lui stadtgr2">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Opisyal, ang palasyo ng Berlin-Cölln ay naging permanenteng tirahan ng mga Brandeburgong elektor ng Hohenzollerns mula 1486, nang si [[John Cicero, Elektor ng Brandeburgo|John Cicero]] ay maupo sa kapangyarihan.<ref>{{Cite web |title=The electors' residence |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170421214734/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |archive-date=21 April 2017 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Gayunpaman, kinailangan ng Berlin-Cölln na talikuran ang katayuan nito bilang isang malayang lungsod [[Ligang Hanseatico|Hanseatico]]. Noong 1539, opisyal na naging [[Luteranismo|Luterano]] ang mga botante at ang lungsod.<ref>{{Cite web |title=Berlin Cathedral |url=https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060818100934/https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-date=18 August 2006 |access-date=18 August 2008 |publisher=SMPProtein}}</ref> === Ika-17 hanggang ika-19 na siglo === Ang [[Digmaan ng Tatlumpung Taon]] sa pagitan ng 1618 at 1648 ay nagwasak sa Berlin. Sangkatlo ng mga bahay nito ang nasira o nawasak, at ang lungsod ay nawalan ng kalahati ng populasyon nito.<ref>{{Cite web |title=Brandenburg during the 30 Years War |url=https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928213849/https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |archive-date=28 September 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=World History at KMLA}}</ref> Si [[Federico Guillermo I, Elektor ng Brandeburgo|Federico Guillermo]], na kilala bilang "Dakilang Elektor", na humalili sa kanyang ama na si [[Jorge Guillermo, Elektor ng Brandeburgo|Jorge Guillermo]] bilang pinuno noong 1640, ay nagpasimula ng isang patakaran ng pagtataguyod ng imigrasyon at pagpaparaya sa relihiyon.<ref name="Carlyle18532">{{cite book|first=Thomas|last=Carlyle|title=Fraser's Magazine|url=https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog|year=1853|publisher=J. Fraser|page=[https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog/page/n71 63]|access-date=11 February 2016}}</ref> Sa [[Kautusan ng Potsdam]] noong 1685, nag-alok si Frederick William ng pagpapakupkop para sa mga [[Huguenot]] na Pranses.<ref name="Plaut19952">{{cite book|first=W. Gunther|last=Plaut|title=Asylum: A Moral Dilemma|url=https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|date=1 January 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-95196-2|page=42|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214210/https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|url-status=live}}</ref> Noong 1700, humigit-kumulang 30 porsiyento ng mga residente ng Berlin ay Pranses, dahil sa imigrasyon ng mga Huguenot.<ref name="Gray20072">{{cite book|first=Jeremy|last=Gray|title=Germany|url=https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|year=2007|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74059-988-7|page=49|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915225030/https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> Marami pang ibang imigrante ang nagmula sa [[Bohemya|Bohemia]], [[Mankomunidad ng Polonya-Litwanya|Polonya]], at [[Prinsipado-Arsobispado ng Salzburgo|Salzburgo]].<ref name="Cybriwsky20132">{{cite book|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|date=23 May 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-248-9|page=48|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915232139/https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|url-status=live}}</ref> [[Talaksan:Berlin_Unter_den_Linden_Victoria_Hotel_um_1900.jpg|left|thumb|Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Imperyong Aleman]] noong 1871 at mabilis na lumawak sa mga sumunod na taon.]] Mula noong 1618, ang Margrabyato ng Brandeburgo ay [[Personal na unyon|personal]] na nakipag-isa sa [[Dukado ng Prusya]]. Noong 1701, nabuo ng dalawahang estado ang [[Kaharian ng Prusya]] habang si [[Federico III, Elektor ng Brandeburgo]], ay kinoronahan ang sarili bilang haring [[Federico I sa Prusya]]. Ang Berlin ay naging kabesera ng bagong Kaharian,<ref>Horlemann, Bernd (Hrsg.</ref> pinalitan ang [[Königsberg]]. Ito ay isang matagumpay na pagtatangka na isentralisa ang kabesera sa napakalayo na estado, at ito ang unang pagkakataon na ang lungsod ay nagsimulang lumago. Noong 1709, pinagsama ang Berlin sa apat na lungsod ng Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt, at Dorotheenstadt sa ilalim ng pangalang Berlin, "Haupt- und Residenzstadt Berlin".<ref name="Stöver20102">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref> Noong 1740, si Federico II, na kilala bilang [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] (1740–1786), ay naluklok sa kapangyarihan.<ref name="Zaide19652">{{cite book|first=Gregorio F.|last=Zaide|title=World History|url=https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|year=1965|publisher=Rex Bookstore, Inc.|isbn=978-971-23-1472-8|page=273|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200510/https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|url-status=live}}</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Federico II, ang Berlin ay naging sentro ng [[Panahon ng Kaliwanagan|Kaliwanagan]], ngunit saglit ding sinakop noong [[Digmaan ng Pitong Taon]] ng hukbong Ruso.<ref name="PerryChase20122">{{cite book|first1=Marvin|last1=Perry|first2=Myrna|last2=Chase|first3=James|last3=Jacob|first4=Margaret|last4=Jacob|first5=Theodore|last5=Von Laue|title=Western Civilization: Ideas, Politics, and Society|url=https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|date=1 January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-70864-3|page=444|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174457/https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|url-status=live}}</ref> Kasunod ng tagumpay ng Pransiya sa [[Digmaan ng Ikaapat na Koalisyon|Digmaan ng Ika-apat na Koalisyon]], [[Pagbagsak ng Berlin (1806)|nagmartsa]] si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon Bonaparte]] sa Berlin noong 1806, ngunit nagbigay ng nagsasariling pamahalaan sa lungsod.<ref name="Lewis20132">{{cite book|first=Peter B.|last=Lewis|title=Arthur Schopenhauer|url=https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|date=15 February 2013|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-78023-069-6|page=57|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174348/https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|url-status=live}}</ref> Noong 1815, ang lungsod ay naging bahagi ng bagong [[Lalawigan ng Brandeburgo]].<ref name="StaffInc.20102">{{cite book|author1=Harvard Student Agencies Inc. Staff|author2=Harvard Student Agencies, Inc.|title=Let's Go Berlin, Prague & Budapest: The Student Travel Guide|url=https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|date=28 December 2010|publisher=Avalon Travel|isbn=978-1-59880-914-5|page=83|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914181704/https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|url-status=live}}</ref> Hinubog ng [[Rebolusyong Industriyal]] ang Berlin noong ika-19 na siglo; kapansin-pansing lumawak ang ekonomiya at populasyon ng lungsod, at naging pangunahing sentro ng riles at sentro ng ekonomiya ng Alemanya. Ang mga karagdagang suburb sa lalong madaling panahon ay umunlad at tumaas ang lugar at populasyon ng Berlin. Noong 1861, ang mga kalapit na suburb kasama ang [[Wedding (Berlin)|Wedding]], [[Moabit]], at ilang iba pa ay isinanib sa Berlin.<ref name="Schulte-Peevers20102">{{cite book|author=Andrea Schulte-Peevers|title=Lonel Berlin|url=https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-407-9|page=25|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214354/https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|url-status=live}}</ref> Noong 1871, ang Berlin ay naging kabesera ng bagong itinatag na [[Imperyong Aleman]].<ref name="Stöver20132">{{cite book|first=Bernd|last=Stöver|title=Berlin: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|date=2 October 2013|publisher=C.H.Beck|isbn=978-3-406-65633-0|page=20|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200615/https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|url-status=live}}</ref> Noong 1881, naging distritong lungsod ito na hiwalay sa Brandeburgo.<ref name="Strassmann20082">{{cite book|first=W. Paul|last=Strassmann|title=The Strassmanns: Science, Politics and Migration in Turbulent Times (1793–1993)|url=https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|date=15 June 2008|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-84545-416-6|page=26|access-date=20 June 2015|archive-date=10 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910121944/https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|url-status=live}}</ref> === Ika-20 hanggang ika-21 siglo === Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang Berlin ay naging isang matabang lupa para sa kilusang [[Sineng Ekspresyonistang Aleman|Ekspresyonistang Aleman]].<ref name="HollandGawthrop20012">{{cite book|author1=Jack Holland|author2=John Gawthrop|title=The Rough Guide to Berlin|url=https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl|url-access=registration|year=2001|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-682-2|page=[https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl/page/361 361]}}</ref> Sa mga larangan tulad ng arkitektura, pagpipinta, at sine ay naimbento ang mga bagong anyo ng artistikong estilo. Sa pagtatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1918, isang [[Republikang Weimar|republika]] ang ipinahayag ni [[Philipp Scheidemann]] sa [[Reichstag (gusali)|gusaling Reichstag]]. Noong 1920, isinama ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]] ang dose-dosenang mga suburban na lungsod, nayon, at pagmamay-ari sa paligid ng Berlin sa isang pinalawak na lungsod. Ang batas ay nagpalaki sa lugar ng Berlin mula 66 tungo 883 km<sup>2</sup> (25 tungo 341 sq mi). Halos dumoble ang populasyon, at ang Berlin ay may populasyon na humigit-kumulang apat na milyon. Sa panahon ng [[Kulturang Weimar|Weimar]], ang Berlin ay sumailalim sa kaguluhan sa politika dahil sa kawalan ng katiyakan sa ekonomiya ngunit naging isang kilalang sentro ng [[Rumaragasang Dekada '20]]. Naranasan ng metropolis ang kaniyang kapanahunan bilang isang pangunahing kabesera ng mundo at kilala sa mga tungkulin ng pamumuno nito sa agham, teknolohiya, sining, humanidades, pagpaplano ng lungsod, pelikula, mas mataas na edukasyon, pamahalaan, at mga industriya. Si [[Albert Einstein]] ay sumikat sa publiko noong mga taon niya sa Berlin, na ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel para sa Pisika]] noong 1921. [[Talaksan:Potsdamer_Platz_1945.jpg|left|thumb|Nawasak ang Berlin pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ([[Potsdamer Platz]], 1945)]] Noong 1933, si [[Adolf Hitler]] at ang [[Partidong Nazi|Partido Nazi]] ay [[Pag-angat sa kapangyarihan ni Adolf Hitler|naluklok sa kapangyarihan]]. Ang pamamahala ng NSDAP ay nagpabawas sa komunidad ng mga Hudyo ng Berlin mula 160,000 (isang-katlo ng lahat ng mga Hudyo sa bansa) sa humigit-kumulang 80,000 dahil sa pangingibang-bansa sa pagitan ng 1933 at 1939. Pagkatapos ng [[Kristallnacht]] noong 1938, libo-libong Hudyo ng lungsod ang ikinulong sa kalapit na [[kampong piitan ng Sachsenhausen]]. Simula noong unang bahagi ng 1943, marami ang ipinadala sa mga [[kampong piitan]], gaya ng [[Kampo ng konsentrasyon sa Auschwitz|Auschwitz]].<ref>{{Cite web |title=The Jewish Community of Berlin |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708152027/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |archive-date=8 July 2017 |access-date=10 November 2018 |publisher=Holocaust Encyclopedia}}</ref> Ang Berlin ay ang pinakamabigat na binomba na lungsod sa kasaysayan. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang malaking bahagi ng Berlin ay nawasak 1943–45 reyd sa himpapawid ng mga Alyado at sa 1945 [[Labanan ng Berlin]]. Ang mga Alyado ay naghulog ng 67,607 tonelada ng mga bomba sa lungsod, na sinira ang 6,427 ektarya ng tinayuang lugar. Humigit-kumulang 125,000 sibilyan ang napatay.<ref>{{Citation |last=Clodfelter |first=Micheal |title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 |year=2002 |edition=2nd |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-1204-4}}</ref> Matapos ang [[Pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa|pagtatapos ng digmaan sa Europa]] noong Mayo 1945, nakatanggap ang Berlin ng malaking bilang ng mga bakwit mula sa mga lalawigan sa Silangan. Hinati ng mga matagumpay na kapangyarihan ang lungsod sa apat na sektor, na kahalintulad sa mga lugar ng [[Alemanyang sakop ng mga Alyado|pananakop]] kung saan hinati ang Alemanya. Ang mga sektor ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Kanluraning Alyado]] (ang Estados Unidos, Reino Unido, at Pransiya) ay nabuo ang [[Kanlurang Berlin]], habang ang [[Unyong Sobyetika|Sobyetikong sektor]] ang bumuo ng [[Silangang Berlin]].<ref>{{Cite web |last=Benz |first=Prof. Dr. Wolfgang |date=27 April 2005 |title=Berlin – auf dem Weg zur geteilten Stadt |trans-title=Berlin – on the way to a divided city |url=https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110120432/https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |archive-date=10 November 2018 |access-date=10 November 2018 |publisher=Bundeszentrale für politische Bildung |language=de}}</ref> Lahat ng apat na [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyado]] ay nagbahagi ng mga tungkuling pampamahalaan para sa Berlin. Gayunpaman, noong 1948, nang palawigin ng Kanluraning Alyado ang reporma sa pera sa Kanlurang mga sona ng Alemanya sa tatlong kanlurang sektor ng Berlin, ang [[Unyong Sobyetika|Unyong Sobyetiko]] ay nagpataw ng [[Pagbangkulong ng Berlin|pagharang]] sa mga daanan patungo at mula sa Kanlurang Berlin, na ganap na nasa loob ng kontrolado ng Sobyet. teritoryo. Ang [[Pagbangkulong ng Berlin|airlift ng Berlin]], na isinagawa ng tatlong kanlurang Alyado, ay nagtagumpay sa pagharang na ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at iba pang mga suplay sa lungsod mula Hunyo 1948 hanggang Mayo 1949.<ref>{{Cite web |title=Berlin Airlift / Blockade |url=https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150318232831/https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |archive-date=18 March 2015 |access-date=18 August 2008 |publisher=Western Allies Berlin}}</ref> Noong 1949, itinatag ang Pederal na Republika ng Alemanya sa [[Kanlurang Alemanya]] at kalaunan ay isinama ang lahat ng mga sonang Amerikano, Briton, at Pranses, hindi kasama ang mga sona ng tatlong bansang iyon sa Berlin, habang ang [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] ay idineklara sa [[Silangang Alemanya]]. Ang Kanlurang Berlin ay opisyal na nanatiling isang sinasakop na lungsod, ngunit ito ay nakahanay sa politika sa Republikang Federal ng Alemanya sa kabila ng heyograpikong paghihiwalay ng Kanlurang Berlin. Ang serbisyo ng himpapawid sa Kanlurang Berlin ay ipinagkaloob lamang sa mga kompanyang panghimpapawid ng mga Amerikano, Briton, at Pranses. [[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|left|thumb|Ang [[Pader ng Berlin|pagbagsak ng Pader ng Berlin]] noong 9 Nobyembre 1989. Noong [[Araw ng Pagkakaisang Aleman|Oktubre 3, 1990]], pormal nang natapos ang proseso ng [[muling pag-iisa ng Alemanya]].]] Ang pagkakatatag ng dalawang estadong Aleman ay nagpapataas ng tensiyon sa [[Digmaang Malamig]]. Ang Kanlurang Berlin ay napapaligiran ng teritoryo ng Silangang Aleman, at ang Silangang Alemanya ay nagpahayag ng Silangang bahagi bilang kabesera nito, isang hakbang na hindi kinilala ng mga kanluraning kapangyarihan. Kasama sa Silangang Berlin ang karamihan sa sentrong pangkasaysayan ng lungsod. Ang pamahalaang Kanlurang Aleman ay nagsariling nagtatag sa [[Bonn]].<ref>{{Cite web |title=Berlin after 1945 |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412221115/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |archive-date=12 April 2009 |access-date=8 April 2009 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Noong 1961, sinimulan ng Silangang Alemanya na itayo ang [[Pader ng Berlin]] sa paligid ng Kanlurang Berlin, at ang mga pangyayari ay umabot sa isang tangke na paghaharap sa [[Tsekpoint Charlie]]. Ang Kanlurang Berlin ay de facto na ngayong bahagi ng Kanlurang Alemanya na may natatanging legal na katayuan, habang ang Silangang Berlin ay de facto na bahagi ng Silangang Alemanya. Ibinigay ni [[John F. Kennedy]] ang kanyang "''[[Ich bin ein Berliner]]''" na talumpati noong Hunyo 26, 1963, sa harap ng bulwagan ng lungsod ng [[Schöneberg]], na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng lungsod, na sinalungguhitan ang suporta ng Estados Unidos para sa Kanlurang Berlin.<ref>[[Andreas Daum]], ''Kennedy in Berlin''.</ref> Ang Berlin ay ganap na nahati. Bagaman posible para sa mga Kanluranin na dumaan sa kabilang panig sa pamamagitan ng mahigpit na kontroladong mga tsekpoint, para sa karamihan ng mga taga-Silangan, ang paglalakbay sa Kanlurang Berlin o Kanlurang Alemanya ay ipinagbabawal ng pamahalaan ng Silangang Alemanya. Noong 1971, ginagarantiyahan ng isang [[Kasunduan ng Apat na Kapangyarihan]] ang pagpunta sa at mula sa Kanlurang Berlin sa pamamagitan ng kotse o tren sa pamamagitan ng Silangang Alemanya.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971 |url=https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225042306/https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |archive-date=25 February 2021 |access-date=18 August 2008 |publisher=U.S. Diplomatic Mission to Germany}}</ref> Noong 1989, sa pagtatapos ng Cold War at panggigipit mula sa populasyon ng Silangang Aleman, ang [[Pagbagsak ng Pader ng Berlin|Berlin Wall ay bumagsak]] noong Nobyembre 9 at kasunod na karamihan ay giniba. Ngayon, pinapanatili ng [[East Side Gallery]] ang malaking bahagi ng pader. Noong Oktubre 1990, muling [[Muling pag-iisa ng Alemanya|pinagsama]] ang dalawang bahagi ng Alemanya bilang Republika Federal ng Alemanya, at muling naging lungsod ang Berlin.<ref>''Berlin ‒ Washington, 1800‒2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities'', ed.</ref> Si [[Walter Momper]], ang alkalde ng Kanlurang Berlin, ay naging unang alkalde ng muling pinagsamang lungsod sa pansamantala. Ang mga halalan sa buong lungsod noong Disyembre 1990 ay nagresulta sa unang "lahatang Berlin" na alkalde na nahalal na manungkulan noong Enero 1991, kung saan ang magkahiwalay na opisina ng mga alkalde sa Silangan at Kanlurang Berlin ay magtatapos sa panahong iyon, at si [[Eberhard Diepgen]] (isang dating alkalde ng Kanluran Berlin) ang naging unang nahalal na alkalde ng isang muling pinagsamang Berlin.<ref>{{Cite news |date=1 December 1990 |title=Berlin Mayoral Contest Has Many Uncertainties |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |url-status=live |access-date=17 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617212414/https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |archive-date=17 June 2019}}</ref> Noong Hunyo 18, 1994, ang mga sundalo mula sa Estados Unidos, Pransiya, at Britanya ay nagmartsa sa isang parada na bahagi ng mga seremonya upang markahan ang pag-alis ng mga kaalyadong tropang pananakop na nagpapahintulot sa [[Muling pag-iisa ng Alemanya|muling pinagsamang Berlin]]<ref name="ReUnificationParade">{{Cite news |last=Kinzer |first=Stephan |date=19 June 1994 |title=Allied Soldiers March to Say Farewell to Berlin |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |url-status=live |access-date=20 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121133602/https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |archive-date=21 November 2015}}</ref> (ang huling tropang Ruso ay umalis noong Agosto 31, habang ang huling pag-alis ng mga puwersa ng Kanluraning Alyado ay noong Setyembre 8, 1994). Noong Hunyo 20, 1991, bumoto ang [[Bundestag]] (Parlamentong Aleman) na [[Pagpapasya para sa Kabesera ng Alemanya|ilipat ang luklukan]] ng kabesera ng Alemanya mula Bonn patungong Berlin, na natapos noong 1999. {{multiple image|align=right|image1=Humboldt Forum 9155.jpg|width1=195|caption1=Ang muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] na nalalapit nang matapos noong 2021|width2=220|width3=215|direction=|total_width=|alt1=}}Ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2001]] ay pinagsama ang ilang borough, na binawasan ang kanilang bilang mula 23 hanggang 12. Noong 2006, isinagawa sa Berlin ang [[2006 FIFA World Cup Final|FIFA World Cup Final]]. Sa isang [[Atake sa truck sa Berlin noong 2016|pag-atakeng terorista noong 2016]] na nauugnay sa [[Islamikong Estado|ISIL]], isang truck ang sadyang imaneho sa isang palengkeng pam-Pasko sa tabi ng [[Pang-alaalang Simbahang Kaiser Wilhelm]], na nag-iwan ng 13 kataong namatay at 55 nasugatan.<ref>{{Cite news |date=20 December 2016 |title=IS reklamiert Attacke auf Weihnachtsmarkt für sich |language=de |trans-title=IS recalls attack on Christmas market for itself |work=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] |url=https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175944/https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |archive-date=21 March 2019}}</ref><ref name="BBC.Dies">{{Cite news |date=26 October 2021 |title=Berlin attack: First aider dies 5 years after Christmas market murders |work=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |url-status=live |access-date=October 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026190214/https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |archive-date=26 October 2021}}</ref> Binuksan ang [[Paliparang Berlin Brandeburgo]] (BER) noong 2020, pagkalipas ng siyam na taon kaysa binalak, kung saan papasok na ang Terminal 1 sa serbisyo sa katapusan ng Oktubre, at ang mga lipad papunta at mula sa [[Paliparang Tegel]] ay magtatapos sa Nobyembre.<ref>{{Cite web |last=Gardner |first=Nicky |last2=Kries |first2=Susanne |date=8 November 2020 |title=Berlin's Tegel airport: A love letter as it prepares to close |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205135633/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[The Independent]] |language=de}}</ref> Dahil sa pagbaba ng bilang ng mga pasahero na nagreresulta mula sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], inihayag ang mga plano na pansamantalang isara ang Terminal 5 ng BER, ang dating [[Paliparang Berlin Schönefeld|Paliparang Schönefeld]], simula sa Marso 2021 nang hanggang isang taon.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=January 29, 2021 |title=BER schließt Terminal in Schönefeld am 23. Februar |language=de |trans-title=BER closes the terminal in Schönefeld on February 23 |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205134830/https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> Ang nag-uugnay na linyang U-Bahn U5 mula Alexanderplatz hanggang Hauptbahnhof, kasama ang mga bagong estasyong Rotes Rathaus at Unter den Linden, ay binuksan noong Disyembre 4, 2020, kung saan inaasahang magbubukas ang estasyon ng Museumsinsel U-Bahn sa bandang Marso 2021, na kukumpleto sa lahat ng mga bagong gawa sa U5.<ref>{{Cite web |date=24 August 2020 |title=BVG will verlängerte U5 am 4. Dezember eröffnen |trans-title=BVG wants to open the extended U5 on December 4th |url=https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133537/https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[Rundfunk Berlin-Brandenburg|rbb24]] |language=de}}</ref> Ang isang bahagyang pagbubukas sa pagtatapos ng 2020 na museong [[Foro Humboldt]], na makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]], na inihayag noong Hunyo, ay ipinagpaliban hanggang Marso 2021.<ref>{{Cite news |date=27 November 2020 |title=Humboldt Forum will zunächst nur digital eröffnen |language=de |trans-title=Humboldt Forum will initially only open digitally |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133156/https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> === Pagtatangka ng pagsasanib ng Berlin-Brandeburgo === [[Talaksan:DEU_Berlin-Brandenburg_COA.svg|left|thumb|179x179px|Ang eskudo de armas na iminungkahi sa kontrata ng estado]] Ang legal na batayan para sa pinagsamang estado ng Berlin at [[Brandeburgo|Brandeburgo]] ay iba sa ibang mga panukala sa pagsasanib ng estado. Karaniwan, ang Artikulo 29 ng [[Batayang Batas para sa Republikang Federal ng Alemanya|Batayang Batas]] ay nagsasaad na ang pagsasanib ng estado ay nangangailangan ng isang pederal na batas.<ref>{{cite act|type=|index=|date=24 May 1949|article=29|article-type=Article|legislature=Parlamentarischer Rat|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_29.html|language=de}}</ref> Gayunpaman, ang isang sugnay na idinagdag sa Batayang Batas noong 1994, Artikulo 118a, ay nagpapahintulot sa Berlin at Brandeburgo na magkaisa nang walang pag-apruba ng federal, na nangangailangan ng isang reperendo at ratipikasyon ng mga parlamento ng parehong estado.<ref>{{cite act|type=|index=|date=27 October 1994|article=118a|article-type=Einzelnorm|legislature=Bundestag|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_118a.html|language=de}}</ref> Noong 1996, nagkaroon ng hindi matagumpay na pagtatangka na pag-isahin ang mga estado ng Berlin at Brandenburg.<ref name="berlingeschichte">{{Cite web |year=2004 |title=LÄNDERFUSION / FUSIONSVERTRAG (1995) |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/5_33_laefuver.htm |access-date=31 March 2022}}</ref> Parehong may iisang kasaysayan, diyalekto, at kultura at sa 2020, mayroong mahigit 225,000 residente ng Brandeburgo na bumibiyahe patungong Berlin. Ang pagsasanib ay nagkaroon ng halos nagkakaisang suporta ng isang malawak na koalisyon ng parehong mga pamahalaan ng estado, mga partidong pampolitika, media, mga asosasyon ng negosyo, mga unyon ng manggagawa at mga simbahan.<ref>{{Cite news |date=4 May 2016 |title=Die Brandenburger wollen keine Berliner Verhältnisse |language=de |work=Tagesspiegel |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/gescheiterte-laenderfusion-mit-berlin-die-brandenburger-wollen-keine-berliner-verhaeltnisse/13539146.html |access-date=30 March 2022}}</ref> Bagaman bumoto ang Berlin ng pabor sa maliit na palugit, higit sa lahat ay nakabatay sa suporta sa dating [[Kanlurang Berlin]], hindi inaprubahan ng mga botante ng Brandeburgo ang pagsasanib sa malaking margin. Nabigo ito higit sa lahat dahil sa ayaw ng mga botante ng Brandeburgo na tanggapin ang malaki at lumalaking utang ng publiko sa Berlin at takot na mawala ang pagkakakilanlan at impluwensiya sa kabesera.<ref name="berlingeschichte" /> == Heograpiya == === Topograpiya === [[Talaksan:Berlin_by_Senitnel-2.jpg|thumb|Imaheng satellite ng Berlin]] [[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Ang labas ng Berlin ay nasasakupan ng mga kakahuyan at maraming lawa.]] Ang Berlin ay nasa hilagang-silangan ng Alemanya, sa isang lugar ng mababang latiang makahoy na may pangunahing patag na [[topograpiya]], bahagi ng malawak na [[Hilagang Kapatagang Europeo]] na umaabot mula hilagang Pransiya hanggang kanlurang Rusya. Ang ''Berliner Urstromtal'' (isang panahon ng yelo [[lambak glasyar]]), sa pagitan ng mababang [[Talampas ng Barnim]] sa hilaga at ng [[Talampas ng Teltow]] sa timog, ay nabuo sa pamamagitan ng natunaw na tubig na dumadaloy mula sa mga yelo sa dulo ng huling [[glasyasyong Weichseliense]]. Ang [[Spree (ilog)|Spree]] ay sumusunod sa lambak na ito ngayon. Sa Spandau, isang boto sa kanluran ng Berlin, ang Spree ay umaagos sa ilog [[Havel]], na dumadaloy mula hilaga hanggang timog sa kanlurang Berlin. Ang daloy ng Havel ay mas katulad ng isang hanay ng mga lawa, ang pinakamalaki ay ang Tegeler See at ang [[Großer Wannsee]]. Ang isang serye ng mga lawa ay dumadaloy din sa itaas na Spree, na dumadaloy sa [[Müggelsee|Großer Müggelsee]] sa silangang Berlin.<ref>{{Cite web |title=Satellite Image Berlin |url=https://maps.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://www.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |archive-date=18 February 2022 |access-date=18 August 2008 |publisher=Google Maps}}</ref> Ang malalaking bahagi ng kasalukuyang Berlin ay umaabot sa mababang talampas sa magkabilang panig ng Lambak Spree. Malaking bahagi ng mga borough na [[Reinickendorf]] at [[Pankow]] ay nasa Talampas ng Barnim, habang ang karamihan sa mga boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]], at [[Neukölln]] ay nasa Talampas ng Teltow. Ang boro ng Spandau ay bahagyang nasa loob ng Lambak Glasyar ng Berlin at bahagyang nasa Kapatagang Nauen, na umaabot sa kanluran ng Berlin. Mula noong 2015, ang mga burol ng Arkenberge sa Pankow sa {{Convert|122|m}} taas, ay ang pinakamataas na punto sa Berlin. Sa pamamagitan ng pagtatapon ng mga labi ng konstruksiyon nalampasan nito ang [[Teufelsberg]] ({{Cvt|120.1|m}}), na kung saan mismo ay binubuo ng mga durog na bato mula sa mga guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>{{Cite web |last=Triantafillou |first=Nikolaus |date=27 January 2015 |title=Berlin hat eine neue Spitze |trans-title=Berlin has a new top |url=https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160722225809/https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |archive-date=22 July 2016 |access-date=11 November 2018 |publisher=Qiez |language=de}}</ref> Ang [[Müggelberge]] sa 114.7 {{Convert|114.7|m}} taas ang pinakamataas na natural na punto at ang pinakamababa ay ang Spektesee sa Spandau, sa {{Convert|28.1|m}} taas.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=22 February 2015 |title=Der höchste Berg von Berlin ist neuerdings in Pankow |language=de |trans-title=The tallest mountain in Berlin is now in Pankow |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |url-status=live |access-date=22 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150519014725/https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |archive-date=19 May 2015}}</ref> === Klima === Ang Berlin ay may [[klimang pangkaragatan]] ([[Kategoryang Köppen sa klima|Köppen]]: ''Cfb'');<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Köppen Climate Classification (Weatherbase) |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130184209/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019 |website=Weatherbase}}</ref> ang silangang bahagi ng lungsod ay may bahagyang impluwensiyang kontinental (''Dfb''), isa sa mga pagbabago ay ang taunang pag-ulan ayon sa [[masa ng hangin]] at ang mas malaking kasaganaan sa isang panahon ng taon.<ref>{{Cite web |title=The different types of vertical greening systems and their relative sustainability |url=https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130220603/https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019}}</ref><ref name="Elkins22">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|title=Berlin: The Spatial Structure of a Divided City|last1=Elkins|first1=Dorothy|last2=Elkins|first2=T. H.|last3=Hofmeister|first3=B.|date=4 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781135835057|language=en|access-date=21 September 2020|archive-date=18 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|url-status=live}}</ref> Nagtatampok ang ganitong uri ng klima ng katamtamang temperatura ng tag-init ngunit kung minsan ay mainit (para sa pagiging semikontinental) at malamig na taglamig ngunit hindi mahigpit sa halos lahat ng oras.<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Climate Summary |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629211853/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |archive-date=29 June 2015 |access-date=15 March 2015 |publisher=Weatherbase}}</ref><ref name="Elkins2">{{Cite book}}</ref> Dahil sa mga transisyonal na sonang klima nito, karaniwan ang pagyeyelo sa taglamig, at may mas malaking pagkakaiba sa temperatura sa pagitan ng mga panahon kaysa sa karaniwan para sa maraming [[klimang pangkaragatan]]. Higit pa rito, ang Berlin ay inuri bilang isang [[Katamtamang klima|katamtamang]] [[Mabanas na klimang kontinental|klimang kontinental]] (''Dc'') sa ilalim ng iskema ng [[Kategoryang Trewartha sa klima|klima ng Trewartha]], gayundin ang mga suburb ng Lungsod ng Bagong York, bagaman inilalagay sila ng [[Kategoryang Köppen sa klima|sistemang Köppen]] sa iba't ibang uri.<ref>Gerstengarbe FW, Werner PC (2009) A short update on Koeppen climate shifts in Europe between 1901 and 2003.</ref> Ang mga tag-araw ay mainit-init at kung minsan ay mahalumigmig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|22|–|25|C}} at mababa sa {{Cvt|12|–|14|C}} . Ang mga taglamig ay malamig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|3|C}} at mababa sa {{Cvt|−2|to|0|C}}. Ang tagsibol at taglagas ay karaniwang malamig hanggang banayad. Lumilikha ng mikroklima ang tinayuang bahagi ng Berlin, na may [[Pulo ng init sa lungsod|init na iniimbak ng mga gusali at bangketa ng lungsod]]. Ang mga temperatura ay maaaring {{Cvt|4|C-change}} mas mataas sa lungsod kaysa mga nakapaligid na lugar.<ref>{{Cite web |title=weather.com |url=https://www.weather.com/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070323015551/https://www.weather.com/ |archive-date=23 March 2007 |access-date=7 April 2012 |publisher=weather.com}}</ref> Ang taunang pag-ulan ay {{Convert|570|mm}} na may katamtamang pag-ulan sa buong taon. Ang Berlin at ang nakapalibot na estado ng Brandeburgo ay ang pinakamainit at pinakatuyong rehiyon sa Alemanya.<ref name="berlinermorgenpost">{{Cite web |date=8 March 2016 |title=Berlin ist das wärmste und trockenste Bundesland |url=https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023193643/https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |archive-date=23 October 2021 |access-date=23 October 2021 |website=Berliner Morgenpost}}</ref> Ang pag-ulan ng niyebe ay pangunahing nangyayari mula Disyembre hanggang Marso.<ref name="worldweather2">{{Cite web |title=Climate figures |url=https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080817114255/https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |archive-date=17 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=World Weather Information Service}}</ref> Ang pinakamainit na buwan sa Berlin ay Hulyo 1834, na may karaniwang temperatura na {{Cvt|23.0|C}} at ang pinakamalamig ay Enero 1709, na maykaraniwang temperatura na {{Cvt|-13.2|C}}.<ref>{{Cite web |title=Temperaturmonatsmittel BERLIN-TEMPELHOF 1701- 1993 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190702031754/https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |archive-date=2 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref> Ang pinakamabasang buwan na naitala ay Hulyo 1907, na may {{Convert|230|mm}} ng pag-ulan, samantalang ang pinakamatuyo ay Oktubre 1866, Nobyembre 1902, Oktubre 1908 at Setyembre 1928, lahat ay may {{Convert|1|mm|3}} ng pag-ulan.<ref>{{Cite web |title=Niederschlagsmonatssummen BERLIN-DAHLEM 1848– 1990 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190707182905/https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |archive-date=7 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref>{{Weather box|location=Berlin (Schönefeld), 1981–2010 normals, mga sukdulan 1957–kasalukuyan|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=15.1|Feb record high C=18.0|Mar record high C=25.8|Apr record high C=30.8|May record high C=32.7|Jun record high C=35.4|Jul record high C=37.3|Aug record high C=38.0|Sep record high C=32.3|Oct record high C=27.7|Nov record high C=20.4|Dec record high C=15.6|year record high C=38.0|Jan high C=2.8|Feb high C=4.3|Mar high C=8.7|Apr high C=14.3|May high C=19.4|Jun high C=22.0|Jul high C=24.6|Aug high C=24.2|Sep high C=19.3|Oct high C=13.8|Nov high C=7.3|Dec high C=3.3|year high C=13.7|Jan mean C=0.1|Feb mean C=0.9|Mar mean C=4.3|Apr mean C=9.0|May mean C=14.0|Jun mean C=16.8|Jul mean C=19.1|Aug mean C=18.5|Sep mean C=14.2|Oct mean C=9.4|Nov mean C=4.4|Dec mean C=1.0|year mean C=9.3|Jan low C=-2.8|Feb low C=-2.4|Mar low C=0.4|Apr low C=3.5|May low C=8.2|Jun low C=11.2|Jul low C=13.5|Aug low C=13.0|Sep low C=9.6|Oct low C=5.4|Nov low C=1.4|Dec low C=-1.6|year low C=5.0|Jan record low C=-25.3|Feb record low C=-22.0|Mar record low C=-16.0|Apr record low C=-7.4|May record low C=-2.8|Jun record low C=1.3|Jul record low C=4.9|Aug record low C=4.6|Sep record low C=-0.9|Oct record low C=-7.7|Nov record low C=-12.0|Dec record low C=-24.0|year record low C=-25.3|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=37.2|Feb precipitation mm=30.1|Mar precipitation mm=39.3|Apr precipitation mm=33.7|May precipitation mm=52.6|Jun precipitation mm=60.2|Jul precipitation mm=52.5|Aug precipitation mm=53.0|Sep precipitation mm=39.5|Oct precipitation mm=32.2|Nov precipitation mm=37.8|Dec precipitation mm=46.1|year precipitation mm=515.2|Jan sun=57.6|Feb sun=71.5|Mar sun=119.4|Apr sun=191.2|May sun=229.6|Jun sun=230.0|Jul sun=232.4|Aug sun=217.3|Sep sun=162.3|Oct sun=114.7|Nov sun=54.9|Dec sun=46.9|year sun=1727.6|Jan uv=1|Feb uv=1|Mar uv=2|Apr uv=4|May uv=5|Jun uv=6|Jul uv=6|Aug uv=5|Sep uv=4|Oct uv=2|Nov uv=1|Dec uv=0|source 1=[[DWD]]<ref>{{cite web |url = https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |title = Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte |access-date = 2019-06-12 |archive-date = 12 June 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20140612043121/https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |url-status = live }}</ref> at Weather Atlas<ref>{{Cite web|url=https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|title=Berlin, Germany – Detailed climate information and monthly weather forecast|last=d.o.o|first=Yu Media Group|website=Weather Atlas|language=en|access-date=2019-07-02|archive-date=25 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211125121717/https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|url-status=live}}</ref>}}{{Weather box|location=Berlin ([[Tempelhof]]), elevation: {{convert|48|m|abbr=on|disp=or}}, 1971–2000 normals, extremes 1878–present|collapsed=y|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=15.5|Feb record high C=18.7|Mar record high C=24.8|Apr record high C=31.3|May record high C=35.5|Jun record high C=38.5|Jul record high C=38.1|Aug record high C=38.0|Sep record high C=34.2|Oct record high C=28.1|Nov record high C=20.5|Dec record high C=16.0|Jan high C=3.3|Feb high C=5.0|Mar high C=9.0|Apr high C=15.0|May high C=19.6|Jun high C=22.3|Jul high C=25.0|Aug high C=24.5|Sep high C=19.3|Oct high C=13.9|Nov high C=7.7|Dec high C=3.7|Jan mean C=0.6|Feb mean C=1.4|Mar mean C=4.8|Apr mean C=8.9|May mean C=14.3|Jun mean C=17.1|Jul mean C=19.2|Aug mean C=18.9|Sep mean C=14.5|Oct mean C=9.7|Nov mean C=4.7|Dec mean C=2.0|Jan low C=−1.9|Feb low C=−1.5|Mar low C=1.3|Apr low C=4.2|May low C=9.0|Jun low C=12.3|Jul low C=14.3|Aug low C=14.1|Sep low C=10.6|Oct low C=6.4|Nov low C=2.2|Dec low C=-0.4|Jan record low C=-23.1|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-8.1|May record low C=-4.0|Jun record low C=1.5|Jul record low C=6.1|Aug record low C=3.5|Sep record low C=-1.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.0|Dec record low C=-20.5|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=42.3|Feb precipitation mm=33.3|Mar precipitation mm=40.5|Apr precipitation mm=37.1|May precipitation mm=53.8|Jun precipitation mm=68.7|Jul precipitation mm=55.5|Aug precipitation mm=58.2|Sep precipitation mm=45.1|Oct precipitation mm=37.3|Nov precipitation mm=43.6|Dec precipitation mm=55.3|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=8.0|Mar precipitation days=9.1|Apr precipitation days=7.8|May precipitation days=8.9|Jun precipitation days=7.0|Jul precipitation days=7.0|Aug precipitation days=7.0|Sep precipitation days=7.8|Oct precipitation days=7.6|Nov precipitation days=9.6|Dec precipitation days=11.4|unit precipitation days=1.0 mm|source 1=[[World Meteorological Organization|WMO]]<ref>{{cite web |url = https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |title = World Weather Information Service&nbsp;– Berlin |website = Worldweather.wmo.int |date = 5 October 2006 |access-date = 2012-04-07 |archive-date = 25 April 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130425001834/https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |url-status = bot: unknown }} April 25, 2013, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]]<ref>{{cite web |url = https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |title = Indices Data – Berlin/Tempelhof 2759 |access-date = 2019-05-13 |publisher = [[KNMI (institute)|KNMI]] |archive-date = 9 July 2018 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180709010608/https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |url-status = dead }}</ref>}}{{Weather box|collapsed=y|metric first=y|single line=y|location=Berlin ([[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]), {{convert|58|m|abbr=on|disp=or}}, 1961–1990 normals, extremes 1908–present{{NoteTag|Because the location of the [[weather station]] is furthest from the more densely urbanized region of Berlin and further away from the main [[Urban heat island|UHI]], its values will be somewhat higher, especially in the center and immediate regions.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm Long-term Development of Selected Climate Parameters (Edition 2015)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210308213004/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm |date=8 March 2021 }}, Berlin Environmental Atlas. ''Senate Department for Urban Development and Housing''. Retrieved January 30, 2019.</ref>}} <!--in the order as it appears in the table, not all of the following data may be available, especially records and days of precipitation -->|Jan record high C=15.2|Feb record high C=18.6|Mar record high C=25.1|Apr record high C=30.9|May record high C=33.3|Jun record high C=36.1|Jul record high C=37.9|Aug record high C=37.7|Sep record high C=34.2|Oct record high C=27.5|Nov record high C=19.5|Dec record high C=15.7|Jan mean C=-0.4|Feb mean C=0.6|Mar mean C=4.0|Apr mean C=8.4|May mean C=13.5|Jun mean C=16.7|Jul mean C=17.9|Aug mean C=17.2|Sep mean C=13.5|Oct mean C=9.3|Nov mean C=4.6|Dec mean C=1.2|Jan high C=1.8|Feb high C=3.5|Mar high C=7.9|Apr high C=13.1|May high C=18.6|Jun high C=21.8|Jul high C=23.1|Aug high C=22.8|Sep high C=18.7|Oct high C=13.3|Nov high C=7.0|Dec high C=3.2|Jan low C=-2.9|Feb low C=-2.2|Mar low C=0.5|Apr low C=3.9|May low C=8.2|Jun low C=11.4|Jul low C=12.9|Aug low C=12.4|Sep low C=9.4|Oct low C=5.9|Nov low C=2.1|Dec low C=-1.1|Jan record low C=-21.0|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-6.7|May record low C=-2.9|Jun record low C=0.8|Jul record low C=5.4|Aug record low C=4.7|Sep record low C=-0.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.1|Dec record low C=-20.2|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=43.0|Feb precipitation mm=37.0|Mar precipitation mm=38.0|Apr precipitation mm=42.0|May precipitation mm=55.0|Jun precipitation mm=71.0|Jul precipitation mm=53.0|Aug precipitation mm=65.0|Sep precipitation mm=46.0|Oct precipitation mm=36.0|Nov precipitation mm=50.0|Dec precipitation mm=55.0|Jan sun=45.4|Feb sun=72.3|Mar sun=122.0|Apr sun=157.7|May sun=221.6|Jun sun=220.9|Jul sun=217.9|Aug sun=210.2|Sep sun=156.3|Oct sun=110.9|Nov sun=52.4|Dec sun=37.4|unit precipitation days=1.0 mm|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=9.0|Mar precipitation days=8.0|Apr precipitation days=9.0|May precipitation days=10.0|Jun precipitation days=10.0|Jul precipitation days=9.0|Aug precipitation days=9.0|Sep precipitation days=9.0|Oct precipitation days=8.0|Nov precipitation days=10.0|Dec precipitation days=11.0|source 1=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]<ref name="noaa">{{cite web | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/DL/10381.TXT | title = Berlin (10381) – WMO Weather Station | access-date = 2019-01-30 | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]] }}{{dead link|date=June 2022|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [https://archive.org/details/19611990NormalsNOAABerlin Archived] January 30, 2019, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=Berliner Extremwerte<ref>{{cite web |url = https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |title = Berliner Extremwerte |access-date = 1 December 2014 |archive-date = 6 June 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200606191249/https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |url-status = live }}</ref>}} === Tanawin ng lungsod === [[Talaksan:16-07-04-Abflug-Berlin-DSC_0122.jpg|thumb|Larawang panghimpapawid sa gitna ng Berlin na nagpapakita ng [[Lungsod Kanluran|City West]], [[Potsdamer Platz]], [[Alexanderplatz]], at ang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]]]] Ang kasaysayan ng Berlin ay nag-iwan sa lungsod ng isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] pagkakaayos at isang napakaeklektikong hanay ng arkitektura at mga gusali. Ang hitsura ng lungsod ngayon ay higit na nahubog ng pangunahing papel na ginampanan nito sa kasaysayan ng Germany noong ika-20 siglo. Lahat ng pambansang pamahalaan na nakabase sa Berlin{{Spaced en dash}}ang Kaharian ng Prusya, ang Ikalawang Imperyong Aleman ng 1871, ang Republikang Weimar, Alemanyang Nazi, Silangang Alemanya, pati na rin ang muling pinagsamang Alemanya{{Spaced en dash}}nagpasimula ng mga ambisyosong programa sa muling pagtatayo, na ang bawat isa ay nagdaragdag ng sarili nitong natatanging estilo sa arkitektura ng lungsod. Sinalanta ang Berlin ng mga [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pagsalakay sa himpapawid]], sunog, at labanan sa kalye noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, at marami sa mga gusaling nakaligtas sa parehong Silangan at Kanluran ay giniba noong panahon pagkatapos ng digmaan. Karamihan sa demolisyong ito ay pinasimulan ng mga programa sa arkitektura ng munisipyo upang magtayo ng mga bagong distrito ng negosyo o tirahan at ang mga pangunahing arterya. Karamihan sa mga [[Palamuti (sining)|palamuti]] sa mga gusali bago ang digmaan ay nawasak kasunod ng mga [[Palamuti at krimen|makabagong dogma]], at sa parehong mga sistema pagkatapos ng digmaan, gayundin sa muling pinagsamang Berlin, maraming mahahalagang estrukturang pamana ang ang [[Rekonstruksiyon (arkitektura)|muling itinayo]], kabilang ang ''Forum Fridericianum'' kasama ang, [[Operang Estatal ng Berlin|Operang Estatal]] (1955), [[Palasyo ng Charlottenburg|Palasyo Charlottenburg]] (1957), ang mga monumental na gusali sa [[Gendarmenmarkt]] (dekada '80), [[Alte Komandantur|Kommandantur]] (2003), at gayundin ang proyekto sa muling pagtatayo ng mga barokong patsada ng [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]]. Maraming mga bagong gusali ang naging inspirasyon ng kanilang makasaysayang mga nauna o ang pangkalahatang klasikal na estilo ng Berlin, gaya ng [[Otel Adlon]]. Ang mga kumpol ng mga [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Berlin|tore]] ay tumaas sa iba't ibang lokasyon: [[Potsdamer Platz]], ang [[Lungsod Kanluran|City West]], at [[Alexanderplatz]], ang huling dalawa ay naglalarawan sa mga dating sentro ng Silangan at Kanlurang Berlin, na ang una ay kumakatawan sa isang bagong Berlin noong ika-21 siglo, na bumangon mula sa mga guho no-man's land ng Pader ng Berlin. Ang Berlin ay may lima sa nangungunang 50 [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Alemanya|pinakamataas na gusali]] sa Alemanya. Mahigit sa sangkatlo ng sakop ng lungsod ay binubuo ng luntiang espasyo, kakahuyan, at tubig.<ref name="gruen2">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang pangalawang pinakamalaking at pinakasikat na liwasan ng Berlin, ang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], ay matatagpuan sa gitna mismo ng lungsod. Sinasaklaw nito ang isang lugar na 210 ektarya at umaabot mula [[Himpilan ng tren ng Berlin Zoologischer Garten|Bahnhof Zoo]] sa City West hanggang sa [[Tarangkahang Brandeburgo]] sa silangan. Kabilang sa mga tanyag na kalye, ang [[Unter den Linden]] at [[Friedrichstraße]] ay matatagpuan sa lumang sentro ng lungsod (at kasama sa dating Silangang Berlin). Ang ilan sa pangunahing kalye sa City West ay ang [[Kurfürstendamm]] (o pinaikling Ku´damm) at [[Kantstraße]]. === Arkitektura === [[Talaksan:Gendarmenmarkt_Panorama.jpg|thumb|Panorama ng [[Gendarmenmarkt]], na nagpapakita ng [[Konzerthaus Berlin]], nasa gilid ng [[Neue Kirche, Berlin|Simbahang Aleman]] (kaliwa) at [[Katedral na Pranses, Berlin|Simbahang Pranses]] (kanan)]] [[Talaksan:Berliner_Dom_seen_from_James_Simon_Park.jpg|thumb|Ang [[Katedral ng Berlin]] sa [[Pulo ng mga Museo]]]] Ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] (tore ng TV) sa [[Alexanderplatz]] sa [[Mitte]] ay kabilang sa pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo sa {{Cvt|368|m}}. Itinayo noong 1969, makikita ito sa karamihan ng mga sentral na distrito ng Berlin. Ang lungsod ay makikita mula sa {{Convert|204|m|ft|-high}} palapag ng pagmamasid. Simula rito, ang [[Karl-Marx-Allee]] ay patungo sa silangan, isang abenida na may linya ng mga monumental na gusali ng tirahan, na dinisenyo sa istilong [[Arkitekturang Stalinista|Sosyalismong Klasisismo]]. Katabi ng lugar na ito ay ang [[Rotes Rathaus]] (Bulwagang Panlungsod), na may natatanging pulang-ladrilyong arkitektura nito. Sa harap nito ay ang [[Neptunbrunnen]], isang balong na nagtatampok ng mitolohikong pangkat ng mga [[Triton (mitolohiya)|Triton]], mga [[personipikasyon]] ng apat na pangunahing Prusong ilog, at [[Neptuno (mitolohiya)|Neptuno]] sa ibabaw nito. Ang [[Tarangkahang Brandeburgo]] ay isang ikonikong tanawin ng Berlin at Alemanya; ito ay tumatayo bilang isang simbolo ng pangyayaring Europeo at ng pagkakaisa at kapayapaan. Ang [[gusaling Reichstag]] ay ang tradisyonal na luklukan ng Parlamentong Aleman. Hinubog muli ito ng arkitektrong Briton na si [[Norman Foster (arkitekto)|Norman Foster]] noong dekada '90 at nagtatampok ng salaming simboryo sa ibabaw ng pook ng pagpupulong, na nagbibigay-daan sa libreng pampublikong tanaw sa mga pinagdadausang parlamento at magagandang tanawin ng lungsod. Ang [[Galeriyang East Side]] ay isang open-air na eksibisyong sining na direktang ipininta sa mga huling bahagi ng Pader ng Berlin. Ito ang pinakamalaking natitirang ebidensiya ng makasaysayang dibisyon ng lungsod. Ang [[Gendarmenmarkt]] ay isang [[Arkitekturang Neoklasiko|neoklasikong liwasan]] sa Berlin, ang pangalan ay nagmula sa punong-tanggapan ng sikat na Gens d'armes regiment na matatagpuan dito noong ika-18 siglo. Dalawang katulad na disenyong katedral ang hangganan nito, ang [[Französischer Dom]] kasama ang platapormang pang-obserbasyon nito at ang [[Deutscher Dom]]. Ang Konzerthaus (Bulwagang Pangkonsiyerto), tahanan ng Orkestra Sinfonika ng Berlin, ay nakatayo sa pagitan ng dalawang katedral. [[Talaksan:MJK_46430_Schloss_Charlottenburg.jpg|left|thumb|[[Palasyo Charlottenburg]]]] [[Talaksan:Berlin_Hackesche_Höfe1.jpg|left|thumb|[[Hackesche Höfe]]]] Ang [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] ay naglalaman ng [[Berlin#Mga%20museo|limang museo]] na itinayo mula 1830 hanggang 1930 at isang [[Tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Alemanya|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ang pagpapanumbalik at pagtatayo ng isang pangunahing lagusan sa lahat ng mga museo, pati na rin ang muling pagtatayo ng [[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloss]] ay nagpapatuloy.<ref>{{Cite web |date=24 June 2011 |title=Neumann: Stadtschloss wird teurer |trans-title=Neumann: Palace is getting more expensive |url=https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200703/https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 May 2010 |title=Das Pathos der Berliner Republik |trans-title=The pathos of the Berlin republic |url=https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200702/https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref> Gayundin sa pulo at sa tabi ng [[Lustgarten]] at palasyo ay ang [[Katedral ng Berlin]], ang ambisyosong pagtatangka ni emperador Guillermo II na lumikha ng Protestanteng karibal sa [[Basilika ni San Pedro]] sa Roma. Ang isang malaking kripta ay naglalaman ng mga labi ng ilan sa mga naunang Prusong maharlikang pamilya. Ang [[Katedral ni Santa Eduvigis]] ay ang Katoliko Romanong katedral ng Berlin. [[Talaksan:Bikinihaus_Berlin-1210760.jpg|thumb|Ang [[Breitscheidplatz]] kasama ang [[Pang-alaalang Katedral ni Kaiser Guillermo]] ay ang sentro ng [[Lungsod Kanluran|City West]].]] Ang [[Unter den Linden]] ay isang silangan–kanlurang abenidang nalilinyahan ng mga puno na mula sa Tarangkahang Brandeburgo hanggang sa pook ng dating Berliner Stadtschloss, at dating pangunahing promenada ng Berlin. Maraming Klasikong gusali ang nakahanay sa kalye, at naroon ang bahagi ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]]. Ang [[Friedrichstraße]] ay ang maalamat na kalye ng Berlin noong [[Ginintuang Dekada Beynte]]. Pinagsasama nito ang mga tradisyon ng ika-20 siglo sa modernong arkitektura ng Berlin ngayon. Ang [[Potsdamer Platz]] ay isang buong kuwarto na binuo mula sa simula pagkatapos bumaba ang [[Pader ng Berlin|Pader]].<ref>{{Cite web |title=Construction and redevelopment since 1990 |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080610103008/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |archive-date=10 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=Senate Department of Urban Development}}</ref> Sa kanluran ng Potsdamer Platz ay ang Kulturforum, na naglalaman ng [[Gemäldegalerie, Berlin|Gemäldegalerie]], at nasa gilid ng [[Neue Nationalgalerie]] at ng [[Berliner Philharmonie]] . Ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], isang alaalang pang-[[Holokausto]], ay nasa hilaga.<ref>{{Cite news |last=Ouroussoff |first=Nicolai |date=9 May 2005 |title=A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html |access-date=18 August 2008}}</ref> Ang lugar sa paligid ng [[Hackescher Markt]] ay tahanan ng mga kulturang moda, na may 'di-mabilang na mga bilihan ng damit, club, bar, at galeriya. Kabilang dito ang [[Hackesche Höfe]], isang kalipunan ng mga gusali sa paligid ng ilang patyo, na muling itinayo noong 1996. Ang kalapit na [[Bagong Sinagoga, Berlin|Bagong Sinagoga]] ay ang sentro ng kultura ng mga Hudyo. Ang [[Straße des 17. Juni]], na nagkokonekta sa Tarangkahang Brandeburgo at Ernst-Reuter-Platz, ay nagsisilbing gitnang silangan-kanlurang axis. Ang pangalan nito ay ginugunita ang mga [[Pag-aalsa noong 1953 sa Silangang Alemanya|pag-aalsa sa Silangang Berlin noong Hunyo 17, 1953]]. Humigit-kumulang sa kalahati mula sa Tarangkahang Brandeburgo ay ang Großer Stern, isang isla ng sirkulong trapiko kung saan matatagpuan ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin|Siegessäule]] (Haligi ng Tagumpay). Ang monumentong ito, na itinayo upang gunitain ang mga tagumpay ng Prusya, ay inilipat noong 1938–39 mula sa dati nitong posisyon sa harap ng Reichstag. Ang [[Kurfürstendamm]] ay tahanan ng ilan sa mga mararangyang tindahan ng Berlin kung saan ang [[Pang-alaalang simbahan ni Kaiser Guillermo]] sa silangang dulo nito sa [[Breitscheidplatz]] . Ang simbahan ay nawasaknoonga Ikalawang Digmaang Pandaigdig at iniwang sira. Ang malapit sa Tauentzienstraße ay ang [[KaDeWe]], na sinasabing pinakamalaking department store sa kontinental na Europa. Ang [[Rathaus Schöneberg]], kung saan ginawa ni [[John F. Kennedy]] ang kaniyang tanyag na talumpating "[[Ich bin ein Berliner]]!" speech, ay nasa [[Tempelhof-Schöneberg]]. Kanluran ng sentro, ang [[Palasyo Bellevue, Alemanya|Palasyo Bellevue]] ay ang tirahan ng Pangulo ng Alemanya. Ang [[Palasyo Charlottenburg]], na nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ang pinakamalaking makasaysayang palasyo sa Berlin. Ang [[Funkturm Berlin]] ay isang {{Convert|150|m|ft|-tall}} lattice tore ng radyo sa pook fairground, na itinayo sa pagitan ng 1924 at 1926. Ito ang tanging toreng pang-obserbasyon na nakatayo sa mga insulator at may restawran {{Cvt|55|m}} at isang larangang pantanaw {{Cvt|126|m}} sa ibabaw ng lupa, na mapupuntahan ng elevator na may bintana. Ang [[Oberbaumbrücke]] sa ibabaw ng ilog Spree ay ang pinakaikonikong tulay ng Berlin, na nag-uugnay sa pinagsama-samang mga boro ng [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]]. Nagdadala ito ng mga sasakyan, tao, at linyang U1 ng [[Berlin U-Bahn]]. Ang tulay ay nakumpleto sa isang estilong [[ladrilyong gotiko]] noong 1896, na pinapalitan ang dating kahoy na tulay na may isang pang-itaas na daanan para sa U-Bahn. Ang gitnang bahagi ay giniba noong 1945 upang pigilan ang [[Hukbong Pula|Pulang Hukbo]] sa pagtawid. Pagkatapos ng digmaan, ang inayos na tulay ay nagsilbing [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|checkpoint at tawiran sa hangganan]] sa pagitan ng mga sektor ng Sobyetiko at Amerikano, at kalaunan sa pagitan ng Silangan at Kanlurang Berlin. Noong kalagitnaan ng dekada '50, ito ay sarado sa mga sasakyan, at pagkatapos ng pagtatayo ng Pader ng Berlin noong 1961, ang trapiko ng tao ay mahigpit na pinaghigpitan. Kasunod ng muling pagsasama-samang Aleman, ang gitnang bahagi ay muling itinayo gamit ang isang kuwadrong asero, at ipinagpatuloy ang serbisyo ng U-Bahn noong 1995. == Demograpiya == [[Talaksan:Berlin_population2.svg|left|thumb|Populasyon ng Berlin, 1880–2012]] Sa pagtatapos ng 2018, ang lungsod-estado ng Berlin ay mayroong 3.75&nbsp;milyong rehistradong naninirahan<ref name="pop-detail3">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> sa isang lugar na {{Cvt|891.1|km2}}. Ang densidad ng populasyon ng lungsod ay 4,206 na naninirahan bawat km<sup>2</sup>. Ang Berlin ang [[Talaan ng mga pinakamalaking lungsod ng Unyong Europeo ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod|pinakamataong lungsod]] sa [[Unyong Europeo]]. Noong 2019, ang urbanong sakop ng Berlin ay may humigit-kumulang 4.5&nbsp;milyong naninirahan. {{Magmula noong|2019}} ang [[Kalakhang sonang urbano|gumaganang urbanong pook]] ay tahanan ng humigit-kumulang 5.2&nbsp;milyong tao.<ref>[https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas, Eurostat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150903213351/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en|date=3 September 2015}}.</ref> Ang buong [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|rehiyon ng kabisera ng Berlin-Brandeburgo]] ay may populasyon na higit sa 6&nbsp;milyon sa isang lugar na {{Cvt|30546|km2|0}}.<ref>{{Cite web |date=31 August 2020 |title=Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg |url=https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817083458/https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |archive-date=17 August 2019 |access-date=6 February 2013 |website=www.deutsche-metropolregionen.org}}</ref>{{Historical populations|1721|65300|1750|113289|1800|172132|1815|197717|1825|220277|1840|330230|1852|438958|1861|547571|1871|826341|1880|1122330|1890|1578794|1900|1888848|1910|2071257|1920|3879409|1925|4082778|1933|4221024|1939|4330640|1945|3064629|1950|3336026|1960|3274016|1970|3208719|1980|3048759|1990|3433695|2000|3382169|2010|3460725|53=2020|54=3664088}}Noong 2014, ang lungsod-estado na Berlin ay nagkaroon ng 37,368 buhay na panganak (+6.6%), isang rekord na bilang mula noong 1991. Ang bilang ng mga namatay ay 32,314. Halos 2.0&nbsp;milyong kabahayan ang binilang sa lungsod. 54 porsiyento ng mga ito ay mga sambahayang iisa ang naninirahan. Mahigit sa 337,000 pamilya na may mga batang wala pang 18 taong gulang ang nanirahan sa Berlin. Noong 2014, ang kabeserang Aleman ay nagrehistro ng dagdag sa paglipat ng humigit-kumulang 40,000 katao.<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf statistics Berlin Brandenburg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315084534/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf|date=15 March 2016}}. www.statistik-berlin-brandenburg.de Retrieved 10 October 2016.</ref> === Mga nasyonalidad === {| class="infobox" style="float:right;" | colspan="2" style="text-align:center;" |'''Mga residente ayon sa Pagkamamamayan''' <small>(31 Disyembre 2019)</small> <ref name="pop-detail6">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> |- !Bansa !Populasyon |- |Kabuuang mga rehistradong residente |3,769,495 |- |{{Flag|Germany}} |2,992,150 |- |{{Flag|Turkey}} |98,940 |- |{{Flag|Poland}} |56,573 |- |{{Flag|Syria}} |39,813 |- |{{Flag|Italy}} |31,573 |- |{{Flag|Bulgaria}} |30,824 |- |{{Flag|Russia}} |26,640 |- |{{Flag|Romania}} |24,264 |- |{{Flag|United States}} |22,694 |- |{{Flag|Vietnam}} |20,572 |- |{{Flag|France}} |20,223 |- |{{Flag|Serbia}} |20,109 |- |{{Flag|United Kingdom}} |16,751 |- |{{Flag|Spain}} |15,045 |- |{{Flag|Greece}} |14,625 |- |{{Flag|Croatia}} |14,430 |- |{{Flag|India}} |13,450 |- |{{Flag|Ukraine}} |13,410 |- |{{Flag|Afghanistan}} |13,301 |- |{{Flag|China}} |13,293 |- |{{Flag|Bosnia and Herzegovina}} |12,691 |- |Iba pang Gitnang Silangan at Asya |88,241 |- |Ibang Europa |80,807 |- |Africa |36,414 |- |Iba pang mga America |27,491 |- |Oceania at [[Antarctica]] |5,651 |- |Walang estado o Hindi Malinaw |24,184 |} Ang pambansa at pandaigdigang paglipat sa lungsod ay may mahabang kasaysayan. Noong 1685, pagkatapos ng pagpapawalang-bisa ng [[Kautusan ng Nantes]] sa Pransiya, tumugon ang lungsod sa pamamagitan ng [[Kautusan ng Potsdam]], na ginagarantiyahan ang kalayaan sa relihiyon at katayuang walang buwis sa mga Pranses na Huguenot na bakwit sa loob ng sampung taon. Ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ay nagsama ng maraming suburb at nakapalibot na mga lungsod ng Berlin. Binuo nito ang karamihan sa teritoryo na binubuo ng modernong Berlin at pinalaki ang populasyon mula sa 1.9&nbsp;milyon hanggang 4&nbsp;milyon. Ang aktibong imigrasyon at asilo na politika sa Kanlurang Berlin ay naghudyat ng mga alon ng imigrasyon noong dekada '60 at '70. Ang Berlin ay tahanan ng hindi bababa sa 180,000 residenteng [[Mga Turko|Turko]] at [[Mga Turko sa Alemanya|Turko-Aleman]],<ref name="pop-detail4">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> na ginagawa itong pinakamalaking komunidad ng Turko sa labas ng Turkiya. Noong dekada '90 ang ''Aussiedlergesetze ay'' nagbigay-daan sa imigrasyon sa Alemanya ng ilang residente mula sa dating [[Unyong Sobyetiko]]. Sa ngayon, ang mga etnikong [[Kasaysayan ng mga Aleman sa Rusya, Ukranya, at Unyong Sobyetiko|Aleman]] mula sa mga bansa ng dating Unyong Sobyetiko ang bumubuo sa pinakamalaking bahagi ng komunidad na nagsasalita ng Ruso.<ref>{{Cite web |last=Dmitry Bulgakov |date=11 March 2001 |title=Berlin is speaking Russians' language |url=https://www.russiajournal.com/node/4653 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130406142034/https://www.russiajournal.com/node/4653 |archive-date=6 April 2013 |access-date=10 February 2013 |publisher=Russiajournal.com}}</ref> Ang huling dekada ay nakaranas ng pagdagsa mula sa iba't ibang bansa sa Kanluran at ilang rehiyon sa Africa.<ref>{{Cite news |last=Heilwagen |first=Oliver |date=28 October 2001 |title=Berlin wird farbiger. Die Afrikaner kommen – Nachrichten Welt am Sonntag – Welt Online |language=de |work=Die Welt |url=https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |url-status=live |access-date=2 June 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515022639/https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |archive-date=15 May 2011}}</ref> Ang isang bahagi ng mga imigranteng Aprikano ay nanirahan sa [[Afrikanisches Viertel]].<ref>{{cite press release|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=6 February 2009|title=Zweites Afrika-Magazin "Afrikanisches Viertel" erschienen Bezirksbürgermeister Dr. Christian Hanke ist Schirmherr|url=https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|location=Berlin|publisher=berlin.de|access-date=27 September 2016|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021050530/https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|url-status=live}}</ref> Ang mga batang Aleman, EU-Europeo, at Israeli ay nanirahan na rin sa lungsod.<ref>{{Cite journal |date=12 December 2014 |title=Hummus in the Prenzlauer Berg |url=https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |url-status=live |journal=The Jewish Week |archive-url=https://web.archive.org/web/20141230010937/https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |archive-date=30 December 2014 |access-date=29 December 2014}}</ref> Noong Disyembre 2019, mayroong 777,345 na rehistradong residente ng dayuhang nasyonalidad at dagdag pang 542,975 mamamayang Aleman na may "pinanggalingang imgrante" ''(Migrationshintergrund, MH)'',<ref name="pop-detail5">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> ibig-sabihin sila o ang isa sa kanilang mga magulang ay nandayuhan sa Alemanya pagkatapos ng 1955. Ang mga dayuhang residente ng Berlin ay nagmula sa mga 190 bansa.<ref>{{Cite web |date=5 February 2011 |title=457 000 Ausländer aus 190 Staaten in Berlin gemeldet |trans-title=457,000 Foreigners from 190 Countries Registered in Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428201553/https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |archive-date=28 April 2019 |access-date=28 April 2019 |website=[[Berliner Morgenpost]] |language=de}}</ref> 48 porsiyento ng mga residenteng wala pang 15 taong gulang ay may pinagmulang imigrante.<ref>{{cite web |title=Fast jeder Dritte in Berlin hat einen Migrationshintergrund |url=https://www.rbb-online.de/politik/beitrag/2017/05/migrationshintergrund-berlin-jeder-dritte.html |website=www.rbb-online.de}}{{Dead link|date=December 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Ang Berlin noong 2009 ay tinatayang mayroong 100,000 hanggang 250,000 hindi rehistradong mga naninirahan.<ref>{{Cite news |last=Von Andrea Dernbach |date=23 February 2009 |title=Migration: Berlin will illegalen Einwanderern helfen – Deutschland – Politik – Tagesspiegel |work=Der Tagesspiegel Online |publisher=Tagesspiegel.de |url=https://www.tagesspiegel.de/politik/deutschland/berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |url-status=live |access-date=15 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131251/https://www.tagesspiegel.de/politik/migration-berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang mga Boro ng Berlin na may malaking bilang ng mga migrante o populasyon na ipinanganak sa ibang bansa ay ang [[Mitte]], [[Neukölln]], at [[Friedrichshain-Kreuzberg]].<ref>{{Cite web |date=8 September 2016 |title=Zahl der Ausländer in Berlin steigt auf Rekordhoch |url=https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170804053354/https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |archive-date=4 August 2017 |access-date=13 June 2017 |website=jungefreiheit.de |language=de}}</ref> Mayroong higit sa 20 hindi katutubong komunidad na may populasyong hindi bababa sa 10,000 katao, kabilang ang mga [[Mga Turko sa Berlin|Turko]], Polako, Ruso, Lebanes, Palestino, Serbio, Italyano, Indiyano, Bosnio, [[Pamayanang Biyetnames ng Berlin|Biyetnames]], Amerikano, Rumano, Bulgari, Croata, Tsino, Austriako, Ukrano, Pranses, Briton, Españo, Israeli, Thai, Irani, Ehipsiyo, at Siryo na mga komunidad. === Mga wika === Ang Aleman ay ang opisyal at nangingibabaw na sinasalitang wika sa Berlin. Ito ay isang [[Mga wikang Kanlurang Aleman|wikang Kanlurang Aleman]] na nagmula ang karamihan ng bokabularyo nito mula sa sangay ng Aleman ng pamilya ng wikang [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]. Ang Aleman ay isa sa 24 na wika ng Unyong Europeo,<ref>{{Cite web |last=European Commission |title=Official Languages |url=https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140926004848/https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |archive-date=26 September 2014 |access-date=29 July 2014}}</ref> at isa sa tatlong [[wikang pantrabaho]] ng [[Komisyong Europeo]]. Ang Berlinerisch o Berlinisch ay hindi isang diyalekto sa lingguwistika. Ito ay sinasalita sa Berlin at sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|nakapaligid na kalakhang pook]]. Nagmula ito sa isang [[Diyalektong Brandeburges|Brandeburges]] na varyant. Ang diyalekto ay nakikita na ngayon na mas katulad ng isang [[sosyolekto]], higit sa lahat sa pamamagitan ng pagtaas ng imigrasyon at mga uso sa mga edukadong populasyon na magsalita ng [[karaniwang Aleman]] sa pang-araw-araw na buhay. Ang pinakakaraniwang ginagamit na wikang banyaga sa Berlin ay Turko, Polako, Ingles, Persa, Arabe, Italyano, Bulgaro, Ruso, Rumano, Kurdo, Serbo-Croata, Pranses, Español, at Biyentames. Mas madalas na naririnig ang Truko, Arabe, Kurdo, at Serbo-Croata sa kanlurang bahagi dahil sa malalaking komunidad ng Gitnang Silangan at dating Yugoslavia. Ang Polako, Ingles, Ruso, at Biyetnames ay may mas maraming katutubong nagsasalita sa Silangang Berlin.<ref>{{Cite web |date=18 May 2010 |title=Studie – Zwei Millionen Berliner sprechen mindestens zwei Sprachen – Wirtschaft – Berliner Morgenpost – Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522160634/https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |archive-date=22 May 2011 |access-date=2 June 2011 |publisher=Morgenpost.de}}</ref> === Relihiyon === Ayon sa senso noong 2011, humigit-kumulang 37 porsiyento ng populasyon ang nag-ulat na mga miyembro ng isang legal na kinikilalang simbahan o relihiyosong organisasyon. Ang iba ay hindi kabilang sa naturang organisasyon, o walang impormasyong makukuha hinggil sa kanila.<ref name="Census 2011">{{Cite web |title=Zensus 2011 – Bevölkerung und Haushalte – Bundesland Berlin |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193809/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |archive-date=3 March 2016 |access-date=23 February 2019 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=6–7 |language=de}}</ref> Ang pinakamalaking relihiyong denominasyon na naitala noong 2010 ay ang [[Protestantismo|Protestanteng]] [[Landeskirche|rehiyonal na samahang simbahan]] —ang [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]] (EKBO) —isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang simbahan]]. Ang EKBO ay miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya|Simbahang Ebanghelika sa Alemanya (EKD)]] at [[Union Evangelischer Kirchen|Union Evangelischer Kirchen (UEK)]]. Ayon sa EKBO, ang kanilang kasapian ay umabot sa 18.7 porsyento ng lokal na populasyon, habang ang [[Simbahang Katolikong Romano]] ay mayroong 9.1 porsyento ng mga residenteng nakarehistro bilang mga miyembro nito.<ref name="kirchenmitglieder2010">{{Cite web |date=November 2011 |title=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2010 |trans-title=Church membership on 31 December 2010 |url=https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180209204513/https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |archive-date=9 February 2018 |access-date=10 March 2012 |publisher=[[Evangelical Church in Germany]] |language=de}}</ref> Humigit-kumulang 2.7% ng populasyon ang nakikilala sa iba pang mga denominasyong Kristiyano (karamihan sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Silangang Ortodokso]], ngunit iba't ibang mga Protestante rin).<ref name="klStatistik2010">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ayon sa rehistro ng mga residente ng Berlin, noong 2018, 14.9 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Ebanghelika, at 8.5 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Katolika.<ref name="pop-detail7">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Ang gobyerno ay nagpapanatili ng rehistro ng mga miyembro ng mga simbahang ito para sa mga layunin ng buwis, dahil kinokolekta nito ang [[buwis sa simbahan]] sa ngalan ng mga simbahan. Hindi ito nag-iingat ng mga rekord ng mga miyembro ng ibang relihiyosong organisasyon na maaaring mangolekta ng kanilang sariling buwis sa simbahan, sa ganitong paraan. Noong 2009, humigit-kumulang 249,000 [[Muslim]] ang iniulat ng [[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|Tanggapan ng Estadistika]] na mga miyembro ng mga Masjid at Islamikong relihiyosong organisasyon sa Berlin,<ref>{{Cite web |title=Statistisches Jahrbuch für Berlin 2010 |trans-title=Statistical yearbook for Berlin 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120202750/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |archive-date=20 November 2012 |access-date=10 February 2013 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> habang noong 2016, tinatantya ng pahayagang ''[[Der Tagesspiegel]]'' na humigit-kumulang 350,000 Muslim ang nag-obserba ng [[Ramadan]] sa Berlin.<ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=23 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212013247/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 December 2019}}</ref> Noong 2019, humigit-kumulang 437,000 rehistradong residente, 11.6% ng kabuuan, ang nag-ulat na mayroong pinanggalingan sa paglilipat mula sa isa sa mga [[Mga miyembrong estado ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko|estadong Miyembro ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko]].<ref name="pop-detail8">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |language=de |trans-title=Ramadan in refugee camps and schools in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712125538/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 July 2017}}</ref> Sa pagitan ng 1992 at 2011 halos dumoble ang populasyon ng Muslim.<ref>{{Cite news |last=Schupelius |first=Gunnar |date=28 May 2015 |title=Wird der Islam künftig die stärkste Religion in Berlin sein? |work=[[Berliner Zeitung]] |url=https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603092248/https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |archive-date=3 June 2017}}</ref> Humigit-kumulang 0.9% ng mga Berlines ay kabilang sa ibang mga relihiyon. Sa tinatayang populasyon na 30,000–45,000 na mga residenteng Hudyo,<ref name="The Boston Globe 2014-11-01">{{Cite web |last=Ross |first=Mike |date=1 November 2014 |title=In Germany, a Jewish community now thrives |url=https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222235631/https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |archive-date=22 December 2016 |access-date=19 August 2016 |website=[[The Boston Globe]]}}</ref> humigit-kumulang 12,000 ang mga rehistradong miyembro ng mga relihiyosong organisasyon.<ref name="klStatistik20102">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ang Berlin ay ang luklukan ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Katoliko Romanong arsobispo ng Berlin]] at ang nahalal na tagapangulo ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana|EKBO]] ay pinamagatang obispo ng EKBO. Higit pa rito, ang Berlin ay ang luklukan ng maraming mga Ortodoksong katedral, tulad ng Katedral ni San Boris ang Bautista, isa sa dalawang luklukan ng [[Simbahang Bulgarong Ortodokso|Bulgarong Ortodokso]] na Diyosesis ng Kanluran at Gitnang Europa, at ang Katedral ng Muling Pagkabuhay ni Kristo ng Diyosesis ng Berlin (Patriarkado ng Moscow). {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|width1=500|width2=500|width3=500|width4=500|height1=350|height2=350|height3=350|height4=350|image1=Berliner Dom - panoramio (20).jpg|image2=NeueSynagogue.JPG|image3=2020-04-16 P4160889 St.Hedwigs-Kathedrale, Bebelplatz.jpg|image4=Şehitlik mosque Berlin by ZUFAr.jpg|footer=Paikot pa kanan mula sa taas pakaliwa: [[Katedral ng Berlin]], [[Bagong Sinagoga (Berlin)|Bagong Sinagoga]], Moske Şehitli, at [[Katedral ni Santa Eduvigis]]}} Ang mga mananampalataya ng iba't ibang relihiyon at denominasyon ay nagpapanatili ng maraming [[Listahan ng mga lugar ng pagsamba sa Berlin|lugar ng pagsamba sa Berlin]]. Ang [[Malayang Simbahang Ebangheliko-Luterano]] ay may walong parokya na may iba't ibang laki sa Berlin.<ref>{{Cite web |title=Lutheran Diocese Berlin-Brandenburg |url=https://www.selk-berlin.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080328152944/https://www.selk-berlin.de/ |archive-date=28 March 2008 |access-date=19 August 2008 |publisher=Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche}}</ref> Mayroong 36 na kongregasyong [[Mga Bautista|Bautista]] (sa loob [[Samahan ng mga Ebanghelikong Malayang Simbahang Kongregasyon sa Alemanya]]), 29 [[Bagong Apostolikong Simbahan]], 15 [[Nagkakaisang Metodistang Simbahan|Nagkakaisang Metodista]] na simbahan, walong Malayang Ebanghelika na Kongregasyon, apat na [[Simbahan ni Kristo, Siyentipiko]] (una, iklawa, ikatlo, at ikalabing-anim), anim mga kongregasyon ng [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]], isang [[Lumang Simbahang Katoliko|Lumang Simbahan]], at isang [[Anglikanismo|Anglicanong]] simbahan sa Berlin. Ang Berlin ay may higit sa 80 moske,<ref>{{Cite web |title=Berlin's mosques |url=https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093250/https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |archive-date=11 November 2018 |access-date=11 November 2018 |publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> sampung sinagoga,<ref>{{Cite news |last=Keller |first=Claudia |date=10 November 2013 |title=Berlins jüdische Gotteshäuser vor der Pogromnacht 1938: Untergang einer religiösen Vielfalt |language=de |trans-title=Berlin's jewish places of worship before the Pogromnacht 1938: Decline of a religious diversity |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |url-status=live |access-date=11 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093246/https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |archive-date=11 November 2018 |quote=Von den weit mehr als 100 jüdischen Gotteshäusern sind gerade einmal zehn übrig geblieben. (in english: Of the far more than 100 synagogues, only ten are left.)}}</ref> at dalawang templong [[Budismo|Budista]]. == Gobyerno at politika == === Estadong lungsod === [[Talaksan:Rotes_Rathaus.jpg|left|thumb|[[Rotes Rathaus]] (''Pulang Munisipyo''), luklukan ng Senado at Alkalde ng Berlin.]] Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pag-iisa]] noong Oktubre 3, 1990, ang Berlin ay isa sa tatlong [[Länder ng Alemanya|estadong lungsod sa Alemanya]] na kabilang sa kasalukuyang 16 na estado ng Alemanya. Ang [[Abgeordnetenhaus ng Berlin|Kapulungan ng mga Kinatawan]] (''Abgeordnetenhaus'') ay kumakatawan bilang parlamento ng lungsod at estado, na mayroong 141 na luklukan. Ang ehekutibong tanggapan ng Berlin ay ang [[Senado ng Berlin]] (''Senat von Berlin''). Binubuo ang Senado ng [[Talaan ng mga alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] (''Regierender Bürgermeister''), at hanggang sampung senador na may hawak na ministeryal na posisyon, dalawa sa kanila ang may hawak na titulong "Alkalde" (''Bürgermeister'') bilang kinatawan ng Namamahalang Alkalde.<ref>{{Cite web |date=2016-11-01 |title=Verfassung von Berlin – Abschnitt IV: Die Regierung |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008025644/https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |archive-date=8 October 2020 |access-date=2020-10-02 |website=www.berlin.de |language=de}}</ref> Ang kabuuang taunang badyet ng estado ng Berlin noong 2015 ay lumampas sa €24.5 ($30.0) bilyon kabilang ang surplus sa badyet na €205 ($240) milyon.<ref>{{Cite news |title=Berliner Haushalt Finanzsenator bleibt trotz sprudelnder Steuereinnahmen vorsichtig |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/berliner-haushalt-finanzsenator-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-24702234 |url-status=live |access-date=20 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131248/https://www.berliner-zeitung.de/sport-leidenschaft/berliner-haushalt-finanzsenator-kollatz-ahnen-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-li.6132?pid=true |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang estado ay nagmamay-ari ng malawak na pag-aari, kabilang ang mga gusaling pang-administratibo at pamahalaan, mga kompanya ng real estate, pati na rin ang mga stake sa Estadio Olimpiko, mga paliguan, mga kompanya ng pabahay, at maraming mga pampublikong negosyo at mga subsidiyaryo na kompanya.<ref>{{Cite web |date=18 May 2017 |title=Vermögen |trans-title=Assets |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190928151604/https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |archive-date=28 September 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 September 2019 |title=Beteiligungen des Landes Berlin |trans-title=Holdings of the State of Berlin |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191219070001/https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |archive-date=19 December 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]] |language=de}}</ref> Hawak ng [[Partido Sosyo-Demokratiko ng Alemanya|Partido Sosyo-Demokratiko]] (''Sozialdemokratische Partei Deutschlands'' o SPD) at ng [[Ang Kaliwa (Alemanya)|Kaliwa]] (Die Linke) ang pamahalaang lungsod pagkatapos ng [[Halalan estatal ng Berlin, 2001|halalang estatal noong 2001]] at nanalo ng isa pang termino sa [[Halalang estatal ng Berlin, 2006|halalang estatal noong 2006]].<ref>{{Cite web |title=Berlin state election, 2006 |url=https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323161037/https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |archive-date=23 March 2012 |access-date=17 August 2008 |website=Der Landeswahlleiter für Berlin |language=de}}</ref> Mula noong [[Halalang estatal ng Berlin, 2016|halalang estatal noong 2016]], nagkaroon ng koalisyon sa pagitan ng Partido Sosyo-Demokratiko, mga Lunti, at Kaliwa. Ang Namumunong Alkalde ay magkasabay na Panginoong Alkalde ng Lungsod ng Berlin (''Oberbürgermeister der Stadt'') at Ministro na Pangulo ng Estado ng Berlin (''Ministerpräsident des Bundeslandes''). Ang tanggapan ng Namamahalang Alkalde ay nasa [[Rotes Rathaus|Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo)]]. Mula noong 2014 ang tanggapang ito ay hawak ni [[Michael Müller (politiko, ipinanganak noong 1964)|Michael Müller]] ng mga Sosyo-Demokratiko.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Time (magazine)|Time Europe]]}}</ref> === Mga boro === [[Talaksan:Berlin_Subdivisions.svg|right|thumb|[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|12 boro ng Berlin at ang kanilang 96 na kapitbahayan]]]] Ang Berlin ay nahahati sa 12 boro o distrito (''Bezirke''). Ang bawat boro ay may ilang mga subdistrito o mga kapitbahayan (''Ortsteile''), na nag-ugat sa mas matatandang munisipalidad na nauna sa pagbuo ng Kalakhang Berlin noong Oktubre 1, 1920. Ang mga subdistritong ito ay naging urbanisado at isinama sa lungsod nang maglaon. Maraming residente ang lubos na nakikilala sa kanilang mga kapitbahayan, na kolokyal na tinatawag na ''[[Kiez]]''. Sa kasalukuyan, ang Berlin ay binubuo ng 96 na mga subdistrito, na karaniwang binubuo ng ilang mas maliliit na pook residensiyal o kuwarto. Ang bawat borough ay pinamamahalaan ng isang sangguniang pamboro (''Bezirksamt'') na binubuo ng limang konsehal (''Bezirksstadträte'') kasama ang alkalde ng boro (''Bezirksbürgermeister''). Ang konseho ay inihahalal ng asamblea ng boro (''Bezirksverordnetenversammlung''). Gayunpaman, ang mga indibidwal na boro ay hindi mga independiyenteng munisipalidad, ngunit nasa ilalim ng Senado ng Berlin. Ang mga alkalde ng boro ay bumubuo sa konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister''), na pinamumunuan ng Namamahalang Alkalde ng lungsod at nagpapayo sa Senado. Ang mga kapitbahayan ay walang mga lokal na katawan ng pamahalaan. === Kakambal na bayan – mga kinakapatid na lungsod === Ang Berlin ay nagpapanatili ng opisyal na pakikipagsosyo sa 17 lungsod.<ref name="Berlintwins">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref> Ang [[Kakambal na lungsod|pagkakambal ng lungsod]] sa pagitan ng Berlin at iba pang mga lungsod ay nagsimula sa kapatid nitong lungsod na Los Angeles noong 1967. Kinansela ang mga pagsosyo ng Silangang Berlin sa panahon ng muling pag-iisa ng Alemanya ngunit kalaunan ay bahagyang muling itinatag. Ang mga pakikipagsosyo ng Kanlurang Berlin ay dati nang pinaghihigpitan sa antas ng boro. Noong panahon ng Digmaang Malamig, ang mga partnership ay sumasalamin sa iba't ibang hanayan ng kapangyarihan, kung saan ang Kanlurang Berlin ay nakikipagsosyo sa mga kabesera sa Kanluraning Mundo at Silangang Berlin na karamihan ay nakikipagsosyo sa mga lungsod mula sa [[Pakto ng Barsobya]] at mga kaalyado nito. Mayroong ilang magkasanib na proyekto sa maraming iba pang mga lungsod, tulad ng [[Beirut]], Belgrade, São Paulo, [[Copenhague]], Helsinki, [[Amsterdam]], [[Johannesburg]], [[Mumbai]], Oslo, [[Hanoi]], Shanghai, [[Seoul]], [[Sopiya|Sofia]], [[Sydney]], Lungsod ng New York, at [[Viena]]. Lumalahok ang Berlin sa mga pandaigdigang asosasyon ng lungsod gaya ng Samahan ng mga Kabesera ng Unyong Europeo, Eurocities, Ugnayan ng mga mga Europeong Lungsod ng Kultura, Metropolis, Pagpupulong Kumperensiya ng mga Pangunahing Lungsod ng Mundo, at Kumperensiya ng mga Kabeserang Lungsod ng Mundo. Ang Berlin ay kakambal sa:<ref name="Berlintwins2">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref>{{div col|colwidth=20em}} *Los Angeles, Estados Unidos (1967) <!--Paris - not twinning, does not consider Berlin as its twin town--> *[[Madrid]], España (1988) *[[Istanbul]], Turkiya (1989) *[[Barsobya]] Polonya (1991) *Mosku, Rusya (1991) *[[Bruselas]], Belhika (1992) *[[Budapest]], Unggarya (1992) *[[Tashkent]], Uzbekistan (1993) *[[Lungsod Mehiko]], Mehiko (1993) *[[Jakarta]], Indonesia (1993) *Beijing, Tsina (1994) *Tokyo, Hapon (1994) *[[Buenos Aires]], Arhentina (1994) *[[Praga]], Republikang Tseko (1995) *[[Windhoek]], Namibia (2000) *Londres, Nagkakaisang Kaharian (2000) {{div col end}}Mula noong 1987, ang Berlin ay mayroon ding opisyal na pakikipagsosyo sa Paris, Pransiya. Ang bawat boro ng Berlin ay nagtatag din ng sarili nitong kambal na bayan. Halimbawa, ang borough ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] ay may pagsosyo sa Israeling lungsod ng [[Kiryat Yam]].<ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaftsverein Friedrichshain-Kreuzberg e. V. |url=https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309000305/https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |archive-date=9 March 2021 |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |language=de}}</ref> == Ekonomiya == [[Talaksan:Berlin_Mitte_by_night.JPG|left|thumb|Ang Berlin ay isang UNESCO "Lungsod ng Disenyo" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[ekosistema ng startup]].<ref>{{Cite web |title=Berlin – Europe's New Start-Up Capital |url=https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331043259/https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |archive-date=31 March 2016 |access-date=27 March 2016 |website=Credit Suisse}}</ref>]] Ang Berlin ay isang UNESCO "City of Design" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[startup ecosystem]]. Noong 2018, ang GDP ng Berlin ay umabot sa €147&nbsp;bilyon, isang pagtaas ng 3.1% kumpara sa nakaraang taon. Ang ekonomiya ng Berlin ay pinangungunahan ng [[Tersyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na may humigit-kumulang 84% ng lahat ng kompanya na nagnenegosyo sa mga serbisyo. Noong 2015, ang kabuuang lakas-paggawa sa Berlin ay 1.85&nbsp;milyon. Ang tantos ng walang trabaho ay umabot sa 24 na taon na mababang noong Nobyembre 2015 at tumayo sa 10.0%.<ref>{{Cite news |title=Berlin hat so wenig Arbeitslose wie seit 24 Jahren nicht |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |url-status=live |access-date=1 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203224849/https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |archive-date=3 December 2015}}</ref> Mula 2012 hanggang 2015, ang Berlin, bilang isang estado ng Aleman, ay may pinakamataas na taunang tantos ng paglago ng trabaho. Humigit-kumulang 130,000 trabaho ang naidagdag sa panahong ito.<ref>{{Cite news |date=28 January 2015 |title=In Berlin gibt es so viele Beschäftigte wie nie zuvor |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |url-status=live |access-date=16 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224010722/https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |archive-date=24 February 2016}}</ref> Kabilang sa mahahalagang sektor ng ekonomiya sa Berlin ang mga agham pambuhay, transportasyon, impormasyon at mga teknolohiya sa komunikasyon, media at musika, pananalastas at disenyo, bioteknolohiya, mga serbisyong pangkapaligiran, konstruksiyon, e-komersiyo, retail, negosyo sa hotel, at inhinyeriyang medikal.<ref>{{Cite news |date=21 September 2006 |title=Poor but sexy |work=The Economist |url=https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |url-status=live |access-date=19 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622201720/https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |archive-date=22 June 2008}}</ref> Ang pananaliksik at pag-unlad ay may kahalagahang pang-ekonomiya para sa lungsod.<ref name="factsheet">{{Cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Maraming malalaking korporasyon tulad ng Volkswagen, Pfizer, at SAP ang nagpapatakbo ng mga laboratoryong pang-inobasyon sa lungsod.<ref>{{Cite news |title=Immer mehr Konzerne suchen den Spirit Berlins |publisher=Berliner Morgenpost |url=https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |url-status=live |access-date=13 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116150546/https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |archive-date=16 January 2017}}</ref> Ang Science and Business Park sa Adlershof ay ang pinakamalaking parke ng teknolohiya sa Alemanya na sinusukat ng kita. <ref>{{Cite web |title=The Science and Technology Park Berlin-Adlershof |url=https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170117042743/https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |archive-date=17 January 2017 |access-date=13 January 2017 |website=Berlin Adlershof: Facts and Figures |publisher=Adlershof}}</ref> Sa loob ng [[Eurozone]], ang Berlin ay naging sentro para sa paglipat ng negosyo at internasyonal na [[Pamumuhunan (macroeconomics)|pamumuhunan]].<ref>{{Cite news |title=Global Cities Investment Monitor 2012 |publisher=KPMG |url=https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |url-status=live |access-date=28 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102003006/https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |archive-date=2 November 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote nach Bundesländern in Deutschland 2018 {{!}} Statista |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627171657/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |archive-date=27 June 2021 |access-date=13 November 2018 |website=Statista |language=de}}</ref> {| class="wikitable" !Taon <ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote in Berlin bis 2018 |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211194253/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=Statista}}</ref> !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 !2006 !2007 !2008 !2009 !2010 !2011 !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 !2017 !2018 !2019 |- |Tantos ng walang trabaho sa % |15.8 |16.1 |16.9 |18.1 |17.7 |19.0 |17.5 |15.5 |13.8 |14.0 |13.6 |13.3 |12.3 |11.7 |11.1 |10.7 |9.8 |9.0 |8.1 |7.8 |} == Edukasyon at Pananaliksik == {{Pangunahin|Edukasyon sa Berlin}}[[Talaksan:Berlin-Mitte_Humboldt-Uni_05-2014.jpg|right|thumb|Ang [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] ay kaugnay sa 57 nagwagi sa Gantimpalang Nobel.]] {{Magmula noong|2014}}, ang Berlin ay may 878 na paaralan, na nagtuturo sa 340,658 mag-aaral sa 13,727 klase, at 56,787 nagsasanay sa mga negosyo at saanman.<ref name="factsheet22">{{cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Ang lungsod ay may 6 na taong programa sa primaryang edukasyon. Pagkatapos matapos ang elementarya, magpapatuloy ang mga mag-aaral sa ''Sekundarschule'' (isang komprehensibong paaralan) o ''Gymnasium'' (paaralan para sa paghahanda sa kolehiyo). Ang Berlin ay may natatanging na programa sa paaralang bilingual sa ''Europaschule'', kung saan tinuturuan ang mga bata ng kurikulum sa Alemanya at isang wikang banyaga, simula sa elementarya at magpapatuloy sa mataas na paaralan.<ref>{{cite web |title=Jahrgangsstufe Null |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080520234625/https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |archive-date=20 May 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[Der Tagesspiegel]] |language=de}}</ref> Ang [[Französisches Gymnasium Berlin]], na itinatag noong 1689 upang turuan ang mga anak ng bakwit na Huguenot, ay nag-aalok ng pagtuturo (Aleman/Pranses).<ref>{{Cite web |title=Geschichte des Französischen Gymnasiums |url=https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080615205603/https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |archive-date=15 June 2008 |access-date=17 August 2008 |website=Französisches Gymnasium Lycée Français Berlin |language=de, fr}}</ref> Ang [[Paaralang John F. Kennedy, Berlin|Paaralang John F. Kennedy]], isang bilingweng Aleman–Ingles na pampublikong paaralan sa [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]], ay partikular na tanyag sa mga anak ng mga diplomat at komunidad ng ekspatriado na nagsasalita ng Ingles. 82 {{Lang|de|Gymnasien}} ang nagtutro ng [[Wikang Latin|Latin]] <ref>{{Cite web |date=29 March 2013 |title=Latein an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/latein |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171004133934/https://www.gymnasium-berlin.net/latein |archive-date=4 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> at 8 ang nagtuturo ng [[Wikang Sinaunang Griyego|Sinaunang Griyego]].<ref>{{Cite web |date=31 March 2013 |title=Alt-Griechisch an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012215308/https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |archive-date=12 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> == Kultura == [[Talaksan:Alte_Nationalgalerie_abends_(Zuschnitt).jpg|thumb|200x200px|Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].]] [[Talaksan:Cafe_am_Holzmarkt,_River_Spree,_Berlin_(46636049685).jpg|left|thumb|Ang [[Alternatibong kultura|alternatibong]] Holzmarkt, [[Friedrichshain-Kreuzberg]]]] Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO2" /> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO3">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO22">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080808091530/https://whc.unesco.org/en/list/532 |archive-date=8 August 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Ang lumalawak na kultural na pangyayari sa lungsod ay binibigyang-diin ng paglipat ng [[Pangkalahatang Grupo ng Musika|Universal Music Group]] na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan sa pampang ng Ilog Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay pinangalanang "Lungsod ng Disenyo" ng [[UNESCO]] at naging bahagi na ng [[Malikhaing Network ng Lungsod|Creative Cities Network]] mula noon.<ref name="Cityofdesign32">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref><ref name="Cityofdesign4">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> == Mga tala == <references group="note"/> == Mga sanggunian == <references />{{Geographic location |Centre = Berlin |North = [[Neubrandenburg]], [[Rostock]] |Northeast = [[Szczecin]] ([[Polonya]]) |East = [[Frankfurt (Oder)]] |Southeast = [[Cottbus]] |South = [[Dresden]] |Southwest = [[Potsdam]], [[Dessau]], [[Halle, Saxony-Anhalt|Halle]], [[Leipzig]] |West = [[Brandenburg an der Havel]], [[Braunschweig]] |Northwest = [[Hamburg]], [[Lübeck]] }} {{Navboxes |list= {{Berlin}} {{Mga Borough ng Berlin}} {{Mga lungsod sa Alemanya}} {{Germany states}} {{Kabiserang lungsod ng Unyong Europeo}} {{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}} {{Kabiserang Kultural sa Europa}} {{Hanseatic League}} }} {{stub}} [[Kategorya:Mga estado ng Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Mga lungsod sa Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Kabisera sa Europa|Berlin]] [[Kategorya:Berlin]] 7ecoj5qwmvlk4dqjvuc1qhyxbfsnocg SpongeBob SquarePants 0 15222 1962340 1954314 2022-08-11T22:19:23Z 177.73.98.170 wikitext text/x-wiki {{Infobox television | image = CastSpongeBob.gif | image_upright = | image_size = | image_alt = | caption = | alt_name = | native_name = | genre = [[Kartun]] <br /> [[Komedya]] | creator = [[:en:Stephen Hillenburg|Stephen Hillenburg]] | based_on = | inspired_by = | developer = | writer = | screenplay = | story = | director = | creative_director = | presenter = | starring = [[:en:Tom Kenny|Tom Kenny]], [[:en:Bill Fagerbakke|Bill Fagerbakke]], [[:en:Rodger Bumpass|Rodger Bumpass]], [[:en:Carolyn Lawrence|Carolyn Lawrence]], [[:en:Clancy Brown|Clancy Brown]], [[:en:Lori Alan|Lori Alan]], [[:en:Mary Jo Catlett|Mary Jo Catlett]], [[:en:Doug Lawrence|Doug Lawrence]], [[:en:Dee Bradley Baker|Dee Bradley Baker]], [[:en:Sirena Irwin|Sirena Irwin]], [[:en:Jill Talley|Jill Talley]] (sa Ingles)<br /> Rudolf Baldonado, Jojo Galvez, Marvil Ramirez, Nica Rojo, [[Jeff Utanes]], Bernie Malejana, Archie de Leon (sa Tagalog) | judges = | voices = | narrated = | theme_music_composer = | open_theme = | end_theme = | composer = | country = [[Estados Unidos]] | language = | num_seasons = 13 | num_episodes = 272 | list_episodes = | executive_producer = | producer = | news_editor = | location = | cinematography = | animator = | editor = | camera = | runtime = Karaniwang 11 minuto bawat kabanata | company = | distributor = | budget = | network = [[Nickelodeon]] | picture_format = | audio_format = | first_run = | released = | first_aired = {{start date|1999|5|1}} | last_aired = kasalukuyan | preceded_by = | followed_by = | related = | website = http://www.nick.com/shows/SpongeBob_SquarePants/index.jhtml | website_title = | production_website = | production_website_title = }} Ang '''''SpongeBob SquarePants''''' ay isang [[kartun|seryeng animasyon]] na palabas na [[telebisyon|pantelebisyon]]. Kabilang ito sa mga nakawiwiling [[Nicktoons]] (mga [[kartun]] ng [[Nickelodeon]]). Noong 2007, pinangalanan itong pinaka-tanyag na palabas ng magasing ''[[Time]]''. Bagaman unang sumahimpapawid ito mula sa [[Nickelodeon]] sa [[Estados Unidos]], laganap na ang pagpapalabas nito sa buong mundo. Kinatha ito ni [[Stephen Hillenburg]] at pinamamangasiwaan ng kompanyang ''[[United Plankton Pictures, Inc.]]''. Naipalabas din ang ''SpongeBob'' sa [[MTV2]], ang kapatid na kompanya ng Nickolodeon noong 2006, ngunit hindi nagtagal. Ang pangunahing lokasyon ng palabas, ang Lungsod ng ''Bikini Bottom'' sa [[Karagatang Pasipiko]] ang tagpuan ng palabas na ito. Sumahimpapawid ang unang episode nito noong 1 Mayo 1999, bagaman ang unang opisyal na pagtatanghal ay noong 17 Hulyo 1999, kinapapalooban ng pangalawang bahagi, ang ''Bubblestand'' at ''Ripped Pants''. == Mga pangunahing tauhan == * ''[[SpongeBob SquarePants (karakter)]]'' ([[Tom Kenny]] sa Ingles, Rudolf Baldonado sa Tagalog) — isang palakaibigan at nakakatawang espongha na mahilig sa paghuli ng mga [[dikya]] at paglalaro ng [[karate]]. Hanap-buhay niya ang pagpiprito ng ''Krabby Patty'' sa kainang ''Krusty Krab''. Siya ay isang magaling na empleyado ni Mr. Krabs. Siya ay may alagang [[kuhol]] na ang pangalan ay Gary. * ''Patrick Star'' (Bill Fagerbakke sa Ingles, Jojo Galvez sa Tagalog) — ang pinakamatalik na kaibigan ni SpongeBob. Medyo di niya naiintindihan ang mga bagay na nangyayari. * ''Sandy Cheeks'' (Carolyn Lawrence sa Ingles, Nica Rojo sa Tagalog) — isang ''squirrel'' na taga-[[Texas]] na magaling sa karate. Siya ay malakas at matalik na kaibigan din ni SpongeBob. * ''Eugene H. Krabs'' (Clancy Brown sa Ingles, [[Jefferson Utanes|Jeff Utanes]] sa Tagalog) — isang kuripot na [[alimango]] ng may-ari ng ''Krusty Krab''. * ''Pearl Krabs'' (Lori Alan sa Ingles, Nica Rojo sa Tagalog) — balyenang anak na babae ni Mr. Krabs. Mahilig siya sa mga gala at sa mga gimik. * ''Squidward Tentacles'' (Rodger Bumpass sa Ingles, Marvil Ramirez sa Tagalog) — kapitbahay ni SpongeBob Squarepants at Patrick Star, na kahera sa ''Krusty Krab'', at mahilig tumugtog ng [[clarinet|klarinet]] bagaman walang kahusayan dito. Walang masyadong nakakaalam na isa siyang [[pugita]], hindi isang [[pusit]]. Madalas siyang naiinis kay SpongeBob ngunit hindi nagsasawa si SpongeBob na kaibiganin ito. * ''Sheldon J. Plankton'' ([[Doug Lawrence]] sa Ingles, Jojo Galvez sa Tagalog) — kalaban ni Mr. Krabs. Gagawin niyang lahat para manakaw ang Sikretong Sangkap ng ''Krabby Patty''. * ''Karen Plankton'' ([[Jill Talley]] sa Ingles, Nica Rojo sa Tagalog) — computer ni Plankton. Siya ay ang asawa Plankton nang ilang taon, at madalas na tumutulong sa kanya. * ''Mrs. Puff'' (Mary Jo Catlett sa Ingles, Nica Rojo sa Tagalog)— guro ni SpongeBob sa pagmamaneho. * ''Gary the Snail'' ([[Tom Kenny]] sa Ingles at Tagalog) — alagang [[kuhol]] ni SpongeBob na katunog ng [[pusa]]. == Katanyagan == Ang SpongeBob SquarePants ay ang nag-iisang ''kartun'' na palaging nasasama sa pinaka-10 sa Nielsen ratings. Ito rin ang unang ''kartun'' na nangailangan ng mababang budget, pero naging tanyag. Ang isa sa mga ''high-budget'' na ''karun'' ay ang [[Rugrats]], pero nawala ang pagiging tanyag nito pagkatapos ilathala sa telebisyon ang SpongeBob SquarePants noong 1999. Ang SpongeBob ay sinundan ng mga tanyag na palabas katulad ng: The Ren & Stimpy Show, Rocko's Modern Life, the Kablam! skits, Action League Now! and The Angry Beavers. Noong 1999, hindi pa gaano tanyag ang SpongeBob SquarePants dahil Dragonball Z at [[Pokémon]] pa ang mga tanyag noon. Naging talagang sikat ang SpongeBob lamang noong 2000 na halos maging kalaban ng tanyag na Mickey Mouse ng Disney. Dahil dito nagkaroon ito ng ''great'' (magaling) rating sa tv.com. Ito ang mga pinaka tanyag na palabas sa [[Nickelodeon]]: * '''[[Avatar: The Last Airbender]]''' 9.3 Rating <ref name="TV Nick Ratings">{{Cite web |title=TV Nick Ratings |url=http://www.tv.com/ |access-date=2022-01-11 |archive-date=2019-05-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190520230801/http://www.tv.com/ |url-status=dead }}</ref> * '''[[The Fairly OddParents]]''' 8.8 Rating <ref name="TV Nick Ratings"/> * '''SpongeBob SquarePants''' 8.7 Rating <ref name="TV Nick Ratings"/> Ang espesyal na kabanata, ang ''Atlantis SquarePantis'' ay nagkaroon ng 8.8 milyon na manonood, ang pinakamalaki sa kasaysayan ng palabas. Ang pelikula na ito ay sumangguni sa iba-ibang pelikula at storya tungkol sa [[Atlantis]]. == Paglathala == === Telebisyon === Ang SpongeBob SquarePants ay unang ipinalabas sa [[RPN-9]] mula 2002 hanggang 2004. Matapos mawalan ng mga karapatang ipalabas ang mga palabas sa Nickelodeon, ang ABC 5 (na kalaunan ay kilala bilang [[TV5]]) ay inilunsad noong 2006, sa isang bloke na tinatawag na Nick sa TV5 (Nick sa TV5). Ang mga yugto ng SpongeBob SquarePants ay kalaunan ay ipinalabas sa wikang Tagalog sa kauna-unahan sa Filipino noong 11 Agosto 2008, na ginagawang kauna-unahang brodkaster ng [[Nickelodeon (Pilipinas)|Nickelodeon]] sa Philippine free TV na gumawa nito. Ipinalabas ang palabas tuwing 8:30 AM at 5:00 PM. Natapos ng network ang kontrata nito sa [[Nickelodeon]] noong 30 Hunyo 2010. Ang SpongeBob SquarePants ay naipalabas din sa Q Channel 11 (kilala ngayon bilang [[GMA News TV]]) umaga tuwing umaga hanggang 18 Pebrero 2011. Inilunsad ng [[ABS-CBN]] ang Nick Time (kalaunan Nickelodeon sa ABS-CBN) noong 26 Hulyo 2010&nbsp;ng 8:30 AM sa ilalim ng ang kanilang Team Animazing time block. Ang SpongeBob SquarePants ay kasama sa iba pang ipinakita sa panahon ng Nick Time, sa gayon ay nagpatuloy sa Filipino dub na sinimulan ng TV5. Ang SpongeBob SquarePants ay natapos noong 8 Oktubre 2011. Pagkatapos ng isang linggo, bumalik ang SpongeBob SquarePants. Ang Studio 23 (kilala ngayon bilang ABS-CBN [[S+A]]) ay naglunsad ng Nickelodeon sa Studio 23 noong 4 Oktubre 2010. Tulad ng ABS-CBN, ang mga programa ay binibigkas sa Filipino / Tagalog. Ang Nickelodeon sa Studio 23 block ay pansamantalang nagtapos noong Oktubre 2011 at bumalik noong Enero 2012. Matapos ang 4 na taon, tinapos ng Nickelodeon sa Studio 23 ang pag-broadcast nito noong 16 Enero 2014 upang magbigay daan sa pagpapalabas ng ABS-CBN S + A. Ang Nickelodeon sa ABS-CBN S + A ay inilunsad noong 20 Enero 2014 at ang lahat ng mga palabas nito ay ibinalik sa orihinal nitong wikang Ingles kaysa sa tinawag na Filipino. Ang dub na Filipino / Tagalog ay naipalabas araw ng umaga sa umaga sa ABS-CBN. Mula nang ilunsad ang mga bagong malambot na landas ng ABS-CBN, ang palabas ay naipalabas na sa bagong channel ng mga bata, ang [[Yey!]] kasama ang dub ng Pilipino, pagsasahimpapawid ayon sa pagkakasunud-sunod (ayon sa panahon), kung kaya pinapalitan ang wala na ngayong pagsasahimpapawid sa ABS-CBN S + A. Ang palabas ay ipinalabas sa ABS-CBN tuwing Linggo ng 8:30&nbsp;ng umaga. Gayunpaman, noong 5 Mayo 2020, ang [[National Telecommunications Commission]] ay naglabas ng tigil-tigil na utos sa mga pagpapatakbo sa broadcast ng ABS-CBN at kalaunan, noong 30 Hunyo 2020, ang Yey! Ang channel ay tumigil sa pag-ere dahil sa ipinataw na alias na tigil-tigil at utos. Iniwan nito ang lokal na channel ng Nickelodeon na nagiging tanging broadcaster ng palabas sa ilang oras. Ang SpongeBob SquarePants ay palaging nasa Ingles sa Nickelodeon Philippines, dahil ang isang nakararaming mga Pilipino ay maaaring maunawaan ang Ingles, hindi nangangailangan ng dub. Ang lahat ng mga programang ipinalabas sa Nickelodeon Philippines ay nasa Ingles. Ang pagkakaiba lamang ay ang ilang bahagi ng SpongeBob SquarePants na nahanap na hindi angkop para sa mga madla ay hindi kasama at inaalis sa bersyon ng Nickelodeon Philippines. Ang SpongeBob SquarePants ay kasalukuyan ipinapalabas sa telebisyon bilang Tampukan (Channel) 5 sa '''TV 5''', Tampukan 45 sa [[Nickelodeon]] (Sky Cable), Tampukan 16 sa sa [[Nickelodeon]] (sa Global Destiny Cable). === Talaan ng mga kabanata === # [[Talaan ng mga kabanata ng SpongeBob SquarePants (unang kapanahunan)]] # [[Talaan ng mga kabanata ng SpongeBob SquarePants (ikalawang kapanahunan)]] # [[Talaan ng mga kabanata ng SpongeBob SquarePants (ikatlong kapanahunan)]] # [[Talaan ng mga kabanata ng SpongeBob SquarePants (kapanahunan ikaapat)]] # [[Talaan ng mga kabanata ng SpongeBob SquarePants (ikalimang kapanahunan)]] # [[Talaan ng mga kabanata ng SpongeBob SquarePants (kapanahunang ika-6)]] == Talasanggunian == {{reflist}} == Mga panlabas na link == * {{imdb title|id=0206512}} * {{tv.com show|id=3428}} * [http://en.spongepedia.bimserver.com/index.php?title=Main_Page SpongePedia] (nasa [[wika]]ng [[Ingles]]) * [https://spongebob.fandom.com/wiki/Encyclopedia_SpongeBobia Encyclopedia SpongeBobia] (nasa wikang Ingles) {{Nicktoons}} [[Kategorya:Mga Amerikanong serye sa telebisyon]] [[Kategorya:Nicktoons]] [[Kategorya:SpongeBob SquarePants]] [[Kategorya:Mga animadong serye sa telebisyon]] rouqcqywy4vm1xa627uiyvrvzewhqes Belgrado 0 31880 1962281 1864330 2022-08-11T18:28:49Z Glennznl 73709 link [[Mga Eslabo]] using [[:en:User:Edward/Find link|Find link]] wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement/Wikidata}} Ang '''Belgrado''' o '''Belgrade''' ({{IPAc-en|'|b|ɛ|l|ɡ|ɹ|eɪ|d}} {{respell|BEL|grayd}}; {{lang-sr-cyr|Београд|Beograd|lit='Puting Lungsod'}}, {{IPA-sh|beǒɡrad|pron|Sr-beograd-native.ogg}}) ay ang [[kabisera]] at ang pinakamalaking lungsod sa [[Serbia]]. Matatagpuan ito sa pagtatagpo ng mga ilog ng Sava at [[Danube]] at sa sangang-daan ng Kapatagan ng Panonika at [[Balkan|Tangway ng Balkanika]].<ref name="Beograd-invest">{{cite web|url=http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=1299561|title=Why invest in Belgrade?|publisher=City of Belgrade|access-date=11 Oktubre 2010|language=en}}</ref> Halos nasa 1.7&nbsp;milyong tao ang nakatira sa administratibong hangganan ng Lungsod ng Belgrado, isang sangkapat ng kabuuang populasyon ng Serbia.<ref name="zis">{{cite web|url=http://publikacije.stat.gov.rs/G2018/Pdf/G201826001.pdf|title=Regions in Republic of Serbia, 2018|website=publikacije.stat.gov.rs|access-date=14 Nobyembre 2018|language=en}}</ref> Isa ang Belgrado sa pinakamatandang patuloy na tinitirhan na lungsod sa [[Europa]] at sa sanlibutan. Isa sa mga mahalagang [[kalinangan]] sa Europa bago ang kasaysayan, ang kulturang Vinča, ay nagbago sa loob ng pook ng Belgrade noong ika-6 na milenyo BC. Noong anteguwedad, nanirahan ang mga Trako-Dasyo sa rehiyon at, pagkatapos ng 279 BC, nanirahan ang [[mga Selta]] sa lungsod, at pinangalan itong ''Singidūn''.<ref name="discover">{{cite web|url=http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=320 |title=Discover Belgrade |publisher=City of Belgrade |access-date=5 May 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090518005044/http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=320 |archive-date=18 Mayo 2009 |url-status=live|language=en }}</ref> Nasakop ito ng mga Romano sa ilalim ng pamumuno ni [[Augusto]] at ginawaran ng Romanong karapatan sa lungsod noong kalagitnaan ng [[ika-2 dantaon]].<ref name="books.google.com">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=_uMP91pRf0UC&pg=PA113 |title=The City in Late Antiquity |last=Rich |first=John |page=113 |publisher=CRC Press |year=1992 |isbn=978-0-203-13016-2|language=en}}</ref> Nanirahan ang [[mga Eslabo]] dito noong dekada 520, at nagbago ng paghawak dito sa pagitan ng [[Silangang Imperyong Romano|Imperyong Bisantino]], Imperyong Franco, Imperyong Bulgaro at ang Kaharian ng Unggaryo bago ito naging luklukan ng hari ng Serbia na si Stefan Dragutin noong 1284. Nagsilbi ang Belgrado bilang kabisera ng Serbiyong ''Despotate'' noong paghahari ni Stefan Lazarević, at pagkatapos, ibinalik ng kanya kahalili na si Đurađ Branković sa Unggaryong hari noong 1427. Ang pagkalembang ng mga kampana tuwing tanghali bilang suporta sa sandatahang Unggaryo laban sa [[Imperyong Otomano]] noong pagkubkob ng 1456 ay nanatiling isang malawak na tradisyon sa simbahan hanggang sa ngayon. Noong 1521, sinakop ang Belgrado ng mga Otomano at naging luklukan ng Sanjak ng Smederevo.<ref>{{cite web|url=http://www.belgradenet.com/belgrade_history_middle_ages.html|title=The History of Belgrade|publisher=BelgradeNet Travel Guide|access-date=5 Mayo 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20081230032249/http://www.belgradenet.com/belgrade_history_middle_ages.html|archive-date=30 December 2008|url-status=dead|language=en}}</ref> Madalas na naipapasa ito mula pamumunong Otomano tungong pamumunong Habsburg, na nakita ang pagkawasak ng karamihan ng lungsod noong digmaang Austro-Gipsy. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Kabisera sa Europa]] {{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon|state=expanded}} 4gq36ejpilrd95fv2v0fmi685n33j5n California Republic 0 32573 1962286 1961628 2022-08-11T19:51:12Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Republika ng California]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Republika ng California]] 77j1ums5yydhikszkosg318pp2newxl Nazareno 0 39328 1962533 1949036 2022-08-12T08:12:24Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Jesús Nazareno - Antonio del Castillo Saavedra.jpg|thumb|Ipinintang larawan ng Jesús Nazareno ni Antonio del Castillo Saavedra]] :''Huwag itong ikalito sa isang ''[[Nazareo]]''. Ang salitang Nazareno o Nazarene ay nagmula sa salitang Nazareth ito ay ipinangalan Kay Hesus matapos silang manirahan sa Nazareth upang matupad Ang propesiya ng propeta na "Tatawagin syang Nazoreo". *[[Hesus]], ang ''Hesus Nazareno''. *[[Mga Nazareno]], isang sekta ng [[Hudyong Kristiyano]]. *Ang umuugnay sa bayan ng [[Nazareth]] sa Israel. *Ang umuugnay sa [[Simbahan ng Nazareno]]. *[[Itim na Nazareno]], isang kahoy na eskultura sa Quiapo, Maynila. *''The Nazarene'', isang nobela ni [[Sholem Asch]]. *Isang artista sa [[Kilusang Nazarene]]. *[[Nazareno (Brasil)|Nazareno]], isang bayan sa [[Brasil]] na nasa estado ng Minas Gerais. Maaaring din tumukoy sa apelyido ng mga politiko sa Pilipinas: * [[Dominador Nazareno Jr.]] * [[Efren Nazareno]] {{paglilinaw}} 65rpjs5mhqez686ni0u9b0tt58z6svh Paraon 0 41895 1962490 1961055 2022-08-12T07:24:13Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox former monarchy | royal_title = Paraon | realm = [[Sinaunang Ehipto]] | coatofarms = Double crown.svg | coatofarmssize = 130px | coatofarmscaption = Ang [[Pschent]] ay nagsama ng [[Deshret]] ng [[Ibabang Ehipto]] at [[Hedget]] ng [[Itaas na Ehipto]]. | image = Pharaoh.svg | caption = Larawan ng isang Paraon na may suot na nemes sa ulo, pekeng [[balbas]] at [[shendyt]] (kilt)<br />(pagkatapos ni [[Djoser]] ng [[Ikatlong dinastiya ng Ehipto]] | first_monarch = Haring [[Narmer]] o Haring [[Menes]] (ayon sa tradisyon) <br /><small>(Ang unang gamit ng pamagat ng Paraon para sa isang hari ng Ehipto ay kay [[Merneptah]])</small> | last_monarch = {{plainlist| *[[Nectanebo II]]<br /><small>(huling katutubo)</small><ref name="Clayton 217">[[#Cla95|Clayton 1995]], p. 217. "Although paying lip-service to the old ideas and religion, in varying degrees, pharaonic Egypt had in effect died with the last native pharaoh, Nectanebo II in 343 BC"</ref> *[[Caesarion]]<br /><small>(huling aktuwal)</small> *[[Maximinus II|Maximinus Daia]]<br /><small>(last to be referred to as pharaoh)</small>}}<ref name=":1">{{Cite book|title=Handbuch der ägyptischen Königsnamen|last=von Beckerath|first=Jürgen|publisher=Verlag Philipp von Zabern|year=1999|isbn=978-3422008328|pages=266–267}}</ref> | style = [[Horus]], [[Nebty]] | residence = *[[Thinis]]: (3150 BCE – 2686 BCE) – [[Dinastiyang I]] at [[Dinastiyang II]] * [[Memphis, Egypt|Memphis]]: (2686 BCE– 2160 BCE) – [[Dinastiyang III]] hanggang [[Dinastiyang VIII]] * [[Heracleopolis Magna]]: (2160 BCE – 2040 BCE) – [[Dinastiyang IX]] at [[Dinastiyang X]] * [[Thebes, Ehipto]]: (2135 BCE – 1985 BCE) – [[Dinastiyang XI]] * [[Itjtawy]]: (1985 BCE – c.1700 BCE) – [[Dinastiyang XII]] at [[Dinastiyang XIII]] * [[Avaris]]: (1725 BCE – 1550 BCE) – [[Dinastiyang XIV]] at [[Dinastiyang XV]] ([[Hyksos]]) * [[Thebes, Egypt|Thebes]]: (c.1700 BCE – c. 1353 BCE) – [[Dinastiyang XVI]] hanggang [[Dinastiyang XVIII]] bago ang [[Akhenaten]] * [[Amarna|Akhetaten]]: (c. 1353 BCE – c. 1332 BCE) – [[Akhenaten]] ng [[Dinastiyang XVIII]] * [[Thebes, Ehipto]]: (c. 1332 BCE – 1279 BCE) – [[Dinastiyang XVIII]] at [[Dinastiyag XIX]] hanggang kay [[Seti I]] * [[Pi-Ramesses]]: (1279 BCE – 1078 BCE) – [[Dinasityang XIX]] mula kay [[Ramesses II]] at [[Dinastiyang XX]] * [[Tanis]]: (1078 BCE – 945 BCE) – [[Dinastiyang XXI]] * [[Bubastis]]/Tanis: (945 BCE – 715 BCE) – [[Dinastiyang XXII]] * [[Leontopolis]]/Thebes: (818 BCE – 715 BCE) – [[Dinastiyang XXIII]] * [[Sais]]: (725 BCE – 715 BCE) – [[Dinastiyang XXIV]] * [[Memphis, Egypt|Memphis]] (715 BCE – 664 BCE) – [[Dinastiyang XXV]]. Ang mga pinunog [[Kaharian ng Kush|Kushite]] ay nakabase sa [[Napata]], [[Sudan]] ngunit namuno sa Ehipsto mula sa Memphis) * [[Sais]]: (664 BC – 525 BC) – [[Dinastiyang XXVI]] * [[Memphis, Egypt|Memphis]]: (525 BC – 404 BCE) – [[Dinastiyang XXVII]]. Unang [[satrapiya]] ng Sinaunang Ehipto sa ilalim ng [[Imperyong Akemenida]] * [[Sais]]: (404 BCE – 399 BCE) – [[Dinastiyang XXVIII]] * [[Mendes]]: (399 BCE – 380 BCE) – [[Dinastiyang XXIX]] * [[Sebennytos]]: (380 BCE – 343 BCE) – [[Dinastiyang XXX]] * [[Memphis, Egypt|Memphis]]: (343 BCE – 332 BCE) – [[Dinastiyang XXXI]](ikalawang satrapiya ng Ehipto]] sa ilalim ng [[Imperyong Akemenida]]) * [[Alehandriya]]: (332 BCE – 641 CE) – panahong Greko-Romano | appointer = [[Diyos]] | began = {{circa|3150}} BCE | ended = {{plainlist| *343 BCE<br /><small>(huling katutubong paraon)</small><ref name="Clayton 217"/> *30 BCE<br /><small>(huling Griyegong paraon)</small> *314 CE<br /><small>(huling [[Emperador Romano]] na tinawag na paraon)</small><ref name=":1" />}} | pretender = }} {{Ancient Egypt dynasties sidebar}} {{Hiero|pr-ˤ3<br />"Great house"|<hiero>O1:O29</hiero>|align=right|era=egypt}} {{Hiero|nswt-bjt<br />"King of Upper <br />and Lower Egypt"|<hiero>sw:t L2:t</hiero><br /><br /><hiero>A43 A45</hiero><br /><br /><hiero>S1:t S3:t</hiero><br /><br /><hiero>S2 S4</hiero><br /><br /><hiero>S5</hiero>|align=right|era=egypt}} Ang '''Paraon''' (Ingles: '''Pharaoh''') ({{IPAc-en|ˈ|f|ɛər|oʊ}}, {{IPAc-en|USalso|ˈ|f|eɪ|.|r|oʊ}};<ref>{{citation|last=Wells|first=John C.|year=2008|title=Longman Pronunciation Dictionary|edition=3rd|publisher=Longman|isbn=9781405881180}}</ref> [[Wikang Ehipsiyo]]: ''[[wikt:pr ꜥꜣ|pr ꜥꜣ]]'';{{refn|group="note"|Likely pronounced ''parūwʾar'' in [[Old Egyptian]] (c. 2500 BCE) and [[Middle Egyptian]] (c. 1700 BCE), and ''pərəʾaʿ'' or ''pərəʾōʿ'' in [[Late Egyptian]] (c. 800 BCE)}} {{lang-cop|{{coptic|ⲡⲣ̅ⲣⲟ}}|Pǝrro}}; [[Biblical Hebrew]]: {{Script/Hebr|פַּרְעֹה}} ''Părʿō'') ay pamagat na ginammit sa mga hari o monarko ng [[Sinaunang Ehipto]] mula sa [[Unang dinastiya ng Ehipto]] (c. 3150 BCE) hanggang sa pagsunggab sa teritoryo ng Sinaunang Ehipto ng [[Imperyong Romano]].<ref>Clayton, Peter A. Chronicle of the Pharaohs the Reign-by-reign Record of the Rulers and Dynasties of Ancient Egypt. London: Thames & Hudson, 2012. Print.</ref> Ang katagang Paraon ay simulang ginamit lamang noong pamumuno ni [[Merneptah]], c. 1210 BCE noong [[Ikalabingsiyam na dinastiya ng Ehipto]] at ang pamagat na Hari ay ginamit sa gitna ng [[Ikalabingwalong dinastiya ng Ehipto]]. Sa mas naunang mga dinastiya ng Sinaunang Ehipto, tatlong pamagat ang ginamit ng mga pinuno nito: ang [[Horus]], [[Sedge at Bubuyog]]([[wikt:nswt-bjtj|''nswt-bjtj'']]), at Ang Dalawang Babae o Nebty ([[wikt:nbtj|''nbtj'']]) name.<ref>{{Cite book |last=Wilkinson |first=Toby A. H. |url=https://books.google.com/books?id=lGGFAgAAQBAJ&dq=In+the+early+dynasties,+ancient+Egyptian+kings+used+to+have+up+to+three+titles:+the+Horus,+the+Sedge+and+Bee&pg=PA171 |title=Early Dynastic Egypt |date=2002-09-11 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-66420-7 |language=en}}</ref>Ang Ginintuang Horus gayudin ang mga pamagat na nomen at prenomen ay kalaunang idinagdag.<ref>{{Cite book |last=Bierbrier |first=Morris L. |url=https://books.google.com/books?id=Wp9u7bmexz8C&dq=The+Golden+Horus+as+well+as+the+nomen+and+prenomen+titles+were+added+later.&pg=PA242 |title=Historical Dictionary of Ancient Egypt |date=2008-08-14 |publisher=Scarecrow Press |isbn=978-0-8108-6250-0 |language=en}}</ref> Sa lipunan ng Sinaunang Ehipto, ang [[Sinaunang relihiyong Ehipsiyo]] ay sentral sa pang-araw araw na pamumuhay ng mga mamamayan nito. Ang isa sa mga tungkulin ng Paraon ay bilang isang tagapamagitan sa pagitan ng mga [[Diyos]] at mga tao at kaya ang mga Paraon ay may tungkulin [[sibil]] at pamamahala ng [[relihiyon]]. Ang Paraon ang may ari ng lahat ng lupain ng Sinaunang Ehipto, nagpasa ng mga batas, nagbuwis at nagtanggol sa mga mananakop na bansa bilang punong komandante ng [[hukbo]].<ref>{{cite web |url=http://www.ancientegypt.co.uk/pharaoh/home.html |title=Pharaoh |author=<!--Not stated--> |date=1999 |website=AncientEgypt.co.uk |publisher=The British Museum |access-date=20 December 2017 }}</ref> Sa tungkuling pangrelihiyon, ang Paraon ang nagsasagawa ng mga seremonya at humihirang ng mga lugar na pagtatayuan ng mga templong pangrelihiyon. Ang Paraon ang responsable sa pagpapanatili ng [[Maat]] o kaayusan ng [[uniberso]], balansa at hustisya at kabilang dito ang pakikidigma laban sa mga kaaway na bansa upang mag-aambag sa Maat gaya ng pagkakamit ng mga mapagkukunan.<ref>{{cite web |url=https://www.worldhistory.org/pharaoh/ |title=Pharaoh - World History Encyclopedia |last=Mark |first=Joshua |date=2 September 2009 |website=[[World History Encyclopedia]] |access-date=20 December 2017 }}</ref> Sa maagang mga panahon bago ang pag-iisa ng [[Itaas at Ibabang Ehipto]], ang [[Deshret]] o "Pulang Korona" ang representasyon ng [[Ibabang Ehipto]]<ref>{{Cite book |last1=Hagen |first1=Rose-Marie |url=https://books.google.com/books?id=ORVIAQAAIAAJ&q=red+crown |title=Egypt Art |last2=Hagen |first2=Rainer |date=2007 |publisher=New Holland Publishers Pty, Limited |isbn=978-3-8228-5458-7 |language=en}}</ref> samantalang ang [[Hedjet]] o "Puting Korona" ay isinusuo ng mga hari ng [[Itaas ng Ehipto]].<ref>{{Cite web |title=The royal crowns of Egypt |url=https://www.ees.ac.uk/the-royal-crowns-of-egypt |access-date=2022-05-02 |website=Egypt Exploration Society |language=en}}</ref> Pagkatapos ng pag-iisa ng parehong kaharian sa isang Ehipto, ang [[Pschent]] ang kombinasyon ng parehong pula at puting korona na opisyal na korona ng mga haring Ehipsiyo.<ref>{{Cite book |last=Gaskell |first=G. |url=https://books.google.com/books?id=PR24CwAAQBAJ&dq=pschent+crown&pg=PA189 |title=A Dictionary of the Sacred Language of All Scriptures and Myths (Routledge Revivals) |date=2016-03-10 |publisher=Routledge |isbn=978-1-317-58942-6 |language=en}}</ref> Sa paglipas ng mga panahon, ang mga takip sa ulo ay ipinakilala ng iba't ibang mga dinastiya gaya ng [[Khat (apparel)|Khat]], [[Nemes]], [[Atef]], [[Hemhem crown]], and [[Khepresh]]. Ang salitang Paraon ay hinango sa [[Wikang Ehipsiyo]] na ''{{lang|egy-Latn|[[wikt:pr ꜥꜣ|pr ꜥꜣ]]}}'', *{{ipa|/ˌpaɾuwˈʕaʀ/}} "dakilang bahay" na isinulat ng dalawang [[Egyptian biliteral signs|biliteral hieroglyph]] ''{{lang|egy-Latn|[[pr (hieroglyph)|pr]]}}'' "bahay" ''{{lang|egy-Latn|ꜥꜣ}}'' "column" na nangangahuolugang dakila o mataas. Ito ay ginamit lamang sa mas malaking mga parirala gaya ng ''[[wikt:smr#Etymology 1|smr]] pr-ꜥꜣ'' "Kortesano ng Mataas na Bahay" na spesipikong tumtukoy sa mga gusali ng hukuman o palasyo.<ref>A. Gardiner, ''Ancient Egyptian Grammar'' (3rd edn, 1957), 71–76.</ref> Mula sa [[Ikalabingdalawang dinastiya ng Ehipto]], ang salitang ito ay lumitaw sa isang pormula ng kahilingan na "Dakilang Bahay, Naway ito ay maging Buhay, Masagana at magkaroon ng Magandang Kalusugan ngunit ito ay tumutukoy lamang sa palasyo ng hari at hindi sa tao. Noong panahon ng [[Bagong Kaharian ng Ehipto]], ang pamagat na Paraon ay naging pamagat ng hari. Ang kauna-unahang instansiya kung saan ang ''pr ꜥꜣ'' ay spesipikong tumukoy sa pinuno ay sa isang liham kay [[Akhenaten]] (naghari 1353–1336 BCE) na "para sa Dakilang Bahay, L, W, H, at ang Panginoon".<ref>''Hieratic Papyrus from Kahun and Gurob'', F. LL. Griffith, 38, 17.</ref><ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/cu31924086199514|title=Illahun, Kahun and Gurob : 1889-1890|last1=Petrie|first1=W. M. (William Matthew Flinders)|last2=Sayce|first2=A. H. (Archibald Henry)|last3=Griffith|first3=F. Ll (Francis Llewellyn)|date=1891|publisher=London : D. Nutt|others=Cornell University Library|pages=[https://archive.org/details/cu31924086199514/page/n65 50]}}</ref> Gayunpaman, may posibilidad na ang pamagat na ''pr ꜥꜣ'' ay nilapat rin kay [[Thutmose III]] (c. 1479–1425 BCE) batay sa kung ang inskripsiyon sa [[Templo ng Armant]] ay makukumpirmang tumutukohhy sa hari.<ref>[[iarchive:EXCMEM43 1/page/n2|Robert Mond and O.H. Meyers. ''Temples of Armant, a Preliminary Survey: The Text,'' The Egypt Exploration Society, London, 1940]], 160.</ref> == Mga sanggunian == {{reflist}} {{English|Pharaoh}} {{Pharaohs}} [[Kategorya:Paraon]] {{agham-stub}} c4i4vn7b8ygu92uil9v6wolxzwrchwz Statue of Liberty 0 44235 1962331 192623 2022-08-11T19:58:32Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Estatwa ng Kalayaan]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Estatwa ng Kalayaan]] g473slvle4fnaimzzicuxteucvip3ak Usapan:Latvia 1 57399 1962335 280107 2022-08-11T19:59:12Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Usapan:Letonya]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Usapan:Letonya]] mtjmcws7ll0gyk200bwzkancihlb0w0 Jose ng Nazareth 0 60060 1962348 1961741 2022-08-12T00:38:10Z Xsqwiypb 120901 /* Kuwento sa Lucas at Mateo */ wikitext text/x-wiki {{otheruses|San Jose}} {{Infobox Saint |name=San Jose |[[Passion (Christianity)|Passion]] (tradisyunal) |feast_day=Marso 19 - [[Dingal ni San Jose|San Jose, Asawa ni Maria]] ([[Kanluraning Kristiyano]]), Mayo 1 - San Jose ang Manggagawa ([[Simbahang Katoliko Romano]]), Linggo pagkatapos ng [[Pasko|Pasko ng Pagsilang]] ([[Silangang Kristiyano]]) |image=Saint Joseph with the Infant Jesus by Guido Reni, c 1635.jpg |imagesize=220px |caption= Si San Jose at ang Batang Hesus, [[Guido Reni]] (c. 1635) |birth_date= [[Bethlehem]],<ref name=newadvent>[http://www.newadvent.org/cathen/08504a.htm Catholic encyclopedia on Saint Joseph]</ref> c.90 BC (ayon sa di-kanonikal na pagsusuri) <ref name=newadvent/> |death_date= [[Nazareth]], Hulyo 20, 18 AD<ref name=newadvent/> (tradisyunal) |canonized_date= |canonized_place= |canonized_by= |venerated_by=[[Catholicism]], [[Anglicanism]], [[Lutheranism]], [[Eastern Orthodox Church|Eastern Orthodoxy]], [[Oriental Orthodox Church|Oriental Orthodoxy]] |attributes=mga kagamitan ng Karpintero, ang batang si Hesus, staff with lily blossoms. |patronage=Simbahang Katolika, unborn children, mga ama, immigrante, mga manggagawa, against doubt and hesitation, at sa magandang kamatayan, Vietnam, Pilipinas. Many others; see [http://www.catholic-forum.com/saints/saintj01.htm]. |major_shrine= |suppressed_date= }} Si '''Jose ''' na mula sa angkan ni [[David]](ayon sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] 1:27; 2:4; 3:23 at [[Ebanghelyo ni Mateo]] 1:16) (Hebreo: יוֹסֵף, kilala rin bilang '''San Jose''', '''Jose ang Nangakong Magpakasal''' (''Joseph the Betrothed''), '''Jose ng Nazaret''', '''Jose ang Manggagawa''' at iba pang mga pamagat) ay nakilala mula sa [[Bagong Tipan]] ng [[Bibliya]] bilang ang asawang lalaki ni [[Mariang Ina ni Hesus]]<ref>{{bibleverse||Matthew|1:16|KJV}}</ref> at bagaman ayon sa tradisyong Kristiyano na hindi siya ang biyolohikal o tunay na ama ni [[Hesus]], siya ang gumanap na pangalawang ama o ama-amahan nito.<ref>Souvay, Charles. (1910) [http://www.newadvent.org/cathen/08504a.htm "St. Joseph"] ''Catholic Encyclopedia'' Tomo VIII. Bagong York: Robert Appleton Company. Nakuha noong [[Enero 22]], [[2008]].</ref><ref>Maier, Paul. ''In the Fullness of Time: a Historian Looks at Christmas, Easter and the Early Church''. Kregel Publications, 1998. p. 77</ref><ref>Lockyer, Herbert. ''All the Divine Names and Titles in the Bible''. Zondervan, 1988. p. 68, 254-255</ref> at ulo ng [[Banal na Mag-anak]]. Itinuturing siyang isang santo ng mga simbahang [[Romano Katoliko]], [[Silanganing Ortodoksiya]], at [[Anglikano]]. Siya ang pintakasing santo para sa Katarungang Panlipunan. Ipinagdiriwang ang kanyang kapistahan tuwing ika-1&nbsp;ng Mayo. ==Kuwento ayon sa Lucas at Mateo== Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) == Mga sanggunian == {{reflist}} {{usbong|Santo}} {{DEFAULTSORT:Jose, San}} [[Kategorya:Mga santo]] [[Kategorya:Hesus]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] [[Kategorya:Pamilya ni Hesus]] sa4fvozazbbdk2h9h0srsqc7s1jpp6w 1962352 1962348 2022-08-12T00:47:26Z Xsqwiypb 120901 /* Kuwento ayon sa Lucas at Mateo */ wikitext text/x-wiki {{otheruses|San Jose}} {{Infobox Saint |name=San Jose |[[Passion (Christianity)|Passion]] (tradisyunal) |feast_day=Marso 19 - [[Dingal ni San Jose|San Jose, Asawa ni Maria]] ([[Kanluraning Kristiyano]]), Mayo 1 - San Jose ang Manggagawa ([[Simbahang Katoliko Romano]]), Linggo pagkatapos ng [[Pasko|Pasko ng Pagsilang]] ([[Silangang Kristiyano]]) |image=Saint Joseph with the Infant Jesus by Guido Reni, c 1635.jpg |imagesize=220px |caption= Si San Jose at ang Batang Hesus, [[Guido Reni]] (c. 1635) |birth_date= [[Bethlehem]],<ref name=newadvent>[http://www.newadvent.org/cathen/08504a.htm Catholic encyclopedia on Saint Joseph]</ref> c.90 BC (ayon sa di-kanonikal na pagsusuri) <ref name=newadvent/> |death_date= [[Nazareth]], Hulyo 20, 18 AD<ref name=newadvent/> (tradisyunal) |canonized_date= |canonized_place= |canonized_by= |venerated_by=[[Catholicism]], [[Anglicanism]], [[Lutheranism]], [[Eastern Orthodox Church|Eastern Orthodoxy]], [[Oriental Orthodox Church|Oriental Orthodoxy]] |attributes=mga kagamitan ng Karpintero, ang batang si Hesus, staff with lily blossoms. |patronage=Simbahang Katolika, unborn children, mga ama, immigrante, mga manggagawa, against doubt and hesitation, at sa magandang kamatayan, Vietnam, Pilipinas. Many others; see [http://www.catholic-forum.com/saints/saintj01.htm]. |major_shrine= |suppressed_date= }} Si '''Jose ''' na mula sa angkan ni [[David]](ayon sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] 1:27; 2:4; 3:23 at [[Ebanghelyo ni Mateo]] 1:16) (Hebreo: יוֹסֵף, kilala rin bilang '''San Jose''', '''Jose ang Nangakong Magpakasal''' (''Joseph the Betrothed''), '''Jose ng Nazaret''', '''Jose ang Manggagawa''' at iba pang mga pamagat) ay nakilala mula sa [[Bagong Tipan]] ng [[Bibliya]] bilang ang asawang lalaki ni [[Mariang Ina ni Hesus]]<ref>{{bibleverse||Matthew|1:16|KJV}}</ref> at bagaman ayon sa tradisyong Kristiyano na hindi siya ang biyolohikal o tunay na ama ni [[Hesus]], siya ang gumanap na pangalawang ama o ama-amahan nito.<ref>Souvay, Charles. (1910) [http://www.newadvent.org/cathen/08504a.htm "St. Joseph"] ''Catholic Encyclopedia'' Tomo VIII. Bagong York: Robert Appleton Company. Nakuha noong [[Enero 22]], [[2008]].</ref><ref>Maier, Paul. ''In the Fullness of Time: a Historian Looks at Christmas, Easter and the Early Church''. Kregel Publications, 1998. p. 77</ref><ref>Lockyer, Herbert. ''All the Divine Names and Titles in the Bible''. Zondervan, 1988. p. 68, 254-255</ref> at ulo ng [[Banal na Mag-anak]]. Itinuturing siyang isang santo ng mga simbahang [[Romano Katoliko]], [[Silanganing Ortodoksiya]], at [[Anglikano]]. Siya ang pintakasing santo para sa Katarungang Panlipunan. Ipinagdiriwang ang kanyang kapistahan tuwing ika-1&nbsp;ng Mayo. ==Kuwento ayon sa Lucas at Mateo== [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng Nazareth sa [[Galilea]] at [[Bethlehem]] sa [[Judea]].]] Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) == Mga sanggunian == {{reflist}} {{usbong|Santo}} {{DEFAULTSORT:Jose, San}} [[Kategorya:Mga santo]] [[Kategorya:Hesus]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] [[Kategorya:Pamilya ni Hesus]] lgapgsy8gwhd7hhezfptnn9lrwue0pp Republic of California 0 68242 1962319 1961640 2022-08-11T19:56:32Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Republika ng California]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Republika ng California]] 77j1ums5yydhikszkosg318pp2newxl Republikang Kaliporniya 0 68243 1962320 1961641 2022-08-11T19:56:42Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Republika ng California]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Republika ng California]] 77j1ums5yydhikszkosg318pp2newxl Californian Republic 0 68450 1962287 1961629 2022-08-11T19:51:22Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Republika ng California]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Republika ng California]] 77j1ums5yydhikszkosg318pp2newxl San José 0 72438 1962325 356922 2022-08-11T19:57:32Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy Jose ang Karpintero 0 72439 1962298 356923 2022-08-11T19:53:12Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy Jose ang Alwagi 0 72440 1962294 356924 2022-08-11T19:52:32Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy Jose ang Anluwage 0 72441 1962296 356925 2022-08-11T19:52:52Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy Jose ang Anluage 0 72442 1962295 356926 2022-08-11T19:52:42Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy Jose ang Anlwage 0 72443 1962297 356927 2022-08-11T19:53:02Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy Saint Joseph the Worker 0 72444 1962323 356929 2022-08-11T19:57:12Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy Joseph the Worker 0 72445 1962305 356930 2022-08-11T19:54:12Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy Joseph the Carpenter 0 72446 1962304 356931 2022-08-11T19:54:02Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy Saint Joseph the Carpenter 0 72447 1962322 356932 2022-08-11T19:57:02Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy St. Joseph the Carpenter 0 72448 1962328 356933 2022-08-11T19:58:02Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy St. Joseph 0 72449 1962327 356934 2022-08-11T19:57:52Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy St. Joseph the Worker 0 72450 1962329 356935 2022-08-11T19:58:12Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy Joseph of Nazareth 0 72452 1962301 356941 2022-08-11T19:53:42Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy Joseph the Betrothed 0 72454 1962302 356943 2022-08-11T19:53:52Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy Jose ang Nangakong Magpakasal 0 72455 1962300 356944 2022-08-11T19:53:32Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy Jose ang Manggagawa 0 72456 1962299 356946 2022-08-11T19:53:22Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy Saint Joseph 0 72457 1962321 356950 2022-08-11T19:56:52Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy Imperyong Seleucid 0 74025 1962459 1951430 2022-08-12T06:36:02Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = Ἀρχή Σελεύκεια<br/>''Arche Seleύkeia'' |conventional_long_name = Imperyong Seleucid |common_name = Seleucia |continent = Asya |region = Sentral Asya |era = [[Hellenistic period]] |government_type = Monarchy |status = |status_text = |year_start = 312 BCE |year_end = 63 BCE |event_start = [[Wars of the Diadochi|Foundation]] |event_end = [[Syria (Roman province)|Annexed by Rome]] |event1 = [[Battle of Ipsus]] |date_event1 = 301 BCE |event2 = [[Roman–Syrian War]] |date_event2 = 192–188 BCE |event3 = [[Treaty of Apamea]] |date_event3 = 188 BCE |event4 = [[Maccabean Revolt]] |date_event4 = 167–160 BC | |p1 = Macedonian Empire |flag_p1 = Vergiasun.svg |s1 = Syria (Roman province){{!}}Province of Syria |flag_s1 = Spqrstone.jpg |s2 = Parthian Empire |flag_s2 = |s3 = Greco-Bactrian Kingdom |flag_s3 = |s4 = Hasmonean kingdom |flag_s4 = |s5 = Magadha |flag_s5 = |s6 = Osroene |flag_s6 = |stat_year1 = 301 BC<ref name=size>{{cite journal|journal=Social Science History |title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D |first=[[Rein Taagepera|Rein]] |last=[[Rein Taagepera|Taagepera]] |volume=3 |issue=3/4 |year=1979 |pages=115–138 |doi=10.2307/1170959 |jstor=1170959}}</ref> |stat_area1 = 3000000 |stat_year2 = 240 BC<ref name=size/> |stat_area2 = 2600000 |stat_year3 = 175 BC<ref name=size/> |stat_area3 = 800000 |stat_year4 = 100 BC <ref name=size/> |stat_area4 = 100000 |image_map = Seleucid301BC.png |image_map_caption = The Seleucid Empire in 301 BC. |capital = [[Seleucia]]<small><br/>(305–240 BC)</small><br/>[[Antioch]]<small><br/>(240–63 BC)</small> |common_languages = [[Greek language|Greek]]<br>[[Old Persian language|Old Persian]]<br>[[Aramaic]]<ref>Richard N. Frye, ''The History of Ancient Iran'', (Ballantyne Ltd, 1984), 164.</ref> |image_coat = Vergiasun.svg |coa_size = 100px |symbol_type = Vergina Sun |symbol = Vergina Sun |religion = [[Religion in ancient Greece|Olympianism]] |leader1 = [[Seleucus I Nicator|Seleucus I]] <small>(first)</small> |leader2 = [[Philip II Philoromaeus|Philip II]] <small>(last)</small> |year_leader1 = 305–281 BC |year_leader2 = 65–63 BC |title_leader = [[List of Seleucid rulers|Basileus]] }} {{History of Greater Iran}} {{History of Iran}} [[File:1stMithritadicwar89BC.svg|thumb|left|250px|Imperyong Seleucid noong ca. 89 BCE>]]] Ang '''Imperyong Seleucid''' ({{IPAc-en|icon|s|ɨ|ˈ|l|uː|s|ɪ|d}}; galing sa {{lang-el|Σελεύκεια}}, ''{{lang|grc-Latn|Seleύkeia}}'') ay isang [[sinaunang Macedonia|Griyego-Macedonianong]] [[panahong Helenistiko|Helenistikong]] estado na pinamunuan ng Dinastiyang Seleucid na itinatag ni [[Seleucus I Nicator]] kasunod ng paghahati ng imperyong nilikha ni [[Dakilang Alejandro]] pagkatapos ng kamatayan nito.<ref name=" Jones, Kenneth Raymond 2006 174 ">{{cite book | author= Jones, Kenneth Raymond |title= Provincial reactions to Roman imperialism: the aftermath of the Jewish revolt, A.D. 66–70, Parts 66–70 |publisher= University of California, Berkeley |year= 2006 |page=174 |isbn= 0-542-82473-6, 9780542824739 |quote=... and the Greeks, or at least the Greco-Macedonian Seleucid Empire, replace the Persians as the Easterners. }}</ref><ref name=" Society for the Promotion of Hellenic Studies (London, England) 1993 211 ">{{cite book | author= Society for the Promotion of Hellenic Studies (London, England) |title= The Journal of Hellenic studies, Volumes 113–114 |publisher= Society for the Promotion of Hellenic Studies |year= 1993 |page=211 |quote= The Seleucid kingdom has traditionally been regarded as basically a Greco-Macedonian state and its rulers thought of as successors to Alexander. }}</ref><ref name=" Baskin, Judith R. ; Seeskin, Kenneth 2010 37 ">{{cite book | author= Baskin, Judith R. ; Seeskin, Kenneth |title= The Cambridge Guide to Jewish History, Religion, and Culture |publisher= Cambridge University Press |year= 2010 |page=37 |isbn= 0-521-68974-0, 9780521689748 |quote= The wars between the two most prominent Greek dynasties, the Ptolemies of Egypt and the Seleucids of Syria, unalterably change the history of the land of Israel…As a result the land of Israel became part of the empire of the Syrian Greek Seleucids. }}</ref><ref name=" Glubb, Sir John Bagot 1967 34 ">{{cite book | author= Glubb, Sir John Bagot |title=Syria, Lebanon, Jordan |publisher=Thames & Hudson |year=1967 |page=34 |oclc=585939 |quote= In addition to the court and the army, Syrian cities were full of Greek businessmen, many of them pure Greeks from Greece. The senior posts in the civil service were also held by Greeks. Although the Ptolemies and the Seleucids were perpetual rivals, both dynasties were Greek and ruled by means of Greek officials and Greek soldiers. Both governments made great efforts to attract immigrants from Greece, thereby adding yet another racial element to the population. }}</ref> Natanggap ni Seleucus ang [[Babilonya]] at mula doon ay nagpalawig ng kanyang mga nasasakupan na nagsasama ng karamihan ng mga teritoryong silanganin ni Alejandro. Sa tugatog ng kapangyarihan nito, ito ay kinabibilangan ng sentral na [[Anatolia]], [[Levant]], [[Mesopotamia]], [[Persia]], [[Afghanistan]], [[Turkmenistan]], [[India]] at [[Pakistan]]. Ang Imperyong Seleucid ay isang pangunahing sentro ng kulturang [[Helenistiko]] na nagpanatili ng kahigitan ng mga kustombre ng mga [[sinaunang Griyego]] kung saan ang mga elitistang pampolitika ay nanaig lalo na sa mga lugar na urbano.<ref name=" Glubb, Sir John Bagot 1967 34 "/><ref name="Steven C. Hause, William S. Maltby 2004 76">{{cite book | author=Steven C. Hause, William S. Maltby |title=Western civilization: a history of European society |publisher=Thomson Wadsworth |year=2004 |page=76 |isbn=0-534-62164-3, 9780534621643 |quote= The Greco-Macedonian Elite. The Seleucids respected the cultural and religious sensibilities of their subjects but preferred to rely on Greek or Macedonian soldiers and administrators for the day-to-day business of governing. The Greek population of the cities, reinforced until the second century BCE by emigration from Greece, formed a dominant, although not especially cohesive, elite. }}</ref><ref name=" Victor, Royce M. 2010 55 ">{{cite book | author= Victor, Royce M. |title= Colonial education and class formation in early Judaism: a postcolonial reading |publisher= Continuum International Publishing Group |year= 2010 |page= 55|isbn= 0-567-24719-8, 9780567247193 |quote= Like other Hellenistic kings, the Seleucids ruled with the help of their “friends” and a Greco-Macedonian elite class separate from the native populations whom they governed. }}</ref><ref name=Brit>'''Britannica''','' Seleucid kingdom'', 2008, O.Ed.</ref> Ang populasyong Griygo ng mga siyudad na bumuo ng mga nananaig na elitista ay napalakas ng emigrasyon mula sa [[Sinaunang Gresya]].<ref name=" Glubb, Sir John Bagot 1967 34 "/><ref name="Steven C. Hause, William S. Maltby 2004 76"/> Ang pagpapalawig na Seleucid tungo sa [[Anatolia]] at Gresya ay biglaang huminto pagkatapos ng mga pagkatalo nito sa mga hukbong Romano. Ang kanilang mga pagtatangka na talunin ang kanilang matandang kaaway na [[Ehiptong Ptolemaiko]] ay napigilan ng mga hinihingi ng mga Romano. Ang karamihan ng bahaging silangain ng imperyo ay nasako ng [[imperyong Parthian]] noong gitnang ika-2 siglo BCE sa ilalim ni [[Mithridates ng Parthia]] ngunit ang mga haring Seleucid ay patuloy na namuno sa isang [[estadong rump]] mula sa [[Syria]] hanggang sa pananakop ng [[Kaharian ng Armenia|haring Armeniano]] na si [[Dakilang Tigranes]] at kanilang huling pagpapatalsik sa kapangyarihan sa ilalim ng Romanong heneral na si [[Pompey]]. ==Kasaysayan== Sinakop ni [[Dakilang Alejandro]] ang [[Imperyong Persa]] ''(Persian)'' sa ilalim ng [[Imperyong Akemenida|huling haring Akemenida]] na si [[Dario III]] sa isang maikling panahon. Si Alejandro ay namatay nang bata at nag-iwan ng isang malawak na imperyo na naging Helenisadong kultura sa isang bahagi. Si Alejandro ay walang mga tagapagmana sa trono at ang imperyo ay inilagay sa kapangyarihan ng isang rehenteng si Perdiccas noong 323 BCE. Ang mga teritoryo ay hinati sa mga heneral ni Alejandro na naging mga [[satrap]] sa paghahati ng [[Babilonya]] noong 323 BCE.Partition of Babylon in 323 BC. Ang mga heneral ni Alejandro(ang [[Diadochi]]) ay nagtunggali sa mga bahagi ng imperyo. Si Ptolomeo na dating heneral at satrap ng Ehipto ang unang humamon sa unang sistema. Ito ay humantong sa pagpanaw ni Perdiccas. Ang paghihimagsik ni Ptolomeo ay humantong sa isang bagong subdibisyon ng imperyo sa paghahati ng Triparadisus noong 320 BCE. Si Seleucus na naging hepeng komander sa ilalim ni Pediccas mula 323 BCE ngunti tumulong na pumaslang sa kanya ay tumanggap ng [[Babilonya]]. Mula sa puntong ito, kanyang pinalawak nang walang habag ang kanyang nasasakupan. Itinatag mismo ni Selecus ang Babilonya noong 312 BCE na taong ginamit bilang petsa ng pagkakatatag ng Imperyong Seleucid. Hindi lamang ang Babilonya ang kanyang pinamunuan kundi pati ang buong bahaging silanganin ng imperyo ni Alejandro. Si Seleucus ay tumungo hanggang sa India kung saan pagkatapos ng 2 taong digmaan ay umabot sa isang kasunduan kay [[Chandragupta Maurya]] kung saan ay nakipagpalitan siya ng mga teritoryong silanganin para sa isang malaking pwers ang 500 elepanteng pangdigma na gumanap ng papel sa Ipsus noong 301 BCE. Pagkatapos ng pagwawagi ni Lysimachus kay [[Antigonus Monophthalmus]] sa labanan ng Ipsus, kinontrol ni Selecus ang silanganing [[Anatolia]] at hilagaang Syria. Sa huling sakop, kanyang itinatag ang isang bagong kabisera sa [[Antioquia]] sa Orontes na isang siyudad na ipinangalan sa kanyang ama. Ang kahaliling kabisera ay itinatag sa Seleucia sa Tigris na hilaga ng Babilonya. Umabot ang imperyo ni Seleucus sa pinakadakilang saklaw nito pagkatapos ng pagkatalos ng kanyang kaalyadong si Lysimachus sa Corupedion noong 281 BC. Pagkatapos ay pinalawig ni Seleucus ang kanyang imperyo sa kanluraning Anatolia. Umasa siyang karagdagang makokontrol ang mga lupain ni Lysimachus sa Europa pangunahin na sa [[Thrace]] at kahit sa mismong [[Macedonia]] ngunit pinaslang siya ni [[Ptolomeo Ceraunus]] sa kanyang pagtuntong sa Europa. Ang kanyang anak at kahaliling si [[Antiochus I Soter]] ay naiwanan ng isang malawak na nasasakupan na binubuo ng halos lahat ng mga bahaging Asyano ng Imperyo ngunit sa pagharap kina Antigonus II Gonatas sa Macedonia at [[Ptolomeo II Philadelphus]] sa Ehipto, napatunayan niyang hindi niya magawang ipagpatuloy ang pananakop ng kanyang ama sa mga bahaging Europeo ng imperyo ni Alejandro. ==Mga pinunong Seleucid== [[Image:Seleuco I Nicatore.JPG|thumb|right|Si [[Seleucus I Nicator]] na tagapagtatag ng Imperyong Seleucid.]] {| class="wikitable" border="1" cellpadding="5" align="center" | style="margin: 1em auto 1em auto; width: 75%" |+'''Mga pinunong Seleucid''' ! style="width:220px;"|King !! style="text-align:center; width:120px;"|Paghahari (BCE) !! style="width:180px;"|(Mga) konsorte !! |Mga komento |- |[[Seleucus I Nicator]] || [[Satrap]] 311–305 BCE <br> King 305 BCE-281 BCE || [[Apama]] || |- |[[Antiochus I Soter]] || co-ruler from 291, ruled 281–261 BCE || [[Stratonice of Syria]] || Co-ruler with his father for 10 years |- |[[Antiochus II Theos]] || 261–246 BCE || [[Laodice I]] <br> [[Berenice (Seleucid queen)|Berenice]] || Berenice was a daughter of [[Ptolemy II Philadelphus|Ptolemy II]] of Egypt. Laodice I had her and her son murdered. |- |[[Seleucus II Callinicus]] || 246–225 BCE || [[Laodice II]] || |- |[[Seleucus III Ceraunus]] (or Soter) || 225–223 BCE || || Seleucus III was assassinated by members of his army. |- |[[Antiochus III the Great]] || 223–187 BCE || [[Laodice III]] <br> Euboea of Chalcis ||Antiochus III was a brother of Seleucus III |- |[[Seleucus IV Philopator]] || 187–175 BCE || [[Laodice IV]] || This was a brother-sister marriage. |- |[[Antiochus IV Epiphanes]] || 175–163 BCE || [[Laodice IV]] || |- |[[Antiochus V Eupator]] || 163–161 BCE || || |- |[[Demetrius I Soter]] || 161–150 BCE || Apama ? <br> [[Laodice V]]? || Son of Seleucus IV Philopator and Laodice IV |- |[[Alexander Balas|Alexander I Balas]] || 150–145 BCE || [[Cleopatra Thea]] || Son of Antiochus IV and [[Laodice IV]] |- |[[Demetrius II Nicator]] || first reign, 145–138 BCE || [[Cleopatra Thea]] || Son of Demetrius I |- |[[Antiochus VI Dionysus]] (or Epiphanes) || 145–140 BCE? || || Son of Alexander Balas and Cleopatra Thea |- |[[Diodotus Tryphon]] || 140–138 BCE || || General who was a regent for Antiochus VI Dionysus. Took the throne after murdering his charge. |- |[[Antiochus VII Sidetes]] (or Euergetes) || 138–129 BCE || [[Cleopatra Thea]] || Son of Demetrius I |- |[[Demetrius II Nicator]] ||second reign, 129–126 BCE || [[Cleopatra Thea]] || Demetrius was murdered at the instigation of his wife Cleopatra Thea. |- |[[Alexander II Zabinas]] ||129-123 BCE || || Counter-king who claimed to be an adoptive son of Antiochus VII Sidetes |- |[[Cleopatra Thea]] ||126-123 BCE) || || Daughter of Ptolemy VI of Egypt. Married to three kings: Alexander Balas, Demetrius II Nicator, and Antiochus VII Sidetes. Mother of Antiochus VI, Seleucus V, Antiochus VIII Grypus, and Antiochus IX Cyzicenus. Coregent with her son Antiochus VIII Grypus. |- |[[Seleucus V Philometor]] || 126/125 BCE || || Murdered by his mother Cleopatra Thea |- |[[Antiochus VIII Grypus]] ||125-96 BCE|| [[Tryphaena]] of Egypt <br> [[Cleopatra Selene I]] of Egypt|| |- |[[Antiochus IX Cyzicenus]] ||114-96 BCE || [[Cleopatra IV of Egypt]] <br> [[Cleopatra Selene I]] of Egypt || |- |[[Seleucus VI Epiphanes]] Nicator ||96-95 BCE || || |- |[[Antiochus X Eusebes]] Philopator || 95–92 BC or 83 BCE || [[Cleopatra Selene I]] || |- |[[Demetrius III Eucaerus]] (or Philopator) || 95–87 BCE || || |- |[[Antiochus XI Epiphanes]] Philadelphus || 95–92 BCE || || |- |[[Philip I Philadelphus]] || 95-84/83 BCE || || |- |[[Antiochus XII Dionysus]] || 87–84 BCE || || |- |([[Tigranes I of Armenia]]) || 83–69 BCE || || |- |[[Seleucus VII Kybiosaktes]] or Philometor || 83–69 BCE || || |- |[[Antiochus XIII Asiaticus]] ||69-64 BCE || || |- |[[Philip II Philoromaeus]] || 65–63 BCE || || |} ===Punong pamilya=== {{familytree/start| summary=Boxes and lines diagram with 40 boxes}} {{familytree | | | | | | | | | | | | AX1 |y| LX1 | | | | | | AX1=Antiochus| LX1=Laodice}} {{familytree | | | | | | | | | | | | | | |!| | | | | | | | }} {{familytree | | | | | | | | | | | | | | S1 |y| Ap1 | | | | S1='''[[Seleucus I Nicator]]''' <br />Kg.&nbsp;305–281| Ap1=[[Apama]]}} {{familytree | | | | | | | | | | | | | | | | |!| | | | | | }} {{familytree | | | | | | | Ac1 | | | Str |y| A1 | | | | | | Ac1=Achaeus| Str=[[Stratonice of Syria|Stratonice]]| A1='''[[Antiochus I Soter]]''' <br />Kg.&nbsp;281–261}} {{familytree | | | | | | | |!| | | | | | |!| | | | | | | | }} {{familytree | | | | | | | And | | | | | A2 |y| L1 | | | | And=[[Andromachus]]| A2='''[[Antiochus II Theos]]''' <br />Kg.&nbsp;261–246| L1=[[Laodice I]]}} {{familytree | | | | | |,|-|^|-|-|.| | | |,|-|^|-|.| | | | }} {{familytree | | | | | Ac2 | | | L2 |y| S2 | | Hie | | | | Ac2='''[[Achaeus (general)|Achaeus]]''' <br />Kg.&nbsp;220–213| L2=[[Laodice II]]| S2='''[[Seleucus II Callinicus]]''' <br />Kg.&nbsp;246–226| Hie='''[[Antiochus Hierax]]''' <br />Kg.&nbsp;240–228}} {{familytree | | | | | | | | | | |,|-|^|-|.| | | | | | | | }} {{familytree | | | | | | | | | | S3 | | A3 |y| L3 | | | | S3='''[[Seleucus III Ceraunus]]''' <br />Kg.&nbsp;226–223| A3='''[[Antiochus III the Great]]''' <br />Kg.&nbsp;223–187| L3=[[Laodice III]]}} {{familytree | | | | | | | | | |,|-|-|-|v|-|-|^|.| | | | | }} {{familytree | | | | | | | | | S4 |y| L5 |y| A4 | | | | | S4='''[[Seleucus IV Philopator]]''' <br />Kg.&nbsp;187–175| L5=Laodice| A4='''[[Antiochus IV Epiphanes]]''' <br />Kg.&nbsp;175–163}} {{familytree | | | | | | | | | | | |!| | | |!| | | | | | | }} {{familytree | | | | | | | Ap2 |y| D1 | | A5 | | | | | | | Ap2=Apama| D1='''[[Demetrius I Soter]]''' <br />Kg.&nbsp;161–150| A5='''[[Antiochus V Eupator]]''' <br />Kg.&nbsp;163–161}} {{familytree | | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{familytree | Al1 |y| Kl1 |y| D2 | | | | | | | | | | A7 | Al1='''[[Alexander Balas|Alexander I Balas]]''' <br />Kg.&nbsp;150–146| Kl1=[[Cleopatra Thea]]| D2='''[[Demetrius II Nicator]]''' <br />Kg.&nbsp;145–125| A7='''[[Antiochus VII Sidetes]]''' <br />Kg.&nbsp;138–129}} {{familytree | | | |!| | | |)|-|-|-|.| | | | | | | | | |!| }} {{familytree | | | A6 | | S5 | | A8 |y| Kl2 | | | | A9 | A6='''[[Antiochus VI Dionysus]]''' <br />Kg.&nbsp;144–142| S5='''[[Seleucus V Philometor]]''' <br />Kg.&nbsp;126–125| A8='''[[Antiochus VIII Grypus]]''' <br />Kg.&nbsp;125–96| Kl2=Cleopatra| A9='''[[Antiochus IX Cyzicenus]]''' <br />Kg.&nbsp;116–96}} {{familytree | |,|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|.| | | |!| }} {{familytree | S6 | | A11 | | P1 | | D3 | | A12 | | A10 | S6='''[[Seleucus VI Epiphanes]]''' <br />Kg.&nbsp;96–95| A11='''[[Antiochus XI Epiphanes]]''' <br />Kg.&nbsp;95–92| P1='''[[Philip I Philadelphus]]''' <br />Kg.&nbsp;95–83| D3='''[[Demetrius III Eucaerus]]''' <br />Kg.&nbsp;95–88| A12='''[[Antiochus XII Dionysus]]''' <br />Kg.&nbsp;87–84| A10='''[[Antiochus X Eusebes]]''' <br />Kg.&nbsp;95–83}} {{familytree | | | | | | | | | |!| | | | | | | | | | | |!| }} {{familytree | | | | | | | | | P2 | | | | | | | | | | A13 | P2='''[[Philip II Philoromaeus]]''' <br />Kg.&nbsp;69–63| A13='''[[Antiochus XIII Asiaticus]]''' <br />Kg.&nbsp;69–64}} {{familytree/end}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Imperyong Seleucid]] [[Kategorya:Sinaunang Syria]] b3byla9sx4kdhvrjlnx0gj9381y8gb3 1962460 1962459 2022-08-12T06:38:56Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = Ἀρχή Σελεύκεια<br/>''Arche Seleύkeia'' |conventional_long_name = Imperyong Seleucid |common_name = Seleucia |continent = Asya |region = Sentral Asya |era = [[Panahong Helenistiko]] |government_type = Monarckiya |status = |status_text = |year_start = 312 BCE |year_end = 63 BCE |event_start = [[Mga Digmaan ng Diadochi]] |event_end = [[Syria (Roman province)|Annexed by Rome]] |event1 = [[Labanan ng Ipsus]] |date_event1 = 301 BCE |event2 = [[Digmaang Romano-Syrio]] |date_event2 = 192–188 BCE |event3 = [[Kasunduan Apamea]] |date_event3 = 188 BCEE |event4 = [[Paghihimagsik na Macabeo]] |date_event4 = 167–160 BCE | |p1 = Kaharian ng Macedonia |flag_p1 = Vergiasun.svg |s1 = Syria (Roman province){{!}}Probinsiya ng Syria |flag_s1 = Spqrstone.jpg |s2 = Imperyong Parto |flag_s2 = |s3 = Kahariang Greko-Baktriyano |flag_s3 = |s4 = Hasmonean kingdom |flag_s4 = |s5 = Magadha |flag_s5 = |s6 = Osroene |flag_s6 = |stat_year1 = 301 BC<ref name=size>{{cite journal|journal=Social Science History |title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D |first=[[Rein Taagepera|Rein]] |last=[[Rein Taagepera|Taagepera]] |volume=3 |issue=3/4 |year=1979 |pages=115–138 |doi=10.2307/1170959 |jstor=1170959}}</ref> |stat_area1 = 3000000 |stat_year2 = 240 BCE<ref name=size/> |stat_area2 = 2600000 |stat_year3 = 175 BCE<ref name=size/> |stat_area3 = 800000 |stat_year4 = 100 BCE <ref name=size/> |stat_area4 = 100000 |image_map = Seleucid301BC.png |image_map_caption = Imperyong Seleucid noong 301 BCE. |capital = [[Seleucia]]<small><br/>(305–240 BC)</small><br/>[[Antioch]]<small><br/>(240–63 BC)</small> |common_languages = [[Greek language|Greek]]<br>[[Old Persian language|Old Persian]]<br>[[Aramaic]]<ref>Richard N. Frye, ''The History of Ancient Iran'', (Ballantyne Ltd, 1984), 164.</ref> |image_coat = Vergiasun.svg |coa_size = 100px |symbol_type = Vergina Sun |symbol = Vergina Sun |religion = [[Religion in ancient Greece|Olympianism]] |leader1 = [[Seleucus I Nicator|Seleucus I]] <small>(first)</small> |leader2 = [[Philip II Philoromaeus|Philip II]] <small>(last)</small> |year_leader1 = 305–281 BCE |year_leader2 = 65–63 BCE |title_leader = [[List of Seleucid rulers|Basileus]] }} {{History of Greater Iran}} {{History of Iran}} [[File:1stMithritadicwar89BC.svg|thumb|left|250px|Imperyong Seleucid noong ca. 89 BCE]] Ang '''Imperyong Seleucid''' ({{IPAc-en|icon|s|ɨ|ˈ|l|uː|s|ɪ|d}}; galing sa {{lang-el|Σελεύκεια}}, ''{{lang|grc-Latn|Seleύkeia}}'') ay isang [[sinaunang Macedonia|Griyego-Macedonianong]] [[panahong Helenistiko|Helenistikong]] estado na pinamunuan ng Dinastiyang Seleucid na itinatag ni [[Seleucus I Nicator]] kasunod ng paghahati ng imperyong nilikha ni [[Dakilang Alejandro]] pagkatapos ng kamatayan nito.<ref name=" Jones, Kenneth Raymond 2006 174 ">{{cite book | author= Jones, Kenneth Raymond |title= Provincial reactions to Roman imperialism: the aftermath of the Jewish revolt, A.D. 66–70, Parts 66–70 |publisher= University of California, Berkeley |year= 2006 |page=174 |isbn= 0-542-82473-6, 9780542824739 |quote=... and the Greeks, or at least the Greco-Macedonian Seleucid Empire, replace the Persians as the Easterners. }}</ref><ref name=" Society for the Promotion of Hellenic Studies (London, England) 1993 211 ">{{cite book | author= Society for the Promotion of Hellenic Studies (London, England) |title= The Journal of Hellenic studies, Volumes 113–114 |publisher= Society for the Promotion of Hellenic Studies |year= 1993 |page=211 |quote= The Seleucid kingdom has traditionally been regarded as basically a Greco-Macedonian state and its rulers thought of as successors to Alexander. }}</ref><ref name=" Baskin, Judith R. ; Seeskin, Kenneth 2010 37 ">{{cite book | author= Baskin, Judith R. ; Seeskin, Kenneth |title= The Cambridge Guide to Jewish History, Religion, and Culture |publisher= Cambridge University Press |year= 2010 |page=37 |isbn= 0-521-68974-0, 9780521689748 |quote= The wars between the two most prominent Greek dynasties, the Ptolemies of Egypt and the Seleucids of Syria, unalterably change the history of the land of Israel…As a result the land of Israel became part of the empire of the Syrian Greek Seleucids. }}</ref><ref name=" Glubb, Sir John Bagot 1967 34 ">{{cite book | author= Glubb, Sir John Bagot |title=Syria, Lebanon, Jordan |publisher=Thames & Hudson |year=1967 |page=34 |oclc=585939 |quote= In addition to the court and the army, Syrian cities were full of Greek businessmen, many of them pure Greeks from Greece. The senior posts in the civil service were also held by Greeks. Although the Ptolemies and the Seleucids were perpetual rivals, both dynasties were Greek and ruled by means of Greek officials and Greek soldiers. Both governments made great efforts to attract immigrants from Greece, thereby adding yet another racial element to the population. }}</ref> Natanggap ni Seleucus ang [[Babilonya]] at mula doon ay nagpalawig ng kanyang mga nasasakupan na nagsasama ng karamihan ng mga teritoryong silanganin ni Alejandro. Sa tugatog ng kapangyarihan nito, ito ay kinabibilangan ng sentral na [[Anatolia]], [[Levant]], [[Mesopotamia]], [[Persia]], [[Afghanistan]], [[Turkmenistan]], [[India]] at [[Pakistan]]. Ang Imperyong Seleucid ay isang pangunahing sentro ng kulturang [[Helenistiko]] na nagpanatili ng kahigitan ng mga kustombre ng mga [[sinaunang Griyego]] kung saan ang mga elitistang pampolitika ay nanaig lalo na sa mga lugar na urbano.<ref name=" Glubb, Sir John Bagot 1967 34 "/><ref name="Steven C. Hause, William S. Maltby 2004 76">{{cite book | author=Steven C. Hause, William S. Maltby |title=Western civilization: a history of European society |publisher=Thomson Wadsworth |year=2004 |page=76 |isbn=0-534-62164-3, 9780534621643 |quote= The Greco-Macedonian Elite. The Seleucids respected the cultural and religious sensibilities of their subjects but preferred to rely on Greek or Macedonian soldiers and administrators for the day-to-day business of governing. The Greek population of the cities, reinforced until the second century BCE by emigration from Greece, formed a dominant, although not especially cohesive, elite. }}</ref><ref name=" Victor, Royce M. 2010 55 ">{{cite book | author= Victor, Royce M. |title= Colonial education and class formation in early Judaism: a postcolonial reading |publisher= Continuum International Publishing Group |year= 2010 |page= 55|isbn= 0-567-24719-8, 9780567247193 |quote= Like other Hellenistic kings, the Seleucids ruled with the help of their “friends” and a Greco-Macedonian elite class separate from the native populations whom they governed. }}</ref><ref name=Brit>'''Britannica''','' Seleucid kingdom'', 2008, O.Ed.</ref> Ang populasyong Griygo ng mga siyudad na bumuo ng mga nananaig na elitista ay napalakas ng emigrasyon mula sa [[Sinaunang Gresya]].<ref name=" Glubb, Sir John Bagot 1967 34 "/><ref name="Steven C. Hause, William S. Maltby 2004 76"/> Ang pagpapalawig na Seleucid tungo sa [[Anatolia]] at Gresya ay biglaang huminto pagkatapos ng mga pagkatalo nito sa mga hukbong Romano. Ang kanilang mga pagtatangka na talunin ang kanilang matandang kaaway na [[Ehiptong Ptolemaiko]] ay napigilan ng mga hinihingi ng mga Romano. Ang karamihan ng bahaging silangain ng imperyo ay nasako ng [[imperyong Parthian]] noong gitnang ika-2 siglo BCE sa ilalim ni [[Mithridates ng Parthia]] ngunit ang mga haring Seleucid ay patuloy na namuno sa isang [[estadong rump]] mula sa [[Syria]] hanggang sa pananakop ng [[Kaharian ng Armenia|haring Armeniano]] na si [[Dakilang Tigranes]] at kanilang huling pagpapatalsik sa kapangyarihan sa ilalim ng Romanong heneral na si [[Pompey]]. ==Kasaysayan== Sinakop ni [[Dakilang Alejandro]] ang [[Imperyong Persa]] ''(Persian)'' sa ilalim ng [[Imperyong Akemenida|huling haring Akemenida]] na si [[Dario III]] sa isang maikling panahon. Si Alejandro ay namatay nang bata at nag-iwan ng isang malawak na imperyo na naging Helenisadong kultura sa isang bahagi. Si Alejandro ay walang mga tagapagmana sa trono at ang imperyo ay inilagay sa kapangyarihan ng isang rehenteng si Perdiccas noong 323 BCE. Ang mga teritoryo ay hinati sa mga heneral ni Alejandro na naging mga [[satrap]] sa paghahati ng [[Babilonya]] noong 323 BCE.Partition of Babylon in 323 BC. Ang mga heneral ni Alejandro(ang [[Diadochi]]) ay nagtunggali sa mga bahagi ng imperyo. Si Ptolomeo na dating heneral at satrap ng Ehipto ang unang humamon sa unang sistema. Ito ay humantong sa pagpanaw ni Perdiccas. Ang paghihimagsik ni Ptolomeo ay humantong sa isang bagong subdibisyon ng imperyo sa paghahati ng Triparadisus noong 320 BCE. Si Seleucus na naging hepeng komander sa ilalim ni Pediccas mula 323 BCE ngunti tumulong na pumaslang sa kanya ay tumanggap ng [[Babilonya]]. Mula sa puntong ito, kanyang pinalawak nang walang habag ang kanyang nasasakupan. Itinatag mismo ni Selecus ang Babilonya noong 312 BCE na taong ginamit bilang petsa ng pagkakatatag ng Imperyong Seleucid. Hindi lamang ang Babilonya ang kanyang pinamunuan kundi pati ang buong bahaging silanganin ng imperyo ni Alejandro. Si Seleucus ay tumungo hanggang sa India kung saan pagkatapos ng 2 taong digmaan ay umabot sa isang kasunduan kay [[Chandragupta Maurya]] kung saan ay nakipagpalitan siya ng mga teritoryong silanganin para sa isang malaking pwers ang 500 elepanteng pangdigma na gumanap ng papel sa Ipsus noong 301 BCE. Pagkatapos ng pagwawagi ni Lysimachus kay [[Antigonus Monophthalmus]] sa labanan ng Ipsus, kinontrol ni Selecus ang silanganing [[Anatolia]] at hilagaang Syria. Sa huling sakop, kanyang itinatag ang isang bagong kabisera sa [[Antioquia]] sa Orontes na isang siyudad na ipinangalan sa kanyang ama. Ang kahaliling kabisera ay itinatag sa Seleucia sa Tigris na hilaga ng Babilonya. Umabot ang imperyo ni Seleucus sa pinakadakilang saklaw nito pagkatapos ng pagkatalos ng kanyang kaalyadong si Lysimachus sa Corupedion noong 281 BC. Pagkatapos ay pinalawig ni Seleucus ang kanyang imperyo sa kanluraning Anatolia. Umasa siyang karagdagang makokontrol ang mga lupain ni Lysimachus sa Europa pangunahin na sa [[Thrace]] at kahit sa mismong [[Macedonia]] ngunit pinaslang siya ni [[Ptolomeo Ceraunus]] sa kanyang pagtuntong sa Europa. Ang kanyang anak at kahaliling si [[Antiochus I Soter]] ay naiwanan ng isang malawak na nasasakupan na binubuo ng halos lahat ng mga bahaging Asyano ng Imperyo ngunit sa pagharap kina Antigonus II Gonatas sa Macedonia at [[Ptolomeo II Philadelphus]] sa Ehipto, napatunayan niyang hindi niya magawang ipagpatuloy ang pananakop ng kanyang ama sa mga bahaging Europeo ng imperyo ni Alejandro. ==Mga pinunong Seleucid== [[Image:Seleuco I Nicatore.JPG|thumb|right|Si [[Seleucus I Nicator]] na tagapagtatag ng Imperyong Seleucid.]] {| class="wikitable" border="1" cellpadding="5" align="center" | style="margin: 1em auto 1em auto; width: 75%" |+'''Mga pinunong Seleucid''' ! style="width:220px;"|King !! style="text-align:center; width:120px;"|Paghahari (BCE) !! style="width:180px;"|(Mga) konsorte !! |Mga komento |- |[[Seleucus I Nicator]] || [[Satrap]] 311–305 BCE <br> King 305 BCE-281 BCE || [[Apama]] || |- |[[Antiochus I Soter]] || co-ruler from 291, ruled 281–261 BCE || [[Stratonice of Syria]] || Co-ruler with his father for 10 years |- |[[Antiochus II Theos]] || 261–246 BCE || [[Laodice I]] <br> [[Berenice (Seleucid queen)|Berenice]] || Berenice was a daughter of [[Ptolemy II Philadelphus|Ptolemy II]] of Egypt. Laodice I had her and her son murdered. |- |[[Seleucus II Callinicus]] || 246–225 BCE || [[Laodice II]] || |- |[[Seleucus III Ceraunus]] (or Soter) || 225–223 BCE || || Seleucus III was assassinated by members of his army. |- |[[Antiochus III the Great]] || 223–187 BCE || [[Laodice III]] <br> Euboea of Chalcis ||Antiochus III was a brother of Seleucus III |- |[[Seleucus IV Philopator]] || 187–175 BCE || [[Laodice IV]] || This was a brother-sister marriage. |- |[[Antiochus IV Epiphanes]] || 175–163 BCE || [[Laodice IV]] || |- |[[Antiochus V Eupator]] || 163–161 BCE || || |- |[[Demetrius I Soter]] || 161–150 BCE || Apama ? <br> [[Laodice V]]? || Son of Seleucus IV Philopator and Laodice IV |- |[[Alexander Balas|Alexander I Balas]] || 150–145 BCE || [[Cleopatra Thea]] || Son of Antiochus IV and [[Laodice IV]] |- |[[Demetrius II Nicator]] || first reign, 145–138 BCE || [[Cleopatra Thea]] || Son of Demetrius I |- |[[Antiochus VI Dionysus]] (or Epiphanes) || 145–140 BCE? || || Son of Alexander Balas and Cleopatra Thea |- |[[Diodotus Tryphon]] || 140–138 BCE || || General who was a regent for Antiochus VI Dionysus. Took the throne after murdering his charge. |- |[[Antiochus VII Sidetes]] (or Euergetes) || 138–129 BCE || [[Cleopatra Thea]] || Son of Demetrius I |- |[[Demetrius II Nicator]] ||second reign, 129–126 BCE || [[Cleopatra Thea]] || Demetrius was murdered at the instigation of his wife Cleopatra Thea. |- |[[Alexander II Zabinas]] ||129-123 BCE || || Counter-king who claimed to be an adoptive son of Antiochus VII Sidetes |- |[[Cleopatra Thea]] ||126-123 BCE) || || Daughter of Ptolemy VI of Egypt. Married to three kings: Alexander Balas, Demetrius II Nicator, and Antiochus VII Sidetes. Mother of Antiochus VI, Seleucus V, Antiochus VIII Grypus, and Antiochus IX Cyzicenus. Coregent with her son Antiochus VIII Grypus. |- |[[Seleucus V Philometor]] || 126/125 BCE || || Murdered by his mother Cleopatra Thea |- |[[Antiochus VIII Grypus]] ||125-96 BCE|| [[Tryphaena]] of Egypt <br> [[Cleopatra Selene I]] of Egypt|| |- |[[Antiochus IX Cyzicenus]] ||114-96 BCE || [[Cleopatra IV of Egypt]] <br> [[Cleopatra Selene I]] of Egypt || |- |[[Seleucus VI Epiphanes]] Nicator ||96-95 BCE || || |- |[[Antiochus X Eusebes]] Philopator || 95–92 BC or 83 BCE || [[Cleopatra Selene I]] || |- |[[Demetrius III Eucaerus]] (or Philopator) || 95–87 BCE || || |- |[[Antiochus XI Epiphanes]] Philadelphus || 95–92 BCE || || |- |[[Philip I Philadelphus]] || 95-84/83 BCE || || |- |[[Antiochus XII Dionysus]] || 87–84 BCE || || |- |([[Tigranes I of Armenia]]) || 83–69 BCE || || |- |[[Seleucus VII Kybiosaktes]] or Philometor || 83–69 BCE || || |- |[[Antiochus XIII Asiaticus]] ||69-64 BCE || || |- |[[Philip II Philoromaeus]] || 65–63 BCE || || |} ===Punong pamilya=== {{familytree/start| summary=Boxes and lines diagram with 40 boxes}} {{familytree | | | | | | | | | | | | AX1 |y| LX1 | | | | | | AX1=Antiochus| LX1=Laodice}} {{familytree | | | | | | | | | | | | | | |!| | | | | | | | }} {{familytree | | | | | | | | | | | | | | S1 |y| Ap1 | | | | S1='''[[Seleucus I Nicator]]''' <br />Kg.&nbsp;305–281| Ap1=[[Apama]]}} {{familytree | | | | | | | | | | | | | | | | |!| | | | | | }} {{familytree | | | | | | | Ac1 | | | Str |y| A1 | | | | | | Ac1=Achaeus| Str=[[Stratonice of Syria|Stratonice]]| A1='''[[Antiochus I Soter]]''' <br />Kg.&nbsp;281–261}} {{familytree | | | | | | | |!| | | | | | |!| | | | | | | | }} {{familytree | | | | | | | And | | | | | A2 |y| L1 | | | | And=[[Andromachus]]| A2='''[[Antiochus II Theos]]''' <br />Kg.&nbsp;261–246| L1=[[Laodice I]]}} {{familytree | | | | | |,|-|^|-|-|.| | | |,|-|^|-|.| | | | }} {{familytree | | | | | Ac2 | | | L2 |y| S2 | | Hie | | | | Ac2='''[[Achaeus (general)|Achaeus]]''' <br />Kg.&nbsp;220–213| L2=[[Laodice II]]| S2='''[[Seleucus II Callinicus]]''' <br />Kg.&nbsp;246–226| Hie='''[[Antiochus Hierax]]''' <br />Kg.&nbsp;240–228}} {{familytree | | | | | | | | | | |,|-|^|-|.| | | | | | | | }} {{familytree | | | | | | | | | | S3 | | A3 |y| L3 | | | | S3='''[[Seleucus III Ceraunus]]''' <br />Kg.&nbsp;226–223| A3='''[[Antiochus III the Great]]''' <br />Kg.&nbsp;223–187| L3=[[Laodice III]]}} {{familytree | | | | | | | | | |,|-|-|-|v|-|-|^|.| | | | | }} {{familytree | | | | | | | | | S4 |y| L5 |y| A4 | | | | | S4='''[[Seleucus IV Philopator]]''' <br />Kg.&nbsp;187–175| L5=Laodice| A4='''[[Antiochus IV Epiphanes]]''' <br />Kg.&nbsp;175–163}} {{familytree | | | | | | | | | | | |!| | | |!| | | | | | | }} {{familytree | | | | | | | Ap2 |y| D1 | | A5 | | | | | | | Ap2=Apama| D1='''[[Demetrius I Soter]]''' <br />Kg.&nbsp;161–150| A5='''[[Antiochus V Eupator]]''' <br />Kg.&nbsp;163–161}} {{familytree | | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{familytree | Al1 |y| Kl1 |y| D2 | | | | | | | | | | A7 | Al1='''[[Alexander Balas|Alexander I Balas]]''' <br />Kg.&nbsp;150–146| Kl1=[[Cleopatra Thea]]| D2='''[[Demetrius II Nicator]]''' <br />Kg.&nbsp;145–125| A7='''[[Antiochus VII Sidetes]]''' <br />Kg.&nbsp;138–129}} {{familytree | | | |!| | | |)|-|-|-|.| | | | | | | | | |!| }} {{familytree | | | A6 | | S5 | | A8 |y| Kl2 | | | | A9 | A6='''[[Antiochus VI Dionysus]]''' <br />Kg.&nbsp;144–142| S5='''[[Seleucus V Philometor]]''' <br />Kg.&nbsp;126–125| A8='''[[Antiochus VIII Grypus]]''' <br />Kg.&nbsp;125–96| Kl2=Cleopatra| A9='''[[Antiochus IX Cyzicenus]]''' <br />Kg.&nbsp;116–96}} {{familytree | |,|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|.| | | |!| }} {{familytree | S6 | | A11 | | P1 | | D3 | | A12 | | A10 | S6='''[[Seleucus VI Epiphanes]]''' <br />Kg.&nbsp;96–95| A11='''[[Antiochus XI Epiphanes]]''' <br />Kg.&nbsp;95–92| P1='''[[Philip I Philadelphus]]''' <br />Kg.&nbsp;95–83| D3='''[[Demetrius III Eucaerus]]''' <br />Kg.&nbsp;95–88| A12='''[[Antiochus XII Dionysus]]''' <br />Kg.&nbsp;87–84| A10='''[[Antiochus X Eusebes]]''' <br />Kg.&nbsp;95–83}} {{familytree | | | | | | | | | |!| | | | | | | | | | | |!| }} {{familytree | | | | | | | | | P2 | | | | | | | | | | A13 | P2='''[[Philip II Philoromaeus]]''' <br />Kg.&nbsp;69–63| A13='''[[Antiochus XIII Asiaticus]]''' <br />Kg.&nbsp;69–64}} {{familytree/end}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Imperyong Seleucid]] [[Kategorya:Sinaunang Syria]] rw23pyjx5d1r8fpt0x7yzsagctgg9t3 Juda 0 77178 1962450 1647794 2022-08-12T06:18:09Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox person/Wikidata}} :''Huwag ikalit sa [[Kaharian ng Juda]] at [[Judea]] Si '''Juda''' o '''Judah''' ay isa sa mga naging anak na lalaki ni [[Jacob]]. Siya rin ang ama ng isa sa [[labindalawang mga tribo ng Israel]]. Ang [[tribo ni Juda]] ang pangunahin sa katimugang bahagi ng bayan ng [[Sinaunang Israel]]. Dating buo ang nasyong ito ng Israel ngunit nahati sa dalawa sa kalaunan: tinawag na Juda ang katimugang bahagi ng Israel. Naging kabisera ng Juda ang [[Sinaunang Herusalem]]. Nagbuhat si [[Hesus]] mula sa [[tribo ng Juda]].<ref name=Biblia6>{{cite-Biblia6|''Judah''}}, ''Dictionary/Concordance'', pahina B6.</ref> ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kaurian:Mga tauhan sa Bibliya]] [[Kaurian:Israel]] [[Kaurian:Herusalem]] [[Kaurian:Hesus]] {{stub}} 97bgygkqxpwrb6q6bsel13nc1fymj3r 1962451 1962450 2022-08-12T06:18:20Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox person/Wikidata}} :''Huwag ikalito sa [[Kaharian ng Juda]] at [[Judea]] Si '''Juda''' o '''Judah''' ay isa sa mga naging anak na lalaki ni [[Jacob]]. Siya rin ang ama ng isa sa [[labindalawang mga tribo ng Israel]]. Ang [[tribo ni Juda]] ang pangunahin sa katimugang bahagi ng bayan ng [[Sinaunang Israel]]. Dating buo ang nasyong ito ng Israel ngunit nahati sa dalawa sa kalaunan: tinawag na Juda ang katimugang bahagi ng Israel. Naging kabisera ng Juda ang [[Sinaunang Herusalem]]. Nagbuhat si [[Hesus]] mula sa [[tribo ng Juda]].<ref name=Biblia6>{{cite-Biblia6|''Judah''}}, ''Dictionary/Concordance'', pahina B6.</ref> ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kaurian:Mga tauhan sa Bibliya]] [[Kaurian:Israel]] [[Kaurian:Herusalem]] [[Kaurian:Hesus]] {{stub}} gsk59rsrsjrcz6uibl297gc36htbjxu Herodes Antipas 0 112055 1962513 1401194 2022-08-12T07:49:32Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Nuremberg chronicles f 096v 1.png|right|180px]] Si '''Herodes Antipas'''<ref name=Biblia/> (pinaikling Antipatros) (bago ang 20 BCE;– pagkaraan ng 39 CE) ay isang pinuno ng [[Galilea]] at [[Perea]] noong unang daang taon CE, na nagtangan ng pamagat na [[tetrarka]] ("pinuno ng isang ika-apat"). Higit na kilala siya sa ngayon dahil sa kanyang naging gampanin sa mga pangyayaring humantong sa pagpapakitil ng buhay nina [[Juan Bautista]]<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Herodes Antipas}}, talababa 31, pahina 1538.</ref> at [[Hesus ng Nasaret]], na kapwa nagmula sa mga pagsasalaysay ng mga kaganapang nasa [[Bagong Tipan]] at sa paglalarawan ng mga pangyayaring ito sa pamamagitan ng makabagong midya, katulad ng [[pelikula]]. ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater the Idumaean]]<br>prokurado ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>governor of Jerusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>king of Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Tingnan din== *[[Kahariang Herodiano]] == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] {{stub|Talambuhay|Bibliya|Kasaysayan}} ja4mbprhap42mck0cpcp8ugi6npebhk 1962514 1962513 2022-08-12T07:50:10Z Xsqwiypb 120901 /* Angkang Herodiano */ wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Nuremberg chronicles f 096v 1.png|right|180px]] Si '''Herodes Antipas'''<ref name=Biblia/> (pinaikling Antipatros) (bago ang 20 BCE;– pagkaraan ng 39 CE) ay isang pinuno ng [[Galilea]] at [[Perea]] noong unang daang taon CE, na nagtangan ng pamagat na [[tetrarka]] ("pinuno ng isang ika-apat"). Higit na kilala siya sa ngayon dahil sa kanyang naging gampanin sa mga pangyayaring humantong sa pagpapakitil ng buhay nina [[Juan Bautista]]<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Herodes Antipas}}, talababa 31, pahina 1538.</ref> at [[Hesus ng Nasaret]], na kapwa nagmula sa mga pagsasalaysay ng mga kaganapang nasa [[Bagong Tipan]] at sa paglalarawan ng mga pangyayaring ito sa pamamagitan ng makabagong midya, katulad ng [[pelikula]]. ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater the Idumaean]]<br>prokurado ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>governor of Jerusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>hari ng Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Tingnan din== *[[Kahariang Herodiano]] == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] {{stub|Talambuhay|Bibliya|Kasaysayan}} tgfvjz1pu5zyqgxjc1meey17d7pv75h 1962520 1962514 2022-08-12T07:55:49Z Xsqwiypb 120901 /* Angkang Herodiano */ wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Nuremberg chronicles f 096v 1.png|right|180px]] Si '''Herodes Antipas'''<ref name=Biblia/> (pinaikling Antipatros) (bago ang 20 BCE;– pagkaraan ng 39 CE) ay isang pinuno ng [[Galilea]] at [[Perea]] noong unang daang taon CE, na nagtangan ng pamagat na [[tetrarka]] ("pinuno ng isang ika-apat"). Higit na kilala siya sa ngayon dahil sa kanyang naging gampanin sa mga pangyayaring humantong sa pagpapakitil ng buhay nina [[Juan Bautista]]<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Herodes Antipas}}, talababa 31, pahina 1538.</ref> at [[Hesus ng Nasaret]], na kapwa nagmula sa mga pagsasalaysay ng mga kaganapang nasa [[Bagong Tipan]] at sa paglalarawan ng mga pangyayaring ito sa pamamagitan ng makabagong midya, katulad ng [[pelikula]]. ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater ang Idumaeo]]<br>prokurador ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>governor of Jerusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>hari ng Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Tingnan din== *[[Kahariang Herodiano]] == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] {{stub|Talambuhay|Bibliya|Kasaysayan}} rz96mmxlpq1mox64ltsqh3grrw2nn5z 1962522 1962520 2022-08-12T07:59:00Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox royalty |name = Herodes Antipas |title = Tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]] |image = Herod Antipas.jpg |caption = [[Herodian coinage|Barya ni Herodes Antipas]] |reign = 4 BCE – 39 CE |predecessor = [[Dakilang Herodes]] |successor = [[Agrippa I]] |spouse 1 = [[Phasa'el|Phasaelis of Nabataea]] |spouse 2 = [[Herodias]] |dynasty = [[Kahariang Herodiano]] |father = [[Dakilang Herodes]] |mother = [[Malthace]] |birth_date = Bago ang 20 BCE |death_date = Pagkatapos ng 39 CE |death_place = [[Gallia]] |}} Si '''Herodes Antipas'''<ref name=Biblia/> (pinaikling Antipatros) (bago ang 20 BCE;– pagkaraan ng 39 CE) ay isang pinuno ng [[Galilea]] at [[Perea]] noong unang daang taon CE, na nagtangan ng pamagat na [[tetrarka]] ("pinuno ng isang ika-apat") ng [[Kahariang Herodiano]]. Higit na kilala siya sa ngayon dahil sa kanyang naging gampanin sa mga pangyayaring humantong sa pagpapakitil ng buhay nina [[Juan Bautista]]<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Herodes Antipas}}, talababa 31, pahina 1538.</ref> at [[Hesus ng Nasaret]], na kapwa nagmula sa mga pagsasalaysay ng mga kaganapang nasa [[Bagong Tipan]] at sa paglalarawan ng mga pangyayaring ito sa pamamagitan ng makabagong midya, katulad ng [[pelikula]]. ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater ang Idumaeo]]<br>prokurador ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>governor of Jerusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>hari ng Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Tingnan din== *[[Kahariang Herodiano]] == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] {{stub|Talambuhay|Bibliya|Kasaysayan}} o8zq61zaet43qcl2wvlo52csu9z277k 1962524 1962522 2022-08-12T08:07:45Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox royalty |name = Herodes Antipas |title = Tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]] |image = Herod Antipas.jpg |caption = [[Herodian coinage|Barya ni Herodes Antipas]] |reign = 4 BCE – 39 CE |predecessor = [[Dakilang Herodes]] |successor = [[Agrippa I]] |spouse 1 = [[Phasa'el|Phasaelis of Nabataea]] |spouse 2 = [[Herodias]] |dynasty = [[Kahariang Herodiano]] |father = [[Dakilang Herodes]] |mother = [[Malthace]] |birth_date = Bago ang 20 BCE |death_date = Pagkatapos ng 39 CE |death_place = [[Gallia]] |}} Si '''Herodes Antipas'''<ref name=Biblia/> (pinaikling Antipatros) (bago ang 20 BCE;– pagkaraan ng 39 CE) ay isang pinuno ng [[Galilea]] at [[Perea]] noong unang daang taon CE, na nagtangan ng pamagat na [[tetrarka]] ("pinuno ng isang ika-apat") ng [[Kahariang Herodiano]]. Higit na kilala siya sa ngayon dahil sa kanyang naging gampanin sa mga pangyayaring humantong sa pagpapakitil ng buhay nina [[Juan Bautista]]<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Herodes Antipas}}, talababa 31, pahina 1538.</ref> at [[Hesus ng Nasaret]], na kapwa nagmula sa mga pagsasalaysay ng mga kaganapang nasa [[Bagong Tipan]] at sa paglalarawan ng mga pangyayaring ito sa pamamagitan ng makabagong midya, katulad ng [[pelikula]]. ==Sa Bibliya== Dahil sa kawalan ng ebidensiyang historikal, iminungkahi ng ilang mga historyan gayana nina Jensen at [[Robin Lane Fox]] na ang paglilitis ni Herodes Antipas kay [[Hesus]] ay hindi nangyari sa kasaysayan.<ref>Jensen 121.</ref><ref> For example, [[Robin Lane Fox]], an English historian, alleges that the story was invented based on [[Psalm 2]], in which "the kings of the earth" are described as opposing the Lord's "[[anointing#The Messiah|anointed]]", and also served to show that the authorities failed to find grounds for convicting Jesus.<ref>Lane Fox 297, citing {{Bibleverse||Psalm|2:2|NRSV}} (also quoted in {{Bibleverse||Acts|4:26|NRSV}}).</ref> ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater ang Idumaeo]]<br>prokurador ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>governor of Jerusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>hari ng Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Tingnan din== *[[Kahariang Herodiano]] == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] {{stub|Talambuhay|Bibliya|Kasaysayan}} 6xzyqnvje53ahbsdhb3i2vzxbbeuxel 1962525 1962524 2022-08-12T08:08:14Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox royalty |name = Herodes Antipas |title = Tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]] |image = Herod Antipas.jpg |caption = [[Herodian coinage|Barya ni Herodes Antipas]] |reign = 4 BCE – 39 CE |predecessor = [[Dakilang Herodes]] |successor = [[Agrippa I]] |spouse 1 = [[Phasa'el|Phasaelis of Nabataea]] |spouse 2 = [[Herodias]] |dynasty = [[Kahariang Herodiano]] |father = [[Dakilang Herodes]] |mother = [[Malthace]] |birth_date = Bago ang 20 BCE |death_date = Pagkatapos ng 39 CE |death_place = [[Gallia]] |}} Si '''Herodes Antipas'''<ref name=Biblia/> (pinaikling Antipatros) (bago ang 20 BCE;– pagkaraan ng 39 CE) ay isang pinuno ng [[Galilea]] at [[Perea]] noong unang daang taon CE, na nagtangan ng pamagat na [[tetrarka]] ("pinuno ng isang ika-apat") ng [[Kahariang Herodiano]]. Higit na kilala siya sa ngayon dahil sa kanyang naging gampanin sa mga pangyayaring humantong sa pagpapakitil ng buhay nina [[Juan Bautista]]<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Herodes Antipas}}, talababa 31, pahina 1538.</ref> at [[Hesus ng Nasaret]], na kapwa nagmula sa mga pagsasalaysay ng mga kaganapang nasa [[Bagong Tipan]] at sa paglalarawan ng mga pangyayaring ito sa pamamagitan ng makabagong midya, katulad ng [[pelikula]]. ==Sa Bibliya== Dahil sa kawalan ng ebidensiyang historikal, iminungkahi ng ilang mga historyan gayana nina Jensen at [[Robin Lane Fox]] na ang paglilitis ni Herodes Antipas kay [[Hesus]] ay hindi nangyari sa kasaysayan.<ref>Jensen 121.</ref><ref> For example, [[Robin Lane Fox]], an English historian, alleges that the story was invented based on [[Psalm 2]], in which "the kings of the earth" are described as opposing the Lord's "[[anointing#The Messiah|anointed]]", and also served to show that the authorities failed to find grounds for convicting Jesus. Lane Fox 297, citing {{Bibleverse||Psalm|2:2|NRSV}} (also quoted in {{Bibleverse||Acts|4:26|NRSV}}).</ref> ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater ang Idumaeo]]<br>prokurador ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>governor of Jerusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>hari ng Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Tingnan din== *[[Kahariang Herodiano]] == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] {{stub|Talambuhay|Bibliya|Kasaysayan}} 2ri6ldsxkbod2bang7s5px1qpnz4pm5 1962526 1962525 2022-08-12T08:08:27Z Xsqwiypb 120901 /* Sa Bibliya */ wikitext text/x-wiki {{Infobox royalty |name = Herodes Antipas |title = Tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]] |image = Herod Antipas.jpg |caption = [[Herodian coinage|Barya ni Herodes Antipas]] |reign = 4 BCE – 39 CE |predecessor = [[Dakilang Herodes]] |successor = [[Agrippa I]] |spouse 1 = [[Phasa'el|Phasaelis of Nabataea]] |spouse 2 = [[Herodias]] |dynasty = [[Kahariang Herodiano]] |father = [[Dakilang Herodes]] |mother = [[Malthace]] |birth_date = Bago ang 20 BCE |death_date = Pagkatapos ng 39 CE |death_place = [[Gallia]] |}} Si '''Herodes Antipas'''<ref name=Biblia/> (pinaikling Antipatros) (bago ang 20 BCE;– pagkaraan ng 39 CE) ay isang pinuno ng [[Galilea]] at [[Perea]] noong unang daang taon CE, na nagtangan ng pamagat na [[tetrarka]] ("pinuno ng isang ika-apat") ng [[Kahariang Herodiano]]. Higit na kilala siya sa ngayon dahil sa kanyang naging gampanin sa mga pangyayaring humantong sa pagpapakitil ng buhay nina [[Juan Bautista]]<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Herodes Antipas}}, talababa 31, pahina 1538.</ref> at [[Hesus ng Nasaret]], na kapwa nagmula sa mga pagsasalaysay ng mga kaganapang nasa [[Bagong Tipan]] at sa paglalarawan ng mga pangyayaring ito sa pamamagitan ng makabagong midya, katulad ng [[pelikula]]. ==Sa Bibliya== Dahil sa kawalan ng ebidensiyang historikal, iminungkahi ng ilang mga historyan gaya nina Jensen at [[Robin Lane Fox]] na ang paglilitis ni Herodes Antipas kay [[Hesus]] ay hindi nangyari sa kasaysayan.<ref>Jensen 121.</ref><ref> For example, [[Robin Lane Fox]], an English historian, alleges that the story was invented based on [[Psalm 2]], in which "the kings of the earth" are described as opposing the Lord's "[[anointing#The Messiah|anointed]]", and also served to show that the authorities failed to find grounds for convicting Jesus. Lane Fox 297, citing {{Bibleverse||Psalm|2:2|NRSV}} (also quoted in {{Bibleverse||Acts|4:26|NRSV}}).</ref> ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater ang Idumaeo]]<br>prokurador ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>governor of Jerusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>hari ng Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Tingnan din== *[[Kahariang Herodiano]] == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] {{stub|Talambuhay|Bibliya|Kasaysayan}} k69kgt8l31tjfiwphln5otg37a2xr83 Herodes Arquelao 0 112065 1962493 1401195 2022-08-12T07:31:44Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki Si '''Herodes Arquelao''' (Ingles: '''Herod Archelaus''', Sinaunang Griyego: Ἡρῴδης Ἀρχέλαος, Hērōidēs Archelaos; 23 BCE – c. 18 CE) ang [[etnarko]] ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]] kabilang ang mga siyudad ng [[Caesarea]] at [[Jaffa]] sa loob ng siyam na taon mula 4 BCE hanggang 6 CE. Si Herodes Arqulao ay tinanggal ng Emperador ng [[Imperyong Romano]] na si [[Cesar Augusto]] nang ang [[Judea (lalawigang Romano)]] ay nabuo sa ilalim ng pamumunong Romano sa panahon ng [[Censo ni Quirinio]]. Siya ang anak ni [[Dakilang Herodes]] at [[Samaritano]]ng si [[Malthace]] at kapatid ni [[Herodes Antipas]] at kalahating kapatid ni [[Herodes Felipe (tetrarka)]]. Siya ang nagmana ng kalahati ng [[Kahariang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ng kanyang amang si [[Dakilang Herodes]] noong 4 BCE. == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Mga sinaunang Romano]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] [[Kategorya:Mga Romano]] {{stub|Talambuhay|Bibliya|Kasaysayan}} 0fvnneb42fezcwapibyne4dp2q2tw84 1962494 1962493 2022-08-12T07:33:57Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng [[Dinastiyang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ni Dakilang Herodes. Ang [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]] ay nasa ilalim ni [[Herodes Arquelao]], [[Iturea]] sa ilalim ni [[Herod Felipe]], at ang [[Galilea]] at [[Perea]] ay nasa sa ilalim ni [[Herodes Antipas]].]] Si '''Herodes Arquelao''' (Ingles: '''Herod Archelaus''', Sinaunang Griyego: Ἡρῴδης Ἀρχέλαος, Hērōidēs Archelaos; 23 BCE – c. 18 CE) ang [[etnarko]] ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]] kabilang ang mga siyudad ng [[Caesarea]] at [[Jaffa]] sa loob ng siyam na taon mula 4 BCE hanggang 6 CE. Si Herodes Arqulao ay tinanggal ng Emperador ng [[Imperyong Romano]] na si [[Cesar Augusto]] nang ang [[Judea (lalawigang Romano)]] ay nabuo sa ilalim ng pamumunong Romano sa panahon ng [[Censo ni Quirinio]]. Siya ang anak ni [[Dakilang Herodes]] at [[Samaritano]]ng si [[Malthace]] at kapatid ni [[Herodes Antipas]] at kalahating kapatid ni [[Herodes Felipe (tetrarka)]]. Siya ang nagmana ng kalahati ng [[Kahariang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ng kanyang amang si [[Dakilang Herodes]] noong 4 BCE. == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Mga sinaunang Romano]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] [[Kategorya:Mga Romano]] {{stub|Talambuhay|Bibliya|Kasaysayan}} t25q8svp57ym53wzuo03fekuf4kkj4k 1962511 1962494 2022-08-12T07:47:55Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng [[Dinastiyang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ni Dakilang Herodes. Ang [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]] ay nasa ilalim ni [[Herodes Arquelao]], [[Iturea]] sa ilalim ni [[Herod Felipe]], at ang [[Galilea]] at [[Perea]] ay nasa sa ilalim ni [[Herodes Antipas]].]] Si '''Herodes Arquelao''' (Ingles: '''Herod Archelaus''', Sinaunang Griyego: Ἡρῴδης Ἀρχέλαος, Hērōidēs Archelaos; 23 BCE – c. 18 CE) ang [[etnarko]] ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]] kabilang ang mga siyudad ng [[Caesarea]] at [[Jaffa]] sa loob ng siyam na taon mula 4 BCE hanggang 6 CE. Si Herodes Arqulao ay tinanggal ng Emperador ng [[Imperyong Romano]] na si [[Cesar Augusto]] nang ang [[Judea (lalawigang Romano)]] ay nabuo sa ilalim ng pamumunong Romano sa panahon ng [[Censo ni Quirinio]]. Siya ang anak ni [[Dakilang Herodes]] at [[Samaritano]]ng si [[Malthace]] at kapatid ni [[Herodes Antipas]] at kalahating kapatid ni [[Herodes Felipe (tetrarka)]]. Siya ang nagmana ng kalahati ng [[Kahariang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ng kanyang amang si [[Dakilang Herodes]] noong 4 BCE. ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater the Idumaean]]<br>prokurado ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>governor of Jerusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>king of Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Tingnan din== *[[Kahariang Herodiano]] == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Mga sinaunang Romano]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] [[Kategorya:Mga Romano]] {{stub|Talambuhay|Bibliya|Kasaysayan}} av88i602sbidh53qkdn7m2094enwdza 1962516 1962511 2022-08-12T07:51:02Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng [[Dinastiyang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ni Dakilang Herodes. Ang [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]] ay nasa ilalim ni [[Herodes Arquelao]], [[Iturea]] sa ilalim ni [[Herod Felipe]], at ang [[Galilea]] at [[Perea]] ay nasa sa ilalim ni [[Herodes Antipas]].]] Si '''Herodes Arquelao''' (Ingles: '''Herod Archelaus''', Sinaunang Griyego: Ἡρῴδης Ἀρχέλαος, Hērōidēs Archelaos; 23 BCE – c. 18 CE) ang [[etnarko]] ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]] kabilang ang mga siyudad ng [[Caesarea]] at [[Jaffa]] sa loob ng siyam na taon mula 4 BCE hanggang 6 CE. Si Herodes Arqulao ay tinanggal ng Emperador ng [[Imperyong Romano]] na si [[Cesar Augusto]] nang ang [[Judea (lalawigang Romano)]] ay nabuo sa ilalim ng pamumunong Romano sa panahon ng [[Censo ni Quirinio]]. Siya ang anak ni [[Dakilang Herodes]] at [[Samaritano]]ng si [[Malthace]] at kapatid ni [[Herodes Antipas]] at kalahating kapatid ni [[Herodes Felipe (tetrarka)]]. Siya ang nagmana ng kalahati ng [[Kahariang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ng kanyang amang si [[Dakilang Herodes]] noong 4 BCE. ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater the Idumaean]]<br>prokurado ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>governor of Jerusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>Hari ng Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Tingnan din== *[[Kahariang Herodiano]] == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Mga sinaunang Romano]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] [[Kategorya:Mga Romano]] {{stub|Talambuhay|Bibliya|Kasaysayan}} t2a7bson7b9drym3kog5n6x9cv4z9h3 1962528 1962516 2022-08-12T08:10:46Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng [[Dinastiyang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ni Dakilang Herodes. Ang [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]] ay nasa ilalim ni [[Herodes Arquelao]], [[Iturea]] sa ilalim ni [[Herod Felipe]], at ang [[Galilea]] at [[Perea]] ay nasa sa ilalim ni [[Herodes Antipas]].]] Si '''Herodes Arquelao''' (Ingles: '''Herod Archelaus''', Sinaunang Griyego: Ἡρῴδης Ἀρχέλαος, Hērōidēs Archelaos; 23 BCE – c. 18 CE) ang [[etnarko]] ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]] kabilang ang mga siyudad ng [[Caesarea]] at [[Jaffa]] sa loob ng siyam na taon mula 4 BCE hanggang 6 CE. Si Herodes Arqulao ay tinanggal ng Emperador ng [[Imperyong Romano]] na si [[Cesar Augusto]] nang ang [[Judea (lalawigang Romano)]] ay nabuo sa ilalim ng pamumunong Romano sa panahon ng [[Censo ni Quirinio]]. Siya ang anak ni [[Dakilang Herodes]] at [[Samaritano]]ng si [[Malthace]] at kapatid ni [[Herodes Antipas]] at kalahating kapatid ni [[Herodes Felipe (tetrarka)]]. Siya ang nagmana ng kalahati ng [[Kahariang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ng kanyang amang si [[Dakilang Herodes]] noong 4 BCE. ==Kapanganakan ni Hesus=== [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng Nazareth sa [[Galilea]] at [[Bethlehem]] sa [[Judea]].]] Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater the Idumaean]]<br>prokurado ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>governor of Jerusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>Hari ng Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Tingnan din== *[[Kahariang Herodiano]] == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Mga sinaunang Romano]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] [[Kategorya:Mga Romano]] {{stub|Talambuhay|Bibliya|Kasaysayan}} 44afoblxxsqxzbcquxh8beyhmku71y1 1962529 1962528 2022-08-12T08:10:58Z Xsqwiypb 120901 /* Kapanganakan ni Hesus= */ wikitext text/x-wiki [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng [[Dinastiyang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ni Dakilang Herodes. Ang [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]] ay nasa ilalim ni [[Herodes Arquelao]], [[Iturea]] sa ilalim ni [[Herod Felipe]], at ang [[Galilea]] at [[Perea]] ay nasa sa ilalim ni [[Herodes Antipas]].]] Si '''Herodes Arquelao''' (Ingles: '''Herod Archelaus''', Sinaunang Griyego: Ἡρῴδης Ἀρχέλαος, Hērōidēs Archelaos; 23 BCE – c. 18 CE) ang [[etnarko]] ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]] kabilang ang mga siyudad ng [[Caesarea]] at [[Jaffa]] sa loob ng siyam na taon mula 4 BCE hanggang 6 CE. Si Herodes Arqulao ay tinanggal ng Emperador ng [[Imperyong Romano]] na si [[Cesar Augusto]] nang ang [[Judea (lalawigang Romano)]] ay nabuo sa ilalim ng pamumunong Romano sa panahon ng [[Censo ni Quirinio]]. Siya ang anak ni [[Dakilang Herodes]] at [[Samaritano]]ng si [[Malthace]] at kapatid ni [[Herodes Antipas]] at kalahating kapatid ni [[Herodes Felipe (tetrarka)]]. Siya ang nagmana ng kalahati ng [[Kahariang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ng kanyang amang si [[Dakilang Herodes]] noong 4 BCE. ==Kapanganakan ni Hesus== [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng Nazareth sa [[Galilea]] at [[Bethlehem]] sa [[Judea]].]] Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater the Idumaean]]<br>prokurado ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>governor of Jerusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>Hari ng Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Tingnan din== *[[Kahariang Herodiano]] == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Mga sinaunang Romano]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] [[Kategorya:Mga Romano]] {{stub|Talambuhay|Bibliya|Kasaysayan}} ooym4o8dfe7yfdoan23sgb5rh4tynzo 1962530 1962529 2022-08-12T08:11:45Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng [[Dinastiyang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ni Dakilang Herodes. Ang [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]] ay nasa ilalim ni [[Herodes Arquelao]], [[Iturea]] sa ilalim ni [[Herod Felipe]], at ang [[Galilea]] at [[Perea]] ay nasa sa ilalim ni [[Herodes Antipas]].]] Si '''Herodes Arquelao''' (Ingles: '''Herod Archelaus''', Sinaunang Griyego: Ἡρῴδης Ἀρχέλαος, Hērōidēs Archelaos; 23 BCE – c. 18 CE) ang [[etnarko]] ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]] kabilang ang mga siyudad ng [[Caesarea]] at [[Jaffa]] sa loob ng siyam na taon mula 4 BCE hanggang 6 CE. Si Herodes Arqulao ay tinanggal ng Emperador ng [[Imperyong Romano]] na si [[Cesar Augusto]] nang ang [[Judea (lalawigang Romano)]] ay nabuo sa ilalim ng pamumunong Romano sa panahon ng [[Censo ni Quirinio]]. Siya ang anak ni [[Dakilang Herodes]] at [[Samaritano]]ng si [[Malthace]] at kapatid ni [[Herodes Antipas]] at kalahating kapatid ni [[Herodes Felipe (tetrarka)]]. Siya ang nagmana ng kalahati ng [[Kahariang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ng kanyang amang si [[Dakilang Herodes]] noong 4 BCE. ==Papel sa kapanganakan ni Hesus sa Bibliya== Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater the Idumaean]]<br>prokurado ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>governor of Jerusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>Hari ng Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Tingnan din== *[[Kahariang Herodiano]] == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Mga sinaunang Romano]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] [[Kategorya:Mga Romano]] {{stub|Talambuhay|Bibliya|Kasaysayan}} q8d0cei076lvg630q2rlb8k0d4tes9n 1962531 1962530 2022-08-12T08:11:54Z Xsqwiypb 120901 /* Papel sa kapanganakan ni Hesus sa Bibliya */ wikitext text/x-wiki [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng [[Dinastiyang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ni Dakilang Herodes. Ang [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]] ay nasa ilalim ni [[Herodes Arquelao]], [[Iturea]] sa ilalim ni [[Herod Felipe]], at ang [[Galilea]] at [[Perea]] ay nasa sa ilalim ni [[Herodes Antipas]].]] Si '''Herodes Arquelao''' (Ingles: '''Herod Archelaus''', Sinaunang Griyego: Ἡρῴδης Ἀρχέλαος, Hērōidēs Archelaos; 23 BCE – c. 18 CE) ang [[etnarko]] ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]] kabilang ang mga siyudad ng [[Caesarea]] at [[Jaffa]] sa loob ng siyam na taon mula 4 BCE hanggang 6 CE. Si Herodes Arqulao ay tinanggal ng Emperador ng [[Imperyong Romano]] na si [[Cesar Augusto]] nang ang [[Judea (lalawigang Romano)]] ay nabuo sa ilalim ng pamumunong Romano sa panahon ng [[Censo ni Quirinio]]. Siya ang anak ni [[Dakilang Herodes]] at [[Samaritano]]ng si [[Malthace]] at kapatid ni [[Herodes Antipas]] at kalahating kapatid ni [[Herodes Felipe (tetrarka)]]. Siya ang nagmana ng kalahati ng [[Kahariang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ng kanyang amang si [[Dakilang Herodes]] noong 4 BCE. ==Papel sa kapanganakan ni Hesus ayon sa Bibliya== Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater the Idumaean]]<br>prokurado ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>governor of Jerusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>Hari ng Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Tingnan din== *[[Kahariang Herodiano]] == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Mga sinaunang Romano]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] [[Kategorya:Mga Romano]] {{stub|Talambuhay|Bibliya|Kasaysayan}} j739dwxpkfyvsd5wg75vbsf58futlr9 Herodes ang Dakila 0 112095 1962354 1961751 2022-08-12T00:52:42Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:HerodtheGreat2.jpg|thumb|right|Isang kathang-isip na paglalarawan ng wangis ni Herodes na Dakila.]] Si '''Herodes''' ({{lang-he|הוֹרְדוֹס}}, ''Horodos'', [[Griyegong Koine|Griyego]]: {{Polytonic|Ἡρῴδης}}, ''Hērōdēs''), kilala rin bilang '''Herodes I''', '''Herodes, ang Dakila''', o '''Herodes na Dakila''' (ipinanganak noong 74 BCE&nbsp;– namatay noong 4 BCE sa [[Jerico]]), ay isang [[Imperyong Romano|Romanong]] [[kliyenteng estado|kliyenteng hari]] ng [[Hudea]].<ref>Aryeh Kasher, Eliezer Witztum, Karen Gold (tagapagsalin), ''King Herod: a persecuted persecutor : a case study in psychohistory and psychobiography'', Walter de Gruyter, 2007</ref> Malimit siyang ikinalilito sa kanyang anak na lalaking si [[Herodes Antipas]], na kabilang din sa [[Dinastiyang Herodiano]] at pinuno ng [[Galilea]] (4 BCE - 39 CE) noong kapanahunan nina [[Juan Bautista]] at [[Hesus ng Nasaret]]. Kilala si Herodes ang Dakila dahil sa kanyang mga proyekto ng dambuhalang mga gusali at iba pang mga bahagi ng sinaunang mundo, kabilang ang muling pagtatayo ng [[Pangalawang Templo]] sa [[Herusalem]], na paminsan-minsang tinatawag na [[Templo ni Herodes]], na sinimulan noong 20 BCE at ginagawa pa noong kapanahunan ni Hesus. Nang mamatay si Dakilang Herodes noong 4 BCE, ang kanyang Kaharian ay nahati sa kanyangn tatlong anak na lalake:Sina [[Herodes Arquelao]] na [[etnarko]] ng [[Judea]], [[Samaria]] at [[Idumea]] mula 4 BCE hanggang 6 CE, si [[Herod Felipe]] na [[tetrarko]] ng [[Iturea]] mula 4 BCE haggang 34 CE, at [[Herod Antipas]] na Tetrarka ng [[Galilea]] mula 4 BCE hanggang 39 CE. [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng Nazareth sa [[Judea]] sa ilalim ni [[Herodes Arqulao]], [[Iturea]] sa illalim ni [[Herod Felipe]], at [[Galilea]] sa ilalim ni [[Herodes Antipas]].]] == Mga sanggunian == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Herodes ang Dakila}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 74 BCE]] [[Kategorya:Namatay noong 4 BCE]] [[Kategorya:Mga sinaunang Romano]] [[Kategorya:Mga Romano]] [[Kategorya:Mga hari]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] {{stub|Talambuhay|Roma|Kasaysayan}} g9j8epc86mwsyl6b8brxsaxbgehtk4d 1962355 1962354 2022-08-12T00:54:38Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:HerodtheGreat2.jpg|thumb|right|Isang kathang-isip na paglalarawan ng wangis ni Herodes na Dakila.]] Si '''Herodes''' ({{lang-he|הוֹרְדוֹס}}, ''Horodos'', [[Griyegong Koine|Griyego]]: {{Polytonic|Ἡρῴδης}}, ''Hērōdēs''), kilala rin bilang '''Herodes I''', '''Herodes, ang Dakila''', o '''Herodes na Dakila''' (ipinanganak noong 74 BCE&nbsp;– namatay noong 4 BCE sa [[Jerico]]), ay isang [[Imperyong Romano|Romanong]] [[kliyenteng estado|kliyenteng hari]] ng [[Hudea]].<ref>Aryeh Kasher, Eliezer Witztum, Karen Gold (tagapagsalin), ''King Herod: a persecuted persecutor : a case study in psychohistory and psychobiography'', Walter de Gruyter, 2007</ref> Malimit siyang ikinalilito sa kanyang anak na lalaking si [[Herodes Antipas]], na kabilang din sa [[Dinastiyang Herodiano]] at pinuno ng [[Galilea]] (4 BCE - 39 CE) noong kapanahunan nina [[Juan Bautista]] at [[Hesus ng Nasaret]]. Kilala si Herodes ang Dakila dahil sa kanyang mga proyekto ng dambuhalang mga gusali at iba pang mga bahagi ng sinaunang mundo, kabilang ang muling pagtatayo ng [[Pangalawang Templo]] sa [[Herusalem]], na paminsan-minsang tinatawag na [[Templo ni Herodes]], na sinimulan noong 20 BCE at ginagawa pa noong kapanahunan ni Hesus. Nang mamatay si Dakilang Herodes noong 4 BCE, ang kanyang Kaharian ay nahati sa kanyangn tatlong anak na lalake:Sina [[Herodes Arquelao]] na [[etnarko]] ng [[Judea]], [[Samaria]] at [[Idumea]] mula 4 BCE hanggang 6 CE, si [[Herod Felipe]] na [[tetrarko]] ng [[Iturea]] mula 4 BCE haggang 34 CE, at [[Herod Antipas]] na Tetrarka ng [[Galilea]] mula 4 BCE hanggang 39 CE. [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng Nazareth sa [[Judea]] sa ilalim ni [[Herodes Arqulao]], [[Iturea]] sa illalim ni [[Herod Felipe]], at [[Galilea]] at [[Perea]] sa ilalim ni [[Herodes Antipas]].]] == Mga sanggunian == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Herodes ang Dakila}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 74 BCE]] [[Kategorya:Namatay noong 4 BCE]] [[Kategorya:Mga sinaunang Romano]] [[Kategorya:Mga Romano]] [[Kategorya:Mga hari]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] {{stub|Talambuhay|Roma|Kasaysayan}} 4lo82ju6cslgxqekmjs70g6o0xsgrbe 1962356 1962355 2022-08-12T00:55:45Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:HerodtheGreat2.jpg|thumb|right|Isang kathang-isip na paglalarawan ng wangis ni Herodes na Dakila.]] Si '''Herodes''' ({{lang-he|הוֹרְדוֹס}}, ''Horodos'', [[Griyegong Koine|Griyego]]: {{Polytonic|Ἡρῴδης}}, ''Hērōdēs''), kilala rin bilang '''Herodes I''', '''Herodes, ang Dakila''', o '''Herodes na Dakila''' (ipinanganak noong 74 BCE&nbsp;– namatay noong 4 BCE sa [[Jerico]]), ay isang [[Imperyong Romano|Romanong]] [[kliyenteng estado|kliyenteng hari]] ng [[Hudea]].<ref>Aryeh Kasher, Eliezer Witztum, Karen Gold (tagapagsalin), ''King Herod: a persecuted persecutor : a case study in psychohistory and psychobiography'', Walter de Gruyter, 2007</ref> Malimit siyang ikinalilito sa kanyang anak na lalaking si [[Herodes Antipas]], na kabilang din sa [[Dinastiyang Herodiano]] at pinuno ng [[Galilea]] (4 BCE - 39 CE) noong kapanahunan nina [[Juan Bautista]] at [[Hesus ng Nasaret]]. Kilala si Herodes ang Dakila dahil sa kanyang mga proyekto ng dambuhalang mga gusali at iba pang mga bahagi ng sinaunang mundo, kabilang ang muling pagtatayo ng [[Pangalawang Templo]] sa [[Herusalem]], na paminsan-minsang tinatawag na [[Templo ni Herodes]], na sinimulan noong 20 BCE at ginagawa pa noong kapanahunan ni Hesus. Nang mamatay si Dakilang Herodes noong 4 BCE, ang kanyang Kaharian ay nahati sa kanyangn tatlong anak na lalake:Sina [[Herodes Arquelao]] na [[etnarko]] ng [[Judea]], [[Samaria]] at [[Idumea]] mula 4 BCE hanggang 6 CE, si [[Herod Felipe]] na [[tetrarko]] ng [[Iturea]] mula 4 BCE haggang 34 CE, at [[Herod Antipas]] na Tetrarka ng [[Galilea]] mula 4 BCE hanggang 39 CE. [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa [[Dinastiyang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ni Dakilang Herodes. Ang [[Judea]] ay nasa ilalim ni [[Herodes Arqulao]], [[Iturea]] sa ilalim ni [[Herod Felipe]], at ang [[Galilea]] at [[Perea]] ay nasa sa ilalim ni [[Herodes Antipas]].]] == Mga sanggunian == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Herodes ang Dakila}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 74 BCE]] [[Kategorya:Namatay noong 4 BCE]] [[Kategorya:Mga sinaunang Romano]] [[Kategorya:Mga Romano]] [[Kategorya:Mga hari]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] {{stub|Talambuhay|Roma|Kasaysayan}} lp64bv2qnl9wlwijqy2nxbst2q8twhk 1962357 1962356 2022-08-12T00:56:02Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:HerodtheGreat2.jpg|thumb|right|Isang kathang-isip na paglalarawan ng wangis ni Herodes na Dakila.]] Si '''Herodes''' ({{lang-he|הוֹרְדוֹס}}, ''Horodos'', [[Griyegong Koine|Griyego]]: {{Polytonic|Ἡρῴδης}}, ''Hērōdēs''), kilala rin bilang '''Herodes I''', '''Herodes, ang Dakila''', o '''Herodes na Dakila''' (ipinanganak noong 74 BCE&nbsp;– namatay noong 4 BCE sa [[Jerico]]), ay isang [[Imperyong Romano|Romanong]] [[kliyenteng estado|kliyenteng hari]] ng [[Hudea]].<ref>Aryeh Kasher, Eliezer Witztum, Karen Gold (tagapagsalin), ''King Herod: a persecuted persecutor : a case study in psychohistory and psychobiography'', Walter de Gruyter, 2007</ref> Malimit siyang ikinalilito sa kanyang anak na lalaking si [[Herodes Antipas]], na kabilang din sa [[Dinastiyang Herodiano]] at pinuno ng [[Galilea]] (4 BCE - 39 CE) noong kapanahunan nina [[Juan Bautista]] at [[Hesus ng Nasaret]]. Kilala si Herodes ang Dakila dahil sa kanyang mga proyekto ng dambuhalang mga gusali at iba pang mga bahagi ng sinaunang mundo, kabilang ang muling pagtatayo ng [[Pangalawang Templo]] sa [[Herusalem]], na paminsan-minsang tinatawag na [[Templo ni Herodes]], na sinimulan noong 20 BCE at ginagawa pa noong kapanahunan ni Hesus. Nang mamatay si Dakilang Herodes noong 4 BCE, ang kanyang Kaharian ay nahati sa kanyangn tatlong anak na lalake:Sina [[Herodes Arquelao]] na [[etnarko]] ng [[Judea]], [[Samaria]] at [[Idumea]] mula 4 BCE hanggang 6 CE, si [[Herod Felipe]] na [[tetrarko]] ng [[Iturea]] mula 4 BCE haggang 34 CE, at [[Herod Antipas]] na Tetrarka ng [[Galilea]] mula 4 BCE hanggang 39 CE. [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa [[Dinastiyang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ni Dakilang Herodes. Ang [[Judea]] ay nasa ilalim ni [[Herodes Arquelao]], [[Iturea]] sa ilalim ni [[Herod Felipe]], at ang [[Galilea]] at [[Perea]] ay nasa sa ilalim ni [[Herodes Antipas]].]] == Mga sanggunian == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Herodes ang Dakila}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 74 BCE]] [[Kategorya:Namatay noong 4 BCE]] [[Kategorya:Mga sinaunang Romano]] [[Kategorya:Mga Romano]] [[Kategorya:Mga hari]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] {{stub|Talambuhay|Roma|Kasaysayan}} bpw0s57l6r8sxk3rho0xn78qtc2eneq 1962358 1962357 2022-08-12T00:56:56Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:HerodtheGreat2.jpg|thumb|right|Isang kathang-isip na paglalarawan ng wangis ni Herodes na Dakila.]] Si '''Herodes''' ({{lang-he|הוֹרְדוֹס}}, ''Horodos'', [[Griyegong Koine|Griyego]]: {{Polytonic|Ἡρῴδης}}, ''Hērōdēs''), kilala rin bilang '''Herodes I''', '''Herodes, ang Dakila''', o '''Herodes na Dakila''' (ipinanganak noong 74 BCE&nbsp;– namatay noong 4 BCE sa [[Jerico]]), ay isang [[Imperyong Romano|Romanong]] [[kliyenteng estado|kliyenteng hari]] ng [[Hudea]].<ref>Aryeh Kasher, Eliezer Witztum, Karen Gold (tagapagsalin), ''King Herod: a persecuted persecutor : a case study in psychohistory and psychobiography'', Walter de Gruyter, 2007</ref> Malimit siyang ikinalilito sa kanyang anak na lalaking si [[Herodes Antipas]], na kabilang din sa [[Dinastiyang Herodiano]] at pinuno ng [[Galilea]] (4 BCE - 39 CE) noong kapanahunan nina [[Juan Bautista]] at [[Hesus ng Nasaret]]. Kilala si Herodes ang Dakila dahil sa kanyang mga proyekto ng dambuhalang mga gusali at iba pang mga bahagi ng sinaunang mundo, kabilang ang muling pagtatayo ng [[Pangalawang Templo]] sa [[Herusalem]], na paminsan-minsang tinatawag na [[Templo ni Herodes]], na sinimulan noong 20 BCE at ginagawa pa noong kapanahunan ni Hesus. Nang mamatay si Dakilang Herodes noong 4 BCE, ang kanyang Kaharian ay nahati sa kanyangn tatlong anak na lalake:Sina [[Herodes Arquelao]] na [[etnarko]] ng [[Judea]], [[Samaria]] at [[Idumea]] mula 4 BCE hanggang 6 CE, si [[Herod Felipe]] na [[tetrarko]] ng [[Iturea]] mula 4 BCE haggang 34 CE, at [[Herod Antipas]] na Tetrarka ng [[Galilea]] mula 4 BCE hanggang 39 CE. [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa [[Dinastiyang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ni Dakilang Herodes. Ang [[Judea]] at [[Samaria]] ay nasa ilalim ni [[Herodes Arquelao]], [[Iturea]] sa ilalim ni [[Herod Felipe]], at ang [[Galilea]] at [[Perea]] ay nasa sa ilalim ni [[Herodes Antipas]].]] == Mga sanggunian == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Herodes ang Dakila}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 74 BCE]] [[Kategorya:Namatay noong 4 BCE]] [[Kategorya:Mga sinaunang Romano]] [[Kategorya:Mga Romano]] [[Kategorya:Mga hari]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] {{stub|Talambuhay|Roma|Kasaysayan}} h1bcy7tp2jtz2y3fxkrndabqnlenmqs 1962378 1962358 2022-08-12T01:40:25Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox royalty | name = Dakilang Herodes | image = | image_size = | alt = | caption = | succession = Kliyente ng [[Republikang Romano]] sa [[Judea]] | reign = 37–4 BCE {{midsize|([[Emil Schürer|Schürer]])}}<br>36–1 BCE {{midsize|(Filmer)}}<ref name="Steinmann 2009, pp. 1"/> | predecessor = [[Antigonus II Mattathias]] (Hari ng Judea) | successor = {{plainlist| *[[Herod Archelaus]] *[[Herod Antipas]] *[[Philip the Tetrarch]] *[[Salome I]]}} | birth_date = c. 72 BCE | birth_place = [[Idumea]], [[Dinastiyang Hasmoneo]] | death_date = Marso-Abril 4 BCE {{midsize|([[Emil Schürer|Schürer]])}} or January–April 1 BCE {{midsize|(Filmer)}} | death_place = [[Jericho]], [[Judea]] | burial_place = Malamang sa [[Herodium]] | spouse = {{ubl|Doris|[[Mariamne (second wife of Herod)|Mariamne I]]|[[Mariamne (third wife of Herod)|Mariamne II]]|[[Malthace]]|[[Cleopatra of Jerusalem]]|plus 5 more wives}} | issue = {{ubl|[[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater&nbsp;II]]|[[Alexander, son of Herod|Alexander]]|[[Aristobulus&nbsp;IV]]|Princess [[Salampsio]]|[[Herod&nbsp;II]]|[[Herod Antipas]]|[[Herod Archelaus]]|[[Olympias (Herodian)|Olympias the Herodian]]|[[Philip the Tetrarch|Philip]]|[[Salome (daughter of Herod the Great)|Salome]]}} | issue-link = #Wives and children | issue-pipe = among<br>others | native_lang1 = | native_lang1_name1 = | dynasty = [[Dinastiyang Herodiano]] | father = [[Antipater na Idumaean]] | mother = Cypros | religion = [[Ikalawang Templong Hudaismo]] }} Si '''Dakilang Herodes''' ({{lang-he|הוֹרְדוֹס}}, ''Horodos'', [[Griyegong Koine|Griyego]]: {{Polytonic|Ἡρῴδης}}, ''Hērōdēs''), kilala rin bilang '''Herodes I''', '''Herodes, ang Dakila''', o '''Herodes na Dakila''' (ipinanganak noong 74 BCE&nbsp;– namatay noong 4 BCE sa [[Jerico]]), ay isang [[Imperyong Romano|Romanong]] [[kliyenteng estado|kliyenteng hari]] ng [[Hudea]].<ref>Aryeh Kasher, Eliezer Witztum, Karen Gold (tagapagsalin), ''King Herod: a persecuted persecutor : a case study in psychohistory and psychobiography'', Walter de Gruyter, 2007</ref> Malimit siyang ikinalilito sa kanyang anak na lalaking si [[Herodes Antipas]], na kabilang din sa [[Dinastiyang Herodiano]] at pinuno ng [[Galilea]] (4 BCE - 39 CE) noong kapanahunan nina [[Juan Bautista]] at [[Hesus ng Nasaret]]. Kilala si Herodes ang Dakila dahil sa kanyang mga proyekto ng dambuhalang mga gusali at iba pang mga bahagi ng sinaunang mundo, kabilang ang muling pagtatayo ng [[Pangalawang Templo]] sa [[Herusalem]], na paminsan-minsang tinatawag na [[Templo ni Herodes]], na sinimulan noong 20 BCE at ginagawa pa noong kapanahunan ni Hesus. Nang mamatay si Dakilang Herodes noong 4 BCE, ang kanyang Kaharian ay nahati sa kanyangn tatlong anak na lalake:Sina [[Herodes Arquelao]] na [[etnarko]] ng [[Judea]], [[Samaria]] at [[Idumea]] mula 4 BCE hanggang 6 CE, si [[Herod Felipe]] na [[tetrarko]] ng [[Iturea]] mula 4 BCE haggang 34 CE, at [[Herod Antipas]] na Tetrarka ng [[Galilea]] mula 4 BCE hanggang 39 CE. [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa [[Dinastiyang Herodiano]] pagkatapos ng kamatayan ni Dakilang Herodes. Ang [[Judea]] at [[Samaria]] ay nasa ilalim ni [[Herodes Arquelao]], [[Iturea]] sa ilalim ni [[Herod Felipe]], at ang [[Galilea]] at [[Perea]] ay nasa sa ilalim ni [[Herodes Antipas]].]] == Mga sanggunian == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Herodes ang Dakila}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 74 BCE]] [[Kategorya:Namatay noong 4 BCE]] [[Kategorya:Mga sinaunang Romano]] [[Kategorya:Mga Romano]] [[Kategorya:Mga hari]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] {{stub|Talambuhay|Roma|Kasaysayan}} sl0k1eqya3dkji4puteh8ctmipww2xd Padron:Mga Borough ng Berlin 10 131058 1962274 1959353 2022-08-11T15:43:37Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = Boroughs of Berlin |title = [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Mga boro at lokalidad]] ng [[Berlin]] |state = collapsed |groupstyle = text-align:left; |liststyle = |evenstyle= |group1= [[File:Coat of arms of Charlottenburg-Wilmersdorf.svg|15px]] [[Charlottenburg-Wilmersdorf]] |list1= [[Charlottenburg]] • [[Charlottenburg-Nord]] • [[Grunewald]] • [[Halensee]] • [[Schmargendorf]] • [[Westend (Berlin)|Westend]] • [[Wilmersdorf]] |group2= [[File:Coat of arms of borough Friedrichshain-Kreuzberg.svg|15px]] [[Friedrichshain-Kreuzberg]] |list2= [[Friedrichshain]] • [[Kreuzberg]] |group3=[[File:Coat of arms of borough Lichtenberg.svg|15px]] [[Lichtenberg]] |list3= [[Alt-Hohenschönhausen]] • [[Falkenberg (Berlin)|Falkenberg]] • [[Fennpfuhl]] • [[Friedrichsfelde]] • [[Karlshorst]] • [[Lichtenberg (lokalidad)|Lichtenberg]] • [[Malchow (Berlin)|Malchow]] • [[Neu-Hohenschönhausen]] • [[Rummelsburg]] • [[Wartenberg (Berlin)|Wartenberg]] |group4=[[File:Coat of arms of borough Marzahn-Hellersdorf.svg|15px]] [[Marzahn-Hellersdorf]] |list4= [[Biesdorf (Berlin)|Biesdorf]] • [[Hellersdorf]] • [[Kaulsdorf (Berlin)|Kaulsdorf]] • [[Mahlsdorf]] • [[Marzahn]] |group5= [[File:Coat of arms of borough Mitte.svg|15px]] [[Mitte]] |list5= [[Gesundbrunnen]] • [[Hansaviertel]] • [[Mitte (lokalidad)|Mitte]] • [[Moabit]] • [[Tiergarten]] • [[Wedding (Berlin)|Wedding]] |group6= [[File:Coat of arms of borough Neukoelln.svg|15px]] [[Neukölln]] |list6= [[Britz]] • [[Buckow (Berlin)|Buckow]] • [[Gropiusstadt]] • [[Neukölln (lokalidad)|Neukölln]] • [[Rudow]] |group7= [[File:Coat of arms of borough Pankow.svg|15px]] [[Pankow]] |list7= [[Blankenburg (Berlin)|Blankenburg]] • [[Blankenfelde]] • [[Buch (Berlin)|Buch]] • [[Französisch Buchholz]] • [[Heinersdorf]] • [[Karow (Berlin)|Karow]] • [[Niederschönhausen]] • [[Pankow (lokalidad)|Pankow]] • [[Prenzlauer Berg]] • [[Rosenthal (Berlin)|Rosenthal]] • [[Stadtrandsiedlung Malchow]] • [[Weissensee (Berlin)|Weißensee]] • [[Wilhelmsruh]] |group8= [[File:Coat of arms of borough Reinickendorf.svg|15px]] [[Reinickendorf]] |list8= [[Frohnau]] • [[Heiligensee]] • [[Hermsdorf (Berlin)|Hermsdorf]] • [[Konradshöhe]] • [[Lübars]] • [[Märkisches Viertel]] • [[Reinickendorf (lokalidad)|Reinickendorf]] • [[Tegel]] • [[Waidmannslust]] • [[Wittenau]] |group9= [[File:Coat of arms of borough Spandau.svg|15px]] [[Spandau]] |list9= [[Falkenhagener Feld]] • [[Gatow]] • [[Hakenfelde]] • [[Haselhorst]] • [[Kladow]] • [[Siemensstadt]] • [[Spandau (lokalidad)|Spandau]] • [[Staaken]] • [[Wilhelmstadt]] |group10= [[File:Coat of arms of borough Steglitz-Zehlendorf.svg|15px]] [[Steglitz-Zehlendorf]] |list10= [[Dahlem (Berlin)|Dahlem]] • [[Lankwitz]] • [[Lichterfelde (Berlin)|Lichterfelde]] • [[Nikolassee]] • [[Steglitz]] • [[Wannsee]] • [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]] |group11= [[File:Coat of arms of borough Tempelhof-Schoeneberg.svg|15px]] [[Tempelhof-Schöneberg]] |list11= [[Friedenau]] • [[Lichtenrade]] • [[Mariendorf]] • [[Marienfelde]] • [[Schöneberg]] • [[Tempelhof]] |group12= [[File:Coat of arms of borough Treptow-Koepenick.svg|15px]] [[Treptow-Köpenick]] |list12= [[Adlershof]] • [[Alt-Treptow]] • [[Altglienicke]] • [[Baumschulenweg]] • [[Bohnsdorf]] • [[Friedrichshagen]] • [[Grünau (Berlin)|Grünau]] • [[Johannisthal (Berlin)|Johannisthal]] • [[Köpenick]] • [[Müggelheim]] • [[Niederschöneweide]] • [[Oberschöneweide]] • [[Plänterwald]] • [[Rahnsdorf]] • [[Schmöckwitz]] |below= [[:Category:Districts of Berlin|Boroughs]] > [[:Category:Localities of Berlin|Localities]] > [[:Category:Zones of Berlin|Zones]] • [[Greater Berlin Act]] • [[:Category:Former boroughs of Berlin|Former boroughs]] }} <noinclude> [[Category:Berlin templates|Boroughs and Localities]] [[Category:Germany subdivision templates|Berlin (Boroughs)]] </noinclude> ovwaulssnzd6xgxnje3nrqzfll50odt You're Under Arrest 0 132599 1962410 1962224 2022-08-12T04:08:14Z 58.69.182.193 /* Unang Tuhan */ wikitext text/x-wiki {{italic title}} {{Série manga}} Ang {{nihongo|'''''You're Under Arrest'''''|逮捕しちゃうぞ|Taiho Shichauzo|lead=yes}} ay isang [[manga na seinen]] mula sa bansang [[Hapon]]<ref>{{cite web|url=http://comics.ign.com/articles/649/649091p1.html|title=Zatch Bell Vol. 1 & 2 Review|date=Setyembre 8, 2005|publisher=IGN|accessdate=Hulyo 21, 2009}}</ref> na sinulat at ginuhit ni Kōsuke Fujishima at inilalathala nang baha-bahagi sa magasin na ''Afternoon'' ng [[Kodansha]] mula 1986 hanggang 1992. Nakasentro ang istorya sa isang kathang-isip na himpilan ng pulis sa [[Sumida, Tokyo]] na ang mga opisyales nito ay nagsasagupa ng mga kriminal sa araw-araw habang pinapanatiling ligtas ang mga tao. Mayroon ito magkahalong drama at aksyon na may ilang komedya at patawa. Nagkaroon din ito ng mga adaptasyon sa [[anime]] at drama sa telebisyon. == Unang Tuhan == '''Natsumi Tsujimoto''' (辻本 夏実 ''Tsujimoto Natsumi'') Boses Sakiko Tamagawa (Haponesa) at Pinky Rebucas (Tagalog) ay isang opisyal na nakatalaga sa kathang-isip na Bokuto Station sa Tokyo' Sumida Ward. Siya ay napaka-outgoing pati na rin napaka-laid back. Siya ay madalas na nagpapakita ng superhuman na lakas na pangalawa lamang sa Shōji Tōkairin at isang mahilig sa motorsiklo, na may kakayahang maniobra ng mataas na peligro sa parehong mga bisikleta at moped. Si Natsumi ay may labis na gana sa pagkain at alak at kilala na nagpapakita sa trabaho na may hangover. Talamak din siyang late sleeper. Sa kabila ng maraming masamang ugali, siya ay isang napakahusay na pulis at sineseryoso ang kanyang trabaho kapag kinakailangan. Nag-iingat siya ng mini-moped, isang Honda Moto Compo (JR-2) sa Honda Today squad car ni Miyuki at ginagamit ito kapag kailangan ng flanking strategy. Ito ay kitang-kitang may label na "NATSUMI" (sa Nihon-shiki transliteration system) bago ang kanyang unang araw sa Bokuto sa simula ng unang anime, kalaunan ay muling binigyan ng kulay at muling binansagang "POLICE" sa mga susunod na pagpapakita at sa Bandai Model kit ng Honda Today. Kapag off-duty, nagpapatakbo siya ng Yamaha RZV na motorsiklo hanggang sa ito ay masira nang hindi na maaayos sa huling bahagi ng unang season. Siya ay nalinlang sa paglaon sa pagbili ng isang Subaru R-2, na nasa isang halos hindi gumaganang estado. Ang kotseng ito ay lubusang ni-renovate at binago ni Miyuki bilang isang patrol car. Ginagamit niya ang makina ng nawasak na motorbike, binago ang kotse para maging malapit ang operasyon nito sa motorbike. Sa bersyon ng manga, ang kotse na ito ay nagpapatakbo ng may dobleng makina. Pamilyar din si Natsumi sa judo at kendo, na kayang talunin ang kanyang mga kalaban sa mga sesyon ng pagsasanay. Ang kanyang lakas at ang kanyang pagiging pamilyar sa hand-to-hand combat ay umaakma sa napakahusay na pag-iisip ni Miyuki sa paggawa ng mga device o pagbabago ng mga kilalang sasakyan, na nagpatanyag sa kanya at ni Miyuki sa buong Bokuto Station. Siya rin ang nag-iisang tao sa seryeng ito na patuloy na nakatalo sa mga fastball ng Strikeman at tinawag na "Home run" na Babae ng Stikeman dahil dito mismo. Ipinanganak si Natsumi noong Agosto 13, 1975. Walang gaanong impormasyon ang nahayag sa kuwento, kahit na siya ay nanirahan sa Asakusa bago nag-enrol sa Metropolitan Police Department Academy at kung saan naging mga kaklase niya si Miyuki Kobayakawa bago ipinadala sa ibang lugar sa Greater Tokyo Area. Sa huli ay nagkita ang dalawa nang hindi sinasadya nang ma-late si Natsumi sa trabaho noong unang araw niya sa duty sa Bokuto Station. Siya ay nakipagsosyo kay Miyuki sa loob ng ilang taon. Ngunit sa maikling panahon, si Natsumi ay na-scout ng Tokyo Metropolitan Police Department Headquarters upang maging bahagi ng isang prototype na babaeng motorbike unit bago tinanggihan ang isang imbitasyon na magsanay pa sa kanila. Kilala siya na infatuated kay Detective Tokuno at sa Kachou ng Traffic Division bago nakilala si Shoji Tokairin, na naging karibal niya at love interest. Sina Natsumi at Miyuki, sa bandang huli sa serye, ay binasag ang likod ng isang sindikato ng pagpupuslit ng kotse na pinatatakbo sa pamamagitan ng pagnanakaw ng mga mamahaling sasakyan, na humahantong sa pagbuwag ng grupo. Dahil sa kanyang mga aksyon, inilipat siya ni Assistant Kaoruko Kinoshita sa Tokyo Metropolitan Police Department kasama si Miyuki bilang bahagi ng kanyang espesyal na programa sa pagsasanay sa pagpapahusay ng mga kasanayan ng opisyal na may kaugnayan sa trabaho ng pulisya. Sa pagtatapos ng serye, si Natsumi ay na-recruit upang maglingkod sa Special Assault Team at isang operatiba na nakatalaga sa sangay ng Tokyo Metropolitan Police Department. Ang pakikipagsosyo niya kay Miyuki at ang kasunod na paglipat sa Special Assault Team ay halos natapos sa masamang termino, halos sirain ang kanilang pagkakaibigan hanggang sa magkasundo sa katotohanan. Siya ay pinalitan sa Bokuto Station ni Saori Saga, isang dating estudyante na iniligtas nila ni Miyuki sa panahon ng kanyang pulis ilang araw bago ipinadala si Saori sa nasabing istasyon. Pansamantala siyang muli sa Bokuto bago inilipat upang sanayin sa ilalim ng Ranger Platoon ng JGSDF bago muling italaga sa Bokuto Station, na muling nagsilbing partner ni Miyuki pagkatapos umalis si Saori sa Bokuto upang ilipat sa ibang istasyon. '''Miyuki Kobayakawa''' (小早川 美幸 ''Kobayakawa Miyuki'') == Mga sanggunian == {{reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/manga.php Anime News Network Encyclopedia] {{in lang|en}}&nbsp;— website ng [[Anime News Network]]. {{Anime at Manga}} [[Kategorya:Serye ng manga]] [[Kategorya:Mga dramang pantelebisyon mula sa Hapon]] [[Kategorya:Mga serye ng anime]] ab1c6pitgcykufmarkxchoqsro9e38i 1962519 1962410 2022-08-12T07:55:35Z 58.69.182.193 wikitext text/x-wiki {{italic title}} {{Série manga}} Ang {{nihongo|'''''You're Under Arrest'''''|逮捕しちゃうぞ|Taiho Shichauzo|lead=yes}} ay isang [[manga na seinen]] mula sa bansang [[Hapon]]<ref>{{cite web|url=http://comics.ign.com/articles/649/649091p1.html|title=Zatch Bell Vol. 1 & 2 Review|date=Setyembre 8, 2005|publisher=IGN|accessdate=Hulyo 21, 2009}}</ref> na sinulat at ginuhit ni Kōsuke Fujishima at inilalathala nang baha-bahagi sa magasin na ''Afternoon'' ng [[Kodansha]] mula 1986 hanggang 1992. Nakasentro ang istorya sa isang kathang-isip na himpilan ng pulis sa [[Sumida, Tokyo]] na ang mga opisyales nito ay nagsasagupa ng mga kriminal sa araw-araw habang pinapanatiling ligtas ang mga tao. Mayroon ito magkahalong drama at aksyon na may ilang komedya at patawa. Nagkaroon din ito ng mga adaptasyon sa [[anime]] at drama sa telebisyon. == Unang Tuhan == '''Natsumi Tsujimoto''' (辻本 夏実 ''Tsujimoto Natsumi'') Boses Sakiko Tamagawa (Haponesa) at Pinky Rebucas (Filipino) ay isang opisyal na nakatalaga sa kathang-isip na Bokuto Station sa Tokyo' Sumida Ward. Siya ay napaka-outgoing pati na rin napaka-laid back. Siya ay madalas na nagpapakita ng superhuman na lakas na pangalawa lamang sa Shōji Tōkairin at isang mahilig sa motorsiklo, na may kakayahang maniobra ng mataas na peligro sa parehong mga bisikleta at moped. Si Natsumi ay may labis na gana sa pagkain at alak at kilala na nagpapakita sa trabaho na may hangover. Talamak din siyang late sleeper. Sa kabila ng maraming masamang ugali, siya ay isang napakahusay na pulis at sineseryoso ang kanyang trabaho kapag kinakailangan. Nag-iingat siya ng mini-moped, isang Honda Moto Compo (JR-2) sa Honda Today squad car ni Miyuki at ginagamit ito kapag kailangan ng flanking strategy. Ito ay kitang-kitang may label na "NATSUMI" (sa Nihon-shiki transliteration system) bago ang kanyang unang araw sa Bokuto sa simula ng unang anime, kalaunan ay muling binigyan ng kulay at muling binansagang "POLICE" sa mga susunod na pagpapakita at sa Bandai Model kit ng Honda Today. Kapag off-duty, nagpapatakbo siya ng '''YAMAHA''' '''''RZV''''' na motorsiklo hanggang sa ito ay masira nang hindi na maaayos sa huling bahagi ng unang season. Siya ay nalinlang sa paglaon sa pagbili ng isang '''SSUBARU''' R-2, na nasa isang halos hindi gumaganang estado. Ang kotseng ito ay lubusang ni-renovate at binago ni Miyuki bilang isang patrol car. Ginagamit niya ang makina ng nawasak na motorbike, binago ang kotse para maging malapit ang operasyon nito sa motorbike. Sa bersyon ng manga, ang kotse na ito ay nagpapatakbo ng may dobleng makina. Pamilyar din si Natsumi sa judo at kendo, na kayang talunin ang kanyang mga kalaban sa mga sesyon ng pagsasanay. Ang kanyang lakas at ang kanyang pagiging pamilyar sa hand-to-hand combat ay umaakma sa napakahusay na pag-iisip ni Miyuki sa paggawa ng mga device o pagbabago ng mga kilalang sasakyan, na nagpatanyag sa kanya at ni Miyuki sa buong Bokuto Station. Siya rin ang nag-iisang tao sa seryeng ito na patuloy na nakatalo sa mga fastball ng Strikeman at tinawag na "Home run" na Babae ng Stikeman dahil dito mismo. Ipinanganak si Natsumi noong Agosto 13, 1975. Walang gaanong impormasyon ang nahayag sa kuwento, kahit na siya ay nanirahan sa Asakusa bago nag-enrol sa Metropolitan Police Department Academy at kung saan naging mga kaklase niya si Miyuki Kobayakawa bago ipinadala sa ibang lugar sa Greater Tokyo Area. Sa huli ay nagkita ang dalawa nang hindi sinasadya nang ma-late si Natsumi sa trabaho noong unang araw niya sa duty sa Bokuto Station. Siya ay nakipagsosyo kay Miyuki sa loob ng ilang taon. Ngunit sa maikling panahon, si Natsumi ay na-scout ng Tokyo Metropolitan Police Department Headquarters upang maging bahagi ng isang prototype na babaeng motorbike unit bago tinanggihan ang isang imbitasyon na magsanay pa sa kanila. Kilala siya na infatuated kay Detective Tokuno at sa Kachou ng Traffic Division bago nakilala si Shoji Tokairin, na naging karibal niya at love interest. Sina Natsumi at Miyuki, sa bandang huli sa serye, ay binasag ang likod ng isang sindikato ng pagpupuslit ng kotse na pinatatakbo sa pamamagitan ng pagnanakaw ng mga mamahaling sasakyan, na humahantong sa pagbuwag ng grupo. Dahil sa kanyang mga aksyon, inilipat siya ni Assistant Kaoruko Kinoshita sa Tokyo Metropolitan Police Department kasama si Miyuki bilang bahagi ng kanyang espesyal na programa sa pagsasanay sa pagpapahusay ng mga kasanayan ng opisyal na may kaugnayan sa trabaho ng pulisya. Sa pagtatapos ng serye, si Natsumi ay na-recruit upang maglingkod sa Special Assault Team at isang operatiba na nakatalaga sa sangay ng Tokyo Metropolitan Police Department. Ang pakikipagsosyo niya kay Miyuki at ang kasunod na paglipat sa Special Assault Team ay halos natapos sa masamang termino, halos sirain ang kanilang pagkakaibigan hanggang sa magkasundo sa katotohanan. Siya ay pinalitan sa Bokuto Station ni Saori Saga, isang dating estudyante na iniligtas nila ni Miyuki sa panahon ng kanyang pulis ilang araw bago ipinadala si Saori sa nasabing istasyon. Pansamantala siyang muli sa Bokuto bago inilipat upang sanayin sa ilalim ng Ranger Platoon ng JGSDF bago muling italaga sa Bokuto Station, na muling nagsilbing partner ni Miyuki pagkatapos umalis si Saori sa Bokuto upang ilipat sa ibang istasyon. '''Miyuki Kobayakawa''' (小早川 美幸 ''Kobayakawa Miyuki'') Boses Akio Hiramatsu (Haponesa) at Kathyin Masilunga (Filipino) Ayon sa impormasyon sa seryeng You're Under Arrest, si Miyuki ay isinilang noong Abril 7, 1976. Dati siyang nanirahan sa Okayama Prepektura bago lumipat sa Greater Tokyo Area at pumasok sa Metropolitan Police Department Academy at kaklase ni Natsumi Tsujimoto bago inilipat sa Bokuto Station. Siya ay kasalukuyang nakatira sa Kōtō, Tokyo kasama si Natsumi. Nang sinusubukan niyang sunduin si Natsumi, sa halip ay nakipagkita siya sa kanya sa pamamagitan ng swerte nang makita siyang lumalabag sa ilang mga patakaran sa paglabag sa trapiko ngunit alam niya kaagad na siya si Natsumi, ang kanyang magiging partner. Sa kalaunan ay naabutan siya, gumawa ng unang impresyon si Miyuki sa kanya at pagkatapos na makumpleto ang paglipat ni Natsumi sa Bokuto Station, naging magkasosyo sina Miyuki at Natsumi sa Traffic Division ng istasyon. Sumikat ang dalawa sa utak ni Miyuki at sa mga kamao ni Natsumi sa paglutas ng iba't ibang kaso na kinasasangkutan ng kanilang sarili o sa kanilang mga kasamahan. Si Miyuki ang iba pang kalahati ng duo na responsable para sa ground breaking work sa pagbuwag sa isang misteryosong operasyon ng sindikato sa pagpupuslit ng sasakyan sa Tokyo, na nagresulta sa kanyang kasunod na paglipat sa Criminal Investigation Bureau ng Tokyo Metropolitan Police Department sa ilalim ng Scientific Investigations Laboratory nito. Inimbitahan siya ng Lab na permanenteng lumipat sa departamento, ngunit tumanggi siya sa alok. Sa krisis sa Hachi-Ichi-Go (蜂一号) (Bee Number One in the dub of You're Under Arrest: The Movie), ang kadalubhasaan ni Miyuki sa mga computer at electronics ay nakakuha ng breakwork sa mga paunang pagsisiyasat sa mahiwagang kapangyarihan. outages sa Sumida Ward, ngunit hindi nakakuha ng anumang mga detalye tungkol sa kanila. Nang malapit nang matapos ang pelikula, nahuli nila ni Natsumi ang taksil na opisyal na si Tadashi Emoto matapos sugatan si Kachou bilang isang paraan ng "patunay" na siya ay kumilos nang mag-isa sa buong krisis. Si Miyuki ay ipinadala sa Los Angeles kasama si Natsumi bilang bahagi ng isang foreign police officer exchange program sa maikling panahon kasama ang Los Angeles Police Department. Malapit nang matapos ang serye, muntik nang masira ni Miyuki ang kanyang pagkakaibigan kay Natsumi matapos malaman na ang huli ay nire-recruit sa Special Assault Team. Inayos ng dalawa ang kanilang mga pagkakaiba nang sabihin ni Miyuki kay Natsumi na hindi siya sapat na bukas para tanggapin niya ang recruitment ni Natsumi sa SAT dahil ang dalawa ay kumilos bilang tunay na magkaibigan, kahit na parang magkapatid nang ipaliwanag ni Miyuki na ang SAT recruitment ni Natsumi ay nangyari nang wala siya. napagtatanto ang lahat ng ito, na pinilit niyang ipagtanggol ang sarili mula sa pagtingin sa katotohanan kung ano ito. Ni-renew din ni Miyuki ang kanyang "pagkakaibigan" kay Nakajima, na lalong nagbukas ng kanilang relasyon sa iba pang mga posibilidad. Ang kanyang kapareha ay si Saori Saga, na pumalit sa posisyon ni Natsumi pagkatapos na siya ay permanenteng nakatalaga sa sangay ng Tokyo Metropolitan Police Department bilang bahagi ng kanyang mga tungkulin bilang isang SAT operative bago inilipat sa Estados Unidos upang magsagawa ng forensic training. Binago niya ang 1985 Honda Today 700cc (bagaman mayroon pa ring dilaw na plate number para sa mga K-car) at nagdagdag ng mga twin cam, turbo-charger, at nitrous oxide boost. '''Yoriko Nikaidō''' (二階堂 頼子 ''Nikaidō Yoriko'') Boses Etsuko Kozakura (Haponesa) at Sherwin Revistir (Filipino) Isang dispatcher sa Bokuto Station na kalaunan ay naging patrol officer at kasosyo ni Aoi Futaba Chan, si Yoriko Nikaidō chan ay isang hindi nababagong tsismis na tumatak sa kanyang ilong sa lahat ng nangyayari sa presinto. Sa kasamaang palad, madalas niyang mali ang kahulugan ng mga bagay na nakikita at naririnig niya, na nagreresulta sa kahihiyan at mga komplikasyon. Lalo niyang pinagmamasdan sina Miyuki at Ken. Nasisiyahan din si Yoriko sa panlilibak sa kanyang mga kasamahan, lalo na kapag nagsasalita siya tungkol sa anumang supernatural o paranormal. Siya ay clumsy din sa anumang ginagawa niya ngunit kahit papaano ay kayang takpan ang gulo na nalikha sa kanyang kapalaran, na naging dahilan upang siya ang nangunguna sa klase noong mga taon niya sa Metropolitan Pulisya Kargawaran Akademya at nakakuha ng I doon ng kanyang kaklase na si Chie Sagamiōno, na naghangad. para maging valedictorian noong mga araw nila sa akademya. Insecure din siya sa kanyang trabaho sa maikling panahon nang iligtas niya ang isang elementary student mula sa mga yakuza thugs. Unang Tinalo sa Ilegal na Paradahan tugma si Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno naka kuha ng 45 Ilegal na Paradahan pero si Police Officer Yoriko Nikaidō ay walang naka kuha ay 0. Pagkatop umalis sa Nishikanda sa Chiyoda Tokyo Punong Lunsod walng magwa hindi mabuting palakaibigan ang malamang maging sanhi palusot at labis na kalituhan at pagkaantala. Pero Nakuha niya Unang Hepe Komendasyon Parangal parasa Pag-uugali ng Kagandahang-loob. Ikalawa Tinalo Pintura bola pagbabaril sa loob ng Sagamiōno Pag katapos mag usap at umalis sa huli Police Officer Yoriko Nikaidō sinabi magkahiwalay, hindi ako magaling. Si New Rookie Police Officer kamisao Yamato sya Apong babae at Itay ni Fire Marshall Fukuisa Yamato at Apong lalake ni Ikalawa na si Komandante Kira Yamato, hindi nagawa hindi mabuting palakaibigan para sa dalawang magkasunod at binababa ang leaver ang Basket na Shōwa 58 taon 1978 taon '''ISUZU''' TKD Snolker Fire Truck at mabilis patakas para hindi mag karoon ng paghaharap. At sa huli New Rookie Police Officer Kamisao Yamato kasabihan Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno '''GAGAWIN KO IKAW BABALA AKO AT MARAMING PAGKAKAMALI'''! Iyan ay '''MARKAHAN ANG AKING SALITA'''. Si Police Officer Yoriko ng Komendasyon Parangal para sa dalawang aresto Bangko Pagnanakaw. Sa huling pagkakataon Unang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō gagamiting ang kanyang Police Patrol Car ang 1994 '''SUZUKI ALTO WORKS HA21''' Police Patrol sa isang tugma Gabi Patrolya Kamatayan na laban na surpesa si Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno sa Intersection hagang sa nakarating sa Metropolitan Expressway number 6 at Edobashi Junction Katapusan na ang buhay ko sa isang pit raming manuever hindi ito '''KINATATAKUTAN PAGHAMPAS'''! Bigla sa isang kisap mata Isang mabilis na Itim Heisei 9 taon 1997 taon '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' pumasa totoo nanonood ang habulin pain driver walang iba si Michiru Fukamatsu tumakas palayo ang dalawang Police Patrol Car, nag mamadali Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan syang babaeng ang totoong decoy at hinabul, nag Magdahan-dahan at tumakbo sa 29 kilometer miles per hour ang data message laptop nag kasabihan Itigil ang pagpapatrolya! Itigil ang pagpapatrolya! Susunod na lokasyon Honchō Ueno. Si Police Officer Yoriko Nikaidō patungo sa Tarakachō Exit Ramp lumiko sa kanan sa Yaesu Dōri at tumingin sa kaliwa kasabihan '''CHIE'''! At patungo sa Shōwa Dori sa U turn at balik sa Tarakachō at Patungo sa Ueno, Si Police Officer Yoriko Nikaidō tumawag sa Chiyoda Police Headquarter may nagkaroon ng makialam sa papapatrolya Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno sa isang pagwasak ng aking Police Patrol Car sa huling Nag usap kay Police Officer Adviser Fukumura Makano binigyan Instruction patungo sa Ueno hangang sa 2 chō Īdabashi Chiyoda Cty. Sa huli Police Officer Yoriko Nikaidō kasabihan Sa wakas malayo na Chie Sagamionō Sa ganoong lugar huling salita Arch Enemy Police Chie Sagamiōno '''IKAW BA MASAMA'''! Sa huling pagkakataon Ikalawang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō na pakinggan ang Police Officer Adviser Fukumura Makano paghaharap kay Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan Ikinalulungkot po Police Officer Yoriko Nikaidō tumakas palayo at hindi hanapin siya. Si Police Officer Adviser Fukumura Makano bibigyan huling pakakataon natural ang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō patungo kay New Rookie Police Officer Kamisao Yamato at sahuli Hindi ako sasali at sasali sa Emergency Police Expedition sa Rehiyon ng Oceanea sa Australia. Iyan na ang '''HULING DESISYON'''. Sa huli New Rookie Police Officer Kamisao Yamato kasabihan Gaya ng sinabi pagdating sa lehitimong laban ibig sabihin, fail for good friendly lastly you have to find a New Rookie Female Police Officer kung hindi '''AKO MUHI IKAW'''. Iyan na ang '''HULING DESISYON'''. Pagkatapos bumalik si Police officer Yoriko Nikaidō Keiyo Dōro sa Sumida para ulat kay Kachō. Sa Ikalawa Pagpapatrolya Gabi laban Si Police Officer Yoriko Nikaidō sa Takaban Dōri tingan at wala ang Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno yun pala supresa at habula kasunod sa likod ng Heisei 9 taon 1997 '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' si Sōinichirō Fukamatsu na detected si Police Officer Yoriko Nikaidō at Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno palabas sa 2 chōme Takaban Dōri patungo sa Heiwajima Interchange at Metropolitan Number 1 Highway bigyan ang kanyang huling habulan pain napagsasaya binilisan Katapusan na ang buhay ko sa isang pit raming manuever hindi ito '''KINATATAKUTAN PAGHAMPAS'''! New Rookie Police Officer Kamisao Yamato Bigla sa isang kisap mata bulalik ang Heisei 9 taon 1997 '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' pumasa totoo nanonood ang habulin pain driver walang iba binili Hisbun and Wife ay Sōinichirō at Michiru Fukumatsu tumakas palayo ang dalawang Police Patrol Car, nag mamadali Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan syang babaeng ang totoong decoy at hinabul, nag Magdahan-dahan at tumakbo sa 29 kilometer miles per hour ang data message laptop nag kasabihan Itigil ang pagpapatrolya! Itigil ang pagpapatrolya! Susunod na lokasyon Namamugi Junction sa Yokohama City Kanagawa Prepektura. {{reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/manga.php Anime News Network Encyclopedia] {{in lang|en}}&nbsp;— website ng [[Anime News Network]]. {{Anime at Manga}} [[Kategorya:Serye ng manga]] [[Kategorya:Mga dramang pantelebisyon mula sa Hapon]] [[Kategorya:Mga serye ng anime]] jt1gl7hv9vugn1bbg01vwv7am2ri1ae 1962527 1962519 2022-08-12T08:10:23Z 58.69.182.193 /* Unang Tuhan */ wikitext text/x-wiki {{italic title}} {{Série manga}} Ang {{nihongo|'''''You're Under Arrest'''''|逮捕しちゃうぞ|Taiho Shichauzo|lead=yes}} ay isang [[manga na seinen]] mula sa bansang [[Hapon]]<ref>{{cite web|url=http://comics.ign.com/articles/649/649091p1.html|title=Zatch Bell Vol. 1 & 2 Review|date=Setyembre 8, 2005|publisher=IGN|accessdate=Hulyo 21, 2009}}</ref> na sinulat at ginuhit ni Kōsuke Fujishima at inilalathala nang baha-bahagi sa magasin na ''Afternoon'' ng [[Kodansha]] mula 1986 hanggang 1992. Nakasentro ang istorya sa isang kathang-isip na himpilan ng pulis sa [[Sumida, Tokyo]] na ang mga opisyales nito ay nagsasagupa ng mga kriminal sa araw-araw habang pinapanatiling ligtas ang mga tao. Mayroon ito magkahalong drama at aksyon na may ilang komedya at patawa. Nagkaroon din ito ng mga adaptasyon sa [[anime]] at drama sa telebisyon. == Unang Tuhan == '''Natsumi Tsujimoto''' (辻本 夏実 ''Tsujimoto Natsumi'') Boses Sakiko Tamagawa (Haponesa) at Pinky Rebucas (Filipino) ay isang opisyal na nakatalaga sa kathang-isip na Bokuto Station sa Tokyo' Sumida Ward. Siya ay napaka-outgoing pati na rin napaka-laid back. Siya ay madalas na nagpapakita ng superhuman na lakas na pangalawa lamang sa Shōji Tōkairin at isang mahilig sa motorsiklo, na may kakayahang maniobra ng mataas na peligro sa parehong mga bisikleta at moped. Si Natsumi ay may labis na gana sa pagkain at alak at kilala na nagpapakita sa trabaho na may hangover. Talamak din siyang late sleeper. Sa kabila ng maraming masamang ugali, siya ay isang napakahusay na pulis at sineseryoso ang kanyang trabaho kapag kinakailangan. Nag-iingat siya ng mini-moped, isang Honda Moto Compo (JR-2) sa Honda Today squad car ni Miyuki at ginagamit ito kapag kailangan ng flanking strategy. Ito ay kitang-kitang may label na "NATSUMI" (sa Nihon-shiki transliteration system) bago ang kanyang unang araw sa Bokuto sa simula ng unang anime, kalaunan ay muling binigyan ng kulay at muling binansagang "POLICE" sa mga susunod na pagpapakita at sa Bandai Model kit ng Honda Today. Kapag off-duty, nagpapatakbo siya ng '''YAMAHA''' '''''RZV''''' na motorsiklo hanggang sa ito ay masira nang hindi na maaayos sa huling bahagi ng unang season. Siya ay nalinlang sa paglaon sa pagbili ng isang '''SSUBARU''' R-2, na nasa isang halos hindi gumaganang estado. Ang kotseng ito ay lubusang ni-renovate at binago ni Miyuki bilang isang patrol car. Ginagamit niya ang makina ng nawasak na motorbike, binago ang kotse para maging malapit ang operasyon nito sa motorbike. Sa bersyon ng manga, ang kotse na ito ay nagpapatakbo ng may dobleng makina. Pamilyar din si Natsumi sa judo at kendo, na kayang talunin ang kanyang mga kalaban sa mga sesyon ng pagsasanay. Ang kanyang lakas at ang kanyang pagiging pamilyar sa hand-to-hand combat ay umaakma sa napakahusay na pag-iisip ni Miyuki sa paggawa ng mga device o pagbabago ng mga kilalang sasakyan, na nagpatanyag sa kanya at ni Miyuki sa buong Bokuto Station. Siya rin ang nag-iisang tao sa seryeng ito na patuloy na nakatalo sa mga fastball ng Strikeman at tinawag na "Home run" na Babae ng Stikeman dahil dito mismo. Ipinanganak si Natsumi noong Agosto 13, 1975. Walang gaanong impormasyon ang nahayag sa kuwento, kahit na siya ay nanirahan sa Asakusa bago nag-enrol sa Metropolitan Police Department Academy at kung saan naging mga kaklase niya si Miyuki Kobayakawa bago ipinadala sa ibang lugar sa Greater Tokyo Area. Sa huli ay nagkita ang dalawa nang hindi sinasadya nang ma-late si Natsumi sa trabaho noong unang araw niya sa duty sa Bokuto Station. Siya ay nakipagsosyo kay Miyuki sa loob ng ilang taon. Ngunit sa maikling panahon, si Natsumi ay na-scout ng Tokyo Metropolitan Police Department Headquarters upang maging bahagi ng isang prototype na babaeng motorbike unit bago tinanggihan ang isang imbitasyon na magsanay pa sa kanila. Kilala siya na infatuated kay Detective Tokuno at sa Kachou ng Traffic Division bago nakilala si Shoji Tokairin, na naging karibal niya at love interest. Sina Natsumi at Miyuki, sa bandang huli sa serye, ay binasag ang likod ng isang sindikato ng pagpupuslit ng kotse na pinatatakbo sa pamamagitan ng pagnanakaw ng mga mamahaling sasakyan, na humahantong sa pagbuwag ng grupo. Dahil sa kanyang mga aksyon, inilipat siya ni Assistant Kaoruko Kinoshita sa Tokyo Metropolitan Police Department kasama si Miyuki bilang bahagi ng kanyang espesyal na programa sa pagsasanay sa pagpapahusay ng mga kasanayan ng opisyal na may kaugnayan sa trabaho ng pulisya. Sa pagtatapos ng serye, si Natsumi ay na-recruit upang maglingkod sa Special Assault Team at isang operatiba na nakatalaga sa sangay ng Tokyo Metropolitan Police Department. Ang pakikipagsosyo niya kay Miyuki at ang kasunod na paglipat sa Special Assault Team ay halos natapos sa masamang termino, halos sirain ang kanilang pagkakaibigan hanggang sa magkasundo sa katotohanan. Siya ay pinalitan sa Bokuto Station ni Saori Saga, isang dating estudyante na iniligtas nila ni Miyuki sa panahon ng kanyang pulis ilang araw bago ipinadala si Saori sa nasabing istasyon. Pansamantala siyang muli sa Bokuto bago inilipat upang sanayin sa ilalim ng Ranger Platoon ng JGSDF bago muling italaga sa Bokuto Station, na muling nagsilbing partner ni Miyuki pagkatapos umalis si Saori sa Bokuto upang ilipat sa ibang istasyon. '''Miyuki Kobayakawa''' (小早川 美幸 ''Kobayakawa Miyuki'') Boses Akio Hiramatsu (Haponesa) at Kathyin Masilunga (Filipino) Ayon sa impormasyon sa seryeng You're Under Arrest, si Miyuki ay isinilang noong Abril 7, 1976. Dati siyang nanirahan sa Okayama Prepektura bago lumipat sa Greater Tokyo Area at pumasok sa Metropolitan Police Department Academy at kaklase ni Natsumi Tsujimoto bago inilipat sa Bokuto Station. Siya ay kasalukuyang nakatira sa Kōtō, Tokyo kasama si Natsumi. Nang sinusubukan niyang sunduin si Natsumi, sa halip ay nakipagkita siya sa kanya sa pamamagitan ng swerte nang makita siyang lumalabag sa ilang mga patakaran sa paglabag sa trapiko ngunit alam niya kaagad na siya si Natsumi, ang kanyang magiging partner. Sa kalaunan ay naabutan siya, gumawa ng unang impresyon si Miyuki sa kanya at pagkatapos na makumpleto ang paglipat ni Natsumi sa Bokuto Station, naging magkasosyo sina Miyuki at Natsumi sa Traffic Division ng istasyon. Sumikat ang dalawa sa utak ni Miyuki at sa mga kamao ni Natsumi sa paglutas ng iba't ibang kaso na kinasasangkutan ng kanilang sarili o sa kanilang mga kasamahan. Si Miyuki ang iba pang kalahati ng duo na responsable para sa ground breaking work sa pagbuwag sa isang misteryosong operasyon ng sindikato sa pagpupuslit ng sasakyan sa Tokyo, na nagresulta sa kanyang kasunod na paglipat sa Criminal Investigation Bureau ng Tokyo Metropolitan Police Department sa ilalim ng Scientific Investigations Laboratory nito. Inimbitahan siya ng Lab na permanenteng lumipat sa departamento, ngunit tumanggi siya sa alok. Sa krisis sa Hachi-Ichi-Go (蜂一号) (Bee Number One in the dub of You're Under Arrest: The Movie), ang kadalubhasaan ni Miyuki sa mga computer at electronics ay nakakuha ng breakwork sa mga paunang pagsisiyasat sa mahiwagang kapangyarihan. outages sa Sumida Ward, ngunit hindi nakakuha ng anumang mga detalye tungkol sa kanila. Nang malapit nang matapos ang pelikula, nahuli nila ni Natsumi ang taksil na opisyal na si Tadashi Emoto matapos sugatan si Kachou bilang isang paraan ng "patunay" na siya ay kumilos nang mag-isa sa buong krisis. Si Miyuki ay ipinadala sa Los Angeles kasama si Natsumi bilang bahagi ng isang foreign police officer exchange program sa maikling panahon kasama ang Los Angeles Police Department. Malapit nang matapos ang serye, muntik nang masira ni Miyuki ang kanyang pagkakaibigan kay Natsumi matapos malaman na ang huli ay nire-recruit sa Special Assault Team. Inayos ng dalawa ang kanilang mga pagkakaiba nang sabihin ni Miyuki kay Natsumi na hindi siya sapat na bukas para tanggapin niya ang recruitment ni Natsumi sa SAT dahil ang dalawa ay kumilos bilang tunay na magkaibigan, kahit na parang magkapatid nang ipaliwanag ni Miyuki na ang SAT recruitment ni Natsumi ay nangyari nang wala siya. napagtatanto ang lahat ng ito, na pinilit niyang ipagtanggol ang sarili mula sa pagtingin sa katotohanan kung ano ito. Ni-renew din ni Miyuki ang kanyang "pagkakaibigan" kay Nakajima, na lalong nagbukas ng kanilang relasyon sa iba pang mga posibilidad. Ang kanyang kapareha ay si Saori Saga, na pumalit sa posisyon ni Natsumi pagkatapos na siya ay permanenteng nakatalaga sa sangay ng Tokyo Metropolitan Police Department bilang bahagi ng kanyang mga tungkulin bilang isang SAT operative bago inilipat sa Estados Unidos upang magsagawa ng forensic training. Binago niya ang 1985 Honda Today 700cc (bagaman mayroon pa ring dilaw na plate number para sa mga K-car) at nagdagdag ng mga twin cam, turbo-charger, at nitrous oxide boost. '''Yoriko Nikaidō''' (二階堂 頼子 ''Nikaidō Yoriko'') Boses Etsuko Kozakura (Haponesa) at Sherwin Revistir (Filipino) Isang dispatcher sa Bokuto Station na kalaunan ay naging patrol officer at kasosyo ni Aoi Futaba Chan, si Yoriko Nikaidō chan ay isang hindi nababagong tsismis na tumatak sa kanyang ilong sa lahat ng nangyayari sa presinto. Sa kasamaang palad, madalas niyang mali ang kahulugan ng mga bagay na nakikita at naririnig niya, na nagreresulta sa kahihiyan at mga komplikasyon. Lalo niyang pinagmamasdan sina Miyuki at Ken. Nasisiyahan din si Yoriko sa panlilibak sa kanyang mga kasamahan, lalo na kapag nagsasalita siya tungkol sa anumang supernatural o paranormal. Siya ay clumsy din sa anumang ginagawa niya ngunit kahit papaano ay kayang takpan ang gulo na nalikha sa kanyang kapalaran, na naging dahilan upang siya ang nangunguna sa klase noong mga taon niya sa Metropolitan Pulisya Kargawaran Akademya at nakakuha ng I doon ng kanyang kaklase na si Chie Sagamiōno, na naghangad. para maging valedictorian noong mga araw nila sa akademya. Insecure din siya sa kanyang trabaho sa maikling panahon nang iligtas niya ang isang elementary student mula sa mga yakuza thugs. Unang Tinalo sa Ilegal na Paradahan tugma si Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno naka kuha ng 45 Ilegal na Paradahan pero si Police Officer Yoriko Nikaidō ay walang naka kuha ay 0. Pagkatop umalis sa Nishikanda sa Chiyoda Tokyo Punong Lunsod walng magwa hindi mabuting palakaibigan ang malamang maging sanhi palusot at labis na kalituhan at pagkaantala. Pero Nakuha niya Unang Hepe Komendasyon Parangal parasa Pag-uugali ng Kagandahang-loob. Ikalawa Tinalo Pintura bola pagbabaril sa loob ng Sagamiōno Pag katapos mag usap at umalis sa huli Police Officer Yoriko Nikaidō sinabi magkahiwalay, hindi ako magaling. Si New Rookie Police Officer kamisao Yamato sya Apong babae at Itay ni Fire Marshall Fukuisa Yamato at Apong lalake ni Ikalawa na si Komandante Kira Yamato, hindi nagawa hindi mabuting palakaibigan para sa dalawang magkasunod at binababa ang leaver ang Basket na Shōwa 58 taon 1978 taon '''ISUZU''' TKD Snolker Fire Truck at mabilis patakas para hindi mag karoon ng paghaharap. At sa huli New Rookie Police Officer Kamisao Yamato kasabihan Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno '''GAGAWIN KO IKAW BABALA AKO AT MARAMING PAGKAKAMALI'''! Iyan ay '''MARKAHAN ANG AKING SALITA'''. Si Police Officer Yoriko ng Komendasyon Parangal para sa dalawang aresto Bangko Pagnanakaw. Sa huling pagkakataon Unang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō gagamiting ang kanyang Police Patrol Car ang 1994 '''SUZUKI ALTO WORKS HA21''' Police Patrol sa isang tugma Gabi Patrolya Kamatayan na laban na surpesa si Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno sa Intersection hagang sa nakarating sa Metropolitan Expressway number 6 at Edobashi Junction Katapusan na ang buhay ko sa isang pit raming manuever hindi ito '''KINATATAKUTAN PAGHAMPAS'''! Bigla sa isang kisap mata Isang mabilis na Itim Heisei 9 taon 1997 taon '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' pumasa totoo nanonood ang habulin pain driver walang iba si Michiru Fukamatsu tumakas palayo ang dalawang Police Patrol Car, nag mamadali Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan syang babaeng ang totoong decoy at hinabul, nag Magdahan-dahan at tumakbo sa 29 kilometer miles per hour ang data message laptop nag kasabihan Itigil ang pagpapatrolya! Itigil ang pagpapatrolya! Susunod na lokasyon Honchō Ueno. Si Police Officer Yoriko Nikaidō patungo sa Tarakachō Exit Ramp lumiko sa kanan sa Yaesu Dōri at tumingin sa kaliwa kasabihan '''CHIE'''! At patungo sa Shōwa Dori sa U turn at balik sa Tarakachō at Patungo sa Ueno, Si Police Officer Yoriko Nikaidō tumawag sa Chiyoda Police Headquarter may nagkaroon ng makialam sa papapatrolya Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno sa isang pagwasak ng aking Police Patrol Car sa huling Nag usap kay Police Officer Adviser Fukumura Makano binigyan Instruction patungo sa Ueno hangang sa 2 chō Īdabashi Chiyoda Cty. Sa huli Police Officer Yoriko Nikaidō kasabihan Sa wakas malayo na Chie Sagamionō Sa ganoong lugar huling salita Arch Enemy Police Chie Sagamiōno '''IKAW BA MASAMA'''! Sa huling pagkakataon Ikalawang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō na pakinggan ang Police Officer Adviser Fukumura Makano paghaharap kay Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan Ikinalulungkot po Police Officer Yoriko Nikaidō tumakas palayo at hindi hanapin siya. Si Police Officer Adviser Fukumura Makano bibigyan huling pakakataon natural ang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō patungo kay New Rookie Police Officer Kamisao Yamato at sahuli Hindi ako sasali at sasali sa Emergency Police Expedition sa Rehiyon ng Oceanea sa Australia. Iyan na ang '''HULING DESISYON'''. Sa huli New Rookie Police Officer Kamisao Yamato kasabihan Gaya ng sinabi pagdating sa lehitimong laban ibig sabihin, fail for good friendly lastly you have to find a New Rookie Female Police Officer kung hindi '''AKO POOT IKAW'''. Iyan na ang '''HULING DESISYON'''. Pagkatapos bumalik si Police officer Yoriko Nikaidō Keiyo Dōro sa Sumida para ulat kay Kachō. Sa Ikalawa Pagpapatrolya Gabi laban Si Police Officer Yoriko Nikaidō sa Takaban Dōri tingan at wala ang Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno yun pala supresa at habula kasunod sa likod ng Heisei 9 taon 1997 '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' si Sōinichirō Fukamatsu na detected si Police Officer Yoriko Nikaidō at Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno palabas sa 2 chōme Takaban Dōri patungo sa Heiwajima Interchange at Metropolitan Number 1 Highway bigyan ang kanyang huling habulan pain napagsasaya binilisan Katapusan na ang buhay ko sa isang pit raming manuever hindi ito '''KINATATAKUTAN PAGHAMPAS'''! New Rookie Police Officer Kamisao Yamato Bigla sa isang kisap mata bulalik ang Heisei 9 taon 1997 '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' pumasa totoo nanonood ang habulin pain driver walang iba binili Hisbun and Wife ay Sōinichirō at Michiru Fukumatsu tumakas palayo ang dalawang Police Patrol Car, nag mamadali Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan syang babaeng ang totoong decoy at hinabul, nag Magdahan-dahan at tumakbo sa 29 kilometer miles per hour ang data message laptop nag kasabihan Itigil ang pagpapatrolya! Itigil ang pagpapatrolya! Susunod na lokasyon Namamugi Junction sa Yokohama City Kanagawa Prepektura. {{reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/manga.php Anime News Network Encyclopedia] {{in lang|en}}&nbsp;— website ng [[Anime News Network]]. {{Anime at Manga}} [[Kategorya:Serye ng manga]] [[Kategorya:Mga dramang pantelebisyon mula sa Hapon]] [[Kategorya:Mga serye ng anime]] g9qqx2isrwg0mxv8j364jz45e7sukfb 1962532 1962527 2022-08-12T08:12:00Z 58.69.182.193 wikitext text/x-wiki {{italic title}} {{Série manga}} Ang {{nihongo|'''''You're Under Arrest'''''|逮捕しちゃうぞ|Taiho Shichauzo|lead=yes}} ay isang [[manga na seinen]] mula sa bansang [[Hapon]]<ref>{{cite web|url=http://comics.ign.com/articles/649/649091p1.html|title=Zatch Bell Vol. 1 & 2 Review|date=Setyembre 8, 2005|publisher=IGN|accessdate=Hulyo 21, 2009}}</ref> na sinulat at ginuhit ni Kōsuke Fujishima at inilalathala nang baha-bahagi sa magasin na ''Afternoon'' ng [[Kodansha]] mula 1986 hanggang 1992. Nakasentro ang istorya sa isang kathang-isip na himpilan ng pulis sa [[Sumida, Tokyo]] na ang mga opisyales nito ay nagsasagupa ng mga kriminal sa araw-araw habang pinapanatiling ligtas ang mga tao. Mayroon ito magkahalong drama at aksyon na may ilang komedya at patawa. Nagkaroon din ito ng mga adaptasyon sa [[anime]] at drama sa telebisyon. == Unang Tuhan == '''Natsumi Tsujimoto''' (辻本 夏実 ''Tsujimoto Natsumi'') Boses Sakiko Tamagawa (Haponesa) at Pinky Rebucas (Filipino) ay isang opisyal na nakatalaga sa kathang-isip na Bokuto Station sa Tokyo' Sumida Ward. Siya ay napaka-outgoing pati na rin napaka-laid back. Siya ay madalas na nagpapakita ng superhuman na lakas na pangalawa lamang sa Shōji Tōkairin at isang mahilig sa motorsiklo, na may kakayahang maniobra ng mataas na peligro sa parehong mga bisikleta at moped. Si Natsumi ay may labis na gana sa pagkain at alak at kilala na nagpapakita sa trabaho na may hangover. Talamak din siyang late sleeper. Sa kabila ng maraming masamang ugali, siya ay isang napakahusay na pulis at sineseryoso ang kanyang trabaho kapag kinakailangan. Nag-iingat siya ng mini-moped, isang Honda Moto Compo (JR-2) sa Honda Today squad car ni Miyuki at ginagamit ito kapag kailangan ng flanking strategy. Ito ay kitang-kitang may label na "NATSUMI" (sa Nihon-shiki transliteration system) bago ang kanyang unang araw sa Bokuto sa simula ng unang anime, kalaunan ay muling binigyan ng kulay at muling binansagang "POLICE" sa mga susunod na pagpapakita at sa Bandai Model kit ng Honda Today. Kapag off-duty, nagpapatakbo siya ng '''YAMAHA''' '''''RZV''''' na motorsiklo hanggang sa ito ay masira nang hindi na maaayos sa huling bahagi ng unang season. Siya ay nalinlang sa paglaon sa pagbili ng isang '''SSUBARU''' R-2, na nasa isang halos hindi gumaganang estado. Ang kotseng ito ay lubusang ni-renovate at binago ni Miyuki bilang isang patrol car. Ginagamit niya ang makina ng nawasak na motorbike, binago ang kotse para maging malapit ang operasyon nito sa motorbike. Sa bersyon ng manga, ang kotse na ito ay nagpapatakbo ng may dobleng makina. Pamilyar din si Natsumi sa judo at kendo, na kayang talunin ang kanyang mga kalaban sa mga sesyon ng pagsasanay. Ang kanyang lakas at ang kanyang pagiging pamilyar sa hand-to-hand combat ay umaakma sa napakahusay na pag-iisip ni Miyuki sa paggawa ng mga device o pagbabago ng mga kilalang sasakyan, na nagpatanyag sa kanya at ni Miyuki sa buong Bokuto Station. Siya rin ang nag-iisang tao sa seryeng ito na patuloy na nakatalo sa mga fastball ng Strikeman at tinawag na "Home run" na Babae ng Stikeman dahil dito mismo. Ipinanganak si Natsumi noong Agosto 13, 1975. Walang gaanong impormasyon ang nahayag sa kuwento, kahit na siya ay nanirahan sa Asakusa bago nag-enrol sa Metropolitan Police Department Academy at kung saan naging mga kaklase niya si Miyuki Kobayakawa bago ipinadala sa ibang lugar sa Greater Tokyo Area. Sa huli ay nagkita ang dalawa nang hindi sinasadya nang ma-late si Natsumi sa trabaho noong unang araw niya sa duty sa Bokuto Station. Siya ay nakipagsosyo kay Miyuki sa loob ng ilang taon. Ngunit sa maikling panahon, si Natsumi ay na-scout ng Tokyo Metropolitan Police Department Headquarters upang maging bahagi ng isang prototype na babaeng motorbike unit bago tinanggihan ang isang imbitasyon na magsanay pa sa kanila. Kilala siya na infatuated kay Detective Tokuno at sa Kachou ng Traffic Division bago nakilala si Shoji Tokairin, na naging karibal niya at love interest. Sina Natsumi at Miyuki, sa bandang huli sa serye, ay binasag ang likod ng isang sindikato ng pagpupuslit ng kotse na pinatatakbo sa pamamagitan ng pagnanakaw ng mga mamahaling sasakyan, na humahantong sa pagbuwag ng grupo. Dahil sa kanyang mga aksyon, inilipat siya ni Assistant Kaoruko Kinoshita sa Tokyo Metropolitan Police Department kasama si Miyuki bilang bahagi ng kanyang espesyal na programa sa pagsasanay sa pagpapahusay ng mga kasanayan ng opisyal na may kaugnayan sa trabaho ng pulisya. Sa pagtatapos ng serye, si Natsumi ay na-recruit upang maglingkod sa Special Assault Team at isang operatiba na nakatalaga sa sangay ng Tokyo Metropolitan Police Department. Ang pakikipagsosyo niya kay Miyuki at ang kasunod na paglipat sa Special Assault Team ay halos natapos sa masamang termino, halos sirain ang kanilang pagkakaibigan hanggang sa magkasundo sa katotohanan. Siya ay pinalitan sa Bokuto Station ni Saori Saga, isang dating estudyante na iniligtas nila ni Miyuki sa panahon ng kanyang pulis ilang araw bago ipinadala si Saori sa nasabing istasyon. Pansamantala siyang muli sa Bokuto bago inilipat upang sanayin sa ilalim ng Ranger Platoon ng JGSDF bago muling italaga sa Bokuto Station, na muling nagsilbing partner ni Miyuki pagkatapos umalis si Saori sa Bokuto upang ilipat sa ibang istasyon. '''Miyuki Kobayakawa''' (小早川 美幸 ''Kobayakawa Miyuki'') Boses Akio Hiramatsu (Haponesa) at Kathyin Masilunga (Filipino) Ayon sa impormasyon sa seryeng You're Under Arrest, si Miyuki ay isinilang noong Abril 7, 1976. Dati siyang nanirahan sa Okayama Prepektura bago lumipat sa Greater Tokyo Area at pumasok sa Metropolitan Police Department Academy at kaklase ni Natsumi Tsujimoto bago inilipat sa Bokuto Station. Siya ay kasalukuyang nakatira sa Kōtō, Tokyo kasama si Natsumi. Nang sinusubukan niyang sunduin si Natsumi, sa halip ay nakipagkita siya sa kanya sa pamamagitan ng swerte nang makita siyang lumalabag sa ilang mga patakaran sa paglabag sa trapiko ngunit alam niya kaagad na siya si Natsumi, ang kanyang magiging partner. Sa kalaunan ay naabutan siya, gumawa ng unang impresyon si Miyuki sa kanya at pagkatapos na makumpleto ang paglipat ni Natsumi sa Bokuto Station, naging magkasosyo sina Miyuki at Natsumi sa Traffic Division ng istasyon. Sumikat ang dalawa sa utak ni Miyuki at sa mga kamao ni Natsumi sa paglutas ng iba't ibang kaso na kinasasangkutan ng kanilang sarili o sa kanilang mga kasamahan. Si Miyuki ang iba pang kalahati ng duo na responsable para sa ground breaking work sa pagbuwag sa isang misteryosong operasyon ng sindikato sa pagpupuslit ng sasakyan sa Tokyo, na nagresulta sa kanyang kasunod na paglipat sa Criminal Investigation Bureau ng Tokyo Metropolitan Police Department sa ilalim ng Scientific Investigations Laboratory nito. Inimbitahan siya ng Lab na permanenteng lumipat sa departamento, ngunit tumanggi siya sa alok. Sa krisis sa Hachi-Ichi-Go (蜂一号) (Bee Number One in the dub of You're Under Arrest: The Movie), ang kadalubhasaan ni Miyuki sa mga computer at electronics ay nakakuha ng breakwork sa mga paunang pagsisiyasat sa mahiwagang kapangyarihan. outages sa Sumida Ward, ngunit hindi nakakuha ng anumang mga detalye tungkol sa kanila. Nang malapit nang matapos ang pelikula, nahuli nila ni Natsumi ang taksil na opisyal na si Tadashi Emoto matapos sugatan si Kachou bilang isang paraan ng "patunay" na siya ay kumilos nang mag-isa sa buong krisis. Si Miyuki ay ipinadala sa Los Angeles kasama si Natsumi bilang bahagi ng isang foreign police officer exchange program sa maikling panahon kasama ang Los Angeles Police Department. Malapit nang matapos ang serye, muntik nang masira ni Miyuki ang kanyang pagkakaibigan kay Natsumi matapos malaman na ang huli ay nire-recruit sa Special Assault Team. Inayos ng dalawa ang kanilang mga pagkakaiba nang sabihin ni Miyuki kay Natsumi na hindi siya sapat na bukas para tanggapin niya ang recruitment ni Natsumi sa SAT dahil ang dalawa ay kumilos bilang tunay na magkaibigan, kahit na parang magkapatid nang ipaliwanag ni Miyuki na ang SAT recruitment ni Natsumi ay nangyari nang wala siya. napagtatanto ang lahat ng ito, na pinilit niyang ipagtanggol ang sarili mula sa pagtingin sa katotohanan kung ano ito. Ni-renew din ni Miyuki ang kanyang "pagkakaibigan" kay Nakajima, na lalong nagbukas ng kanilang relasyon sa iba pang mga posibilidad. Ang kanyang kapareha ay si Saori Saga, na pumalit sa posisyon ni Natsumi pagkatapos na siya ay permanenteng nakatalaga sa sangay ng Tokyo Metropolitan Police Department bilang bahagi ng kanyang mga tungkulin bilang isang SAT operative bago inilipat sa Estados Unidos upang magsagawa ng forensic training. Binago niya ang 1985 Honda Today 700cc (bagaman mayroon pa ring dilaw na plate number para sa mga K-car) at nagdagdag ng mga twin cam, turbo-charger, at nitrous oxide boost. '''Yoriko Nikaidō''' (二階堂 頼子 ''Nikaidō Yoriko'') Boses Etsuko Kozakura (Haponesa) at Sherwin Revistir (Filipino) Isang dispatcher sa Bokuto Station na kalaunan ay naging patrol officer at kasosyo ni Aoi Futaba Chan, si Yoriko Nikaidō chan ay isang hindi nababagong tsismis na tumatak sa kanyang ilong sa lahat ng nangyayari sa presinto. Sa kasamaang palad, madalas niyang mali ang kahulugan ng mga bagay na nakikita at naririnig niya, na nagreresulta sa kahihiyan at mga komplikasyon. Lalo niyang pinagmamasdan sina Miyuki at Ken. Nasisiyahan din si Yoriko sa panlilibak sa kanyang mga kasamahan, lalo na kapag nagsasalita siya tungkol sa anumang supernatural o paranormal. Siya ay clumsy din sa anumang ginagawa niya ngunit kahit papaano ay kayang takpan ang gulo na nalikha sa kanyang kapalaran, na naging dahilan upang siya ang nangunguna sa klase noong mga taon niya sa Metropolitan Pulisya Kargawaran Akademya at nakakuha ng I doon ng kanyang kaklase na si Chie Sagamiōno, na naghangad. para maging valedictorian noong mga araw nila sa akademya. Insecure din siya sa kanyang trabaho sa maikling panahon nang iligtas niya ang isang elementary student mula sa mga yakuza thugs. Unang Tinalo sa Ilegal na Paradahan tugma si Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno naka kuha ng 45 Ilegal na Paradahan pero si Police Officer Yoriko Nikaidō ay walang naka kuha ay 0. Pagkatop umalis sa Nishikanda sa Chiyoda Tokyo Punong Lunsod walng magwa hindi mabuting palakaibigan ang malamang maging sanhi palusot at labis na kalituhan at pagkaantala. Pero Nakuha niya Unang Hepe Komendasyon Parangal parasa Pag-uugali ng Kagandahang-loob. Ikalawa Tinalo Pintura bola pagbabaril sa loob ng Sagamiōno Pag katapos mag usap at umalis sa huli Police Officer Yoriko Nikaidō sinabi magkahiwalay, hindi ako magaling. Si New Rookie Police Officer kamisao Yamato sya Apong babae at Itay ni Fire Marshall Fukuisa Yamato at Apong lalake ni Ikalawa na si Komandante Kira Yamato, hindi nagawa hindi mabuting palakaibigan para sa dalawang magkasunod at binababa ang leaver ang Basket na Shōwa 58 taon 1978 taon '''ISUZU''' TKD Snolker Fire Truck at mabilis patakas para hindi mag karoon ng paghaharap. At sa huli New Rookie Police Officer Kamisao Yamato kasabihan Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno '''GAGAWIN KO IKAW PANSININ MO AKO AT MARAMING PAGKAKAMALI'''! Iyan ay '''MARKAHAN ANG AKING SALITA'''. Si Police Officer Yoriko ng Komendasyon Parangal para sa dalawang aresto Bangko Pagnanakaw. Sa huling pagkakataon Unang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō gagamiting ang kanyang Police Patrol Car ang 1994 '''SUZUKI ALTO WORKS HA21''' Police Patrol sa isang tugma Gabi Patrolya Kamatayan na laban na surpesa si Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno sa Intersection hagang sa nakarating sa Metropolitan Expressway number 6 at Edobashi Junction Katapusan na ang buhay ko sa isang pit raming manuever hindi ito '''KINATATAKUTAN PAGHAMPAS'''! Bigla sa isang kisap mata Isang mabilis na Itim Heisei 9 taon 1997 taon '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' pumasa totoo nanonood ang habulin pain driver walang iba si Michiru Fukamatsu tumakas palayo ang dalawang Police Patrol Car, nag mamadali Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan syang babaeng ang totoong decoy at hinabul, nag Magdahan-dahan at tumakbo sa 29 kilometer miles per hour ang data message laptop nag kasabihan Itigil ang pagpapatrolya! Itigil ang pagpapatrolya! Susunod na lokasyon Honchō Ueno. Si Police Officer Yoriko Nikaidō patungo sa Tarakachō Exit Ramp lumiko sa kanan sa Yaesu Dōri at tumingin sa kaliwa kasabihan '''CHIE'''! At patungo sa Shōwa Dori sa U turn at balik sa Tarakachō at Patungo sa Ueno, Si Police Officer Yoriko Nikaidō tumawag sa Chiyoda Police Headquarter may nagkaroon ng makialam sa papapatrolya Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno sa isang pagwasak ng aking Police Patrol Car sa huling Nag usap kay Police Officer Adviser Fukumura Makano binigyan Instruction patungo sa Ueno hangang sa 2 chō Īdabashi Chiyoda Cty. Sa huli Police Officer Yoriko Nikaidō kasabihan Sa wakas malayo na Chie Sagamionō Sa ganoong lugar huling salita Arch Enemy Police Chie Sagamiōno '''IKAW BA MASAMA'''! Sa huling pagkakataon Ikalawang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō na pakinggan ang Police Officer Adviser Fukumura Makano paghaharap kay Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan Ikinalulungkot po Police Officer Yoriko Nikaidō tumakas palayo at hindi hanapin siya. Si Police Officer Adviser Fukumura Makano bibigyan huling pakakataon natural ang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō patungo kay New Rookie Police Officer Kamisao Yamato at sahuli Hindi ako sasali at sasali sa Emergency Police Expedition sa Rehiyon ng Oceanea sa Australia. Iyan na ang '''HULING DESISYON'''. Sa huli New Rookie Police Officer Kamisao Yamato kasabihan Gaya ng sinabi pagdating sa lehitimong laban ibig sabihin, fail for good friendly lastly you have to find a New Rookie Female Police Officer kung hindi '''AKO POOT IKAW'''. Iyan na ang '''HULING DESISYON'''. Pagkatapos bumalik si Police officer Yoriko Nikaidō Keiyo Dōro sa Sumida para ulat kay Kachō. Sa Ikalawa Pagpapatrolya Gabi laban Si Police Officer Yoriko Nikaidō sa Takaban Dōri tingan at wala ang Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno yun pala supresa at habula kasunod sa likod ng Heisei 9 taon 1997 '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' si Sōinichirō Fukamatsu na detected si Police Officer Yoriko Nikaidō at Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno palabas sa 2 chōme Takaban Dōri patungo sa Heiwajima Interchange at Metropolitan Number 1 Highway bigyan ang kanyang huling habulan pain napagsasaya binilisan Katapusan na ang buhay ko sa isang pit raming manuever hindi ito '''KINATATAKUTAN PAGHAMPAS'''! New Rookie Police Officer Kamisao Yamato Bigla sa isang kisap mata bulalik ang Heisei 9 taon 1997 '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' pumasa totoo nanonood ang habulin pain driver walang iba binili Hisbun and Wife ay Sōinichirō at Michiru Fukumatsu tumakas palayo ang dalawang Police Patrol Car, nag mamadali Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan syang babaeng ang totoong decoy at hinabul, nag Magdahan-dahan at tumakbo sa 29 kilometer miles per hour ang data message laptop nag kasabihan Itigil ang pagpapatrolya! Itigil ang pagpapatrolya! Susunod na lokasyon Namamugi Junction sa Yokohama City Kanagawa Prepektura. {{reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/manga.php Anime News Network Encyclopedia] {{in lang|en}}&nbsp;— website ng [[Anime News Network]]. {{Anime at Manga}} [[Kategorya:Serye ng manga]] [[Kategorya:Mga dramang pantelebisyon mula sa Hapon]] [[Kategorya:Mga serye ng anime]] c1534c7262w4e8b2iktopa75zpcnr3b 1962534 1962532 2022-08-12T08:37:24Z 58.69.182.193 wikitext text/x-wiki {{italic title}} {{Série manga}} Ang {{nihongo|'''''You're Under Arrest'''''|逮捕しちゃうぞ|Taiho Shichauzo|lead=yes}} ay isang [[manga na seinen]] mula sa bansang [[Hapon]]<ref>{{cite web|url=http://comics.ign.com/articles/649/649091p1.html|title=Zatch Bell Vol. 1 & 2 Review|date=Setyembre 8, 2005|publisher=IGN|accessdate=Hulyo 21, 2009}}</ref> na sinulat at ginuhit ni Kōsuke Fujishima at inilalathala nang baha-bahagi sa magasin na ''Afternoon'' ng [[Kodansha]] mula 1986 hanggang 1992. Nakasentro ang istorya sa isang kathang-isip na himpilan ng pulis sa [[Sumida, Tokyo]] na ang mga opisyales nito ay nagsasagupa ng mga kriminal sa araw-araw habang pinapanatiling ligtas ang mga tao. Mayroon ito magkahalong drama at aksyon na may ilang komedya at patawa. Nagkaroon din ito ng mga adaptasyon sa [[anime]] at drama sa telebisyon. == Unang Tuhan == '''Natsumi Tsujimoto''' (辻本 夏実 ''Tsujimoto Natsumi'') Boses Sakiko Tamagawa (Haponesa) at Pinky Rebucas (Filipino) ay isang opisyal na nakatalaga sa kathang-isip na Bokuto Station sa Tokyo' Sumida Ward. Siya ay napaka-outgoing pati na rin napaka-laid back. Siya ay madalas na nagpapakita ng superhuman na lakas na pangalawa lamang sa Shōji Tōkairin at isang mahilig sa motorsiklo, na may kakayahang maniobra ng mataas na peligro sa parehong mga bisikleta at moped. Si Natsumi ay may labis na gana sa pagkain at alak at kilala na nagpapakita sa trabaho na may hangover. Talamak din siyang late sleeper. Sa kabila ng maraming masamang ugali, siya ay isang napakahusay na pulis at sineseryoso ang kanyang trabaho kapag kinakailangan. Nag-iingat siya ng mini-moped, isang Honda Moto Compo (JR-2) sa Honda Today squad car ni Miyuki at ginagamit ito kapag kailangan ng flanking strategy. Ito ay kitang-kitang may label na "NATSUMI" (sa Nihon-shiki transliteration system) bago ang kanyang unang araw sa Bokuto sa simula ng unang anime, kalaunan ay muling binigyan ng kulay at muling binansagang "POLICE" sa mga susunod na pagpapakita at sa Bandai Model kit ng Honda Today. Kapag off-duty, nagpapatakbo siya ng '''YAMAHA''' '''''RZV''''' na motorsiklo hanggang sa ito ay masira nang hindi na maaayos sa huling bahagi ng unang season. Siya ay nalinlang sa paglaon sa pagbili ng isang '''SSUBARU''' R-2, na nasa isang halos hindi gumaganang estado. Ang kotseng ito ay lubusang ni-renovate at binago ni Miyuki bilang isang patrol car. Ginagamit niya ang makina ng nawasak na motorbike, binago ang kotse para maging malapit ang operasyon nito sa motorbike. Sa bersyon ng manga, ang kotse na ito ay nagpapatakbo ng may dobleng makina. Pamilyar din si Natsumi sa judo at kendo, na kayang talunin ang kanyang mga kalaban sa mga sesyon ng pagsasanay. Ang kanyang lakas at ang kanyang pagiging pamilyar sa hand-to-hand combat ay umaakma sa napakahusay na pag-iisip ni Miyuki sa paggawa ng mga device o pagbabago ng mga kilalang sasakyan, na nagpatanyag sa kanya at ni Miyuki sa buong Bokuto Station. Siya rin ang nag-iisang tao sa seryeng ito na patuloy na nakatalo sa mga fastball ng Strikeman at tinawag na "Home run" na Babae ng Stikeman dahil dito mismo. Ipinanganak si Natsumi noong Agosto 13, 1975. Walang gaanong impormasyon ang nahayag sa kuwento, kahit na siya ay nanirahan sa Asakusa bago nag-enrol sa Metropolitan Police Department Academy at kung saan naging mga kaklase niya si Miyuki Kobayakawa bago ipinadala sa ibang lugar sa Greater Tokyo Area. Sa huli ay nagkita ang dalawa nang hindi sinasadya nang ma-late si Natsumi sa trabaho noong unang araw niya sa duty sa Bokuto Station. Siya ay nakipagsosyo kay Miyuki sa loob ng ilang taon. Ngunit sa maikling panahon, si Natsumi ay na-scout ng Tokyo Metropolitan Police Department Headquarters upang maging bahagi ng isang prototype na babaeng motorbike unit bago tinanggihan ang isang imbitasyon na magsanay pa sa kanila. Kilala siya na infatuated kay Detective Tokuno at sa Kachou ng Traffic Division bago nakilala si Shoji Tokairin, na naging karibal niya at love interest. Sina Natsumi at Miyuki, sa bandang huli sa serye, ay binasag ang likod ng isang sindikato ng pagpupuslit ng kotse na pinatatakbo sa pamamagitan ng pagnanakaw ng mga mamahaling sasakyan, na humahantong sa pagbuwag ng grupo. Dahil sa kanyang mga aksyon, inilipat siya ni Assistant Kaoruko Kinoshita sa Tokyo Metropolitan Police Department kasama si Miyuki bilang bahagi ng kanyang espesyal na programa sa pagsasanay sa pagpapahusay ng mga kasanayan ng opisyal na may kaugnayan sa trabaho ng pulisya. Sa pagtatapos ng serye, si Natsumi ay na-recruit upang maglingkod sa Special Assault Team at isang operatiba na nakatalaga sa sangay ng Tokyo Metropolitan Police Department. Ang pakikipagsosyo niya kay Miyuki at ang kasunod na paglipat sa Special Assault Team ay halos natapos sa masamang termino, halos sirain ang kanilang pagkakaibigan hanggang sa magkasundo sa katotohanan. Siya ay pinalitan sa Bokuto Station ni Saori Saga, isang dating estudyante na iniligtas nila ni Miyuki sa panahon ng kanyang pulis ilang araw bago ipinadala si Saori sa nasabing istasyon. Pansamantala siyang muli sa Bokuto bago inilipat upang sanayin sa ilalim ng Ranger Platoon ng JGSDF bago muling italaga sa Bokuto Station, na muling nagsilbing partner ni Miyuki pagkatapos umalis si Saori sa Bokuto upang ilipat sa ibang istasyon. '''Miyuki Kobayakawa''' (小早川 美幸 ''Kobayakawa Miyuki'') Boses Akio Hiramatsu (Haponesa) at Kathyin Masilunga (Filipino) Ayon sa impormasyon sa seryeng You're Under Arrest, si Miyuki ay isinilang noong Abril 7, 1976. Dati siyang nanirahan sa Okayama Prepektura bago lumipat sa Greater Tokyo Area at pumasok sa Metropolitan Police Department Academy at kaklase ni Natsumi Tsujimoto bago inilipat sa Bokuto Station. Siya ay kasalukuyang nakatira sa Kōtō, Tokyo kasama si Natsumi. Nang sinusubukan niyang sunduin si Natsumi, sa halip ay nakipagkita siya sa kanya sa pamamagitan ng swerte nang makita siyang lumalabag sa ilang mga patakaran sa paglabag sa trapiko ngunit alam niya kaagad na siya si Natsumi, ang kanyang magiging partner. Sa kalaunan ay naabutan siya, gumawa ng unang impresyon si Miyuki sa kanya at pagkatapos na makumpleto ang paglipat ni Natsumi sa Bokuto Station, naging magkasosyo sina Miyuki at Natsumi sa Traffic Division ng istasyon. Sumikat ang dalawa sa utak ni Miyuki at sa mga kamao ni Natsumi sa paglutas ng iba't ibang kaso na kinasasangkutan ng kanilang sarili o sa kanilang mga kasamahan. Si Miyuki ang iba pang kalahati ng duo na responsable para sa ground breaking work sa pagbuwag sa isang misteryosong operasyon ng sindikato sa pagpupuslit ng sasakyan sa Tokyo, na nagresulta sa kanyang kasunod na paglipat sa Criminal Investigation Bureau ng Tokyo Metropolitan Police Department sa ilalim ng Scientific Investigations Laboratory nito. Inimbitahan siya ng Lab na permanenteng lumipat sa departamento, ngunit tumanggi siya sa alok. Sa krisis sa Hachi-Ichi-Go (蜂一号) (Bee Number One in the dub of You're Under Arrest: The Movie), ang kadalubhasaan ni Miyuki sa mga computer at electronics ay nakakuha ng breakwork sa mga paunang pagsisiyasat sa mahiwagang kapangyarihan. outages sa Sumida Ward, ngunit hindi nakakuha ng anumang mga detalye tungkol sa kanila. Nang malapit nang matapos ang pelikula, nahuli nila ni Natsumi ang taksil na opisyal na si Tadashi Emoto matapos sugatan si Kachou bilang isang paraan ng "patunay" na siya ay kumilos nang mag-isa sa buong krisis. Si Miyuki ay ipinadala sa Los Angeles kasama si Natsumi bilang bahagi ng isang foreign police officer exchange program sa maikling panahon kasama ang Los Angeles Police Department. Malapit nang matapos ang serye, muntik nang masira ni Miyuki ang kanyang pagkakaibigan kay Natsumi matapos malaman na ang huli ay nire-recruit sa Special Assault Team. Inayos ng dalawa ang kanilang mga pagkakaiba nang sabihin ni Miyuki kay Natsumi na hindi siya sapat na bukas para tanggapin niya ang recruitment ni Natsumi sa SAT dahil ang dalawa ay kumilos bilang tunay na magkaibigan, kahit na parang magkapatid nang ipaliwanag ni Miyuki na ang SAT recruitment ni Natsumi ay nangyari nang wala siya. napagtatanto ang lahat ng ito, na pinilit niyang ipagtanggol ang sarili mula sa pagtingin sa katotohanan kung ano ito. Ni-renew din ni Miyuki ang kanyang "pagkakaibigan" kay Nakajima, na lalong nagbukas ng kanilang relasyon sa iba pang mga posibilidad. Ang kanyang kapareha ay si Saori Saga, na pumalit sa posisyon ni Natsumi pagkatapos na siya ay permanenteng nakatalaga sa sangay ng Tokyo Metropolitan Police Department bilang bahagi ng kanyang mga tungkulin bilang isang SAT operative bago inilipat sa Estados Unidos upang magsagawa ng forensic training. Binago niya ang 1985 Honda Today 700cc (bagaman mayroon pa ring dilaw na plate number para sa mga K-car) at nagdagdag ng mga twin cam, turbo-charger, at nitrous oxide boost. '''Yoriko Nikaidō''' (二階堂 頼子 ''Nikaidō Yoriko'') Boses Etsuko Kozakura (Haponesa) at Sherwin Revistir (Filipino) Isang dispatcher sa Bokuto Station na kalaunan ay naging patrol officer at kasosyo ni Aoi Futaba Chan, si Yoriko Nikaidō chan ay isang hindi nababagong tsismis na tumatak sa kanyang ilong sa lahat ng nangyayari sa presinto. Sa kasamaang palad, madalas niyang mali ang kahulugan ng mga bagay na nakikita at naririnig niya, na nagreresulta sa kahihiyan at mga komplikasyon. Lalo niyang pinagmamasdan sina Miyuki at Ken. Nasisiyahan din si Yoriko sa panlilibak sa kanyang mga kasamahan, lalo na kapag nagsasalita siya tungkol sa anumang supernatural o paranormal. Siya ay clumsy din sa anumang ginagawa niya ngunit kahit papaano ay kayang takpan ang gulo na nalikha sa kanyang kapalaran, na naging dahilan upang siya ang nangunguna sa klase noong mga taon niya sa Metropolitan Pulisya Kargawaran Akademya at nakakuha ng I doon ng kanyang kaklase na si Chie Sagamiōno, na naghangad. para maging valedictorian noong mga araw nila sa akademya. Insecure din siya sa kanyang trabaho sa maikling panahon nang iligtas niya ang isang elementary student mula sa mga yakuza thugs. Unang Tinalo sa Ilegal na Paradahan tugma si Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno naka kuha ng 45 Ilegal na Paradahan pero si Police Officer Yoriko Nikaidō ay walang naka kuha ay 0. Pagkatop umalis sa Nishikanda sa Chiyoda Tokyo Punong Lunsod walng magwa hindi mabuting palakaibigan ang malamang maging sanhi palusot at labis na kalituhan at pagkaantala. Pero Nakuha niya Unang Hepe Komendasyon Parangal parasa Pag-uugali ng Kagandahang-loob. Ikalawa Tinalo Pintura bola pagbabaril sa loob ng Sagamiōno Pag katapos mag usap at umalis sa huli Police Officer Yoriko Nikaidō sinabi magkahiwalay, hindi ako magaling. Si New Rookie Police Officer kamisao Yamato sya Apong babae at Itay ni Fire Marshall Fukuisa Yamato at Apong lalake ni Ikalawa na si Komandante Kira Yamato, hindi nagawa hindi mabuting palakaibigan para sa dalawang magkasunod at binababa ang leaver ang Basket na Shōwa 58 taon 1978 taon '''ISUZU''' TKD Snolker Fire Truck at mabilis patakas para hindi mag karoon ng paghaharap. At sa huli New Rookie Police Officer Kamisao Yamato kasabihan Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno '''TUTURUAN KO KAYO PANSININ KO AT MARAMING PAGKAKAMALI'''! Iyan ay '''MARKAHAN ANG AKING SALITA'''. Si Police Officer Yoriko ng Komendasyon Parangal para sa dalawang aresto Bangko Pagnanakaw. Sa huling pagkakataon Unang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō gagamiting ang kanyang Police Patrol Car ang 1994 '''SUZUKI ALTO WORKS HA21''' Police Patrol sa isang tugma Gabi Patrolya Kamatayan na laban na surpesa makialam si Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno sa Intersection hagang sa nakarating sa Metropolitan Expressway number 6 at Edobashi Junction Katapusan na ang buhay ko sa isang pit raming manuever hindi ito '''KINATATAKUTAN PAGHAMPAS'''! Bigla sa isang kisap mata Isang mabilis na Itim Heisei 9 taon 1997 taon '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' pumasa totoo nanonood ang habulin pain driver walang iba si Michiru Fukamatsu tumakas palayo ang dalawang Police Patrol Car, nag mamadali Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan syang babaeng ang totoong decoy at hinabul, nag Magdahan-dahan at tumakbo sa 29 kilometer miles per hour ang data message laptop nag kasabihan Itigil ang pagpapatrolya! Itigil ang pagpapatrolya! Susunod na lokasyon Honchō Ueno. Si Police Officer Yoriko Nikaidō patungo sa Tarakachō Exit Ramp lumiko sa kanan sa Yaesu Dōri at tumingin sa kaliwa kasabihan '''CHIE'''! At patungo sa Shōwa Dori sa U turn at balik sa Tarakachō at Patungo sa Ueno, Si Police Officer Yoriko Nikaidō tumawag sa Chiyoda Police Headquarter may nagkaroon ng makialam sa papapatrolya Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno sa isang pagwasak ng aking Police Patrol Car sa huling Nag usap kay Police Officer Adviser Fukumura Makano binigyan Instruction patungo sa Ueno hangang sa 2 chō Īdabashi Chiyoda Cty. Sa huli Police Officer Yoriko Nikaidō kasabihan Sa wakas malayo na Chie Sagamionō Sa ganoong lugar huling salita Arch Enemy Police Chie Sagamiōno '''IKAW BA MASAMA'''! Sa huling pagkakataon Ikalawang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō na pakinggan ang Police Officer Adviser Fukumura Makano paghaharap kay Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan Ikinalulungkot po Police Officer Yoriko Nikaidō tumakas palayo at hindi hanapin siya. Si Police Officer Adviser Fukumura Makano bibigyan huling pakakataon natural ang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō patungo kay New Rookie Police Officer Kamisao Yamato at sahuli Hindi ako sasali at sasali sa Emergency Police Expedition sa Rehiyon ng Oceanea sa Australia. Iyan na ang '''HULING DESISYON'''. Sa huli New Rookie Police Officer Kamisao Yamato kasabihan Gaya ng sinabi pagdating sa lehitimong laban ibig sabihin, fail for good friendly lastly you have to find a New Rookie Female Police Officer kung hindi '''AKO POOT IKAW'''. Iyan na ang '''HULING DESISYON'''. Pagkatapos bumalik si Police officer Yoriko Nikaidō Keiyo Dōro sa Sumida para ulat kay Kachō. Sa Ikalawa Pagpapatrolya Gabi laban Si Police Officer Yoriko Nikaidō sa Takaban Dōri tingan at wala ang Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno yun pala supresa at habula kasunod sa likod ng Heisei 9 taon 1997 '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' si Sōinichirō Fukamatsu na detected si Police Officer Yoriko Nikaidō at Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno palabas sa 2 chōme Takaban Dōri patungo sa Heiwajima Interchange at Metropolitan Number 1 Highway bigyan ang kanyang huling habulan pain napagsasaya binilisan Katapusan na ang buhay ko sa isang pit raming manuever hindi ito '''KINATATAKUTAN PAGHAMPAS'''! New Rookie Police Officer Kamisao Yamato Bigla sa isang kisap mata bulalik ang Heisei 9 taon 1997 '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' pumasa totoo nanonood ang habulin pain driver walang iba binili Hisbun and Wife ay Sōinichirō at Michiru Fukumatsu tumakas palayo ang dalawang Police Patrol Car, nag mamadali Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan syang babaeng ang totoong decoy at hinabul, nag Magdahan-dahan at tumakbo sa 29 kilometer miles per hour ang data message laptop nag kasabihan Itigil ang pagpapatrolya! Itigil ang pagpapatrolya! Susunod na lokasyon Namamugi Junction sa Yokohama City Kanagawa Prepektura. Binili Police Officer Yoriko Nikaidō at New Rookie Police Officer Kamisao Yamato patungo sa Ichikawa City sa bayan ng Chiba Prepektura para magtago palayo at paghaharap at pakikialam recidential ni Tomo Sakurai. {{reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/manga.php Anime News Network Encyclopedia] {{in lang|en}}&nbsp;— website ng [[Anime News Network]]. {{Anime at Manga}} [[Kategorya:Serye ng manga]] [[Kategorya:Mga dramang pantelebisyon mula sa Hapon]] [[Kategorya:Mga serye ng anime]] p1lsnzfgbn6p79a6nlwtq5wlv8xqbct 1962535 1962534 2022-08-12T08:51:44Z 58.69.182.193 /* Unang Tuhan */ wikitext text/x-wiki {{italic title}} {{Série manga}} Ang {{nihongo|'''''You're Under Arrest'''''|逮捕しちゃうぞ|Taiho Shichauzo|lead=yes}} ay isang [[manga na seinen]] mula sa bansang [[Hapon]]<ref>{{cite web|url=http://comics.ign.com/articles/649/649091p1.html|title=Zatch Bell Vol. 1 & 2 Review|date=Setyembre 8, 2005|publisher=IGN|accessdate=Hulyo 21, 2009}}</ref> na sinulat at ginuhit ni Kōsuke Fujishima at inilalathala nang baha-bahagi sa magasin na ''Afternoon'' ng [[Kodansha]] mula 1986 hanggang 1992. Nakasentro ang istorya sa isang kathang-isip na himpilan ng pulis sa [[Sumida, Tokyo]] na ang mga opisyales nito ay nagsasagupa ng mga kriminal sa araw-araw habang pinapanatiling ligtas ang mga tao. Mayroon ito magkahalong drama at aksyon na may ilang komedya at patawa. Nagkaroon din ito ng mga adaptasyon sa [[anime]] at drama sa telebisyon. == Unang Tuhan == '''Natsumi Tsujimoto''' (辻本 夏実 ''Tsujimoto Natsumi'') Boses Sakiko Tamagawa (Haponesa) at Pinky Rebucas (Filipino) ay isang opisyal na nakatalaga sa kathang-isip na Bokuto Station sa Tokyo' Sumida Ward. Siya ay napaka-outgoing pati na rin napaka-laid back. Siya ay madalas na nagpapakita ng superhuman na lakas na pangalawa lamang sa Shōji Tōkairin at isang mahilig sa motorsiklo, na may kakayahang maniobra ng mataas na peligro sa parehong mga bisikleta at moped. Si Natsumi ay may labis na gana sa pagkain at alak at kilala na nagpapakita sa trabaho na may hangover. Talamak din siyang late sleeper. Sa kabila ng maraming masamang ugali, siya ay isang napakahusay na pulis at sineseryoso ang kanyang trabaho kapag kinakailangan. Nag-iingat siya ng mini-moped, isang Honda Moto Compo (JR-2) sa Honda Today squad car ni Miyuki at ginagamit ito kapag kailangan ng flanking strategy. Ito ay kitang-kitang may label na "NATSUMI" (sa Nihon-shiki transliteration system) bago ang kanyang unang araw sa Bokuto sa simula ng unang anime, kalaunan ay muling binigyan ng kulay at muling binansagang "POLICE" sa mga susunod na pagpapakita at sa Bandai Model kit ng Honda Today. Kapag off-duty, nagpapatakbo siya ng '''YAMAHA''' '''''RZV''''' na motorsiklo hanggang sa ito ay masira nang hindi na maaayos sa huling bahagi ng unang season. Siya ay nalinlang sa paglaon sa pagbili ng isang '''SSUBARU''' R-2, na nasa isang halos hindi gumaganang estado. Ang kotseng ito ay lubusang ni-renovate at binago ni Miyuki bilang isang patrol car. Ginagamit niya ang makina ng nawasak na motorbike, binago ang kotse para maging malapit ang operasyon nito sa motorbike. Sa bersyon ng manga, ang kotse na ito ay nagpapatakbo ng may dobleng makina. Pamilyar din si Natsumi sa judo at kendo, na kayang talunin ang kanyang mga kalaban sa mga sesyon ng pagsasanay. Ang kanyang lakas at ang kanyang pagiging pamilyar sa hand-to-hand combat ay umaakma sa napakahusay na pag-iisip ni Miyuki sa paggawa ng mga device o pagbabago ng mga kilalang sasakyan, na nagpatanyag sa kanya at ni Miyuki sa buong Bokuto Station. Siya rin ang nag-iisang tao sa seryeng ito na patuloy na nakatalo sa mga fastball ng Strikeman at tinawag na "Home run" na Babae ng Stikeman dahil dito mismo. Ipinanganak si Natsumi noong Agosto 13, 1975. Walang gaanong impormasyon ang nahayag sa kuwento, kahit na siya ay nanirahan sa Asakusa bago nag-enrol sa Metropolitan Police Department Academy at kung saan naging mga kaklase niya si Miyuki Kobayakawa bago ipinadala sa ibang lugar sa Greater Tokyo Area. Sa huli ay nagkita ang dalawa nang hindi sinasadya nang ma-late si Natsumi sa trabaho noong unang araw niya sa duty sa Bokuto Station. Siya ay nakipagsosyo kay Miyuki sa loob ng ilang taon. Ngunit sa maikling panahon, si Natsumi ay na-scout ng Tokyo Metropolitan Police Department Headquarters upang maging bahagi ng isang prototype na babaeng motorbike unit bago tinanggihan ang isang imbitasyon na magsanay pa sa kanila. Kilala siya na infatuated kay Detective Tokuno at sa Kachou ng Traffic Division bago nakilala si Shoji Tokairin, na naging karibal niya at love interest. Sina Natsumi at Miyuki, sa bandang huli sa serye, ay binasag ang likod ng isang sindikato ng pagpupuslit ng kotse na pinatatakbo sa pamamagitan ng pagnanakaw ng mga mamahaling sasakyan, na humahantong sa pagbuwag ng grupo. Dahil sa kanyang mga aksyon, inilipat siya ni Assistant Kaoruko Kinoshita sa Tokyo Metropolitan Police Department kasama si Miyuki bilang bahagi ng kanyang espesyal na programa sa pagsasanay sa pagpapahusay ng mga kasanayan ng opisyal na may kaugnayan sa trabaho ng pulisya. Sa pagtatapos ng serye, si Natsumi ay na-recruit upang maglingkod sa Special Assault Team at isang operatiba na nakatalaga sa sangay ng Tokyo Metropolitan Police Department. Ang pakikipagsosyo niya kay Miyuki at ang kasunod na paglipat sa Special Assault Team ay halos natapos sa masamang termino, halos sirain ang kanilang pagkakaibigan hanggang sa magkasundo sa katotohanan. Siya ay pinalitan sa Bokuto Station ni Saori Saga, isang dating estudyante na iniligtas nila ni Miyuki sa panahon ng kanyang pulis ilang araw bago ipinadala si Saori sa nasabing istasyon. Pansamantala siyang muli sa Bokuto bago inilipat upang sanayin sa ilalim ng Ranger Platoon ng JGSDF bago muling italaga sa Bokuto Station, na muling nagsilbing partner ni Miyuki pagkatapos umalis si Saori sa Bokuto upang ilipat sa ibang istasyon. '''Miyuki Kobayakawa''' (小早川 美幸 ''Kobayakawa Miyuki'') Boses Akio Hiramatsu (Haponesa) at Kathyin Masilunga (Filipino) Ayon sa impormasyon sa seryeng You're Under Arrest, si Miyuki ay isinilang noong Abril 7, 1976. Dati siyang nanirahan sa Okayama Prepektura bago lumipat sa Greater Tokyo Area at pumasok sa Metropolitan Police Department Academy at kaklase ni Natsumi Tsujimoto bago inilipat sa Bokuto Station. Siya ay kasalukuyang nakatira sa Kōtō, Tokyo kasama si Natsumi. Nang sinusubukan niyang sunduin si Natsumi, sa halip ay nakipagkita siya sa kanya sa pamamagitan ng swerte nang makita siyang lumalabag sa ilang mga patakaran sa paglabag sa trapiko ngunit alam niya kaagad na siya si Natsumi, ang kanyang magiging partner. Sa kalaunan ay naabutan siya, gumawa ng unang impresyon si Miyuki sa kanya at pagkatapos na makumpleto ang paglipat ni Natsumi sa Bokuto Station, naging magkasosyo sina Miyuki at Natsumi sa Traffic Division ng istasyon. Sumikat ang dalawa sa utak ni Miyuki at sa mga kamao ni Natsumi sa paglutas ng iba't ibang kaso na kinasasangkutan ng kanilang sarili o sa kanilang mga kasamahan. Si Miyuki ang iba pang kalahati ng duo na responsable para sa ground breaking work sa pagbuwag sa isang misteryosong operasyon ng sindikato sa pagpupuslit ng sasakyan sa Tokyo, na nagresulta sa kanyang kasunod na paglipat sa Criminal Investigation Bureau ng Tokyo Metropolitan Police Department sa ilalim ng Scientific Investigations Laboratory nito. Inimbitahan siya ng Lab na permanenteng lumipat sa departamento, ngunit tumanggi siya sa alok. Sa krisis sa Hachi-Ichi-Go (蜂一号) (Bee Number One in the dub of You're Under Arrest: The Movie), ang kadalubhasaan ni Miyuki sa mga computer at electronics ay nakakuha ng breakwork sa mga paunang pagsisiyasat sa mahiwagang kapangyarihan. outages sa Sumida Ward, ngunit hindi nakakuha ng anumang mga detalye tungkol sa kanila. Nang malapit nang matapos ang pelikula, nahuli nila ni Natsumi ang taksil na opisyal na si Tadashi Emoto matapos sugatan si Kachou bilang isang paraan ng "patunay" na siya ay kumilos nang mag-isa sa buong krisis. Si Miyuki ay ipinadala sa Los Angeles kasama si Natsumi bilang bahagi ng isang foreign police officer exchange program sa maikling panahon kasama ang Los Angeles Police Department. Malapit nang matapos ang serye, muntik nang masira ni Miyuki ang kanyang pagkakaibigan kay Natsumi matapos malaman na ang huli ay nire-recruit sa Special Assault Team. Inayos ng dalawa ang kanilang mga pagkakaiba nang sabihin ni Miyuki kay Natsumi na hindi siya sapat na bukas para tanggapin niya ang recruitment ni Natsumi sa SAT dahil ang dalawa ay kumilos bilang tunay na magkaibigan, kahit na parang magkapatid nang ipaliwanag ni Miyuki na ang SAT recruitment ni Natsumi ay nangyari nang wala siya. napagtatanto ang lahat ng ito, na pinilit niyang ipagtanggol ang sarili mula sa pagtingin sa katotohanan kung ano ito. Ni-renew din ni Miyuki ang kanyang "pagkakaibigan" kay Nakajima, na lalong nagbukas ng kanilang relasyon sa iba pang mga posibilidad. Ang kanyang kapareha ay si Saori Saga, na pumalit sa posisyon ni Natsumi pagkatapos na siya ay permanenteng nakatalaga sa sangay ng Tokyo Metropolitan Police Department bilang bahagi ng kanyang mga tungkulin bilang isang SAT operative bago inilipat sa Estados Unidos upang magsagawa ng forensic training. Binago niya ang 1985 Honda Today 700cc (bagaman mayroon pa ring dilaw na plate number para sa mga K-car) at nagdagdag ng mga twin cam, turbo-charger, at nitrous oxide boost. '''Yoriko Nikaidō''' (二階堂 頼子 ''Nikaidō Yoriko'') Boses Etsuko Kozakura (Haponesa) at Sherwin Revistir (Filipino) Isang dispatcher sa Bokuto Station na kalaunan ay naging patrol officer at kasosyo ni Aoi Futaba Chan, si Yoriko Nikaidō chan ay isang hindi nababagong tsismis na tumatak sa kanyang ilong sa lahat ng nangyayari sa presinto. Sa kasamaang palad, madalas niyang mali ang kahulugan ng mga bagay na nakikita at naririnig niya, na nagreresulta sa kahihiyan at mga komplikasyon. Lalo niyang pinagmamasdan sina Miyuki at Ken. Nasisiyahan din si Yoriko sa panlilibak sa kanyang mga kasamahan, lalo na kapag nagsasalita siya tungkol sa anumang supernatural o paranormal. Siya ay clumsy din sa anumang ginagawa niya ngunit kahit papaano ay kayang takpan ang gulo na nalikha sa kanyang kapalaran, na naging dahilan upang siya ang nangunguna sa klase noong mga taon niya sa Metropolitan Pulisya Kargawaran Akademya at nakakuha ng I doon ng kanyang kaklase na si Chie Sagamiōno, na naghangad. para maging valedictorian noong mga araw nila sa akademya. Insecure din siya sa kanyang trabaho sa maikling panahon nang iligtas niya ang isang elementary student mula sa mga yakuza thugs. Unang Tinalo sa Ilegal na Paradahan tugma si Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno naka kuha ng 45 Ilegal na Paradahan pero si Police Officer Yoriko Nikaidō ay walang naka kuha ay 0. Pagkatop umalis sa Nishikanda sa Chiyoda Tokyo Punong Lunsod walng magwa hindi mabuting palakaibigan ang malamang maging sanhi palusot at labis na kalituhan at pagkaantala. Pero Nakuha niya Unang Hepe Komendasyon Parangal parasa Pag-uugali ng Kagandahang-loob. Ikalawa Tinalo Pintura bola pagbabaril sa loob ng Sagamiōno Pag katapos mag usap at umalis sa huli Police Officer Yoriko Nikaidō sinabi magkahiwalay, hindi ako magaling. Si New Rookie Police Officer kamisao Yamato sya Apong babae at Itay ni Fire Marshall Fukuisa Yamato at Apong lalake ni Ikalawa na si Komandante Kira Yamato, hindi nagawa hindi mabuting palakaibigan para sa dalawang magkasunod at binababa ang leaver ang Basket na Shōwa 58 taon 1978 taon '''ISUZU''' TKD Snolker Fire Truck at mabilis patakas para hindi mag karoon ng paghaharap. At sa huli New Rookie Police Officer Kamisao Yamato kasabihan Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno '''TUTURUAN KO KAYO PANSININ KO AT MARAMING PAGKAKAMALI'''! Iyan ay '''MARKAHAN ANG AKING SALITA'''. Si Police Officer Yoriko ng Komendasyon Parangal para sa dalawang aresto Bangko Pagnanakaw. Sa huling pagkakataon Unang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō gagamiting ang kanyang Police Patrol Car ang 1994 '''SUZUKI ALTO WORKS HA21''' Police Patrol sa isang tugma Gabi Patrolya Kamatayan na laban na surpesa makialam si Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno sa Intersection hagang sa nakarating sa Metropolitan Expressway number 6 at Edobashi Junction Katapusan na ang buhay ko sa isang pit raming manuever hindi ito '''KINATATAKUTAN PAGHAMPAS'''! Bigla sa isang kisap mata Isang mabilis na Itim Heisei 9 taon 1997 taon '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' pumasa totoo nanonood ang habulin pain driver walang iba si Michiru Fukamatsu tumakas palayo ang dalawang Police Patrol Car, nag mamadali Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan syang babaeng ang totoong decoy at hinabul, nag Magdahan-dahan at tumakbo sa 29 kilometer miles per hour ang data message laptop nag kasabihan Itigil ang pagpapatrolya! Itigil ang pagpapatrolya! Susunod na lokasyon Honchō Ueno. Si Police Officer Yoriko Nikaidō patungo sa Tarakachō Exit Ramp lumiko sa kanan sa Yaesu Dōri at tumingin sa kaliwa kasabihan '''CHIE'''! At patungo sa Shōwa Dori sa U turn at balik sa Tarakachō at Patungo sa Ueno, Si Police Officer Yoriko Nikaidō tumawag sa Chiyoda Police Headquarter may nagkaroon ng makialam sa papapatrolya Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno sa isang pagwasak ng aking Police Patrol Car sa huling Nag usap kay Police Officer Adviser Fukumura Makano binigyan Instruction patungo sa Ueno hangang sa 2 chō Īdabashi Chiyoda Cty. Sa huli Police Officer Yoriko Nikaidō kasabihan Sa wakas malayo na Chie Sagamionō Sa ganoong lugar huling salita Arch Enemy Police Chie Sagamiōno '''IKAW BA MASAMA'''! Sa huling pagkakataon Ikalawang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō na pakinggan ang Police Officer Adviser Fukumura Makano paghaharap kay Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan Ikinalulungkot po Police Officer Yoriko Nikaidō tumakas palayo at hindi hanapin siya. Si Police Officer Adviser Fukumura Makano bibigyan huling pakakataon natural ang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō patungo kay New Rookie Police Officer Kamisao Yamato at sahuli Hindi ako sasali at sasali sa Emergency Police Expedition sa Rehiyon ng Oceanea sa Australia. Iyan na ang '''HULING DESISYON'''. Sa huli New Rookie Police Officer Kamisao Yamato kasabihan Gaya ng sinabi pagdating sa lehitimong laban ibig sabihin, fail for good friendly lastly you have to find a New Rookie Female Police Officer kung hindi '''AKO POOT IKAW'''. Iyan na ang '''HULING DESISYON'''. Pagkatapos bumalik si Police officer Yoriko Nikaidō Keiyo Dōro sa Sumida para ulat kay Kachō. Sa Ikalawa Pagpapatrolya Gabi laban Si Police Officer Yoriko Nikaidō sa Takaban Dōri tingan at wala ang Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno yun pala supresa at habula kasunod sa likod ng Heisei 9 taon 1997 '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' si Sōinichirō Fukamatsu na detected si Police Officer Yoriko Nikaidō at Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno palabas sa 2 chōme Takaban Dōri patungo sa Heiwajima Interchange at Metropolitan Number 1 Highway bigyan ang kanyang huling habulan pain napagsasaya binilisan Katapusan na ang buhay ko sa isang pit raming manuever hindi ito '''KINATATAKUTAN PAGHAMPAS'''! New Rookie Police Officer Kamisao Yamato Bigla sa isang kisap mata bulalik ang Heisei 9 taon 1997 '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' pumasa totoo nanonood ang habulin pain driver walang iba binili Hisbun and Wife ay Sōinichirō at Michiru Fukumatsu tumakas palayo ang dalawang Police Patrol Car, nag mamadali Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan syang babaeng ang totoong decoy at hinabul, nag Magdahan-dahan at tumakbo sa 29 kilometer miles per hour ang data message laptop nag kasabihan Itigil ang pagpapatrolya! Itigil ang pagpapatrolya! Susunod na lokasyon Namamugi Junction sa Yokohama City Kanagawa Prepektura. Binili Police Officer Yoriko Nikaidō at New Rookie Police Officer Kamisao Yamato patungo sa Ichikawa City sa bayan ng Chiba Prepektura para magtago palayo at hinidi magkaroon ng paghaharap at pakikialam sa kaligtasan lugar sa recidential ni Tomo Sakurai. Pagkatapos Magtago sa Residence at Seiyū at Pabalik sa Bokuto Police Headquarter sa Sumida City. Si Police Officer Yoriko Nikaidō may bago na siyang mabuting palakaibigan New Rookie Police Officer Kamisao Yamato para sa hindi planong hamon sa laban. Binago niya 1994 SUZUKI ALTO WORKS HA21 Police Patrol Car Engine: ''F6A'' 12 valve, . {{reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/manga.php Anime News Network Encyclopedia] {{in lang|en}}&nbsp;— website ng [[Anime News Network]]. {{Anime at Manga}} [[Kategorya:Serye ng manga]] [[Kategorya:Mga dramang pantelebisyon mula sa Hapon]] [[Kategorya:Mga serye ng anime]] im3von3s9ea98ir8p6n72415p4n6hhw 1962536 1962535 2022-08-12T08:52:35Z 58.69.182.193 wikitext text/x-wiki {{italic title}} {{Série manga}} Ang {{nihongo|'''''You're Under Arrest'''''|逮捕しちゃうぞ|Taiho Shichauzo|lead=yes}} ay isang [[manga na seinen]] mula sa bansang [[Hapon]]<ref>{{cite web|url=http://comics.ign.com/articles/649/649091p1.html|title=Zatch Bell Vol. 1 & 2 Review|date=Setyembre 8, 2005|publisher=IGN|accessdate=Hulyo 21, 2009}}</ref> na sinulat at ginuhit ni Kōsuke Fujishima at inilalathala nang baha-bahagi sa magasin na ''Afternoon'' ng [[Kodansha]] mula 1986 hanggang 1992. Nakasentro ang istorya sa isang kathang-isip na himpilan ng pulis sa [[Sumida, Tokyo]] na ang mga opisyales nito ay nagsasagupa ng mga kriminal sa araw-araw habang pinapanatiling ligtas ang mga tao. Mayroon ito magkahalong drama at aksyon na may ilang komedya at patawa. Nagkaroon din ito ng mga adaptasyon sa [[anime]] at drama sa telebisyon. == Unang Tuhan == '''Natsumi Tsujimoto''' (辻本 夏実 ''Tsujimoto Natsumi'') Boses Sakiko Tamagawa (Haponesa) at Pinky Rebucas (Filipino) ay isang opisyal na nakatalaga sa kathang-isip na Bokuto Station sa Tokyo' Sumida Ward. Siya ay napaka-outgoing pati na rin napaka-laid back. Siya ay madalas na nagpapakita ng superhuman na lakas na pangalawa lamang sa Shōji Tōkairin at isang mahilig sa motorsiklo, na may kakayahang maniobra ng mataas na peligro sa parehong mga bisikleta at moped. Si Natsumi ay may labis na gana sa pagkain at alak at kilala na nagpapakita sa trabaho na may hangover. Talamak din siyang late sleeper. Sa kabila ng maraming masamang ugali, siya ay isang napakahusay na pulis at sineseryoso ang kanyang trabaho kapag kinakailangan. Nag-iingat siya ng mini-moped, isang Honda Moto Compo (JR-2) sa Honda Today squad car ni Miyuki at ginagamit ito kapag kailangan ng flanking strategy. Ito ay kitang-kitang may label na "NATSUMI" (sa Nihon-shiki transliteration system) bago ang kanyang unang araw sa Bokuto sa simula ng unang anime, kalaunan ay muling binigyan ng kulay at muling binansagang "POLICE" sa mga susunod na pagpapakita at sa Bandai Model kit ng Honda Today. Kapag off-duty, nagpapatakbo siya ng '''YAMAHA''' '''''RZV''''' na motorsiklo hanggang sa ito ay masira nang hindi na maaayos sa huling bahagi ng unang season. Siya ay nalinlang sa paglaon sa pagbili ng isang '''SUBARU''' R-2, na nasa isang halos hindi gumaganang estado. Ang kotseng ito ay lubusang ni-renovate at binago ni Miyuki bilang isang patrol car. Ginagamit niya ang makina ng nawasak na motorbike, binago ang kotse para maging malapit ang operasyon nito sa motorbike. Sa bersyon ng manga, ang kotse na ito ay nagpapatakbo ng may dobleng makina. Pamilyar din si Natsumi sa judo at kendo, na kayang talunin ang kanyang mga kalaban sa mga sesyon ng pagsasanay. Ang kanyang lakas at ang kanyang pagiging pamilyar sa hand-to-hand combat ay umaakma sa napakahusay na pag-iisip ni Miyuki sa paggawa ng mga device o pagbabago ng mga kilalang sasakyan, na nagpatanyag sa kanya at ni Miyuki sa buong Bokuto Station. Siya rin ang nag-iisang tao sa seryeng ito na patuloy na nakatalo sa mga fastball ng Strikeman at tinawag na "Home run" na Babae ng Stikeman dahil dito mismo. Ipinanganak si Natsumi noong Agosto 13, 1975. Walang gaanong impormasyon ang nahayag sa kuwento, kahit na siya ay nanirahan sa Asakusa bago nag-enrol sa Metropolitan Police Department Academy at kung saan naging mga kaklase niya si Miyuki Kobayakawa bago ipinadala sa ibang lugar sa Greater Tokyo Area. Sa huli ay nagkita ang dalawa nang hindi sinasadya nang ma-late si Natsumi sa trabaho noong unang araw niya sa duty sa Bokuto Station. Siya ay nakipagsosyo kay Miyuki sa loob ng ilang taon. Ngunit sa maikling panahon, si Natsumi ay na-scout ng Tokyo Metropolitan Police Department Headquarters upang maging bahagi ng isang prototype na babaeng motorbike unit bago tinanggihan ang isang imbitasyon na magsanay pa sa kanila. Kilala siya na infatuated kay Detective Tokuno at sa Kachou ng Traffic Division bago nakilala si Shoji Tokairin, na naging karibal niya at love interest. Sina Natsumi at Miyuki, sa bandang huli sa serye, ay binasag ang likod ng isang sindikato ng pagpupuslit ng kotse na pinatatakbo sa pamamagitan ng pagnanakaw ng mga mamahaling sasakyan, na humahantong sa pagbuwag ng grupo. Dahil sa kanyang mga aksyon, inilipat siya ni Assistant Kaoruko Kinoshita sa Tokyo Metropolitan Police Department kasama si Miyuki bilang bahagi ng kanyang espesyal na programa sa pagsasanay sa pagpapahusay ng mga kasanayan ng opisyal na may kaugnayan sa trabaho ng pulisya. Sa pagtatapos ng serye, si Natsumi ay na-recruit upang maglingkod sa Special Assault Team at isang operatiba na nakatalaga sa sangay ng Tokyo Metropolitan Police Department. Ang pakikipagsosyo niya kay Miyuki at ang kasunod na paglipat sa Special Assault Team ay halos natapos sa masamang termino, halos sirain ang kanilang pagkakaibigan hanggang sa magkasundo sa katotohanan. Siya ay pinalitan sa Bokuto Station ni Saori Saga, isang dating estudyante na iniligtas nila ni Miyuki sa panahon ng kanyang pulis ilang araw bago ipinadala si Saori sa nasabing istasyon. Pansamantala siyang muli sa Bokuto bago inilipat upang sanayin sa ilalim ng Ranger Platoon ng JGSDF bago muling italaga sa Bokuto Station, na muling nagsilbing partner ni Miyuki pagkatapos umalis si Saori sa Bokuto upang ilipat sa ibang istasyon. '''Miyuki Kobayakawa''' (小早川 美幸 ''Kobayakawa Miyuki'') Boses Akio Hiramatsu (Haponesa) at Kathyin Masilunga (Filipino) Ayon sa impormasyon sa seryeng You're Under Arrest, si Miyuki ay isinilang noong Abril 7, 1976. Dati siyang nanirahan sa Okayama Prepektura bago lumipat sa Greater Tokyo Area at pumasok sa Metropolitan Police Department Academy at kaklase ni Natsumi Tsujimoto bago inilipat sa Bokuto Station. Siya ay kasalukuyang nakatira sa Kōtō, Tokyo kasama si Natsumi. Nang sinusubukan niyang sunduin si Natsumi, sa halip ay nakipagkita siya sa kanya sa pamamagitan ng swerte nang makita siyang lumalabag sa ilang mga patakaran sa paglabag sa trapiko ngunit alam niya kaagad na siya si Natsumi, ang kanyang magiging partner. Sa kalaunan ay naabutan siya, gumawa ng unang impresyon si Miyuki sa kanya at pagkatapos na makumpleto ang paglipat ni Natsumi sa Bokuto Station, naging magkasosyo sina Miyuki at Natsumi sa Traffic Division ng istasyon. Sumikat ang dalawa sa utak ni Miyuki at sa mga kamao ni Natsumi sa paglutas ng iba't ibang kaso na kinasasangkutan ng kanilang sarili o sa kanilang mga kasamahan. Si Miyuki ang iba pang kalahati ng duo na responsable para sa ground breaking work sa pagbuwag sa isang misteryosong operasyon ng sindikato sa pagpupuslit ng sasakyan sa Tokyo, na nagresulta sa kanyang kasunod na paglipat sa Criminal Investigation Bureau ng Tokyo Metropolitan Police Department sa ilalim ng Scientific Investigations Laboratory nito. Inimbitahan siya ng Lab na permanenteng lumipat sa departamento, ngunit tumanggi siya sa alok. Sa krisis sa Hachi-Ichi-Go (蜂一号) (Bee Number One in the dub of You're Under Arrest: The Movie), ang kadalubhasaan ni Miyuki sa mga computer at electronics ay nakakuha ng breakwork sa mga paunang pagsisiyasat sa mahiwagang kapangyarihan. outages sa Sumida Ward, ngunit hindi nakakuha ng anumang mga detalye tungkol sa kanila. Nang malapit nang matapos ang pelikula, nahuli nila ni Natsumi ang taksil na opisyal na si Tadashi Emoto matapos sugatan si Kachou bilang isang paraan ng "patunay" na siya ay kumilos nang mag-isa sa buong krisis. Si Miyuki ay ipinadala sa Los Angeles kasama si Natsumi bilang bahagi ng isang foreign police officer exchange program sa maikling panahon kasama ang Los Angeles Police Department. Malapit nang matapos ang serye, muntik nang masira ni Miyuki ang kanyang pagkakaibigan kay Natsumi matapos malaman na ang huli ay nire-recruit sa Special Assault Team. Inayos ng dalawa ang kanilang mga pagkakaiba nang sabihin ni Miyuki kay Natsumi na hindi siya sapat na bukas para tanggapin niya ang recruitment ni Natsumi sa SAT dahil ang dalawa ay kumilos bilang tunay na magkaibigan, kahit na parang magkapatid nang ipaliwanag ni Miyuki na ang SAT recruitment ni Natsumi ay nangyari nang wala siya. napagtatanto ang lahat ng ito, na pinilit niyang ipagtanggol ang sarili mula sa pagtingin sa katotohanan kung ano ito. Ni-renew din ni Miyuki ang kanyang "pagkakaibigan" kay Nakajima, na lalong nagbukas ng kanilang relasyon sa iba pang mga posibilidad. Ang kanyang kapareha ay si Saori Saga, na pumalit sa posisyon ni Natsumi pagkatapos na siya ay permanenteng nakatalaga sa sangay ng Tokyo Metropolitan Police Department bilang bahagi ng kanyang mga tungkulin bilang isang SAT operative bago inilipat sa Estados Unidos upang magsagawa ng forensic training. Binago niya ang 1985 Honda Today 700cc (bagaman mayroon pa ring dilaw na plate number para sa mga K-car) at nagdagdag ng mga twin cam, turbo-charger, at nitrous oxide boost. '''Yoriko Nikaidō''' (二階堂 頼子 ''Nikaidō Yoriko'') Boses Etsuko Kozakura (Haponesa) at Sherwin Revistir (Filipino) Isang dispatcher sa Bokuto Station na kalaunan ay naging patrol officer at kasosyo ni Aoi Futaba Chan, si Yoriko Nikaidō chan ay isang hindi nababagong tsismis na tumatak sa kanyang ilong sa lahat ng nangyayari sa presinto. Sa kasamaang palad, madalas niyang mali ang kahulugan ng mga bagay na nakikita at naririnig niya, na nagreresulta sa kahihiyan at mga komplikasyon. Lalo niyang pinagmamasdan sina Miyuki at Ken. Nasisiyahan din si Yoriko sa panlilibak sa kanyang mga kasamahan, lalo na kapag nagsasalita siya tungkol sa anumang supernatural o paranormal. Siya ay clumsy din sa anumang ginagawa niya ngunit kahit papaano ay kayang takpan ang gulo na nalikha sa kanyang kapalaran, na naging dahilan upang siya ang nangunguna sa klase noong mga taon niya sa Metropolitan Pulisya Kargawaran Akademya at nakakuha ng I doon ng kanyang kaklase na si Chie Sagamiōno, na naghangad. para maging valedictorian noong mga araw nila sa akademya. Insecure din siya sa kanyang trabaho sa maikling panahon nang iligtas niya ang isang elementary student mula sa mga yakuza thugs. Unang Tinalo sa Ilegal na Paradahan tugma si Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno naka kuha ng 45 Ilegal na Paradahan pero si Police Officer Yoriko Nikaidō ay walang naka kuha ay 0. Pagkatop umalis sa Nishikanda sa Chiyoda Tokyo Punong Lunsod walng magwa hindi mabuting palakaibigan ang malamang maging sanhi palusot at labis na kalituhan at pagkaantala. Pero Nakuha niya Unang Hepe Komendasyon Parangal parasa Pag-uugali ng Kagandahang-loob. Ikalawa Tinalo Pintura bola pagbabaril sa loob ng Sagamiōno Pag katapos mag usap at umalis sa huli Police Officer Yoriko Nikaidō sinabi magkahiwalay, hindi ako magaling. Si New Rookie Police Officer kamisao Yamato sya Apong babae at Itay ni Fire Marshall Fukuisa Yamato at Apong lalake ni Ikalawa na si Komandante Kira Yamato, hindi nagawa hindi mabuting palakaibigan para sa dalawang magkasunod at binababa ang leaver ang Basket na Shōwa 58 taon 1978 taon '''ISUZU''' TKD Snolker Fire Truck at mabilis patakas para hindi mag karoon ng paghaharap. At sa huli New Rookie Police Officer Kamisao Yamato kasabihan Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno '''TUTURUAN KO KAYO PANSININ KO AT MARAMING PAGKAKAMALI'''! Iyan ay '''MARKAHAN ANG AKING SALITA'''. Si Police Officer Yoriko ng Komendasyon Parangal para sa dalawang aresto Bangko Pagnanakaw. Sa huling pagkakataon Unang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō gagamiting ang kanyang Police Patrol Car ang 1994 '''SUZUKI ALTO WORKS HA21''' Police Patrol sa isang tugma Gabi Patrolya Kamatayan na laban na surpesa makialam si Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno sa Intersection hagang sa nakarating sa Metropolitan Expressway number 6 at Edobashi Junction Katapusan na ang buhay ko sa isang pit raming manuever hindi ito '''KINATATAKUTAN PAGHAMPAS'''! Bigla sa isang kisap mata Isang mabilis na Itim Heisei 9 taon 1997 taon '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' pumasa totoo nanonood ang habulin pain driver walang iba si Michiru Fukamatsu tumakas palayo ang dalawang Police Patrol Car, nag mamadali Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan syang babaeng ang totoong decoy at hinabul, nag Magdahan-dahan at tumakbo sa 29 kilometer miles per hour ang data message laptop nag kasabihan Itigil ang pagpapatrolya! Itigil ang pagpapatrolya! Susunod na lokasyon Honchō Ueno. Si Police Officer Yoriko Nikaidō patungo sa Tarakachō Exit Ramp lumiko sa kanan sa Yaesu Dōri at tumingin sa kaliwa kasabihan '''CHIE'''! At patungo sa Shōwa Dori sa U turn at balik sa Tarakachō at Patungo sa Ueno, Si Police Officer Yoriko Nikaidō tumawag sa Chiyoda Police Headquarter may nagkaroon ng makialam sa papapatrolya Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno sa isang pagwasak ng aking Police Patrol Car sa huling Nag usap kay Police Officer Adviser Fukumura Makano binigyan Instruction patungo sa Ueno hangang sa 2 chō Īdabashi Chiyoda Cty. Sa huli Police Officer Yoriko Nikaidō kasabihan Sa wakas malayo na Chie Sagamionō Sa ganoong lugar huling salita Arch Enemy Police Chie Sagamiōno '''IKAW BA MASAMA'''! Sa huling pagkakataon Ikalawang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō na pakinggan ang Police Officer Adviser Fukumura Makano paghaharap kay Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan Ikinalulungkot po Police Officer Yoriko Nikaidō tumakas palayo at hindi hanapin siya. Si Police Officer Adviser Fukumura Makano bibigyan huling pakakataon natural ang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō patungo kay New Rookie Police Officer Kamisao Yamato at sahuli Hindi ako sasali at sasali sa Emergency Police Expedition sa Rehiyon ng Oceanea sa Australia. Iyan na ang '''HULING DESISYON'''. Sa huli New Rookie Police Officer Kamisao Yamato kasabihan Gaya ng sinabi pagdating sa lehitimong laban ibig sabihin, fail for good friendly lastly you have to find a New Rookie Female Police Officer kung hindi '''AKO POOT IKAW'''. Iyan na ang '''HULING DESISYON'''. Pagkatapos bumalik si Police officer Yoriko Nikaidō Keiyo Dōro sa Sumida para ulat kay Kachō. Sa Ikalawa Pagpapatrolya Gabi laban Si Police Officer Yoriko Nikaidō sa Takaban Dōri tingan at wala ang Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno yun pala supresa at habula kasunod sa likod ng Heisei 9 taon 1997 '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' si Sōinichirō Fukamatsu na detected si Police Officer Yoriko Nikaidō at Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno palabas sa 2 chōme Takaban Dōri patungo sa Heiwajima Interchange at Metropolitan Number 1 Highway bigyan ang kanyang huling habulan pain napagsasaya binilisan Katapusan na ang buhay ko sa isang pit raming manuever hindi ito '''KINATATAKUTAN PAGHAMPAS'''! New Rookie Police Officer Kamisao Yamato Bigla sa isang kisap mata bulalik ang Heisei 9 taon 1997 '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' pumasa totoo nanonood ang habulin pain driver walang iba binili Hisbun and Wife ay Sōinichirō at Michiru Fukumatsu tumakas palayo ang dalawang Police Patrol Car, nag mamadali Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan syang babaeng ang totoong decoy at hinabul, nag Magdahan-dahan at tumakbo sa 29 kilometer miles per hour ang data message laptop nag kasabihan Itigil ang pagpapatrolya! Itigil ang pagpapatrolya! Susunod na lokasyon Namamugi Junction sa Yokohama City Kanagawa Prepektura. Binili Police Officer Yoriko Nikaidō at New Rookie Police Officer Kamisao Yamato patungo sa Ichikawa City sa bayan ng Chiba Prepektura para magtago palayo at hinidi magkaroon ng paghaharap at pakikialam sa kaligtasan lugar sa recidential ni Tomo Sakurai. Pagkatapos Magtago sa Residence at Seiyū at Pabalik sa Bokuto Police Headquarter sa Sumida City. Si Police Officer Yoriko Nikaidō may bago na siyang mabuting palakaibigan New Rookie Police Officer Kamisao Yamato para sa hindi planong hamon sa laban. Binago niya 1994 SUZUKI ALTO WORKS HA21 Police Patrol Car Engine: ''F6A'' 12 valve, . {{reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/manga.php Anime News Network Encyclopedia] {{in lang|en}}&nbsp;— website ng [[Anime News Network]]. {{Anime at Manga}} [[Kategorya:Serye ng manga]] [[Kategorya:Mga dramang pantelebisyon mula sa Hapon]] [[Kategorya:Mga serye ng anime]] s7v98fb1144zhksj7hk2hgs1vbw3yv2 Amandola 0 138316 1962397 1921641 2022-08-12T02:39:44Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1017745354|Amandola]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Amandola|official_name=Comune di Amandola|native_name=|image_skyline=Amandola FM Frazioni Casalicchio1.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=Tanaw mula sa ''frazione'' ng Casalicchio.|image_shield=Amandola-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|42|59|N|13|21|E|type:city(3,948)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]] (FM)|frazioni=Bore, Botundoli, Buzzaccheri, Campo di Masci, Capovalle, Casa Coletta, Casa di Carlo, Casa Innamorati, Casalicchio, Casa Paradisi Inferiore, Casa Paradisi Superiore, Casa Tasso, Cese, Ciaraglia, Colle San Fortunato, Colle Turano, Coriconi, Corvellari, Francalancia, Garulla Inferiore, Garulla Superiore, Le Piane, Marnacchia, Merli, Moglietta, Montane, Paolucci, Paterno, Rustici, Salvi, San Cristoforo, San Ruffino, Sant' Ippolito, Scagnoli, Taccarelli, Vena, Verri, Vesciano, Vidoni, Villa Conti, Villa Fiorentina|mayor_party=|mayor=Adolfo Marinangeli|area_footnotes=|area_total_km2=69.5|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_demonym=Amandolesi|elevation_footnotes=<ref>{{cite web|url=https://www.tuttitalia.it/marche/20-amandola/|title=Amandola|website=Tuttitalia}}</ref>|elevation_m=500|saint=Pinagpalang Antonio Migliorati|day=Enero 25|postal_code=63857|area_code=0736|website={{Official website|http://www.comune.amandola.fm.it/}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Amandola''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Fermo]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|70|km|mi}} timog ng [[Ancona]], mga {{Convert|25|km|mi}} hilagang-kanluran ng [[Ascoli Piceno]] at mga {{Convert|35|km|mi}} sa kanluran ng [[Fermo]]. Ang bayan ay itinatag noong 1248 sa pamamagitan ng pagsasanib ng mga kastilyo ng Agello Leone at Marrubbione, na bumuo ng isang malayang munisipalidad. Ang Amandola ay isa sa 18 munisipalidad ng Italya na matatagpuan sa loob ng [[Pambansang Liwasan ng Monti Sibillini]]. Nasira ang Amandola ng [[Lindol sa Gitnang Italya noong Agosto 2016|lindol sa Gitnang Italya (malapit sa Amatrice) noong Agosto 24, 2016]]. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [https://web.archive.org/web/20110811224303/http://www.comuneamandola.it/ Opisyal na website] * [http://www.sibillini.net/en/il_parco/comuni/index.html/ I Comuni del Parco Nazionale dei Monti Sibillini] {{Lalawigan ng Fermo}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 6sj5m0dosm7riow9euk93cml1b28e0w 1962401 1962397 2022-08-12T02:44:16Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Amandola|official_name=Comune di Amandola|native_name=|image_skyline=Amandola FM Frazioni Casalicchio1.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=Tanaw mula sa ''frazione'' ng Casalicchio.|image_shield=Amandola-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|42|59|N|13|21|E|type:city(3,948)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]] (FM)|frazioni=Bore, Botundoli, Buzzaccheri, Campo di Masci, Capovalle, Casa Coletta, Casa di Carlo, Casa Innamorati, Casalicchio, Casa Paradisi Inferiore, Casa Paradisi Superiore, Casa Tasso, Cese, Ciaraglia, Colle San Fortunato, Colle Turano, Coriconi, Corvellari, Francalancia, Garulla Inferiore, Garulla Superiore, Le Piane, Marnacchia, Merli, Moglietta, Montane, Paolucci, Paterno, Rustici, Salvi, San Cristoforo, San Ruffino, Sant' Ippolito, Scagnoli, Taccarelli, Vena, Verri, Vesciano, Vidoni, Villa Conti, Villa Fiorentina|mayor_party=|mayor=Adolfo Marinangeli|area_footnotes=|area_total_km2=69.5|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_demonym=Amandolesi|elevation_footnotes=<ref>{{cite web|url=https://www.tuttitalia.it/marche/20-amandola/|title=Amandola|website=Tuttitalia}}</ref>|elevation_m=500|saint=Pinagpalang Antonio Migliorati|day=Enero 25|postal_code=63857|area_code=0736|website={{Official website|http://www.comune.amandola.fm.it/}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Amandola''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Fermo]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|70|km|mi}} timog ng [[Ancona]], mga {{Convert|25|km|mi}} hilagang-kanluran ng [[Ascoli Piceno]] at mga {{Convert|35|km|mi}} sa kanluran ng [[Fermo]]. Ang bayan ay itinatag noong 1248 sa pamamagitan ng pagsasanib ng mga kastilyo ng Agello Leone at Marrubbione, na bumuo ng isang malayang munisipalidad. Ang Amandola ay isa sa 18 munisipalidad ng Italya na matatagpuan sa loob ng [[Pambansang Liwasan ng Monti Sibillini]]. Nasira ang Amandola ng [[Lindol sa Gitnang Italya noong Agosto 2016|lindol sa Gitnang Italya (malapit sa Amatrice) noong Agosto 24, 2016]]. == Pisikal na heograpiya == [[File:Amandola_banner.jpg|link=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Amandola_banner.jpg|left|thumb|400x400px|Tanaw ng bayan.]] Nakapatong ang Amandola sa tatlong burol ng itaas na lambak ng [[Ilog Tenna|Tenna]] na kinuha ang kanilang mga pangalan mula sa mga kastilyong naroroon roon bago pa ito isinilang: Agello, Leone, at Marrubbione. Ang pinakamataas at pinakananinirahan ay ang Castel Leone at umabot sa taas na humigit-kumulang 550 m a.s.l. Ang lungsod ay matatagpuan sa kanan ng sapa ng Bora (o Callugo) at sa kaliwa ng ilog Tenna, na naghihiwalay dito sa industriyal na lugar. Ito ay matatagpuan mga 10 km mula sa tuktok ng Bundok Castelmanardo (1917 m a.s.l.), na kabilang sa kadena ng Kabundukang Sibillini, na nagsasara ng teritoryo nito sa kanluran. Sa silangan ay bumubukas ang lambak Tenna, kung saan ang munisipalidad ng Amandola ay umaabot sa baybayin ng Lawa San Ruffino; sa hilaga at timog ito ay nagpapakita ng isang teritoryo na nailalarawan sa matataas at makahoy na burol at lambak na tinatawid ng maraming batis. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [https://web.archive.org/web/20110811224303/http://www.comuneamandola.it/ Opisyal na website] * [http://www.sibillini.net/en/il_parco/comuni/index.html/ I Comuni del Parco Nazionale dei Monti Sibillini] {{Lalawigan ng Fermo}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 3b5g45l8sd08072fryj7pdz36yitsif Falerone 0 138317 1962399 1929772 2022-08-12T02:41:05Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1095994456|Falerone]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Falerone|official_name=Comune di Falerone|native_name=|image_skyline=Falerone_panorama.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=falerone-Stemma.gif|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|06|N|13|28|E|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]] (FM)|frazioni=Piane di Falerone|mayor_party=|mayor=Armando Altini|area_footnotes=|area_total_km2=24.61|population_footnotes=|population_demonym=Faleronesi|elevation_footnotes=|elevation_m=432|saint=San [[Fortunato ng Todi]]|day=Hunyo 1|postal_code=63837|area_code=0734|website={{official website|http://www.comunefalerone.it/}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Falerone''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Fermo]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], sa timog-silangan ng [[Urbisaglia]]. == Kasaysayan == Halos walang alam sa sinaunang bayan (tinatawag na '''''Falerio''''') maliban sa mga inskripsiyon. Mula sa mga labi ng mga gusali nito, lumilitaw na ito ay isang sentro ng ilang kahalagahan sa [[Picenum]]. == Mga pangunahing tanawin == Malaking labi ng isang ''teatro'' sa kongkreto na nahaharap sa gawa sa ladrilyo, na itinayo, ayon sa isang inskripsiyon, noong 43&nbsp;BC, at {{Convert|161|ft|m}} sa diametro, ay nahukay noong 1838 at nakikita pa rin. Mayroon ding [[Talaan ng mga Romanong ampiteatro|ampiteatro]], na hindi gaanong napreserba. Sa pagitan ng dalawa ay isang deposito ng tubig (tinatawag na ''Bagno della Regina'') na konektado sa mga labi ng mga paliguan.{{Sfn|Ashby|1911}} == Mga sanggunian == {{Reflist}} * {{EB1911|wstitle=Falerio|volume=10|page=147|first=Thomas|last=Ashby|author-link=Thomas Ashby}} == Karagdagang pagbabasa == * Media related to Falerone at Wikimedia Commons {{Lalawigan ng Fermo}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] rjv23hpewrfs40i6d3p9o07t60ssks9 1962403 1962399 2022-08-12T02:49:21Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Falerone|official_name=Comune di Falerone|native_name=|image_skyline=Falerone_panorama.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=falerone-Stemma.gif|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|06|N|13|28|E|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]] (FM)|frazioni=Piane di Falerone|mayor_party=|mayor=Armando Altini|area_footnotes=|area_total_km2=24.61|population_footnotes=|population_demonym=Faleronesi|elevation_footnotes=|elevation_m=432|saint=San [[Fortunato ng Todi]]|day=Hunyo 1|postal_code=63837|area_code=0734|website={{official website|http://www.comunefalerone.it/}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Falerone''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Fermo]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], sa timog-silangan ng [[Urbisaglia]]. == Kasaysayan == Halos walang alam sa sinaunang bayan (tinatawag na '''''Falerio''''') maliban sa mga inskripsiyon. Mula sa mga labi ng mga gusali nito, lumilitaw na ito ay isang sentro ng ilang kahalagahan sa [[Picenum]]. == Mga pangunahing tanawin == Malaking labi ng isang ''teatro'' sa kongkreto na nahaharap sa gawa sa ladrilyo, na itinayo, ayon sa isang inskripsiyon, noong 43&nbsp;BC, at {{Convert|161|ft|m}} sa diametro, ay nahukay noong 1838 at nakikita pa rin. Mayroon ding [[Talaan ng mga Romanong ampiteatro|ampiteatro]], na hindi gaanong napreserba. Sa pagitan ng dalawa ay isang deposito ng tubig (tinatawag na ''Bagno della Regina'') na konektado sa mga labi ng mga paliguan.{{Sfn|Ashby|1911}} == Kultura == === Pista === Ang santong Patron ay [[Fortunato ng Todi|San Fortunato ng Todi]] (bagaman ito ay malamang na isang kontaminasyon na naganap noong ikalabinlimang siglo na humantong sa pagpapalit ng orihinal na patron na si San Fortunato di Montefalco) na sikat sa maraming mga himalang ginawa sa Falerone. Ipinagdiriwang ng bayan ang santo tuwing Hunyo 1, na may malaking salu-salo at prusisyon na sinamahan ng bandang "Città di Falerone". == Mga sanggunian == {{Reflist}} * {{EB1911|wstitle=Falerio|volume=10|page=147|first=Thomas|last=Ashby|author-link=Thomas Ashby}} == Karagdagang pagbabasa == * Media related to Falerone at Wikimedia Commons {{Lalawigan ng Fermo}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] j41uafurje2quf5p4a0bjq2u2bcrgyq Belmonte Piceno 0 138320 1962398 1929260 2022-08-12T02:40:01Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1007855583|Belmonte Piceno]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Belmonte Piceno|official_name=Comune di Belmonte Piceno|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|6|N|13|32|E|type:city(640)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|area_footnotes=|area_total_km2=10.53|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_total=626|population_as_of=Abril 30, 2017|population_demonym=Belmontesi|elevation_footnotes=|elevation_m=312|postal_code=63020|area_code=0734|website={{official website|http://www.comunebelmontepiceno.it/}}|footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]] (FM)}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Belmonte Piceno''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Fermo]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]] na matatagpuan mga {{Convert|60|km|mi}} sa timog ng [[Ancona]] at mga {{Convert|30|km|mi}} hilaga ng [[Ascoli Piceno]]. Ang Belmonte Piceno ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Falerone]], [[Fermo]], [[Grottazzolina]], [[Monsampietro Morico]], [[Montegiorgio]], [[Monteleone di Fermo]], [[Montottone]], at [[Servigliano]]. == Mga sanggunian == {{Reflist}}{{Lalawigan ng Fermo}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] 52dkux176hwgmc1t6k0xytblwf0tusc 1962402 1962398 2022-08-12T02:47:30Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Belmonte Piceno|official_name=Comune di Belmonte Piceno|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|6|N|13|32|E|type:city(640)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|area_footnotes=|area_total_km2=10.53|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_total=626|population_as_of=Abril 30, 2017|population_demonym=Belmontesi|elevation_footnotes=|elevation_m=312|postal_code=63020|area_code=0734|website={{official website|http://www.comunebelmontepiceno.it/}}|footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]] (FM)}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Belmonte Piceno''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Fermo]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]] na matatagpuan mga {{Convert|60|km|mi}} sa timog ng [[Ancona]] at mga {{Convert|30|km|mi}} hilaga ng [[Ascoli Piceno]]. Ang Belmonte Piceno ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Falerone]], [[Fermo]], [[Grottazzolina]], [[Monsampietro Morico]], [[Montegiorgio]], [[Monteleone di Fermo]], [[Montottone]], at [[Servigliano]]. == Kasaysayan == === Ang nekropolis ng Belmonte Piceno === [[File:Museo_Archeologico_Nazionale_delle_Marche_-_Ambra_da_Belmonte_Piceno.jpg|link=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Museo_Archeologico_Nazionale_delle_Marche_-_Ambra_da_Belmonte_Piceno.jpg|thumb|Eskultura ng ambar ng isang leon at isang babaeng leon, natuklasan sa nekropolis na Piceno ng Belmonte Piceno (ika-6 na siglo BK)]] Nasa unang bahagi ng ikadalawampu siglo, si Propesor Silvestro Baglioni ay nangolekta ng mga artepakto mula sa mga libingan na natagpuan ng mga magsasaka, ngunit sa pamamagitan lamang ng mga paghuhukay ng gobyerno na isinagawa sa pagitan ng 1909 at 1911 sa nekropolis ng Colle Ete, higit sa 200 mga libing ay dinala sa liwanag, mula sa ikawalo hanggang ikalimang siglo B.K. Ang ilan sa mga ito ay may napakayamang mga natuklasan sa lubingan, na kabilang sa mga miyembro ng pinakamataas na uri ng lipunan ng komunidad. Ang pinakamahalaga sa lahat ay ang "libingan ng Duce", isang prinsipe na inilibing sa kalagitnaan ng ikaanim na siglo BK, na may anim na dalawang gulong na karwahe at halos kumpletong armamento, na binubuo ng mga bronze disc-cuirasses, figured greaves, sibat, mga sundang, mga espada, mga ulo ng mace, at apat na helmet na bronse, dalawang taga-Corinto at dalawang Picene. Sa libing na ito, natagpuan ang dalawang sikat na bronseng hawakan na naglalarawan ng isang sundalong hoplite na may dalawang kabayong magkatabi, na tinatawag na "panginoon ng mga kabayo". == Mga sanggunian == {{Reflist}}{{Lalawigan ng Fermo}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] jz3xiqf5fa3ctvv8v7e7uzsmdbxxdiz Campofilone 0 138322 1962400 1929426 2022-08-12T02:41:40Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/920543854|Campofilone]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Campofilone|official_name=Comune di Campofilone|native_name=|image_skyline=Campofilone municipio.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=Munisipyo|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|5|N|13|49|E|type:city(1,857)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]] (FM)|frazioni=|mayor_party=|mayor=Ercole D'Ercoli|area_footnotes=|area_total_km2=12.1|population_footnotes=|population_demonym=Campofilonesi|elevation_footnotes=|elevation_m=210|saint=|day=|postal_code=63016|area_code=0734|website=|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Campofilone''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Fermo]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|60|km|mi}} timog-silangan ng [[Ancona]] at mga {{Convert|30|km|mi}} hilagang-silangan ng [[Ascoli Piceno]]. Noong Disyembre 31, 2018, mayroon itong populasyon na 1,912 at isang lugar na {{Convert|12.1|km2|mi2}}.<ref>{{Cite web |last=2019 Gwind srl |title=Campofilone |url=https://www.tuttitalia.it/marche/37-campofilone/ |access-date=10 October 2019 |website=TuttiItalia |publisher=2019 Gwind srl}}</ref> Ang Campofilone ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Altidona]], [[Lapedona]], [[Massignano]], [[Montefiore dell'Aso]], at [[Pedaso]]. == Ebolusyong demograpiko == <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.8) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:485 height:303 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:3000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:200 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:1861 text:1861 bar:1871 text:1871 bar:1881 text:1881 bar:1901 text:1901 bar:1911 text:1911 bar:1921 text:1921 bar:1931 text:1931 bar:1936 text:1936 bar:1951 text:1951 bar:1961 text:1961 bar:1971 text:1971 bar:1981 text:1981 bar:1991 text:1991 bar:2001 text:2001 bar:2008 text:2008 PlotData= color:barra width:21 align:left bar:1861 from: 0 till:1389 bar:1871 from: 0 till:1548 bar:1881 from: 0 till:1549 bar:1901 from: 0 till:1792 bar:1911 from: 0 till:1931 bar:1921 from: 0 till:2008 bar:1931 from: 0 till:1929 bar:1936 from: 0 till:1994 bar:1951 from: 0 till:2152 bar:1961 from: 0 till:1857 bar:1971 from: 0 till:1650 bar:1981 from: 0 till:1618 bar:1991 from: 0 till:1678 bar:2001 from: 0 till:1803 bar:2008 from: 0 till:1896 PlotData= bar:1861 at:1389 fontsize:XS text: 1389 shift:(-8,5) bar:1871 at:1548 fontsize:XS text: 1548 shift:(-8,5) bar:1881 at:1549 fontsize:XS text: 1549 shift:(-8,5) bar:1901 at:1792 fontsize:XS text: 1792 shift:(-8,5) bar:1911 at:1931 fontsize:XS text: 1931 shift:(-8,5) bar:1921 at:2008 fontsize:XS text: 2008 shift:(-8,5) bar:1931 at:1929 fontsize:XS text: 1929 shift:(-8,5) bar:1936 at:1994 fontsize:XS text: 1994 shift:(-8,5) bar:1951 at:2152 fontsize:XS text: 2152 shift:(-8,5) bar:1961 at:1857 fontsize:XS text: 1857 shift:(-8,5) bar:1971 at:1650 fontsize:XS text: 1650 shift:(-8,5) bar:1981 at:1618 fontsize:XS text: 1618 shift:(-8,5) bar:1991 at:1678 fontsize:XS text: 1678 shift:(-8,5) bar:2001 at:1803 fontsize:XS text: 1803 shift:(-8,5) bar:2008 at:1896 fontsize:XS text: 1896 shift:(-8,5) TextData= fontsize:S pos:(20,20) text:Datos mula sa ISTAT </timeline> == Mga sanggunian == <references /> {{Lalawigan ng Fermo}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] d8rldfuqfkmvppux4ji1z64jmy3xrx0 1962404 1962400 2022-08-12T02:51:00Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Campofilone|official_name=Comune di Campofilone|native_name=|image_skyline=Campofilone municipio.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=Munisipyo|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|5|N|13|49|E|type:city(1,857)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]] (FM)|frazioni=|mayor_party=|mayor=Ercole D'Ercoli|area_footnotes=|area_total_km2=12.1|population_footnotes=|population_demonym=Campofilonesi|elevation_footnotes=|elevation_m=210|saint=|day=|postal_code=63016|area_code=0734|website=|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Campofilone''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Fermo]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|60|km|mi}} timog-silangan ng [[Ancona]] at mga {{Convert|30|km|mi}} hilagang-silangan ng [[Ascoli Piceno]]. Noong Disyembre 31, 2018, mayroon itong populasyon na 1,912 at isang lugar na {{Convert|12.1|km2|mi2}}.<ref>{{Cite web |last=2019 Gwind srl |title=Campofilone |url=https://www.tuttitalia.it/marche/37-campofilone/ |access-date=10 October 2019 |website=TuttiItalia |publisher=2019 Gwind srl}}</ref> Ang Campofilone ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Altidona]], [[Lapedona]], [[Massignano]], [[Montefiore dell'Aso]], at [[Pedaso]]. == Pisikal na heograpiya == Ang Campofilone ay matatagpuan malapit sa Dagat Adriatico sa isang burol na umaabot sa pinakamataas na taas nito na 202 m a.s.l. sa hardin ng abadia. Inilarawan ng abadia vicar na si don Angelo Maria Astorri ang teritoryo kung saan matatagpuan ang Campofilone noong 1907 tulad ng sumusunod: ''Sa maraming biyayang ipinagkaloob ng kalikasan sa ating magandang Italya, ang kahabaan ng baybaying Adriatico ay tiyak na hindi nakatakas sa matalas na mata ng manlalakbay, na mula sa bukana ng Tronto ay umaabot sa lahat ng iba't-ibang at kaakit-akit hanggang sa Pantalan ng Civitanova. Sa gitna ng maraming mga tanawin ng kasiya-siyang tanawin, na nagaganap sa bawat pagtulak sa kahanga-hangang kahabaan na ito, pagkatapos ng sinaunang Cupra, sa isang bukas na burol na halos tinatanaw ang dagat sa itaas ng masipag na nayon na kinuha ang pangalan nito mula sa ilog Aso, dahil ito naliligo sa labasan patungo sa dagat, makikita mo ang isang kaaya-ayang maliit na nayon na matayog sa mga sinaunang crenellated na pader nito, na nakikilala sa iba sa pamamagitan ng dakilang simbahan, at mataas na tore na tinatanaw ito. Ito ay Campofilone.<ref>{{Cita libro|titolo=Chiesa abbaziale di Campofilone... con cenni biografici degli abbati commendatari di Campofilone dopo il Concilio di Trento.}}</ref>'' == Ebolusyong demograpiko == <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.8) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:485 height:303 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:3000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:200 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:1861 text:1861 bar:1871 text:1871 bar:1881 text:1881 bar:1901 text:1901 bar:1911 text:1911 bar:1921 text:1921 bar:1931 text:1931 bar:1936 text:1936 bar:1951 text:1951 bar:1961 text:1961 bar:1971 text:1971 bar:1981 text:1981 bar:1991 text:1991 bar:2001 text:2001 bar:2008 text:2008 PlotData= color:barra width:21 align:left bar:1861 from: 0 till:1389 bar:1871 from: 0 till:1548 bar:1881 from: 0 till:1549 bar:1901 from: 0 till:1792 bar:1911 from: 0 till:1931 bar:1921 from: 0 till:2008 bar:1931 from: 0 till:1929 bar:1936 from: 0 till:1994 bar:1951 from: 0 till:2152 bar:1961 from: 0 till:1857 bar:1971 from: 0 till:1650 bar:1981 from: 0 till:1618 bar:1991 from: 0 till:1678 bar:2001 from: 0 till:1803 bar:2008 from: 0 till:1896 PlotData= bar:1861 at:1389 fontsize:XS text: 1389 shift:(-8,5) bar:1871 at:1548 fontsize:XS text: 1548 shift:(-8,5) bar:1881 at:1549 fontsize:XS text: 1549 shift:(-8,5) bar:1901 at:1792 fontsize:XS text: 1792 shift:(-8,5) bar:1911 at:1931 fontsize:XS text: 1931 shift:(-8,5) bar:1921 at:2008 fontsize:XS text: 2008 shift:(-8,5) bar:1931 at:1929 fontsize:XS text: 1929 shift:(-8,5) bar:1936 at:1994 fontsize:XS text: 1994 shift:(-8,5) bar:1951 at:2152 fontsize:XS text: 2152 shift:(-8,5) bar:1961 at:1857 fontsize:XS text: 1857 shift:(-8,5) bar:1971 at:1650 fontsize:XS text: 1650 shift:(-8,5) bar:1981 at:1618 fontsize:XS text: 1618 shift:(-8,5) bar:1991 at:1678 fontsize:XS text: 1678 shift:(-8,5) bar:2001 at:1803 fontsize:XS text: 1803 shift:(-8,5) bar:2008 at:1896 fontsize:XS text: 1896 shift:(-8,5) TextData= fontsize:S pos:(20,20) text:Datos mula sa ISTAT </timeline> == Mga sanggunian == <references /> {{Lalawigan ng Fermo}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] qum0wvbdfnyp5ek4b72ajzfjalpt4ba A-1 Pictures 0 152243 1962481 1962239 2022-08-12T07:10:44Z GinawaSaHapon 102500 /* Pagtatag at mga unang taon */ wikitext text/x-wiki {{Use mdy dates}} {{Infobox company | name = A-1 Pictures Inc. | native_name = 株式会社A-1 Pictures | romanized_name = Kabushiki gaisha Ē-wan Pikuchāzu | logo = A-1 Pictures Logo.svg | logo_size = 130px | slogan = | vector_logo = | type = [[Kabushiki gaisha]]<br>[[Subsidiary]] | genre = | foundation = {{start date and age|2005|5|9}} | founder = Mikihiro Iwata | location = [[Suginami, Tokyo]], [[Hapón]] | origins = | key_people = Shinichiro Kashiwada <small>(Pangulo)</small><br />Masuo Ueda <small>(Pangalawang Pangulo)</small> | area_served = | industry = [[Istudyong pang-animasyon]] | products = [[Anime]] | revenue = | operating_income = | net_income = | owner = [[Sony Group Corporation]] | num_employees = 157 (Pebrero 2022)<ref>{{Cite web|title=Kyuujin Hyou (Sakuga)|script-title=ja:求 人 票 【作画】,|trans-title=Balota sa Alok na Trabaho (Animasyon)|format=pdf|url=https://a1p.jp/wp/wp-content/uploads/2021/02/2022jobpostingshain2.pdf}}</ref> | parent = [[Aniplex]] | subsid = | divisions = {{ubl|Departamento ng Animasyon{{efn|{{nihongo|Departamento ng Animasyon ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 動画部}}, ang namamahala sa animasyon.}}<br/>Departamento ng Sining{{efn|{{nihongo|Departamento ng Sining ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 美術部}}, ang namamahala sa sining.}}<br/>Departamento ng Potograpiya{{efn|{{nihongo|Departamento ng Potograpiya ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 撮影部}}, ang namamahala sa ''compositing'' (pagpapatong-patong) at epektong biswal.}}<br/>Departamento ng Kulay{{efn|{{nihongo|Departamento ng Pagtatapos ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 仕上部}}, ang namamahala sa kulay at pagpinta.}}}} | homepage = {{URL|https://a1p.jp/}} (sa Hapón) | footnotes = }} Ang {{Nihongo|'''A-1 Pictures Inc.'''|株式会社A-1 Pictures|Kabushiki gaisha Ē-wan Pikuchāzu|lead=yes}} ay isang [[istudyong pang-animasyon]] na nakabase sa [[Suginami, Tokyo]] sa [[Hapón]]. Itinatag ito noong 2005 ng dating producer ng [[Sunrise]] na si Mikihito Iwata.<ref name="cbrTop10">{{cite web|url=https://www.cbr.com/best-a-1-pictures-anime/|title=10 Best Anime from A-1 Pictures (According to IMDb)|trans-title=20 Pinakamagagandang Anime mula sa A-1 Pictures (Ayon sa IMDb)|lang=en|last=Jones|first=Isaiah|website=CBR|access-date=11 Agosto 2022|date=4 Oktubre 2019}}</ref> Subsidiary ito ng [[Aniplex]].<ref name="a1about">{{cite web|archive-url=https://web.archive.org/web/20220808204732/https://a1p.jp/about/|url=https://a1p.jp/about/|archive-date=8 Agosto 2022|access-date=11 Agosto 2022|title=About|trans-title=Patungkol|lang=ja|website=A-1 Pictures}}</ref> Ilan sa mga sikat na gawa nila ang ''[[Kaguya-sama wa Kokurasetai: Tensaitachi no Ren'ai Zunousen]]'', ''[[Sword Art Online]]'', ''[[Shigatsu wa Kimi no Uso]]'', at ''[[Fairy Tail]]''. == Kasaysayan == === Pagtatag at mga unang taon === Itinatag ang A-1 Pictures noong ika-9 ng Mayo 2005 sa ilalim ng [[Aniplex]], ang sangay ng [[Sony Music Entertainment Japan]] para sa mga produksiyon ng [[anime]]. Una nilang prinodyus ang orihinal na anime na ''[[Zenmai Zamurai]]'' noong 2006 hanggang 2009. Noong 2007 naman, ipinalabas nila ang anime ng sikat na [[baseball]] [[manga]] na ''[[Big Windup!|Ookiku Furikabutte]]'', at nagdaos ng panel para rito sa [[Tokyo International Anime Fair]].<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-03-27/taf-2007-a-1-pictures-discusses-ookiku-furikabutte|date=28 Marso 2007|title=TAF 2007: A-1 Pictures Discusses ''Ookiku Furikabutte''|trans-title=TAF 2007: Pinag-usapan ng A-1 Pictures ang ''Ookiku Furikabutte''|lang=en|last=Miller|first=Evan|website=[[Anime News Network]]|access-date=11 Agosto 2022}}</ref> Sa parehong taon, nagdaos rin sila ng panel sa [[Anime Expo]] na ginanap sa [[Long Beach, California]] sa [[Estados Unidos]].<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-05-21/new-aniplex-backed-studio-to-hold-panel-at-anime-expo|date=22 Mayo 2007|access-date=11 Agosto 2022|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|title=New Aniplex-Backed Studio to Hold Panel at Anime Expo|trans-title=Bagong Istudyo ng Aniplex, Magdadaos ng Panel sa Anime Expo|lang=en}}</ref> Sila ang napiling istudyo ng cable channel na [[Animax]] para isa-anime ang ''Takane no Jitensha'', ang nanalong script sa ika-6 na edisyon ng [[Gawad Animax|Animax Awards]], na ipinalabas sa naturang channel noong 2008.<ref>{{cite web|title=6th Animax Award-Winning Scripts Announced|trans-title=Inanunsyo na ang mga Nanalong Script sa Ika-6 na Animax Awards|lang=en|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-09-10/6th-animax-award-winning-scripts-announced|last=Loo|first=Egan|date=10 Setyembre 2007|access-date=11 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref> Noong ika-8 ng Nobyembre, inanunsyo nila ang pagsasa-anime nila sa popular na video game na ''[[Persona 3]]''. Pinamagatang ''[[Persona: Trinity Soul]]'', sequel ito ng laro na ipinalabas noong Enero 2008.<ref>{{cite web|title=''Persona 3'' Game Adapted as Television Anime for January (Updated)|trans-title=Isina-anime ang Larong ''Persona 3'' na ipapalabas sa Enero (Na-update)|last=Loo|first=Egan|date=8 Nobyembre 2008|access-date=11 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-11-07/persona-3-game-adapted-as-television-anime|lang=en}}</ref> Samantala, inanunsyo naman noong Marso 2008 sa [[Tokyo International Anime Fair]] ang pagprodyus nila sa bagong anime ng seryeng ''[[Tetsuwan Birdy]]''.<ref>{{cite web|date=23 Marso 2008|access-date=12 Agosto 2022|title=New ''Birdy's'' Title Revealed: ''Birdy the Mighty Decode''|trans-title=Binunyag na ang Bagong ''Birdy's'': ''Birdy the Mighty Decode''|lang=en|last=Loo|first=Egan|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-03-22/new-birdy-title-revealed-birdy-the-mighty-decode|website=[[Anime News Network]]}}</ref> Pinamagatang ''Tetsuwan Birdy Decode'', ipinalabas ito noong Hulyo 2008 hanggang Marso 2009. Inanunsyo naman sa isyu ng magasin na ''[[Animedia]]'' para sa Agosto 2008 ang anime ng manga na ''[[Black Butler|Kuroshitsuji]]'', na ipinalabas noong Oktubre ng taong ding yon, hanggang Marso 2009.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-07-11/kuroshitsuji-anime-confirmed-to-premiere-this-fall|last=Loo|first=Egan|date=11 Hulyo 2008|access-date=12 Agosto 2022|title=Kuroshitsuji Anime Confirmed to Premiere This Fall|trans-title=Kumpirmadong Magpi-premiere Ngayon Taglagas ang Anime ng ''Kuroshitsuji''|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref> Sa parehong buwan din nila ipinalabas ang anime ng manga na ''[[Kannagi]]''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-08-15/kannagi-crazy-shrine-maidens-anime-trailer-streamed|last=Loo|first=Egan|date=16 Agosto 2008|access-date=12 Agosto 2022|title=''Kannagi: Crazy Shrine Maidens'' Anime Trailer Streamed|trans-title=Nai-stream na ang Trailer ng Anime ng ''Kannagi: Crazy Shrine Maidens''|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref> === 2010s === === 2020s === ==Mga Gawa== ===Seryeng Pantelebisyon=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Orihinal na Channel !! Simula ng unang pagpapalabas !! Katapusan ng unang pagpapalabas !! Mga banggit |- | ''[[Zenmai Zamurai]]'' || [[NHK Educational TV|NHK E]] || 3 Abril 2006 || 26 Marso 2010 || Orihinal na gawa<br/>Katulong ang No Side |- | ''Robby & Kerobby'' || [[TV Tokyo]] || 1 Abril 2007 || 30 Marso 2008 || Orihinal na gawa |- | ''[[Big Windup!]]'' || [[Tokyo Broadcasting System|TBS]], [[Mainichi Broadcasting System|MBS]] || 12 Abril 2007 || 28 Setyembre 2007 || Base sa manga ni [[Asa Higuchi]] |- | ''[[Persona: Trinity Soul]]'' || [[Tokyo Metropolitan Television|Tokyo MX]], [[Nippon BS Broadcasting|BS11]] || 5 Enero 2008 || 28 Hunyo 2008 || Base sa laro ng [[Atlus]] |- | ''[[Tetsuwan Birdy|Tetsuwan Birdy: Decode]]'' || [[Television Saitama|TV Saitama]] || 4 Hulyo 2008 || 29 Setyembre 2008 || Base sa manga ni [[Masami Yuki]] |- | ''[[Black Butler]]'' || MBS || 3 Oktubre 2008 || 27 Marso 2009 || Base sa manga ni [[Yana Toboso]] |- | ''[[Kannagi: Crazy Shrine Maidens]]'' || Tokyo MX || 4 Oktubre 2008 || 27 Disyembre 2008 || Base sa manga ni Eri Takenashi<br/>Katulong ang [[Ordet (company)|Ordet]] |- | ''[[Tetsuwan Birdy|Tetsuwan Birdy: Decode 2]]'' || [[Sun Television|SUN-TV]] || 9 Enero 2009 || 28 Mayo 2009 || Pagpapatuloy sa ''Tetsuwan Birdy: Decode'' |- | ''[[Valkyria Chronicles]]'' || MBS || 4 Abril 2009 || 26 Setyembre 2009 || Based on a video game by [[Sega]] |- | ''[[Fairy Tail]]'' || [[TX Network|TXN]] (TV Tokyo) || 12 Oktubre 2009 (first series)<br/>5 Abril 2014 (second series)|| 30 Marso 2013 (first series)<br/>26 Marso 2016 (second series)|| Base sa manga ni [[Hiro Mashima]]<br/>Katulong ang [[Satelight]] (unang serye) at Bridge (pangalawang series) |- | ''[[Sound of the Sky]]'' || TV Tokyo || 5 Enero 2010 || 22 Marso 2010 || Orihinal na gawa |- | ''[[Ōkiku Furikabutte|Ōkiku Furikabutte ~Natsu no Taikai-hen~]]'' || MBS, TBS || 1 Abril 2010 || 24 Hunyo 2010 || Pagpapatuloy sa ''Big Windup!'' |- | ''[[Working!!]]'' || Tokyo MX || 4 Abril 2010 || 26 Hunyo 2010 || Base sa manga ni Karino Takatsu |- | ''[[Night Raid 1931]]'' || TV Tokyo || 5 Abril 2010 || 28 Hunyo 2010 || Orihinal na gawa |- | ''[[Black Butler|Black Butler II]]'' || MBS || 2 Hulyo 2010 || 17 Setyembre 2010 || Pagpapatuloy sa ''Black Butler'' |- | ''[[Occult Academy]]'' || TV Tokyo || 6 Hulyo 2010 || 27 Setyembre 2010 || Orihinal na gawa |- | ''[[Togainu no Chi]]'' || MBS, TBS || 7 Oktubre 2010 || 23 Disyembre 2010 || Base sa laro ng [[Nitro+chiral]] |- | ''[[Fractale]]'' || [[Fuji TV]] || 14 Enero 2011 || 1 Abril 2011 || Orihinal na gawa<br/>Katulong ang Ordet |- | ''[[Anohana: The Flower We Saw That Day]]'' || Fuji TV || 15 Abril 2011 || 24 Hunyo 2011 || Orihinal na gawa |- | ''[[Blue Exorcist]]'' || [[Japan News Network|JNN]] (MBS) || 17 Abril 2011 || 2 Oktubre 2011 || Base sa manga ni Kazue Kato |- | ''[[Uta no Prince-sama: Maji Love 1000%]]'' || Tokyo MX || 3 Hulyo 2011 || 24 Setyembre 2011 || Base sa laro ng [[Nippon Ichi Software]] |- | ''[[The Idolmaster]]'' || TBS || 8 Hulyo 2011 || 23 Disyembre 2011 || Base sa laro ng [[Namco Bandai]] |- | ''[[Working!!|Working'!!]]'' || Tokyo MX || 1 Oktubre 2011 || 24 Disyembre 2011 || Pagpapatuloy sa ''Working!!'' |- | ''[[Space Brothers (manga)|Space Brothers]]'' || [[Nippon Television Network System|NNS]] ([[Yomiuri Telecasting Corporation|ytv]]) || 1 Abril 2012 || 22 Marso 2014 || Base sa manga ni Chūya Koyama |- | ''[[Tsuritama]]'' || Fuji TV || 12 Abril 2012 || 28 Hunyo 2012 || Orihinal na gawa |- | ''[[Sword Art Online]]'' || Tokyo MX || 7 Hulyo 2012 || 22 Disyembre 2012 || Base sa magaang nobela ni [[Reki Kawahara]] |- | ''[[From the New World (novel)|From the New World]]'' || [[TV Asahi]] || 28 Setyembre 2012 || 23 Marso 2013 || Base sa nobela ni Yūsuke Kishi |- | ''[[Chō Soku Henkei Gyrozetter]]'' || TXN (TV Tokyo) || 2 Oktubre 2012 || 24 Setyembre 2013 || Base sa laro ng [[Square Enix]] |- | ''[[Magi (manga)|Magi: The Labyrinth of Magic]]'' || JNN (MBS) || 7 Oktubre 2012 || 31 Marso 2013 || Base sa manga ni [[Shinobu Ohtaka]] |- | ''[[Ore no Kanojo to Osananajimi ga Shuraba Sugiru]]'' || Tokyo MX || 6 Enero 2013 || 31 Marso 2013 || Base sa magaang nobela ni Yūji Yūji |- | ''[[Vividred Operation]]'' || MBS || 11 Enero 2013 || 29 Marso 2013 || Orihinal na gawa |- | ''[[Uta no Prince-sama: Maji Love 1000%|Uta no Prince-sama: Maji Love 2000%]]'' || [[Television Aichi Broadcasting|TV Aichi]] || 3 Abril 2013 || 26 Hunyo 2013 || Pagpapatuloy sa ''Uta no Prince-sama: Maji Love 1000%'' |- | ''[[Ore no Imōto ga Konnani Kawaii Wake ga Nai]].'' || Tokyo MX || 7 Abril 2013 || 30 Hunyo 2013 || Base sa magaang nobela ni Tsukasa Fushimi<br/>Pagpapatuloy sa ''Ore no Imōto ga Konnani Kawaii Wake ga Nai'' |- | ''[[Servant x Service]]'' || [[Asahi Broadcasting Corporation|ABC]] || 4 Hulyo 2013 || 26 Setyembre 2013 || Base sa manga ni Karino Takatsu |- | ''[[Silver Spoon (manga)|Silver Spoon]]'' || Fuji TV || 11 Hulyo 2013 || 19 Setyembre 2013 || Base sa manga ni [[Hiromu Arakawa]] |- | ''[[Magi (manga)|Magi: The Kingdom of Magic]]'' || JNN (MBS) || 6 Oktubre 2013 || 30 Marso 2014 || Pagpapatuloy sa ''Magi: The Labyrinth of Magic'' |- | ''[[Galilei Donna]]'' || Fuji TV || 10 Oktubre 2013 || 20 Disyembre 2013 || Orihinal na gawa |- | ''[[Silver Spoon (manga)|Silver Spoon II]]'' || Fuji TV || 9 Enero 2014 || 27 Marso 2014 || Pagpapatuloy sa ''Silver Spoon'' |- | ''[[World Conquest Zvezda Plot]]'' || Tokyo MX || 11 Enero 2014 || 29 Marso 2014 || Orihinal na gawa |- | ''[[Nanana's Buried Treasure]]'' || Fuji TV || 10 Abril 2014 || 19 Hunyo 2014 || Base sa magaang nobela ni Kazuma Ōtorino |- | ''[[Aldnoah.Zero]]'' || Tokyo MX || 5 Hulyo 2014 (Part 1)<br/>10 Enero 2015 (Part 2) || 20 Setyembre 2014 (Part 1)<br/>28 Marso 2015 (Part 2)<br/> || Orihinal na gawa<br/>Katulong ang [[Troyca|TROYCA]] |- | ''[[Sword Art Online|Sword Art Online II]]'' || Tokyo MX || 5 Hulyo 2014 || 20 Disyembre 2014 || Pagpapatuloy sa ''Sword Art Online'' |- | ''[[Persona 4: The Animation|Persona 4: The Golden Animation]]'' || MBS || 10 Hulyo 2014 || 25 Setyembre 2014 || Base sa laro ng [[Atlus]] |- | ''[[Black Butler|Black Butler: Book of Circus]]'' || MBS || 10 Hulyo 2014 || 11 Setyembre 2014|| Kaugnay sa ''Black Butler'' |- | ''[[Magic Kaito|Magic Kaito 1412]]'' || NNS (ytv) || 4 Oktubre 2014 || 28 Marso 2015 || Base sa manga ni [[Gosho Aoyama]] |- | ''[[The Seven Deadly Sins (manga)|The Seven Deadly Sins]]'' || JNN (MBS) || 5 Oktubre 2014 || 29 Marso 2015 || Base sa manga ni [[Nakaba Suzuki]] |- | ''[[Your Lie in Abril]]'' || Fuji TV || 9 Oktubre 2014 || 19 Marso 2015 || Base sa manga ni Naoshi Arakawa |- | ''[[Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend]]'' || Fuji TV || 8 Enero 2015 || 26 Marso 2015 || Base sa magaang nobela ni Fumiaki Maruto |- | ''[[The Idolmaster Cinderella Girls]]'' || Tokyo MX || 10 Enero 2015 || 11 Abril 2015 || Base sa isang larong pang-sosyal ng [[Namco Bandai]] seryeng ''[[The Idolmaster]]'' |- | ''[[Magical Girl Lyrical Nanoha ViVid]]'' || Tokyo MX || 3 Abril 2015 || 19 Hunyo 2015 || Base sa manga ni Masaki Tsuzuki |- | ''[[Gunslinger Stratos|Gunslinger Stratos: THE ANIMATION]]'' || Tokyo MX || 4 Abril 2015 || 20 Hunyo 2015 || Base sa laro ng [[Square Enix]] |- | ''[[Ultimate Otaku Teacher]]'' || NNS (ytv) || 4 Abril 2015 || 26 Setyembre 2015 || Base sa manga ni Takeshi Azuma |- | ''[[Uta no Prince-sama|Uta no Prince-sama: Maji Love Revolutions]]'' || Tokyo MX || 5 Abril 2015 || 28 Hunyo 2015 || Kaugnay sa ''Uta no Prince-sama'' |- | ''[[Gate (novel series)|Gate: Jieitai Kanochi nite, Kaku Tatakaeri]]'' || Tokyo MX || 3 Hulyo 2015 || 25 Marso 2016 || Base sa nobela ni Takumi Yanai |- | ''[[Working!!|Working!!!]]'' || Tokyo MX || 4 Hulyo 2015 || 26 Disyembre 2015 || Pangalawang pagpapatuloy sa ''Working!!'' |- | ''[[The Idolmaster Cinderella Girls|The Idolmaster Cinderella Girls: 2nd Season]]'' || Tokyo MX || 17 Hulyo 2015 || 17 Oktubre 2015 || Pagpapatuloy sa ''The Idolmaster Cinderella Girls'' |- | ''[[Subete ga F ni Naru]]'' || Fuji TV || 8 Oktubre 2015 || 17 Disyembre 2015 || Base sa nobela ni [[Hiroshi Mori (writer)|Hiroshi Mori]] |- | ''[[The Asterisk War]]'' || Tokyo MX || 3 Oktubre 2015 || 18 Hunyo 2016 || Base sa magaang nobela ni Yuu Miyazaki |- | ''[[Erased (manga)|Erased]]'' || Fuji TV || 7 Enero 2016 || 24 Marso 2016 || Base sa manga ni [[Kei Sanbe]] |- | ''[[Grimgar of Fantasy and Ash]]'' || Tokyo MX || 10 Enero 2016 || 26 Marso 2016 || Base sa magaang nobela ni Ao Jūmonji |- | ''[[Ace Attorney: I Object to that "Truth"!]]'' || NNS (ytv) || 2 Abril 2016 || 24 Setyembre 2016 || Base sa laro ng [[Capcom]] |- | ''[[B-Project: Kodou*Ambitious]]'' || Tokyo MX || 3 Hulyo 2016 || 25 Setyembre 2016 || Orihinal na gawa<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2016-03-26/mages-b-project-fictional-male-idol-project-gets-tv-anime-in-Hulyo/.100327|title=MAGES' 'B-Project' Fictional Male Idol Project Gets TV Anime in Hulyo|date=2016-03-27|website=[[Anime News Network]]|accessdate=2016-05-09}}</ref> |- | ''[[Qualidea Code]]'' || Tokyo MX || 10 Hulyo 2016 || 24 Setyembre 2016 || Orihinal na gawa |- | ''[[The Seven Deadly Sins (manga)|The Seven Deadly Sins: Signs of Holy War]]'' || JNN (MBS, TBS) || 28 Agosto 2016 || 18 Setyembre 2016 || Kaugnay sa ''The Seven Deadly Sins'' |- | ''[[Working!!|WWW.Working!!]]'' || Tokyo MX || 1 Oktubre 2016 || 24 Disyembre 2016 || Spin-off sa ''Working!!''<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2016-04-01/working-wagnaria-web-comic-edition-gets-tv-anime/.100552|title=Working/Wagnaria's Web Comic Edition Gets TV Anime|date=2016-04-01|website=[[Anime News Network]]|accessdate=2016-04-01}}</ref> |- | ''[[Uta no Prince-sama|Uta no Prince-sama Maji LOVE Legend Star]]'' || Tokyo MX || 2 Oktubre 2016 || 25 Disyembre 2016 || Kaugnay sa ''Uta no Prince-sama'' |- | ''[[Occultic;Nine]]'' || Tokyo MX || 9 Oktubre 2016 || 25 Disyembre 2016 || Base sa magaang nobela ni Chiyomaru Shikura |- | ''[[Blue Exorcist|Blue Exorcist: Kyoto Saga]]'' || JNN (MBS) || 7 Enero 2017 || TBA || Kaugnay sa ''Blue Exorcist'' |- | ''[[Interviews with Monster Girls]]'' || Tokyo MX || 7 Enero 2017 || TBA || Base sa manga ni Petos |- | ''[[Eromanga Sensei]]'' || Tokyo MX, MBS || Abril 2017 || TBA || Base sa magaang nobela ni [[Tsukasa Fushimi]]<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2016-03-13/eromanga-sensei-anime-casts-akane-fujita-as-sagiri-izumi/.99737|title=Eromanga Sensei Anime Casts Akane Fujita as Sagiri Izumi|date=2016-03-13|website=[[Anime News Network]]|accessdate=2016-03-13}}</ref> |- | ''[[Granblue Fantasy#Anime|Granblue Fantasy The Animation]]'' || Tokyo MX || Abril 2017 || TBA || Base sa laro ng Cygames<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2015-09-17/granblue-fantasy-smartphone-game-gets-anime-manga-adaptations/.93036|title=Granblue Fantasy Smartphone Game Gets Anime, Manga Adaptations|date=17 Setyembre 2015|website=[[Anime News Network]]|accessdate=13 Marso 2016}}</ref> |- | ''[[Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend|Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend Flat]]'' || Fuji TV || Abril 2017 || TBA || Pagpapatuloy sa ''Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend'' |- | ''[[Fate/Apocrypha]]'' || TBA || 2017 || TBA || Base sa magaang nobela ni Yūichirō Higashide |} ===Produkyong Pampelikula=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Araw ng Paglabas !! Mga banggit |- | ''[[Welcome to the Space Show]]'' || 26 Hunyo 2010 || |- | ''[[Fairy Tail the Movie: The Phoenix Priestess]]'' || 18 Agosto 2012 || |- | ''[[Blue Exorcist|Blue Exorcist: The Movie]]'' || 28 Disyembre 2012 || |- | ''[[Saint Young Men]]'' || 10 Mayo 2013 || |- | ''[[Anohana: The Flower We Saw That Day]]'' || 31 Agosto 2013 || |- | ''[[The Idolmaster Movie: Beyond the Brilliant Future!]]'' || 25 Enero 2014 || |- | ''[[Young Animator Training Project|Ookii 1 Nensei to Chiisana 2 Nensei]]'' || 1 Marso 2014 || |- | ''[[Persona 3 The Movie: No. 2, Midsummer Knight's Dream|Persona 3 The Movie: #2 Midsummer Knight's Dream]]'' || 7 Hunyo 2014 || |- | ''[[Space Brothers (manga)|Space Brothers #0]]'' || 9 Agosto 2014 || |- | ''[[Persona 3 The Movie: No. 3, Falling Down|Persona 3 The Movie: #3 Falling Down]]'' || 4 Abril 2015 || |- | ''[[The Anthem of the Heart]]'' || 19 Setyembre 2015 || |- | ''[[Garakowa: Restore the World]]'' || 9 Enero 2016 || |- | ''[[Persona 3 The Movie: No. 4, Winter of Rebirth|Persona 3 The Movie: #4 Winter of Rebirth]]'' || 23 Enero 2016 || |- | ''Doukyuusei'' || 20 Pebrero 2016 || |- | ''[[Black Butler: Book of the Atlantic]]'' || 21 Enero 2017 || |- | ''[[Sword Art Online The Movie: Ordinal Scale]]'' || 18 Pebrero 2017 || |- | ''[[Fairy Tail|Fairy Tail Movie 2: Dragon Cry]]'' || Q2 2017 || |} ===OVA/ONA=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Araw ng Paglabas !! Mga banggit |- |''[[Big Windup!]]'' |2007 | |- |''[[Black Butler]]'' |2009 | |- |''[[Kannagi: Crazy Shrine Maidens]]'' |2009 | |- |''[[Sound of the Sky]]'' |2010 | |- |''[[Night Raid 1931]]'' |2010 | |- | ''[[Valkyria Chronicles III]]'' || 27 Enero 2011 || |- | ''[[Black Butler|Black Butler: Book of Murder]]'' || 25 Oktubre 2014 (Part 1)<br />15 Nobyembre 2014 (Part 2)|| |- | ''[[Brotherhood: Final Fantasy XV]]'' || 30 Marso 2016 – 30 Setyembre 2016 || Katulong ang [[Square Enix]]. Base sa mundo at pagpapatuloy sa 2016 na larong, ''[[Final Fantasy XV]]''. |- | ''[[Shelter (song)|Shelter]]'' |2016 | Bidyong pangmusika para sa Amerikanong musikano ng EDM na si [[Porter Robinson]] |} ===Iba pa=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Taon !! Mga banggit |- | ''[[Namisuke]]'' || 2007 || |- | ''[[Takane no Jitensha]]'' (a.k.a. Takane's Bike) || 2008 || Nanalo ng award mula sa [[Animax Taishō]] ng [[Animax]] |- | ''[[Ōkiku Furikabutte: Honto no Ace ni Nareru Kamo]]'' || || Larong pang-[[Nintendo DS]]; Ginawa ang animasyon at ilan sa mga CG |- | ''[[Shin Megami Tensei: Persona 4]]'' || 2008 || Larong pang-[[PlayStation 2]]; Ginawa ng animasyon kasabay ang [[Studio Hibari]] |- | ''[[Valkyria Chronicles II]]'' || 2010 || Larong pang-[[PlayStation Portable]] |- | ''[[Phoenix Wright: Ace Attorney − Spirit of Justice]]'' || 2016 || Larong pang-[[Nintendo 3DS]] |- |} <!--Don't add Shelter here; it's already listed under "Film"--> ==Mga Sanggunian== {{Reflist}} ==Kawing Panlabas== * {{official website|http://www.a1p.jp/}} {{in lang|ja}} * {{ann|company|6177}} [[Kategorya:A-1 Pictures| ]] [[Kategorya:2005 establishments in Japan]] [[Kategorya:Aniplex]] [[Kategorya:Animation studios in Tokyo]] [[Kategorya:Japanese animation studios]] [[Kategorya:Media companies established in 2005]] psg1rf4762p9ir99svpav4i7hmlnhzn Kaharian ng Israel 0 159021 1962395 1949286 2022-08-12T02:20:46Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki Ang '''Kaharian ng Israel''' ay maaaring tumutukoy sa: *[[Kaharian ng Israel (Pinag-isang Monarkiya)]] (1020-931 BCE), ang kahariang itinatag ng mga [[Israelita]] at pinagkaisa sila sa ilalim ni David *[[Kaharian ng Israel (Samaria)]] o Kaharian ng Samaria (931-722 BCE), ang kaharian ng mga Israelita sa hilaga, isa sa kahariang nahati mula sa Kaharian ni David at Solomon *[[Kaharian ng Judah]] (931-586 BCE), ang kaharian ng mga Israelita sa timog, isa sa kaharian na nahati sa Kaharian ni David at Solomon *[[Kahariang Hasmonean]] (140-37 BCE), ang estadong itinatag ng [[Mga Macabeo]] (140-37 BCE) *[[Kahariang Herodian]], ang kliyenteng-kaharian na pinamunuan ni [[Herodes ang Dakila|Herodes na Dakila]] at ng kaniyang mga supling (37-44 BCE) *''Kingdom of Israel'', isang rebeldeng pangkat na laganap sa Israel noong dekada 1950. ==Tingnan din== *[[Sinaunang Malapit na Silangan]] *[[Israel]] *[[Relihiyong Cananeo]] *[[Wikang Hebreo]] *[[Wikang Aramaiko]] [[Kategorya:Paglilinaw]] {{stub}} hugh9z5u1rr8rjk4uog3fexvb2zll24 Despicable Me 0 181910 1962339 1940733 2022-08-11T21:46:30Z 177.73.98.170 wikitext text/x-wiki {{Infobox film/Wikidata | image = | caption = }} Ang '''Despicable Me''' ay isang 2010&nbsp;ng Amerikanong computer-animated tatlong dimensional na komedyang pelikula mula sa Universal Pictures at Illumination Entertainment na ay inilabas noong 9 Hulyo 2010 sa Estados Unidos. Ginamit sa pelikula ang tinig ni Steve Carell bilang Gru, ang isang kontrabida na mag-aampon ng tatlong batang babae (ang mga tinig nila Miranda Cosgrove, Dana Gaier, at Elsie Fisher) mula sa isang bahay ampunan; at ang tinig ni Jason Segel bilang Vector, isang karibal ni Gru na nanakawin ang Great pyramid ng Giza. Nang malaman ni Gru ang pakana ni Vector, nagplano sya ng mas matinding pagnanakaw upang paliitin at kunin ang buwan ng mundo. Ito ay ang unang tampok na CGI na ginawa sa pamamagitan ng Universal, sa pakikipag-ugnayan nito sa Illumination Entertainment division. Ganap itong ginawang animado sa French Studio Mac Guff sa Paris, France. Ito ang unang tampok na pelikula ng Illumination Entertainment Ang pelikula ay nakakuha ng positibong pananaw mula sa mga kritiko, at kumita ng higit sa $ 251 milyon sa US, laban sa isang badyet ng $ 69 milyon. Ang karugtong na bahagi, Despicable Me 2 ay naka-set na ilabas sa 3 Hulyo 2013. ==Buod== Si Gru (Steve Carell) ay isang kontrabida, ang kaniyang bahay ay nagsisilbing isang pantakip para sa isang ilalim pugad ng kaniyang kasamaan kung saan siya, ang kanyang kasosyo, si Dr Nefario (Russell Brand), at libo-libong maliliit na dilaw na tagasunod ay nagpaplano ng kanilang mga kasuklam-suklam na gawain. Ang pagmamataas ni Gru ay nasugatan nang ang isang hindi kilalang kontrabida ay nagnakaw ng Great pyramid ng Giza bago siya. Siya ay nagpasiya na na paliitin at nakawin ang buwan ng mundo, ang isang ideya na siya ay nagkaroon simula pagkabata kung saan ay palaging hindi sinasang-ayunan ng kaniyang ina (Julie Andrews). Ang plano, kabilang ang isang sasakyang panghimpapawid, ay masyadong mahal, kaya si Gru ay nangutang mula sa Bangko ng kasamaan. Ang presidente ng banko, Mr. Perkins (Willl Arnett), ay humanga sa kaniyang plano ngunit magbibigay lamang ng pera kung makukuha ni Gru ang baril na pampaliit. Si Gru at ang kanyang mga alagad ay madaling nanakaw ang baril na pampaliit mula sa isang lihim na lugar sa Asya, ngunit ito ay ninakaw rin mula sa kanila nang isang kontrabida, si Vector (Jason Segel), na noon ay responsable din para sa pagnanakaw ng Pyramid.Sinubukan ni Gru ang maraming paraan upang makapasok sa lugar ni Vector ngunit hindi nagtagumpay, ngunit nakita nya ang tatlong mga ulilang batang babae na sina Margo (Miranda Cosgrove), Edith (Dana Gaier), at Agnes (Elsie Fisher), na madaling makapasok sa lugar ni Vector para magtinda ng tinapay. Pineke ni Gru ang kaniyang mga papeles upang maampon ang mga batang babae mula sa Tahanan para sa mga batang babae ni Miss Hattie (Kristen Wiig) , sa pagpaplano sa paggamit sa mga ito upang makalusot sa lugar ni Vector. Gayunpaman, si Gru ay nahirapan sa pag-aalaga sa kanila dahil sa kanilang pag-aaral ng sayaw na ballet at dahil hindi sya sang-ayon maging magulang ng mga ito. Sa kalaunan, si Gru at ang mga batang babae ay nagtagumpay sa pagkuha ng baril na pampaliit. Ang mga batang babae ay nagmungkahi ng isang araw sa liwasang panlibangan upang magdiwang, si Gru ay sumang-ayon, sa paniniwalang maiiwan nya ang mga bata doon. Sa kanyang pagkagulat, lalo siyang napalapit sa mga bata sa kabuuan ng araw, at iniuwi niya rin ang mga ito pauwi sa bahay niya. Sa kalaunan, si Gru ay nagbalik sa banko ng kasamaan para sa kanyang utang, ngunit tinanggihan siya muli ni Perkins, sa pagsasabi na mas interesado pa sila sa mas batang kontrabida, tulad ng kanyang anak na lalaki na si Vector, na kumpletuhin ang pagnanakaw. Habang si Gru ay nasa malungkot na kalagayan sa bahay, ang mga batang babae ay nag-aalok ng mga nilalaman ng kanilang alkansya upang pondohan ang kaniyang plano. Si Gru ay inspirado, at nagsakripisyo ng mga bahagi ng kanyang lugar upang magawa ang sasakyang panghimpapawid. Si Gru ay nagplanong nakawin ang buwan kapag ito ay pinakamalapit sa mundo, ngunit ito ay ang parehong araw na ng pagsayaw ng mga batang babae sa kanilang paaralan. Si Gru ay naguluhan, at nakita ni Dr Nefario na nakakasagabal ito sa plano, laya inayos nya ang lahat upang bumalik na ang mga batang babae sa bahay ampunan. Si Gru ay nagpatuloy sa kanyang plano upang nakawin ang buwan, at siya ay nagtagumpay na paliitin ito na kasinglaki ng kanyang kamay. Hindi niya alam na natuklasan ni Dr. Nefario na ang mga epekto ng baril na pampaliit ay mabilis na nawawala. Napagtanto ni Gru na maaari pa siyang umabot sa pagtatanghal ng mga batang babae, ngunit siya ay nahuli na dahil nakuha na ni Vector ang mga bata, at ibabalik lamang niya ito kapalit ng buwan. Pumayag si Gru na ipagpalit ang buwan para sa mga batang babae ngunit hindi tumupad si Vector dahil umalis sya kasama ang mga bata. Nang magsimula na ang buwan na bumalik sa dati nitong anyo sa sasakyang panghimpapawid ni Vector, si Dr. Nefario, at ang mga alagad ni Gru ay dumating upang iligtas ang mga batang babae at bago masira ng buwan ang sasakyan ni Vector at bumalik na ito sa kalawakan. Vector ay nakulong sa buwan habang ito ay lumalaki. Sa kinalaunan, inampon ulit ni Gru ang mga bata at itinuring niya itong kaniyang pamilya at nagsulat siya ng libro mula sa kaniyang karanasan at binasa niya ito bago matulog ang mga bata. Niyakap ni Margo si Gru, at sinabi niya na mahal niya ito, at niyakap din siya ni Gru at sinabing mahal niya rin ito. Ang mga batang babae ay nagtanghal ng baley resaytal para kay Gru, kanyang ina, kay Dr Nefario, at ang mga alagad, at nagtapos ang pelikula na lahat sila ay sumasayaw sa awit na "You Should Be Dancing". ==Mga tauhan== * Steve Carell bilang Gru, ang pangunahing kalaban at ang dating nangungunang kontrabida sa mundo. Siya ay nagnanais na paliitin at nakawin ang buwan upang makakuha ng katayuan at pagtanggap mula sa kanyang ina. * Jason Segel bilang Victor "Vector" Perkins, ang pangunahing kalaban at pinakabagong pangunahing kontrabida sa mundo matapos ng kanyang pagnanakaw sa dakilang pyramid ng Giza. Siya ay lumilikha ng mga armas gamit ang mga nilalang sa dagat. * Russell Brand bilang Dr. Nefario, ang nakakatanda kay Gru, may kapansanan sa pandinig at mabuting kaibigan. * Julie Andrews bilang Marlena, ina ni Gru. * Will Arnett bilang Mr Perkins, ang president ng banko ng kasamaan at ama ni Vector. * Kristen Wiig bilang Miss Hattie, ang maybahay ng isang lokal na bahay ampunan. * Miranda Cosgrove bilang Margo, ang pinakamatanda sa tatlong batang babae. Siya ay isang nakatatandang kapatid kina Agnes at Edith, nakasalamin, at kalaunan ay itinuring si Gru bilang kanyang ama pagkatapos ang nag-aalinlangan nito noong una. * Dana Gaier bilang Edith, ang gitnang babae sa grupo. Siya ay parang lalaki kung gumalaw ngunit mahilig sa kulay rosas. * Elsie Fisher bilang Agnes, ang bunsong babae. Siya ay mahilig sa mga kabayong may sungay at mahal niya si Gru halos agad-agad. * Pierre Coffin bilang Tim, Bob, Mark, Phil, at Stuart, limang alagad ni Gru. * Chris Renaud bilang Dave, isa sa alagad ni Gru. * Jemaine Clement bilang Jerry, isa sa alagad ni Gru. * Ang Jack McBrayer bilang ama ng turista at tagagawa ng tinapay sa karnibal. * Ken Jeong bilang tagapagsalita sa isang palabas sa telebisyon. * Danny McBride bilang Fred McDade, ang kapitbahay ni Gru. * Mindy Kaling bilang ina ng turista. * Rob ang Huebel bilang Anchorman at tagabalita. * Ken Daurio bilang Egyptian na taga bantay. == Marketing == NBC (na kung saan ay pag-aari ng Universal) ay nagkaroon ng matinding pagsasapubliko ng kanilang kampanya hanggang sa paglabas ng pelikula. Ang mga paunang pagpapasilip ng pelikula ay ipinapakita sa mga kabanata ng The Biggest Loser. Ang Despicable Me ay naitampok rin sa Last Comic Standing nang si Gru ay dumating sa awdisyon. Ang mga kainan ng IHOP ay nagkaroon ng tatlong pagkain sa kanilang talaan, agahan para sa mga bata, at inumin na may pangalan na "minion". Ang AirheadsCandy ay naglabas ng pakete ng mga ang mga nagsiganap at may isang kodigo para sa Despicable Me na laro sa kompyuter Ang Best Buy ay naglabas rin ng isang libreng Smartphone application na tinatawag na "Movie Mode" na isinasalin kung ano ang Minions ay sinasabi habang ang dulo ng mga credits. May mga espesyal na nilalaman ang laro na ito kapag nabuksan pagkatapos mapanood ang pelikulo. == Mga libro == Noong Mayo 2010, tatlong libro na may kaugnayan sa pelikula ay nailimbag na, pati na rin ang mga libro na tampok sa pelikula. Ang una, ang My Dad the Super Villain (ISBN 0316083828), ay minarkahan bilang isang libro para sa bata na wala pa sa elementarya. Ang ikalawa, Despicable Me: Ang Junior na nobela (ISBN 0316083801), ay minarkahan bilang isang Junior Reader para sa mga edad 8 hanggang 12. Ang ikatlo, Despicable Me: The World's Greatest Villain (ISBN 0316083771), ay minarkahan para sa mga edad 3-6 taon. Ang libro na Sleepy Kittens (ISBN 031608381X) ay isinulat sa pamamagitan nina Cinco Paul at Ken Daurio at mga larawan na inilathala ni Paul. Larong video Ang isang video game na may pamagat na Despicable Me: Ang laro ay inilabas para sa PlayStation 2, PlayStation Portable at Wii. Ang isang bersyon ng Nintendo DS ay inilabas sa ilalim ng pangalan ng Dispicable Me:Minion Mayhem. Ang Namco din ay naglabas ng isang bersyon para sa iPhone at iPad platform na pinamagatang Dispicable Me: Minion Mania, na binuo ng Anino Games Home media. == Home media == Ang Dispicable Me ay inilabas sa DVD, Blu-ray, at Blu-ray 3D nuong 14 Disyembre 2010. Inilabas ang laro kasama ng tatlong bagong mga maikling pelikula, na may pamagat na Home Makeover, Orientation Day at Banana. Gayundin, ang ang website MinionMadness ay inilunsad upang itaguyod ang release ng Home Media. == Kritikal na pagtugon == Ang pelikula ay natanggap ng positibong pagsusri mula sa mga kritiko. Rotten Tomatoes, isang website para sa mga sinuring pelikula, ay nagsaad na ang 81% ng mga kritiko ay binigyan ng magandang marka ang pelikula batay sa 185 na mga tugon, na may isang pamantayang iskor na 6.8/10. Ang kabuuang tugon ay: "Ang mabigatang paghiram (at pagsusuri) mula sa Pixar at Looney Toons, ang Despicable Me ay kahanga-hangang malalahanin, pampamilyang handog na may iba pang tinatagong surpresa" . Sa mga "Kataas-taasang kritiko", na binubuo ng mga kritiko mula sa mga sikat na dyaryo at iba pang mga pahayagan, ang pelikula ay humahawak ng isang pang-aprubang marka ng 88% batay sa 32 na review. Ang Metacritic, isa pang website ng mga pinagsama-samang pagsusuri, ay nagbigay ng 72% na putos sa pelikula, na batay sa 34 na mga tugon mula sa mga kritikong mainstream. Binigyang puri ni Roger Ebert ng Chicago Sun-Times ang pelikula, at binigyang-gantimpala ito ng tatlong bituin sa posibleng apat. Iba pang mga positibong tugon ay galing kay Michael Phillips ng Chicago Tribune at Peter Travers ng Rolling Stone. Sa kaibahan, si A.O. Scott ng The New York Times ay nagbigay ng negatibong marka sa pelikula, at isinaad na " While there's nothing worth despising, there's not much to remember either”. Eto naman ang sinabi ni Mick LaSalle ng San Francisco Chronicle: ''There's nothing in this to engage an audience. Obviously, no one cares if this guy gets to remain as the world's top bad guy. Nor is this situation inherently amusing in a character way or even interesting in a satirical or sardonic way. There is simply nothing here, except a pretext for lots of labored, slapstick spy-versus-spy type shenanigans between the two "villains." Twenty minutes into "Despicable Me," nothing has happened. '' Nakatanggap ang pelikula ng mga nominasyon para sa Pinakamahusay na Animated Feature Film sa ika-68 na Golden Globe Awards at ang BAFTA Award para sa pinakamahusay na pelikulang animasyon sa ika-64 na BAFTA Awards. Nanalo din ito ng isang 2011 Kids Choice Awards para sa pinakamahusay na pelikulang animasyon. Binigyang puri ni Roger Ebert ng Chicago Sun-Times ang pelikula, at binigyang-gantimpala ito ng tatlong bituin sa posibleng apat. Iba pang mga positibong tugon ay galing kay Michael Phillips ng Chicago Tribune at Peter Travers ng Rolling Stone. Sa kaibahan, si A.O. Scott ng The New York Times ay nagbigay ng negatibong marka sa pelikula, at isinaad na " While there's nothing worth despising, there's not much to remember either”. Eto naman ang sinabi ni Mick LaSalle ng San Francisco Chronicle: ''There's nothing in this to engage an audience. Obviously, no one cares if this guy gets to remain as the world's top bad guy. Nor is this situation inherently amusing in a character way or even interesting in a satirical or sardonic way. There is simply nothing here, except a pretext for lots of labored, slapstick spy-versus-spy type shenanigans between the two "villains." Twenty minutes into "Despicable Me," nothing has happened. '' Nakatanggap ang pelikula ng mga nominasyon para sa Pinakamahusay na Animated Feature Film sa ika-68 na Golden Globe Awards at ang BAFTA Award para sa pinakamahusay na pelikulang animasyon sa ika-64 na BAFTA Awards. Nanalo din ito ng isang 2011 Kids Choice Awards para sa pinakamahusay na pelikulang animasyon. == Pagganap sa takilya == Sa paglabas nito noong sa 9 Hulyo 2010, sa Estados Unidos, Ang Despicable Me ay natakda agad bilang numero uno sa takilya at nakaipon sila ng $ 56,300,000. Dahil dito, ang pelikula ay nakilala bilang ikatlo sa pinakmataas na naipon sa unang bukas nito para sa isang animated film sa taong 2010, kasunod lang sa Toy Story 3 at Shrek Forever After. [34] Sa ikalawang linggo nito, bumaba ng 42% ang pelikula sa ikalawang puwesto kasunod ng Inception na nakaipon ng $ 32,800,000. Bumaba ulit ng 27% sa ikatlong linggo ang pelikula at nagtapos na ito sa ikatlong pwesto na may talang $ 23,800,000 na ipon. Noong 5 Agosto 2010, lumagpas ito sa markahang $ 200 milyong naipon, at ito’y nakilala bilang unang pelikula na gawa ng Universal na nakaabot sa ganitong milyahe, mula nang nagawa ito ng pelikulang Bourne Ultimatum noong 2007. Sa linggong nagtagal mula Setyembre 3 hanggang 5, 2010, nilampasan nito ang Shrek Forever After para maging pangalawa sa pinakamataas sa kabuuang naipon para sa isang animated film ng 2010 sa Estados Unidos at Canada, sumusunod sa Toy Story 3. Ito din ang pinakamataas sa kabuuang naipon para sa isang non-DreamWorks/non-Disney • Pixar animated film sa lahat ng oras sa mga teritoryong ito. Ang pelikula ay nakaipon ng $ 251,513,985 sa Estados Unidos at Canada pati na rin sa ibang bansa na ma tinatayang $ 290,500,000. Lahat lahat, ang pelikula ay may kabuuang $ 543,010,705, kontra sa $ 69 milyon nitong produksiyon na badyet. Ang pelikulang ito ay naitala din na ikaanim sa pinakamataas sa kabuuang naipon ng Universal (hindi binago para sa pagpintog) at ang ikasampung pinakamataas sa kabuuang naipon para sa isang animated feature sa lahat ng oras sa North America.Kung ipapanggkat sa kabuuang mundo ang kita, ito ay ang ikaanim na pinakamalaking pelikula ng Universal Studios, ang ika-apat na-pinakamalaking pelikulang animasyon ng 2010 kasunod sa Toy Story 3, Shrek Forever After at Tangled, ika-16 na pinakamalaking animated film ng lahat ng oras at ang ika-9 na pinakamataas sa kabuuang naipon ng 2010. == Karugtong == Ayon kay Chris Meledandri, nasa proseso na ang paggawa ng karugtong nito. Ito ay pansamantalang itinakda na ipapalabas sa 3 Hulyo 2013. Isinaad ni Miranda Cosgrove sa kanyang opisyal na Facebook at Twitter page noong 14 Oktubre 2011 na nagsisimula na ang produksiyon. Noong Pebrero 2012, iniulat na si Al Pacino ay sumali sa mga tauhan at binigyang boses niya ang kontrabida na si Gru. Ang mga direktor ng unang pelikula na sina Pierre Coffin at Chris Renaud ay babalik din sa ikalawang parte ng pelikula. Noong 1 Marso 2012, inilabas sa iTunes ang isang maagang pampasabik na trailer ng pelikula at itampok dito ang mga minions na inaawit ang "Barbara Ann" ng Beach Boys. Ang trailer ay nakarugtong din sa Ang Lorax, gawa din ng Illumination Entertainment, kung saan ipinalabas ito sa mga sinehan noong 2 Marso 2012. == Mga sanggunian == <references /> [[Kategorya:Mga pelikula ng 2010]] [[Kategorya:Mga pelikula mula sa Estados Unidos]] 5hqmccepc77v6075rkgtwz9p2xaz5lz Kaharian ng Juda 0 184867 1962544 1959731 2022-08-12T10:45:55Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki :''Para sa anak ni [[Jacob]](tinawag na [[Israel]]), tingnan ang [[Juda]]'' :''Huwag ikalito sa [[Judea]]'' {{Infobox country | conventional_long_name = Kaharian ng Juda | common_name = Juda | native_name = <span style="font-weight: normal">𐤄{{lrm}}𐤃{{lrm}}𐤄{{lrm}}𐤉{{lrm}}</span> | image_coat = Lmlk-seal impression-h2d-gg22 2003-02-21.jpg | symbol_type = [[LMLK seal]] {{small|(700–586 BCE)}} | image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg | capital = [[Herusalem]] | religion = [[Yahwismo]]/Sinaunang [[Hudaismo]]<br>[[Relihiyong Cananeo]]<ref name=Unearthed>{{cite book |title=The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts |url=https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb |url-access=limited |first1=Israel |last1=Finkelstein |first2=Neil Asher |last2=Silberman |publisher=The Free Press |year=2001 |pages=[https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb/page/n252 240]–243 |isbn=978-0743223386}}</ref> | demonym = Judaita | government_type = [[Monarkiya]] | area_rank = | status = Kaharian | status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. ---> | empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency ---> | year_end = c. 587(Albright) o 586(Thiele)BCE | year_start = c. 922 (Albright) o 931 BCE(Thiele)<ref> {{cite book |last1= Pioske |first1= Daniel |chapter= 4: David's Jerusalem: The Early 10th Century BCE Part I: An Agrarian Community |title= David's Jerusalem: Between Memory and History |page= 180 |volume= 45 |publisher= Routledge |year= 2015 |quote= [...] the reading of ''bytdwd'' as "House of David" has been challenged by those unconvinced of the inscription's allusion to an eponymous David or the kingdom of Judah. |isbn= 9781317548911 |chapter-url= https://books.google.com/books?id=IrKgBgAAQBAJ |series= Routledge Studies in Religion |access-date= 2016-09-17}} </ref> | image_map_alt = | image_map_caption = Mapa ng rehiyon ng Kaharian ng Juda (dilaw) at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] (asul) ayon sa [[Bibliya]] | common_languages = [[Hebreong Biblikal]] | title_leader = [[Kings of Israel and Judah|Hari]] | year_leader1 = c. 931–913 BCE | leader1 = [[Rehoboam]] <small>(first)</small> | year_leader2 = c. 597–587 BCE | leader2 = [[Zedekias]] <small>(last)</small> | event_start =Paghihimagsik ni [[Jeroboam I]] | event_end = [[Pagpapatapon sa Babilonya]] (587 o 586 BCE) | p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya){{!}}Kaharian ng Israel | s1 = Imperyong Neo-Babilonya | flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg | flag_s1 = Nebukadnessar II.jpg | s2 = Yehud (probinsiyang Babilonya) | today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]}} | era = [[Panahong Bakal]] }} {{Bibliya}} Ang '''Kaharian ng Juda''' ({{he|מַמְלֶכֶת יְהוּדָה}}, ''Mamlekhet Yehuda'') ay isang estado na itinatag sa [[Katimugang Levant]] noong [[panahon ng bakal]]. Ito ay kadalsang tumutukoy sa "Katimugang Kaharian" upang itangi it mula sa hilagang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang Juda ay lumitaw bilang isang estado na malamang na hindi mas maaga sa ika-9 siglo BCE ngunit ito ay paksa ng labis na kontrobersiya sa mga skolar.<ref>Grabbe 2008, pp. 225–6.</ref><ref>Lehman in Vaughn 1992, p. 149.</ref> Noong ika-7 siglo BCE, ang kabisera ng Kaharian na [[Herusalem]] ay naging isang siyudad na may populasyon na maraming beses na mas malaki bago nito at may maliwanag na pananaig sa mga kapitbahay nitong bansa na malamang bilang resulta ng kaayusang pakikipagtulungan sa mga [[Assyrian]] na nagnais na magtatag ng isang pro-Assyrian na [[estadong basalyo]] na kumokontrol ng isang mahalagang industriya.<ref name=thompson410>Thompson 1992, pp. 410–1.</ref> Ang Juda ay lumago sa ilalim ng pagkabasalyo ng Assyria sa kabila ng nakapipinsalang paghihimagsik laban sa haring Assyrian na si [[Sennacherib]]. Sa huli ng kalahataing ika-7 siglo BCE, ang Assyria ay biglaang gumuho at ang kinalabasang alitan sa pagitan ng mga Ehipsiyo at [[imperyong Neo-Babylonian]] para sa kontrol sa Levant ay tumungo sa pagkakawasak ng kaharian sa sunod sunod na mga kampanya sa pagitan ng 597 at 582 BCE, ang pagpapatapon sa mga elitista ng pamayanang Hudyo at ang pagsasama ng Lupain ng Israel bilang isang probinsiya ng imperyong Neo-Babylonian. ==Sa kasaysayan== {{seealso|Sinaunang Malapit na Silangan|Yahweh|El (diyos)}} Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]]. ==Kuwento ayon sa Bibliya== {{seealso|Pagpapatapon sa Babilonya}} Ayon sa [[Bibliya]], ang kaharian ng Juda ay nagresulta mula sa paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang kaharian)|Kaharian ng Israel]] (1020 hanggang sa mga 930 BCE) na nilikha nina [[David]], [[Saul]], at [[Salomon]] na unyon ng 12 lipi ng Israel. Matapos na tanggihan ng mga hilagaang lipi ng Israel si Rehoboam na anak ni Solomon, si Rehoboam ay naging hari ng kaharian ng Juda. Sa simula, ang tanging lipi ni Juda ang nanatiling tapat sa bahay ni David ngunit sandaling pagkatapos nito, ang lipi ni Benjamin ay sumali sa Juda. Ang dalawang mga kaharian na Juda sa katimugan at Israel sa hilagaan ay nagkaroon ng hindi madaling pamumuhay sa bawat isa pagkatapos ng pagkakahating ito hanggang sa pagkakawasak ng hilagaang Israel ng mga Asiryo noong c.722/721 BCE na nag-iwan sa Juda bilang natatanging kaharian. Ang pangunahing tema ng salaysay ng Bibliya ang katapatan ng Juda lalo na ng mga hari nito kay [[Yahweh]] na [[diyos]] ng Israel. Ayon sa Bibliya, ang lahat ng mga hari ng Israel at halos lahat ng mga hari ng Juda ay "masama" na sa termino ng salaysay ng Bibliya ay nangangahulugang ang mga ito ay nabigong tanging sumamba sa diyos na si Yahweh. Sa mga mabuting hari, si Hezekias (727–698 BCE) ay binigyang pansin para sa kanyang mga pagsusumikap na burahin ang pagsamba sa diyos diyosan sa kasong ito sa mga diyos na sina [[Baal]] at [[Asherah]] kasama ng mga Manasseh ng Juda (698–642 BCE) at Amon (642–640 BCE) ay bumuhay sa pagsamba sa diyos diyosan nagdulot sa poot ni Yahweh sa kaharian. si haring Josiah (640–609 BCE) ay nagbalik ng tanging pagsamba kay Yahweh ngunit ang kanyang mga pagsusumikap ay huli na at ang kawalang katapatan ng Israel sa tanging pagsamba kay [[Yahweh]] ang nagdulot kay Yahweh upang pahintulutan ang pagkakawasak ng kaharian ng Juda ng mga Babylonian noong c.587/586 BCE. Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si Ahab sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israle sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Ahaz]] ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si [[Ahaz]] at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sinuportahan ni [[Paraon]] [[Necho II]] ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na [[Babilonya]] at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa Bibliya) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa Ilog Eufrates upang bawiin ang Harran na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at Medes na humantong sa pagtatapos ng Imperyong Neo-Asirya. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]]. Si Jehiakim ay naging isang [[basalyo]] ng Ehipto at nagbibigay ng [[tributo]] dito.(2 Hari 23:35). Nang matalo ang Ehipto ng Babilonya sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, kinubkob ni [[Nabucodonosor II]] ang Herusalem na nagtulak kay Jehoiakim na lumipat ng katapatan tungo sa Babilonya at naging basalyo nito sa loob ng 3 taon. Nang mabigo ang mga Babilonyo na muling sakupin ang Ehipto, lumipat si Jehoiakim na katapatan tungo sa Ehipto. Noong 598 BCE, kinubkob ni Nabudonosor ang Herusalem sa loob ng 3 at si Jehoiakim ay tinakilaan upang dalhin ni Nabudonosor II sa Babilonya([[2 Kronika]] 36:6) ngunit namatay at hinalinhan ng kanyang anak na si [[Jeconias]]. Pagkatapos ng 3 buwan sa ika-7 ni Nabucodonosor II sa buwan ng [[Kislev]] 598 BCE, ipinatapon ni Nabucodonosor si Jeconias at mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] sa Babilonya at nilagay na kapalit ni Jeconias si [[Zedekias]] na maging hari ng [[Kaharian ng Juda]]. Si Zedekias ay nag-alsa laban sa [[Babilonya]] at nakipag-alyansa sa Paraong si [[Apries]]. Dahil dito, kinubkob ni Nabudonosor II ang Juda na tumagal ng 30 buwan at pagkatapos ng 11 taong paghahari ni Zedekias, nagwagi si Nabudonosor II sa pananakop sa Juda kung saan pinatay ni Nabucodonosor II ang mga anak ni Zedekias at si Zedekias ay binulag at tinakilaan at dinala sa Babilonya kung saan siya naging bilanggo hanggang sa kanyang kamatayan(Jeremias 52:10-14). Ang Herusalem at [[Templo ni Solomon]] ay winasak ng mga Babilonyo noong ca. 587/586 BCE(Jer 52:13-14).Pagkatapos bumagsak ang hari ng Babilonya na si [[Nabonidus]] kay [[Dakilang Ciro]] noong ca. 539 BCE, pinabalik niya ang mga taga-Juda sa Herusalem at pinayagan ang mga ito na muling itayo ang [[templo ni Solomon]] noong 516 BCE. Ang Juda ay naging probinsiya ng [[Imperyong Persiya]] bilang [[Yehud Medinata]]. Ayon sa mga iskolar, dito napakilala at naimpluwensiyahan ng mga Persiyano at relhiiyong [[Zoroastrianismo]] ang mga Hudyo sa kanilang mga paniniwalang gaya ng mga [[anghel]], [[demonyo]], [[dualismo]] at [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]([[Saoshyant]]). ==Relasyon ng Kaharian ng Juda(Kahariang Timog) sa Kaharian ng Israel(Kahariang Hilaga)== Sa unang animnapung mga taon, ang mga hari ng Juda ay sumubok na muling itatag ang kanilang autoridad sa hilagang kaharian ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at may patuloy na digmaan sa pagitan ng dalawang kahariang ito. Ang Israel(Kahariang Hilaga) at Juda (o Kahariang Timog) ay nasa estado ng digmaan sa buoong 17 taong paghahari ni [[Rehoboam]]. Si Rehoboam ay nagtayo ng komplikadong mga pagtatangol at [[muog]] kasama ng mga pinagtibay na siyudad. Sa ika-5 taon ng paghahari ni Rehoboam, ang faraon ng Ehiptong si [[Shishaq]] ay nagdala ng isang malaking hukbo at sinunggaban ang maraming mga siyudad. Nang salakaying ng Ehipto ang Herusalem, ibinigay ni Rehoboam ang lahat ng mga kayaman ng templo bilang regalo at ang Juda ay naging isang estadong basalyo ng Ehipto. Ipinagpatuloy ni [[Abijah]] na anak at kahalili ni Rehoboam ang mga pagsusumikap ng kanyang ama na dalhin ang Israel sa kanyang kontrol. Siya ay naglunsad ng isang malaking labanan laban kay [[Jeroboam]] ng Israel at nagwagi nang may mabigat na pagkawala ng buhay sa panig ng Israel. Tinalo ni Abijah at ng kanyang mga tao ang mga ito nang may dakilang pagpaslang upang 500,000 mga piniling lalake ng Israel ay napaslang <ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:17|HE}}</ref>. Pagkatapos nito, si Jeroboam ay nagdulot ng kaunting banta sa Juda sa natitira ng kanyang paghahari at ang hangganan ng [[lipi ni Benjamin]] ay naipanumbalik sa orihinal na hanggang pang-lipi.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:20|HE}}</ref> Nagpanatili ng kapayapaan ang anak at kahalili ni Abijah na si [[Asa ng Judah]] sa unang 35 taon ng kanyang paghahari<ref name="ReferenceA">{{bibleverse|2|Chronicles|16:1|HE}}</ref> kung saan kanyang muling itinayo at ipinatupad ang mga muog na orihinal na ipinatayo ng kanyang lolong si Rehoboam. Sa pananakop na sinuportahan ng Ehipto, ang Etiopianong hepeng si Zerah at ng milyong mga lalake nito at 300 kalesa ay natalo ng 580,000 mga lalake ni Asa sa lambak ng Zephath malapit sa Mareshah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|14:9-15|HE}}</ref> Hindi tinutukoy ng Bibliya kung si Zerah ay isang faraon ay isang heneral ng hukbo. Ang mga Etiopiano ay hinaboy hanggang sa Gerar sa baybaying kapatagan kung saan ang mga ito ay huminto dahil sa buong kapaguran. Ang nagresultang kapayapaan ang nagpanatili sa Juda na malaya mula sa mga panghihimasok ng Ehitpo hanggang sa panahon ni [[Josiah]] mga ilang siglong pagkatapos nito. Sa kanyang ika-36 paghahari, si Asa ay kinumpronta ni [[Baasha ng Israel]],<ref name="ReferenceA"/> na nagtayo ng isang muog sa Ramah sa hangganan hihindi lalagpas ang 10 milya mula sa Herusalem. Ang resulta ay ang kabisera ay nasa ilalim ng pamimilit at ang sitwasyon ay hindi matatag. Kumuha si Asa ng ginto at pilak mula sa Templo at kanya itong ipinadala kay [[Ben-Hadad I]] na hari ng [[Aram Damascus]] kapalit ng pagkakanseala ng kasunduang kapayapaan ng haring Damascene kay Baasha. Inatake ni Ben-Hada ang Ijon, Dan, at marami pang mga mahalagang siyudad ng [[lipi ni Naphthali]] at si Baasha ay pwersang umurong mula sa Ramah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:2-6|HE}}</ref> Binuwag ni Asa ang mga hindi pa tapos na muog at ginamit nito ang mga hilaw na materyal upang pagtibayin ang Geba at Mizpah sa kanyang panig ng hangganan.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:1-7|HE}}</ref> Pinalitan ng kahalili ni Asa na si [[Jehoshaphat]] ang patakaran tungo sa Israel at bagkus ay nagpursigi ng mga kasunduan at pakikipagtulugan sa hilagaang kaharian. Ang alyansa kay Ahab ay batay sa kasal. Ang alyansang ito ay tumungo sa kapahamakan para sa kaharaian sa Labanan ng Ramoth Gilead.<ref>{{bibleverse|1|Kings|22:1-33|HE}}</ref> Pagkatapos nito, siya ay nakipagkasunduan kay [[Ahaziah ng Israel]] sa layunin ng pagpapatuloy ng kalakalang pandagat sa Ophira. Gayunpaman, ang armada na binigyan ng kasangkapan sa Ezion Gever ay mabilis na nawasak. Ang isang bagong armada ay itinayo nang walang tulon ng hari ng Israel at bagaman ito ay matagumpay, ang kalakalan ay hindi isinakdal.<ref>{{bibleverse|2|20:35-37|HE}}; {{bibleverse|1|Kings|22:48-49|HE}}</ref> Kalaunan ay sumali ito kay [[Jehoram ng Israel]] sa isang digmaan laban sa mga Moabita na nasa ilalim ng tribute sa Israel. Ang digmaang ito ay matagumpay kung saan ang mga Moabita ay nasupil. Gayunpaman, sa pagkita ng akto ni Mesha ng paghahando ng kanyang sariling anak sa isang [[paghahandog ng tao]] sa mga dingding ng [[Kir-haresheth]] ay nagpuno kay Jehoshaphat ng takot at ito ay umurong at bumalik sa sarili nitong lupain.<ref>{{bibleverse|2|Kings|3:4-27|HE}}</ref> Ang kahalili ni Jehoshaphat na si [[Jehoram ng Juda]] ay bumuo ng alyansa sa Israel sa pamamagitan ng pagpapaksal kay [[Athaliah]] na anak ni [[Ahab]]. Sa kabila ng alyansang ito sa mas malakas na hilagaang kaharian, ang pamumuno ni Jehoram ay hindi matatag. Ang [[Edom]] ay naghimagsik at napilitang kilalanin ang kanilang independiyensiya. Ang pananalakay ng mga filisteo at Etiopiano ang nagnakaw ng bahay ng hari at tinangay ang pamilya nito maliban sa pinakabata nitong anak na lalakeng si [[Ahaziah ng Judah]]. ==Awayan ng mga imperyo== Bukod sa pagsaksi ng pagkawasak ng Israel at pagkakatapon ng populasyon nito, si Ahaz at kapwa hari nitong si Hezekiah ay mga basalyo ng Assyria at pinwersang magbigay ng taunang tribute. Matapos na maging tanging pinuno si Hezekiah noong c. 715 BCE, kanyang muling nabihag ang nasakop na lupain ng mga filisteo, bumuo ng mga alyansa sa [[Ashkelon]] at [[Ehipto]] at sumalungat sa Assyrian sa pamamagitan ng pagbabayad ng tribute.<ref name="Peter J p255-256">[[Peter J. Leithart]], 1 & 2 Kings, Brazos Theological Commentary on the Bible, p255-256, [[Baker Publishing Group]], [[Grand Rapids, MI]] (2006)</ref> ({{bibleverse||Isaiah|30-31|HE}}; {{bibleverse-nb||Isaiah|36:6-9|HE}}) Bilang tugon, inatake ni [[Sennacherib]] ng Assyria ang pinagtibay na mga siyudad ng Juda ({{bibleverse|2|Kings|18:13|HE}}). Si Hezekiah ay nagbayad ng 300 mga talento ng pilak at 30 talento ng ginto sa Assyria — na nangailangan sa kanyang ubusin ang templo at kayamanang pang haring pilak at ginto mula sa mga poste ng pinto ng templo ni Solomon({{bibleverse|2|Kings|18:14-16|HE}})<ref name="Peter J p255-256"/>. Gayunpaman, sinalakay ni Sennacherib ang Herusalem<ref>James B. Pritchard, ed., ''Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament'' (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965) 287-288.</ref> ({{bibleverse|2|Kings|18:17|HE}}) noong 701 BCE bagaman ang siyudad ay hindi kailanman nakuha. Sa panahon ng mahabang pamumuno ni [[Mannaseh]], (c. 687/686 - 643/642 BCE),<ref name="Thiele">Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). ISBN 0-8254-3825-X, 9780825438257</ref> ang Juda ay isang basalyo ng mga pinunong Assyrian na sina Sennacherib at mga kahalili nitong sina [[Esarhaddon]]<ref name=Bright>[http://books.google.com/books?id=0VG67yLs-LAC&pg=PA311&lpg=PA311&dq=assyrian+records,+manasseh,+esarhaddon&source=bl&ots=v_KphQuXE3&sig=zMwqXTAZvLsRCbxYtVo45ka_FPQ&hl=en&ei=LJoWS5vCCo-WtgfTvqj-BA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CBUQ6AEwBQ#v=onepage&q=assyrian%20records%2C%20manasseh%2C%20esarhaddon&f=false A History of Israel, John Bright, p. 311, (1980)]</ref> at [[Ashurbanipal]] pagkatapos ng 669 BCE. Si Manasseh ay itinala bilang nangangailangang magbigay ng mga materyal para sa mga proyektong pang gusali ni Essarhaddon at bilang isa sa mga basalyo na tumulong sa kampanya ni Ashurbanipal laban sa Ehipto.<ref name=Bright /> Nang maging hari si [[Josiah]] noong Juda noong c. 641/640 BCE,<ref name=Thiele /> ang sitwasyong internasonal ay palaging nagbabago. Sa silangan, ang imperyong Assyrian ay nagsisimulang gumuho, ang imperyong Babilonian ay hindi pa umaakyat upang palitan ito at ang Ehipto sa kanluran ay nagpapagaling pa rin sa pamumuno ng Assyria. Sa kapanyarihang vacuum na ito, nagawa ng Juda na pamahalaan ang sarili nito sa puntong ito nang walang panghihimasok ng dayuhan. Gayunpaman, sa tagsibol nang 609 BCE, ang faraon na si [[Necho II]] ay personal na namuno sa isang malaking hukbo hanggang sa Euphrates upang tulungan ang mga Assyrian.<ref>[http://bible.cc/2_kings/23-29.htm]</ref><ref name="google1">[http://books.google.com/books?id=zFhvECwNQD0C&pg=RA1-PA261&lpg=RA1-PA261&dq=josiah,+book+of+kings,+assyria&source=bl&ots=-skO_wCr7x&sig=A3eJN2mvKabtOIHGXyrXqhgKiKA&hl=en&ei=t4LaSuLKLejk8AbY69G3BQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CA0Q6AEwAA#v=onepage&q=josiah%2C%20book%20of%20kings%2C%20assyria&f=false]</ref> Sa pagkuha ng rutang baybaying Via Maris tungo sa Syria, dumaan si Necho sa mamabang mga trakto ng Philistia at Sharon. Gayunpaman, ang daan sa ibabaw ng tagaytay ng mga kabundukan na nagsasara sa timog ng dakilang lambak Jezreel ay hinarang ng hukbong Judean na pinamunuan ni Josiah na maaring tumuring sa mga Assryain at Ehipsiyo na humina dahil sa kamatayan ng faraon na si [[Psamtik I]] isang taon lamang mas maaga(610 BCE).<ref name="google1"/> Sa pagpapalagay na pagtatangka na tulungan ang mga Babylonian, tinangka ni Josiah na harangin ang pagsulong sa Megiddo kung saan ang isang mabangis na labanan ay nangyari at kung saan si Josiah ay napatay.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:29|HE}}, {{bibleverse|2|Chronicles|35:20-24|HE}}</ref> Pagkatapos nito ay sumali si Necho sa mga pwersa ng Assryian na si Ashur-uballit II at pareho nilang tinawid ang Euphrates at sinalakay ang Harran. Ang pinagsamang mga pwersa ay nabigo na mabihay ang siyudad at si Necho ay umurong pabalik sa hilagaang Syria. Ang pangyayaring ito ay nagmarka rin sa pagkaguho ng imperyong Assyrian. Sa kanyang martsang pagbabalik sa Ehipto noong 608 BCE, nalaman ni Necho na si [[Jehoahaz of Judah|Jehoahaz]] ay napili na humalili sa kanyang amang si Josiah.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:31|HE}}</ref> Ipinatapon ni Necho si Jehoahaz na hari sa loob pa lamang ng 3 buwan at siya ay pinalitan ni Necho ng kanyang mas nakatatandang kapatid na si [[Jehoiakim]]. Nagpatupad si Necho ng levy sa Juda ng 100 talentong mga pilak (mga 3{{fraction|3|4}} tonelada o mga 3.4 metrikong tonelada) at isang talento ng ginto (mga {{convert|34|kg}}). Pagkatapos nito ay muling dinala ni Necho si Jehoahaz pabalik sa Ehipto bilang bilanggo<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:1-4|HE}}</ref> na hindi na kailanman nagbalik. Si Jehoiakim ay orihinal na namuno bilang isang basalyo ng mga Ehipsiyo na nagbabayad ng isang mabigat na tribute. Gayunpaman, nang ang mga Ehipsiyo ay natalo ng mga Babylonian sa Carcemish noong 605 BCE, Jehoiakim ay nagpalit ng mga katapatan na nagbayad ng tribute kay [[Nebuchadnezzar II of Babylon|Nebuchadnezzar II]] ng Babilonia. Noong 601 BCE sa kanyang ika-4 na paghahari, hindi matagumpay na nagtangka si Nebuchadnezzar na sakupin ang Ehitpo at umurong nang may mabigat na pagkamatay ng mga tauhan. Ang pagkabigong ito ay nagtulak sa maraming mga paghihimagsik sa mga estado ng Levant na may utang ng katapatan sa Babilonia. Si Jehoiakim ay huminto rin sa pagbabayad ng tribute kay Nebuchadnezzar<ref>[http://www.drshirley.org/hist/hist05.html] The Divided Monarchy ca. 931 - 586 BC</ref> at kumuha ng isang posisyong pro-Ehipsiyo. Sa sandali nito ay pinakitunguhan ni Nebuchadnezzar ang mga paghihimagsik. Si Jehoiakim ay namatay noong 598 BCE<ref>Dan Cohn-Sherbok, ''The Hebrew Bible'', Continuum International, 1996, page x. ISBN 0-304-33703-X</ref> sa panahon ng pagsalakay at sinundan ng kanyang anak na si [[Jeconiah]] sa edad na walo o labingwalo.<ref>[http://www.rbvincent.com/BibleStudies/captivit.htm] Bible Studies website</ref> Ang siyudad ay bumagsak mga tatlong buwan pagkatapos nito,<ref>Philip J. King, ''Jeremiah: An Archaeological Companion'' (Westminster John Knox Press, 1993), page 23.</ref><ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:9|HE}}</ref> noong 2 [[Adar]] (Maso 16) 597 BCE. Ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang Templo at dinala ang kanyang mga nakuha sa Babilonia. Si Jeconiah at ang kanyang korte at iba pang mga kilalang mamamayan at trabahador kasama ng malaking bahagi ng populasyong Hudyo sa Juda na mga 10,000<ref>The Oxford History of the Biblical World, ed. by Michael D Coogan. Pub. by Oxford University Press, 1999. pg 350</ref> ay pinatapon mula sa lupain at nagkawatak watak sa buong imperyong Babylonian. ({{bibleverse|2|Kings|24:14|HE}}) Kasama sa mga ito si [[Ezekiel]]. Hinirang ni Nebuchadnezzar si [[Zedekiah]] na kapatid ni Jehoiakim na hari ng lumiit na kaharian na ginawang tributaryo ng Babilonia. ==Pagkawasak at pagkawatak watak== Sa kabila ng malakas na pagtutol nina Jeremias at iba pa, si Zedekiah ay naghimagsik laban kay Nebuchadnezzar na huminto sa pagbabayad ng tribute dito at pumasok sa isang alyansa kay faraon [[Apries|Hophra]] ng Ehipto. Noong 589 BCE, si Nebuchadnezzar II ay bumalik sa Juda at muli ay sinalakay ang Herusalem. Sa panahong ito, maraming mga Hudyo ang tumakas sa mga katabing [[Moab]], [[Ammon]], [[Edom]] at iba pang mga bansa upang maghanap ng mapagtataguan.<ref>{{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}</ref> Ang siyudad ay bumagsak pagkatapos ng 18 buwang pananalakay at muling ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang templo <ref name=Ezra>{{bibleverse||Ezra|5:14|HE}}</ref> at pagkatapos ay pareho itong winasak<ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-13|HE}}</ref> Pagkatapos patayin ang lahat ng mga anak na lalake ni Zedekiah, kinuha ni Nebuchadnezzar si Zedekiah patungo sa Babilonia <ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-11|HE}}</ref> na nagwawakas sa independiyentend Kaharian ng Juda. Sa karagdagan ng mga namatay sa pananakop sa mahabang panahon, ang ilang mga 4,600 Hudyo ay ipinatapon pagkatapos ng pagbagsak ng Juda.<ref name=Jer52>{{bibleverse||Jeremiah|52:29-30|HE}}</ref> Noong mga 586 BCE, ang karamihan ng Juda ay nawasak at ang dating kaharian ay dumanas ng mabilis na pagguho sa parehong ekonomiya at populasyon.<ref name="books.google.com.au">[http://books.google.com.au/books?id=VK2fEzruIn0C&printsec=frontcover&dq=A+history+of+the+Jews+and+Judaism+in+the+Second+Temple+Period&source=bl&ots=Ta6PEZblV8&sig=YIrvxRfzqiIZAJG7cZgYJQt6UzE&hl=en&ei=tV3zS9v0B5WekQWvwfixDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBkQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Grabbe, Lester L. "A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period" (T&T Clark, 2004)] p.28</ref> Maliwanag na ang Herusalem ay nanatiling hindi tinatahan sa halos lahat ng ika-6 siglo BCE <ref name="books.google.com.au"/> at ang pinakamahalagang siyudad ay nalipat sa Benjamin na isang hindi napinsalang hilagaang seksiyon ng kaharian kung saan ang bayan ng Mizpah ay naging kabisera ng bagong probinsiyang Babilonian na [[Yehud medinata]] para sa mga natitirang populasyong Hudyo sa isang bahagi ng dating kaharian.<ref>{{Cite web |title=Davies, Philip R., "The Origin of Biblical Israel", ''Journal of Hebrew Scriptures'' (art. 47, vol9, 2009) |url=http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |access-date=2012-07-11 |archive-date=2008-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528230034/http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |url-status=dead }}</ref> Ito ang pamantayang pagsasanay Babilonia: nang ang siyudad na filisteong Ashkalon ay sinakop noong 604 BCE, ang pampolitika, relihiyoso at ekonomikong elitista(ngunit hindi ang malaking bahagi ng populason) ay ipinatapon at ang sentrong administratibo ay inilipat sa bagong lokasyon.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=78nRWgb-rp8C&printsec=frontcover&dq=Lipschitz,+Oded+fall+and+rise&source=bl&ots=GUAbTs0pn3&sig=czGdEbsmEDhAVFJ-BmGsbtQ4xkc&hl=en&ei=rcUVTLCLM9yvcJ65yPUL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Lipschitz, Oded, "The Fall and Rise of Jerusalem" (Eisenbrauns, 2005)] p.48</ref> Si [[Gedaliah]] ay hinirang na gobernador ng probinsiyang Yehud na suportado ng isang guwardiyang Chaldean. Ang sentrong administratibo ng probinsiya ang [[Mizpah in Benjamin|Mizpah]],<ref>{{bibleverse|2|Kings|25:22-24|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|40:6-8|HE}}</ref> at hindi ang Herusalem. Sa pagkakarinig ng pagkakahirang na ito, ang mga Hudyo na nagtago sa mga kalapit na bansa ay bumalik sa Juda. ({{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}) Gayunpaman, sa sandaling pagkatapos nito, si Gedaliah ay pinaslang ng isang kasapi ng bahay ng hari at ang mga sundalong Chaldean ay pinatay. Ang populasyon na natira sa lupa at ang mga bumalik ay tumakas sa Ehitpo dahil sa takot sa paghihiganti ng Babilonia sa ilalim ni Johanan na anak ni Kareah na hindi pinansin ang paghimok ni Jeremias laban sa pagkilos na ito.({{bibleverse|2|Kings|25:26|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|43:5-7|HE}}) Sa Ehitp, ang mga takas ay tumira sa [[Migdol]], [[Tahpanhes]], [[Noph]], at [[Pathros]], ({{bibleverse||Jeremiah|44:1|HE}}) at si Jeremias ay sumama sa kanilang bilang guwardiyang moral. Ang bilang ng mga ipinatapon sa Babilonia at ang mga tumungo sa Ehitp at mga natira sa lupain at kalapit na bansa ay paksa pa rin ng debateng akademiko. Ang [[Aklat ni Jeremias]] ay na ang kabuuan ng mga ipinatapon sa Babilonia ay 4,600 tao.<ref name="Jer52"/> Ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay nagmungkahing 10,000 tao at pagktapos ay 8,000 tao. Ang arkeolong Israeli na si [[Israel Finkelstein]] ay nagmungkahing ang 4,600 ay kumakatawan sa mga hulo ng sambahayan at 8,000 ang kabuuan samantalang ang 10,000 ay isang pagpapaikot ng bilang pataas ng ikalawang bilang. Nagpahiwatig rin si Jeremias na ang katumbas na bilang ay maaaring tumakas sa Ehipto. Sa mga ibinigay na pigurang ito, si Finkelstein ay nagmungkahing ang 3/4&nbsp;ng populasyon ay natira. ==Muling pagtatayo== Noong 539 BCE, sinakop ng imperyong Persia ang Babilonia at pinayagan nito ang mga ipinatapong Hudyo na bumali sa Yehud at muling itayo ang kanilang templo na nakumpleto sa ika-6 taon ni Darius ayon ({{bibleverse||Ezra|6:15|HE}}) sa ilalim ni [[Zerubbabel]] na apo ng ikalawa sa huling haring si [[Jehoiachin]]. Ang probinsiyang Yehud ay isang mapayapang bahagi ng imperyong [[Achaemenid]] Persian hanggang sa pagbagsak ng imperyong ito noong 333 BCE kay [[Alexander the Great]]. Ang yugto ng pamumunong Persian pagkatapos ng pagtatayo ng [[Ikalawang Templo]] bagaman tinulungan ng mga hari nito at nagpahintulot sa [[Hudaismo]], ito ay itinuturing na ''Panahong Madilim ng Hudyo''(Jewish dark age) dahil walang kakontemporaryong(parehong panahon) na materyal historiko para sa yugtong ito. Ang Panahong Madilim ng Hudyo ay nagwakas noong 164 BCE nang ang mga [[Macabeo]] ay naghimagsik laban sa [[imperyong Seleucid]] at nagtagumpay sa muling pagtatag ng independiyenteng kahariang Hudyo sa lupain ng Israel. ==Kronolohiya== Ayon sa 1 Hari 14:21, si Rehoboam ay naghari ng 17 taon at si [[Abijam]] nang 3 taon(1 Hari 15:2) sa kabuuang 20 taon kaya si [[Asa]] ay dapat naghari noong ika-21 toan ni Jeroboam at hindi ika-20 taon ayon sa 1 Hari 15:9. Si Asa ay naghari nang 41 taon at ang kanyang kahalili na si [[Jehoshaphat]] ay dapat magsimulang maghari noong ika-12 taon ni [[Omri]] na 2 taon kasama ni Jeroboam, 2 taon kasama ni [[Nadab]], 24 kay [[Baasha]] at 11 taon kay [[Omri]] na kabuuang 41 taon ngunit siya ay naghari sa ika-4 na taon ni [[Ahab]](2 Hari 22:41) na mas marami nang 4 na taon. Si Jehoram ay humalili at si Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(2 Hari 22:42) sa ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 8:16 ay naghari noong ika-5 taon ni [[Jehoram ng Israel]]. Si Jehoram ay naghari nang walong taon (2 Hari 8:16) at kaya ay si [[Ahazias]] ay dapat maghari noong ika-19 taon ni Jehoram at hindi ika-12 taon ni Jehoram(2 Hari 8:25) o ika-11 taon ni Jehoram(2 Hari 9:29). Si [[Jehoash]] ay dapat maghari sa ika-4 na taon ni [[Jehu]] dahil si [[Ahazias]] ay naghari nang 1 taon(2 Hari 12:1) at si [[Athaliah]] ay naghari nang 6 na taon (2 Hari 11:3) ngunit siya ay naghari sa ika-7 taon ni [[Jehu]](2 Hari 12:1). Si [[Amazias]] ay dapat maghari sa ika-16 taon ni [[Jehoahaz]] dahil si [[Jehoash]] ay naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) ngunit nagsimula sa ika-2 ni [[Jehoash]](2 Hari 14:1). Si [[Azarias]] ay dapat maghari sa ika-12 taon ni [[Jeroboam II]] dahil si Amazias ay naghari nang 29 taon(2 Hari 14:2) ngunit naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam(2 Hari 15:1). Si [[Jotham]] ay dapat maghari sa ika-64 taon ni [[Jeroboam II]] ay naghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]](2 Hari 15:32) dahil si [[Azarias]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 15:33). Kung si Jeroboam II ay naghari sa ika-15 ni [[Amaziah]] (2 Hari 14:23) na naghari ng 29 taon, si [[Uzziah]] ay naging hari sa ika-15 taon ni Jeroboam at hindi sa ika-27 ni Jeroboam (2 Hari 15:1). Si [[Ahaz]] ay dapat maghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]] dahil si [[Jotham]] ay naghari nang 16 taon at naghari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1). Kung si Jotham ay naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33), hindi posibleng si Hoshea ay naging hari sa ika-20 taon ni Jotham (2 Hari 15:30).Kung si [[Menahem]] ay naging hari sa ika-39 taon ni Uzziah(2 Hari 15:17), at ang anak ni Menahem na si [[Pekaiah]] ay naging hari sa ika-50 taon ni Uzziah, si Menahem ay dapat naghari nang 12 taon at hindi 10 taon (2 Hari 15:17). Kung si Ahaz ay naging hari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1) na naghari nang 20 taon(2 Hari 15:27) at si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea (2 Hari 18:1), si Ahaz ay dapat naghari nang pitong tain at hindi 16 taon (2 Hari 16:2). Si [[Hezekias]] ay dapat magsimula sa ika-18 taon ni Pekah dahil si [[Ahab]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 16:2) at naghari sa ika-3 taon ni [[Hoshea]](2 Hari 18:1). Ayon sa Hari 17:1, si [[Hoshea]] na anak ni [[Elah]] ay naging hari ng Israel sa ika-22 taon ni [[Ahaz]] ng Juda at si Hoshea ay naghar nang 9 na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1,9-10, si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea. Si Ahazias ay naghari nang siya ay 22 taong gulang ayon sa 2 Hari 8:26 ay naghari sa edad na 42 taon ayon sa 2 Kronika 22:2 na mas matanda nang 2 taon sa kanyang ama. Si Jehoram ay namatay sa edad na 40 taon(2 Kronika 21:5) at ang kanyang anak na humalili sa kanya ay may edad na 42 taon. Si [[Athaliah]] ay apo o anak ni [[Omri]] at anak ni [[Ahab]] (2 Hari 9:20). Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-7 taon ni [[Jehu]], at si Jehoahaz na anak ni Jehu ay naging hari sa ika-23 taon ni Jehoash (2 Hari 13:1), si Jehu ay dapat naghari nang 30 taon at hindi 28 taon (2Hari 10:36). Pinapatay ni Jehu ang lahat ng sambahayan ni [[Ahab]] kabilang sina Ahazias at lahat ng mga kasapi ng sambahayan ni Ahazias.(2 Hari 9, 2 Kronika 22:7-9, Hosea 1:4) Ayon sa 2 Hari 11:2 at 2 Kronika 22:10, pinapatay ni Athalia(naghari noong ca. 842-837 BCE o 842/841-835) ang lahat ng mga kasapi ng kaharian ng Juda upang siya ang maging reyna. Pagkatapos ng 6 na taon, ang [[saserdote]] ng paksiyong maka-[[Yahweh]] na si [[Jehoiada]] ay nagpakilala ng isang batang lalake na si [[Jehoash ng Juda]] na kanyang inangking isa sa mga kasapi ng sambahayang hari ng Juda at pinatay ni [[Jehoiada]] si Athalia. Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-37 ni Jehoash at si [[Amaziah]] na anak ni Jehoash ng Juda ay naging hari sa ika-2 taon ni Jehoash ng Israel(2Hari 14:1), si Jehoash ay dapat naghari ng 38 taon at hindi 40 taon(2 Hari 12:2). Kung si Pekah ay naging hari sa ika-52 taon ni Uzziah(2 Hari 15:27) at si Jotham ay naging hari sa ika-2 taon ni Pekah(2 Hari 15:32), si Uzziah ay dapat naghari nang 53 taon at hindi 52 raon (2 Hari 15:2), Si [[Jehoash ng Israel]] ay dapat namatay sa ika-13 taon ni Ahazias na naghari ng 49 taon(2 Hari 14:2) at 3 taon sa paghahari ni Jehoash na naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) at dapat ay naghari ng 16 taon pagkatapos ng kamatayan ni Jehoash ng Juda ngunit ayon sa 2 Hari 14:17 at 2 Kronika 25:26 ay naghari nang 15 taon.Si Hoshea na huling hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay naghari sa ika-12 taon ni Ahaz(2 Hari 17:1) na sa ika-20 taon ni Jotham ngunit ayon sa Bibliya ay ika-4 na taon ni Ahaz. Tinangka ni Carpente na pagkasunduin ang magkasalungat na mga teksto sa pagsasabing mula sa ika-4 na taon ni Ahaz hanggang sa ika-12 taon, si Hoshea ay soberanya samantalang sa ika-12 taon ay nagpailalim sa [[Asirya]]. Inangkin ni Tiglath Pileser III na ginawa niyang hari si Hoshea ngunit nagbibigay ng tributo. Ayon sa 2 Hari 17:1, si Hoshea ang hari ng Israel at naghari nang siyam na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1, si [[Hezekias]] ay naghari sa ika-3 ni Hoshea. Si Pekah ay naghari sa ika-52 taon ni Azarias(2 Hari 17:7) na kanyang huling taon (2 Hari 15:2) at naghari ng 20 taon. Humalili si [[Jotham]] kay Azarias at naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33) at kaya ay si Ahaz ay na naghari nang 9 na taon(2 Hari 18:1) ay dapat maghari sa ika-12 taon ni Ahaz. Salungat dito, sa kronolohiya ng mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], si Hoshea ay hindi naghari sa ika-12 taon ni Ahaz ngunit sa ika-4 taon ni Hezekias. ==Arkeolohiya== Kaunting ebidensiyang arkeolohiyang ng isang malawak at makapangyarihang Kaharian ng Juda bago ang huli nang ika-8 siglo BCE ang natagpuan na nagtulak sa ilang mga arkeologo na pagdudahan ang sakop nito gaya ng inilalarawan sa [[Bibliya]]. Mula 1990 hanggang sa kasalukuyan, ang isang mahalagang pangkat ng mga arkeologo at skolar ng [[bibliya]] ay bumuo ng pananaw na ang aktuwal na Kaharian ng Juda ay may kaunting pagkakatulad sa larawan ng [[bibliya]] ng isang makapangyarihang kaharian.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121103214436/http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |url-status=dead }}</ref> Ayon sa mga skolar na ito, ang kaharian ay hindi higit sa isang maliit na entidad na pang tribo. Ang ilan ay nagdududa kung ang kahariang ito gaya ng binabanggit sa bibliya ay umiral. Si [[Yosef Garfinkel]] <ref name="CNN">{{Cite web |title=Are these ruins of biblical City of David? (CNN, 14 Hulyo 2011) |url=http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120723203240/http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/weekend/magazine/the-keys-to-the-kingdom-1.360222 The keys to the kingdom], By Asaf Shtull-Trauring (Haaretz, 6.5.2011)</ref> ay nag-aangking ang [[Khirbet Qeiyafa]] ay sumusuporta sa nosyon ng isang lipunang urbano na umiral na sa Juda sa huli ng ika-11 siglo BCE.<ref>[http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 Khirbat Qeiyafa Preliminary Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120516105045/http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 |date=2012-05-16 }} (Israel Antiquities Authority, 19/4/2012)</ref> Gayunpaman, ang ibang mga arkeologo ay nagsasabing ang identipikasyon ng Khirbet Qeiyafa bilang tirahang Hudyo ay hindi matiyak.<ref>{{cite news|title=Israeli Archaeologists Find Ancient Text|agency=Associated Press|date=30 Oktubre 2008|first=Matti|last=Friedman|newspaper=AOL news|url=http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|access-date=2012-07-11|archive-date=2008-11-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20081103152712/http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/news/national/archaeological-find-stirs-debate-on-david-s-kingdom-1.429087 Archaeological find stirs debate on David's kingdom (Haaretz, 9 Mayo 2012)]</ref> Ayon sa 2 Hari 18:13-16, si [[Hezekias]] ay sumuko kay [[Sennacherib]] na sumalakay sa Juda (2 Hari 18:13). Ayon naman sa 2 Hari 19-19 at [[Aklat ni Isaias]] 37, si Hezekias ay hindi nakinig sa banta ng pagsalakay ni Sennacherib at ang hukbo ni Sennacherib ay pinatay ni Yahweh at si Sennacherib ay bumalik sa kanyang bansa (2 Hari 19:35). Ayon sa [[mga Annal ni Sennacherub]], si Hezekias ay hindi sumuko at binihag ang mga lungsod ni Hezekias at nagwagi laban kay Hezekias. Salungat sa salaysay ng mga Asiryo na nagtayo ng mga bangko si Sennacherib sa Herusalem, isinaad sa 2 Hari 19:32-34 na "Hindi niya ito malulusob na may kalasag ni magtatayo ng mga bangko laban dito". Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:29 sa panahon ni [[Josias]], si [[paraon]] [[Necho II]] na hari sa Egipto ay umahon '''laban sa hari ng Asirya''', sa ilog Eufrates: at ang haring Josias ay naparoon laban sa kaniya; at pinatay niya siya sa [[Megiddo]], nang makita niya siya.({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|ASV}}, ASV). Ito ay salungat sa rekord ng Babilonya na tinangka ni Necho II na suportahan ang Asirya laban sa Babilonya, upang ilagay ang panggitnang estado sa pagitan ng Ehipto at Babilonya at upang makontrol ng Ehipto ang rehiyong Siro-Palestina. Ang 2 Hari 23:39 ay binago sa [[NIV]] at ginawang, "si [[Necho II]] ay tumungo sa ilog Eufrates '''upang tulungan ang hari ng Asirya''' ({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|NIV}})(NIV). ==Mga hari ng Juda== *[[Rehoboam]](ca. 922-915 BCE ayon kay Albright, 931-913 BCE ayon kay Thiele) *[[Abijah]](ca. 915-913 BCE ayon kay Albright, 913-911 BCE ayon kay Thiele) *[[Asa ng Juda]](ca. 913-873 BCE ayon kay Albright, 911-870 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoshaphat]](ca. 873-849 BCE ayon kay Albright, 870-848 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoram ng Juda]](ca. 849-842 BCE ayon kay Albrigth, 848-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahazias ng Juda]](ca.842-842 BCE ayon kay Albbright, 841-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ataliah]](ca. 842-837 BCE ayon kay Albright, 841-835 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoash ng Juda]](ca. 837-830 BCE ayon kay Albright, 835-796 BCE ayon kay Thiele) *[[Amaziah]](ca. 800-783 BCE ayon kay Albright, 796-767 BCE ayon kay Thiele) *[[Uzziah]](ca. 783-742 BCE ayon kay Albright, 767-740 BCE ayon kay Thiele) *[[Jotham]](ca. 742-735 BCE ayon kay Albright, 740-732 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahaz]](ca. 735-715 BCE ayon kay Albright, 732-716 BCE ayon kay Thiele) *[[Hezekias]](ca. 715-687 BCE ayon kay Albright, 716-687 BCE ayon kay Thiele, 726-697 BCE ayon kay Galil) *[[Manasseh]](ca. 687-642 BCE ayon kay Albright, 687-643 BCE ayon kay Thiele, 687-642 BCE ayon kay Galil) *[[Amon ng Juda]](ca. 642-640 BCE ayon kay Albright, 643-641 BCE ayon kay Thiele) *[[Josias]](ca. 640-609 BCE ayon kay Albright, 641-609 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoahaz]](ca. 609 BCE ayon kay Albright) *[[Jehoiakim]](ca. 609-598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Jeconias]](ca. 598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Zedekias]](ca. 597-587 BCE ayon kay Albright, 597-586 BCE ayon kay Thiele, kaharian ng Juda ay nawasak noong 587/586 BCE) ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] *[[Kaharian ng Israel (Samaria)]] *[[Pagpapatapon sa Babilonya]] *[[Sinaunang Malapit na Silangan]] *[[Templo ni Solomon]] *[[Ikalawang Templo sa Herusalem]] *[[David]] *[[Solomon]] *[[Israel]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]] 44o5aki0unlxjc0mojfzfis1oxt23sl Kaharian ng Sahonya 0 190840 1962280 1873039 2022-08-11T18:27:07Z Glennznl 73709 link [[Emperador ng Alemanya]] using [[:en:User:Edward/Find link|Find link]] wikitext text/x-wiki {{Infobox former country |native_name = ''Königreich Sachsen'' |conventional_long_name = Kaharian ng Sahonya |common_name = Sahonya |continent = Europa |region = |country = Alemanya |era = [[Digmaang Napoleoniko|Mga Digmaang Napoleoniko]] / [[Unang Digmaang Pandaigdig|WWI]] |status = Malayang estado |status_text = Estado ng [[Kumpederasyon ng Rino]]<br><small>(1806–1813)</small><br>[[Mga Estado ng Kumpederasyong Aleman|Estado]] ng [[Kumpederasyong Aleman]]<br><small>(1815–1866)</small><br>Estado ng [[Kumpederasyong Hilagang Aleman]]<br><small>(1866–1871)</small><br>[[Pederadong estado]] ng [[Imperyong Aleman]]<br><small>(1871–1918)</small> |year_start = 1700 |year_end = 1918 |date_start = Disyembre 20 |date_end = Nobyembre 13 |p1 = Manghahalal ng Sahonya |flag_p1 = Flag of Electoral Saxony.svg |s1 = Sahonya |flag_s1 = Flag of Saxony.svg |image_flag = Flagge Königreich Sachsen (1815-1918).svg |image_coat = Wappen Deutsches Reich - Königreich Sachsen (Grosses) 1.png |image_map = Saxony in the German Reich (1871).svg |image_map_caption = Ang Kaharian ng Sahonya sa loob ng Imperyong Aleman. |capital = [[Dresden]] |national_motto = ''Providentiae Memor''<br><small>"Alalahin ang Kalooban ng Diyos"</small> |national_anthem = ''[[Sachsen Hymne]]''<br><small>"Preise dein Glücke, gesegnetes Sachsen!/ Purihin ang kaligayahan, o pinagpalang Sahonya!"</small> |government_type = [[Monarkiyang konstitusyonal]] |common_languages = [[Hilagang Alemang Sahonyano]] |religion = | |leader1 = [[Frederick Augustus I ng Sahonya|Frederick Augustus I]] |leader2 = [[Frederick Augustus III ng Sahonya|Frederick Augustus III]] |year_leader1 = 1806–1827 |year_leader2 = 1904–1918 |title_leader = [[Hari ng Sahonya|Hari]] | |deputy1 = [[Bernhard von Lindenau]] |deputy2 = [[Rudolf Heinze]] |year_deputy1 = 1831–1843 |year_deputy2 = 1918 |title_deputy = [[Pangulong-Ministro ng Sahonya|Pangulong-Ministro]] | |legislature = [[Landtag ng Sahonya|Landtag]] |house1 = Herrenhaus |type_house1 = Mataas na kapulungan |house2 = Abgeordnetenhaus |type_house2 = Mababang kapulungan | |stat_year1 = 1910 |stat_area1 = 14993 |stat_pop1 = 4806661 }} Ang '''Kaharian ng Sahonya''' ([[Wikang Aleman|Aleman]]: ''Königreich Sachsen'', [[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Kingdom of Saxony''), ay isang malayang miyembro ng mga estado na kabilang sa mga makasaysayang kumpederasyon ng Napoleoniko at post-Napoleonikong Alemanya. Simula noong 1871, ito ay kabilang sa [[Imperyong Aleman]]. Ang Kaharian ng Sahonya ay naging isang malayang estado sa panahon ng [[Republikang Weimar]] noong 1918 hanggang sa [[Unang Digmaang Pandaigdig]] hanggang sa pagbitaw sa tungkulin ni [[Frederick Augustus III ng Sahonya]]. Ang dating kabisero nito ay sa [[Dresden]], at sa kasalukuyan, ang teritoryo nito ay sakop ng [[Sahonya|Malayang Estado ng Sahonya]]. __TOC__ == Panahong Napoleoniko at ang Kumpederasyong Aleman == [[File:State flag of Saxony before 1815.svg|thumb|left|Watawat ng Manghahalal ng Sahonya bago mag-1815.]] Bago ang taong 1806, ang Sahonya ay bahagi ng [[Banal na Imperyong Romano]], isang matandang samahan ng mga bansa at kaharian na nagmimithing maging isang estado pero naging desentralisado na paglaon. Sa loob ng maraming siglo, ang mga pinuno ng [[Manghahalal ng Sahonya]] ay hawak ang titulong [[manghahalal]], o ''electorate'', na siyang bumoboto sa [[Emperador ng Banal na Imperyong Romano]]. Noong binuwag ang Banal na Imperyong Romano matapos matalo ni [[Napoleon I]] si Emperador [[Francis II, Banal na Emperador Romano|Francis II]] sa [[Labanan sa Austerlitz]], itinaas ang katayuan ng Manghahalal ng Sahonya bilang isang kaharian, sa tulong na rin ng [[Pransiya]]. Ang huling manghahalal ng Sahonya na si [[Frederick Augustus I ng Sahonya|Frederick Augustus I]] ang naging unang hari ng bagong kaharian. Noong matalo naman ang kakampi ng Sahonya, ang [[Prusya]], sa [[Labanan sa Jena]] noong 1806, sumali ang Sahonya sa [[Kumpederasyon ng Rino]] at nanatili sa samahan hanggang sa buwagin ito noong 1813 kasabay ng pagkatalo ni Napoleon sa [[Labanan sa Leipzig]]. Ang Sahonya, na iisa lamang sa mga estadong Aleman na lumaban sa Prusya, ay kaanib ng Pransiya. Pagkatapos ng labanan sa Leipzig, dinakip si Frederick Augustus I at ginawang bilanggo ng mga Pruso, at tinuring bakante na ang kanyang trono kaya sinamantala ng Prusya ang pagsakop sa kaharian. Marahil isa ito sa mga pangarap ng Prusya na idagdag ang Sahonya sa kanilang lupain at isa sa mga isyu sa [[Kongreso ng Vienna]]. Sa kadulu-duluhan, ang apatnapung porsyento ng Sahonya, kabilang na ang [[Wittenberg]], ang lugar kung saan nagsimula ang [[Protestantismo]], ay napunta sa Prusya. Kahit na nawala ang karamihan sa kanilang teritoryo, ibinalik pa rin sa trono si Frederick Augustus I. Umanib din ang Kaharian ng Sahonya sa [[Kumpederasyong Aleman]], isang samahan na ang layunin ay pumalit sa Banal na Imperyong Romano. == Ang Digmaang Austro-Pruso at ang Imperyong Aleman == [[File:Königreich Sachsen 1895.jpg|thumb|left|300px|Ang Kaharian ng Sahonya noong 1895.]] Noong [[Digmaang Austro-Pruso]], umanib ang Sahonya sa [[Austriya]] habang nakita na ang mga sundalong Sahonyano lamang ang sinasabing nagbigay ng tanging tulong para sa [[Kaharian ng Austriya]]. Iniwan ng mga sundalo ang Sahonya na walang depensa laban sa hukbo ng Prusya upang humalo sa sandatahan ng Austriya sa [[Bohemya]]. Ang estratehiyang ito ay naging mabisa para iwasan ang naging kapalaran ng ibang estado sa hilagang Alemanya, halimbawa, ang [[Kaharian ng Hanover]], na sinakop ng Prusya pagkatapos ng digmaan. Bilang punto ng karangalan, pinilit ng Austriya na huwag nang sakupin ang Sahonya, na pumayag naman ang Prusya. Nang sumunod na taon, sumali ang Sahonya sa [[Hilagang Kumpederasyong Aleman]] na pinamumunuan ng Prusya. Pagkatapos ng tagumpay ng Prusya laban sa Pransiya sa [[Digmaang Pranses-Pruso]] noong 1871, ang mga miyembro ng Kumpederasyon ay inayos ni [[Otto von Bismarck]] upang buuin ang [[Imperyong Aleman]] habang si [[Wilhem I ng Alemanya|Wilhelm I]] ang unang emperador. Si [[John I ng Sahonya|John I]], ang kasalukuyang hari ng Sahonya ng mga panahong iyon, ay nagpakita ng katapatang umanib kay Wilhelm I. Kagaya ng ibang prinsipeng Aleman, bagamat sakop na ng [[Emperador ng Alemanya]], ay napanatili ang kanilang karapatan bilang isang malayang estado, gaya ng pagpasok sa mga relasyong diplomatiko sa ibang mga estado. == Pagwawakas ng kaharian == Ang apo ni Wilhelm I na si [[Kaiser]] [[Wilhelm II ng Alemanya|Wilhelm II]] ay nagbitiw sa puwesto noong 1918 pagkatapos na matalo ng Alemanya sa [[Unang Digmaang Pandaigdig]]. Nagbitiw din sa tungkulin si [[Frederick Augustus III ng Sahonya]] at ang kaharian ay naging [[Malayang Estado ng Sahonya]] sa loob ng bagong-tatag na [[Republikang Weimar]]. {{States of the German Confederation}} [[Kategorya:Saxony]] 45mdfn53pjc3btg8l3w4pq894apa9nc Dinastiyang IV 0 195353 1962289 1181749 2022-08-11T19:51:42Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Ikaapat na dinastiya ng Ehipto]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ikaapat na dinastiya ng Ehipto]] s9x489i5vibut087hnhivdd7g08se6c Fourth Dynasty of Egypt 0 195355 1962291 1181752 2022-08-11T19:52:02Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Ikaapat na dinastiya ng Ehipto]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ikaapat na dinastiya ng Ehipto]] s9x489i5vibut087hnhivdd7g08se6c Dynasty IV 0 195357 1962290 1181755 2022-08-11T19:51:52Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Ikaapat na dinastiya ng Ehipto]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ikaapat na dinastiya ng Ehipto]] s9x489i5vibut087hnhivdd7g08se6c Maria 0 196811 1962347 1961744 2022-08-12T00:35:27Z Xsqwiypb 120901 /* Bagong Tipan */ wikitext text/x-wiki <!--{{About2|Maria na ina ni [[Hesus]]|Maria |Maria (paglilinaw)|Maria|Maria (paglilinaw)|Mary|Mary (paglilinaw)}}--> [[Talaksan:Vladimirskaya.jpg|thumb|right|upright|[[Ang Thetokos ng Vladimir]] na isa sa pinakapipitaganang ikono ni Maria sa Simbahang [[Silangang Ortodokso]], ca. 1131]] Si '''Maria''' ([[Wikang Ebreo|Ebreo]]: מִרְיָם, Miriam; [[Wikang Arameo|Arameo]]: Maryām; [[Wikang Arabe|Arabe]]: مريم, Maryam) at tinatawag ring '''Santa Maria''', '''Inang Maria''', ang '''Theotokos''', '''Mapalad na Birheng Maria''', '''Ina ng Diyos''',''' Mariam na ina ni Isa''' (sa Islam) ayon sa tradisyong Kristiyano at Muslim ang ina ni [[Hesus]]. Ayon sa [[bibliya]] partikular na sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo ang ina ni [[Hesus]] na nagmula sa Nazareth, Galilea. Siya ay itinuturing ng maraming mga Kristiyano na unang akay sa [[Kristiyanismo]]. Siya ay isinasaad sa Bagong Tipan sa Mateo 1:16,18-25 at Lucas 1:26-56, 2:1-7 at sa [[Quran]] bilang ina ni [[Hesus]] sa pamamagitan ng interbensiyon ng [[diyos]]. Ang kanyang anak na si Hesus ay pinaniniwalaan ng maraming mga Kristiyano na ang [[mesiyas]] at ang [[diyos]] na nagkatawang tao. Si Hesus ay itinuturing sa Islam na mesiyas at ang ikalawang pinakamahalagang propeta sa lahat ng mga propeta sa Islam at mas mababa sa huling propetang si [[Muhammad]]. Siya ay inilalarawan sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] at [[Ebanghelyo ni Lucas]] bilang isang [[birhen]] (parthenos sa Griyego) na [[mga milagrosong kapanganakan|naglihi ng milagroso]] kay Hesus sa pamamagitan ng ahensiya ng banal na espirito. Ang mga Muslim ay naniniwala na siya ay naglihi sa pamamagitan ng utos ng [[diyos]]. == Buhay ni Maria == === Bagong Tipan === Ang paglilihing birhen ni Maria kay Hesus ay isinasaad sa bibliya na nangyari nang siya ay ikakasal na kay Jose at naghihintay ng isang rito ng [[kasal]]. Kanyang pinakasalan si Jose at ayon sa Lucas sumama kay Jose sa [[Bethlehem]], Hudea mula sa Nazareth, Galilea upang magpatala sa [[censo ni Quirinius]] na nagaatas sa mga indibidwal na bumalik sa lugar ng kanilang mga ninuno. Gayunpaman, ayon sa mga arkeolohgo, walang ebidensiyang arkeolohikal na nagpapakita na ang Bethlehem sa Hudea ay tinirhan ng mga tao noong unang siglo BCE o unang siglo CE.<ref>http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref> Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) Ang historyan na si [[Josephus]] ay nag-ulat na noong taong 6/7 CE, si [[Quirinius]] ay hinirang na legatong gobernador ng Syria samantalang ang ekwestriyanong Romanong katulong na Romano na si [[Coponius]] ay itinakdang unang gobernador ng [[Judea]]. Ang mga gobernador na ito ay inatasan na magsagawa ng censo ng [[buwis]] para sa emperador Romano sa Syria at Judea.<ref>Josephus, ''Antiquities'' 17.355 & 18.1–2; c.f. Matthew 2:22</ref> <ref>[[Emil Schürer]], [[Fergus Millar]] (editor), [[Geza Vermes]] (editor), ''The history of the Jewish people in the age of Jesus Christ Vol I'', (Continuum, 1973), page 424: "It was started ... in the earliest in the summer of C.E. 6." and completed "at the latest in the autumn of C.E. 7"</ref> Ang salaysay ng censo ni Quirinius sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] ay itinuturing na problematiko ng mga skolar ng [[bibliya]] dahil sa paglalagay nito ng kapanganakan ni Hesus noong panahon ng censo ni Quirinius (6/7 CE) samantalang ang Ebanghelyo ni Mateo ay naglalagay ng kapanganakan Hesus sa panahon ni Herodes na namatay noong 4 BCE na 9 na taong mas maaga sa censo ni Quirinius.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng isang censor na pandaigdigan o kahit sa daigdig na kinontrol ng imperyo Romano. Ang mga censo ni emperador Augustus ay sumasaklaw lamang sa mga mamamayang Romano at hindi kasanayan sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa mga bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref><ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> <ref name=Spong>Spong, John Shelby. Jesus for the non-religious. HarperCollins. 2007. ISBN 0-06-076207-1</ref><ref name=Brown>Brown, R.E. The Birth of the Messiah: A Commentary on the Infancy Narratives in Matthew and Luke. Doubleday, NY. 1993. Page 549</ref><ref name=Bromiley>Bromiley, Geoffrey W, ed. The International Standard Bible Encyclopedia. William B. Eerdmans Publishing. 1995. ISBN 0-8028-3785-9. Page 655</ref><ref name = "JInt">[[Bart D. Ehrman|Ehrman, Bart D.]]. [[Jesus, Interrupted]]. HarperCollins. 2009. ISBN 0-06-117393-2</ref> Ayon sa Juan 2:1-5, Nang ikatlong araw ay nagkaroon ng [[kasalan sa Cana]] ng Galilea. Naroroon ang ina ni Hesus. Si Hesus at ang kaniyang mga alagad ay inanyayahan din sa kasalan. Nang magkulang ang alak, sinabi ng ina ni Jesus sa kaniya: Wala na silang alak. Sinabi ni Hesus sa kaniya: ''Babae, ano ang kinalaman ng bagay na ito sa akin at sa iyo? Ang aking oras ay hindi pa dumarating.'' Sinabi ni Maria sa mga tagapaglingkod na gawin ang anumang iniutos sa kanila ni Hesus. Inutusan ni Hesus ang mga tagapaglingkod na punuin ang mga tapayan at sumalok at dalhin sa namamahala ng handaan. Pagkatapos tikman ito at dahil hindi alam kung saan ito nanggaling ay tinawag ng namamahala ng kapistahan ang lalaking ikinasal. Sinabi nito sa kanya na unang inihahain ng bawat tao ang mabuting alak. Ang mababang uri ay inihahain kapag marami na silang nainom, ngunit inihain nito ang mabuting alak ng huli. Ayon sa Marcos 3:31-34, dumating ang ina at mga kapatid na lalake ni Jesus. Sila ay nakatayo sa labas ng bahay at nagsugo na tawagin siya. Nakaupo ang napakaraming tao sa palibot niya. Sinabi ng mga sinugo sa kaniya: Narito, nasa labas ang iyong ina at mga kapatid, hinahanap ka. Sinagot sila ni Jesus: ''Sino ang aking ina o mga kapatid?'' Pagtingin niya sa mga taong nakaupo sa palibot, sinabi niya: ''Tingnan ninyo ang aking ina at mga kapatid. Ito ay sapagkat ang sinumang gumaganap ng kalooban ng Diyos, siya ang aking kapatid na lalaki, kapatid na babae at ina.'' Ayon sa Mateo 13:53-57, Nangyari na nang matapos na ni Hesus ang mga talinghagang ito, umalis siya roon. Pagdating niya sa kaniyang sariling lupain, nagturo siya sa kanila sa kanilang sinagoga. Labis silang nanggilalas na sinabi: Saan kumuha ang lalaking ito ng karunungan at gayundin ang mga ganitong himala? Hindi ba ito ang anak ng karpentero? Hindi ba ang kaniyang ina ay si Maria? Hindi ba ang mga kapatid niyang lalake ay sina Santiago, Jose, Simon at Judas? Hindi ba ang kaniyang mga kapatid na babae ay kasama natin? Kung gayon, saan nga kumuha ang lalaking ito ng ganitong mga bagay? At kinatisuran nila siya. Ngunit sinabi ni Hesus sa kanila: ''Ang isang propeta ay walang karangalan sa kaniyang sariling bayan at sambahayan''. Ayon as Juan 19:25-27, Nakatayo sa malapit sa krus ni Hesus ang kaniyang ina. Naroon din ang kapatid na babae ng kaniyang ina, si Maria na asawa ni Cleofas at si Maria Magdalena. Nakita ni Jesus ang kaniyang ina at ang [[alagad na kaniyang iniibig]] na nakatayo sa malapit, sinabi niya sa kaniyang ina: ''Babae, tingnan mo ang iyong anak''. Pagkatapos ay sinabi niya sa alagad: ''Narito ang iyong ina''. At mula sa oras na iyon ay dinala siya ng alagad sa kaniyang sariling tahanan. === Apokripa === Ayon sa [[Ebanghelyo ni Santiago]], si Maria ang anak ni Joachim at [[Santa Ana|Ana]]. Bago ipaglihi si Maria, si Anna ay baog. Si Maria ibinigay sa serbisyon bilang isang konsagradong birhen sa templo ng Herusalem nang siya ay 3 taon. Ang ilang mga apokripa ay nagsasaad na sa panahon na ipagkasundo siyang ikasal kay Jose, si Maria ay 12 hanggang 14 taong gulang samantalang si Jose ay may edad na 90. Ayon sa tradisyon, si Maria ay namatay na napapalibutan ng mga apostol sa Herusalem o Efeso sa pagitan ng 3 at 24 taon pagkatapos ng pagakyat ni [[Hesus]] sa langit. Ayon kay Hyppolitius ng Thebes, si Maria ay nabuhay ng 11 taon pagkatapos ng kamatayan ng kanyang anak at namatay noong 41 CE. === Mga pananaw === Ang [[Hudaismo]] ay tumatakwil na si Hesus ang [[mesiyas]] at tumatakwil sa mga salaysay ng Bagong Tipan ng [[Kristiyanismo]]. Hindi sila naniniwala na salita ng diyos ang Bagong Tipan. Ang mga [[psilantropista]] ay nangatwiran laban sa birheng kapanganakan ni Hesus at nagturo na si Hesus ay isang tao lamang. Ang psilantropismo ay umiral sa mga sinaunang pangkat na [[Hudyo-Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]] na tumuring kay Hesus na [[mesiyas]] ngunit tumakwil kay [[Apostol Pablo]] bilang isang tumalikod. Noong ikaapat na siglo CE, itinakwil sa [[kredong Niseno]] ang katuruan na si Hesus ay isa lamang tao. Ang kredong Niseno ay nilikha ng Konsilyo ng Nicaea noong ikaapat na siglo CE bilang pagsalungat at pagkondena (ng nanaig na bersiyon ng Kristiyanismo) sa paniniwalang [[Arianismo]] ng ilang mga Kristiyano. Ayon kay Epiphanius, si Birheng Maria ay sinasamba bilang [[diyosang Ina]] sa sektang Krisityano na Collyridianism na matatagpuan sa buong Arabya noong mga 300 CE. Ang mga ito ay naghahandog ng mga tinapay kay Birheng Maria kasama ng iba pang mga kasanayan. Ang pangkat na ito ay kinondena ng [[Simbahang Katoliko Romano]] at binatikos ni Epiphanius sa kanyang kasulatang Panarion. === Iba pa === Noong ikalawang siglo CE, si [[Celsus]] ay nagmungkahi na si Hesus ang ilehitimong anak ng sundalong Romano na si Panthera. Ang kuwento tungkol kay Panthera ay matatagpuan rin sa [[Toledot Yeshu]]. == Mga doktrina tungkol kay Maria == May iba't ibang mga doktrina ang iba't ibang mga sekta ng [[Kristiyanismo]] o mga indibidwal na Kristiyano tungkol kay Maria. Ang mga doktrinang ito ay kinabibilangan ng: * [[Ina ng Diyos]] na nagsasaad na si Maria bilang ina ni Hesus ay ang [[Theotokos]] (tagadala ng diyos) o Ina ng Diyos * [[Birheng kapanganakan ni Hesus]] na nagsasaad na milagrosong ipinaglihi ni Maria si Hesus sa pamamagitan ng aksiyon ng banal na espirito habang nananatiling birhen * [[Dormisyon ng Theotokos]] na umaalala sa pagtulog o natural na kamatayan sa sandaling bago ang kanyang pag-akyat sa langit * [[Pag-akyat sa langit ni Maria ]] na nagsasaad na si Maria ay kinuha sa katawan sa langit sa o bago ang kanyang kamatayan * [[Kalinis-linisang paglilihi]] na nagsasaad na si Maria ay ipinaglihi ng walang [[orihinal na kasalanan]] * [[Walang hanggang pagkabirhen]] na nagsasaad na si Maria ay nanatiling birhen sa kanyang buong buhay kahit pagkatapos ipanganak si Hesus {|class="wikitable" |- !| Doktrina !| Lumikha ng doktrinang ito<br />at petsa ng pagkakalikha !| Mga sektang tumatanggap nito |- | [[Ina ng Diyos]] (Theotokos)|| [[Unang Konsilyo ng Efeso]], 431 CE|| Romano Katoliko, [[Silangang Ortodokso]], Anglikano, Lutherano, Methodista <br /> |- | [[Kapanganakang birhen ni Hesus]] || [[Unang Konsilyo ng Nicaea]], 325 CE || Romano Katoliko, [[Silangang Ortodokso]], Anglikano, Lutherano, Methodista <br />[[Protestantismo]], [[Mormon]] |- | [[Pag-akyat sa langit ni Maria]] || ensiklikal na ''[[Munificentissimus Deus]]'' <br />[[Papa Pio XII]], 1950 || Romano Katoliko, [[Silangang Ortodokso]], Anglikano, ilang Lutherano |- |[[Kalinis-linisang paglilihi]] || ensiklikal na ''[[Ineffabilis Deus]]''<br />[[Papa Pio IX]], 1854 || Romano Katoliko, ilang Anglikano, ilang Lutherano, simulang [[Martin Luther]] |- | [[Walang hanggang pagkabirhen]] || [[Ikalawang Konsilyo ng Constantinople|Konsilyo ng Constantinople]], 533<br />[[Mga artikulong Smalcald]], 1537 || Romano Katoliko, [[Silangang Ortodokso]], Anglikano, ilang Lutherano<br />[[Martin Luther]], [[John Wesley]] |} == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Maria (ina ni Hesus)]] 8v1l2aqj32s6cam1g197cu4ubmxivc7 1962351 1962347 2022-08-12T00:47:09Z Xsqwiypb 120901 /* Bagong Tipan */ wikitext text/x-wiki <!--{{About2|Maria na ina ni [[Hesus]]|Maria |Maria (paglilinaw)|Maria|Maria (paglilinaw)|Mary|Mary (paglilinaw)}}--> [[Talaksan:Vladimirskaya.jpg|thumb|right|upright|[[Ang Thetokos ng Vladimir]] na isa sa pinakapipitaganang ikono ni Maria sa Simbahang [[Silangang Ortodokso]], ca. 1131]] Si '''Maria''' ([[Wikang Ebreo|Ebreo]]: מִרְיָם, Miriam; [[Wikang Arameo|Arameo]]: Maryām; [[Wikang Arabe|Arabe]]: مريم, Maryam) at tinatawag ring '''Santa Maria''', '''Inang Maria''', ang '''Theotokos''', '''Mapalad na Birheng Maria''', '''Ina ng Diyos''',''' Mariam na ina ni Isa''' (sa Islam) ayon sa tradisyong Kristiyano at Muslim ang ina ni [[Hesus]]. Ayon sa [[bibliya]] partikular na sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo ang ina ni [[Hesus]] na nagmula sa Nazareth, Galilea. Siya ay itinuturing ng maraming mga Kristiyano na unang akay sa [[Kristiyanismo]]. Siya ay isinasaad sa Bagong Tipan sa Mateo 1:16,18-25 at Lucas 1:26-56, 2:1-7 at sa [[Quran]] bilang ina ni [[Hesus]] sa pamamagitan ng interbensiyon ng [[diyos]]. Ang kanyang anak na si Hesus ay pinaniniwalaan ng maraming mga Kristiyano na ang [[mesiyas]] at ang [[diyos]] na nagkatawang tao. Si Hesus ay itinuturing sa Islam na mesiyas at ang ikalawang pinakamahalagang propeta sa lahat ng mga propeta sa Islam at mas mababa sa huling propetang si [[Muhammad]]. Siya ay inilalarawan sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] at [[Ebanghelyo ni Lucas]] bilang isang [[birhen]] (parthenos sa Griyego) na [[mga milagrosong kapanganakan|naglihi ng milagroso]] kay Hesus sa pamamagitan ng ahensiya ng banal na espirito. Ang mga Muslim ay naniniwala na siya ay naglihi sa pamamagitan ng utos ng [[diyos]]. == Buhay ni Maria == === Bagong Tipan === [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng Nazareth sa [[Galilea]] at [[Bethlehem]] sa [[Judea]].]] Ang paglilihing birhen ni Maria kay Hesus ay isinasaad sa bibliya na nangyari nang siya ay ikakasal na kay Jose at naghihintay ng isang rito ng [[kasal]]. Kanyang pinakasalan si Jose at ayon sa Lucas sumama kay Jose sa [[Bethlehem]], Hudea mula sa Nazareth, Galilea upang magpatala sa [[censo ni Quirinius]] na nagaatas sa mga indibidwal na bumalik sa lugar ng kanilang mga ninuno. Gayunpaman, ayon sa mga arkeolohgo, walang ebidensiyang arkeolohikal na nagpapakita na ang Bethlehem sa Hudea ay tinirhan ng mga tao noong unang siglo BCE o unang siglo CE.<ref>http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref> Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) Ang historyan na si [[Josephus]] ay nag-ulat na noong taong 6/7 CE, si [[Quirinius]] ay hinirang na legatong gobernador ng Syria samantalang ang ekwestriyanong Romanong katulong na Romano na si [[Coponius]] ay itinakdang unang gobernador ng [[Judea]]. Ang mga gobernador na ito ay inatasan na magsagawa ng censo ng [[buwis]] para sa emperador Romano sa Syria at Judea.<ref>Josephus, ''Antiquities'' 17.355 & 18.1–2; c.f. Matthew 2:22</ref> <ref>[[Emil Schürer]], [[Fergus Millar]] (editor), [[Geza Vermes]] (editor), ''The history of the Jewish people in the age of Jesus Christ Vol I'', (Continuum, 1973), page 424: "It was started ... in the earliest in the summer of C.E. 6." and completed "at the latest in the autumn of C.E. 7"</ref> Ang salaysay ng censo ni Quirinius sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] ay itinuturing na problematiko ng mga skolar ng [[bibliya]] dahil sa paglalagay nito ng kapanganakan ni Hesus noong panahon ng censo ni Quirinius (6/7 CE) samantalang ang Ebanghelyo ni Mateo ay naglalagay ng kapanganakan Hesus sa panahon ni Herodes na namatay noong 4 BCE na 9 na taong mas maaga sa censo ni Quirinius.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng isang censor na pandaigdigan o kahit sa daigdig na kinontrol ng imperyo Romano. Ang mga censo ni emperador Augustus ay sumasaklaw lamang sa mga mamamayang Romano at hindi kasanayan sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa mga bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref><ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> <ref name=Spong>Spong, John Shelby. Jesus for the non-religious. HarperCollins. 2007. ISBN 0-06-076207-1</ref><ref name=Brown>Brown, R.E. The Birth of the Messiah: A Commentary on the Infancy Narratives in Matthew and Luke. Doubleday, NY. 1993. Page 549</ref><ref name=Bromiley>Bromiley, Geoffrey W, ed. The International Standard Bible Encyclopedia. William B. Eerdmans Publishing. 1995. ISBN 0-8028-3785-9. Page 655</ref><ref name = "JInt">[[Bart D. Ehrman|Ehrman, Bart D.]]. [[Jesus, Interrupted]]. HarperCollins. 2009. ISBN 0-06-117393-2</ref> Ayon sa Juan 2:1-5, Nang ikatlong araw ay nagkaroon ng [[kasalan sa Cana]] ng Galilea. Naroroon ang ina ni Hesus. Si Hesus at ang kaniyang mga alagad ay inanyayahan din sa kasalan. Nang magkulang ang alak, sinabi ng ina ni Jesus sa kaniya: Wala na silang alak. Sinabi ni Hesus sa kaniya: ''Babae, ano ang kinalaman ng bagay na ito sa akin at sa iyo? Ang aking oras ay hindi pa dumarating.'' Sinabi ni Maria sa mga tagapaglingkod na gawin ang anumang iniutos sa kanila ni Hesus. Inutusan ni Hesus ang mga tagapaglingkod na punuin ang mga tapayan at sumalok at dalhin sa namamahala ng handaan. Pagkatapos tikman ito at dahil hindi alam kung saan ito nanggaling ay tinawag ng namamahala ng kapistahan ang lalaking ikinasal. Sinabi nito sa kanya na unang inihahain ng bawat tao ang mabuting alak. Ang mababang uri ay inihahain kapag marami na silang nainom, ngunit inihain nito ang mabuting alak ng huli. Ayon sa Marcos 3:31-34, dumating ang ina at mga kapatid na lalake ni Jesus. Sila ay nakatayo sa labas ng bahay at nagsugo na tawagin siya. Nakaupo ang napakaraming tao sa palibot niya. Sinabi ng mga sinugo sa kaniya: Narito, nasa labas ang iyong ina at mga kapatid, hinahanap ka. Sinagot sila ni Jesus: ''Sino ang aking ina o mga kapatid?'' Pagtingin niya sa mga taong nakaupo sa palibot, sinabi niya: ''Tingnan ninyo ang aking ina at mga kapatid. Ito ay sapagkat ang sinumang gumaganap ng kalooban ng Diyos, siya ang aking kapatid na lalaki, kapatid na babae at ina.'' Ayon sa Mateo 13:53-57, Nangyari na nang matapos na ni Hesus ang mga talinghagang ito, umalis siya roon. Pagdating niya sa kaniyang sariling lupain, nagturo siya sa kanila sa kanilang sinagoga. Labis silang nanggilalas na sinabi: Saan kumuha ang lalaking ito ng karunungan at gayundin ang mga ganitong himala? Hindi ba ito ang anak ng karpentero? Hindi ba ang kaniyang ina ay si Maria? Hindi ba ang mga kapatid niyang lalake ay sina Santiago, Jose, Simon at Judas? Hindi ba ang kaniyang mga kapatid na babae ay kasama natin? Kung gayon, saan nga kumuha ang lalaking ito ng ganitong mga bagay? At kinatisuran nila siya. Ngunit sinabi ni Hesus sa kanila: ''Ang isang propeta ay walang karangalan sa kaniyang sariling bayan at sambahayan''. Ayon as Juan 19:25-27, Nakatayo sa malapit sa krus ni Hesus ang kaniyang ina. Naroon din ang kapatid na babae ng kaniyang ina, si Maria na asawa ni Cleofas at si Maria Magdalena. Nakita ni Jesus ang kaniyang ina at ang [[alagad na kaniyang iniibig]] na nakatayo sa malapit, sinabi niya sa kaniyang ina: ''Babae, tingnan mo ang iyong anak''. Pagkatapos ay sinabi niya sa alagad: ''Narito ang iyong ina''. At mula sa oras na iyon ay dinala siya ng alagad sa kaniyang sariling tahanan. === Apokripa === Ayon sa [[Ebanghelyo ni Santiago]], si Maria ang anak ni Joachim at [[Santa Ana|Ana]]. Bago ipaglihi si Maria, si Anna ay baog. Si Maria ibinigay sa serbisyon bilang isang konsagradong birhen sa templo ng Herusalem nang siya ay 3 taon. Ang ilang mga apokripa ay nagsasaad na sa panahon na ipagkasundo siyang ikasal kay Jose, si Maria ay 12 hanggang 14 taong gulang samantalang si Jose ay may edad na 90. Ayon sa tradisyon, si Maria ay namatay na napapalibutan ng mga apostol sa Herusalem o Efeso sa pagitan ng 3 at 24 taon pagkatapos ng pagakyat ni [[Hesus]] sa langit. Ayon kay Hyppolitius ng Thebes, si Maria ay nabuhay ng 11 taon pagkatapos ng kamatayan ng kanyang anak at namatay noong 41 CE. === Mga pananaw === Ang [[Hudaismo]] ay tumatakwil na si Hesus ang [[mesiyas]] at tumatakwil sa mga salaysay ng Bagong Tipan ng [[Kristiyanismo]]. Hindi sila naniniwala na salita ng diyos ang Bagong Tipan. Ang mga [[psilantropista]] ay nangatwiran laban sa birheng kapanganakan ni Hesus at nagturo na si Hesus ay isang tao lamang. Ang psilantropismo ay umiral sa mga sinaunang pangkat na [[Hudyo-Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]] na tumuring kay Hesus na [[mesiyas]] ngunit tumakwil kay [[Apostol Pablo]] bilang isang tumalikod. Noong ikaapat na siglo CE, itinakwil sa [[kredong Niseno]] ang katuruan na si Hesus ay isa lamang tao. Ang kredong Niseno ay nilikha ng Konsilyo ng Nicaea noong ikaapat na siglo CE bilang pagsalungat at pagkondena (ng nanaig na bersiyon ng Kristiyanismo) sa paniniwalang [[Arianismo]] ng ilang mga Kristiyano. Ayon kay Epiphanius, si Birheng Maria ay sinasamba bilang [[diyosang Ina]] sa sektang Krisityano na Collyridianism na matatagpuan sa buong Arabya noong mga 300 CE. Ang mga ito ay naghahandog ng mga tinapay kay Birheng Maria kasama ng iba pang mga kasanayan. Ang pangkat na ito ay kinondena ng [[Simbahang Katoliko Romano]] at binatikos ni Epiphanius sa kanyang kasulatang Panarion. === Iba pa === Noong ikalawang siglo CE, si [[Celsus]] ay nagmungkahi na si Hesus ang ilehitimong anak ng sundalong Romano na si Panthera. Ang kuwento tungkol kay Panthera ay matatagpuan rin sa [[Toledot Yeshu]]. == Mga doktrina tungkol kay Maria == May iba't ibang mga doktrina ang iba't ibang mga sekta ng [[Kristiyanismo]] o mga indibidwal na Kristiyano tungkol kay Maria. Ang mga doktrinang ito ay kinabibilangan ng: * [[Ina ng Diyos]] na nagsasaad na si Maria bilang ina ni Hesus ay ang [[Theotokos]] (tagadala ng diyos) o Ina ng Diyos * [[Birheng kapanganakan ni Hesus]] na nagsasaad na milagrosong ipinaglihi ni Maria si Hesus sa pamamagitan ng aksiyon ng banal na espirito habang nananatiling birhen * [[Dormisyon ng Theotokos]] na umaalala sa pagtulog o natural na kamatayan sa sandaling bago ang kanyang pag-akyat sa langit * [[Pag-akyat sa langit ni Maria ]] na nagsasaad na si Maria ay kinuha sa katawan sa langit sa o bago ang kanyang kamatayan * [[Kalinis-linisang paglilihi]] na nagsasaad na si Maria ay ipinaglihi ng walang [[orihinal na kasalanan]] * [[Walang hanggang pagkabirhen]] na nagsasaad na si Maria ay nanatiling birhen sa kanyang buong buhay kahit pagkatapos ipanganak si Hesus {|class="wikitable" |- !| Doktrina !| Lumikha ng doktrinang ito<br />at petsa ng pagkakalikha !| Mga sektang tumatanggap nito |- | [[Ina ng Diyos]] (Theotokos)|| [[Unang Konsilyo ng Efeso]], 431 CE|| Romano Katoliko, [[Silangang Ortodokso]], Anglikano, Lutherano, Methodista <br /> |- | [[Kapanganakang birhen ni Hesus]] || [[Unang Konsilyo ng Nicaea]], 325 CE || Romano Katoliko, [[Silangang Ortodokso]], Anglikano, Lutherano, Methodista <br />[[Protestantismo]], [[Mormon]] |- | [[Pag-akyat sa langit ni Maria]] || ensiklikal na ''[[Munificentissimus Deus]]'' <br />[[Papa Pio XII]], 1950 || Romano Katoliko, [[Silangang Ortodokso]], Anglikano, ilang Lutherano |- |[[Kalinis-linisang paglilihi]] || ensiklikal na ''[[Ineffabilis Deus]]''<br />[[Papa Pio IX]], 1854 || Romano Katoliko, ilang Anglikano, ilang Lutherano, simulang [[Martin Luther]] |- | [[Walang hanggang pagkabirhen]] || [[Ikalawang Konsilyo ng Constantinople|Konsilyo ng Constantinople]], 533<br />[[Mga artikulong Smalcald]], 1537 || Romano Katoliko, [[Silangang Ortodokso]], Anglikano, ilang Lutherano<br />[[Martin Luther]], [[John Wesley]] |} == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Maria (ina ni Hesus)]] 4nfx9zgap28f8z3h1tum1p4i3kbkoz3 Minecraft 0 197693 1962255 1932363 2022-08-11T14:03:32Z InkVillager 124066 /* Mga Mobs (Nilalang) sa Laro */ Nagdagdag ng mga kawing wikitext text/x-wiki {{Infobox video game |title = Minecraft |image = Minecraft_cube.svg |caption = |developer = [[Mojang AB]] |publisher = [[Mojang AB|Mojang]], [[Microsoft Studios]], [[Sony Computer Entertainment]] |designer = [[Markus Persson|Markus "Notch" Persson]] noong 2009-2011, [[Jens Bergensten|Jens "Jeb" Bergensten]] noong 2011-kasalukuyan |}} Ang '''''Minecraft''''' ay isang larong [[Tatlong dimensiyonal na espasyo|3D]] tungkol sa pagsisira at paglalagay ng mga bloke, sa daigdig na yari din sa bloke. Ginawa ito noong 2009 ng isang [[Suweko|Suwekong]] tagaprograma na nagngangalang [[Markus Persson]] (kilala rin bilang Notch) at nang kinalaunan, nilimbag ito ng isa ring [[Suweko|Suwekong]] kompanya, ang [[Mojang AB|Mojang]]. == Paglalaro == Ang pangunahing karakter sa laro ay si Steve (sa Bedrock at sa [[Java (wikang pamprograma)|Java]]) at si Alex (lumabas ang karakter na ito pagkatapos ang update na 1.8 sa Java). Ang larong ito ay isang sandbox video game kung saan malaya ang manlalaro na makakapagbuo ng mga istraktura o bahay para maprotektahan ang karakter ng manlalaro sa kalabang mga halimaw. Ang layunin talaga sa larong ito ay ang mapatay ang Ender Dragon (unang boss sa Minecraft). Makikita ang Ender Dragon sa "The End" na kung saan kapag nakapasok rito ay hindi puwedeng bumalik sa Overworld hanggat mapatay ang dragon. Ang Portal sa "The End" ay binubuo ng 12 na End Portal frames at Eye of Ender. Pagkatapos matalo ang Ender Dragon, makukuha ang Dragon Egg. Lalabas rin ang End Poem at ang mga kredito. Pagkatapos nito ay babalik ang manlalaro sa Overworld. Mayroon pang isang portal na tinatawag na "The Nether". Binubuo ito ng 6x4 (o higit pa) na obsidian, at Flint and Steel. Sa laro ding ito ay puwede makapaglaro kasama ang mga kaibigan sa pamamagitan ng [[Local Area Network|LAN]]. May mga kurokurong paliwanag tungkol sa mga karakter sa Minecraft. Isa na rito ang karakter na si ''Herobrine''. Siya raw ay may kakayahang gumawa ng iba't-ibang istraktura at pumatay ng iba't-ibang player. Mayroon ding mga kuha sa video na makikita sa [[YouTube]] na nakita raw ng isang player na nagngangalang "Joshua Parkington". Siya raw ay lumilitaw sa mga lumang bersiyon ng laro. Ang pagkakakilanlan ng mga player kay Herobrine ay tulad din ni Steve. May mga puting mata at kapatid ni [[Markus Persson|Notch]]. Nagpaliwanag na si Notch na wala raw siyang kapatid. Kung mayroon man, ay meron siyang half-brother pero hindi naman naglalaro ng Minecraft ang kanyang kapatid. May mga [[aplikasyon|app]] na nagpapatch rito upang maiedit o mabago (mod) ang paglalaro. Sa [[kompyuter]] ay mayroon aplikasyong tinatawag na Forge. == Mga Mobs (Nilalang) sa Laro == ==== Pasibo (Passive) ==== *[[Paniki]] *[[Pusa]] *[[Manok]] *[[Bakalaw]] *[[Baka]] *[[Asno]] *[[Soro]] *[[Kabayo]] *Baka Na May Kabute *[[Mola]] *[[Oselot]] *[[Loro]] *[[Baboy]] *[[Pufferfish]] *[[Kuneho]] *[[Salmon]] *[[Tupa]] *Kabayong Kalansay *Snow [[Golem]] *Bakal na [[Golem]] *[[Pusit]] *Strider *[[Isdang tropikal]] *[[Pagong]] *[[Taganayon]] *Naglalakbayang Mananalakal ==== Mga kalabang nokturnal ==== * Creeper (isang berdeng kalaban na lumalapit sa manlalaro at pagkatapos ay sasabog) * [[Gagamba]] * Gagambang Kuweba * Kalansay (na may pana) * [[Silverfish]] * Slime (nagdodoble ito kapag namamatay) * Spider Jockey (Kalansay na nakasakay sa Gagamba) * [[Witch]] o Mangkukulam * [[Zombie]] (Mayroon ding mga Zombie Villager) * Chicken Jockey o Zombie na nakasakay sa manok * Tagabantay o Guardian (makikita sa ocean monuments) * Matandang Tagabantay o Elder Guardian (makikita rin sa ocean monument) * Mamamatay na kuneho o Killer Rabbit === Mga Mobs na Makikita sa "Nether" o ang Impiyerno === * Blaze * Ghast * Magma Cube * Kalansay na Wither * Ang Wither * Zombified Piglin (dating Zombie Pigman) === Mga Mobs na Makikita sa " The End" o Ang Katapusan === * Enderman (makikita rin sa Overworld) * Ender Dragon (nagii-spawn lamang sa End isang beses ngunit pwedeng buhayin muli) * Endermite (makikita din sa Overworld) * Shullker (nakatira sa End City) == Pagbibili == Maaari bilhin ang [[Minecraft]] para sa [[Kompyuter|PC]]/[[Mac]]. Ang [[Minecraft: Pocket Edition]] ay ''available'' sa [[iOS]] at [[Android]], at ang [[Minecraft: Xbox 360 Edition]] ay ''available'' sa [[XBLA Marketplace]]. Sa ngayon, 8,387,534+ tao na ang nakabili ng bersiyong para sa [[PC]]/[[Mac]] ng laro. Ang Minecraft sa [[PC]]/[[Mac]] at sa [[Android]]/[[IOS]] o Bedrock Edition ay nasa 1.18 na. == Panlabas na Kawing == * [http://minecraft.net Opisyal na Websayt ng Minecraft] * [http://minecraft.gamepedia.com/Minecraft_Wiki Wiki ng Minecraft] * [http://mojang.com Websayt ng Mojang AB] [[Kategorya:Minecraft| ]] [[Category:Larong bidyo noong 2011]] [[Kategorya:Mga laro ng Android]] [[Kategorya:Mga laro ng iOS]] [[Kategorya:Mga laro ng Nintendo Switch]] [[Kategorya:Mga laro ng PlayStation 3]] [[Kategorya:Mga laro ng PlayStation 4]] [[Kategorya:Mga laro ng Xbox 360]] [[Kategorya:Mga laro ng Xbox One]] [[Kategorya:Mga laro ng Wii U]] [[Kategorya:Mga laro ng Windows]] 4j91qqbncd3qpgi63alfsmpb3fc8ox6 1962256 1962255 2022-08-11T14:11:27Z InkVillager 124066 /* Mga Mobs (Nilalang) sa Laro */ wikitext text/x-wiki {{Infobox video game |title = Minecraft |image = Minecraft_cube.svg |caption = |developer = [[Mojang AB]] |publisher = [[Mojang AB|Mojang]], [[Microsoft Studios]], [[Sony Computer Entertainment]] |designer = [[Markus Persson|Markus "Notch" Persson]] noong 2009-2011, [[Jens Bergensten|Jens "Jeb" Bergensten]] noong 2011-kasalukuyan |}} Ang '''''Minecraft''''' ay isang larong [[Tatlong dimensiyonal na espasyo|3D]] tungkol sa pagsisira at paglalagay ng mga bloke, sa daigdig na yari din sa bloke. Ginawa ito noong 2009 ng isang [[Suweko|Suwekong]] tagaprograma na nagngangalang [[Markus Persson]] (kilala rin bilang Notch) at nang kinalaunan, nilimbag ito ng isa ring [[Suweko|Suwekong]] kompanya, ang [[Mojang AB|Mojang]]. == Paglalaro == Ang pangunahing karakter sa laro ay si Steve (sa Bedrock at sa [[Java (wikang pamprograma)|Java]]) at si Alex (lumabas ang karakter na ito pagkatapos ang update na 1.8 sa Java). Ang larong ito ay isang sandbox video game kung saan malaya ang manlalaro na makakapagbuo ng mga istraktura o bahay para maprotektahan ang karakter ng manlalaro sa kalabang mga halimaw. Ang layunin talaga sa larong ito ay ang mapatay ang Ender Dragon (unang boss sa Minecraft). Makikita ang Ender Dragon sa "The End" na kung saan kapag nakapasok rito ay hindi puwedeng bumalik sa Overworld hanggat mapatay ang dragon. Ang Portal sa "The End" ay binubuo ng 12 na End Portal frames at Eye of Ender. Pagkatapos matalo ang Ender Dragon, makukuha ang Dragon Egg. Lalabas rin ang End Poem at ang mga kredito. Pagkatapos nito ay babalik ang manlalaro sa Overworld. Mayroon pang isang portal na tinatawag na "The Nether". Binubuo ito ng 6x4 (o higit pa) na obsidian, at Flint and Steel. Sa laro ding ito ay puwede makapaglaro kasama ang mga kaibigan sa pamamagitan ng [[Local Area Network|LAN]]. May mga kurokurong paliwanag tungkol sa mga karakter sa Minecraft. Isa na rito ang karakter na si ''Herobrine''. Siya raw ay may kakayahang gumawa ng iba't-ibang istraktura at pumatay ng iba't-ibang player. Mayroon ding mga kuha sa video na makikita sa [[YouTube]] na nakita raw ng isang player na nagngangalang "Joshua Parkington". Siya raw ay lumilitaw sa mga lumang bersiyon ng laro. Ang pagkakakilanlan ng mga player kay Herobrine ay tulad din ni Steve. May mga puting mata at kapatid ni [[Markus Persson|Notch]]. Nagpaliwanag na si Notch na wala raw siyang kapatid. Kung mayroon man, ay meron siyang half-brother pero hindi naman naglalaro ng Minecraft ang kanyang kapatid. May mga [[aplikasyon|app]] na nagpapatch rito upang maiedit o mabago (mod) ang paglalaro. Sa [[kompyuter]] ay mayroon aplikasyong tinatawag na Forge. == Mga Mobs (Nilalang) sa Laro == ==== Pasibo (Passive) ==== *[[Paniki]] *[[Pusa]] *[[Manok]] *[[Bakalaw]] *[[Baka]] *[[Asno]] *[[Soro]] *[[Kabayo]] *Baka Na May Kabute *[[Mola]] *[[Oselot]] *[[Loro]] *[[Baboy]] *[[Pufferfish]] *[[Kuneho]] *[[Salmon]] *[[Tupa]] *Kabayong Kalansay *Niyebeng [[Golem]] *Bakal na [[Golem]] *[[Pusit]] *Tagapaglakad o Strider *[[Isdang tropikal]] *[[Pagong]] *[[Taganayon]] *Naglalakbayang Mananalakal ==== Mga kalabang nokturnal ==== * Creeper (isang berdeng kalaban na lumalapit sa manlalaro at pagkatapos ay sasabog) * [[Gagamba]] * Gagambang Kuweba * Kalansay (na may pana) * [[Silverfish]] * Uhog (Slime, nagdodoble ito kapag namamatay) * Spider Jockey (Kalansay na nakasakay sa Gagamba) * [[Witch]] o Mangkukulam * [[Zombie]] (Mayroon ding mga Zombie Villager) * Chicken Jockey o Zombie na nakasakay sa manok * Tagabantay o Guardian (makikita sa ocean monuments) * Matandang Tagabantay o Elder Guardian (makikita rin sa ocean monument) * Mamamatay na kuneho o Killer Rabbit === Mga Mobs na Makikita sa "Nether" o ang Impiyerno === * Liyab o Blaze * Maninindak o Ghast * Kumukulong Putik Na Kuwadrado o Magma Cube * Nanlalantang Kalansay o Wither Skeleton * Nanlalanta o Wither * Zombified Piglin (dating Zombie Pigman) === Mga Mobs na Makikita sa " The End" o Ang Katapusan === * Tao Ng Wakas o Enderman (makikita rin sa Overworld) * Dragon Ng Wakas o Ender Dragon (nagii-spawn lamang sa End isang beses ngunit pwedeng buhayin muli) * Anay Ng Wakas o Endermite (makikita din sa Overworld) * Shulker (nakatira sa End City) == Pagbibili == Maaari bilhin ang [[Minecraft]] para sa [[Kompyuter|PC]]/[[Mac]]. Ang [[Minecraft: Pocket Edition]] ay ''available'' sa [[iOS]] at [[Android]], at ang [[Minecraft: Xbox 360 Edition]] ay ''available'' sa [[XBLA Marketplace]]. Sa ngayon, 8,387,534+ tao na ang nakabili ng bersiyong para sa [[PC]]/[[Mac]] ng laro. Ang Minecraft sa [[PC]]/[[Mac]] at sa [[Android]]/[[IOS]] o Bedrock Edition ay nasa 1.18 na. == Panlabas na Kawing == * [http://minecraft.net Opisyal na Websayt ng Minecraft] * [http://minecraft.gamepedia.com/Minecraft_Wiki Wiki ng Minecraft] * [http://mojang.com Websayt ng Mojang AB] [[Kategorya:Minecraft| ]] [[Category:Larong bidyo noong 2011]] [[Kategorya:Mga laro ng Android]] [[Kategorya:Mga laro ng iOS]] [[Kategorya:Mga laro ng Nintendo Switch]] [[Kategorya:Mga laro ng PlayStation 3]] [[Kategorya:Mga laro ng PlayStation 4]] [[Kategorya:Mga laro ng Xbox 360]] [[Kategorya:Mga laro ng Xbox One]] [[Kategorya:Mga laro ng Wii U]] [[Kategorya:Mga laro ng Windows]] 2uw2ojd25xyp5koufouwt6nlhvi5yzq Statue ng Liberty 0 218868 1962330 1341341 2022-08-11T19:58:22Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Estatwa ng Kalayaan]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Estatwa ng Kalayaan]] g473slvle4fnaimzzicuxteucvip3ak Pink (mang-aawit) 0 228440 1962405 1558134 2022-08-12T03:12:39Z JS10197 124107 Updated infobox wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = P!nk | image = Pink 2019-07-27 Munich (cropped).jpg | caption = Pink nagtatanghal sa [[Olympiastadion (Munich)|Olympiastadion]], Munich, noong 2019 | birth_name = Alecia Beth Moore | birth_date = {{Birth date and age|1979|9|8}} | birth_place = [[Doylestown Township, Bucks County, Pennsylvania|Doylestown, Pennsylvania]], U.S. | occupation = {{flatlist| * Singer * songwriter * dancer * actress }} | years_active = 1995–kasalukuyan | spouse = {{marriage|[[Carey Hart]]|January 7, 2006}} | children = 2 | awards = [[List of awards and nominations received by Pink|Full list]] | module = {{Infobox musical artist|embed=yes | genre = {{flatlist| * [[Pop music|Pop]] * [[pop rock]] * [[Contemporary R&B|R&B]] }} | background = solo_singer | instrument = {{flatlist| * Vocals }} | label = {{flatlist| * [[LaFace Records|LaFace]] * [[Arista Records|Arista]] * [[Jive Records|Jive]] * [[RCA Records|RCA]] * [[Legacy Recordings|Legacy]]<!--Listed Chronologically in order, P!nk first signed with LaFace and Arista, LaFace folded into Arista, Arista becomes temporarily inactive and most artists including P!nk return to LaFace then handled by Zomba Group, later Jive Records until 2011, when it was converted into RCA Records--> }} | website = {{URL|www.pinkspage.com/us/home}} }} }} Si '''Alecia Beth Moore''' (8 Setyembre 1979), mas kilala bilang '''Pink''' (stylized bilang '''P!nk'''), ay isang Amerikanong mang-aawit, manunulat ng kanta at aktres. Siya ay orihinal na kasapi ng grupong babae na Choice. Nagsimula siyang solo sa kanyang 2000 single "[[There You Go]]" na kasama sa kanyang debut album, ''[[Can't Take Me Home]]''. Ito ay naging double platinum sa Estados Unidos. Siya ay nakipagcollaborate kina [[Lil' Kim]], [[Christina Aguilera]] at [[Mýa]] para sa cover ng "[[Lady Marmalade]]" para sa ''[[Moulin Rouge!]]'' soundtrack. Ang kanta ay nagbigay ng unang Grammy Award kay Pink at kanyang unang number one single sa [[Billboard Hot 100|''Billboard'' Hot 100]]. Ang kanyang 2001 album na ''[[Missundaztood]]'' ay naging matagumpay na nakapagbenta ng higit sa 12 milyong kopya. Ang mga single nitong "[[Get the Party Started]]", "[[Don't Let Me Get Me]]", at "[[Just Like a Pill]]", ay nagchart sa top ten sa US at sa UK ay number one. Inilabas ni Pink ang kanyang ikatlong album ''[[Try This]]'' noong 2003. Ang single nitong "[[Trouble (Pink song)|Trouble]]" ay nagbigay sa kanya ng unang solo Grammy Award para sa [[Grammy Award for Best Female Rock Vocal Performance|best female rock vocal performance]]. Ang kanyang ikaapat na album na ''[[I'm Not Dead]]'' ay inilabas noong 2006. Ang kanyang ikalimang album na ''[[Funhouse (Pink album)|Funhouse]]'' ay inilabas noong 2008 na naglalaman ng kanyang unang solo number one sa ''Billboard'' Hot 100 na "[[So What (Pink song)|So What]]". Ang album ay naging certified double platinum sa US. Ang kanyang compilation album ay inilabas noong 2010 na naglalaman ng dalawang nagchart na single na "[[Raise Your Glass]]" at "[[Fuckin' Perfect]]". Ang kanyang album na ''[[The Truth About Love (Pink album)|The Truth About Love]]'', ay inilabas noong 2012 at naging unang number one album niya sa US. Ang mga single na "[[Blow Me (One Last Kiss)]]", "[[Try (Pink song)|Try]]", at "[[Just Give Me a Reason]]", ay umabot sa top ten ng ''Billboard'' Hot 100. Ang kantang "Just Give Me a Reason" ang naging ikaapat na number one single. Ang ''The Truth About Love'' ang nangunang bumentang album ng 2013&nbsp;ng babaeng artist na may 886,000 na naibenta.<ref>http://www.billboard.com/articles/news/5819628/pnk-the-billboard-woman-of-the-year-qa</ref> Si Pink ay isa sa pinakamatagumapy artist ng kanyang henerasyon na nakapagbenta ng higit 110 milyong record sa buong mundo. Siya ay nagwagi ng tatlong Grammy Award, Brit Award, at anim na [[MTV Video Music Award]]. Siya ay may 19 top twenty hit sa ''Billboard'' Hot 100. ==Pilmograpiya== {| class="wikitable sortable" |- ! Year ! Title ! Role ! class="unsortable" | Notes |- | 2000 | ''Ski to the Max'' | Brena | |- | 2002 | ''[[Rollerball (2002 film)|Rollerball]]'' | Rock singer |Cameo |- | 2002 | ''[[Saturday Night Live]]'' | Herself (musical guest) | Episode: "[[Josh Hartnett]]/Pink" |- | 2003 | ''[[Saturday Night Live]]'' | Herself (musical guest) | Episode: "[[Al Sharpton]]/Pink" |- | 2003 | ''[[Punk'd]]'' | Herself | Episode: "1.7" |- | 2003 | ''[[Charlie's Angels: Full Throttle]]'' | Coal Bowl M.C. |Cameo |- | 2007 | ''[[Catacombs (2007 film)|Catacombs]]'' | Carolyn | |- | 2009 | ''[[SpongeBob SquarePants]]'' | Herself | Episode: "[[SpongeBob's Truth or Square]]" |- | 2010 | ''[[Get Him to the Greek]]'' | Herself | Cameo |- | 2011 | ''[[Happy Feet Two]]'' | [[Gloria (Happy Feet)|Gloria]] (voice) | |- | 2013 | ''[[Thanks for Sharing]]'' | Dede |credited as Alecia Moore |} ==Diskograpiya== {{Main|Pink discography}} * ''[[Can't Take Me Home]]'' (2000) * ''[[Missundaztood]]'' (2001) * ''[[Try This]]'' (2003) * ''[[I'm Not Dead]]'' (2006) * ''[[Funhouse (Pink album)|Funhouse]]'' (2008) * ''[[The Truth About Love (Pink album)|The Truth About Love]]'' (2012) ==Awards and nominations== {{main|List of awards and nominations received by Pink}} ==Mga Tour== * [[Party Tour (Pink)|Party Tour]] (2002) * [[Try This Tour]] (2004) * [[I'm Not Dead Tour]] (2006–07) * [[Funhouse Tour]] (2009) * [[The Funhouse Summer Carnival]] (2010) * [[The Truth About Love Tour]] (2013) ==sanggunian== {{reflist}} {{BD|1979||Pink}} [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Estados Unidos]] [[Kategorya:Mga kompositor mula sa Estados Unidos]] hkcp7yycz60yg7s6w1ows9y45i51jj4 1962406 1962405 2022-08-12T03:13:20Z JS10197 124107 Wastohan wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = P!nk | image = Pink 2019-07-27 Munich (cropped).jpg | caption = Pink nagtatanghal sa [[Olympiastadion (Munich)|Olympiastadion]], Munich, noong 2019 | birth_name = Alecia Beth Moore | birth_date = {{Birth date and age|1979|9|8}} | birth_place = [[Doylestown Township, Bucks County, Pennsylvania|Doylestown, Pennsylvania]], U.S. | occupation = {{flatlist| * Singer * songwriter * dancer * actress }} | years_active = 1995–kasalukuyan | spouse = {{marriage|[[Carey Hart]]|January 7, 2006}} | children = 2 | awards = | module = {{Infobox musical artist|embed=yes | genre = {{flatlist| * [[Pop music|Pop]] * [[pop rock]] * [[Contemporary R&B|R&B]] }} | background = solo_singer | instrument = {{flatlist| * Vocals }} | label = {{flatlist| * [[LaFace Records|LaFace]] * [[Arista Records|Arista]] * [[Jive Records|Jive]] * [[RCA Records|RCA]] * [[Legacy Recordings|Legacy]]<!--Listed Chronologically in order, P!nk first signed with LaFace and Arista, LaFace folded into Arista, Arista becomes temporarily inactive and most artists including P!nk return to LaFace then handled by Zomba Group, later Jive Records until 2011, when it was converted into RCA Records--> }} | website = {{URL|www.pinkspage.com/us/home}} }} }} Si '''Alecia Beth Moore''' (8 Setyembre 1979), mas kilala bilang '''Pink''' (stylized bilang '''P!nk'''), ay isang Amerikanong mang-aawit, manunulat ng kanta at aktres. Siya ay orihinal na kasapi ng grupong babae na Choice. Nagsimula siyang solo sa kanyang 2000 single "[[There You Go]]" na kasama sa kanyang debut album, ''[[Can't Take Me Home]]''. Ito ay naging double platinum sa Estados Unidos. Siya ay nakipagcollaborate kina [[Lil' Kim]], [[Christina Aguilera]] at [[Mýa]] para sa cover ng "[[Lady Marmalade]]" para sa ''[[Moulin Rouge!]]'' soundtrack. Ang kanta ay nagbigay ng unang Grammy Award kay Pink at kanyang unang number one single sa [[Billboard Hot 100|''Billboard'' Hot 100]]. Ang kanyang 2001 album na ''[[Missundaztood]]'' ay naging matagumpay na nakapagbenta ng higit sa 12 milyong kopya. Ang mga single nitong "[[Get the Party Started]]", "[[Don't Let Me Get Me]]", at "[[Just Like a Pill]]", ay nagchart sa top ten sa US at sa UK ay number one. Inilabas ni Pink ang kanyang ikatlong album ''[[Try This]]'' noong 2003. Ang single nitong "[[Trouble (Pink song)|Trouble]]" ay nagbigay sa kanya ng unang solo Grammy Award para sa [[Grammy Award for Best Female Rock Vocal Performance|best female rock vocal performance]]. Ang kanyang ikaapat na album na ''[[I'm Not Dead]]'' ay inilabas noong 2006. Ang kanyang ikalimang album na ''[[Funhouse (Pink album)|Funhouse]]'' ay inilabas noong 2008 na naglalaman ng kanyang unang solo number one sa ''Billboard'' Hot 100 na "[[So What (Pink song)|So What]]". Ang album ay naging certified double platinum sa US. Ang kanyang compilation album ay inilabas noong 2010 na naglalaman ng dalawang nagchart na single na "[[Raise Your Glass]]" at "[[Fuckin' Perfect]]". Ang kanyang album na ''[[The Truth About Love (Pink album)|The Truth About Love]]'', ay inilabas noong 2012 at naging unang number one album niya sa US. Ang mga single na "[[Blow Me (One Last Kiss)]]", "[[Try (Pink song)|Try]]", at "[[Just Give Me a Reason]]", ay umabot sa top ten ng ''Billboard'' Hot 100. Ang kantang "Just Give Me a Reason" ang naging ikaapat na number one single. Ang ''The Truth About Love'' ang nangunang bumentang album ng 2013&nbsp;ng babaeng artist na may 886,000 na naibenta.<ref>http://www.billboard.com/articles/news/5819628/pnk-the-billboard-woman-of-the-year-qa</ref> Si Pink ay isa sa pinakamatagumapy artist ng kanyang henerasyon na nakapagbenta ng higit 110 milyong record sa buong mundo. Siya ay nagwagi ng tatlong Grammy Award, Brit Award, at anim na [[MTV Video Music Award]]. Siya ay may 19 top twenty hit sa ''Billboard'' Hot 100. ==Pilmograpiya== {| class="wikitable sortable" |- ! Year ! Title ! Role ! class="unsortable" | Notes |- | 2000 | ''Ski to the Max'' | Brena | |- | 2002 | ''[[Rollerball (2002 film)|Rollerball]]'' | Rock singer |Cameo |- | 2002 | ''[[Saturday Night Live]]'' | Herself (musical guest) | Episode: "[[Josh Hartnett]]/Pink" |- | 2003 | ''[[Saturday Night Live]]'' | Herself (musical guest) | Episode: "[[Al Sharpton]]/Pink" |- | 2003 | ''[[Punk'd]]'' | Herself | Episode: "1.7" |- | 2003 | ''[[Charlie's Angels: Full Throttle]]'' | Coal Bowl M.C. |Cameo |- | 2007 | ''[[Catacombs (2007 film)|Catacombs]]'' | Carolyn | |- | 2009 | ''[[SpongeBob SquarePants]]'' | Herself | Episode: "[[SpongeBob's Truth or Square]]" |- | 2010 | ''[[Get Him to the Greek]]'' | Herself | Cameo |- | 2011 | ''[[Happy Feet Two]]'' | [[Gloria (Happy Feet)|Gloria]] (voice) | |- | 2013 | ''[[Thanks for Sharing]]'' | Dede |credited as Alecia Moore |} ==Diskograpiya== {{Main|Pink discography}} * ''[[Can't Take Me Home]]'' (2000) * ''[[Missundaztood]]'' (2001) * ''[[Try This]]'' (2003) * ''[[I'm Not Dead]]'' (2006) * ''[[Funhouse (Pink album)|Funhouse]]'' (2008) * ''[[The Truth About Love (Pink album)|The Truth About Love]]'' (2012) ==Awards and nominations== {{main|List of awards and nominations received by Pink}} ==Mga Tour== * [[Party Tour (Pink)|Party Tour]] (2002) * [[Try This Tour]] (2004) * [[I'm Not Dead Tour]] (2006–07) * [[Funhouse Tour]] (2009) * [[The Funhouse Summer Carnival]] (2010) * [[The Truth About Love Tour]] (2013) ==sanggunian== {{reflist}} {{BD|1979||Pink}} [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Estados Unidos]] [[Kategorya:Mga kompositor mula sa Estados Unidos]] p5o6tvn000zdyehnpnl610sd9z3w30h 1962407 1962406 2022-08-12T03:15:39Z JS10197 124107 Revised article wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = P!nk | image = Pink 2019-07-27 Munich (cropped).jpg | caption = Pink nagtatanghal sa [[Olympiastadion (Munich)|Olympiastadion]], Munich, noong 2019 | birth_name = Alecia Beth Moore | birth_date = {{Birth date and age|1979|9|8}} | birth_place = [[Abington Township, Montgomery County, Pennsylvania|Abington Township, Montgomery County]], [[Pennsylvania]], US | occupation = {{flatlist| * Singer * songwriter * dancer * actress }} | years_active = 1995–kasalukuyan | spouse = {{marriage|[[Carey Hart]]|January 7, 2006}} | children = 2 | awards = [[List of awards and nominations received by Pink|Full list]] | module = {{Infobox musical artist|embed=yes | genre = {{flatlist| * [[Pop music|Pop]] * [[pop rock]] * [[Contemporary R&B|R&B]] }} | background = solo_singer | instrument = {{flatlist| * Vocals }} | label = {{flatlist| * [[LaFace Records|LaFace]] * [[Arista Records|Arista]] * [[Jive Records|Jive]] * [[RCA Records|RCA]] * [[Legacy Recordings|Legacy]]<!--Listed Chronologically in order, P!nk first signed with LaFace and Arista, LaFace folded into Arista, Arista becomes temporarily inactive and most artists including P!nk return to LaFace then handled by Zomba Group, later Jive Records until 2011, when it was converted into RCA Records--> }} | website = {{URL|www.pinkspage.com/us/home}} }} }} Si '''Alecia Beth Moore''' (8 Setyembre 1979), mas kilala bilang '''Pink''' (stylized bilang '''P!nk'''), ay isang Amerikanong mang-aawit, manunulat ng kanta at aktres. Siya ay orihinal na kasapi ng grupong babae na Choice. Nagsimula siyang solo sa kanyang 2000 single "[[There You Go]]" na kasama sa kanyang debut album, ''[[Can't Take Me Home]]''. Ito ay naging double platinum sa Estados Unidos. Siya ay nakipagcollaborate kina [[Lil' Kim]], [[Christina Aguilera]] at [[Mýa]] para sa cover ng "[[Lady Marmalade]]" para sa ''[[Moulin Rouge!]]'' soundtrack. Ang kanta ay nagbigay ng unang Grammy Award kay Pink at kanyang unang number one single sa [[Billboard Hot 100|''Billboard'' Hot 100]]. Ang kanyang 2001 album na ''[[Missundaztood]]'' ay naging matagumpay na nakapagbenta ng higit sa 12 milyong kopya. Ang mga single nitong "[[Get the Party Started]]", "[[Don't Let Me Get Me]]", at "[[Just Like a Pill]]", ay nagchart sa top ten sa US at sa UK ay number one. Inilabas ni Pink ang kanyang ikatlong album ''[[Try This]]'' noong 2003. Ang single nitong "[[Trouble (Pink song)|Trouble]]" ay nagbigay sa kanya ng unang solo Grammy Award para sa [[Grammy Award for Best Female Rock Vocal Performance|best female rock vocal performance]]. Ang kanyang ikaapat na album na ''[[I'm Not Dead]]'' ay inilabas noong 2006. Ang kanyang ikalimang album na ''[[Funhouse (Pink album)|Funhouse]]'' ay inilabas noong 2008 na naglalaman ng kanyang unang solo number one sa ''Billboard'' Hot 100 na "[[So What (Pink song)|So What]]". Ang album ay naging certified double platinum sa US. Ang kanyang compilation album ay inilabas noong 2010 na naglalaman ng dalawang nagchart na single na "[[Raise Your Glass]]" at "[[Fuckin' Perfect]]". Ang kanyang album na ''[[The Truth About Love (Pink album)|The Truth About Love]]'', ay inilabas noong 2012 at naging unang number one album niya sa US. Ang mga single na "[[Blow Me (One Last Kiss)]]", "[[Try (Pink song)|Try]]", at "[[Just Give Me a Reason]]", ay umabot sa top ten ng ''Billboard'' Hot 100. Ang kantang "Just Give Me a Reason" ang naging ikaapat na number one single. Ang ''The Truth About Love'' ang nangunang bumentang album ng 2013&nbsp;ng babaeng artist na may 886,000 na naibenta.<ref>http://www.billboard.com/articles/news/5819628/pnk-the-billboard-woman-of-the-year-qa</ref> Si Pink ay isa sa pinakamatagumapy artist ng kanyang henerasyon na nakapagbenta ng higit 110 milyong record sa buong mundo. Siya ay nagwagi ng tatlong Grammy Award, Brit Award, at anim na [[MTV Video Music Award]]. Siya ay may 19 top twenty hit sa ''Billboard'' Hot 100. ==Pilmograpiya== {| class="wikitable sortable" |- ! Year ! Title ! Role ! class="unsortable" | Notes |- | 2000 | ''Ski to the Max'' | Brena | |- | 2002 | ''[[Rollerball (2002 film)|Rollerball]]'' | Rock singer |Cameo |- | 2002 | ''[[Saturday Night Live]]'' | Herself (musical guest) | Episode: "[[Josh Hartnett]]/Pink" |- | 2003 | ''[[Saturday Night Live]]'' | Herself (musical guest) | Episode: "[[Al Sharpton]]/Pink" |- | 2003 | ''[[Punk'd]]'' | Herself | Episode: "1.7" |- | 2003 | ''[[Charlie's Angels: Full Throttle]]'' | Coal Bowl M.C. |Cameo |- | 2007 | ''[[Catacombs (2007 film)|Catacombs]]'' | Carolyn | |- | 2009 | ''[[SpongeBob SquarePants]]'' | Herself | Episode: "[[SpongeBob's Truth or Square]]" |- | 2010 | ''[[Get Him to the Greek]]'' | Herself | Cameo |- | 2011 | ''[[Happy Feet Two]]'' | [[Gloria (Happy Feet)|Gloria]] (voice) | |- | 2013 | ''[[Thanks for Sharing]]'' | Dede |credited as Alecia Moore |} ==Diskograpiya== {{Main|Pink discography}} * ''[[Can't Take Me Home]]'' (2000) * ''[[Missundaztood]]'' (2001) * ''[[Try This]]'' (2003) * ''[[I'm Not Dead]]'' (2006) * ''[[Funhouse (Pink album)|Funhouse]]'' (2008) * ''[[The Truth About Love (Pink album)|The Truth About Love]]'' (2012) ==Awards and nominations== {{main|List of awards and nominations received by Pink}} ==Mga Tour== * [[Party Tour (Pink)|Party Tour]] (2002) * [[Try This Tour]] (2004) * [[I'm Not Dead Tour]] (2006–07) * [[Funhouse Tour]] (2009) * [[The Funhouse Summer Carnival]] (2010) * [[The Truth About Love Tour]] (2013) ==sanggunian== {{reflist}} {{BD|1979||Pink}} [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Estados Unidos]] [[Kategorya:Mga kompositor mula sa Estados Unidos]] oh6zafu4s03hrhprij55q1y9c1h6lz5 1962408 1962407 2022-08-12T03:16:12Z JS10197 124107 Konting pagbabago wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = P!nk | image = Pink 2019-07-27 Munich (cropped).jpg | caption = Pink nagtatanghal sa [[Olympiastadion (Munich)|Olympiastadion]], Munich, noong 2019 | birth_name = Alecia Beth Moore | birth_date = {{Birth date and age|1979|9|8}} | birth_place = [[Abington Township, Montgomery County, Pennsylvania|Abington Township, Montgomery County]], [[Pennsylvania]], US | occupation = {{flatlist| * Singer * songwriter * dancer * actress }} | years_active = 1995–kasalukuyan | spouse = {{marriage|[[Carey Hart]]|January 7, 2006}} | children = 2 | awards = | module = {{Infobox musical artist|embed=yes | genre = {{flatlist| * [[Pop music|Pop]] * [[pop rock]] * [[Contemporary R&B|R&B]] }} | background = solo_singer | instrument = {{flatlist| * Vocals }} | label = {{flatlist| * [[LaFace Records|LaFace]] * [[Arista Records|Arista]] * [[Jive Records|Jive]] * [[RCA Records|RCA]] * [[Legacy Recordings|Legacy]]<!--Listed Chronologically in order, P!nk first signed with LaFace and Arista, LaFace folded into Arista, Arista becomes temporarily inactive and most artists including P!nk return to LaFace then handled by Zomba Group, later Jive Records until 2011, when it was converted into RCA Records--> }} | website = {{URL|www.pinkspage.com/us/home}} }} }} Si '''Alecia Beth Moore''' (8 Setyembre 1979), mas kilala bilang '''Pink''' (stylized bilang '''P!nk'''), ay isang Amerikanong mang-aawit, manunulat ng kanta at aktres. Siya ay orihinal na kasapi ng grupong babae na Choice. Nagsimula siyang solo sa kanyang 2000 single "[[There You Go]]" na kasama sa kanyang debut album, ''[[Can't Take Me Home]]''. Ito ay naging double platinum sa Estados Unidos. Siya ay nakipagcollaborate kina [[Lil' Kim]], [[Christina Aguilera]] at [[Mýa]] para sa cover ng "[[Lady Marmalade]]" para sa ''[[Moulin Rouge!]]'' soundtrack. Ang kanta ay nagbigay ng unang Grammy Award kay Pink at kanyang unang number one single sa [[Billboard Hot 100|''Billboard'' Hot 100]]. Ang kanyang 2001 album na ''[[Missundaztood]]'' ay naging matagumpay na nakapagbenta ng higit sa 12 milyong kopya. Ang mga single nitong "[[Get the Party Started]]", "[[Don't Let Me Get Me]]", at "[[Just Like a Pill]]", ay nagchart sa top ten sa US at sa UK ay number one. Inilabas ni Pink ang kanyang ikatlong album ''[[Try This]]'' noong 2003. Ang single nitong "[[Trouble (Pink song)|Trouble]]" ay nagbigay sa kanya ng unang solo Grammy Award para sa [[Grammy Award for Best Female Rock Vocal Performance|best female rock vocal performance]]. Ang kanyang ikaapat na album na ''[[I'm Not Dead]]'' ay inilabas noong 2006. Ang kanyang ikalimang album na ''[[Funhouse (Pink album)|Funhouse]]'' ay inilabas noong 2008 na naglalaman ng kanyang unang solo number one sa ''Billboard'' Hot 100 na "[[So What (Pink song)|So What]]". Ang album ay naging certified double platinum sa US. Ang kanyang compilation album ay inilabas noong 2010 na naglalaman ng dalawang nagchart na single na "[[Raise Your Glass]]" at "[[Fuckin' Perfect]]". Ang kanyang album na ''[[The Truth About Love (Pink album)|The Truth About Love]]'', ay inilabas noong 2012 at naging unang number one album niya sa US. Ang mga single na "[[Blow Me (One Last Kiss)]]", "[[Try (Pink song)|Try]]", at "[[Just Give Me a Reason]]", ay umabot sa top ten ng ''Billboard'' Hot 100. Ang kantang "Just Give Me a Reason" ang naging ikaapat na number one single. Ang ''The Truth About Love'' ang nangunang bumentang album ng 2013&nbsp;ng babaeng artist na may 886,000 na naibenta.<ref>http://www.billboard.com/articles/news/5819628/pnk-the-billboard-woman-of-the-year-qa</ref> Si Pink ay isa sa pinakamatagumapy artist ng kanyang henerasyon na nakapagbenta ng higit 110 milyong record sa buong mundo. Siya ay nagwagi ng tatlong Grammy Award, Brit Award, at anim na [[MTV Video Music Award]]. Siya ay may 19 top twenty hit sa ''Billboard'' Hot 100. ==Pilmograpiya== {| class="wikitable sortable" |- ! Year ! Title ! Role ! class="unsortable" | Notes |- | 2000 | ''Ski to the Max'' | Brena | |- | 2002 | ''[[Rollerball (2002 film)|Rollerball]]'' | Rock singer |Cameo |- | 2002 | ''[[Saturday Night Live]]'' | Herself (musical guest) | Episode: "[[Josh Hartnett]]/Pink" |- | 2003 | ''[[Saturday Night Live]]'' | Herself (musical guest) | Episode: "[[Al Sharpton]]/Pink" |- | 2003 | ''[[Punk'd]]'' | Herself | Episode: "1.7" |- | 2003 | ''[[Charlie's Angels: Full Throttle]]'' | Coal Bowl M.C. |Cameo |- | 2007 | ''[[Catacombs (2007 film)|Catacombs]]'' | Carolyn | |- | 2009 | ''[[SpongeBob SquarePants]]'' | Herself | Episode: "[[SpongeBob's Truth or Square]]" |- | 2010 | ''[[Get Him to the Greek]]'' | Herself | Cameo |- | 2011 | ''[[Happy Feet Two]]'' | [[Gloria (Happy Feet)|Gloria]] (voice) | |- | 2013 | ''[[Thanks for Sharing]]'' | Dede |credited as Alecia Moore |} ==Diskograpiya== {{Main|Pink discography}} * ''[[Can't Take Me Home]]'' (2000) * ''[[Missundaztood]]'' (2001) * ''[[Try This]]'' (2003) * ''[[I'm Not Dead]]'' (2006) * ''[[Funhouse (Pink album)|Funhouse]]'' (2008) * ''[[The Truth About Love (Pink album)|The Truth About Love]]'' (2012) ==Awards and nominations== {{main|List of awards and nominations received by Pink}} ==Mga Tour== * [[Party Tour (Pink)|Party Tour]] (2002) * [[Try This Tour]] (2004) * [[I'm Not Dead Tour]] (2006–07) * [[Funhouse Tour]] (2009) * [[The Funhouse Summer Carnival]] (2010) * [[The Truth About Love Tour]] (2013) ==sanggunian== {{reflist}} {{BD|1979||Pink}} [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Estados Unidos]] [[Kategorya:Mga kompositor mula sa Estados Unidos]] aedznyvvrmg24i05l38t8z9a1xk22pc Agoho 0 229729 1962421 1943726 2022-08-12T05:04:29Z 175.176.58.251 Lugar wikitext text/x-wiki {{Distinguish|Aguha|Aguhon|Aguhilya}} {{taxobox |image = Casuarina equesitifolia tree.jpg |image_caption = ''C. equisetifolia'' subsp. ''incana'' |regnum = [[Plant]]ae |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Fagales]] |familia = [[Casuarinaceae]] |genus = ''[[Casuarina]]'' |species = '''''C. equisetifolia''''' |binomial = ''Casuarina equisetifolia'' |binomial_authority = [[Carl Linnaeus|L.]] |subdivision_ranks = [[Subspecies]] |subdivision = ''C. e.'' subsp. ''equisetifolia''<br> ''C. e.'' subsp. ''incana'' |}} [[File:Casuarina equisetifolia MHNT.BOT.2016.24.39.jpg|thumb|''Casuarina equisetifolia”]] Ang '''Agoho''', na tinatawag ring '''Aguho''', '''Aroo''' o '''Agoo''' (pangalang pang-agham: '''''Casuarina equisetifolia'''''<ref>{{cite encyclopedia| title = Aguho | encyclopedia = [[UP Diksyonaryong Filipino]] | date = 2001 }}</ref>; [[wikang Ingles|Ingles]]: ''whistling pine'', ''beach she-oak'') ay isang puno sa saring ''[[Casuarina]]'', at isa sa mga punong likas na natatagpuan sa [[Pilipinas]]. Kahawig ito ng punong [[pino]] (''pine tree'').<ref name=JETE>{{cite-JETE|Aguho}}, pahina 19.</ref> Natatagpuan ito mula sa sto tomas batangas at [[Vietnam]] at sa kabuuan ng [[Malesia]] pasilangan tungong [[French Polynesia]], [[New Caledonia]], at [[Vanuatu]], saka patimog tungong [[Australia]].<ref name=ftoa>{{cite book|last=Boland|first=D. J.|first2=M. I. H.|last2=Brooker|first3=G. M.|last3=Chippendale|first4=M. W.|last4=McDonald|title=Forest trees of Australia|year=2006|publisher=CSIRO Publishing|location=Collingwood, Vic.|isbn=0-643-06969-0|url=http://books.google.com.au/books?id=q2v3kb9tFsYC&lpg=PP1&dq=ISBN%200643069690&pg=PA82#v=onepage&q&f=false|edition=5th ed.|page=82}}</ref> Natatagpuan rin ito sa [[Madagascar]], ngunit hindi matukoy kung sadyang kasama ito sa sadyang katatagpuan ng espesyeng ito.<ref name=foa>{{cite web|title=Casuarina equisetifolia L., Amoen. Acad. 143 (1759)|url=http://www.anbg.gov.au/abrs/online-resources/flora/stddisplay.xsql?pnid=38586|work=Australian Biological Resources Study|publisher=Australian National Botanic Gardens|accessdate=23 April 2011|archive-date=6 Oktubre 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006095009/http://www.anbg.gov.au/abrs/online-resources/flora/stddisplay.xsql?pnid=38586|url-status=dead}}</ref><ref>http://www.worldagroforestrycentre.org/sea/Products/AFDbases/AF/asp/SpeciesInfo.asp?SpID=477</ref> Nadala na rin ang espesyeng ito sa Timog Estados Unidos at Kanlurang Africa.<ref>{{cite web|title=Plant for the Planet: Billion Tree Campaign|url=http://www.unep.org/pdf/BTC_Booklet.pdf|work=United Nations Environment Programme|accessdate=23 April 2011|archive-date=25 Hulyo 2010|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20100725220445/http://www.unep.org/pdf/BTC_Booklet.pdf|url-status=dead}}</ref> Tinuturing itong isang espesyeng mananalakay sa [[Florida]].<ref>{{cite web|title=Biological control of Australian native Casuarina species in the USA|url=http://www.csiro.au/science/ps334.html|work=Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation|accessdate=16 September 2010|date=16 May 2007|archive-date=5 June 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110605113952/http://www.csiro.au/science/ps334.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web | last = Masterson | first = J | title = Casuarina equisetifolia (Australian Pine) | location = Fort Pierce | publisher = Smithsonian Marine Station | url = http://www.sms.si.edu/irlspec/Casuarina_equisetifolia.htm | accessdate = 5 May 2009}}</ref> Sa punong ito halaw ang pangalan ng bayan ng [[Agoo]] sa [[La Union]].<ref>{{Cite web |url=http://www.agoolaunion.gov.ph/index.php?option=com_content&view=article&id=59&Itemid=87 |title=General Information<!-- Bot generated title --> |access-date=2014-04-28 |archive-date=2012-10-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121011212014/http://www.agoolaunion.gov.ph/index.php?option=com_content&view=article&id=59&Itemid=87 |url-status=dead }}</ref> ==Tingnan din== * [[Agoo]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Commonscat|Casuarina equisetifolia|Agoho}} {{stub|Halaman}} [[Kategorya:Angiosperms]] [[Kategorya:Punungkahoy]] d6nvl3mreogy1s69hiwu8v4mbalmqed Usapan:Moldavia 1 239400 1962337 1466988 2022-08-11T19:59:32Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Usapan:Moldabya]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Usapan:Moldabya]] 6whu6xj35j3iwq80999vqj7vtin2i8i Michelle Vito 0 243607 1962268 1958776 2022-08-11T15:36:52Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Michelle Vito | image = | caption = | birth_name = Michelle Marie Reyes Vito | birth_date = {{birth date and age|mf=yes|1997|10|04}} | birth_place = [[Singapore]] | other_names = Michelle, Mich | occupation = Actress, Model | agent = Star Magic (2010–present) Dreamscape\RSB Entertainment (2012-present) | years_active = 2010–present | partner = [[Enzo Pineda]] | website = }} '''Michelle Marie Reyes Vito'''(born October 4, 1997), better known as '''Michelle Vito''' is a Filipino-Spanish actress and model. She is popularly known for appearing in ABS-CBN shows, Aryana as Megan Mendez and Bagong Umaga as Angge. She was a part of Star Magic Circle 2013.<ref>{{Cite web |title=Meet Star Magic Circle 2013 |url=https://www.pep.ph/guide/tv/11615/meet-star-magic-circle-2013 |access-date=2022-05-03 |website=PEP.ph |language=en}}</ref> ==Pilmograpiya== === Telebisyon === {| class="wikitable" style="font-size:100%" |'''Taon''' |'''Pamagat''' |'''Ginampanan''' |'''Himpilan''' |- | 2020 | ''[[Bagong Umaga]]'' | Agnes "Angge" delos Santos/Silang | [[A2Z (tsanel pantelebisyon)|A2Z]] |- | 2019 | ''[[Nang Ngumiti ang Langit]]'' | Anna | rowspan="18" |[[ABS-CBN]] |- | 2018 | ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Hapagkainan]]'' | Nina Labos |- | 2017 | ''[[La Luna Sangre]]'' | Joey Angela Martinez |- | rowspan="2" |2016 || ''Ang Probinsyano'' | Janice Vergel |- | ''The Greatest Love'' | Amanda Alegre |- | rowspan="5" | 2015 || ''Someone To Watch Over Me'' || |- | ''Ipaglaban Mo: Pinaasa Mo Ako'' || Cherry |- | ''[[Luv U]]'' || Viv Samonte |- | ''Ipaglaban Mo: Para Sa Mga Anak Ko'' || Donna |- | ''Maalaala Mo Kaya: Mangga at Bagoong'' || batang Febie at Eunice |- | rowspan="3" | 2014 || ''Dream Dad'' || Señorita Glenda |- | ''Sana Bukas pa ang Kahapon'' || Violet Buenavista |- | ''Ipaglaban Mo: Hindo ko Sinasadya, Yaya'' || Micmic |- | rowspan="3" | 2013 || ''[[Wansapanataym|Wansapanataym Presents: Moomoo knows Best]]'' || Joy |- | ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Make Up]]'' || Annable |- | ''Wansapanataym Presents: Eye Naku'' || Jean |- | 2013–kasalukuyan || ''[[ASAP]]'' || Kanyang sarili |- | 2012–2013 || ''[[Aryana]]'' || Megan Mendez |- | 2011 || ''[[Nita Negrita]]'' || Peachy || [[GMA Network]] |- | 2010 || ''First Time'' || || [[GMA Network]] |- | 2009 || ''Stairway to Heaven'' || || [[GMA Network]] |} ===Pelikula=== {| class="wikitable" style="font-size:100%" |'''Taon''' |'''Pamagat''' |'''Ginampanan''' |'''Producction Company''' |- | 2013 || ''[/wiki//wiki/Pagpag:_Siyam_na_Buhay?iorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org%3BAfqLCpP0VADo5gZU Pagpag: Siyam na Buhay]'' || Hannah † || Regal Films, [/wiki//wiki/Star_Cinema?iorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org%3BAfqLCpP0VADo5gZU Star Cinema] |- | 2015 || ''#Walang Forever'' || Cameo role || |- | 2017 || ''The Debutantes'' || Candes † || Regal Films |- |2019 |''Santigwar'' |Lea |Reality Entertainment, Horseshoe Studios |} ==Sanggunian== [/wiki//wiki//wiki//wiki/Kategorya:Ipinanganak_noong_1997%3Fiorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org;AfqLCpP0VADo5gZU&iorg_annotation=l?iorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org%3BAfqLCpP0VADo5gZU /wiki//wiki/Kategorya:Ipinanganak noong 1997?iorg domain internal=tl.m.wikipedia.org;AfqLCpP0VADo5gZU&iorg annotation=l] [/wiki//wiki//wiki//wiki/Kategorya:Mga_personalidad_sa_telebisyon%3Fiorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org;AfqLCpP0VADo5gZU&iorg_annotation=l?iorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org%3BAfqLCpP0VADo5gZU /wiki//wiki/Kategorya:Mga personalidad sa telebisyon?iorg domain internal=tl.m.wikipedia.org;AfqLCpP0VADo5gZU&iorg annotation=l] [/wiki//wiki//wiki//wiki/Kategorya:Mga_artista_mula_sa_Pilipinas%3Fiorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org;AfqLCpP0VADo5gZU&iorg_annotation=l?iorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org%3BAfqLCpP0VADo5gZU /wiki//wiki/Kategorya:Mga artista mula sa Pilipinas?iorg domain internal=tl.m.wikipedia.org;AfqLCpP0VADo5gZU&iorg annotation=l] ndc01aeklygy08mg9frwt0kbhhnszu4 1962269 1962268 2022-08-11T15:37:47Z Ivan P. Clarin 84769 /* Telebisyon */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Michelle Vito | image = | caption = | birth_name = Michelle Marie Reyes Vito | birth_date = {{birth date and age|mf=yes|1997|10|04}} | birth_place = [[Singapore]] | other_names = Michelle, Mich | occupation = Actress, Model | agent = Star Magic (2010–present) Dreamscape\RSB Entertainment (2012-present) | years_active = 2010–present | partner = [[Enzo Pineda]] | website = }} '''Michelle Marie Reyes Vito'''(born October 4, 1997), better known as '''Michelle Vito''' is a Filipino-Spanish actress and model. She is popularly known for appearing in ABS-CBN shows, Aryana as Megan Mendez and Bagong Umaga as Angge. She was a part of Star Magic Circle 2013.<ref>{{Cite web |title=Meet Star Magic Circle 2013 |url=https://www.pep.ph/guide/tv/11615/meet-star-magic-circle-2013 |access-date=2022-05-03 |website=PEP.ph |language=en}}</ref> ==Pilmograpiya== === Telebisyon === {| class="wikitable" style="font-size:100%" |'''Taon''' |'''Pamagat''' |'''Ginampanan''' |'''Himpilan''' |- | 2020 | ''[[Bagong Umaga]]'' | Agnes "Angge" delos Santos/Silang | [[A2Z (tsanel pantelebisyon)|A2Z]] |- | 2019 | ''[[Nang Ngumiti ang Langit]]'' | Anna | rowspan="18" |[[ABS-CBN]] |- | 2018 | ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Hapagkainan]]'' | Nina Labos |- | 2017 | ''[[La Luna Sangre]]'' | Joey Angela Martinez |- | rowspan="2" |2016 || ''Ang Probinsyano'' | Janice Vergel |- | ''The Greatest Love'' | Amanda Alegre |- | rowspan="5" | 2015 || ''Someone To Watch Over Me'' || |- | ''Ipaglaban Mo: Pinaasa Mo Ako'' || Cherry |- | ''[[Luv U]]'' || Viv Samonte |- | ''Ipaglaban Mo: Para Sa Mga Anak Ko'' || Donna |- | ''Maalaala Mo Kaya: Mangga at Bagoong'' || batang Febie at Eunice |- | rowspan="3" | 2014 || ''Dream Dad'' || Señorita Glenda |- | ''Sana Bukas pa ang Kahapon'' || Violet Buenavista |- | ''Ipaglaban Mo: Hindo ko Sinasadya, Yaya'' || Micmic |- | rowspan="3" | 2013 || ''[[Wansapanataym|Wansapanataym Presents: Moomoo knows Best]]'' || Joy |- | ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Make Up]]'' || Annable |- | ''Wansapanataym Presents: Eye Naku'' || Jean |- | 2013–kasalukuyan || ''[[ASAP]]'' || Kanyang sarili |- | 2012–2013 || ''[[Aryana]]'' || Megan Mendez |- | 2011 || ''[[Nita Negrita]]'' || Peachy || rowspan="3"| [[GMA Network]] |- | 2010 || ''First Time'' || || |- | 2009 || ''Stairway to Heaven'' || || |} ===Pelikula=== {| class="wikitable" style="font-size:100%" |'''Taon''' |'''Pamagat''' |'''Ginampanan''' |'''Producction Company''' |- | 2013 || ''[/wiki//wiki/Pagpag:_Siyam_na_Buhay?iorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org%3BAfqLCpP0VADo5gZU Pagpag: Siyam na Buhay]'' || Hannah † || Regal Films, [/wiki//wiki/Star_Cinema?iorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org%3BAfqLCpP0VADo5gZU Star Cinema] |- | 2015 || ''#Walang Forever'' || Cameo role || |- | 2017 || ''The Debutantes'' || Candes † || Regal Films |- |2019 |''Santigwar'' |Lea |Reality Entertainment, Horseshoe Studios |} ==Sanggunian== [/wiki//wiki//wiki//wiki/Kategorya:Ipinanganak_noong_1997%3Fiorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org;AfqLCpP0VADo5gZU&iorg_annotation=l?iorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org%3BAfqLCpP0VADo5gZU /wiki//wiki/Kategorya:Ipinanganak noong 1997?iorg domain internal=tl.m.wikipedia.org;AfqLCpP0VADo5gZU&iorg annotation=l] [/wiki//wiki//wiki//wiki/Kategorya:Mga_personalidad_sa_telebisyon%3Fiorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org;AfqLCpP0VADo5gZU&iorg_annotation=l?iorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org%3BAfqLCpP0VADo5gZU /wiki//wiki/Kategorya:Mga personalidad sa telebisyon?iorg domain internal=tl.m.wikipedia.org;AfqLCpP0VADo5gZU&iorg annotation=l] [/wiki//wiki//wiki//wiki/Kategorya:Mga_artista_mula_sa_Pilipinas%3Fiorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org;AfqLCpP0VADo5gZU&iorg_annotation=l?iorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org%3BAfqLCpP0VADo5gZU /wiki//wiki/Kategorya:Mga artista mula sa Pilipinas?iorg domain internal=tl.m.wikipedia.org;AfqLCpP0VADo5gZU&iorg annotation=l] 15fjd3hhhjnw3n170m2lmoaxpdxkt78 1962270 1962269 2022-08-11T15:37:58Z Ivan P. Clarin 84769 /* Telebisyon */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Michelle Vito | image = | caption = | birth_name = Michelle Marie Reyes Vito | birth_date = {{birth date and age|mf=yes|1997|10|04}} | birth_place = [[Singapore]] | other_names = Michelle, Mich | occupation = Actress, Model | agent = Star Magic (2010–present) Dreamscape\RSB Entertainment (2012-present) | years_active = 2010–present | partner = [[Enzo Pineda]] | website = }} '''Michelle Marie Reyes Vito'''(born October 4, 1997), better known as '''Michelle Vito''' is a Filipino-Spanish actress and model. She is popularly known for appearing in ABS-CBN shows, Aryana as Megan Mendez and Bagong Umaga as Angge. She was a part of Star Magic Circle 2013.<ref>{{Cite web |title=Meet Star Magic Circle 2013 |url=https://www.pep.ph/guide/tv/11615/meet-star-magic-circle-2013 |access-date=2022-05-03 |website=PEP.ph |language=en}}</ref> ==Pilmograpiya== === Telebisyon === {| class="wikitable" style="font-size:100%" |'''Taon''' |'''Pamagat''' |'''Ginampanan''' |'''Himpilan''' |- | 2020 | ''[[Bagong Umaga]]'' | Agnes "Angge" delos Santos/Silang | [[A2Z (tsanel pantelebisyon)|A2Z]] |- | 2019 | ''[[Nang Ngumiti ang Langit]]'' | Anna | rowspan="18" |[[ABS-CBN]] |- | 2018 | ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Hapagkainan]]'' | Nina Labos |- | 2017 | ''[[La Luna Sangre]]'' | Joey Angela Martinez |- | rowspan="2" |2016 || ''Ang Probinsyano'' | Janice Vergel |- | ''The Greatest Love'' | Amanda Alegre |- | rowspan="5" | 2015 || ''Someone To Watch Over Me'' || |- | ''Ipaglaban Mo: Pinaasa Mo Ako'' || Cherry |- | ''[[Luv U]]'' || Viv Samonte |- | ''Ipaglaban Mo: Para Sa Mga Anak Ko'' || Donna |- | ''Maalaala Mo Kaya: Mangga at Bagoong'' || batang Febie at Eunice |- | rowspan="3" | 2014 || ''Dream Dad'' || Señorita Glenda |- | ''Sana Bukas pa ang Kahapon'' || Violet Buenavista |- | ''Ipaglaban Mo: Hindo ko Sinasadya, Yaya'' || Micmic |- | rowspan="3" | 2013 || ''[[Wansapanataym|Wansapanataym Presents: Moomoo knows Best]]'' || Joy |- | ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Make Up]]'' || Annable |- | ''Wansapanataym Presents: Eye Naku'' || Jean |- | 2013–kasalukuyan || ''[[ASAP]]'' || Kanyang sarili |- | 2012–2013 || ''[[Aryana]]'' || Megan Mendez |- | 2011 || ''[[Nita Negrita]]'' || Peachy || rowspan="3"| [[GMA Network]] |- | 2010 || ''First Time'' || |- | 2009 || ''Stairway to Heaven'' || |} ===Pelikula=== {| class="wikitable" style="font-size:100%" |'''Taon''' |'''Pamagat''' |'''Ginampanan''' |'''Producction Company''' |- | 2013 || ''[/wiki//wiki/Pagpag:_Siyam_na_Buhay?iorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org%3BAfqLCpP0VADo5gZU Pagpag: Siyam na Buhay]'' || Hannah † || Regal Films, [/wiki//wiki/Star_Cinema?iorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org%3BAfqLCpP0VADo5gZU Star Cinema] |- | 2015 || ''#Walang Forever'' || Cameo role || |- | 2017 || ''The Debutantes'' || Candes † || Regal Films |- |2019 |''Santigwar'' |Lea |Reality Entertainment, Horseshoe Studios |} ==Sanggunian== [/wiki//wiki//wiki//wiki/Kategorya:Ipinanganak_noong_1997%3Fiorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org;AfqLCpP0VADo5gZU&iorg_annotation=l?iorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org%3BAfqLCpP0VADo5gZU /wiki//wiki/Kategorya:Ipinanganak noong 1997?iorg domain internal=tl.m.wikipedia.org;AfqLCpP0VADo5gZU&iorg annotation=l] [/wiki//wiki//wiki//wiki/Kategorya:Mga_personalidad_sa_telebisyon%3Fiorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org;AfqLCpP0VADo5gZU&iorg_annotation=l?iorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org%3BAfqLCpP0VADo5gZU /wiki//wiki/Kategorya:Mga personalidad sa telebisyon?iorg domain internal=tl.m.wikipedia.org;AfqLCpP0VADo5gZU&iorg annotation=l] [/wiki//wiki//wiki//wiki/Kategorya:Mga_artista_mula_sa_Pilipinas%3Fiorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org;AfqLCpP0VADo5gZU&iorg_annotation=l?iorg_domain_internal=tl.m.wikipedia.org%3BAfqLCpP0VADo5gZU /wiki//wiki/Kategorya:Mga artista mula sa Pilipinas?iorg domain internal=tl.m.wikipedia.org;AfqLCpP0VADo5gZU&iorg annotation=l] lgmkkkhibgosepziupdtz4pu1foz0jz Kalayaan sa panorama 0 290917 1962492 1959735 2022-08-12T07:30:43Z JWilz12345 77302 IWINASTO: ayon sa KWF, salitang siyokoy ang "imahe" at dapat na baybay ay "imahen" (hiram mula sa Kastilang "imagen"). Patunay: https://kwf.gov.ph/wp-content/uploads/MMP_Full.pdf (pahina 20) wikitext text/x-wiki {{Good article}}{{hatnote|Para sa gabay hinggil sa paggamit ng mga imahen sa Wikipedia sa ilalim ng mga tadhanang "kalayaan sa panorama", pakitingnan ang [[c:Commons:Freedom of panorama]].}} [[Talaksan:Image demonstrating freedom of panorama.jpg|thumb|Isang larawan na nagpapakita ng mga [[eskultura]] ni Sergej Alexander Dott, tinawag na ''Himmelsblumen'' at ginawa noong 2003, na matatagpuan malapit sa estasyong [[Gleisdreieck (Berlin U-Bahn)|Gleisdreieck]] ng [[Berlin U-Bahn|metro]] ng [[Berlin]], Alemanya. Angkop sa mga probisyon ng kalayaan sa panorama sa bansa ang paglathala nito sa pamamagitan ng malayang lisensiya.]] [[Talaksan:Two Statues Gugulethu Seven Memorial Redux.png|thumb|right|Walang kalayaan sa panorama sa [[Timog Aprika]], kaya kinakailangang sensurin ang estatwang ito dahil sakop ito ng mahigpit na kahulugan ng batas ng karapatang-ari sa bansa.]] Ang '''kalayaan sa panorama''' ({{lang-en|freedom of panorama}}, dinaglat na '''FOP''') ay isang tadhana sa mga batas ng [[karapatang-ari]] ng maraming mga hurisdiksiyon na nagpapahintulot sa pagkuha ng mga [[retrato]] at [[bidyo]] at paglikha ng ibang mga larawan (tulad ng mga [[pinta]]) ng mga [[gusali]] at kung minsan mga [[lilok]] at ibang mga gawang sining na palagiang matatagpuan sa isang [[pampublikong lugar]] nang hindi lumalabag sa anumang karapatang-sipi na maaaring manatili sa gayong mga gawa, at ang paglalathala ng gayong mga larawan.<ref name="seiler">Seiler, D.: ''[http://www.fotorecht.de/publikationen/hundertwasserhaus3.html Gebäudefotografie in der EU – Neues vom Hundertwasserhaus] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930160856/http://www.fotorecht.de/publikationen/hundertwasserhaus3.html |date=2007-09-30 }}'', in ''Photopresse'' 1/2 (2006), p.&nbsp;16. URL last accessed 2007-09-20.</ref><ref name=DulongDeRosnay>{{Cite journal|last=Rosnay|first=Mélanie Dulong de|last2=Langlais|first2=Pierre-Carl|date=2017-02-16|title=Public artworks and the freedom of panorama controversy: a case of Wikimedia influence|url=https://policyreview.info/articles/analysis/public-artworks-and-freedom-panorama-controversy-case-wikimedia-influence|journal=Internet Policy Review|volume=6|issue=1|issn=2197-6775|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180118012615/https://policyreview.info/articles/analysis/public-artworks-and-freedom-panorama-controversy-case-wikimedia-influence|archivedate=2018-01-18|df=}}</ref> Nililimitahan ng mga batas o kaso ng batas ng kalayaan sa panorama ang mga mayhawak ng karapatang-sipi sa paggawa ng ligal na hakbang dahil sa paglabag ng karapatang-sipi laban sa mga tagalikha o tagapamahagi ng gayong mga larawan. Isa itong kataliwasan sa karaniwang alituntunin na ang mayhawak ng karapatang-sipi ay may tanging karapatan sa pagbibigay ng kapangyarihan sa paglikha at pamamahagi ng mga [[hinangong likha]] (''derivative works''). Hango ang parirala sa salitang [[Wikang Aleman|Aleman]] na ''{{lang|de|Panoramafreiheit}}'' ("kalayaan sa panorama" o "''panorama freedom''" sa Ingles). ==Mga pinagmulan== Ipinagbawal nang husto ang potograpiya at ibang mga paraan ng pagsasalarawan ng pampublikong espasyo noong nakaraan, sa mga kadahilanang hindi kaugnay sa karapatan ng mga manlilikha ng pampublikong mga obra. Ipinagbawal ng Pransiya ang gayong mga gawain noong ika-19 na dantaon para sa pagtatanggol ng pribasidad. Sinimulang ipagbawal ng Italya ang pagsasalarawan ng mga pook arkeolohiko noong ika-18 dantaon, kahit na nasa pampublikong mga lugar ang mga pook na ito, bilang proteksiyon sa kanilang pamanang pangkalinangan.<ref name=DulongDeRosnay/> Nagsimula ang kaisipan ng kalayaan sa panorama noong ika-19 na dantaon sa Alemanya. Ipinakilala ng [[Kaharian ng Bavaria]] noong 1840 ang isang kahalintulad na eksepsyon para sa piktorikong mga paglalarawan ng "mga likha ng sining at arkitektura sa panlabas na mga anyo ng mga ito" sa pampublikong mga espasyo. Nilayon nitong bawasan ang kaestriktuhan ng bagong mga patakarang pangkarapatang-sipi sa [[Konpederasyong Aleman]] na ipinagbawal ang mga pagsisipi, maliban sa "mekanikal na mga pagsisipi." Tumulad kalaunan ang ibang mga estadong bahagi ng konpederasyon, at noong 1876 tuluyan nang ipinatupad ng parlamento ng Alemanya ang karapatang ligal na ito sa buong konpederasyon.<ref name=DulongDeRosnay/> ==Katayuan sa iba-ibang mga bansa== Maraming mga bansa ang may kahalintulad na mga tadhanang nililimitahan ang saklaw ng batas ng karapatang-ari upang malinaw na payagan ang mga retratong nagpapakita ng mga tanawin ng pampublikong mga lugar o tanawing kinunan mula sa pampublikong mga lugar. Ngunit magkaiba ang kahulugan ng mga bansa hinggil sa prinsipyong kalayaan sa panorama.<ref name="seiler"/> [[Talaksan:Freedom of Panorama world map.svg|thumb|none|650px|Katayuan ng kalayaan sa panorama sa buong daigdig para sa mga larawang ginagamit sa mga layuning pangkomersiyo.]] [[Talaksan:Tallest Buildings in the World 2020 whether or not FoP.png|thumb|none|650px|Sampung pinakamatayog na mga gusali sa mundo noong 2020, at ang katayuan ng kalayaan sa panorama ng mga bansang kinaroroonan ng mga ito: [[Talaksan:SemiPD-icon.svg|30px]] – mayroong kalayaan sa panorama ([[Tsina]], [[Taiwan]], [[Estados Unidos]]) [[Talaksan:Red copyright.svg|30px]] – walang kalayaan sa panorama ([[Saudi Arabia]], [[Timog Korea]], [[United Arab Emirates]])]] ===Pilipinas=== Nakasaad sa Seksiyong 172 ng Kodigo ng Ari-Ariang Intelektuwal ng Pilipinas (''Intellectual Property Code of the Philippines'' o Batas Republika Blg. 8293), nakapamagat na "''Literary and Artistic Works''", na protektado ng karapatang-sipi ang mga "likhang sining", tulad ng arkitektura at eskultura. Walang anumang probisyon ng kalayaan sa panorama sa Seksiyong 184 ("''Limitations on Copyright''") na nagtatala ng mga gawaing hindi itinuturing na paglabag sa karapatang-sipi ng mga gumawa o nagdisenyo ng mga gusali, eskultura, atbp. mga obra, ngunit nagbibigay ang probisyong (d) ng kataliwasan sa karapatang-sipi kung ang reproduksiyon ng "mga gawang pampanitikan, pansiyentipiko, at pansining" ay "bilang bahagi ng pag-ulat ng kasalukuyang mga kaganapan sa pamamagitan ng potograpiya, sinematograpiya, o pamamahayag hanggang sa kinakailangang saklaw para sa layuning ito." Ang probisyong (e) naman ay nagbibigay ng probisyong [[patas na paggamit]] (''fair use'') sa pagsasali ng isang akda o gawa sa "isang publikasyon, brodkast, o ibang uri ng komunikasyon sa madla," kung para lamang sa layunin ng pagtuturo.<ref name=PHIpo>{{cite web |url=https://drive.google.com/file/d/0B2or2OrWYpIfN3BnNVNILUFjUmM/view?ts=58057027 |accessdate=3 Hunyo 2020 |title=Intellectual Property Code of the Philippines (Republic Act No. 8293) (2015 Edition) |publisher=Intellectual Property Office of the Philippines}}</ref> Kapuwa ay hindi itinuturing na malaya para sa [[Wikimedia Commons]], ang imbakan ng mga talaksang (''files'') nasa malayang mga lisensiya o pampublikong dominyo, tulad ng mga retratong ginagamit sa [[Wikipedia]]. Nakasanayan na ng pamunuan nito na [[:Commons:Category:Philippine FOP cases/deleted|magbura]] ng mga retratong ng bagong mga estruktura sa bansa, tulad ng mga gusali, lilok, bantayog, at memoryal.{{efn|''Halimbawang mga patunay sa mga pagbura:'' ganap na bagong mga estruktura - [[:Commons:Commons:Deletion requests/Files in Category:SM Mall of Asia|SM Mall of Asia]]; mga estrukturang nilikha o ginawa ng mga alagad ng sining na maaring buhay pa o pumanaw na ngunit hindi pa umaabot sa 50 taon ang nakararaan mula nang sila'y pumanaw - [[:Commons:Commons:Deletion requests/Files in Category:Oblation (University of the Philippines Diliman)|Oblation ng Unibersidad ng Pilipinas]] at [[:Commons:Deletion requests/Files in Category:SAF 44 Mamasapano clash (Special Action Force Monument, Angeles City, Pampanga)|Bantayog ng SAF 44 sa Angeles]].}} Ito ay dahil hindi pinapayagan sa Wikimedia Commons ang mga talaksang pasok lamang sa tadhanang patas na paggamit. ===Ibang bahagi ng Timog-silangang Asya=== [[Talaksan:Freedom of panorama in Southeast Asia.svg|thumb|475px|Katayuan ng kalayaan sa panorama sa Timog-silangang Asya]] ====Biyetnam==== Nakalaan ang kalayaan sa panorama sa Artikulong 25(h) ng batas ng karapatang-ari ng Biyetnam. Pinahihintulutan nito ang potograpiya at pagsasahimpapawid sa telebisyon ng mga obrang hinulma, arkitektura, at obrang napapakinabangan na nakadispley sa publiko, "para sa layon ng pagpapakita o pagprisinta ng mga larawan ng mga obrang ito."<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/vn/vn047en.pdf |title=Law No. 36/2009/QH12 of June 19, 2009, amending and supplementing a Number of Articles of the Law on Intellectual Property |author=Viet Nam |access-date=Mayo 14, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> ====Brunei==== Nakalahad sa Seksiyong 66 ng batas ng karapatang-ari ng Brunei ang kanilang kalayaan sa panorama, na pinahihintulutan ang pagsasalarawan ng mga likhang gusali, lilok, modelo ng mga gusali, at obra ng masining na pagkakagawa sa pampublikong mga lugar, sa pamamagitan ng pagguhit, potograpiya, sinematograpiya, at pagsasahimpapawid sa telebisyon.<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/bn/bn002en.pdf |title=Emergency (Copyright) Order, 1999 |author=Brunei |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 23, 2021}}</ref> ====Cambodia==== Sa Cambodia, nakasaad sa Artikulong 25 ang limitadong kalayaan sa panorama. Pinapayagan lamang ang tadhanang ito kung ang pagsisipi ng obrang grapiko o hinulma (mga lilok) sa pampublikong lugar ay hindi pangunahing paksa ng sumunod na pagsisipi, tulad ng mga retrato. Kapag naging pangunahing paksa ng sumunod na pagsisipi ang pampublikong mga obra, hindi ito maaaring gamitin sa anumang layunin maliban lamang sa pansarili (pampamilya at pangkaibigan) na paggamit at sa mga layuning pang-edukasyon na hindi nakikinabang (''non-profit educational purposes'').<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/kh/kh003en.pdf |title=Law on Copyright and Related Rights |year=2003 |author=Cambodia |access-date=Mayo 23, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> ====Indonesya==== Walang tiyak na pagbanggit ng kalayaan sa panorama sa [[batas ng karapatang-ari ng Indonesya]], bagamat umiiral ang isang kahalintulad subalit limitadong tadhana sa Artikulong 15 na pinagkakalooban ang mga may-ari ng obra, kabilang na ang arkitektura at lilok, ang karapatan na magsagawa ng pampublikong displey, sa paraang paglalathala man o pagsisipi sa isang katalogo. Nagbibigay naman ang Artikulong 43(d) ng pahintulot para sa pamamahagi ng mga nilalamang protektado ng karapatang-sipi sa teknolohiyang pang-impormasyon at midyang pangkomunikasyon, kung ang mga nabanggit na midyum ng pamamahagi ay "hindi komersiyal at/o walang halaga para sa Manlilikha o kaugnay na mga partido."<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/id/id064en.pdf |title=Law of the Republic of Indonesia No. 28 of 2014 on Copyright |author=Indonesia |access-date=Mayo 12, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> ====Laos==== Walang kalayaan sa panorama sa Laos, ngunit may kahalintulad na probisyon sa Artikulong 115 ang kanilang batas ng karapatang-ari, subalit nakapamagat na "''Acts Consistent with Fair Use''" ang artikulo. Nakasaad sa pangatlong sugnay ng artikulo na maaaring isipi sa pamamagitan ng potograpiya at sinematograpita ang mga obrang niyari na at nakadispley sa publiko, tulad ng ''fine art'', arkitektura, at ''applied art'', kung ang mga obrang ito ay hindi paksa ng pagsisipi. Pinapayagan din sa artikulo ang pagsisipi ng mga obra para sa layunin ng pag-uulat ng kasalukuyang mga kaganapan, subalit hanggang sa layuning paghahatid ng balita't impormasyon lamang.<ref>{{cite web|url=https://sblaw.vn/wp-content/uploads/2018/07/Law-on-Intellectual-Property-Amended-2017-ENG-ProofreadCLEAN.pdf |title=Law on Intellectual Property |author=Lao People's Democratic Republic |access-date=Mayo 23, 2021 |website=SB Law}}</ref> ====Malaysia==== {{multiple image | align = right | direction = | background color = | total_width = | image1 = Petronas Towers, Kuala Lumpur.jpg | caption1 = | image2 = Kota Kinabalu City Centre 0001.jpg | caption2 = | footer = ''Kaliwa:'' [[Toreng Petronas]] na dinisenyo ni arkitekto [[César Pelli]]. ''Kanan:'' Estatwa ng Merlin sa [[Kota Kinabalu]] }} Tinitiyak ng [[Batas ng Karapatang-ari ng 1987 (Malaysia)|Batas ng Karapatang-ari ng 1987 ng Malaysia]] ang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Nakasaad sa seksiyong 13(2)(d) na hindi isang paglabag sa karapatang-sipi ang reproduksiyon o pamamahagi ng mga kopya ng anumang obra na palagiang nakatayo sa isang pampublikong lugar. Tinutukoy ng Seksiyong 3 ang "mga likhang sining" bilang anumang gawang grapiko, retrato, lilok, kolyahe (''collage''), at gawa ng arkitektura o masining na artesaniya. Hindi kasama sa natatanging tadhanang ito ang mga disenyong plano ng mga [[sirkitong integrado]].<ref>{{cite web|title=COPYRIGHT ACT 1987|url=http://www.myipo.gov.my/documents/10192/2322945/CopyrightAct1987asat1-7-2012.pdf|website=Intellectual Property Corporation of Malaysia|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029091611/http://www.myipo.gov.my/documents/10192/2322945/CopyrightAct1987asat1-7-2012.pdf|archivedate=2016-10-29|language=en|date=2012-07-01}}</ref><ref>{{cite book|editor=祁希元|others=曲三强|title=马来西亚经济贸易法律指南|url=https://books.google.com/books?id=pY9zOMv2A24C&pg=PA152|accessdate=2016-10-29|edition=1|date=2006-10-01|publisher=中国法制出版社|language=zh-cn|isbn=978-7-80226-571-4|page=152}}</ref> ====Singapore==== [[Talaksan:Merlion - 2013.04 - panoramio.jpg|thumb|left|Ang rebultong [[Merlion]] sa harap, obra ni Lim Nang Seng (namatay 1987) noong 1972. Sa likod naman ang [[Marina Bay Sands]], obra ni arkitekto [[Moshe Safdie]] noong 2010.]] Tinitiyak ng batas ng karapatang-ari ng Singapore ang kalayaan sa panoramang kumakapit sa mga likhang [[tatlong dimensiyonal]] at ilang mga gawang grapiko. Pinahihintulutan ng Artikulong 63 ng batas ang paggamit ng mga lilok at masining na pagkakagawa na nakatayo sa isang pampublikong lugar nang hindi pansamantala lamang, at hindi nilalabagan ng paggawa ng pinta, drowing, klitse, o retrato ng gawa o pagsasali ng gawa sa isang pelikulang sinematograpo o sa isang brodkast ng telebisyon ang karapatang-sipi ng mga gawang ito. Isinasaad sa Artikulong 64 na kumakapit ang gayong kalayaan sa mga gusali o modelo ng gusali, at walang pagbabawal hinggil sa kinaroroonan ng gayong mga estruktura. Gayunpaman, hindi sakop ng kalayaan sa panorama ang mga likhang dalawang-dimensiyonal.<ref>{{cite web|title=COPYRIGHT ACT 1987 |url=http://statutes.agc.gov.sg/aol/download/0/0/pdf/binaryFile/pdfFile.pdf?CompId:9fd29843-7bce-41fc-960a-94103b004401 |website=Singapore Statutes Online |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029102409/http://statutes.agc.gov.sg/aol/download/0/0/pdf/binaryFile/pdfFile.pdf?CompId%3A9fd29843-7bce-41fc-960a-94103b004401 |archivedate=2016-10-29 |language=en |date=1987-02-20 |deadurl=yes }}</ref> ====Thailand==== Itinatalakay ang kalayaan sa panorama sa mga Seksiyong 37–39 ng batas ng karapatang-ari ng Thailand. Pinapayagan ng mga Seksiyong 37 at 38 ang mga representasyon ng mga obra sa pampublikong mga lugar at arkitektura sa pamamagitan ng "drowing, pinta, konstruksiyon, klitse, moldura, paglililok, litograpiya, potograpiya, sinematograpiya, at pamamahayag ng bidyo", habang pinapayagan ng Seksiyong 39 ang makalarawan at maka-bidyong mga representasyon ng "isang likha kung saang bahagi ang isang masining na obra."<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/th/th042en.pdf |title=Copyright Act B.E. 2537 (1994) (as amended up to Copyright Act B.E. 2561 (2018)) |author=Thailand |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 14, 2021}}</ref> ===Australya=== [[Talaksan:Sydney Opera House 2 (30595141941).jpg|thumb|[[Sydney Opera House]], na dinisenyo ng arkitektong Dinamarkes na si [[Jørn Utzon]]]] Sa [[Australya]], tinatalakay ang kalayaan sa panorama sa pederal na ''[[Batas ng karapatang-ari ng Australya|Copyright Act 1968]]'', mga seksiyong 65 hanggang 68. Inilalaan ng Seksiyong 65: "Ang karapatang-sipi sa isang gawa ... na matatagpuan sa isang pampublikong lugar, o sa mga premisang bukas sa publiko, ay hindi nilalabagan ng paglikha ng isang pinta, drowing, klitse (''engraving''), o retrato ng gawa o ang pagsasali ng gawa sa isang sinematograpong pelikula o sa isang brodkast pantelebisyon, maliban kung pansamantala lamang (ang kinaroroonan nito)." Kumakapit ito sa anumang "masining na gawa" na binigyang-kahulugan sa talatang (c) ng bahaging 10: isang "obra ng masining na pagkakagawa" (pero hindi isang ''circuit layout'').<ref name="AU">{{Cite Legislation AU|Cth|act|ca1968133|Copyright Act 1968}}</ref> Gayunpaman, maaring protektado ng karapatang-sipi ang "[[sining sa kalye]]."<ref name="G124v01">{{cite web|url=http://www.copyright.org.au/acc_prod/AsiCommon/Controls/BSA/Downloader.aspx?iDocumentStorageKey=62a2e433-4cab-4d6f-8dd2-dc4af24277e7&iFileTypeCode=PDF&iFileName=Street%20Art%20&%20Copyright|title=Street Art & Copyright|publisher=[[Australian Copyright Council]]|work=Information Sheet G124v01|date=September 2014|access-date=2016-05-08|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160322193002/http://www.copyright.org.au/acc_prod/AsiCommon/Controls/BSA/Downloader.aspx?iDocumentStorageKey=62a2e433-4cab-4d6f-8dd2-dc4af24277e7&iFileTypeCode=PDF&iFileName=Street%20Art%20&%20Copyright|archive-date=2016-03-22}}</ref><ref>{{cite web|title=Street photographer's rights|url=http://www.artslaw.com.au/info-sheets/info-sheet/street-photographers-rights/|website=Arts Law Information Sheet|publisher=Arts Law Centre of Australia|access-date=2016-05-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140630101936/http://www.artslaw.com.au/info-sheets/info-sheet/street-photographers-rights/|archive-date=2014-06-30|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Photographers & Copyright|edition=17|url=http://www.copyright.org.au/admin/cms-acc1/_images/732757805533a4bbed9e2a.pdf|publisher=Australian Copyright Council|access-date=2014-10-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20140702180313/http://www.copyright.org.au/admin/cms-acc1/_images/732757805533a4bbed9e2a.pdf|archive-date=2014-07-02|url-status=live|page=7|date=January 2014|quote=You will generally need permission to photograph other public art, such as murals.}}</ref> Nagbibigay ang Seksiyong 66 ng Batas ang hindi pagsasali sa paglabag sa karapatang-sipi ang mga retrato at larawan ng mga gusali at modelo ng mga gusali.<ref name="AU" /> ===Bagong Silandiya=== Ang ''Copyright Act (1994)'' ng [[New Zealand|Bagong Silandiya]] ay nagbibigay ng mga pagkakapuwera para sa malayang pamamahagi ng mga retrato ng ilang mga likha gaya ng mga lilok, ngunit hindi nagbibigay ng mga pagkakapuwera para sa mga obrang grapiko tulad ng mga miyural at sining sa kalye, kahit na nasa pampublikong mga espasyo ang mga ito. Nagngangahulugan ito na kailangang kumuha ng pahintulot mula sa mga arteista o tagahawak ng karapatang-sipi para makapagkuha ng mga retrato ng gayong mga likha nang malaya para sa mga layuning pamamahagi, lalo na kung may komersiyal na pakay. Subalit binabalewala ang restriksiyon na ito, patunay rito ang patuloy na pamamahagi ng gayong mga retrato sa [[hatirang pangmadla]] at ang paggamit ng mga ''marketing company'' ng mga obrang grapiko bilang likurang mga elemento sa kanilang mga patalastas.<ref>{{cite web |url=https://theconversation.com/yes-street-art-is-on-public-display-but-that-doesnt-mean-we-should-share-it-without-credit-132000 |title=Yes, street art is on public display — but that doesn’t mean we should share it without credit |last1=Dickison |first1=Mike |last2=White |first2=Bruce |date=Hulyo 9, 2020 |website=The Conversation |access-date=Marso 18, 2021}}</ref> Kamakailan lamang, noong 2019, inihayag ng arteistang si Xoë Hall ang kaniyang pagkadismaya sa paggamit ng [[Whitcoulls]] ng mga larawan ng kaniyang miyural sa [[Wellington]] sa kanilang mga kalendaryo, at iminungkahi ang kapuwa niyang mga miyuralista sa bansa na "magkaroon ng kontrata para sa bawat dingding na kanilang ipinipinta at isinasaad kung sino ang nagmamay-ari ng karapatang-sipi, at isali ito sa miyural kalakip ng pangalan ng arteista."<ref>{{cite news |url=https://www.rnz.co.nz/news/national/406415/artist-xoe-hall-outraged-over-work-featured-on-calendar-s-cover |title=Artist Xoë Hall outraged over work featured on calendar's cover |last=Cook |first=Charlotte |date=Disyembre 30, 2019 |access-date=Marso 18, 2021 |work=[[Radio New Zealand]]}}</ref> ===Brasil=== [[Talaksan:Minha Janela, Cristo Redendor.JPG|thumb|Hinggil sa kaso ng tanyag na rebultong [[Kristo ang Tagapagtubos]], sinabi ni Abogado Frullani Lopes na "bagamat pribado ang pag-aari ng lugar na kinatatayuan nito, hindi hinahadlang ang pampublikong pagpasok, at hindi maipagwawalang-bahala na bahagi ito ng tanawin ng [[Rio de Janeiro]]. Sa gayong pananaw, ang lugar na kinatatayuan nito ay dapat na ituring na pampublikong lugar."<ref>{{cite web |language=pt |url=https://www.conjur.com.br/2014-ago-23/marcelo-lopes-representacao-cristo-redentor-filme-nao-vetada |title=Representação do Cristo Redentor em filme não pode ser vetada |date=23 Agosto 2014 |author=Marcelo Frullani Lopes|quote=apesar de a área ser de propriedade privada, o acesso público ao local não é restrito. Não se pode ignorar, também, que o Cristo Redentor integra a paisagem do Rio de Janeiro. Por esse ponto de vista, o local em que a obra se encontra deve ser considerado logradouro público para fins de aplicação desse dispositivo.}}</ref>]] Pinahihintulutan sa Artikulong 48 ng [https://web.archive.org/web/20110604224823/http://www.wipo.int/wipolex/en/text.jsp?file_id=125392 batas ng karapatang-ari ng Brazil] (Blg. 9.610 / Pebrero 19, 1998) ang malayang pagpinta, potograpiya, at paggawa ng bidyo ng anumang gawa na palagiang nakapuwesto sa isang pampublikong lugar, sa kabila ng pagiging protektado ng karapatang-sipi ang gayong mga gawa.<ref>{{cite web|title=LEI Nº 9.610, DE 19 DE FEVEREIRO DE 1998.|url=https://www.planalto.gov.br/ccivil_03/leis/L9610.htm|website=Presidência da República|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161028220538/http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/leis/l9610.htm|archivedate=2016-10-28|language=pt|quote=Art. 48. As obras situadas permanentemente em logradouros públicos podem ser representadas livremente, por meio de pinturas, desenhos, fotografias e procedimentos audiovisuais.}}</ref><ref>{{cite web|title=Law No. 9610 of February 19, 1998, on Copyright and Neighboring Rights|url=http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/br/br002en.pdf|website=World Intellectual Property Organization|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160408030416/http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/br/br002en.pdf|archivedate=2016-04-08|page=12|language=en|format=PDF|date=1998-02-19|quote=48. Works permanently located in public places may be freely represented by painting, drawing, photography and audiovisual processes.}}</ref> Ang tadhanang ito ay itinuturing na nagbibigay ng katamtamang malawak na kalayaan sa panorama.<ref>{{cite journal|last1=Newell|first1=Bryce Clayton|title=Freedom of Panorama: A Comparative Look at International Restrictions on Public Photography|journal=Creighton Law Review|date=2011|volume=44|pages=421|url=http://hdl.handle.net/10504/40711|accessdate=2016-10-29|language=en|issn=0011-1155|quote=Brazilian copyright law provides very broad panorama freedom. Indeed, Article 48 of Law No. 9610 of February 19, 1998, on Copyright and Neighboring Rights provides}}</ref> ===Canada=== Isinasaad ng Seksiyong 32.2(1) ng Batas ng Karapatang-ari (Canada) ang mga sumusunod: {{quote|Hindi lumalabag sa karapatang-sipi (''It is not an infringement of copyright'') {{block indent|(b) ang sinumang sumisipi, sa isang pinta, drowing, klitse, retrato, o gawang sinematograpiko (''for any person to reproduce, in a painting, drawing, engraving, photograph or cinematographic work'') {{block indent|(i) ng isang gawang pang-arkitektura, sa kondisyong hindi sa kalikasan ng isang drowing o planong pang-arkitektura ang sipi, o (''an architectural work, provided the copy is not in the nature of an architectural drawing or plan, or'')}} {{block indent|(ii) isang lilok o likha ng masining na pagkakagawa o isang hulma o modelo ng isang lilok o likha ng masining na pagkakagawa, na palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar o gusali; (''a sculpture or work of artistic craftsmanship or a cast or model of a sculpture or work of artistic craftsmanship, that is permanently situated in a public place or building;'')}}}}}} Inilalaan din ng Batas ng Karapatang-ari ang tiyak na proteksiyon para sa nagkataong pagsasali ng isa pang gawa na makikita sa likod ng isang retrato (halimbawa, isang gusali sa malayuang dako ng isang retrato). Hindi lumalabag sa karapatang-sipi ang mga retratong kasali ang gayong mga gawa nang "nagkataon at hindi sinadya." ===Estados Unidos=== {{further|Karapatang-ari sa arkitektura sa Estados Unidos}} ====Mga likhang arkitektural==== [[Talaksan:NYC, WTC.jpg|thumb|left|[[One World Trade Center]] sa [[Lungsod ng New York]], na nakompleto noong 2013. Bagamat protektado ito ang karapatang-sipi dahil may gayong proteksiyon ang lahat ng mga gusaling nakompleto pagkaraan ng Disyembre 1, 1990,<ref>{{cite news |url=https://www.djc.com/news/ae/11151054.html |title=Don't be violated — protect plans with copyrights |publisher=Seattle Daily Journal and DJC.COM |access-date=3 Hunyo 2020 |year=2009}}</ref> maaring kumuha ng retrato nito, pati ang paglathala ng mga larawan nito sa mga midyang komersiyal, dahil sa mga tadhanang kalayaan sa panorama sa Estados Unidos.]] Taglay ng [[batas ng karapatang-ari ng Estados Unidos]] ang sumusunod na tadhana: {{quote|Hindi kasama sa karapatang-sipi ng isang gawang pang-arkitektura na nakatayo na ang karapatang hadlangan ang paggawa, pagbabahagi, o pagdidispley sa publiko ng mga larawan, pinta, retrato, o iba pang malarawang mga representasyon ng gawa, kung ang gusali na kumakatawan sa nasabing gawa ay matatagpuan sa o karaniwang makikita mula sa pampublikong lugar.|[[:wikisource:United States Code/Title 17/Chapter 1/Section 120|17 U.S.&nbsp;Code §&nbsp;120(a)]]<ref>{{cite web|title=17 U.S. Code § 120 - Scope of exclusive rights in architectural works|url=https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/120|access-date=2016-04-04|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160419101318/https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/120|archive-date=2016-04-19}}</ref>}} Ang kahulugan ng "gawang pang-arkitektura" sa kalagayang ito ay isang gusali,<ref>{{cite web|title=17 U.S. Code § 101|url=https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/101|access-date=2016-04-08|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160430034315/https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/101|archive-date=2016-04-30}}</ref> na binigyang-kahulugan bilang "mga estrukturang matitirhan ng tao na nilayong maging palagian at hindi nagagalaw (''permanent and stationary''), tulad ng mga bahay at gusaling pang-opisina, at ibang palagian at nakapirme na mga estrukturang idinisenyo para matutuluyan ng mga tao, kabilang na ang, ngunit hindi limitado sa, mga simbahan, museo, mirador (''gazebo''), at pabilyon ng hardin."<ref>{{cite web|title=37 CFR 202.11(b)|url=https://www.law.cornell.edu/cfr/text/37/202.11|access-date=2016-04-08|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160307212357/https://www.law.cornell.edu/cfr/text/37/202.11|archive-date=2016-03-07}}</ref> ====Ibang mga likha==== Gayunpaman, hindi saklaw ng kalayaan sa panorama sa Estados Unidos ang ibang mga obra na protektado ng karapatang-sipi, tulad ng mga lilok. Maaring maging paglabag sa karapatang-sipi ng manlilikha ng isang obra kapag ginamit ang mga retrato ng kaniyang gawa sa layuning pangkomersiyo. Isang kilalang kaso ng paglabag sa karapatang-sipi ng mga obra sa Estados Unidos ay ang ''Gaylord v. United States, No.'' 09-5044. Ito ay hinggil sa paggamit ng [[United States Postal Service]] ng isang larawan ng 14 sa 19 na mga estatwa ng sundalo sa [[Korean War Veterans Memorial]] para sa kanilang [[selyo]] bilang paggunita sa ika-50 anibersaryo ng armistisyo ng [[Digmaang Koreano]] noong 2003. Walang pahintulot mula kay [[Frank Gaylord]], manlililok ng nasabing obra na kilala bilang ''The Column'', ang naturang paggamit ng U.S. Postal Service ng mga larawan ng kaniyang obra sa kanilang selyong nagkakahalaga ng 37 cents.<ref>{{cite web|url=http://www.copyright.gov/fair-use/summaries/gaylord-us-fedcir2010.pdf |title=Gaylord v. United States, 595 F.3d 1364 (Fed. Cir. 2010) |access-date=Disyembre 21, 2020}}</ref> Inireklamo niya ang U.S. Postal Service noong 2006 dahil sa ginawa nitong paglabag sa kaniyang karapatang-sipi sa lilok. Kasama rin sa kaso ang retratista ng larawan na si John Alli, isang dating Marine. Kalaunan, naging maayos ang areglo sa retratista nang pumayag si Alli na magbabayad ng 10% bayad para sa susunod pang mga benta ng kaniyang mga larawan ng lilok.<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/story/news/nation/2013/09/20/korea-memorial-sculptor-wins-settlement-in-copyright-case-/2845143/ |title=Korea memorial sculptor wins copyright case |last=D'Ambrosio |first=Dan |work=USA Today |date=Setyembre 20, 2013 |access-date=Disyembre 21, 2020}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.washingtonpost.com/news/federal-eye/wp/2015/02/10/court-upholds-540000-judgement-against-usps-for-korean-war-stamp/ |title=Court upholds $540,000 judgment against USPS for Korean War stamp |work=Washington Post |date=Pebrero 10, 2015 |last=Rein |first=Lisa |access-date=Disyembre 21, 2020}}</ref> Sa hatol ng Court of Federal Claims noong 2008, ipinasya na hindi nilabag ng U.S. Postal Service ang karapatang-sipi ni Gaylord sapagkat pasok umano ito sa "[[patas na paggamit]]" (''fair use''). Gayunpaman, ipinasya ng hukom na hindi sakop ng ''Architectural Works Copyright Protection Act'' (AWCPA) ang ''The Column'' sapagkat hindi ito isang gawang pang-arkitektura. Umapela ang panig ng manlililok, at noong Pebrero 25, 2010 binaligtad ng Federal Circuit ang naunang pasya hinggil sa patas na paggamit. Hindi maituturing na patas na paggamit ang paggamit ng U.S. Postal Service ng larawan ng ''The Column'' sa kanilang selyo sapagkat hindi ''transformative'' ang kalikasan nito (pareho ang konteksto at kahulugan ng selyo sa mismong lilok). Mahalaga rin ang presensiya ng obra sa selyo kaya hindi pa rin ito pasok sa patas na paggamit. Maituturing na komersiyal ang layunin ng U.S. Postal Service, dahil kumita ito ng $17 milyon mula sa pagbenta nito ng halos 48 milyong selyong taglay ang larawan ng lilok. Ipinagtibay naman ng Federal Circuit ang naunang pasya ng Court of Federal Claims na hindi isang gawang pang-arkitektura ang ''The Column''. Noong Setyembre 20, 2013, pagkaraang ibinalik ng Federal Circuit ang kaso sa Court of Federal Claims, iginawad ng huling nabanggit na hukuman ang $684,844.94 na halaga ng bayad-pinsala na babayaran ng U.S. Postal Service kay Gaylord.<ref>{{cite web |url=https://www.finnegan.com/en/tools/gaylord-v-u-s-1/analysis.html |title=Gaylord v. U.S. |work=Finnegan, Henderson, Farabow, Garrett & Dunner, LLP |access-date=Disyembre 21, 2020 |archive-date=2021-01-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210121234026/https://www.finnegan.com/en/tools/gaylord-v-u-s-1/analysis.html |url-status=dead }}</ref><ref>http://www.uscfc.uscourts.gov/sites/default/files/opinions/WHEELER.GAYLORD092013.pdf</ref> [[Talaksan:New York - New York - panoramio.jpg|thumb|Ang New York-New York Hotel & Casino, kalakip ang di-mahalagang pagsasali ng replika ng Istatwa ng Kalayaan sa Las Vegas]] Dinemanda muli ang USPS hinggil sa kanilang paggamit ng isang larawang buhat sa [[Getty Images|Getty]] ng replika ng Istatwa ng Kalayaan sa [[New York-New York Hotel & Casino]] sa [[Las Vegas]] sa kanilang mga selyo. Bagamat nagbigay sila ng atribusyon sa retratista, hindi sila nagbigay ng atribusyon kay Robert Davidson, manlililok ng replika. Nakapagbenta ang USPS ng humigit-kumulang 4.9 bilyong selyong taglay ang replika, mula Disyembre 2010 hanggang Enero 2014, na nagkakahalaga ng humigit-kumulang $2.1 bilyon. Bagamat nabatid nila noong Marso 2011 na hindi sa orihinal na [[Istatwa ng Kalayaan]] ang nasa larawang ginamit nila, hindi gumawa ng hakbang ang USPS. Nagsampa si Davidson ng kaso laban sa USPS noong 2013. Itinaguyod ng hukuman ang paninindigan ni Davidson na orihinal ang kaniyang replika upang magkaroon ng proteksiyon ng karapatang-sipi dahil sa pagkakaroon ng mas-makabago at pambabaeng hitsura ng mukha nito. Nabigo ang USPS sa mga kraytiryang "layunin" at "bahaging ginamit" sa patas na paggamit, bagamat nakapasa sila sa kraytiryong "epekto ng paggamit" dahil sinabi ni Davidson na wala siyang balak na kumita sa kaniyang lilok. Hindi pinaboran ang kapuwang panig para sa kraytiryong "kalikasan ng likhang may karapatang-sipi" sa patas na paggamit. Napatunayan ng hukuman na nagkasala ang USPS sa pagsuway ng karapatang-sipi, at iginawad ang $3.5 milyong halaga ng pinsalang babayaran ng USPS kay Davidson.<ref>{{cite web |url=https://infusionlawyers.com/the-united-states-v-davidson-copyright-infringement-of-a-replica-statue-of-liberty-copyright-for-creative-copycats/ |title=The United States v Davidson—Copyright infringement of a Replica Statue of Liberty. Copyright for creative copycats? |website=Infusion Lawyers |access-date=Pebrero 24, 2021}}</ref> Inangkin ng manlililok na si [[Arturo Di Modica]] ang karapatang-sipi sa kilalang lilok na ''[[Charging Bull]]'' sa [[Ibabang Manhattan]] ng [[Lungsod ng New York]].<ref>{{cite web |url=https://www.techdirt.com/articles/20170412/11215937137/bull-statue-copyright-claim-is-ridiculous-heres-why-it-just-might-work.shtml |title=The Bull Statue Copyright Claim Is Ridiculous... But Here's Why It Just Might Work |website=Techdirt |last=Masnick |first=Mike |date=Abril 12, 2017 |access-date=Pebrero 8, 2021}}</ref> Nagsampa siya ng samo't-saring mga kaso laban sa iba-ibang mga entidad na gumamit ng kaniyang lilok na toro para sa mga layuning pangkomersiyo, tulad ng [[Walmart]] noong 2006 dahil sa pagbenta ng mga litograpo nito, [[North Fork Bank]] noong 2006 din dahil sa pagsasali ng lilok sa isang pambansang patalastas sa telebisyon, at [[Random House]] noong 2009 hinggil sa paggamit ng isang larawan ng lilok sa pabalat ng isang aklat nila tungkol sa pagbagsak ng [[Lehman Brothers]].<ref>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2006/09/23/arts/arts-briefly-sculptor-files-lawsuit-against-walmart.html |title=Arts, Briefly; Sculptor Files Lawsuit Against Wal-Mart |date=Setyembre 23, 2006 |last=Kennedy |first=Randy |access-date=Marso 3, 2021 |work=[[New York Times]]}}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2006-sep-22-fi-wrap22.1-story.html |title=Suit Alleges Illegal Use of ‘Charging Bull’ Image |date=Setyembre 22, 2006 |access-date=Marso 3, 2021 |work=[[Los Angeles Times]]}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.liveauctioneers.com/news/top-news/crime-and-litigation/artist-sues-random-house-in-nyc-over-book-cover/ |title=Artist sues Random House in NYC over book cover |date=Agosto 4, 2009 |access-date=Marso 3, 2021 |website=Auction Central News}}</ref> Natapos ang mga kasong ito sa pamamagitan ng mga areglo.<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/story/money/2017/04/12/charging-bull-artist-says-fearless-girl-violated-his-rights/100378556/ |title='Charging Bull' artist says 'Fearless Girl' violated his rights |last1=Bowerman |first1=Mary |last2=McCoy |first2=Kevin |work=[[USA Today]] |date=Abril 12, 2017 |access-date=Pebrero 24, 2021}}</ref> Masidhing sinasanggalang ng manlililok na si [[Raymond Kaskey]] ang kaniyang karapatang-sipi sa ikalawang pinakamalaking rebulto na yari sa "minartilyong tanso" sa bansa, ang ''[[Portlandia (rebulto)|Portlandia]]''. Binabantaan niyang kakasuhan ang sinumang nagnanais na gumamit ng anumang larawan ng lilok sa mga midya o kagamitang pangkomersiyo, tulad ng mga postkard at disenyo sa mga kamiseta. Nag-areglo ang [[Laurelwood Pub and Brewery]] (na nakabase sa [[Portland, Oregon|Portland]]) kay Kaskey pagkaraang inireklamo sila ng manlililok dahil sa paggamit nila ng isang larawan ng rebulto sa leybel ng kanilang serbesang Portlandia Pils noong 2012.<ref>{{cite web |url=https://www.techdirt.com/articles/20140911/06455028491/sculptor-says-capitalism-drives-his-aggressive-enforcement-rights-to-publicly-funded-portlandia-statue.shtml |title=Sculptor Says 'Capitalism' Drives His Aggressive Enforcement Of Rights To Publicly-Funded 'Portlandia' Statue |date=Setyembre 12, 2014 |last=Cushing |first=Tim |access-date=Marso 5, 2021 |website=Techdirt}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.wweek.com/portland/article-23062-so-sue-us.html |title=So Sue Us: Why the Portlandia Statue Failed to Become an Icon |last=Locanthi |first=John |date=Setyembre 9, 2014 |access-date=Marso 5, 2021 |website=Willamette Week}}</ref> ===Hapon=== Ang [[batas ng karapatang-ari ng Hapon]] ay nagbibigay ng kaunting kalayaan sa panorama para sa panlabas na mga obra at ganap na kalayaan sa panorama para sa mga gusali. Pinapayagan ng Artikulong 46 ng ''Copyright Act (Act No. 48 of May 6, 1970, as amended 2020)'' ang paggamit at pagsipi ng mga obrang "palagiang nakapuwesto sa isang lantad na lokasyon" at mga likhang pang-arkitektura para sa anumang layunin, ngunit may apat na mga pagpupuwera na hindi sakop ng kalayaang ito. Isa sa mga ito – nasa (iv) – ay kapag ang pagsipi ng isang obra ay ginawa "para sa tangkang pagbebenta ng mga sipi nito, o pagbebenta ng gayong mga sipi."<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/577555 |title=Copyright Act (Act No. 48 of May 6, 1970, as amended 2020) |author=Japan |access-date=May 9, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> Ipinag-uutos ng Artikulong 48 ang mga gagamit ng gayong mga likha na tukuyin ang pinagmulan ng nasabing likha kung mayroon at naaayon sa kaugalian.<ref>{{cite web|script-title=ja:著作権法|url=http://law.e-gov.go.jp/htmldata/S45/S45HO048.html|website={{lang|ja|法令データ提供システム}}|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161028075422/http://law.e-gov.go.jp/htmldata/S45/S45HO048.html|archivedate=2016-10-28|language=ja|date=2008-05-27}}</ref> Makabubuting pansinin ang isang pasya ng Osaka District Tribunal noong 2003, na nagsasabing kasali lamang sa gayong mga "protektadong gawa" na protektado ng batas ang mga gusaling may taglay na mga katangiang estetika at pagkamalikhain.<ref>{{cite web|script-title=ja:著作権侵害差止等請求事件|url=http://www.courts.go.jp/app/files/hanrei_jp/737/010737_hanrei.pdf|website=裁判所|publisher=大阪地方裁判所|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029061305/http://www.courts.go.jp/app/files/hanrei_jp/737/010737_hanrei.pdf|archivedate=2016-10-29|page=12|language=ja|format=PDF|date=2003-07-08|quote={{lang|ja|著作権法により「建築の著作物」として保護される建築物は、同法2条1項1号の定める著作物の定義に照らして、美的な表現における創作性を有するものであることを要することは当然である。したがって、通常のありふれた建築物は、著作権法で保護される「建築の著作物」には当たらないというべきある。}}}}</ref> Mayroon ding mga pananaw na nagsasabing dapat ituring na mga gawang pansining ang ilang mga gusali sa Hapon, tulad ng {{ILL|Tore ng Araw|en|Tower of the Sun}} na ginamit sa [[Expo '70]] na idinaos sa [[Suita]], [[Prepektura ng Osaka]] noong 1970. Nagngangahulugan itong hindi maaaring gamitin sa mga layuning komersiyal ang mga retratong nagpapakita ng mga gusaling ito kahit na may tadhanang kalayaan sa panorama.<ref>{{cite web|script-title=ja:建築に関する著作物について|url=http://www.murata-law.jp/kigyou/cs-kenchiku.html|website=村田法律事務所|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090901103724/http://www.murata-law.jp/kigyou/cs-kenchiku.html|archivedate=2009-09-01|language=ja}}</ref><ref>{{cite web|script-title=ja:著作物とは|url=http://www.chosakukenhou.jp/10work/1020copyrighttype/1020copyrighttype01.html|website={{lang|ja|虎ノ門法律特許事務所著作権法相談室}}|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029063255/http://www.chosakukenhou.jp/10work/1020copyrighttype/1020copyrighttype01.html|archivedate=2016-10-29|language=ja|quote={{lang|ja|岡本太郎の「太陽の塔」などは、一般的には建築の著作物ではなく、美術の著作物であると言えます。}}}}</ref> ===Iceland=== Hindi nagbibigay ng ganap na kalayaan sa panorama ang batas ng karapatang-ari ng Iceland. Pinahihintulutan ng Artikulong 16 ang potograpiya at pagprisinta ng bungang mga larawan ng mga gusali at pampublikong obra na nasa lantad na lugar, ngunit kapag ang mga likhang ito ay naging pangunahing paksa ng mga larawan at ginamit ang mga larawan na ito sa komersiyal na paraan, "kailangang bayaran" ang manlilikha ng mga gusali at pampublikong obra. Hindi kailangan ang gayong remunerasyon kung ang gagamit ng mga larawang ito ay isang tagapaglathala ng pahayagan o brodkaster sa telebisyon.<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/is/is/is122is.pdf |title=Höfundalög nr. 73/1972 frá 29. maí 1972 (eins og henni var síast breytt með lögum nr. 88/2019 frá 27. júní 2019) |author=Iceland |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 12, 2021 |language=is}}</ref> === India === Tinatalakay ang kalayaan sa panorama sa seksiyong 52, s–u(i) ng [[batas ng karapatang-ari ng India]]. Kapuwa nalalapat ang (s) at (t) ng seksiyong 52 sa mga representasyon ng arkitektura, lilok, at mga obra ng masining na pagkakagawa sa pamamagitan ng pagguhit, pagpinta, klitse, at potographiya, habang ang (u)(i) ay nalalapat sa sinematograpikong pagsasali ng lahat ng uri ng mga obra. Magagamit lamang ang mga tadhanang ito kapag ang likha ay "palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar o anumang premisang mapupuntahan ng publiko." Ang (u)(ii) ay para sa nagkataong pagsasali sa sinematograpiya ng mga obrang wala sa pampublikong mga espasyo.<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/in/in107en.pdf |title=Copyright Act, 1957 (Act No. 14 of 1957, as amended up to Act No. 27 of 2012) |author=India |access-date=Mayo 10, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> === Israel === Ang kalayaan sa panorama ng Israel ay matatagpuan sa seksiyong 23 ng ''Copyright Act, 2007 (as amended on July 28, 2011)''. Nakasaad dito na pinahihintulutan ang biswal na representasyon ng mga likhang pang-arkitektura, lilok, at sining na mapapakinabangan sa pamamagitan ng mga drowing, pagguhit, potographiya, at pamamahayag, kung ang gayong mga likha ay "palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar."<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/il/il033en.pdf |title=Copyright Act, 2007 (as amended on July 28, 2011) |author=Israel |access-date=Mayo 10, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> === Mehiko === Nagbibigay ng tadhanang kalayaan sa panorama ang Artikulong 148(VII) ng Pederal na Batas ng Karapatang-ari ng Mehiko:<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/578998 |title=Ley Federal del Derecho de Autor (texto refundido publicado en el Diario Oficial de la Federación el 01 de julio de 2020) |author=Mehiko |website=WIPO Lex |access-date=Hulyo 12, 2021 |lang=es |quote=Artículo 148. - Las obras literarias y artísticas ya divulgadas podrán utilizarse, siempre que no se afecte la explotación normal de la obra, sin autorización del titular del derecho patrimonial y sin remuneración, citando invariablemente la fuente y sin alterar la obra, sólo en los siguientes casos:...VII. Reproducción, comunicación y distribución por medio de dibujos, pinturas, fotografías y procedimientos audiovisuales de las obras que sean visibles desde lugares públicos.}}</ref> {{quote|Ang mga likhang pampanitikan at pansining na ibinunyag na ay maaring gamitin nang walang pagpayag ng may-ari ng mga karapatang ekonomiko at nang walang bayad, sa kondisyong hindi maaapektuhan ang may-ari sa karaniwang paggamit ng likha, at sa kondisyon ding palagiang babanggitin ang pinagmulan ng likha at walang mangyayaring pagbabago sa likha {{block indent|VII. Pagsisipi, talastasan, at pamamahagi sa pamamagitan ng mga drowing, pinta, retrato, at prosesong audiobiswal ng mga obrang makikita mula sa pampublikong mga lugar }}}} ===Niherya=== Nagbabigay ng kalayaan ng panorama sa Niherya ang aytem (d) ng Ikalawang Iskedyul ng kanilang batas ng karapatang-ari ("''Exceptions to copyright control''"). Nakasaad na maaring isipi ang mga obrang makikita sa pampublikong mga lugar, at maaring ipamahagi ang bungang mga larawan.<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/ng/ng038en.pdf |title=Copyright Act (Chapter C.28, as codified 2004) |author=Nigeria |access-date=Oktubre 10, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> ===Norway=== Nagbibigay ng limitadong kalayaan sa panorama ang Seksiyong 31 ng batas ng karapatang-ari ng Noruwega para sa mga obrang palagiang matatagpuan sa pampublikong mga espasyo. Maaari lamang gamitin ang mga ito sa di-komersiyal na mga pagsisipi kapag naging pangunahing mga paksa ng mga larawan ang mga obrang ito. Ngunit maaaring isipi nang malaya ang arkitektura anuman ang layunin ng pagsisipi.<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/504083 |title=LOV-2018-06-15-40: Lov om opphavsrett til åndsverk m.v. (åndsverkloven) (konsolidert versjon av 20. desember 2018) |website=WIPO Lex |author=Norway |access-date=Disyembre 23, 2021 |lang=no}}</ref> ===Pakistan=== Nagbibigay ng kalayaan sa panorama ang Seksiyong 57 ng batas ng karapatang-ari ng Pakistan:<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/pk/pk005en.pdf |title=The Copyright Ordinance, 1962 (Act No. XXXIV) |author=Pakistan |access-date=Disyembre 23, 2021 |website=WIPO Lex |lang=en}}</ref> {{Quote|(1) Hindi maituturing na paglabag sa karapatang-sipi ang sumusunod na mga gawain: {{Block indent|(r) ang paglikha o paglathala ng pinta, guhit, klitse, o retrato ng isang obrang pang-arkitektura;}} {{Block indent|(s) ang paglikha o paglathala ng pinta, guhit, klitse, o retrato ng isang lilok o ibang obra kung habambuhay na matatagpuan ang gayong likha sa isang pampublikong lugar o anumang loobang may karapatang makapasok ang publiko;}} {{Block indent|(t) ang pagsasali sa isang obrang sinematograpiko ng — {{Block indent|(i) anumang obrang habambuhay na matatagpuan sa isang pampublikong lugar o anumang loobang may karapatang makapasok ang publiko; o}} {{Block indent|(ii) anumang ibang uri ng obra, kung nasa likuran lamang ang pagsasali o kung hindi, kaalinsabay sa pangunahing mga paksang inilalarawan sa obra[ng sinematograpiko];}} }} }} === Reyno Unido === [[Talaksan:Paddington Bear in bronze (19456891620).jpg|thumb|left|[[Estatwa ng Oso ng Paddington]] sa [[estasyon ng London Paddington]], obra ng eskultor na si [[Marcus Cornish]]. Sakop ito ng kalayaan sa panorama ng Reyno Unido.]] Sa ilalim ng batas ng [[United Kingdom|Reyno Unido]] (UK), sumasaklaw ang kalayaan sa panorama sa lahat ng mga gusali pati ang karamihan sa mga likhang tatlong-dimensiyonal na palagiang nakapuwesto sa pampublikong lugar, tulad ng mga lilok. Karaniwang hindi sakop ang kalayaan sa panoramang ito ang mga likhang dalawang-dimensiyonal na protektado pa rin ng karapatang-sipi, tulad ng mga miyural at poster. Ang isang retratong nakikinabang sa kalayaang ito ay maaaring gamitin o ilathala sa anumang paraan (kahit pangkomersiyo) nang hindi lumalabag sa karapatang-sipi ng mga nabanggit na gawa. Ipinaliliwanang ang kalayaan sa panorama sa seksiyong 62 ng [[Batas ng Karapatang-ari, mga Disenyo at Patente ng 1988]] (''Copyright, Designs and Patents Act 1988'').<ref name="uk">{{cite web|url=http://www.artquest.org.uk/articles/view/advertising-and-marketing-art-copyright-confusion1|title=Advertising and marketing art: Copyright confusion|last=Lydiate|first=Henry|work=Artquest|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20111027233307/http://www.artquest.org.uk/articles/view/advertising-and-marketing-art-copyright-confusion1|archive-date=2011-10-27|access-date=2020-05-18}} Tingnan din: {{cite web|url=http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1988/Ukpga_19880048_en_4.htm#mdiv62|title=Section 62 of the Copyright, Designs and Patents Act 1988|publisher=Office of Public Sector Information|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20091210143342/http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1988/Ukpga_19880048_en_4.htm|archive-date=2009-12-10|access-date=2020-05-18}}</ref> Mas-malawak ang sakop nito kung ihahambing sa katumbas na mga probisyong kalayaan sa panorama sa ibang mga bansa, at pumapahintulot sa mga retratistang kumuha ng mga retrato ng mga gusali, na binigyang-kahulugan sa seksiyong 4(2) bilang "anumang nakapirming estruktura, at bahagi ng isang gusali o nakapirming estruktura." Walang rekisito na dapat nasa pampublikong lugar ang isang gusali, o nakalimita lamang ang kalayaan sa panorama sa panlabas na mga tanawin ng gusali. [[Talaksan:Angel of the North 2016 009.jpg|thumb|Lilok na ''[[Angel of the North]]'' sa Gateshead, kondado ng [[Tyne and Wear]], obra ni Sir [[Antony Gormley]]. Sakop ito ng kalayaan sa panorama ng Reyno Unido.]] Pinapayagan din ang mga retrato ng ilang mga obra na palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar o sa mga premisang bukas sa publiko, tulad ng mga lilok, modelo ng mga gusali, at "mga obra ng masining na pagkakagawa" ("''works of artistic craftsmanship''"). Ayon sa pamantayang akdang sanggunian hinggil sa karapatang-ari, ''Copinger and Skone James'', marahil kasali sa pahayag na "bukas sa publiko" ang mga premisang pinapapasok lamang ang publiko sa pamamagitan ng lisensiya o bayarin.<ref name="Copinger9-266">{{Cite book |title=Copinger and Skone James on Copyright |date=2016 |publisher=Sweet & Maxwell |edition=17th |volume=1 |at=paragraph 9-266}}</ref> Gayunpaman, mas-malawak pa rin ito sa kahulugan ng "pampublikong lugar" sa ibang mga bansa, at walang restriksiyon sa mga gawang nasa lantad na lugar. Sa ilalim ng pampook na pakikitungo sa karapatang-ari sa UK, ibinukod ang kahulugan ng "mga obra ng masining na pagkakagawa" sa mga "gawang grapiko" (''graphic works''), at hindi sumasakop sa huling nabanggit ang kalayaan sa seksiyong 62. Binibigyang-kahulugan sa seksiyong 62 ang mga "gawang grapiko" bilang anumang mga pinta, drowing, dayagram, mapa, tsart o plano, anumang klitse, ''etching'',{{efn|'''''Etching''''' - sa kahulugan ng [http://gabbydictionary.com GabbyDictionary], ito ay ang "pagdidisenyo o pagguhit sa metal na gamit ang asido"}} litograpiya, lilok na yari sa kahoy, o anumang kahalintulad na gawa. Ayon sa nararapat, hindi maaaring kunan ng retrato ang mga gawa o obrang ito, pati ang mga miyural at poster, kahit na palagiang nakapuwesto ang mga ito sa isang pampublikong lugar. Hindi pa naitatag sa mga korte ang konsistenteng batayang kaso para sa tiyak na kahulugan ng "obra ng masining na pagkakagawa", ngunit ipinahihiwatig sa ''Copinger'' na dapat na kapuwang artesano at alagad ng sining ang taong lumikha ng naturang obra.<ref name="Copinger3-129">{{Cite book |title=Copinger and Skone James on Copyright |date=2016 |publisher=Sweet & Maxwell |edition=17th |volume=1 |at=paragraph 3-129}}</ref> Mahalaga ang katibayan sa mga layunin ng lumikha ng gawa, at ayon sa kasong ''Hensher v Restawile'' [1976] AC 64 sa House of Lords, "may katuturan at mahalaga ito, bagamat hindi isang pangunahing konsiderasyon," kung ang lumikha ay may mulat na pakay sa paglikha ng isang obra. Hindi kinakailangang ilarawan ang isang gawa bilang ''fine art''. Sa gayong kaso, may binigay na mga halimbawa na karaniwang mga obra na maituturing na "obra ng masining na pagkakagawa": mga baldosang pininta ng kamay, kinulayang mga salamin ng bintana, mga tarangkahang yari sa hinubog na bakal, at mga produkto ng de-kalidad na pag-imprenta, kubyertos, paghahabi, at paggawa ng aparador. Ang ibang mga obrang binanggit sa ''Copinger'' na pinaniniwalaang nakapaloob sa kahulugang ito ay mga suweter na habing-kamay at yari sa lana, telang teksturado nang husto kasama na ang mga elementong tatlong-dimensiyonal, mga losa, at mga kasangkapan sa paghahain ng pagkain. Ang kaugnay na mga kaso ay (ayon sa pagkakasunod-sunod): ''Bonz v Cooke'' [1994] 3 NZLR 216 (Bagong Selanda), ''Coogi Australia v Hyrdrosport'' (1988) 157 ALR 247 (Australya), ''Walter Enterprises v Kearns'' (Zimbabwe) noted at [1990] 4 EntLR E-61, at ''Commissioner of Taxation v Murray'' (1990) 92 ALR 671 (Australya). Ang ''[[Design and Artists Copyright Society]]'' at ''Artquest'' ay nagbibigay ng karagdagang kabatiran hinggil sa kalayaan sa panorama sa Reyno Unido.<ref name="DACSfactsheet">{{Cite web |title=Sculpture and works of artistic craftmanship on public display |url=https://www.dacs.org.uk/knowledge-base/factsheets/sculpture-and-works-of-artistic-craftsmanship-on-p.aspx |access-date=27 November 2020 |website=DACS}}</ref><ref name="ArtQuest">{{Cite web |last=Lydiate |first=Henry |date=1991 |title=Advertising and marketing art: Copyright confusion |url=http://www.artquest.org.uk/artlaw/copyright/confusion.htm |website=Artquest |access-date=2020-12-12 |archive-date=2006-04-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060427214137/http://www.artquest.org.uk/artlaw/copyright/confusion.htm |url-status=bot: unknown }}</ref> ===Sri Lanka=== Hindi naglalaman ng probisyong kalayaan sa panorama ang ''Intellectual Property Act, No. 36 of 2003'', sa talaan ng mga limitasyon sa karapatang-sipi sa Seksiyong 12.<ref>{{cite web |url=https://www.nipo.gov.lk/web/images/pdf_downloads/Intellectual_Property_Act_No_36_of_2003.pdf |title=INTELLECTUAL PROPERTY ACT, No. 36 OF 2003 |website=National Intellectual Property Office |access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref> Pinawalang-bisa ng batas ang ''Code of Intellectual Property Act No. 52 of 1979'', na may probisyon ng isang limitadong kalayaan sa panorama sa Seksiyong 13(d) na nagbigay sa mga gumagawa ng pelikula at tagapagsahimpapawid sa telebisyon ng karapatang magpalarawan ng mga likha ng sining at arkitektura "na palagiang matatagpuan sa isang lugar kung saang maaaring tingnan ang mga ito ng publiko."<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/lk/lk001en.pdf |title=Code of Intellectual Property Act No. 52 of 1979 (as amended by Act No. 30 of 1980, No. 2 of 1983, No. 17 of 1990, No. 13 of 1997 and No. 40 of 2000) |website=WIPO Lex |author=Sri Lanka |access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref> ===Taiwan (Republika ng Tsina o ROC)=== [[Talaksan:Taipei 101, August 2017.jpg|thumb|[[Taipei 101]], na dinisenyo nina arkitektong [[Chu-Yuan Lee]] at [[C. P. Wang]].]] Tinitiyak ng [[:wikisource:zh:著作權法 (中華民國)|Batas ng Karapatang-ari ng Republika ng Tsina]] ang bahagyang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Pinahihintulutan ng Artikulong 58 ang paggamit ng mga obra at likhang pang-arkitektura na nasa pampublikong mga lugar, ngunit itinadhana na ang paggamit ng gawang mga sining ay hindi para lamang sa layuning pagbebenta ng mga sipi. Nakasaad sa Artikulong 64 ng parehong Batas na dapat malinaw na itukoy ng mga gagamit ng gayong mga gawa ang pinagmulan ng mga ito, tulad ng pangalan ng manlilikha.<ref>{{cite web|title=著作權法 |url=http://law.moj.gov.tw/LawClass/LawAll.aspx?PCode=J0070017 |website=全國法規資料庫 |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://archive.is/20161029141208/http://law.moj.gov.tw/LawClass/LawAll.aspx?PCode=J0070017 |archivedate=2016-10-29 |language=zh-tw |date=2014-01-22 |deadurl=yes }}</ref> Sang-ayon sa binanggit na mga reglamento, hindi isang paglabag sa karapatang-sipi ang ang pagkuha ng retrato ng isang gusali sa isang pampublikong lugar,<ref>{{cite web|title=就戶外場所長期展示之建築著作,以拍照或繪畫方式等非建築方式進行重製之行為,屬於著作權法第64條明訂之合理使用行為|url=http://www.fblaw.com.tw/news_detail.php?cate=5&nid=561|website=寰瀛法律事務所|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029142417/http://www.fblaw.com.tw/news_detail.php?cate=5&nid=561|archivedate=2016-10-29|language=zh-tw|date=2011-12-13}}</ref> ang bunga ng ganitong pagkuha ay maari ring ibukod bilang "mga gawang potograpiko" na isang uri ng gawang nakatala sa Artikulo 5 ng parehong batas, kaya nakakatamasa ang mga gawang ito ng proteksiyon sa karapatang-sipi.<ref>{{cite web|title=開放式課程合理使用問答集|url=http://www.tocwc.org.tw/userfiles/1363573066.pdf|website=台灣開放式課程聯盟|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160808142736/http://www.tocwc.org.tw/userfiles/1363573066.pdf|archivedate=2016-08-08|page=8|language=zh-tw|quote=拍攝建築物外觀,不問作何使用目的,都不在第五十八條禁止之列,並不必經著作財產權人的同意,該照片反而還能以「攝影著作」獲得著作權法保護,他人不可以任意使用該照片。同理,拍攝一般巷道風景,在著作權法規定下,不必獲得任何人同意,所拍照片還受著作權法保護。}}</ref> Ipinaliwanag din ito ng [[Tanggapan ng Ari-Ariang Intelektuwal ng Taiwan|Tanggapan ng Ari-Ariang Intelektuwal]] ng [[Ministeryo ng Ugnayang Ekonomiko (Taiwan)|Ministeryo ng Ugnayang Ekonomiko ng Taiwan]]. <ref>{{cite web|title=解釋資料檢索-電子郵件1021205b |url=http://www.tipo.gov.tw/ct.asp?xItem=503039&ctNode=7448&mp=1 |website=經濟部智慧財產局 |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://archive.is/20161029143506/http://www.tipo.gov.tw/ct.asp?xItem=503039&ctNode=7448&mp=1 |archivedate=2016-10-29 |language=zh-tw |date=2013-12-05 |quote=一、依據著作權法第58條規定,在街道、公園、建築物之外壁或其他向公眾開放之戶外場所長期展示之美術著作或建築著作,除該條所定4款情形外,得以任何方法利用之。所詢拍攝「台北101大樓」(僅限大樓外觀,不包括大樓內部) 之照片並將其製成明信片販賣,依前揭規定,無須取得著作權之授權。 |deadurl=yes }}</ref> === Timog Aprika === [[Talaksan:Late Nelson Mandela Statue, Pretoria South Africa Redux.png|thumb|left|Dahil sa kawalan ng kalayaan sa panorama sa Timog Aprika, kailangang sensurin ang bantayog ni [[Nelson Mandela]] sa [[Pretoria]]]] Walang ganap na kalayaan sa panorama sa Timog Aprika. Inilalahad sa Artikulong 15 (3) ng Batas ng Karapatang-ari ng Timog Aprika (1978) ang mga hindi pagsasali ng proteksiyong karapatang-sipi sa masining na mga gawa, ngunit binanggit lamang dito ang paggamit ng mga sipi sa mga pelikula, telebisyon, at mga "serbisyong pangkomunikasyon." Ngunit binigyang-kahulugan sa Artikulong 1 ang "serbisyong pangkomunikasyon" bilang isang tiyak na serbisyo sa telekomunikasyon, hindi sa potograpiya.<ref>{{cite web|title=COPYRIGHT ACT|url=http://www.cipro.co.za/legislation%20forms/Copyright/Copyright%20Act.pdf|website=Companies and Intellectual Property Office|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303202547/http://www.cipro.co.za/legislation%20forms/Copyright/Copyright%20Act.pdf|archivedate=2016-03-03|language=en}}</ref> Dahil diyan, maaaring ituring na paglabag sa karapatang-sipi ang pagkuha ng mga retrato ng mga gusali o mga obra sa pampublikong mga lugar.<ref>{{cite web|title=Copyright: Wiki Loves Monuments Notice!|url=http://mapmyway.co.za/copyright-wiki-loves-monuments-notice/|website=mapmyway.co.za|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029130232/http://mapmyway.co.za/copyright-wiki-loves-monuments-notice/|archivedate=2016-10-29|language=en}}</ref> ===Timog Korea=== Nagbibigay ng tadhanang kalayaan sa panorama ang Artikulong 35(2) ng [[batas ng karapatang-ari ng Timog Korea]], subalit limitado lamang ito sa mga layuning di-komersiyal. Isinasaad ng probisyon na maaaring gamitin ang mga obra at ibang mga likha na palagiang matatagpuan sa bukas na mga lugar para sa anumang layunin, maliban sa mga kasong "ginawa ang pagsisipi para sa tangkang pagbebenta ng mga siping ito."<ref>{{cite web|url=https://wipolex.wipo.int/en/text/581910 |title=Copyright Act (Act No. 432 of January 28, 1957, as amended up to Act No. 15823 of October 16, 2018) |author=Republic of Korea |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 9, 2021 |url-status=dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20210509110615/https://wipolex.wipo.int/en/text/581910 |archive-date = }}</ref> May isang kaso kaugnay sa kalayaan sa panorama sa Timog Korea noong 2008, hinggil sa paggamit ng isang ''production company'' ng isang gusali ng teatro sa isang patalastas nang walang pahintulot. Ipinasya ng [[Hukuman ng Distritong Sentral ng Seoul]] na nilabag ng Pomato Co., Ltd. ang karapatang-sipi ni arkitekto Min Gyu-am sa "UV House", na matatagpuan sa [[Paju]] at tinapos noong 2004, sa pamamagitan ng pagsasali nila ng gusali bilang elementong ''background'' sa isang patalastas pantelebisyon at pang-Internet ng [[Kookmin Bank]] noong 2005. Nakatanggap ang arkitekto ng bayad para sa arkila sa lugar, ngunit hindi siya nagbigay ng pahintulot ng paggamit ng karapatang-sipi ng gusaling ito. Matapos mailabas ang mga patalastas, sinabi ng arkitekto na ginamit nila ang obrang pang-arkitektura nang walang pahintulot mula sa kaniya, kaya humingi siya ng bayad-pinsala. Sa unang paglilitis, ipinasya ng Hukumang ng Distritong Sentral ng Seoul na maliit na bahagi ng gusali lamang ang ginamit patalastas at hindi ang kabuoang gusali, kaya hindi maituturing na paglabag ito ng karapatang-sipi.<ref>Seoul Central District Court, Decision of 12 September 2007, 2006GaDan208142.</ref> Noong Nobyembre 7, 2008, sa ikalawang paglilitis, sumang-ayon ang parehong panig sa kabayaran. Dahil diyan, winakasan ang ikalawang paglilitis nang walang pasya, sa pamamamagitan ng mediasyon.<ref>{{cite web |url=https://www.lawtimes.co.kr/Legal-News/Legal-News-View?serial=48365 |title=[2008년 분야별 중요판례분석] (21)지적재산권 |date=Agosto 6, 2009 |access-date=Hulyo 12, 2021 |work=Beomnyul Sinmun (법률신문) |language=ko}}</ref> ===Tsina, Republikang Bayan ng (PRC)=== [[Talaksan:青岛五四广场五月的风雕塑夜景 2013-07-21.jpg|thumb|left|Eskulturang May Wind ({{lang|zh|五月的风雕塑}}) sa [[Liwasang Ika-apat na Mayo]] ng lungsod ng [[Qingdao]]]] Nagbibigay ng sapat na kalayaan sa panorama ang Artikulo 22(10) ng [[batas ng karapatang-ari ng Tsina]]. Ayon dito, pinahihintulutan ang paggamit ng isang obra "na matatagpuan o naka-displey sa isang panlabas na pampublikong lugar" sa pamamagitan ng pagguhit, potograpiya, o bidyograpiya nang walang pahintulot mula sa o remunerasyon sa mayhawak ng karaptang-sipi, "sa kondisyong itutukoy ang pangalan ng manlilikha at pamagat ng obra."<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/466268 |title=Copyright Law of the People’s Republic of China (as amended up to the Decision of February 26, 2010, by the Standing Committee of the National People's Congress on Amending the Copyright Law of the People's Republic of China) |author=China |access-date=Mayo 9, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> Ayon sa isang liham tugon mula sa [[Kataas-taasang Hukumang Bayan]] hinggil sa kaso ng eskulturang "''[[Liwasang Ikaapat na Mayo|May Wind]]''" sa [[Qingdao]], kahit na para sa pakinabang (''profit'') ito, ang muling paggamit ng nabanggit na gawa ay isang [[patas na paggamit]],<ref>{{cite wikisource |title=最高人民法院关于对山东省高级人民法院《关于山东天笠广告有限责任公司与青岛海信通信有限公司侵犯著作权纠纷一案的请示报告》的复函 |wslink=最高人民法院关于对山东省高级人民法院《关于山东天笠广告有限责任公司与青岛海信通信有限公司侵犯著作权纠纷一案的请示报告》的复函 |wslanguage=zh |last=中华人民共和国最高人民法院 |first= |authorlink=中华人民共和国最高人民法院 |coauthors= |year= |publisher= |location= |page= |pages= |scan=|date=2004-08-24|language=zh-cn}}</ref> ngunit pinagtatalunan ng pamayanang akademiko ang pagiging tumpak ng pagpapasyang ito,<ref>{{cite journal|last1=孟|first1=奇勋|title=室外艺术作品合理使用司法认定标准之反思|journal=武汉理工大学学报(社会科学版)|date=2013-06|volume=26|issue=3|page=457|doi=10.3963/j.issn.1671-6477.2013.03.025|url=http://www.whxbsk.net:8080/sse/showFileCount?filename=D:/sse/2013/2012-01660.pdf&title=2012-01660|accessdate=2016-10-28|trans_title=Reflections on Judicial Cognizance of Fair Use of Outdoor Art Works|publisher=武汉理工大学期刊社|language=zh-cn|issn=1671-6477|quote=当前,学术界对室外艺术作品合理使用的认定标准尚未形成共识,主要体现在对商业性使用是否属于合理使用的认识有所不同。部分学者坚持认为不能将营利性再使用纳入合理使用制度范围。|author=|archive-url=https://web.archive.org/web/20170222144856/http://www.whxbsk.net:8080/sse/showFileCount?filename=D%3A%2Fsse%2F2013%2F2012-01660.pdf&title=2012-01660|archive-date=2017-02-22|dead-url=yes}}</ref> at may pangyayari ring "magkaibang mga pasiya" sa paghatol sa usaping ito.<ref>{{cite journal|last1=詹|first1=启智|last2=张|first2=灵溪|title=室外公共场所艺术作品合理使用探析|journal=法制与社会|date=2014|issue=22|pages=267-269|doi=10.3969/j.issn.1009-0592.2014.22.133|url=http://www.lunwendata.com/thesis/2015/50416.html|accessdate=2016-10-28|publisher=云南法制与社会杂志社|language=zh-cn|issn=1009-0592|author=|archive-url=https://web.archive.org/web/20180205000700/http://www.lunwendata.com/thesis/2015/50416.html|archive-date=2018-02-05|dead-url=no}}</ref> Dahil sa kaugnay na mga palakad ng [[isang bansa, dalawang mga sistema]], hindi ipinatutupad ang nasabing mga batas sa [[Hong Kong]] at [[Macau]].<ref>{{cite web|title=中華人民共和國香港特別行政區基本法|url=http://www.basiclaw.gov.hk/tc/basiclawtext/images/basiclaw_full_text_tc.pdf|website=基本法|publisher=香港特別行政區政府政制及內地事務局|accessdate=2016-10-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151117030209/http://www.basiclaw.gov.hk/tc/basiclawtext/images/basiclaw_full_text_tc.pdf|archivedate=2015-11-17|language=zh-hk|format=PDF|date=2015-03}}</ref><ref>{{cite web|title=中華人民共和國澳門特別行政區基本法|url=http://bo.io.gov.mo/bo/i/1999/leibasica/index_cn.asp|website=澳門特別行政區政府印務局|accessdate=2016-10-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160426055414/http://bo.io.gov.mo/bo/i/1999/leibasica/index_cn.asp|archivedate=2016-04-26|language=zh-mo|date=1999-12-20}}</ref> ==== Hong Kong ==== [[Talaksan:Bank of China Hong Kong.jpg|thumb|[[Toreng Bank of China (Hong Kong)|Toreng Bank of China]], dinisenyo ni arkitekto [[I. M. Pei]] (namatay noong 2019)]] Tinitiyak ng Kautusang Karapatang-ari ng Hong Kong ang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Kumakapit ito sa kapuwa mga likhang tatlong-dimensiyonal at masining na pagkakagawa. Pinahihintulutan ng mga regulasyon sa Artikulong 71 ang pagsipi at pamamahayag ng larawan ng mga gusali, lilok, modelo ng mga gusali, at mga masining na pagkakagawa, at hindi isang pagsuway sa karapatang-sipi ang pampublikong pagbabahagi ng gayong mga larawan. Gayunpaman, nakasaad sa Seksiyong 5 na iba ang mga obra ng masining na pagkakagawa (''works of artistic craftsmanship'') sa gawang grapiko (''graphic work''), at ibig sabihin nito hindi sakop ng tadhanang kalayaan sa panorama ang huling binanggit na uri ng gawa, na maaring pinta, drowing, dayagram, o mga gawang klitse, litograpo, grabado sa kahoy, atbp..<ref>{{cite web|title=第528章 《版權條例》 |url=http://www.legislation.gov.hk/blis_pdf.nsf/6799165D2FEE3FA94825755E0033E532/9849EA415F543AAA482575EF0014C04F/$FILE/CAP_528_c_b5.pdf |website=律政司: 雙語法例資料系統 |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160411220758/http://www.legislation.gov.hk/blis_pdf.nsf/6799165D2FEE3FA94825755E0033E532/9849EA415F543AAA482575EF0014C04F/%24FILE/CAP_528_c_b5.pdf |archivedate=2016-04-11 |language=zh-hk |date=1997-06-30 |deadurl=yes }}</ref> ==== Macau ==== Tinitiyak ng Derekto Blg. 43/99/M ang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Pinapayagan ng Artikulong 61 ang pagkuha ng mga obra na nakalagay sa pampublikong mga lugar sa pamamagitan ng potograpiya o bidyograpiya.<ref>{{cite web|title=第43/99/M號法令|url=http://bo.io.gov.mo/bo/i/99/33/declei43_cn.asp|website=澳門特別行政區政府印務局|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160323120248/http://bo.io.gov.mo/bo/i/99/33/declei43_cn.asp|archivedate=2016-03-23|language=zh-mo|date=1999-08-16}}</ref><ref>{{cite book|last1=马|first1=海涛|last2=李|first2=亮|title=国际法学法理与实践|url=https://books.google.com/books?id=ZMQ7vQ_wTpEC&pg=PA401|accessdate=2016-10-29|edition=1|date=2006-11|publisher=中国法制出版社|language=zh-cn|isbn=978-7-80226-323-9|pages=401–402|chapter=中国内地与澳门著作权法律制度之比较研究}}</ref> Gayunpaman, sinasabi sa Artikulong 62 na hindi dapat makompromiso ng kalayaang ito ang mga kapakanan ng gawa at ng mayhawak ng karapatang-sipi nito, at kailangang itukoy ang manlilikha at pangalan ng obra hangga't maari.<ref>{{cite news|title=葡韻惹火遭禁拍攝建築物實在無理|url=http://www.shimindaily.net/v1/news/macau/%EF%BC%88%E7%89%B9%E5%AF%AB%EF%BC%89%E8%91%A1%E9%9F%BB%E6%83%B9%E7%81%AB%E9%81%AD%E7%A6%81%E6%8B%8D%E6%94%9D%E5%BB%BA%E7%AF%89%E7%89%A9%E5%AF%A6%E5%9C%A8%E7%84%A1%E7%90%86/|accessdate=2016-10-29|publisher=市民日报|date=2016-08-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029043248/http://www.shimindaily.net/v1/news/macau/%EF%BC%88%E7%89%B9%E5%AF%AB%EF%BC%89%E8%91%A1%E9%9F%BB%E6%83%B9%E7%81%AB%E9%81%AD%E7%A6%81%E6%8B%8D%E6%94%9D%E5%BB%BA%E7%AF%89%E7%89%A9%E5%AF%A6%E5%9C%A8%E7%84%A1%E7%90%86/|archivedate=2016-10-29|language=zh-mo}}</ref> === Uganda === Umiiral ang kalayaan sa panorama sa Seksiyong 15(1)(f) ng ''The Copyright and Neighbouring Rights Act, 2006'' ng Uganda, na isinasaad na maaaring isipi at ikomunika sa madla ang mga likhang arkitektura at sining na palagiang matatagpuan sa pampublikong lugar, sa pamamagitan ng potograpiya, mga likhang audiobiswal, at pagsasahimpapawid sa telebisyon. Malawak ang kahulugan ng "pampublikong lugar" sa ilalim ng Seksiyong 2 ng batas, at nagngangahulugan itong "anumang gusali o daanan na ang publiko ay may pansamantalang karapatan o pahintulot para makapasok, may bayad man o wala." Kabilang dito ang mga sinehan, restoran, pasilidad ng palakasan, at liwaliwan (''resorts'').<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/ug/ug001en.pdf |title=The Copyright and Neighbouring Rights Act, 2006 |author=Uganda |access-date=Oktubre 3, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> === United Arab Emirates === Hindi nagbibigay ng kalayaan sa panorama ang Artikulo 22(7) ng ''Federal Law No. 38 of 2021 on Copyrights and Neighboring Rights''. Pinahahintulutan lamang nito ang pagpapakita ng mga ''fine art'', mga obrang napapakinabangan, mga obrang hinulma, at mga obrang pang-arkitektura na palagiang matatagpuan sa pampublikong mga lugar "sa mga brodkast" lamang.<ref>{{cite web |url=https://www.moec.gov.ae/documents/20121/376326/copyright.pdf |title=Federal Decree-Law no. (38) of 2021 |access-date=Hulyo 4, 2022 |publisher=Ministry of Economy of the United Arab Emirates |date=Setyembre 20, 2021}}</ref> Ang Artikulo 22(7) ng pinawalang-bisa na ''Federal Law No. 7 of 2002 on Copyrights and Neighboring Rights'' ay nagbibigay ng kawangis na limitadong karapatang-ligal.<ref>{{cite web|url=https://wipolex.wipo.int/en/text/124611 |title=Federal Law No. 7 of 2002 on Copyrights and Neighboring Rights |author=United Arab Emirates |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 7, 2021}}</ref> ===Unyong Europeo=== [[Talaksan:Freedom of Panorama in Europe.svg|thumb|475px|Katayuan ng kalayaan sa panorama sa Europa {{legend|#12a53e|Okey, kasama ang mga gusali, obra at mga pampublikong loob ng mga gusali}} {{legend|#5fe442|Okey, kasama ang mga gusali at obra, ngunit hindi okey sa mga pampublikong loob ng mga gusali}} {{legend|#ffd619|Okey para lamang sa mga gusali}} {{legend|#f5443b|Hindi okey}} {{legend|#bbef2e|Okey, kasama ang mga gusali, obra at ilang mga loob ng mga gusali}} {{legend|#bbb|Hindi tiyak}} ]] Sa [[Unyong Europeo]], inilalaan ng [[Direktiba 2001/29/EC]] ang posilibilidad para sa kasaping mga estado na magkaroon ng sugnay hinggil sa kalayaan sa panorama sa kanilang mga batas ng karapatang-ari, ngunit hindi ito sapilitan.<ref name="eu">{{cite web|author=N.N.|url=http://www.fotocommunity.de/info/Panoramafreiheit#Europa_hilft|title=Panoramafreiheit|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150418173225/http://www.fotocommunity.de/info/Panoramafreiheit|archive-date=2015-04-18|access-date=2020-05-18}} Tingnan din [http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32001L0029:EN:HTML Article 5(3)(h) of 2001/29/EC].</ref><ref>{{cite web|url=http://ipkitten.blogspot.co.uk/2015/06/freedom-of-panorama-what-is-going-on-at.html|title=The IPKat|work=ipkitten.blogspot.co.uk|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150626204251/http://ipkitten.blogspot.co.uk/2015/06/freedom-of-panorama-what-is-going-on-at.html|archive-date=2015-06-26}}</ref> ==== Alemanya ==== Ipinaliliwanang ang ''{{lang|de|Panoramafreiheit}}'' sa artikulong 59 ng ''{{lang|de|Urheberrechtsgesetz}}''.<ref name="de">{{cite web|url=http://www.fotorecht.de/publikationen/gebaeude.html|title=Fotografieren von und in Gebäuden|last=Seiler|first=David|work=visuell|date=2001-06-24|issue=5/2001|page=50|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20070930161320/http://www.fotorecht.de/publikationen/gebaeude.html|archive-date=2007-09-30|access-date=2020-05-18}} Tingnan din: {{cite web|url=http://bundesrecht.juris.de/urhg/__59.html|title=§59 UrhG (Germany)|language=de|url-status=live|archive-url=http://archive.wikiwix.com/cache/20110223132716/http://bundesrecht.juris.de/urhg/__59.html|archive-date=2011-02-23|access-date=2007-09-20}}</ref> Ayon sa 59(1), "mapapahintulutang isipi, sa pamamagitan ng pinta, drowing, potograpiya, o sinematograpiya, ang mga obra na palagiang matatagpuan sa pampublikong mga daanan, kalye, o lugar at maipamahagi at maikomunika ang gayong mga sipi. Para sa mga likhang pang-arkitektura ang tadhanang ito ay umiiral lamang sa panlabas na anyo." Isang halimbawa ng [[paglilitis]] dahil sa sari-saring pagbabatas sa EU ay ang ''{{lang|de|[[:de:Hundertwasserentscheidung|Hundertwasserentscheidung]]}}'' (pasiyang Hundertwasser), isang kaso sa Alemanya na naipanalo ni [[Friedensreich Hundertwasser]] laban sa isang kompanyang Aleman hinggil sa paggamit ng isang retrato ng isang gusaling [[Austria|Awstriyan]].<ref>{{cite web|url=https://dejure.org/dienste/vernetzung/rechtsprechung?Text=I%20ZR%20192/00|title=Rechtsprechung – BGH, 05.06.2003 - I ZR 192/00|website=dejure.org|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160820052628/https://dejure.org/dienste/vernetzung/rechtsprechung?Text=I%20ZR%20192%2F00|archive-date=2016-08-20|access-date=2020-05-18}}</ref> ==== Belhika ==== [[Talaksan:Atomium (UnorthodoxY) - Flickr.jpg|thumb|left|[[Atomium]] sa Bruselas]] Ipinatupad ang kalayaan sa panorama sa [[Belhika]] noong 2016. Ipinasa ng kanilang lehislatura ang probisyong XI.190 2/1° na idinagdag sa kanilang batas ng karapatang-ari, ang Kodigo ng Batas Ekonomiko (''Code of Economic Law'') noong Hunyo 27, 2016, at sinimulan ang pagpapatupad nito noong Hulyo 15, 2016, pagkaraang nilagdaan ito ng kanilang hari at nilathala ito sa kanilang opisyal na lathalaing ''State Gazette''.<ref name=ManagingIPBelFOP>{{cite web|url=https://www.managingip.com/article/b1kbpg5bpx2rhw/belgium-freedom-of-panorama-a-new-copyright-exception |title=Belgium: Freedom of panorama – a new copyright exception |date=Setyembre 27, 2016 |access-date=Disyembre 15, 2020}}</ref><ref name=InfojusticeBelFOP>{{cite web|url=http://infojustice.org/archives/36318 |title=THERE IS NOW FREEDOM OF PANORAMA IN BELGIUM |date=Hulyo 19, 2016 |access-date=Disyembre 15, 2020}}</ref> Nakasaad sa probisyong ito na hindi maaaring hadlangan ng mga manlilikha (maaaring mga arkitekto o arteista) "ang reproduksiyon at komunikasyon sa publiko ng mga obrang biswal, grapiko, at pang-arkitektura na nilayong ipuwesto nang palagian sa pampublikong lugar, sa kondisyong tulad ng sa pagsasalarawan nito ang reproduksiyon at komunikasyon sa publiko ng naturang gawa at hindi magdudulot ang nasabing reproduksiyon at komunikasyon sa publiko ng di-makatuwirang pinsala sa tunay na karapatan ng manlilikha."<ref name=ManagingIPBelFOP/> Kasunod ng pagpasa nito, malaya na ang pagkuha ng mga retrato ng tanyag na [[Atomium]] sa [[Bruselas]], pati na ang paglathala ng mga retrato nito sa anumang midya, kabilang na ang midyang komersiyal at [[hatirang pangmadla]], nang hindi inalalahanan ang maaaring hakbanging ligal mula sa mga eredero/eredera ng lumikha nitong si [[André Waterkeyn]].<ref name=ManagingIPBelFOP/><ref name=ExpertPhotoFOP>{{cite web|url=https://expertphotography.com/freedom-of-panorama-photography/ |title=Freedom of Panorama – What It Means for Photography |last=Hull |first=Craig |access-date=Disyembre 15, 2020}}</ref> ==== Dinamarka ==== Ayon sa Artikulong 24(2) ng batas ng karapatang-ari ng [[Dinamarka]], maaring isipi ang anumang obrang matatagpuan sa pampublikong lugar sa pamamagitan ng mga larawan (tulad ng mga retrato) ngunit kung ang layunin ay hindi pangkomersiyo. Sa Artikulong 24(3) naman nakasaad na maaring isipi nang malaya ang mga gusali sa kaanyuang larawan, sa anumang layunin.<ref>{{cite web| url=http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/dk/dk091en.pdf |title=Consolidated Act on Copyright (Consolidated Act No. 1144 of October 23, 2014) |website=WIPO Lex |access-date=Disyembre 20, 2020 | lang=en}}</ref> [[Talaksan:Petite sirène de Copenhague (conforme à la loi danoise).JPG|thumb|Sinalang retrato ng ''The Little Mermaid'']] Hindi pa rin ganap ang kalayaan sa panorama sa Dinamarka para sa mga obrang hindi pang-arkitektura. Protektado ang karapatang-sipi sa lilok na ''[[The Little Mermaid (estatwa)|The Little Mermaid]]'', obra ni [[Edvard Eriksen]] (namatay 1959), hanggang taong 2034, at kilalang litihiyoso ang pamilya ng manlililok.<ref name=ExpertPhotoFOP/> Pinagmultahan ang ilang mga pahayagang Dinamarkes dahil sa paggamit ng mga retrato ng lilok nang walang pahintulot mula sa pamilyang Eriksen. Itinuturing na komersiyal ang layunin ng midya sa bansa. Winika ni Søren Lorentzen, ''photo editor'' ng ''[[Berlingske]]'' na kabilang sa mga pahayagang pinagmultahan, "Gumamit kami ng isang retrato nang walang pahintulot. Iyon ay malinaw na paglabag sa batas ng karapatang-ari, kahit na nahihirapan akong intindihin kung bakit hindi maaring gumamit ang sinuman ng mga retrato ng isang pambansang yaman gaya ng ''Little Mermaid'' nang hindi lumalabag sa batas ng karapatang-ari." Depensa ni Alice Eriksen, ang apo ng manlililok, ang gayong pagbabawal ay pagtalima lamang sa mga batas ng bansa. Dagdag pa niya, "pareho lamang ito sa pagtanggap ng bayad kapag itinutugtog ang isang awit."<ref>{{cite news|url=https://www.thelocal.dk/20140816/denmarks-iconic-symbol-that-we-cant-show-you |title=Denmark's icon... that we can't show you |work=The Local |date=Agosto 16, 2014 |access-date=Disyembre 20, 2020}}</ref><ref>{{cite web |url=https://petapixel.com/2014/08/20/try-publish-picture-statue-denmark-youd-better-ready-pay/ |title=If You Try to Publish a Picture of this Statue in Denmark, You’d Better be Ready to Pay Up |last=Burgett |first=Gannon |website=PetaPixel |date=Agosto 20, 2014 |access-date=Disyembre 20, 2020}}</ref> ==== Eslobenya ==== Isinasaad ng Artikulong 55 ng ''Copyright and Related Rights Act'' ng Eslobenya na "Ang mga likhang palagiang matatagpuan sa mga parke, kalye, liwasan, o ibang mga lugar na pangkalahatang mapupuntahan ng publiko ay maaaring gamitin," ngunit ipinagbabawal ito kung ang layon ng paggamit ay upang kumita.<ref>{{cite document| url=https://www.uradni-list.si/1/content?id=78529 |title=Zakon o avtorski in sorodnih pravicah (uradno prečiščeno besedilo) (ZASP-UPB3) |work=Uradni list RS |issue=16/2007 |date=Pebrero 23, 2007 |lang=sl |pages=1805}}</ref> Subalit sa gawa, nagngangahulugan itong ang mga bagay sa pampublikong espasyo, tulad ng mga gusali at rebulto, na protektado pa ng karapatang-sipi ay maaaring kunan ng retrato para lamang sa pansariling gamit kung walang pahintulot mula sa mga manlilikha ng gayong mga obra, at ipinagbabawal ang paglathala ng gayong mga larawan sa isang portada ng turismo (''tourism portal'') o sa isang pahayagan (sapagkat itinuturing na komersiyal ang paglilimbag ng mga pahayagan).<ref>{{cite news |url=https://www.rtvslo.si/evropska-unija/ali-bo-unija-omejila-objavo-slik-javnih-stavb-na-druzbenih-omrezjih/368889 |title=Ali bo Unija omejila objavo slik javnih stavb na družbenih omrežjih? |publisher=MMC RTV Slovenija |date=Hulyo 5, 2015 |first=Gregor |last=Cerar |lang=sl}}</ref> ==== Espanya ==== Nagbibigay ng tadhanang kalayaan sa panorama ang [[batas ng karapatang-ari ng Espanya]]. Nakasaad sa Artikulo 35(2) na "ang mga likha na palagiang matatagpuan sa mga parke, kalye, liwasan o iba pang pampublikong mga daanan ay maaaring sipiin, ipamahagi at iparating nang malaya sa pamamagitan ng mga pinta, drowing, retrato, at mga pamamaraang audiobiswal."<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/577658 |title=Consolidated Text of the Law on Intellectual Property, Regularizing, Clarifying and Harmonizing the Applicable Statutory Provisions (approved by Royal Legislative Decree No. 1/1996 of April 12, 1996, and amended up to Royal Decree-Law No. 26/2020 of July 7, 2020) |author=Spain |lang=es |access-date=Setyembre 28, 2021 |website=WIPO Lex|quote=Las obras situadas permanentemente en parques, calles, plazas u otras vías públicas pueden ser reproducidas, distribuidas y comunicadas libremente por medio de pinturas, dibujos, fotografías y procedimientos audiovisuales.}}</ref> ==== Gresya ==== Hindi umiiral ang kalayaan sa panorama sa Gresya. Nagbibigay lamang ng maghigpit ngunit hindi malinaw na eksepsiyon ang kanilang batas ng karapatang-ari, ang ''2121/1993 on Copyright, Related Rights and Cultural Matters (as amended up to Law No. 4540/2018)''. Pinahihintulutan lamang ang "paminsan-minsang pagsisipi at pagkomunika sa midyang pangmadla ng mga larawan ng mga obrang panghabambuhay na matatagpuan sa pampublikong mga lugar."<ref name=shtefan2019>{{Cite journal|last=Shtefan|first=Anna|date=2019|title=FREEDOM OF PANORAMA: THE EU EXPERIENCE|url=https://ejls.eui.eu/wp-content/uploads/sites/32/2019/05/2-EJLS-112-Shtefan.pdf|journal=European Journal of Legal Studies|volume=II}}</ref> ==== Italya ==== Walang umiiral na kalayaan sa panorama sa [[Italya]].<ref name="it">{{cite news|url=http://punto-informatico.it/2030219/PI/News/wikipedia-cede-al-diritto-autore-italiota.aspx|title=Wikipedia cede al diritto d'autore|last=Spinelli|first=Luca|work=Punto Informatico|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20080929014738/http://punto-informatico.it/2030219/PI/News/wikipedia-cede-al-diritto-autore-italiota.aspx|archive-date=2008-09-29|access-date=2020-05-18}}</ref> Sa kabila ng maraming opisyal na mga protesta<ref>{{cite web|url=http://www.grillini.it/show.php?4884|title=Interrogazione - Diritto di panorama|trans-title=Interrogation - panorama right|last1=Grillini|first1=Franco|website=Grillini.it|language=it|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20081025001151/http://www.grillini.it/show.php?4884|archive-date=2008-10-25|access-date=2020-05-18}}</ref> at isang pambansang inisyatibang<ref>{{cite web|url=http://www.diritto.it/all.php?file=25583.pdf|title=Dare un senso al degrado|last1=Scorza|first1=Guido|last2=Spinelli|first2=Luca|date=2007-03-03|location=Rome|format=PDF|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20090708045222/http://www.diritto.it/all.php?file=25583.pdf|archive-date=2009-07-08|access-date=2020-05-18}}</ref> pinamunuan ng abogadong si Guido Scorza at mamamahayag na si [[Luca Spinelli]] (na tinampok ang usapin),<ref name="it"/> pinagbabawal pa rin ang paglalathala ng pagsisiping potograpiko ng pampublikong mga lugar, alinsunod sa lumang mga batas ng karapatang-ari ng bansa.<ref>{{cite web|url=http://www.normattiva.it/uri-res/N2Ls?urn:nir:stato:legge:1941-04-22;633!vig=|title=Legge 22 aprile 1941 n. 633|language=it|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141223012833/http://www.normattiva.it/uri-res/N2Ls?urn:nir:stato:legge:1941-04-22;633!vig=|archive-date=2014-12-23|access-date=2020-05-18}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.camera.it/parlam/leggi/deleghe/testi/04042dl.htm|title=Decreto Legislativo 22 gennaio 2004, n. 42|language=it|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20081024122502/http://www.camera.it/parlam/leggi/deleghe/Testi/04042dl.htm|archive-date=2008-10-24|access-date=2020-05-18}}</ref> Mayroon din isang batas na kung tawagi'y "''{{lang|it|[[Codice Urbani]]}}''" na buhat pa sa 2004. Bukod sa ibang mga tadhana, nakasaad dito na upang makapaglathala ng mga larawan ng "pangkalinangang mga bagay" (''cultural goods'', sa teoriya lahat ng mga bagay at lugar na may katangiang pangkalinangan at pansining tulad ng mga gusali) para sa mga layuning pangkomersiyo, kailangan munang kumuha ng pahintulot mula sa pampook na sangay ng Ministeryo ng mga Sining at Pamanang Pangkultura, ang ''{{lang|it|Soprintendenza}}''. ==== Latbiya ==== Walang ganap na kalayaan sa panorama sa [[Latbiya]]. Sa Tsapter V ng kanilang Batas ng Karapatang-ari ("''Autortiesību likums''"), nakasaad na maaring gamitin ang anumang larawan ng isang obrang biswal at pang-arkitektura para lamang sa mga sumusunod na layunin: pansarili, pang-impormasyon sa balitaan o mga palatuntunan hinggil sa kasalukuyang mga pangyayari (''current affairs''), at mga akdang hindi pangkomersiyo.<ref>{{cite web|url=http://likumi.lv/doc.php?id=5138 |title=Autortiesību likums |lang=lv}}</ref> ====Polonya==== May sapat na kalayaan sa panorama sa [[Polonya]], na tinitiyak ng Artikulong 33(1) ng ''Act on Copyright and Related Rights''. Nakasaad dito na "mapapahintulutan ang pamamahagi ng mga obrang palagiang nakapuwesto sa madaraanang mga daan, kalye, liwasan, o hardin, ngunit hindi sa parehong paggamit." Ang pamamahagi ay sa pamamagitan ng paggamit ng mga retrato o malarawang representasyon ng mga obra (tulad ng mga gusali at pampublikong lilok) sa anumang midya, kabilang ang komersiyal na mga larong bidyo. Dahil hindi katulad sa orihinal na pakay ng pagtatatag ng isang obra ang layunin ng isang retrato ng naturang obra (tulad ng isang gusaling pang-opisina, isang ''shopping mall'', o isang tulay), ito ay isang mapapahintulutang paggamit sa ilalim ng batas ng karapatang-ari ng bansa.<ref>{{cite web |url=http://www.codozasady.pl/en/freedom-of-panorama/ |title=Freedom of panorama |last=Marcinoska |first=Lena |website=In Principle - Codozasady.pl |date=Oktubre 22, 2015 |access-date=Disyembre 28, 2020 |archive-date=2021-01-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210116100428/http://www.codozasady.pl/en/freedom-of-panorama/ |url-status=dead }}</ref> ====Pransiya==== Magmula noong Oktubre 7, 2016, inilalaan ng artikulong L122-5 ng Kodigo ng Ari-Ariang Intelektuwal ng [[Pransiya]] ang isang limitadong kalayaan sa panorama para sa mga gawa ng arkitektura at lilok. Pinahihintulutan ng kodigo ang "mga sipi at representasyon ng mga obra ng arkitektura at lilok na palagiang nakapuwesto sa pampublikong mga lugar (''voie publique'') at nilikha ng mga {{ILL|likas na tao|en|Natural person}},{{efn|'''Likas na tao''' (''{{lang|en|natural person}}'') - sa konteksto ng batas, isang indibiduwal na tao, taliwas sa isang ligal tao (''legal person'') na maaari isang pampribado (iyan ay, entidad sa negosyo o [[organisasyong di-pampamahalaan]]) o pampublikong (iyan ay, pamahalaan) organisasyon.}} maliban sa anumang paggamit na may katangiang pangkomersiyo".<ref>{{Cite web|url=https://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do;jsessionid=5DD8F8800CB25AA883378CE851D89A7D.tpdila13v_2?idArticle=LEGIARTI000033219336&cidTexte=LEGITEXT000006069414&categorieLien=id&dateTexte=|title=Article 5, section 11 of Code on Intellectual Property|access-date=2016-12-26|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170127170315/https://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do|archive-date=2017-01-27}}</ref> Malamig noon ang mga mambabatas at politikong Pranses sa pagtanggap ng kalayaan sa panorama; tinawag pa ni [[Patrick Bloche]], dating kasapi ng [[Pambansang Asambleya (Pransiya)|Pambansang Asambleya]], na "amendement Wikipédia" ang kalayaan sa panorama noong 2011.<ref>{{cite web|url=http://komodo.regardscitoyens.org/public/22-panoramas/ |title=Débats de l'Assemblée nationale sur l'amendement 22 « panoramas » au projet de loi sur la copie privée (23/11/11)}}</ref> {{multiple image | align = right | direction = | background color = | total_width = | image1 = Louvre pyramid - blackout.jpg | caption1 = | image2 = Censored-Arche de la Défense-Paris.PNG | caption2 = | footer = Sinalang mga larawan ng [[Piramide ng Louvre]] (sa kaliwa, dinisenyo ni [[I. M. Pei]]) at [[Grande Arche]] (sa kanan, dinisenyo ni [[Johan Otto von Spreckelsen]]), kapuwa protektado pa rin ng karapatang-sipi }} May matinding dulot ang gayong mga paghihigpit sa kalayaan sa panorama sa Pransiya sa mga artikulo ng Wikipedia hinggil sa arkitektura ng bansa. Nakasanayan na ng mga tagapangasiwa sa [[Wikimedia Commons]] na [[:Commons:Category:French FOP cases/deleted|burahin]] ang anumang mga retrato ng bagong mga arkitekturang Pranses, sa kabila ng mga pagbabago sa batas, dahil hindi pinahihintulutan ng Commons ang mga retrato ng mga obrang pang-arkitektura ng mga bansang ipinagbabawal ang komersiyal na paggamit. Protektado ng karapatang-sipi ang samo't-saring mga arkitekturang kontemporaryo ng Pransiya, at maaring maging paglabag sa karapatang-sipi ang pagsipi ng mga retratista, tagagawa ng pelikula, disenyador grapiko, at iba pang mga tagagamit mula sa ikatlong panig na may layuning pangkomersiyo na walang pahintulot mula sa arkitekto o entidad na ipinalipatan niya ng kaniyang karapatang patrimonyal o ekonomiko. Ipinasiya sa dalawang hiwalay na mga kaso noong 1990 na ang hindi awtorisadong mga postkard na nagpapakita ng [[Grande Arche]] at [[La Géode]] bilang pangunahing mga paksa ay lumalabag sa karapatang-sipi. Ilan pa sa kilalang mga gusaling protektado ng karapatang-sipi ay ang [[Piramide ng Louvre]], ang [[Opéra Bastille]], at ang [[Bibliothèque nationale de France#Bagong mga gusali|bagong mga gusali ng Bibliothèque nationale de France]].<ref name=JournalIPFranceBldg/> [[Talaksan:Place des Terreaux Lyon.jpg|thumb|[[Place des Terreaux]] na may suplementaryong pagsasali ng mga obra tulad ng inayos na {{ILL|Puwente Bartholdi|en|Fontaine Bartholdi}} at ng 14 na mga haliging granito]] Gayunpaman, ikinokonsidera ng hurisprudensiyang Pranses na hindi lumalabag sa karapatang-sipi ang isang pagsisipi kapag ito ay isang elementong "[[De minimis#Karapatang-sipi|aksesorya]]" o suplementaryo sa kabuoang paksa na inilalarawan nito. Sa isang kaso noong 2005 hinggil sa mga postkard ng [[Place des Terreaux]] ng [[Lyon]], pinairal ng ''[[Hukuman ng Kasasyon (Pransiya)|Cour de cassation]]'' (katumbas ng [[Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas]]) ang mga pasiya ng mas-mababang mga hukuman sa pansuplementaryong pagsasali ng makabagong mga instalasyong artistiko ng plasa sa mga postkard. Ayon sa kanila, humalo ang mga obrang ito sa pampublikong dominyo na arkitektura sa palibot ng liwasan, at "ang obra ay pangalawa lamang sa paksang inilalarawan", ang plasa mismo.<ref name=JournalIPFranceBldg>{{cite web |url=http://www.harlaylaw.com/wp-content/uploads/2016/08/Journal-of-Intellectual-Property-Law-Practice-2012-Lipovetsky-jiplp_jps078.pdf |title=The protection of the image of a building under French law: where judges create law |last1=Lipovetsky |first1=Sabine |last2=de Dampierre |first2=Emmanuèle |date=Mayo 24, 2012 |work=Journal of Intellectual Property Law & Practice |publisher=Oxford University Press |access-date=Marso 23, 2021}}</ref> ==== Portugal ==== Matatagpuan sa Artikulong 75, talata 2, puntong q. ng ''Code of Authors' Rights and Neighbouring Rights'' ng Portugal ang kalayaan sa panorama para sa mga obra nila. Sakop nito ang panghabambuhay na mga obra sa pampublikong mga lugar tulad ng arkitektura at mga lilok. Ngunit kinakailangang ipatungkol sa manlilikha at itukoy ang pangalan ng obra sa bawat malayang paggamit ng anumang larawan o bidyo ng gayong obra, alinsunod sa Artikulong 76, talata 1, puntong a..<ref>{{cite web |url=http://www.communia-association.org/wp-content/uploads/2016/06/BCS_Communia_FoP_study.pdf |title=Best Case Scenarios for Copyright: Freedom of Panorama in Portugal |last=Nobre |first=Teresa |work=COMMUNIA |date=Hunyo 2016 |access-date=Enero 12, 2022}}</ref> ==== Romania ==== [[Talaksan:Palatul Parlamentului, București.jpg|thumb|left|Sinalang retrato ng [[Palasyo ng Parlamento]] sa [[Bucharest]], Romania]] Walang ganap na kalayaan sa panorama sa [[Romania]]. Nakatala sa Artikulo 35 ng Tsapter VI ("Mga Limitasyon sa Pagpapatupad ng Karapatan ng Manlilikha") ng kanilang batas sa karapatang-ari ang mga gawain na hindi na nangangailangan ng pahintulot mula sa manlilikha at pagbayad ng remunerasyon sa kanila. Ayon sa (f), maaring isipi, ipamahagi, at magkomunika sa publiko ang mga larawan ng mga likhang arkitektura, lilok, retrato, at ''applied art'' na palagiang matatagpuan sa pampublikong lugar, '''maliban na lamang''' kung ang larawan ng likhang iyon ay siyang pangunahing paksa ng pagsisipi, pamamahagi, o pagkomunikasyon, at kung ang larawang ito ay ginamit sa mga layuning pangkomersiyo.<ref>{{cite web|url=http://legislatie.just.ro/Public/DetaliiDocument/7816 |title=LEGEA nr. 8 din 14 martie 1996 (*republicată*) |website=Ministerul Justiției |access-date=Marso 22, 2021 |lang=ro}}</ref> Dinemanda ng mga tagapagmana ni [[Anca Petrescu]], arkitekto ng napakalaking [[Palasyo ng Parlamento]], ang [[Parlamento ng Romania]] dahil sa pagbebenta ng mga retrato at ibang mga [[paalaala]] (''souvenir'') kalakip ang larawan ng masagisag na gusali.<ref>{{Cite news|url=https://stirileprotv.ro/stiri/actualitate/familia-arhitectei-casei-poporului-vrea-2-din-castigurile-pe-care-camera-deputatilor-le-incaseaza.html|title=Bătălia pentru imaginea Palatului Parlamentului. Decizia luată de OSIM|lang=ro|work=Stirileprotv.ro|date=Marso 15, 2018|access-date=Mayo 6, 2022}}</ref> Kasalukuyang isinasagawa pa rin ang paglilitis hinggil sa [[pagsuway sa karapatang-sipi]] na ginawa ng Parlamento.<ref>{{Cite news|url=https://pandects.dpvue.com/2018/10/taking-photos-of-palace-of-parliament.html |title= Taking photos of the Palace of Parliament can be considered illegal |website=Pandects dpVUE |date=Oktubre 8, 2018 |access-date=Disyembre 19, 2020|language=en-US}}</ref>{{better source needed|date=Mayo 2022}} ==== Suwesya ==== Noong Abril 4, 2016, nagpasiya ang {{ILL|Kataas-taasang Hukuman ng Suwesya|en|Supreme Court of Sweden}} na nilabag ng [[Talaan ng mga sangay ng Wikimedia|Wikimedia Sweden]] ang karapatang-sipi ng mga alagad ng sining ng pampublikong obra sa pamamagitan ng paglikha ng isang websayt at database ng pampublikong mga obra sa [[Suwesya]] na naglalaman ng mga larawan ng pampublikong obra na ikinarga o inupload ng publiko.<ref name="falkvinge-2016">{{cite web|first=Rick|last=Falkvinge|author-link=Rick Falkvinge|title=Supreme Court: Wikimedia violates copyright by posting its own photos of public, taxpayer-funded art|date=2016-04-04|website=Privacy Online News|location=Los Angeles, CA, USA|url=https://www.privateinternetaccess.com/blog/2016/04/supreme-court-wikipedia-violates-copyright-posting-photos-public-art/|access-date=2016-09-08}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{cite news|title=Wikimedia Sweden art map 'violated copyright'|url=https://www.bbc.com/news/technology-35969734|access-date=2016-09-09|work=BBC News|date=2016-04-05|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160923151732/http://www.bbc.com/news/technology-35969734|archive-date=2016-09-23}}</ref><ref>{{cite web|last1=Paulson|first1=Michelle|title=A strike against freedom of panorama: Swedish court rules against Wikimedia Sverige|url=https://blog.wikimedia.org/2016/04/04/strike-against-freedom-panorama/|website=Wikimedia Foundation blog|access-date=2016-09-09|date=2016-04-04|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160921153722/https://blog.wikimedia.org/2016/04/04/strike-against-freedom-panorama/|archive-date=2016-09-21}}</ref> Taglay ng batas ng karapatang-ari ng Suwesya ang isang kataliwasan sa tanging karapatan ng mayhawak ng karapatang-sipi upang madaling makakita ng publiko ang pampublikong obra.<ref name="Wikimedia Sweden decision">{{cite court|litigants=Bildupphovsrätt i Sverige ek. för. v. Wikimedia Svierge|vol=|reporter=|opinion=|pinpoint=|court=[[Supreme Court of Sweden]]|date=04-04-2016|url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/foundation/e/ec/TheSwedishSupremeCourtsDecisionBUSvWikimediaFINAL-English_Translation.pdf|access-date=09-09-2016|quote=}}</ref>{{Rp|2-5}} Gumamit ang Kataas-taasang Hukuman ng Suwesya ng isang restriktibong pananaw ng kataliwasang ito sa karapatang-sipi.<ref name="Wikimedia Sweden decision"/>{{Rp|6}} Ipinasiya ng Hukuman na walang halagang pangkomersiyo ang database, para sa kapuwang nagpapatakbo nito o sa mga gumagamit ng database, at ang "halagang ito ay dapat na mapanatili sa mga manlilikha ng mga obra. Wala nang kaugnayan kung may layuning pangkomersiyo ang nagpapatakbo ng database."<ref name="Wikimedia Sweden decision"/>{{Rp|6}} Ibinalik ang kaso sa isang mababang hukuman upang malaman ang pinsalang may pananagutan ang Wikimedia Sweden sa ''Bildkonst Upphovsrätt i Sverige'' (BUS), isang ahensiya ng {{ILL|pangasiwaan ng kolektibong mga karapatan|en|Collective rights management}} na naglunsad ng demanda alang-alang sa mga alagad ng sining na kumakatawan sa kanila.<ref name="Wikimedia Sweden decision"/>{{Rp|2,7}} ==== Unggarya ==== Nakasaad sa Artikulo 68(1) ng batas ng karapatang-ari ng Unggarya na maaaring gumawa at gamitin ang mga pagsasalarawan ng ''fine arts'', mga sining pang-arkitektura at sining na napapakinabangan (''applied arts'') na palagiang matatagpuan sa pampublikong lantad na mga lugar, nang walang pahintulot mula at remunerasyon sa mga manlilikha ng nasabing mga obra.<ref>{{cite web| url=https://wipolex.wipo.int/en/text/577881 |title=1999. évi LXXVI. törvény a szerzői jogról (Hatályos: 2020.06.18.-tól) |website=WIPO Lex |author=Hungary |access-date=Setyembre 28, 2021 |lang=hu}}</ref> ===Mga bansang bahagi rati ng Unyong Sobyet=== Walang kalayaan sa panorama ang halos lahat ng mga bansang kabahagi ng dating [[Unyong Sobyet]], puwera na lamang sa tatlong mga bansa na kamakailang binago ang kanilang mga batas ng karapatang-ari. Ang una ay [[Moldova]] noong Hulyo 2010, nang pinareho nila ang kanilang batas ng karapatang-ari sa mga pamantayang EU.<ref>{{cite web|author1=Eugene Stuart|author2=Eduardo Fano|author3=Linda Scales|author4=Gerda Leonaviciene|author5=Anna Lazareva|title=Intellectual Property Law and Policy. Law approximation to EU standards in the Republic of Moldova|date=July 2010|publisher=IBF International Consulting, DMI, IRZ, Nomisma, INCOM, Institute of Public Policy|url=http://www.ncu.moldova.md/public/files/publication/armonizare/SLAG_IP_ENG.pdf|access-date=2015-06-29|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150630171236/http://www.ncu.moldova.md/public/files/publication/armonizare/SLAG_IP_ENG.pdf|archive-date=2015-06-30}}</ref> Sinundan sila ng [[Armenya]] noong Abril 2013 kalakip ng isinapanahong [[:wikisource:Armenia. Law on Copyright and Related Rights|batas sa karapatang-ari ng Armenya]].<ref>{{cite web|title=Legislation: National Assembly of RA|language=Armenian|publisher=parliament.am|url=http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=4717|access-date=2015-06-28|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150701073128/http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=4717|archive-date=2015-07-01}}</ref> Bahagyang ipinasa ang tadhanang kalayaan sa panorama sa [[Rusya]] noong Oktubre 1, 2014; mula sa araw na iyon, maaring kumuha ang sinuman ng mga retrato ng mga gusali at hardin na makikita mula sa pampublikong mga lugar, ngunit hindi kasali rito ang mga lilok at iba pang mga likhang tatlong-dimensiyonal.<ref>{{cite web|title=О внесении изменений в части первую, вторую и четвертую Гражданского кодекса Российской Федерации и отдельные законодательные акты Российской Федерации. Статья 3, cтраница 2|language=Russian|work=[[State Duma]]|date=2014-03-05|url=http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&nd=102171743&rdk=&backlink=1|access-date=2015-06-29|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150630234615/http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&nd=102171743&rdk=&backlink=1|archive-date=2015-06-30}}</ref> ==Mga likhang dalawang-dimensiyonal== Sa mga bansa sa mundo, iba-iba ang tiyak na saklaw ng pahintulot na ito para makalikha ng mga retrato ng pampublikong mga lugar nang hindi na kailangang mag-alala hinggil sa mga gawang protektado ng karapatang-sipi na nasa larawan.<ref name="seiler"/> Sa karamihan ng mga bansa, tumutukoy lamang ito sa mga larawan ng mga likhang tatlong-dimensiyonal<ref name="uk_2">Tingnan ang ''e.g.'' Lydiate.</ref> na palagiang nakapuwesto sa isang pampublikong lugar, ang karaniwang ibig sabihin ng "palagian" ay "para sa likas na tanang buhay ng gawa."<ref name="ch">{{cite book|last=Rehbinder|first=Manfred|title=Schweizerisches Urheberrecht|edition=3rd|page=158|publisher=Stämpfli Verlag|location=Berne|date=2000|isbn=3-7272-0923-2}} Tingnan din: {{cite web|url=https://www.admin.ch/opc/de/classified-compilation/19920251/index.html#a27|title=§27 URG (Switzerland)|access-date=2020-05-18}}</ref><ref name="dix">{{cite web|last=Dix|first=Bruno|url=http://www.rechtpraktisch.de/artikel.html?id=519|title=Christo und der verhüllte Reichstag|date=2002-02-21|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20020722213717/http://www.rechtpraktisch.de/artikel.html?id=519|archive-date=2002-07-22|access-date=2020-05-18}}</ref> Sa [[Suwisa]], pinapayagan ang pagkuha at paglathala ng mga larawan ng mga likhang dalawang-dimensiyonal tulad ng mga miyural (mga larawang nakapinta sa pader) o graffiti, ngunit ang gayong mga larawan ay hindi maaring gamitin para sa layuning kapareho sa mga orihinal.<ref name="ch"/> ==Pampublikong espasyo== Maraming mga batas ay may mailap na pagkakaiba ukol sa pampublikong espasyo (''public space'') at pampribadong ari-arian. Sa [[Austria]] walang kaugnayan sa pahintulot na kalayaan sa panorama ang kinaroroonan ng retratista ,<ref name="seiler"/> ngunit sa [[Alemanya]] ang gayong pahintulot ay kumakapit lamang kapag ang larawan ay kinunan mula sa pampublikong lupa, at walang karagdagang mga gamit tulad ng mga hagdan, platapormang pambuhat, eroplano, atbp.<ref name="de"/> Sa ilang pagkakataon, umaabot din ang saklaw ng pahintulot sa tunay na mga lupang pampribado, halimbawa ay ang pampribadong mga liwasan at kastilyo na mapapasukan ng publiko at walang kontroladong mga pasukan, subalit may katakdaan na maaaring humingi ang may-ari ng bayad para sa komersiyal na paggamit ng mga larawan.<ref>{{cite web|url=http://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=pm&Datum=2010&Sort=3&nr=54399&pos=0&anz=241|title=Decision of the German Federal Court in favour of the Stiftung Preußische Schlösser und Gärten, December 17, 2010|publisher=Juris.bundesgerichtshof.de|date=2010-12-17|access-date=2012-07-20|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20131014190054/http://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=pm&Datum=2010&Sort=3&nr=54399&pos=0&anz=241|archive-date=2013-10-14}}</ref> Sa maraming mga bansa sa [[Silangang Europa]] nililimitahan lamang ng mga batas ng karapatang-ari ang pahintulot na ito sa hindi-komersiyal na paggamit ng mga larawan.<ref name="elst">Tingnan ang Rusya bilang halimbawa: {{cite book|last=Elst|first=Michiel|title=Copyright, Freedom of Speech, and Cultural Policy in the Russian Federation|page=432f|publisher=Martinus Nijhoff|location=Leiden/Boston|year=2005|isbn=90-04-14087-5}}</ref> Mayroon ding pandaigdigang mga pagkakaiba sa tiyak na kahulugan ng isang "pampublikong espasyo." Sa maraming mga bansa, kinabibilangan lamang nito ang mga espasyo sa labas (halimbawa, sa Alemanya),<ref name="de"/> habang kasama naman sa ilan sa ibang mga bansa ang espasyo sa loob tulad ng pampublikong mga museo (halimbawa nito ay ang kaso sa [[United Kingdom|UK]]<ref name="uk"/> at sa [[Rusya]]).<ref name="ru">Elst p. 432, footnote 268. Tingnan din [http://www.consultant.ru/popular/gkrf4/ article 1276 of part IV of the Civil Code] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120607021156/http://www.consultant.ru/popular/gkrf4/|date=2012-06-07}} (in force as of January 1, 2008), na nagbibigay-linaw rito.</ref> ==Tingnan din== * [[Copyleft]] * [[Malayang nilalaman]] * [[Potograpiya at batas]] * [[Pampublikong dominyo]] * [[Tatak-pangkalakal]] ==Talababa== {{notelist}} ==Talasanggunian== {{Reflist|30em}} ==Panlabas na mga link== {{commons category|Freedom of panorama}} * [https://web.archive.org/web/20070912005656/http://www.asmp.org/commerce/legal/copyright/publicbldg.php Photographing public buildings], from the [[American Society of Media Photographers]]. * [https://web.archive.org/web/20071013151300/http://chicagoist.com/2005/02/17/millennium_park_photography_the_official_scoop.php Millennium Park Photography: The Official Scoop], ''The Chicagoist'', February 17, 2005. * MacPherson, L.: ''[http://www.sirimo.co.uk/media/UKPhotographersRights.pdf Photographer's Rights in the UK] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090325212727/http://www.sirimo.co.uk/media/UKPhotographersRights.pdf |date=2009-03-25 }}''. * {{Cite journal|url=https://washington.academia.edu/BryceNewell/Papers/535200/Freedom_of_Panorama_A_Comparative_Look_at_International_Restrictions_on_Public_Photography|title=Freedom of Panorama: A Comparative Look at International Restrictions on Public Photography|first=Bryce Clayton|last=Newell|volume=44|journal=Creighton Law Review|pages=405–427|year=2011|postscript=<!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to "." for the cite to end in a ".", as necessary. -->{{inconsistent citations}}}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ;Ilang mga pahinang Wikimedia na tumatalakay sa kalayaan sa panorama *[[:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2015-06-17/In focus|Wikipedia:Wikipedia Signpost/2015-06-17/In focus - ''The Signpost'' ng Wikipediang Ingles]] (hinggil sa usapin ng kalayaan sa panorama sa Europa) *[[:Commons:Freedom of Panorama ZA|Freedom of Panorama ZA - Wikimedia Commons]] *[[:meta:Freedom of Panorama in Europe in 2015|Freedom of Panorama in Europe in 2015 - Meta Wikimedia]] {{Authority control}} [[Kategorya:Batas karapatang-ari]] [[Kategorya:Potograpiya]] 4p0wvhc2dru4yxrbcqtomzsdpn6c7x4 Pandemya ng COVID-19 0 294535 1962435 1944342 2022-08-12T06:06:57Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Infobox pandemic | name = Pandemya ng COVID-19 | map1 = COVID-19 Outbreak World Map Total Deaths per Capita.svg{{!}}upright=1.5 | legend1 = {{Center|Mapa ng kumpirmadong kaso kada tao mula ika-25 ng Mayo 2020}} <div style="padding-left:3em; padding-right:0; overflow:hidden;"> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#510000; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;10+ kumpirmadong kaso kada 1,000</div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#900000; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;3–10 kumpirmadong kaso kada 1,000</div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#c80200; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;1–3 kumpirmadong kaso kada 1,000</div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#ee7070; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;0.3–1 kumpirmadong kaso kada 1,000</div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#ffc0c0; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;0.1–0.3 kumpirmadong kaso kada 1,000</div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#ffdfe0; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;>0–0.1 kumpirmadong kaso kada 1,000</div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#e0e0e0; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;Walang kumpirmadong kaso o walang datos</div></div> {{collapsed infobox section begin|Mapa ng kumpirmadong kaso}} | map2 = COVID-19 Outbreak World Map.svg{{!}}upright=1.45 | legend2 = {{Center|Map ng kabuuang kumpirmadong kaso mula ika-24 ng Mayo}} <div style="padding-left:3em; padding-right:0; overflow:hidden;"> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#510000; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;1,000,000+ kumpirmadong kaso</div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#900000; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;100,000–999,999 kumpirmadong kaso</div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#c80200; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;10,000–99,999 kumpirmadong kaso</div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#ee7070; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;1,000–9,999 kumpirmadong kaso</div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#ffc0c0; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;100–999 kumpirmadong kaso</div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#ffdfe0; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;1–99 kumpirmadong kaso</div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#e0e0e0; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;Walang kumpirmadong kaso o walang datos</div></div> {{collapsed infobox section end}} {{collapsed infobox section begin|Mapa ng mga kumpirmadong namatay kada tao}} | map3 = COVID-19 Outbreak World Map Total Deaths per Capita.svg{{!}}upright=1.45 | legend3 = {{Center|Mapa ng kumpirmadong namatay kada tao mula ika-24 ng Mayo 2020}} <div style="padding-left:3em; padding-right:0; overflow:hidden;"> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#253494; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;100+ kumpirmadong namatay kada milyon</div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#2c7fb8; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;10–100 kumpirmadong namatay kada milyon</div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#41b6c4; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;1–10 kumpirmadong namatay kada milyon</div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#7fcdbb; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;0.1–1 kumpirmadong namatay kada milyon</div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#c7e9b4; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;>0–0.1 kumpirmadong namatay kada milyon</div> <div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#e0e0e0; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;Walang kumpirmadong namatay o walang datos</div></div> {{collapsed infobox section end}} | map4 = {{multiple image|border=infobox|perrow=1/2/2|total_width=300 | image1 = COVID-19_Nurse_(cropped).jpg | alt1 = A nurse caring for a patient with COVID-19 in an intensive care unit | image2 = 2020 coronavirus task force.jpg | alt2 = Meeting of the Italian government task force to face the coronavirus outbreak, 23 February 2020 | image3 = 蔡總統視導33化學兵群 02.jpg | alt3 = Taiwanese 33rd Chemical Corps spraying disinfectant on a street in Taipei | image4 = Emergenza coronavirus (49501382461).jpg | alt4 = Passengers at Linate Airport in Milan have their temperatures taken | image5 = Dried pasta shelves empty in an Australian supermarket.jpg | alt5 = Almost empty supermarket aisle in Melbourne, Australia | footer_align = center | footer = (Paikot sa kanan mula sa itaas){{flatlist| * Isang nars na nag-aalaga sa pasyente ng COVID-19 sa ''[[Intensive care medicine|intensive care]] unit'' habang nakasakay sa isang Amerikanong ospital na barko * Ang ''outbreak task force'' ng pamahalaan ng Italya * Mga sasakyang pandisenpektante sa [[Taipei]], Taiwan * Mga pagsisiyasat sa kalusugan sa [[Paliparan ng Linate]], Milan, Italya * Paubos na suplay sa isang Australyanong supermerkado dahil sa [[matarantang pagbibili]] }} }} | disease = [[COVID-19]] | virus_strain = [[SARS-CoV-2]]{{Efn|name=fn1|group=|Bilang buod, ang artikulong ito ay tungkol sa pandemya ng coronavirus, na dulot ng ''sakit'' na COVID-19, na dulot ng ''birus'' na SARS‑CoV‑2.<ref name="WHO name" />}} | location = [[Pandemya ng COVID-19 ayon sa bansa at teritoryo|Buong mundo]] | first_case = [[Bangkok]], [[Thailand]]<ref name="auto"/> | origin =[[Wuhan]], [[Hubei]], [[Tsina]] <br />{{coord|30|37|11|N|114|15|28|E|type:adm2nd_region:CN-42}} | date = Nobyembre 17, 2019<ref name="auto">{{cite web |title=Novel Coronavirus—China |url=https://www.who.int/csr/don/12-january-2020-novel-coronavirus-china/en/ |website=[[World Health Organization]] (WHO) |accessdate=9 April 2020 |archive-date=14 Enero 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200114185815/https://www.who.int/csr/don/12-january-2020-novel-coronavirus-china/en/ |url-status=dead }}</ref>{{snd}}present<br />({{time interval|2019-12-01|show=ymw|round=weeks}}) | source = Probably [[bat]]s, possibly via [[pangolin]]s<ref>{{Cite news |url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-who-virus-idUSKCN223180 |title=Coronavirus very likely of animal origin, no sign of lab manipulation: WHO |date=21 April 2020 |work=Reuters|access-date=23 April 2020 }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Lau SK, Luk HK, Wong AC, Li KS, Zhu L, He Z, Fung J, Chan TT, Fung KS, Woo PC | display-authors = 6 | title = Possible Bat Origin of Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 | journal = Emerging Infectious Diseases | volume = 26 | issue = 7 | publisher = U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) | issn = 1080-6059 | oclc = 1058036512 | date = April 2020 | pmid = 32315281 | doi = 10.3201/eid2607.200092 | url = https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/26/7/20-0092_article | archive-date = 2 May 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200502133720/https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/26/7/20-0092_article | access-date = 5 May 2020 | url-status = live }}</ref> | confirmed_cases =514,701,762 (milyon)<ref group="lower-alpha" name="ccc" /><!-- Ref name "ccc" is located in Template:COVID-19 pandemic data. --> | active_cases = | suspected_cases = 780, posibilidad 10% | deaths = 6,240,439 (milyong, natala)<br>20.3 milyon (tinataya) | recovery_cases = [[To be announced|TBA]] | territories = }} Ang '''pandemya ng COVID-19''' ay isang patuloy na [[pandemya]] ng [[COVID-19]] dulot ng [[SARS-CoV-2]]. Unang naiulat ang [[birus]] sa [[Wuhan]], [[Hubei]], [[Tsina]], noong Disyembre 2019.<ref name="AutoDW-2" /><ref name="WHODeclaration"/> Idineklara ng [[Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan]] ang pagsiklab bilang [[Kagipitan ng Pampublikong Kalusugang May Pandaigdigang Pakundangan]] (PHEIC) noong Enero 30, 2020, at bilang pandemya noong Marso 11, 2020.<ref name="WHO_PHEIC_decl2">{{cite web |url=https://www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov) |title=Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel coronavirus (2019-nCoV) |date=30 January 2020 |work=[[World Health Organization]] (WHO) |url-status=live |archive-url= https://web.archive.org/web/20200131005904/https://www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov) |archive-date=31 January 2020 |access-date=30 January 2020}}</ref><ref name="WHOpandemic2">{{cite web |url=https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020 |title=WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19—11 March 2020 |date=11 March 2020 |publisher=[[World Health Organization]]|access-date=11 March 2020}}</ref> Pagsapit ng {{Cases in the COVID-19 pandemic|date|editlink=|ref=no}}, naiulat ang [[COVID-19 pandemic cases|higit sa {{Cases in the COVID-19 pandemic|conround|editlink=|ref=no}}g kaso]] ng COVID-19 sa [[Pandemya ng COVID-19 ayon sa bansa at teritoryo|higit sa {{Cases in the COVID-19 pandemic|territories|ref=no}} bansa at teritoryo]], na [[COVID-19 pandemic deaths|ikinamatay ng higit sa {{Cases in the COVID-19 pandemic|dround|editlink=|ref=no}} katao]]. Higit sa {{Cases in the COVID-19 pandemic|recround|editlink=|ref=no}} katao ang gumaling.{{Cases in the COVID-19 pandemic|ref=yes}}<!-- TO EDIT THIS PARAGRAPH, GO TO THE CORONAVIRUS DISEASE 2019 ARTICLE. --><div class="excerpt">{{#lst:Coronavirus disease 2019|Spread}} </div><section begin="intro-cases" /><section end="intro-cases" /><section begin="intro-cases" /><section end="intro-cases" /><section begin="intro-cases" /><section end="intro-cases" /> Kabilang sa mga karaniwang sintomas ang lagnat, ubo, [[fatigue|pagkapagod]], [[shortness of breath|pangangapos ng hininga]], at [[anosmia|pagkawala ng pangamoy]].<ref name="WHO2020QA">{{cite web |url=https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses |title=Q&A on coronaviruses |work=[[World Health Organization]] (WHO) |date=11 February 2020 |access-date=13 April 2020}}</ref><ref name="NYT-20200229">{{cite news |work=[[The New York Times]] |title=Here Comes the Coronavirus Pandemic: Now, after many fire drills, the world may be facing a real fire |url=https://www.nytimes.com/2020/02/29/opinion/sunday/corona-virus-usa.html |date=29 February 2020 |access-date=1 March 2020 |department=Editorial}}</ref><ref name="RFLSD">{{cite web |url=https://www.entuk.org/loss-sense-smell-marker-covid-19-infection |title=Loss of sense of smell as marker of COVID-19 infection |last=Hopkins |first=Claire |name-list-format=vanc |date= |website=Ear, Nose and Throat surgery body of United Kingdom |access-date=28 March 2020 |archive-date=27 Mayo 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200527203954/https://www.entuk.org/sites/default/files/files/Loss%20of%20sense%20of%20smell%20as%20marker%20of%20COVID.pdf |url-status=dead }}</ref><ref name="XQq4a">{{cite web |title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)—Symptoms |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/symptoms-testing/symptoms.html |website=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) |access-date=21 March 2020 |date=20 March 2020}}</ref> Kinabibilangan ang mga komplikasyon ng [[pulmonya]] and ''[[acute respiratory distress syndrome]]'' (ARDS).<ref name="WxJWu">{{cite web |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/clinical-guidance-management-patients.html |title=Interim Clinical Guidance for Management of Patients with Confirmed Coronavirus Disease (COVID-19) |date=4 April 2020 |website=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC)|access-date=11 April 2020}}</ref> Ang karaniwang [[incubation period|oras mula pagkalantad hanggang paglitaw ng sintomas]] ay halos limang araw, ngunit maaaring mula sa dalawa hanggang labing-apat na araw.<ref name="CDC2020Over222" /><ref>{{cite journal |vauthors=Velavan TP, Meyer CG |title=The COVID-19 epidemic |journal=Tropical Medicine & International Health |volume=25 |issue=3 |pages=278–280 |date=March 2020 |pmid=32052514 |doi=10.1111/tmi.13383 |pmc=7169770}}</ref> Kasalukuyang walang [[bakuna]] o [[COVID-19 drug development|partikular]] na [[Antiviral drug|gamot kontra sa birus]].<ref name="WHO2020QA" /><!-- Quote=To date, there is no vaccine and no specific antiviral medicine to prevent or treat COVID-2019. --> Nakatuon ang pangunahing paggamot sa [[Symptomatic treatment|pamamahala ng sintomas]] at [[supportive therapy|mapagsuportang terapewtika]] (o ang pag-ibsan ng paghirap ng pasyente).<ref name="APVG0">{{cite web |title=Caring for Yourself at Home |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/if-you-are-sick/caring-for-yourself-at-home.html |website=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) |access-date=23 March 2020 |date=11 February 2020}}</ref><!-- Quote=People with COVID-19 should receive supportive care to help relieve symptoms. For severe cases, treatment should include care to support vital organ functions. --> Kabilang sa mga inirerekomendang hakbang sa pag-iwas sa sakit ang [[paghuhugas ng kamay]], pagtakip sa bibig habang umuubo, [[Panlipunang pagdidistansiya|pagpapanatili ng distansya sa ibang tao]] (partikular sa mga taong may sakit), pagsuot ng [[Face masks during the COVID-19 pandemic|peysmask]] sa mga pampublikong lugar, at pagsubaybay at pagbubukod ng araw para sa mga taong pinaghihinalaang na nahawaan sila.<ref name="WHO2020QA" /><ref name="CDC2020Over222" /><ref name="CDC2020SocialSpacing">{{cite web |title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/high-risk-complications.html |website=Centers for Disease Control and Prevention |access-date=9 March 2020 |language=en-us |date=11 Pebrero 2020}}</ref> [[National responses to the COVID-19 pandemic|Tumugon]] ang mga awtoridad sa buong mundo sa pamamagitan ng pagtupad ng [[Travel restrictions related to the COVID-19 pandemic|paghihigpit sa paglalakbay]], mga [[COVID-19 pandemic lockdowns|lockdown]], [[Workplace hazard controls for COVID-19|pagkontrol ng panganib sa mga pinagtatrabahuan]], at [[List of public venues and institutions closed during the COVID-19 pandemic|pagsasara ng mga pasilidad]]. Nagpunyagi rin ang mga mararaming lugar para pataasin ang kapasidad ng [[COVID-19 testing|pagsusuri]] at [[Contact tracing|matunton ang mga kontak]] ng mga nahawaang tao. Nagdulot ang pandemya ng [[Economic impact of the COVID-19 pandemic|matinding pagkagambala sa pandaigdigang ekonomiya]],<ref name="NYT-20200229"/> kabilang dito ang [[Coronavirus recession|pinakamalaking pandaigdigang resesyon]] mula noong [[Matinding Depresyon]].<ref>{{cite web |url=https://blogs.imf.org/2020/04/14/the-great-lockdown-worst-economic-downturn-since-the-great-depression/ |title=The Great Lockdown: Worst Economic Downturn Since the Great Depression |website=IMF Blog|access-date=23 April 2020}}</ref> Ito ay humantong sa [[List of events affected by the COVID-19 pandemic|pagpapaliban o pagkakansela]] ng mga kaganapan sa [[Impact of the COVID-19 pandemic on sports|pakalasan]], [[Impact of the COVID-19 pandemic on religion|relihiyon]], [[Impact of the COVID-19 pandemic on politics|pulitika]] at [[Impact of the COVID-19 pandemic on the arts and cultural heritage|kultura]],<ref name="NYTcancellations">{{cite news |url=https://www.nytimes.com/article/cancelled-events-coronavirus.html |title=A List of What's Been Canceled Because of the Coronavirus |date=1 April 2020 |work=[[The New York Times]]|access-date=11 April 2020}}</ref> [[Shortages related to the COVID-19 pandemic|laganap na kakulangan ng suplay]] na pinalala ng [[panic buying|pagtataranta sa pagbili]],<ref name="W7Y6Y">{{cite web |url=https://www.cnbc.com/2020/03/18/supply-chain-experts-foods-that-could-be-less-available-in-pandemic.html |title=Why there will soon be tons of toilet paper, and what food may be scarce, according to supply chain experts |last=Scipioni |first=Jade |date=18 March 2020 |website=CNBC|access-date=19 March 2020}}</ref><ref name="c5kOh">{{cite web |url=https://www.cfr.org/in-brief/coronavirus-disrupt-us-drug-supply-shortages-fda |title=The Coronavirus Outbreak Could Disrupt the U.S. Drug Supply |website=Council on Foreign Relations|access-date=19 March 2020}}</ref> at [[Impact of the COVID-19 pandemic on the environment|pagbaba ng mga emisyon ng mga pamparumi at ''greenhouse gas'']].<ref>{{Cite news |last=Watts |first=Jonathan |last2=Kommenda |first2=Niko | name-list-format = vanc |url=https://www.theguardian.com/environment/2020/mar/23/coronavirus-pandemic-leading-to-huge-drop-in-air-pollution |title=Coronavirus pandemic leading to huge drop in air pollution |date=23 March 2020 |work=The Guardian|access-date=8 April 2020 |issn=0261-3077}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.carbonbrief.org/analysis-coronavirus-has-temporarily-reduced-chinas-co2-emissions-by-a-quarter |title=Analysis: Coronavirus temporarily reduced China's CO2 emissions by a quarter |date=19 February 2020 |website=Carbon Brief |access-date=8 April 2020}}</ref> [[Impact of the COVID-19 pandemic on education|Ipinasara ang mga paaralan, unibersidad, at kolehiyo]] sa {{Education statistics on the COVID-19 pandemic|total}} bansa, na nakaapekto sa halos {{Education statistics on the COVID-19 pandemic|percentage}}<!-- This information seems wrong compared to the source, but it is actually not. The UNESCO source states the amount of learners affected by nationwide closures, not the amount affected by both nationwide and local. Hover over the graph and you can see the number of total closures. By using cross multiplication, the correct answer is achieved. (1.576/91.3 is equal to 1.716/x) --> porsiyento ng pandaigdigang populasyon ng mga mag-aaral.<ref name="UNESCO2020">{{Cite web|url=https://en.unesco.org/covid19/educationresponse|title=COVID-19 Educational Disruption and Response|last=|first=|date=2020-03-04|website=UNESCO|language=en|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-04-12}}</ref> Kumalat ang mga [[Misinformation related to the COVID-19 pandemic|maling impormasyon tungkol sa birus]] ''online'',<ref name="r7xem">{{cite web |last=Clamp |first=Rachel | name-list-format = vanc |title=Coronavirus and the Black Death: spread of misinformation and xenophobia shows we haven't learned from our past |work=[[The Conversation]] |date=5 March 2020 |url=http://theconversation.com/coronavirus-and-the-black-death-spread-of-misinformation-and-xenophobia-shows-we-havent-learned-from-our-past-132802 |access-date=14 March 2020}}</ref> at nagkaroon ng mga [[List of incidents of xenophobia and racism related to the COVID-19 pandemic|pangyayari ng xenopobya at diskriminasyon]] laban sa mga [[Chinese people|Tsino]] at laban sa mga nakikita bilang Tsino, o sa mga nanggagaling sa mga lugar na may matataas na bilang ng impeksyon.<!-- DO NOT ADD TO, DELETE OR CHANGE THIS XENOPHOBIA SENTENCE; IT IS AN RFC CONSENSUS. SEE: [[Talk:COVID-19 pandemic#RfC: Formatting of sentence about xenophobia]]. --><ref>{{cite web |url=https://foreignpolicy.com/2020/04/15/chinas-racism-is-wrecking-its-success-in-africa/ |title=China's Racism Is Wrecking Its Success in Africa |first=Celine |last=Sui| name-list-format = vanc}}</ref><ref name="NYT Racism">{{cite news |last1=Tavernise |first1=Sabrina |last2=Oppel Jr |first2=Richard A.| name-list-format = vanc |title=Spit On, Yelled At, Attacked: Chinese-Americans Fear for Their Safety |url=https://www.nytimes.com/2020/03/23/us/chinese-coronavirus-racist-attacks.html |access-date=23 March 2020 |work=[[The New York Times]] |date=23 March 2020}}</ref><ref name="guardian29032020">{{cite news |url=https://www.theguardian.com/world/2020/mar/29/china-coronavirus-anti-foreigner-feeling-imported-cases |title='They see my blue eyes then jump back'—China sees a new wave of xenophobia |first1=Lily |last1=Kuo |first2=Helen |last2=Davidson| name-list-format = vanc |date=29 March 2020 |work=The Guardian}}</ref>[[File:En.Wikipedia-VideoWiki-Coronavirus disease 2019.webm|thumb|thumbtime=0:02|upright=1.4|Buod sa bidyeo ([[:en:Wikipedia:VideoWiki/Coronavirus disease 2019|iskrip]]) tungkol sa sakit na coronavirus]] {{TOC limit}} {{clear}} ==Epidemiyolohiya== {{2019–20 coronavirus pandemic data}} === Sanligan === Noong Disyembre 31, 2019, isang kumpol ng kaso ng [[pulmonya]] sa hindi alam na kadahilanan sa [[Wuhan]], Hubei ang naiulat ng mga awtoridad ng Tsina sa [[Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan]],<ref name="AutoDW-69" /><ref name=testing>{{cite web |url=https://news.cgtn.com/news/2019-12-31/Authorities-begin-testing-after-pneumonia-cases-in-central-China-MRPvtFbCve/index.html |title=27 cases of viral pneumonia reported in central China's Wuhan City |website=news.cgtn.com |access-date=19 April 2020 |archive-date=2020-03-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200310153851/https://news.cgtn.com/news/2019-12-31/Authorities-begin-testing-after-pneumonia-cases-in-central-China-MRPvtFbCve/index.html |url-status=dead }}</ref> at isang imbestigasyon ang nilunsad noong unang bahagi ng Enero 2020.<ref name="bbc50984025">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-china-50984025|title=Mystery pneumonia virus probed in China|date=3 Enero 2020|access-date=29 Enero 2020|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200105051949/https://www.bbc.com/news/world-asia-china-50984025|archive-date=5 Enero 2020|work=[[BBC News]]|language=Ingles}}</ref> Noong Enero 30, idineklara ng WHO declared ang pagsiklab bilang [[Kagipitan ng Pampublikong Kalusugang May Pandaigdigang Pakundangan]] (PHEIC)—7,818 kaso ang nakumpirma sa buong mundo, at apektado ang 19 bansa sa limang rehiyon ng WHO.<ref>WHO Report (30 January 2020). {{cite web |url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200130-sitrep-10-ncov.pdf?sfvrsn=d0b2e480_2 |title=Novel Coronavirus(2019-nCoV): Situation Report-10 |publisher=[[World Health Organization]] (WHO) |date=30 January 2020 |accessdate=30 January 2020}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov) |title=Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel coronavirus (2019-nCoV) |publisher=[[World Health Organization]] (WHO) |date=30 January 2020 |accessdate=30 January 2020}}</ref> Nakabisita ang iilan sa mga unang kaso sa [[Huanan Seafood Wholesale Market|Bultuhang Palengke ng Pagkaing-dagat sa Huanan]]<ref>{{Cite journal |doi = 10.1016/j.molmed.2020.02.008|title = COVID-19: Epidemiology, Evolution, and Cross-Disciplinary Perspectives|year = 2020|last1 = Sun|first1 = Jiumeng|last2 = He|first2 = Wan-Ting|last3 = Wang|first3 = Lifang|last4 = Lai|first4 = Alexander|last5 = Ji|first5 = Xiang|last6 = Zhai|first6 = Xiaofeng|last7 = Li|first7 = Gairu|last8 = Suchard|first8 = Marc A.|last9 = Tian|first9 = Jin|last10 = Zhou|first10 = Jiyong|last11 = Veit|first11 = Michael|last12 = Su|first12 = Shuo|journal = Trends in Molecular Medicine|volume = 26|issue = 5|pages = 483–495|pmid = 32359479|pmc = 7118693}}</ref> at kung gayon ipinapalagay na ang birus ay [[Zoonosis|nanggaling sa hayop]].<ref name="characteristicsZH" /> Ang birus na nagdulot sa pagsiklab ay ang SARS-CoV-2 isang bagong birus na may kaugnayan sa mga coronavirus ng [[paniki]],<ref name="LancetNowcasting">{{cite journal|last=Perlman|first=S.|title=Another Decade, Another Coronavirus|journal=The New England Journal of Medicine|volume=382|issue=8|pages=760–762|date=February 2020|pmid=31978944|doi=10.1056/NEJMe2001126|language=Ingles}}</ref> mga coronavirus ng [[pangolin]],<ref name="ia56U" /><ref name="Zhang6April2020">{{cite journal |vauthors=Zhang T, Wu Q, Zhang Z |title=Probable Pangolin Origin of SARS‑CoV‑2 Associated with the COVID-19 Outbreak |journal=Current Biology |volume=30 |issue=7 |pages=1346–1351.e2 |date=April 2020 |pmid=32197085 |pmc=7156161 |doi=10.1016/j.cub.2020.03.022}}</ref> at [[Severe acute respiratory syndrome coronavirus|SARS-CoV]].<ref name="ECDC risk assessment" /> Ang pinagkasunduan ng mga siyentipiko ay nagmula sa kalikasan ang COVID-19.<ref name="EA-20200317">{{cite news |work=[[EurekAlert!]] |publisher=Scripps Research Institute |title=The COVID-19 coronavirus epidemic has a natural origin, scientists say—Scripps Research's analysis of public genome sequence data from SARS‑CoV‑2 and related viruses found no evidence that the virus was made in a laboratory or otherwise engineered |url=https://www.eurekalert.org/pub_releases/2020-03/sri-tcc031720.php |date=17 March 2020 |accessdate=15 April 2020 |author-link=Scripps Research Institute}}</ref><ref name="NM-20200317">{{cite journal | vauthors = Andersen KG, Rambaut A, Lipkin WI, Holmes EC, Garry RF | title = The proximal origin of SARS-CoV-2 | journal = Nature Medicine | volume = 26 | issue = 4 | pages = 450–452 | date = April 2020 | pmid = 32284615 | pmc = 7095063 | doi = 10.1038/s41591-020-0820-9 | doi-access = free }}</ref> Marahil naipasa ang impeksyon mula sa paniki patungo sa mga tao, lalo na ang mga taong nagpoproseso ng mga patay na painiki at [[guano]] sa paggawa ng mga [[traditional Chinese medicine|tradisyonal na gamot-Tsino]].<ref>{{Citation| last =Wassenaar| first =Trudy| last2 =Zhou| first2 =Y.| title =2019_nCoV/SARS‐CoV‐2: rapid classification of betacoronaviruses and identification of Traditional Chinese Medicine as potential origin of zoonotic coronaviruses| journal =Letters in Applied Microbiology| volume =70| issue =5| pages =342–348| date =May 2020| doi =10.1111/lam.13285| pmid =32060933| pmc =7165814}}</ref> Mahahanap ang pinakaunang taong may mga sintomas noong pang Disyembre 1, 2019, isang tao na walang koneksyon sa mga kalaunang kumpol sa palengke.<ref name="AutoDW-67" /><ref name="Wang24Jan2020" /> Sa mga unang kumpol na mga kaso na naiulat noong Disyembre 2019, dalawang-ikatlo ang natagpuang may kinalaman sa palengke.<ref name="Huang24Jan2020" /><ref name="Joseph24Jan2020" /><ref name="han24Jan2020" /> Noong ika-13&nbsp;ng Marso 2020, iminungkahi ng isang di-natiyak na ulat mula sa ''[[South China Morning Post]]'' ang isang kaso na natutunton pabalik sa ika-17&nbsp;ng Nobyembre 2019 (isang 55 edad mula sa Hubei) na maaaring naging unang taong nahawaan.<ref name="original_report" /><ref name="U09eH" /> Itinuring ng WHO ang pagkalat ng [[COVID-19]] bilang [[pandemya]] noong 11 Marso 2020.<ref name="WHOpandemic1">{{cite web|url=https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020|title=WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19 – 11 March 2020|date=20 March 2020|publisher=[[World Health Organization]]|access-date=11 March 2020}}</ref> Naiulat ng Italya, Iran, Timog Korea, at Hapon ang pagbugso ng kaso. Agad-agad nilagpasan ang kabuuang bilang ng kaso sa Tsina ng kabuuang bilang sa labas ng Tsina.<ref>{{Cite web |url=https://gisanddata.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6|title=Operations Dashboard for ArcGIS |website=gisanddata.maps.arcgis.com|access-date=18 March 2020}}</ref> ===Kaso=== {{Main|Pandemya ng COVID-19 ayon sa bansa at teritoryo}} Tumutukoy ang kaso sa bilang ng mga taong [[COVID-19 testing|nasubok na para sa COVID-19]], at nakumpirmang positibo itong resulta ayon sa mga opisyal na protokol.<ref>{{cite web |url=https://www.who.int/publications-detail/laboratory-testing-for-2019-novel-coronavirus-in-suspected-human-cases-20200117 |title=Laboratory testing for 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in suspected human cases |website=[[World Health Organization]] (WHO) |access-date=30 March 2020}}</ref> Pagsapit ng {{Testing for COVID-19|shortdate}}, ang mga bansang naglalathala ng kanilang datos sa pagsusubok ay karaniwang nagsagawa ng pagsubok katumbas ng {{Testing for COVID-19|avgtested}} porsiyento ng kanilang populasyon, habang walang bansang nakasubok ng mga sampol katumbas ng higit sa {{Testing for COVID-19|maxtested}} porsiyento ng kanyang populasyon.<ref>{{cite web |url=https://ourworldindata.org/grapher/full-list-cumulative-total-tests-per-thousand |title=Total tests for COVID-19 per 1,000 people |website=Our World in Data|access-date=16 April 2020}}</ref> Noong una, karamihan ng mga bansa ang nagkaroon ng mga opisyal na patakaran na hindi magsubok ng mga taong may banayad na sintomas lamang.<ref>{{cite web |url=https://english.elpais.com/society/2020-03-23/640000-rapid-coronavirus-tests-arrive-in-spain.html |title=640,000 rapid coronavirus tests arrive in Spain |last1=Sevillano |first1=Elena G. |last2=Linde |first2=Pablo | name-list-format = vanc |date=23 March 2020 |website=EL PAÍS|access-date=2 April 2020 |last3=Vizoso |first3=Sonia}}</ref><ref>{{Cite news |url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-response-specialre-idUSKBN20Z27P |title=Special Report: Italy and South Korea virus outbreaks reveal disparity in deaths and tactics |date=13 March 2020 |agency=Reuters|access-date=30 March 2020}}</ref> Tinatantiya ng isang pagsusuri ng unang yugto ng pagsiklab hanggang ika-23&nbsp;ng Enero na hindi pa natuklasan ang 86 porsiyento ng mga nahawaan ng COVID-19, at mga ganitong di-dokumentadong impeksyon ang pinagmulan ng 79 porsiyento ng mga dokumentadong kaso.<ref name="Li eabb3221">{{cite journal |vauthors=Li R, Pei S, Chen B, Song Y, Zhang T, Yang W, Shaman J |title=Substantial undocumented infection facilitates the rapid dissemination of novel coronavirus (SARS-CoV2) |journal=Science |pages=489–493 |date=March 2020 |volume=368 |issue=6490 |pmid=32179701 |doi=10.1126/science.abb3221 |pmc=7164387 }}</ref> Tinatantya ng iilan pang mga pagsusuri sa pamamagitan ng iba't ibang paraan na ang mga bilang ng nahawaan sa mararaming bansa ay malamang na mas malaki kaysa sa mga naiulat na kaso.<ref>{{cite web |url=http://www.imperial.ac.uk/medicine/departments/school-public-health/infectious-disease-epidemiology/mrc-global-infectious-disease-analysis/covid-19/report-13-europe-npi-impact/ |title=Report 13—Estimating the number of infections and the impact of non-pharmaceutical interventions on COVID-19 in 11 European countries |website=Imperial College London |access-date=7 April 2020}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Lau H, Khosrawipour V, Kocbach P, Mikolajczyk A, Ichii H, Schubert J, Bania J, Khosrawipour T | display-authors = 6 |title=Internationally lost COVID-19 cases |journal=Journal of Microbiology, Immunology, and Infection = Wei Mian Yu Gan Ran Za Zhi |date=March 2020 |pmid=32205091 |pmc=7102572 |doi=10.1016/j.jmii.2020.03.013}}</ref> Noong ika-9&nbsp;ng Abril 2020, natuklasan ng mga [[COVID-19 Case-Cluster-Study|paunang resulta]] na ang 15 porsiyento ng mga nasubok sa [[Gangelt]], ang sentro ng pangunahing kumpulan ng impeksyon sa Alemanya, ay nagpositibo sa mga ''antibody''.<ref>{{cite web |url=https://www.land.nrw/sites/default/files/asset/document/zwischenergebnis_covid19_case_study_gangelt_0.pdf |title=Vorläufiges Ergebnis und Schlussfolgerungen der COVID-19 Case-Cluster-Study (Gemeinde Gangelt) |last1=Streeck |first1=Hendrik| name-list-format = vanc |date=9 April 2020 |website=Land NRW—State of North Rhine-Westphalia|access-date=13 April 2020}}</ref> Natuklasan din ng pagsusuri para sa COVID-19 sa mga babaeng buntis sa Lungsod ng New York at mga [[blood donor|nagbibigay ng dugo]] sa Olanda na maaaring nagpapahiwatig ang mga tulin ng mga positibong pagsusuri sa mga ''antibody'' ng mas maraming nahawaan kaysa sa naiulat.<ref>{{cite journal | vauthors = Sutton D, Fuchs K, D'Alton M, Goffman D | title = Universal Screening for SARS-CoV-2 in Women Admitted for Delivery | journal = The New England Journal of Medicine | volume = 0 | date = April 2020 | pmid = 32283004 | pmc = 7175422 | doi = 10.1056/NEJMc2009316 }}</ref><ref>{{Cite news |url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-netherlands-study-idUSKCN21Y102 |title=Dutch study suggests 3% of population may have coronavirus antibodies |date=16 April 2020 |agency=Reuters|access-date=20 April 2020 }}</ref> Gayunpaman, maaaring hindi mapagkakatiwalaan ang mga ganitong surbey ng ''antibody'' dahil sa pagkiling sa pagpili (''selection bias'') sa mga nagboboluntaryo sa mga pagsubok, at dahil sa mga maling positibo. Napabalita ang iilang resulta (tulad ng pagsusuri ng Gangelt) nang hindi muna dumaan sa pagsusuri (''peer review'').<ref>{{cite journal |last1=Vogel |first1=Gretchen |title=Antibody surveys suggesting vast undercount of coronavirus infections may be unreliable |journal=Science |date=21 April 2020 |doi=10.1126/science.abc3831 | name-list-format = vanc }}</ref> Nagpapahiwatig ang pagsusuri ayon sa edad sa Tsina na medyo kaunti lamang ang mga kasong nasa gulang 20 pababa.<ref>{{cite web |url=https://www.statista.com/statistics/1095024/china-age-distribution-of-wuhan-coronavirus-covid-19-patients/ |title=China: age distribution of novel coronavirus patients 2020 |website=Statista|access-date=11 April 2020}}</ref> Hindi malinaw kung ito ay dahil mas malamang na hindi nahahawaan ang mga kabataan, o mas malamang na hindi nagkakaroon ng mga malubhang sintomas at nagpapatingin sa doktor at nagpapasuri.<ref>{{cite web |url=https://www.vox.com/2020/3/23/21190033/coronavirus-covid-19-deaths-by-age |title=The Covid-19 risks for different age groups, explained |last1=Scott |first1=Dylan| name-list-format = vanc |date=23 March 2020 |website=Vox|access-date=12 April 2020}}</ref> Natuklasan ng isang retrospektibong ''[[cohort study]]'' sa Tsina na pantay-pantay ang posibilidad na mahawaan ang mga kabataan at matatanda.<ref>{{Cite journal|last1=Bi|first1=Qifang|last2=Wu|first2=Yongsheng|last3=Mei|first3=Shujiang|last4=Ye|first4=Chenfei|last5=Zou|first5=Xuan|last6=Zhang|first6=Zhen|last7=Liu|first7=Xiaojian|last8=Wei|first8=Lan|last9=Truelove|first9=Shaun A.|last10=Zhang|first10=Tong|last11=Gao|first11=Wei|date=27 April 2020|title=Epidemiology and transmission of COVID-19 in 391 cases and 1286 of their close contacts in Shenzhen, China: a retrospective cohort study|url=https://www.thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099(20)30287-5/abstract|journal=The Lancet Infectious Diseases|volume=0|doi=10.1016/S1473-3099(20)30287-5|issn=1473-3099|pmid=32353347|pmc=7185944}}</ref> Ang mga bansang nagsusuri nang mas marami, kaugnay sa bilang ng mga namatay, ay may mas batang pamamahagi ng edad, kaugnay sa mas malawak na populasyon.<ref>Ward, Dan. (May 2020). [https://www.researchgate.net/publication/341203587_Sampling_Bias_Explaining_Variations_in_Age_Distributions_of_COVID-19_Cases "Sampling Bias: Explaining Variations in Age Distributions of COVID-19 Cases"]. https://doi.org/10.13140/RG.2.2.27321.19047/2. Technical Report. WardEnvironment.</ref> Ang mga paunang pagtatantya ng [[basic reproduction number|pangunahing bilang ng pagpaparami]] (R<sub>0</sub>) para sa COVID-19 noong Enero ay nasa pagitan ng 1.4 and 2.5,<ref>{{cite web |url=https://www.who.int/news-room/detail/23-01-2020-statement-on-the-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov) |title=Statement on the meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel coronavirus 2019 (n-CoV) on 23 January 2020 |website=[[World Health Organization]] (WHO)|access-date=9 April 2020}}</ref> ngunit naghinuha ang isang kasunod na pagsusuri na maaaring ito ay halos 5.7 (na may 95 porsiyentong [[confidence interval|interbal ng kompiyansa]] mula 3.8 hanggang 8.9).<ref>{{cite journal |vauthors=Sanche S, Lin YT, Xu C, Romero-Severson E, Hengartner N, Ke R |title=High Contagiousness and Rapid Spread of Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 |journal=Emerging Infectious Diseases |volume=26 |issue=7 |date=April 2020 |pmid=32255761 |doi=10.3201/eid2607.200282 |url=https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/26/7/20-0282_article}}</ref> Maaaring magkaiba-iba ang R<sub>0</sub> sa bawat populasyon at hindi dapat ikinalilito sa mabisang bilang ng pagpaparami (karaniwang tinatawag na R), na nagsasaalang-alang ng mga epekto tulad ng panlipunang pagdidistansiya at [[herd immunity|pangkalahatang imyunidad]]. Pagsapit ng kalagitnaan ng Mayo 2020, ang mabisang R ay malapit sa o mas mababa sa 1.0 sa mararaming bansa, na nangangahulugan na ang pagkalat ng sakit sa mga lugar na iyon ay ganoon pa rin o nababawasan.<ref>{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/2020/05/08/importance-coronavirus-r-rate-countries-across-globe/|title=The importance of the coronavirus R rate in other countries across the globe|date=8 May 2020|accessdate=14 May 2020|newspaper=The Telegraph|first1=Lizzie|last1=Roberts | name-list-format = vanc }}</ref> {{clear}} <gallery mode="packed" widths="360" heights="220"> Talaksan:Total-confirmed-cases-of-covid-19-per-million-people.png|Kabuuang kumpirmadong kaso ng COVID-19 kada milyong katao<ref name="LOH8x" /> Talaksan:2020 coronavirus cases by date of report.svg|[[Epidemic curve]] (''epidemic curve'') ng COVID-19 ayon sa petsa ng pag-ulat Talaksan:Coronavirus - Most affected countries - top 10.png|[[Semi-log plot|Semi-log]] na grap na nagpapakita ng kabuuang (pinagsama-samang) bilang ng mga kumpirmadong kaso mula sa unang naiulat na petsa para sa sampung pinakaapektadong bansa<ref name="whosituationreports" /> Talaksan:Covid-19 new cases in top 5 countries and the world.png|''Semi-log plot'' ng pang-araw-araw na bagong kaso ng COVID-19 (katamtaman ng 7 araw) sa buong mundo at limang pangunahing bansa (balasak kabilang ang mga namatay) Talaksan:Time series of active COVID-19 cases, most affected countries.svg|''Semi-log plot'' ng mga kaso sa mga ilang bansa na may matataas na tulin ng paglago (pagkatapos ng Tsina) na pagtataya ng susunod na tatlong araw ayon sa mga pauliting tulin ng paglago (''exponential growth rate'') Talaksan:7-day average daily confirmed cases per million by country 5-18-20.svg|7 araw na ''rolling average'' ng pang-araw-araw na nakumpirmang kaso kada milyon sa bawat bansa<ref>{{cite web |title=Daily confirmed COVID-19 cases|url=https://ourworldindata.org/grapher/covid-confirmed-daily-cases-epidemiological-trajectory |website=Our World in Data |accessdate=18 May 2020}}</ref> Talaksan:Worldwide Coronavirus Curve 5-20-20.png|''Linear plot'' ng pandaigdigang kaso, gumaling, at namatay sa COVID-19<ref>{{cite web |title=Worldwide Coronavirus Statistics |url=https://covid-019.com |website=Coronavirus Dashboard |accessdate=20 May 2020 }}</ref> Talaksan:Covid-19 total cases per 100 000 population from selected countries.png|Kabuuang kaso ng COVID-19 kada 100 000 populasyon mula sa mga napiling bansa<ref>{{cite web |title=European Centre for Disease Prevention and Control|url=https://opendata.ecdc.europa.eu/covid19/casedistribution/csv/ |accessdate=21 May 2020 }}</ref> </gallery> ===Kamatayan=== [[File:COVID19 deceased in Hackensack NJ April 27.jpg|thumb|right|Mga pumanaw sa isang {{convert|53|ft|m|order=flip|abbr=on}} ''"mobile morgue"'' sa labas ng isang ospital sa [[Hackensack, New Jersey]], Estados Unidos noong ika-27 ng Abril 2020]] Gumagaling ang karamihan ng mga nahahawaan ng COVID-19. Para sa mga hindi gumagaling, ang oras mula paglitaw ng sintomas at kamatayan ay karaniwang nasa pagitan ng {{nbsp}}6 hanggang 41 araw, kadalasan ay 14 araw.<ref name="pathogenesis" /> Pagsapit ng {{Cases in the COVID-19 pandemic|date|editlink=|ref=no}}, naiugnay ang kamatayan ng halos {{Cases in the COVID-19 pandemic|dround|editlink=|ref=yes}} sa COVID-19. Sa Tsina, pagsapit ng ika-5&nbsp;ng Pebrero, halos 80 porsiyento ng kamatayan ay naitala sa mga nakatatanda sa 60, at 75 porsiyento nito ay nagkaroon ng datihang kondisyon sa kalusugan na kinabibilangan ng [[Sakit sa puso|mga sakit sa puso]] at [[Diabetes mellitus|diabetes]].<ref name="AutoDW-22" /> Ang unang kumpirmadong nangamatay ay nasa Wuhan noong ika-9&nbsp;ng Enero 2020.<ref name="AutoDW-25" /> Ang unang nangamatay sa labas ng Tsina ay naganap noong ika-1&nbsp;ng Pebrero sa Pilipinas,<ref name="NYT2020PhilDeath" /> at ang unang nangamatay sa labas ng Asya ay nasa Pransiya noong ika-14&nbsp;ng Pebrero.<ref name="AutoDW-27" /> Karaniwang tumutukoy ang opisyal na nasawi sa COVID-19 sa mga taong namatay pagkatapos magpositibo ayon sa mga protokol. Maaaring balewalain nito ang mga taong namatay nang hindi nasubok, hal. sa bahay o nasa ''[[nursing home]]''.<ref name=20200331reuters>{{Cite news |url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-italy-data/italys-coronavirus-deaths-could-be-underestimated-in-data-official-idUSKBN21I250 |title=Italy's coronavirus deaths could be underestimated in data: Official |date=31 March 2020 |agency=Reuters}}</ref> Sa kabaligtaran, maaaring humantong sa labis na pagbibilang ang mga kamatayan ng mga taong may mga pinakasaligang kondisyon.<ref name=stuff120443722>{{cite web |url=https://www.stuff.co.nz/national/health/coronavirus/120443722/coronavirus-is-covid19-really-the-cause-of-all-the-fatalities-in-italy |title=Coronavirus: Is Covid-19 really the cause of all the fatalities in Italy? |website=Stuff |accessdate=16 April 2020}}</ref> Ipinapahiwatig ng paghahambing ng estadistika ng kamatayan sa lahat ng kadahilanan kumpara sa pana-panahong balasak ang labis na mortalidad sa mararaming bansa.<ref name=":0">{{Cite news |last1=Wu |first1=Jin |url=https://www.nytimes.com/interactive/2020/04/21/world/coronavirus-missing-deaths.html |title=28,000 Missing Deaths: Tracking the True Toll of the Coronavirus Crisis |work=[[The New York Times]]|access-date=22 April 2020 |last2=McCann |first2=Allison |last3=Katz |first3=Josh |last4=Peltier |first4=Elian | name-list-format = vanc |issn=0362-4331 }}</ref><ref>{{Cite news |url=https://www.economist.com/graphic-detail/2020/04/16/tracking-covid-19-excess-deaths-across-countries |title=Tracking covid-19 excess deaths across countries |work=The Economist|access-date=22 April 2020 |issn=0013-0613}}</ref> Sa mga pinakaapektadong lugar, napakahigit ang taas ng mortalidad kumpara sa balasak. [[COVID-19 pandemic in New York City|Sa Lungsod ng New York]], apat na beses ang kahigitang taas ng kamatayan kaysa sa balasak, dalawang beses sa Paris, at sa mararaming bansa sa Europa, 20 hanggang 30 porsiyentong mas mataas ang kamatayan sa katamtaman kumpara sa karaniwan.<ref name=":0" /> Maaaring kabilang sa labis na mortalidad ang mga nangamatay dahil sa natambakang sistemang pangkalusugan at pagbabawal sa [[elective surgery|patiunang siruhiya]].<ref name=20200429reason>{{cite web |title=What 'Excess Deaths' Do and Don't Tell Us About COVID-19 |url=https://reason.com/2020/04/29/what-excess-deaths-do-and-dont-tell-us-about-covid-19/ |website=Reason |accessdate=4 May 2020 |date=29 April 2020}}</ref> Ipinansusukat ang iilang paraan sa mortalidad.<ref>{{cite web |url=https://www.cdc.gov/csels/dsepd/ss1978/lesson3/section3.html |title=Principles of Epidemiology {{!}} Lesson 3—Section 3|date=18 February 2019|website=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC)|access-date=28 March 2020}}</ref> Nag-iiba ang mga bilang sa bawat rehiyon at sa paglipas ng panahon, at naiimpluwensyahan ng dami ng nasusubukan, kalidad ng sistemang pangkalusugan, mapagpipiliang paggamot, bisa at bilis ng tugon ng pamahalaan,<ref>Ward, Dan (2020) [https://www.researchgate.net/publication/341599695_Actions_Speak_Louder_than_Age_Explaining_Wide_Variations_in_COVID-19_Deaths "Actions Speak Louder Than Age: Explaining Wide Variations in COVID-19 Deaths."] doi: [[doi:10.13140/RG.2.2.33339.03363|10.13140/RG.2.2.33339.03363]] Technical Report. WardEnvironment</ref><ref>{{Cite web|title=Portugal and Spain: same peninsula, very different coronavirus impact|url=https://english.elpais.com/spanish_news/2020-05-11/portugal-and-spain-same-peninsula-very-different-coronavirus-impact.html|last=Barrio|first=Pablo Linde, Javier Martín del|date=11 May 2020|website=EL PAÍS|language=en|access-date=25 May 2020}}</ref><ref>{{Cite web|title=Fewer deaths in Veneto offer clues for fight against virus|url=https://www.ft.com/content/9c75d47f-49ee-4613-add1-a692b97d95d3|last=Johnson|first=Miles|date=5 April 2020|website=www.ft.com|language=en-GB|access-date=25 May 2020}}</ref> panahon mula noong unang pagsiklab, at katangian ng populasyon, tulad ng edad, kasarian, at pangkalahatang kalusugan.<ref name="worldindata">{{cite web |url=https://ourworldindata.org/covid-mortality-risk |title=What do we know about the risk of dying from COVID-19? |last1=Ritchie |first1=Hannah |last2=Roser |first2=Max | name-list-format = vanc |date=25 March 2020|editor-last=Chivers|editor-first=Tom |website=[[Our World in Data]]|access-date=28 March 2020}}</ref> Isinasama ng ilang bansa (tulad ng Belhika) ang mga nangamatay na pinaghihinalaang kaso ng COVID-19, nasubukan man o hindi, na nagreresulta sa mas mataas na bilang kumpara sa mga bansang nagsasama lamang nga mga kasong nakumpirma ng pagsubok.<ref name=npr841005901>{{cite web |title=Why Belgium's Death Rate Is So High: It Counts Lots Of Suspected COVID-19 Cases |url=https://www.npr.org/sections/coronavirus-live-updates/2020/04/22/841005901/why-belgiums-death-rate-is-so-high-it-counts-lots-of-suspected-covid-19-cases |publisher=NPR |accessdate=25 April 2020 }}</ref> Ipinaaaninag ng tagay ng kamatayan sa kaso ang bilang ng mga nangamtay sa COVID-19 na hinati ng mga bilang ng narikonosiang kaso sa loob ng ibinigay na pagitan sa panahon. Ayon sa estadistika ng Unibersidad ng Johns Hopkins, ang pandaigdigang tagway kamatayan sa kaso ay {{replace|{{Cases in the COVID-19 pandemic|ratio|editlink=|ref=no}}|%|&nbsp;porsiyento}} ({{Cases in the COVID-19 pandemic|deaths|editlink=|ref=no}} deaths for {{Cases in the COVID-19 pandemic|confirmed|editlink=|ref=no}} cases) pagsapit ng {{Cases in the COVID-19 pandemic|date|editlink=|ref=no}}.{{Cases in the COVID-19 pandemic|ref=yes}} Nag-iiba-iba ang bilang sa bawat rehiyon.<ref>{{cite journal |vauthors=Lazzerini M, Putoto G |title=COVID-19 in Italy: momentous decisions and many uncertainties |journal=The Lancet. Global Health |volume=0 |date=March 2020 |issue=5 |pages=e641–e642 |pmid=32199072 |pmc=7104294 |doi=10.1016/S2214-109X(20)30110-8 |url=https://www.thelancet.com/journals/langlo/article/PIIS2214-109X(20)30110-8/abstract}}</ref> ==Mga palatandaan at sintomas== {{main|COVID-19}} {| class="wikitable" style="font-size:95%; float:right; margin:0 0 0.5em 1em;" |- !Sintomas<ref name="WHO report 28 February 2020" /> !{{H:title|Bahagdan|%}} |- |Lagnat |87.9% |- |Tuyong ubo |67.7% |- |Pagkapagod |38.1% |- |Pagkakaroon ng plema |33.4% |- |Nahihirapang huminga |18.6% |- |Sakit ng [[kalamnan]] o sakit sa [[kasu-kasuan]] |14.8% |- |Namamagang lalamunan |13.9% |- |Sakit ng ulo |13.6% |- |Panginginig |11.4% |- |Pagduduwal o pagsusuka |{{0}}5.0% |- |Baradong ilong |{{0}}4.8% |- |[[Diarrhea|Pagdudumi]] |{{0}}3.7% |- |''Haemoptysis'' o pag-ubo na may kasamang dugo |{{0}}0.9% |- |Baradong ''conjunctiva'' sa mata |{{0}}0.8% |} [[File:Symptoms of coronavirus disease 2019 2.0.svg|thumb|left|upright=1.4|Mga sintomas ng COVID-19 symptoms]] Hindi partikular ang mga sintomas ng COVID-19 at iyong mga nahawaan ay walang sintomas o nagkaroon ng sintomas ng parang sa [[trangkaso]] tulad ng lagnat, ubo, pagkapagod, hirap sa paghinga, o sakit ng kalamnan. Makikita sa katuwang na talaan sa kanan ang mga karaniwang senyas at sintomas ng sakit at kung gaano ito kalaganap.<ref name="WHO report 28 February 2020" /> Maaring magdulot ang patuloy ng pagkakaroon ng sakit ang malubhang [[pulmonya]], ''acute respiratory distress syndrome'', sepsis, ''septic shock'' at [[kamatayan]]. Maaring walang sintomas ang ilang nahawaan, na nagpositibo ang resulta ng pagsubok sa pagkahawa subalit walang klinikal na sintomas, kaya pinayuhan ng mga mananaliksik ang mga taong malapitang sumasama sa ibang taong may tiyak na pagkahawa, na sumailalim sa masinsinang pagsusuri at pagmamatyag upang maalis ang pagdududa ng pagkahawa.<ref name="Huang24Jan2020" /><ref>{{cite journal |vauthors=Guan WJ, Ni ZY, Hu Y, Liang WH, Ou CQ, He JX, Liu L, Shan H, Lei CL, Hui DS, Du B, Li LJ, Zeng G, Yuen KY, Chen RC, Tang CL, Wang T, Chen PY, Xiang J, Li SY, Wang JL, Liang ZJ, Peng YX, Wei L, Liu Y, Hu YH, Peng P, Wang JM, Liu JY, Chen Z, Li G, Zheng ZJ, Qiu SQ, Luo J, Ye CJ, Zhu SY, Zhong NS |display-authors=6 |title=Clinical Characteristics of Coronavirus Disease 2019 in China |journal=The New England Journal of Medicine |date=Pebrero 2020 |pmid=32109013 |doi=10.1056/NEJMoa2002032|language=Ingles}}</ref><ref name="AutoDW-33" /><ref name="AutoDW-5" /> Ang karaniwang panahon ng inkubasyon (ang panahon sa pagitan ng pagkahawa at simula ng sintomas) ay pumapatak mula isa hanggang labing-apat na araw; pinakakaraniwan ang limang araw.<ref name="AutoDW-34" /><ref name="AutoDW-35" /> Sa isang kaso, nagkaroon ng panahon ng inkubasyon ng 27 araw.<ref name="AutoDW-36" /> ==Pagsasaliksik ukol sa COVID-19== {{See|Imbestigasyon sa pinagmulan ng COVID-19}} Isang pasyenteng 38 taong gulang na babae na si Mattia Maestri ang mayroong issue sa kanyang respiratory na noon ay na admit sa ospital ng [[Milan]] na kung saan ang pasyante ay mula sa bayan ng [[Codogno]], Ang bansang Italya ay mayroong apat na tipo, ukol sa pinagmulan ng COVID-19, Dalawa sa mga tsino ang nagkaroon ng kaso ng COVID-19 mula sa [[Roma]] na umuwi sa [[Tsina]].<ref>https://www.akoaypilipino.eu/balita/italya/covid19-may-apat-na-tipo-sa-italya</ref> ==Tingnan rin== * [[Epidemya ng fungus sa India]] {{S-start}} {{Succession box|before=[[Pagkalat ng tigdas sa Pilipinas ng 2019|2019 Philippines measles outbreak]]|title=Virus cases|years=Coronavirus 2019|after=2020 Hantavirus outbreak}} {{S-end}} ==Talasanggunian== {{reflist | colwidth = 30em | refs = <ref name="AutoDW-2">{{cite web|url= https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019 |title=Coronavirus disease (COVID-19) outbreak |website=who.int |access-date=8 Marso 2020|language=Ingles}}</ref> <ref name="bjnews680493">{{cite web |url=http://www.bjnews.com.cn/news/2020/01/27/680493.html |date=27 Enero 2020 |script-title=zh:柳叶刀披露首例新冠肺炎患者发病日期,较官方通报早7天 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200130090050/http://www.bjnews.com.cn/news/2020/01/27/680493.html |archive-date=30 Enero 2020 |access-date=30 Enero 2020 |language=Chinese|trans-title=Lancet reveals date of first onset of neonatal pneumonia, 7 days before official notification}}</ref> <ref name="caixin101508497">{{cite web |url=http://www.caixin.com/2020-01-26/101508497.html |date=26 January 2020 |script-title=zh:《柳叶刀》刊文详解武汉肺炎 最初41案例即有人传人迹象 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200130232509/http://www.caixin.com/2020-01-26/101508497.html |archive-date=30 Enero 2020 |access-date=30 Enero 2020|language=Chinese|trans-title="Lancet" article explains Wuhan pneumonia in the first 41 cases}}</ref> <ref name=":3">{{cite web|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/getting-workplace-ready-for-covid-19.pdf|title=Getting your workplace ready for COVID-19|last=|first=|date=27 Pebrero 2020|website=World Health Organization|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|language=Ingles}}</ref> <ref name="WHODeclaration">{{cite news | title=Coronavirus declared global health emergency | publisher=BBC News | date=31 January 2020 | url=https://www.bbc.com/news/world-51318246 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200213214801/https://www.bbc.com/news/world-51318246 | archive-date=13 Pebrero 2020 | url-status=live | access-date=13 Pebrero 2020|language=Ingles}}</ref> <ref name="CDC2020Over222">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html|title=Symptoms of Novel Coronavirus (2019-nCoV) {{!}} CDC|date=10 Pebrero 2020|website=U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC)|access-date=11 Pebrero 2020|language=Ingles}}</ref> <ref name="AutoDW-7">{{cite news|last=Marsh|first=Sarah| name-list-format = vanc |url=https://www.theguardian.com/world/live/2020/feb/23/coronavirus-outbreak-woman-tests-positive-after-disembarking-diamond-princess-live-news|title=Four cruise ship passengers test positive in UK – as it happened|date=23 Pebrero 2020|work=The Guardian|access-date=23 Pebrero 2020|issn=0261-3077|language=Ingles}}</ref> <ref name="AutoDW-8">{{cite web | url=https://www.cnn.co.jp/world/35149546.html |script-title=ja:新型肺炎流行の中国、7億8000万人に「移動制限」 |publisher=CNN |language=ja|trans-title=China's new pneumonia epidemic 'restricted movement' to 780 million people}}</ref> <ref name="AutoDW-9">{{cite web|url=https://knpr.org/npr/2020-01/coronavirus-update-masks-and-temperature-checks-hong-kong|title=Coronavirus Update: Masks And Temperature Checks In Hong Kong|website=Nevada Public Radio|access-date=26 Enero 2020|language=Ingles}}</ref> <ref name="CDC Travel">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/travelers/index.html|title=Coronavirus Disease 2019 Information for Travel |date=3 February 2020|website=U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC)|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200130163513/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/travelers/index.html|archive-date=30 Enero 2020|access-date=6 Pebrero 2020|language=Ingles}}</ref> <ref name="Level4">{{cite news|url=https://www.usatoday.com/story/travel/news/2020/01/24/coronavirus-outbreak-leads-state-department-issue-level-4-advisory/4562349002/|title=Coronavirus: US says 'do not travel' to Wuhan, China, as airlines issue waivers, add safeguards|last=Deerwester|first=Jayme|last2=Gilbertson|first2=Dawn| name-list-format = vanc |website=USA Today|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200127063342/https://www.usatoday.com/story/travel/news/2020/01/24/coronavirus-outbreak-leads-state-department-issue-level-4-advisory/4562349002/|archive-date=27 Enero 2020|access-date=26 Enero 2020|language=Ingles}}</ref> <ref name="AutoDW-10">{{cite web|url=https://www.gov.uk/guidance/wuhan-novel-coronavirus-information-for-the-public#advice-for-travellers |title=Coronavirus (COVID-19): latest information and advice |publisher=Government of the United Kingdom |access-date=27 Pebrero 2020|language=Ingles}}</ref> <ref name="EUPrepares">{{cite news |title=Coronavirus Live Updates: Europe Prepares for Pandemic as Illness Spreads From Italy |url=https://www.nytimes.com/2020/02/26/world/asia/coronavirus-news.html?emc=edit_na_20200226&ref=cta&nl=breaking-news&campaign_id=60&instance_id=0&segment_id=21641&user_id=579ae23cfcbd75c9aac87cb571cc201c&regi_id=72995439 |website=The New York Times |access-date=26 Pebrero 2020 |date=26 Pebrero 2020|language=Ingles}}</ref> <ref name="SCMP 20200206">{{cite web |url= https://www.scmp.com/news/china/society/article/3049298/coronavirus-zhejiang-adopts-draconian-quarantine-measures-fight |title=Coronavirus: Shanghai neighbour Zhejiang imposes draconian quarantine |date=6 February 2020 |work=South China Morning Post |url-status=live |archive-url= https://web.archive.org/web/20200206112642/https://www.scmp.com/news/china/society/article/3049298/coronavirus-zhejiang-adopts-draconian-quarantine-measures-fight |archive-date=6 Pebrero 2020 |access-date=8 Pebrero 2020|language=Ingles}}</ref> <ref name="AutoDW-69">{{cite web |url= https://www.who.int/westernpacific/emergencies/novel-coronavirus |title=Novel Coronavirus |work=WHO.int |publisher=[[World Health Organization]] |access-date=6 Pebrero 2020 |archive-url= https://web.archive.org/web/20200202151307/https://www.who.int/westernpacific/emergencies/novel-coronavirus |archive-date=2 Pebrero 2020 |url-status=live|language=Ingles}}</ref> <ref name=":2">{{cite journal |title=[The epidemiological characteristics of an outbreak of 2019 novel coronavirus diseases (COVID-19) in China] |language=zh |journal=Zhonghua Liu Xing Bing Xue Za Zhi=Zhonghua Liuxingbingxue Zazhi |volume=41 |issue=2 |pages=145–151 |date=Pebrero 2020 |pmid=32064853 |doi=10.3760/cma.j.issn.0254-6450.2020.02.003 |author1=Novel Coronavirus Pneumonia Emergency Response Epidemiology Team|language=Ingles}}</ref> <ref name="ECDC risk assessment">{{cite web |url= https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/SARS-CoV-2-risk-assessment-14-feb-2020.pdf |title=Outbreak of severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2): increased transmission beyond China – fourth update |publisher=Europa (web portal) |date=14 Pebrero 2020 |access-date=8 Marso 2020|language=Ingles}}</ref> <ref name="AutoDW-67">{{cite journal |last=Cohen |first=Jon |date=Enero 2020 |title=Wuhan seafood market may not be source of novel virus spreading globally |url= https://www.sciencemag.org/news/2020/01/wuhan-seafood-market-may-not-be-source-novel-virus-spreading-globally |journal=Science |doi=10.1126/science.abb0611|language=Ingles }}</ref> <ref name="Huang24Jan2020">{{cite journal |vauthors=Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, Zhao J, Hu Y, Zhang L, Fan G, Xu J, Gu X, Cheng Z, Yu T, Xia J, Wei Y, Wu W, Xie X, Yin W, Li H, Liu M, Xiao Y, Gao H, Guo L, Xie J, Wang G, Jiang R, Gao Z, Jin Q, Wang J, Cao B |display-authors=6 |title=Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China |journal=Lancet |volume=395 |issue=10223 |pages=497–506 |date=Pebrero 2020 |pmid=31986264 |doi=10.1016/S0140-6736(20)30183-5 |url= https://www.thelancet.com/action/showPdf?pii=S0140-6736%2820%2930183-5|language=Ingles}} {{free access}}</ref> <ref name="Wang24Jan2020">{{cite journal |last1=Wang |first1=C. |last2=Horby |first2=P. W. |last3=Hayden |first3=F. G. |last4=Gao |first4=G. F. |title=A novel coronavirus outbreak of global health concern |journal=Lancet |volume=395 |issue=10223 |pages=470–473 |date=Pebrero 2020 |pmid=31986257 |doi=10.1016/S0140-6736(20)30185-9 |url= https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30185-9/abstract|language=Ingles}} {{free access}}</ref> <ref name="Joseph24Jan2020">{{cite news |last=Joseph |first=Andrew |url= https://www.statnews.com/2020/01/24/coronavirus-infections-no-symptoms-lancet-studies/ |title=New coronavirus can cause infections with no symptoms and sicken otherwise healthy people, studies show |date=24 Enero 2020 |work=Stat |access-date=27 Enero 2020 |url-status=live |archive-url= https://web.archive.org/web/20200124204338/https://www.statnews.com/2020/01/24/coronavirus-infections-no-symptoms-lancet-studies/ |archive-date=24 Enero 2020|language=Ingles}}</ref> <ref name="han24Jan2020">{{cite journal |vauthors=Chan JF, Yuan S, Kok KH, To KK, Chu H, Yang J, Xing F, Liu J, Yip CC, Poon RW, Tsoi HW, Lo SK, Chan KH, Poon VK, Chan WM, Ip JD, Cai JP, Cheng VC, Chen H, Hui CK, Yuen KY |display-authors=6 |title=A familial cluster of pneumonia associated with the 2019 novel coronavirus indicating person-to-person transmission: A study of a family cluster |journal=Lancet |volume=395 |issue=10223 |pages=514–523 |date=Pebrero 2020 |pmid=31986261 |doi=10.1016/S0140-6736(20)30154-9|language=Ingles}} {{free access}}</ref> <ref name="AutoDW-21">{{cite web |url= https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-mission-briefing-on-covid-19---26-february-2020 |title=WHO Director-General's opening remarks at the mission briefing on COVID-19 – 26 February 2020 |date=26 Pebrero 2020 |work=World Health Organization|language=Ingles}}</ref> <ref name="WHO report 28 February 2020">{{cite web |url= https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf |title=Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) |date=16–24 Pebrero 2020 |access-date=8 Marso 2020 |author=WHO–China Joint Mission |work=WHO.int |publisher=World Health Organization|language=Ingles}}</ref> <ref name="AutoDW-5">{{cite web |title=2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV) |url= https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html |work=CDC.gov |publisher=US Centers for Disease Control and Prevention |access-date=18 Pebrero 2020 |date=11 Pebrero 2020|language=Ingles}}</ref> <ref name="AutoDW-33">{{cite journal |last1=Pan |first1=X. |last2=Chen |first2=D. |last3=Xia |first3=Y. |last4=Wu |first4=X. |last5=Li |first5=T. |last6=Ou |first6=X. |last7=Zhou |first7=L. |last8=Liu |first8=J. |display-authors=6 |title=Asymptomatic cases in a family cluster with SARS-CoV-2 infection |journal=The Lancet: Infectious Diseases |volume=0 |date=Pebrero 2020 |pmid=32087116 |doi=10.1016/S1473-3099(20)30114-6 |url= https://www.thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099(20)30114-6/abstract|language=Ingles}}</ref> <ref name="AutoDW-34">{{cite web |url= http://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200219-sitrep-30-covid-19.pdf?sfvrsn=6e50645_2 |title=WHO COVID-19 situation report 29 |date=19 Pebrero 2020 |work=WHO.int |publisher=[[World Health Organization]] |url-status=live|language=Ingles}}</ref> <ref name="AutoDW-35">{{cite web |url= https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses |title=Q&A on coronaviruses (COVID-19): How long is the incubation period for COVID-19? |work=WHO.int |publisher=[[World Health Organization]] |url-status=live |access-date=26 Pebrero 2020|language=Ingles}}</ref> <ref name="AutoDW-36">{{cite news |url= https://www.reuters.com/article/us-china-health-incubation/coronavirus-incubation-could-be-as-long-as-27-days-chinese-provincial-government-says-idUSKCN20G06W |title=Coronavirus incubation could be as long as 27 days, Chinese provincial government says |agency=Reuters |date= 22 Pebrero 2020|language=Ingles}}</ref> }} ==Mga kawing panlabas== {{sisterlinks|voy=Coronavirus outbreak|c=category:2019–20 coronavirus outbreak|d=Q81068910|n=Category:COVID-19|q=no|b=no|v=no|s=no|m=no|mw=no|wikt=no|species=no}} * [https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019 World Health Organization: Coronavirus disease outbreak (sa Ingles)] * [https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/index.html U.S. CDC: Coronavirus Disease 2019 (sa Ingles)] [[Kategorya:Pandemya ng COVID-19| ]] [[Kategorya:2019]] [[Kategorya:2019 sa Tsina]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] tpt2t9h5ri9cbg6klukrdn38ys6mn4p COVID-19 0 294878 1962438 1944775 2022-08-12T06:09:06Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{About|sakit|birus|Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2|epidemya|Pandemya ng COVID-19|isa pang nakamamatay na sakit dulot ng koronabirus noong 2019|Middle East respiratory syndrome}} {{Infobox medical condition (new) | name = ''Sakit sa coronavirus 2019''<br />(COVID-19) | synonyms = * "Coronavirus" *''2019-nCoV acute respiratory disease'' *''Novel coronavirus pneumonia''<ref>{{Cite web|url=https://www.thelancet.com/pdfs/journals/lancet/PIIS0140-6736(20)30211-7.pdf|title=Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study|last=|first=|date=14 February 2020|website=The Lancet|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Han|first=Xiaoyu|last2=Cao|first2=Yukun|last3=Jiang|first3=Nanchuan|last4=Chen|first4=Yan|last5=Alwalid|first5=Osamah|last6=Zhang|first6=Xin|last7=Gu|first7=Jin|last8=Dai|first8=Meng|last9=Liu|first9=Jie|last10=Zhu|first10=Wanyue|last11=Zheng|first11=Chuansheng|title=Novel Coronavirus Pneumonia (COVID-19) Progression Course in 17 Discharged Patients: Comparison of Clinical and Thin-Section CT Features During Recovery|url=https://academic.oup.com/cid/advance-article/doi/10.1093/cid/ciaa271/5813539|journal=Clinical Infectious Diseases|language=en|doi=10.1093/cid/ciaa271}}</ref> | image = Symptoms of coronavirus disease 2019 (cropped).png | width = | alt = | caption = Mga sintomas | pronounce = | specialty = [[Infectious disease (medical specialty)|Nakahahawang sakit]] | symptoms = Lagnat, ubo, pangangapos ng hininga<ref name="CDC2020Sym"/> | complications = [[Viral pneumonia|Pneumonia]], [[ARDS]], [[Acute kidney injury|paghinto ng bato]] | onset = [[Yugto ng inkubasyon]] karaniwang 5–6 araw (maaaring nasa pagitan ng 2–14 araw) | duration = | types = | causes = [[Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2|SARS-CoV-2]] | risks = Pagbibiyahe, pagkalantad sa virus | diagnosis = [[Reverse transcription polymerase chain reaction|pagsusuring rRT-PCR]], [[iskanang CT]] | differential = | prevention = [[Paghuhugas ng kamay]], [[kuwarantina]], [[panlipunang pagdidistansya|pisikal na pagpapalayo]] | treatment = [[Symptomatic treatment|Sintomatiko]] and [[supportive treatment|pag-aalalay]] | medication = | prognosis = | frequency = {{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|confirmed|editlink=|ref=yes}} kumpirmadong kaso | deaths = {{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|deaths|editlink=|ref=yes}} ({{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|ratio|editlink=|ref=no}} ng kumpirmadong kaso){{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|ref=yes}} }} Ang '''''sakit sa coronavirus 2019'''''<ref>{{cite|url=https://www.epa.gov/lep/tagalog-covid19|title=Sakit sa Coronavirus 2019 (COVID-19)|publisher=Environmental Protection Agency}}</ref> o '''''coronavirus disease 2019''''' ('''COVID-19''')<ref>{{cite report|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200211-sitrep-22-ncov.pdf|title=Novel Coronavirus (2019-nCoV): situation report, 22|last=|first=|date=February 11, 2020|publisher=[[World Health Organization]]|issue=|doi=|volume=|pmid=|access-date=|vauthors=((World Health Organization))|year=}}</ref> na dating kilala bilang '''''2019-nCoV acute respiratory disease''''', ay isang nakahahawang sakit dulot ng [[SARS-CoV-2]], isang birus na may kaugnayan sa [[Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus|SARS-CoV]].<ref name="autogenerated2">{{Cite journal|last=Gorbalenya|first=Alexander E.|date=2020-02-11|title=Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus – The species and its viruses, a statement of the Coronavirus Study Group|url=https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.02.07.937862v1|journal=bioRxiv|language=en|pages=2020.02.07.937862|doi=10.1101/2020.02.07.937862|access-date=11 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200211175138/https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.02.07.937862v1|archive-date=11 February 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-china-51466362|title=Coronavirus disease named Covid-19|date=2020-02-11|work=[[BBC News]]|access-date=2020-02-11|language=en-GB|archive-url=https://web.archive.org/web/20200211162411/https://www.bbc.com/news/world-asia-china-51466362|archive-date=11 February 2020|url-status=live}}</ref> Naitala ang mga unang kaso nito sa [[Wuhan]], kabisera ng [[Hubei|lalawigan ng Hubei]], sa [[Tsina]] noong Disyembre 2019, at mula noon ay kumalat sa buong mundo, na humantong sa nagpapatuloy na [[pandemya ng COVID-19]].<ref name="Hui14Jan2020">{{cite journal|author-last1=Hui|author-last10=Drosten|doi=10.1016/j.ijid.2020.01.009|pmid=31953166|pages=264–66|issue=|volume=91|date=February 2020|journal=Int J Infect Dis|title=The continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health—The latest 2019 novel coronavirus outbreak in Wuhan, China|author-first12=E.|author-last12=Petersen|author-first11=A.|author-last11=Zumla|author-link10=Christian Drosten|author-first10=Christian|author-first9=Z. A.|author-first1=D. S.|author-last9=Memish|author-first8=T. D.|author-last8=Mchugh|author-first7=G.|author-last7=Ippolito|author-first6=O.|author-last6=Dar|author-first5=R.|author-last5=Kock|author-first4=F.|author-last4=Ntoumi|author-first3=T. A.|author-last3=Madani|author2=I. Azhar E.|doi-access=free}}</ref><ref name="WHOPandemic">{{cite press release|title=WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19|website=[[World Health Organization]] (WHO)|date=11 March 2020|url=https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020|access-date=12 March 2020|url-status=live}}</ref> Kabilang sa mga [[sintomas]] nito ang [[lagnat]], [[ubo]], at [[pangangapos ng hinihinga]].<ref name="CDCSym">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html|title=Symptoms of Novel Coronavirus (2019-nCoV)|date=10 February 2020|website=www.cdc.gov|access-date=11 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200130202038/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html|archive-date=30 January 2020|url-status=live}}</ref> Kabilang sa mga iba pang sintomas ang [[Myalgia|kirot sa kalamnan]], [[Sputum|pag-uuhog]], [[pagtatae]], [[pamamaga ng lalamunan]], [[Loss of smell|pagkawala ng pang-amoy]], at sakit sa tiyan.<ref name="CDC2020Sym" /><ref name="whoqa">{{cite web|url=https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|title=Q&A on coronaviruses (COVID-19)|url-status=live|access-date=11 March 2020|publisher=[[World Health Organization]] (WHO)}}</ref><ref name="entuk-anosmia">{{cite web|url=https://www.entuk.org/loss-sense-smell-marker-covid-19-infection|title=Loss of sense of smell as marker of COVID-19 infection|last=Hopkins|first=Claire|date=|website=Ear, Nose and Throat surgery body of United Kingdom|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20200527203954/https://www.entuk.org/sites/default/files/files/Loss%20of%20sense%20of%20smell%20as%20marker%20of%20COVID.pdf|archive-date=2020-05-27|access-date=|accessdate=2020-03-28}}</ref> Habang nagreresulta ang karahiman ng kaso sa mga di-malubhang sintomas, maaaring humantong ang ilan sa [[pulmonya]] at [[Multi-organ failure|pagkasira ng iilang sangkap]].<ref name="Hui14Jan2020" /><ref name="WHO-q-a">{{cite web|url=https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|title=Q&A on coronaviruses|website=[[World Health Organization]] (WHO)|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200120174649/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|archive-date=20 January 2020|access-date=27 January 2020|name-list-format=vanc}}</ref> Noong pagsapit ng {{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|date|editlink=|ref=no}}, higit sa {{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|conround|editlink=|ref=no}} kaso ng COVID-19 ay naitala sa higit sa 200 bansa at teritoryo, na nagresulta sa kamatayan ng humigit-kumulang sa {{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|dround|editlink=|ref=no}}.<ref name="WOM2">{{cite web|title=Coronavirus Update (Live): 935,957 Cases and 47,245 Deaths from COVID-19 Virus Outbreak - Worldometer|url=https://www.worldometers.info/coronavirus/|website=www.worldometers.info|accessdate=2 April 2020|language=en}}</ref> Higit sa {{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|recround|editlink=|ref=no}} katao ang gumaling na.<ref name="WOM2" /> <!-- 3) Spread and diagnosis --> <!-- DO NOT INTERFERE WITH THE SECTION BEGIN/END TAGS, AS IT WILL BREAK THE PANDEMIC ARTICLE --><section begin="Spread"/>Karaniwang [[Transmission (medicine)|naipapasa]] ang sakit sa mga ibang tao sa malapitang pakikitungo,{{efn|Binibigyang-kahulugan ang malapitang pakikitungo bilang isang metro (~3.3 talampakan) ng WHO<ref name="WHO2020QA">{{cite web|url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/question-and-answers-hub/q-a-detail/q-a-coronaviruses|title=Q&A on coronaviruses (COVID-19)|date=17 April 2020|work=[[World Health Organization]] (WHO) | archive-url=https://web.archive.org/web/20200514224315/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/question-and-answers-hub/q-a-detail/q-a-coronaviruses | archive-date=14 May 2020 | url-status=live | access-date=14 May 2020}}</ref> at ~1.8 metro (6 talampakan) ng CDC.<ref name="CDCTrans">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prevent-getting-sick/how-covid-spreads.html |title=How COVID-19 Spreads |date=2 April 2020|website=[[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) |url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200403001235/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prepare/transmission.html|archive-date=April 3, 2020|access-date=April 3, 2020}}</ref>|name=|group=}} kadalasan sa pamamagitan ng mga [[Respiratory droplet|maliit na patak]] kapag umuubo,{{efn|Ang ubo na hindi natakpan ay maaaring maglakbay hanggang 8.2 metro (27 talampakan).<ref name="Bourouiba, JAMA, 26 March">{{cite journal | vauthors = Bourouiba L | title = Turbulent Gas Clouds and Respiratory Pathogen Emissions: Potential Implications for Reducing Transmission of COVID-19 | journal = JAMA | date = March 2020 | pmid = 32215590 | doi = 10.1001/jama.2020.4756 | doi-access = free }}</ref>}} bumabahing, at nagsasalita.<ref name="WHO2020QA">{{cite web|url=https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|title=Q&A on coronaviruses|work=[[World Health Organization]]|date=11 February 2020|access-date=24 February 2020}}</ref><ref name="CDCTrans">{{cite web|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)—Transmission|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prepare/transmission.html|website=Centers for Disease Control and Prevention|accessdate=23 March 2020|language=en-us|date=17 March 2020}}</ref><ref name="ECDCQA">{{cite web|url=https://www.ecdc.europa.eu/en/covid-19/questions-answers|title=Q & A on COVID-19|website=European Centre for Disease Prevention and Control|access-date=30 April 2020}}</ref> Kadalasan, nahuhulog ang mga patak sa sahig o sa mga ibabaw sa halip na [[airborne disease|lumipad sa hangin sa malalayong distansiya]].<ref name="WHO2020QA" /><!--These droplets are relatively heavy, do not travel far and quickly sink to the ground. --> Di-ganoong karaniwan, maaaring mahawaan ang isang tao kung hahawakan niya ang isang kontiminadong bagay at pagkatapos nito ay hahawakan niya ang kanyang mukha.<ref name="WHO2020QA" /><!-- These droplets land on objects and surfaces around the person. Other people then catch COVID-19 by touching these objects or surfaces, then touching their eyes, nose or mouth. --><ref name="CDCTrans" /><!-- The virus is thought to spread mainly from person-to-person [...] Between people who are in close contact with one another --> Pinakanakahahawa ito sa unang ikaltlong araw sa pagkatapos ng paglitaw ng sintomas, ngunit maaaring makahawa bago lumitaw ang mga sintomas, at mula sa mga taong walang sintomas.<ref name="WHO2020QA" /><ref name="CDCTrans" /><!-- DO NOT REMOVE THE FOLLOWING TAG --><section end="Spread"/> Ang pamantayang pamamaraan ng [[Diagnosis|pagsusuri]] ay sa pamamagitan ng [[real-time reverse transcription polymerase chain reaction|r''eal-time reverse transcription polymerase chain reaction'']] (rRT-PCR) mula sa [[nasopharyngeal swab|pamahid sa nasoparinks]] (''nasopharyngeal swab'').<ref name="CDC2020Testing">{{cite web |title=Interim Guidelines for Collecting, Handling, and Testing Clinical Specimens from Persons for Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/lab/guidelines-clinical-specimens.html |website=[[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) |access-date=26 March 2020 |date=11 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200304165907/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-nCoV/lab/guidelines-clinical-specimens.html |archive-date=4 March 2020 |url-status=live }}</ref> Makatutulong din ang ''[[Chest CT]]'' para sa pagririkonosi ng mga indibidwal kung saan may mataas na paghihinala ng impeksyon batay sa mga sintomas at salik sa panganib; ngunit hindi inirerekumenda ng mga patnubay ang paggamit sa ''CT imaging'' para sa rutinang pag-iskrin.<ref name=":0">{{cite journal | vauthors = Salehi S, Abedi A, Balakrishnan S, Gholamrezanezhad A | title = Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): A Systematic Review of Imaging Findings in 919 Patients | journal = AJR. American Journal of Roentgenology | pages = 1–7 | date = March 2020 | pmid = 32174129 | doi = 10.2214/AJR.20.23034 | doi-access = free }}</ref><ref name="acr.org">{{cite web|url=https://www.acr.org/Advocacy-and-Economics/ACR-Position-Statements/Recommendations-for-Chest-Radiography-and-CT-for-Suspected-COVID19-Infection|title=ACR Recommendations for the use of Chest Radiography and Computed Tomography (CT) for Suspected COVID-19 Infection | date=2020-03-22|website=American College of Radiology|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200328055813/https://www.acr.org/Advocacy-and-Economics/ACR-Position-Statements/Recommendations-for-Chest-Radiography-and-CT-for-Suspected-COVID19-Infection|archive-date=28 March 2020|access-date=}}</ref> Kabilang sa mga inirerekumendang hakbang upang maiwasan ang pagkahawa ay madalas na [[paghuhugas ng kamay]], [[panlipunang pagdidistansya]] (pagpapanatili ng pisikal na distansya mula sa ibang tao, lalo na sa mga may sintomas), pagtatakip ng mga ubo at bahing ng tisyu o panloob na siko, at paglayo ng maruming kamay mula sa mukha.<ref name="Advice for public">{{cite web|url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public|title=Advice for public|website=[[World Health Organization]] (WHO)|access-date=25 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200126025750/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public|archive-date=26 January 2020|url-status=live|name-list-format=vanc}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-guidance-on-social-distancing-and-for-vulnerable-people/guidance-on-social-distancing-for-everyone-in-the-uk-and-protecting-older-people-and-vulnerable-adults|title=Guidance on social distancing for everyone in the UK|website=GOV.UK|language=en|access-date=25 March 2020}}</ref> Inirerekumenda ang paggamit ng mga [[Masks|mask]] sa mga nagsususpetsa na may birus sila at sa kanilang tagapag-alaga.<ref name="CDC2020IfSick">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html|title=2019&nbsp;Novel Coronavirus (2019-nCoV)|author=CDC|date=11 February 2020|website=Centers for Disease Control and Prevention|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200214153016/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html|archive-date=14 February 2020|access-date=15 February 2020|name-list-format=vanc}}</ref> Nagkakaiba-iba ang mga rekomendasyon sa paggamit ng mask ng publiko. Hindi nirerekumenda ng iilan ang kanilang paggamit, nirerekumenda naman ng iilan ang paggamit, at inaatas ng mga iba pa ang paggamit.<ref>{{Cite journal|last=Feng|first6=Benjamin J.|issn=2213-2600|doi=10.1016/S2213-2600(20)30134-X|volume=0|language=English|journal=The Lancet Respiratory Medicine|url=https://www.thelancet.com/journals/lanres/article/PIIS2213-2600(20)30134-X/abstract|title=Rational use of face masks in the COVID-19 pandemic|date=2020-03-20|last6=Cowling|first=Shuo|first5=Mengzhen|last5=Fan|first4=Wei|last4=Song|first3=Nan|last3=Xia|first2=Chen|last2=Shen|pmid=32203710}}</ref><ref>{{cite web|title=When and how to use masks|url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/when-and-how-to-use-masks|website=www.who.int|accessdate=31 March 2020|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|last=Tait|first=Robert|url=https://www.theguardian.com/world/2020/mar/30/czechs-get-to-work-making-masks-after-government-decree-coronavirus|title=Czechs get to work making masks after government decree|date=2020-03-30|work=The Guardian|access-date=2020-03-31|language=en-GB|issn=0261-3077}}</ref> Sa kasalukuyan, wala pang mga [[bakuna]] o tiyak na [[Antiviral treatment|gamot panlaban sa birus]] para sa COVID-19. Kasali sa pangangasiwa nito ang [[Palliative care|paggamot ng mga sintomas]], [[Supportive care|pag-aalalay]], [[Isolation (health care)|pagbubukod]], at [[Medical research|eksperimentong pamamaraan]].<ref name="cdc21Jan202022">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/prevention-treatment.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|date=15 February 2020|publisher=[[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC)|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200226145347/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/prevention-treatment.html|archive-date=26 February 2020|access-date=20 February 2020|name-list-format=vanc}}</ref> Noong 30 Enero 2020, indineklara ng [[Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan]] (WHO) ang [[pagkalat ng koronabirus ng 2019–20]] bilang isang [[Kagipitan ng Pampublikong Kalusugang May Pandaigdigang Pakundangan]] (PHEIC)<ref>{{Cite web|url=https://www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov)|title=Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel coronavirus (2019-nCoV)|website=www.who.int|language=en|access-date=2020-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20200131005904/https://www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov)|archive-date=31 January 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/coronavirus-china-live-updates/2020/02/05/114ced8a-479c-11ea-bc78-8a18f7afcee7_story.html|title=Hundreds of evacuees to be held on bases in California; Hong Kong and Taiwan restrict travel from mainland China - The Washington Post<!-- Bot generated title -->|access-date=11 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200207134650/https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/coronavirus-china-live-updates/2020/02/05/114ced8a-479c-11ea-bc78-8a18f7afcee7_story.html|archive-date=7 February 2020|url-status=live}}</ref> at bilang [[pandemya]] noong 11 Marso 2020.<ref name="WHOPandemic" /> Naitala ang [[Local transmission|lokal na transmisyon]] ng sakit sa maraming bansa sa lahat ng anim na [[WHO regions|rehiyon ng WHO]].<ref>{{cite web|url=http://who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200325-sitrep-65-covid-19.pdf|title=WHO Situation Report #65|last=|first=|date=25 March 2020|website=WHO|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=}}</ref> == Palatandaan at sintomas == {{See also|Pagkakaiba sa pagitan ng COVID-19 at Influenza}} {{clear}} {| class="wikitable" style = "float:right; margin-left:1em; text-align:center" !Mga Sintomas<ref name="WHOReport24Feb2020">{{cite report | title = Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) | date = 16–24 February 2020 | url = https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf | publisher = [[World Health Organization]] (WHO) | access-date = 21 March 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200229221222/https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf | archivedate = 29 February 2020 | url-status = live }}</ref> !% |- |Lagnat |88 |- |Tuyong ubo |68 |- |Pagkapagod |38 |- |[[Sputum|Pag-uuhog]] |33 |- | [[Anosmia|Pagkawala ng pang-amoy]] | 15<ref name=Palus/> to 30<ref name="entuk-anosmia"/><ref name="Iacobucci2020"/> |- |Pangangapos ng hinihinga |19 |- |Kirot sa [[Muscle pain|kalamnan]] o [[Arthralgia|kasukasuan]] |15 |- |Pamamaga ng lalamunan |14 |- |Sakit ng ulo |14 |- |Pagginaw |11 |- |Pagduduwal o pagsusuka |5 |- |Pagbabara ng ilong |5 |- |[[Pagtatae]] |4 to 31<ref name=":10" /> |- |[[Haemoptysis|Paglurandugo]] |0.9 |- |[[Pamamaga ng mata]] |0.8 |} Ang mga nahawa ng birus ay maaaring [[Asymptomatic carrier|asintomatiko]] o magkaroon ng mga [[Influenza-like illness|malatrangkaso na sintomas]], kasama ang lagnat, ubo, pagkapagod, at pangangapos ng hinihinga.<ref name="CDC2020Sym">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Symptoms|date=10 February 2020|website=[[Centers for Disease Control and Prevention]]|location=United States|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200130202038/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html|archive-date=30 January 2020|access-date=|name-list-format=vanc}}</ref><ref name=":2">{{cite journal|author-last1=Chen|title=Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study|author-last12=Yu|author-first12=T.|author-last13=Zhang|author-first13=X.|author-last14=Zhang|author-first14=L.|language=English|author-last11=Xia|journal=Lancet|volume=395|issue=10223|pages=507–513|date=February 2020|pmid=32007143|doi=10.1016/S0140-6736(20)30211-7|author-first11=J.|author-first10=Y.|author-first1=N.|author-first5=F.|author-last2=Zhou|author-first2=M.|author-last3=Dong|author-first3=X.|author-last4=Qu|author-first4=J.|author-last5=Gong|author-last6=Han|author-last10=Wei|author-first6=Y.|author-last7=Qiu|author-first7=Y.|author-last8=Wang|author-first8=J.|author-last9=Liu|author-first9=Y.|doi-access=free}}</ref><ref name="Hessen27Jan2020">{{cite web|url=https://www.elsevier.com/connect/coronavirus-information-center|title=Novel Coronavirus Information Center: Expert guidance and commentary|last=Hessen|first=Margaret Trexler|name-list-format=vanc|date=27 January 2020|website=Elsevier Connect|url-status=live|access-date=31 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200130171622/https://www.elsevier.com/connect/coronavirus-information-center|archive-date=30 January 2020}}</ref> Kabilang sa mga kagipitang sintomas ang paghihirap sa paghinga, paulit-ulit na sakit o panggigipit sa dibdib, pagkalito, nahihirapang gumising, at mangasul-ngasul na mukha o labi; kailangan magpatingin agad sa doktor kung lumitaw ang ganitong mga sintomas.<ref>{{cite web|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)—Symptoms|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/symptoms-testing/symptoms.html|website=Centers for Disease Control and Prevention|access-date=21 March 2020|language=en-us|date=20 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200320231801/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/symptoms-testing/symptoms.html|archive-date=20 March 2020|url-status=live}}</ref> Maaari ring magkaroon ng sintomas sa [[Upper respiratory|gawing itaas ng palahingahan]], tulad ng [[Sneeze|pagbahing]], [[Rhinorrhoea|sipon]], o [[pamamaga ng lalamunan]] ngunit mas bihira ang mga ganito. Naobserbahan din ang mga sintomas tulad ng [[nausea]], [[Vomiting|pagsusuka]], at [[pagtatae]] sa mga iba't ibang porsyento.<ref name=":10">{{Cite news|title=Clinical Characteristics of SARS-CoV-2 Infected Pneumonia with Diarrhea|first1=Xiao-Shan|last1=Wei|first2=Xuan|last2=Wang|first3=Yi-Ran|last3=Niu|first4=Lin-Lin|last4=Ye|first5=Wen-Bei|last5=Peng|first6=Zi-Hao|last6=Wang|first7=Wei-Bing|last7=Yang|first8=Bo-Han|last8=Yang|first9=Jian-Chu|last9=Zhang|first10=Wan-Li|last10=Ma|first11=Xiao-Rong|last11=Wang|first12=Qiong|last12=Zhou|date=26 February 2020|doi=10.2139/ssrn.3546120|ssrn = }}</ref><ref name="Huang24Jan2020">{{cite journal|vauthors=Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, Zhao J, Hu Y, Zhang L, Fan G, Xu J, Gu X, Cheng Z, Yu T, Xia J, Wei Y, Wu W, Xie X, Yin W, Li H, Liu M, Xiao Y, Gao H, Guo L, Xie J, Wang G, Jiang R, Gao Z, Jin Q, Wang J, Cao B|display-authors=6|title=Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China|journal=Lancet|volume=395|issue=10223|pages=497–506|date=February 2020|pmid=31986264|doi=10.1016/S0140-6736(20)30183-5|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Lai|title=Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2) and coronavirus disease-2019 (COVID-19): The epidemic and the challenges|pmid=32081636|doi=10.1016/j.ijantimicag.2020.105924|page=105924|issue=3|volume=55|language=en|journal=International Journal of Antimicrobial Agents|date=1 March 2020|first1=Chih-Cheng|first5=Po-Ren|last5=Hsueh|first4=Hung-Jen|last4=Tang|first3=Wen-Chien|last3=Ko|first2=Tzu-Ping|last2=Shih|issn=0924-8579}}</ref> Ang mga ilang kaso sa Tsina ay nagpakita sa una na may [[Chest pain|paninikip ng dibdib]] at [[Palpitations|pagtitibok]] lamang.<ref name="Zheng Ma Zhang Xie p.">{{cite journal|vauthors=Zheng YY, Ma YT, Zhang JY, Xie X|title=COVID-19 and the cardiovascular system|journal=Nature Reviews. Cardiology|date=March 2020|pmid=32139904|doi=10.1038/s41569-020-0360-5|doi-access=free}}</ref> Noong Marso 2020 nagkaroon ng mga ulat na nagpahayag na ang [[Anosmia|pagkawala ng pang-amoy]] (''anosmia'') ay maaaring karaniwang sintomas sa mga may di-malubhang sakit,<ref name="Iacobucci2020">{{cite journal|last1=Iacobucci|first1=Gareth|title=Sixty seconds on ... anosmia|journal=BMJ|year=2020|volume=368|pages=m1202|issn=1756-1833|doi=10.1136/bmj.m1202|pmid=32209546}}</ref><ref name="entuk-anosmia3" /> although not as common as initially reported.<ref name=Palus>{{cite web|url=https://slate.com/technology/2020/03/coronavirus-sense-of-smell-nytimes-fact-check.html|title=The Key Stat in the NYTimes' Piece About Losing Your Sense of Smell Was Wrong|last=Palus|first=Shannon|date=2020-03-27|website=Slate Magazine|access-date=2020-03-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200328163737/https://slate.com/technology/2020/03/coronavirus-sense-of-smell-nytimes-fact-check.html|archive-date=28 March 2020|url-status=live}}</ref> ngunit hindi ito ganoong karniwan tulad noong unang iniulat.<ref name="Palus" /> Sa mga ilan, maaaring lumala ang sakit tungo sa [[pulmonya]], [[Multiple organ dysfunction syndrome|pagkasira ng iilang sangkap]], at [[kamatayan]].<ref name="Hui14Jan2020" /><ref name="WHO-q-a" /> Sa mga nagkakaroon ng mga matitinding sintomas, ang oras mula sa simula ng sintomas patungo sa pangangailangan ng de-makinang bentilasyon ay karaniwang walong araw.<ref>{{cite web|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/clinical-guidance-management-patients.html|website=Centers for Disease Control and Prevention|language=en-us|date=11 February 2020|access-date=26 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200302201644/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/clinical-guidance-management-patients.html|archive-date=2 March 2020|url-status=live}}</ref> Gaya ng pangkaraniwan sa mga impeksyon, mayroong pagkaantala mula sa sandaling mahawahan ang tao ng birus hanggang sa oras na nagkakaroon sila ng sintomas. Tinatawag itong [[Incubation period|yugto ng inkubasyon]]. Karaniwang lima hanggang anim na araw ang yugto ng inkubasyon para sa COVID-19, ngunit maaari itong nasa pagitan ng dalawa hanggang labing-apat na araw.<ref>{{Cite document|vauthors=((World Health Organization))|title=Coronavirus disease 2019 (COVID-19): situation report, 29|date=19 February 2020|website=[[World Health Organization]] (WHO)|hdl=10665/331118|hdl-access=free}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|title=Q&A on coronaviruses (COVID-19): How long is the incubation period for COVID-19?|date=|website=[[World Health Organization]] (WHO)|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200120174649/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|archive-date=20 January 2020|access-date=26 February 2020|name-list-format=vanc}}</ref> 97.5% ng mga nagkakaroon ng sintomas ay magkakaroon nito sa loob ng 11.5 araw ng pagkahawa.<ref>{{cite journal|last1=Lauer|last9=Lessler|archive-date=24 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200324032020/https://annals.org/aim/fullarticle/2762808/incubation-period-coronavirus-disease-2019-covid-19-from-publicly-reported|access-date=24 March 2020|issn=0003-4819|pmc=7081172|pmid=32150748|doi=10.7326/M20-0504|language=en|journal=Annals of Internal Medicine|url=https://annals.org/aim/fullarticle/2762808/incubation-period-coronavirus-disease-2019-covid-19-from-publicly-reported|title=The Incubation Period of Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) From Publicly Reported Confirmed Cases: Estimation and Application|date=10 March 2020|first9=Justin|first8=Nicholas G.|first1=Stephen A.|last8=Reich|first7=Andrew S.|last7=Azman|first6=Hannah R.|last6=Meredith|first5=Qulu|last5=Zheng|first4=Forrest K.|last4=Jones|first3=Qifang|last3=Bi|first2=Kyra H.|last2=Grantz|url-status=live}}</ref> Ipinapahayag ng mga ulat na hindi lahat ng mga nahawa ay nagkakaroon ng mga sintomas, ngunit hindi alam ang kanilang papel sa pagkakalat.<ref>{{Cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/faq.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|last=CDC|date=2020-02-11|website=Centers for Disease Control and Prevention|language=en-us|access-date=2020-03-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20200214023335/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/faq.html|archive-date=14 February 2020|url-status=live}}</ref> Iminumungkahi ng pangunang ebidensya na maaaring mag-ambag ang mga asintomatikong kaso sa pagkalat ng sakit.<ref>{{Cite journal|last=Bai|date=2020-02-21|archive-date=4 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200304210815/https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2762028|access-date=8 March 2020|pmid=32083643|pmc=7042844|issn=0098-7484|doi=10.1001/jama.2020.2565|language=en|journal=JAMA|url=https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2762028|title=Presumed Asymptomatic Carrier Transmission of COVID-19|first7=Meiyun|first=Yan|last7=Wang|first6=Lijuan|last6=Chen|first5=Dong-Yan|last5=Jin|first4=Fei|last4=Tian|first3=Tao|last3=Wei|first2=Lingsheng|last2=Yao|url-status=live}}</ref><ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-03-31/china-reveals-1-541-symptom-free-virus-cases-under-pressure|title=China Reveals 1,541 Symptom-Free Virus Cases Under Pressure|last=|first=|date=31 March 2020|website=www.bloomberg.com|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-03-31}}</ref> Hindi alam at pinag-aaralan pa ang hagway ng nahawang tao na hindi nagpapakita ng sintomas sa kasalukuyan. Iniulat ng CDC ng Timog Korea na 20% ng lahat ng kumpirmadong kaso ay nanatiling asintomatiko noong panahon ng pamamalagi sa ospital.<ref name=":1" /><ref>{{Cite web|url=http://www.ktv.go.kr/program/home/PG1110921D/content/595426|title=코로나19 국내 발생현황 브리핑 (20. 03. 16. 14시)|website=ktv.go.kr|language=ko|access-date=2020-03-31}}</ref> ==Sanhi== {{See also|SARS-CoV-2}} ===Pagkakalat=== [[File:Sneeze.JPG|alt=Cough/sneeze droplets visualized in dark background using Tyndall scattering|thumb|Mga palahingahang patak na nilalabas habang [[Sneeze|bumabahing]] ang isang tao]] [[File:COVID19 in numbers- R0, the case fatality rate and why we need to flatten the curve.webm|thumb|thumbtime=4:02|Isang video na nagtatalakay tungkol sa [[basic reproduction number|pangunahing bilang ng pagpaparami]] at [[case fatality rate|bilang ng namamatay na kaso]] sa konteksto ng pandemya]] Pinag-aaralan pa rin ang iilang detalye kung paano [[transmission (medicine)|kumakalat]] ang sakit.<ref name="CDCTrans" /><ref name="ECDCQA" /><!-- Quote=We are still learning how it spreads --> Sinabi ng WHO at CDC na pangunahin nang naikakalat ito tuwing malapit na kaugnayan at sa pamamagitan ng [[Respiratory droplet|palahingahang patak]] mula sa [[Ubo|pag-ubo]] at [[Sneeze|pagbahing]];<ref name=WHO2020QA/><ref name=CDCTrans/><!-- The virus is thought to spread mainly from person-to-person ... Between people who are in close contact with one another ... Via respiratory droplets produced when an infected person coughs or sneezes. --><!-- Quote=The main way the disease spreads is through respiratory droplets expelled by someone who is coughing. --> at binibigyang-kahulugan ang malapit na kaugnayan bilang nasa pagitan ng 1{{nbsp}}hanggang 2{{nbsp}}metro (3 to 6{{nbsp}}talampakan).<ref name=WHO2020QA/><!-- This is why it is important to stay more than a meter (3 feet) away from a person who is sick. --> Natuklasan ng isang pagsusuri sa Singgapura na maaaring humantong ang ubo na hindi tinakpan sa paglalakbay ng mga patak ng hanggang 4.5 metro (15 talampakan).<ref>{{cite journal |display-authors=etal |last1=Loh |first1=Ne-Hooi Will |last2=Tan |first2=Yanni |last3=Taculod |first3=Juvel H. |title=The Impact of High-Flow Nasal Cannula (HFNC) on Coughing Distance: Implications on Its Use During the Novel Coronavirus Disease Outbreak |journal=Canadian Journal of Anesthesia |date=18 March 2020 |doi=10.1007/s12630-020-01634-3 |pmid=32189218 |pmc=7090637}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Bourouiba|first1=Lydia|title=Turbulent Gas Clouds and Respiratory Pathogen Emissions: Potential Implications for Reducing Transmission of COVID-19|journal=JAMA|date=26 March 2020 |pmid = 32215590|doi=10.1001/jama.2020.4756}}</ref> Maaari ring maglabas ng palahingahang patak habang humihinga, pati na rin kapag nagsasalita, ngunit karaniwang hindi [[airborne|dalang-hangin]] ang birus.<ref name=WHO2020QA/><!-- when a person with COVID-19 coughs or exhales ... Studies to date suggest that the virus that causes COVID-19 is mainly transmitted through contact with respiratory droplets rather than through the air. --><ref name=WHOMar27Airborne>{{cite web |title=Modes of transmission of virus causing COVID-19: implications for IPC precaution recommendations |url=https://www.who.int/news-room/commentaries/detail/modes-of-transmission-of-virus-causing-covid-19-implications-for-ipc-precaution-recommendations |website=www.who.int |accessdate=29 March 2020 |language=en}}</ref><!-- Based on the available evidence, including the recent publications mentioned above, the WHO continues to recommend droplet and contact precautions for those people caring for COVID-19 patients and contact and airborne precautions for circumstances and settings in which aerosol generating procedures are performed. -->Maaaring lumapag ang mga patak sa mga bibig at ilong ng mga tao na malapit o posibleng malanghap sa mga baga.<ref>{{cite web |title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)—Transmission |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prevent-getting-sick/how-covid-spreads.html?CDC_AA_refVal=https%3A%2F%2Fwww.cdc.gov%2Fcoronavirus%2F2019-ncov%2Fprepare%2Ftransmission.html |website=Centers for Disease Control and Prevention |accessdate=29 March 2020 |language=en-us |date=17 March 2020}}</ref><!-- Quote These droplets can land in the mouths or noses of people who are nearby or possibly be inhaled into the lungs. --> Ang mga ilang prosesong medikal tulad ng intubasyon at [[cardiopulmonary resuscitation|pagmamalay-tao sa puso at baga]] (CPR) ay maaaring maging sanhi ng pag-eerosol ng nilalabas ng palahingahan at sa gayon ay magreresulta sa pagkalat sa hangin.<ref name=WHOMar27Airborne/> Maaari ring kumalat ito kapag humahawak ang tao ng kontaminadong bagay at pagkatapos ay hahawak sa kanyang mata, ilong, o bibig.<ref name=WHO2020QA/><!-- These droplets land on objects and surfaces around the person. Other people then catch COVID-19 by touching these objects or surfaces, then touching their eyes, nose or mouth. --> Habang ikinababahala ang posibilidad na kinakalat ito sa [[Fecal–oral route|tae]], pinaniniwalaang mababa ang panganib.<ref name=WHO2020QA/><!-- The risk of catching COVID-19 from the feces of an infected person appears to be low. --><ref name=CDCTrans/><!-- within about six feet --> Pinakanakahahawa ang birus kapag sintomatiko ang mga tao; habang posible ang pagkalat nito bago lumitaw ang mga sintomas, mababa ang panganib.<ref name="CDCTrans" /><!-- Quote = People are thought to be most contagious when they are most symptomatic (the sickest){{nbsp}}... Some spread might be possible before people show symptoms --><ref name="WHO2020QA" /><!-- Quote = The risk of catching COVID-19 from someone with no symptoms at all is very low. --> Sinasabi ng [[European Centre for Disease Prevention and Control|Sentro ng Europa sa Pag-iwas at Pagkontrol sa Sakit]] (ECDC) na habang hindi klarong-klaro kung gaano kadali kumalat ang sakit, ang isang tao ay karaniwang nakahahawa sa dalawa o tatlong tao.<ref name="ECDCQA">{{cite web |url=https://www.ecdc.europa.eu/en/novel-coronavirus-china/questions-answers |title=Q & A on COVID-19 |website=European Centre for Disease Prevention and Control |language=en|access-date=23 March 2020}}</ref> Nananatiling "buhay" ang mga birus sa loob ng maraming oras hanggang araw sa mga ibabaw.<ref name=WHO2020QA/><!--Quote = Current evidence suggests that novel coronavirus may remain viable for hours to days on surfaces made from a variety of materials--><ref name="ECDCQA" /> Para maging tiyak, natuklasan na natutunton ang birus nang hanggang tatlong araw sa plastik at aserong di-kinakalawang, nang isang araw sa karton, at hanggang apat na oras sa tanso.<ref name="StableNIH">{{cite web|url=https://www.nih.gov/news-events/news-releases/new-coronavirus-stable-hours-surfaces|title=New coronavirus stable for hours on surfaces|date=17 March 2020|publisher=[[National Institutes of Health]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200323032520/https://www.nih.gov/news-events/news-releases/new-coronavirus-stable-hours-surfaces|archive-date=23 March 2020|accessdate=23 March 2020}}</ref> Gayunpaman, nagkakaiba-iba ito depende sa kahalumigmigan at temperatura.<ref>{{cite journal |last1=Moriyama |first1=M |last2=Hugentobler |first2=WJ |last3=Iwasaki |first3=A |title=Seasonality of Respiratory Viral Infections. |journal=Annual Review of Virology |date=20 March 2020 |volume=7 |doi=10.1146/annurev-virology-012420-022445 |pmid=32196426}}</ref> Maaaring linisin ang mga ibabaw sa pamamagitan ng mga iilang solusyon (sa loob ng pagkahantad nang isang minuto sa des-impektante para sa ibabaw ng aserong di-kinakalawang). Kabilang dito ang 62–71% [[ethanol]], 50–100% [[isopropanol]], 0.1% [[sodium hypochlorite]], 0.5% [[hydrogen peroxide|agua oksihenada]], at 0.2–7.5% [[povidone-iodine]]. Di-gaanong epetiko ang mga ibang solusyon, tulad ng [[benzalkonium chloride]] at [[chlorhexidine|chrohexidine gluconate]].<ref name="SurfacePersistence">{{cite journal |last1=Kampf |first1=G. |last2=Todt |first2=D. |last3=Pfaender |first3=S. |last4=Steinmann |first4=E. |title=Persistence of coronaviruses on inanimate surfaces and their inactivation with biocidal agents |url=https://www.journalofhospitalinfection.com/article/S0195-6701(20)30046-3/fulltext |journal=The Journal of Hospital Infection |volume=104 |issue=3 |pages=246–251 |date=March 2020 |pmid=32035997 |doi=10.1016/j.jhin.2020.01.022}} {{free access}}</ref> === Birolohiya === {{See|Mga baryante ng SARS-CoV-2}} [[File:Coronavirus virion structure.svg|thumb|Larawan ng ''SARSr-CoV virion'']] Ang SARS-CoV-2 ay isang ''[[novel virus|novel]] severe acute respiratory syndrome coronavirus'', unang ibinukod mula sa tatlong tao na may pulmonya na konektado sa [[Disease cluster|kumpol]] ng kaso ng matalas na sakit sa palahingahan sa Wuhan.<ref name="ECDC risk assessment">{{cite web |url=https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/SARS-CoV-2-risk-assessment-14-feb-2020.pdf |title=Outbreak of severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2): increased transmission beyond China—fourth update |publisher=European Centre for Disease Prevention and Control |date=14 February 2020 |access-date=8 March 2020}}</ref> Makikita ang lahat ng mga katangian ng novel SARS-CoV-2 virus sa mga kaugnay na koronabirus sa kalikasan.<ref name="NM-20200317">{{cite journal |vauthors=Andersen KG, Rambaut A, Lipkin WI, Holmes EC, Garry RF |title=The proximal origin of SARS-CoV-2 |url=https://www.nature.com/articles/s41591-020-0820-9 |date=17 March 2020 |journal=[[Nature Medicine]] |pages=1–3 |doi=10.1038/s41591-020-0820-9 |issn=1546-170X |access-date=18 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200318001738/https://www.nature.com/articles/s41591-020-0820-9 |archive-date=18 March 2020 |url-status=live }}</ref> Sa labas ng katawan ng tao, namamatay ang birus sa pamamagitan ng [[soap|sabon]], na nagpapaputok sa bulang pamprotekta ng birus.<ref name=":0">{{Cite journal|last=Salehi|first=Sana|last2=Abedi|first2=Aidin|last3=Balakrishnan|first3=Sudheer|last4=Gholamrezanezhad|first4=Ali|date=2020-03-14|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): A Systematic Review of Imaging Findings in 919 Patients|journal=American Journal of Roentgenology|language=en|pages=1–7|doi=10.2214/AJR.20.23034|issn=0361-803X|pmid=32174129}}</ref> Tila may kaugnayan ang SARS-CoV-2 sa orihinal na SARS-CoV.<ref name="Zhu24Jan2020">{{cite journal |vauthors=Zhu N, Zhang D, Wang W, Li X, Yang B, Song J, Zhao X, Huang B, Shi W, Lu R, Niu P, Zhan F, Ma X, Wang D, Xu W, Wu G, Gao GF, Tan W |display-authors=6 |title=A Novel Coronavirus from Patients with Pneumonia in China, 2019 |journal=[[The New England Journal of Medicine]] |volume=382 |issue=8 |pages=727–733 |date=February 2020 |pmid=31978945 |doi=10.1056/NEJMoa2001017}}</ref> Ipinapalagay na nanggaling ito sa [[Zoonosis|hayop]]. Isinisiwalat ng pag-aanalisang henetiko na karaniwang nagtitipun-tipon ang koronabirus sa genus ''[[Betacoronavirus]]'', sa subgenus [[Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus|''Sarbecovirus'']] (angkan B) kasama ng dalawang uri na galing-paniki. 96% magkahawig ito at buong antas ng [[genome]] sa mga ibang sampol ng koronabirus sa paniki (BatCov RaTG13).<ref name="WHOReport24Feb2020" /> Noong Pebrero 2020, natuklasan ng mga Tsinong mananaliksik na isa lamang ang nag-iibang [[asidong amino]] sa mga tiyak na bahagi ng pagkakasunud-sunod ng genome ng mga birus mula sa [[pangolins|pangolin]] at mula sa tao, ngunit natuklasan ng paghahambing ng buong genome sa kasalukuyan na 92% ang pinakamalaking porsyento ng ibinabahaging henetikong materyal sa pagitan ng koronabirus sa pangolin at SARS-CoV-2, na kulang upang patunayan na ang mga pangolin ay [[intermediate host|kalagitnaang biktima]].<ref name="Cyranoski26Feb2020">{{cite journal |title=Mystery deepens over animal source of coronavirus |journal=Nature |volume=579 |pages=18–19 |date=26 February 2020 |doi=10.1038/d41586-020-00548-w |pmid=32127703 |vauthors=Cyranoski D |issue=7797 |bibcode=2020Natur.579...18C}}</ref> == Patopisyolohiya == Pinaapektado ang mga baga sa COVID-19 dahil ang mga pinapasukan ang mga biktimang sihay sa pamamagitan ng ensimang [[Angiotensin-converting enzyme 2|ACE2]], na pinakasana sa mga [[Type II cell|ika-2 uri ng selulang supot-hangin]] ng mga baga. Gumagamit ang birus ng natatanging ''surface glycoprotein'' na tinatawag na ''"spike"'' (''[[peplomer]]'') upang kumonekta sa ACE2 at pumasok sa biktimang sihay.<ref name="Nature Microbiology">{{cite journal|title=Functional assessment of cell entry and receptor usage for SARS-CoV-2 and other lineage B betacoronaviruses|journal=Nature Microbiology|doi=10.1038/s41564-020-0688-y|doi-access=free|pmid=32094589|date=2020|vauthors=Letko M, Marzi A, Munster V|volume=5|issue=4|pages=562–569}}</ref> Nauugnay ang densidad ng ACE2 sa bawat tisyu sa kalubhaan ng sakit sa tisyung iyon at iminungkahi ng ilan na maaaring makaprotekta ang pagbawas sa aktibidad ng ACE2,<ref name="Zhang Penninger Li Zhong p.">{{cite journal|vauthors=Zhang H, Penninger JM, Li Y, Zhong N, Slutsky AS|title=Angiotensin-converting enzyme 2 (ACE2) as a SARS-CoV-2 receptor: molecular mechanisms and potential therapeutic target|journal=Intensive Care Medicine|date=March 2020|volume=46|issue=4|pages=586–590|doi=10.1007/s00134-020-05985-9|doi-access=free|pmid=32125455|pmc=7079879}}</ref><ref name="Xu Zhong Deng Peng p.">{{cite journal|vauthors=Xu H, Zhong L, Deng J, Peng J, Dan H, Zeng X, Li T, Chen Q|display-authors=6|title=High expression of ACE2 receptor of 2019-nCoV on the epithelial cells of oral mucosa|journal=International Journal of Oral Science|volume=12|issue=1|page=8|date=February 2020|doi=10.1038/s41368-020-0074-x|doi-access=free|pmid=32094336|pmc=7039956}}</ref> ngunit ang isa pang pananaw ay maaaring makapoprotekta ang pagtaas ng ACE2 gamit ang mga ''[[angiotensin II receptor blocker]] medication'' at kailangang subukin ang mga ganitong palagay .<ref>{{cite journal|vauthors=Gurwitz D|title=Angiotensin receptor blockers as tentative SARS‐CoV‐2 therapeutics|journal=Drug Development Research|doi=10.1002/ddr.21656|doi-access=free|pmid=32129518|date=March 2020}}</ref> Habang kumakalat ang sakit sa supot-hangin, maaaring magkaroon ng paghinto ng palahingahan at sumunod ang kamatayan.<ref name="Xu Zhong Deng Peng p." /> Nakaaapekto rin ang birus sa mga sangkap ng sikmura at bituka dahil saganang ipinapahayag ang ACE2 sa mga [[glandula]]ng selula ng [[Epithelium|epitelyo]] sa [[sikmura]], [[tokong]], [[tumbong]]<ref name=":11">{{Cite journal|last1=Gu|first1=Jinyang|last2=Han|first2=Bing|last3=Wang|first3=Jian|date=27 February 2020|title=COVID-19: Gastrointestinal manifestations and potential fecal-oral transmission|journal=Gastroenterology|volume=|pages=|doi=10.1053/j.gastro.2020.02.054|pmid=32142785|issn=0016-5085}}</ref> pati na rin sa mga selulang [[Endothelium|endotelyal]] at [[Enterocyte|enterosito]] ng [[maliit na bituka]].<ref>{{Cite journal|last1=Hamming|date=2004|pmid=15141377|doi=10.1002/path.1570|pages=631–637|issue=2|volume=203|language=en|journal=The Journal of Pathology|title=Tissue distribution of ACE2 protein, the functional receptor for SARS coronavirus. A first step in understanding SARS pathogenesis|first6=H. van|first1=I.|last6=Goor|first5=G. J.|last5=Navis|first4=A. T.|last4=Lely|first3=M. L. C.|last3=Bulthuis|first2=W.|last2=Timens|issn=1096-9896}}</ref> Ang mga lumalkaing bahagi ng mga baga, ang mga [[Pulmonary alveolus|supot-hangin sa palahingahan]], ay naglalaman ng dalawang uri ng kumikilos na sihay. Ang isang sihay, [[Pulmonary alveolus#Type I|uri I]], ay sumisipsip mula sa hangin, yaon ay [[gas exchange|pagpapalit ng hangin]]. Ang isa pa, [[Pulmonary alveolus#Type II|uri II]], ay gumagawa ng mga [[surfactant]] na nagsisilbi upang mapanatiling likido, malinis, malaya sa impeksyon, atbp. ang mga baga. Naghahanap ng paraan ang COVID-19 para pumasok sa uri II sihay na gumagawa ng surfactant, at sinusugpo ito sa pamamagitan ng pagpaparami ng COVID-19 birus sa loob nito. Ang bawat uri II sihay na namamatay dahil sa birus ay nagiging sanhi ng matinding reaksyon sa baga. Umaapaw sa baga ang mga likido, nana, at sangkap ng patay na sihay, na nagiging sanhi ng sakit ng coronavirus sa palahingahan.<ref name="DrVuong">{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=4J0d59dd-qM |author=Doctor Duc C Vuong, general surgeon in Albuquerque, New Mexico |title=HOW COVID-19 KILLS--I'm a Surgeon--And Why We Can't Save You |publisher=YouTube |date=23 March 2020 |accessdate=5 April 2020 |archiveurl = |archivedate = |url-status=live}}</ref> == Pagririkonosi == [[Talaksan:Infektionsschutzzentrum im Rautenstrauch-Joest-Museum, Köln-6313 (cropped).jpg|thumb|Pagtatanghal ng [[pamahid sa nasoparinks]] para sa [[pagsusuri ng COVID-19]]]] [[Talaksan:CDC_2019-nCoV_Laboratory_Test_Kit.jpg|thumb|CDC [[rRT-PCR]] na kagamitang pansuri para sa COVID-19<ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/testing.html|title=CDC Tests for 2019-nCoV|author=CDC|date=5 February 2020|website=Centers for Disease Control and Prevention|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200214023335/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/testing.html|archive-date=14 February 2020|access-date=12 February 2020|name-list-format=vanc}}</ref>]] Inilathala ng [[World Health Organization|WHO]] ang iilang protokol sa pagsusuri ng sakit.<ref>{{cite web|url=https://www.who.int/publications-detail/laboratory-testing-for-2019-novel-coronavirus-in-suspected-human-cases-20200117|title=Laboratory testing for 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in suspected human cases|website=[[World Health Organization]] (WHO)|access-date=13 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317023052/https://www.who.int/publications-detail/laboratory-testing-for-2019-novel-coronavirus-in-suspected-human-cases-20200117|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> Ang pamantayang pamaraan ng pagsusuri ay ang totoong oras na [[rRT-PCR]].<ref name="20200130cdc">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/summary.html|title=2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV) Situation Summary|date=30 January 2020|website=[[Centers for Disease Control and Prevention]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200126210549/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-nCoV/summary.html|archive-date=26 January 2020|access-date=30 January 2020|name-list-format=vanc}}</ref> Karaniwang sinusuri ang mga sampol mula sa palahingahan na nakuha ng [[Nasopharyngeal swab|pamahid sa nasoparinks]], ngunit maaaring gamitin ang pamahid sa ilong o sampol ng [[Sputum|uhog]].<ref name="CDC2020Testing" /><ref name="20200129cdc">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/lab/rt-pcr-detection-instructions.html|title=Real-Time RT-PCR Panel for Detection 2019-nCoV|date=29 January 2020|website=[[Centers for Disease Control and Prevention]]|access-date=1 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200130202031/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/lab/rt-pcr-detection-instructions.html|archive-date=30 January 2020|url-status=live|name-list-format=vanc}}</ref> Makukuha dapat ang mga resulta sa loob ng iilang oras hanggang dalawang araw.<ref name="globenewswire1977226">{{cite web|url=https://www.globenewswire.com/news-release/2020/01/30/1977226/0/en/Curetis-Group-Company-Ares-Genetics-and-BGI-Group-Collaborate-to-Offer-Next-Generation-Sequencing-and-PCR-based-Coronavirus-2019-nCoV-Testing-in-Europe.html|title=Curetis Group Company Ares Genetics and BGI Group Collaborate to Offer Next-Generation Sequencing and PCR-based Coronavirus (2019-nCoV) Testing in Europe|date=30 January 2020|website=GlobeNewswire News Room|access-date=1 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200131201626/https://www.globenewswire.com/news-release/2020/01/30/1977226/0/en/Curetis-Group-Company-Ares-Genetics-and-BGI-Group-Collaborate-to-Offer-Next-Generation-Sequencing-and-PCR-based-Coronavirus-2019-nCoV-Testing-in-Europe.html|archive-date=31 January 2020|url-status=live|name-list-format=vanc}}</ref><ref name="20200130businessinsider">{{cite web|url=https://www.businessinsider.com/how-to-know-if-you-have-the-coronavirus-pcr-test-2020-1|title=There's only one way to know if you have the coronavirus, and it involves machines full of spit and mucus|last=Brueck|first=Hilary|name-list-format=vanc|date=30 January 2020|website=Business Insider|access-date=1 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200201034232/https://www.businessinsider.com/how-to-know-if-you-have-the-coronavirus-pcr-test-2020-1|archive-date=1 February 2020|url-status=live}}</ref> Maaaring suriin ang dugo, ngunit kailangan ng dalawang sampol ng dugo na kukunin sa pagitan ng dalawang linggo at halos walang agarang silbi ang mga resulta.<ref>{{cite web|url=https://www.who.int/publications-detail/laboratory-testing-for-2019-novel-coronavirus-in-suspected-human-cases-20200117|title=Laboratory testing for 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in suspected human cases|access-date=26 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200221192745/https://www.who.int/publications-detail/laboratory-testing-for-2019-novel-coronavirus-in-suspected-human-cases-20200117|archive-date=21 February 2020|url-status=live}}</ref> Nakabukod ang mga Tsinong dalub-agham ng isang uri ng koronabirus at nakalathala ng [[Nucleic acid sequence|henetikong pagkakasunud-sunod]] para makabuo nang nakapag-iisa ang mga laboratoryo sa buong mundo ng mga pagsusuring [[Polymerase chain reaction|patanikalang tambisa ng polymerase]] ''(PCR)'' upang matunton ang impeksyon ng birus.<ref name="Hui14Jan2020" /><ref name="Cohen17Jan20202">{{cite journal|vauthors=Cohen J, Normile D|title=New SARS-like virus in China triggers alarm|journal=Science|volume=367|issue=6475|pages=234–35|date=January 2020|pmid=31949058|doi=10.1126/science.367.6475.234|bibcode=2020Sci...367..234C|url=https://mcb.uconn.edu/wp-content/uploads/sites/2341/2020/01/WuhanScience24Jan2020.pdf|access-date=11 February 2020|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200211230310/https://mcb.uconn.edu/wp-content/uploads/sites/2341/2020/01/WuhanScience24Jan2020.pdf|archive-date=11 February 2020}}</ref><ref name="ncbiWuhanGenomes">{{cite web|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/labs/virus/vssi/#/virus?SeqType_s=Nucleotide&VirusLineage_ss=Wuhan%20seafood%20market%20pneumonia%20virus,%20taxid:2697049|title=Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 data hub|website=NCBI|url-status=live|access-date=4 March 2020|name-list-format=vanc|archive-url=https://web.archive.org/web/20200321235550/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/labs/virus/vssi/#/virus?SeqType_s=Nucleotide&VirusLineage_ss=Wuhan%20seafood%20market%20pneumonia%20virus,%20taxid:2697049|archive-date=21 March 2020}}</ref> Noong pagsapit ng 19 Marso 2020,<ref name="Vogel2020">{{cite journal|title=New blood tests for antibodies could show true scale of coronavirus pandemic|last=Vogel|first=Gretchen|journal=Science|date=2020|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.abb8028}}</ref> wala pang pagsusuri ng mga antibody ngunit sinisikap na makabuo ng mga ganito sa ngayon.<ref>{{cite journal|vauthors=Pang J, Wang MX, Ang IY, Tan SH, Lewis RF, Chen JI, Gutierrez RA, Gwee SX, Chua PE, Yang Q, Ng XY, Yap RK, Tan HY, Teo YY, Tan CC, Cook AR, Yap JC, Hsu LY|display-authors=6|title=Potential Rapid Diagnostics, Vaccine and Therapeutics for 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV): A Systematic Review|journal=Journal of Clinical Medicine|volume=9|issue=3|page=623|date=February 2020|pmid=32110875|doi=10.3390/jcm9030623}}</ref> Inapbrubahan ng FDA ang unang [[Point-of-care testing|pagsusuring punto ng pag-aalaga]] noong 21 Marso 2020 para gamitin sa katapusan ng buwang iyon.<ref>{{cite press release|title=Coronavirus (COVID-19) Update: FDA Issues first Emergency Use Authorization for Point of Care Diagnostic|date=21 March 2020|publisher=FDA|url=https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/coronavirus-covid-19-update-fda-issues-first-emergency-use-authorization-point-care-diagnostic|access-date=22 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200321224700/https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/coronavirus-covid-19-update-fda-issues-first-emergency-use-authorization-point-care-diagnostic|archive-date=21 March 2020|url-status=live}}</ref> Iminungkahi ng mga panuntunang pangririkonosi na inilabas ng Ospital ng Zhongnan ng [[Unibersidad ng Wuhan]] ang mga paraan para matunton ang mga impeksyon batay sa mga katangiang klinikal at epidemiyolohikong panganib. Kabilang dito ang pagkilala sa mga taong may hindi bababa sa dalawa ng sumusunod na sintomas bukod sa kasaysayan ng pagbibiyahe papunta sa [[Wuhan]] o pakikipag-ugnayan sa mga ibang nahawang tao: lagnat, katangian ng pulmonya sa larawan, karaniwan o bumabang bilang ng puting sihay-dugo, o bumabang bilang ng [[Lymphocyte|limposayt]].<ref name=":32">{{cite journal|vauthors=Jin YH, Cai L, Cheng ZS, Cheng H, Deng T, Fan YP, Fang C, Huang D, Huang LQ, Huang Q, Han Y, Hu B, Hu F, Li BH, Li YR, Liang K, Lin LK, Luo LS, Ma J, Ma LL, Peng ZY, Pan YB, Pan ZY, Ren XQ, Sun HM, Wang Y, Wang YY, Weng H, Wei CJ, Wu DF, Xia J, Xiong Y, Xu HB, Yao XM, Yuan YF, Ye TS, Zhang XC, Zhang YW, Zhang YG, Zhang HM, Zhao Y, Zhao MJ, Zi H, Zeng XT, Wang YY, Wang XH|display-authors=6|title=A rapid advice guideline for the diagnosis and treatment of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) infected pneumonia (standard version)|journal=Military Medical Research|date=February 2020|volume=7|issue=1|page=4|doi=10.1186/s40779-020-0233-6|doi-access=free|pmid=32029004|pmc=7003341}}</ref> Naghinuha ang isang rebyu noong Marso 2020 na maliit lang ang silbi ng mga [[Chest radiograph|rayos-ekis sa dibdib]] sa mga unang yugto, habang may silbi ang mga iskanang CT ng dibdib bago pa man ang paglitaw ng mga sintomas.<ref name=":02">{{Cite journal|last=Salehi|first=Sana|last2=Abedi|first2=Aidin|last3=Balakrishnan|first3=Sudheer|last4=Gholamrezanezhad|first4=Ali|date=2020-03-14|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): A Systematic Review of Imaging Findings in 919 Patients|journal=American Journal of Roentgenology|language=en|pages=1–7|doi=10.2214/AJR.20.23034|issn=0361-803X|pmid=32174129}}</ref> Kabilang sa mga karaniwang katangian sa CT ang mga ''bilateral multilobar [[Ground glass opacity|ground-glass opacificity]]'' na may ''peripheral, asymmetric and posterior distribution''.<ref name=":02" /> Nagkakaroon ng [[Pleural cavity|''subpleural dominance'']], ''[[crazy paving]]''{{clarify|date=March 2020}} at [[Pulmonary consolidation|''consolidation'']] habang kumakalat ang sakit.<ref>{{cite journal|last1=Lee|volume=0|archive-date=8 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200308143943/https://www.thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099(20)30134-1/fulltext|accessdate=13 March 2020|pmid=32105641|issn=1473-3099|doi=10.1016/S1473-3099(20)30134-1|pages=384–385|issue=4|language=English|first1=Elaine Y. P.|journal=The Lancet Infectious Diseases|url=https://www.thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099(20)30134-1/fulltext|title=COVID-19 pneumonia: what has CT taught us?|date=24 February 2020|first3=Pek-Lan|last3=Khong|first2=Ming-Yen|last2=Ng|url-status=live}}</ref> Noong pagsapit ng Marso 2020, inirerekumenda ng [[American College of Radiology|Amerikanong Kolehiyo ng Paladiglapan]] na "hindi dapat gamitin ang CT upang magpasuri o bilang unang pagsusuri upang irikonosi ang COVID-19".<ref>{{cite web|url=https://www.acr.org/Advocacy-and-Economics/ACR-Position-Statements/Recommendations-for-Chest-Radiography-and-CT-for-Suspected-COVID19-Infection|title=ACR Recommendations for the use of Chest Radiography and Computed Tomography (CT) for Suspected COVID-19 Infection|last=|first=|date=2020-03-22|website=American College of Radiology|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200328055813/https://www.acr.org/Advocacy-and-Economics/ACR-Position-Statements/Recommendations-for-Chest-Radiography-and-CT-for-Suspected-COVID19-Infection|archive-date=28 March 2020|access-date=}}</ref><gallery mode="packed" heights="100"> Talaksan:COVID19CT2.webp|Karaniwang pasya ng paglalarawan ng CT Talaksan:COVID19CT1.webp|Paglalarawan ng CT ng mabilisang baytang-baytang na yugto </gallery> === Palasakitan === Kaunti lamang ang mayroong datos tungkol sa mikroskopyong sugat at patopisyolohiya ng COVID-19.<ref>[https://jcp.bmj.com/content/early/2020/03/20/jclinpath-2020-206522 Autopsy in suspected COVID-19 cases] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200328202232/https://jcp.bmj.com/content/early/2020/03/20/jclinpath-2020-206522|date=28 March 2020}}, Hanley B et al, J Clin Pathol, {{PMID|32198191}}</ref><ref>[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32172546 A pathological report of three COVID-19 cases by minimally invasive autopsies], Yao XH et al., {{PMID|32172546}}</ref> Ang pangunahing palasakitang pasya sa awtopsiya ay: * [[Macroscopic scale|Makroskopiya]]: pamamaga ng [[Pleurisy|pliyura]] at/o [[Pericarditis|perikardyo]], [[Lung consolidation|pagsiksik ng baga]] at [[Pulmonary oedema|pamamanas sa baga]] * Maoobserbahan ang apat na antas ng kalubhaan ng [[Viral pneumonia|pulmonyang biral]]: ** munting [[pulmonya]]: munting malasuwerong [[Exudate|katas]], munting katas ng [[fibrin]] ** mahinahong pulmonya: [[Pulmonary oedema|pamamanas sa baga]], ''[[pneumocyte]] [[hyperplasia]]'', malaking di-tipikong [[pneumocyte]], [[Inflammation|pamamagang]] interstisyal na may [[Infiltration (medical)|pagtatagos ng]] [[Lymphocytic|lymphocyte]] and pagbubuo ng [[Giant cell|multinukleong dambuhalang sihay]] ** matinding pulmonya: [[Diffuse alveolar damage|nakakalat na pagkasira sa supot-hangin]] (DAD) na may nakakalat na [[Exudates|katas]] ng [[Pulmonary alveolus|supot-hangin]]. Responsable ang nakakalat na DAD sa naoobserbang [[Acute respiratory distress syndrome|sindrom ng matalas na sakit sa palahingahan]] (ARDS) at matinding [[hypoxemia]] sa ganitong sakit. ** gumagaling na pulmonya: [[Healing|organisasyon]] ng mga [[Exudate|katas]] sa [[Pulmonary alveolus|butas ng supot-hangin]], at [[Pulmonary fibrosis|interstisyal na fibrosis sa baga]] ** [[Plasma cell|plasmocytosis]] sa [[Bronchoalveolar lavage|BAL]]<ref>{{Cite journal|title=Exuberant plasmocytosis in bronchoalveolar lavage of the first patient requiring Extracorporeal Membrane Oxygenation for SARS-CoV-2 in Europe|first1=Marco|last1=Giani|first2=Davide|last2=Seminati|first3=Alberto|last3=Lucchini|first4=Giuseppe|last4=Foti|first5=Fabio|last5=Pagni|date=16 March 2020|journal=Journal of Thoracic Oncology: Official Publication of the International Association for the Study of Lung Cancer|doi=10.1016/j.jtho.2020.03.008|pmid=32194247}}</ref> * [[Dugo]]: [[Disseminated intravascular coagulation|pamumuo ng dugo sa ugat sa buong katawan]] (DIC) <ref>{{Cite journal|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32212240|title=Disseminated intravascular coagulation in patients with 2019-nCoV pneumonia|first=David|last=Lillicrap|date=1 April 2020|journal=Journal of thrombosis and haemostasis: JTH|volume=18|issue=4|pages=786–787|via=PubMed|doi=10.1111/jth.14781|pmid=32212240}}</ref>; ''leukoerythroblastic reaction''<ref>{{Cite journal|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32212392|last5=Cohen|doi=10.1002/ajh.25793|via=PubMed|journal=American Journal of Hematology|date=25 March 2020|last7=Graff|first7=John P.|last6=Ku|first6=Nam|first5=Stuart H.|title=Leukoerythroblastic reaction in a patient with COVID-19 infection|last4=Thompson|first4=George R.|last3=Schivo|first3=Michael|last2=Dwyre|first2=Denis M.|last1=Mitra|first1=Anupam|pmid=32212392}}</ref> * [[Atay]]: ''microvesicular [[steatosis]]'' == Pagpipigil == [[Talaksan:20200403 Flatten the curve animated GIF.gif|thumb|upright=1.5|Ang pagpipigil sa mga bagong impeksyon upang mabawasan ang bilang ng mga kaso sa anumang oras—kilala bilang ''"[[Panlipunang pagdidistansya|flattening the curve]]"'' ("pagpapapatag ng kurba")—ay nagpapahintulot sa mga serbisyong pangkalusugan na pangasiwaan nang mas mainam ang parehong dami ng mga pasyente.<ref>{{cite web |last=Wiles |first=Siouxsie |author-link=Siouxsie Wiles |title=The three phases of Covid-19—and how we can make it manageable |url=https://thespinoff.co.nz/society/09-03-2020/the-three-phases-of-covid-19-and-how-we-can-make-it-manageable/ |website=The Spinoff |access-date=9 March 2020 |date=9 March 2020 |name-list-format=vanc |archive-url=https://web.archive.org/web/20200327120015/https://thespinoff.co.nz/society/09-03-2020/the-three-phases-of-covid-19-and-how-we-can-make-it-manageable/ |archive-date=27 March 2020 |url-status=live }}</ref><ref name="Lancet2020Flatten">{{cite journal | vauthors = Anderson RM, Heesterbeek H, Klinkenberg D, Hollingsworth TD | title = How will country-based mitigation measures influence the course of the COVID-19 epidemic? | journal = Lancet | date = March 2020 | volume = 395 | issue = 10228 | pages = 931–934 | pmid = 32164834 | doi = 10.1016/S0140-6736(20)30567-5 | quote = A key issue for epidemiologists is helping policy makers decide the main objectives of mitigation—e.g. minimising morbidity and associated mortality, avoiding an epidemic peak that overwhelms health-care services, keeping the effects on the economy within manageable levels, and flattening the epidemic curve to wait for vaccine development and manufacture on scale and antiviral drug therapies. | doi-access = free }}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.vox.com/2020/3/10/21171481/coronavirus-us-cases-quarantine-cancellation|title=How canceled events and self-quarantines save lives, in one chart|first=Eliza|last=Barclay|date=10 March 2020|website=Vox|name-list-format=vanc|access-date=12 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200312161852/https://www.vox.com/2020/3/10/21171481/coronavirus-us-cases-quarantine-cancellation|archive-date=12 March 2020|url-status=live}}</ref>]] [[Talaksan:Covid-19-curves-graphic2-stopthespread-v3.gif|thumb|Mga alternatibo sa pagpapatag ng kurba<ref>{{cite web|last=Wiles|first=Siouxsie|title=After 'Flatten the Curve', we must now 'Stop the Spread'. Here's what that means|url=https://thespinoff.co.nz/society/14-03-2020/after-flatten-the-curve-we-must-now-stop-the-spread-heres-what-that-means/|website=The Spinoff|access-date=13 March 2020|date=14 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200326232315/https://thespinoff.co.nz/society/14-03-2020/after-flatten-the-curve-we-must-now-stop-the-spread-heres-what-that-means/|archive-date=26 March 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Anderson RM, Heesterbeek H, Klinkenberg D, Hollingsworth TD|title=How will country-based mitigation measures influence the course of the COVID-19 epidemic?|journal=Lancet|date=March 2020|volume=395|issue=10228|pages=931–934|pmid=32164834|doi=10.1016/S0140-6736(20)30567-5}}</ref>]] Kabilang sa mga hakbang upang maiwasan ang tsansa ng pagkahawa ang pagpapanatili sa bahay, pag-iiwas sa mga mataong lugar, paghuhugas ng kamay gamit ang tubig at sabon nang hindi bababa sa 20 segundo, pagpapraktis ng mabuting [[palalusugan]], at pag-iiwas sa paghawak ng mata, ilong, o bibig ng kamay na hindi pa nahugas.<ref name="CDC-Prevention & Treatment">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/about/prevention.html|author=Centers for Disease Control|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): Prevention & Treatment|date=3 February 2020|language=en-us|access-date=10 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20191215193934/https://www.cdc.gov/coronavirus/about/prevention.html|archive-date=15 December 2019|url-status=live|author-link=Centers for Disease Control}}</ref><ref name="WHO Advice for Public">{{cite web|url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public|title=Advice for Public|vauthors=((World Health Organization))|access-date=10 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200126025750/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public|archive-date=26 January 2020|url-status=live|author-link=World Health Organization|name-list-format=vanc}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2020/03/17/814221111/my-hand-washing-song-readers-offer-lyrics-for-a-20-second-scrub|title=My Hand-Washing Song: Readers Offer Lyrics For A 20-Second Scrub|website=NPR.org|language=en|access-date=20 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200320145553/https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2020/03/17/814221111/my-hand-washing-song-readers-offer-lyrics-for-a-20-second-scrub|archive-date=20 March 2020|url-status=live}}</ref> Inirerekumenda ng [[CDC]] ang pagtakip sa bibig at ilong ng tisyu habang umuubo at bumabahing at inirerekumenda ang paggamit ng loob ng siko kung walang tisyu.<ref name="CDC-Prevention & Treatment" /> Inirerekumenda rin nila ang tamang palalusugan sa kamay pagkatapos ng anumang ubo o bahing.<ref name="CDC-Prevention & Treatment" /> Nilalayon ng mga estratehiya ukol sa [[panlipunang pagdidistansya]] ang pagbawas ng kontak ng nahawang tao sa mga malalaking grupo sa pamamagitan ng pagsasara ng mga paaralan at opisina, paghihigpit sa pagbibiyahe, at pagkakansela ng mga pampublikong pagtitipon.<ref name="JHUSocialDistancing">{{cite web|first=Lisa Lockerd|last=Maragakis|name-list-format=vanc|title=Coronavirus, Social Distancing and Self Quarantine|url=https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/coronavirus/coronavirus-social-distancing-and-self-quarantine|website=www.hopkinsmedicine.org|publisher=John Hopkins University|access-date=18 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200318012357/https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/coronavirus/coronavirus-social-distancing-and-self-quarantine|archive-date=18 March 2020|url-status=live}}</ref> Kasali rin sa panlipunang pagdidistansya ang pangangailan na anim na talampakan ang distansya sa pagitan ng mga tao (halos 1.80 metro).<ref>{{Cite news|last=Parker-Pope|first=Tara|url=https://www.nytimes.com/2020/03/19/well/live/coronavirus-quarantine-social-distancing.html|title=Deciding How Much Distance You Should Keep|date=19 March 2020|work=The New York Times|access-date=20 March 2020|language=en-US|issn=0362-4331|archive-url=https://web.archive.org/web/20200320003705/https://www.nytimes.com/2020/03/19/well/live/coronavirus-quarantine-social-distancing.html|archive-date=20 March 2020|url-status=live}}</ref> Dahil hindi inaasahan ang pagkakaroon ng [[Talaan ng mga bakuna ng COVID-19|bakuna laban sa SARS-CoV-2]] bago ang 2021 (bilang pinakamaagang tantya),<ref>{{cite web|url=https://www.sciencealert.com/who-says-a-coronavirus-vaccine-is-18-months-away|title=Here's Why It's Taking So Long to Develop a Vaccine for the New Coronavirus|website=Science Alert|first1=Rob|last1=Grenfell|first2=Trevor|last2=Drew|name-list-format=vanc|date=17 February 2020|access-date=26 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200228010631/https://www.sciencealert.com/who-says-a-coronavirus-vaccine-is-18-months-away|archive-date=28 February 2020|url-status=live}}</ref> ang isang mahalagang bahagi ng pagkontrol ng pandemya ng COVID-19 ay ang pagbabawas sa rurok ng epidemya, kilala bilang "''flattening the curve''" ("pagpapatag ng [[Epidemic curve|kurba]]"), sa pamamagitan ng iba't ibang hakbang na naghahangad na bagalan ang bilis ng mga bagong impeksyon.<ref name="Lancet2020Flatten" /> Nakatutulong ang pagpapabagal sa bilis ng pagkahawa sa pagbawas ng panganib na matabunan ang mga serbisyong pangkalusugan, na nagpapahintulot ng mas mainam na paggamot ng mga kasalukuyang kaso, at nagpapaantala sa bagong kaso hanggang magkaroon ng [[Therapy|terapeutika]] o bakuna.<ref name="Lancet2020Flatten" /> Ayon sa WHO, inirerekumenda lang ang paggamit ng mask kung umuubo o bumabahing ang tao o kung nag-aalaga siya ng taong sinususpetsang may impeksyon.<ref>{{cite web|url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/when-and-how-to-use-masks|title=When and how to use masks|website=[[World Health Organization]] (WHO)|access-date=8 March 2020|name-list-format=vanc|archive-url=https://web.archive.org/web/20200307013848/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/when-and-how-to-use-masks|archive-date=7 March 2020|url-status=live}}</ref> Inirerekumenda naman ng iilang bansa na magsuot din ang mga malulusog na indibidwal ng mask. Kabilang dito ang Tsina,<ref name="nhc_masks">{{cite web|url=http://en.nhc.gov.cn/2020-02/07/c_76337.htm|title=For different groups of people: how to choose masks|work=NHC.gov.cn|publisher=National Health Commission of the People's Republic of China|date=7 February 2020|access-date=22 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200405123936/http://en.nhc.gov.cn/att/20200207/1581067840474054531.jpg|archive-date=5 Abril 2020|quote="Disposable medical masks: Recommended for: · People in crowded places · Indoor working environment with a relatively dense population · People going to medical institutions · Children in kindergarten and students at school gathering to study and do other activities"|url-status=dead}}</ref> [[Hong Kong]],<ref>{{cite web|url=https://www.chp.gov.hk/files/pdf/prevention_of_covid_19_en.pdf|title=Prevention of Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|website=[[Centre for Health Protection]]|access-date=22 March 2020|quote="Wear a surgical mask when taking public transport or staying in crowded places."|archive-url=https://web.archive.org/web/20200321175110/https://www.chp.gov.hk/files/pdf/prevention_of_covid_19_en.pdf|archive-date=21 March 2020|url-status=live}}</ref> [[Thailand|Taylandia]],<ref>{{cite news|title='Better than nothing': Thailand encourages cloth masks amid surgical mask shortage|url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-thailand-masks/better-than-nothing-thailand-encourages-cloth-masks-amid-surgical-mask-shortage-idUSKBN20Z0UT|first=Jiraporn|last=Kuhakan|work=Reuters|date=12 March 2020|quote="Thailand's health authorities are encouraging people to make cloth face masks at home to guard against the spread of the coronavirus amid a shortage of surgical masks.{{nbsp}}... The droplet from coughing and sneezing is around five microns and we have tested already that cloth masks can protect against droplets bigger than one micron."|access-date=22 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200321192522/https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-thailand-masks/better-than-nothing-thailand-encourages-cloth-masks-amid-surgical-mask-shortage-idUSKBN20Z0UT|archive-date=21 March 2020|url-status=live}}</ref> Tsekia,<ref>{{Cite web|url=https://www.euronews.com/2020/03/24/coronavirus-czechs-facing-up-to-covid-19-crisis-by-making-masks-mandatory|title=Coronavirus: Czechs facing up to COVID-19 crisis by making masks mandatory|last=|first=|date=2020|website=euronews|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200330233916/https://www.euronews.com/2020/03/24/coronavirus-czechs-facing-up-to-covid-19-crisis-by-making-masks-mandatory|archive-date=30 March 2020|access-date=}}</ref> at Austria.<ref>{{Cite web|url=https://www.cbsnews.com/news/austria-supermarket-face-mask/|title=Austria is making everyone who goes inside a supermarket wear a face mask|website=www.cbsnews.com|language=en-US|access-date=2020-03-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20200331192209/https://www.cbsnews.com/news/austria-supermarket-face-mask/|archive-date=31 March 2020|url-status=live}}</ref> Upang matugunan ang pangangailangan sa mga mask, tinatantya ng WHO na kakailanganing tumaas nang 40% ang pandaigdigang paggawa. Pinalala ng pag-iimbak at haka-haka ang problema. Dahil sa mga ito, tumaas nang anim ang presyo ng mga mask, natriple ang sa mga [[N95 masks|N95 respirator]], at moble ang sa gown.<ref>{{cite press release|title=Shortage of personal protective equipment endangering health workers worldwide|date=3 March 2020|publisher=WHO|url=https://www.who.int/news-room/detail/03-03-2020-shortage-of-personal-protective-equipment-endangering-health-workers-worldwide|access-date=24 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200305052623/https://www.who.int/news-room/detail/03-03-2020-shortage-of-personal-protective-equipment-endangering-health-workers-worldwide|archive-date=5 March 2020|url-status=live}}</ref> Itinuturing ng iilang eksperto sa kalusugan ang pagsuot ng mga ''non-medical grade mask'' at iba pang pantakip sa mukha tulad ng mga bupanda at bandana bilang mabuting paraan upang maiwasan ng mga tao ang paghahawak sa kanilang bibig at ilong, kahit hindi sila pinoprotektahan ng mga di-medikal na pananakip mula sa direktang bahing o ubo mula sa nahawang tao.<ref>{{cite web|url=https://www.bostonglobe.com/2020/03/19/opinion/guidance-against-wearing-masks-coronavirus-is-wrong-you-should-cover-your-face/|title=Guidance against wearing masks for the coronavirus is wrong—you should cover your face—The Boston Globe|website=BostonGlobe.com|access-date=22 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200322181032/https://www.bostonglobe.com/2020/03/19/opinion/guidance-against-wearing-masks-coronavirus-is-wrong-you-should-cover-your-face/|archive-date=22 March 2020|url-status=live}}</ref> Pinapayuhan ng CDC ang mga narekunusi ng COVID-19 o mga naniniwala na maaaring nahawa sila na manatili sa bahay maliban sa magpapagamot, tumawag muna bago bumisita sa tagapangalaga ng kalusugan, magsuot ng peysmask bago pumasok sa opisina ng tagapangalaga ng kalusugan at kung nasa anumang silid o sasakyan kasama ng ibang tao, magtakip ng mga ubo at bahing gamit ang tisyu, maghugas ng mga kamay palagi gamit ang sabon at tubig, at mag-iwas sa pakikibahagi ng mga personal na kagamitan sa bahay.<ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/prevention.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)—Prevention & Treatment|date=10 March 2020|work=Centers for Disease Control and Prevention|publisher=U.S. Department of Health & Human Services|access-date=11 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200311163637/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/prevention.html|archive-date=11 March 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html|title=What to do if you are sick with 2019&nbsp;Novel Coronavirus (2019-nCoV)|author=[[Centers for Disease Control and Prevention]]|date=11 February 2020|language=en-us|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200214153016/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html|archive-date=14 February 2020|access-date=13 February 2020|name-list-format=vanc}}</ref> Pinapayuhan din ng CDC ang mga indibidwal na maghugas ng kamay palagi gamit ang sabon at tubig nang hindi bababa sa 20 segundo, lalo na pagkatapos pumunta sa banyo o kapag halatang marumi ang kamay, bago kumain at pagkatapos suminga, umubo, o bumahing. Iminumungkahi pa nito ang paggamit ng ''alcohol-based [[Hand sanitiser|hand sanitizer]]'' na may 60% alkohol o higit pa, ngunit kapag walang sabon at tubig lamang.<ref name="CDC-Prevention & Treatment" /> Para sa mga lugar na hindi madaling makuha ang mga komersyal ng ''hand sanitizer'', nagbibigay ang [[Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan|WHO]] ng dalawang pormulasyon para sa lokal na paggawa. Sa mga pormulasyong ito, nanggagaling ang aktibidad laban sa mikrobyo mula sa [[ethanol]] or [[isopropanol]]. Ginagamit ang [[Hydrogen peroxide|agua oksihenada]] upang alisin ang mga espora ng bakterya sa alkohol; "hindi siya aktibong sangkap para sa [[antisepsis|antiseptiko]] ng kamay". Idinaragdag ang [[glycerol]] bilang [[humectant]].<ref>{{cite book|chapter-url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK144054/|chapter=WHO-recommended handrub formulations|title=WHO Guidelines on Hand Hygiene in Health Care: First Global Patient Safety Challenge Clean Care Is Safer Care.|date=19 March 2009|publisher=World Health Organization|access-date=19 March 2020}}</ref><gallery mode="packed" heights="200"> Talaksan:Covid-19-Transmission-graphic-01.gif|Dumarami ang mga tangka sa pag-iiwas, na may mga epekto na umaabot nang napakalayo mula sa isang paglipat. Ang bawat kasong naiwasan ay humahantong sa mga mas maraming naiwasang kaso pagkatapos nito, na sa huli ay makapipigil sa pagsiklab nang lubus-lubusan. Talaksan:Paghuhugas ng kamay.jpg|Panuto sa paghuhugas ng kamay </gallery> ==Pangangasiwa== [[File:DonningCDC2020.jpg|thumb|Apat na hakbang sa pagsusuot ng pansariling kagamitang pamprotekta<ref>{{cite web |title=Sequence for Putting On Personal Protective Equipment (PPE) |url=https://www.cdc.gov/hai/pdfs/ppe/PPE-Sequence.pdf |website=CDC |access-date=8 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200305173617/https://www.cdc.gov/hai/pdfs/ppe/ppe-sequence.pdf |archive-date=5 March 2020 |url-status=live }}</ref>]] Inaasikaso ang mga tao sa pamamagitan ng [[supportive care|alagang pag-aalalay]], na kinabibilangan ng likido, [[oxygen support|suporta sa oksiheno]], at pagsusuporta sa ibang apektadong mahalagang sangkap.<ref name="NatureDale Fisher & David Heymann">{{cite journal | vauthors=Fisher D, Heymann D |title = Q&A: The novel coronavirus outbreak causing COVID-19 |journal=BMC Medicine |volume=18 |issue=1 |page=57 |doi=10.1186/s12916-020-01533-w |doi-access=free |pmid=32106852 |pmc=7047369 | date=February 2020 }}</ref><ref name="KuiFang2020">{{cite journal | vauthors = Kui L, Fang YY, Deng Y, Liu W, Wang MF, Ma JP, Xiao W, Wang YN, Zhong MH, Li CH, Li GC, Liu HG | display-authors = 6 | title = Clinical characteristics of novel coronavirus cases in tertiary hospitals in Hubei Province | journal = Chinese Medical Journal | page = 1 | date = February 2020 | pmid = 32044814 |doi=10.1097/CM9.0000000000000744 |doi-access=free }}</ref><ref name="Wang Du Zhu Cao 2020 p.">{{cite journal | vauthors = Wang T, Du Z, Zhu F, Cao Z, An Y, Gao Y, Jiang B | title = Comorbidities and multi-organ injuries in the treatment of COVID-19 | journal = Lancet | date = March 2020 | volume = 395 | issue = 10228 | pages = e52 | pmid = 32171074 | doi = 10.1016/s0140-6736(20)30558-4 | publisher = Elsevier BV }}</ref> Inirerekumenda ng CDC na magsuot ng peysmask ang mga nagsususpetsang nahawa ng birus.<ref name=CDC2020IfSick/> Nagamit na ang [[Extracorporeal membrane oxygenation|pag-ooksiheno ng lamad sa labas ng katawan]] (ECMO) upang matagunan ang isyu ng paghinto ng palahingahan, ngunit tinatalakay pa rin ang kanyang benepisyo.<ref name="Guan Ni Hu Liang p."/> Inilathala ng WHO at [[National Health Commission|Tsinong Pambansang Komisyon sa Kalusugan]] ang mga rekomendasyon sa pang-aalaga ng mga taong napaospital dahil sa COVID-19.<ref name="Cheng2020">{{cite journal | vauthors = Cheng ZJ, Shan J | title = 2019 Novel coronavirus: where we are and what we know | journal = Infection | date = February 2020 | volume = 48 | issue = 2 | pages = 155–163 | pmid = 32072569 |doi=10.1007/s15010-020-01401-y |doi-access=free }}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.who.int/publications-detail/clinical-management-of-severe-acute-respiratory-infection-when-novel-coronavirus-(ncov)-infection-is-suspected|title=Clinical management of severe acute respiratory infection when novel coronavirus (nCoV) infection is suspected|website=[[World Health Organization]] (WHO)|access-date=13 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200131032122/https://www.who.int/publications-detail/clinical-management-of-severe-acute-respiratory-infection-when-novel-coronavirus-(ncov)-infection-is-suspected|archive-date=31 January 2020|url-status=live }}</ref> Tinipon ng mga [[Critical care medicine|intensibista]] at [[Pulmonology|palabaga]] sa Amerika ang mga rekomendasyon sa paggamot mula sa iba't ibang ahensya sa isang libreng mapagkukunan, ang [[EMCrit|IBCC]].<ref name="IBCC">{{cite book |last=Farkas |first=Josh | name-list-format = vanc |date=March 2020 |title=COVID-19—The Internet Book of Critical Care |url=https://emcrit.org/ibcc/covid19/ |url-status=live |format=digital |type=Reference manual |language=English |location=USA |publisher=EMCrit |archive-url=https://web.archive.org/web/20200311195758/https://emcrit.org/ibcc/covid19/ |archive-date=11 March 2020 |access-date=13 March 2020}}</ref><ref name="UPenn-IBCC">{{cite web |url=https://guides.library.upenn.edu/covid-19 |title=COVID19—Resources for Health Care Professionals |publisher=[[Penn Libraries]] |date=11 March 2020 |access-date=13 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200314035631/https://guides.library.upenn.edu/covid-19 |archive-date=14 March 2020 |url-status=live }}</ref> ===Paggamot=== {{See also|Pagbabakuna kontra COVID-19 sa Pilipinas}} Inirerekumenda ng iilang propesyonal sa medisina ang [[paracetamol]] (acetaminophen) sa halip ng [[ibuprofen]] bilang unang paggamot.<ref name="Day 2020 p.">{{cite journal | title = Covid-19: ibuprofen should not be used for managing symptoms, say doctors and scientists | journal = BMJ | volume = 368 | date = 17 March 2020 | pmid = 32184201 | doi = 10.1136/bmj.m1086 | url = https://www.bmj.com/content/368/bmj.m1086 | access-date = 18 March 2020 | last = Day | first = Michael | pages = m1086 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200319181945/https://www.bmj.com/content/368/bmj.m1086 | archive-date = 19 March 2020 | url-status = live }}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.nhs.uk/conditions/coronavirus-covid-19/self-isolation-advice/|title=Self-isolation advice—Coronavirus (COVID-19)|date=2020-02-28|website=National Health Service (United Kingdom)|language=en|access-date=2020-03-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20200328000128/https://www.nhs.uk/conditions/coronavirus-covid-19/self-isolation-advice/|archive-date=28 March 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Day|first=Michael|date=17 March 2020|title=Covid-19: ibuprofen should not be used for managing symptoms, say doctors and scientists|url=https://www.bmj.com/content/368/bmj.m1086|journal=BMJ|language=en|volume=368|pages=m1086|doi=10.1136/bmj.m1086|issn=1756-1833|pmid=32184201|access-date=18 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200319181945/https://www.bmj.com/content/368/bmj.m1086|archive-date=19 March 2020|url-status=live}}</ref> Hindi salungat ang WHO sa paggamit ng [[non-steroidal anti-inflammatory drugs|di-steroid na drogang laban sa pamamaga]] (NSAID) tulad ng [[ibuprofen]] para sa sintomas,<ref name="AFP 2020b">{{cite web|url=https://www.sciencealert.com/who-recommends-to-avoid-taking-ibuprofen-for-covid-19-symptoms|title=Updated: WHO Now Doesn't Recommend Avoiding Ibuprofen For COVID-19 Symptoms|author=AFP|date=19 March 2020|website=ScienceAlert|access-date=19 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200318222020/https://www.sciencealert.com/who-recommends-to-avoid-taking-ibuprofen-for-covid-19-symptoms|archive-date=18 March 2020|url-status=live}}</ref> at sinasabi ng [[Food and Drug Administration|FDA]] na walang ebidensya sa kasalukuyan na pinapalala ng mga NSAID ang mga sintomas ng COVID-19.<ref>{{Cite journal|last=Research|first=Center for Drug Evaluation and|date=2020-03-19|title=FDA advises patients on use of non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) for COVID-19|url=http://www.fda.gov/drugs/drug-safety-and-availability/fda-advises-patients-use-non-steroidal-anti-inflammatory-drugs-nsaids-covid-19|journal=Drug Safety and Availability|language=en|access-date=27 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200327194633/https://www.fda.gov/drugs/drug-safety-and-availability/fda-advises-patients-use-non-steroidal-anti-inflammatory-drugs-nsaids-covid-19|archive-date=27 March 2020|url-status=live}}</ref> Habang itinaas ang mga teoretikal na ikinababahala tungkol sa mga [[ACE inhibitors|panghadlang ng ACE]] at [[angiotensin receptor blocker|pangharang ng tagatanggap ng angiotensin]], at noong pagsapit ng 19 Marso 2020, hindi pa ito sapat upang pangatwiranan ang paghinto ng mga ganitong gamot.<ref>{{cite web |title=Patients taking ACE-i and ARBs who contract COVID-19 should continue treatment, unless otherwise advised by their physician |url=https://www.hfsa.org/patients-taking-ace-i-and-arbs-who-contract-covid-19-should-continue-treatment-unless-otherwise-advised-by-their-physician/ |access-date=21 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200321172112/https://www.hfsa.org/patients-taking-ace-i-and-arbs-who-contract-covid-19-should-continue-treatment-unless-otherwise-advised-by-their-physician/ |archive-date=21 March 2020 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite press release | title=Patients taking ACE-i and ARBs who contract COVID-19 should continue treatment, unless otherwise advised by their physician | website=American Heart Association | date=17 March 2020 | url=https://newsroom.heart.org/news/patients-taking-ace-i-and-arbs-who-contract-covid-19-should-continue-treatment-unless-otherwise-advised-by-their-physician | access-date=25 March 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200324050912/https://newsroom.heart.org/news/patients-taking-ace-i-and-arbs-who-contract-covid-19-should-continue-treatment-unless-otherwise-advised-by-their-physician | archive-date=24 March 2020 | url-status=live }}</ref><ref name="ESCPositionStatement">{{cite web |last=de Simone |first=Giovanni |title=Position Statement of the ESC Council on Hypertension on ACE-Inhibitors and Angiotensin Receptor Blockers |url=https://www.escardio.org/Councils/Council-on-Hypertension-(CHT)/News/position-statement-of-the-esc-council-on-hypertension-on-ace-inhibitors-and-ang |website=Council on Hypertension of the European Society of Cardiology |access-date=24 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200324073257/https://www.escardio.org/Councils/Council-on-Hypertension-(CHT)/News/position-statement-of-the-esc-council-on-hypertension-on-ace-inhibitors-and-ang |archive-date=24 March 2020 |url-status=live }}</ref> Hindi inirerekumenda ang mga [[Steroids|steroid]] tulad ng [[methylprednisolone]] maliban kung pinalubha pa ito ng [[acute respiratory distress syndrome|sindrom ng matalas na sakit sa palahingahan]].<ref name="Vetter Eckerle Kaiser 2020 p.">{{cite journal | vauthors=Vetter P, Eckerle I, Kaiser L | title=Covid-19: a puzzle with many missing pieces | journal=BMJ | volume=368 | pages=m627 | date=February 2020 | pmid=32075791 | doi=10.1136/bmj.m627 |doi-access=free }}</ref><ref>{{cite web |title=Novel Coronavirus—COVID-19: What Emergency Clinicians Need to Know |url=https://www.ebmedicine.net/topics/infectious-disease/COVID-19 |website=www.ebmedicine.net |access-date=9 March 2020 |name-list-format=vanc |archive-url=https://web.archive.org/web/20200314163512/https://www.ebmedicine.net/topics/infectious-disease/COVID-19 |archive-date=14 March 2020 |url-status=live }}</ref> ===Pansariling kagamitang pamprotekta=== Dapat mag-ingat upang mabawasan ang panganib ng pagkalat ng birus, lalo na sa mga pagamutan habang nasasagawa ng mga hakbang na makalikha ng mga [[aerosol|erosol]], tulad ng [[intubation|intubasyon]] o [[Bag valve mask|bentilasyon ng kamay]].<ref name="Cheung Ho Cheng Cham 2020 p.">{{cite journal | vauthors=Cheung JC, Ho LT, Cheng JV, Cham EY, Lam KN | title=Staff safety during emergency airway management for COVID-19 in Hong Kong | journal=Lancet Respiratory Medicine | date=February 2020 | doi=10.1016/s2213-2600(20)30084-9 | doi-access=free | pmid=32105633 }}</ref> Para sa mga propesyonal ng medisina na nag-aalaga ng mga taong may COVID-19, inirerekumenda ng [[Centers for Disease Control and Prevention|CDC]] ang paglagay ng tao sa Silid-bukuran ng Dalang-hanging Impeksyon (AIIR) bukod sa pagsasagawa ng pamantayang pag-iingat, pag-iingat sa pakikipag-ugnayan, at pag-iingat sa dalang-hangin.<ref>{{Cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/caring-for-patients-H.pdf|title=What healthcare personnel should know about caring for patients with confirmed or possible coronavirus disease 2|last=CDC|first=|date=12 March 2020|website=CDC|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=31 March 2020}}</ref> Binabalangkas ng CDC ang mga tiyak na patnubay sa paggamit ng [[personal protective equipment|pansariling kagamitang pamprotekta]] (PPE) sa pandemya. Kabilang sa inirerekumendang kasuotan ang: *[[Bentilador na panggamot|respirador]] o [[Surgical mask|peysmask]]<ref>[https://www.cdc.gov/niosh/docs/2018-130/ Filtering out Confusion: Frequently Asked Questions about Respiratory Protection, User Seal Check] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190816114738/https://www.cdc.gov/niosh/docs/2018-130/ |date=16 August 2019 }}. The National Institute for Occupational Safety and Health (April 2018). Retrieved 16 March 2020.</ref><ref>[http://blogs.cdc.gov/niosh-science-blog/2020/03/16/n95-preparedness/?deliveryName=USCDC_170-DM22692 Proper N95 Respirator Use for Respiratory Protection Preparedness] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200327073252/https://blogs.cdc.gov/niosh-science-blog/2020/03/16/n95-preparedness/?deliveryName=USCDC_170-DM22692 |date=27 March 2020 }}. NIOSH Science Blog (16 March 2020). Retrieved 16 March 2020.</ref> * [[Hospital gown|''gown'']]{{citation needed|date=April 2020}} * [[medical glove|guwantes pangmedisina]]<ref>{{cite web |title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/infection-control/control-recommendations.html |website=Centers for Disease Control and Prevention |access-date=11 March 2020 |date=11 February 2020 |name-list-format=vanc |archive-url=https://web.archive.org/web/20200304165907/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/infection-control/control-recommendations.html |archive-date=4 March 2020 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/caring-for-patients.html |website=Centers for Disease Control and Prevention |access-date=8 March 2020 |date=11 February 2020 |name-list-format=vanc |archive-url=https://web.archive.org/web/20200304165907/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/caring-for-patients.html |archive-date=4 March 2020 |url-status=live }}</ref> * [[eye protection|pamprotekta ng mata]]<ref>{{cite web|title=Strategies for Optimizing the Supply of Eye Protection|date=11 February 2020|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/ppe-strategy/eye-protection.html|publisher=CDC|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200323173916/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/ppe-strategy/eye-protection.html|archive-date=23 March 2020|url-status=live}}</ref> Kapag mayroon, mas mainam ang mga respirador (sa halip ng mga peysmask).<ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/infection-control/control-recommendations.html|title=Interim Infection Prevention and Control Recommendations for Patients with Suspected or Confirmed Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) in Healthcare Settings|author=CDC|date=11 February 2020|website=Centers for Disease Control and Prevention|language=en-us|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200304165907/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/infection-control/control-recommendations.html|archive-date=4 March 2020|access-date=25 March 2020}}</ref> Inaprubahan ang respirador-N95 para sa industriya ngunit binigyang-awtorisasyon ng FDA ang mask para gamitin sa ilalim ng [[Emergency Use Authorization|Awtorisasyon para sa Kagipitang Paggamit]] (EUA). Idinisenyo sila upang magprotekta laban sa mga tipik sa hangin tulad ng alikabaok ngunit hindi garantisado ang bisa laban sa isang tiyak na elementong biyolohikal para sa paggamit na wala sa reseta.<ref>{{cite web|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Frequently Asked Questions|url=https://www.fda.gov/emergency-preparedness-and-response/mcm-issues/coronavirus-disease-2019-covid-19-frehttps://oc.wikipedia.org/wiki/Malauti%C3%A1_de_coronavirus_de_2019quently-asked-questions#5e78ba94b86da|website=Food and Drug Administration}}</ref> Kapag walang magagamit na mask, inirerekumenda ng CDC ang paggamit ng panakip sa mukha, o bilang huling paraan ang mga mask na gawang-bahay.<ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/ppe-strategy/face-masks.html|title=Strategies for Optimizing the Supply of Facemasks|date=11 February 2020|publisher=CDC|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200323173927/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/ppe-strategy/face-masks.html|archive-date=23 March 2020|url-status=live}}</ref> ===De-makinang bentilasyon=== Karamihan ng mga kaso ng COVID-19 ay hindi ganoong katindi na kailangan ang [[mechanical ventilation|de-makinang bentilasyon]] (artipisyal na pansuporta sa paghihinga) , ngunit kailangan ito ng bahagdan ng mga kaso.<ref name="murthy">{{cite journal | vauthors = Murthy S, Gomersall CD, Fowler RA | title = Care for Critically Ill Patients With COVID-19 | journal = JAMA | date = 11 March 2020 | pmid = 32159735 | doi = 10.1001/jama.2020.3633 | url = https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2762996 | access-date = 18 March 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200318203852/https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2762996 |archive-date=18 March 2020 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|author=World Health Organization|date=28 January 2020|title=Clinical management of severe acute respiratory infection when novel coronavirus (2019-nCoV) infection is suspected|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/clinical-management-of-novel-cov.pdf|journal=|volume=|pages=|via=|access-date=18 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200226041620/https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/clinical-management-of-novel-cov.pdf|archive-date=26 February 2020|url-status=live}}</ref> Inirerekumenda ng iilang mga Kanadyanong doktor ang paggamit ng [[mechanical ventilation|mapanghimasok na de-makinang bentilasyon]] dahil nililimitahan ng pamamaraan ang pagkalat ng [[Airborne disease|pinaerosol]] na [[Vector (epidemiology)|bektor]] ng transmisyon.<ref name="murthy"/> Ang mga matinding kaso ay pinakakaraniwan sa mga matatanda (ang mga nakatatanda sa 60 taon<ref name="murthy"/> at lalo na ang mga nakatatanda sa 80 taon).<ref>{{Cite document |last1=Ferguson |first1=N. |last2=Laydon |first2=D.|last3=Nedjati Gilani |first3=G. |last4=Imai |first4=N. |last5=Ainslie |first5=K. |last6=Baguelin |first6=M. |last7=Bhatia |first7=S. |last8=Boonyasiri|first8=A.|last9=Cucunuba Perez|first9=Zulma|last10=Cuomo-Dannenburg |first10=G. |last11=Dighe |first11=A. |date=16 March 2020 |title=Report 9: Impact of non-pharmaceutical interventions (NPIs) to reduce COVID19 mortality and healthcare demand|publisher=[[Imperial College London]] |url=http://spiral.imperial.ac.uk/handle/10044/1/77482|doi=10.25561/77482|hdl=20.1000/100|doi-access=free|at=Table 1|journal=|access-date=25 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200321133445/https://spiral.imperial.ac.uk/handle/10044/1/77482|archive-date=21 March 2020|url-status=live}}</ref> Kulang ang mga [[List of countries by hospital beds|higaan sa ospital sa bawat tao]] sa maraming nagpapaunlad na bansa, na nakalilimita sa kapasidad ng [[sistemang pangkalusugan]] upang pangasiwaan ang biglang pagdami ng mga kaso ng COVID-19 na matindi anupat nangangailangan ng pagpapaospital.<ref name="VoxCOVID">{{cite news |last=Scott |first=Dylan |title=Coronavirus is exposing all of the weaknesses in the US health system High health care costs and low medical capacity made the US uniquely vulnerable to the coronavirus. |url=https://www.vox.com/policy-and-politics/2020/3/16/21173766/coronavirus-covid-19-us-cases-health-care-system |accessdate=18 March 2020 |publisher=Vox |date=16 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200318022237/https://www.vox.com/policy-and-politics/2020/3/16/21173766/coronavirus-covid-19-us-cases-health-care-system |archive-date=18 March 2020 |url-status=live}}</ref> Itong limitadong kapasidad ay mahalagang dahilan kung bakit kailangang [[Panlipunang pagdidistansya|patagin ang kurba]] (panatilihin ang bagal ng pagkakaroon ng bagong kaso para kalunang bababa ang bilang ng may sakit).<ref name="VoxCOVID"/> Natuklasan ng isang pagsusuri sa Tsina na 5% ang naospital sa mga ''[[intensive care unit]]'', 2.3% ang nangailangan ng de-makinang suporta ng bentilasyon, at 1.4% ang namatay.<ref name="Guan Ni Hu Liang p.">{{cite journal | vauthors = Guan WJ, Ni ZY, Hu Y, Liang WH, Ou CQ, He JX, Liu L, Shan H, Lei CL, Hui DS, Du B, Li LJ, Zeng G, Yuen KY, Chen RC, Tang CL, Wang T, Chen PY, Xiang J, Li SY, Wang JL, Liang ZJ, Peng YX, Wei L, Liu Y, Hu YH, Peng P, Wang JM, Liu JY, Chen Z, Li G, Zheng ZJ, Qiu SQ, Luo J, Ye CJ, Zhu SY, Zhong NS | display-authors = 6 | title = Clinical Characteristics of Coronavirus Disease 2019 in China | journal = The New England Journal of Medicine | date = February 2020 | pmid = 32109013 | doi = 10.1056/nejmoa2002032 | publisher = Massachusetts Medical Society | doi-access = free }}</ref> Halos 20–30% ng mga tao sa ospital na may pulmonya mula sa COVID-19 ay nangailangan ng ''ICU care'' bilang suporta sa palahingahan.<ref>{{Cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/clinical-guidance-management-patients.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|last=|date=2020-02-11|website=Centers for Disease Control and Prevention|language=en-us|access-date=2020-03-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20200302201644/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/clinical-guidance-management-patients.html|archive-date=2 March 2020|url-status=live}}</ref> ===Teknolohiya sa paggawa=== Dahil sa mga pagkabigo sa mga [[supply chain|daloy ng produkto]], namamagitan ang mga digital na tagagawa sa pagyayari ng mga pamahid sa ilong, bahagi ng bentilador, at iba pa.<ref>{{cite news |last1=Temple |first1=James |title=How 3D printing could save lives in the coronavirus outbreak |url=https://www.technologyreview.com/s/615420/3d-printing-coronavirus-covid-19-medical-supplies-devices/ |accessdate=5 April 2020 |work=MIT Technology Review}}</ref><ref>{{cite news |last1=Tibken |first1=Shara |title=3D printing may help supply more essential coronavirus medical gear |url=https://www.cnet.com/news/3d-printing-may-help-supply-more-essential-coronavirus-medical-gear/ |accessdate=5 April 2020 |work=CNET |language=en}}</ref> Nag-empleo ang isang Italyanong ''startup'' ng teknolohiya ng [[3D printing|3D-limbag]] upang gumawa ng mga balbula para sa paggamot para sa coronavirus na nagliligtas-buhay dahil sa nasirang daloy ng produkto mula sa orihinal na pagmamanupaktura.<ref>{{cite news |title=[Updating] Italian hospital saves Covid-19 patients lives by 3D printing valves for reanimation devices |url=https://www.3dprintingmedia.network/covid-19-3d-printed-valve-for-reanimation-device/ |accessdate=20 March 2020 |work=3D Printing Media Network |date=14 March 2020}}</ref> $1 ang naging gastos ng mga balbulang inilimbag-3D sa halip ng $10,000 at nahanda nang magdamag.<ref>{{cite news |last1=Peters |first1=Jay |title=Volunteers produce 3D-printed valves for life-saving coronavirus treatments |url=https://www.theverge.com/2020/3/17/21184308/coronavirus-italy-medical-3d-print-valves-treatments |accessdate=20 March 2020 |work=The Verge |date=17 March 2020 |language=en}}</ref> === Sindrom ng matalas na sakit sa palahingahan === Nagiging mas kumplikado ang [[Mechanical ventilation|de-makinang bentilasyon]] habang lumalala ang [[ARDS]] sa COVID-19 at humihirap nang humihirap ang oksihenasyon.<ref name="LancetRespMar2020" /> Kakailanganin ang mga bentilador na may kakayahan ng [[Modes of mechanical ventilation|paraan ng pagkontrol sa presyon]] at mataas na [[PEEP]]<ref>{{cite journal |last1=Briel |first1=Matthias |last2=Meade |first2=Maureen |last3=Mercat |first3=Alain |last4=Brower |first4=Roy G. |last5=Talmor |first5=Daniel |last6=Walter |first6=Stephen D. |last7=Slutsky |first7=Arthur S. |last8=Pullenayegum |first8=Eleanor |last9=Zhou |first9=Qi |last10=Cook |first10=Deborah |last11=Brochard |first11=Laurent |last12=Richard |first12=Jean-Christophe M. |last13=Lamontagne |first13=François |last14=Bhatnagar |first14=Neera |last15=Stewart |first15=Thomas E. |last16=Guyatt |first16=Gordon |title=Higher vs Lower Positive End-Expiratory Pressure in Patients With Acute Lung Injury and Acute Respiratory Distress Syndrome |journal=JAMA |date=3 March 2010 |volume=303 |issue=9 |pages=865–73 |doi=10.1001/jama.2010.218|pmid=20197533 }}</ref> upang sukdulan ang paghahatid ng oksiheno at bawasan ang panganib ng [[ventilator-associated lung injury|pagkapinsala ng baga na may kaugnay sa bentilador]] at [[pneumothorax|numotoraks]].<ref name="barotrauma">{{cite book |last1=Diaz |first1=Raiko |last2=Heller |first2=Daniel |title=Barotrauma And Mechanical Ventilation |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK545226/ |website=StatPearls |publisher=StatPearls Publishing |date=2020|pmid=31424810 }}</ref> Maaaring walang mataas na PEEP sa mga lumang bentilador. {| class="wikitable" style="text-align:center; margin-right:1em;" |+ style="background:#E5AFAA;" |Mga opsyon para sa ARDS<ref name=LancetRespMar2020>{{cite journal |last1=Matthay |first1=Michael A. |last2=Aldrich |first2=J. Matthew |last3=Gotts |first3=Jeffrey E. |title=Treatment for severe acute respiratory distress syndrome from COVID-19 |journal=The Lancet Respiratory Medicine |date=March 2020 |doi=10.1016/S2213-2600(20)30127-2|pmid=32203709 }}</ref> |- style="background: #E5AFAA;text-align:center;" ! Terapiya ! Mga rekomendasyon |- | [[Nasal cannula|Taas-daloy ng oksihenong pailong]] (''High-flow nasal oxygen'') | Para sa [[oxygen saturation|SpO2]] <93%. Maaaring maiwasan ang pangagailangan para sa intubason at bentilasyon |- | [[Tidal volume|Dami ng dumadaloy]] (''Tidal volume'') | 6mL bawat kg at maaaring ibaba hanggang 4mL/kg |- | [[Plateau pressure|Pantayaning presyon ng daanan ng hangin]] (''Plateau airaway pressure'') | Panatilihing nang mababa sa 30 [[Centimetre of water|cmH2O]] kung posible (mataas na [[respiratory rate|bilis ng palahingahan]] (35 bawat minuto) ay maaaring kailanganin) |- | [[Positive end-expiratory pressure|Positibong presyon sa wakas ng pagbuga]] (''Positive end-expiratory pressure'') | Katamtaman hanggang mataas na antas |- | [[Prone position|Posisyong nakadapa]] (''Prone positioning'') | Para sa lumalalang oksihenasyon |- | [[Fluid replacement|Pangangasiwa ng likido]] (''Fluid management'') | Ang layunin ay negatibong balanse ng 1/2–[[Litro|1L]] bawat araw |- |[[Antibiyotiko]] | Para sa mga pangalawahing impeksyong dulot ng baktirya |- | Mga [[Glucocorticoids|glucocorticoid]] | Di-inirerekomenda |} ===Eksperimental na paggamot=== Wala pang naaprubahang gamot para sa sakit ng WHO ngunit inirerekumenda ang ilan ng mga indibidwal na pambansang awtoridad sa medisina.<ref name="LiDeClerq">{{cite journal | vauthors = Li G, De Clercq E | title = Therapeutic options for the 2019&nbsp;novel coronavirus (2019-nCoV) | journal = Nature Reviews. Drug Discovery | volume = 19 | issue = 3 | pages = 149–150 | date = March 2020 | pmid = 32127666 | doi = 10.1038/d41573-020-00016-0 | doi-access = free }}</ref> Nagsimula ang pananaliksik sa mga potensyal na gamot noong Enero 2020,<ref>{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-china-health-hospital-idUSKBN20B1M6|title=Chinese doctors using plasma therapy on coronavirus, WHO says 'very valid' approach|newspaper=Reuters|date=17 February 2020|via=www.reuters.com|access-date=19 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200304173709/https://www.reuters.com/article/us-china-health-hospital-idUSKBN20B1M6|archive-date=4 March 2020|url-status=live}}</ref> at ang ilang drogang panlaban sa birus ay nasa klinikal na pagsubok.<ref name="Reut_NIH_Moderna_3months">{{cite news | last1= Steenhuysen | first1= Julie | last2= Kelland | first2= Kate | name-list-format = vanc | title= With Wuhan virus genetic code in hand, scientists begin work on a vaccine | date= 24 January 2020 | agency= [[Reuters]] | url= https://www.reuters.com/article/us-china-health-vaccines-idUSKBN1ZN2J8 |accessdate=25 January 2020 |archive-url= https://web.archive.org/web/20200125203723/https://www.reuters.com/article/us-china-health-vaccines-idUSKBN1ZN2J8 |archive-date= 25 January 2020 |url-status=live }}</ref><ref name="clinicaltrialsarena">{{cite web|url=https://www.clinicaltrialsarena.com/analysis/coronavirus-mers-cov-drugs/|title=Coronavirus outbreak: Vaccines/drugs in the pipeline for Covid-19|last=Duddu|first=Praveen|date=19 February 2020|work=clinicaltrialsarena.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20200219184512/https://www.clinicaltrialsarena.com/analysis/coronavirus-mers-cov-drugs/|archive-date=19 February 2020|name-list-format=vanc}}</ref> Bagaman maaabutin ang 2021 bago mabuo ang mga bagong gamot,<ref>{{cite journal|vauthors=Lu H|date=28 January 2020|title=Drug treatment options for the 2019-new coronavirus (2019-nCoV).|journal=Biosci Trends|volume=14|issue=1|pages=69–71|doi=10.5582/bst.2020.01020|pmid=31996494}}</ref> inaprubahan na ang iilang gamot na sinusuri para sa mga ibang paggamit, o ay nasa huling yugto ng pagsubok.<ref name="LiDeClerq" /> Maaaring subukin ang gamot panlaban sa birus sa mga taong may matinding sakit.<ref name="NatureDale Fisher & David Heymann" /> Inirekumenda ng WHO na makibahagi ang mga boluntaryo sa mga pagsubok sa bisa at kaligtasan ng mga potensyal na gamot.<ref name="ThomReut_notreatment_20200205">{{cite news|last1=Nebehay|first1=Stephanie|url=https://www.reuters.com/article/us-china-health-treatments-who-idUSKBN1ZZ1M6|title=WHO: 'no known effective' treatments for new coronavirus|date=5 February 2020|access-date=5 February 2020|url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200205155653/https://www.reuters.com/article/us-china-health-treatments-who-idUSKBN1ZZ1M6|archive-date=5 February 2020|agency=[[Thomson Reuters]]|last2=Kelland|first2=Kate|last3=Liu|first3=Roxanne|name-list-format=vanc}}</ref> ===Teknolohiyang pang-impormasyon=== Noong Pebrero 2020, inilunsad ng Tsina ang isang ''[[mobile app]]'' upang harapin ang siklab ng sakit.<ref>{{cite news |title=China launches coronavirus 'close contact' app |url=https://www.bbc.com/news/technology-51439401 |access-date=7 March 2020 |work=BBC News |date=11 February 2020 |name-list-format=vanc |archive-url=https://web.archive.org/web/20200228003957/https://www.bbc.com/news/technology-51439401 |archive-date=28 February 2020 |url-status=live }}</ref> Hinihilingan ang mga tagagamit na ilagay ang kanilang pangalan at ID bilang. Natutunton ng app ang <nowiki>''malapit nakontak'</nowiki> gamit ang datos sa pagmamatyag at samakatwid ang potensyal na panganib ng impeksyon. Maaaring suriin ng bawat tagagamit ang tatlong pang tagagamit. Kung may natunton na potensyal na panganib, hindi lamang inirerekumenda ng app ang kuwarantina ng sarili, inaalerto rin nito ang mga lokal na opisyal sa kalusugan.<ref>{{cite web |last1=Chen |first1=Angela | name-list-format = vanc |title=China's coronavirus app could have unintended consequences |url=https://www.technologyreview.com/s/615199/coronavirus-china-app-close-contact-surveillance-covid-19-technology/ |website=MIT Technology Review |access-date=7 March 2020 }}</ref> Ginagamit ang analitika ng [[Big data|malaking datos]] ukol sa mga datos ng cellphone, teknolohiyang [[Facial recognition system|pangkilala ng mukha]], [[mobile phone tracking|pagsubaybay ng mobile phone]], at [[Intelihensiyang artipisyal|intelihensyang artipisyal]] upang subaybayan ang mga nahawang tao at ang mga taong nakakontak nila sa Timog Korea, Taiwan, at Singgapura.<ref>{{cite news |title=Gov in the Time of Corona |url=https://govinsider.asia/innovation/gov-in-the-time-of-corona/ |access-date=20 March 2020 |work=GovInsider |date=19 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200320125215/https://govinsider.asia/innovation/gov-in-the-time-of-corona/ |archive-date=20 March 2020 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |last=Manancourt |first=Vincent |title=Coronavirus tests Europe's resolve on privacy |url=https://www.politico.eu/article/coronavirus-tests-europe-resolve-on-privacy-tracking-apps-germany-italy/ |access-date=20 March 2020 |work=POLITICO |date=10 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200320105744/https://www.politico.eu/article/coronavirus-tests-europe-resolve-on-privacy-tracking-apps-germany-italy/ |archive-date=20 March 2020 |url-status=live }}</ref> Noong Marso 2020, napangyari ng gobyerno ng Israel ang mga ahensiyang panseguridad na subaybayan ang mga datos ng taong sinususpetsang may coronavirus. Isinagawa ang hakbang upang ipatupad ang kuwarantina at protektahan ang mga makasasalimuha sa mga nahawang mamamayan.<ref>{{Cite news|last=Tidy|first=Joe|url=https://www.bbc.com/news/technology-51930681|title=Coronavirus: Israel enables emergency spy powers|date=17 March 2020|work=BBC News|access-date=18 March 2020|language=en-GB|archive-url=https://web.archive.org/web/20200318113608/https://www.bbc.com/news/technology-51930681|archive-date=18 March 2020|url-status=live}}</ref> Gayundin sa Marso 2020, ibinahagi ng [[Deutsche Telekom]] ang agregatong datos ng lokasyon ng phone sa Alemanong ahensya ng pamahalaang pederal [[Robert Koch Institute|Institutong Robert Koch]], upang saliksikin at hadlangan ang pagkalat ng birus.<ref name="heise-handydaten">{{cite news |last=Bünte |first=Oliver |title=Corona-Krise: Deutsche Telekom liefert anonymisierte Handydaten an RKI |url=https://www.heise.de/newsticker/meldung/Corona-Krise-Deutsche-Telekom-liefert-anonymisierte-Handydaten-an-RKI-4685191.html |accessdate=25 March 2020 |work=Heise Online |date=18 March 2020 |language=German |trans-title=Corona crisis: Deutsche Telekom delivers anonymized cell phone data to RKI |archive-url=https://web.archive.org/web/20200324115410/https://www.heise.de/newsticker/meldung/Corona-Krise-Deutsche-Telekom-liefert-anonymisierte-Handydaten-an-RKI-4685191.html |archive-date=24 March 2020 |url-status=live }}</ref> Ikinalat ng Rusya ang teknolohiyang pangkilala ng mukha upang matunton ang mga lumalabag sa kuwarantina.<ref>{{cite news |title=Moscow deploys facial recognition technology for coronavirus quarantine |url=https://www.reuters.com/article/us-china-health-moscow-technology-idUSKBN20F1RZ |access-date=20 March 2020 |work=Reuters |date=21 February 2020 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200222215731/https://www.reuters.com/article/us-china-health-moscow-technology-idUSKBN20F1RZ |archive-date=22 February 2020 |url-status=live }}</ref> Sinabi ni [[Giulio Gallera]], Italyanong panrehiyong komisyonado sa kalusugan, na sinabihan siya ng mga operador ng mobile phone na "patuloy-tuloy pa ring naglilibot ang 40% ng mga tao".<ref>{{cite news |title=Italians scolded for flouting lockdown as death toll nears 3,000 |url=https://www.post-gazette.com/news/world/2020/03/18/Italy-coronavirus-475-deaths-one-day-death-toll-2978-COVID-19-doctors/stories/202003180182 |access-date=20 March 2020 |work=Pittsburgh Post-Gazette |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200320110555/https://www.post-gazette.com/news/world/2020/03/18/Italy-coronavirus-475-deaths-one-day-death-toll-2978-COVID-19-doctors/stories/202003180182 |archive-date=20 March 2020 |url-status=live }}</ref> Nagdaraos ang Alemanong pamahalaan ng 48 oras na [[hackathon]] sa dulo ng sanlinggo na may higit sa 42,000 kalahok.<ref>{{cite web |title=Kreative Lösungen gesucht |url=https://www.bundesregierung.de/breg-de/themen/coronavirus/wir-vs-virus-1731968 |website=Startseite |language=de |access-date=23 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200324085627/https://www.bundesregierung.de/breg-de/themen/coronavirus/wir-vs-virus-1731968 |archive-date=24 March 2020 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |last1=Dannewitz |first1=Juliane |title=Hackathon Germany: #WirvsVirus |url=https://www.datenschutzbeauftragter-info.de/hackathon-germany-wirvsvirus/ |work=Datenschutzbeauftragter |date=23 March 2020 |language=de-DE}}</ref> Ipinatawag naman ni [[Kersti Kaljulaid]], pangulo ng Estonya, ang tawag para sa malikhaing solusyon laban sa pagkalat ng coronavirus.<ref>{{cite news |first=Andrew |last=Whyte |title=President makes global call to combat coronavirus via hackathon |url=https://news.err.ee/1067171/president-makes-global-call-to-combat-coronavirus-via-hackathon |work=ERR |date=21 March 2020 |language=en |access-date=23 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200324050421/https://news.err.ee/1067171/president-makes-global-call-to-combat-coronavirus-via-hackathon |archive-date=24 March 2020 |url-status=live }}</ref> ===Suportang sikolohikal=== Maaaring dumanas ang mga indibidwal ng kabagbagan dahil sa kuwarantina, paghihigpit sa pagbibiyahe, di-magandang epekto ng paggamot, o pagkatakot sa impeksyon mismo. Upang matugunan ang mga ganitong ikinababahala, inilathala ng [[National Health Commission|Pambansang Komisyon sa Kalusugan ng Tsina]] ang isang pambansang patnubay para sa pamamagitan sa sikolohikal na krisis noong 27 Enero 2020.<ref name="Xiang4Feb2020">{{cite journal | vauthors = Xiang YT, Yang Y, Li W, Zhang L, Zhang Q, Cheung T, Ng CH | display-authors = 6 | title = Timely mental health care for the 2019 novel coronavirus outbreak is urgently needed | journal = The Lancet. Psychiatry | volume = 7 | issue = 3 | pages = 228–29 | date = March 2020 | pmid = 32032543 |doi=10.1016/S2215-0366(20)30046-8 |doi-access=free }}</ref><ref name="Kang5Feb2020">{{cite journal | vauthors = Kang L, Li Y, Hu S, Chen M, Yang C, Yang BX, Wang Y, Hu J, Lai J, Ma X, Chen J, Guan L, Wang G, Ma H, Liu Z | display-authors = 6 | title = The mental health of medical workers in Wuhan, China dealing with the 2019&nbsp;novel coronavirus | journal = The Lancet. Psychiatry | volume = 7 | issue = 3 | pages = e14 | date = March 2020 | pmid = 32035030 |doi=10.1016/S2215-0366(20)30047-X |doi-access=free }}</ref> ==Prognosis== {{See|Pagkakaiba sa pagitan ng COVID-19 at Pneumonia}} {{Primary sources|date=Abril 2020}} {{multiple image | align = right | direction = vertical | total_width = 400 | caption_align = center <!--image 1--> | image1 = Severity-of-coronavirus-cases-in-China-1.png | alt1 = Ang kabagsikan ng narikonosing kaso sa Tsina | caption1 = Ang kabagsikan ng narikonosing kaso ng COVID-19 sa Tsina<ref>{{cite journal |last1=Roser |first1=Max |last2=Ritchie |first2=Hannah |last3=Ortiz-Ospina |first3=Esteban |name-list-format=vanc |title=Coronavirus Disease (COVID-19) |url=https://ourworldindata.org/coronavirus |journal=Our World in Data |access-date=12 March 2020 |date=4 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200319171947/https://ourworldindata.org/coronavirus |archive-date=19 March 2020 |url-status=live }}</ref> <!--image 2--> | image2 = Illustration of SARS-COV-2 Case Fatality Rate 200228 01-1.png | alt2 = 3D Medical Animation Still Shot graph showing Case Fatality rates by age group from SARS-COV-2 in China. | caption2 = Antas ng namatay na kaso ayon sa pangkat ng edad sa Tsina. Mga datos mula sa 11 Pebrero 2020.<ref name="Epidemiology2020Feb17" /> <!--image 3--> | image3 = Comorbidity and severity in covid-19 data from China CDC Weekly 2020, 2(8), pp. 113-122 (cropped).png | alt3 = Case fatality rate depending on other health problems | caption3 = Antas ng namatay na kaso sa Tsina depende sa mga iba pang problema sa kalusugan. Mga datos mula sa 11 Pebrero 2020.<ref name="Epidemiology2020Feb17" /> <!--image 4--> | image4 = Covid-19-total-confirmed-cases-vs-total-confirmed-deaths.png | alt4 = Case fatality rate by country and number of cases | caption4 = Bilang ng namatay kontra sa kabuuang bilang ng kaso ayon sa bansa at tinatayang antas ng namamatay na kaso }} Naiiba-iba ang kabagsikan ng COVID-19. Maaaring mahinahon ang sakit na may kakaunting o walang sintomas, na magkahawig sa mga iba pang karaniwang sakit sa itaas ng palahingahan tulad ng [[karaniwang sipon]]. Karaniwang gumagaling ang mga mahinahong kaso sa loob ng dalawang linggo, habang ang mga ay matinding o kritikal na kaso ay maaaring tumagal nang tatlo hanggang anim na linggo bago gumaling. Kabilang doon sa mga namatay, ang pagitan ng paglilitaw ng sintomas at kamatayan ay nasa dalawa hanggang walong linggo.<ref name="WHOReport24Feb2020" /> Madaling tablan ang mga kabataan ng sakit, ngunit mas malamang na mahinahon ang kanilang sintomas at may mas mababang tsansa ng matinding sakit kumpara sa mga matatanda; sa mga nakababata sa 50 taon, ang panganib ng kamatayan ay mas kaunti sa 0.5%, habang sa mga nakatatanda sa 70 ito ay higit sa 8%.<ref name="Lu Zhang Du Zhang p.">{{cite journal|display-authors=6|vauthors=Lu X, Zhang L, Du H, Zhang J, Li YY, Qu J, Zhang W, Wang Y, Bao S, Li Y, Wu C, Liu H, Liu D, Shao J, Peng X, Yang Y, Liu Z, Xiang Y, Zhang F, Silva RM, Pinkerton KE, Shen K, Xiao H, Xu S, Wong GW|date=18 March 2020|title=SARS-CoV-2 Infection in Children|journal=New England Journal of Medicine|publisher=Massachusetts Medical Society|page=|doi=10.1056/nejmc2005073|issn=0028-4793|pmid=32187458}}</ref><ref name="pediatrics_tong">{{cite journal | vauthors = Dong Y, Mo X, Hu Y, Qi X, Jiang F, Jiang Z, Tong S | journal = Pediatrics | title = Epidemiological Characteristics of 2143 Pediatric Patients With 2019 Coronavirus Disease in China | date = 2020 | pages = e20200702 | url = https://pediatrics.aappublications.org/content/pediatrics/early/2020/03/16/peds.2020-0702.full.pdf | doi = 10.1542/peds.2020-0702 | pmid = 32179660 | access-date = 16 March 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200317223427/https://pediatrics.aappublications.org/content/pediatrics/early/2020/03/16/peds.2020-0702.full.pdf | archive-date = 17 March 2020 | url-status = live }}</ref> Higit na nanganganib ang mga [[COVID-19 in pregnancy|buntis na babae]] para sa matinding impeksyon ng COVID-19 ayon sa mga datos mula sa mga magkahawig na birus, tulad ng [[Severe acute respiratory syndrome|SARS]] at [[Middle East respiratory syndrome|MERS]], ngunit kulang ang mga datos para sa COVID-19.<ref>{{cite journal | vauthors = Fang L, Karakiulakis G, Roth M | title = Are patients with hypertension and diabetes mellitus at increased risk for COVID-19 infection? | journal = [[The Lancet Respiratory Medicine]] | volume = 395 | issue = 10224 | pages = e40 | date = March 2020 | pmid = 32171062 | doi = 10.1016/S0140-6736(20)30311-1 | pmc = 7118626 }}</ref><ref name="CDC 2020children">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/children-faq.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|author=|date=11 February 2020|website=Centers for Disease Control and Prevention|access-date=2 March 2020|name-list-format=vanc|archive-url=https://web.archive.org/web/20200302064104/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/children-faq.html|archive-date=2 March 2020|url-status=live}}</ref> Sa mga ilang tao, naaapektuhan ng COVID-19 ang mga baga at nagiging sanhi ng [[pulmonya]]. Sa mga malubhang apektado, maaaring sumulong nang mabilis ang COVID-19 patungo sa [[acute respiratory distress syndrome|sindrom ng matalas na sakit sa palahingahan]] (ARDS) na nagiging sanhi ng paghinto ng palahingahan, dagok-septiko, o paghinto ng iilang sangkap ng katawan.<ref name="Heymann Shindo 2020 pp. 542–545">{{cite journal | vauthors = Heymann DL, Shindo N | collaboration = WHO Scientific and Technical Advisory Group for Infectious Hazards | title = COVID-19: what is next for public health? | journal = Lancet | volume = 395 | issue = 10224 | pages = 542–545 | date = February 2020 | pmid = 32061313 | doi = 10.1016/s0140-6736(20)30374-3 | publisher = Elsevier BV }}</ref><ref>{{cite book | vauthors = Cascella M, Rajnik M, Cuomo A, Dulebohn SC, Di Napoli R | chapter = Features, Evaluation and Treatment Coronavirus (COVID-19) | date = 2020 | pmid = 32150360 | chapter-url = http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554776/ | access-date = 18 March 2020 | publisher = StatPearls Publishing | location = Treasure Island (FL) | title = StatPearls }}</ref> Kabilang sa mga kumplikasyon na may kaugnayan sa COVID-19 ang [[sepsis]], [[Coagulopathy|di-karaniwang pamumuo]], at pagkapinsala ng puso, bato, at atay. Inilarawan ang mga abnormalidad sa pamumuo, lalo na ang pagtaas ng [[prothrombin time|oras ng prothrombin]], sa 6% ng mga naospital na may COVID-19, habang nakita ang di-karaniwang kilos ng bato sa 4% sa pangkat na ito.<ref name="Zhou Yu Du Fan 2020 p.">{{cite journal|display-authors=6|vauthors=Zhou F, Yu T, Du R, Fan G, Liu Y, Liu Z, Xiang J, Wang Y, Song B, Gu X, Guan L|date=2020|title=Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: a retrospective cohort study|journal=The Lancet|volume=395|issue=10229|pages=1054–1062|publisher=Elsevier BV|doi=10.1016/s0140-6736(20)30566-3|issn=0140-6736|pmid=32171076}}</ref> Malimit makita sa mga matinding kaso ang pagkapinsala sa atay na ipinapahayag ng mga dugong pangmarka ng pinsala sa atay.<ref>{{cite journal | vauthors = Xu L, Liu J, Lu M, Yang D, Zheng X | title = Liver injury during highly pathogenic human coronavirus infections | journal = Liver International | date = March 2020 | pmid = 32170806 | doi = 10.1111/liv.14435 }}</ref> Natuklasan ng iilang pagsusuri na makatutulong ang [[neutrophil to lymphocyte ratio|tagway ng neutrophil sa lymphocyte]] (NLR) sa maagang pagsisiyasat ng matinding sakit.<ref>{{cite journal|title=Dysregulation of immune response in patients with COVID-19 in Wuhan, China|journal=Clinical Infectious Diseases|doi=10.1093/cid/ciaa248|date=12 March 2020|last1=Tian|first1=Dai-Shi|last2=Wang|first2=Wei|last3=Shang|first3=Ke|last4=Ma|first4=Ke|last5=Xie|first5=Cuihong|last6=Tao|first6=Yu|last7=Yang|first7=Sheng|last8=Zhang|first8=Shuoqi|last9=Hu|first9=Ziwei|last10=Zhou|first10=Luoqi|last11=Qin|first11=Chuan|pmid=32161940|pmc=7108125}}</ref> Karamihan ng mga namamatay sa COVID-19 ay may mga [[pre-existing condition|dati nang umiiral na kondisyon]], kabilang ang [[altapresyon]], [[diabetes mellitus]], at [[sakit sa puso]].<ref name=":8">{{cite web |url=https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-statement-on-the-advice-of-the-ihr-emergency-committee-on-novel-coronavirus |title=WHO Director-General's statement on the advice of the IHR Emergency Committee on Novel Coronavirus |website=[[World Health Organization]] (WHO) }}</ref> Iniulat ng [[Istituto Superiore di Sanità]] na 8.8% ng mga namatay kung saan may mga masusuring [[medical record|tsart pangkalusugan]], 97.2% ng mga sinuring pasyente ay may di-kukulangin sa isang [[comorbidity|kapwa sakit]] na ang katamtamang pasyente ay mag 2.7 sakit.<ref name="ISSCharacteristics">{{Cite report|vauthors=Palmieri L, Andrianou X, Barbariol P, Bella A, Bellino S, Benelli E, Bertinato L, Boros S, Brambilla G, Calcagnini G, Canevelli M, Castrucci MR, Censi F, Ciervo A, Colaizzo E, D'Ancona F, Del Manso M, Donfrancesco C, Fabiani M, Filia A, Floridia M, Giuliano M, Grisetti T, Langer M, Lega I, Lo Noce C, Maiozzi P, Malchiodi Albedi F, Manno V, Martini M, Mateo Urdiales A, Mattei E, Meduri C, Meli P, Minelli G, Nebuloni M, Nisticò L, Nonis M, Onder G, Palmisano L, Petrosillo N, Pezzotti P, Pricci F, Punzo O, Puro V, Raparelli V, Rezza G, Riccardo F, Rota MC, Salerno P, Serra D, Siddu A, Stefanelli P, Tamburo De Bella M, Tiple D, Unim B, Vaianella L, Vanacore N, Vichi M, Villani ER, Brusaferro S|display-authors= 6|title=Characteristics of COVID-19 patients dying in Italy Report based on available data on April 2th, 2020|url=https://www.epicentro.iss.it/en/coronavirus/bollettino/Report-COVID-2019_2_april_2020.pdf|date=3 April 2020|publisher=[[Istituto Superiore di Sanità]]|access-date=3 April 2020|url-status=live}}</ref> Ayon din sa ulat, panggitnang oras sa pagitan ng paglitaw ng sintomas at kamatayan ay sampung araw, na kung saan nagugol ang limang araw sa ospital. Gayunpaman, ang mga pasyenteng nailipat sa ICU ay may panggitnang oras ng pitong araw sa pagitan ng pagsasaospital at kamatayan.<ref name="ISSCharacteristics" /> Sa isang pagsusuri ng mga unang kaso, ang panggitnang oras sa pagitan ng paglitaw ng unang sintomas at kamatayan ay 14 araw, na may buong saklaw ng anim hanggang 41 araw.<ref>{{cite journal | vauthors = Wang W, Tang J, Wei F | title = Updated understanding of the outbreak of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in Wuhan, China | journal = Journal of Medical Virology | volume = 92 | issue = 4 | pages = 441–47 | date = April 2020 | pmid = 31994742 |doi=10.1002/jmv.25689 |doi-access=free }}</ref> Sa isang pagsusuri ng [[National Health Commission|Pambansang Komisyon sa Kalusugan]] (NHC) ng Tsina, ang mga kalalakihan ay may antas ng kamatayan na 2.8%, habang ang mga kababaihan ay may antas ng kamatayan na 1.7%.<ref name="WM2020Feb26">{{cite web |title=Coronavirus Age, Sex, Demographics (COVID-19) |url=https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-age-sex-demographics/ |website=www.worldometers.info |access-date=26 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200227112932/https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-age-sex-demographics/ |archive-date=27 February 2020 |url-status=live | name-list-format = vanc}}</ref> Ipinapakita ng mga eksaminasyong [[Histopathology|histopatolohikal]] ng sampol ng baga pagkatapos ng kamatayan ang [[diffuse alveolar damage|nakakalat na pinsala sa supot-hangin]] na may [[exudate|kata]]s ng cellular fibromyxoid sa dalawang baga. Naobserbahan ang mga biral na [[cytopathic effect|sitopatikong]] pagbabao sa mga [[pneumocytes|pneumocyte]]. Nakahawig ang larawan ng baga sa [[acute respiratory distress syndrome|sindrom ng matalas na sakit sa palahingahan]] (ARDS).<ref name="WHOReport24Feb2020" /> Sa 11.8% ng mga iniulat na namatay ng Pambansang Komisyon sa Kalusugan ng Tsina, naitala ang pinsala sa puso sa pamamagitan ng napataas na antas ng [[Troponin I|troponin]] o atake sa puso.<ref name="Zheng Ma Zhang Xie p." /> Maaari ring maapektuhan ang mortalidad ang pagkakaroon ng mga yamang medikal at [[socioeconomics|sosyoekonomika]] ng rehiyon.<ref name="Ji Ma Peppelenbosch Pan 2020 p.">{{cite journal | vauthors=Ji Y, Ma Z, Peppelenbosch MP, Pan Q | title=Potential association between COVID-19 mortality and health-care resource availability | journal=Lancet Global Health | volume= 8| date=February 2020 | issue=4 | pages=e480 | pmid=32109372 | doi=10.1016/S2214-109X(20)30068-1 | doi-access=free }}</ref> Magkakaiba ang mga tantya ng mortalidad mula sa kondisyon dahil sa mga pagkakaiba-iba ng mga rehiyon ,<ref name="pmid32159317">{{cite journal | vauthors = Li XQ, Cai WF, Huang LF, Chen C, Liu YF, Zhang ZB, Yuan J, Li TG, Wang M | display-authors = 6 | title = [Comparison of epidemic characteristics between SARS in2003 and COVID-19 in 2020 in Guangzhou] | language = Chinese | journal = Zhonghua Liu Xing Bing Xue Za Zhi = Zhonghua Liuxingbingxue Zazhi | volume = 41 | issue = 5 | pages = 634–637 | date = March 2020 | pmid = 32159317 | doi = 10.3760/cma.j.cn112338-20200228-00209 }}</ref> ngunit dahil rin sa mga hamon sa [[Metodo|pamamaraan]]. Ang kakulangan sa pagbilang ng mga mahinahong kaso ay maaaring humantong sa pagmamalabis ng antas ng kamatayan.<ref>{{cite journal | vauthors = Jung SM, Akhmetzhanov AR, Hayashi K, Linton NM, Yang Y, Yuan B, Kobayashi T, Kinoshita R, Nishiura H | display-authors = 6 | title = Real-Time Estimation of the Risk of Death from Novel Coronavirus (COVID-19) Infection: Inference Using Exported Cases | journal = Journal of Clinical Medicine | volume = 9 | issue = 2 | page = 523 | date = February 2020 | pmid = 32075152 | doi = 10.3390/jcm9020523 | pmc = 7074479 }}</ref> Gayunpaman, maaaring mangahulugan ng pagmamaliit ng antas ng kamatayan ang katotohanan na ang mga namatay ay resulta ng mga kasong nahawa sa nakaraan.<ref>{{cite journal | vauthors = Chughtai A, Malik A | title = Is Coronavirus disease (COVID-19) case fatality ratio underestimated? | journal = Global Biosecurity | date = March 2020 | volume = 1 | issue = 3 | doi = 10.31646/gbio.56 | doi-broken-date = 19 March 2020 }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Baud D, Qi X, Nielsen-Saines K, Musso D, Pomar L, Favre G | title = Real estimates of mortality following COVID-19 infection. | journal = The Lancet Infectious Diseases | date = March 2020 | doi = 10.1016/S1473-3099(20)30195-X | pmid = 32171390 | pmc = 7118515 }}</ref> Itinaas ang mga ikinababahala ukol sa pangmatagalang [[sequela]]e ng sakit. Natuklasan ng [[Hong Kong Hospital Authority|Awtoridad ng Ospital ng Hong Kong]] ang pagbaba ng 20% hanggang 30% sa kapasidad ng baga sa mga iilang tao na gumaling sa sakit, at iminumungkahi ng mga iskinan na baga ang pinsala sa sangkap.<ref>{{cite web |last1=Cheung |first1=Elizabeth |name-list-format=vanc |title=Some recovered Covid-19 patients may have lung damage, doctors say |url=https://www.scmp.com/news/hong-kong/health-environment/article/3074988/coronavirus-some-recovered-patients-may-have |website=[[South China Morning Post]] |language=en |date=13 March 2020 |access-date=15 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200315172445/https://www.scmp.com/news/hong-kong/health-environment/article/3074988/coronavirus-some-recovered-patients-may-have |archive-date=15 March 2020 |url-status=live }}</ref> {| class="wikitable" |+Antas ng nasawing kaso (%) ayon sa edad at bansa |- !Edad !0–9 !10–19 !20–29 !30–39 !40–49 !50–59 !60–69 !70–79 !80-89 !90+ |- |Tsino noong pagsapit ng 11 Pebrero<ref name="Epidemiology2020Feb17">{{cite journal|vauthors=Yanping Z, et al.|collaboration=The Novel Coronavirus Pneumonia Emergency Response Epidemiology Team|title=The Epidemiological Characteristics of an Outbreak of 2019 Novel Coronavirus Diseases (COVID-19)—China, 2020|url=http://weekly.chinacdc.cn/en/article/id/e53946e2-c6c4-41e9-9a9b-fea8db1a8f51|journal=China CDC Weekly|volume=2|issue=8|pages=113–122|date=17 February 2020|publisher=[[Chinese Center for Disease Control and Prevention]]|access-date=18 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200219142101/http://weekly.chinacdc.cn/en/article/id/e53946e2-c6c4-41e9-9a9b-fea8db1a8f51|archive-date=19 February 2020|url-status=live}}</ref> |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.2}} |{{shade|align=center|0.2}} |{{shade|align=center|0.2}} |{{shade|align=center|0.4}} |{{shade|align=center|1.3}} |{{shade|align=center|3.6}} |{{shade|align=center|8.0}} |colspan="2" {{shade|align=center|14.8}} |- |Dinamarka noong pagsapit ng 8 Abril<ref name="SSIReport">{{cite report|url=https://files.ssi.dk/COVID19-overvaagningsrapport-08042020-zm92|title=COVID-19 i Danmark: Epidemiologisk overvågningsrapport den 8. april 2020|date=8 April 2020|publisher=[[Statens Serum Institut]]|language=Danish|access-date=9 April 2020|url-status=dead|archive-date=12 Abril 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200412023124/https://files.ssi.dk/COVID19-overvaagningsrapport-08042020-zm92}}</ref> |colspan="6" {{shade|align=center|0.2}} |{{shade|align=center|3.4}} |{{shade|align=center|11.9}} |{{shade|align=center|20.8}} |{{shade|align=center|32.4}} |- |Italya noong pagsapit ng 6 Abril<ref name="ISSReport">{{cite report|url=https://www.epicentro.iss.it/coronavirus/bollettino/Bollettino-sorveglianza-integrata-COVID-19_6-aprile-2020.pdf|title=Epidemia COVID-19. Aggiornamento nazionale 6 aprile 2020|last=|first=|date=6 April 2020|publisher=[[Istituto Superiore di Sanità]]|issue=|doi=|location=Rome|volume=|language=Italian|pmid=|access-date=7 April 2020|url-status=live}}</ref> |{{shade|align=center|0.1}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.1}} |{{shade|align=center|0.4}} |{{shade|align=center|0.8}} |{{shade|align=center|2.3}} |{{shade|align=center|8.4}} |{{shade|align=center|22.7}} |{{shade|align=center|30.6}} |{{shade|align=center|26.8}} |- |Olanda noong pagsapit ng 6 Abril<ref name="RIVMReport">{{cite report|url=https://www.rivm.nl/sites/default/files/2020-04/COVID-19_WebSite_rapport_20200406_1005_1.pdf|title=Epidemiologische situatie COVID-19 in Nederland 06 april 2020|date=6 April 2020|publisher=[[Netherlands National Institute for Public Health and the Environment|Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milie]]|location=Bilthoven|language=Dutch|access-date=6 April 2020|url-status=live}}</ref> |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.1}} |{{shade|align=center|0.1}} |{{shade|align=center|0.4}} |{{shade|align=center|1.2}} |{{shade|align=center|6.2}} |{{shade|align=center|16.0}} |{{shade|align=center|25.1}} |{{shade|align=center|22.0}} |- |Timog Korea noong pagsapit ng 7 Abril<ref name="KCDCReport">{{cite report|url=https://www.cdc.go.kr/board/board.es?mid=a30402000000&bid=0030|title=The updates on COVID-19 in Korea as of 7 April|date=7 April 2020|publisher=[[Korea Centers for Disease Control and Prevention]]|access-date=9 April 2020|url-status=dead|archive-date=17 Mayo 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200517200554/https://www.cdc.go.kr/board/board.es?mid=a30402000000&bid=0030}}</ref> |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.1}} |{{shade|align=center|0.1}} |{{shade|align=center|0.7}} |{{shade|align=center|2.0}} |{{shade|align=center|8.3}} |colspan="2" {{shade|align=center|20.0}} |- |Espanya noong pagsapit ng 7 Abril<ref name="MSCBSReport">{{cite report|url=https://www.mscbs.gob.es/profesionales/saludPublica/ccayes/alertasActual/nCov-China/documentos/Actualizacion_69_COVID-19.pdf|title=Actualización nº 67. Enfermedad por el coronavirus (COVID-19).|date=8 April 2020|publisher=[[Ministry of Health (Spain)|Ministerio de Sanidad, Consumo y Bienestar Social]]|language=Spanish|access-date=9 April 2020|url-status=live}}</ref> |{{shade|align=center|0.3}} |{{shade|align=center|0.2}} |{{shade|align=center|0.2}} |{{shade|align=center|0.2}} |{{shade|align=center|0.3}} |{{shade|align=center|1.0}} |{{shade|align=center|3.1}} |{{shade|align=center|9.9}} |{{shade|align=center|19.2}} |{{shade|align=center|22.7}} |} {| class="wikitable" |+Antas ng nasawing kaso (%) ayon sa edad sa Estados Unidos |- !Edad !0–19 !20–44 !45–54 !55–64 !65–74 !75–84 !85+ |- |Estados Unidos noong pagsapit ng 16 Marso<ref name="CDCMMWR18Mar2020">{{cite journal|author=CDC COVID-19 Response Team|title=Severe Outcomes Among Patients with Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)—United States, February 12 – March 16, 2020|url=https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6912e2.htm|journal=[[Morbidity and Mortality Weekly Report]]|volume=69|issue=12|pages=343–346|date=18 March 2020|publisher=[[Centers for Disease Control]]|doi=10.15585/mmwr.mm6912e2|pmid=32214079|access-date=22 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200322021219/https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6912e2.htm|archive-date=22 March 2020|url-status=live}}</ref> |style="text-align:center;"|0.0 |style="text-align:center;"|0.1–0.2 |style="text-align:center;"|0.5–0.8 |style="text-align:center;"|1.4–2.6 |style="text-align:center;"|2.7–4.9 |style="text-align:center;"|4.3–10.5 |style="text-align:center;"|10.4–27.3 |- | colspan="8" |Paalala: Kabilang sa nakababang hangganan ang lahat ng mga kaso. Hindi kasama sa nakatataas na hangganan ang mga kaso na kulang sa datos. |} {| class="wikitable" |+Tantya ng antas ng nasawing nahawa at probabilidad ng matinding kurso ng sakit (%) ayon sa edad batay sa mga kaso mula sa Tsina<ref>{{Cite journal|last=Verity|first=Robert|last2=Okell|first2=Lucy C|last3=Dorigatti|first3=Ilaria|last4=Winskill|first4=Peter|last5=Whittaker|first5=Charles|last6=Imai|first6=Natsuko|last7=Cuomo-Dannenburg|first7=Gina|last8=Thompson|first8=Hayley|last9=Walker|first9=Patrick G T|last10=Fu|first10=Han|last11=Dighe|first11=Amy|date=30 March 2020|title=Estimates of the severity of coronavirus disease 2019: a model-based analysis|journal=The Lancet Infectious Diseases|doi=10.1016/s1473-3099(20)30243-7|pmid=32240634|doi-access=free|issn=1473-3099}}</ref> |- ! !0–9 !10–19 !20–29 !30–39 !40–49 !50–59 !60–69 !70–79 !80+ |- !Matinding sakit |{{shade|align=center|0.0}}<br /><small>(0.0–0.0)</small> |{{shade|align=center|0.04}}<br /><small>(0.02–0.08)</small> |{{shade|align=center|1.0}}<br /><small>(0.62–2.1)</small> |{{shade|align=center|3.4}}<br /><small>(2.0–7.0)</small> |{{shade|align=center|4.3}}<br /><small>(2.5–8.7)</small> |{{shade|align=center|8.2}}<br /><small>(4.9–17)</small> |{{shade|align=center|11}}<br /><small>(7.0–24)</small> |{{shade|align=center|17}}<br /><small>(9.9–34)</small> |{{shade|align=center|18}}<br /><small>(11–38)</small> |- !Namatay |{{shade|align=center|0.0016}}<br /><small>(0.00016–0.025)</small> |{{shade|align=center|0.0070}}<br /><small>(0.0015–0.050)</small> |{{shade|align=center|0.031}}<br /><small>(0.014–0.092)</small> |{{shade|align=center|0.084}}<br /><small>(0.041–0.19)</small> |{{shade|align=center|0.16}}<br /><small>(0.076–0.32)</small> |{{shade|align=center|0.60}}<br /><small>(0.34–1.3)</small> |{{shade|align=center|1.9}}<br /><small>(1.1–3.9)</small> |{{shade|align=center|4.3}}<br /><small>(2.5–8.4)</small> |{{shade|align=center|7.8}}<br /><small>(3.8–13)</small> |- |colspan=10| Tinatantya ang kabuuang antas ng nasawing nahawa sa 0.66% (0.39–1.3). Ang antas ng nasawing nahawa ay nasawi sa bawat kabuuan ng nahawang tao, na rikonosi man o may anumang sintomas. Ang mga nakapanaklong na bilang ay 95% [[credible interval|kapani-paniwalang agwat]] para sa mga tantya. |} === Muling pagkahawa === Noong pagsapit ng Marso 2020, hindi alam kung nakabibigay ang nakaraang pagkahawa ng epektibong at pangmatagalang [[Immunity (medical)|imyunidad]] sa mga taong gumaling sa sakit.<ref>{{cite web|url=https://www.immunology.org/news/bsi-open-letter-government-sars-cov-2-outbreak-response|title=BSI open letter to Government on SARS-CoV-2 outbreak response | publisher= British Society for Immunology|website= immunology.org|access-date=15 March 2020|archive-url= https://web.archive.org/web/20200314221816/https://www.immunology.org/news/bsi-open-letter-government-sars-cov-2-outbreak-response|archive-date=14 March 2020 |url-status=live}}</ref> Malamang na magkakaroon ng imyunidad ayon sa gawi ng mga ibang coronavirus,<ref>{{cite news| url= https://www.independent.co.uk/life-style/health-and-families/coronavirus-immunity-reinfection-get-covid-19-twice-sick-spread-relapse-a9400691.html |title= Can you get coronavirus twice or does it cause immunity?|date=13 March 2020|website=The Independent|language=en|access-date=15 March 2020|archive-url= https://web.archive.org/web/20200314211439/https://www.independent.co.uk/life-style/health-and-families/coronavirus-immunity-reinfection-get-covid-19-twice-sick-spread-relapse-a9400691.html|archive-date=14 March 2020|url-status=live}}</ref> ngunit naiuat ang mga kasong gumaling sa COVID-19 at saka nagpositibo sa coronavirus sa dakong huli.<ref>{{cite web|url=https://www.latimes.com/world-nation/story/2020-03-13/china-japan-korea-coronavirus-reinfection-test-positive|title=They survived the coronavirus. Then they tested positive again. Why?|date=13 March 2020|website=Los Angeles Times|language=en-US|access-date=15 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200314220822/https://www.latimes.com/world-nation/story/2020-03-13/china-japan-korea-coronavirus-reinfection-test-positive|archive-date=14 March 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |url= https://www.caixinglobal.com/2020-02-26/14-of-recovered-covid-19-patients-in-guangdong-tested-positive-again-101520415.html|title=14% of Recovered Covid-19 Patients in Guangdong Tested Positive Again| publisher= Caixin Global|website= caixinglobal.com|language=en|access-date=15 March 2020|archive-url= https://web.archive.org/web/20200303181249/https://www.caixinglobal.com/2020-02-26/14-of-recovered-covid-19-patients-in-guangdong-tested-positive-again-101520415.html|archive-date=3 March 2020|url-status=live}}</ref><ref name="Omer2020">{{cite journal |last1=Omer |first1=SB |last2=Malani |first2=P |last3=del Rio |first3=C |title=The COVID-19 Pandemic in the US A Clinical Update |journal=JAMA |date= 6 April 2020 |doi=10.1001/jama.2020.5788}}</ref> Pinaniniwalaan na ang mga ganitong kaso ay mga pagpapalala ng namamalaging impeksyon sa halip ng muling pagkahawa.<ref name="Omer2020"/> ==Kasaysayan== Ipinapalagay na ang birus ay likas at [[zoonosis|nagmumula sa hayop]],<ref name="NM-20200317">{{cite journal |vauthors=Andersen KG, Rambaut A, Lipkin WI, Holmes EC, Garry RF |title=The proximal origin of SARS-CoV-2 |url=https://www.nature.com/articles/s41591-020-0820-9 |date=17 March 2020 |journal=[[Nature Medicine]] |pages=1–3 |doi=10.1038/s41591-020-0820-9 |issn=1546-170X |access-date=18 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200318001738/https://www.nature.com/articles/s41591-020-0820-9 |archive-date=18 March 2020 |url-status=live }}</ref> sa pamamagitan ng [[spillover infection|impeksyong ligwak]].<ref>{{cite web|url=http://nautil.us/issue/83/intelligence/the-man-who-saw-the-pandemic-coming|title=The Man Who Saw the Pandemic Coming|last=Berger|first=Kevin|name-list-format=vanc|date=12 March 2020|website=Nautilus|access-date=16 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200315180124/http://nautil.us/issue/83/intelligence/the-man-who-saw-the-pandemic-coming|archive-date=15 March 2020|url-status=live}}</ref> Hindi alam ang pinagmulan nito ngunit noong pagsapit ng Disyembre 2019 halos lahat ng pagkalat ng impeksyon ay sa pamamagitan ng mga tao.<ref name="Epidemiology2020Feb17">{{cite journal|vauthors=Yanping Z, et al.|collaboration=The Novel Coronavirus Pneumonia Emergency Response Epidemiology Team|title=The Epidemiological Characteristics of an Outbreak of 2019 Novel Coronavirus Diseases (COVID-19)—China, 2020|url=http://weekly.chinacdc.cn/en/article/id/e53946e2-c6c4-41e9-9a9b-fea8db1a8f51|journal=China CDC Weekly|volume=2|issue=8|pages=113–122|date=17 February 2020|publisher=[[Chinese Center for Disease Control and Prevention]]|access-date=18 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200219142101/http://weekly.chinacdc.cn/en/article/id/e53946e2-c6c4-41e9-9a9b-fea8db1a8f51|archive-date=19 February 2020|url-status=live}}</ref><ref name="Heymann Shindo 2020 pp. 542–45">{{cite journal | vauthors=Heymann DL, Shindo N | title=COVID-19: what is next for public health? | journal=Lancet | volume=395 | issue=10224 | date=February 2020 | pmid=32061313 | doi=10.1016/S0140-6736(20)30374-3 | doi-access=free | pages=542–45 }}</ref> Naganap ang unang di-opisyal na naiulat na impeksyon noong 17 Nobyembre sa [[2019–20 coronavirus pandemic in Hubei|Wuhan, Tsina]].<ref name=Davidson13March2020>{{cite news |author= Davidson, Helen |date= 13 March 2020 |title= First Covid-19 case happened in November, China government records show—report |url= https://www.theguardian.com/world/2020/mar/13/first-covid-19-case-happened-in-november-china-government-records-show-report |work= The Guardian |access-date= 21 March 2020 |archive-url= https://web.archive.org/web/20200320235432/https://www.theguardian.com/world/2020/mar/13/first-covid-19-case-happened-in-november-china-government-records-show-report |archive-date= 20 March 2020 |url-status= live }}</ref> Isiniwalat ng isang pagsusuri ng unang 41 kaso ng kumpirmadong COVID-19, na inilathala noong Enero 2020 sa ''The Lancet'', ang pinakaunang petsa ng paglitaw ng sintomas bilang 1{{nbsp}}Disyembre 2019.<ref name=WuMarch2020>{{Cite journal|last=Wu|first=Yi-Chi|last2=Chen|first2=Ching-Sung|last3=Chan|first3=Yu-Jiun|date=March 2020|title=The outbreak of COVID-19: An overview|journal=Journal of the Chinese Medical Association|language=en-US|volume=83|issue=3|pages=217–220|doi=10.1097/JCMA.0000000000000270|issn=1726-4901}}</ref><ref name="Wang24Jan2020">{{cite journal |last1=Wang |first1=C. |last2=Horby |first2=P. W. |last3=Hayden |first3=F. G. |last4=Gao |first4=G. F. |title=A novel coronavirus outbreak of global health concern |journal=[[Lancet (journal)|Lancet]] |volume=395 |issue=10223 |pages=470–473 |date=February 2020 |pmid=31986257 |doi=10.1016/S0140-6736(20)30185-9 |url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30185-9/abstract}} {{free access}}</ref><ref name="AutoDW-67">{{Cite journal |last=Cohen |first=Jon |date=January 2020 |title=Wuhan seafood market may not be source of novel virus spreading globally |url=https://www.sciencemag.org/news/2020/01/wuhan-seafood-market-may-not-be-source-novel-virus-spreading-globally |journal=[[Science (journal)|Science]] |doi=10.1126/science.abb0611}}</ref> Iniulat ng mga opisyal na pahayagan mula sa WHO ang unang paglitaw ng sintomas bilang 8{{nbsp}}Disyembre 2019.<ref name=Davidson13March2020/> == Tingnan din == * [[Talahulugan kaugnay sa pandemyang COVID-19]] * [[Pandemya ng COVID-19 sa Pilipinas]] * [[Influenza]] == Talababa == {{notelist}} [[Kategorya:2020 sa Asya]] == Talasanggunian == {{reflist}} <!-- Still no mention in ICD. Please provide source. {{medical resources| ICD10 = {{ICD10|U07.1}}}} --> <includeonly>{{Respiratory pathology}} {{Viral diseases}} {{Health in the People's Republic of China}} {{COVID-19}} </includeonly> {{Authority control}} [[Kategorya:Pandemya ng COVID-19|*]] [[Kategorya:Sakit]] [[Kategorya:Nakakahawang sakit]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] 2trnamre34j0ymdcn1weiyjqaoxwfpm SARS-CoV-2 0 294882 1962436 1948068 2022-08-12T06:08:01Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{For|2003, strain|SARS}} {{Virusbox | image = SARS-CoV with corona.jpg | image_alt = Electron micrograph of SARS-CoV-2 virions | image_caption = Electron micrograph ng SARS-CoV-2 virion's | image2 = Coronavirus. SARS-CoV-2.png | image2_alt = Larawan ng isang SARS-CoV-2 virion | image2_caption = Larawan ng isang SARS-CoV-2 virion | parent = Sarbecovirus<!--Incertae sedis/Betacoronavirus--> | species = Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus | strain = Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 | synonyms = [[COVID-19|2019-nCoV]] | synonyms_ref = Tsina SARS-CoV-2 | range_map = | range_map_caption = [[Wuhan]], [[Hubei]], Tsina, sentro ng tanging orihinal na outbreak | subdivision_ranks = [[Mga baryante ng SARS-CoV-2|Kilalang baryante]] | subdivision = * [[SARS-CoV-2 Alpha variant|Alpha (B.1.1.7)]] * [[SARS-CoV-2 Beta variant|Beta (B.1.351)]] * [[SARS-CoV-2 Gamma variant|Gamma (P.1)]] * [[SARS-CoV-2 Delta variant|Delta (B.1.617.2)]] * [[SARS-CoV-2 Omicron variant|Omicron (B.1.1.529)]] * IHU (B.1.640.2) }} Ang '''SARS-CoV-2''' (mula sa {{lang-en|'''Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2'''}}),<ref name="CoronavirusStudyGroup" /><ref name=":2">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-china-51466362|title=Coronavirus disease named Covid-19|date=11 February 2020|work=[[BBC News Online]] | archive-url=https://web.archive.org/web/20200215204154/https://www.bbc.com/news/world-asia-china-51466362 | archive-date=15 February 2020 | url-status=live | access-date=15 February 2020}}</ref> na dating kilala bilang '''2019-nCoV''' at '''''Wuhan virus''''',<ref name=WHO21Jan2020>{{cite report | vauthors = ((World Health Organization)) | year = 2020 | title = Surveillance case definitions for human infection with novel coronavirus (nCoV): interim guidance v1, January 2020 | author-link = World Health Organization | publisher = World Health Organization | hdl = 10665/330376 | id = WHO/2019-nCoV/Surveillance/v2020.1 | hdl-access = free }}</ref><ref>{{cite web | title=Healthcare Professionals: Frequently Asked Questions and Answers | website=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) | date=11 February 2020 | url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/faq.html | access-date=15 February 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200214023335/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/faq.html | archive-date=14 February 2020 | url-status=live }}</ref> ay isang ''positive-sense single-stranded RNA virus''.<ref>{{cite web|url=http://www.chinacdc.cn/dfdt/201912/t20191226_209404.html|title=中国疾病预防控制中心|publisher=[[Chinese Center for Disease Control and Prevention]]|location=People's Republic of China|language=Chinese|accessdate=9 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200206072618/http://www.chinacdc.cn/dfdt/201912/t20191226_209404.html|archive-date=6 February 2020|url-status=live}}</ref><ref name=":xinhuanet9Jan2020">{{cite news|url=http://www.xinhuanet.com/english/2020-01/09/c_138690570.htm|title=New-type coronavirus causes pneumonia in Wuhan: expert|accessdate=9 January 2020|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200109084208/http://www.xinhuanet.com/english/2020-01/09/c_138690570.htm|archive-date=9 January 2020|agency=Xinhua|location=People's Republic of China}}</ref><ref name=":gisaid">{{cite web|url=https://platform.gisaid.org/epi3/start/CoV2020|title=CoV2020|website=GISAID EpifluDB|url-status=live|accessdate=12 January 2020|url-access=registration|archive-url=https://web.archive.org/web/20200112130540/https://platform.gisaid.org/epi3/start/CoV2020|archive-date=12 January 2020}}</ref> Ito ay nakakahawa sa tao at ang sanhi ng ''COVID-19''.<ref name="Chan24Jan2020">{{Cite journal |title=A familial cluster of pneumonia associated with the 2019 novel coronavirus indicating person-to-person transmission: a study of a family cluster |vauthors=Chan JF, Yuan S, Kok KH, To KK, Chu H, Yang J, Xing F, Liu J, Yip CC, Poon RW, Tsoi HW, Lo SK, Chan KH, Poon VK, Chan WM, Ip JD, Cai JP, Cheng VC, Chen H, Hui CK, Yuen KY | display-authors=3 |date=January 2020|journal=Lancet |volume= 395|issue= 10223|pages= 514–523|doi=10.1016/S0140-6736(20)30154-9 |pmid=31986261 }}</ref> Ang SARS-CoV-2 ay may malaking pagkakahawig sa mga coronavirus na nanggagaling sa paniki (na mayroong sootomiyang pinagmulan),<ref name="NatureZhou" /><ref name="LancetNowcasting">{{cite journal|vauthors=Perlman S|date=January 2020|title=Another Decade, Another Coronavirus|journal=New England Journal of Medicine|volume=382|issue=8|pages=760–762|doi=10.1056/NEJMe2001126|pmid=31978944}}</ref><ref name=":4">{{cite journal |vauthors=Benvenuto D, Giovanetti M, Ciccozzi A, Spoto S, Angeletti S, Ciccozzi M | display-authors=3 |title=The 2019-new coronavirus epidemic: Evidence for virus evolution|doi=10.1002/jmv.25688|journal=Journal of Medical Virology| volume=92 | issue=4 | pages=455–459 |date=January 2020|pmid=31994738 }}</ref> ngunit mayroon ding pagkakahawig sa mga coronavirus na galing sa balintong.<ref name=":0">{{cite report | vauthors=((World Health Organization)) | year=2020 | title=Novel Coronavirus (2019-nCoV): situation report, 22 | publisher=[[World Health Organization]] | hdl=10665/330991 | hdl-access=free }}</ref><ref name=":1">{{cite web|url=https://www.dw.com/en/coronavirus-from-bats-to-pangolins-how-do-viruses-reach-us/a-52291570|title=Coronavirus: From bats to pangolins, how do viruses reach us?|last=Shield|first=Charli|date=7 February 2020|website=[[Deutsche Welle]]|access-date=15 February 2020|name-list-format=vanc}}</ref> Sa taksonomiyang pananaw, ang SARS-CoV-2 ay itinuturing bilang isang lahi ng uring ''[[severe acute respiratory syndrome-related coronavirus]]''.<ref name="CoronavirusStudyGroup" /> Ang SARS-CoV-2 ang sanhi ng [[pandemya ng COVID-19]], na isang [[Kagipitan ng Pampublikong Kalusugang May Pandaigdigang Pakundangan]] (PHEIC) na nagmula sa [[Wuhan]], Tsina.<ref name="NYT 20200130">{{cite news | title=W.H.O. Declares Global Emergency as Wuhan Coronavirus Spreads | first1=Sui-Lee | last1=Wee | first2=Donald G. | last2=McNeil Jr. | first3=Javier C. | last3=Hernández | author-link2=Donald McNeil Jr. | website=[[The New York Times]] | date=30 January 2020 | url=https://www.nytimes.com/2020/01/30/health/coronavirus-world-health-organization.html | access-date=30 January 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200130195011/https://www.nytimes.com/2020/01/30/health/coronavirus-world-health-organization.html | archive-date=30 January 2020 | url-status=live | name-list-format=vanc}}</ref> Dahil dito, ang virus ay tinatawag din sa impormal na katawagan na "''Wuhan coronavirus''".<ref name="HuangNPR">{{Cite web|url=https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2020/01/22/798277557/how-does-wuhan-coronavirus-compare-to-mers-sars-and-the-common-cold|title=How Does Wuhan Coronavirus Compare with MERS, SARS and the Common Cold?|last=Huang|first=Pien|date=22 January 2020|website=[[NPR]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200202094021/https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2020/01/22/798277557/how-does-wuhan-coronavirus-compare-to-mers-sars-and-the-common-cold|archive-date=2 February 2020|access-date=3 February 2020|name-list-format=vanc}}</ref><ref name="Fox2020">{{cite journal|last1=Fox|first1=Dan|year=2020|title=What you need to know about the Wuhan coronavirus|journal=Nature|doi=10.1038/d41586-020-00209-y|issn=0028-0836|name-list-format=vanc}}</ref> ==Pinagmulan== {{Location map | image_map = {{maplink|frame=yes|plain=yes|type=shape|stroke-width=3|zoom=9|frame-lat=30.5|frame-long=114.30|stroke-color=#808080|id=Q60|title=Wuhan City}} | image_map1 = Wuhan in Hubei.png | map_caption = | label = Wuhan | pushpins_mapsize = | pushpin_map_caption = Location of the city center in Hubei | coor_pinpoint = Wuhan municipal government | coordinates = {{coord|30.5934|N|114.3046|E|type:adm2nd_region:CN-42_source:Gaode|format=dms|display=it}} }} {{Main|SARSr-CoV}} Ang SARS-CoV-2 ay may kahalintulad sa nagdaang SARS 2002 at ang Coronabirus 2019 na kumakalat sa buong mundo, Ang Virus strain na ito ay unang napagalaman sa buwan ng Setyembre 2019 sa mga lungsod ng [[Milan]] at [[Turin]] sa [[Italya]], bago pa noong Disyembre 2019 sa [[Wuhan]], [[Tsina]] ayon sa pag aaral ng "Italian National Cancer Institute", Ang pagsusuri na ito ay lumabas noong Pebrero 21, 2020, Ang mga bagong pagsusuri ay nakuhaan ng sample para sa lung cuncer screening trial noong Setyembre 2019 at Marso 2020, 959 indibidwal na boluntaryo ang sumabak sa 11% na trial upang maka buo ng coronabirus antibodies bago mag Pebrero.<ref>https://www.scmp.com/news/china/science/article/3094130/italys-earliest-coronavirus-strains-did-not-arrive-china-study</ref><ref>https://www.dnaindia.com/world/news-covid-19-traced-in-italy-in-november-2019-new-research-probes-when-coronavirus-infections-really-began-2861266</ref> Ang bagong coronabirus na umiikot sa bansang [[Italya]], [[Europa]] ay unang nakita noong Setyembre 2019 ayon sa (INT) National Cancer Institute sa siyudad ng "Milan", "Italya" ay nag papakita ng signal na ang [[COVID-19]] ay kumalat bago pa sa [[Tsina]] sa maagang kaisipan.<ref>https://www.usnews.com/news/world/articles/2020-11-19/researchers-say-study-on-covid-19-in-italy-doesnt-dispute-virus-origins</ref><ref>https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-12-09/covid-19-was-in-italy-in-late-november-2019-new-report-shows</ref> Sinabi ng [[World Health Organization]] na ang new coronabirus at COVID-19 ay ang respiratory disease ay sanhi nito. bago pa mapagalaman ang pagkalat na unang naitala sa "Wuhan", "Tsina" noong Disyembre 2019.<ref>https://www.weforum.org/agenda/2020/11/coronavirus-italy-covid-19-pandemic-europe-date-antibodies-study</ref><ref>https://www.scmp.com/news/china/science/article/3113444/coronavirus-italian-scientists-find-perfect-match-wuhan-strain</ref> ==Mga kilalang baryante== {{See|Mga baryante ng SARS-CoV-2}} {|class="wikitable sortable" style="text-align: center" |- ![[Griyegong alpabeto|Baryant]] !Lineage !Kowd !Deskripsyon |- |1. [[SARSr-CoV|SARS-CoV-2 strain]] || 2019-nCoV || '''c''' || Ang nCoV-2019 o COVID-19 ay ang bagong strain ng SARS na unang kumalat sa [[Wuhan]], [[Hubei]], [[China]] na pinaniniwalaang nanggaling sa paniki at pangolins na naipasa sa tao noong 17 Nobyembre, 2019. |- |2. Beta variant || 20C/501Y.V2, B.1.351 lineage || '''β''' || Ang baryant na ito ay nakita sa [[Timog Aprika]] baryante ng SARS-CoV-2 na nag sanhi ng [[COVID-19]] sa buong mundo ito ay natagpuan sa isang baybayin ng "Nelson Mandela" sa lalawigan ng "Eastern Cape" ay naiulat noong 18 Disyembre 2020. |- |3. [[Cluster 5]] || FVI-spike || '''Δ''' || Ay mula sa Danish State Serum Institute ay isang baryant ng SARS-CoV-2 na sanhi ng COVID-19 na nadiskubre sa Hilagang Jutland, [[Denmark]] na pinaniniwalaan nag mutate ito sa mga minks papunta sa mga tao sa isang via mink farms noong ika 4 Nobyembre 2020. Nag sagawa ng culling para sa mga minks upang hindi kumalat ang nasabing Cluster 5 baryant. |- |4. Alpha variant || B.1.1.7 || '''α''' ||Ay isa sa tatlong baryant ng SARS-CoV-2 na sanhi ng COVID-19 na unang nakita noong Disyembre 2020. Na siyang pagglaganap ng "Pandmeya ng COVID-19 sa United Kingdom", Ang baryant na ito ay nakita sa mga lungsod ng [[Londres|London]] at Kent sa [[Inglatera]]. |- |5.Gamma variant || lineage P.1 || '''Γ''' ||Ay kabilang sa mga baryante ng SARS-CoV-2 na unang nakita sa [[Manaus]], [[Brazil]] noong Mayo 2020 ito ay nakakapagtala ng "fatality", 2,000 na katao sa isang iraw at mahigit 100,000 infected person sa isang araw, ang baryante na ito ay isa sa mga ''deadly variants'' ng "SARS-CoV-2". |- |6. Zeta variant || P.1 || '''ζ''' || Ay isa sa mga baryante ng "SARS-CoV-2" o COVID-19 na unang nakita sa lungsod ng [[Rio de Janeiro]] sa [[Brazil]] ay dumagdag na nagpahirap sa bansa. |- |7. Lineage B.1.1.317 || {{grey|N/A}} || {{grey|N/A}} || Ang baryante na nakita sa [[Brisbane]], [[Australia]] na nagpataas ng kaso sa mga bansang [[New Zealand]] kabilang ang [[Australia]] at ilang mga islang bansa sa rehiyon ng [[Oceania]]. |- |8. Eta variant || B.1.525 || '''η''' ||Ay isa sa mga baryant ng SARS-CoV-2 na nakita sa [[Lagos]], [[Nigeria]] sa [[Aprika]] kabilang ang 501.V2 sa Timog Aprika. |- |9. Iota variant || B.1.526 || '''ι''' ||Ay isa mga baryant ng COVID-19 na nakita sa estado ng [[Bagong York]] sa [[Estados Unidos|Amerika]]. |- |10. Epsilon variant || CAL.20C || '''ε''' || Ay isa sa mga bagong baryant na nakita sa [[Los Angeles]] ito ay tinawag na California Variant na siyang dahilan ng pagsipa ng kaso ng [[COVID-19]] sa [[California]] kasama ang Lineage P.1 at B.1.1.7 na nanalasa sa [[Estados Unidos]]. |- |11.Theta variant || P.3 || '''Θ''' || Ang P.3 baryant o Philippine baryant ay ang kamag-anak ng P.1 sa Brazil na nagmutate sa [[Gitnang Kabisayaan]] sa [[Pilipinas]] na unang nakita sa [[Tokyo]], [[Japan]] isang Pilipino na nagtungo sa Tokyo ang nag positibo sa [[COVID-19]]. |- |12. Delta variant || B.1.617.2 || '''Δ''' || Ang B.1.617.2 ay isa pang bagong baryant o Indyan baryant bukod sa Lineage B.1.617. |- |13. Delta Plus variant || B.1.617.2+ || '''δ''' || Ang B.1.617.2+ - ay ang panibagong baryante ay bersyon ng Delta baryant o Nepal baryant na unang nakita sa India, ay mas lalong mapanganib at nakakahawa. |- |14. Kappa variant || B.1.617 || '''κ''' || Ang B.1.617 ay ang pangalawang baryant na nakita sa India, at ang pangalawang baryante na nag pahirap sa bansa, at ang mga bansang tinamaan nito ay ang [[Pransya]] at [[Malaysia]] simula sa katapusan buwan ng Abril. ito ay nag dobleng mutasyon sa kapitolyo ng [[New Delhi]] sa [[Indya]]. |- |15. Lambda variant || C.37 || '''Λ''' || Ang C.37 ay unang nakita sa bansang [[Peru]] noong Agosto 2020 at kinumpirma ito ng WHO sa hanay ng mga baryant noong Hunyo 14, 2021. |- |16. Mu variant || B.1.621 || '''μ''' || Ang B.1.621 o VUI-21JUL-1 ay unang nakita sa bansang [[Colombia]] sa [[Timog Amerika]] , ito ay kinumpirma noong Enero 2021 ayon sa WHO. |- |17. Delta Subvariant || AY.4.2 || '''Δδ''' || Ang AY.4.2 ay muling nakita sa bansang India at patuloy na lumalaganap. |- |18. Omicron variant || B.1.1.259 || '''O''' || Ang B.1.1.259 ay ang bagong variant na nakita sa [[Timog Aprika]] na mula sa bansang [[Botswana]] ay nakuhanan ng ilang blood samples. |- |19. IHU variant || B.1.640.2 || '''I''' || Ang B.1.640.2 ay ang panibagong variant ng COVID-19 na nakita sa Marsielle sa [[Pransya]], ika-Enero 4, 2022 ngunit hindi pa kinokonsiderang [[Variant of concern]]. |} ===Mga baryante=== Ang mga baryante ng SARS-CoV-2 na sanhi ng ''COVID-19'' strain ay ang mga variants na nag mumutate na nakikita sa bawat bansa ito ay natutukoy sa isang test ng genome sequencing kung may bagong nag mutate na virus strain ay binigyang palatandaan sa letrang B.1.1 at binibigyang pangalan ng [[World Health Organization|WHO]] na ihanay ang mga pangalan sa griyegong alpabeto para ay maiwasan ang diskriminasyon ng bawat bansa, ang mga baryante ay inihahanay sa interes at konserns. ; Kategorya ng baryante <br>'''{{Color box|gold|3|border=darkgray}}''' [[Variant of concern]] <br>'''{{Color box|yellow|2|border=darkgray}}''' Variant of interest <br>'''{{Color box|lightyellow|1|border=darkgray}}''' Variant of old interest {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| ​[[COVID-19|SARS-CoV-2 strain]] {{flagicon|China}} |- | style="background-color:gold;"| [[SARS-CoV-2 Alpha variant|Alpha]] {{flagicon|United Kingdom}} || style="background-color:gold;"| [[SARS-CoV-2 Beta variant|Beta]] {{flagicon|South Africa}} || style="background-color:gold;"| [[SARS-CoV-2 Gamma variant|Gamma]] {{flagicon|Brazil}} || style="background-color:gold;"| [[SARS-CoV-2 Delta variant|Delta]] {{flagicon|India}} || ''[[SARS-CoV-2 Delta Plus variant|Delta +]]'' {{flagicon|Nepal}} |- | ''Delta Sub+'' {{flagicon|United Kingdom}} || style="background-color:lightyellow;"| [[SARS-CoV-2 Epsilon variant|Epsilon]] {{flagicon|California}}{{small|CA}} || style="background-color:lightyellow;"| [[SARS-CoV-2 Zeta variant|Zeta]] {{flagicon|Brazil}} || style="background-color:yellow;"| [[SARS-CoV-2 Eta variant|Eta]] {{flagicon|Nigeria}} || style="background-color:lightyellow;"| [[SARS-CoV-2 Theta variant|Theta]] {{flagicon|Philippines}} |- | style="background-color:yellow;"| [[SARS-CoV-2 Iota variant|Iota]] {{flagicon|New York}}{{small|N.Y}} || style="background-color:yellow;"| [[SARS-CoV-2 Kappa variant|Kappa]] {{flagicon|India}} || style="background-color:yellow;"| [[SARS-CoV-2 Lambda variant|Lambda]] {{flagicon|Peru}} || style="background-color:yellow;"| [[SARS-CoV-2 Mu variant|Mu]] {{flagicon|Colombia}} || {{tcname unused|Nu}} |- | {{tcname unused|Xi}} || style="background-color:gold;"| {{tcname active|[[SARS-CoV-2 Omicron variant|Omicron]]}}{{flagicon|Botswana}} || {{tcname unused|Pi}} || {{tcname unused|Rho}} || {{tcname unused|Sigma}} |- | {{tcname unused|Tau}} || {{tcname unused|Upsilon}} || {{tcname unused|Phi}} || {{tcname unused|Chi}} || {{tcname unused|Psi}} |- | {{tcname unused|Omega}} || colspan=4|{{center|'''[[Griyegong alpabeto]]'''}} |} == Talasanggunian == {{Reflist|refs=<ref name="NatureZhou">{{Cite journal|url=https://www.nature.com/articles/s41586-020-2012-7|title=A pneumonia outbreak associated with a new coronavirus of probable bat origin|vauthors=Zhou P, Yang XL, Wang XG, Hu B, Zhang L, Zhang W, Si HR, Zhu Y, Li B, Huang CL, Chen HD, Chen J, Luo Y, Guo H, Jiang RD, Liu MQ, Chen Y, Shen XR, Wang X, Zheng XS, Zhao K, Chen QJ, Deng F, Liu LL, Yan B, Zhan FX, Wang YY, Xiao GF, Shi ZL|display-authors=3|date=February 2020|journal=Nature|pages=1–4|doi=10.1038/s41586-020-2012-7 }}</ref> <ref name="CoronavirusStudyGroup">{{Cite journal|last=Gorbalenya|first=Alexander E.|date=11 February 2020|title=Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus – The species and its viruses, a statement of the Coronavirus Study Group|journal=bioRxiv|doi=10.1101/2020.02.07.937862|name-list-format=vanc | doi-access=free | id=License:CC-BY-NC-ND 4.0}}</ref> }} ==Further reading== * {{cite report | vauthors = ((World Health Organization)) | year = 2020 | title = Laboratory testing of human suspected cases of novel coronavirus (nCoV) infection: interim guidance, 10 January 2020 | author-link = World Health Organization | publisher = World Health Organization | hdl = 10665/330374 | id = WHO/2019-nCoV/laboratory/2020.1 | hdl-access = free }} * {{cite report | vauthors = ((World Health Organization)) | year = 2020 | title = WHO R&D Blueprint: informal consultation on prioritization of candidate therapeutic agents for use in novel coronavirus 2019 infection, Geneva, Switzerland, 24 January 2020 | author-link = World Health Organization | publisher = World Health Organization | hdl = 10665/330680 | id = WHO/HEO/R&D Blueprint (nCoV)/2020.1 | hdl-access = free }} * {{cite journal | title= The Novel Coronavirus: A Bird's Eye View | journal=Int J Occup Environ Med | volume=11 | issue=2 | pages=65–71 | date=February 2020 | pmid=32020915 | doi=10.15171/ijoem.2020.1921 | last1=Habibzadeh | first1=Parham | last2=Stoneman | first2=Emily K. |name-list-format=vanc}} </includeonly> ==Mga kawing panglabas== {{Commons category}} {{Wikispecies|Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2}} * [https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/index.html Centers for Disease Control (CDC): Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)] *[https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019 World Health Organization (WHO): Coronavirus disease (COVID-19) outbreak] * {{cite web | title=SARS-CoV-2 (Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2) Sequences | website=[[National Center for Biotechnology Information]] (NCBI) | url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/genbank/sars-cov-2-seqs/ }} * {{cite web | title=Coronavirus: Latest news and resources | website=BMJ | url=https://www.bmj.com/coronavirus }} * {{cite web | title=Novel Coronavirus Information Center | website=Elsevier | url=https://www.elsevier.com/connect/coronavirus-information-center }} * {{cite web | title=COVID-19 Resource Centre | website=Lancet | url=https://www.thelancet.com/coronavirus }} * {{cite web | title=Coronavirus (Covid-19) | website=NEJM | url=https://www.nejm.org/coronavirus }} * {{cite web | title=Covid-19: Novel Coronavirus Content Free to Access | website=Wiley | url=https://novel-coronavirus.onlinelibrary.wiley.com/ | access-date=2020-02-21 | archive-date=2020-09-24 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200924195411/https://novel-coronavirus.onlinelibrary.wiley.com/ | url-status=dead }} * {{cite web | title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) | website=JAMA Network | url=https://jamanetwork.com/journals/jama/pages/coronavirus-alert }} *[https://www.viprbrc.org/brc/home.spg?decorator=corona_ncov 2019-nCoV Data Portal] at the [[Virus Pathogen Database and Analysis Resource]] <!--{{medical resources| ICD10 = {{ICD10|U07.1}}}} {{Viral systemic diseases|state=collapsed}} {{COVID-19}} {{Taxonbar|from=Q82069695}} {{Portal bar|Medicine|Viruses}}--> [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] [[Kategorya:Pandemya ng COVID-19|*]] <!--[[Category:Betacoronaviruses]] [[Category:Infraspecific virus taxa]]--> 6yttqm5j8tzo8v1bav4ewk5w6256mvp Pagkalat ng H5N1 sa Hunan ng 2020 0 295374 1962449 1943693 2022-08-12T06:17:35Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{For|Avian influenza|Pagkalat ng H3N8 sa Henan ng 2022}} {{Infobox pandemic | name = 2020 Hunan H5N1 outbreak | image = | caption = | arrival_date = Pebrero 18 - Marso 2020 | disease = [[Trangkasong pang-ibon|Avian influenza]] | type = Bird flu outbreak | origin = Shaoyang, Hunan, [[China]] | reported deaths = 4, 500 ibong patay mula sa H5N1 (Pebrero 20, 2020) | notes = }} Ang '''Pagkalat ng H5N1 sa Hunan ng 2020''' o sa (eng:, '''2020 Hunan H5N1 outbreak''') ay tumagas noong Pebrero 18, 2020 sa lungsod ng Shaoyang, probinsya ng Hunan, sa Tsina ay gawa mula sa isang strain ng '''H5N1 avian influenza''' o (Trangkasong pang-ibon), Ito ay nag-umpisang kumalat sa Shaoyang, Tsina ay maging sa mga lungsod sa Hunan, matapos ang pagsiklab ng [[COVID-19]]. ==Paglaganap== Noong Pebrero 18, 2020 may mga naitalang kaso ng avian influenza H5N1 sa nasabing lungsod, habang umaarangkada ang birus hatid ng '''2019 nCoV''' noong Enero 20, 2020, kasabay rin nito ang "Pagkalat ng ASF sa Salavan ng 2019" sa bansang [[Laos]]. ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng COVID-19]] * [[Pagkalat ng H5N8 sa Republikang Tseko ng 2020]] [[Kategorya:2020 sa Asya]] [[Kategorya:Mga sakit ng ibon]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2020]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] {{usbong|Kalusugan}} t7655ppcu0g3npsgozfjduq5a6lkmg6 Pagkalat ng SARS noong 2002–2004 0 295379 1962431 1910843 2022-08-12T06:04:21Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Infobox pandemic | name = 2002–2004 SARS outbreak | width = | map1 =SARS map.svg | legend1 =<!--A map of the infected countries of the epidemic of SARS between 1 November 2002 and 7 August 2003{{legend|#2B2B2B|Countries with confirmed deaths}}{{legend|#FF2929|Countries with confirmed infections}}{{legend|#B9B9B9|Countries without confirmed cases}}--> | map2 =Sars Cases and Deaths.pdf | legend2 =<!--A map of SARS cases and deaths around the world regarding the global population--> | map3 = | legend3 = | map4 = | legend4 = | map5 = | legend5 = | disease = [[Coronavirus]] | virus_strain = [[SARS]] | location = [[World|Worldwide]] | first_case = [[Hong Kong]] | arrival_date = 16 Nobyembre 2002 – 19 Mayo 2004 | origin = [[Foshan]], [[Guangdong]], [[China]] | confirmed_cases = 8,096 | suspected_cases = | recovery_cases = | deaths = 774 | territories = | total_ili = | website = }} Ang '''Pagkalat ng SARS noong 2002–2004''' o '''2002–2004 SARS outbreak''' ay nag-simula Nobyembre 16, 2002, ang virus strain nito ay nakuha sa [[SARSr-CoV|SARS-CoV-1]] sa [[Foshan]], [[Guangdong]], Tsina. ==Coronavirus== {{See also|SARS}} Ang SARS-CoV-1 ay nag sanhi ng pamilyang Coronabirus noong 2003, ito ay unang nakita noong 2002 at nag tapos noong 2004. Mahigit 8,000 populasyon mula 29 ang mag kakaibang bansa at teritoryo ang infected ay pumalo sa 774 ang mga naiulat na nasawi. Sa loob ng walong buwan ang inabot ng pagkalat "Outbreak" ayon sa [[World Health Organization]] ay idineklara noong Hulyo 5, 2003, Kalaunan ang SARS ay umabot pa noong Mayo 2004 batay sa inilabas na ulat. Sa kasalukuyan ay patuloy ang pagkalat ang strain ng [[SARS-CoV-2]] bilang [[COVID-19]] na nagpapahirap sa ngayon na unang naiulat na kumalat sa [[Wuhan]], [[Hubei]] na kumitil na sa mahigit 4 milyon na binawian ng buhay. [[Talaksan:2003 Probable cases of SARS - Worldwide.svg|400px|thumb|Ang Probabilidad na kaso ng SARS noong 2003 - sa buong Mundo]] ==Pagkalat sa bawat bansa at teritoryo== {| class="wikitable sortable" style="width:430px;" |+ Probable cases of SARS by country and territory, <br/>1 November 2002 – 31 July 2003<ref>{{cite web |title=Summary of probable SARS cases with onset of illness from 1 November 2002 to 31 July 2003 |date=21 April 2004 |publisher=World Health Organization |url=https://www.who.int/csr/sars/country/table2004_04_21/en/}}</ref> |- ! Country or region ! style="text-align:right;" | Kaso ! style="text-align:right;" | Nasawi ! style="text-align:right;" | Fatality (%) |- align=right |align=left|{{CHN}}{{efn|Figures for China exclude Hong Kong, Macau and Taiwan, which are reported separately by the [[World Health Organization|WHO]].}}||5,327||349||6.6 |- align=right |align=left|{{HKG}}||1,755||299||17.0 |- align=right |align=left|{{TWN}}{{efn|After 11 July 2003, 325 Taiwanese cases were 'discarded'. Laboratory information was insufficient or incomplete for 135 of the discarded cases; 101 of these patients died.}}||346||73<ref>{{Cite web |url = https://www.cdc.gov.tw/Bulletin/Detail/epPvhTanl4S984qYmcaMXA?typeid=9 |title = 衛生署針對報載SARS死亡人數有極大差異乙事提出說明 |author = |date = |publisher = 台灣衛生福利部疾病管制署 |language = zh-hans }}</ref><ref>{{Cite web |url = https://news.pts.org.tw/article/238707 |title = 十年前SARS流行 346人感染73死亡 |author = |date = |publisher = 公視 |language = zh-hans }}</ref> || 21.1 |- align=right |align=left|{{CAN}}||251||43||17.1 |- align=right |align=left|{{SGP}}||238||33||13.9 |- align=right |align=left|{{VNM}}||63||5||7.9 |- align=right |align=left|{{nowrap|{{USA}}}}||27||0||0 |- align=right |align=left|{{PHL}}||14||2||14.3 |- align=right |align=left|{{THA}}||9||2||22.2 |- align=right |align=left|{{GER}}||9||0||0 |- align=right |align=left|{{MGL}}||9||0||0 |- align=right |align=left|{{FRA}}||7||1||14.3 |- align=right |align=left|{{AUS}}||6||0||0 |- align=right |align=left|{{MAS}}||5||2||40.0 |- align=right |align=left|{{SWE}}||5||0||0 |- align=right |align=left|{{GBR}}||4||0||0 |- align=right |align=left|{{ITA}}||4||0||0 |- align=right |align=left|{{IND}}||3||0||0 |- align=right |align=left|{{KOR|1997}}||3||0||0 |- align=right |align=left|{{INA}}||2||0||0 |- align=right |align=left|{{RSA}}||1||1||100.0 |- align=right |align=left|{{KUW}}||1||0||0 |- align=right |align=left|{{IRL}}||1||0||0 |- align=right |align=left|{{MAC}}||1||0||0 |- align=right |align=left|{{NZL}}||1||0||0 |- align=right |align=left|{{ROM}}||1||0||0 |- align=right |align=left|{{RUS}}||1||0||0 |- align=right |align=left|{{ESP}}||1||0||0 |- align=right |align=left|{{CHE}}||1||0||0 |- align=right class="sortbottom" | style="text-align:left;" | {{nowrap|Total excluding China}}||2,769||454||16.4 |- align=right style="font-weight:bold;" class="sortbottom" | style="text-align:left;" | Total (29 territories) || 8,096 || 774 || 9.6 |- class="sortbottom" | colspan=5 style="font-size: smaller;" | {{notelist}} |} ==Tingnan rin== * [[Pagkalat ng SARS sa Tsina noong 2002–2004]] * [[Pagkalat ng SARS sa Hong Kong noong 2002–2004]] {{S-start}} {{Succession box|before=1968 Hong Kong flu|title=Kaso ng virus|years=2002–2004 SARS epidemic|after=2003 Fujian Avian influenza}} {{S-end}} [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] [[Kategorya:Pandemya ng COVID-19]] {{usbong|Kalusugan}} 5fribab78cu874xf5vcb5cbvgqrox19 Talaan ng mga epidemya at pandemya sa Daigdig 0 295652 1962425 1957590 2022-08-12T05:59:39Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{For|sakit|Birus}} {{Infobox pandemic | name = Talaan ng mga epidemya at pandemya sa Daigdig | disease = {{Plainlist| *1. '''[[Salot na Itim|Black Death]] (1346)''' (''deadliest''), 200 milyon *2. Spanish flu (1918), 50-100 milyon *3. Third Plague (1885), 12 milyon *4. {{tcname active|[[COVID-19]]}} (2019), 6 milyon *5. Asian flu (1957), 2 milyon *6. Russion flu (1890), 1.1 milyon *7. Hong Kong flu (1968), 1 milyon *8. Cholera (1826), 106 libo *9. Great Plague of Marseille (1720), 100 libo *10. The Great Plague (1665), 75 libo *11. Swine flu (2009), 18 libo *12. [[Mucormycosis]] (2021), 3 libo *13. [[SARS|SARS-CoV-1]] (2002), 774 *14. MERS-CoV (2012), 525 *15. [[Pagkalat ng tigdas sa Pilipinas ng 2019|Measles]] (2019), 415 *16. {{tcname active|[[Monkeypox]]}} (2022), 7 *17. MERS-CoV (2015), 38 *18. Avian influenza (2003), 13 *19. [[Bunya]] (2020), 7 *20. [[Brucella]] (2020), 1 *21. Idiopathic (2020), 1 *22. Streptococcus B (2021), 7 *23. {{tcname active|[[Marburg birus|Marburg]]}} (2022), 2 *24. {{tcname active|[[Langya birus|Langya]]}} (2022), 0 }} | virus_strain = [[Trangkasong pang-ibon|Influenza]], [[Trangkasong baboy|Swine flu]], [[Salot|Plague]], [[SARS-CoV-2]], MERs-CoV | first_case = Black Death | location = (Unang kaso) [[Xi'an]], [[Tsina]] (1346) | arrival_date = 1346 hanggang 2021 kasalukuyan | origin = [[Aprika]], [[Asya]], [[Awstralya]], [[Europa]], [[Hilagang Amerika]] at [[Timog Amerika]] | confirmed_cases = umaabot ng Milyom, milyon mahigit ang namamatay sanhi ng birus | reinfections = | suspected_cases = | territories = | total_ili = | website = }} Ang '''talaan ng mga epidemya at pandemya sa Daigdig''', ay ang mga kaso na naiitala sa buong Mundo, naitala ang '''Black Plague''' noong 1885 sa lalawigan ng Yunnan, Tsina na kumitil sa 12 milyong ka-tao sumunod ang Spanish flu sa [[Espanya]] noong 1918 na kumitil ng 50-100 milyong ka-tao.<ref>https://www.livescience.com/56598-deadliest-viruses-on-earth.html</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.mdlinx.com/internal-medicine/article/4534 |title=Archive copy |access-date=2020-03-19 |archive-date=2020-04-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421185320/https://www.mdlinx.com/internal-medicine/article/4534 |url-status=dead }}</ref> ===Kaso ng virus sa Mundo=== <!--(''Ang mga naka-highlight ay ang mga pandemya na nasa kasalukuyan'')--> {|class="wikitable" style="font-size:100% |'''Taon''' |'''Sakit''' |'''Pamagat''' |'''Pinagmulan''' |'''Namatay''' |- | 1. 1346 || [[Salot na Itim]] || [[Pandemya ng Salot ng 1346]] || [[Xi'an]], [[Tsina]] || 200,000,000 |- | 2. 1665 || The Great Plague || [[Pagkalat ng Salot sa London ng 1665]] || [[Londres|London]], [[United Kingdom]] || 75,000 |- | 3. 1720 || Great Plague of Marseille || [[Pagkalat ng Salot sa Marseille ng 1720]] || Marseille, [[Pransya]] || 100,000 |- | 4. 1826 || Cholera || Pandemya ng Cholera ng 1826 || [[Ilog Ganges]], [[Bangladesh]] || 106,536 |- | 5. 1885 || Third Plague || [[Pandemya ng Salot sa Yunnan ng 1885]] || [[Yunnan]], [[Tsina]] || 12,000,000 |- | 6. 1890 || [[Trangkaso|Russian flu]] || Trangkaso sa Rusya ng 1890 || [[Inner Mongolia|Hohhot, Inner Mongolia]], [[Tsina]] || 1,000,000 |- | 7. 1918 || [[Trangkasong baboy|Spanish flu]] || [[Pandemyang trangkaso ng Espanya noong 1918]] || [[Kansas|Manhattan, Kansas]], [[Estados Unidos|US]] || 50,000,000 |- | 8. 1957 || Asian flu || [[Trangkaso sa Asya ng 1957]] || [[Guizhou]], [[Tsina]] || 2,000,000 |- | 9. 1968 || Hong Kong flu || [[Trangkaso sa Hong Kong]] || [[Hong Kong]]-[[Tsina]] || 1,000,000 |- | 10. 2002-04 || [[SARS|SARS-CoV-1]] || [[Pagkalat ng SARS noong 2002–2004]] || [[Foshan]], [[Guangdong]], [[Tsina]] || 774 |- | 11. 2003-05 || [[Trangkasong pang-ibon|Avian influenza]] || Pagsilakbo ng Avian influenza sa Fujian noong 2003 || [[Fujian]], [[Tsina]] || 13 |- | 12. 2009 || [[Bayrus trangkaso A subtipo H1N1|H1N1]] || [[Pandemya ng trangkaso ng 2009]] || [[Veracruz]], [[Mehiko]] || 18,209 |- | 13. 2012 || MERS-CoV || [[Pagkalat ng Mers-CoV ng 2012]] || [[Jeddah]], [[Saudi Arabia]] || 525 |- | 14. 2015 || MERS-15 || [[Pagkalat ng Mers-CoV sa Timog Korea noong 2015]] || [[Seoul]], [[Timog Korea]] || 38 |- | 15. 2019 || [[Tigdas]] || [[Pagkalat ng tigdas sa Pilipinas ng 2019]] || [[Kalakhang Maynila]] || 415 |- | 16. 2019 || [[SARS-CoV-2]] || '''[[Pandemya ng COVID-19]]''' || [[Wuhan]], [[China]] || '''6,371,262''' |- | 17. 2020 || [[Orthohantabirus]] || Pagsilakbo ng Hantabirus sa Yunnan ng 2020 || [[Yunnan|Luxi, Yunnan]], [[Tsina]] || rowspan="3"| {{grey|N/A}} |- | 18. 2020 || [[G4 EA H1N1]] || Pagsilakbo ng G4 Swine flu sa Hebei ng 2020 || [[Hebei]], [[Tsina]] |- | 19. 2020 || [[Bubonik]] || Pagsilakbo ng Bubonik sa Inner Mongolia ng 2020 || [[Inner Mongolia|Bayannur, Inner Mongolia]], [[Tsina]] |- | 20. 2020 || [[Bunya|SFTS bunyabirus]] || [[Pagkalat ng SFTS bunyabirus ng 2020]] || [[Jiangsu]]/[[Anhui]], [[Tsina]] || 7 |- | 21. 2020 || [[Brucella|Brucellosis]] || [[Pagkalat ng Brucellosis ng 2019–20]] || [[Lanzhou]], Gansu, Tsina || rowspan="2"| 1 |- | 22. 2020 || Idiopathic || Pagkalat ng Idiopatiko ng 2020 || [[Eluru]], [[Andhra Pradesh]], [[India]] |- | 23. 2021 || [[Mucormycosis]] || [[Epidemya ng fungus sa India]] || [[New Delhi]], [[Delhi]], [[India]] || ''3,158'' |- | 24. 2021 || H10N3 || [[H10N3 sa Tsina ng 2021]] || [[Zhenjiang]], [[Tsina]] || rowspan="2"| {{grey|N/A}} |- | 25. 2021 || Bug norovirus || [[Epidemya ng norovirus sa United Kingdom]] || London, [[United Kingdom]] |- | 26. 2021 || Streptococcus B || Streptococcus B || [[Hong Kong]]-[[Tsina]] || 7 |- | 27. 2022 || [[Coronavirus]] || [[Flurona]] || [[Petah Tikva]], [[Israel]] || rowspan="2"| {{grey|N/A}} |- | 28. 2022 || [[Avian influenza]] || [[Pagkalat ng H3N8 sa Henan ng 2022]] || Zhumadian, Tsina |- | 29. 2022 || [[Monkeypox birus]] || '''[[Pagsiklab ng monkeypox ng 2022]]''' || [[Lagos]], [[Nigeria]] || 72 |- | 30. 2022 || [[Marburg birus]] || '''Pagkalat ng Marburg sa Ghana ng 2022''' || Ashanti, Ghana || 2 |- | 31. 2022 || [[Langya birus]] || '''[[Pagkalat ng Langya birus sa Tsina ng 2022]]''' || Shandong, Tsina || 0 |} * {{grey|Zika virus (2015–16)}} ===Mga sakit na galing sa Hayop=== {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed sortable" |- | '''Taon''' | '''Sakit''' |'''Pamagat''' |'''Pinagmulan''' |'''Namatay''' |- | 1. 2007 || Swine fever || Pagsilakbo ng trangkasong baboy sa Armeniya noong 2007 || Poti, [[Armenia]] || rowspan="2"| TBA |- | 2. 2014 || rowspan="2"| [[Trangkasong pang-ibon|Avian influenza]] || Pagkalat ng trangkasong pang-ibon sa Estados Unidos noong 2014 || [[Wisconsin]], [[Estados Unidos]] |- | 3. 2017 || [[Pagkalat ng H5N6 sa Gitnang Luzon ng 2017]] || [[San Luis, Pampanga]] || 600, 000 [[Manok|manok]] |- | 4. 2019–20 || Swine fever || [[Pagkalat ng ASF sa Pilipinas ng 2019–20]] || [[Lungsod Quezon]] & [[Davao Occidental]] || rowspan="3"| TBA |- | rowspan="4"| 2020 || rowspan="2"| Avian influenza || [[Pagkalat ng H5N1 sa Hunan ng 2020]] || [[Hunan|Shaoyang, Hunan]], [[Tsina]] |- | [[Pagkalat ng H5N6 sa Nueva Ecija ng 2020]] || [[Jaen, Nueva Ecija]], Luzon |- | Brucella || [[Pagkalat ng Brucellosis ng 2019–20]] || [[Lanzhou]], [[Gansu]], [[Tsina]] || 1 |- | Avian influenza || [[Pagkalat ng H5N8-2 sa Europa]] || [[Europa]] || {{grey|Walang data}} |- | 8. rowspan="2"| 2021 || Swine fever || [[Pagkalat ng ASF sa Tsina ng 2021]] || [[Harbin]], [[Heilongjiang]], Tsina || rowspan="2"| 0 |- | rowspan="3"| Avian influenza || [[Pagkalat ng H5N8 sa Timog Rusya ng 2021]] || [[Stavropol]], [[Rusya]] |- | rowspan="2"| 2022 || [[Pagkalat ng H5N1 sa Israel ng 2021]] || Lambak ng Hula, [[Israel]] || 1,076,000 |- | [[Pagkalat ng H5N1 sa Luzon ng 2022]] || [[Candaba, Pampanga]] || [[To be announced|TBA]] |} ==Talasanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga epidemya at pandemya sa daigdig]] {{usbong|Kalusugan}} js98xlnm9779sn34rgipetpmcw1njqk 1962426 1962425 2022-08-12T05:59:59Z Ivan P. Clarin 84769 /* Kaso ng virus sa Mundo */ wikitext text/x-wiki {{For|sakit|Birus}} {{Infobox pandemic | name = Talaan ng mga epidemya at pandemya sa Daigdig | disease = {{Plainlist| *1. '''[[Salot na Itim|Black Death]] (1346)''' (''deadliest''), 200 milyon *2. Spanish flu (1918), 50-100 milyon *3. Third Plague (1885), 12 milyon *4. {{tcname active|[[COVID-19]]}} (2019), 6 milyon *5. Asian flu (1957), 2 milyon *6. Russion flu (1890), 1.1 milyon *7. Hong Kong flu (1968), 1 milyon *8. Cholera (1826), 106 libo *9. Great Plague of Marseille (1720), 100 libo *10. The Great Plague (1665), 75 libo *11. Swine flu (2009), 18 libo *12. [[Mucormycosis]] (2021), 3 libo *13. [[SARS|SARS-CoV-1]] (2002), 774 *14. MERS-CoV (2012), 525 *15. [[Pagkalat ng tigdas sa Pilipinas ng 2019|Measles]] (2019), 415 *16. {{tcname active|[[Monkeypox]]}} (2022), 7 *17. MERS-CoV (2015), 38 *18. Avian influenza (2003), 13 *19. [[Bunya]] (2020), 7 *20. [[Brucella]] (2020), 1 *21. Idiopathic (2020), 1 *22. Streptococcus B (2021), 7 *23. {{tcname active|[[Marburg birus|Marburg]]}} (2022), 2 *24. {{tcname active|[[Langya birus|Langya]]}} (2022), 0 }} | virus_strain = [[Trangkasong pang-ibon|Influenza]], [[Trangkasong baboy|Swine flu]], [[Salot|Plague]], [[SARS-CoV-2]], MERs-CoV | first_case = Black Death | location = (Unang kaso) [[Xi'an]], [[Tsina]] (1346) | arrival_date = 1346 hanggang 2021 kasalukuyan | origin = [[Aprika]], [[Asya]], [[Awstralya]], [[Europa]], [[Hilagang Amerika]] at [[Timog Amerika]] | confirmed_cases = umaabot ng Milyom, milyon mahigit ang namamatay sanhi ng birus | reinfections = | suspected_cases = | territories = | total_ili = | website = }} Ang '''talaan ng mga epidemya at pandemya sa Daigdig''', ay ang mga kaso na naiitala sa buong Mundo, naitala ang '''Black Plague''' noong 1885 sa lalawigan ng Yunnan, Tsina na kumitil sa 12 milyong ka-tao sumunod ang Spanish flu sa [[Espanya]] noong 1918 na kumitil ng 50-100 milyong ka-tao.<ref>https://www.livescience.com/56598-deadliest-viruses-on-earth.html</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.mdlinx.com/internal-medicine/article/4534 |title=Archive copy |access-date=2020-03-19 |archive-date=2020-04-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421185320/https://www.mdlinx.com/internal-medicine/article/4534 |url-status=dead }}</ref> ===Kaso ng virus sa Mundo=== <!--(''Ang mga naka-highlight ay ang mga pandemya na nasa kasalukuyan'')--> {|class="wikitable" style="font-size:100% |'''Taon''' |'''Sakit''' |'''Pamagat''' |'''Pinagmulan''' |'''Namatay''' |- | 1. 1346 || [[Salot na Itim]] || [[Pandemya ng Salot ng 1346]] || [[Xi'an]], [[Tsina]] || 200,000,000 |- | 2. 1665 || The Great Plague || [[Pagkalat ng Salot sa London ng 1665]] || [[Londres|London]], [[United Kingdom]] || 75,000 |- | 3. 1720 || Great Plague of Marseille || [[Pagkalat ng Salot sa Marseille ng 1720]] || Marseille, [[Pransya]] || 100,000 |- | 4. 1826 || Cholera || Pandemya ng Cholera ng 1826 || [[Ilog Ganges]], [[Bangladesh]] || 106,536 |- | 5. 1885 || Third Plague || [[Pandemya ng Salot sa Yunnan ng 1885]] || [[Yunnan]], [[Tsina]] || 12,000,000 |- | 6. 1890 || [[Trangkaso|Russian flu]] || Trangkaso sa Rusya ng 1890 || [[Inner Mongolia|Hohhot, Inner Mongolia]], [[Tsina]] || 1,000,000 |- | 7. 1918 || [[Trangkasong baboy|Spanish flu]] || [[Pandemyang trangkaso ng Espanya noong 1918]] || [[Kansas|Manhattan, Kansas]], [[Estados Unidos|US]] || 50,000,000 |- | 8. 1957 || Asian flu || [[Trangkaso sa Asya ng 1957]] || [[Guizhou]], [[Tsina]] || 2,000,000 |- | 9. 1968 || Hong Kong flu || [[Trangkaso sa Hong Kong]] || [[Hong Kong]]-[[Tsina]] || 1,000,000 |- | 10. 2002-04 || [[SARS|SARS-CoV-1]] || [[Pagkalat ng SARS noong 2002–2004]] || [[Foshan]], [[Guangdong]], [[Tsina]] || 774 |- | 11. 2003-05 || [[Trangkasong pang-ibon|Avian influenza]] || Pagsilakbo ng Avian influenza sa Fujian noong 2003 || [[Fujian]], [[Tsina]] || 13 |- | 12. 2009 || [[Bayrus trangkaso A subtipo H1N1|H1N1]] || [[Pandemya ng trangkaso ng 2009]] || [[Veracruz]], [[Mehiko]] || 18,209 |- | 13. 2012 || MERS-CoV || [[Pagkalat ng Mers-CoV ng 2012]] || [[Jeddah]], [[Saudi Arabia]] || 525 |- | 14. 2015 || MERS-15 || [[Pagkalat ng Mers-CoV sa Timog Korea noong 2015]] || [[Seoul]], [[Timog Korea]] || 38 |- | 15. 2019 || [[Tigdas]] || [[Pagkalat ng tigdas sa Pilipinas ng 2019]] || [[Kalakhang Maynila]] || 415 |- | 16. 2019 || [[SARS-CoV-2]] || '''[[Pandemya ng COVID-19]]''' || [[Wuhan]], [[China]] || '''6,371,262''' |- | 17. 2020 || [[Orthohantabirus]] || Pagsilakbo ng Hantabirus sa Yunnan ng 2020 || [[Yunnan|Luxi, Yunnan]], [[Tsina]] || rowspan="3"| {{grey|N/A}} |- | 18. 2020 || [[G4 EA H1N1]] || Pagsilakbo ng G4 Swine flu sa Hebei ng 2020 || [[Hebei]], [[Tsina]] |- | 19. 2020 || [[Bubonik]] || Pagsilakbo ng Bubonik sa Inner Mongolia ng 2020 || [[Inner Mongolia|Bayannur, Inner Mongolia]], [[Tsina]] |- | 20. 2020 || [[Bunya|SFTS bunyabirus]] || [[Pagkalat ng SFTS bunyabirus ng 2020]] || [[Jiangsu]]/[[Anhui]], [[Tsina]] || 7 |- | 21. 2020 || [[Brucella|Brucellosis]] || [[Pagkalat ng Brucellosis ng 2019–20]] || [[Lanzhou]], Gansu, Tsina || rowspan="2"| 1 |- | 22. 2020 || Idiopathic || Pagkalat ng Idiopatiko ng 2020 || [[Eluru]], [[Andhra Pradesh]], [[India]] |- | 23. 2021 || [[Mucormycosis]] || [[Epidemya ng fungus sa India]] || [[New Delhi]], [[Delhi]], [[India]] || ''3,158'' |- | 24. 2021 || H10N3 || [[H10N3 sa Tsina ng 2021]] || [[Zhenjiang]], [[Tsina]] || rowspan="2"| {{grey|N/A}} |- | 25. 2021 || Bug norovirus || [[Epidemya ng norovirus sa United Kingdom]] || London, [[United Kingdom]] |- | 26. 2021 || Streptococcus B || Streptococcus B || [[Hong Kong]]-[[Tsina]] || 7 |- | 27. 2022 || [[Coronavirus]] || [[Flurona]] || [[Petah Tikva]], [[Israel]] || rowspan="2"| {{grey|N/A}} |- | 28. 2022 || [[Avian influenza]] || [[Pagkalat ng H3N8 sa Henan ng 2022]] || Zhumadian, Tsina |- | 29. 2022 || [[Monkeypox birus]] || '''[[Pagsiklab ng monkeypox ng 2022]]''' || [[Lagos]], [[Nigeria]] || 72 |- | 30. 2022 || [[Marburg birus]] || '''[[Pagkalat ng Marburg sa Ghana ng 2022]]''' || Ashanti, Ghana || 2 |- | 31. 2022 || [[Langya birus]] || '''[[Pagkalat ng Langya birus sa Tsina ng 2022]]''' || Shandong, Tsina || 0 |} * {{grey|Zika virus (2015–16)}} ===Mga sakit na galing sa Hayop=== {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed sortable" |- | '''Taon''' | '''Sakit''' |'''Pamagat''' |'''Pinagmulan''' |'''Namatay''' |- | 1. 2007 || Swine fever || Pagsilakbo ng trangkasong baboy sa Armeniya noong 2007 || Poti, [[Armenia]] || rowspan="2"| TBA |- | 2. 2014 || rowspan="2"| [[Trangkasong pang-ibon|Avian influenza]] || Pagkalat ng trangkasong pang-ibon sa Estados Unidos noong 2014 || [[Wisconsin]], [[Estados Unidos]] |- | 3. 2017 || [[Pagkalat ng H5N6 sa Gitnang Luzon ng 2017]] || [[San Luis, Pampanga]] || 600, 000 [[Manok|manok]] |- | 4. 2019–20 || Swine fever || [[Pagkalat ng ASF sa Pilipinas ng 2019–20]] || [[Lungsod Quezon]] & [[Davao Occidental]] || rowspan="3"| TBA |- | rowspan="4"| 2020 || rowspan="2"| Avian influenza || [[Pagkalat ng H5N1 sa Hunan ng 2020]] || [[Hunan|Shaoyang, Hunan]], [[Tsina]] |- | [[Pagkalat ng H5N6 sa Nueva Ecija ng 2020]] || [[Jaen, Nueva Ecija]], Luzon |- | Brucella || [[Pagkalat ng Brucellosis ng 2019–20]] || [[Lanzhou]], [[Gansu]], [[Tsina]] || 1 |- | Avian influenza || [[Pagkalat ng H5N8-2 sa Europa]] || [[Europa]] || {{grey|Walang data}} |- | 8. rowspan="2"| 2021 || Swine fever || [[Pagkalat ng ASF sa Tsina ng 2021]] || [[Harbin]], [[Heilongjiang]], Tsina || rowspan="2"| 0 |- | rowspan="3"| Avian influenza || [[Pagkalat ng H5N8 sa Timog Rusya ng 2021]] || [[Stavropol]], [[Rusya]] |- | rowspan="2"| 2022 || [[Pagkalat ng H5N1 sa Israel ng 2021]] || Lambak ng Hula, [[Israel]] || 1,076,000 |- | [[Pagkalat ng H5N1 sa Luzon ng 2022]] || [[Candaba, Pampanga]] || [[To be announced|TBA]] |} ==Talasanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga epidemya at pandemya sa daigdig]] {{usbong|Kalusugan}} 3sa7s7a2tcyhjup5369dj74tvyu09tb 1962455 1962426 2022-08-12T06:26:18Z Ivan P. Clarin 84769 /* Kaso ng virus sa Mundo */ wikitext text/x-wiki {{For|sakit|Birus}} {{Infobox pandemic | name = Talaan ng mga epidemya at pandemya sa Daigdig | disease = {{Plainlist| *1. '''[[Salot na Itim|Black Death]] (1346)''' (''deadliest''), 200 milyon *2. Spanish flu (1918), 50-100 milyon *3. Third Plague (1885), 12 milyon *4. {{tcname active|[[COVID-19]]}} (2019), 6 milyon *5. Asian flu (1957), 2 milyon *6. Russion flu (1890), 1.1 milyon *7. Hong Kong flu (1968), 1 milyon *8. Cholera (1826), 106 libo *9. Great Plague of Marseille (1720), 100 libo *10. The Great Plague (1665), 75 libo *11. Swine flu (2009), 18 libo *12. [[Mucormycosis]] (2021), 3 libo *13. [[SARS|SARS-CoV-1]] (2002), 774 *14. MERS-CoV (2012), 525 *15. [[Pagkalat ng tigdas sa Pilipinas ng 2019|Measles]] (2019), 415 *16. {{tcname active|[[Monkeypox]]}} (2022), 7 *17. MERS-CoV (2015), 38 *18. Avian influenza (2003), 13 *19. [[Bunya]] (2020), 7 *20. [[Brucella]] (2020), 1 *21. Idiopathic (2020), 1 *22. Streptococcus B (2021), 7 *23. {{tcname active|[[Marburg birus|Marburg]]}} (2022), 2 *24. {{tcname active|[[Langya birus|Langya]]}} (2022), 0 }} | virus_strain = [[Trangkasong pang-ibon|Influenza]], [[Trangkasong baboy|Swine flu]], [[Salot|Plague]], [[SARS-CoV-2]], MERs-CoV | first_case = Black Death | location = (Unang kaso) [[Xi'an]], [[Tsina]] (1346) | arrival_date = 1346 hanggang 2021 kasalukuyan | origin = [[Aprika]], [[Asya]], [[Awstralya]], [[Europa]], [[Hilagang Amerika]] at [[Timog Amerika]] | confirmed_cases = umaabot ng Milyom, milyon mahigit ang namamatay sanhi ng birus | reinfections = | suspected_cases = | territories = | total_ili = | website = }} Ang '''talaan ng mga epidemya at pandemya sa Daigdig''', ay ang mga kaso na naiitala sa buong Mundo, naitala ang '''Black Plague''' noong 1885 sa lalawigan ng Yunnan, Tsina na kumitil sa 12 milyong ka-tao sumunod ang Spanish flu sa [[Espanya]] noong 1918 na kumitil ng 50-100 milyong ka-tao.<ref>https://www.livescience.com/56598-deadliest-viruses-on-earth.html</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.mdlinx.com/internal-medicine/article/4534 |title=Archive copy |access-date=2020-03-19 |archive-date=2020-04-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421185320/https://www.mdlinx.com/internal-medicine/article/4534 |url-status=dead }}</ref> ===Kaso ng virus sa Mundo=== <!--(''Ang mga naka-highlight ay ang mga pandemya na nasa kasalukuyan'')--> {|class="wikitable" style="font-size:100% |'''Taon''' |'''Sakit''' |'''Pamagat''' |'''Pinagmulan''' |'''Namatay''' |- | 1. 1346 || [[Salot na Itim]] || [[Pandemya ng Salot ng 1346]] || [[Xi'an]], [[Tsina]] || 200,000,000 |- | 2. 1665 || The Great Plague || [[Pagkalat ng Salot sa London ng 1665]] || [[Londres|London]], [[United Kingdom]] || 75,000 |- | 3. 1720 || Great Plague of Marseille || [[Pagkalat ng Salot sa Marseille ng 1720]] || Marseille, [[Pransya]] || 100,000 |- | 4. 1826 || Cholera || Pandemya ng Cholera ng 1826 || [[Ilog Ganges]], [[Bangladesh]] || 106,536 |- | 5. 1885 || Third Plague || [[Pandemya ng Salot sa Yunnan ng 1885]] || [[Yunnan]], [[Tsina]] || 12,000,000 |- | 6. 1890 || [[Trangkaso|Russian flu]] || Trangkaso sa Rusya ng 1890 || [[Inner Mongolia|Hohhot, Inner Mongolia]], [[Tsina]] || 1,000,000 |- | 7. 1918 || [[Trangkasong baboy|Spanish flu]] || [[Pandemyang trangkaso ng Espanya noong 1918]] || [[Kansas|Manhattan, Kansas]], [[Estados Unidos|US]] || 50,000,000 |- | 8. 1957 || Asian flu || [[Trangkaso sa Asya ng 1957]] || [[Guizhou]], [[Tsina]] || 2,000,000 |- | 9. 1968 || Hong Kong flu || [[Trangkaso sa Hong Kong]] || [[Hong Kong]]-[[Tsina]] || 1,000,000 |- | 10. 2002-04 || [[SARS|SARS-CoV-1]] || [[Pagkalat ng SARS noong 2002–2004]] || [[Foshan]], [[Guangdong]], [[Tsina]] || 774 |- | 11. 2003-05 || [[Trangkasong pang-ibon|Avian influenza]] || Pagsilakbo ng Avian influenza sa Fujian noong 2003 || [[Fujian]], [[Tsina]] || 13 |- | 12. 2009 || [[Bayrus trangkaso A subtipo H1N1|H1N1]] || [[Pandemya ng trangkaso ng 2009]] || [[Veracruz]], [[Mehiko]] || 18,209 |- | 13. 2012 || MERS-CoV || [[Pagkalat ng Mers-CoV ng 2012]] || [[Jeddah]], [[Saudi Arabia]] || 525 |- | 14. 2015 || MERS-15 || [[Pagkalat ng Mers-CoV sa Timog Korea noong 2015]] || [[Seoul]], [[Timog Korea]] || 38 |- | 15. 2019 || [[Tigdas]] || [[Pagkalat ng tigdas sa Pilipinas ng 2019]] || [[Kalakhang Maynila]] || 415 |- | 16. 2019 || [[SARS-CoV-2]] || '''[[Pandemya ng COVID-19]]''' || [[Wuhan]], [[China]] || '''6,371,262''' |- | 17. 2020 || [[Orthohantabirus]] || Pagsilakbo ng Hantabirus sa Yunnan ng 2020 || [[Yunnan|Luxi, Yunnan]], [[Tsina]] || rowspan="3"| {{grey|N/A}} |- | 18. 2020 || [[G4 EA H1N1]] || Pagsilakbo ng G4 Swine flu sa Hebei ng 2020 || [[Hebei]], [[Tsina]] |- | 19. 2020 || [[Bubonik]] || Pagsilakbo ng Bubonik sa Inner Mongolia ng 2020 || [[Inner Mongolia|Bayannur, Inner Mongolia]], [[Tsina]] |- | 20. 2020 || [[Bunya|SFTS bunyabirus]] || [[Pagkalat ng SFTS bunyabirus ng 2020]] || [[Jiangsu]]/[[Anhui]], [[Tsina]] || 7 |- | 21. 2020 || [[Brucella|Brucellosis]] || [[Pagkalat ng Brucellosis ng 2019–20]] || [[Lanzhou]], Gansu, Tsina || rowspan="2"| 1 |- | 22. 2020 || [[Idiopatik]] || Pagkalat ng Idiopatiko ng 2020 || [[Eluru]], [[Andhra Pradesh]], [[India]] |- | 23. 2021 || [[Mucormycosis]] || [[Epidemya ng fungus sa India]] || [[New Delhi]], [[Delhi]], [[India]] || ''3,158'' |- | 24. 2021 || H10N3 || [[H10N3 sa Tsina ng 2021]] || [[Zhenjiang]], [[Tsina]] || rowspan="2"| {{grey|N/A}} |- | 25. 2021 || [[Norobirus|Bug norovirus]] || [[Epidemya ng norovirus sa United Kingdom]] || London, [[United Kingdom]] |- | 26. 2021 || [[Streptococcus B]] || Streptococcus B || [[Hong Kong]]-[[Tsina]] || 7 |- | 27. 2022 || [[Coronavirus]] || [[Flurona]] || [[Petah Tikva]], [[Israel]] || rowspan="2"| {{grey|N/A}} |- | 28. 2022 || [[Avian influenza]] || [[Pagkalat ng H3N8 sa Henan ng 2022]] || Zhumadian, Tsina |- | 29. 2022 || [[Monkeypox birus]] || '''[[Pagsiklab ng monkeypox ng 2022]]''' || [[Lagos]], [[Nigeria]] || 72 |- | 30. 2022 || [[Marburg birus]] || '''[[Pagkalat ng Marburg sa Ghana ng 2022]]''' || Ashanti, Ghana || 2 |- | 31. 2022 || [[Langya birus]] || '''[[Pagkalat ng Langya birus sa Tsina ng 2022]]''' || Shandong, Tsina || 0 |} * {{grey|Zika virus (2015–16)}} ===Mga sakit na galing sa Hayop=== {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed sortable" |- | '''Taon''' | '''Sakit''' |'''Pamagat''' |'''Pinagmulan''' |'''Namatay''' |- | 1. 2007 || Swine fever || Pagsilakbo ng trangkasong baboy sa Armeniya noong 2007 || Poti, [[Armenia]] || rowspan="2"| TBA |- | 2. 2014 || rowspan="2"| [[Trangkasong pang-ibon|Avian influenza]] || Pagkalat ng trangkasong pang-ibon sa Estados Unidos noong 2014 || [[Wisconsin]], [[Estados Unidos]] |- | 3. 2017 || [[Pagkalat ng H5N6 sa Gitnang Luzon ng 2017]] || [[San Luis, Pampanga]] || 600, 000 [[Manok|manok]] |- | 4. 2019–20 || Swine fever || [[Pagkalat ng ASF sa Pilipinas ng 2019–20]] || [[Lungsod Quezon]] & [[Davao Occidental]] || rowspan="3"| TBA |- | rowspan="4"| 2020 || rowspan="2"| Avian influenza || [[Pagkalat ng H5N1 sa Hunan ng 2020]] || [[Hunan|Shaoyang, Hunan]], [[Tsina]] |- | [[Pagkalat ng H5N6 sa Nueva Ecija ng 2020]] || [[Jaen, Nueva Ecija]], Luzon |- | Brucella || [[Pagkalat ng Brucellosis ng 2019–20]] || [[Lanzhou]], [[Gansu]], [[Tsina]] || 1 |- | Avian influenza || [[Pagkalat ng H5N8-2 sa Europa]] || [[Europa]] || {{grey|Walang data}} |- | 8. rowspan="2"| 2021 || Swine fever || [[Pagkalat ng ASF sa Tsina ng 2021]] || [[Harbin]], [[Heilongjiang]], Tsina || rowspan="2"| 0 |- | rowspan="3"| Avian influenza || [[Pagkalat ng H5N8 sa Timog Rusya ng 2021]] || [[Stavropol]], [[Rusya]] |- | rowspan="2"| 2022 || [[Pagkalat ng H5N1 sa Israel ng 2021]] || Lambak ng Hula, [[Israel]] || 1,076,000 |- | [[Pagkalat ng H5N1 sa Luzon ng 2022]] || [[Candaba, Pampanga]] || [[To be announced|TBA]] |} ==Talasanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga epidemya at pandemya sa daigdig]] {{usbong|Kalusugan}} qzxt298lt0kbp97c1v7f98q9dr5auaj 1962470 1962455 2022-08-12T06:55:28Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{For|sakit|Birus}} {{Infobox pandemic | name = Talaan ng mga epidemya at pandemya sa Daigdig | disease = {{Plainlist| *1. '''[[Salot na Itim|Black Death]] (1346)''' (''deadliest''), 200 milyon *2. Spanish flu (1918), 50-100 milyon *3. Third Plague (1885), 12 milyon *4. {{tcname active|[[COVID-19]]}} (2019), 6 milyon *5. Asian flu (1957), 2 milyon *6. Russion flu (1890), 1.1 milyon *7. Hong Kong flu (1968), 1 milyon *8. Cholera (1826), 106 libo *9. Great Plague of Marseille (1720), 100 libo *10. The Great Plague (1665), 75 libo *11. Swine flu (2009), 18 libo *12. [[Mucormycosis]] (2021), 3 libo *13. [[SARS|SARS-CoV-1]] (2002), 774 *14. MERS-CoV (2012), 525 *15. [[Pagkalat ng tigdas sa Pilipinas ng 2019|Measles]] (2019), 415 *16. {{tcname active|[[Monkeypox]]}} (2022), 7 *17. MERS-CoV (2015), 38 *18. Avian influenza (2003), 13 *19. [[Bunya]] (2020), 7 *20. [[Brucella]] (2020), 1 *21. Idiopathic (2020), 1 *22. Streptococcus B (2021), 7 *23. {{tcname active|[[Marburg birus|Marburg]]}} (2022), 2 *24. {{tcname active|[[Langya henipabirus|Langya]]}} (2022), 0 }} | virus_strain = [[Trangkasong pang-ibon|Influenza]], [[Trangkasong baboy|Swine flu]], [[Salot|Plague]], [[SARS-CoV-2]], MERs-CoV | first_case = Black Death | location = (Unang kaso) [[Xi'an]], [[Tsina]] (1346) | arrival_date = 1346 hanggang 2021 kasalukuyan | origin = [[Aprika]], [[Asya]], [[Awstralya]], [[Europa]], [[Hilagang Amerika]] at [[Timog Amerika]] | confirmed_cases = umaabot ng Milyom, milyon mahigit ang namamatay sanhi ng birus | reinfections = | suspected_cases = | territories = | total_ili = | website = }} Ang '''talaan ng mga epidemya at pandemya sa Daigdig''', ay ang mga kaso na naiitala sa buong Mundo, naitala ang '''Black Plague''' noong 1885 sa lalawigan ng Yunnan, Tsina na kumitil sa 12 milyong ka-tao sumunod ang Spanish flu sa [[Espanya]] noong 1918 na kumitil ng 50-100 milyong ka-tao.<ref>https://www.livescience.com/56598-deadliest-viruses-on-earth.html</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.mdlinx.com/internal-medicine/article/4534 |title=Archive copy |access-date=2020-03-19 |archive-date=2020-04-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421185320/https://www.mdlinx.com/internal-medicine/article/4534 |url-status=dead }}</ref> ===Kaso ng virus sa Mundo=== <!--(''Ang mga naka-highlight ay ang mga pandemya na nasa kasalukuyan'')--> {|class="wikitable" style="font-size:100% |'''Taon''' |'''Sakit''' |'''Pamagat''' |'''Pinagmulan''' |'''Namatay''' |- | 1. 1346 || [[Salot na Itim]] || [[Pandemya ng Salot ng 1346]] || [[Xi'an]], [[Tsina]] || 200,000,000 |- | 2. 1665 || The Great Plague || [[Pagkalat ng Salot sa London ng 1665]] || [[Londres|London]], [[United Kingdom]] || 75,000 |- | 3. 1720 || Great Plague of Marseille || [[Pagkalat ng Salot sa Marseille ng 1720]] || Marseille, [[Pransya]] || 100,000 |- | 4. 1826 || Cholera || Pandemya ng Cholera ng 1826 || [[Ilog Ganges]], [[Bangladesh]] || 106,536 |- | 5. 1885 || Third Plague || [[Pandemya ng Salot sa Yunnan ng 1885]] || [[Yunnan]], [[Tsina]] || 12,000,000 |- | 6. 1890 || [[Trangkaso|Russian flu]] || Trangkaso sa Rusya ng 1890 || [[Inner Mongolia|Hohhot, Inner Mongolia]], [[Tsina]] || 1,000,000 |- | 7. 1918 || [[Trangkasong baboy|Spanish flu]] || [[Pandemyang trangkaso ng Espanya noong 1918]] || [[Kansas|Manhattan, Kansas]], [[Estados Unidos|US]] || 50,000,000 |- | 8. 1957 || Asian flu || [[Trangkaso sa Asya ng 1957]] || [[Guizhou]], [[Tsina]] || 2,000,000 |- | 9. 1968 || Hong Kong flu || [[Trangkaso sa Hong Kong]] || [[Hong Kong]]-[[Tsina]] || 1,000,000 |- | 10. 2002-04 || [[SARS|SARS-CoV-1]] || [[Pagkalat ng SARS noong 2002–2004]] || [[Foshan]], [[Guangdong]], [[Tsina]] || 774 |- | 11. 2003-05 || [[Trangkasong pang-ibon|Avian influenza]] || Pagsilakbo ng Avian influenza sa Fujian noong 2003 || [[Fujian]], [[Tsina]] || 13 |- | 12. 2009 || [[Bayrus trangkaso A subtipo H1N1|H1N1]] || [[Pandemya ng trangkaso ng 2009]] || [[Veracruz]], [[Mehiko]] || 18,209 |- | 13. 2012 || MERS-CoV || [[Pagkalat ng Mers-CoV ng 2012]] || [[Jeddah]], [[Saudi Arabia]] || 525 |- | 14. 2015 || MERS-15 || [[Pagkalat ng Mers-CoV sa Timog Korea noong 2015]] || [[Seoul]], [[Timog Korea]] || 38 |- | 15. 2019 || [[Tigdas]] || [[Pagkalat ng tigdas sa Pilipinas ng 2019]] || [[Kalakhang Maynila]] || 415 |- | 16. 2019 || [[SARS-CoV-2]] || '''[[Pandemya ng COVID-19]]''' || [[Wuhan]], [[China]] || '''6,371,262''' |- | 17. 2020 || [[Orthohantabirus]] || Pagsilakbo ng Hantabirus sa Yunnan ng 2020 || [[Yunnan|Luxi, Yunnan]], [[Tsina]] || rowspan="3"| {{grey|N/A}} |- | 18. 2020 || [[G4 EA H1N1]] || Pagsilakbo ng G4 Swine flu sa Hebei ng 2020 || [[Hebei]], [[Tsina]] |- | 19. 2020 || [[Bubonik]] || Pagsilakbo ng Bubonik sa Inner Mongolia ng 2020 || [[Inner Mongolia|Bayannur, Inner Mongolia]], [[Tsina]] |- | 20. 2020 || [[Bunya|SFTS bunyabirus]] || [[Pagkalat ng SFTS bunyabirus ng 2020]] || [[Jiangsu]]/[[Anhui]], [[Tsina]] || 7 |- | 21. 2020 || [[Brucella|Brucellosis]] || [[Pagkalat ng Brucellosis ng 2019–20]] || [[Lanzhou]], Gansu, Tsina || rowspan="2"| 1 |- | 22. 2020 || [[Idiopatik]] || Pagkalat ng Idiopatiko ng 2020 || [[Eluru]], [[Andhra Pradesh]], [[India]] |- | 23. 2021 || [[Mucormycosis]] || [[Epidemya ng fungus sa India]] || [[New Delhi]], [[Delhi]], [[India]] || ''3,158'' |- | 24. 2021 || H10N3 || [[H10N3 sa Tsina ng 2021]] || [[Zhenjiang]], [[Tsina]] || rowspan="2"| {{grey|N/A}} |- | 25. 2021 || [[Norobirus|Bug norovirus]] || [[Epidemya ng norovirus sa United Kingdom]] || London, [[United Kingdom]] |- | 26. 2021 || [[Streptococcus B]] || Streptococcus B || [[Hong Kong]]-[[Tsina]] || 7 |- | 27. 2022 || [[Coronavirus]] || [[Flurona]] || [[Petah Tikva]], [[Israel]] || rowspan="2"| {{grey|N/A}} |- | 28. 2022 || [[Avian influenza]] || [[Pagkalat ng H3N8 sa Henan ng 2022]] || Zhumadian, Tsina |- | 29. 2022 || [[Monkeypox birus]] || '''[[Pagsiklab ng monkeypox ng 2022]]''' || [[Lagos]], [[Nigeria]] || 72 |- | 30. 2022 || [[Marburg birus]] || '''[[Pagkalat ng Marburg sa Ghana ng 2022]]''' || Ashanti, Ghana || 2 |- | 31. 2022 || [[Langya henipabirus]] || '''[[Pagkalat ng Langya birus sa Tsina ng 2022]]''' || Shandong, Tsina || 0 |} * {{grey|Zika virus (2015–16)}} ===Mga sakit na galing sa Hayop=== {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed sortable" |- | '''Taon''' | '''Sakit''' |'''Pamagat''' |'''Pinagmulan''' |'''Namatay''' |- | 1. 2007 || Swine fever || Pagsilakbo ng trangkasong baboy sa Armeniya noong 2007 || Poti, [[Armenia]] || rowspan="2"| TBA |- | 2. 2014 || rowspan="2"| [[Trangkasong pang-ibon|Avian influenza]] || Pagkalat ng trangkasong pang-ibon sa Estados Unidos noong 2014 || [[Wisconsin]], [[Estados Unidos]] |- | 3. 2017 || [[Pagkalat ng H5N6 sa Gitnang Luzon ng 2017]] || [[San Luis, Pampanga]] || 600, 000 [[Manok|manok]] |- | 4. 2019–20 || Swine fever || [[Pagkalat ng ASF sa Pilipinas ng 2019–20]] || [[Lungsod Quezon]] & [[Davao Occidental]] || rowspan="3"| TBA |- | rowspan="4"| 2020 || rowspan="2"| Avian influenza || [[Pagkalat ng H5N1 sa Hunan ng 2020]] || [[Hunan|Shaoyang, Hunan]], [[Tsina]] |- | [[Pagkalat ng H5N6 sa Nueva Ecija ng 2020]] || [[Jaen, Nueva Ecija]], Luzon |- | Brucella || [[Pagkalat ng Brucellosis ng 2019–20]] || [[Lanzhou]], [[Gansu]], [[Tsina]] || 1 |- | Avian influenza || [[Pagkalat ng H5N8-2 sa Europa]] || [[Europa]] || {{grey|Walang data}} |- | 8. rowspan="2"| 2021 || Swine fever || [[Pagkalat ng ASF sa Tsina ng 2021]] || [[Harbin]], [[Heilongjiang]], Tsina || rowspan="2"| 0 |- | rowspan="3"| Avian influenza || [[Pagkalat ng H5N8 sa Timog Rusya ng 2021]] || [[Stavropol]], [[Rusya]] |- | rowspan="2"| 2022 || [[Pagkalat ng H5N1 sa Israel ng 2021]] || Lambak ng Hula, [[Israel]] || 1,076,000 |- | [[Pagkalat ng H5N1 sa Luzon ng 2022]] || [[Candaba, Pampanga]] || [[To be announced|TBA]] |} ==Talasanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga epidemya at pandemya sa daigdig]] {{usbong|Kalusugan}} gtckdd3ricir7pw70tl0y9tvqxbqhau 1962475 1962470 2022-08-12T07:03:23Z Ivan P. Clarin 84769 /* Kaso ng virus sa Mundo */ wikitext text/x-wiki {{For|sakit|Birus}} {{Infobox pandemic | name = Talaan ng mga epidemya at pandemya sa Daigdig | disease = {{Plainlist| *1. '''[[Salot na Itim|Black Death]] (1346)''' (''deadliest''), 200 milyon *2. Spanish flu (1918), 50-100 milyon *3. Third Plague (1885), 12 milyon *4. {{tcname active|[[COVID-19]]}} (2019), 6 milyon *5. Asian flu (1957), 2 milyon *6. Russion flu (1890), 1.1 milyon *7. Hong Kong flu (1968), 1 milyon *8. Cholera (1826), 106 libo *9. Great Plague of Marseille (1720), 100 libo *10. The Great Plague (1665), 75 libo *11. Swine flu (2009), 18 libo *12. [[Mucormycosis]] (2021), 3 libo *13. [[SARS|SARS-CoV-1]] (2002), 774 *14. MERS-CoV (2012), 525 *15. [[Pagkalat ng tigdas sa Pilipinas ng 2019|Measles]] (2019), 415 *16. {{tcname active|[[Monkeypox]]}} (2022), 7 *17. MERS-CoV (2015), 38 *18. Avian influenza (2003), 13 *19. [[Bunya]] (2020), 7 *20. [[Brucella]] (2020), 1 *21. Idiopathic (2020), 1 *22. Streptococcus B (2021), 7 *23. {{tcname active|[[Marburg birus|Marburg]]}} (2022), 2 *24. {{tcname active|[[Langya henipabirus|Langya]]}} (2022), 0 }} | virus_strain = [[Trangkasong pang-ibon|Influenza]], [[Trangkasong baboy|Swine flu]], [[Salot|Plague]], [[SARS-CoV-2]], MERs-CoV | first_case = Black Death | location = (Unang kaso) [[Xi'an]], [[Tsina]] (1346) | arrival_date = 1346 hanggang 2021 kasalukuyan | origin = [[Aprika]], [[Asya]], [[Awstralya]], [[Europa]], [[Hilagang Amerika]] at [[Timog Amerika]] | confirmed_cases = umaabot ng Milyom, milyon mahigit ang namamatay sanhi ng birus | reinfections = | suspected_cases = | territories = | total_ili = | website = }} Ang '''talaan ng mga epidemya at pandemya sa Daigdig''', ay ang mga kaso na naiitala sa buong Mundo, naitala ang '''Black Plague''' noong 1885 sa lalawigan ng Yunnan, Tsina na kumitil sa 12 milyong ka-tao sumunod ang Spanish flu sa [[Espanya]] noong 1918 na kumitil ng 50-100 milyong ka-tao.<ref>https://www.livescience.com/56598-deadliest-viruses-on-earth.html</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.mdlinx.com/internal-medicine/article/4534 |title=Archive copy |access-date=2020-03-19 |archive-date=2020-04-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421185320/https://www.mdlinx.com/internal-medicine/article/4534 |url-status=dead }}</ref> ===Kaso ng virus sa Mundo=== <!--(''Ang mga naka-highlight ay ang mga pandemya na nasa kasalukuyan'')--> {|class="wikitable" style="font-size:100% |'''Taon''' |'''Sakit''' |'''Pamagat''' |'''Pinagmulan''' |'''Namatay''' |- | 1. 1346 || [[Salot na Itim]] || [[Pandemya ng Salot ng 1346]] || [[Xi'an]], [[Tsina]] || 200,000,000 |- | 2. 1665 || The Great Plague || [[Pagkalat ng Salot sa London ng 1665]] || [[Londres|London]], [[United Kingdom]] || 75,000 |- | 3. 1720 || Great Plague of Marseille || [[Pagkalat ng Salot sa Marseille ng 1720]] || Marseille, [[Pransya]] || 100,000 |- | 4. 1826 || [[Kolera]] || Pandemya ng Cholera ng 1826 || [[Ilog Ganges]], [[Bangladesh]] || 106,536 |- | 5. 1885 || Third Plague || [[Pandemya ng Salot sa Yunnan ng 1885]] || [[Yunnan]], [[Tsina]] || 12,000,000 |- | 6. 1890 || [[Trangkaso|Russian flu]] || Trangkaso sa Rusya ng 1890 || [[Inner Mongolia|Hohhot, Inner Mongolia]], [[Tsina]] || 1,000,000 |- | 7. 1918 || [[Trangkasong baboy|Spanish flu]] || [[Pandemyang trangkaso ng Espanya noong 1918]] || [[Kansas|Manhattan, Kansas]], [[Estados Unidos|US]] || 50,000,000 |- | 8. 1957 || Asian flu || [[Trangkaso sa Asya ng 1957]] || [[Guizhou]], [[Tsina]] || 2,000,000 |- | 9. 1968 || Hong Kong flu || [[Trangkaso sa Hong Kong]] || [[Hong Kong]]-[[Tsina]] || 1,000,000 |- | 10. 2002-04 || [[SARS|SARS-CoV-1]] || [[Pagkalat ng SARS noong 2002–2004]] || [[Foshan]], [[Guangdong]], [[Tsina]] || 774 |- | 11. 2003-05 || [[Trangkasong pang-ibon|Avian influenza]] || Pagsilakbo ng Avian influenza sa Fujian noong 2003 || [[Fujian]], [[Tsina]] || 13 |- | 12. 2009 || [[Bayrus trangkaso A subtipo H1N1|H1N1]] || [[Pandemya ng trangkaso ng 2009]] || [[Veracruz]], [[Mehiko]] || 18,209 |- | 13. 2012 || MERS-CoV || [[Pagkalat ng Mers-CoV ng 2012]] || [[Jeddah]], [[Saudi Arabia]] || 525 |- | 14. 2015 || MERS-15 || [[Pagkalat ng Mers-CoV sa Timog Korea noong 2015]] || [[Seoul]], [[Timog Korea]] || 38 |- | 15. 2019 || [[Tigdas]] || [[Pagkalat ng tigdas sa Pilipinas ng 2019]] || [[Kalakhang Maynila]] || 415 |- | 16. 2019 || [[SARS-CoV-2]] || '''[[Pandemya ng COVID-19]]''' || [[Wuhan]], [[China]] || '''6,371,262''' |- | 17. 2020 || [[Orthohantabirus]] || Pagsilakbo ng Hantabirus sa Yunnan ng 2020 || [[Yunnan|Luxi, Yunnan]], [[Tsina]] || rowspan="3"| {{grey|N/A}} |- | 18. 2020 || [[G4 EA H1N1]] || Pagsilakbo ng G4 Swine flu sa Hebei ng 2020 || [[Hebei]], [[Tsina]] |- | 19. 2020 || [[Bubonik]] || Pagsilakbo ng Bubonik sa Inner Mongolia ng 2020 || [[Inner Mongolia|Bayannur, Inner Mongolia]], [[Tsina]] |- | 20. 2020 || [[Bunya|SFTS bunyabirus]] || [[Pagkalat ng SFTS bunyabirus ng 2020]] || [[Jiangsu]]/[[Anhui]], [[Tsina]] || 7 |- | 21. 2020 || [[Brucella|Brucellosis]] || [[Pagkalat ng Brucellosis ng 2019–20]] || [[Lanzhou]], Gansu, Tsina || rowspan="2"| 1 |- | 22. 2020 || [[Idiopatik]] || Pagkalat ng Idiopatiko ng 2020 || [[Eluru]], [[Andhra Pradesh]], [[India]] |- | 23. 2021 || [[Mucormycosis]] || [[Epidemya ng fungus sa India]] || [[New Delhi]], [[Delhi]], [[India]] || ''3,158'' |- | 24. 2021 || H10N3 || [[H10N3 sa Tsina ng 2021]] || [[Zhenjiang]], [[Tsina]] || rowspan="2"| {{grey|N/A}} |- | 25. 2021 || [[Norobirus|Bug norovirus]] || [[Epidemya ng norovirus sa United Kingdom]] || London, [[United Kingdom]] |- | 26. 2021 || [[Streptococcus]] || Streptococcus Group B || [[Hong Kong]]-[[Tsina]] || 7 |- | 27. 2022 || [[Coronavirus]] || [[Flurona]] || [[Petah Tikva]], [[Israel]] || rowspan="2"| {{grey|N/A}} |- | 28. 2022 || [[Avian influenza]] || [[Pagkalat ng H3N8 sa Henan ng 2022]] || Zhumadian, Tsina |- | 29. 2022 || [[Monkeypox birus]] || '''[[Pagsiklab ng monkeypox ng 2022]]''' || [[Lagos]], [[Nigeria]] || 72 |- | 30. 2022 || [[Marburg birus]] || '''[[Pagkalat ng Marburg sa Ghana ng 2022]]''' || Ashanti, Ghana || 2 |- | 31. 2022 || [[Langya henipabirus]] || '''[[Pagkalat ng Langya birus sa Tsina ng 2022]]''' || Shandong, Tsina || 0 |} * {{grey|Zika virus (2015–16)}} ===Mga sakit na galing sa Hayop=== {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed sortable" |- | '''Taon''' | '''Sakit''' |'''Pamagat''' |'''Pinagmulan''' |'''Namatay''' |- | 1. 2007 || Swine fever || Pagsilakbo ng trangkasong baboy sa Armeniya noong 2007 || Poti, [[Armenia]] || rowspan="2"| TBA |- | 2. 2014 || rowspan="2"| [[Trangkasong pang-ibon|Avian influenza]] || Pagkalat ng trangkasong pang-ibon sa Estados Unidos noong 2014 || [[Wisconsin]], [[Estados Unidos]] |- | 3. 2017 || [[Pagkalat ng H5N6 sa Gitnang Luzon ng 2017]] || [[San Luis, Pampanga]] || 600, 000 [[Manok|manok]] |- | 4. 2019–20 || Swine fever || [[Pagkalat ng ASF sa Pilipinas ng 2019–20]] || [[Lungsod Quezon]] & [[Davao Occidental]] || rowspan="3"| TBA |- | rowspan="4"| 2020 || rowspan="2"| Avian influenza || [[Pagkalat ng H5N1 sa Hunan ng 2020]] || [[Hunan|Shaoyang, Hunan]], [[Tsina]] |- | [[Pagkalat ng H5N6 sa Nueva Ecija ng 2020]] || [[Jaen, Nueva Ecija]], Luzon |- | Brucella || [[Pagkalat ng Brucellosis ng 2019–20]] || [[Lanzhou]], [[Gansu]], [[Tsina]] || 1 |- | Avian influenza || [[Pagkalat ng H5N8-2 sa Europa]] || [[Europa]] || {{grey|Walang data}} |- | 8. rowspan="2"| 2021 || Swine fever || [[Pagkalat ng ASF sa Tsina ng 2021]] || [[Harbin]], [[Heilongjiang]], Tsina || rowspan="2"| 0 |- | rowspan="3"| Avian influenza || [[Pagkalat ng H5N8 sa Timog Rusya ng 2021]] || [[Stavropol]], [[Rusya]] |- | rowspan="2"| 2022 || [[Pagkalat ng H5N1 sa Israel ng 2021]] || Lambak ng Hula, [[Israel]] || 1,076,000 |- | [[Pagkalat ng H5N1 sa Luzon ng 2022]] || [[Candaba, Pampanga]] || [[To be announced|TBA]] |} ==Talasanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga epidemya at pandemya sa daigdig]] {{usbong|Kalusugan}} fyphs7docng3vh7q98alcok3r52y3l6 1962476 1962475 2022-08-12T07:04:40Z Ivan P. Clarin 84769 /* Kaso ng virus sa Mundo */ wikitext text/x-wiki {{For|sakit|Birus}} {{Infobox pandemic | name = Talaan ng mga epidemya at pandemya sa Daigdig | disease = {{Plainlist| *1. '''[[Salot na Itim|Black Death]] (1346)''' (''deadliest''), 200 milyon *2. Spanish flu (1918), 50-100 milyon *3. Third Plague (1885), 12 milyon *4. {{tcname active|[[COVID-19]]}} (2019), 6 milyon *5. Asian flu (1957), 2 milyon *6. Russion flu (1890), 1.1 milyon *7. Hong Kong flu (1968), 1 milyon *8. Cholera (1826), 106 libo *9. Great Plague of Marseille (1720), 100 libo *10. The Great Plague (1665), 75 libo *11. Swine flu (2009), 18 libo *12. [[Mucormycosis]] (2021), 3 libo *13. [[SARS|SARS-CoV-1]] (2002), 774 *14. MERS-CoV (2012), 525 *15. [[Pagkalat ng tigdas sa Pilipinas ng 2019|Measles]] (2019), 415 *16. {{tcname active|[[Monkeypox]]}} (2022), 7 *17. MERS-CoV (2015), 38 *18. Avian influenza (2003), 13 *19. [[Bunya]] (2020), 7 *20. [[Brucella]] (2020), 1 *21. Idiopathic (2020), 1 *22. Streptococcus B (2021), 7 *23. {{tcname active|[[Marburg birus|Marburg]]}} (2022), 2 *24. {{tcname active|[[Langya henipabirus|Langya]]}} (2022), 0 }} | virus_strain = [[Trangkasong pang-ibon|Influenza]], [[Trangkasong baboy|Swine flu]], [[Salot|Plague]], [[SARS-CoV-2]], MERs-CoV | first_case = Black Death | location = (Unang kaso) [[Xi'an]], [[Tsina]] (1346) | arrival_date = 1346 hanggang 2021 kasalukuyan | origin = [[Aprika]], [[Asya]], [[Awstralya]], [[Europa]], [[Hilagang Amerika]] at [[Timog Amerika]] | confirmed_cases = umaabot ng Milyom, milyon mahigit ang namamatay sanhi ng birus | reinfections = | suspected_cases = | territories = | total_ili = | website = }} Ang '''talaan ng mga epidemya at pandemya sa Daigdig''', ay ang mga kaso na naiitala sa buong Mundo, naitala ang '''Black Plague''' noong 1885 sa lalawigan ng Yunnan, Tsina na kumitil sa 12 milyong ka-tao sumunod ang Spanish flu sa [[Espanya]] noong 1918 na kumitil ng 50-100 milyong ka-tao.<ref>https://www.livescience.com/56598-deadliest-viruses-on-earth.html</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.mdlinx.com/internal-medicine/article/4534 |title=Archive copy |access-date=2020-03-19 |archive-date=2020-04-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421185320/https://www.mdlinx.com/internal-medicine/article/4534 |url-status=dead }}</ref> ===Kaso ng virus sa Mundo=== <!--(''Ang mga naka-highlight ay ang mga pandemya na nasa kasalukuyan'')--> {|class="wikitable" style="font-size:100% |'''Taon''' |'''Sakit''' |'''Pamagat''' |'''Pinagmulan''' |'''Namatay''' |- | 1. 1346 || [[Salot na Itim]] || [[Pandemya ng Salot ng 1346]] || [[Xi'an]], [[Tsina]] || 200,000,000 |- | 2. 1665 || The Great Plague || [[Pagkalat ng Salot sa London ng 1665]] || [[Londres|London]], [[United Kingdom]] || 75,000 |- | 3. 1720 || Great Plague of Marseille || [[Pagkalat ng Salot sa Marseille ng 1720]] || Marseille, [[Pransya]] || 100,000 |- | 4. 1826 || [[Kolera]] || Pandemya ng Cholera ng 1826 || [[Ilog Ganges]], [[Bangladesh]] || 106,536 |- | 5. 1885 || Third Plague || [[Pandemya ng Salot sa Yunnan ng 1885]] || [[Yunnan]], [[Tsina]] || 12,000,000 |- | 6. 1890 || [[Trangkaso|Russian flu]] || Trangkaso sa Rusya ng 1890 || [[Inner Mongolia|Hohhot, Inner Mongolia]], [[Tsina]] || 1,000,000 |- | 7. 1918 || [[Trangkasong baboy|Spanish flu]] || [[Pandemyang trangkaso ng Espanya noong 1918]] || [[Kansas|Manhattan, Kansas]], [[Estados Unidos|US]] || 50,000,000 |- | 8. 1957 || Asian flu || [[Trangkaso sa Asya ng 1957]] || [[Guizhou]], [[Tsina]] || 2,000,000 |- | 9. 1968 || Hong Kong flu || [[Trangkaso sa Hong Kong]] || [[Hong Kong]]-[[Tsina]] || 1,000,000 |- | 10. 2002-04 || [[SARS|SARS-CoV-1]] || [[Pagkalat ng SARS noong 2002–2004]] || [[Foshan]], [[Guangdong]], [[Tsina]] || 774 |- | 11. 2003-05 || [[Trangkasong pang-ibon|Avian influenza]] || Pagsilakbo ng Avian influenza sa Fujian noong 2003 || [[Fujian]], [[Tsina]] || 13 |- | 12. 2009 || [[Bayrus trangkaso A subtipo H1N1|H1N1]] || [[Pandemya ng trangkaso ng 2009]] || [[Veracruz]], [[Mehiko]] || 18,209 |- | 13. 2012 || MERS-CoV || [[Pagkalat ng Mers-CoV ng 2012]] || [[Jeddah]], [[Saudi Arabia]] || 525 |- | 14. 2015 || MERS-15 || [[Pagkalat ng Mers-CoV sa Timog Korea noong 2015]] || [[Seoul]], [[Timog Korea]] || 38 |- | 15. 2019 || [[Tigdas]] || [[Pagkalat ng tigdas sa Pilipinas ng 2019]] || [[Kalakhang Maynila]] || 415 |- | 16. 2019 || [[SARS-CoV-2]] || '''[[Pandemya ng COVID-19]]''' || [[Wuhan]], [[China]] || '''6,430,306''' |- | 17. 2020 || [[Orthohantabirus]] || Pagsilakbo ng Hantabirus sa Yunnan ng 2020 || [[Yunnan|Luxi, Yunnan]], [[Tsina]] || rowspan="3"| {{grey|N/A}} |- | 18. 2020 || [[G4 EA H1N1]] || Pagsilakbo ng G4 Swine flu sa Hebei ng 2020 || [[Hebei]], [[Tsina]] |- | 19. 2020 || [[Bubonik]] || Pagsilakbo ng Bubonik sa Inner Mongolia ng 2020 || [[Inner Mongolia|Bayannur, Inner Mongolia]], [[Tsina]] |- | 20. 2020 || [[Bunya|SFTS bunyabirus]] || [[Pagkalat ng SFTS bunyabirus ng 2020]] || [[Jiangsu]]/[[Anhui]], [[Tsina]] || 7 |- | 21. 2020 || [[Brucella|Brucellosis]] || [[Pagkalat ng Brucellosis ng 2019–20]] || [[Lanzhou]], Gansu, Tsina || rowspan="2"| 1 |- | 22. 2020 || [[Idiopatik]] || Pagkalat ng Idiopatiko ng 2020 || [[Eluru]], [[Andhra Pradesh]], [[India]] |- | 23. 2021 || [[Mucormycosis]] || [[Epidemya ng fungus sa India]] || [[New Delhi]], [[Delhi]], [[India]] || ''3,158'' |- | 24. 2021 || H10N3 || [[H10N3 sa Tsina ng 2021]] || [[Zhenjiang]], [[Tsina]] || rowspan="2"| {{grey|N/A}} |- | 25. 2021 || [[Norobirus|Bug norovirus]] || [[Epidemya ng norovirus sa United Kingdom]] || London, [[United Kingdom]] |- | 26. 2021 || [[Streptococcus]] || Streptococcus Group B || [[Hong Kong]]-[[Tsina]] || 7 |- | 27. 2022 || [[Coronavirus]] || [[Flurona]] || [[Petah Tikva]], [[Israel]] || rowspan="2"| {{grey|N/A}} |- | 28. 2022 || [[Avian influenza]] || [[Pagkalat ng H3N8 sa Henan ng 2022]] || Zhumadian, Tsina |- | 29. 2022 || [[Monkeypox birus]] || '''[[Pagsiklab ng monkeypox ng 2022]]''' || [[Lagos]], [[Nigeria]] || 72 |- | 30. 2022 || [[Marburg birus]] || '''[[Pagkalat ng Marburg sa Ghana ng 2022]]''' || Ashanti, Ghana || 2 |- | 31. 2022 || [[Langya henipabirus]] || '''[[Pagkalat ng Langya birus sa Tsina ng 2022]]''' || Shandong, Tsina || 0 |} * {{grey|Zika virus (2015–16)}} ===Mga sakit na galing sa Hayop=== {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed sortable" |- | '''Taon''' | '''Sakit''' |'''Pamagat''' |'''Pinagmulan''' |'''Namatay''' |- | 1. 2007 || Swine fever || Pagsilakbo ng trangkasong baboy sa Armeniya noong 2007 || Poti, [[Armenia]] || rowspan="2"| TBA |- | 2. 2014 || rowspan="2"| [[Trangkasong pang-ibon|Avian influenza]] || Pagkalat ng trangkasong pang-ibon sa Estados Unidos noong 2014 || [[Wisconsin]], [[Estados Unidos]] |- | 3. 2017 || [[Pagkalat ng H5N6 sa Gitnang Luzon ng 2017]] || [[San Luis, Pampanga]] || 600, 000 [[Manok|manok]] |- | 4. 2019–20 || Swine fever || [[Pagkalat ng ASF sa Pilipinas ng 2019–20]] || [[Lungsod Quezon]] & [[Davao Occidental]] || rowspan="3"| TBA |- | rowspan="4"| 2020 || rowspan="2"| Avian influenza || [[Pagkalat ng H5N1 sa Hunan ng 2020]] || [[Hunan|Shaoyang, Hunan]], [[Tsina]] |- | [[Pagkalat ng H5N6 sa Nueva Ecija ng 2020]] || [[Jaen, Nueva Ecija]], Luzon |- | Brucella || [[Pagkalat ng Brucellosis ng 2019–20]] || [[Lanzhou]], [[Gansu]], [[Tsina]] || 1 |- | Avian influenza || [[Pagkalat ng H5N8-2 sa Europa]] || [[Europa]] || {{grey|Walang data}} |- | 8. rowspan="2"| 2021 || Swine fever || [[Pagkalat ng ASF sa Tsina ng 2021]] || [[Harbin]], [[Heilongjiang]], Tsina || rowspan="2"| 0 |- | rowspan="3"| Avian influenza || [[Pagkalat ng H5N8 sa Timog Rusya ng 2021]] || [[Stavropol]], [[Rusya]] |- | rowspan="2"| 2022 || [[Pagkalat ng H5N1 sa Israel ng 2021]] || Lambak ng Hula, [[Israel]] || 1,076,000 |- | [[Pagkalat ng H5N1 sa Luzon ng 2022]] || [[Candaba, Pampanga]] || [[To be announced|TBA]] |} ==Talasanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga epidemya at pandemya sa daigdig]] {{usbong|Kalusugan}} ehgie6w3gxg5wnd9z4m4tqsn3del45u Tore ng Kalayaan (New York) 0 296643 1962333 1754086 2022-08-11T19:58:52Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Estatwa ng Kalayaan]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Estatwa ng Kalayaan]] g473slvle4fnaimzzicuxteucvip3ak Pagkalat ng SFTS bunyabirus ng 2020 0 300204 1962432 1947152 2022-08-12T06:04:46Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Infobox epidemic | name = Pagkalat ng SFTS bunyabirus ng 2020 | arrival_date = {{Start date|2020|4|8|End date|2021|11|24}} | disease = Severe fever at thrombocytopenia syndrome | origin = [[Jiangsu]], [[Tsina]] | first_case = Silangang Tsina | virus_strain = SFTS birus | deaths = 7 | confirmed_cases = 60 | suspected_cases = | location = [[Jiangsu]]<br>[[Anhui]] | cause = Pagkaroon ng lagnat, pagubo, pagkamatay | website = }} Ang '''Pagkalat ng SFTS bunyabirus ng 2020''' o '''2020 novel bunyavirus outbreak''' ay isang disease na Severe fever at thrombocytopenia syndrome ay isang uri ng virus na mula sa kagat ng [[Garapata]]-tick borne ito ay sumiklab noong Abril 2020 at muling kumalat kasalukuyang Agosto 2020 sa Silangang Tsina bunsod ng [[COVID-19]] na kasalukuyang nanalasa sa bansang [[Tsina]], Nagtala ito ng 60 na kaso at 7 ang namatay.<ref>https://indianexpress.com/article/explained/tick-borne-virus-spreading-in-china-6543182</ref><ref>https://economictimes.indiatimes.com/industry/healthcare/biotech/healthcare/what-is-the-tick-borne-virus-spreading-in-china/a-new-virus/slideshow/77409950.cms</ref> ==Pagsiklab== Unang naitala ang unang kaso noong 2009 sa Tsina sa mga lalawigan. Abril, Agosto 2020 ng muli itong tumagas sa mga lalawigan ng Jiangsu at Anhui mahigit 37 katao ang nagkaroon sa Anhui at 23 sa Jiangsu na papalo sa 60 ang inpektado at 7 ang nautas.<ref>https://timesofindia.indiatimes.com/life-style/health-fitness/health-news/new-virus-in-china-tick-borne-virus-has-infected-67-people-7-dead/photostory/77389268.cms</ref><ref>https://www.indiatoday.in/world/story/new-virus-in-china-kills-7-infects-60-all-about-tick-borne-pathogen-bunyavirus-1708776-2020-08-07</ref> ==Sanhi== Ayon sa isang eksperto na si Sheng Jifang Ang sintomas ng birus na ito ay ang pagkakaroon ng Patig, [[Lagnat]], [[Ubo]] at pamamantal, ito ay mula sa kagat ng insektong Garapata/kuto, at maaring maipasa sa tao kapwa tao (''human transmission'') sa pamamagitan sa pagpasa ng dugo.<ref>https://www.firstpost.com/tech/science/tick-borne-bunyavirus-causing-fever-hemorrhages-spreading-in-china-everything-we-know-so-far-8682331.html</ref><ref>https://www.boomlive.in/health/re-emergence-of-tick-borne-virus-in-china-all-you-need-to-know-9218</ref> ==Tingnan rin== * [[Pagkalat ng Brucellosis ng 2019–20]] * [[Pandemya ng COVID-19]] * [[Pagkalat ng H5N1 sa Hunan ng 2020]] ==Talasangunian== {{reflist}} [[Kategorya:2020 sa Asya]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2020]] {{usbong|Kalusugan}} dr7itx7enhu6pls7euiewjcaz2qff2r 1962442 1962432 2022-08-12T06:12:29Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Infobox epidemic | name = Pagkalat ng SFTS bunyabirus ng 2020 | arrival_date = {{Start date|2020|4|8|End date|2021|11|24}} | disease = Severe fever at thrombocytopenia syndrome | origin = [[Jiangsu]], [[Tsina]] | first_case = Silangang Tsina | virus_strain = SFTS birus | deaths = 7 | confirmed_cases = 60 | suspected_cases = | location = [[Jiangsu]]<br>[[Anhui]] | cause = Pagkaroon ng lagnat, pagubo, pagkamatay | website = }} Ang '''Pagkalat ng SFTS bunyabirus ng 2020''' o '''2020 novel bunyavirus outbreak''' ay isang disease na Severe fever at thrombocytopenia syndrome ay isang uri ng virus na mula sa kagat ng [[Garapata]]-tick borne ito ay sumiklab noong Abril 2020 at muling kumalat kasalukuyang Agosto 2020 sa Silangang Tsina bunsod ng [[COVID-19]] na kasalukuyang nanalasa sa bansang [[Tsina]], Nagtala ito ng 60 na kaso at 7 ang namatay.<ref>https://indianexpress.com/article/explained/tick-borne-virus-spreading-in-china-6543182</ref><ref>https://economictimes.indiatimes.com/industry/healthcare/biotech/healthcare/what-is-the-tick-borne-virus-spreading-in-china/a-new-virus/slideshow/77409950.cms</ref> ==Pagsiklab== Unang naitala ang unang kaso noong 2009 sa Tsina sa mga lalawigan. Abril, Agosto 2020 ng muli itong tumagas sa mga lalawigan ng Jiangsu at Anhui mahigit 37 katao ang nagkaroon sa Anhui at 23 sa Jiangsu na papalo sa 60 ang inpektado at 7 ang nautas.<ref>https://timesofindia.indiatimes.com/life-style/health-fitness/health-news/new-virus-in-china-tick-borne-virus-has-infected-67-people-7-dead/photostory/77389268.cms</ref><ref>https://www.indiatoday.in/world/story/new-virus-in-china-kills-7-infects-60-all-about-tick-borne-pathogen-bunyavirus-1708776-2020-08-07</ref> ==Sanhi== Ayon sa isang eksperto na si Sheng Jifang Ang sintomas ng birus na ito ay ang pagkakaroon ng Patig, [[Lagnat]], [[Ubo]] at pamamantal, ito ay mula sa kagat ng insektong Garapata/kuto, at maaring maipasa sa tao kapwa tao (''human transmission'') sa pamamagitan sa pagpasa ng dugo.<ref>https://www.firstpost.com/tech/science/tick-borne-bunyavirus-causing-fever-hemorrhages-spreading-in-china-everything-we-know-so-far-8682331.html</ref><ref>https://www.boomlive.in/health/re-emergence-of-tick-borne-virus-in-china-all-you-need-to-know-9218</ref> ==Tingnan rin== * [[Pagkalat ng Brucellosis ng 2019–20]] * [[Pandemya ng COVID-19]] * [[Pagkalat ng H5N1 sa Hunan ng 2020]] ==Talasangunian== {{reflist}} [[Kategorya:2020 sa Asya]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2020]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]]]] {{usbong|Kalusugan}} pnz39o49ofjt5xz0i3kks40cwqr3k1z 1962443 1962442 2022-08-12T06:12:38Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Infobox epidemic | name = Pagkalat ng SFTS bunyabirus ng 2020 | arrival_date = {{Start date|2020|4|8|End date|2021|11|24}} | disease = Severe fever at thrombocytopenia syndrome | origin = [[Jiangsu]], [[Tsina]] | first_case = Silangang Tsina | virus_strain = SFTS birus | deaths = 7 | confirmed_cases = 60 | suspected_cases = | location = [[Jiangsu]]<br>[[Anhui]] | cause = Pagkaroon ng lagnat, pagubo, pagkamatay | website = }} Ang '''Pagkalat ng SFTS bunyabirus ng 2020''' o '''2020 novel bunyavirus outbreak''' ay isang disease na Severe fever at thrombocytopenia syndrome ay isang uri ng virus na mula sa kagat ng [[Garapata]]-tick borne ito ay sumiklab noong Abril 2020 at muling kumalat kasalukuyang Agosto 2020 sa Silangang Tsina bunsod ng [[COVID-19]] na kasalukuyang nanalasa sa bansang [[Tsina]], Nagtala ito ng 60 na kaso at 7 ang namatay.<ref>https://indianexpress.com/article/explained/tick-borne-virus-spreading-in-china-6543182</ref><ref>https://economictimes.indiatimes.com/industry/healthcare/biotech/healthcare/what-is-the-tick-borne-virus-spreading-in-china/a-new-virus/slideshow/77409950.cms</ref> ==Pagsiklab== Unang naitala ang unang kaso noong 2009 sa Tsina sa mga lalawigan. Abril, Agosto 2020 ng muli itong tumagas sa mga lalawigan ng Jiangsu at Anhui mahigit 37 katao ang nagkaroon sa Anhui at 23 sa Jiangsu na papalo sa 60 ang inpektado at 7 ang nautas.<ref>https://timesofindia.indiatimes.com/life-style/health-fitness/health-news/new-virus-in-china-tick-borne-virus-has-infected-67-people-7-dead/photostory/77389268.cms</ref><ref>https://www.indiatoday.in/world/story/new-virus-in-china-kills-7-infects-60-all-about-tick-borne-pathogen-bunyavirus-1708776-2020-08-07</ref> ==Sanhi== Ayon sa isang eksperto na si Sheng Jifang Ang sintomas ng birus na ito ay ang pagkakaroon ng Patig, [[Lagnat]], [[Ubo]] at pamamantal, ito ay mula sa kagat ng insektong Garapata/kuto, at maaring maipasa sa tao kapwa tao (''human transmission'') sa pamamagitan sa pagpasa ng dugo.<ref>https://www.firstpost.com/tech/science/tick-borne-bunyavirus-causing-fever-hemorrhages-spreading-in-china-everything-we-know-so-far-8682331.html</ref><ref>https://www.boomlive.in/health/re-emergence-of-tick-borne-virus-in-china-all-you-need-to-know-9218</ref> ==Tingnan rin== * [[Pagkalat ng Brucellosis ng 2019–20]] * [[Pandemya ng COVID-19]] * [[Pagkalat ng H5N1 sa Hunan ng 2020]] ==Talasangunian== {{reflist}} [[Kategorya:2020 sa Asya]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2020]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] {{usbong|Kalusugan}} q0o06bll7cnvlqeaqv3yb166zr81em4 Bubonik 0 300206 1962448 1904066 2022-08-12T06:16:23Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Infobox medical condition (new) | name = Bubonik plaga | image = Plague_-buboes.jpg | caption = Ang ''[[bubo]]'' sa itaas ng hita mula isang taong nahawaan ng bubonic na salot. | field = Inpeskyon disease | symptoms = [[Lagnat]], [[sakit ng ulo]], pagsusuka, pamamaga ng lymph | complications = | onset = 1-7 araw pagkatapos ng pagkakalantad | duration = | causes = ''Yersinia pestis'' ay kumalat mula sa fleas | risks = | diagnosis = Ang paghahanap ng bakterya sa dugo, [[plema]], o mga lymph node | differential = | prevention = | treatment = Ang mga antibiotics tulad ng ''streptomycin'', ''gentamicin'', o ''doxycycline'' | medication = | prognosis = | frequency = 650 kaso na naitatala kada taon | deaths = 10% ang namamatay sa paggamot }} Ang '''Bubonik''', '''Bubonik plaga''' o '''[[Salot]]''' ay isang uri ng salot na nagsasanhi ng kamatayan sa mga tao, ito ay nagmula sa hayop, galing sa kagat ng Flea papunta sa mga [[Daga]], Maituturing at maiitala ito sa listahan ng "pandemya at "kalamidad", Tinagurian ring ''"[[Salot na Itim|Black Death]]"'', ''"Bubonic plague"'', ''"Plague"''.<ref>https://www.bbc.com/news/health-53305721</ref><ref>https://edition.cnn.com/2020/08/19/health/bubonic-plague-2020-california-wellness/index.html</ref> ==Sanhi== Ang sintomas ng birus na ito ay ang pagkakaroon ng [[Lagnat]], [[sakit ng ulo]], pagsusuka, pamamaga ng lymph na galing sa mga alaga/hayop tulad ng daga. Ito ay katulad sa mga sakit na mabilis makahawa, sa indibidwal-pagkahawa sa kapwa tao.<ref>https://abcnews.go.com/Health/plague-exists-now-us/story?id=55860883</ref> ==Talasangunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sakit]] [[Kategorya:Nakakahawang sakit]] [[Kategorya:Mga sakit ng daga]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] {{usbong|Kalusugan}} 4sr2yrp2gckn41j3ha7p6x1sy34id9r G4 EA H1N1 0 300237 1962440 1947301 2022-08-12T06:10:35Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Refimprove|date=Agosto 2020}} [[Talaksan:AntigenicShift HiRes.svg|thumb|Ang isang ilustrasyon kung paano maipasa ang birus sa tao]]. Ang '''G4 EA H1N1''' o tawag rin bilang '''G4 swine flu virus (G4)''' ay isang [[Trangkasong baboy|swine influenza]] na [[birus]] strain ay na diskobre sa Hilagang [[Hebei]], [[Tsina]] noong Hulyo 3, 2020 na kung saan ang tao ay pwedeng mahawaan mula sa trangkasong baboy (flu), kaysa sa lagnat ng baboy (fever), ito ay mayrong genetika galing sa baboy, Ito ay nag-mumutate o maipasa sa tao, Ito ay may banta sa kalusugan, Sa kasalukuyang pagharap laban sa [[COVID-19]] na orihinal na nang galing sa lungsod ng [[Wuhan]], [[Hubei]], Gitnang Tsina noong Disyembre 2019, Nababahala ang [[World Health Organization]] (WHO) na ang H1N1 ay mapanib na trankaso, tulad na lamang noong [[Pandemya ng trangkaso ng 2009]] (''2009 H1N1 pandemic'') na nag mula sa bansang Gitnang Meseta, [[Mehiko]] na may kaparehong birus inpluenza strain sa G4 EA makalipas ang 11 na taon, Mahigit ilang Hog Farmer ang dinala sa mga malapit na ospital dahil sa pagkahawa ng EA H1N1 strain. ==Tingnan rin== * [[Bubonik]] * [[COVID-19]] [[Kategorya:Sakit]] [[Kategorya:Nakakahawang sakit]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] {{usbong|Kalusugan}} j3rww5hibv0c5mcyyxwr6k94gzdqbuj Bunya 0 300240 1962441 1837354 2022-08-12T06:11:49Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Refimprove|date=Agosto 2020}} {{Virusbox | image = Peribunyavirus virion structure.gif | image_alt = | image_caption = Ang mga uri ng Bunya | taxon = Bunyavirales | display_parents = 2 | subdivision_ranks = Families | subdivision_ref = <ref>{{cite web |title=Virus Taxonomy: 2018 Release |url=https://talk.ictvonline.org/taxonomy/ |website=International Committee on Taxonomy of Viruses (ICTV) |accessdate=30 January 2019 |language=en |format=html |date=October 2018}}</ref> | subdivision = *''Arenaviridae'' *''Cruliviridae'' *''Fimoviridae'' *''Hantaviridae'' *''Leishbunyaviridae'' *''Mypoviridae'' *''Nairoviridae'' *''Peribunyaviridae'' *''Phasmaviridae'' *''Phenuiviridae'' *''Tospoviridae'' *''Wupedeviridae'' }} Ang '''Bunyabirales''', mula sa Bunyamwera ay isang uri ng sakit ay tinagurian ring, strain ''Severe fever at thrombocytopenia syndrome'' ay kagat mula sa insektong kulisap, garapata/kuto ay naitala ang bagong labas na strain birus sa Silangan Tsina sa mga lalawigan ng [[Jiangsu]] ay [[Anhui]], Ang pakakaroon ng mga sintomas nito ay Patig, Lagnat, Ubo at pamamantal, kasabay na kinakaharap na [[COVID-19]] na ng galing mula sa Gitnang Tsina sa lungsod [[Wuhan]].<ref>https://www.mdpi.com/journal/viruses/special_issues/Bunyavirus-2020</ref><ref>https://www.firstpost.com/tech/science/tick-borne-bunyavirus-causing-fever-hemorrhages-spreading-in-china-everything-we-know-so-far-8682331.html</ref><ref>https://www.globaltimes.cn/content/1196864.shtml</ref> ==Tingnan rin== * [[Bubonik]] * [[G4 EA H1N1]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sakit]] [[Kategorya:Nakakahawang sakit]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] {{usbong|Kalusugan}} af4ll4rzfuxpe5ss6wo4537btmtdd22 Macedonia (lalawigang Romano) 0 300460 1962283 1780621 2022-08-11T18:29:12Z Glennznl 73709 link [[Mga Eslabo]] using [[:en:User:Edward/Find link|Find link]] wikitext text/x-wiki {{Infobox former subdivision|native_name={{aut|Provincia Macedoniae}}<br>{{lang|grc|ἐπαρχία Μακεδονίας}}|life_span=|p1=Macedonia (sinaunang kaharian)|today={{flag|Greece}}<br> {{flag|North Macedonia}}<br>{{flag|Albania}}<br>{{flag|Bulgaria}}|event_end=Looban ng Balkan nilusob ng [[mga Eslabo]]|year_end=ika-7 siglo|event_start=Itinatag matapos ang [[Ikaapat na Digmaang Macedonica]]|year_start=146 BC|image_map_caption=Ang lalawigan ng Macedonia sa ilalim ng Imperyong Romano, circa 125|conventional_long_name=Lalawigan ng Macedonia|image_map=Roman Empire - Macedonia (125 AD).svg|title_leader=|capital=[[Thessalonica]]<br>sa Sinaunang Kasaysayan: Thessalonica (Macedonia Prima) at [[Stobi]] (Macedonia Salutaris)<ref>A Companion to Ancient Macedonia, By Joseph Roisman and Ian Worthington, page 549</ref>|era=[[Sinaunang kasaysayan|Sinauna]]|nation=ang [[Imperyong Romano]]|subdivision=[[Lalawigang Romano|Lalawigan]]|common_name=Macedonia|flag_p1=Vergina Sun - Golden Larnax.png}} Ang [[lalawigang Romano]] ng '''Macedonia''' ({{Lang-la|Provincia Macedoniae}}, {{Lang-grc|Ἐπαρχία Μακεδονίας}}) <ref>[http://www.ems.gr/analytikos-katalogos-ekdoseon/makedoniki-vivliothiki/070-samsaris.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170424001705/http://www.ems.gr/analytikos-katalogos-ekdoseon/makedoniki-vivliothiki/070-samsaris.html|date=2017-04-24}} D. C. Samsaris, Historical Geography of the Roman province of Macedonia (The Department of Western Macedonia today) (in Greek), Thessaloniki 1989 (Society for Macedonian Studies).{{ISBN|960-7265-01-7}}.</ref><ref>[http://www.ems.gr/analytikos-katalogos-ekdoseon/makedoniki-vivliothiki/049-samsaris.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170424003106/http://www.ems.gr/analytikos-katalogos-ekdoseon/makedoniki-vivliothiki/049-samsaris.html|date=2017-04-24}} D. C. Samsaris, Historical Geography of Eastern Macedonia during the Antiquity (in Greek), Thessaloniki 1976 (Society for Macedonian Studies).{{ISBN|960-7265-16-5}}.</ref> opisyal na itinatag noong 146 BC, matapos na talunin ng Romanong heneral na si [[ Quintus Caecilius Metellus Macedonicus |Quintus Caecilius Metellus]] si [[ Andriscus ng Macedon |Andriscus ng Macedon]], ang huling nag-astang [[Talaan ng mga sinaunang Macedonico|hari]] ng sinaunang kaharian ng [[Kaharian ng Masedonya|Macedonia]] noong 148 BC, at pagkatapos ng apat na mga republikang kliyente (ang "tetrarchy") na itinatag ng Roma sa rehiyon ay ibinuwag. Isinama ng lalawigan ang dating kaharian ng Macedonia kasama ang [[ Epirus (sinaunang estado) |Epirus]], [[ Sinaunang Thessaly |Thessaly]], at mga bahagi ng [[ Illyria |Illyria]], [[ Paeonia (kaharian) |Paeonia]], at [[ Trace |Thrace]]. Nakalikha ito ng isang mas malaking lugar pang-administratibo, na kung saan itinuturing pa ring 'Macedonia'. == Mga sanggunian == [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng teksto sa wikang Sinaunang Griyego]] jywqcymbgi5ram0ua1whdgv1outkqy2 Pagkalat ng SARS sa Tsina noong 2002–2004 0 301570 1962433 1910847 2022-08-12T06:05:16Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Refimprove|date=Nobyembre 2021}} {{Infobox pandemic | name = 2003 China SARS outbreak | width = | map1 = | legend1 = | map2 = | legend2 = | map3 = | legend3 = | map4 = | legend4 = | map5 = | legend5 = | disease = [[Coronavirus]] | virus_strain = [[SARS]] | location = mainland China | first_case = [[Hong Kong]] | arrival_date = Nobyembre 16, 2002 – Mayo 19, 2004 | origin = [[Foshan]], [[Guangdong]], [[China]] | confirmed_cases = 5,327 | suspected_cases = | recovery_cases = | deaths = 349 | territories = | total_ili = | website = }} Ang '''Pagkalat ng SARS sa Tsina ng 2003''' o '''2003 China SARS outbreak''' ay tumagas noong Nobyembre 16, 2002 at natapos natapos noong 2004, 5,327 ang naiulat na kumpirmado at 349 ang nasawi sa kalupaang Tsina.<ref>https://www.who.int/ith/diseases/sars/en</ref><ref>https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK92479</ref> ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng COVID-19]] ==Talasangunian== {{reflist}} [[Kategorya:2003 sa Tsina]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2003]] qse455hrtkrsfx1cdoz0tw9j924b6cf Pagkalat ng SARS sa Hong Kong noong 2002–2004 0 301571 1962434 1934761 2022-08-12T06:05:39Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Refimprove|date=Nobyembre 2021}} {{Infobox pandemic | name = 2003 Hong Kong SARS outbreak | width = | map1 = | legend1 = | map2 = | legend2 = | map3 = | legend3 = | map4 = | legend4 = | map5 = | legend5 = | disease = [[Coronavirus]] | virus_strain = [[SARS]] | location = [[Hong Kong]] | first_case = Victoria, Hong Kong | arrival_date = Nobyembre 16, 2002 – Mayo 19, 2004 | origin = [[Foshan]], [[Guangdong]], [[China]] | confirmed_cases = 1,755 | suspected_cases = | recovery_cases = | deaths = 299 | territories = | total_ili = | website = }} Ang '''Pagkalat ng SARS sa Hong Kong noong 2002–2004''' o '''2003 Hong Kong SARS outbreak''' ay tumagas noong Nobyembre 16, 2002 at natapos natapos noong 2004, 1,755 ang naiulat na kumpirmado at 299 ang nasawi sa isla ng Hong Kong.<ref>https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC539564</ref> ==Tingnan rin== * [[Pagkalat ng SARS sa Tsina noong 2002–2004]] * [[Pandemya ng COVID-19 sa Hong Kong]] ==Talasangunian== {{reflist}} [[Kategorya:2003 sa Tsina]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2003]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] box21vfjcnswrtwpkj3q0wh3xrojl0b Beauty Gonzales 0 302966 1962284 1802212 2022-08-11T19:50:52Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Pinoy Big Brother: Teen Edition Plus]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Pinoy Big Brother: Teen Edition Plus]] 6ep6lqf9ce5so1608dpljp5w8brii23 Pagkalat ng Brucellosis ng 2019–20 0 303944 1962444 1947150 2022-08-12T06:13:40Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Infobox epidemic | name = Pagkalat ng Brucellosis ng 2019–20 | arrival_date = {{Start date|2019|9|12|End date|2021|9|18}} | disease = Severe fever at reproductive syndrome | origin = [[Lanzhou]], [[Gansu]], [[Tsina]] | first_case = Hilagang Tsina | virus_strain = [[Brucella]] | deaths = 1 | confirmed_cases = 6,620 | suspected_cases = 55, 725 | location = [[Gansu]]<br>[[Heilongjiang]] | cause = Pagkaroon ng lagnat, sakit ng ulo at katawan, pagkabaog | website = }} Ang '''Pagkalat ng Brucellosis ng 2019–20''' ay isang zoonotic infectious disease isang uri ng disease na nakukuha sa mga alagang hayop, ito ay isang uri ng sakit, trangkaso (flu) na kumalat sa hilagang kanlurang Tsina na lumaganap sa humigit na 6,000 ang infected, ito ay unang naitala noong Setyembre 12, 2019 ayon sa gobyerno ng lungsod sa Lanzhou, Tsina, ang mga infected ay nakasalang isang treatment sa bawat ospital sa humigit isang taon nakalipas habang sumingaw ang [[COVID-19]], Disyembre 2019.<ref>https://news.abs-cbn.com/overseas/11/06/20/how-thousands-in-china-got-infected-by-brucellosis-in-one-single-outbreak</ref><ref>https://www.wionews.com/world/brucellosis-outbreak-infects-over-6000-people-in-china-340880</ref> ==Pagkalat== Mahigit 6,000+ sa ilan pang mga tala ay 55, 725 ang tinest na nagpositibo. ang mga infected na katao sa unang tala ay umabot sa 3, 745, Nobyembre 2020 ng lumala ang sakit sa buong lungsod ng "Lanzhou", ang sakit na ito ay galing sa mga alagang hayop na [[Tupa]], [[Kambing]], [[Baka]], [[Baboy]] at maging ang [[Aso]] ay naging kaso sa ilalang mga bansa. Ang sanhi nito sa tao ay kung ang isang alagang hayop ay infected sa may amo nito ay maari rin ito'ng mahawa o maiapasa ng mabilisan, ito ay maaring maipasa sa tao sa pamamagitan ng gatas, keso o alin mang semilya na galing mula sa infected na alagang hayop. Ang Human to human trasmission ay maaring posibleng maipasa ayon sa [[World Health Organization]] (WHO). ==Pagtatalaga== Unang na identified sa lungsod ng Lanzhou ay nauncovered sa buwan ng Disyembre 2019 bunsod ng [[Pandemya ng COVID-19]] ay sabay na sumiklab ang Brucella virus, mahigit 181 na katao ang infected rito ayon sa lalawigang otoridad ng Gansu, Sa lalawigan ng Heilongjiang sa hilagang silangan ay naitala rin ang kaso 13 katao rito ang infected simula noong Agosto ay tinest ayon sa state media. Ang pagkalat ay sanhi ng isang bacterial waste gas na tumagas, Sa kontaminadong gas huli ng namuo ay sumingaw ito (aerosols) ay rumagasa ayon sa veterinary institute ito ay orihinal na mula sa biopharmaceutical factory pagmamay-ari ng Shanghai-listed sa Tsina. ==Tingan rin== * [[Pagkalat ng SFTS bunyabirus ng 2020]] * [[Pandemya ng COVID-19]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:2020 sa Asya]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2020]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] qu8c7xc1ucz67ip7clpgbzx31umucqj Hudea 0 303945 1962454 1893406 2022-08-12T06:24:49Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki Ang '''Judea''' o '''Judaea''', at ang modernong bersiyon ng '''Judah''' ({{IPAc-en|dʒ|uː|ˈ|d|iː|ə}}; from {{lang-he|יהודה}}, <small>[[Wikang Hebreo]]</small> ''Yəhuda'', <small>[[Tiberian vocalization|Tiberian]]</small> ''Yəhûḏāh'', {{lang-el|Ἰουδαία}}, {{grc-tr|Ἰουδαία}}; {{lang-la|Iūdaea}}) ay ang sinaunang [[Ebreong Pambibliya]], ang kakontemporaneong [[Latin]], at ang modernong pangalan ng mabundok na timog na bahagi ng rehiyon ng [[Palestina (rehiyon)|Palestina]]. Ang pangalan ay nagmula sa pangalang [[Wikang Hebreong]] [[Jud]], isang anak ng [[Mga patriarka (Bibliya)|patriarka]] sa Bibliya na si [[Jacob]] na kalaunang tinawag na [[Israel]], na may mga inapo ni Yehudah na bumubuo sa Israelitang tribo ni Juda (Yehudah) sa [[Bibliya]] at kalaunan ay nauugnay sa [Kaharian ng Juda]], kung saan ang inilalagay ng 1906 [[Ensiklopedyang Hudyo]] ay nagmula noong [[Rehoboam|934]] hanggang [[Pagpapatapon sa Babilonya]].<ref>{{cite web|url=http://jewishencyclopedia.com/articles/8955-judah-kingdom-of|title=Judah, Kingdom of|publisher=Jewish Encyclopedia|date=|accessdate=2014-04-10}}</ref> Ang pangalan ng rehiyon ay nagpatuloy na pinapaloob sa pamamagitan ng pananakop ng [[Imperyong Neo-Babilonya]], [[Imperyong Persiyano]] bilang [[Yehud Medinata]], [[Imperyong Griyego]], at [[Kahariang Hasmoneo]], [[Kahariang Herodiano]] at [[Imperyong Romano]] bilang [[Judea (lalawigang Romano)]].<ref name="Crotty2">{{cite book|last=Crotty|first=Robert Brian|title=The Christian Survivor: How Roman Christianity Defeated Its Early Competitors|page=25 f.n. 4|publisher=Springer|year=2017|quote=The Babylonians translated the Hebrew name [Judah] into Aramaic as Yehud Medinata ('the province of Judah') or simply 'Yehud' and made it a new Babylonian province. This was inherited by the Persians. Under the Greeks, Yehud was translated as Judaea and this was taken over by the Romans. After the Jewish rebellion of 135 CE, the Romans renamed the area Syria Palaestina or simply Palestine. The area described by these land titles differed to some extent in the different periods.|isbn=9789811032141|url=https://books.google.com/books?id=6X6hDgAAQBAJ&pg=PA25|access-date=28 September 2020}}</ref> Bilang kahihinatnan ng [[pag-aalsa ng Bar Kokhba]], noong 135 CE ang rehiyon ay pinalitan ng pangalan at isinama sa [[Romanong Syria]] upang mabuo ang [[Syria Palaestina]]<ref name="Crotty">{{cite book|last=Crotty|first=Robert Brian|title=The Christian Survivor: How Roman Christianity Defeated Its Early Competitors|page=25 f.n. 4|publisher=Springer|year=2017|quote=The Babylonians translated the Hebrew name [Judah] into Aramaic as Yehud Medinata ('the province of Judah') or simply 'Yehud' and made it a new Babylonian province. This was inherited by the Persians. Under the Greeks, Yehud was translated as Judaea and this was taken over by the Romans. After the Jewish rebellion of 135 CE, the Romans renamed the area Syria Palaestina or simply Palestine. The area described by these land titles differed to some extent in the different periods.|isbn=9789811032141|url=https://books.google.com/books?id=6X6hDgAAQBAJ&pg=PA25|access-date=28 September 2020}}</ref> ng nagwaging Romanong Emperador na si [[Adriano]]. Ang isang malaking bahagi ng Judea ay isinama sa [[Pananakop ng Jordan sa Kanlurang Pampang|Jordaniang Kanlurang Pampang]] sa pagitan ng 1948 at 1967 (ibig sabihin, ang "Kanlurang Pampang" ng Kaharian ng Jordan).<ref>{{cite book|author=Mark A. Tessler|title=A History of the Israeli-Palestinian Conflict|url=https://archive.org/details/historyofisraeli00tess_0|url-access=registration|year=1994|publisher=Indiana University Press|isbn=0-253-20873-4|page=[https://archive.org/details/historyofisraeli00tess_0/page/401 401]}}</ref><ref>{{cite web|last1=Bronner|first1=Ethan|url=https://www.nytimes.com/2008/12/05/world/middleeast/05mideast.html|title=Israeli Troops Evict Settlers in the West Bank|work=The New York Times|date=2008-12-04|accessdate=2018-09-20}}</ref> Ang katagang ''Judea'' bilang isang terminong pangheograpiya ay muling binuhay ng pamahalaang Israeli noong ika-20 siglo bilang bahagi ng pangalang administratibong Israeli na pinangalanang [[Lugar ng Judea at Samaria]] para sa teritoryo na karaniwang tinutukoy bilang [[West Bank|Kanlurang Pampang]].<ref name="Caplan2011">{{cite book|author=Neil Caplan|title=The Israel-Palestine Conflict: Contested Histories|url=https://books.google.com/books?id=JyAgn_dD43cC&pg=PT18|date=19 September 2011|publisher=John Wiley & Sons|isbn=978-1405175395|page=8}}</ref> == Mga makasaysayang hangganan == [[File:Judea_1_by_David_Shankbone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Judea_1_by_David_Shankbone.jpg|thumb|Ang{{Dead link|date=Septiyembre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} mga [[Kabundukang Judea|burol ng Judea]]]] [[File:Broken_columns_seen_above_regional_highway_375.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Broken_columns_seen_above_regional_highway_375.jpg|thumb|Lumang Romanong daan sa Judea]] Isinulat ng klasikong Romanong-Hudyong istoryador na si [[Flavio Josefo|Josephus]] na ([[Ang Digmaang Hudyo|Mga Digmaan]] 3.3.5): <blockquote>Sa mga hangganan ng [[Samaria]] at Judea ay matatagpuan ang nayon na [[As-Sawiya|Anuath, na pinangalanan ding Borceos]].<ref>Based on [[Charles William Wilson]]'s (1836–1905) identification of this site, who thought that Borceos may have been a place about 18 kilometers to the south of Neapolis (Nablus) because of a name similarity (''Berkit''). See p. 232 in: {{cite book|author=Wilson, Charles William|authorlink=Charles William Wilson|title=Picturesque Palestine, Sinai and Egypt|url=https://archive.org/details/picturesquepales01wilsuoft|volume=1|year=1881|publisher=[[D. Appleton & Company|D. Appleton]]|location=New York}}. This identification is the result of the equivocal nature of Josephus' statement, where he mentions both "Samaria" and "Judea." Samaria was a sub-district of Judea. Others speculate that ''Borceos'' may have referred to the village [[Burqin, Palestine|Burqin]], in northern Samaria, and which village marked the bounds of Judea to its north.</ref> Ito ang hilagang hangganan ng Judea. Ang mga katimugang bahagi ng Judea, kung susukatin ang mga haba, ay hinahangganan ng isang nayon na magkadugtong sa mga hangganan ng [[Tangway ng Arabia|Arabia]]; ang [[mga Hudyo]] na naninirahan doon ay tinawag itong Jordan. Ngunit, ang lawak nito ay pinalawig mula sa ilog ng Jordan hanggang sa Joppa. Ang lungsod ng Herusalem ay matatagpuan sa pinakagitna; sa pag-aangkin ng ilan, na may sapat na karunungan, ay tinawag ang lungsod na Pusod ng bayan. Hindi rin nahihirapan ang Judea sa mga yamang nagmula sa dagat, sapagkat ang mga lugar na pangdagat ay umaabot hanggang sa Ptolemais: ito ay nahahati sa labing-isang bahagi, kung saan ang maharlikang lungsod na [[Jerusalem|Herusalem]] ang kataas-taasan, at namuno sa lahat ng kalapit bayan, tulad ng ginagawa ng ulo sa katawan. Tungkol sa iba pang mga lungsod na mas mababa dito, pinangunahan nila ang kanilang maraming [[toparka]]; Ang Gophna ay ang pangalawa sa mga lunsod na iyon, at katabi ng Acrabatta, na kasunod nito ay ang Thamna, at [[Lod|Lydda]], at [[Emmaus]], at [[Pella]]. at [[Edom|Idumea]], at [[Ein Gedi|Engaddi]], at [[Herodium]], at [[Jerico]]; at pagkatapos ay Jamnia at [[Jaffa|Joppa]], bilang namumuno sa mga kalapit na tao; at bukod sa mga ito ay naroon ang rehiyon ng Gamala, at Gaulonitis, at Batanea, at Trachonitis, na mga bahagi rin ng kaharian ni Agrippa. Ang [hulihan ng] bansang ito ay nagsisimula sa Bundok Libano, at ang mga bukal ng [[Jordan]], at umabot sa mga kalawakan hanggang sa [[Dagat ng Galilea]]; at ang haba ay pinahaba mula sa isang nayon na tinatawag na Arpha, hanggang sa Julias. Ang mga naninirahan dito ay pinaghalong mga Hudyo at Syrian. At sa gayon ay inilarawan ko, kasama ang lahat ng posibleng sakop, ang bansa ng Judea, at ang mga nasa paligid nito.<ref>{{cite web|url=http://www.fordham.edu/halsall/ancient/josephus-wara.html|title=Ancient History Sourcebook: Josephus (37 – after 93 CE): Galilee, Samaria, and Judea in the First Century CE|publisher=Fordham.edu|date=|accessdate=2012-12-31}}</ref></blockquote> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Heograpiya ng Israel]] do3xn2yu4p85dajhwm0h5v0gaywbu5k 1962456 1962454 2022-08-12T06:27:45Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki Ang '''Judea''' o '''Judaea''', at ang modernong bersiyon ng '''Judah''' ({{IPAc-en|dʒ|uː|ˈ|d|iː|ə}}; from {{lang-he|יהודה}}, <small>[[Wikang Hebreo]]</small> ''Yəhuda'', <small>[[Tiberian vocalization|Tiberian]]</small> ''Yəhûḏāh'', {{lang-el|Ἰουδαία}}, {{grc-tr|Ἰουδαία}}; {{lang-la|Iūdaea}}) ay ang sinaunang [[Tanakh]](Hebreong [[Bibliya]]), ang kakontemporaneong [[Latin]], at ang modernong pangalan ng mabundok na timog na bahagi ng rehiyon ng [[Palestina (rehiyon)|Palestina]]. Ang pangalan ay nagmula sa pangalang [[Wikang Hebreong]] [[Juda'''Makapal na panitik''']], isang anak ng [[Mga patriarka (Bibliya)|patriarka]] sa Bibliya na si [[Jacob]] na kalaunang tinawag na [[Israel]], na may mga inapo ni Yehudah na bumubuo sa Israelitang tribo ni Juda (Yehudah) sa [[Bibliya]] at kalaunan ay nauugnay sa [Kaharian ng Juda]], kung saan ang inilalagay ng 1906 [[Ensiklopedyang Hudyo]] ay nagmula noong [[Rehoboam|934]] hanggang [[Pagpapatapon sa Babilonya]].<ref>{{cite web|url=http://jewishencyclopedia.com/articles/8955-judah-kingdom-of|title=Judah, Kingdom of|publisher=Jewish Encyclopedia|date=|accessdate=2014-04-10}}</ref> Ang pangalan ng rehiyon ay nagpatuloy na pinapaloob sa pamamagitan ng pananakop ng [[Imperyong Neo-Babilonya]], [[Imperyong Persiyano]] bilang [[Yehud Medinata]], [[Imperyong Griyego]], at [[Kahariang Hasmoneo]], [[Kahariang Herodiano]] at [[Imperyong Romano]] bilang [[Judea (lalawigang Romano)]].<ref name="Crotty2">{{cite book|last=Crotty|first=Robert Brian|title=The Christian Survivor: How Roman Christianity Defeated Its Early Competitors|page=25 f.n. 4|publisher=Springer|year=2017|quote=The Babylonians translated the Hebrew name [Judah] into Aramaic as Yehud Medinata ('the province of Judah') or simply 'Yehud' and made it a new Babylonian province. This was inherited by the Persians. Under the Greeks, Yehud was translated as Judaea and this was taken over by the Romans. After the Jewish rebellion of 135 CE, the Romans renamed the area Syria Palaestina or simply Palestine. The area described by these land titles differed to some extent in the different periods.|isbn=9789811032141|url=https://books.google.com/books?id=6X6hDgAAQBAJ&pg=PA25|access-date=28 September 2020}}</ref> Bilang kahihinatnan ng [[pag-aalsa ng Bar Kokhba]], noong 135 CE ang rehiyon ay pinalitan ng pangalan at isinama sa [[Romanong Syria]] upang mabuo ang [[Syria Palaestina]]<ref name="Crotty">{{cite book|last=Crotty|first=Robert Brian|title=The Christian Survivor: How Roman Christianity Defeated Its Early Competitors|page=25 f.n. 4|publisher=Springer|year=2017|quote=The Babylonians translated the Hebrew name [Judah] into Aramaic as Yehud Medinata ('the province of Judah') or simply 'Yehud' and made it a new Babylonian province. This was inherited by the Persians. Under the Greeks, Yehud was translated as Judaea and this was taken over by the Romans. After the Jewish rebellion of 135 CE, the Romans renamed the area Syria Palaestina or simply Palestine. The area described by these land titles differed to some extent in the different periods.|isbn=9789811032141|url=https://books.google.com/books?id=6X6hDgAAQBAJ&pg=PA25|access-date=28 September 2020}}</ref> ng nagwaging Romanong Emperador na si [[Adriano]]. Ang isang malaking bahagi ng Judea ay isinama sa [[Pananakop ng Jordan sa Kanlurang Pampang|Jordaniang Kanlurang Pampang]] sa pagitan ng 1948 at 1967 (ibig sabihin, ang "Kanlurang Pampang" ng Kaharian ng Jordan).<ref>{{cite book|author=Mark A. Tessler|title=A History of the Israeli-Palestinian Conflict|url=https://archive.org/details/historyofisraeli00tess_0|url-access=registration|year=1994|publisher=Indiana University Press|isbn=0-253-20873-4|page=[https://archive.org/details/historyofisraeli00tess_0/page/401 401]}}</ref><ref>{{cite web|last1=Bronner|first1=Ethan|url=https://www.nytimes.com/2008/12/05/world/middleeast/05mideast.html|title=Israeli Troops Evict Settlers in the West Bank|work=The New York Times|date=2008-12-04|accessdate=2018-09-20}}</ref> Ang katagang ''Judea'' bilang isang terminong pangheograpiya ay muling binuhay ng pamahalaang Israeli noong ika-20 siglo bilang bahagi ng pangalang administratibong Israeli na pinangalanang [[Lugar ng Judea at Samaria]] para sa teritoryo na karaniwang tinutukoy bilang [[West Bank|Kanlurang Pampang]].<ref name="Caplan2011">{{cite book|author=Neil Caplan|title=The Israel-Palestine Conflict: Contested Histories|url=https://books.google.com/books?id=JyAgn_dD43cC&pg=PT18|date=19 September 2011|publisher=John Wiley & Sons|isbn=978-1405175395|page=8}}</ref> == Mga makasaysayang hangganan == [[File:Judea_1_by_David_Shankbone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Judea_1_by_David_Shankbone.jpg|thumb|Ang{{Dead link|date=Septiyembre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} mga [[Kabundukang Judea|burol ng Judea]]]] [[File:Broken_columns_seen_above_regional_highway_375.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Broken_columns_seen_above_regional_highway_375.jpg|thumb|Lumang Romanong daan sa Judea]] Isinulat ng klasikong Romanong-Hudyong istoryador na si [[Flavio Josefo|Josephus]] na ([[Ang Digmaang Hudyo|Mga Digmaan]] 3.3.5): <blockquote>Sa mga hangganan ng [[Samaria]] at Judea ay matatagpuan ang nayon na [[As-Sawiya|Anuath, na pinangalanan ding Borceos]].<ref>Based on [[Charles William Wilson]]'s (1836–1905) identification of this site, who thought that Borceos may have been a place about 18 kilometers to the south of Neapolis (Nablus) because of a name similarity (''Berkit''). See p. 232 in: {{cite book|author=Wilson, Charles William|authorlink=Charles William Wilson|title=Picturesque Palestine, Sinai and Egypt|url=https://archive.org/details/picturesquepales01wilsuoft|volume=1|year=1881|publisher=[[D. Appleton & Company|D. Appleton]]|location=New York}}. This identification is the result of the equivocal nature of Josephus' statement, where he mentions both "Samaria" and "Judea." Samaria was a sub-district of Judea. Others speculate that ''Borceos'' may have referred to the village [[Burqin, Palestine|Burqin]], in northern Samaria, and which village marked the bounds of Judea to its north.</ref> Ito ang hilagang hangganan ng Judea. Ang mga katimugang bahagi ng Judea, kung susukatin ang mga haba, ay hinahangganan ng isang nayon na magkadugtong sa mga hangganan ng [[Tangway ng Arabia|Arabia]]; ang [[mga Hudyo]] na naninirahan doon ay tinawag itong Jordan. Ngunit, ang lawak nito ay pinalawig mula sa ilog ng Jordan hanggang sa Joppa. Ang lungsod ng Herusalem ay matatagpuan sa pinakagitna; sa pag-aangkin ng ilan, na may sapat na karunungan, ay tinawag ang lungsod na Pusod ng bayan. Hindi rin nahihirapan ang Judea sa mga yamang nagmula sa dagat, sapagkat ang mga lugar na pangdagat ay umaabot hanggang sa Ptolemais: ito ay nahahati sa labing-isang bahagi, kung saan ang maharlikang lungsod na [[Jerusalem|Herusalem]] ang kataas-taasan, at namuno sa lahat ng kalapit bayan, tulad ng ginagawa ng ulo sa katawan. Tungkol sa iba pang mga lungsod na mas mababa dito, pinangunahan nila ang kanilang maraming [[toparka]]; Ang Gophna ay ang pangalawa sa mga lunsod na iyon, at katabi ng Acrabatta, na kasunod nito ay ang Thamna, at [[Lod|Lydda]], at [[Emmaus]], at [[Pella]]. at [[Edom|Idumea]], at [[Ein Gedi|Engaddi]], at [[Herodium]], at [[Jerico]]; at pagkatapos ay Jamnia at [[Jaffa|Joppa]], bilang namumuno sa mga kalapit na tao; at bukod sa mga ito ay naroon ang rehiyon ng Gamala, at Gaulonitis, at Batanea, at Trachonitis, na mga bahagi rin ng kaharian ni Agrippa. Ang [hulihan ng] bansang ito ay nagsisimula sa Bundok Libano, at ang mga bukal ng [[Jordan]], at umabot sa mga kalawakan hanggang sa [[Dagat ng Galilea]]; at ang haba ay pinahaba mula sa isang nayon na tinatawag na Arpha, hanggang sa Julias. Ang mga naninirahan dito ay pinaghalong mga Hudyo at Syrian. At sa gayon ay inilarawan ko, kasama ang lahat ng posibleng sakop, ang bansa ng Judea, at ang mga nasa paligid nito.<ref>{{cite web|url=http://www.fordham.edu/halsall/ancient/josephus-wara.html|title=Ancient History Sourcebook: Josephus (37 – after 93 CE): Galilee, Samaria, and Judea in the First Century CE|publisher=Fordham.edu|date=|accessdate=2012-12-31}}</ref></blockquote> ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Juda]] *[[Judea (lalawigang Romano)]] *[[Kahariang Herodiano]] *[[Herodes Arquelao]] na [[etnarko]] ng Judea, [[Samaria]] at [[Idumea]] mula 4 BCE hanggang 6 CE. *[[Juda]] *[[Tribo ng Juda]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Heograpiya ng Israel]] d98vnchjgwt2up02x1ohaqzq5bkox6o 1962457 1962456 2022-08-12T06:30:41Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox landform | name = Judea | other_name =יְהוּדָה | photo = Giv'at Seled, near Tzafririm.jpg | photo_caption = Isang bundok sa Judea | map = | coordinates = {{coord|31|40|N|35|00|E|type:region|display=inline,title}} | range = | part_of = [[Israel]] at [[West Bank]] | highest_point = [[Bundok Hebron]] | highest_elevation = {{cvt|1,020|m}} | length = | width = | area = <!-- {{Convert|NN|ha|acres}} --> | depth = | drop = | formed_by = | geology = <!-- or |type = --> | age = | orogeny = | volcanic_arc/belt = | volcanic_arc = | volcanic_belt = | volcanic_field = | eruption = | last_eruption = | topo = | operator = | designation = | free_label_1 = | free_data_1 = | free_label_2 = | free_data_2 = | free_label_3 = | free_data_3 = | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | embedded = }} Ang '''Judea''' o '''Judaea''', at ang modernong bersiyon ng '''Judah''' ({{IPAc-en|dʒ|uː|ˈ|d|iː|ə}}; from {{lang-he|יהודה}}, <small>[[Wikang Hebreo]]</small> ''Yəhuda'', <small>[[Tiberian vocalization|Tiberian]]</small> ''Yəhûḏāh'', {{lang-el|Ἰουδαία}}, {{grc-tr|Ἰουδαία}}; {{lang-la|Iūdaea}}) ay ang sinaunang [[Tanakh]](Hebreong [[Bibliya]]), ang kakontemporaneong [[Latin]], at ang modernong pangalan ng mabundok na timog na bahagi ng rehiyon ng [[Palestina (rehiyon)|Palestina]]. Ang pangalan ay nagmula sa pangalang [[Juda]] na isa sa mga anak ng [[Mga patriarka (Bibliya)|patriarka]] sa Bibliyang si [[Jacob]] na kalaunang tinawag na [[Israel]], na may mga inapo ni Yehudah na bumubuo sa Israelitang tribo ni Juda (Yehudah) sa [[Bibliya]] at kalaunan ay nauugnay sa [Kaharian ng Juda]], kung saan ang inilalagay ng 1906 [[Ensiklopedyang Hudyo]] ay nagmula noong [[Rehoboam|934]] hanggang [[Pagpapatapon sa Babilonya]].<ref>{{cite web|url=http://jewishencyclopedia.com/articles/8955-judah-kingdom-of|title=Judah, Kingdom of|publisher=Jewish Encyclopedia|date=|accessdate=2014-04-10}}</ref> Ang pangalan ng rehiyon ay nagpatuloy na pinapaloob sa pamamagitan ng pananakop ng [[Imperyong Neo-Babilonya]], [[Imperyong Persiyano]] bilang [[Yehud Medinata]], [[Imperyong Griyego]], at [[Kahariang Hasmoneo]], [[Kahariang Herodiano]] at [[Imperyong Romano]] bilang [[Judea (lalawigang Romano)]].<ref name="Crotty2">{{cite book|last=Crotty|first=Robert Brian|title=The Christian Survivor: How Roman Christianity Defeated Its Early Competitors|page=25 f.n. 4|publisher=Springer|year=2017|quote=The Babylonians translated the Hebrew name [Judah] into Aramaic as Yehud Medinata ('the province of Judah') or simply 'Yehud' and made it a new Babylonian province. This was inherited by the Persians. Under the Greeks, Yehud was translated as Judaea and this was taken over by the Romans. After the Jewish rebellion of 135 CE, the Romans renamed the area Syria Palaestina or simply Palestine. The area described by these land titles differed to some extent in the different periods.|isbn=9789811032141|url=https://books.google.com/books?id=6X6hDgAAQBAJ&pg=PA25|access-date=28 September 2020}}</ref> Bilang kahihinatnan ng [[pag-aalsa ng Bar Kokhba]], noong 135 CE ang rehiyon ay pinalitan ng pangalan at isinama sa [[Romanong Syria]] upang mabuo ang [[Syria Palaestina]]<ref name="Crotty">{{cite book|last=Crotty|first=Robert Brian|title=The Christian Survivor: How Roman Christianity Defeated Its Early Competitors|page=25 f.n. 4|publisher=Springer|year=2017|quote=The Babylonians translated the Hebrew name [Judah] into Aramaic as Yehud Medinata ('the province of Judah') or simply 'Yehud' and made it a new Babylonian province. This was inherited by the Persians. Under the Greeks, Yehud was translated as Judaea and this was taken over by the Romans. After the Jewish rebellion of 135 CE, the Romans renamed the area Syria Palaestina or simply Palestine. The area described by these land titles differed to some extent in the different periods.|isbn=9789811032141|url=https://books.google.com/books?id=6X6hDgAAQBAJ&pg=PA25|access-date=28 September 2020}}</ref> ng nagwaging Romanong Emperador na si [[Adriano]]. Ang isang malaking bahagi ng Judea ay isinama sa [[Pananakop ng Jordan sa Kanlurang Pampang|Jordaniang Kanlurang Pampang]] sa pagitan ng 1948 at 1967 (ibig sabihin, ang "Kanlurang Pampang" ng Kaharian ng Jordan).<ref>{{cite book|author=Mark A. Tessler|title=A History of the Israeli-Palestinian Conflict|url=https://archive.org/details/historyofisraeli00tess_0|url-access=registration|year=1994|publisher=Indiana University Press|isbn=0-253-20873-4|page=[https://archive.org/details/historyofisraeli00tess_0/page/401 401]}}</ref><ref>{{cite web|last1=Bronner|first1=Ethan|url=https://www.nytimes.com/2008/12/05/world/middleeast/05mideast.html|title=Israeli Troops Evict Settlers in the West Bank|work=The New York Times|date=2008-12-04|accessdate=2018-09-20}}</ref> Ang katagang ''Judea'' bilang isang terminong pangheograpiya ay muling binuhay ng pamahalaang Israeli noong ika-20 siglo bilang bahagi ng pangalang administratibong Israeli na pinangalanang [[Lugar ng Judea at Samaria]] para sa teritoryo na karaniwang tinutukoy bilang [[West Bank|Kanlurang Pampang]].<ref name="Caplan2011">{{cite book|author=Neil Caplan|title=The Israel-Palestine Conflict: Contested Histories|url=https://books.google.com/books?id=JyAgn_dD43cC&pg=PT18|date=19 September 2011|publisher=John Wiley & Sons|isbn=978-1405175395|page=8}}</ref> == Mga makasaysayang hangganan == [[File:Judea_1_by_David_Shankbone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Judea_1_by_David_Shankbone.jpg|thumb|Ang{{Dead link|date=Septiyembre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} mga [[Kabundukang Judea|burol ng Judea]]]] [[File:Broken_columns_seen_above_regional_highway_375.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Broken_columns_seen_above_regional_highway_375.jpg|thumb|Lumang Romanong daan sa Judea]] Isinulat ng klasikong Romanong-Hudyong istoryador na si [[Flavio Josefo|Josephus]] na ([[Ang Digmaang Hudyo|Mga Digmaan]] 3.3.5): <blockquote>Sa mga hangganan ng [[Samaria]] at Judea ay matatagpuan ang nayon na [[As-Sawiya|Anuath, na pinangalanan ding Borceos]].<ref>Based on [[Charles William Wilson]]'s (1836–1905) identification of this site, who thought that Borceos may have been a place about 18 kilometers to the south of Neapolis (Nablus) because of a name similarity (''Berkit''). See p. 232 in: {{cite book|author=Wilson, Charles William|authorlink=Charles William Wilson|title=Picturesque Palestine, Sinai and Egypt|url=https://archive.org/details/picturesquepales01wilsuoft|volume=1|year=1881|publisher=[[D. Appleton & Company|D. Appleton]]|location=New York}}. This identification is the result of the equivocal nature of Josephus' statement, where he mentions both "Samaria" and "Judea." Samaria was a sub-district of Judea. Others speculate that ''Borceos'' may have referred to the village [[Burqin, Palestine|Burqin]], in northern Samaria, and which village marked the bounds of Judea to its north.</ref> Ito ang hilagang hangganan ng Judea. Ang mga katimugang bahagi ng Judea, kung susukatin ang mga haba, ay hinahangganan ng isang nayon na magkadugtong sa mga hangganan ng [[Tangway ng Arabia|Arabia]]; ang [[mga Hudyo]] na naninirahan doon ay tinawag itong Jordan. Ngunit, ang lawak nito ay pinalawig mula sa ilog ng Jordan hanggang sa Joppa. Ang lungsod ng Herusalem ay matatagpuan sa pinakagitna; sa pag-aangkin ng ilan, na may sapat na karunungan, ay tinawag ang lungsod na Pusod ng bayan. Hindi rin nahihirapan ang Judea sa mga yamang nagmula sa dagat, sapagkat ang mga lugar na pangdagat ay umaabot hanggang sa Ptolemais: ito ay nahahati sa labing-isang bahagi, kung saan ang maharlikang lungsod na [[Jerusalem|Herusalem]] ang kataas-taasan, at namuno sa lahat ng kalapit bayan, tulad ng ginagawa ng ulo sa katawan. Tungkol sa iba pang mga lungsod na mas mababa dito, pinangunahan nila ang kanilang maraming [[toparka]]; Ang Gophna ay ang pangalawa sa mga lunsod na iyon, at katabi ng Acrabatta, na kasunod nito ay ang Thamna, at [[Lod|Lydda]], at [[Emmaus]], at [[Pella]]. at [[Edom|Idumea]], at [[Ein Gedi|Engaddi]], at [[Herodium]], at [[Jerico]]; at pagkatapos ay Jamnia at [[Jaffa|Joppa]], bilang namumuno sa mga kalapit na tao; at bukod sa mga ito ay naroon ang rehiyon ng Gamala, at Gaulonitis, at Batanea, at Trachonitis, na mga bahagi rin ng kaharian ni Agrippa. Ang [hulihan ng] bansang ito ay nagsisimula sa Bundok Libano, at ang mga bukal ng [[Jordan]], at umabot sa mga kalawakan hanggang sa [[Dagat ng Galilea]]; at ang haba ay pinahaba mula sa isang nayon na tinatawag na Arpha, hanggang sa Julias. Ang mga naninirahan dito ay pinaghalong mga Hudyo at Syrian. At sa gayon ay inilarawan ko, kasama ang lahat ng posibleng sakop, ang bansa ng Judea, at ang mga nasa paligid nito.<ref>{{cite web|url=http://www.fordham.edu/halsall/ancient/josephus-wara.html|title=Ancient History Sourcebook: Josephus (37 – after 93 CE): Galilee, Samaria, and Judea in the First Century CE|publisher=Fordham.edu|date=|accessdate=2012-12-31}}</ref></blockquote> ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Juda]] *[[Judea (lalawigang Romano)]] *[[Kahariang Herodiano]] *[[Herodes Arquelao]] na [[etnarko]] ng Judea, [[Samaria]] at [[Idumea]] mula 4 BCE hanggang 6 CE. *[[Juda]] *[[Tribo ng Juda]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Heograpiya ng Israel]] [[Kategorya:Mga pook sa Bibliya]] [[Kategorya:Israel]] [[Kategorya:Palestina]] elyd1f0sngsremuf8wnpxw60d2ahur8 Sicilian language 0 306627 1962326 1961642 2022-08-11T19:57:42Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Wikang Sisilyano]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Wikang Sisilyano]] 7zd88lbsa7wu4pjo8fh3ju99qz25juu Hadji Kamlon 0 307888 1962413 1945136 2022-08-12T04:22:22Z Delirium333 109995 /* Pansalamantalang Kapayapaan at muling pagpapatuloy ng sagupaan */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person|name=Hadji Kamlon|birth_name=|birth_date=|birth_place=[[Luuk, Sulu]]|death_date=|death_place=|image=Kamlon and Marcos.jpg|caption=Si Pangulong [[Ferdinand Marcos]] habang nakikipagkamay kay Kamlon pagkatapos ng indulto.|other_names=Maas Kamlon|organization=[[Sultanato ng Sulu|Sultanato ng Sulu at Hilagang Borneo]]|spouse=Adjuria|father=Hadji Angsa}} Si '''Datu''' '''Hadji Kamlon''', kilala rin bilang '''Maas Kamlon,''' ay isang [[Tausūg people|Tausug]] na lumaban noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at pagkatapos ay nagsimula siya ng pag-aalsa laban sa Pamahalaan ng Pilipinas sa ilalim ni Pangulong [[Elpidio Quirino]] at Pangulong [[Ramon Magsaysay]]. Siya ay kilala bilang isang bayani sa mga Tausug.<ref name="abs">{{cite web|last1=Mawallil|first1=Amir|title=What makes a hero?|url=https://news.abs-cbn.com/opinions/08/29/16/opinion-what-makes-a-hero|website=ABS-CBN News|accessdate=23 September 2019}}</ref> == Personal na buhay == Ang pangala ng ama ni Kamlon ay Hadji Angsa at ang pangalan naman ng kanyang asawa ay si Mora Hadjuria. Hindi na nagkaroon pa ng maraming mga asawa si Kamlon sapagkat sinabi niya na kontento na daw siya sa isa. Matapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, siya ay nagsimulang mamirata sa Karagatang Sulu. Sinasabi na binibigay niya sa mga mahihirap ang kanilang mga nanakaw galing sa mga mayayaman. == Pag-aalsa == Bago maganap ang pag-aalsa, kilala siya sa mga awtoridad ng gobyerno bilang isang "basag-ulero", kaya'y siya ay sumuko sa mg awtoridad noong 1947 bago siya magsimula ng pag-aalsa sa Sulu noong 1948. Noong kalagitnaan ng 1948, magsisimula kasama ang 25 niyang mga kamiyembro, sinimulan na ni Kamlon ang kanyang paghihimagsik upang klaruhin ang mga suliranin sa reporma ng lupa, pagpapatalsik sa Pamahalaang Pilipino, at ang paggiit ng kasarinlan ng [[Sultanato ng Sulu|Sultanato ng Sulu at Hilagang Borneo]] sa mga [[Tausūg people|Tausug]].<ref name="omar">{{cite book|last1=Omar|first1=Ibrahim|title=Diary of a Colonized Native|date=2018|publisher=Partridge Publishing|location=Singapore|url=https://books.google.com/books?id=PyplDwAAQBAJ|accessdate=23 September 2019}}</ref> Kalaunan, dahil parami ng parami ang mga sumusuporta sa kanyang anti-Pilipinong pangangampanya, ang grupo ni Kamlon at lumago sa 100 na miyembro. Kadalasang armado ng [[M1918 Browning Automatic Rifle]]s at mga ibat-ibang uri ng ripleng Hapon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, naging kilalado ang grupo dahil sa kanilang pagwasak ng [[6th Infantry Division (Philippines)|ika-7 Batalyong Impanterya]], ang beteranong yunit ng [[Korean War|Digmaang Koreano]] na tinatawag na ''Nenita''. Ang grabidad ng peligro ni Kamlon ay gumulat sa bago-bagong republika ng Pilipinas sapagkat abala rin sila sa pagsugpo ng iba pang mga panloob na mga peligro tulad ng [[Hukbalahap]].<ref>{{cite web|last1=Taylor|first1=Victor|title=The Beginnings Of The Abu Sayyaf Group|url=https://mackenzieinstitute.com/2017/01/the-beginnings-of-the-abu-sayyaf-group/|website=Mackenzie Institute|accessdate=23 September 2019}}</ref><ref name="mercene">{{cite web|last1=Mercene|first1=Floro|title=Maute's all the way back to Kamlon|url=https://news.mb.com.ph/2017/07/02/mautes-all-the-way-back-to-kamlon/|website=Manila Bulletin|accessdate=23 September 2019}}</ref> Samantala, sinubukan ng Philippine government na sirain ang pangalan ni Kamlon sa pamamagitan ng pagtatak sa kanya bilang isang tulisan, kriminal, at rebelde, sa iba, upang sirain ang kanyang imahe at reputasyon sa mga tao.<ref name="abs" /> Sa panahon ng pag-aalsa ni Kamlon, sapilitang kinuha ni Kamlon ang 4000 hektarya sa mga legal na mga asindero, kung saan na-kontrol nila ang mga kontrabandong operasyon sa Jolo at Borneo at ang mga hinihiling na kabayaran para sa mga negosyanteng Tsino. Noong 1949, sumuko siya kay Col. Diosdado Rodriguez.<ref>https://books.google.com.ph/books?id=wragGAOkugYC&pg=PA139&lpg=PA139&dq=hadji+kamlon&source=bl&ots=7EZbhu61Jk&sig=ACfU3U2G7O85vIOsI5-kKVwmYDTI7IZKNA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwi1-ofX7K3vAhWQGqYKHakiCxY4HhDoATAJegQIBhAC#v=onepage&q=hadji%20kamlon&f=false</ref> Matapos ay sinimulan niya muli ang pagaalsa sa taong iyon. Noong 27 Disyembre 1949, binombahan ng mga sasakyang pandagat ang isang kota ng mga Moro sa Jolo upang mapaalis nila ang grupo ni Kamlon ayon sa isang diyaryo ng Manila Times noong 28 Disyembre 1949. 30 na mga Moro ang nasawi at linagyan ang kanilang mga katawan ng petrolyo at sinunog. Si Kamlon at ang kanyang mga kasama ay tumakas papunta sa pinaka-dulo ng silangang bahagi ng isla ng Jolo, ngunit nawasak na ang kanilang mga kuta sa hilaga.<ref>https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Article/freepress19491227-1.2.21</ref> === Pansalamantalang Kapayapaan at muling pagpapatuloy ng sagupaan === [[Talaksan:Kamlon_and_Magsaysay.jpg|thumb|Pagkatapos ng kanyang pagsuko, Si Kamlon ay nakipagkita kay Kalihim [[Ramon Magsaysay]].]] Sa taong 1951 dumating sa taluktukan ng lakas ng puwersa ni Kamlon.<ref>https://openresearch-repository.anu.edu.au/bitstream/1885/10146/6/Kadir%20bin%20Che%20Man%20W%20Thesis%201987.pdf</ref> Noong 26 Pebrero 1951, nagkaroon ng barilan sa pagitan ng Konstabularyong Pilipino at ang puwersa ni Kamlon. 8 ang nasawi sa panig ni Kamlon at 2 naman sa panig ng gobyerno.<ref>https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Article/straitstimes19510226-1.2.20</ref> Noong Hulyo 1952, ang gobyerno ay nagpakilos ng higit pa sa 5,000 na sundalo suportado ng mga tanke, salipawpaw, at yunit ng mga hukbong-pandagat upang mapatalsik si Kamlon, ngunit ngayon ay pinangungunahan na ni Kalihim ng Tanggulang Pambansa [[Ramon Magsaysay]].<ref>{{cite web|title=TANKS HUNT FOR FILIPINO; Kamlon, Notorious Bandit, Is Target of All-out Campaign|url=https://www.nytimes.com/1952/07/15/archives/tanks-hunt-for-filipino-kamlon-notorious-bandit-is-target-of-allout.html|website=The New York Times|accessdate=23 September 2019}}</ref><ref>{{cite web|title=How do you solve a problem like the Moro?|url=https://www.philstar.com/lifestyle/sunday-life/2005/02/20/268803/how-do-you-solve-problem-moro|website=Philippine Star|accessdate=23 September 2019}}</ref> Noong Hulyo 31&nbsp;ng taong iyon, sumuko si Kamlon sa dalampasigang Lahing-Lahing, hindi dahill sa nagpapatuloy napananalakay, ngunit bilang pagresponde sa linihim na pagpupulong nila ni Magsaysay sa Sulu. Sa panahong ito, si Kamlon ay may kinakasamang 300 namandirigma, at binansagan bilang pangalawang pinakamapanganib nasa buong Pilipinas sunod sa [[Hukbalahap]].<ref name="time">{{cite web|title=THE PHILIPPINES: Peace under the Palms|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,857310,00.html|website=Time|accessdate=23 September 2019}}</ref> Gayunman, mabilis na hinuhusgahan ng mga nagmamasid ang mga kilos ni Kamlon bilang mapagsamantala, na malamang na magsisilbing kaluwagan para sa kanyang laban. Mismong si Pangulong Elpidio Quirino ang nagtanggal ng anumang paghahabol na nakipagkamay siya kay Kamlon bilang resulta ng pagsuko na ito.<ref>{{cite web|title=MORO SURRENDER VIEWED AS FARCE; Observers Believe Bandit Chief Outwitted Philippine Officials and That Drive Will Fail|url=https://www.nytimes.com/1952/08/04/archives/moro-surrender-viewed-as-farce-observers-believe-bandit-chief.html|website=The New York Times|accessdate=23 September 2019}}</ref> Ang pag-aalinlangan na ito ay mabibigyang katwiran kapag noong 3 Agosto 1952 ay napatunayang hindi binalak ni Kamlon at ng kanyang mga tagapagsunod na magtigil sa kanilang pag-aalsa. Nagkaroon ng labanan sa pagitan ng puwersa ni Kamlon at ng 9th BCT ng isang oras sa Gubat Suwa-Suwa, Anuling. Nagsi-atras ang puwersa ni Kamlon sa labanang ito. Noong ika-7&nbsp;ng martes, Agosto 1952, 8&nbsp;ng umaga, isang linggo pagkatapos ng kanyang pagsuko, bumalik si Kamlon upang ipagpatuloy ang kanyang paghihimagsik sa mga kagubatan ng Luuk, at ang mga sundalong Pilipino kagaya ng 9th BCT ay bumalik sa Sulu upang labanan ang kanyang mga puwersa. Ang nagresultang labanan ay nagdulot ng 20 nasawi sa panig ni Kamlon. 3 naman ang napatay, 6 ang sugatan at 8 ang nawawala sa panig ng gobyerno.<ref>{{cite web|title=FILIPINOS TRAP OUTLAWS; Troops Catch Up With Unit of Datu Kamlon Bandits|url=https://www.nytimes.com/1952/09/04/archives/filipinos-trap-outlaws-troops-catch-up-with-unit-of-datu-kamlon.html|website=The New York Times|accessdate=23 September 2019}}</ref> Bago pa man nagsimula ang labanan ay binobombahan na ang lugar ng dalawang araw.<ref>https://archive.org/stream/PhilippineFreePressAugust151953/Philippine%20Free%20Press%20August%2015%2C%201953_djvu.txt</ref> Pagkatapos,13&nbsp;ng Agosto 1952, inatake at nakuha ng mga sundalo ang isang burol sa isang kagubatan malapit sa Jolo kung saan nakahimpil si Kamlon.<ref>http://www.manchesterhistory.org/News/Manchester%20Evening%20Hearld_1952-08-13.pdf</ref> Nabitag ng mga sundalong Pilipino ang marami sa mga tauhan ni Kamlon noong 3 Septyembre 1952. Noong 7 Nobyembre 1952, ini-ulat ng ASIS na 90 na mga Moro na ang namatay sa kabuuan simula 3 Agosto at 11 na sundalo ng pamahalaan naman ang nasawi. Makalipas ang ilang buwan, noong Nobyembre 9, muling sumuko si Kamlon.<ref>{{Cite news|date=1952|title=26 SEPTEMBER 1955 - FILIPINO OUTLAW SURRENDERS|url=https://trove.nla.gov.au/newspaper/article/91209345|url-status=live}}</ref> Gayunpaman noong Nobyembre 13 lamang siya pormal na susuko kay Tagapaglihim ng Hukom Oscar Castelo na itinalaga ng Pangulo bilang kanyang personal na kinatawan upang tanggapin ang pagsuko sa tanggapan ng Direktor ng mga Bilangguan sa Muntinlupa, Rizal. Tiniyak ni Castelo kay Kamlon na titiyakin ng gobyerno na siya ay madala sa harap ng mga korte sa lalong madaling panahon, marahil sa loob ng dalawang linggo, upang ang mga paratang na nakabinbin laban sa kanya ay malulutas sa isang patas na [[paglilitis]] gaya ng ipinangako sa kanya ng Pangulo. Si Kamlon ay dumating sa Maynila noong nakaraang araw, na sinamahan ni Kol. Agustin Marking na nagsagawa ng kanyang pagsuko. Siya ay nasa ilalim ng pangangalaga ng Direktor ng mga Bilangguan habang naghihintay ng paglilitis. Kahit sumuko si Kamlon, nanatili ang kanyang pamilya at mga tagapagsunod sa mga kabundukan ng Sulu nang hindi sumusuko.<ref>https://lawphil.net/judjuris/juri1953/feb1953/gr_l-6266_1953.html</ref> Pagkatapos ay dinala siya sa Muntinlupa Prison pagkatapos ng isang paglilitis noong Nobyembre 29<ref>https://www.officialgazette.gov.ph/1952/11/01/official-month-in-review-november-1952/</ref> ngunit binigyan muli ng ehekutibong pagkaawa ni Pangulong Quirino at pinarehas sa 23 niyang mga tauhan, at 5000 hectares ng pampublikong lupain sa Tawi-Tawi ang itinabi para sa kanya at sa kanyang mga tagasunod. Gayunpaman, si Kamlon at ang kanyang mga tauhan ay hindi tumira sa Tawi-Tawi dahil sa iba't ibang mga kadahilanan.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=American Chamber of Commerce|url=https://quod.lib.umich.edu/p/philamer/AAJ0523.1956.001?rgn=main;view=fulltext|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=}}</ref> Sa 23 niyang tauhan, nahatulan sila at nahatulan ng habambuhay na pagkabilanggo.<ref>{{cite web|title=Official Month in Review: November 1952|url=https://www.officialgazette.gov.ph/1952/11/01/official-month-in-review-november-1952/|website=Official Gazette|accessdate=23 September 2019}}</ref> Hindi magtatagal bago lumabas muli si Kamlon upang ipagpatuloy ang kanyang paghihimagsik. Ang siklo na ito ay magpapatuloy hanggang 1955. Noong 8 Disyembre 1952, si Kinatawan Ombra Amilbangsa ng Sulu ay nag-ulat kay Kalihim Roque na ang kapayapaan at utos ay naibalik sa Jolo at si Kamlon ay matagumpay sa paghimok sa kanyang mga kapwa Moro na isuko ang kanilang mga armas.<ref>https://quod.lib.umich.edu/p/philamer/AAJ0523.1953.001?rgn=main;view=fulltext</ref> Noong ika-11&nbsp;ng Agosto 1953, nagkaroon ng labanan sa pagitan ng puwersa ni Kamlon at puwersa ng Hukbong Sandatahan ng Pilipinas sa silangang bahagi ng Sulu. Naging matagumpay ang puwersa ng pamahalaan. Si Kamlon ay napilitang sumuko. Nagkaroon ng amnestiya subalit ito'y hindi nagtagal bago siya'y nagsimulang mag-aklas muli matapos ang isang linggo kung saan siya ay nagtago sa kagubatan ng Suwa-Suwa. Sa galit ni Magsaysay, ipinagutos niya ang pinaigting na pagsalakay laban kay Kamlon, muli na namang na-bomba, kuwitis at ang mga bala ng masinggan ay umulan sa Sulu.<ref name="facebook.com">https://www.facebook.com/piopaf/posts/d41d8cd9/900278646768017/</ref> Noong 1953, si Kamlon ay bumalik papuntang Luuk. Nagkaroon ng isang labanan sa Luuk Airfield sa taong iyon kung saan nasawi si Tinyente Silverio Cendaña matapos niyang subukang iligtas si Sarhento Pedro Dumapias. Nang dumating ang batalyon ni Delfin Castro noong 10 Abril 1955, nagsimula na ang AFP na magganting-salakay sa puwersa ni Kamlon.<ref>http://www.booscea.com/other_stories.htm</ref> Sa isa pang ulat noong Agosto 1955, si Kamlon at 40&nbsp;ng kanyang mga tagasunod ay inakay ang isang buong platun ng mga tropa ng gobyerno sa Sulu, pinatay ang 18 at sugatan ang 19 pa. Ito ang "pinakamalaking bilang ng nasawi sa isang pakikipag-ugnayan na dinanas ng mga tropa ng gobyerno" sa pagtugis kay Kamlon. Ang kanyang pangkat ay natamo lamang ng 1 kamatayan at 5 ang sugatan, ayon sa ulat ng balita.<ref>{{Cite web|title=Why Study Bangsamoro and Lumad History|url=https://www.coursehero.com/file/76553521/Module-1-Why-Study-Bmoro-and-Lumad-History-2-1pdf/|url-status=live}}</ref> Noong 24 Setyembre 1955, ibinigay ni Kamlon ang kanyang walang pasubaling pagsuko matapos ang isang laban na naganap sa Tandu Panuan, Sulu sa ika-4 na oras laban sa Ika-2 Dibisyong Impanterya, Sulu Air Task Group (SATAG, na binubuo ng ika-6 at ika-7 na mandirigmang iskwadron), at isang gunboat ng Hukbong Dagat ng Pilipinas na nagkakahalaga sa kanya ng 190 sa kanyang mga tauhan na napatay, 48 ang sugatan at 82 ang nahuli.<ref name="atlas">{{cite web|title=Historical Atlas of the Republic of the Philippines|url=http://www.depedbataan.com/resources/96/historical_atlas_of_the_republic_of_the_philippines.pdf|accessdate=23 September 2019|archive-date=27 Hulyo 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210727110754/http://www.depedbataan.com/resources/96/historical_atlas_of_the_republic_of_the_philippines.pdf|url-status=dead}}</ref> Ang buong pitong-taong kampanya ay nagkahalaga ng ₱185 milyon sa gobyerno (US $985 milyon noong 2019).<ref name="abs" /> Ang mabisang operasyong panghimpapawid ng SATAG ay sumalanta sa mga rebelde, pinagkanulo at iniwan ang kanilang mga pinuno at sumuko sa mga sundalo ng gobyerno kung kaya nama'y napilitang sumuko si Kamlon kay Magsaysay noong 1955 at ang SATAG ay binuwag noong Oktubre 1955.<ref name="facebook.com"/> == Pagkabilanggo == Ang unang paghatol kay Kamlon ay natigil at siya ay nahatulan ng panhabambuhay na pagkabilanggo, isang kundisyon na ipinaglaban mismo ni Kamlon, na sinasabing ang kanyang pagsuko ay hindi ganap na walang kondisyon dahil mayroong "isang pangako ng isang parol". Gayunman, sumalungat ang gobyerno ng Pilipinas sa pagbibigay katwiran na si Kamlon ay hindi pinangakuan ng anuman na lampas sa kanyang bahagyang pagpapatawad. Dahil lumabag siya sa mga kundisyon ng kanyang kapatawaran, siya ay na-disqualify. Kasama sa mga kundisyon ang isang buwanang ulat mula sa Kamlon sa Konstabularyong Pilipino, ang kanyang tulong sa pagsuko ng mga rebelde at baril sa lugar ng Sulu, at ang kanyang pahintulot na regular na bisitahin ng isang awtoridad mula sa gobyerno ng Pilipinas.<ref>{{cite web|title=G.R. No. L-12686|url=http://www.chanrobles.com/scdecisions/jurisprudence1963/oct1963/gr_l-12686_1963.php|website=Chan Robles Virtual Law Library|accessdate=23 September 2019}}</ref> Kabilang sa mga nagtatrabaho para mapalaya siya ay si [[Nur Misuari]], na kalaunan ay chairman ng [[Moro National Liberation Front]]. Para sa mga nakaligtas sa pag-aalsa, at sa mga susunod sa landas ng paghihimagsik ng Moro, ang tumatanda na Kamlon ay tinitingnan bilang isang tagapanguna sa pakikibaka para sa kalayaan at kalayaan. Sa wakas ay binigyan siya ng indulto ni Pangulong Ferdinand Marcos.<ref>{{cite book|last1=Stern|first1=Tom|title=Nur Misuari: An Authorized Biography|date=2017|publisher=Anvil|url=https://books.google.com/books?id=GzWWDwAAQBAJ|accessdate=23 September 2019}}</ref> == Kalinangang Tanyag == Si Kamlon ay ginanap ni [[Ramon Revilla]] sa 1981 na pelikulang ''Kamlon''. Ang pelikula ay isang pakikilahok sa [[1981 Metro Manila Film Festival]].<ref>{{cite web|title=Kamlon (1981)|url=https://www.imdb.com/title/tt0474761/|website=IMBb|accessdate=24 September 2019}}</ref> Sa Omar, Sulu, pinangalangang Bundok Kamlon ang isang bundok bilang pagbibigay dangal kay Hadji Kamlon. == See also == * [[Maradeka]] * [[Labanan ng mga Moro]] == References == {{reflist}} {{Authority control}} {{DEFAULTSORT:Kamlon, Hadji}} [[Kategorya:Filipino datus, rajas and sultans]] [[Kategorya:Filipino Muslims]] [[Kategorya:Filipino nobility]] [[Kategorya:Paramilitary Filipinos]] [[Kategorya:Moro independence activists]] 2u946kmcz6toqz1lkn4a13fhyloel13 1962482 1962413 2022-08-12T07:11:16Z Delirium333 109995 /* Pansalamantalang Kapayapaan at muling pagpapatuloy ng sagupaan */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person|name=Hadji Kamlon|birth_name=|birth_date=|birth_place=[[Luuk, Sulu]]|death_date=|death_place=|image=Kamlon and Marcos.jpg|caption=Si Pangulong [[Ferdinand Marcos]] habang nakikipagkamay kay Kamlon pagkatapos ng indulto.|other_names=Maas Kamlon|organization=[[Sultanato ng Sulu|Sultanato ng Sulu at Hilagang Borneo]]|spouse=Adjuria|father=Hadji Angsa}} Si '''Datu''' '''Hadji Kamlon''', kilala rin bilang '''Maas Kamlon,''' ay isang [[Tausūg people|Tausug]] na lumaban noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at pagkatapos ay nagsimula siya ng pag-aalsa laban sa Pamahalaan ng Pilipinas sa ilalim ni Pangulong [[Elpidio Quirino]] at Pangulong [[Ramon Magsaysay]]. Siya ay kilala bilang isang bayani sa mga Tausug.<ref name="abs">{{cite web|last1=Mawallil|first1=Amir|title=What makes a hero?|url=https://news.abs-cbn.com/opinions/08/29/16/opinion-what-makes-a-hero|website=ABS-CBN News|accessdate=23 September 2019}}</ref> == Personal na buhay == Ang pangala ng ama ni Kamlon ay Hadji Angsa at ang pangalan naman ng kanyang asawa ay si Mora Hadjuria. Hindi na nagkaroon pa ng maraming mga asawa si Kamlon sapagkat sinabi niya na kontento na daw siya sa isa. Matapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, siya ay nagsimulang mamirata sa Karagatang Sulu. Sinasabi na binibigay niya sa mga mahihirap ang kanilang mga nanakaw galing sa mga mayayaman. == Pag-aalsa == Bago maganap ang pag-aalsa, kilala siya sa mga awtoridad ng gobyerno bilang isang "basag-ulero", kaya'y siya ay sumuko sa mg awtoridad noong 1947 bago siya magsimula ng pag-aalsa sa Sulu noong 1948. Noong kalagitnaan ng 1948, magsisimula kasama ang 25 niyang mga kamiyembro, sinimulan na ni Kamlon ang kanyang paghihimagsik upang klaruhin ang mga suliranin sa reporma ng lupa, pagpapatalsik sa Pamahalaang Pilipino, at ang paggiit ng kasarinlan ng [[Sultanato ng Sulu|Sultanato ng Sulu at Hilagang Borneo]] sa mga [[Tausūg people|Tausug]].<ref name="omar">{{cite book|last1=Omar|first1=Ibrahim|title=Diary of a Colonized Native|date=2018|publisher=Partridge Publishing|location=Singapore|url=https://books.google.com/books?id=PyplDwAAQBAJ|accessdate=23 September 2019}}</ref> Kalaunan, dahil parami ng parami ang mga sumusuporta sa kanyang anti-Pilipinong pangangampanya, ang grupo ni Kamlon at lumago sa 100 na miyembro. Kadalasang armado ng [[M1918 Browning Automatic Rifle]]s at mga ibat-ibang uri ng ripleng Hapon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, naging kilalado ang grupo dahil sa kanilang pagwasak ng [[6th Infantry Division (Philippines)|ika-7 Batalyong Impanterya]], ang beteranong yunit ng [[Korean War|Digmaang Koreano]] na tinatawag na ''Nenita''. Ang grabidad ng peligro ni Kamlon ay gumulat sa bago-bagong republika ng Pilipinas sapagkat abala rin sila sa pagsugpo ng iba pang mga panloob na mga peligro tulad ng [[Hukbalahap]].<ref>{{cite web|last1=Taylor|first1=Victor|title=The Beginnings Of The Abu Sayyaf Group|url=https://mackenzieinstitute.com/2017/01/the-beginnings-of-the-abu-sayyaf-group/|website=Mackenzie Institute|accessdate=23 September 2019}}</ref><ref name="mercene">{{cite web|last1=Mercene|first1=Floro|title=Maute's all the way back to Kamlon|url=https://news.mb.com.ph/2017/07/02/mautes-all-the-way-back-to-kamlon/|website=Manila Bulletin|accessdate=23 September 2019}}</ref> Samantala, sinubukan ng Philippine government na sirain ang pangalan ni Kamlon sa pamamagitan ng pagtatak sa kanya bilang isang tulisan, kriminal, at rebelde, sa iba, upang sirain ang kanyang imahe at reputasyon sa mga tao.<ref name="abs" /> Sa panahon ng pag-aalsa ni Kamlon, sapilitang kinuha ni Kamlon ang 4000 hektarya sa mga legal na mga asindero, kung saan na-kontrol nila ang mga kontrabandong operasyon sa Jolo at Borneo at ang mga hinihiling na kabayaran para sa mga negosyanteng Tsino. Noong 1949, sumuko siya kay Col. Diosdado Rodriguez.<ref>https://books.google.com.ph/books?id=wragGAOkugYC&pg=PA139&lpg=PA139&dq=hadji+kamlon&source=bl&ots=7EZbhu61Jk&sig=ACfU3U2G7O85vIOsI5-kKVwmYDTI7IZKNA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwi1-ofX7K3vAhWQGqYKHakiCxY4HhDoATAJegQIBhAC#v=onepage&q=hadji%20kamlon&f=false</ref> Matapos ay sinimulan niya muli ang pagaalsa sa taong iyon. Noong 27 Disyembre 1949, binombahan ng mga sasakyang pandagat ang isang kota ng mga Moro sa Jolo upang mapaalis nila ang grupo ni Kamlon ayon sa isang diyaryo ng Manila Times noong 28 Disyembre 1949. 30 na mga Moro ang nasawi at linagyan ang kanilang mga katawan ng petrolyo at sinunog. Si Kamlon at ang kanyang mga kasama ay tumakas papunta sa pinaka-dulo ng silangang bahagi ng isla ng Jolo, ngunit nawasak na ang kanilang mga kuta sa hilaga.<ref>https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Article/freepress19491227-1.2.21</ref> === Pansalamantalang Kapayapaan at muling pagpapatuloy ng sagupaan === [[Talaksan:Kamlon_and_Magsaysay.jpg|thumb|Pagkatapos ng kanyang pagsuko, Si Kamlon ay nakipagkita kay Kalihim [[Ramon Magsaysay]].]] Sa taong 1951 dumating sa taluktukan ng lakas ng puwersa ni Kamlon.<ref>https://openresearch-repository.anu.edu.au/bitstream/1885/10146/6/Kadir%20bin%20Che%20Man%20W%20Thesis%201987.pdf</ref> Noong 26 Pebrero 1951, nagkaroon ng barilan sa pagitan ng Konstabularyong Pilipino at ang puwersa ni Kamlon. 8 ang nasawi sa panig ni Kamlon at 2 naman sa panig ng gobyerno.<ref>https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Article/straitstimes19510226-1.2.20</ref> Noong Hulyo 1952, ang gobyerno ay nagpakilos ng higit pa sa 5,000 na sundalo suportado ng mga tanke, salipawpaw, at yunit ng mga hukbong-pandagat upang mapatalsik si Kamlon, ngunit ngayon ay pinangungunahan na ni Kalihim ng Tanggulang Pambansa [[Ramon Magsaysay]].<ref>{{cite web|title=TANKS HUNT FOR FILIPINO; Kamlon, Notorious Bandit, Is Target of All-out Campaign|url=https://www.nytimes.com/1952/07/15/archives/tanks-hunt-for-filipino-kamlon-notorious-bandit-is-target-of-allout.html|website=The New York Times|accessdate=23 September 2019}}</ref><ref>{{cite web|title=How do you solve a problem like the Moro?|url=https://www.philstar.com/lifestyle/sunday-life/2005/02/20/268803/how-do-you-solve-problem-moro|website=Philippine Star|accessdate=23 September 2019}}</ref> Noong Hulyo 31&nbsp;ng taong iyon, sumuko si Kamlon sa dalampasigang Lahing-Lahing, hindi dahill sa nagpapatuloy napananalakay, ngunit bilang pagresponde sa linihim na pagpupulong nila ni Magsaysay sa Sulu. Sa panahong ito, si Kamlon ay may kinakasamang 300 namandirigma, at binansagan bilang pangalawang pinakamapanganib nasa buong Pilipinas sunod sa [[Hukbalahap]].<ref name="time">{{cite web|title=THE PHILIPPINES: Peace under the Palms|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,857310,00.html|website=Time|accessdate=23 September 2019}}</ref> Gayunman, mabilis na hinuhusgahan ng mga nagmamasid ang mga kilos ni Kamlon bilang mapagsamantala, na malamang na magsisilbing kaluwagan para sa kanyang laban. Mismong si Pangulong Elpidio Quirino ang nagtanggal ng anumang paghahabol na nakipagkamay siya kay Kamlon bilang resulta ng pagsuko na ito.<ref>{{cite web|title=MORO SURRENDER VIEWED AS FARCE; Observers Believe Bandit Chief Outwitted Philippine Officials and That Drive Will Fail|url=https://www.nytimes.com/1952/08/04/archives/moro-surrender-viewed-as-farce-observers-believe-bandit-chief.html|website=The New York Times|accessdate=23 September 2019}}</ref> Ang pag-aalinlangan na ito ay mabibigyang katwiran kapag noong 3 Agosto 1952 ay napatunayang hindi binalak ni Kamlon at ng kanyang mga tagapagsunod na magtigil sa kanilang pag-aalsa. Nagkaroon ng labanan sa pagitan ng puwersa ni Kamlon at ng 9th BCT ng isang oras sa Gubat Suwa-Suwa, Anuling. Nagsi-atras ang puwersa ni Kamlon sa labanang ito. Noong ika-7&nbsp;ng martes, Agosto 1952, 8&nbsp;ng umaga, isang linggo pagkatapos ng kanyang pagsuko, bumalik si Kamlon upang ipagpatuloy ang kanyang paghihimagsik sa mga kagubatan ng Luuk, at ang mga sundalong Pilipino kagaya ng 9th BCT ay bumalik sa Sulu upang labanan ang kanyang mga puwersa. Ang nagresultang labanan ay nagdulot ng 20 nasawi sa panig ni Kamlon. 3 naman ang napatay, 6 ang sugatan at 8 ang nawawala sa panig ng gobyerno.<ref>{{cite web|title=FILIPINOS TRAP OUTLAWS; Troops Catch Up With Unit of Datu Kamlon Bandits|url=https://www.nytimes.com/1952/09/04/archives/filipinos-trap-outlaws-troops-catch-up-with-unit-of-datu-kamlon.html|website=The New York Times|accessdate=23 September 2019}}</ref> Bago pa man nagsimula ang labanan ay binobombahan na ang lugar ng dalawang araw.<ref>https://archive.org/stream/PhilippineFreePressAugust151953/Philippine%20Free%20Press%20August%2015%2C%201953_djvu.txt</ref> Pagkatapos,13&nbsp;ng Agosto 1952, inatake at nakuha ng mga sundalo ang isang burol sa isang kagubatan sa Jolo kung saan nakahimpil si Kamlon.<ref>http://www.manchesterhistory.org/News/Manchester%20Evening%20Hearld_1952-08-13.pdf</ref> Nabitag ng mga sundalong Pilipino ang marami sa mga tauhan ni Kamlon noong 3 Septyembre 1952. Noong 7 Nobyembre 1952, ini-ulat ng ASIS na 90 na mga Moro na ang namatay sa kabuuan simula 3 Agosto at 11 na sundalo ng pamahalaan naman ang nasawi. Makalipas ang ilang buwan, noong Nobyembre 9, muling sumuko si Kamlon.<ref>{{Cite news|date=1952|title=26 SEPTEMBER 1955 - FILIPINO OUTLAW SURRENDERS|url=https://trove.nla.gov.au/newspaper/article/91209345|url-status=live}}</ref> Gayunpaman noong Nobyembre 13 lamang siya pormal na susuko kay Tagapaglihim ng Hukom Oscar Castelo na itinalaga ng Pangulo bilang kanyang personal na kinatawan upang tanggapin ang pagsuko sa tanggapan ng Direktor ng mga Bilangguan sa Muntinlupa, Rizal. Tiniyak ni Castelo kay Kamlon na titiyakin ng gobyerno na siya ay madala sa harap ng mga korte sa lalong madaling panahon, marahil sa loob ng dalawang linggo, upang ang mga paratang na nakabinbin laban sa kanya ay malulutas sa isang patas na [[paglilitis]] gaya ng ipinangako sa kanya ng Pangulo. Si Kamlon ay dumating sa Maynila noong nakaraang araw, na sinamahan ni Kol. Agustin Marking na nagsagawa ng kanyang pagsuko. Siya ay nasa ilalim ng pangangalaga ng Direktor ng mga Bilangguan habang naghihintay ng paglilitis. Kahit sumuko si Kamlon, nanatili ang kanyang pamilya at mga tagapagsunod sa mga kabundukan ng Sulu nang hindi sumusuko.<ref>https://lawphil.net/judjuris/juri1953/feb1953/gr_l-6266_1953.html</ref> Pagkatapos ay dinala siya sa Muntinlupa Prison pagkatapos ng isang paglilitis noong Nobyembre 29<ref>https://www.officialgazette.gov.ph/1952/11/01/official-month-in-review-november-1952/</ref> ngunit binigyan muli ng ehekutibong pagkaawa ni Pangulong Quirino at pinarehas sa 23 niyang mga tauhan, at 5000 hectares ng pampublikong lupain sa Tawi-Tawi ang itinabi para sa kanya at sa kanyang mga tagasunod. Gayunpaman, si Kamlon at ang kanyang mga tauhan ay hindi tumira sa Tawi-Tawi dahil sa iba't ibang mga kadahilanan.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=American Chamber of Commerce|url=https://quod.lib.umich.edu/p/philamer/AAJ0523.1956.001?rgn=main;view=fulltext|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=}}</ref> Sa 23 niyang tauhan, nahatulan sila at nahatulan ng habambuhay na pagkabilanggo.<ref>{{cite web|title=Official Month in Review: November 1952|url=https://www.officialgazette.gov.ph/1952/11/01/official-month-in-review-november-1952/|website=Official Gazette|accessdate=23 September 2019}}</ref> Hindi magtatagal bago lumabas muli si Kamlon upang ipagpatuloy ang kanyang paghihimagsik. Ang siklo na ito ay magpapatuloy hanggang 1955. Noong 8 Disyembre 1952, si Kinatawan Ombra Amilbangsa ng Sulu ay nag-ulat kay Kalihim Roque na ang kapayapaan at utos ay naibalik sa Jolo at si Kamlon ay matagumpay sa paghimok sa kanyang mga kapwa Moro na isuko ang kanilang mga armas.<ref>https://quod.lib.umich.edu/p/philamer/AAJ0523.1953.001?rgn=main;view=fulltext</ref> Noong ika-11&nbsp;ng Agosto 1953, nagkaroon ng labanan sa pagitan ng puwersa ni Kamlon at puwersa ng Hukbong Sandatahan ng Pilipinas sa silangang bahagi ng Sulu. Naging matagumpay ang puwersa ng pamahalaan. Si Kamlon ay napilitang sumuko. Nagkaroon ng amnestiya subalit ito'y hindi nagtagal bago siya'y nagsimulang mag-aklas muli matapos ang isang linggo kung saan siya ay nagtago sa kagubatan ng Suwa-Suwa. Sa galit ni Magsaysay, ipinagutos niya ang pinaigting na pagsalakay laban kay Kamlon, muli na namang na-bomba, kuwitis at ang mga bala ng masinggan ay umulan sa Sulu.<ref name="facebook.com">https://www.facebook.com/piopaf/posts/d41d8cd9/900278646768017/</ref> Noong 1953, si Kamlon ay bumalik papuntang Luuk. Nagkaroon ng isang labanan sa Luuk Airfield sa taong iyon kung saan nasawi si Tinyente Silverio Cendaña matapos niyang subukang iligtas si Sarhento Pedro Dumapias. Nang dumating ang batalyon ni Delfin Castro noong 10 Abril 1955, nagsimula na ang AFP na magganting-salakay sa puwersa ni Kamlon.<ref>http://www.booscea.com/other_stories.htm</ref> Sa isa pang ulat noong Agosto 1955, si Kamlon at 40&nbsp;ng kanyang mga tagasunod ay inakay ang isang buong platun ng mga tropa ng gobyerno sa Sulu, pinatay ang 18 at sugatan ang 19 pa. Ito ang "pinakamalaking bilang ng nasawi sa isang pakikipag-ugnayan na dinanas ng mga tropa ng gobyerno" sa pagtugis kay Kamlon. Ang kanyang pangkat ay natamo lamang ng 1 kamatayan at 5 ang sugatan, ayon sa ulat ng balita.<ref>{{Cite web|title=Why Study Bangsamoro and Lumad History|url=https://www.coursehero.com/file/76553521/Module-1-Why-Study-Bmoro-and-Lumad-History-2-1pdf/|url-status=live}}</ref> Noong 24 Setyembre 1955, ibinigay ni Kamlon ang kanyang walang pasubaling pagsuko matapos ang isang laban na naganap sa Tandu Panuan, Sulu sa ika-4 na oras laban sa Ika-2 Dibisyong Impanterya, Sulu Air Task Group (SATAG, na binubuo ng ika-6 at ika-7 na mandirigmang iskwadron), at isang gunboat ng Hukbong Dagat ng Pilipinas na nagkakahalaga sa kanya ng 190 sa kanyang mga tauhan na napatay, 48 ang sugatan at 82 ang nahuli.<ref name="atlas">{{cite web|title=Historical Atlas of the Republic of the Philippines|url=http://www.depedbataan.com/resources/96/historical_atlas_of_the_republic_of_the_philippines.pdf|accessdate=23 September 2019|archive-date=27 Hulyo 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210727110754/http://www.depedbataan.com/resources/96/historical_atlas_of_the_republic_of_the_philippines.pdf|url-status=dead}}</ref> Ang buong pitong-taong kampanya ay nagkahalaga ng ₱185 milyon sa gobyerno (US $985 milyon noong 2019).<ref name="abs" /> Ang mabisang operasyong panghimpapawid ng SATAG ay sumalanta sa mga rebelde, pinagkanulo at iniwan ang kanilang mga pinuno at sumuko sa mga sundalo ng gobyerno kung kaya nama'y napilitang sumuko si Kamlon kay Magsaysay noong 1955 at ang SATAG ay binuwag noong Oktubre 1955.<ref name="facebook.com"/> == Pagkabilanggo == Ang unang paghatol kay Kamlon ay natigil at siya ay nahatulan ng panhabambuhay na pagkabilanggo, isang kundisyon na ipinaglaban mismo ni Kamlon, na sinasabing ang kanyang pagsuko ay hindi ganap na walang kondisyon dahil mayroong "isang pangako ng isang parol". Gayunman, sumalungat ang gobyerno ng Pilipinas sa pagbibigay katwiran na si Kamlon ay hindi pinangakuan ng anuman na lampas sa kanyang bahagyang pagpapatawad. Dahil lumabag siya sa mga kundisyon ng kanyang kapatawaran, siya ay na-disqualify. Kasama sa mga kundisyon ang isang buwanang ulat mula sa Kamlon sa Konstabularyong Pilipino, ang kanyang tulong sa pagsuko ng mga rebelde at baril sa lugar ng Sulu, at ang kanyang pahintulot na regular na bisitahin ng isang awtoridad mula sa gobyerno ng Pilipinas.<ref>{{cite web|title=G.R. No. L-12686|url=http://www.chanrobles.com/scdecisions/jurisprudence1963/oct1963/gr_l-12686_1963.php|website=Chan Robles Virtual Law Library|accessdate=23 September 2019}}</ref> Kabilang sa mga nagtatrabaho para mapalaya siya ay si [[Nur Misuari]], na kalaunan ay chairman ng [[Moro National Liberation Front]]. Para sa mga nakaligtas sa pag-aalsa, at sa mga susunod sa landas ng paghihimagsik ng Moro, ang tumatanda na Kamlon ay tinitingnan bilang isang tagapanguna sa pakikibaka para sa kalayaan at kalayaan. Sa wakas ay binigyan siya ng indulto ni Pangulong Ferdinand Marcos.<ref>{{cite book|last1=Stern|first1=Tom|title=Nur Misuari: An Authorized Biography|date=2017|publisher=Anvil|url=https://books.google.com/books?id=GzWWDwAAQBAJ|accessdate=23 September 2019}}</ref> == Kalinangang Tanyag == Si Kamlon ay ginanap ni [[Ramon Revilla]] sa 1981 na pelikulang ''Kamlon''. Ang pelikula ay isang pakikilahok sa [[1981 Metro Manila Film Festival]].<ref>{{cite web|title=Kamlon (1981)|url=https://www.imdb.com/title/tt0474761/|website=IMBb|accessdate=24 September 2019}}</ref> Sa Omar, Sulu, pinangalangang Bundok Kamlon ang isang bundok bilang pagbibigay dangal kay Hadji Kamlon. == See also == * [[Maradeka]] * [[Labanan ng mga Moro]] == References == {{reflist}} {{Authority control}} {{DEFAULTSORT:Kamlon, Hadji}} [[Kategorya:Filipino datus, rajas and sultans]] [[Kategorya:Filipino Muslims]] [[Kategorya:Filipino nobility]] [[Kategorya:Paramilitary Filipinos]] [[Kategorya:Moro independence activists]] pndmzphg6vtnh994720jr0nhqs7swov 1962491 1962482 2022-08-12T07:28:24Z Delirium333 109995 /* Pansalamantalang Kapayapaan at muling pagpapatuloy ng sagupaan */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person|name=Hadji Kamlon|birth_name=|birth_date=|birth_place=[[Luuk, Sulu]]|death_date=|death_place=|image=Kamlon and Marcos.jpg|caption=Si Pangulong [[Ferdinand Marcos]] habang nakikipagkamay kay Kamlon pagkatapos ng indulto.|other_names=Maas Kamlon|organization=[[Sultanato ng Sulu|Sultanato ng Sulu at Hilagang Borneo]]|spouse=Adjuria|father=Hadji Angsa}} Si '''Datu''' '''Hadji Kamlon''', kilala rin bilang '''Maas Kamlon,''' ay isang [[Tausūg people|Tausug]] na lumaban noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at pagkatapos ay nagsimula siya ng pag-aalsa laban sa Pamahalaan ng Pilipinas sa ilalim ni Pangulong [[Elpidio Quirino]] at Pangulong [[Ramon Magsaysay]]. Siya ay kilala bilang isang bayani sa mga Tausug.<ref name="abs">{{cite web|last1=Mawallil|first1=Amir|title=What makes a hero?|url=https://news.abs-cbn.com/opinions/08/29/16/opinion-what-makes-a-hero|website=ABS-CBN News|accessdate=23 September 2019}}</ref> == Personal na buhay == Ang pangala ng ama ni Kamlon ay Hadji Angsa at ang pangalan naman ng kanyang asawa ay si Mora Hadjuria. Hindi na nagkaroon pa ng maraming mga asawa si Kamlon sapagkat sinabi niya na kontento na daw siya sa isa. Matapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, siya ay nagsimulang mamirata sa Karagatang Sulu. Sinasabi na binibigay niya sa mga mahihirap ang kanilang mga nanakaw galing sa mga mayayaman. == Pag-aalsa == Bago maganap ang pag-aalsa, kilala siya sa mga awtoridad ng gobyerno bilang isang "basag-ulero", kaya'y siya ay sumuko sa mg awtoridad noong 1947 bago siya magsimula ng pag-aalsa sa Sulu noong 1948. Noong kalagitnaan ng 1948, magsisimula kasama ang 25 niyang mga kamiyembro, sinimulan na ni Kamlon ang kanyang paghihimagsik upang klaruhin ang mga suliranin sa reporma ng lupa, pagpapatalsik sa Pamahalaang Pilipino, at ang paggiit ng kasarinlan ng [[Sultanato ng Sulu|Sultanato ng Sulu at Hilagang Borneo]] sa mga [[Tausūg people|Tausug]].<ref name="omar">{{cite book|last1=Omar|first1=Ibrahim|title=Diary of a Colonized Native|date=2018|publisher=Partridge Publishing|location=Singapore|url=https://books.google.com/books?id=PyplDwAAQBAJ|accessdate=23 September 2019}}</ref> Kalaunan, dahil parami ng parami ang mga sumusuporta sa kanyang anti-Pilipinong pangangampanya, ang grupo ni Kamlon at lumago sa 100 na miyembro. Kadalasang armado ng [[M1918 Browning Automatic Rifle]]s at mga ibat-ibang uri ng ripleng Hapon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, naging kilalado ang grupo dahil sa kanilang pagwasak ng [[6th Infantry Division (Philippines)|ika-7 Batalyong Impanterya]], ang beteranong yunit ng [[Korean War|Digmaang Koreano]] na tinatawag na ''Nenita''. Ang grabidad ng peligro ni Kamlon ay gumulat sa bago-bagong republika ng Pilipinas sapagkat abala rin sila sa pagsugpo ng iba pang mga panloob na mga peligro tulad ng [[Hukbalahap]].<ref>{{cite web|last1=Taylor|first1=Victor|title=The Beginnings Of The Abu Sayyaf Group|url=https://mackenzieinstitute.com/2017/01/the-beginnings-of-the-abu-sayyaf-group/|website=Mackenzie Institute|accessdate=23 September 2019}}</ref><ref name="mercene">{{cite web|last1=Mercene|first1=Floro|title=Maute's all the way back to Kamlon|url=https://news.mb.com.ph/2017/07/02/mautes-all-the-way-back-to-kamlon/|website=Manila Bulletin|accessdate=23 September 2019}}</ref> Samantala, sinubukan ng Philippine government na sirain ang pangalan ni Kamlon sa pamamagitan ng pagtatak sa kanya bilang isang tulisan, kriminal, at rebelde, sa iba, upang sirain ang kanyang imahe at reputasyon sa mga tao.<ref name="abs" /> Sa panahon ng pag-aalsa ni Kamlon, sapilitang kinuha ni Kamlon ang 4000 hektarya sa mga legal na mga asindero, kung saan na-kontrol nila ang mga kontrabandong operasyon sa Jolo at Borneo at ang mga hinihiling na kabayaran para sa mga negosyanteng Tsino. Noong 1949, sumuko siya kay Col. Diosdado Rodriguez.<ref>https://books.google.com.ph/books?id=wragGAOkugYC&pg=PA139&lpg=PA139&dq=hadji+kamlon&source=bl&ots=7EZbhu61Jk&sig=ACfU3U2G7O85vIOsI5-kKVwmYDTI7IZKNA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwi1-ofX7K3vAhWQGqYKHakiCxY4HhDoATAJegQIBhAC#v=onepage&q=hadji%20kamlon&f=false</ref> Matapos ay sinimulan niya muli ang pagaalsa sa taong iyon. Noong 27 Disyembre 1949, binombahan ng mga sasakyang pandagat ang isang kota ng mga Moro sa Jolo upang mapaalis nila ang grupo ni Kamlon ayon sa isang diyaryo ng Manila Times noong 28 Disyembre 1949. 30 na mga Moro ang nasawi at linagyan ang kanilang mga katawan ng petrolyo at sinunog. Si Kamlon at ang kanyang mga kasama ay tumakas papunta sa pinaka-dulo ng silangang bahagi ng isla ng Jolo, ngunit nawasak na ang kanilang mga kuta sa hilaga.<ref>https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Article/freepress19491227-1.2.21</ref> === Pansalamantalang Kapayapaan at muling pagpapatuloy ng sagupaan === [[Talaksan:Kamlon_and_Magsaysay.jpg|thumb|Pagkatapos ng kanyang pagsuko, Si Kamlon ay nakipagkita kay Kalihim [[Ramon Magsaysay]].]] Sa taong 1951 dumating sa taluktukan ng lakas ng puwersa ni Kamlon.<ref>https://openresearch-repository.anu.edu.au/bitstream/1885/10146/6/Kadir%20bin%20Che%20Man%20W%20Thesis%201987.pdf</ref> Noong 26 Pebrero 1951, nagkaroon ng barilan sa pagitan ng Konstabularyong Pilipino at ang puwersa ni Kamlon. 8 ang nasawi sa panig ni Kamlon at 2 naman sa panig ng gobyerno.<ref>https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Article/straitstimes19510226-1.2.20</ref> Noong Hulyo 1952, ang gobyerno ay nagpakilos ng higit pa sa 5,000 na sundalo suportado ng mga tanke, salipawpaw, at yunit ng mga hukbong-pandagat upang mapatalsik si Kamlon, ngunit ngayon ay pinangungunahan na ni Kalihim ng Tanggulang Pambansa [[Ramon Magsaysay]].<ref>{{cite web|title=TANKS HUNT FOR FILIPINO; Kamlon, Notorious Bandit, Is Target of All-out Campaign|url=https://www.nytimes.com/1952/07/15/archives/tanks-hunt-for-filipino-kamlon-notorious-bandit-is-target-of-allout.html|website=The New York Times|accessdate=23 September 2019}}</ref><ref>{{cite web|title=How do you solve a problem like the Moro?|url=https://www.philstar.com/lifestyle/sunday-life/2005/02/20/268803/how-do-you-solve-problem-moro|website=Philippine Star|accessdate=23 September 2019}}</ref> Noong Hulyo 31&nbsp;ng taong iyon, sumuko si Kamlon sa dalampasigang Lahing-Lahing, hindi dahill sa nagpapatuloy napananalakay, ngunit bilang pagresponde sa linihim na pagpupulong nila ni Magsaysay sa Sulu. Sa panahong ito, si Kamlon ay may kinakasamang 300 namandirigma, at binansagan bilang pangalawang pinakamapanganib nasa buong Pilipinas sunod sa [[Hukbalahap]].<ref name="time">{{cite web|title=THE PHILIPPINES: Peace under the Palms|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,857310,00.html|website=Time|accessdate=23 September 2019}}</ref> Gayunman, mabilis na hinuhusgahan ng mga nagmamasid ang mga kilos ni Kamlon bilang mapagsamantala, na malamang na magsisilbing kaluwagan para sa kanyang laban. Mismong si Pangulong Elpidio Quirino ang nagtanggal ng anumang paghahabol na nakipagkamay siya kay Kamlon bilang resulta ng pagsuko na ito.<ref>{{cite web|title=MORO SURRENDER VIEWED AS FARCE; Observers Believe Bandit Chief Outwitted Philippine Officials and That Drive Will Fail|url=https://www.nytimes.com/1952/08/04/archives/moro-surrender-viewed-as-farce-observers-believe-bandit-chief.html|website=The New York Times|accessdate=23 September 2019}}</ref> Ang pag-aalinlangan na ito ay mabibigyang katwiran kapag noong 3 Agosto 1952 ay napatunayang hindi binalak ni Kamlon at ng kanyang mga tagapagsunod na magtigil sa kanilang pag-aalsa. Nagkaroon ng labanan sa pagitan ng puwersa ni Kamlon at ng 9th BCT ng isang oras sa Gubat Suwa-Suwa. Nagsi-atras ang puwersa ni Kamlon sa labanang ito. Noong ika-7&nbsp;ng martes, Agosto 1952, 8&nbsp;ng umaga, isang linggo pagkatapos ng kanyang pagsuko, bumalik si Kamlon upang ipagpatuloy ang kanyang paghihimagsik sa mga kagubatan ng Luuk, at ang mga sundalong Pilipino kagaya ng 9th BCT ay bumalik sa Sulu upang labanan ang kanyang mga puwersa. Ang nagresultang labanan ay nagdulot ng 20 nasawi sa panig ni Kamlon. 3 naman ang napatay, 6 ang sugatan at 8 ang nawawala sa panig ng gobyerno.<ref>{{cite web|title=FILIPINOS TRAP OUTLAWS; Troops Catch Up With Unit of Datu Kamlon Bandits|url=https://www.nytimes.com/1952/09/04/archives/filipinos-trap-outlaws-troops-catch-up-with-unit-of-datu-kamlon.html|website=The New York Times|accessdate=23 September 2019}}</ref> Bago pa man nagsimula ang labanan ay binobombahan na ang lugar ng dalawang araw.<ref>https://archive.org/stream/PhilippineFreePressAugust151953/Philippine%20Free%20Press%20August%2015%2C%201953_djvu.txt</ref> Pagkatapos,13&nbsp;ng Agosto 1952, inatake at nakuha ng mga sundalo ang isang burol sa isang kagubatan sa Jolo kung saan nakahimpil si Kamlon.<ref>http://www.manchesterhistory.org/News/Manchester%20Evening%20Hearld_1952-08-13.pdf</ref> Nabitag ng mga sundalong Pilipino ang marami sa mga tauhan ni Kamlon noong 3 Septyembre 1952. Noong 7 Nobyembre 1952, ini-ulat ng ASIS na 90 na mga Moro na ang namatay sa kabuuan simula 3 Agosto at 11 na sundalo ng pamahalaan naman ang nasawi. Makalipas ang ilang buwan, noong Nobyembre 9, muling sumuko si Kamlon.<ref>{{Cite news|date=1952|title=26 SEPTEMBER 1955 - FILIPINO OUTLAW SURRENDERS|url=https://trove.nla.gov.au/newspaper/article/91209345|url-status=live}}</ref> Gayunpaman noong Nobyembre 13 lamang siya pormal na susuko kay Tagapaglihim ng Hukom Oscar Castelo na itinalaga ng Pangulo bilang kanyang personal na kinatawan upang tanggapin ang pagsuko sa tanggapan ng Direktor ng mga Bilangguan sa Muntinlupa, Rizal. Tiniyak ni Castelo kay Kamlon na titiyakin ng gobyerno na siya ay madala sa harap ng mga korte sa lalong madaling panahon, marahil sa loob ng dalawang linggo, upang ang mga paratang na nakabinbin laban sa kanya ay malulutas sa isang patas na [[paglilitis]] gaya ng ipinangako sa kanya ng Pangulo. Si Kamlon ay dumating sa Maynila noong nakaraang araw, na sinamahan ni Kol. Agustin Marking na nagsagawa ng kanyang pagsuko. Siya ay nasa ilalim ng pangangalaga ng Direktor ng mga Bilangguan habang naghihintay ng paglilitis. Kahit sumuko si Kamlon, nanatili ang kanyang pamilya at mga tagapagsunod sa mga kabundukan ng Sulu nang hindi sumusuko.<ref>https://lawphil.net/judjuris/juri1953/feb1953/gr_l-6266_1953.html</ref> Pagkatapos ay dinala siya sa Muntinlupa Prison pagkatapos ng isang paglilitis noong Nobyembre 29<ref>https://www.officialgazette.gov.ph/1952/11/01/official-month-in-review-november-1952/</ref> ngunit binigyan muli ng ehekutibong pagkaawa ni Pangulong Quirino at pinarehas sa 23 niyang mga tauhan, at 5000 hectares ng pampublikong lupain sa Tawi-Tawi ang itinabi para sa kanya at sa kanyang mga tagasunod. Gayunpaman, si Kamlon at ang kanyang mga tauhan ay hindi tumira sa Tawi-Tawi dahil sa iba't ibang mga kadahilanan.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=American Chamber of Commerce|url=https://quod.lib.umich.edu/p/philamer/AAJ0523.1956.001?rgn=main;view=fulltext|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=}}</ref> Sa 23 niyang tauhan, nahatulan sila at nahatulan ng habambuhay na pagkabilanggo.<ref>{{cite web|title=Official Month in Review: November 1952|url=https://www.officialgazette.gov.ph/1952/11/01/official-month-in-review-november-1952/|website=Official Gazette|accessdate=23 September 2019}}</ref> Hindi magtatagal bago lumabas muli si Kamlon upang ipagpatuloy ang kanyang paghihimagsik. Ang siklo na ito ay magpapatuloy hanggang 1955. Noong 8 Disyembre 1952, si Kinatawan Ombra Amilbangsa ng Sulu ay nag-ulat kay Kalihim Roque na ang kapayapaan at utos ay naibalik sa Jolo at si Kamlon ay matagumpay sa paghimok sa kanyang mga kapwa Moro na isuko ang kanilang mga armas.<ref>https://quod.lib.umich.edu/p/philamer/AAJ0523.1953.001?rgn=main;view=fulltext</ref> Noong ika-11&nbsp;ng Agosto 1953, nagkaroon ng labanan sa pagitan ng puwersa ni Kamlon at puwersa ng Hukbong Sandatahan ng Pilipinas sa silangang bahagi ng Sulu. Naging matagumpay ang puwersa ng pamahalaan. Si Kamlon ay napilitang sumuko. Nagkaroon ng amnestiya subalit ito'y hindi nagtagal bago siya'y nagsimulang mag-aklas muli matapos ang isang linggo kung saan siya ay nagtago sa kagubatan ng Suwa-Suwa. Sa galit ni Magsaysay, ipinagutos niya ang pinaigting na pagsalakay laban kay Kamlon, muli na namang na-bomba, kuwitis at ang mga bala ng masinggan ay umulan sa Sulu.<ref name="facebook.com">https://www.facebook.com/piopaf/posts/d41d8cd9/900278646768017/</ref> Noong 1953, si Kamlon ay bumalik papuntang Luuk. Nagkaroon ng isang labanan sa Luuk Airfield sa taong iyon kung saan nasawi si Tinyente Silverio Cendaña matapos niyang subukang iligtas si Sarhento Pedro Dumapias. Nang dumating ang batalyon ni Delfin Castro noong 10 Abril 1955, nagsimula na ang AFP na magganting-salakay sa puwersa ni Kamlon.<ref>http://www.booscea.com/other_stories.htm</ref> Sa isa pang ulat noong Agosto 1955, si Kamlon at 40&nbsp;ng kanyang mga tagasunod ay inakay ang isang buong platun ng mga tropa ng gobyerno sa Sulu, pinatay ang 18 at sugatan ang 19 pa. Ito ang "pinakamalaking bilang ng nasawi sa isang pakikipag-ugnayan na dinanas ng mga tropa ng gobyerno" sa pagtugis kay Kamlon. Ang kanyang pangkat ay natamo lamang ng 1 kamatayan at 5 ang sugatan, ayon sa ulat ng balita.<ref>{{Cite web|title=Why Study Bangsamoro and Lumad History|url=https://www.coursehero.com/file/76553521/Module-1-Why-Study-Bmoro-and-Lumad-History-2-1pdf/|url-status=live}}</ref> Noong 24 Setyembre 1955, ibinigay ni Kamlon ang kanyang walang pasubaling pagsuko matapos ang isang laban na naganap sa Tandu Panuan, Sulu sa ika-4 na oras laban sa Ika-2 Dibisyong Impanterya, Sulu Air Task Group (SATAG, na binubuo ng ika-6 at ika-7 na mandirigmang iskwadron), at isang gunboat ng Hukbong Dagat ng Pilipinas na nagkakahalaga sa kanya ng 190 sa kanyang mga tauhan na napatay, 48 ang sugatan at 82 ang nahuli.<ref name="atlas">{{cite web|title=Historical Atlas of the Republic of the Philippines|url=http://www.depedbataan.com/resources/96/historical_atlas_of_the_republic_of_the_philippines.pdf|accessdate=23 September 2019|archive-date=27 Hulyo 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210727110754/http://www.depedbataan.com/resources/96/historical_atlas_of_the_republic_of_the_philippines.pdf|url-status=dead}}</ref> Ang buong pitong-taong kampanya ay nagkahalaga ng ₱185 milyon sa gobyerno (US $985 milyon noong 2019).<ref name="abs" /> Ang mabisang operasyong panghimpapawid ng SATAG ay sumalanta sa mga rebelde, pinagkanulo at iniwan ang kanilang mga pinuno at sumuko sa mga sundalo ng gobyerno kung kaya nama'y napilitang sumuko si Kamlon kay Magsaysay noong 1955 at ang SATAG ay binuwag noong Oktubre 1955.<ref name="facebook.com"/> == Pagkabilanggo == Ang unang paghatol kay Kamlon ay natigil at siya ay nahatulan ng panhabambuhay na pagkabilanggo, isang kundisyon na ipinaglaban mismo ni Kamlon, na sinasabing ang kanyang pagsuko ay hindi ganap na walang kondisyon dahil mayroong "isang pangako ng isang parol". Gayunman, sumalungat ang gobyerno ng Pilipinas sa pagbibigay katwiran na si Kamlon ay hindi pinangakuan ng anuman na lampas sa kanyang bahagyang pagpapatawad. Dahil lumabag siya sa mga kundisyon ng kanyang kapatawaran, siya ay na-disqualify. Kasama sa mga kundisyon ang isang buwanang ulat mula sa Kamlon sa Konstabularyong Pilipino, ang kanyang tulong sa pagsuko ng mga rebelde at baril sa lugar ng Sulu, at ang kanyang pahintulot na regular na bisitahin ng isang awtoridad mula sa gobyerno ng Pilipinas.<ref>{{cite web|title=G.R. No. L-12686|url=http://www.chanrobles.com/scdecisions/jurisprudence1963/oct1963/gr_l-12686_1963.php|website=Chan Robles Virtual Law Library|accessdate=23 September 2019}}</ref> Kabilang sa mga nagtatrabaho para mapalaya siya ay si [[Nur Misuari]], na kalaunan ay chairman ng [[Moro National Liberation Front]]. Para sa mga nakaligtas sa pag-aalsa, at sa mga susunod sa landas ng paghihimagsik ng Moro, ang tumatanda na Kamlon ay tinitingnan bilang isang tagapanguna sa pakikibaka para sa kalayaan at kalayaan. Sa wakas ay binigyan siya ng indulto ni Pangulong Ferdinand Marcos.<ref>{{cite book|last1=Stern|first1=Tom|title=Nur Misuari: An Authorized Biography|date=2017|publisher=Anvil|url=https://books.google.com/books?id=GzWWDwAAQBAJ|accessdate=23 September 2019}}</ref> == Kalinangang Tanyag == Si Kamlon ay ginanap ni [[Ramon Revilla]] sa 1981 na pelikulang ''Kamlon''. Ang pelikula ay isang pakikilahok sa [[1981 Metro Manila Film Festival]].<ref>{{cite web|title=Kamlon (1981)|url=https://www.imdb.com/title/tt0474761/|website=IMBb|accessdate=24 September 2019}}</ref> Sa Omar, Sulu, pinangalangang Bundok Kamlon ang isang bundok bilang pagbibigay dangal kay Hadji Kamlon. == See also == * [[Maradeka]] * [[Labanan ng mga Moro]] == References == {{reflist}} {{Authority control}} {{DEFAULTSORT:Kamlon, Hadji}} [[Kategorya:Filipino datus, rajas and sultans]] [[Kategorya:Filipino Muslims]] [[Kategorya:Filipino nobility]] [[Kategorya:Paramilitary Filipinos]] [[Kategorya:Moro independence activists]] n24a4zjk27eif8c8rijm6u48s663g3d 1962497 1962491 2022-08-12T07:40:51Z Delirium333 109995 /* Pagkabilanggo */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person|name=Hadji Kamlon|birth_name=|birth_date=|birth_place=[[Luuk, Sulu]]|death_date=|death_place=|image=Kamlon and Marcos.jpg|caption=Si Pangulong [[Ferdinand Marcos]] habang nakikipagkamay kay Kamlon pagkatapos ng indulto.|other_names=Maas Kamlon|organization=[[Sultanato ng Sulu|Sultanato ng Sulu at Hilagang Borneo]]|spouse=Adjuria|father=Hadji Angsa}} Si '''Datu''' '''Hadji Kamlon''', kilala rin bilang '''Maas Kamlon,''' ay isang [[Tausūg people|Tausug]] na lumaban noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at pagkatapos ay nagsimula siya ng pag-aalsa laban sa Pamahalaan ng Pilipinas sa ilalim ni Pangulong [[Elpidio Quirino]] at Pangulong [[Ramon Magsaysay]]. Siya ay kilala bilang isang bayani sa mga Tausug.<ref name="abs">{{cite web|last1=Mawallil|first1=Amir|title=What makes a hero?|url=https://news.abs-cbn.com/opinions/08/29/16/opinion-what-makes-a-hero|website=ABS-CBN News|accessdate=23 September 2019}}</ref> == Personal na buhay == Ang pangala ng ama ni Kamlon ay Hadji Angsa at ang pangalan naman ng kanyang asawa ay si Mora Hadjuria. Hindi na nagkaroon pa ng maraming mga asawa si Kamlon sapagkat sinabi niya na kontento na daw siya sa isa. Matapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, siya ay nagsimulang mamirata sa Karagatang Sulu. Sinasabi na binibigay niya sa mga mahihirap ang kanilang mga nanakaw galing sa mga mayayaman. == Pag-aalsa == Bago maganap ang pag-aalsa, kilala siya sa mga awtoridad ng gobyerno bilang isang "basag-ulero", kaya'y siya ay sumuko sa mg awtoridad noong 1947 bago siya magsimula ng pag-aalsa sa Sulu noong 1948. Noong kalagitnaan ng 1948, magsisimula kasama ang 25 niyang mga kamiyembro, sinimulan na ni Kamlon ang kanyang paghihimagsik upang klaruhin ang mga suliranin sa reporma ng lupa, pagpapatalsik sa Pamahalaang Pilipino, at ang paggiit ng kasarinlan ng [[Sultanato ng Sulu|Sultanato ng Sulu at Hilagang Borneo]] sa mga [[Tausūg people|Tausug]].<ref name="omar">{{cite book|last1=Omar|first1=Ibrahim|title=Diary of a Colonized Native|date=2018|publisher=Partridge Publishing|location=Singapore|url=https://books.google.com/books?id=PyplDwAAQBAJ|accessdate=23 September 2019}}</ref> Kalaunan, dahil parami ng parami ang mga sumusuporta sa kanyang anti-Pilipinong pangangampanya, ang grupo ni Kamlon at lumago sa 100 na miyembro. Kadalasang armado ng [[M1918 Browning Automatic Rifle]]s at mga ibat-ibang uri ng ripleng Hapon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, naging kilalado ang grupo dahil sa kanilang pagwasak ng [[6th Infantry Division (Philippines)|ika-7 Batalyong Impanterya]], ang beteranong yunit ng [[Korean War|Digmaang Koreano]] na tinatawag na ''Nenita''. Ang grabidad ng peligro ni Kamlon ay gumulat sa bago-bagong republika ng Pilipinas sapagkat abala rin sila sa pagsugpo ng iba pang mga panloob na mga peligro tulad ng [[Hukbalahap]].<ref>{{cite web|last1=Taylor|first1=Victor|title=The Beginnings Of The Abu Sayyaf Group|url=https://mackenzieinstitute.com/2017/01/the-beginnings-of-the-abu-sayyaf-group/|website=Mackenzie Institute|accessdate=23 September 2019}}</ref><ref name="mercene">{{cite web|last1=Mercene|first1=Floro|title=Maute's all the way back to Kamlon|url=https://news.mb.com.ph/2017/07/02/mautes-all-the-way-back-to-kamlon/|website=Manila Bulletin|accessdate=23 September 2019}}</ref> Samantala, sinubukan ng Philippine government na sirain ang pangalan ni Kamlon sa pamamagitan ng pagtatak sa kanya bilang isang tulisan, kriminal, at rebelde, sa iba, upang sirain ang kanyang imahe at reputasyon sa mga tao.<ref name="abs" /> Sa panahon ng pag-aalsa ni Kamlon, sapilitang kinuha ni Kamlon ang 4000 hektarya sa mga legal na mga asindero, kung saan na-kontrol nila ang mga kontrabandong operasyon sa Jolo at Borneo at ang mga hinihiling na kabayaran para sa mga negosyanteng Tsino. Noong 1949, sumuko siya kay Col. Diosdado Rodriguez.<ref>https://books.google.com.ph/books?id=wragGAOkugYC&pg=PA139&lpg=PA139&dq=hadji+kamlon&source=bl&ots=7EZbhu61Jk&sig=ACfU3U2G7O85vIOsI5-kKVwmYDTI7IZKNA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwi1-ofX7K3vAhWQGqYKHakiCxY4HhDoATAJegQIBhAC#v=onepage&q=hadji%20kamlon&f=false</ref> Matapos ay sinimulan niya muli ang pagaalsa sa taong iyon. Noong 27 Disyembre 1949, binombahan ng mga sasakyang pandagat ang isang kota ng mga Moro sa Jolo upang mapaalis nila ang grupo ni Kamlon ayon sa isang diyaryo ng Manila Times noong 28 Disyembre 1949. 30 na mga Moro ang nasawi at linagyan ang kanilang mga katawan ng petrolyo at sinunog. Si Kamlon at ang kanyang mga kasama ay tumakas papunta sa pinaka-dulo ng silangang bahagi ng isla ng Jolo, ngunit nawasak na ang kanilang mga kuta sa hilaga.<ref>https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Article/freepress19491227-1.2.21</ref> === Pansalamantalang Kapayapaan at muling pagpapatuloy ng sagupaan === [[Talaksan:Kamlon_and_Magsaysay.jpg|thumb|Pagkatapos ng kanyang pagsuko, Si Kamlon ay nakipagkita kay Kalihim [[Ramon Magsaysay]].]] Sa taong 1951 dumating sa taluktukan ng lakas ng puwersa ni Kamlon.<ref>https://openresearch-repository.anu.edu.au/bitstream/1885/10146/6/Kadir%20bin%20Che%20Man%20W%20Thesis%201987.pdf</ref> Noong 26 Pebrero 1951, nagkaroon ng barilan sa pagitan ng Konstabularyong Pilipino at ang puwersa ni Kamlon. 8 ang nasawi sa panig ni Kamlon at 2 naman sa panig ng gobyerno.<ref>https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Article/straitstimes19510226-1.2.20</ref> Noong Hulyo 1952, ang gobyerno ay nagpakilos ng higit pa sa 5,000 na sundalo suportado ng mga tanke, salipawpaw, at yunit ng mga hukbong-pandagat upang mapatalsik si Kamlon, ngunit ngayon ay pinangungunahan na ni Kalihim ng Tanggulang Pambansa [[Ramon Magsaysay]].<ref>{{cite web|title=TANKS HUNT FOR FILIPINO; Kamlon, Notorious Bandit, Is Target of All-out Campaign|url=https://www.nytimes.com/1952/07/15/archives/tanks-hunt-for-filipino-kamlon-notorious-bandit-is-target-of-allout.html|website=The New York Times|accessdate=23 September 2019}}</ref><ref>{{cite web|title=How do you solve a problem like the Moro?|url=https://www.philstar.com/lifestyle/sunday-life/2005/02/20/268803/how-do-you-solve-problem-moro|website=Philippine Star|accessdate=23 September 2019}}</ref> Noong Hulyo 31&nbsp;ng taong iyon, sumuko si Kamlon sa dalampasigang Lahing-Lahing, hindi dahill sa nagpapatuloy napananalakay, ngunit bilang pagresponde sa linihim na pagpupulong nila ni Magsaysay sa Sulu. Sa panahong ito, si Kamlon ay may kinakasamang 300 namandirigma, at binansagan bilang pangalawang pinakamapanganib nasa buong Pilipinas sunod sa [[Hukbalahap]].<ref name="time">{{cite web|title=THE PHILIPPINES: Peace under the Palms|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,857310,00.html|website=Time|accessdate=23 September 2019}}</ref> Gayunman, mabilis na hinuhusgahan ng mga nagmamasid ang mga kilos ni Kamlon bilang mapagsamantala, na malamang na magsisilbing kaluwagan para sa kanyang laban. Mismong si Pangulong Elpidio Quirino ang nagtanggal ng anumang paghahabol na nakipagkamay siya kay Kamlon bilang resulta ng pagsuko na ito.<ref>{{cite web|title=MORO SURRENDER VIEWED AS FARCE; Observers Believe Bandit Chief Outwitted Philippine Officials and That Drive Will Fail|url=https://www.nytimes.com/1952/08/04/archives/moro-surrender-viewed-as-farce-observers-believe-bandit-chief.html|website=The New York Times|accessdate=23 September 2019}}</ref> Ang pag-aalinlangan na ito ay mabibigyang katwiran kapag noong 3 Agosto 1952 ay napatunayang hindi binalak ni Kamlon at ng kanyang mga tagapagsunod na magtigil sa kanilang pag-aalsa. Nagkaroon ng labanan sa pagitan ng puwersa ni Kamlon at ng 9th BCT ng isang oras sa Gubat Suwa-Suwa. Nagsi-atras ang puwersa ni Kamlon sa labanang ito. Noong ika-7&nbsp;ng martes, Agosto 1952, 8&nbsp;ng umaga, isang linggo pagkatapos ng kanyang pagsuko, bumalik si Kamlon upang ipagpatuloy ang kanyang paghihimagsik sa mga kagubatan ng Luuk, at ang mga sundalong Pilipino kagaya ng 9th BCT ay bumalik sa Sulu upang labanan ang kanyang mga puwersa. Ang nagresultang labanan ay nagdulot ng 20 nasawi sa panig ni Kamlon. 3 naman ang napatay, 6 ang sugatan at 8 ang nawawala sa panig ng gobyerno.<ref>{{cite web|title=FILIPINOS TRAP OUTLAWS; Troops Catch Up With Unit of Datu Kamlon Bandits|url=https://www.nytimes.com/1952/09/04/archives/filipinos-trap-outlaws-troops-catch-up-with-unit-of-datu-kamlon.html|website=The New York Times|accessdate=23 September 2019}}</ref> Bago pa man nagsimula ang labanan ay binobombahan na ang lugar ng dalawang araw.<ref>https://archive.org/stream/PhilippineFreePressAugust151953/Philippine%20Free%20Press%20August%2015%2C%201953_djvu.txt</ref> Pagkatapos,13&nbsp;ng Agosto 1952, inatake at nakuha ng mga sundalo ang isang burol sa isang kagubatan sa Jolo kung saan nakahimpil si Kamlon.<ref>http://www.manchesterhistory.org/News/Manchester%20Evening%20Hearld_1952-08-13.pdf</ref> Nabitag ng mga sundalong Pilipino ang marami sa mga tauhan ni Kamlon noong 3 Septyembre 1952. Noong 7 Nobyembre 1952, ini-ulat ng ASIS na 90 na mga Moro na ang namatay sa kabuuan simula 3 Agosto at 11 na sundalo ng pamahalaan naman ang nasawi. Makalipas ang ilang buwan, noong Nobyembre 9, muling sumuko si Kamlon.<ref>{{Cite news|date=1952|title=26 SEPTEMBER 1955 - FILIPINO OUTLAW SURRENDERS|url=https://trove.nla.gov.au/newspaper/article/91209345|url-status=live}}</ref> Gayunpaman noong Nobyembre 13 lamang siya pormal na susuko kay Tagapaglihim ng Hukom Oscar Castelo na itinalaga ng Pangulo bilang kanyang personal na kinatawan upang tanggapin ang pagsuko sa tanggapan ng Direktor ng mga Bilangguan sa Muntinlupa, Rizal. Tiniyak ni Castelo kay Kamlon na titiyakin ng gobyerno na siya ay madala sa harap ng mga korte sa lalong madaling panahon, marahil sa loob ng dalawang linggo, upang ang mga paratang na nakabinbin laban sa kanya ay malulutas sa isang patas na [[paglilitis]] gaya ng ipinangako sa kanya ng Pangulo. Si Kamlon ay dumating sa Maynila noong nakaraang araw, na sinamahan ni Kol. Agustin Marking na nagsagawa ng kanyang pagsuko. Siya ay nasa ilalim ng pangangalaga ng Direktor ng mga Bilangguan habang naghihintay ng paglilitis. Kahit sumuko si Kamlon, nanatili ang kanyang pamilya at mga tagapagsunod sa mga kabundukan ng Sulu nang hindi sumusuko.<ref>https://lawphil.net/judjuris/juri1953/feb1953/gr_l-6266_1953.html</ref> Pagkatapos ay dinala siya sa Muntinlupa Prison pagkatapos ng isang paglilitis noong Nobyembre 29<ref>https://www.officialgazette.gov.ph/1952/11/01/official-month-in-review-november-1952/</ref> ngunit binigyan muli ng ehekutibong pagkaawa ni Pangulong Quirino at pinarehas sa 23 niyang mga tauhan, at 5000 hectares ng pampublikong lupain sa Tawi-Tawi ang itinabi para sa kanya at sa kanyang mga tagasunod. Gayunpaman, si Kamlon at ang kanyang mga tauhan ay hindi tumira sa Tawi-Tawi dahil sa iba't ibang mga kadahilanan.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=American Chamber of Commerce|url=https://quod.lib.umich.edu/p/philamer/AAJ0523.1956.001?rgn=main;view=fulltext|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=}}</ref> Sa 23 niyang tauhan, nahatulan sila at nahatulan ng habambuhay na pagkabilanggo.<ref>{{cite web|title=Official Month in Review: November 1952|url=https://www.officialgazette.gov.ph/1952/11/01/official-month-in-review-november-1952/|website=Official Gazette|accessdate=23 September 2019}}</ref> Hindi magtatagal bago lumabas muli si Kamlon upang ipagpatuloy ang kanyang paghihimagsik. Ang siklo na ito ay magpapatuloy hanggang 1955. Noong 8 Disyembre 1952, si Kinatawan Ombra Amilbangsa ng Sulu ay nag-ulat kay Kalihim Roque na ang kapayapaan at utos ay naibalik sa Jolo at si Kamlon ay matagumpay sa paghimok sa kanyang mga kapwa Moro na isuko ang kanilang mga armas.<ref>https://quod.lib.umich.edu/p/philamer/AAJ0523.1953.001?rgn=main;view=fulltext</ref> Noong ika-11&nbsp;ng Agosto 1953, nagkaroon ng labanan sa pagitan ng puwersa ni Kamlon at puwersa ng Hukbong Sandatahan ng Pilipinas sa silangang bahagi ng Sulu. Naging matagumpay ang puwersa ng pamahalaan. Si Kamlon ay napilitang sumuko. Nagkaroon ng amnestiya subalit ito'y hindi nagtagal bago siya'y nagsimulang mag-aklas muli matapos ang isang linggo kung saan siya ay nagtago sa kagubatan ng Suwa-Suwa. Sa galit ni Magsaysay, ipinagutos niya ang pinaigting na pagsalakay laban kay Kamlon, muli na namang na-bomba, kuwitis at ang mga bala ng masinggan ay umulan sa Sulu.<ref name="facebook.com">https://www.facebook.com/piopaf/posts/d41d8cd9/900278646768017/</ref> Noong 1953, si Kamlon ay bumalik papuntang Luuk. Nagkaroon ng isang labanan sa Luuk Airfield sa taong iyon kung saan nasawi si Tinyente Silverio Cendaña matapos niyang subukang iligtas si Sarhento Pedro Dumapias. Nang dumating ang batalyon ni Delfin Castro noong 10 Abril 1955, nagsimula na ang AFP na magganting-salakay sa puwersa ni Kamlon.<ref>http://www.booscea.com/other_stories.htm</ref> Sa isa pang ulat noong Agosto 1955, si Kamlon at 40&nbsp;ng kanyang mga tagasunod ay inakay ang isang buong platun ng mga tropa ng gobyerno sa Sulu, pinatay ang 18 at sugatan ang 19 pa. Ito ang "pinakamalaking bilang ng nasawi sa isang pakikipag-ugnayan na dinanas ng mga tropa ng gobyerno" sa pagtugis kay Kamlon. Ang kanyang pangkat ay natamo lamang ng 1 kamatayan at 5 ang sugatan, ayon sa ulat ng balita.<ref>{{Cite web|title=Why Study Bangsamoro and Lumad History|url=https://www.coursehero.com/file/76553521/Module-1-Why-Study-Bmoro-and-Lumad-History-2-1pdf/|url-status=live}}</ref> Noong 24 Setyembre 1955, ibinigay ni Kamlon ang kanyang walang pasubaling pagsuko matapos ang isang laban na naganap sa Tandu Panuan, Sulu sa ika-4 na oras laban sa Ika-2 Dibisyong Impanterya, Sulu Air Task Group (SATAG, na binubuo ng ika-6 at ika-7 na mandirigmang iskwadron), at isang gunboat ng Hukbong Dagat ng Pilipinas na nagkakahalaga sa kanya ng 190 sa kanyang mga tauhan na napatay, 48 ang sugatan at 82 ang nahuli.<ref name="atlas">{{cite web|title=Historical Atlas of the Republic of the Philippines|url=http://www.depedbataan.com/resources/96/historical_atlas_of_the_republic_of_the_philippines.pdf|accessdate=23 September 2019|archive-date=27 Hulyo 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210727110754/http://www.depedbataan.com/resources/96/historical_atlas_of_the_republic_of_the_philippines.pdf|url-status=dead}}</ref> Ang buong pitong-taong kampanya ay nagkahalaga ng ₱185 milyon sa gobyerno (US $985 milyon noong 2019).<ref name="abs" /> Ang mabisang operasyong panghimpapawid ng SATAG ay sumalanta sa mga rebelde, pinagkanulo at iniwan ang kanilang mga pinuno at sumuko sa mga sundalo ng gobyerno kung kaya nama'y napilitang sumuko si Kamlon kay Magsaysay noong 1955 at ang SATAG ay binuwag noong Oktubre 1955.<ref name="facebook.com"/> == Pagkabilanggo == Ang unang paghatol kay Kamlon ay natigil at siya ay nahatulan ng panhabambuhay na pagkabilanggo, isang kundisyon na ipinaglaban mismo ni Kamlon, na sinasabing ang kanyang pagsuko ay hindi ganap na walang kondisyon dahil mayroong "isang pangako ng isang parol". Gayunman, sumalungat ang gobyerno ng Pilipinas sa pagbibigay katwiran na si Kamlon ay hindi pinangakuan ng anuman na lampas sa kanyang bahagyang pagpapatawad. Dahil lumabag siya sa mga kundisyon ng kanyang kapatawaran, siya ay na-disqualify. Kasama sa mga kundisyon ang isang buwanang ulat mula sa Kamlon sa Konstabularyong Pilipino, ang kanyang tulong sa pagsuko ng mga rebelde at baril sa lugar ng Sulu, at ang kanyang pahintulot na regular na bisitahin ng isang awtoridad mula sa gobyerno ng Pilipinas.<ref>{{cite web|title=G.R. No. L-12686|url=http://www.chanrobles.com/scdecisions/jurisprudence1963/oct1963/gr_l-12686_1963.php|website=Chan Robles Virtual Law Library|accessdate=23 September 2019}}</ref> Kabilang sa mga nagtatrabaho para mapalaya siya ay si [[Nur Misuari]], na kalaunan ay chairman ng [[Moro National Liberation Front]]. Para sa mga nakaligtas sa pag-aalsa, at sa mga susunod sa landas ng paghihimagsik ng Moro, ang tumatanda na Kamlon ay tinitingnan bilang isang tagapanguna sa pakikibaka para sa kalayaan at kalayaan. Ang kanyang pagkabilanggo ay nawakasan nang siya'y nabigyan siya ng indulto ni Pangulong Ferdinand Marcos.<ref>{{cite book|last1=Stern|first1=Tom|title=Nur Misuari: An Authorized Biography|date=2017|publisher=Anvil|url=https://books.google.com/books?id=GzWWDwAAQBAJ|accessdate=23 September 2019}}</ref> == Kalinangang Tanyag == Si Kamlon ay ginanap ni [[Ramon Revilla]] sa 1981 na pelikulang ''Kamlon''. Ang pelikula ay isang pakikilahok sa [[1981 Metro Manila Film Festival]].<ref>{{cite web|title=Kamlon (1981)|url=https://www.imdb.com/title/tt0474761/|website=IMBb|accessdate=24 September 2019}}</ref> Sa Omar, Sulu, pinangalangang Bundok Kamlon ang isang bundok bilang pagbibigay dangal kay Hadji Kamlon. == See also == * [[Maradeka]] * [[Labanan ng mga Moro]] == References == {{reflist}} {{Authority control}} {{DEFAULTSORT:Kamlon, Hadji}} [[Kategorya:Filipino datus, rajas and sultans]] [[Kategorya:Filipino Muslims]] [[Kategorya:Filipino nobility]] [[Kategorya:Paramilitary Filipinos]] [[Kategorya:Moro independence activists]] lpqotgjiz8j9efcyr3fvc45t5837izn Wikang Sicilian 0 307907 1962334 1961643 2022-08-11T19:59:02Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Wikang Sisilyano]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Wikang Sisilyano]] 7zd88lbsa7wu4pjo8fh3ju99qz25juu Orthohantabirus 0 308005 1962439 1848503 2022-08-12T06:09:37Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Refimprove|date=Enero 2021}} {{Virusbox | image = Sin Nombre hanta virus TEM PHIL 1136 lores.jpg | image_alt = Transmission electron micrograph of "Sin Nombre orthohantavirus" | image_caption = [[Transmission electron micrograph]] of ''Sin Nombre orthohantavirus'' | taxon = Orthohantavirus | synonyms = ''Hantavirus'' | synonyms_ref = | type_species = ''[[Hantaan orthohantavirus]]'' | subdivision_ranks = Species | subdivision_ref = | subdivision = }} Ang '''Orthohantabirus''' o '''Hantabirus''' ay isang sakit na sanhi sa pagkamatay ng tao na nabubuo sa RNA biruses sa pamilya ng ilang baryant ang Hantaviridae at [[Bubonik]] na karaniwang nakukuha sa mga ''[[Daga]]'', maaring maipasa o mailipat sa tao sa pamamagitan ng ihi ng daga, laway at dumi sa isang daga'ng infected ng nasabing hantavirales, Ang disease na ito na nararamdaman ng infected na tao ay makakaranas ng hantavirus hemorrhagic fever kabilang ang renal syndrome (HFRS), o hantavirus pulmonary syndrome (HPS), kasali ang hantavirus cardiopulmonary syndrome (HCPS),[4] habang ang ibang ay hindi kabilang sa sakit ng isang tao, HPS (HCPS) is a "rare respiratory.<ref>https://theconversation.com/what-is-orthohantavirus-the-virus-many-are-googling-but-you-really-dont-need-to-worry-about-134901</ref><ref>https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7438779</ref><ref>https://viralzone.expasy.org/213</ref><ref>https://www.cdc.gov/hantavirus/hps/transmission.html</ref> ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng Salot sa Yunnan ng 1885]] (Tsina) * [[Bubonik]] * [[Bunya]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sakit]] [[Kategorya:Nakakahawang sakit]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] {{usbong|Kalusugan}} onvt92n4fhytpi6ixe4x7ind02zgwo1 Pagkalat ng ASF sa Tsina ng 2021 0 308159 1962453 1865032 2022-08-12T06:18:44Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Infobox epidemic | name = Pagkalat ng ASF sa Tsina ng 2021 | image = | caption = | arrival_date = {{Start date|2021|01|21}} | type = African Swine Fever, Hog Cholera | origin = [[Harbin]], [[Heilongjiang]], [[Tsina]] | first_case = Heilongjiang | location = [[Jilin]] | reported deaths = Heilongjiang (900) | notes = }} Ang '''Pagkalat ng ASF sa Tsina ng 2021''' o '''2021 China African Swine fever outbreak''', ay isang transmitted disease na galing sa baboy, kapwa baboy ito ay sumiklab sa lalawigan ng ''Heilongjiang'', [[Tsina]] ikatlong linggo ng Enero 2021.<ref>https://www.globaltimes.cn/content/1198136.shtml</ref><ref>https://www.reuters.com/article/us-china-swinefever-vaccines-insight-idUSKBN29R00X</ref> ==Kaso== ; [[Heilongjiang]] Nagsagawa ng culling o pagpatay sa mga alagang baboy para sa mga hog raisers dahil sa pagsilakbo ng panibagong strain ng lagnat sa mga alagang baboy sa Hilagang silangan ng lalawigan sa Tsina, ito ay sumiklab sa lungsod ng "Harbin", nagsagawa ng mahigpit na inspeksyon at checkpoints sa buong lalawigan ng Heilongjiang. Ayon sa "Harbin Harbin Veterinary Research Institute" ay naka debelop ng bagong bakuna laban para "African Swine fever".<ref>https://sappo.org/chinese-harbin-institute-says-new-asf-vaccine-is-effective</ref><ref>https://www.usnews.com/news/world/articles/2021-01-21/new-china-swine-fever-strains-point-to-unlicensed-vaccines</ref> ==Tingnan rin== * [[Pagkalat ng ASF sa Pilipinas ng 2019–20]] * [[Pandemya ng COVID-19]] ==Talasangunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga sakit ng baboy]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] {{usbong|Kalusugan}} l2c60yjfd7vsi86ry7xf0zmg59z9wio Imperyong Parto 0 308203 1962458 1954485 2022-08-12T06:34:49Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox country |native_name = |conventional_long_name = Imperyong Parto<br>Imperyong Parthian<br>Imperyong Arsacid |common_name = Impeyong Parthian | |era =Sinaunang panahon |government_type = [[Monarkiya]]ng [[Piyudalismo|Feudal]] <ref name="sheldon_2010_231">{{harvnb|Sheldon|2010|p=231}}</ref> | |year_start = 247 BCE |year_end = 224 CE | |p1 = Imperyong Seleucid |border_p1 = no |s1 = Imperyong Sasanian |image_map = Map of the Parthian Empire under Mithridates II.svg |image_map_caption = Ang Imperyong Parthian noong 94 BCE sa rurok nito noong paghahari ni [[Mithridates II ng Parthia|Mithridates II]] ({{reign|124|91|era=BC}}) |image_flag = |capital = [[Ctesiphon]],<ref name=IP>{{cite book|last=Fattah|first=Hala Mundhir|title=A Brief History of Iraq|year=2009|publisher=[[Infobase Publishing]]|isbn=978-0-8160-5767-2|page=[https://archive.org/details/briefhistoryofir0000fatt/page/46 46]|quote=One characteristic of the [[Parthia]]ns that the kings themselves maintained was their [[nomad]]ic urge. The kings built or occupied numerous cities as their capitals, the most important being [[Ctesiphon]] on the [[Tigris River]], which they built from the ancient town of [[Opis]].|url=https://archive.org/details/briefhistoryofir0000fatt/page/46}}</ref> [[Ecbatana]], [[Hecatompylos]], [[Susa]], [[Nisa, Turkmenistan|Mithradatkirt]], [[Asaak]], [[Rhages]] |common_languages = {{plainlist| *[[Griyyegong Koine]] (official)<ref name="Green 1992 45"/> *[[Wikang Parto]] (official, court, literature){{sfn|Skjærvø|2004|pp=348–366}}{{sfn|Canepa|2018|p=6}} *[[Aramaiko]] (''[[lingua franca]]'')<ref name="Green 1992 45">{{harvnb|Green|1992|p=45}}</ref><ref>{{cite book|last=Chyet|first=Michael L.|author-link=Michael L. Chyet|editor1-last=Afsaruddin|editor1-first=Asma|editor2-last=Krotkoff|editor2-first=Georg|editor3-last=Zahniser|editor3-first=A. H. Mathias|editor1-link=Asma Afsaruddin|title=Humanism, Culture, and Language in the Near East: Studies in Honor of Georg Krotkoff|year=1997|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-020-0|page=284|quote=In the Middle Persian period (Parthian and [[Sasanian Empire]]s), [[Aramaic]] was the medium of everyday writing, and it provided [[Aramaic alphabet|scripts]] for writing [[Middle Persian]], [[Parthian language|Parthian]], [[Sogdian language|Sogdian]], and [[Khwarezmian language|Khwarezmian]].}}</ref>}} |title_leader = [[List of Parthian kings|Monarko(Hari)]] |leader1 = [[Arsaces I of Parthia|Arsaces I]] <small>(first)</small> |year_leader1 = 247–211 BCE |leader2 = [[Artabanus IV of Parthia|Artabanus IV]] <small>(last)</small> |year_leader2 = 208–224 CE |stat_year1=1 CE<ref name="Turchin223">{{cite journal|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|date=December 2006|title=East-West Orientation of Historical Empires|url=http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|journal=Journal of World-Systems Research|volume=12|issue=2|page=223|issn=1076-156X|last1=Turchin|first1=Peter|access-date=16 September 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160917031715/http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|archive-date=17 September 2016|url-status=live|df=dmy-all}}</ref><ref name="Taagepera121">{{cite journal|date=1979|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|last1=Taagepera|first1=Rein|jstor=1170959}}</ref> |stat_area1=2800000 | |legislature = [[History of democracy in classical Iran#Arsacids|Megisthanes]] | |religion = {{plainlist| *[[Zoroastrianismo]]<ref>{{harvnb|De Jong|2008|p=24|loc="It is impossible to doubt that the Parthians were Zoroastrians. The evidence from the Nisa ostraca and the Parthian parchment from Avroman suffice to prove this, by the use of the Zoroastrian calendar, which was restricted in use, as it had been previously, to communication with Iranians only, yielding to the Seleucid calendar whenever the Parthians dealt with non-Zoroastrians. There are indications, however, that the practice of Zoroastrianism had reserved a large place for the cult of divine images, either those of ancestors in the Fravashi cult, or of deities, and for the existence of sanctuaries dedicated to named deities other than Ahura Mazda, and including deities that are of a non-Avestan background. The Parthian god Sasan is a case in point, but better evidence comes from Armenia, where alongside Aramazd and Anahit, Mher and Vahagn, the West Semitic god Barshamin, and Babylonian Nane were worshipped, as well as the Anatolian Tork and the goddess Astghik of disputed origins."}}</ref> *[[Babylonian religion]]<ref>{{harvnb|Brosius|2006|p=[https://archive.org/details/persiansintroduc00bros/page/n143 125]|loc="The Parthians and the peoples of the Parthian empire were [[polytheistic]]. Each ethnic group, each city, and each land or kingdom was able to adhere to its own gods, their respective cults and religious rituals. In [[Babylon]] the city-god [[Marduk]] continued to be the main deity alongside the goddesses [[Ishtar]] and [[Nanaya|Nanai]], while [[Hatra]]'s main god, the sun-god [[Shamash]], was revered alongside a multiplicity of other gods."}}</ref>}} |currency = [[#Currency|Drachma]] }} {{History of Iran}} [[File:1stMithritadicwar89BC.svg|thumb|left|250px|Imperyong Parto ca. 89 BCE.]] Ang '''Imperyong Parto''' o '''Imperyong Arcacid'' (Ingles: '''Imperyong Parthian''', [[Wikang Lumang Persa|Lumang Persiyano]]: 𐎱𐎼𐎰𐎺 Parθava; [[Wikang Parto|Parto]]: 𐭐𐭓𐭕𐭅 Parθaw; Middle Persian: 𐭯𐭫𐭮𐭥𐭡𐭥 Pahlaw) ay isang rehiyon ng makasaysayang matatagpuan sa hilagang-silangan ng [[Iran]]. Sinakop ito ng emperyo ng [[mga Medo]] noong ika-7 siglo BCE. Isinama sa kasunod na [[Imperyong Akemenida]] sa ilalim ni [[Dakilang Ciro]] noong ika-6 na siglo BC, at naging bahagi ng Helenistikong [[Imperyong Seleucid]] kasunod ng pananakop ni [[Alejandrong Dakila]] ng ika-4 na siglo-BC. Ang Imperyong Parthian ay isang makapangkahriyang politikal at kulural na kapangyarihan sa Sinaunang Iran mula 247 BCE hanggang 224 CE. Ang pangalang Arcacid nito ay hinango sa tagapagtatag nitong si [[Arsaces I]] na nanguna sa tribong Parni sa pagsakop sa [[Parthia]] na isang [[satrapiya]] sa ilalim ni [[Andragoras]] nang maghimagsik sa [[Imperyong Seleucid]]. Pinalawig ni [[Mithridates I]] ang imperyong ito sa pamamagitan ng pagsakop sa [[Medes]] at [[Mesopotamia]] mula sa Seleucid. Sa rurok nito, ang sakop ng Imperyong Parthian ay may hangganan hanggang sa hilagang abot ng [[Ilog Eufrates]] sa ngayong [[Turkiya]] hanggang sa kasalukuyang [[Afganistan]] at [[Pakistan]]. Ang imperyo na matatagpuan sa ruta ng [[daan ng Sutla]] sa pagitan ng [[Imperyong Romano]] at sa [[dinastiyang Han]] ng [[Tsina]] ay naging isang sentro ng kalakalan at komersiyo. Sa unang kalahati ng pag-iral nito, ang korteng Arcadid ay humango ng mga elemento ng [[Kulturang Griyego]] ngunit unti unting nakakita ng muling pagbuhay ng mga tradisyong Iranian. Ang mga pinunong Arsacid ay pinamagatang "Hari ng mga Hari" bilang pag-aangkin na mga tagapagman ng [[Imperyong Akemenida]]. Ang hukuman ay humiran ng maliit na bilang mga satrapiya.Sa paglawak ng imperyong ito, ang upuan ng sentral na pamahalaan ay lumipat mula sa Nisa tungo sa [[Ctesiphon]] sa kahabaan ng [[Ilog Tigris]] sa Iraq. Ang pinakamaagang mga kaaway ng mga Parto ang mga Seleucid sa kanluran at mga [[Scythian]] sa hilagan. Sa paglawak nito sa kanluranin, naging kalaban nila ang [[Kaharian ng Armenia]] at kalaunan ay naging kaaway ng [[Republikang Romano]]. Ang Roma at Parthia ay naglaban sa pagtatatag ng mga hari ng Armenia bilang kanilang mga nasasakupang kliente. Winasak ng mga Parto ang hukbo ni [[Marcus Licinius]] sa [[Labanan ng Carrhae]] noong 53 BCE at noont 40-39 BCE, nabihag ng mga Parto ang kabuuan ng [[Levant]] maliban sa [[Tyra]] mula sa mga Roma. Pinangunahan ni [[Mark Anthony]] ang pagsalakay sa Parthia. Ang ilang mga Emperador ng Imperyogn Romano ay sumakop sa Mesopatamoia sa [[Mga digmaang Romano-Parto]] sa sumunod na mga siglo. Nabihag ng mga Romano ang Seleuci at Ctesiphong hindi ito napanatili nito. Ang karaniwang mga digmaang sibil sa pagitan ng mga magkakatunggali sa trono ng Imperyong Parto ay naging mapanganib sa katatagan ng Imperyo at ito ay gumuho nang si [[Ardashir I]] na pinuno ng istakhr sa Persis ay naghimagsik sa mga Arsacid at pinatay ang huling pinuno nilang si [[Artabanus IV]] noong 224 CE. Itinatag ni Ardashir ang [[Imperyong Sassanian]] na namuno sa Iran at halos Malapit na Silangan hanggang sa pananakop ng mga Muslim noong ika-7 siglo CE. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]] [[Kategirya:Aklat ng Pahayag]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] duvsjo3f7yipgqbrf1biyqvcg1uq1ng Trangkaso sa Hong Kong 0 309359 1962430 1947300 2022-08-12T06:03:21Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Refimprove|date=Mayo 2022}} {{Flu|expanded=pandemics}} [[Talaksan:Influenza virus.png|thumb|Ang Influenza birus]] Ang '''Trangkaso sa Hong Kong''' o '''1968 flu pandemic''' ay isang pandemya na sakit na mayroong kumplikasyon ng trangkaso ito ay kumalat noong 1968 hanggang 1969 sa lungsod ng [[Hong Kong]], ito ay kumitil ng mahigit na 4 na milyong katao Ito ay maihahanay na isa sa mga deadliest pandemic sa mundo sa loob ng [[Ika-20 dantaon]], ito ay nagsanhi ng H3N2 strain ay nagmula sa strain ng H2N2 ay nagsanhi mula sa Trangkaso sa Asya noong taong 1957.<ref>https://www.britannica.com/event/1968-flu-pandemic</ref><ref>https://www.sinobiological.com/research/virus/1968-influenza-pandemic-hong-kong-flu</ref> Ang Hong Kong flu ay sanhi ng sakit na mula sa Trangkasong pang-ibon (Bird flu).<ref>https://www.sciencedirect.com/topics/pharmacology-toxicology-and-pharmaceutical-science/hong-kong-influenza</ref> ==Tingnan rin== * [[Trangkaso sa Asya ng 1957]] ==Sanggunian== {{reflist}} {{stub|Ibon}} [[Kategorya:Mga sakit ng ibon]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] bk6ts833h836pv94be2zjujhtjahbt0 Pandemyang trangkaso ng Espanya noong 1918 0 309361 1962509 1870439 2022-08-12T07:47:01Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Flu|expanded=pandemics}} {{Infobox pandemic | name = Spanish flu | image = Emergency hospital during Influenza epidemic, Camp Funston, Kansas - NCP 1603.jpg | alt = Soldiers from Fort Riley, Kansas, ill with Spanish flu at a hospital ward at Camp Funston | caption = Soldiers from [[Fort Riley]], [[Kansas]], ill with Spanish flu at a hospital ward at [[Camp Funston]] | map1 = | legend1 = | map2 = | legend2 = | map3 = | legend3 = | map4 = | legend4 = | map5 = | image2 = | alt2 = | image3 = | alt3 = | image4 = | alt4 = | image5 = | alt5 = | footer_align = | footer = | disease = [[Influenza]] | virus_strain = Strains of [[Influenza A virus subtype H1N1|A/H1N1]] | location = Worldwide | first_reported = | first_outbreak = Unknown | first_case = | date = February 1918 – April 1920<ref name="NIH-NYC"/> | arrival_date = | cases = | recovery_cases = | suspected_cases = 500 million (estimate){{sfn|Taubenberger|Morens|2006}} | deaths = 17–100 million (estimates) | territories = | total_ili = | website = }} Ang '''Pandemyang trangkaso ng Espanya noong 1918''' o '''Spanish flu-1918''' ay isa sa mga deadliest pandemic sa kasaysayan ng mundo ito ay kumalat noong 1918 at natapos noong 1920 na nag tala ng 500 milyon katao ang inpektado at nag-iwan ng 17–100 milyon katao ang nasawi ito ay sumiklab sa Manhattan, [[Kansas]], [[Estados Unidos]].<ref>https://www.cdc.gov/flu/pandemic-resources/1918-pandemic-h1n1.html</ref><ref>https://www.cdc.gov/flu/pandemic-resources/1918-commemoration/1918-pandemic-history.htm</ref><ref>https://www.history.com/topics/world-war-i/1918-flu-pandemic</ref><ref>https://www.nationalgeographic.com/history/article/how-cities-flattened-curve-1918-spanish-flu-pandemic-coronavirus</ref><ref>https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3291398</ref><ref>https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2720273</ref> Ang ''Spanish flu-18'' ay sanhi ng strain birus ng "H1N1" na nakukuha sa mga [[Trangkasong baboy]] Influenza A (flu), mahigit 500 milyon rito ang infected at mahigit 100 milyon ang mga nasawi. Unang naiulat sa estado ng [[Kansas]] sa [[Estados Unidos]] noong Marso 1918 hanggang sa kumalat at nakarating na ito sa [[Europa]] sa mga bansang [[Pransya]] at [[Aleman]], habang nagaganap noon ang [[World War I]] Mundong Gerang 1 ayon sa mga ulat ang neutral ay sa bansang [[Espanya]] kabilang ang pagkamatay na Haring Alfonso XIII (8). Ang influenza flu ay kumikitil sa mga edad na mas mababa at mas mataas kabilang ang mga nasa gitnang edad na nakakaligtas, Ayon sa ilang siyentipiko ang strain birus ay posibilidad na mataas ang mortalidad rate ng 1918 pandemyang influenza ==Sanggunian== {{reflist}} {{stub|Baboy}} [[Kategorya:Mga sakit ng baboy]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Estados Unidos]] nst3ftz5p3i4es5dvwy2shnnto65ec8 Pandemya ng Salot ng 1346 0 309363 1962427 1904035 2022-08-12T06:01:09Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Refimprove|date=Agosto 2021}} [[Talaksan:Roofrat hagenbeck 01.jpg|thumb|Ang mga [[Daga|Rattus rattus]] ay nagsanhi ng Salot ng 1346]] Ang '''Pandemya ng Salot ng 1346''' o ang '''[[Salot na Itim|Black Death]]''' ay ang deadliest pandemic sa kasaysayan ng mundo, ito tumama sa kontinente ng [[Europa]] at sa [[Kanlurang Asya]],<ref>https://www.ancient.eu/Black_Death</ref>ang salot ay unang nakita sa [[Silangang Asya]] ang episentro ng nasabing sakit ay sa [[Xi'an]] sa [[Tsina]] noong 1346 hanggang 1347 ang sakit na ito ay nakuha sa Flea papunta sa mga [[Daga]] kaya't nagsanhi ito ng malawakang pandemya na tinawag bilang ''Black Death''.<ref>https://www.ancient.eu/article/1540/medieval-cures-for-the-black-death</ref>Ito ay nagtala na kumitil 200,000,000 na katao hanggang taong 1347.<ref>https://www.history.com/topics/middle-ages/black-death</ref><ref>https://www.britannica.com/event/Black-Death</ref><ref>https://www.livescience.com/what-was-the-black-death.html</ref> ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] [[Kategorya:Mga sakit ng daga]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 1346]] {{usbong|Kalusugan}} im5ru1huesfvtfdd7yamjffxj2nq8d3 Pagkalat ng Salot sa London ng 1665 0 309364 1962500 1904070 2022-08-12T07:41:54Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Great plague of london-1665.jpg|thumb|Ang imaheng kuha noon 1665 sa London]] Ang '''Pagkalat ng Salot sa London ng 1665''' o ang '''The Great Plague of London''' noong 1665 hanggang 1666 ay isang epidemyang salot na tumama sa [[London]] ito ay dumaloy sa [[Ilog Thames]], Ito ay ikalawang pandemya na naitala matapos ang isang [[Bubonik]] disease noong 1331 sa Gitnang Asya na galing mula sa mga daga, bago ang pandemya na kaparehas galing sa disease noong [[Pandemya ng Salot ng 1346]], Ang "The Great Plague" ay nag-iwan ng 75,000 utas na katao sa [[United Kingdom]].<ref>https://www.history.com/news/plague-pandemic-great-fire</ref><ref>https://www.rmg.co.uk/stories/topics/great-plague</ref> ==Sakit== [[Talaksan:Roofrat Hagenbeck 02.jpg|thumb|Ang mga itim na Daga]] [[Talaksan:Rattus norvegicus -Fairlands Valley Park, Stevenage, England-8.jpg|thumb|Ang kayumangging Daga]] Ang Plaga o salot ay mga sakit na galing sa mga "black rattus" o itim na daga na kalimitan makikita sa mga makikipot na kanal, ang mga roddents na ito ay orihinal na nagmula sa [[London]] at [[Europa]] dantaon ng nakakalipas, ang pagkalat ng sakit (disease) na tumawid sa Asya dahilan nito sa mga sunod-sunod at mga nagdaan epidemya.<ref>https://www.historic-uk.com/HistoryUK/HistoryofEngland/The-Great-Plague</ref> ; Pelikula Ang pelikulang ''[[Cockneys vs Zombies]]'' (2012) ay kumuha ng plot story mula sa Epidemya, ang buod ng istorya ay hango sa isang graveyard sa East London na mga labi nito ay noong pang taong 1666. Sanhi ng Plaga o Bubonik na kumalat sa lungsod ng ''London''.<ref>https://londonist.com/london/history/great-plague-1665-bloody-london-david-fathers</ref> ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga kalamidad noong 1665]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa United Kingdom]] [[Kategorya:Mga sakit ng daga]] {{usbong|Kalusugan}} n9ni0ukcp02e7k9wu4b3rnsa3psoypu Pandemya ng Salot sa Yunnan ng 1885 0 309366 1962428 1904072 2022-08-12T06:02:05Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Refimprove|date=Agosto 2021}} [[Talaksan:Rattus rattus05.jpg|thumb|Ang Rattus rattus o itim na daga na nagtataglay ng plaga at bubonik]]. Ang '''Pandemya ng Salot sa Yunnan ng 1885''' o ang '''1885 Third Plague pandemic''' ay isang salot na galing sa mga [[daga]] na unang kumalat sa [[Tsina]] sa lalawigan ng [[Yunnan]] ito ay isang Plaga disease,<ref>https://www.history.com/topics/middle-ages/pandemics-timeline</ref>Ito ay maihahalintulad sa mga nag daang sakit noong [[Pagkalat ng Salot sa Marseille ng 1720]] sa bansang [[Pransya]] ito ay kumitil sa buhay ng mga tao na papalo sa 12,000,000 sa Tsina. sa loob ng [[Ika-19 dantaon]].<ref>https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6501942</ref><ref>http://content.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2027479_2027486_2027498,00.html</ref> [[Talaksan:Picture of Manchurian Plague victims in 1910 -1911.jpg|thumb|Ang imahe kuha mula sa mga pasyente na nabubonik]] ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng COVID-19]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga kalamidad noong 1885]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] [[Kategorya:Mga sakit ng daga]] {{usbong|Kalusugan}} dz2ru9zvcz2w6jscp1z8tl5uktjs5q0 Trangkaso sa Asya ng 1957 0 309367 1962429 1946086 2022-08-12T06:03:01Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki Ang '''Trangkaso sa Asya ng 1957''' o ang '''1957–1958 influenza pandemic''' ay isang influenza pandemic disease na tumama sa kontinente ng Asya taong 1957-1958. Ito ay mayroong pagkahalintulad sa [[Pandemyang trangkaso ng Espanya noong 1918]] na kumitil sa 50 milyon katao, pagkatapos at bago nito, kumalat ang isang H3N2 nito sa [[Hong Kong]] ang [[Trangkaso sa Hong Kong]] (1968).<ref>https://www.cdc.gov/flu/pandemic-resources/1957-1958-pandemic.html</ref><ref>https://www.cdc.gov/flu/pandemic-resources/1968-pandemic.html</ref><ref>https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(2031201-0/fulltext</ref> ==Pagkalat== [[Talaksan:Asian flu in Sweden 1957 (2).jpg|thumb|Ang mga pasyente habang nakaratay taon 1957.]] Ito ay orihinal na kumalat sa [[Tsina]] taong 1957 at lumipat sa Hong Kong na sanhi ng pag mutate galing sa mga migratory birds, Ang lungsod ay inilagay sa ground zero, lockdown sa mga panahon na kumakalat ang disease.<ref>https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2714797</ref><ref>https://www.britannica.com/event/1957-flu-pandemic</ref><ref>https://www.sinobiological.com/research/virus/1957-influenza-pandemic-asian-flu</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.historyofvaccines.org/content/asian-influenza-pandemic |title=Archive copy |access-date=2021-03-15 |archive-date=2020-04-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200415065717/https://www.historyofvaccines.org/content/asian-influenza-pandemic |url-status=dead }}</ref> ==Sanggunian== {{reflist}} {{stub|Ibon}} [[Kategorya:Mga sakit ng ibon]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] l5214u0ycdf43douuam7hqka7qghng0 H10N3 sa Tsina ng 2021 0 310866 1962445 1947149 2022-08-12T06:14:07Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Infobox epidemic | name = H10N3 sa Tsina ng 2021 | arrival_date = Hunyo 1 - Hunyo 10, 2021 | disease = [[Trangkasong pang-ibon|Avian influenza]]<ref>https://www.aljazeera.com/news/2021/6/2/china-reports-first-human-case-of-h10n3-bird</ref> | origin = [[Zhenjiang]], [[Jiangsu]], [[Tsina]] | first_case = Jiangsu | virus_strain = H10N3 | confirmed_cases = 1 | active_cases = 1 | deaths = | location = [[Tsina]]<ref>https://www.thepoultrysite.com/news/2021/06/china-reports-first-human-case-of-h10n3-bird-flu</ref> | cause = Pagkaroon ng lagnat, sakit ng ulo, pagsusuka, pagtatae atbp.<ref>https://medicalxpress.com/news/2021-06-china-human-case-h10n3-bird.html</ref> | website = }} Ang '''H10N3 sa Tsina ng 2021''' o '''2021 China H10N3 outbreak''' ay isang uri ng "avian bird flu" disease virus strain ng isang H10N3 na unang nakita sa isang pasyente noong Abril 28 sa lalawigan ng Jiangsu sa Tsina,<ref>https://www.cnbc.com/2021/06/01/china-reports-first-human-case-of-h10n3-bird-flu.html</ref> Hunyo 1 inilabas sa ilang reports sa news na ang isang 41 taong gulang na lalaki noong Abril 28, sa lungsod ng [[Zhenjiang]] ay naka diagnosed noong Mayo 28 ayon ito sa [[Beijing]]’s National Health Commission (NHC).<ref>https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/china-reports-human-case-h10n3-bird-flu-2021-06-01</ref><ref>https://www.livescience.com/first-human-case-bird-flu-h10n3.html</ref><ref>https://www.scmp.com/news/china/science/article/3135652/china-reports-worlds-first-possible-human-case-h10n3-bird-flu</ref><ref>https://abcnews.go.com/Health/wireStory/china-reports-human-case-h10n3-bird-flu-78013193</ref> ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng COVID-19]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:2021 sa Asya]] [[Kategorya:Mga sakit ng ibon]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2021]] [[Kategorya:Mga kalamidad sa Tsina ng 2021]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] 47uy8ijasljjd2885cnzqe1ng673386 Epidemya ng norovirus sa United Kingdom 0 311510 1962257 1947188 2022-08-11T14:39:50Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{For|sakit|Pagsiklab ng monkeypox ng 2022}} {{Infobox epidemic | name = Norovirus epidemic in the United Kingdom | image = | caption = | arrival_date = Hulyo 10, 2021 — Abril 9, 2022 | disease = Norovirus | origin = [[United Kingdom]] | first_case = [[London]], [[Inglatera]] | virus_strain = Bug norovirus | confirmed_cases = 1,053 | active_cases = 327 | deaths = | location = [[Europa]] | cause = Pagkaroon ng lagnat, pagsusuka at pagtatae. | website = }} Ang '''Epidemya ng norovirus sa United Kingdom''' o '''United Kingdom norovirus epidemic''' ay isang epidemyang sakit na kumakalat sa bansang [[United Kingdom]] na sanhi ng "new bug norovirus", mahigit 154 ang mga aktibong kaso sa [[London]], bunsod rin ng pagkalat ng [[SARS-CoV-2 Alpha variant]] sa bansa, kalagitnaang buwan ng Hulyo ay nagsagawa ng partial lockdown sa London upang mapuksa ang nasabing bagong virus na kumakalat sa lungsod.<ref>https://news.sky.com/story/vomiting-bug-norovirus-surging-as-covid-19-restrictions-lift-experts-warn-12357264</ref><ref>https://www.thesun.co.uk/news/15625949/norovirus-outbreak-2021-surge-britain-infections-three-times-higher</ref> Nakitaan ng pagtaas o surge ang United Kingdom, makalipas ang 5 taon ay nilagpasan ang tatlong beses ay mataas kaysa sa mga nakalipas na virus. ==Sanhi== Ito ay isang uri ng Vomiting bug norovirus na kumakalat sa loob ng isang tao ay magsasanhi ng pagsusuka at pagtatae ng isang positibong pasyente, pinupuntirya nito ang tiyan at makakaranas ng matinding pananakit.<ref>https://www.thetimes.co.uk/article/norovirus-makes-an-unwelcome-return-and-cases-are-heaving-cj0ngq9z7</ref> ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng COVID-19]] * [[SARS-CoV-2 Alpha variant]] * [[Epidemya ng fungus sa India]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:2021 sa Europa]] [[Kategorya:2021 sa United Kingdom]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2021]] [[Kategorya:Pandemya ng COVID-19]] 3ligagjz3quyduzvyl6r52f0zndyp80 1962473 1962257 2022-08-12T06:59:28Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{For|sakit|Pagsiklab ng monkeypox ng 2022}} {{Infobox epidemic | name = Norovirus epidemic in the United Kingdom | image = | caption = | arrival_date = Hulyo 10, 2021 — Abril 9, 2022 | disease = [[Norobirus]] | origin = [[United Kingdom]] | first_case = [[London]], [[Inglatera]] | virus_strain = Bug norobirus | confirmed_cases = 1,053 | active_cases = 327 | deaths = | location = [[Europa]] | cause = Pagkaroon ng lagnat, pagsusuka at pagtatae. | website = }} Ang '''Epidemya ng norovirus sa United Kingdom''' o '''United Kingdom norovirus epidemic''' ay isang epidemyang sakit na kumakalat sa bansang [[United Kingdom]] na sanhi ng "new bug norovirus", mahigit 154 ang mga aktibong kaso sa [[London]], bunsod rin ng pagkalat ng [[SARS-CoV-2 Alpha variant]] sa bansa, kalagitnaang buwan ng Hulyo ay nagsagawa ng partial lockdown sa London upang mapuksa ang nasabing bagong virus na kumakalat sa lungsod.<ref>https://news.sky.com/story/vomiting-bug-norovirus-surging-as-covid-19-restrictions-lift-experts-warn-12357264</ref><ref>https://www.thesun.co.uk/news/15625949/norovirus-outbreak-2021-surge-britain-infections-three-times-higher</ref> Nakitaan ng pagtaas o surge ang United Kingdom, makalipas ang 5 taon ay nilagpasan ang tatlong beses ay mataas kaysa sa mga nakalipas na virus. ==Sanhi== Ito ay isang uri ng Vomiting bug norovirus na kumakalat sa loob ng isang tao ay magsasanhi ng pagsusuka at pagtatae ng isang positibong pasyente, pinupuntirya nito ang tiyan at makakaranas ng matinding pananakit.<ref>https://www.thetimes.co.uk/article/norovirus-makes-an-unwelcome-return-and-cases-are-heaving-cj0ngq9z7</ref> ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng COVID-19]] * [[SARS-CoV-2 Alpha variant]] * [[Epidemya ng fungus sa India]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:2021 sa Europa]] [[Kategorya:2021 sa United Kingdom]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2021]] [[Kategorya:Pandemya ng COVID-19]] fbk2s6htviejnqx0vpxk72eoobtz3g6 1962502 1962473 2022-08-12T07:43:12Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{For|sakit|Pagsiklab ng monkeypox ng 2022}} {{Infobox epidemic | name = Norovirus epidemic in the United Kingdom | image = | caption = | arrival_date = Hulyo 10, 2021 — Abril 9, 2022 | disease = [[Norobirus]] | origin = [[United Kingdom]] | first_case = [[London]], [[Inglatera]] | virus_strain = Bug norobirus | confirmed_cases = 1,053 | active_cases = 327 | deaths = | location = [[Europa]] | cause = Pagkaroon ng lagnat, pagsusuka at pagtatae. | website = }} Ang '''Epidemya ng norovirus sa United Kingdom''' o '''United Kingdom norovirus epidemic''' ay isang epidemyang sakit na kumakalat sa bansang [[United Kingdom]] na sanhi ng "new bug norovirus", mahigit 154 ang mga aktibong kaso sa [[London]], bunsod rin ng pagkalat ng [[SARS-CoV-2 Alpha variant]] sa bansa, kalagitnaang buwan ng Hulyo ay nagsagawa ng partial lockdown sa London upang mapuksa ang nasabing bagong virus na kumakalat sa lungsod.<ref>https://news.sky.com/story/vomiting-bug-norovirus-surging-as-covid-19-restrictions-lift-experts-warn-12357264</ref><ref>https://www.thesun.co.uk/news/15625949/norovirus-outbreak-2021-surge-britain-infections-three-times-higher</ref> Nakitaan ng pagtaas o surge ang United Kingdom, makalipas ang 5 taon ay nilagpasan ang tatlong beses ay mataas kaysa sa mga nakalipas na virus. ==Sanhi== Ito ay isang uri ng Vomiting bug norovirus na kumakalat sa loob ng isang tao ay magsasanhi ng pagsusuka at pagtatae ng isang positibong pasyente, pinupuntirya nito ang tiyan at makakaranas ng matinding pananakit.<ref>https://www.thetimes.co.uk/article/norovirus-makes-an-unwelcome-return-and-cases-are-heaving-cj0ngq9z7</ref> ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng COVID-19]] * [[SARS-CoV-2 Alpha variant]] * [[Epidemya ng fungus sa India]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:2021 sa Europa]] [[Kategorya:2021 sa United Kingdom]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2021]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa United Kingdom]] 1rxwxm39icpafhds6ffhemzu93clt2q Rudy Baldwin 0 311915 1962279 1960918 2022-08-11T17:13:28Z Wazzup Carl 124102 update wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=Oktubre 2021}} {{Infobox person| name=Rudy Baldwin| image=<!-- Rudy Baldwin.jpg -->| caption=Madam Rudy Baldwin| alt=Rudy Baldwin, self-proclaimed psychic| occupation=psychic| nationality=Filipino| birth_name=[unknown] }} Si '''Rudy Baldwin''' ay isang kontrobersiyal na personalidad na nakilala online sa kaniyang mga social media posts na naglalahad ng mga ''vision'' o panghuhula sa mga diumano ay pangyayaring magaganap sa hinaharap. Lalong umugong ang kaniyang pangalan matapos itampok ang kaniyang mga hula sa mga palabas na KMJS at Rated Korina.<ref> https://www.gmanetwork.com/entertainment/showbiznews/news/79239/rudy-baldwin-may-pitong-pangitain-para-sa-natitirang-limang-buwan-ng-2021/story </ref> Ang kaniyang talambuhay ay isinadula sa telebisyon sa palabas na [[Magpakailanman]] noong 23 Enero 2021, na pinagbidahan ni Max Collins.<ref>[https://www.imdb.com/title/tt13900834/ Babala at pangitain: The Rudy Baldwin Story (Magpakailanman episode 370)] on IMDB</ref> Hindi pa matukoy kung ang kaniyang totoong pangalan ay Rudy Baldwin o hindi. ==Presensiya sa Social Media== Ang kaniyang Facebook page ay kasalukuyang mayroong higit sa 4.3 milyon na tagasubaybay pero ito ay bumaba na 3.9 milyon ayon sa datos nitong Agosto 2022.<ref>https://facebook.com/rudybaldwn</ref> ==Mga Hula== Ilan sa mga diumano ay nagkatotoong hula ni ''Madam'' Rudy Baldwin ay naging laman ng mga balita at pahayagan sa Pilipinas. ====Pagpanaw ng mang-aawit na si Claire dela Fuente==== Diumano ay nahulaan ni Rudy Baldwin ang pagpanaw ng tinaguriang ''Jukebox Queen'' na si [[Claire Dela Fuente]]. Ang kaniyang social media post tungkol sa “tatlong showbiz personalities na mamamatay” ay umani ng higit animnapu na libong Likes sa Facebook. Hindi tahasang pinangalanan ni Rudy Baldwin si Claire sa naturang post.<ref name="sagisag2021">[https://www.sagisag.com/article/3650/news/did-rudy-baldwin-predict-claire-dela-fuentes-death Did Rudy Baldwin predict Claire Dela Fuente's death?] | Bea Grace Pascual. Sagisag News. 30 Marso 2021</ref> ==Mga Reaksiyon== Ikinumpara ng ilang kritiko si Rudy Baldwin kay Madam Auring na isa ring kilalang manghuhula. Subalit mayroon ding mga personalidad katulad ni Mystika na hindi naniniwala sa mga hula ni Rudy Baldwin.<ref>https://pop.inquirer.net/114071/minus-the-crystal-ball-whats-up-with-rudy-baldwin</ref> ===Mga Puna=== May mga netizen a pumuna sa self-proclaimed ''clairvoyant'' na nagsabing nagdudulot lamang ng karagdagang pagkabahala at pangamba ang kaniyang mga social media post, at lalong nakasasama sa sikolohikal na kalusugan ng mga Pilipino sa kalagitnaan ng pandemya.<ref>https://philnews.ph/2021/07/24/rudy-baldwin-predictions-about-tragic-events-lambasted-online/</ref> Ayon sa lathalang lokal na The Cordilleran Sun, si Rudy Baldwin ay gumagamit ng mga ''ambiguous'' na mga hula ukol sa mga natural o likas na kaganapang talagang nangyayari sa mundo, tulad ng mga bagyo, sakuna, lindol , sunog, at mga kamatayan ng mga celebrity. Hini lahat ng hula niya ay tumatama, at kapag may tumama ay agad niyang aakuin ito. Mapapansin din daw na binubura niya ang mga posts na hindi nagkatotoo upang palabasin na hindi siya nagkakamali.<ref>https://www.cordilleransun.com/2021/08/rudy-baldwin-exposed-and-debunked-is.html</ref> Ayon naman kay Xian Gaza na kilala sa pagiging celebrity scammer, si Rudy Baldwin ay isa lang din maituturing na scammer na gumagawa ng mga pekeng prediksyon. ''It takes one scammer to know one'', dagdag pa ng binata.<ref> https://www.msn.com/en-ph/news/other/xian-gaza-accuses-rudy-baldwin-of-being-a-fake-psychic-and-a-scammer/ar-AAMVy46?ocid=msedgdhp&amp;pc=U531</ref> ===Mga kontrobersiya=== Sa programang pangradyo at telebisyon na Raffy Tulfo In Action noong 18 Agosto 2021, isinangguni ng isang dating kliyente si Rudy Baldwin ukol sa kaniyang mga hula na diumano ay peke. Kasama rin sa mga nakapanayam sa programa ang dating manager ni Rudy Baldwin na ngayon ay isa na rin sa mga tumutuligsa sa celebrity psychic. Balak ng dalawa at ng iba pang diumano ay nabiktima ni Baldwin sa kaniyang panloloko at pagbebenta ng mga ''overpriced'' lucky charms na kasuhan ang manghuhula. Tumugon naman ang kampo ni Baldwin at ayon sa kaniyang abogado ay kakasuhan nila ang mga ginang dahil umano sa paninira sa kaniya.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=zbwOQowNnBM Raffy Tulfo in Action Reply Episode on YouTube]</ref><ref>https://kami.com.ph/133259-rudy-baldwin-nag-react-matapos-ipa-tulfo-ng-dating-manager-customer-see-court.html</ref> Ilan sa mga personalidad na hinulaan ni Baldwin na diumano ay sunod nang mamamatay ay nagpahayag din ng puna sa naturang ''psychic''.<ref> https://philnews.ph/2020/09/12/donnalyn-bartolome-exposes-truth-rudy-baldwins-predictions/</ref><ref>https://bandera.inquirer.net/291125/piolo-pascual-damay-sa-isyu-ni-rudy-baldwin</ref> ==Mga Eksternal na Link== * https://facebook.com/RudyBaldwn – Opisyal at beripikadong Facebook page ni Rudy Baldwin ==Tingnan Din== * [[Self-fulfilling prophecy]] * [[Sabi-sabi]] * [[Superstisyon]] * [[Haka-haka]] ==Mga Sanggunian== {{Uncategorized|date=Oktubre 2021}} nfddbq450zzbdevq9gsvc3b2f6g2w6c Go, Dog. Go! (serye sa telebisyon) 0 313237 1962303 1960235 2022-08-11T19:53:52Z 200.195.130.91 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=Enero 2022}} {{Infobox television |based_on={{Based on|''[[Go, Dog. Go!]]''|[[P. D. Eastman]]}} |developer=[[Adam Peltzman]] |writer= |director={{Plainlist| * Andrew Duncan * Kiran Shangherra }} |voices={{Plainlist| * [[Michela Luci]] * Callum Shoniker }} |theme_music_composer=Paul Buckley |opentheme="Go, Dog. Go!" ni Paul Buckley, Reno Selmser at Zoe D'Andrea |endtheme= |composer=Paul Buckley |country={{Plainlist| * Estados Unidos * Canada }} |language=Ingles |num_seasons=2 |num_episodes=18 (35 mga segment) |executive_producer={{Plainlist| * Adam Peltzman * Lynn Kestin Sessler * Chris Angelilli * Josh Scherba * Stephanie Betts * Amir Nasrabadi }} |producer=Morgana Duque |editor={{Plainlist| * Ken Mackenzie * Gina Pacheco * Ryan Valade }} |runtime=24 minuto (puno na)<br>12 minuto (mga segment) |company={{Plainlist| * [[DreamWorks Animation Television]] * [[WildBrain Studios]] }} |network=[[Netflix]] |picture_format=[[HDTV]] [[1080p]] |audio_format=[[Stereophonic sound|Stereo]] |first_aired={{Start date|2021|1|26}} |last_aired=kasalukuyan |website=https://www.dreamworks.com/shows/go,-dog.-go! |genre=Animation ng mga bata<ref>{{cite web | url=https://www.commonsensemedia.org/tv-reviews/go-dog-go | title=Go, Dog. Go! TV Review | work=Common Sense Media | accessdate=22 January 2022 | lang=en}}</ref>}} Ang '''''Go, Dog. Go!'''''<ref name="preschool">{{cite web|url=https://media.netflix.com/en/press-releases/netflix-to-launch-diverse-slate-of-original-preschool-series-from-award-winning-kids-programming-creators|title=NETFLIX TO LAUNCH DIVERSE SLATE OF ORIGINAL PRESCHOOL SERIES FROM AWARD-WINNING KIDS PROGRAMMING CREATORS|work=[[Netflix Media Center]]|access-date=July 23, 2019|lang=en}}</ref> ay isang [[Canada|Kanadyanong]]-[[Estados Unidos|Amerikanong]] seryeng animasyon sa telebisyon na nilikha ni [[Adam Peltzman]] at ginawa ng [[DreamWorks Animation Television]] at [[WildBrain Studios]]. Ang serye ay ipinamahagi ng [[Netflix]] at ipinalabas sa buong mundo noong 26 Enero 2021.<ref name="AniMag2">{{cite web|url=https://www.animationmagazine.net/streaming/trailer-dreamworks-go-dog-go-speeds-to-netflix-jan-26/|title=Trailer: DreamWorks' 'Go, Dog, Go!' Speeds to Netflix Jan. 26|date=January 6, 2021|last=Milligan|first=Mercedes|website=Animation Magazine|access-date=January 6, 2021|lang=en}}</ref> == Mga tauhan == * '''Tag Barker''' ({{Voiced by|[[Michela Luci]]}}<ref name="AniMag2" />) isang [[Kahel (kulay)|kahel]] na [[aso]]. * '''Scooch Pooch''' ({{Voiced by|Callum Shoniker}}<ref name="AniMag2" />) isang maliit na [[asul]] na [[Terrier]]. * '''Ma Barker''' ({{Voiced by|[[Katie Griffin]]}})<ref name="AniMag2" /> isang [[Purpura|purpurang]] aso. * '''Paw Barker''' ({{Voiced by|Martin Roach}})<ref name="AniMag2" /> isang [[Kayumanggi|kayumangging]] aso. * '''Cheddar Biscuit''' ({{Voiced by|[[Tajja Isen]]}})<ref name="AniMag2" /> isang [[Puti|puting]] aso. * '''Spike Barker''' ({{Voiced by|Lyon Smith}})<ref name="AniMag2" /> isang [[Pula|pulang]] aso. * '''Gilber Barker''' ({{Voiced by|Lyon Smith}})<ref name="AniMag2" /> isang [[dilaw]] na aso. * '''Grandma Marge Barker''' ({{Voiced by|Judy Marshank}})<ref name="AniMag2" /> isang matandang purpurang aso. * '''Grandpaw Mort Barker''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}})<ref name="AniMag2" /> isang matandang beige na aso. * '''Yip Barker''' isang purpurang [[tuta]]. * '''Sgt Pooch''' ({{Voiced by|[[Linda Ballantyne]]}}) isang [[asul]] na [[Terrier]]. * '''Frank''' ({{Voiced by|[[David Berni]]}}) isang dilaw na aso. * '''Beans''' ({{Voiced by|Anand Rajaram}}) isang malaking [[Berde|berdeng]] [[Old English Sheepdog]]. * '''Lady Lydia''' ({{Voiced by|[[Linda Ballantyne]]}}) isang [[rosas]] na [[Poodle]]. * '''Sam Whippet''' ({{Voiced by|Joshua Graham}}) isang asul na [[Greyhound]]. * '''Gerald''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}}) isang [[siyano]] na aso. * '''Muttfield''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}}) isang purpurang aso. * '''Manhole Dog''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}}) isang beige na aso. * '''Mayor Sniffington''' ({{Voiced by|[[Linda Ballantyne]]}}) isang purpurang aso. * '''Beefsteak''' ({{Voiced by|[[Tajja Isen]]}}) isang [[rosas]] na [[Tsiwawa]]. * '''Wind Swiftly''' ({{Voiced by|Ava Preston}}) isang purpurang aso. * '''Tread Lightly''' isang [[siyano]] na aso. * '''Doug''' isang dilaw na aso. * '''Wagnes''' ({{Voiced by|Judy Marshank}}) isang asul na aso. * '''Hambonio''' isang pulang aso. * '''Big Dog''' isang malaking puting aso. * '''Little Dog''' ({{Voiced by|[[Hattie Kragten]]}}) isang maliit na purpurang aso. * '''Coach Chewman''' ({{Voiced by|Phill Williams}}) isang pulang aso. * '''Gabe Roof''' ({{Voiced by|Phill Williams}}) isang dilaw na aso. * '''Waggs Martinez''' ({{Voiced by|[[Linda Ballantyne]]}}) isang matandang purpurang aso. * '''Flip Chasely''' ({{Voiced by|Anand Rajaram}}) isang kayumangging aso. * '''Catch Morely''' ({{Voiced by|[[Julie Lemieux]]}}) isang asul na aso. * '''Donny Slippers''' ({{Voiced by|Jamie Watson}}) isang pulang aso. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Panlabas na kawing == * {{Official website|https://www.dreamworks.com/shows/go,-dog.-go!}} * {{Netflix title|81047300|Go, Dog. Go!}} * {{IMDb title|10687202|Go, Dog. Go!}} * {{Rotten Tomatoes TV|go_dog_go|Go, Dog. Go!}} [[Kategorya:Mga Amerikanong serye sa telebisyon]] {{stub|Telebisyon}} 1hquqawsomvon2c0e7oy8o730oul1mq 1962338 1962303 2022-08-11T21:37:27Z 177.73.98.170 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=Enero 2022}} {{Infobox television |based_on={{Based on|''[[Go, Dog. Go!]]''|[[P. D. Eastman]]}} |developer=[[Adam Peltzman]] |writer= |director={{Plainlist| * Andrew Duncan * Kiran Shangherra }} |voices={{Plainlist| * [[Michela Luci]] * Callum Shoniker }} |theme_music_composer=Paul Buckley |opentheme="Go, Dog. Go!" ni Paul Buckley, Reno Selmser at Zoe D'Andrea |endtheme= |composer=Paul Buckley |country={{Plainlist| * Estados Unidos * Canada }} |language=Ingles |num_seasons=2 |num_episodes=18 (35 mga segment) |executive_producer={{Plainlist| * Adam Peltzman * Lynn Kestin Sessler * Chris Angelilli * Josh Scherba * Stephanie Betts * Amir Nasrabadi }} |producer=Morgana Duque |editor={{Plainlist| * Ken Mackenzie * Gina Pacheco * Ryan Valade }} |runtime=24 minuto (puno na)<br>12 minuto (mga segment) |company={{Plainlist| * [[DreamWorks Animation Television]] * [[WildBrain Studios]] }} |network=[[Netflix]] |picture_format=[[HDTV]] [[1080p]] |audio_format=[[Stereophonic sound|Stereo]] |first_aired={{Start date|2021|1|26}} |last_aired=kasalukuyan |website=https://www.dreamworks.com/shows/go,-dog.-go! |genre=Animation ng mga bata<ref>{{cite web | url=https://www.commonsensemedia.org/tv-reviews/go-dog-go | title=Go, Dog. Go! TV Review | work=Common Sense Media | accessdate=22 January 2022 | lang=en}}</ref>}} Ang '''''Go, Dog. Go!'''''<ref name="preschool">{{cite web|url=https://media.netflix.com/en/press-releases/netflix-to-launch-diverse-slate-of-original-preschool-series-from-award-winning-kids-programming-creators|title=NETFLIX TO LAUNCH DIVERSE SLATE OF ORIGINAL PRESCHOOL SERIES FROM AWARD-WINNING KIDS PROGRAMMING CREATORS|work=[[Netflix Media Center]]|access-date=July 23, 2019|lang=en}}</ref> ay isang [[Canada|Kanadyanong]]-[[Estados Unidos|Amerikanong]] seryeng animasyon sa telebisyon na nilikha ni [[Adam Peltzman]] at ginawa ng [[DreamWorks Animation Television]] at [[WildBrain Studios]]. Ang serye ay ipinamahagi ng [[Netflix]] at ipinalabas sa buong mundo noong 26 Enero 2021.<ref name="AniMag2">{{cite web|url=https://www.animationmagazine.net/streaming/trailer-dreamworks-go-dog-go-speeds-to-netflix-jan-26/|title=Trailer: DreamWorks' 'Go, Dog, Go!' Speeds to Netflix Jan. 26|date=January 6, 2021|last=Milligan|first=Mercedes|website=Animation Magazine|access-date=January 6, 2021|lang=en}}</ref> == Mga tauhan == * '''Tag Barker''' ({{Voiced by|[[Michela Luci]]}}<ref name="AniMag2" />) isang [[Kahel (kulay)|kahel]] na [[aso]]. * '''Scooch Pooch''' ({{Voiced by|Callum Shoniker}}<ref name="AniMag2" />) isang maliit na [[asul]] na [[Terrier]]. * '''Ma Barker''' ({{Voiced by|[[Katie Griffin]]}})<ref name="AniMag2" /> isang [[Purpura|purpurang]] aso. * '''Paw Barker''' ({{Voiced by|Martin Roach}})<ref name="AniMag2" /> isang [[Kayumanggi|kayumangging]] aso. * '''Cheddar Biscuit''' ({{Voiced by|[[Tajja Isen]]}})<ref name="AniMag2" /> isang [[Puti|puting]] aso. * '''Spike Barker''' ({{Voiced by|Lyon Smith}})<ref name="AniMag2" /> isang [[Pula|pulang]] aso. * '''Gilber Barker''' ({{Voiced by|Lyon Smith}})<ref name="AniMag2" /> isang [[dilaw]] na aso. * '''Grandma Marge Barker''' ({{Voiced by|Judy Marshank}})<ref name="AniMag2" /> isang matandang purpurang aso. * '''Grandpaw Mort Barker''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}})<ref name="AniMag2" /> isang matandang beige na aso. * '''Yip Barker''' isang purpurang [[tuta]]. * '''Sgt Pooch''' ({{Voiced by|[[Linda Ballantyne]]}}) isang [[asul]] na [[Terrier]]. * '''Frank''' ({{Voiced by|[[David Berni]]}}) isang dilaw na aso. * '''Beans''' ({{Voiced by|Anand Rajaram}}) isang malaking [[Berde|berdeng]] [[Old English Sheepdog]]. * '''Lady Lydia''' ({{Voiced by|[[Linda Ballantyne]]}}) isang [[rosas]] na [[Poodle]]. * '''Sam Whippet''' ({{Voiced by|Joshua Graham}}) isang asul na [[Greyhound]]. * '''Gerald''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}}) isang [[siyano]] na aso. * '''Muttfield''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}}) isang purpurang aso. * '''Manhole Dog''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}}) isang beige na aso. * '''Mayor Sniffington''' ({{Voiced by|[[Linda Ballantyne]]}}) isang purpurang aso. * '''Beefsteak''' ({{Voiced by|[[Tajja Isen]]}}) isang [[rosas]] na [[Tsiwawa]]. * '''Wind Swiftly''' ({{Voiced by|Ava Preston}}) isang purpurang aso. * '''Tread Lightly''' isang [[siyano]] na aso. * '''Doug''' isang dilaw na aso. * '''Wagnes''' ({{Voiced by|Judy Marshank}}) isang asul na aso. * '''Hambonio''' isang pulang aso. * '''Big Dog''' isang malaking puting aso. * '''Little Dog''' ({{Voiced by|[[Hattie Kragten]]}}) isang maliit na purpurang aso. * '''Coach Chewman''' ({{Voiced by|Phill Williams}}) isang pulang aso. * '''Gabe Roof''' ({{Voiced by|Phill Williams}}) isang dilaw na aso. * '''Waggs Martinez''' ({{Voiced by|[[Linda Ballantyne]]}}) isang purpurang aso. * '''Flip Chasely''' ({{Voiced by|Anand Rajaram}}) isang kayumangging aso. * '''Catch Morely''' ({{Voiced by|[[Julie Lemieux]]}}) isang asul na aso. * '''Donny Slippers''' ({{Voiced by|Jamie Watson}}) isang pulang aso. * '''Bernard Rubber''' ({{Voiced by|Joshua Graham}}) isang maliit na siyano na aso. * '''Fetcher''' ({{Voiced by|Deven Mack}}) isang siyano na aso. * '''Kelly Korgi''' ({{Voiced by|Stacey Kay}}) isang rosas na aso. * '''Leo Howlstead''' ({{Voiced by|John Stocker}}) isang matandang [[Abo (kulay)|abong]] aso. * '''Sandra Paws''' ({{Voiced by|Deann DeGruijter}}) isang malaking nagyeyelong asul na aso. * '''Taylee''' isang siyano na tuta. * '''Chili''' ({{Voiced by|Anand Rajaram}}) isang malaking pulang [[Old English Sheepdog]]. * '''Franny''' isang kayumangging tuta. * '''Franny's Mom''' ({{Voiced by|[[Tajja Isen]]}}) isang berdeng aso. * '''Franny's Dad''' ({{Voiced by|Joshua Graham}}) isang asul na aso. * '''Bowser''' ({{Voiced by|Anand Rajaram}}) isang asul na aso. * '''Cam Snapshot''' isang rosas na aso. * '''Early Ed''' ({{Voiced by|[[Robert Tinkler]]}}) isang berdeng aso. * '''Jerry''' isang kayumangging aso. * '''Onlooker Dog''' ({{Voiced by|Anand Rajaram}}) isang dilaw na aso. * '''Brutus''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}}) isang asul na aso. * '''Truck Driver''' ({{Voiced by|Joshua Graham}}) isang berdeng aso. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Panlabas na kawing == * {{Official website|https://www.dreamworks.com/shows/go,-dog.-go!}} * {{Netflix title|81047300|Go, Dog. Go!}} * {{IMDb title|10687202|Go, Dog. Go!}} * {{Rotten Tomatoes TV|go_dog_go|Go, Dog. Go!}} [[Kategorya:Mga Amerikanong serye sa telebisyon]] {{stub|Telebisyon}} 48ser1fqdvbj8dulzztlw7dyxf4afgm 1962342 1962338 2022-08-11T22:54:23Z 177.73.98.170 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=Enero 2022}} {{Infobox television |based_on={{Based on|''[[Go, Dog. Go!]]''|[[P. D. Eastman]]}} |developer=[[Adam Peltzman]] |writer= |director={{Plainlist| * Andrew Duncan * Kiran Shangherra }} |voices={{Plainlist| * [[Michela Luci]] * Callum Shoniker }} |theme_music_composer=Paul Buckley |opentheme="Go, Dog. Go!" ni Paul Buckley, Reno Selmser at Zoe D'Andrea |endtheme= |composer=Paul Buckley |country={{Plainlist| * Estados Unidos * Canada }} |language=Ingles |num_seasons=2 |num_episodes=18 (35 mga segment) |executive_producer={{Plainlist| * Adam Peltzman * Lynn Kestin Sessler * Chris Angelilli * Josh Scherba * Stephanie Betts * Amir Nasrabadi }} |producer=Morgana Duque |editor={{Plainlist| * Ken Mackenzie * Gina Pacheco * Ryan Valade }} |runtime=24 minuto (puno na)<br>12 minuto (mga segment) |company={{Plainlist| * [[DreamWorks Animation Television]] * [[WildBrain Studios]] }} |network=[[Netflix]] |picture_format=[[HDTV]] [[1080p]] |audio_format=[[Stereophonic sound|Stereo]] |first_aired={{Start date|2021|1|26}} |last_aired=kasalukuyan |website=https://www.dreamworks.com/shows/go,-dog.-go! |genre=Animation ng mga bata<ref>{{cite web | url=https://www.commonsensemedia.org/tv-reviews/go-dog-go | title=Go, Dog. Go! TV Review | work=Common Sense Media | accessdate=22 January 2022 | lang=en}}</ref>}} Ang '''''Go, Dog. Go!'''''<ref name="preschool">{{cite web|url=https://media.netflix.com/en/press-releases/netflix-to-launch-diverse-slate-of-original-preschool-series-from-award-winning-kids-programming-creators|title=NETFLIX TO LAUNCH DIVERSE SLATE OF ORIGINAL PRESCHOOL SERIES FROM AWARD-WINNING KIDS PROGRAMMING CREATORS|work=[[Netflix Media Center]]|access-date=July 23, 2019|lang=en}}</ref> ay isang [[Canada|Kanadyanong]]-[[Estados Unidos|Amerikanong]] seryeng animasyon sa telebisyon na nilikha ni [[Adam Peltzman]] at ginawa ng [[DreamWorks Animation Television]] at [[WildBrain Studios]]. Batay ito sa [[Go, Dog. Go!|librong pambata noong 1961 ng parehong pangalan]] ni [[P. D. Eastman]]. Ang serye ay ipinamahagi ng [[Netflix]] at ipinalabas sa buong mundo noong 26 Enero 2021.<ref name="AniMag2">{{cite web|url=https://www.animationmagazine.net/streaming/trailer-dreamworks-go-dog-go-speeds-to-netflix-jan-26/|title=Trailer: DreamWorks' 'Go, Dog, Go!' Speeds to Netflix Jan. 26|date=January 6, 2021|last=Milligan|first=Mercedes|website=Animation Magazine|access-date=January 6, 2021|lang=en}}</ref> == Mga tauhan == * '''Tag Barker''' ({{Voiced by|[[Michela Luci]]}}<ref name="AniMag2" />) isang 6 na taong gulang<ref name=":0">{{Cite web |last=EverOrg |date=2022-02-04 |title=Go, Dog. Go! Characters: Heights and Ages |url=https://endlessawesome.com/2022/02/04/go-dog-go-characters-heights-and-ages/ |access-date=2022-08-11 |website=Endless Awesome |language=en-us}}</ref> na [[Kahel (kulay)|kahel]] na [[aso]]. * '''Scooch Pooch''' ({{Voiced by|Callum Shoniker}}<ref name="AniMag2" />) isang 6 na taong gulang<ref name=":0" /> na maliit na [[asul]] na [[Terrier]]. Siya ang matalik na kaibigan ni Tag. * '''Ma Barker''' ({{Voiced by|[[Katie Griffin]]}})<ref name="AniMag2" /> isang [[Purpura|purpurang]] aso. Siya ang ina ni Tag, Cheddar Biscuit, Gilber, Spike at Yip Barker. * '''Paw Barker''' ({{Voiced by|Martin Roach}})<ref name="AniMag2" /> isang [[Kayumanggi|kayumangging]] aso. Siya ang ama ni Tag, Cheddar Biscuit, Gilber, Spike at Yip Barker. * '''Cheddar Biscuit''' ({{Voiced by|[[Tajja Isen]]}})<ref name="AniMag2" /> isang 7 na taong gulang<ref name=":0" /> na [[Puti|puting]] aso. * '''Spike Barker''' ({{Voiced by|Lyon Smith}})<ref name="AniMag2" /> isang [[Pula|pulang]] aso. * '''Gilber Barker''' ({{Voiced by|Lyon Smith}})<ref name="AniMag2" /> isang [[dilaw]] na aso. * '''Grandma Marge Barker''' ({{Voiced by|Judy Marshank}})<ref name="AniMag2" /> isang matandang purpurang aso. Siya ang lola ni Tag, Cheddar Biscuit, Gilber, Spike at Yip Barker. * '''Grandpaw Mort Barker''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}})<ref name="AniMag2" /> isang matandang beige na aso. Siya ang lolo ni Tag, Cheddar Biscuit, Gilber, Spike at Yip Barker. * '''Yip Barker''' isang purpurang [[tuta]]. * '''Sgt Pooch''' ({{Voiced by|[[Linda Ballantyne]]}}) isang [[asul]] na [[Terrier]]. Siya ang ina ni Scooch. * '''Frank''' ({{Voiced by|[[David Berni]]}}) isang dilaw na aso. * '''Beans''' ({{Voiced by|Anand Rajaram}}) isang malaking [[Berde|berdeng]] [[Old English Sheepdog]]. Siya ang matalik na kaibigan ni Frank. * '''Lady Lydia''' ({{Voiced by|[[Linda Ballantyne]]}}) isang [[rosas]] na [[Poodle]]. * '''Sam Whippet''' ({{Voiced by|Joshua Graham}}) isang asul na [[Greyhound]]. * '''Gerald''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}}) isang [[siyano]] na aso. * '''Muttfield''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}}) isang purpurang aso. * '''Manhole Dog''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}}) isang beige na aso. * '''Mayor Sniffington''' ({{Voiced by|[[Linda Ballantyne]]}}) isang purpurang aso. Siya ang [[alkalde]] ng Pawston. * '''Beefsteak''' ({{Voiced by|[[Tajja Isen]]}}) isang [[rosas]] na [[Tsiwawa]]. * '''Wind Swiftly''' ({{Voiced by|Ava Preston}}) isang purpurang aso. * '''Tread Lightly''' isang [[siyano]] na aso. * '''Doug''' isang dilaw na aso. * '''Wagnes''' ({{Voiced by|Judy Marshank}}) isang asul na aso. * '''Hambonio''' isang pulang aso. * '''Big Dog''' isang malaking puting aso. * '''Little Dog''' ({{Voiced by|[[Hattie Kragten]]}}) isang maliit na purpurang aso. * '''Coach Chewman''' ({{Voiced by|Phill Williams}}) isang pulang aso. * '''Gabe Roof''' ({{Voiced by|Phill Williams}}) isang dilaw na aso. * '''Waggs Martinez''' ({{Voiced by|[[Linda Ballantyne]]}}) isang purpurang aso. * '''Flip Chasely''' ({{Voiced by|Anand Rajaram}}) isang kayumangging aso. * '''Catch Morely''' ({{Voiced by|[[Julie Lemieux]]}}) isang asul na aso. * '''Donny Slippers''' ({{Voiced by|Jamie Watson}}) isang pulang aso. * '''Bernard Rubber''' ({{Voiced by|Joshua Graham}}) isang maliit na siyano na aso. * '''Fetcher''' ({{Voiced by|Deven Mack}}) isang siyano na aso. * '''Kelly Korgi''' ({{Voiced by|Stacey Kay}}) isang rosas na aso. * '''Leo Howlstead''' ({{Voiced by|John Stocker}}) isang matandang [[Abo (kulay)|abong]] aso. * '''Sandra Paws''' ({{Voiced by|Deann DeGruijter}}) isang malaking nagyeyelong asul na aso. * '''Taylee''' isang siyano na tuta. * '''Chili''' ({{Voiced by|Anand Rajaram}}) isang malaking pulang [[Old English Sheepdog]]. Siya ay [[pinsan]] ni Beans. * '''Franny''' isang kayumangging tuta. * '''Franny's Mom''' ({{Voiced by|[[Tajja Isen]]}}) isang berdeng aso. * '''Franny's Dad''' ({{Voiced by|Joshua Graham}}) isang asul na aso. * '''Bowser''' ({{Voiced by|Anand Rajaram}}) isang asul na aso. * '''Cam Snapshot''' isang rosas na aso. * '''Early Ed''' ({{Voiced by|[[Robert Tinkler]]}}) isang berdeng aso. * '''Jerry''' isang kayumangging aso. * '''Onlooker Dog''' ({{Voiced by|Anand Rajaram}}) isang dilaw na aso. * '''Brutus''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}}) isang asul na aso. * '''Truck Driver''' ({{Voiced by|Joshua Graham}}) isang berdeng aso. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Panlabas na kawing == * {{Official website|https://www.dreamworks.com/shows/go,-dog.-go!}} * {{Netflix title|81047300|Go, Dog. Go!}} * {{IMDb title|10687202|Go, Dog. Go!}} * {{Rotten Tomatoes TV|go_dog_go|Go, Dog. Go!}} [[Kategorya:Mga Amerikanong serye sa telebisyon]] j5yqkp895chxlr292nkaeqmbfjt6kym 1962344 1962342 2022-08-12T00:12:11Z 177.73.98.170 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=Enero 2022}} {{Infobox television |based_on={{Based on|''[[Go, Dog. Go!]]''|[[P. D. Eastman]]}} |developer=[[Adam Peltzman]] |writer= |director={{Plainlist| * Andrew Duncan * Kiran Shangherra }} |voices={{Plainlist| * [[Michela Luci]] * Callum Shoniker }} |theme_music_composer=Paul Buckley |opentheme="Go, Dog. Go!" ni Paul Buckley, Reno Selmser at Zoe D'Andrea |endtheme= |composer=Paul Buckley |country={{Plainlist| * Estados Unidos * Canada }} |language=Ingles |num_seasons=2 |num_episodes=18 (35 mga segment) |executive_producer={{Plainlist| * Adam Peltzman * Lynn Kestin Sessler * Chris Angelilli * Josh Scherba * Stephanie Betts * Amir Nasrabadi }} |producer=Morgana Duque |editor={{Plainlist| * Ken Mackenzie * Gina Pacheco * Ryan Valade }} |runtime=24 minuto (puno na)<br>12 minuto (mga segment) |company={{Plainlist| * [[DreamWorks Animation Television]] * [[WildBrain Studios]] }} |network=[[Netflix]] |picture_format=[[HDTV]] [[1080p]] |audio_format=[[Stereophonic sound|Stereo]] |first_aired={{Start date|2021|1|26}} |last_aired=kasalukuyan |website=https://www.dreamworks.com/shows/go,-dog.-go! |genre=Animation ng mga bata<ref>{{cite web | url=https://www.commonsensemedia.org/tv-reviews/go-dog-go | title=Go, Dog. Go! TV Review | work=Common Sense Media | accessdate=22 January 2022 | lang=en}}</ref>}} Ang '''''Go, Dog. Go!'''''<ref name="preschool">{{cite web|url=https://media.netflix.com/en/press-releases/netflix-to-launch-diverse-slate-of-original-preschool-series-from-award-winning-kids-programming-creators|title=NETFLIX TO LAUNCH DIVERSE SLATE OF ORIGINAL PRESCHOOL SERIES FROM AWARD-WINNING KIDS PROGRAMMING CREATORS|work=[[Netflix Media Center]]|access-date=July 23, 2019|lang=en}}</ref> ay isang [[Canada|Kanadyanong]]-[[Estados Unidos|Amerikanong]] seryeng animasyon sa telebisyon na nilikha ni [[Adam Peltzman]] at ginawa ng [[DreamWorks Animation Television]] at [[WildBrain Studios]]. Batay ito sa [[Go, Dog. Go!|librong pambata noong 1961 ng parehong pangalan]] ni [[P. D. Eastman]]. Ang serye ay ipinamahagi ng [[Netflix]] at ipinalabas sa buong mundo noong 26 Enero 2021.<ref name="AniMag2">{{cite web|url=https://www.animationmagazine.net/streaming/trailer-dreamworks-go-dog-go-speeds-to-netflix-jan-26/|title=Trailer: DreamWorks' 'Go, Dog, Go!' Speeds to Netflix Jan. 26|date=January 6, 2021|last=Milligan|first=Mercedes|website=Animation Magazine|access-date=January 6, 2021|lang=en}}</ref> == Mga tauhan == * '''Tag Barker''' ({{Voiced by|[[Michela Luci]]}}<ref name="AniMag2" />) isang 6 na taong gulang<ref name=":0">{{Cite web |last=EverOrg |date=2022-02-04 |title=Go, Dog. Go! Characters: Heights and Ages |url=https://endlessawesome.com/2022/02/04/go-dog-go-characters-heights-and-ages/ |access-date=2022-08-11 |website=Endless Awesome |language=en-us}}</ref> na [[Kahel (kulay)|kahel]] na [[aso]]. * '''Scooch Pooch''' ({{Voiced by|Callum Shoniker}}<ref name="AniMag2" />) isang 6 na taong gulang<ref name=":0" /> na maliit na [[asul]] na [[Terrier]]. Siya ang matalik na kaibigan at kapitbahay ni Tag. * '''Ma Barker''' ({{Voiced by|[[Katie Griffin]]}})<ref name="AniMag2" /> isang [[Purpura|purpurang]] aso. Siya ang ina ni Tag, Cheddar Biscuit, Gilber, Spike at Yip Barker. * '''Paw Barker''' ({{Voiced by|Martin Roach}})<ref name="AniMag2" /> isang [[Kayumanggi|kayumangging]] aso. Siya ang ama ni Tag, Cheddar Biscuit, Gilber, Spike at Yip Barker. * '''Cheddar Biscuit''' ({{Voiced by|[[Tajja Isen]]}})<ref name="AniMag2" /> isang 7 na taong gulang<ref name=":0" /> na [[Puti|puting]] aso. * '''Spike Barker''' ({{Voiced by|Lyon Smith}})<ref name="AniMag2" /> isang [[Pula|pulang]] aso. * '''Gilber Barker''' ({{Voiced by|Lyon Smith}})<ref name="AniMag2" /> isang [[dilaw]] na aso. * '''Grandma Marge Barker''' ({{Voiced by|Judy Marshank}})<ref name="AniMag2" /> isang matandang purpurang aso. Siya ang lola ni Tag, Cheddar Biscuit, Gilber, Spike at Yip Barker. * '''Grandpaw Mort Barker''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}})<ref name="AniMag2" /> isang matandang beige na aso. Siya ang lolo ni Tag, Cheddar Biscuit, Gilber, Spike at Yip Barker. * '''Yip Barker''' isang purpurang [[tuta]]. * '''Sgt Pooch''' ({{Voiced by|[[Linda Ballantyne]]}}) isang asul na [[Terrier]]. Siya ang ina ni Scooch. * '''Frank''' ({{Voiced by|[[David Berni]]}}) isang dilaw na aso. * '''Beans''' ({{Voiced by|Anand Rajaram}}) isang malaking [[Berde|berdeng]] [[Old English Sheepdog]]. Siya ang matalik na kaibigan ni Frank. * '''Lady Lydia''' ({{Voiced by|[[Linda Ballantyne]]}}) isang [[rosas]] na [[Poodle]]. * '''Sam Whippet''' ({{Voiced by|Joshua Graham}}) isang asul na [[Greyhound]]. * '''Gerald''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}}) isang [[siyano]] na aso. * '''Muttfield''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}}) isang purpurang aso. * '''Manhole Dog''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}}) isang beige na aso. * '''Mayor Sniffington''' ({{Voiced by|[[Linda Ballantyne]]}}) isang purpurang aso. Siya ang [[alkalde]] ng Pawston. * '''The Barkapellas''' isang trio ng mga aso na kumakanta. ** '''Tenor''' ({{Voiced by|Paul Buckley}}) isang matangkad na kahel na aso. ** '''Bass''' ({{Voiced by|Reno Selmser}}) isang maliit na purpurang aso. ** '''Alto''' ({{Voiced by|Zoe D'Andrea}}) isang siyano na aso. * '''Beefsteak''' ({{Voiced by|[[Tajja Isen]]}}) isang [[rosas]] na [[Tsiwawa]]. * '''Wind Swiftly''' ({{Voiced by|Ava Preston}}) isang purpurang aso. * '''Tread Lightly''' isang [[siyano]] na aso. * '''Doug''' isang dilaw na aso. * '''Wagnes''' ({{Voiced by|Judy Marshank}}) isang asul na aso. * '''Hambonio''' isang pulang aso. * '''Big Dog''' isang malaking puting aso. * '''Little Dog''' ({{Voiced by|[[Hattie Kragten]]}}) isang maliit na purpurang aso. * '''Coach Chewman''' ({{Voiced by|Phill Williams}}) isang pulang aso. * '''Gabe Roof''' ({{Voiced by|Phill Williams}}) isang dilaw na aso. * '''Waggs Martinez''' ({{Voiced by|[[Linda Ballantyne]]}}) isang purpurang aso. * '''Flip Chasely''' ({{Voiced by|Anand Rajaram}}) isang kayumangging aso. * '''Catch Morely''' ({{Voiced by|[[Julie Lemieux]]}}) isang asul na aso. * '''Donny Slippers''' ({{Voiced by|Jamie Watson}}) isang pulang aso. * '''Bernard Rubber''' ({{Voiced by|Joshua Graham}}) isang maliit na siyano na aso. * '''Fetcher''' ({{Voiced by|Deven Mack}}) isang siyano na aso. * '''Kelly Korgi''' ({{Voiced by|Stacey Kay}}) isang rosas na aso. * '''Leo Howlstead''' ({{Voiced by|John Stocker}}) isang matandang [[Abo (kulay)|abong]] aso. * '''Sandra Paws''' ({{Voiced by|Deann DeGruijter}}) isang malaking nagyeyelong asul na aso. * '''Taylee''' isang siyano na tuta. * '''Chili''' ({{Voiced by|Anand Rajaram}}) isang malaking pulang [[Old English Sheepdog]]. Siya ay [[pinsan]] ni Beans. * '''Franny''' isang kayumangging tuta. * '''Franny's Mom''' ({{Voiced by|[[Tajja Isen]]}}) isang berdeng aso. * '''Franny's Dad''' ({{Voiced by|Joshua Graham}}) isang asul na aso. * '''Bowser''' ({{Voiced by|Anand Rajaram}}) isang asul na aso. * '''Cam Snapshot''' isang rosas na aso. * '''Early Ed''' ({{Voiced by|[[Robert Tinkler]]}}) isang berdeng aso. * '''Jerry''' isang kayumangging aso. * '''Onlooker Dog''' ({{Voiced by|Anand Rajaram}}) isang dilaw na aso. * '''Brutus''' ({{Voiced by|[[Patrick McKenna]]}}) isang asul na aso. * '''Truck Driver''' ({{Voiced by|Joshua Graham}}) isang berdeng aso. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Panlabas na kawing == * {{Official website|https://www.dreamworks.com/shows/go,-dog.-go!}} * {{Netflix title|81047300|Go, Dog. Go!}} * {{IMDb title|10687202|Go, Dog. Go!}} * {{Rotten Tomatoes TV|go_dog_go|Go, Dog. Go!}} [[Kategorya:Mga Amerikanong serye sa telebisyon]] [[Kategorya:Mga animadong serye sa telebisyon]] 3m1ub8879s0vhrnx4qofaolgwzstbey Miss Universe 2022 0 313893 1962361 1962215 2022-08-12T01:09:03Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa 41 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Siyam na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa. Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at ang pagbabalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan. == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, may 41 nang kalahok ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref> | 24 | Leipzig |- |'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]''' |Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |[[Luanda]] |- | '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]''' | Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref> | 23 | Oranjestad |- | '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]''' | Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref> | 27 | [[Long Island]] |- | '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref> | 23 | Mérida |- | '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' | Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref> | 26 | Vitória |- | '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]''' | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]''' | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]''' | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref> | 20 | Willemstad |- | '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]''' | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' | Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- |'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]''' | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- | '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]''' | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]''' | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ubud |- | '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' | Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 23 | [[Nom Pen]] |- | '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' | Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- |'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]''' |Tiffany Connolly<ref>{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=7 Agosto 2022 |title=Tiffany Conolly crowned Miss Cayman Islands Universe 2022 |url=https://www.caymancompass.com/2022/08/07/tiffany-conolly-crowned-miss-cayman-islands-universe-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref> |24 |West Bay |- | '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]''' | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]''' | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]''' | Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> | 21 | Pristina |- | '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 19 | Krapina |- | '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]''' | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- | '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' | Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 25 | Curepipe |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' | Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]''' |Norma Huembes<ref>{{Cite web|url=https://www.swissinfo.ch/spa/nicaragua-miss-universo_una-licenciada-en-contadur%C3%ADa-p%C3%BAblica-es-elegida-miss-nicaragua-2022/47809678|title=Una licenciada en contaduría pública es elegida Miss Nicaragua 2022|website=Swissinfo|language=es|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |San Marcos |- | '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref> | 23 | Herrera |- | '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- |'''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' | | | |- | '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]''' | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- | '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]''' | Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Orenburg]] |- | '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]''' | Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | Mahé |- | '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' | Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref> | 23 | [[Bangkok]] |- | '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]''' | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | '''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]''' | Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref> |- | '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]''' | Agosto 12, 2022 |- | '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022 |- | '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''|| Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref> |- | '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022 |- | '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022 |- | '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]''' |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]''' | Agosto 27, 2022 |- | '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022 |- | '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]''' | Setyembre 7, 2022 |- | '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]''' | Setyembre 10, 2022 |- | '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022 |- | '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' | Setyembre 28, 2022 |- | '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]''' | Setyembre 2022 |- | '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]''' | Oktubre, 3 2022 |- | '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} sinkfzkrd9rbtquxfk3rwjgrohl1vb9 1962364 1962361 2022-08-12T01:11:47Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa 41 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Siyam na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa. Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at ang pagbabalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan. == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, may 41 nang kalahok ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref> | 24 | Leipzig |- |'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]''' |Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |[[Luanda]] |- | '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]''' | Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref> | 23 | Oranjestad |- | '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]''' | Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref> | 27 | [[Long Island]] |- | '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref> | 23 | Mérida |- | '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' | Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref> | 26 | Vitória |- | '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]''' | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]''' | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]''' | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref> | 20 | Willemstad |- | '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]''' | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' | Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- |'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]''' | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- | '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]''' | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]''' | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ubud |- | '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' | Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 23 | [[Nom Pen]] |- | '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' | Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- |'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]''' |Tiffany Connolly<ref>{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=7 Agosto 2022 |title=Tiffany Conolly crowned Miss Cayman Islands Universe 2022 |url=https://www.caymancompass.com/2022/08/07/tiffany-conolly-crowned-miss-cayman-islands-universe-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref> |24 |West Bay |- | '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]''' | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]''' | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]''' | Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> | 21 | Pristina |- | '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 19 | Krapina |- | '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]''' | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- | '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' | Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 25 | Curepipe |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' | Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]''' |Norma Huembes<ref>{{Cite web|url=https://www.swissinfo.ch/spa/nicaragua-miss-universo_una-licenciada-en-contadur%C3%ADa-p%C3%BAblica-es-elegida-miss-nicaragua-2022/47809678|title=Una licenciada en contaduría pública es elegida Miss Nicaragua 2022|website=Swissinfo|language=es|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |San Marcos |- | '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref> | 23 | Herrera |- | '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- |'''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' | | | |- | '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]''' | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- | '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]''' | Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Orenburg]] |- | '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]''' | Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | Mahé |- | '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' | Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref> | 23 | [[Bangkok]] |- | '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]''' | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | '''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]''' | Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref> |- | '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]''' | Agosto 12, 2022 |- | '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022 |- | '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''|| Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref> |- | '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022 |- | '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022 |- | '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]''' |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]''' | Agosto 27, 2022 |- | '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]''' | Agosto 28, 2022 |- |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' |Setyembre 2, 2022 |- | '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022 |- | '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]''' | Setyembre 7, 2022 |- | '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]''' | Setyembre 10, 2022 |- | '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022 |- | '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' | Setyembre 28, 2022 |- | '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]''' | Setyembre 2022 |- | '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]''' | Oktubre, 3 2022 |- | '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} 6ipfrwsmaexzhbc9hso9fweqw2w6133 1962412 1962364 2022-08-12T04:17:45Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa 42 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Sampung kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa. Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at bumalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan. == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, may 42 nang kalahok ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref> | 24 | Leipzig |- |'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]''' |Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |[[Luanda]] |- | '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]''' | Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref> | 23 | Oranjestad |- | '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]''' | Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref> | 27 | [[Long Island]] |- | '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref> | 23 | Mérida |- | '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' | Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref> | 26 | Vitória |- | '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]''' | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]''' | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]''' | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref> | 20 | Willemstad |- | '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]''' | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' | Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- |'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]''' | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- | '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]''' | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]''' | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ubud |- | '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' | Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 23 | [[Nom Pen]] |- | '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' | Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- |'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]''' |Tiffany Connolly<ref>{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=7 Agosto 2022 |title=Tiffany Conolly crowned Miss Cayman Islands Universe 2022 |url=https://www.caymancompass.com/2022/08/07/tiffany-conolly-crowned-miss-cayman-islands-universe-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref> |24 |West Bay |- | '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]''' | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]''' | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]''' | Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> | 21 | Pristina |- | '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 19 | Krapina |- | '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]''' | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- | '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' | Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 25 | Curepipe |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' | Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]''' |Norma Huembes<ref>{{Cite web|url=https://www.swissinfo.ch/spa/nicaragua-miss-universo_una-licenciada-en-contadur%C3%ADa-p%C3%BAblica-es-elegida-miss-nicaragua-2022/47809678|title=Una licenciada en contaduría pública es elegida Miss Nicaragua 2022|website=Swissinfo|language=es|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |San Marcos |- | '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref> | 23 | Herrera |- | '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- |'''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Ashley Cariño<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2022 |title=Miss Fajardo, Ashley Ann Cariño Barreto, se corona como Miss Universe Puerto Rico 2022 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/television/notas/miss-fajardo-ashley-ann-carino-barreto-se-corona-como-miss-universe-puerto-rico-2022/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}</ref> |27 |Fajardo |- | '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]''' | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- | '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]''' | Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Orenburg]] |- | '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]''' | Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | Mahé |- | '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' | Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref> | 23 | [[Bangkok]] |- | '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]''' | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | '''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]''' | Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref> |- | '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]''' | Agosto 12, 2022 |- | '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022 |- | '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''|| Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref> |- | '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022 |- | '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022 |- | '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]''' |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]''' | Agosto 27, 2022 |- | '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]''' | Agosto 28, 2022 |- |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' |Setyembre 2, 2022 |- | '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022 |- | '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]''' | Setyembre 7, 2022 |- | '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]''' | Setyembre 10, 2022 |- | '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022 |- | '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' | Setyembre 28, 2022 |- | '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]''' | Setyembre 2022 |- | '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]''' | Oktubre, 3 2022 |- | '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} 6xpd1x79lp2syd4pngg7t12uc9vuobm Harnaaz Sandhu 0 313947 1962254 1962212 2022-08-11T13:04:00Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox pageant titleholder | name = Harnaaz Kaur Sandhu | image = Sandhu graces Vineet Jain’s Miss Universe 2021 success bash.jpg | caption =Harnaaz Sandhu | title = Femina Miss India Punjab 2020<br>Miss Diva Universe 2021<br>[[Miss Universe 2021]] | nationalcompetition = Femina Miss India 2019<br>(Top 12)<br>Miss Diva 2021<br>(Miss Diva Universe 2021)<br>[[Miss Universe 2021]]<br>(Nanalo) | birth_date = {{birth date and age|2000|03|03|df=yes}} | birth_name = Harnaaz Kaur Sandhu | birth_place = Gurdaspur, Punjab, [[Indiya]] | height = {{height|m=1.76}} | hair_color = Itim | eye_color = Kayumanggi |occupation={{hlist|Modelo|aktres}}}} Si '''Harnaaz Kaur Sandhu''' (ipinanganak noong ika-3 ng Marso 2000) ay isang modelo, aktres at beauty pageant titleholder na Indiyano na kinoronahan bilang [[Miss Universe 2021]]'''.''' Si Sandhu ang ikatlong babaeng Indiyan at ang kauna-unahang Sikh na nanalo bilang [[Miss Universe]].<ref>{{Cite web |last=Jose |first=Jinta |date=4 Oktubre 2021 |title=“For years I have dreamt of being where I am today,” says Harnaaz Sandhu |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-diva/for-years-i-have-dreamt-of-being-where-i-am-today-says-harnaaz-sandhu/articleshow/86760844.cms |access-date=9 Hunyo 2022 |website=The Times of India}}</ref> Si Sandhu ay nakoronahan din bilang Femina Miss India Punjab noong 2019, at naging isang ''semifinalist'' sa Femina Miss India noong 2019.<ref name=":0">{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=Who is Harnaaz Sandhu? All you need to know about Miss Universe 2021 |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/who-is-harnaaz-sandhu-all-you-need-to-know-about-miss-universe-2021/articleshow/88248944.cms |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> == Buhay at pag-aaral == Ipinanganak si Sandhu sa nayon ng Kohali sa distrito ng Gurdaspur sa mga magulang na sina Pritampal Singh Sandhu, isang rieltor, at si Rabinder Kaur Sandhu, isang gynecologist.<ref name=":1">{{Cite web |date=14 Disyembre 2021 |title=Once a small-town girl, Miss Universe Harnaaz Sandhu capturing hearts across globe |url=https://www.hindustantimes.com/cities/chandigarh-news/once-a-small-town-girl-miss-universe-harnaaz-sandhu-capturing-hearts-across-globe-101639430170906.html |access-date=8 Agosto 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref> Lumaki si Sandhu sa isang pamilyang Jat Sikh, at mayroon din siyang isang nakakatandang kapatid na lalaki.<ref>{{Cite web |last=Rohtaki |first=Hina |date=14 Disyembre 2021 |title=‘Harnaaz means everyone’s pride, she proved that today’ |url=https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/harnaaz-means-everyones-pride-she-proved-that-today-7671604/ |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Indian Express |language=en}}</ref> Noong 2006, lumipat ang pamilya ni Sandhu sa [[Inglatera]], bago bumalik sa [[Indiya]] makalipas ang dalawang taon. Sila ay nanirahan sa [[Chandigarh]] kung saan lumaki si Sandhu, at nag-aral sa Shivalik Public School at sa Post Graduate Government College for Girls. Natamo ni Sandhu ang kanyang Bachelor's Degree sa Information Technology at sa kasalukuyan, siya ay kumukuha ng Master's Degree sa pampublikong administrasyon. Siya ay isa ring masugid na tagapagtanggol ng mga hayop, at tagapagtaguyod ng mga karapatan ng kababaihan. Si Sandhu ay matatas sa [[Mga wika ng India|Punjabi]], [[Wikang Hindi|Hindi]], at [[Ingles]].<ref>{{Cite web |last=Pallavi |first=Krishna Priya |date=13 Disyembre 2021 |title=Who is Harnaaz Sandhu? The Miss Universe 2021 from India |url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/fashion/who-is-harnaaz-sandhu-the-miss-universe-2021-from-india-101639366116269.html |access-date=8 Agosto 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=Who is Harnaaz Sandhu, Miss Universe 2021? |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/things-to-know-harnaaz-sandhu-miss-universe-2021/ |access-date=11 Agosto 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> == Mga paligsahan ng kagandahan == Nagsimulang sumali sa mga patimpalak ng kagandahan si Sandhu bilang isang dalaga, at nanalo ng mga titulo tulad ng Miss Chandigarh 2017 at Miss Max Emerging Star India 2018.<ref name=":0" /> Noong una, hindi sinabi ni Sandhu sa kanyang ama nang siya ay nagpa-rehistro para sa kanyang unang ''beauty pageant'', at ipinaalam lang sa kanya pagkatapos niya manalo; sa kabila nito, tinanggap ng kanyang ama ang kanyang desisyon na magpatuloy sa ''pageantry.<ref name=":1" />'' Matapos mapanalunan ang titulong Femina Miss India Punjab 2019, kumalahok si Sandhu sa Femina Miss India, kung saan siya ay nagtapos bilang isa sa Top 12.<ref>{{Cite web |title=Harnaaz Kaur |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/miss-india-contestants/2019/harnaaz-kaur/contestantprofile/68279128.cms |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> === Miss Diva 2021 === Noong ika-16 ng Agosto 2021, na-shortlist si Sandhu bilang isa sa Top 50 ''semifinalist'' ng Miss Diva 2021. Kalaunan ay nakumpirma siya bilang isa sa 20 pinalista na sasabak sa Miss Diva na ipapalabas sa telebisyon noong ika-23 ng Agosto. Sa paunang kompetisyon na ginanap noong ika-22 ng Setyembre, iginawad kay Sandhu ang parangal na Miss Beautiful Skin at naging pinalista para sa mga parangal na Miss Beach Body, Miss Beautiful Smile, Miss Photogenic, at Miss Talented.<ref>{{Cite web |date=16 Agosto 2021 |title=Unveiling of LIVA Miss Diva 2021 Top 50 Contestants! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-diva/Unveiling-of-LIVA-Miss-Diva-2021-Top-50-Contestants/eventshow/85359645.cms |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> Sa ''opening statement round'' ng Miss Diva 2021 noong ika-30 ng Setyembre 2021, ipinahayag ni Sandhu bilang isa sa mga ''semifinalist'' na:<ref>{{Cite web |date=11 Oktubre 2021 |title=‘Want to make India proud at Miss Universe 2021’: Harnaaz Sandhu |url=https://indianexpress.com/article/lifestyle/life-style/want-to-make-india-proud-at-miss-universe-2021-harnaaz-sandhu-7565377/ |access-date=11 Agosto 2022 |website=The Indian Express |language=en}}</ref> {{quote|text=''"From a young girl with fragile mental health who faced bullying and body shaming to a woman who emerged like a phoenix, realising her true potential. From an individual who once doubted her own existence to a woman who is aspiring to inspire the youth. Today, I stand proudly in front of the Universe as a courageous, vivacious and a compassionate woman who is all set to lead a life with a purpose, and to leave behind a remarkable legacy."''}} Nakapasok si Sandhu sa sumunod na ''round'' ng kompetisyon. Sa huling ''question and answer round'', ang limang pinalista ay binigyan ng iba't ibang paksang sasabihin sa pamamagitan ng isang ''draw''. Napili ni Sandhu ang ''Global Warming and Climate Change'', kung saan ipinarating niya:<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 Oktubre 2021 |title=Chandigarh's Harnaaz Sandhu crowned winner of LIVA Miss Diva Universe 2021 |url=https://www.tribuneindia.com/news/chandigarh/chandigarhs-harnaaz-sandhu-crowned-winner-of-liva-miss-diva-universe-2021-318777 |access-date=11 Agosto 2022 |website=The Tribune India |language=en}}</ref> {{quote|text=''"One day, life will flash before your eyes, make sure it's worth watching. However, this is not the life you want to watch, where the climate is changing and the environment is dying. It is one of the fiasco that us humans have done to the environment. I do believe that we still have time to undo our irresponsible behaviour. Earth is all we have in common and our small acts as individuals when multiplied by billions can transform the whole world. Start now, from tonight, switch off those extra lights when not in use. Thank you."''}} Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Adline Castelino si Sandhu bilang Miss Diva Universe 2021.<ref name=":2" /> === Miss Universe 2021 === Bilang Miss Diva 2021, si Sandhu ang kumatawan sa Indiya sa [[Miss Universe 2021]]. Ang kompetisyon ay ginanap noong ika-13 ng Disyembre 2021 sa [[Eilat]], [[Israel]].<ref>{{Cite web |date=20 Hulyo 2021 |title=Miss Universe 2021 to be held in Israel, Steve Harvey to return as host |url=https://www.usatoday.com/story/entertainment/celebrities/2021/07/20/miss-universe-2021-israel-steve-harvey-return-host/8024225002/ |access-date=11 Agosto 2022 |website=USA Today |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Elbaum |first=Rachel |date=13 Disyembre 2021 |title=India's Harnaaz Sandhu wins 2021 Miss Universe pageant in Israel |url=https://www.nbcnews.com/news/world/india-s-harnaaz-sandhu-wins-miss-universe-pageant-n1285805 |access-date=11 Agosto 2022 |website=NBC News |language=en}}</ref> Mula sa 80 kalahok, napabilang si Sandhu sa Top 16 na sumabak sa ''swimsuit competition'' at sa Top 10 na sumabak sa ''evening gown competition''. Sinuot ni Sandhu para sa evening gown competition ang isang ''champaigne silver'' na ''see-through'' gown na dinisenyo ni Saisha Shinde, isang taga-disenyong transekswal na Indiyan.<ref>{{Cite web |date=15 Disyembre 2021 |title=Miss Universe 2021 Harnaaz Sandhu's winning gown was designed by this trans designer |url=https://www.wionews.com/entertainment/lifestyle/news-miss-universe-2021-harnaaz-sandhus-winning-gown-was-designed-by-this-trans-designer-437008 |access-date=11 Agosto 2022 |website=WION |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=India's Harnaaz Sandhu is crowned Miss Universe 2021 |url=https://edition.cnn.com/style/amp/miss-universe-india-harnaaz-sandhu-intl-hnk/index.html |website=CNN |language=en}}</ref> Pagkatapos ng ''evening gown competition'', nakapasok si Sandhu bilang isa sa limang pinalista na kakalahok sa ''question and answer round''. Itinanong ni [[Steve Harvey]] kay Sandhu na ''"Many people think climate change is a hoax. What would you do to convince them otherwise?"'', kung saan ipinarating niya:<ref>{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=READ: Miss Universe 2021 Q&A full transcript |url=https://www.cnnphilippines.com/news/2021/12/13/Q-A-Miss-Universe-2021-transcript.html |access-date=11 Agosto 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref> {{quote|text=''"Honestly, my heart breaks to see how nature is going through a lot of problems and it's all due to our irresponsible behavior. I totally feel that this is the time to take actions and talk less. Because each action could either kill or save nature. Prevent and protect is better than repent and repair and this is what I'm trying to convince you guys today."''}} == Sanggunian == {{reflist}} == Panlabas na links == * {{instagram|harnaazsandhu_03}} {{S-start}} {{S-ach}} {{S-bef|before={{Flagicon|Mexico}} Andrea Meza}} {{s-ttl|title=[[Miss Universe]]|years=[[Miss Universe 2021|2021]]}} {{S-inc}} {{S-bef|before=Adline Castelino}} {{s-ttl|title=Miss Diva Universe|years=2021}} {{S-inc}} {{S-bef|before=Anna Kler}} {{s-ttl|title=Femina Miss India Punjab|years=2019}} {{S-aft|after=Karuna Singh}} {{S-end}} [[Kategorya:Miss Universe]] [[Kategorya:Mga nanalo sa Miss Universe]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 2000]] 528nhdn881rnmgdqiq6k99cvftur1as 1962367 1962254 2022-08-12T01:22:50Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox pageant titleholder | name = Harnaaz Kaur Sandhu | image = Sandhu graces Vineet Jain’s Miss Universe 2021 success bash.jpg | caption =Harnaaz Sandhu | title = Femina Miss India Punjab 2020<br>Miss Diva Universe 2021<br>[[Miss Universe 2021]] | nationalcompetition = Femina Miss India 2019<br>(Top 12)<br>Miss Diva 2021<br>(Miss Diva Universe 2021)<br>[[Miss Universe 2021]]<br>(Nanalo) | birth_date = {{birth date and age|2000|03|03|df=yes}} | birth_name = Harnaaz Kaur Sandhu | birth_place = Gurdaspur, Punjab, [[Indiya]] | height = {{height|m=1.76}} | hair_color = Itim | eye_color = Kayumanggi |occupation={{hlist|Modelo|aktres}}}} Si '''Harnaaz Kaur Sandhu''' (ipinanganak noong ika-3 ng Marso 2000) ay isang modelo, aktres at beauty pageant titleholder na Indiyano na kinoronahan bilang [[Miss Universe 2021]]'''.''' Si Sandhu ang ikatlong babaeng Indiyan at ang kauna-unahang Sikh na nanalo bilang [[Miss Universe]].<ref>{{Cite web |last=Jose |first=Jinta |date=4 Oktubre 2021 |title=“For years I have dreamt of being where I am today,” says Harnaaz Sandhu |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-diva/for-years-i-have-dreamt-of-being-where-i-am-today-says-harnaaz-sandhu/articleshow/86760844.cms |access-date=9 Hunyo 2022 |website=The Times of India}}</ref> Si Sandhu ay nakoronahan din bilang Femina Miss India Punjab noong 2019, at naging isang ''semifinalist'' sa Femina Miss India noong 2019.<ref name=":0">{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=Who is Harnaaz Sandhu? All you need to know about Miss Universe 2021 |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/who-is-harnaaz-sandhu-all-you-need-to-know-about-miss-universe-2021/articleshow/88248944.cms |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> == Buhay at pag-aaral == Ipinanganak si Sandhu sa nayon ng Kohali sa distrito ng Gurdaspur sa mga magulang na sina Pritampal Singh Sandhu, isang rieltor, at si Rabinder Kaur Sandhu, isang gynecologist.<ref name=":1">{{Cite web |date=14 Disyembre 2021 |title=Once a small-town girl, Miss Universe Harnaaz Sandhu capturing hearts across globe |url=https://www.hindustantimes.com/cities/chandigarh-news/once-a-small-town-girl-miss-universe-harnaaz-sandhu-capturing-hearts-across-globe-101639430170906.html |access-date=8 Agosto 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref> Lumaki si Sandhu sa isang pamilyang Jat Sikh.<ref>{{Cite web |last=Rohtaki |first=Hina |date=14 Disyembre 2021 |title=‘Harnaaz means everyone’s pride, she proved that today’ |url=https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/harnaaz-means-everyones-pride-she-proved-that-today-7671604/ |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Indian Express |language=en}}</ref> Noong 2006, lumipat ang pamilya ni Sandhu sa [[Inglatera]], bago bumalik sa [[Indiya]] makalipas ang dalawang taon. Sila ay nanirahan sa [[Chandigarh]] kung saan lumaki si Sandhu, at nag-aral sa Shivalik Public School at sa Post Graduate Government College for Girls. Natamo ni Sandhu ang kanyang Bachelor's Degree sa Information Technology at sa kasalukuyan, siya ay kumukuha ng Master's Degree sa pampublikong administrasyon. Siya ay isa ring masugid na tagapagtanggol ng mga hayop, at tagapagtaguyod ng mga karapatan ng kababaihan. Si Sandhu ay matatas sa [[Mga wika ng India|Punjabi]], [[Wikang Hindi|Hindi]], at [[Ingles]].<ref>{{Cite web |last=Pallavi |first=Krishna Priya |date=13 Disyembre 2021 |title=Who is Harnaaz Sandhu? The Miss Universe 2021 from India |url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/fashion/who-is-harnaaz-sandhu-the-miss-universe-2021-from-india-101639366116269.html |access-date=8 Agosto 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=Who is Harnaaz Sandhu, Miss Universe 2021? |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/things-to-know-harnaaz-sandhu-miss-universe-2021/ |access-date=11 Agosto 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> == Mga paligsahan ng kagandahan == Nagsimulang sumali sa mga patimpalak ng kagandahan si Sandhu bilang isang dalaga, at nanalo ng mga titulo tulad ng Miss Chandigarh 2017 at Miss Max Emerging Star India 2018.<ref name=":0" /> Noong una, hindi sinabi ni Sandhu sa kanyang ama nang siya ay nagpa-rehistro para sa kanyang unang ''beauty pageant'', at ipinaalam lang sa kanya pagkatapos niya manalo; sa kabila nito, tinanggap ng kanyang ama ang kanyang desisyon na magpatuloy sa ''pageantry.<ref name=":1" />'' Matapos mapanalunan ang titulong Femina Miss India Punjab 2019, kumalahok si Sandhu sa Femina Miss India, kung saan siya ay nagtapos bilang isa sa Top 12.<ref>{{Cite web |title=Harnaaz Kaur |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/miss-india-contestants/2019/harnaaz-kaur/contestantprofile/68279128.cms |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> === Miss Diva 2021 === Noong ika-16 ng Agosto 2021, na-shortlist si Sandhu bilang isa sa Top 50 ''semifinalist'' ng Miss Diva 2021. Kalaunan ay nakumpirma siya bilang isa sa 20 pinalista na sasabak sa Miss Diva na ipapalabas sa telebisyon noong ika-23 ng Agosto. Sa paunang kompetisyon na ginanap noong ika-22 ng Setyembre, iginawad kay Sandhu ang parangal na Miss Beautiful Skin at naging pinalista para sa mga parangal na Miss Beach Body, Miss Beautiful Smile, Miss Photogenic, at Miss Talented.<ref>{{Cite web |date=16 Agosto 2021 |title=Unveiling of LIVA Miss Diva 2021 Top 50 Contestants! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-diva/Unveiling-of-LIVA-Miss-Diva-2021-Top-50-Contestants/eventshow/85359645.cms |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> Sa ''opening statement round'' ng Miss Diva 2021 noong ika-30 ng Setyembre 2021, ipinahayag ni Sandhu bilang isa sa mga ''semifinalist'' na:<ref>{{Cite web |date=11 Oktubre 2021 |title=‘Want to make India proud at Miss Universe 2021’: Harnaaz Sandhu |url=https://indianexpress.com/article/lifestyle/life-style/want-to-make-india-proud-at-miss-universe-2021-harnaaz-sandhu-7565377/ |access-date=11 Agosto 2022 |website=The Indian Express |language=en}}</ref> {{quote|text=''"From a young girl with fragile mental health who faced bullying and body shaming to a woman who emerged like a phoenix, realising her true potential. From an individual who once doubted her own existence to a woman who is aspiring to inspire the youth. Today, I stand proudly in front of the Universe as a courageous, vivacious and a compassionate woman who is all set to lead a life with a purpose, and to leave behind a remarkable legacy."''}} Nakapasok si Sandhu sa sumunod na ''round'' ng kompetisyon. Sa huling ''question and answer round'', ang limang pinalista ay binigyan ng iba't ibang paksang sasabihin sa pamamagitan ng isang ''draw''. Napili ni Sandhu ang ''Global Warming and Climate Change'', kung saan ipinarating niya:<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 Oktubre 2021 |title=Chandigarh's Harnaaz Sandhu crowned winner of LIVA Miss Diva Universe 2021 |url=https://www.tribuneindia.com/news/chandigarh/chandigarhs-harnaaz-sandhu-crowned-winner-of-liva-miss-diva-universe-2021-318777 |access-date=11 Agosto 2022 |website=The Tribune India |language=en}}</ref> {{quote|text=''"One day, life will flash before your eyes, make sure it's worth watching. However, this is not the life you want to watch, where the climate is changing and the environment is dying. It is one of the fiasco that us humans have done to the environment. I do believe that we still have time to undo our irresponsible behaviour. Earth is all we have in common and our small acts as individuals when multiplied by billions can transform the whole world. Start now, from tonight, switch off those extra lights when not in use. Thank you."''}} Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Adline Castelino si Sandhu bilang Miss Diva Universe 2021.<ref name=":2" /> [[Talaksan:Miss-Universe-Harnaaz-Sandhu-returns-to-India (1).jpg|thumb|Harnaaz Sandhu, Miss Universe 2021, sa kanyang pagbalik sa [[Indiya]].]] === Miss Universe 2021 === Bilang Miss Diva 2021, si Sandhu ang kumatawan sa Indiya sa [[Miss Universe 2021]]. Ang kompetisyon ay ginanap noong ika-13 ng Disyembre 2021 sa [[Eilat]], [[Israel]].<ref>{{Cite web |date=20 Hulyo 2021 |title=Miss Universe 2021 to be held in Israel, Steve Harvey to return as host |url=https://www.usatoday.com/story/entertainment/celebrities/2021/07/20/miss-universe-2021-israel-steve-harvey-return-host/8024225002/ |access-date=11 Agosto 2022 |website=USA Today |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Elbaum |first=Rachel |date=13 Disyembre 2021 |title=India's Harnaaz Sandhu wins 2021 Miss Universe pageant in Israel |url=https://www.nbcnews.com/news/world/india-s-harnaaz-sandhu-wins-miss-universe-pageant-n1285805 |access-date=11 Agosto 2022 |website=NBC News |language=en}}</ref> Mula sa 80 kalahok, napabilang si Sandhu sa Top 16 na sumabak sa ''swimsuit competition'' at sa Top 10 na sumabak sa ''evening gown competition''. Sinuot ni Sandhu para sa evening gown competition ang isang ''champaigne silver'' na ''see-through'' gown na dinisenyo ni Saisha Shinde, isang taga-disenyong transekswal na Indiyan.<ref>{{Cite web |date=15 Disyembre 2021 |title=Miss Universe 2021 Harnaaz Sandhu's winning gown was designed by this trans designer |url=https://www.wionews.com/entertainment/lifestyle/news-miss-universe-2021-harnaaz-sandhus-winning-gown-was-designed-by-this-trans-designer-437008 |access-date=11 Agosto 2022 |website=WION |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=India's Harnaaz Sandhu is crowned Miss Universe 2021 |url=https://edition.cnn.com/style/amp/miss-universe-india-harnaaz-sandhu-intl-hnk/index.html |website=CNN |language=en}}</ref> Pagkatapos ng ''evening gown competition'', napabilang si Sandhu bilang isa sa limang pinalista na kakalahok sa ''question and answer round''. Itinanong ni [[Steve Harvey]] kay Sandhu ''"Many people think climate change is a hoax. What would you do to convince them otherwise?"'', kung saan ipinarating niya:<ref name=":3">{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=READ: Miss Universe 2021 Q&A full transcript |url=https://www.cnnphilippines.com/news/2021/12/13/Q-A-Miss-Universe-2021-transcript.html |access-date=11 Agosto 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref> {{quote|text=''"Honestly, my heart breaks to see how nature is going through a lot of problems and it's all due to our irresponsible behavior. I totally feel that this is the time to take actions and talk less. Because each action could either kill or save nature. Prevent and protect is better than repent and repair and this is what I'm trying to convince you guys today."''}}Pagkatapos ng ''question and answer round'', napabilang si Sandhu bilang isa sa tatlong pinalista na kakalahok sa ''final question round''. Itinanong ni [[Steve Harvey]] kay Sandhu ''"What advice would you give tp young women watching on how to deal the pressures they face today?"'', kung saan ipinarating niya:<ref name=":3" /> {{quote|text=''"I think the biggest pressure the youth of today is facing is to believe in themselves. To know that you are unique, that's what makes you beautiful. Stop comparing yourselves with others and let's talk about more important things that's happening worldwide. This is what you need to understand. Come out, speak for yourself because you are the leader of your life, you are the voice of your own. I believed in myself and that's why I'm standing here today."''}} == Sanggunian == {{reflist}} == Panlabas na links == * {{instagram|harnaazsandhu_03}} {{S-start}} {{S-ach}} {{S-bef|before={{Flagicon|Mexico}} Andrea Meza}} {{s-ttl|title=[[Miss Universe]]|years=[[Miss Universe 2021|2021]]}} {{S-inc}} {{S-bef|before=Adline Castelino}} {{s-ttl|title=Miss Diva Universe|years=2021}} {{S-inc}} {{S-bef|before=Anna Kler}} {{s-ttl|title=Femina Miss India Punjab|years=2019}} {{S-aft|after=Karuna Singh}} {{S-end}} [[Kategorya:Miss Universe]] [[Kategorya:Mga nanalo sa Miss Universe]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 2000]] sm59xj12fkm09auawy6gyc1jwbt1zmh 1962369 1962367 2022-08-12T01:24:10Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox pageant titleholder | name = Harnaaz Kaur Sandhu | image = Sandhu graces Vineet Jain’s Miss Universe 2021 success bash.jpg | caption =Harnaaz Sandhu | title = Femina Miss India Punjab 2020<br>Miss Diva Universe 2021<br>[[Miss Universe 2021]] | nationalcompetition = Femina Miss India 2019<br>(Top 12)<br>Miss Diva 2021<br>(Miss Diva Universe 2021)<br>[[Miss Universe 2021]]<br>(Nanalo) | birth_date = {{birth date and age|2000|03|03|df=yes}} | birth_name = Harnaaz Kaur Sandhu | birth_place = Gurdaspur, Punjab, [[Indiya]] | height = {{height|m=1.76}} | hair_color = Itim | eye_color = Kayumanggi |occupation={{hlist|Modelo|aktres}}}} Si '''Harnaaz Kaur Sandhu''' (ipinanganak noong ika-3 ng Marso 2000) ay isang modelo, aktres at beauty pageant titleholder na Indiyano na kinoronahan bilang [[Miss Universe 2021]]'''.''' Si Sandhu ang ikatlong babaeng Indiyan at ang kauna-unahang Sikh na nanalo bilang [[Miss Universe]].<ref>{{Cite web |last=Jose |first=Jinta |date=4 Oktubre 2021 |title=“For years I have dreamt of being where I am today,” says Harnaaz Sandhu |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-diva/for-years-i-have-dreamt-of-being-where-i-am-today-says-harnaaz-sandhu/articleshow/86760844.cms |access-date=9 Hunyo 2022 |website=The Times of India}}</ref> Si Sandhu ay nakoronahan din bilang Femina Miss India Punjab noong 2019, at naging isang ''semifinalist'' sa Femina Miss India noong 2019.<ref name=":0">{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=Who is Harnaaz Sandhu? All you need to know about Miss Universe 2021 |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/who-is-harnaaz-sandhu-all-you-need-to-know-about-miss-universe-2021/articleshow/88248944.cms |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> == Buhay at pag-aaral == Ipinanganak si Sandhu sa nayon ng Kohali sa distrito ng Gurdaspur sa mga magulang na sina Pritampal Singh Sandhu, isang rieltor, at si Rabinder Kaur Sandhu, isang gynecologist.<ref name=":1">{{Cite web |date=14 Disyembre 2021 |title=Once a small-town girl, Miss Universe Harnaaz Sandhu capturing hearts across globe |url=https://www.hindustantimes.com/cities/chandigarh-news/once-a-small-town-girl-miss-universe-harnaaz-sandhu-capturing-hearts-across-globe-101639430170906.html |access-date=8 Agosto 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref> Lumaki si Sandhu sa isang pamilyang Jat Sikh.<ref>{{Cite web |last=Rohtaki |first=Hina |date=14 Disyembre 2021 |title=‘Harnaaz means everyone’s pride, she proved that today’ |url=https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/harnaaz-means-everyones-pride-she-proved-that-today-7671604/ |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Indian Express |language=en}}</ref> Noong 2006, lumipat ang pamilya ni Sandhu sa [[Inglatera]], bago bumalik sa [[Indiya]] makalipas ang dalawang taon. Sila ay nanirahan sa [[Chandigarh]] kung saan lumaki si Sandhu, at nag-aral sa Shivalik Public School at sa Post Graduate Government College for Girls. Natamo ni Sandhu ang kanyang Bachelor's Degree sa Information Technology at sa kasalukuyan, siya ay kumukuha ng Master's Degree sa pampublikong administrasyon. Siya ay isa ring masugid na tagapagtanggol ng mga hayop, at tagapagtaguyod ng mga karapatan ng kababaihan. Si Sandhu ay matatas sa [[Mga wika ng India|Punjabi]], [[Wikang Hindi|Hindi]], at [[Ingles]].<ref>{{Cite web |last=Pallavi |first=Krishna Priya |date=13 Disyembre 2021 |title=Who is Harnaaz Sandhu? The Miss Universe 2021 from India |url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/fashion/who-is-harnaaz-sandhu-the-miss-universe-2021-from-india-101639366116269.html |access-date=8 Agosto 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=Who is Harnaaz Sandhu, Miss Universe 2021? |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/things-to-know-harnaaz-sandhu-miss-universe-2021/ |access-date=11 Agosto 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> == Mga paligsahan ng kagandahan == Nagsimulang sumali sa mga patimpalak ng kagandahan si Sandhu bilang isang dalaga, at nanalo ng mga titulo tulad ng Miss Chandigarh 2017 at Miss Max Emerging Star India 2018.<ref name=":0" /> Noong una, hindi sinabi ni Sandhu sa kanyang ama nang siya ay nagpa-rehistro para sa kanyang unang ''beauty pageant'', at ipinaalam lang sa kanya pagkatapos niya manalo; sa kabila nito, tinanggap ng kanyang ama ang kanyang desisyon na magpatuloy sa ''pageantry.<ref name=":1" />'' Matapos mapanalunan ang titulong Femina Miss India Punjab 2019, kumalahok si Sandhu sa Femina Miss India, kung saan siya ay nagtapos bilang isa sa Top 12.<ref>{{Cite web |title=Harnaaz Kaur |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/miss-india-contestants/2019/harnaaz-kaur/contestantprofile/68279128.cms |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> === Miss Diva 2021 === Noong ika-16 ng Agosto 2021, na-shortlist si Sandhu bilang isa sa Top 50 ''semifinalist'' ng Miss Diva 2021. Kalaunan ay nakumpirma siya bilang isa sa 20 pinalista na sasabak sa Miss Diva na ipapalabas sa telebisyon noong ika-23 ng Agosto. Sa paunang kompetisyon na ginanap noong ika-22 ng Setyembre, iginawad kay Sandhu ang parangal na Miss Beautiful Skin at naging pinalista para sa mga parangal na Miss Beach Body, Miss Beautiful Smile, Miss Photogenic, at Miss Talented.<ref>{{Cite web |date=16 Agosto 2021 |title=Unveiling of LIVA Miss Diva 2021 Top 50 Contestants! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-diva/Unveiling-of-LIVA-Miss-Diva-2021-Top-50-Contestants/eventshow/85359645.cms |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> Sa ''opening statement round'' ng Miss Diva 2021 noong ika-30 ng Setyembre 2021, ipinahayag ni Sandhu bilang isa sa mga ''semifinalist'' na:<ref>{{Cite web |date=11 Oktubre 2021 |title=‘Want to make India proud at Miss Universe 2021’: Harnaaz Sandhu |url=https://indianexpress.com/article/lifestyle/life-style/want-to-make-india-proud-at-miss-universe-2021-harnaaz-sandhu-7565377/ |access-date=11 Agosto 2022 |website=The Indian Express |language=en}}</ref> {{quote|text=''"From a young girl with fragile mental health who faced bullying and body shaming to a woman who emerged like a phoenix, realising her true potential. From an individual who once doubted her own existence to a woman who is aspiring to inspire the youth. Today, I stand proudly in front of the Universe as a courageous, vivacious and a compassionate woman who is all set to lead a life with a purpose, and to leave behind a remarkable legacy."''}} Nakapasok si Sandhu sa sumunod na ''round'' ng kompetisyon. Sa huling ''question and answer round'', ang limang pinalista ay binigyan ng iba't ibang paksang sasabihin sa pamamagitan ng isang ''draw''. Napili ni Sandhu ang ''Global Warming and Climate Change'', kung saan ipinarating niya:<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 Oktubre 2021 |title=Chandigarh's Harnaaz Sandhu crowned winner of LIVA Miss Diva Universe 2021 |url=https://www.tribuneindia.com/news/chandigarh/chandigarhs-harnaaz-sandhu-crowned-winner-of-liva-miss-diva-universe-2021-318777 |access-date=11 Agosto 2022 |website=The Tribune India |language=en}}</ref> {{quote|text=''"One day, life will flash before your eyes, make sure it's worth watching. However, this is not the life you want to watch, where the climate is changing and the environment is dying. It is one of the fiasco that us humans have done to the environment. I do believe that we still have time to undo our irresponsible behaviour. Earth is all we have in common and our small acts as individuals when multiplied by billions can transform the whole world. Start now, from tonight, switch off those extra lights when not in use. Thank you."''}}[[Talaksan:Miss-Universe-Harnaaz-Sandhu-returns-to-India (1).jpg|thumb|Harnaaz Sandhu, Miss Universe 2021, sa kanyang pagbalik sa [[Indiya]].|254x254px]] Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Adline Castelino si Sandhu bilang Miss Diva Universe 2021.<ref name=":2" /> === Miss Universe 2021 === Bilang Miss Diva 2021, si Sandhu ang kumatawan sa Indiya sa [[Miss Universe 2021]]. Ang kompetisyon ay ginanap noong ika-13 ng Disyembre 2021 sa [[Eilat]], [[Israel]].<ref>{{Cite web |date=20 Hulyo 2021 |title=Miss Universe 2021 to be held in Israel, Steve Harvey to return as host |url=https://www.usatoday.com/story/entertainment/celebrities/2021/07/20/miss-universe-2021-israel-steve-harvey-return-host/8024225002/ |access-date=11 Agosto 2022 |website=USA Today |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Elbaum |first=Rachel |date=13 Disyembre 2021 |title=India's Harnaaz Sandhu wins 2021 Miss Universe pageant in Israel |url=https://www.nbcnews.com/news/world/india-s-harnaaz-sandhu-wins-miss-universe-pageant-n1285805 |access-date=11 Agosto 2022 |website=NBC News |language=en}}</ref> Mula sa 80 kalahok, napabilang si Sandhu sa Top 16 na sumabak sa ''swimsuit competition'' at sa Top 10 na sumabak sa ''evening gown competition''. Sinuot ni Sandhu para sa evening gown competition ang isang ''champaigne silver'' na ''see-through'' gown na dinisenyo ni Saisha Shinde, isang taga-disenyong transekswal na Indiyan.<ref>{{Cite web |date=15 Disyembre 2021 |title=Miss Universe 2021 Harnaaz Sandhu's winning gown was designed by this trans designer |url=https://www.wionews.com/entertainment/lifestyle/news-miss-universe-2021-harnaaz-sandhus-winning-gown-was-designed-by-this-trans-designer-437008 |access-date=11 Agosto 2022 |website=WION |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=India's Harnaaz Sandhu is crowned Miss Universe 2021 |url=https://edition.cnn.com/style/amp/miss-universe-india-harnaaz-sandhu-intl-hnk/index.html |website=CNN |language=en}}</ref> Pagkatapos ng ''evening gown competition'', napabilang si Sandhu bilang isa sa limang pinalista na kakalahok sa ''question and answer round''. Itinanong ni [[Steve Harvey]] kay Sandhu ''"Many people think climate change is a hoax. What would you do to convince them otherwise?"'', kung saan ipinarating niya:<ref name=":3">{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=READ: Miss Universe 2021 Q&A full transcript |url=https://www.cnnphilippines.com/news/2021/12/13/Q-A-Miss-Universe-2021-transcript.html |access-date=11 Agosto 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref> {{quote|text=''"Honestly, my heart breaks to see how nature is going through a lot of problems and it's all due to our irresponsible behavior. I totally feel that this is the time to take actions and talk less. Because each action could either kill or save nature. Prevent and protect is better than repent and repair and this is what I'm trying to convince you guys today."''}}Pagkatapos ng ''question and answer round'', napabilang si Sandhu bilang isa sa tatlong pinalista na kakalahok sa ''final question round''. Itinanong ni [[Steve Harvey]] kay Sandhu ''"What advice would you give tp young women watching on how to deal the pressures they face today?"'', kung saan ipinarating niya:<ref name=":3" /> {{quote|text=''"I think the biggest pressure the youth of today is facing is to believe in themselves. To know that you are unique, that's what makes you beautiful. Stop comparing yourselves with others and let's talk about more important things that's happening worldwide. This is what you need to understand. Come out, speak for yourself because you are the leader of your life, you are the voice of your own. I believed in myself and that's why I'm standing here today."''}} == Sanggunian == {{reflist}} == Panlabas na links == * {{instagram|harnaazsandhu_03}} {{S-start}} {{S-ach}} {{S-bef|before={{Flagicon|Mexico}} Andrea Meza}} {{s-ttl|title=[[Miss Universe]]|years=[[Miss Universe 2021|2021]]}} {{S-inc}} {{S-bef|before=Adline Castelino}} {{s-ttl|title=Miss Diva Universe|years=2021}} {{S-inc}} {{S-bef|before=Anna Kler}} {{s-ttl|title=Femina Miss India Punjab|years=2019}} {{S-aft|after=Karuna Singh}} {{S-end}} [[Kategorya:Miss Universe]] [[Kategorya:Mga nanalo sa Miss Universe]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 2000]] 02e775xchf6fl5fze6r410hc047xy0p 1962377 1962369 2022-08-12T01:40:05Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox pageant titleholder | name = Harnaaz Kaur Sandhu | image = Sandhu graces Vineet Jain’s Miss Universe 2021 success bash.jpg | caption =Harnaaz Sandhu | title = Femina Miss India Punjab 2020<br>Miss Diva Universe 2021<br>[[Miss Universe 2021]] | nationalcompetition = Femina Miss India 2019<br>(Top 12)<br>Miss Diva 2021<br>(Miss Diva Universe 2021)<br>[[Miss Universe 2021]]<br>(Nanalo) | birth_date = {{birth date and age|2000|03|03|df=yes}} | birth_name = Harnaaz Kaur Sandhu | birth_place = Gurdaspur, Punjab, [[Indiya]] | height = {{height|m=1.76}} | hair_color = Itim | eye_color = Kayumanggi |occupation={{hlist|Modelo|aktres}}}} Si '''Harnaaz Kaur Sandhu''' (ipinanganak noong ika-3 ng Marso 2000) ay isang modelo, aktres at beauty pageant titleholder na Indiyano na kinoronahan bilang [[Miss Universe 2021]]'''.''' Si Sandhu ang ikatlong babaeng Indiyan at ang kauna-unahang Sikh na nanalo bilang [[Miss Universe]].<ref>{{Cite web |last=Jose |first=Jinta |date=4 Oktubre 2021 |title=“For years I have dreamt of being where I am today,” says Harnaaz Sandhu |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-diva/for-years-i-have-dreamt-of-being-where-i-am-today-says-harnaaz-sandhu/articleshow/86760844.cms |access-date=9 Hunyo 2022 |website=The Times of India}}</ref> Si Sandhu ay nakoronahan din bilang Femina Miss India Punjab noong 2019, at naging isang ''semifinalist'' sa Femina Miss India noong 2019.<ref name=":0">{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=Who is Harnaaz Sandhu? All you need to know about Miss Universe 2021 |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/who-is-harnaaz-sandhu-all-you-need-to-know-about-miss-universe-2021/articleshow/88248944.cms |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> == Buhay at pag-aaral == Ipinanganak si Sandhu sa nayon ng Kohali sa distrito ng Gurdaspur sa mga magulang na sina Pritampal Singh Sandhu, isang rieltor, at si Rabinder Kaur Sandhu, isang gynecologist.<ref name=":1">{{Cite web |date=14 Disyembre 2021 |title=Once a small-town girl, Miss Universe Harnaaz Sandhu capturing hearts across globe |url=https://www.hindustantimes.com/cities/chandigarh-news/once-a-small-town-girl-miss-universe-harnaaz-sandhu-capturing-hearts-across-globe-101639430170906.html |access-date=8 Agosto 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref> Lumaki si Sandhu sa isang pamilyang Jat Sikh.<ref>{{Cite web |last=Rohtaki |first=Hina |date=14 Disyembre 2021 |title=‘Harnaaz means everyone’s pride, she proved that today’ |url=https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/harnaaz-means-everyones-pride-she-proved-that-today-7671604/ |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Indian Express |language=en}}</ref> Noong 2006, lumipat ang pamilya ni Sandhu sa [[Inglatera]], bago bumalik sa [[Indiya]] makalipas ang dalawang taon. Sila ay nanirahan sa [[Chandigarh]] kung saan lumaki si Sandhu, at nag-aral sa Shivalik Public School at sa Post Graduate Government College for Girls. Natamo ni Sandhu ang kanyang Bachelor's Degree sa Information Technology at sa kasalukuyan, siya ay kumukuha ng Master's Degree sa pampublikong administrasyon. Siya ay isa ring masugid na tagapagtanggol ng mga hayop, at tagapagtaguyod ng mga karapatan ng kababaihan. Si Sandhu ay matatas sa [[Mga wika ng India|Punjabi]], [[Wikang Hindi|Hindi]], at [[Ingles]].<ref>{{Cite web |last=Pallavi |first=Krishna Priya |date=13 Disyembre 2021 |title=Who is Harnaaz Sandhu? The Miss Universe 2021 from India |url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/fashion/who-is-harnaaz-sandhu-the-miss-universe-2021-from-india-101639366116269.html |access-date=8 Agosto 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=Who is Harnaaz Sandhu, Miss Universe 2021? |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/things-to-know-harnaaz-sandhu-miss-universe-2021/ |access-date=11 Agosto 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> == Mga paligsahan ng kagandahan == Nagsimulang sumali sa mga patimpalak ng kagandahan si Sandhu bilang isang dalaga, at nanalo ng mga titulo tulad ng Miss Chandigarh 2017 at Miss Max Emerging Star India 2018.<ref name=":0" /> Noong una, hindi sinabi ni Sandhu sa kanyang ama nang siya ay nagpa-rehistro para sa kanyang unang ''beauty pageant'', at ipinaalam lang sa kanya pagkatapos niya manalo; sa kabila nito, tinanggap ng kanyang ama ang kanyang desisyon na magpatuloy sa ''pageantry.<ref name=":1" />'' Matapos mapanalunan ang titulong Femina Miss India Punjab 2019, kumalahok si Sandhu sa Femina Miss India, kung saan siya ay nagtapos bilang isa sa Top 12.<ref>{{Cite web |title=Harnaaz Kaur |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/miss-india-contestants/2019/harnaaz-kaur/contestantprofile/68279128.cms |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> === Miss Diva 2021 === Noong ika-16 ng Agosto 2021, na-shortlist si Sandhu bilang isa sa Top 50 ''semifinalist'' ng Miss Diva 2021. Kalaunan ay nakumpirma siya bilang isa sa 20 pinalista na sasabak sa Miss Diva na ipapalabas sa telebisyon noong ika-23 ng Agosto. Sa paunang kompetisyon na ginanap noong ika-22 ng Setyembre, iginawad kay Sandhu ang parangal na Miss Beautiful Skin at naging pinalista para sa mga parangal na Miss Beach Body, Miss Beautiful Smile, Miss Photogenic, at Miss Talented.<ref>{{Cite web |date=16 Agosto 2021 |title=Unveiling of LIVA Miss Diva 2021 Top 50 Contestants! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-diva/Unveiling-of-LIVA-Miss-Diva-2021-Top-50-Contestants/eventshow/85359645.cms |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> Sa ''opening statement round'' ng Miss Diva 2021 noong ika-30 ng Setyembre 2021, ipinahayag ni Sandhu bilang isa sa mga ''semifinalist'' na:<ref>{{Cite web |date=11 Oktubre 2021 |title=‘Want to make India proud at Miss Universe 2021’: Harnaaz Sandhu |url=https://indianexpress.com/article/lifestyle/life-style/want-to-make-india-proud-at-miss-universe-2021-harnaaz-sandhu-7565377/ |access-date=11 Agosto 2022 |website=The Indian Express |language=en}}</ref> {{quote|text=''"From a young girl with fragile mental health who faced bullying and body shaming to a woman who emerged like a phoenix, realising her true potential. From an individual who once doubted her own existence to a woman who is aspiring to inspire the youth. Today, I stand proudly in front of the Universe as a courageous, vivacious and a compassionate woman who is all set to lead a life with a purpose, and to leave behind a remarkable legacy."''}} Nakapasok si Sandhu sa sumunod na ''round'' ng kompetisyon. Sa huling ''question and answer round'', ang limang pinalista ay binigyan ng iba't ibang paksang sasabihin sa pamamagitan ng isang ''draw''. Napili ni Sandhu ang ''Global Warming and Climate Change'', kung saan ipinarating niya:<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 Oktubre 2021 |title=Chandigarh's Harnaaz Sandhu crowned winner of LIVA Miss Diva Universe 2021 |url=https://www.tribuneindia.com/news/chandigarh/chandigarhs-harnaaz-sandhu-crowned-winner-of-liva-miss-diva-universe-2021-318777 |access-date=11 Agosto 2022 |website=The Tribune India |language=en}}</ref> {{quote|text=''"One day, life will flash before your eyes, make sure it's worth watching. However, this is not the life you want to watch, where the climate is changing and the environment is dying. It is one of the fiasco that us humans have done to the environment. I do believe that we still have time to undo our irresponsible behaviour. Earth is all we have in common and our small acts as individuals when multiplied by billions can transform the whole world. Start now, from tonight, switch off those extra lights when not in use. Thank you."''}}Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Adline Castelino si Sandhu bilang Miss Diva Universe 2021.<ref name=":2" /> === Miss Universe 2021 === [[Talaksan:Miss-Universe-Harnaaz-Sandhu-returns-to-India (1).jpg|thumb|Harnaaz Sandhu, Miss Universe 2021, sa kanyang pagbalik sa [[Indiya]].|254x254px]]Bilang Miss Diva 2021, si Sandhu ang kumatawan sa Indiya sa [[Miss Universe 2021]]. Ang kompetisyon ay ginanap noong ika-13 ng Disyembre 2021 sa [[Eilat]], [[Israel]].<ref>{{Cite web |date=20 Hulyo 2021 |title=Miss Universe 2021 to be held in Israel, Steve Harvey to return as host |url=https://www.usatoday.com/story/entertainment/celebrities/2021/07/20/miss-universe-2021-israel-steve-harvey-return-host/8024225002/ |access-date=11 Agosto 2022 |website=USA Today |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Elbaum |first=Rachel |date=13 Disyembre 2021 |title=India's Harnaaz Sandhu wins 2021 Miss Universe pageant in Israel |url=https://www.nbcnews.com/news/world/india-s-harnaaz-sandhu-wins-miss-universe-pageant-n1285805 |access-date=11 Agosto 2022 |website=NBC News |language=en}}</ref> Mula sa 80 kalahok, napabilang si Sandhu sa Top 16 na sumabak sa ''swimsuit competition'' at sa Top 10 na sumabak sa ''evening gown competition''. Sinuot ni Sandhu para sa evening gown competition ang isang ''champaigne silver'' na ''see-through'' gown na dinisenyo ni Saisha Shinde, isang taga-disenyong transekswal na Indiyan.<ref>{{Cite web |date=15 Disyembre 2021 |title=Miss Universe 2021 Harnaaz Sandhu's winning gown was designed by this trans designer |url=https://www.wionews.com/entertainment/lifestyle/news-miss-universe-2021-harnaaz-sandhus-winning-gown-was-designed-by-this-trans-designer-437008 |access-date=11 Agosto 2022 |website=WION |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=India's Harnaaz Sandhu is crowned Miss Universe 2021 |url=https://edition.cnn.com/style/amp/miss-universe-india-harnaaz-sandhu-intl-hnk/index.html |website=CNN |language=en}}</ref> Pagkatapos ng ''evening gown competition'', napabilang si Sandhu bilang isa sa limang pinalista na kakalahok sa ''question and answer round''. Itinanong ni [[Steve Harvey]] kay Sandhu ''"Many people think climate change is a hoax. What would you do to convince them otherwise?"'', kung saan ipinarating niya:<ref name=":3">{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=READ: Miss Universe 2021 Q&A full transcript |url=https://www.cnnphilippines.com/news/2021/12/13/Q-A-Miss-Universe-2021-transcript.html |access-date=11 Agosto 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref> {{quote|text=''"Honestly, my heart breaks to see how nature is going through a lot of problems and it's all due to our irresponsible behavior. I totally feel that this is the time to take actions and talk less. Because each action could either kill or save nature. Prevent and protect is better than repent and repair and this is what I'm trying to convince you guys today."''}}Pagkatapos ng ''question and answer round'', napabilang si Sandhu bilang isa sa tatlong pinalista na kakalahok sa ''final question round''. Itinanong ni [[Steve Harvey]] kay Sandhu ''"What advice would you give tp young women watching on how to deal the pressures they face today?"'', kung saan ipinarating niya:<ref name=":3" /> {{quote|text=''"I think the biggest pressure the youth of today is facing is to believe in themselves. To know that you are unique, that's what makes you beautiful. Stop comparing yourselves with others and let's talk about more important things that's happening worldwide. This is what you need to understand. Come out, speak for yourself because you are the leader of your life, you are the voice of your own. I believed in myself and that's why I'm standing here today."''}}Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Andrea Meza ng [[Mehiko]] si Harnaaz Sandhu ng [[India|Indiya]] bilang Miss Universe 2021. Ito ang pangatlong tagumpay ng Indiya sa kasaysayan ng kompetisyon, kasunod ni Sushmita Sen noong 1994, at Lara Dutta noong 2000.<ref>{{Cite web |last=Plaza |first=Marane A. |date=13 Disyembre 2021 |title=India's Harnaaz Sandhu wins Miss Universe 2021 |url=https://www.philstar.com/entertainment/2021/12/13/2147681/indias-harnaaz-sandhu-wins-miss-universe-2021 |access-date=12 Agosto 2022 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Yeung |first=Jessie |date=14 Disyembre 2021 |title=India's Harnaaz Sandhu is crowned Miss Universe 2021 |url=https://www.cnn.com/style/article/miss-universe-india-harnaaz-sandhu-intl-hnk/index.html |access-date=12 Agosto 2022 |website=[[CNN]] |language=en}}</ref> Sa panahon ng kanyang katungkulan bilang Miss Universe 2021, nakapaglakbay si Sandhu sa [[Israel]], iba't-ibang lungsod sa [[Estados Unidos]], sa [[Pilipinas]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Vietnam|Biyetnam]], [[South Africa|Timog Aprika]], at ang kanyang sariling bansang [[Indiya]].<ref>{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=Miss India wins Miss Universe held in Israel amid boycott calls |url=https://www.aljazeera.com/news/2021/12/13/india-harnaaz-sandhu-miss-universe-pageant-israel |access-date=12 Agosto 2022 |website=Al Jazeera |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=24 Agosto 2022 |title=Miss Universe 2021 Harnaaz Sandhu flies to the Philippines |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/829548/miss-universe-2021-harnaaz-sandhu-flies-to-the-philippines/story/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=GMA News Online |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 Mayo 2022 |title=Harnaaz Kaur Sandhu arrives in Indonesia for grand finale of Puteri Indonesia 2022 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/harnaaz-kaur-sandhu-arrives-in-indonesia-for-grand-finale-of-puteri-indonesia-2022/articleshow/91785980.cms |access-date=12 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> == Sanggunian == {{reflist}} == Panlabas na links == * {{instagram|harnaazsandhu_03}} {{S-start}} {{S-ach}} {{S-bef|before={{Flagicon|Mexico}} Andrea Meza}} {{s-ttl|title=[[Miss Universe]]|years=[[Miss Universe 2021|2021]]}} {{S-inc}} {{S-bef|before=Adline Castelino}} {{s-ttl|title=Miss Diva Universe|years=2021}} {{S-inc}} {{S-bef|before=Anna Kler}} {{s-ttl|title=Femina Miss India Punjab|years=2019}} {{S-aft|after=Karuna Singh}} {{S-end}} [[Kategorya:Miss Universe]] [[Kategorya:Mga nanalo sa Miss Universe]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 2000]] 2nuti48d7sfgbcbiu1payizzqeb8r1d 1962388 1962377 2022-08-12T01:58:03Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox pageant titleholder | name = Harnaaz Kaur Sandhu | image = Sandhu graces Vineet Jain’s Miss Universe 2021 success bash.jpg | caption =Harnaaz Sandhu | title = Femina Miss India Punjab 2020<br>Miss Diva Universe 2021<br>[[Miss Universe 2021]] | nationalcompetition = Femina Miss India 2019<br>(Top 12)<br>Miss Diva 2021<br>(Miss Diva Universe 2021)<br>[[Miss Universe 2021]]<br>(Nanalo) | birth_date = {{birth date and age|2000|03|03|df=yes}} | birth_name = Harnaaz Kaur Sandhu | birth_place = Gurdaspur, Punjab, [[Indiya]] | height = {{height|m=1.76}} | hair_color = Itim | eye_color = Kayumanggi |occupation={{hlist|Modelo|aktres}}}} Si '''Harnaaz Kaur Sandhu''' (ipinanganak noong ika-3 ng Marso 2000) ay isang modelo, aktres at beauty pageant titleholder na Indiyano na kinoronahan bilang [[Miss Universe 2021]]'''.''' Si Sandhu ang ikatlong babaeng Indiyan at ang kauna-unahang Sikh na nanalo bilang [[Miss Universe]].<ref>{{Cite web |last=Jose |first=Jinta |date=4 Oktubre 2021 |title=“For years I have dreamt of being where I am today,” says Harnaaz Sandhu |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-diva/for-years-i-have-dreamt-of-being-where-i-am-today-says-harnaaz-sandhu/articleshow/86760844.cms |access-date=9 Hunyo 2022 |website=The Times of India}}</ref> Si Sandhu ay nakoronahan din bilang Femina Miss India Punjab noong 2019, at naging isang ''semifinalist'' sa Femina Miss India noong 2019.<ref name=":0">{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=Who is Harnaaz Sandhu? All you need to know about Miss Universe 2021 |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/who-is-harnaaz-sandhu-all-you-need-to-know-about-miss-universe-2021/articleshow/88248944.cms |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> == Buhay at pag-aaral == Ipinanganak si Sandhu sa nayon ng Kohali sa distrito ng Gurdaspur sa mga magulang na sina Pritampal Singh Sandhu, isang rieltor, at si Rabinder Kaur Sandhu, isang gynecologist.<ref name=":1">{{Cite web |date=14 Disyembre 2021 |title=Once a small-town girl, Miss Universe Harnaaz Sandhu capturing hearts across globe |url=https://www.hindustantimes.com/cities/chandigarh-news/once-a-small-town-girl-miss-universe-harnaaz-sandhu-capturing-hearts-across-globe-101639430170906.html |access-date=8 Agosto 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref> Lumaki si Sandhu sa isang pamilyang Jat Sikh.<ref>{{Cite web |last=Rohtaki |first=Hina |date=14 Disyembre 2021 |title=‘Harnaaz means everyone’s pride, she proved that today’ |url=https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/harnaaz-means-everyones-pride-she-proved-that-today-7671604/ |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Indian Express |language=en}}</ref> Noong 2006, lumipat ang pamilya ni Sandhu sa [[Inglatera]], bago bumalik sa [[Indiya]] makalipas ang dalawang taon. Sila ay nanirahan sa [[Chandigarh]] kung saan lumaki si Sandhu, at nag-aral sa Shivalik Public School at sa Post Graduate Government College for Girls. Natamo ni Sandhu ang kanyang Bachelor's Degree sa Information Technology at sa kasalukuyan, siya ay kumukuha ng Master's Degree sa pampublikong administrasyon. Siya ay isa ring masugid na tagapagtanggol ng mga hayop, at tagapagtaguyod ng mga karapatan ng kababaihan. Si Sandhu ay matatas sa [[Mga wika ng India|Punjabi]], [[Wikang Hindi|Hindi]], at [[Ingles]].<ref>{{Cite web |last=Pallavi |first=Krishna Priya |date=13 Disyembre 2021 |title=Who is Harnaaz Sandhu? The Miss Universe 2021 from India |url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/fashion/who-is-harnaaz-sandhu-the-miss-universe-2021-from-india-101639366116269.html |access-date=8 Agosto 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=Who is Harnaaz Sandhu, Miss Universe 2021? |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/things-to-know-harnaaz-sandhu-miss-universe-2021/ |access-date=11 Agosto 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> == Mga paligsahan ng kagandahan == Nagsimulang sumali sa mga patimpalak ng kagandahan si Sandhu bilang isang dalaga, at nanalo ng mga titulo tulad ng Miss Chandigarh 2017 at Miss Max Emerging Star India 2018.<ref name=":0" /> Noong una, hindi sinabi ni Sandhu sa kanyang ama nang siya ay nagpa-rehistro para sa kanyang unang ''beauty pageant'', at ipinaalam lang sa kanya pagkatapos niya manalo; sa kabila nito, tinanggap ng kanyang ama ang kanyang desisyon na magpatuloy sa ''pageantry.<ref name=":1" />'' Matapos mapanalunan ang titulong Femina Miss India Punjab 2019, kumalahok si Sandhu sa Femina Miss India, kung saan siya ay nagtapos bilang isa sa Top 12.<ref>{{Cite web |title=Harnaaz Kaur |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/miss-india-contestants/2019/harnaaz-kaur/contestantprofile/68279128.cms |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> === Miss Diva 2021 === Noong ika-16 ng Agosto 2021, na-shortlist si Sandhu bilang isa sa Top 50 ''semifinalist'' ng Miss Diva 2021. Kalaunan ay nakumpirma siya bilang isa sa 20 pinalista na sasabak sa Miss Diva na ipapalabas sa telebisyon noong ika-23 ng Agosto. Sa paunang kompetisyon na ginanap noong ika-22 ng Setyembre, iginawad kay Sandhu ang parangal na Miss Beautiful Skin at naging pinalista para sa mga parangal na Miss Beach Body, Miss Beautiful Smile, Miss Photogenic, at Miss Talented.<ref>{{Cite web |date=16 Agosto 2021 |title=Unveiling of LIVA Miss Diva 2021 Top 50 Contestants! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-diva/Unveiling-of-LIVA-Miss-Diva-2021-Top-50-Contestants/eventshow/85359645.cms |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> Sa ''opening statement round'' ng Miss Diva 2021 noong ika-30 ng Setyembre 2021, ipinahayag ni Sandhu bilang isa sa mga ''semifinalist'' na:<ref>{{Cite web |date=11 Oktubre 2021 |title=‘Want to make India proud at Miss Universe 2021’: Harnaaz Sandhu |url=https://indianexpress.com/article/lifestyle/life-style/want-to-make-india-proud-at-miss-universe-2021-harnaaz-sandhu-7565377/ |access-date=11 Agosto 2022 |website=The Indian Express |language=en}}</ref> {{quote|text=''"From a young girl with fragile mental health who faced bullying and body shaming to a woman who emerged like a phoenix, realising her true potential. From an individual who once doubted her own existence to a woman who is aspiring to inspire the youth. Today, I stand proudly in front of the Universe as a courageous, vivacious and a compassionate woman who is all set to lead a life with a purpose, and to leave behind a remarkable legacy."''}} Nakapasok si Sandhu sa sumunod na ''round'' ng kompetisyon. Sa huling ''question and answer round'', ang limang pinalista ay binigyan ng iba't ibang paksang sasabihin sa pamamagitan ng isang ''draw''. Napili ni Sandhu ang ''Global Warming and Climate Change'', kung saan ipinarating niya:<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 Oktubre 2021 |title=Chandigarh's Harnaaz Sandhu crowned winner of LIVA Miss Diva Universe 2021 |url=https://www.tribuneindia.com/news/chandigarh/chandigarhs-harnaaz-sandhu-crowned-winner-of-liva-miss-diva-universe-2021-318777 |access-date=11 Agosto 2022 |website=The Tribune India |language=en}}</ref> {{quote|text=''"One day, life will flash before your eyes, make sure it's worth watching. However, this is not the life you want to watch, where the climate is changing and the environment is dying. It is one of the fiasco that us humans have done to the environment. I do believe that we still have time to undo our irresponsible behaviour. Earth is all we have in common and our small acts as individuals when multiplied by billions can transform the whole world. Start now, from tonight, switch off those extra lights when not in use. Thank you."''}}Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Adline Castelino si Sandhu bilang Miss Diva Universe 2021.<ref name=":2" /> === Miss Universe 2021 === [[Talaksan:Miss-Universe-Harnaaz-Sandhu-returns-to-India (1).jpg|thumb|Harnaaz Sandhu, Miss Universe 2021, sa kanyang pagbalik sa [[Indiya]].|254x254px]]Bilang Miss Diva 2021, si Sandhu ang kumatawan sa Indiya sa [[Miss Universe 2021]]. Ang kompetisyon ay ginanap noong ika-13 ng Disyembre 2021 sa [[Eilat]], [[Israel]].<ref>{{Cite web |date=20 Hulyo 2021 |title=Miss Universe 2021 to be held in Israel, Steve Harvey to return as host |url=https://www.usatoday.com/story/entertainment/celebrities/2021/07/20/miss-universe-2021-israel-steve-harvey-return-host/8024225002/ |access-date=11 Agosto 2022 |website=USA Today |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Elbaum |first=Rachel |date=13 Disyembre 2021 |title=India's Harnaaz Sandhu wins 2021 Miss Universe pageant in Israel |url=https://www.nbcnews.com/news/world/india-s-harnaaz-sandhu-wins-miss-universe-pageant-n1285805 |access-date=11 Agosto 2022 |website=NBC News |language=en}}</ref> Mula sa 80 kalahok, napabilang si Sandhu sa Top 16 na sumabak sa ''swimsuit competition'' at sa Top 10 na sumabak sa ''evening gown competition''. Sinuot ni Sandhu para sa evening gown competition ang isang ''champaigne silver'' na ''see-through'' gown na dinisenyo ni Saisha Shinde, isang taga-disenyong transekswal na Indiyan.<ref>{{Cite web |date=15 Disyembre 2021 |title=Miss Universe 2021 Harnaaz Sandhu's winning gown was designed by this trans designer |url=https://www.wionews.com/entertainment/lifestyle/news-miss-universe-2021-harnaaz-sandhus-winning-gown-was-designed-by-this-trans-designer-437008 |access-date=11 Agosto 2022 |website=WION |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=India's Harnaaz Sandhu is crowned Miss Universe 2021 |url=https://edition.cnn.com/style/amp/miss-universe-india-harnaaz-sandhu-intl-hnk/index.html |website=CNN |language=en}}</ref> Pagkatapos ng ''evening gown competition'', napabilang si Sandhu bilang isa sa limang pinalista na kakalahok sa ''question and answer round''. Itinanong ni [[Steve Harvey]] kay Sandhu ''"Many people think climate change is a hoax. What would you do to convince them otherwise?"'', kung saan ipinarating niya:<ref name=":3">{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=READ: Miss Universe 2021 Q&A full transcript |url=https://www.cnnphilippines.com/news/2021/12/13/Q-A-Miss-Universe-2021-transcript.html |access-date=11 Agosto 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref> {{quote|text=''"Honestly, my heart breaks to see how nature is going through a lot of problems and it's all due to our irresponsible behavior. I totally feel that this is the time to take actions and talk less. Because each action could either kill or save nature. Prevent and protect is better than repent and repair and this is what I'm trying to convince you guys today."''}}Pagkatapos ng ''question and answer round'', napabilang si Sandhu bilang isa sa tatlong pinalista na kakalahok sa ''final question round''. Itinanong ni [[Steve Harvey]] kay Sandhu ''"What advice would you give tp young women watching on how to deal the pressures they face today?"'', kung saan ipinarating niya:<ref name=":3" /> {{quote|text=''"I think the biggest pressure the youth of today is facing is to believe in themselves. To know that you are unique, that's what makes you beautiful. Stop comparing yourselves with others and let's talk about more important things that's happening worldwide. This is what you need to understand. Come out, speak for yourself because you are the leader of your life, you are the voice of your own. I believed in myself and that's why I'm standing here today."''}}Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Andrea Meza ng [[Mehiko]] si Harnaaz Sandhu ng [[India|Indiya]] bilang Miss Universe 2021. Ito ang pangatlong tagumpay ng Indiya sa kasaysayan ng kompetisyon, kasunod ni Sushmita Sen noong 1994, at Lara Dutta noong 2000.<ref>{{Cite web |last=Plaza |first=Marane A. |date=13 Disyembre 2021 |title=India's Harnaaz Sandhu wins Miss Universe 2021 |url=https://www.philstar.com/entertainment/2021/12/13/2147681/indias-harnaaz-sandhu-wins-miss-universe-2021 |access-date=12 Agosto 2022 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Yeung |first=Jessie |date=14 Disyembre 2021 |title=India's Harnaaz Sandhu is crowned Miss Universe 2021 |url=https://www.cnn.com/style/article/miss-universe-india-harnaaz-sandhu-intl-hnk/index.html |access-date=12 Agosto 2022 |website=[[CNN]] |language=en}}</ref> Sa panahon ng kanyang katungkulan bilang Miss Universe 2021, nakapaglakbay si Sandhu sa [[Israel]], iba't-ibang lungsod sa [[Estados Unidos]], sa [[Pilipinas]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Vietnam|Biyetnam]], [[South Africa|Timog Aprika]], at ang kanyang sariling bansang [[Indiya]].<ref>{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=Miss India wins Miss Universe held in Israel amid boycott calls |url=https://www.aljazeera.com/news/2021/12/13/india-harnaaz-sandhu-miss-universe-pageant-israel |access-date=12 Agosto 2022 |website=Al Jazeera |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=24 Agosto 2022 |title=Miss Universe 2021 Harnaaz Sandhu flies to the Philippines |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/829548/miss-universe-2021-harnaaz-sandhu-flies-to-the-philippines/story/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=GMA News Online |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 Mayo 2022 |title=Harnaaz Kaur Sandhu arrives in Indonesia for grand finale of Puteri Indonesia 2022 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/harnaaz-kaur-sandhu-arrives-in-indonesia-for-grand-finale-of-puteri-indonesia-2022/articleshow/91785980.cms |access-date=12 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> == Filmography == === Mga pelikula === {| class="wikitable sortable" !Taon !Titulo !Tungkulin !Wika |- |2021 |''Yaara Diyan Poon Baran<ref>{{Cite web |date=14 Disyembre 2021 |title=Harnaaz Sandhu: ‘Would love to be a part of, not just Bollywood, but Hollywood too’ |url=https://indianexpress.com/article/entertainment/bollywood/harnaaz-sandhu-would-love-to-be-a-part-of-not-just-bollywood-but-hollywood-too-7672312/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=The Indian Express |language=en}}</ref>'' | |Punjabi |- |2022 |Bai Ji Kuttan Ge | |Punjabi |} === Telebisyon === {| class="wikitable sortable" !Taon !Titulo !Tungkulin !Mga note |- |2019 |''Miss India 2019<ref>{{Cite web |last= |first= |title=It’s so much more than just glamour, says Harnaaz Sandhu |url=https://www.tribuneindia.com/news/lifestyle/chandigarh-girl-harnaaz-sandhu-brings-home-the-miss-universe-title-after-21-years-349839 |url-status=live |access-date=2022-01-01 |website=Tribuneindia News Service |language=en}}</ref>'' |Kanyang sarili/kalahok | |- | rowspan="4" |2021 |''Udaariyaan<ref>{{Cite web |last=Keshri |first=Shweta |date=14 Disyembre 2021 |title=Did you know Harnaaz Sandhu had a cameo in Udaariyaan? |url=https://www.indiatoday.in/television/celebrity/story/did-you-know-miss-universe-2021-harnaaz-sandhu-had-a-cameo-in-udaariyaan-1887581-2021-12-14 |url-status=live |access-date=12 Agosto 2022 |website=India Today |language=en}}</ref>'' |Kalahok |''Cameo role'' |- |''Miss Diva Universe 2021''<ref name=":2" /> |Kanyang sarili/kalahok/nagwagi |Kompetisyong pambansa |- |''[[Miss Universe 2021]]<ref>{{Cite web |last=Rohtaki |first=Hina |date=14 Disyembre 2021 |title=‘Harnaaz means everyone’s pride, she proved that today’ |url=https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/harnaaz-means-everyones-pride-she-proved-that-today-7671604/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=The Indian Express |language=en}}</ref>'' |Kanyang sarili/kalahok/nagwagi |Kompetisyong internasyonal |- |''Good Morning America'' |Kanyang sarili |Panauhin |- | rowspan="2" |2022 |''India's Got Talent'' |Kanyang sarili |Panauhin |- |''Miss Universe Vietnam 2022<ref>{{Cite web |date=23 Hunyo 2022 |title=Hoa hậu Ấn Độ đến Việt Nam |url=https://vnexpress.net/hoa-hau-an-do-den-viet-nam-4479129.html |access-date=12 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>'' |Kanyang sarili |Hurado |} === Mga music video === {| class="wikitable" !Taon !Titulo !Mga mang-aawit !Label |- |2019 |''Tarhthalli'' |The Landers<ref>{{Cite web |date=26 Oktubre 2021 |title=Must-watch movies and music videos of LIVA Miss Diva Universe 2021 Harnaaz Sandhu |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/must-watch-movies-and-music-videos-of-liva-miss-diva-universe-2021-harnaaz-sandhu/articleshow/87276944.cms |url-status=live |access-date=12 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> |Sony Music India |} == Sanggunian == {{reflist}} == Panlabas na links == * {{instagram|harnaazsandhu_03}} {{S-start}} {{S-ach}} {{S-bef|before={{Flagicon|Mexico}} Andrea Meza}} {{s-ttl|title=[[Miss Universe]]|years=[[Miss Universe 2021|2021]]}} {{S-inc}} {{S-bef|before=Adline Castelino}} {{s-ttl|title=Miss Diva Universe|years=2021}} {{S-inc}} {{S-bef|before=Anna Kler}} {{s-ttl|title=Femina Miss India Punjab|years=2019}} {{S-aft|after=Karuna Singh}} {{S-end}} [[Kategorya:Miss Universe]] [[Kategorya:Mga nanalo sa Miss Universe]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 2000]] k17wj19luzghsalnjnfogr45eprbt2b 1962389 1962388 2022-08-12T02:00:18Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox pageant titleholder | name = Harnaaz Kaur Sandhu | image = Sandhu graces Vineet Jain’s Miss Universe 2021 success bash.jpg | caption =Harnaaz Sandhu | title = Femina Miss India Punjab 2020<br>Miss Diva Universe 2021<br>[[Miss Universe 2021]] | nationalcompetition = Femina Miss India 2019<br>(Top 12)<br>Miss Diva 2021<br>(Miss Diva Universe 2021)<br>[[Miss Universe 2021]]<br>(Nanalo) | birth_date = {{birth date and age|2000|03|03|df=yes}} | birth_name = Harnaaz Kaur Sandhu | birth_place = Gurdaspur, Punjab, [[Indiya]] | height = {{height|m=1.76}} | hair_color = Itim | eye_color = Kayumanggi |occupation={{hlist|Modelo|aktres}}}} Si '''Harnaaz Kaur Sandhu''' (ipinanganak noong ika-3 ng Marso 2000) ay isang modelo, aktres at beauty pageant titleholder na Indiyano na kinoronahan bilang [[Miss Universe 2021]]'''.''' Si Sandhu ang ikatlong babaeng Indiyan at ang kauna-unahang Sikh na nanalo bilang [[Miss Universe]].<ref>{{Cite web |last=Jose |first=Jinta |date=4 Oktubre 2021 |title=“For years I have dreamt of being where I am today,” says Harnaaz Sandhu |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-diva/for-years-i-have-dreamt-of-being-where-i-am-today-says-harnaaz-sandhu/articleshow/86760844.cms |access-date=9 Hunyo 2022 |website=The Times of India}}</ref> Si Sandhu ay nakoronahan din bilang Femina Miss India Punjab noong 2019, at naging isang ''semifinalist'' sa Femina Miss India noong 2019.<ref name=":0">{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=Who is Harnaaz Sandhu? All you need to know about Miss Universe 2021 |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/who-is-harnaaz-sandhu-all-you-need-to-know-about-miss-universe-2021/articleshow/88248944.cms |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> == Buhay at pag-aaral == Ipinanganak si Sandhu sa nayon ng Kohali sa distrito ng Gurdaspur sa mga magulang na sina Pritampal Singh Sandhu, isang rieltor, at si Rabinder Kaur Sandhu, isang gynecologist.<ref name=":1">{{Cite web |date=14 Disyembre 2021 |title=Once a small-town girl, Miss Universe Harnaaz Sandhu capturing hearts across globe |url=https://www.hindustantimes.com/cities/chandigarh-news/once-a-small-town-girl-miss-universe-harnaaz-sandhu-capturing-hearts-across-globe-101639430170906.html |access-date=8 Agosto 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref> Lumaki si Sandhu sa isang pamilyang Jat Sikh.<ref>{{Cite web |last=Rohtaki |first=Hina |date=14 Disyembre 2021 |title=‘Harnaaz means everyone’s pride, she proved that today’ |url=https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/harnaaz-means-everyones-pride-she-proved-that-today-7671604/ |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Indian Express |language=en}}</ref> Noong 2006, lumipat ang pamilya ni Sandhu sa [[Inglatera]], bago bumalik sa [[Indiya]] makalipas ang dalawang taon. Sila ay nanirahan sa [[Chandigarh]] kung saan lumaki si Sandhu, at nag-aral sa Shivalik Public School at sa Post Graduate Government College for Girls. Natamo ni Sandhu ang kanyang Bachelor's Degree sa Information Technology at sa kasalukuyan, siya ay kumukuha ng Master's Degree sa pampublikong administrasyon. Siya ay isa ring masugid na tagapagtanggol ng mga hayop, at tagapagtaguyod ng mga karapatan ng kababaihan. Si Sandhu ay matatas sa [[Mga wika ng India|Punjabi]], [[Wikang Hindi|Hindi]], at [[Ingles]].<ref>{{Cite web |last=Pallavi |first=Krishna Priya |date=13 Disyembre 2021 |title=Who is Harnaaz Sandhu? The Miss Universe 2021 from India |url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/fashion/who-is-harnaaz-sandhu-the-miss-universe-2021-from-india-101639366116269.html |access-date=8 Agosto 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=Who is Harnaaz Sandhu, Miss Universe 2021? |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/things-to-know-harnaaz-sandhu-miss-universe-2021/ |access-date=11 Agosto 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> == Mga paligsahan ng kagandahan == Nagsimulang sumali sa mga patimpalak ng kagandahan si Sandhu bilang isang dalaga, at nanalo ng mga titulo tulad ng Miss Chandigarh 2017 at Miss Max Emerging Star India 2018.<ref name=":0" /> Noong una, hindi sinabi ni Sandhu sa kanyang ama nang siya ay nagpa-rehistro para sa kanyang unang ''beauty pageant'', at ipinaalam lang sa kanya pagkatapos niya manalo; sa kabila nito, tinanggap ng kanyang ama ang kanyang desisyon na magpatuloy sa ''pageantry.<ref name=":1" />'' Matapos mapanalunan ang titulong Femina Miss India Punjab 2019, kumalahok si Sandhu sa Femina Miss India, kung saan siya ay nagtapos bilang isa sa Top 12.<ref>{{Cite web |title=Harnaaz Kaur |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/miss-india-contestants/2019/harnaaz-kaur/contestantprofile/68279128.cms |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> === Miss Diva 2021 === Noong ika-16 ng Agosto 2021, na-shortlist si Sandhu bilang isa sa Top 50 ''semifinalist'' ng Miss Diva 2021. Kalaunan ay nakumpirma siya bilang isa sa 20 pinalista na sasabak sa Miss Diva na ipapalabas sa telebisyon noong ika-23 ng Agosto. Sa paunang kompetisyon na ginanap noong ika-22 ng Setyembre, iginawad kay Sandhu ang parangal na Miss Beautiful Skin at naging pinalista para sa mga parangal na Miss Beach Body, Miss Beautiful Smile, Miss Photogenic, at Miss Talented.<ref>{{Cite web |date=16 Agosto 2021 |title=Unveiling of LIVA Miss Diva 2021 Top 50 Contestants! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-diva/Unveiling-of-LIVA-Miss-Diva-2021-Top-50-Contestants/eventshow/85359645.cms |access-date=8 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> Sa ''opening statement round'' ng Miss Diva 2021 noong ika-30 ng Setyembre 2021, ipinahayag ni Sandhu bilang isa sa mga ''semifinalist'' na:<ref>{{Cite web |date=11 Oktubre 2021 |title=‘Want to make India proud at Miss Universe 2021’: Harnaaz Sandhu |url=https://indianexpress.com/article/lifestyle/life-style/want-to-make-india-proud-at-miss-universe-2021-harnaaz-sandhu-7565377/ |access-date=11 Agosto 2022 |website=The Indian Express |language=en}}</ref> {{quote|text=''"From a young girl with fragile mental health who faced bullying and body shaming to a woman who emerged like a phoenix, realising her true potential. From an individual who once doubted her own existence to a woman who is aspiring to inspire the youth. Today, I stand proudly in front of the Universe as a courageous, vivacious and a compassionate woman who is all set to lead a life with a purpose, and to leave behind a remarkable legacy."''}} Nakapasok si Sandhu sa sumunod na ''round'' ng kompetisyon. Sa huling ''question and answer round'', ang limang pinalista ay binigyan ng iba't ibang paksang sasabihin sa pamamagitan ng isang ''draw''. Napili ni Sandhu ang ''Global Warming and Climate Change'', kung saan ipinarating niya:<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=1 Oktubre 2021 |title=Chandigarh's Harnaaz Sandhu crowned winner of LIVA Miss Diva Universe 2021 |url=https://www.tribuneindia.com/news/chandigarh/chandigarhs-harnaaz-sandhu-crowned-winner-of-liva-miss-diva-universe-2021-318777 |access-date=11 Agosto 2022 |website=The Tribune India |language=en}}</ref> {{quote|text=''"One day, life will flash before your eyes, make sure it's worth watching. However, this is not the life you want to watch, where the climate is changing and the environment is dying. It is one of the fiasco that us humans have done to the environment. I do believe that we still have time to undo our irresponsible behaviour. Earth is all we have in common and our small acts as individuals when multiplied by billions can transform the whole world. Start now, from tonight, switch off those extra lights when not in use. Thank you."''}}Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Adline Castelino si Sandhu bilang Miss Diva Universe 2021.<ref name=":2" /> === Miss Universe 2021 === [[Talaksan:Miss-Universe-Harnaaz-Sandhu-returns-to-India (1).jpg|thumb|Harnaaz Sandhu, Miss Universe 2021, sa kanyang pagbalik sa [[Indiya]].|254x254px]]Bilang Miss Diva 2021, si Sandhu ang kumatawan sa Indiya sa [[Miss Universe 2021]]. Ang kompetisyon ay ginanap noong ika-13 ng Disyembre 2021 sa [[Eilat]], [[Israel]].<ref>{{Cite web |date=20 Hulyo 2021 |title=Miss Universe 2021 to be held in Israel, Steve Harvey to return as host |url=https://www.usatoday.com/story/entertainment/celebrities/2021/07/20/miss-universe-2021-israel-steve-harvey-return-host/8024225002/ |access-date=11 Agosto 2022 |website=USA Today |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Elbaum |first=Rachel |date=13 Disyembre 2021 |title=India's Harnaaz Sandhu wins 2021 Miss Universe pageant in Israel |url=https://www.nbcnews.com/news/world/india-s-harnaaz-sandhu-wins-miss-universe-pageant-n1285805 |access-date=11 Agosto 2022 |website=NBC News |language=en}}</ref> Mula sa 80 kalahok, napabilang si Sandhu sa Top 16 na sumabak sa ''swimsuit competition'' at sa Top 10 na sumabak sa ''evening gown competition''. Sinuot ni Sandhu para sa evening gown competition ang isang ''champaigne silver'' na ''see-through'' gown na dinisenyo ni Saisha Shinde, isang taga-disenyong transekswal na Indiyan.<ref>{{Cite web |date=15 Disyembre 2021 |title=Miss Universe 2021 Harnaaz Sandhu's winning gown was designed by this trans designer |url=https://www.wionews.com/entertainment/lifestyle/news-miss-universe-2021-harnaaz-sandhus-winning-gown-was-designed-by-this-trans-designer-437008 |access-date=11 Agosto 2022 |website=WION |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=India's Harnaaz Sandhu is crowned Miss Universe 2021 |url=https://edition.cnn.com/style/amp/miss-universe-india-harnaaz-sandhu-intl-hnk/index.html |website=CNN |language=en}}</ref> Pagkatapos ng ''evening gown competition'', napabilang si Sandhu bilang isa sa limang pinalista na kakalahok sa ''question and answer round''. Itinanong ni [[Steve Harvey]] kay Sandhu ''"Many people think climate change is a hoax. What would you do to convince them otherwise?"'', kung saan ipinarating niya:<ref name=":3">{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=READ: Miss Universe 2021 Q&A full transcript |url=https://www.cnnphilippines.com/news/2021/12/13/Q-A-Miss-Universe-2021-transcript.html |access-date=11 Agosto 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref> {{quote|text=''"Honestly, my heart breaks to see how nature is going through a lot of problems and it's all due to our irresponsible behavior. I totally feel that this is the time to take actions and talk less. Because each action could either kill or save nature. Prevent and protect is better than repent and repair and this is what I'm trying to convince you guys today."''}}Pagkatapos ng ''question and answer round'', napabilang si Sandhu bilang isa sa tatlong pinalista na kakalahok sa ''final question round''. Itinanong ni [[Steve Harvey]] kay Sandhu ''"What advice would you give tp young women watching on how to deal the pressures they face today?"'', kung saan ipinarating niya:<ref name=":3" /> {{quote|text=''"I think the biggest pressure the youth of today is facing is to believe in themselves. To know that you are unique, that's what makes you beautiful. Stop comparing yourselves with others and let's talk about more important things that's happening worldwide. This is what you need to understand. Come out, speak for yourself because you are the leader of your life, you are the voice of your own. I believed in myself and that's why I'm standing here today."''}}Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Andrea Meza ng [[Mehiko]] si Harnaaz Sandhu ng [[India|Indiya]] bilang Miss Universe 2021. Ito ang pangatlong tagumpay ng Indiya sa kasaysayan ng kompetisyon, kasunod ni Sushmita Sen noong 1994, at Lara Dutta noong 2000.<ref>{{Cite web |last=Plaza |first=Marane A. |date=13 Disyembre 2021 |title=India's Harnaaz Sandhu wins Miss Universe 2021 |url=https://www.philstar.com/entertainment/2021/12/13/2147681/indias-harnaaz-sandhu-wins-miss-universe-2021 |access-date=12 Agosto 2022 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Yeung |first=Jessie |date=14 Disyembre 2021 |title=India's Harnaaz Sandhu is crowned Miss Universe 2021 |url=https://www.cnn.com/style/article/miss-universe-india-harnaaz-sandhu-intl-hnk/index.html |access-date=12 Agosto 2022 |website=[[CNN]] |language=en}}</ref> Sa panahon ng kanyang katungkulan bilang Miss Universe 2021, nakapaglakbay si Sandhu sa [[Israel]], iba't-ibang lungsod sa [[Estados Unidos]], sa [[Pilipinas]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Vietnam|Biyetnam]], [[South Africa|Timog Aprika]], at ang kanyang sariling bansang [[Indiya]].<ref>{{Cite web |date=13 Disyembre 2021 |title=Miss India wins Miss Universe held in Israel amid boycott calls |url=https://www.aljazeera.com/news/2021/12/13/india-harnaaz-sandhu-miss-universe-pageant-israel |access-date=12 Agosto 2022 |website=Al Jazeera |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=24 Agosto 2022 |title=Miss Universe 2021 Harnaaz Sandhu flies to the Philippines |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/829548/miss-universe-2021-harnaaz-sandhu-flies-to-the-philippines/story/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=GMA News Online |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=25 Mayo 2022 |title=Harnaaz Kaur Sandhu arrives in Indonesia for grand finale of Puteri Indonesia 2022 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/harnaaz-kaur-sandhu-arrives-in-indonesia-for-grand-finale-of-puteri-indonesia-2022/articleshow/91785980.cms |access-date=12 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> == Filmography == [[Talaksan:Harnaaz Sandhu at Grazia Millennial Awards, 2022.jpg|thumb|300x300px|Harnaaz Sandhu sa Grazia Millennial Awards noong 2022.]] === Mga pelikula === {| class="wikitable sortable" !Taon !Titulo !Tungkulin !Wika |- |2021 |''Yaara Diyan Poon Baran<ref>{{Cite web |date=14 Disyembre 2021 |title=Harnaaz Sandhu: ‘Would love to be a part of, not just Bollywood, but Hollywood too’ |url=https://indianexpress.com/article/entertainment/bollywood/harnaaz-sandhu-would-love-to-be-a-part-of-not-just-bollywood-but-hollywood-too-7672312/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=The Indian Express |language=en}}</ref>'' | |Punjabi |- |2022 |Bai Ji Kuttan Ge | |Punjabi |} === Telebisyon === {| class="wikitable sortable" !Taon !Titulo !Tungkulin !Mga note |- |2019 |''Miss India 2019<ref>{{Cite web |last= |first= |title=It’s so much more than just glamour, says Harnaaz Sandhu |url=https://www.tribuneindia.com/news/lifestyle/chandigarh-girl-harnaaz-sandhu-brings-home-the-miss-universe-title-after-21-years-349839 |url-status=live |access-date=2022-01-01 |website=Tribuneindia News Service |language=en}}</ref>'' |Kanyang sarili/kalahok | |- | rowspan="4" |2021 |''Udaariyaan<ref>{{Cite web |last=Keshri |first=Shweta |date=14 Disyembre 2021 |title=Did you know Harnaaz Sandhu had a cameo in Udaariyaan? |url=https://www.indiatoday.in/television/celebrity/story/did-you-know-miss-universe-2021-harnaaz-sandhu-had-a-cameo-in-udaariyaan-1887581-2021-12-14 |url-status=live |access-date=12 Agosto 2022 |website=India Today |language=en}}</ref>'' |Kalahok |''Cameo role'' |- |''Miss Diva Universe 2021''<ref name=":2" /> |Kanyang sarili/kalahok/nagwagi |Kompetisyong pambansa |- |''[[Miss Universe 2021]]<ref>{{Cite web |last=Rohtaki |first=Hina |date=14 Disyembre 2021 |title=‘Harnaaz means everyone’s pride, she proved that today’ |url=https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/harnaaz-means-everyones-pride-she-proved-that-today-7671604/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=The Indian Express |language=en}}</ref>'' |Kanyang sarili/kalahok/nagwagi |Kompetisyong internasyonal |- |''Good Morning America'' |Kanyang sarili |Panauhin |- | rowspan="2" |2022 |''India's Got Talent'' |Kanyang sarili |Panauhin |- |''Miss Universe Vietnam 2022<ref>{{Cite web |date=23 Hunyo 2022 |title=Hoa hậu Ấn Độ đến Việt Nam |url=https://vnexpress.net/hoa-hau-an-do-den-viet-nam-4479129.html |access-date=12 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>'' |Kanyang sarili |Hurado |} === Mga music video === {| class="wikitable" !Taon !Titulo !Mga mang-aawit !Label |- |2019 |''Tarhthalli'' |The Landers<ref>{{Cite web |date=26 Oktubre 2021 |title=Must-watch movies and music videos of LIVA Miss Diva Universe 2021 Harnaaz Sandhu |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/must-watch-movies-and-music-videos-of-liva-miss-diva-universe-2021-harnaaz-sandhu/articleshow/87276944.cms |url-status=live |access-date=12 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> |Sony Music India |} == Sanggunian == {{reflist}} == Panlabas na links == * {{instagram|harnaazsandhu_03}} {{S-start}} {{S-ach}} {{S-bef|before={{Flagicon|Mexico}} Andrea Meza}} {{s-ttl|title=[[Miss Universe]]|years=[[Miss Universe 2021|2021]]}} {{S-inc}} {{S-bef|before=Adline Castelino}} {{s-ttl|title=Miss Diva Universe|years=2021}} {{S-inc}} {{S-bef|before=Anna Kler}} {{s-ttl|title=Femina Miss India Punjab|years=2019}} {{S-aft|after=Karuna Singh}} {{S-end}} [[Kategorya:Miss Universe]] [[Kategorya:Mga nanalo sa Miss Universe]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 2000]] 9mrq3cvr8kr5gq5e5uslfin9mpeqrqf Fontechiari 0 314031 1962282 1942468 2022-08-11T18:29:00Z Glennznl 73709 link [[mga Eslabo]] using [[:en:User:Edward/Find link|Find link]] wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Fontechiari|province=[[lalawigan ng Frosinone|Frosinone]] (FR)|website={{official website|http://www.comune.fontechiari.fr.it/}}|area_code=0776|postal_code=03030|day=|saint=|elevation_m=375|elevation_footnotes=|population_demonym=Fontechiaresi|population_footnotes=<ref>Population data from [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]]</ref>|area_total_km2=16|area_footnotes=|mayor=Pierino Liberato Serafini|mayor_party=|frazioni=|region=[[Lazio]]|official_name=Comune di Fontechiari|coordinates_footnotes=|coordinates={{coord|41|40|N|13|41|E|region:IT|display=inline}}|pushpin_map_alt=|pushpin_label_position=|map_caption=|map_alt=|image_map=|shield_alt=|image_shield=Fontechiari-Stemma.png|image_caption=|image_alt=|imagesize=|image_skyline=|native_name=|footnotes=}} Ang '''Fontechiari''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa lalawigan ng [[Lalawigan ng Frosinone|Frosinone]], rehiyon ng [[Lazio]], gitnang [[Italya]]. Ang bayan ay may hangganan sa mga bayan ng [[Arpino]], [[Broccostella]], [[Casalvieri]], [[Posta Fibreno]], at [[Vicalvi]]. == Pinagmulan ng pangalan == Ang kasalukuyang pangalan ay nagmula sa isang pinagmulan, na, noong 1732, ay tinawag na "Fons Clara"; sa katunayan, hanggang 1862 ang munisipalidad ay tinawag na Schiavi. Ang okasyon ng pagpapahayag ng pagkakaisa ay kinuha upang baguhin ang pangalan sa Fontechiari. Marahil ang sinaunang pangalang Schiavi ay tumutukoy sa isang imigrasyon ng [[mga Eslabo]], na nagmula sa Schiavonia. == Heograpiya == Ang bayan ay nasa [[Lambak ng Comino|Lambak Comino]]. == Mga sanggunian == {{reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.comune.fontechiari.fr.it/ Opisyal na website] * [https://web.archive.org/web/20060813165040/http://www.fontechiari.org/ Pro Loco] {{In lang|it}} {{Lalawigan ng Frosinone}} [[Kategorya:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] 51l4pqy661m5xr12vn5aq96j2mcu7ec Flurona 0 314394 1962471 1947145 2022-08-12T06:56:11Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{For|Influenza|Pagkalat ng H5N1 sa Israel ng 2021}} {{Infobox epidemic | name = Flurona | arrival_date = Disyembre 29, 2021 - patuloy | disease = [[Influenza]]<br>[[Coronavirus]] | origin = [[Petah Tikva]], [[Israel]] | first_case = [[Jerusalem]] }} {{Multiple image |direction = vertical |align = right |header = '''''Influenza coronaviruses'''''| image1 =3D Influenza virus.png|image2=Coronavirus. SARS-CoV-2.png|caption1 =Ang ''Influenza A'' |caption2=Ang ''SARS-CoV-2'' o "COVID-19"}} Ang '''Flurona''' o '''''Influenza coronaviruses''''' ay ang dalawang uri ng viruses na nagsama sa katawan ng isang tao, na unang nakita sa isang babaeng buntis na hindi bakunado sa "Beilinson Hospital" sa ''Petah Tikva'', [[Israel]], ika-31, Disyembre taong 2021. Habang sa kasagsagan ng [[SARS-CoV-2 Delta variant|Delta variant]] at [[SARS-CoV-2 Omicron variant|Omicron variant]] (Delmicron).<ref>https://www.news.com.au/lifestyle/health/health-problems/a-pregnant-woman-has-tested-positive-for-both-covid-and-the-flu/news-story/cc184f5cabd9c87f4709c022531eac05</ref><ref>https://www.timesofisrael.com/flurona-israel-records-its-first-case-of-patient-with-covid-and-flu-at-same-time</ref><ref>https://www.theedgemarkets.com/article/report-first-case-flurona-mix-covid19-and-flu-detected-israel</ref> ==Palatandaan at sintomas== Halintulad sa orihinal na strain ng [[SARS-CoV-2]] ng ''COVID-19'' na sumiklab sa [[Wuhan]], [[China]], Ang Flurona, Flu+corona ay may mga palatandaan at sintomas na nagpapakita ng "Mild" symptoms sa katawan ng isang pasyente, Ang mga sintomas nito ay ang sa trangkaso at lagnat, pananakit ng lalamunan at kawalan o hirap sa paghinga na sanhi ng "Covid-19". ==Sanhi== ===Pagkakalat=== {{See also|Pagkakaiba sa pagitan ng COVID-19 at Influenza}} Ayon sa ulat sa [[UK]] nag positibo ang babae dahil sa nagsamang dalawang pathogen na dobleng impeksyon, ng siya ay sumailalim sa swab test ay nagpositibo sa trangkaso at [[COVID-19]].<ref>https://newsinfo.inquirer.net/1535423/flurona-scare-co-infections-not-unusual-says-health-expert</ref>Ang Trangkaso ''Influenza'' at COVID-19 ''Coronavirus'' ay ang mga uri ng birus na may pagkakaiba, maaring magsama ang dalawang pathogens sa loob ng isang katawan ng tao, bakunado man ito o hindi, Ang mga madaling tablan nito ay ang mga buntis, mga edad na nasa 18 pababa at 40 pataas, dahil sa iilang surges ng mga ilang [[Mga baryante ng SARS-CoV-2|COVID-19 variants]], Nangangailangan ng karagdagang pagbabakuna ang mga tao (pasyente), [[Bakuna sa trangkaso]] (Flu-shot) at [[Talaan ng mga bakuna ng COVID-19|Bakuna sa Covid]] ay para maiwasan ang ilang birus na pumapasok sa isang "host". ==Bunga== Sa [[Brazil]] apat na kaso ang naitala sa dobleng impeksyon ay unang nakita, kabilang ang 16 taong gulang na lalaki mula sa [[Rio de Janeiro]] , Ay nagkaroon ng lagnat at sipon, nang ito ay sumailalim sa swab test ika 29 Disyembre 2021, ito ay nagpositibo sa dalawang birus (Flu+corona) at nag pa swab test ng panibago sa laboratoryo, Ang iba pang mga nakitaan ng sintomas sa mga lungsod ng ''Fortaleza'' at '' Ceará '' kabilang ang mga 2 bata na 1 taong gulang at 52 taong gulang na babae ay nagpositibo sa "Flurona", sa estado ng São Paulo ay inanunsyo ng Secretariat of Health ay nakapagtala ng mahigit mga 110 na kaso taong 2021. ==Tingnan rin== * [[Influenza]] * [[COVID-19]] * [[Pandemya ng COVID-19]] ==Sanggunian== {{reflist}} {{English|Coronavirus}} {{Authority control}} [[Kategorya:2021 sa Asya]] [[Kategorya:Pandemya ng COVID-19|*]] [[Kategorya:Sakit]] [[Kategorya:Nakakahawang sakit]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] nytilg420x37dlwdhlit3omo659bt3m Miss Earth 2022 0 315377 1962359 1961529 2022-08-12T01:07:32Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki Ang '''Miss Earth 2022''' ay ang ika-22 edisyon ng [[Miss Earth]] pageant. Si '''Destiny Wagner''' ng [[Belize|Belis]] ang magpuputong sa kanyang kahalili sa pagtatapos ng kaganapan. {{Infobox beauty pageant | name = Miss Earth 2022 | image = | image size = | image alt = | caption = | date = 2022 | presenters = | entertainment = | theme = | venue = [[Pilipinas]] | broadcaster = | director = | producer = | owner = | sponsor = | entrants = | placements = | debuts = {{Hlist|[[Benin]]|[[Somalya]]|[[Tunisya]]}} | withdrawals = | returns = {{Hlist|[[Ecuador|Ekwador]]|[[Honduras]]|[[Kasakstan]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Kroasya]]|[[Liberya]]|[[Turkiya]]}} | winner = | represented = | congeniality = | personality = | best national costume = | best state costume = | photogenic = | miss internet = | award1 label = | award1 = | award2 label = | award2 = | opening trailer = | before = | next = }} ==Mga Kalahok== Sa kasalukuyan, mayroon nang 42 kalahok na kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad ! Bayan |- | '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' | Rigelsa Cybi | 25 | [[Tirana]] |- |{{Flagicon|ARG}} '''[[Arhentina]]''' |Sofia Martinoli |23 |Berisso |- | '''{{flagicon|AUT}} [[Austria|Austriya]]''' | Katharina Prager<ref>{{Cite web |last=Spitzauer |first=Maximilian |date=24 Hulyo 2022 |title=Katharina Prager zur neuen Miss Earth Austria 2022 gekrönt |url=https://www.meinbezirk.at/wien/c-leute/katharina-prager-zur-neuen-miss-earth-austria-2022-gekroent_a5492023 |access-date=8 Agosto 2022 |website=MeinBezirk.at |language=de}}</ref> | 19 | Weitra |- | '''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' | Daphné Nivelles<ref>{{Cite web |date=8 Mayo 2022 |title=Vlaamse Daphne Nivelles is de nieuwe Miss Exclusive. En ze is absoluut niet mis… (foto’s) |url=https://www.clint.be/dames/vlaamse-daphne-nivelles-is-de-nieuwe-miss-exclusive-en-ze-is-absoluut-niet-mis-fotos/ |access-date=8 Agosto 2022 |website=Clint.be |language=nl}}</ref> | 22 | [[Sint-Truiden]] |- | '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' | Thạch Thu Thảo<ref>{{Cite web |last= |date=18 Hulyo 2022 |title=Thạch Thu Thảo thi Miss Earth 2022 |url=https://vnexpress.net/thach-thu-thao-thi-miss-earth-2022-4489242.html |access-date=8 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> | 21 | Trà Vinh |- | '''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]''' | Dajana Šnjegota<ref>{{Cite web |date=3 Marso 2022 |title=Dajana Šnjegota iz Srpca je nova Miss Earth BiH |url=https://www.una.world/ba/ljepota/dajana-snjegota-iz-srpca-je-nova-miss-earth-bih/08c7b707-4673-4bb5-8c34-a8a1be84dc4b |access-date=8 Agosto 2022 |website=Una.world |language=ba}}</ref> | 19 | Srbac |- |{{Flagicon|COD}} '''[[Demokratikong Republika ng Congo|Demokratikong Republika ng Konggo]]''' |Abuana Nkumu | |[[Kinshasa]] |- | '''{{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]''' | Marcie Reid | 27 | [[Glasgow]] |- | '''{{flagicon|ESP}} [[Espanya]]''' | Aya Kohen | 21 | [[Sevilla, Espanya|Sevilla]] |- | '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' | Brielle Simmons | 21 | Fort Washington |- | '''{{flagicon|EST}} [[Estonia|Estonya]]''' | Liisi Tammoja<ref>{{Cite web |date=7 Hulyo 2022 |title=Vau! Tõsielusaatest "Tüdrukute õhtu" kuulsaks saanud Liisi osaleb missivõistlusel |url=https://www.tv3.ee/3-portaal/seltskond/vau-tosielusaatest-tudrukute-ohtu-kuulsaks-saanud-liisi-osaleb-missivoistlusel/ |access-date=8 Agosto 2022 |website=TV3 Estonia |language=et}}</ref> | 20 | Pärn |- | '''{{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]]''' | Shereen Brogan | 24 | [[Cardiff]] |- |{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]''' |Eunice Nkeyasen |23 |Nkwanta |- | '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]''' | Georgia Nastou | 23 | [[Athens]] |- |'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]''' |Eilyn Lira | |Zacapa |- | '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' | Manae Matsumoto | 25 | [[Prepektura ng Saitama|Saitama]] |- | '''{{flagicon|MKD}} [[Hilagang Macedonia]]''' | Angela Vasilevska | 24 | [[Skopje]] |- |'''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]''' |Idania Santos |22 |Valle |- | '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' | Beth Rice | 27 | Suffolk |- | '''{{flagicon|IRE}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' | Alannah Larkin | 18 | Eyrecourt |- | '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' | Jessica Cianchino | 23 | Markham |- | '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]''' | Anna Glubokovskaya | 20 | Karaganda |- | '''{{flagicon|KGZ}} [[Kyrgyzstan|Kirgistan]]''' | Aizhan Chanacheva | 23 | Naryn |- | '''{{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]''' | Sheyla Ravelo | 22 | San Antonio de los Baños |- | '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]''' | Ayah Bajouk | | [[Beirut]] |- | '''{{flagicon|LBR}} [[Liberia|Liberya]]''' | Essiana Weah | 25 | Harper |- | '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' | Eissya Thong | 21 | [[Ipoh]] |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' | Indira Pérez | 23 | [[Veracruz]] |- |{{Flagicon|NAM}} '''[[Namibia|Namibya]]''' |Michelle Mukuve |22 |Rundu |- | '''{{flagicon|Nepal}} [[Nepal]]''' | Sareesha Shrestha | 25 | Lalitpur |- | '''{{flagicon|Norway}} [[Noruwega]]''' | Lilly Sødal | 19 | Kristiansand |- | '''{{flagicon|Netherlands}} [[Netherlands|Olanda]]''' | Merel Hendriksen | 24 | Kesteren |- | '''{{flagicon|Palestine}} [[Estado ng Palestina|Palestina]]''' | Nadeen Ayoub | 27 | Ramallah |- |{{flagicon|Philippines}} '''[[Pilipinas]]''' |Jenny Ramp<ref>{{Cite web |last=Dumaual |first=Mario |date=6 Agosto 2022 |title=Jenny Ramp overwhelmed by Miss PH Earth title win |url=https://news.abs-cbn.com/life/08/06/22/jenny-ramp-overwhelmed-by-miss-ph-earth-title-win |access-date=8 Agosto 2022 |website=[[ABS-CBN News]] |language=en}}</ref> |19 |[[Santa Ignacia]] |- | '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' | Alison Carrasco<ref>{{Cite web |date=14 Marso 2022 |title=Une nouvelle Miss Élégance nationale venue de Guadeloupe est sacrée à Forges-les-Eaux |url=https://actu.fr/normandie/forges-les-eaux_76276/une-nouvelle-miss-elegance-nationale-venue-de-guadeloupe-est-sacree-a-forges-les-eaux_49391268.html |access-date=8 Agosto 2022 |website=Actu.fr |language=fr}}</ref> | 25 | [[Toulouse]] |- | '''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' | Paulina Avilés-Feshold<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Enero 2022 |title=De Carolina la nueva Miss Earth Puerto Rico |url=https://www.elvocero.com/escenario/moda-y-belleza/de-carolina-la-nueva-miss-earth-puerto-rico/article_bfda2ba8-8230-11ec-8def-83235831ebdf.html |access-date=8 Agosto 2022 |website=El Vocero |language=es}}</ref> | 21 | Carolina |- | '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]''' | Maria Rosado<ref>{{Cite web|url=https://vmtv.sapo.pt/maria-rosado-foi-eleita-miss-queen-portugal/|title=Maria Rosado foi eleita Miss Queen Portugal|website=VMTV|language=pt|date=15 Abril 2022|access-date=8 Agosto 2022}}</ref> | 21 | Ourém |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' | Nieves Marcano | 24 | Maria Trinidad Sanchez |- | '''[[File:Proposed flag of Réunion (VAR).svg|border|23px]] [[Réunion]]''' | Gwenaëlle Laugier<ref>{{Cite web|url=https://freedom.fr/miss-earth-reunion-2022-felicitations-a-gwenaelle/|title=Miss Earth Réunion 2022 : félicitations à Gwenaëlle Laugier de Bras-Panon!|website=Freedom|language=fr|date=26 Hunyo 2022|access-date=8 Agosto 2022}}</ref> | 20 | Saint-Benoît |- | '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]''' | Ekaterina Velmakina<ref>{{Cite web|url=https://www.maximonline.ru/devushki/kto-takaya-ekaterina-velmakina-smotrim-foto-pobeditelnicy-konkursa-krasa-rossii-2021-id693021/|title=Кто такая Екатерина Вельмакина? Смотрим фото победительницы конкурса «Краса России — 2021»|website=Maxim|language=ru|date=19 Nobyembre 2021|access-date=8 Agosto 2022}}</ref> | 19 | [[Moscow]] |- |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' |Daniela Riquelme |22 |Los Ángeles |- | '''{{flagicon|TUN}} [[Tunisya]]''' | Imen Mehrzi | 26 | Kairouan |- |} ==Mga Tala== ===Bagong Sali=== *{{flagicon|BEN}} [[Benin]] *{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]] *{{flagicon|TUN}} [[Tunisia|Tunisya]] ===Bumalik=== Huling sumabak noong 2013: *{{flagicon|ALB}} [[Albanya]] Huling sumabak noong 2015: *{{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]] Huling sumabak noong 2016: *{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]] *{{flagicon|PLE}} [[Estado ng Palestina|Palestina]] Huling sumabak noong 2017: *{{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]] *{{flagicon|KGZ}} [[Kyrgyzstan|Kirgistan]] Huling sumabak noong 2019: *{{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]] Huling sumabak noong 2020: *{{flagicon|HND}} [[Honduras]] *{{flagicon|LBR}} [[Liberia|Liberya]] *{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]] ==Paparating na pambansang patimpalak== {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Petsa |- |'''{{flag|Peru}}''' |Agosto 14, 2022 |- | '''{{flagicon|UGA}} [[Uganda]]''' | Agosto 20, 2022 |- | '''{{flagicon|Somalia}} [[Somalya]]''' | Agosto 26, 2022 |- | '''{{flagicon|Paraguay}} [[Paragway]]''' | Agosto 27, 2022 |- | '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' | Agosto 29, 2022 |- | '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]''' | Setyembre 4, 2022 |- | '''{{flagicon|Slovenia}} [[Eslobenya]]''' | Setyembre 24, 2022 |- | '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' | Oktubre 12, 2022 |} ==Mga Sanggunian== {{Reflist}} 2f3wnf6d2kwrcw6o7bovmw4popgngtt Kahariang Ptolemaiko 0 316176 1962466 1936176 2022-08-12T06:42:50Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = Πτολεμαϊκὴ βασιλεία<br />''Ptolemaïkḕ basileía'' | conventional_long_name = Kahariang Ptolemaiko | common_name = Kahariang Ptolamaiko | government_type = [[Hellenistiko]]ng monarkiya | p1 = Kaharian ng Macedonia | flag_p1 = Vergina Sun WIPO.svg | border_p1 = no | p2 = Huling panahon ng [[Sinaunang Ehipto]] | s1 = Ehipto (Roman province){{!}}Romanong Ehipto | flag_s1 = Vexilloid of the Roman Empire.svg | border_s1 = no | image_coat = Eagle of Zeus, Ptolemaic mint.jpg | coa_size = 100px | symbol = | symbol_type = [[Eagle of Zeus]]<ref>Buraselis, Stefanou and Thompson ed; ''The Ptolemies, the Sea and the Nile: Studies in Waterborne Power.'', (Cambridge University Press, 2013), 10.</ref><br />on the Ptolemaic coin | era = Klasikong Antigidad | year_start = 305 BCE&nbsp; | year_end = &nbsp;30 BCE | image_map = Ptolemaic Kingdom III-II century BC - en.svg | image_map_caption = Ehiptong Ptolemaiko circa 235&nbsp;BCE. Ang berdeng teritoryo ay natalo sa [[Imperyong Seleucid]] pagkalipas ng 35 taon. | capital = [[Alehandriya]] | common_languages = {{plainlist| *[[Griyegong Koine]] (opisyal) *[[Wikang Ehipsiyo]] }} | religion = {{plainlist| *[[Ptolemaic cult of Alexander the Great|Cult of Alexander the Great]] within [[Hellenistic religion|Greco-Egyptian syncretism]] ([[State religion|official]]) *[[Sinaunang relihiyon ng Ehipto]] politeismo, *[[Sinaunang relihiyon ng Gresya]] politeismo<ref>''North Africa in the Hellenistic and Roman Periods, 323 BC to AD 305'', R. C. C. Law, '''The Cambridge History of Africa''', Vol. 2 ed. J. D. Fage, Roland Anthony Oliver, (Cambridge University Press, 1979), 154.</ref> *[[Judaism]] *[[Hermeticism]] *Local&nbsp;beliefs}} | currency = [[Griyegong Drachma]] | leader1 = [[Ptolomeo I Soter]] {{small|(una)}} | year_leader1 = 305–283 BCE | leader2 = [[Cleopatra VII]] {{small|(huli)}} | year_leader2 = 51–30 BCE | title_leader = [[Paraon]] | stat_year1 = 150 BCEE | stat_pop1 = 4.9–7.5 milyon<ref>{{cite web|url=https://brewminate.com/estimating-population-in-ancient-egypt/|author=Steven Snape|date=16 March 2019|title=Estimating Population in Ancient Egypt|access-date=5 January 2021}}</ref> | demonym = | area_km2 = | area_rank = | GDP_PPP = | GDP_PPP_year = | HDI = | HDI_year = }} {{History of Egypt}} Ang '''Kahariang Ptolemaiko''' ({{IPAc-en|ˌ|t|ɒ|l|ɪ|ˈ|m|eɪ|.|ɪ|k}}; {{lang-grc-koi|Πτολεμαϊκὴ βασιλεία|Ptolemaïkḕ basileía}})<ref>[[Diodorus Siculus]], ''Bibliotheca historica'', 18.21.9</ref> ay isang nakabatay sa [[Sinaunang Gresya]] na kontrolado ng Persianong [[Ehipto]] noong 332 BCE noong mga kampanya ni [[Dakilang Alejandro]] laban sa [[Imperyong Akemenida]]. Nang mamatay si Dakilang Alejandro, ang kanyang [[Imperyong Griyego]] ay nahati sa [[diadochi]] na kanyang mga heneral. Isa rito si [[Ptolomeo I Soter]] na isang heneral na Macedonio na nakontrol ang Ehipto mula sa kanyang mga katunggaling heneral ni Alejandro.<ref>{{Cite book|title=The Art of Ancient Egypt|last=Robins|first=Gay|publisher=Harvard University Press|year=2008|isbn=978-0-674-03065-7|location=United States|page=10|edition=Revised}}</ref><ref>{{Cite book|title=A History of the Ptolemaic Empire|last=Hölbl|first=Günther|publisher=Routledge|year=2001|isbn=978-0-415-23489-4|location=UK, USA, Canada|page=22}}</ref> [[File:1stMithritadicwar89BC.svg|thumb|left|250px|Kahariang Ptolemaiko noong ca. 89 BCE]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Pharaohs}} [[Kategorya:Dakilang Alejandro]] [[Kategorya:Kahariang Ptolemaiko]] pn74k8k75kne44od78ewfsoyjusu0xr 1962467 1962466 2022-08-12T06:47:28Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = Πτολεμαϊκὴ βασιλεία<br />''Ptolemaïkḕ basileía'' | conventional_long_name = Kahariang Ptolemaiko | common_name = Kahariang Ptolamaiko | government_type = [[Hellenistiko]]ng monarkiya | p1 = Kaharian ng Macedonia | flag_p1 = Vergina Sun WIPO.svg | border_p1 = no | p2 = Huling panahon ng Sinaunang Ehipto | s1 = Ehipto (Roman province){{!}}Romanong Ehipto | flag_s1 = Vexilloid of the Roman Empire.svg | border_s1 = no | image_coat = Eagle of Zeus, Ptolemaic mint.jpg | coa_size = 100px | symbol = | symbol_type = [[Eagle of Zeus]]<ref>Buraselis, Stefanou and Thompson ed; ''The Ptolemies, the Sea and the Nile: Studies in Waterborne Power.'', (Cambridge University Press, 2013), 10.</ref><br />on the Ptolemaic coin | era = Klasikong Antigidad | year_start = 305 BCE&nbsp; | year_end = &nbsp;30 BCE | image_map = Ptolemaic Kingdom III-II century BC - en.svg | image_map_caption = Ehiptong Ptolemaiko circa 235&nbsp;BCE. Ang berdeng teritoryo ay natalo sa [[Imperyong Seleucid]] pagkalipas ng 35 taon. | capital = [[Alehandriya]] | common_languages = {{plainlist| *[[Griyegong Koine]] (opisyal) *[[Wikang Ehipsiyo]] }} | religion = {{plainlist| *[[Kultong Ptolemaiko ni Dakilang Alejandro]] within [[Relihiyong Helenistiko|Sinkretismong Greko-Ehipsiyo]] ([[State religion|official]]) *[[Sinaunang relihiyon ng Ehipto]] politeismo, *[[Sinaunang relihiyon ng Gresya]] politeismo<ref>''North Africa in the Hellenistic and Roman Periods, 323 BC to AD 305'', R. C. C. Law, '''The Cambridge History of Africa''', Vol. 2 ed. J. D. Fage, Roland Anthony Oliver, (Cambridge University Press, 1979), 154.</ref> *[[Judaism]] *[[Hermeticism]] *Local&nbsp;beliefs}} | currency = [[Griyegong Drachma]] | leader1 = [[Ptolomeo I Soter]] {{small|(una)}} | year_leader1 = 305–283 BCE | leader2 = [[Cleopatra]] at [[Ptolemeo XV Caesarion]] {{small|(huli)}} | year_leader2 = 51–30 BCE | title_leader = [[Paraon]] | stat_year1 = 150 BCE | stat_pop1 = 4.9–7.5 milyon<ref>{{cite web|url=https://brewminate.com/estimating-population-in-ancient-egypt/|author=Steven Snape|date=16 March 2019|title=Estimating Population in Ancient Egypt|access-date=5 January 2021}}</ref> | demonym = | area_km2 = | area_rank = | GDP_PPP = | GDP_PPP_year = | HDI = | HDI_year = }} {{History of Egypt}} Ang '''Kahariang Ptolemaiko''' ({{IPAc-en|ˌ|t|ɒ|l|ɪ|ˈ|m|eɪ|.|ɪ|k}}; {{lang-grc-koi|Πτολεμαϊκὴ βασιλεία|Ptolemaïkḕ basileía}})<ref>[[Diodorus Siculus]], ''Bibliotheca historica'', 18.21.9</ref> ay isang nakabatay sa [[Sinaunang Gresya]] na kontrolado ng Persianong [[Ehipto]] noong 332 BCE noong mga kampanya ni [[Dakilang Alejandro]] laban sa [[Imperyong Akemenida]]. Nang mamatay si Dakilang Alejandro, ang kanyang [[Imperyong Griyego]] ay nahati sa [[diadochi]] na kanyang mga heneral. Isa rito si [[Ptolomeo I Soter]] na isang heneral na Macedonio na nakontrol ang Ehipto mula sa kanyang mga katunggaling heneral ni Alejandro.<ref>{{Cite book|title=The Art of Ancient Egypt|last=Robins|first=Gay|publisher=Harvard University Press|year=2008|isbn=978-0-674-03065-7|location=United States|page=10|edition=Revised}}</ref><ref>{{Cite book|title=A History of the Ptolemaic Empire|last=Hölbl|first=Günther|publisher=Routledge|year=2001|isbn=978-0-415-23489-4|location=UK, USA, Canada|page=22}}</ref> [[File:1stMithritadicwar89BC.svg|thumb|left|250px|Kahariang Ptolemaiko noong ca. 89 BCE]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Pharaohs}} [[Kategorya:Dakilang Alejandro]] [[Kategorya:Kahariang Ptolemaiko]] ibrdhzuw6fte525w36ssdi2hlpwkqtz Pagkalat ng H3N8 sa Henan ng 2022 0 316924 1962446 1947148 2022-08-12T06:14:59Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{For|sakit|Pagkalat ng H5N1 sa Hunan ng 2020}} {{Infobox epidemic | name = 2022 Henan H3N8 outbreak | image = | caption = | arrival_date = Abril 5 - Mayo 9, 2022 | disease = Avian influenza | type = Avian influenza, Bird flu | first_case = Henan | origin = Zhumadian, [[Henan]], [[China]] | location = | confirmed_cases = 1 | active_cases = | suspected_cases = | severe_cases = | deaths = | notes = }} Ang '''Pagkalat ng H3N8 sa Henan ng 2022''' o sa (eng:, '''2022 Henan H3N8 outbreak''') ay sumingaw sa ika araw 5 ng Abril sa lungsod ng Zhumadian sa lalawigan ng Henan.<ref>https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/china-reports-first-human-case-h3n8-bird-flu-2022-04-26</ref><ref>https://www.news18.com/news/world/chinas-henan-reports-first-human-case-of-h3n8-bird-flu-5060551.html</ref> ==Kaso== Isang apat na taong gulang na lalaki ang nahawaan ng Avian influenza A type mula sa kanyang mga alagang domestikong manok, Ayon sa araw na inanunsyo noong Abril 25 sa China’s National Health Commission (NHC).<ref>https://www.forbes.com/sites/brucelee/2022/04/29/first-human-case-of-h3n8-bird-flu-reported-in-china</ref><ref>https://www.republicworld.com/world-news/china/china-1st-human-case-of-h3n8-bird-flu-virus-reported-in-henan-nhc-downplays-risks-articleshow.html</ref><ref>https://www.business-standard.com/article/international/china-reports-first-human-case-of-h3n8-bird-flu-4-year-old-infected-122042700137_1.html</ref> ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng COVID-19 sa kalupaang Tsina]] * [[Pagkalat ng COVID-19 sa Shanghai ng 2022]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:2022 sa Asya]] [[Kategorya:2022 sa Tsina]] [[Kategorya:Mga sakit ng ibon]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2022]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] {{usbong|Kalusugan}} bqg7deba62rvk4yy9hif44x3lo2jqoq Pagsiklab ng monkeypox ng 2022 0 317044 1962504 1958673 2022-08-12T07:44:12Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Refimprove|date=Hunyo 2022}} {{Current event|[[Ketong|birus, pagkalat]]|date=Mayo 2022}} {{Infobox epidemic | name = Pagsiklab ng monkeypox ng 2022 | image = Monkeypox By Country.svg | image_size = 350px | caption = {{legend|#ff8888|Endemya Kanlurang Aprika clade}}{{legend|#8888ff|Endemya Congo Basin (Gitnang Aprika) clade}}{{legend|#aa44aa|Parehong clade, naiulat}}{{legend|#aa0000|Pagkalat ng Kanlurang Aprika clade ng 2022}} | disease = [[Monkeypox|Human monkeypox]] | source = Galing mula [[Nigeria]] (presumed/hypothesis) | virus_strain = West African "clade" of the ''[[monkeypox birus]]'' (MPV) | location = ''39 mga bansa at ilang mga isla'' | origin = [[Lagos]], [[Nigeria]] | first_case = [[London]], [[England]] | arrival_date = 4, Mayo 2022 — patuloy <!--please do not tagged by January 2023) --> | source = Galing mula sa [[Nigeria]] (presumed/hypothesis) | confirmed_cases = 13,243 | suspected_cases = 239 | severe_cases = 0 | deaths = 72 ([[Aprika]]) }} Ang patuloy na paglaganap ng '''[[Monkeypox]]''' ay kumakalat sa iba't ibang bansa mula sa [[Europa]], [[Hilagang Amerika]] at [[Oceania]], ay sumiklab na bagong sakit ika 29, Abril 2022 sa [[London]], [[Inglatera]], ang sintomas ay unang nakita sa isang lalaki na patunong [[Nigeria]] na kung saan ang sakit ay nasa endemic stage, Kalaunan ika 4 Mayo ay bumalik ito ng London at kalagitnaan ng Mayo ay nakapagtala ng unang kaso ang bansa ng "monkeypox".<ref>https://news.abs-cbn.com/overseas/05/19/22/rare-monkeypox-outbreaks-detected-in-namerica-europe</ref><ref>https://news.abs-cbn.com/video/news/05/20/22/alamin-ano-ang-monkeypox</ref> Nakapagtala ang Portugal ng 23 mga kaso, 1 sa [[Sweden]], [[Italya]], [[Belgium]], [[Estados Unidos]], 7 sa [[Canada]], 30 sa [[Espanya]], 1 sa [[Aleman]] at 2 sa [[Australia]] ika 18, Mayo 2022.<ref>https://news.abs-cbn.com/news/05/20/22/ph-yet-to-detect-monkeypox-says-health-dept</ref> ==Lagom== [[Talaksan:Monkeypox.gif|thumb|Electron micrograph of monkeypox virus]] Nakukuha ang Human monkeypox sa (MPV) sa isang ''viral'' inpeksyon ay kahalintulad sa isang "smallpox", na karaniwang mula sa mga [[unggoy]] papunta sa [[daga]] at sa [[tao]]. Ang Monkeypox ay isang endemya sa [[Kanlurang Aprika]] at [[Congo]] nitong mga nakalipas na buwan ay nagkaroon ng dalawang strains sa nasabing bansa na siyang pagkalat nito Mayo 2022 sa [[United Kingdom]] na mga imported na kaso sa mga bansang [[Aprika]], ang mga naunang kaso ay naitala noong 2018 at sinundan pa ng 2019.<ref>https://news.abs-cbn.com/spotlight/05/20/22/monkeypox-rare-disease-with-low-fatality-rates</ref><ref>https://news.abs-cbn.com/overseas/05/19/22/spain-portugal-detect-suspected-monkeypox-cases</ref><ref>https://news.abs-cbn.com/news/05/20/22/measures-vs-covid-19-helpful-in-avoiding-monkeypox-doh</ref> Walang indikasyong nakikita sa Monkeypox ay mula sa "sexually transmitted infection" ay hindi kinokonsidera na nagmula ang virus sa sexual activity, Bagaman ang pagkalat ng virus ay sa pagitan ng magkaparehong pagsasama ay nasa inisyal na estado mula sa outbreak ay itatalakay kung sa sexual contact nga ba galing ang transmisyon.<ref>https://news.abs-cbn.com/overseas/05/20/22/italy-sweden-report-first-case-of-monkeypox</ref><ref>https://news.abs-cbn.com/overseas/05/20/22/canada-has-2-confirmed-cases-of-monkeypox</ref> ===United Kingdom=== [[Talaksan:Stages of monkeypox lesion development.jpg|thumb|Ang mga litrato kuha mula sa mga pasyente sa [[United Kingdom|Britanya]].]] Ang United Kingdom ang unang nakapagtala ng kaso ng "Monkeypox" mula sa Lagos at Delta Estado sa Nigeria kung saan natapos ang isang "endemic" ,Ang isang Britong indibidwal ay nakitaan ng sintomas ng birus noong Abril 29 at na admit sa ospital noong Mayo 4 sa ospital ng Guy, Nakapagtala pa ang London na aabot sa 17 at idinala sa iba't ibang ospital sa St. Thomas Hospital.<ref>https://news.abs-cbn.com/overseas/05/20/22/france-germany-belgium-report-first-monkeypox-cases</ref><ref>https://news.abs-cbn.com/overseas/05/18/22/who-says-coordinating-with-uk-over-monkeypox-outbreak</ref> Ayon sa UK Health Security Agency (UKHSA), ika 12 Mayo 2022 na parehong galing mula sa London ay naidala sa St. Mary's hospital. ===Kaso sa ibang bansa=== Nakapagtala ang ibang bansa mula [[Europa]], [[Hilagang Amerika]] at sa [[Australia]] na sanhi ng virus ''Monkeypox''. {| class="wikitable sortable" |+ Mga kaso sa bawat bansa at teritoryo |- ! Bansa !! Kumpirmado !! Suspetya !! Total !! Patay !! Huling tala !! Unang kumpirmadong kaso |- | {{flag|Spain}} || 818 || — || 824 || || 22, Hunyo 2022 || 18, Mayo 2022 |- | {{flag|United Kingdom}} || 793 || — || 793 || || 20, Hunyo 2022 || 6, Mayo 2022 |- | {{flag|Germany}} || 592 || — || 592 || || 23, Hunyo 2022 || 20, Mayo 2022 |- | {{flag|Portugal}} || 328 || — || 328 || || 23, Hunyo 2022 || 18, Mayo 2022 |- | {{flag|Canada}} || 210 || 45 || 255 || || 22, Hunyo 2022 || 19, Mayo 2022 |- | {{flag|France}} || 277 || — || 277 || || 21, Hunyo 2022 || 20, Mayo 2022 |- | {{flag|Netherlands}} || 167 || — || 167 || || 22, Hunyo 2022 || 20, Mayo 2022 |- | {{flag|United States}} || 155 || — || 155 || || 22, Hunyo 2022 || 18, Mayo 2022 |- | {{flag|Italy}} || 85 || — || 85 || || 21, Hunyo 2022 || 19, Mayo 2022 |- | {{flag|Belgium}} || 77 || 1 || 78 || || 21, Hunyo 2022 || 19, Mayo 2022 |- | {{flag|Switzerland}} || 46 || — || 46 || || 22, Hunyo 2022 || 18, Mayo 2022 |- | {{flag|Nigeria}} || 36 || 0 || 110 || 1 || 4, Mayo 2022 || — |- | {{flag|Ireland}} || 14 || — || 14 || || 15, Hunyo 2022 || 27, Mayo 2022 |- | {{flag|Australia}} || 13 || — || 13 || || 15, Hunyo 2022 || 20, Mayo 2022 |- | {{flag|Denmark}} || 13 || — || 13 || || 22, Hunyo 2022 || 23, Mayo 2022 |- | {{flag|United Arab Emirates}} || 13 || — || 13 || || 7, Hunyo 2022 || 24, Mayo 2022 |- | {{flag|Israel}} || 13 || — || 13 || || 22, Hunyo 2022 || 21, Mayo 2022 |- | {{flag|Sweden}} || 13 || — || 13 || || 23, Hunyo 2022 || 19, Mayo 2022 |- | {{flag|Austria}} || 12 || — || 12 || || 22, Hunyo 2022 || 22, Mayo 2022 |- | {{flag|Brazil}} ||11 || 6 || 17 || || 22, Hunyo 2022 || 9, Hunyo 2022 |- | {{flag|Mexico}} || 9 || — || 9 || || 19, Hunyo 2022 || 28, Mayo 2022 |- | {{flag|Slovenia}} || 8 || — || 8 || || 22, Hunyo 2022 || 24, Mayo 2022 |- | {{flag|Czechoslovakia}} || 6 || — || 6 || || 1, Hunyo 2022 || 24, Mayo 2022 |- | {{flag|Argentina}} || 5 || 1 || 5 || || 21, Hunyo 2022 || 27, Mayo 2022 |- | {{flag|Finland}} || 4 || — || 4 || || 21, Hunyo 2022 || 27, Mayo 2022 |- | {{flag|Malta}} || 4 || — || 4 || || 23, Hunyo 2022 || 28, Mayo 2022 |- | {{flag|Georgia}} || 1 || — || 1 || || 15, Hunyo 2022 || 15, Hunyo 2022 |- | {{flag|Gibraltar}} || 1 || — || 1 || || 1, Hunyo 2022 || 1, Hunyo 2022 |- | {{flag|Morocco}} || 1 || 1 || 2 || || 14, Hunyo 2022 || 2, Hunyo 2022 |- | {{flag|Singapore}} || 1 || — || 1 || || 21, Hunyo 2022 || 20, Hunyo 2022 |- | {{flag|South Korea}} || 1 || — || 1 || || 22, Hunyo 2022 || 22, Hunyo 2022 |- | {{flag|Cayman Islands}} || — || 1 || 1 || || 2, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Ecuador}} || — || 1 || 1 || || 27, Mayo 2022 || — |- | {{flag|Haiti}} || — || 1 || 1 || || 1, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Iran}} || — || 6 || 6 || || 27, Mayo 2022 || — |- | {{flag|Kosovo}} || — || 1 || 1 || || 4, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Mauritius}} || — || 3 || 3 || || 2, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Pakistan}} || — || 1 || 1 || || 29, Mayo 2022 || — |- | {{flag|Sudan}} || — || 1 || 1 || || 26, Mayo 2022 || — |- | {{flag|Uruguay}} || — || 1 || 1 || || 5, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Angola}} || — || 1 || 1 || || 5, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Dominican Republic}} || — || 3 || 3 || || 4, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Paraguay}} || — || 1 || 1 || || 2, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Afghanistan}} || — || 2 || 2 || || 28, Mayo 2022 || — |- | {{flag|French Guiana}} || — || 2 || 2 || || 26, Mayo 2022 || — |- | {{flag|Vietnam}} || — || 3 || 3 || || 6, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Ukraine}} || — || 3 || 3 || || 10, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Somalia}} || — || 4 || 4 || || 9, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Senegal}} || — || 8 || 8 || || 11, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Martinique}} || — || 5 || 5 || || 17, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Croatia}} || 1 || — || 1 || || 23, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Fiji}} || — || 1 || 1 || || 24, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Maldives}} || — || 2 || 2 || || 18, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|New Zealand}} || 3 || — || 3 || || 10, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Eswatini}} || 1 || — || 1 || || 19, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Namibia}} || — || 2 || 2 || || 18, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Kazakhstan}} || — || 1 || 1 || || 25, Mayo 2022 || — |- | {{flag|Cambodia}} || — || 1 || 1 || || 23, Mayo 2022 || — |- | {{flag|Malaysia}} || — || 1 || 1 || || 24, Mayo 2022 || — |- | {{flag|Libya}} || — || 1 || 1 || || 15, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|North Macedonia}} || — || 3 || 3 || || 17, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Zimbabwe}} || — || 7 || 7 || || 5, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Zambia}} || — || 1 || 1 || || 20, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Armenia}} || — || 1 || 1 || || 23, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Andorra}} || 1 || — || 1 || || 2, Hulyo 2022 || — |- | {{flag|Rwanda}} || — || 1 || 1 || || 5, Hulyo 2022 || — |- | {{flag|Azerbaijan}} || — || 7 || 7 || || 11, Hulyo 2022 || — |- | {{flag|Bahamas}} || 1 || — || 1 || || 30, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Barbados}} || 1 || — || 1 || || 16, Hulyo 2022 || — |- | {{flag|Bermuda}} || 1 || — || 1 || || 22, Hulyo 2022 || — |- | {{flag|Bosnia and Herzegovina}} || 1 || — || 1 || || 13, Hulyo 2022 || — |- | {{flag|India}} || 4 || — || 4 || || 14, Hulyo 2022 || — |- | {{flag|Jamaica}} || 1 || — || 1 || || 6, Hulyo 2022 || — |- | {{flag|New Caledonia}} || 1 || — || 1 || || 12, Hulyo 2022 || — |- | {{flag|Puerto Rico}} || 12 || 1 || 13 || || 30, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Qatar}} || 1 || — || 1 || || 21, Hulyo 2022 || — |- | {{flag|Russia}} || 1 || — || 1 || || 12, Hulyo 2022 || — |- | {{flag|Serbia}} || 5 || — || 5 || || 17, Hunyo 2022 || — |- | {{flag|Saint Vincent and the Grenadines}} || — || 2 || 2 || || 24, Hulyo 2022 || — |- | {{flag|Thailand}} || 1 || — || 1 || || 21, Hulyo 2022 || — |- | '''Total''' || '''13,270''' || '''242''' || '''13,512 ''' || colspan="3"| '''Mga petsa ng kaso''' |} === Oras ng una at kumpirmadong kaso sa bawat bansa at teritoryo === {| class="wikitable mw-datatable" |+First confirmed monkeypox cases by country or territory |- !scope="col"| Date !scope="col"| Countries / ''Territories'' |- | {{dts|6 Mayo 2022}} | {{flagdeco|GBR}} [[2022 monkeypox outbreak in the United Kingdom|United Kingdom]] |- | {{dts|18 Mayo 2022}} | {{flagdeco|PRT}} [[2022 monkeypox outbreak in Portugal|Portugal]] • {{flagdeco|ESP}} [[2022 monkeypox outbreak in Spain|Spain]] • {{flagdeco|USA}} [[2022 monkeypox outbreak in the United States|United States]] |- | {{dts|19 Mayo 2022}} | {{BEL}} • {{flagdeco|CAN}} [[2022 monkeypox outbreak in Canada|Canada]] • {{ITA}} • {{SWE}} |- | {{dts|20 Mayo 2022}} | {{AUS}} • {{FRA}} • {{GER}} • {{NLD}} |- | {{dts|21 Mayo 2022}} | {{ISR}} • {{SWI}} |- | {{dts|22 Mayo 2022}} | {{AUT}} |- | {{dts|23 Mayo 2022}} | {{Flag|Denmark}} |- | {{dts|24 Mayo 2022}} | {{CZE}} • {{SVN}} • {{ARE}} |- | {{dts|27 Mayo 2022}} | {{ARG}} • {{FIN}} • {{IRL}} |- | {{dts|28 Mayo 2022}} | {{MLT}} • {{MEX}} |- | {{dts|31 Mayo 2022}} | {{HUN}} • {{NOR}} |- | {{dts|1 Hunyo 2022}} | ''{{GIB}}''{{efn-la|name=fn1}} |- | {{dts|2 Hunyo 2022}} | {{MAR}} |- | {{dts|3 Hunyo 2022}} | {{LAT}} |- | {{dts|8 Hunyo 2022}} | {{GHA}} • {{GRE}} |- | {{dts|9 Hunyo 2022}} | {{BRA}} • {{ISL}} |- | {{dts|10 Hunyo 2022}} | {{Flag|Poland}} |- | {{dts|12 Hunyo 2022}} | {{VEN}} |- | {{dts|13 Hunyo 2022}} | {{ROM}} |- | {{dts|15 Hunyo 2022}} | {{GEO}} • {{LUX}} |- | {{dts|17 Hunyo 2022}} | {{CHI}} • {{SRB}} |- | {{dts|19 Hunyo 2022}} | {{SWZ}} |- | {{dts|20 Hunyo 2022}} | {{LBN}} • {{SIN}} |- | {{dts|22 Hunyo 2022}} | {{KOR}} |- | {{dts|23 Hunyo 2022}} | {{BUL}} • {{COL}} • {{CRO}} • {{RSA}} |- | {{dts|24 Hunyo 2022}} | {{TWN}}{{efn-la|name=fn2}} |- | {{dts|26 Hunyo 2022}} | {{PER}} |- | {{dts|28 Hunyo 2022}} | {{EST}} |- | {{dts|29 Hunyo 2022}} | ''{{PRI}}''{{efn-la|name=fn3}} |- | {{dts|30 Hunyo 2022}} | {{BHS}} • {{TUR}} |- | {{dts|2 Hulyo 2022}} | {{KUW}} |- |} ===Oras ng suspetya ng kaso sa bawat bansa at teritoryo=== {| class="wikitable mw-datatable" |+Oras ng suspetya ng kaso sa bawat bansa at teritoryo |- ! scope="col" | Petsa ! scope="col" | Bansa / ''Territoryo'' |- | 20 Mayo 2022 | {{flag|Greece}} ''(discarded on 22 May)'' |- | 23 Mayo 2022 | {{flag|Morocco}} ''(discarded on 25 May)'' • {{flagicon image|Flag of French Guiana.svg}}''[[French Guiana]]''{{efn-la|name=fn2}} ''(discarded on 1 June)'' |- | 25 Mayo 2022 | {{BOL}} • {{flag|Sudan}} ''(discarded on 3 June)'' |- | 27 Mayo 2022 | {{IRN}} ''(discarded on 4 June)'' • {{ECU}} ''(discarded on 30 May)'' • {{MYS}} ''(discarded on 31 May)'' |- | 29 Mayo 2022 | {{AFG}} ''(discarded between 30 May and 5 June) |- | 30 Mayo 2022 | {{PER}} ''(discarded on 2 June)'' |- | 31 Mayo2022 | {{BRA}} |- | 1 Hunyo 2022 | {{CRI}} ''(discarded on 4 June)'' • {{PRY}} • {{HAI}} |- | 2 Hunyo 2022 | {{URU}} • ''{{flag|Cayman Islands}} • {{MRI}} |- | 4 Hunyo 2022 | {{IND}} • {{flag|Kosovo}} • {{TUR}} ''(discarded on 5 Hunyo)'' |- | 5 Hunyo 2022 | {{COL}} |- |} ==Tingnan rin== * [[Epidemya ng norovirus sa United Kingdom]] * [[Pandemya ng COVID-19]] ==Mga pananda== {{notelist-la|refs= {{efn-la|name=fn1|Teritoryong Britaniko sa Ibayon-dagat.}} {{efn-la|name=fn2|Hindi kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]] na may limitadong pagkilala ng ilang mga kasaping estado ng Mga Nagkakaisang Bansa.}} }} ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:2022 sa Europa]] [[Kategorya:2022 sa United Kingdom]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2022]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa United Kingdom]] 0za1sywh51pav0pv48zvcwgadze5tse Kategorya:Mga lugar sa Bagong Tipan 14 317259 1962375 1948565 2022-08-12T01:36:09Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[Kategorya:Bagong Tipan]] [[Kategorya:Mga pook as Bibliya]] kqkvkecbpzq30a9snxqtmqi5qr62igu 1962376 1962375 2022-08-12T01:36:19Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[Kategorya:Bagong Tipan]] [[Kategorya:Mga pook sa Bibliya]] i81aw4jpmi23ch3ze0bkp6kcu1ds2mu Labindalawang Tribo ng Israel 0 317560 1962543 1954481 2022-08-12T10:37:26Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[File:12 Tribes of Israel Map.svg|thumb|upright|350px|Mga hinating lupain ni [[Josue]] sa mga Labindalawang Trib ng Israel ayon sa [[Aklat ni Joshue]] kapitulo 13–19]] Ang '''Labindalawang Tribo ng Israel''' o '''Labindalawang Lipi ng Israel''' (Hebreo: שִׁבְטֵי־יִשְׂרָאֵל, romanisado: Šīḇṭēy Yīsrāʾēl, literal  'Mga Tribo ng Israel Israel') ayon sa [[Bibliy]] ang mga inapo ng [[patriyarka]]ng si [[Jacob]] na kilala rin bilang [[Israel]] sa pamagitan ng kanyang Labindalwang anak na lalake sa kanyang mga asawang sina [[Leah]] at [[Rachel]] at mga [[konkubina]] o keridang sina [[Bilhah]] at [[Zilpah]] at bumubuo sa bansang [[Israelita]]. Pinaniniwalaan ng mga iskolar ng [[Bibliya]] na ang 12 ay simbolikong imbensiyon ng may akda ng Bibliya bilang bahagi ng [[mito]] ng pagkakakatag ng bansang [[Israel]]. ==Labindalawang Tribo ayon sa Genesis 49:1-28 at Deuteonomip 27:12-13== *[[Reuben]] *[[Simeon]] *[[Levi]] *[[Judah]] *[[Zebulun]] *[[Issachar]] *[[Dan]] *[[Gad]] *[[Asher]] *[[Naphtali]] *[[Joseph]] *[[Benjamin]] ==Ayon sa Aklat ng mga Bilang 1:4-15== *[[Reuben]] *[[Simeon]] *[[Judah] *[[Issachar]] *[[Zebulun]] *[[Joseph]] *[[Ephraim]] *[[Manasseh]] *[[Benjamin]] *[[Dan]] *[[Asher]] *[[Naphthali]] *[[Gad]] ==Ayon sa Aklat ng Bilang 13:1-15== *[[Reuben]] *[[Simeon]] *[[Judah]] *[[Issachar]] *[[Ephraim]] *[[Benjamin]] *[[Zebulun]] *[[Joseph]] *[[Dan]] *[[Asher]] *[[Naphthali]] *[[Gad]] ==Ayon sa Deuteronomio 33:5-24== *[[Reuben]] *[[Judah]] *[[Levi]] *[[Benjamin]] *[[Joseph]] *[[Zebulun]] *[[Issachar]] *[[Gad]] *[[Dan]] *[[Naphthali]] *[[Asher]] ==Ayon sa Ezekiel 48:1-27== *[[Dan]] *[[Asher]] *[[Naphthali]] *[[Manasseh]] *[[Ephraim]] *[[Reuben]] *[[Judah]] *[[Benjamin]] *[[Simeon]] *[[Issachar]] *[[Zebulun]] *[[Gad]] ==Ayon sa Aklat ng Pahayag 7:4-8== Sa [[Aklat ng Pahayag]] si [[Dan]] ay inalis at pinalitan ni [[Manasseh]] *[[Judah]] *[[Reuben]] *[[Gad]] *[[Asher]] *[[Naphthali]] *[[Manasseh]] *[[Simeon]] *[[Levi]] *[[Issachar]] *[[Zebulon]] *[[Joseph]] *[[Benjamin]] ==Tingnan din== *[[Labindalawang Olimpiyano]] *[[Labindalawang Alagad]] [[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]] [[Kategorya:Bibliya]] [[Kategorya:Aklat ng Pahayag]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bagong Tipan]] 7kfuswc3x3z36fgs9hmgbhbzxhskx0v Tagagamit:Allyriana000 2 317584 1962396 1959259 2022-08-12T02:28:40Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki Magandang araw Pilipinas! == Mga nagawa at naayos na artikulo == * Andrea Meza * [[Harnaaz Sandhu]] * Janick Maceta * Julia Gama * Lalela Mswane * Madison Anderson * [[Nadia Ferreira]] * Sofia Aragon * Zozibini Tunzi 8bhjjlojjnd6evth18v8tfyyycinpzf Tagagamit:Allyriana000/burador 2 317588 1962415 1961762 2022-08-12T04:28:47Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki == Contestants == === Miss Universe 1952 === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Shirley Burnett | |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Renate Hoy |Ludwigshafen |- |'''{{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]''' |Leah MacCartney |[[Melbourne]] |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Myriam Lynn | |- |'''{{flagicon|Venezuela|variant=1930}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Sofía Silva |Tumeremo |- |'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' |Hanne Sørensen |[[Copenhague]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |Jacqueleen Loughery |[[Brooklyn]] |- |'''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' |Aileen Chase |[[Londres]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Ntaizy Mavraki<ref>{{Cite web |date=29 Nobyembre 2018 |title=First Miss Universe runner-up from Greece, Daisy Mavraki, passes away aged 83-Entertainment News |url=https://www.firstpost.com/entertainment/first-miss-universe-runner-up-from-greece-daisy-mavraki-passes-away-aged-83-5637621.html |access-date=8 Agosto 2022 |website=Firstpost |language=en}}</ref> |[[Atenas]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Himeko Kojima |[[Prepektura ng Osaka|Osaka]] |- |'''{{flagicon|Hawaii}} [[Hawaii]]''' |Elza Kananionapua Edsman |[[Honolulu]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Hong Kong (1876–1955).svg}} [[Hong Kong]]''' |Judy Dan |Hong Kong |- |'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' |Indrani Rahman |Chennai |- |'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]''' |Ora Vered |[[Tel-Abib]] |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Giovanna Mazzotti |[[Lombardia]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Ruth Carrier |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]''' |Gladys López |[[Havana]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Olga Llorens Pérez<ref>{{Cite web |date=2022-05-18 |title=Silvia Derbez y el día que representó a San Luis Potosí en Miss México |url=https://sanluis.eluniversal.com.mx/mas-de-san-luis/silvia-derbez-y-el-dia-que-represento-san-luis-potosi-en-miss-mexico |access-date=2022-08-08 |website=San Luis Potosí |language=es}}</ref> |Chihuahua |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Eva Røine |Mysen |- |'''{{PAN}}''' |Elzibir Gisela Malek |Cocle |- |'''{{PER}}''' |Ada Gabriela Bueno |Apurimac |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Teresita Sanchez |[[Malolos]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |'''[[Armi Kuusela]]''' |Muhos |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Marilia Levy Bernal |Lares |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |Claude Goddart |[[Normandiya]] |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |Anne Marie Thistler |[[Estokolmo]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of South Africa (1928–1994).svg}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' |Catherine Higgins |Transvaal |- |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' |Esther Saavedra Yoacham |[[Santiago, Tsile|Santiago]] |- |'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]''' |Gelengul Tayforoglu |[[Ankara]] |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Gladys Rubio Fajardo |[[Montevideo]] |} === Miss Universe 1953 === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Muriel Hagberg |18 |[[Fairbanks, Alaska|Fairbanks]] |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Christel Schaack |18 |[[Berlin]] |- |'''{{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]''' |Maxine Morgan |20 |[[Sydney]] |- |'''{{flagicon|AUT}} [[Austria|Austriya]]''' |Lore Felger |18 |[[Viena]] |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Elayne Cortois |23 |[[Bruselas]] |- |'''{{flagicon|Venezuela|variant=1930}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Gisela Bolaños |18 |Valencia |- |'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' |Jytte Olsen |18 |Gilleleje |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |Myrna Hansen |18 |[[Chicago]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Doreta Xirou | |[[Atenas]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Kinuko Ito |21 |[[Tokyo]] |- |'''{{flagicon|Hawaii}} [[Hawaii]]''' |Aileen Stone |20 |[[Honolulu]] |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Rita Stazzi |21 |[[Milan]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Thelma Elizabeth Brewis |21 |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Ana Bertha Lepe |18 |[[Lungsod ng Mehiko]] |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Synnøve Gulbrandsen |23 |[[Oslo]] |- |'''{{PAN}}''' |Emita Arosemena |22 |[[Lungsod ng Panama]] |- |'''{{PER}}''' |Mary Ann Sarmiento | |Ucayali |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Cristina Pacheco |18 |[[Maynila]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |Teija Anneli Sopanen |20 |Tampere |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Wanda Irizarry |20 |Río Piedras |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |'''Christiane Martel''' |18 |[[Paris]] |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |Ulla Sandkler |18 |Gothenburg |- |'''{{flagicon|SUI}} [[Suwisa]]''' |Danielle Oudinet | |Lausanne |- |'''{{Flagicon image|Flag of South Africa (1928–1994).svg}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' |Ingrid Rita Mills |20 |Salisbury |- |'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]''' |Ayten Akyol |21 |[[Istanbul]] |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Ada Alicia Ibáñez |23 |[[Montevideo]] |} === Miss Universe 1954 === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' | | | |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' | | | |- |'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' | | | |- |'''{{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]''' | | | |- |'''{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Silandiya]]''' | | | |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' | | | |- |'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' | | | |- |'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]''' | | | |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' | | | |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' | | | |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' | | | |- |'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]''' | | | |- |'''{{Flagicon image|Flag of Hong Kong (1876–1955).svg}} [[Hong Kong]]''' | | | |- |'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]''' | | | |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' | | | |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' | | | |- |'''Kanlurang Indies''' | | | |- |'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' | | | |- |'''{{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]''' | | | |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' | | | |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' | | | |- |'''{{PAN}}''' | | | |- |'''{{PER}}''' | | | |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' | | | |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' | | | |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' | | | |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' | | | |- |'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]''' | | | |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' | | | |- |'''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' | | | |- |'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' | | | |- |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' | | | |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' | | | |} == References == {{Reflist}} 5hbafp3k0cvcci5qg2phkvikkc40fll 1962419 1962415 2022-08-12T04:50:37Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki == Contestants == === Miss Universe 1952 === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Shirley Burnett | |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Renate Hoy |Ludwigshafen |- |'''{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]]''' |Leah MacCartney |[[Melbourne]] |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Myriam Lynn | |- |'''{{flagicon|Venezuela|variant=1930}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Sofía Silva |Tumeremo |- |'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' |Hanne Sørensen |[[Copenhague]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |Jacqueleen Loughery |[[Brooklyn]] |- |'''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' |Aileen Chase |[[Londres]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Ntaizy Mavraki<ref>{{Cite web |date=29 Nobyembre 2018 |title=First Miss Universe runner-up from Greece, Daisy Mavraki, passes away aged 83-Entertainment News |url=https://www.firstpost.com/entertainment/first-miss-universe-runner-up-from-greece-daisy-mavraki-passes-away-aged-83-5637621.html |access-date=8 Agosto 2022 |website=Firstpost |language=en}}</ref> |[[Atenas]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Himeko Kojima |[[Prepektura ng Osaka|Osaka]] |- |'''{{flagicon|Hawaii}} [[Hawaii]]''' |Elza Kananionapua Edsman |[[Honolulu]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Hong Kong (1876–1955).svg}} [[Hong Kong]]''' |Judy Dan |Hong Kong |- |'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' |Indrani Rahman |Chennai |- |'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]''' |Ora Vered |[[Tel-Abib]] |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Giovanna Mazzotti |[[Lombardia]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Ruth Carrier |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]''' |Gladys López |[[Havana]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Olga Llorens Pérez<ref>{{Cite web |date=2022-05-18 |title=Silvia Derbez y el día que representó a San Luis Potosí en Miss México |url=https://sanluis.eluniversal.com.mx/mas-de-san-luis/silvia-derbez-y-el-dia-que-represento-san-luis-potosi-en-miss-mexico |access-date=2022-08-08 |website=San Luis Potosí |language=es}}</ref> |Chihuahua |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Eva Røine |Mysen |- |'''{{PAN}}''' |Elzibir Gisela Malek |Cocle |- |'''{{PER}}''' |Ada Gabriela Bueno |Apurimac |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Teresita Sanchez |[[Malolos]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |'''[[Armi Kuusela]]''' |Muhos |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Marilia Levy Bernal |Lares |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |Claude Goddart |[[Normandiya]] |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |Anne Marie Thistler |[[Estokolmo]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of South Africa (1928–1994).svg}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' |Catherine Higgins |Transvaal |- |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' |Esther Saavedra Yoacham |[[Santiago, Tsile|Santiago]] |- |'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]''' |Gelengul Tayforoglu |[[Ankara]] |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Gladys Rubio Fajardo |[[Montevideo]] |} === Miss Universe 1953 === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Muriel Hagberg |18 |[[Fairbanks, Alaska|Fairbanks]] |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Christel Schaack |18 |[[Berlin]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]]''' |Maxine Morgan |20 |[[Sydney]] |- |'''{{flagicon|AUT}} [[Austria|Austriya]]''' |Lore Felger |18 |[[Viena]] |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Elayne Cortois |23 |[[Bruselas]] |- |'''{{flagicon|Venezuela|variant=1930}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Gisela Bolaños |18 |Valencia |- |'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' |Jytte Olsen |18 |Gilleleje |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |Myrna Hansen |18 |[[Chicago]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Doreta Xirou | |[[Atenas]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Kinuko Ito |21 |[[Tokyo]] |- |'''{{flagicon|Hawaii}} [[Hawaii]]''' |Aileen Stone |20 |[[Honolulu]] |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Rita Stazzi |21 |[[Milan]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Thelma Elizabeth Brewis |21 |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Ana Bertha Lepe |18 |[[Lungsod ng Mehiko]] |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Synnøve Gulbrandsen |23 |[[Oslo]] |- |'''{{PAN}}''' |Emita Arosemena |22 |[[Lungsod ng Panama]] |- |'''{{PER}}''' |Mary Ann Sarmiento | |Ucayali |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Cristina Pacheco |18 |[[Maynila]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |Teija Anneli Sopanen |20 |Tampere |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Wanda Irizarry |20 |Río Piedras |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |'''Christiane Martel''' |18 |[[Paris]] |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |Ulla Sandkler |18 |Gothenburg |- |'''{{flagicon|SUI}} [[Suwisa]]''' |Danielle Oudinet | |Lausanne |- |'''{{Flagicon image|Flag of South Africa (1928–1994).svg}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' |Ingrid Rita Mills |20 |Salisbury |- |'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]''' |Ayten Akyol |21 |[[Istanbul]] |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Ada Alicia Ibáñez |23 |[[Montevideo]] |} === Miss Universe 1954 === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Charlein Lander |18 |[[Fairbanks, Alaska|Fairbanks]] |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Regina Ernst |18 |[[Talaan ng mga munisipalidad ng Lalawigan ng Pavia|Bremen]] |- |'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' |Ivana Olga Kislinger |22 |Temperley |- |'''{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]]''' |Shirley Bliss |20 |Narrandera |- |'''{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Silandiya]]''' |Moana Manley |18 |Auckland |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Christiane Neckaerts |19 |Nodebais |- |'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' |Martha Rocha |21 |Salvador |- |'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]''' |Myrna Ros Orozco |20 |[[San Salvador]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |'''Miriam Stevenson''' |21 |Winnsboro |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Rika Dialina | |[[Creta|Heraklion]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Mieko Kondo |18 |[[Nagoya]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Honduras (1949–2022).svg}} [[Honduras]]''' |Lilliam Padilla |21 |[[Tegucigalpa]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Hong Kong (1876–1955).svg}} [[Hong Kong]]''' |Virginia June Lee |20 |Hong Kong |- |'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]''' |Aviva Pe’er |18 |[[Tel-Abib]] |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Maria Teresa Paliani |18 |[[Roma]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Joyce Mary Landry |20 |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' |Marian Esquivel |18 |[[San José, Costa Rica|San Jose]] |- |'''{{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]''' |Isis Finlay |20 |[[Havana]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Elvira Castillo Olivera |19 |[[Lungsod ng Mehiko]] |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Mona Stornes |19 |[[Oslo]] |- |'''{{PAN}}''' |Liliana Torre |18 |[[Lungsod ng Panama]] |- |'''{{PER}}''' |Isabella León |18 |[[Lungsod ng Lima]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Blesilda Ocampo |18 |[[Maynila]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |Lenita Airisto |18 |[[Helsinki]] |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Lucy Santiago |23 |San Juan |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |Jacqueline Beer |21 |Bois-Colombes |- |'''{{Flagicon image|Flag of Singapore (1952–1959).svg}} [[Singapore|Singapura]]''' |Marjorie Wee |21 |Singapura |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |Ragnhild Olausson |19 |[[Estokolmo]] |- |'''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' |Amara Asavananda |18 |[[Bangkok]] |- |'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' |Kae Sun-hee |19 |[[Seoul]] |- |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' |Gloria Leguisos |21 |[[Santiago, Tsile|Santiago]] |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Ana Moreno |22 |[[Montevideo]] |- |[[Jamaica|'''{{Flagicon image|Flag of the West Indies Federation (1958–1962).svg}}''' '''West Indies''']] |Evelyn Andrade |18 |[[Kingston, Jamaica|Kingston]] |} == References == {{Reflist}} 48fscs3up7wxwpaksgf7lwjohkxzmqh 1962420 1962419 2022-08-12T04:56:19Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki == Contestants == === Miss Universe 1952 === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Shirley Burnett | |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Renate Hoy |Ludwigshafen |- |'''{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]]''' |Leah MacCartney |[[Melbourne]] |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Myriam Lynn | |- |'''{{flagicon|Venezuela|variant=1930}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Sofía Silva |Tumeremo |- |'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' |Hanne Sørensen |[[Copenhague]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |Jacqueleen Loughery |[[Brooklyn]] |- |'''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' |Aileen Chase |[[Londres]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Ntaizy Mavraki<ref>{{Cite web |date=29 Nobyembre 2018 |title=First Miss Universe runner-up from Greece, Daisy Mavraki, passes away aged 83-Entertainment News |url=https://www.firstpost.com/entertainment/first-miss-universe-runner-up-from-greece-daisy-mavraki-passes-away-aged-83-5637621.html |access-date=8 Agosto 2022 |website=Firstpost |language=en}}</ref> |[[Atenas]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Himeko Kojima |[[Prepektura ng Osaka|Osaka]] |- |'''{{flagicon|Hawaii}} [[Hawaii]]''' |Elza Kananionapua Edsman |[[Honolulu]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Hong Kong (1876–1955).svg}} [[Hong Kong]]''' |Judy Dan |Hong Kong |- |'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' |Indrani Rahman |Chennai |- |'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]''' |Ora Vered |[[Tel-Abib]] |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Giovanna Mazzotti |[[Lombardia]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Ruth Carrier |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]''' |Gladys López |[[Havana]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Olga Llorens Pérez<ref>{{Cite web |date=2022-05-18 |title=Silvia Derbez y el día que representó a San Luis Potosí en Miss México |url=https://sanluis.eluniversal.com.mx/mas-de-san-luis/silvia-derbez-y-el-dia-que-represento-san-luis-potosi-en-miss-mexico |access-date=2022-08-08 |website=San Luis Potosí |language=es}}</ref> |Chihuahua |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Eva Røine |Mysen |- |'''{{PAN}}''' |Elzibir Gisela Malek |Cocle |- |'''{{PER}}''' |Ada Gabriela Bueno |Apurimac |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Teresita Sanchez |[[Malolos]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |'''[[Armi Kuusela]]''' |Muhos |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Marilia Levy Bernal |Lares |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |Claude Goddart |[[Normandiya]] |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |Anne Marie Thistler |[[Estokolmo]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of South Africa (1928–1994).svg}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' |Catherine Higgins |Transvaal |- |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' |Esther Saavedra Yoacham |[[Santiago, Tsile|Santiago]] |- |'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]''' |Gelengul Tayforoglu |[[Ankara]] |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Gladys Rubio Fajardo |[[Montevideo]] |} === Miss Universe 1953 === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Muriel Hagberg |18 |[[Fairbanks, Alaska|Fairbanks]] |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Christel Schaack |18 |[[Berlin]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]]''' |Maxine Morgan |20 |[[Sydney]] |- |'''{{flagicon|AUT}} [[Austria|Austriya]]''' |Lore Felger |18 |[[Viena]] |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Elayne Cortois |23 |[[Bruselas]] |- |'''{{flagicon|Venezuela|variant=1930}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Gisela Bolaños |18 |Valencia |- |'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' |Jytte Olsen |18 |Gilleleje |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |Myrna Hansen |18 |[[Chicago]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Doreta Xirou | |[[Atenas]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Kinuko Ito |21 |[[Tokyo]] |- |'''{{flagicon|Hawaii}} [[Hawaii]]''' |Aileen Stone |20 |[[Honolulu]] |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Rita Stazzi |21 |[[Milan]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Thelma Elizabeth Brewis |21 |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Ana Bertha Lepe |18 |[[Lungsod ng Mehiko]] |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Synnøve Gulbrandsen |23 |[[Oslo]] |- |'''{{PAN}}''' |Emita Arosemena |22 |[[Lungsod ng Panama]] |- |'''{{PER}}''' |Mary Ann Sarmiento | |Ucayali |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Cristina Pacheco |18 |[[Maynila]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |Teija Anneli Sopanen |20 |Tampere |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Wanda Irizarry |20 |Río Piedras |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |'''Christiane Martel''' |18 |[[Paris]] |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |Ulla Sandkler |18 |Gothenburg |- |'''{{flagicon|SUI}} [[Suwisa]]''' |Danielle Oudinet | |Lausanne |- |'''{{Flagicon image|Flag of South Africa (1928–1994).svg}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' |Ingrid Rita Mills |20 |Salisbury |- |'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]''' |Ayten Akyol |21 |[[Istanbul]] |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Ada Alicia Ibáñez |23 |[[Montevideo]] |} === Miss Universe 1954 === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Charlein Lander |18 |[[Fairbanks, Alaska|Fairbanks]] |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Regina Ernst |18 |[[Talaan ng mga munisipalidad ng Lalawigan ng Pavia|Bremen]] |- |'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' |Ivana Olga Kislinger |22 |Temperley |- |'''{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]]''' |Shirley Bliss |20 |Narrandera |- |'''{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Silandiya]]''' |Moana Manley |18 |Auckland |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Christiane Neckaerts |19 |Nodebais |- |'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' |Martha Rocha |21 |Salvador |- |'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]''' |Myrna Ros Orozco |20 |[[San Salvador]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |'''Miriam Stevenson''' |21 |Winnsboro |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Rika Dialina | |[[Creta|Heraklion]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Mieko Kondo |18 |[[Nagoya]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Honduras (1949–2022).svg}} [[Honduras]]''' |Lilliam Padilla |21 |[[Tegucigalpa]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Hong Kong (1876–1955).svg}} [[Hong Kong]]''' |Virginia June Lee |20 |Hong Kong |- |'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]''' |Aviva Pe’er |18 |[[Tel-Abib]] |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Maria Teresa Paliani |18 |[[Roma]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Joyce Mary Landry |20 |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' |Marian Esquivel |18 |[[San José, Costa Rica|San Jose]] |- |'''{{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]''' |Isis Finlay |20 |[[Havana]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Elvira Castillo Olivera |19 |[[Lungsod ng Mehiko]] |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Mona Stornes |19 |[[Oslo]] |- |'''{{PAN}}''' |Liliana Torre |18 |[[Lungsod ng Panama]] |- |'''{{PER}}''' |Isabella León |18 |[[Lungsod ng Lima]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Blesilda Ocampo |18 |[[Maynila]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |Lenita Airisto |18 |[[Helsinki]] |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Lucy Santiago |23 |San Juan |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |Jacqueline Beer |21 |Bois-Colombes |- |'''{{Flagicon image|Flag of Singapore (1952–1959).svg}} [[Singapore|Singapura]]''' |Marjorie Wee |21 |Singapura |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |Ragnhild Olausson |19 |[[Estokolmo]] |- |'''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' |Amara Asavananda |18 |[[Bangkok]] |- |'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' |Kae Sun-hee |19 |[[Seoul]] |- |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' |Gloria Leguisos |21 |[[Santiago, Tsile|Santiago]] |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Ana Moreno |22 |[[Montevideo]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the West Indies Federation (1958–1962).svg}}''' '''[[Jamaica|West Indies]]''' |Evelyn Andrade |18 |[[Kingston, Jamaica|Kingston]] |} == References == {{Reflist}} pbxpjjx267o3qq9duoigw5z337efr80 1962521 1962420 2022-08-12T07:58:24Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki == Contestants == === Miss Universe 1952 === Mga sanggunian: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Shirley Burnett | |Fairbanks |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Renate Hoy<ref name=":0">{{Cite news |date=30 Hunyo 1952 |title=18-year old beauty defeats girls from 29 other nations |language=en |pages=4 |work=Youngstown Vindicator |url=https://news.google.com/newspapers?id=QP9fAAAAIBAJ&sjid=01cMAAAAIBAJ&pg=2930%2C7987739 |access-date=12 Agosto 2022}}</ref> |21 |[[Munich]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]]''' |Leah MacCartney | |[[Melbourne]] |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Myriam Lynn |25 |Eynatten |- |'''{{flagicon|Venezuela|variant=1930}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Sofía Silva |23 |Tumeremo |- |'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' |Hanne Sørensen |20 |[[Copenhague]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |Jacqueleen Loughery<ref>{{Cite news |date=28 Hunyo 1952 |title=Named "Miss U.S.," seeks world title |language=en |pages=1 |work=Youngstown Vindicator |url=https://news.google.com/newspapers?id=Pv9fAAAAIBAJ&sjid=01cMAAAAIBAJ&pg=1192%2C7267286 |access-date=12 Agosto 2022}}</ref> |21 |[[Brooklyn]] |- |'''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' |Aileen Chase | |[[Londres]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Ntaizy Mavraki<ref name=":0" /> |18 |[[Atenas]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Himeko Kojima |20 |[[Prepektura ng Osaka|Osaka]] |- |'''{{flagicon|Hawaii}} [[Hawaii]]''' |Elza Edsman<ref name=":0" /> |19 |[[Honolulu]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Hong Kong (1876–1955).svg}} [[Hong Kong]]''' |Judy Dan<ref name=":0" /> |21 |Hong Kong |- |'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' |Indrani Rahman |21 |Chennai |- |'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]''' |Ora Vered |18 |[[Tel-Abib]] |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Giovanna Mazzotti |19 |[[Lombardia]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Ruth Carrier | |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]''' |Gladys López |20 |[[Havana]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Olga Llorens Pérez<ref>{{Cite web |date=2022-05-18 |title=Silvia Derbez y el día que representó a San Luis Potosí en Miss México |url=https://sanluis.eluniversal.com.mx/mas-de-san-luis/silvia-derbez-y-el-dia-que-represento-san-luis-potosi-en-miss-mexico |access-date=2022-08-08 |website=San Luis Potosí |language=es}}</ref> | |Chihuahua |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Eva Røine |24 |Mysen |- |'''{{PAN}}''' |Elzibir Gisela Malek |18 |Cocle |- |'''{{PER}}''' |Ada Gabriela Bueno |18 |Apurimac |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Teresita Sanchez |19 |[[Malolos]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |'''[[Armi Kuusela]]'''<ref name=":0" /> |17 |Muhos |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Marilia Levy Bernal | |Lares |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |Claude Goddart |22 |[[Burdeos]] |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |Anne Marie Thistler |19 |[[Estokolmo]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of South Africa (1928–1994).svg}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' |Catherine Higgins |19 |Transvaal |- |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' |Esther Saavedra |23 |[[Santiago, Tsile|Santiago]] |- |'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]''' |Gelengul Tayforoglu | |[[Ankara]] |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Gladys Rubio Fajardo | |[[Montevideo]] |} === Miss Universe 1953 === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Muriel Hagberg |18 |[[Fairbanks, Alaska|Fairbanks]] |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Christel Schaack |18 |[[Berlin]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]]''' |Maxine Morgan |20 |[[Sydney]] |- |'''{{flagicon|AUT}} [[Austria|Austriya]]''' |Lore Felger |18 |[[Viena]] |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Elayne Cortois |23 |[[Bruselas]] |- |'''{{flagicon|Venezuela|variant=1930}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Gisela Bolaños |18 |Valencia |- |'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' |Jytte Olsen |18 |Gilleleje |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |Myrna Hansen |18 |[[Chicago]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Doreta Xirou | |[[Atenas]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Kinuko Ito |21 |[[Tokyo]] |- |'''{{flagicon|Hawaii}} [[Hawaii]]''' |Aileen Stone |20 |[[Honolulu]] |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Rita Stazzi |21 |[[Milan]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Thelma Elizabeth Brewis |21 |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Ana Bertha Lepe |18 |[[Lungsod ng Mehiko]] |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Synnøve Gulbrandsen |23 |[[Oslo]] |- |'''{{PAN}}''' |Emita Arosemena |22 |[[Lungsod ng Panama]] |- |'''{{PER}}''' |Mary Ann Sarmiento | |Ucayali |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Cristina Pacheco |18 |[[Maynila]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |Teija Anneli Sopanen |20 |Tampere |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Wanda Irizarry |20 |Río Piedras |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |'''Christiane Martel''' |18 |[[Paris]] |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |Ulla Sandkler |18 |Gothenburg |- |'''{{flagicon|SUI}} [[Suwisa]]''' |Danielle Oudinet | |Lausanne |- |'''{{Flagicon image|Flag of South Africa (1928–1994).svg}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' |Ingrid Rita Mills |20 |Salisbury |- |'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]''' |Ayten Akyol |21 |[[Istanbul]] |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Ada Alicia Ibáñez |23 |[[Montevideo]] |} === Miss Universe 1954 === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Charlein Lander |18 |[[Fairbanks, Alaska|Fairbanks]] |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Regina Ernst |18 |[[Talaan ng mga munisipalidad ng Lalawigan ng Pavia|Bremen]] |- |'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' |Ivana Olga Kislinger |22 |Temperley |- |'''{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]]''' |Shirley Bliss |20 |Narrandera |- |'''{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Silandiya]]''' |Moana Manley |18 |Auckland |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Christiane Neckaerts |19 |Nodebais |- |'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' |Martha Rocha |21 |Salvador |- |'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]''' |Myrna Ros Orozco |20 |[[San Salvador]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |'''Miriam Stevenson''' |21 |Winnsboro |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Rika Dialina | |[[Creta|Heraklion]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Mieko Kondo |18 |[[Nagoya]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Honduras (1949–2022).svg}} [[Honduras]]''' |Lilliam Padilla |21 |[[Tegucigalpa]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Hong Kong (1876–1955).svg}} [[Hong Kong]]''' |Virginia June Lee |20 |Hong Kong |- |'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]''' |Aviva Pe’er |18 |[[Tel-Abib]] |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Maria Teresa Paliani |18 |[[Roma]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Joyce Mary Landry |20 |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' |Marian Esquivel |18 |[[San José, Costa Rica|San Jose]] |- |'''{{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]''' |Isis Finlay |20 |[[Havana]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Elvira Castillo Olivera |19 |[[Lungsod ng Mehiko]] |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Mona Stornes |19 |[[Oslo]] |- |'''{{PAN}}''' |Liliana Torre |18 |[[Lungsod ng Panama]] |- |'''{{PER}}''' |Isabella León |18 |[[Lungsod ng Lima]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Blesilda Ocampo |18 |[[Maynila]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |Lenita Airisto |18 |[[Helsinki]] |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Lucy Santiago |23 |San Juan |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |Jacqueline Beer |21 |Bois-Colombes |- |'''{{Flagicon image|Flag of Singapore (1952–1959).svg}} [[Singapore|Singapura]]''' |Marjorie Wee |21 |Singapura |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |Ragnhild Olausson |19 |[[Estokolmo]] |- |'''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' |Amara Asavananda |18 |[[Bangkok]] |- |'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' |Kae Sun-hee |19 |[[Seoul]] |- |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' |Gloria Leguisos |21 |[[Santiago, Tsile|Santiago]] |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Ana Moreno |22 |[[Montevideo]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the West Indies Federation (1958–1962).svg}}''' '''[[Jamaica|West Indies]]''' |Evelyn Andrade |18 |[[Kingston, Jamaica|Kingston]] |} === Miss Universe 1955 === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Lorna McLeod |21 |Fairbanks |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Margit Nünke |24 |[[Munich]] |- |'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' |Isabel Sarli |25 |Concordia |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Nicole De Mayer | | |- |'''{{flagicon|Venezuela|variant=1930}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Susana Duijm |18 |Aragua de Barcelona |- |'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' |Emília Barreto |18 |Sobral |- |'''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka|Ceylon]]''' |Maureen Hingert |18 |[[Colombo]] |- |'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' |Leonor Carcache |20 |Guayaquil |- |'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]''' |Maribel Arrieta |19 |[[San Salvador]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |Carlene King Johnson |22 |[[Rutland, Vermont|Rutland]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Sonia Zoidou |18 |[[Atenas]] |- |'''{{flagicon|GUA}} [[Guwatemala]]''' |María del Rosario Molina |16 |[[Lungsod ng Guatemala]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Keiko Takahashi |21 |Tokyo |- |'''{{Flagicon image|Flag of Honduras (1949–2022).svg}} [[Honduras]]''' |Pastora Pagán |18 |San Pedro Sula |- |{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]''' |Margaret Rowe |19 |[[Londres]] |- |'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]''' |Ilana Carmel |19 |Tientsin |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Elena Fancera |20 |[[Roma]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Cathy Diggles |20 |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' |Clemencia Martínez | |[[San José, Costa Rica|San José]] |- |'''{{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]''' |Gilda Marín |26 |[[Havana]] |- |'''{{flagicon|LIB}} [[Lebanon|Líbano]]''' |Hanya Beydoun | |[[Beirut]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Yolanda Mayen | | |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' |Rosa Argentina Lacayo | | |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Solveig Borstad |23 | |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Yvonne de los Reyes | | |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |Sirkku Talja | | |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Carmen Laura Betancourt | | |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |Claude Petit | | |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |'''Hillevi Rombin''' |21 |Uppsala |- |'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' |Kim Mee-chong |21 | |- |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' |Rosa Merello Catalán | | |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Inge Hoffmann |19 |[[Montevideo]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the West Indies Federation (1958–1962).svg}}''' '''[[Jamaica|West Indies]]''' |Noreen Campbell | | |} == References == {{Reflist}} 5hm27efl7adcnjq0jvpudq9qpszyrhy 1962548 1962521 2022-08-12T11:32:53Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki == Contestants == === Miss Universe 1952 === Mga sanggunian: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Shirley Burnett | |Fairbanks |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Renate Hoy<ref name=":0">{{Cite news |date=30 Hunyo 1952 |title=18-year old beauty defeats girls from 29 other nations |language=en |pages=4 |work=Youngstown Vindicator |url=https://news.google.com/newspapers?id=QP9fAAAAIBAJ&sjid=01cMAAAAIBAJ&pg=2930%2C7987739 |access-date=12 Agosto 2022}}</ref> |21 |[[Munich]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]]''' |Leah MacCartney | |[[Melbourne]] |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Myriam Lynn |25 |Eynatten |- |'''{{flagicon|Venezuela|variant=1930}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Sofía Silva |23 |Tumeremo |- |'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' |Hanne Sørensen |20 |[[Copenhague]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |Jacqueleen Loughery<ref>{{Cite news |date=28 Hunyo 1952 |title=Named "Miss U.S.," seeks world title |language=en |pages=1 |work=Youngstown Vindicator |url=https://news.google.com/newspapers?id=Pv9fAAAAIBAJ&sjid=01cMAAAAIBAJ&pg=1192%2C7267286 |access-date=12 Agosto 2022}}</ref> |21 |[[Brooklyn]] |- |'''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' |Aileen Chase | |[[Londres]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Ntaizy Mavraki<ref name=":0" /> |18 |[[Atenas]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Himeko Kojima |20 |[[Prepektura ng Osaka|Osaka]] |- |'''{{flagicon|Hawaii}} [[Hawaii]]''' |Elza Edsman<ref name=":0" /> |19 |[[Honolulu]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Hong Kong (1876–1955).svg}} [[Hong Kong]]''' |Judy Dan<ref name=":0" /> |21 |Hong Kong |- |'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' |Indrani Rahman |21 |Chennai |- |'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]''' |Ora Vered |18 |[[Tel-Abib]] |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Giovanna Mazzotti |19 |[[Lombardia]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Ruth Carrier | |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]''' |Gladys López |20 |[[Havana]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Olga Llorens Pérez<ref>{{Cite web |date=2022-05-18 |title=Silvia Derbez y el día que representó a San Luis Potosí en Miss México |url=https://sanluis.eluniversal.com.mx/mas-de-san-luis/silvia-derbez-y-el-dia-que-represento-san-luis-potosi-en-miss-mexico |access-date=2022-08-08 |website=San Luis Potosí |language=es}}</ref> | |Chihuahua |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Eva Røine |24 |Mysen |- |'''{{PAN}}''' |Elzibir Gisela Malek |18 |Cocle |- |'''{{PER}}''' |Ada Gabriela Bueno |18 |Apurimac |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Teresita Sanchez |19 |[[Malolos]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |'''[[Armi Kuusela]]'''<ref name=":0" /> |17 |Muhos |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Marilia Levy Bernal | |Lares |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |Claude Goddart |22 |[[Burdeos]] |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |Anne Marie Thistler |19 |[[Estokolmo]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of South Africa (1928–1994).svg}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' |Catherine Higgins |19 |Transvaal |- |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' |Esther Saavedra |23 |[[Santiago, Tsile|Santiago]] |- |'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]''' |Gelengul Tayforoglu | |[[Ankara]] |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Gladys Rubio Fajardo | |[[Montevideo]] |} === Miss Universe 1953 === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Muriel Hagberg |18 |[[Fairbanks, Alaska|Fairbanks]] |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Christel Schaack |18 |[[Berlin]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]]''' |Maxine Morgan |20 |[[Sydney]] |- |'''{{flagicon|AUT}} [[Austria|Austriya]]''' |Lore Felger |18 |[[Viena]] |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Elayne Cortois |23 |[[Bruselas]] |- |'''{{flagicon|Venezuela|variant=1930}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Gisela Bolaños |18 |Valencia |- |'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' |Jytte Olsen |18 |Gilleleje |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |Myrna Hansen |18 |[[Chicago]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Doreta Xirou | |[[Atenas]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Kinuko Ito |21 |[[Tokyo]] |- |'''{{flagicon|Hawaii}} [[Hawaii]]''' |Aileen Stone |20 |[[Honolulu]] |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Rita Stazzi |21 |[[Milan]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Thelma Elizabeth Brewis |21 |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Ana Bertha Lepe |18 |[[Lungsod ng Mehiko]] |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Synnøve Gulbrandsen |23 |[[Oslo]] |- |'''{{PAN}}''' |Emita Arosemena |22 |[[Lungsod ng Panama]] |- |'''{{PER}}''' |Mary Ann Sarmiento | |Ucayali |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Cristina Pacheco |18 |[[Maynila]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |Teija Anneli Sopanen |20 |Tampere |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Wanda Irizarry |20 |Río Piedras |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |'''Christiane Martel''' |18 |[[Paris]] |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |Ulla Sandkler |18 |Gothenburg |- |'''{{flagicon|SUI}} [[Suwisa]]''' |Danielle Oudinet | |Lausanne |- |'''{{Flagicon image|Flag of South Africa (1928–1994).svg}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' |Ingrid Rita Mills |20 |Salisbury |- |'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]''' |Ayten Akyol |21 |[[Istanbul]] |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Ada Alicia Ibáñez |23 |[[Montevideo]] |} === Miss Universe 1954 === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Charlein Lander |18 |[[Fairbanks, Alaska|Fairbanks]] |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Regina Ernst |18 |[[Talaan ng mga munisipalidad ng Lalawigan ng Pavia|Bremen]] |- |'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' |Ivana Olga Kislinger |22 |Temperley |- |'''{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]]''' |Shirley Bliss |20 |Narrandera |- |'''{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Silandiya]]''' |Moana Manley |18 |Auckland |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Christiane Neckaerts |19 |Nodebais |- |'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' |Martha Rocha |21 |Salvador |- |'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]''' |Myrna Ros Orozco |20 |[[San Salvador]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |'''Miriam Stevenson''' |21 |Winnsboro |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Rika Dialina | |[[Creta|Heraklion]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Mieko Kondo |18 |[[Nagoya]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Honduras (1949–2022).svg}} [[Honduras]]''' |Lilliam Padilla |21 |[[Tegucigalpa]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Hong Kong (1876–1955).svg}} [[Hong Kong]]''' |Virginia June Lee |20 |Hong Kong |- |'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]''' |Aviva Pe’er |18 |[[Tel-Abib]] |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Maria Teresa Paliani |18 |[[Roma]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Joyce Mary Landry |20 |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' |Marian Esquivel |18 |[[San José, Costa Rica|San Jose]] |- |'''{{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]''' |Isis Finlay |20 |[[Havana]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Elvira Castillo Olivera |19 |[[Lungsod ng Mehiko]] |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Mona Stornes |19 |[[Oslo]] |- |'''{{PAN}}''' |Liliana Torre |18 |[[Lungsod ng Panama]] |- |'''{{PER}}''' |Isabella León |18 |[[Lungsod ng Lima]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Blesilda Ocampo |18 |[[Maynila]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |Lenita Airisto |18 |[[Helsinki]] |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Lucy Santiago |23 |San Juan |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |Jacqueline Beer |21 |Bois-Colombes |- |'''{{Flagicon image|Flag of Singapore (1952–1959).svg}} [[Singapore|Singapura]]''' |Marjorie Wee |21 |Singapura |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |Ragnhild Olausson |19 |[[Estokolmo]] |- |'''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' |Amara Asavananda |18 |[[Bangkok]] |- |'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' |Kae Sun-hee |19 |[[Seoul]] |- |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' |Gloria Leguisos |21 |[[Santiago, Tsile|Santiago]] |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Ana Moreno |22 |[[Montevideo]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the West Indies Federation (1958–1962).svg}}''' '''[[Jamaica|West Indies]]''' |Evelyn Andrade |18 |[[Kingston, Jamaica|Kingston]] |} === Miss Universe 1955 === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Lorna McLeod |21 |Fairbanks |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Margit Nünke |24 |[[Munich]] |- |'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' |Isabel Sarli |25 |Concordia |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Nicole De Mayer | | |- |'''{{flagicon|Venezuela|variant=1930}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Susana Duijm |18 |Aragua de Barcelona |- |'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' |Emília Barreto |18 |Sobral |- |'''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka|Ceylon]]''' |Maureen Hingert |18 |[[Colombo]] |- |'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' |Leonor Carcache |20 |Guayaquil |- |'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]''' |Maribel Arrieta |19 |[[San Salvador]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |Carlene King Johnson |22 |[[Rutland, Vermont|Rutland]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Sonia Zoidou |18 |[[Atenas]] |- |'''{{flagicon|GUA}} [[Guwatemala]]''' |María del Rosario Molina |16 |[[Lungsod ng Guatemala]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Keiko Takahashi |21 |Tokyo |- |'''{{Flagicon image|Flag of Honduras (1949–2022).svg}} [[Honduras]]''' |Pastora Pagán |18 |San Pedro Sula |- |{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]''' |Margaret Rowe |19 |[[Londres]] |- |'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]''' |Ilana Carmel |19 |Tientsin |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Elena Fancera |20 |[[Roma]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Cathy Diggles |20 |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' |Clemencia Martínez | |[[San José, Costa Rica|San José]] |- |'''{{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]''' |Gilda Marín |26 |[[Havana]] |- |'''{{flagicon|LIB}} [[Lebanon|Líbano]]''' |Hanya Beydoun | |[[Beirut]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Yolanda Mayén | |Baja California |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' |Rosa Argentina Lacayo |19 |[[Managua]] |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Solveig Borstad |23 |[[Oslo]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Yvonne de los Reyes | |[[Arayat]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |Sirkku Talja | | |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Carmen Laura Betancourt | |Trujillo Alto |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |Claude Petit | |[[Normandiya|Normanidya]] |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |'''Hillevi Rombin''' |21 |Uppsala |- |'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' |Kim Mee-chong |21 | |- |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' |Rosa Merello Catalán | | |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Inge Hoffmann |19 |[[Montevideo]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the West Indies Federation (1958–1962).svg}}''' '''[[Jamaica|West Indies]]''' |Noreen Campbell | | |} == References == {{Reflist}} 1dw97ipigr44rgy8bxg01779a24jyby Brandenburg Gate 0 318495 1962285 1959075 2022-08-11T19:51:02Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Tarangkahang Brandeburgo]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Tarangkahang Brandeburgo]] 0jc06oxcram4t93csa12p75iglc7wom Tarangkahang Brandenburg 0 318497 1962332 1959079 2022-08-11T19:58:42Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Tarangkahang Brandeburgo]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Tarangkahang Brandeburgo]] 0jc06oxcram4t93csa12p75iglc7wom Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandenburgo 0 318677 1962306 1960650 2022-08-11T19:54:22Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo]] h7y5eugljznd48j3cevo5cova0s0c7s Genetic drift 0 318823 1962292 1961548 2022-08-11T19:52:12Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Henetikong pag-agos]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Henetikong pag-agos]] 7daubyxdhhiwlghihy1fz76wddn0jzp San Jose 0 318839 1962324 1961692 2022-08-11T19:57:22Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy Jose (ama ni Hesus) 0 318841 1962293 1961697 2022-08-11T19:52:22Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Jose ng Nazareth]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jose ng Nazareth]] 9rz7v8ltuydvfbu9ktp0u5pf3fb3jwy Censo ni Quirinius 0 318846 1962288 1961749 2022-08-11T19:51:32Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Senso ni Quirinio]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Senso ni Quirinio]] __FORCETOC__ 9xzoospukanwrm6ksfza5bannwnokhp Pergamonmuseum 0 318921 1962318 1962174 2022-08-11T19:56:22Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Museo Pergamo]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Museo Pergamo]] firmdo4c8j0f2shr58517dzz6gmb24v Museong Pergamon 0 318938 1962317 1962244 2022-08-11T19:56:12Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Museo Pergamo]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Museo Pergamo]] firmdo4c8j0f2shr58517dzz6gmb24v Opera Estatal ng Berlin 0 318943 1962258 2022-08-11T14:42:29Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1102785545|Berlin State Opera]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox organization|name=Opera Estatal Unter den Linden|native_name={{lang|de|Staatsoper Unter den Linden}}|named_after=Bulebar [[Unter den Linden]]|image=Berlin - Staatsoper Unter den Linden.jpg|formation={{start date and age|1743}}|location=[[Berlin]], Alemanya|coords={{coord|52|31|00|N|13|23|41|E|region:DE-BE_type:landmark|display=inline, title}}|leader_title=[[Intendant]]|leader_name=Matthias Schulz|website=[https://www.staatsoper-berlin.de/en/ staatsoper-berlin.de]}} [[Category:Infoboxes without native name language parameter]] Ang '''{{Lang|de|Staatsoper Unter den Linden}}''', kilala rin bilang '''Opera Estatal ng Berlin''' ({{Lang-de|Staatsoper Berlin}}), ay isang [[nakatalang gusali]] sa bulebar [[Unter den Linden]] sa [[Mitte (lokalidad)|sentrong pangkasaysayan]] ng [[Berlin]], Alemanya. Ang [[bahay opera]] ay itinayo sa pamamagitan ng utos ng Prusong hari na si [[Federico II ng Prusya]] mula 1741 hanggang 1743 ayon sa mga plano ni [[Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff]] sa [[Arkitekturang Palladiana|estilong Palladiana]]. Nasira sa panahon ng [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pambobomba ng Alyado noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], ang dating [[Kaharian ng Prusya|Maharlikang Prusong]] Bahay Opera ay itinayong muli mula 1951 hanggang 1955 bilang bahagi ng plaza [[Bebelplatz|Forum Fridericianum]]. Tinaguriang ''Lindenoper'' sa Berlin, ito ay "ang unang teatro saanman na, sa kaniyang sarili, isang kilalang, malayang nakatayong monumental na gusali sa isang lungsod."<ref>Michael Forsyth: ''Buildings for Music. The Architect, the Musician, and the Listener from the Seventeenth Century to the Present Day.'' MIT Press, Cambridge 1985, {{ISBN|978-0-262-06089-9}}, p. 104. </ref> == Kasaysayan == === Mga pangalan === Orihinal na tinawag na ''Königliche Oper'' (Maharlikang Opera) mula 1743, pinalitan ito ng pangalan bilang ''Preußische Staatsoper'' (Prusong Opera Estatal) noong 1919, pagkatapos ay bilang ''Deutsche Staatsoper'' noong 1955. Hanggang 1990, ito ay nagtataglay ng opera estatal ng [[Silangang Alemanya]]. Mula noong 1990, opisyal itong tinawag na ''Staatsoper Unter den Linden'' (Opera Estatal Unter den Linden).<ref>{{Cite web |title=Homepage &#124; Staatsoper Berlin |url=https://www.staatsoper-berlin.de/en/ |website=www.staatsoper-berlin.de}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == {{Commons category|Staatsoper Unter den Linden}} * {{Official website|https://www.staatsoper-berlin.de/en/}} * [https://www.google.com/culturalinstitute/beta/partner/deutsche-staatsoper-berlin Berlin State Opera] at Google Cultural Institute * {{Cite web |title=Immersion in centuries of music history |url=http://www.staatsoper-berlin.org/staatskapelle/geschichte.php?id_language=2 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120304000744/http://www.staatsoper-berlin.org/staatskapelle/geschichte.php?id_language=2 |archive-date=2012-03-04 |access-date=2007-04-23 |publisher=Staatsoper Unter den Linden}} {{Berlin State Opera intendants}}{{Berlin State Opera conductors}}{{Visitor attractions in Berlin|state=collapsed}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Aleman]] 5q5c2klprq535gvl1c6hzvg5niw3afo Aklatang Estatal ng Berlin 0 318944 1962259 2022-08-11T14:46:17Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1080290176|Berlin State Library]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox library|native_name={{lang|de|Staatsbibliothek zu Berlin - Stiftung Preußischer Kulturbesitz}}|name=Aklatang Estatal ng Berlin|library_logo=[[File:Prussian Cultural Heritage Foundation SBB.png|250px]]|image=|caption=|country=[[Alemanya]]|type=[[Aklatang unibersal]]|location=[[Unter den Linden]] 8,<br />[[Potsdamer Straße]] 33, Westhafenstraße 1,<br />[[Berlin]], [[Alemanya]]|established=1661|items_collected=[[book]]s, [[Academic journal|journals]], [[newspaper]]s, [[magazine]]s, [[music manuscript|music autographs]], [[database]]s, [[map]]s, [[Printmaking|prints]], [[drawing]]s, [[incunabula]] and [[manuscript]]s|collection_size=23,110,423<ref>[http://staatsbibliothek-berlin.de/die-staatsbibliothek/portrait/zahlen-und-fakten/ staatsbibliothek-berlin.de] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120312011329/http://staatsbibliothek-berlin.de/die-staatsbibliothek/portrait/zahlen-und-fakten/ |date=2012-03-12 }} in German. Retrieved 02-25-2012</ref><br />Consists of 12.3 million books; 206,700 rare books; 60,100 manuscripts; music autographs; 1,600 estate archives; 25,000 periodicals; 180,000 newspaper volumes; 4,300 databases; 2.7 million microfilms; 13.5 million images at the [[Prussian Heritage Image Archive|bpk]]|annual_circulation=1.7 million|legal_deposit=Yes, German parliament and government publications {{Citation needed|date=August 2013}}|req_to_access=any person over 16 years of age|budget=~{{Currency|16 Million|Euro}}|director=Achim Bonte|website={{URL|http://staatsbibliothek-berlin.de/en/}}}} Ang '''Aklatang Estatal ng Berlin''' ({{Lang-de|'''Staatsbibliothek zu Berlin'''}}; opisyal na dinaglat bilang ''SBB'', kolokyal na ''Stabi'') ay isang [[aklatang unibersal]] sa [[Berlin]], [[Alemanya]] at isang ari - arian ng [[Fundasyon Prusong Pamanang Pangkalinangan]]. Isa ito sa [[Talaan ng mga pinakamalaking aklatan|pinakamalaking aklatan]] sa Europa, at isa sa pinakamahalagang aklatan ng pananaliksik sa akademiko sa mundong nagsasalita ng Aleman.<ref>{{Cite web |title=Die Staatsbibliothek: Porträt |trans-title=About the State Library |url=http://staatsbibliothek-berlin.de/die-staatsbibliothek/portraet/ |access-date=2012-02-01 |language=de}}</ref> Nangongolekta ito ng mga teksto, media at mga gawaing pangkultura mula sa lahat ng larangan sa lahat ng wika, mula sa lahat ng yugto ng panahon at lahat ng bansa sa mundo, na interesado para sa mga layuning pang-akademiko at pananaliksik. Kabilang sa ilang sikat na item sa koleksiyong nito ang mga pinakalumang larawan sa Bibliya sa ikalimang siglong [[labi ng ng Quedlinburg Itala]], isang [[Bibliyang Gutenberg]], ang pangunahing autograph collection ni [[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], ang pinakamalaking koleksiyon sa mundo ng mga manuskrito nina [[Johann Sebastian Bach]] at [[Wolfgang Amadeus Mozart]], at ang orihinal na marka ng [[Simfonia Num. 9 (Beethoven)|Simfonia Num. 9]] ni [[Ludwig van Beethoven]].<ref name="bare_url">{{Cite web |title=Die Staatsbibliothek: Zahlen und Fakten |trans-title=Facts and Figures |url=http://staatsbibliothek-berlin.de/die-staatsbibliothek/portrait/zahlen-und-fakten/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312011329/http://staatsbibliothek-berlin.de/die-staatsbibliothek/portrait/zahlen-und-fakten/ |archive-date=2012-03-12 |access-date=2012-02-01 |language=de}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}}{{Berlin}} [[Kategorya:Infobox mapframe without OSM relation ID on Wikidata]] [[Kategorya:Lahat ng mga artikulong may pangungusap na walang pinagmulan]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Aleman]] bif842z2owi4l5g4uzjax7vgu6a7t1s Pagsiklab ng monkeypox sa Estados Unidos ng 2022 0 318945 1962260 2022-08-11T15:00:38Z Ivan P. Clarin 84769 Bagong pahina: {{infobox pandemic | name = {{Nowrap|2022 monkeypox outbreak}} {{Nowrap|in the United States}} | image = Monkeypox Outbreak United States Cases by State.svg | image_size = | caption = Spread of monkeypox by US state as of August 10, 2022 {{Leftlegend|d0d0d0|State has no cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ffaaaa|State has <10 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff8080|State has 11-25 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff5555|State has 26-50 cases... wikitext text/x-wiki {{infobox pandemic | name = {{Nowrap|2022 monkeypox outbreak}} {{Nowrap|in the United States}} | image = Monkeypox Outbreak United States Cases by State.svg | image_size = | caption = Spread of monkeypox by US state as of August 10, 2022 {{Leftlegend|d0d0d0|State has no cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ffaaaa|State has <10 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff8080|State has 11-25 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff5555|State has 26-50 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff2a2a|State has 51-100 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff0000|State has 101-200 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|d40000|State has 201-500 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|800000|State has 501-1000 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|480000|State has >1000 cases of monkeypox}} | disease = [[Monkeypox]] | virus_strain = [[Monkeypox virus]] {{Nowrap|(West African clade)}} | location = [[United States]] | first_case = [[Boston]], [[Massachusetts]]<ref>{{Cite web|url=https://www.cnbc.com/2022/05/19/monkeypox-virus-case-confirmed-in-massachusetts.html|title=Health officials confirm first U.S. case of monkeypox virus this year in Massachusetts|first=Annika Kim|last=Constantino|date=19 May 2022|website=CNBC}}</ref> | arrival_date = May 18, 2022 {{Nowrap|({{Age in years, months, weeks and days|month1=05|day1=18|year1=2022|month2=|day2=|year2=}} ago)}} | date = August 9, 2022 | confirmed_cases = 10,389<ref>{{cite web |title=2022 U.S. Map & Case Count |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/response/2022/us-map.html |access-date=17 June 2022 |publisher=USA CDC}}</ref> | suspected_cases = <!-- Leave blank unless reported in reliable sources. --> | deaths = 0 | website = {{URL|https://www.usa.gov/}} }} Ang '''Pagsiklab ng monkeypox sa Estados Unidos ng 2022''', ay parte ng malawakang pandaigdigang pagsiklab ng Monkeypox birus na nanalasa sa mundo ay mula sa Kanlurang Aprika klade, Ang pagsiklab ay unang naitala sa Estados Unidos, na ang sinuspetyahan kaso ay nakumpirma noong Mayo 19, 2022, Noong ika Agosto 5, 2022, mahigit mga 49 estado ang mayroong mga kaso maging sa [[ Washington, D.C.]], at [[Puerto Rico]]. Noong Agosto 4, 2022 ang U.S. Centers for Disease Control and Prevention ay dineklara na ang monkeypox na public health emergency sa ''Estados Unidos''. ==Transmisyon== [[Talaksan:Stages of monkeypox lesion development.jpg|thumb|Ang pamumuo ng mga bulutong sa katawan.]] ==Kasaysayan== {{Medical cases chart |numwidth=mwmw |barwidth=thin |disease=Monkeypox |location=Estados Unidos (U.S.) |outbreak=Pagsiklab ng monkeypox ng 2022 |recoveries=n |altlbl1=Kumpirmadong kaso |right1=Kaso (rise) |right1data=3 |right2=Patay (rise) |right2data=1 |changetype1=a <!-- p = percent & a = absolute --> |changetype2=a |collapsible=y |data=2022-05-18;;;1;firstright1=y 2022-05-19;;;1; 2022-05-20;;;2; 2022-05-21;;;2; 2022-05-22;;;2; 2022-05-23;;;2; 2022-05-24;;;2; 2022-05-25;;;4; 2022-05-26;;;9; 2022-05-27;;;12; 2022-05-28;;;12; 2022-05-29;;;14; 2022-05-30;;;14; 2022-05-31;;;19; 2022-06-01;;;19; 2022-06-02;;;23; 2022-06-03;;;25; 2022-06-04;;;25; 2022-06-05;;;25; 2022-06-06;;;26; 2022-06-07;;;31; 2022-06-08;;;35; 2022-06-09;;;40; 2022-06-10;;;47; 2022-06-11;;;49; 2022-06-12;;;49; 2022-06-13;;;65; 2022-06-14;;;72; 2022-06-15;;;84; 2022-06-16;;;100; 2022-06-17;;;113; 2022-06-18;;;113; 2022-06-19;;;113; 2022-06-20;;;113; 2022-06-21;;;113; 2022-06-22;;;156; 2022-06-23;;;181; 2022-06-24;;;201; 2022-06-25;;;201; 2022-06-26;;;201; 2022-06-27;;;244; 2022-06-28;;;306; 2022-06-29;;;351; 2022-06-30;;;396; 2022-07-01;;;460; 2022-07-02;;;460; 2022-07-03;;;460; 2022-07-04;;;460; 2022-07-05;;;560; 2022-07-06;;;605; 2022-07-07;;;700; 2022-07-08;;;767; 2022-07-09;;;767; 2022-07-10;;;767; 2022-07-11;;;866; 2022-07-12;;;929; 2022-07-13;;;1052; 2022-07-14;;;1470; 2022-07-15;;;1814; 2022-07-16;;;1814; 2022-07-17;;;1814; 2022-07-18;;;1972; 2022-07-19;;;2108; 2022-07-20;;;2323; 2022-07-21;;;2593; 2022-07-22;;;2891; 2022-07-23;;;2891; 2022-07-24;;;2891; 2022-07-25;;;3487; 2022-07-26;;;3591; 2022-07-27;;;4639; 2022-07-28;;;4907; 2022-07-29;;;5189; 2022-07-30;;;5189; 2022-07-31;;;5189; 2022-08-01;;;5811; 2022-08-02;;;6326; 2022-08-03;;;6617; 2022-08-04;;;7102; 2022-08-05;;;7510; 2022-08-06;;;7510; 2022-08-07;;;7510; 2022-08-08;;;8934; 2022-08-09;;;9492; 2022-08-10;;;10389; }} ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng COVID-19 sa Estados Unidos]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pagsiklab ng monkeypox]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2022]] [[Kategorya:2022 sa Estados Unidos]] ==Bakuna== am02g0b5u2zt2esdskp9du4wsibdexn 1962263 1962260 2022-08-11T15:13:26Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{infobox pandemic | name = {{Nowrap|2022 monkeypox outbreak}} {{Nowrap|in the United States}} | image = Monkeypox Outbreak United States Cases by State.svg | image_size = | caption = Spread of monkeypox by US state as of August 10, 2022 {{Leftlegend|d0d0d0|State has no cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ffaaaa|State has <10 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff8080|State has 11-25 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff5555|State has 26-50 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff2a2a|State has 51-100 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff0000|State has 101-200 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|d40000|State has 201-500 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|800000|State has 501-1000 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|480000|State has >1000 cases of monkeypox}} | disease = [[Monkeypox]] | virus_strain = [[Monkeypox virus]] {{Nowrap|(West African clade)}} | location = [[United States]] | first_case = [[Boston]], [[Massachusetts]]<ref>{{Cite web|url=https://www.cnbc.com/2022/05/19/monkeypox-virus-case-confirmed-in-massachusetts.html|title=Health officials confirm first U.S. case of monkeypox virus this year in Massachusetts|first=Annika Kim|last=Constantino|date=19 May 2022|website=CNBC}}</ref> | arrival_date = May 18, 2022 {{Nowrap|({{Age in years, months, weeks and days|month1=05|day1=18|year1=2022|month2=|day2=|year2=}} ago)}} | date = August 9, 2022 | confirmed_cases = 10,389<ref>{{cite web |title=2022 U.S. Map & Case Count |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/response/2022/us-map.html |access-date=17 June 2022 |publisher=USA CDC}}</ref> | suspected_cases = <!-- Leave blank unless reported in reliable sources. --> | deaths = 0 | website = {{URL|https://www.usa.gov/}} }} Ang '''Pagsiklab ng monkeypox sa Estados Unidos ng 2022''', ay parte ng malawakang pandaigdigang pagsiklab ng Monkeypox birus na nanalasa sa mundo ay mula sa Kanlurang Aprika klade, Ang pagsiklab ay unang naitala sa Estados Unidos, na ang sinuspetyahan kaso ay nakumpirma noong Mayo 19, 2022, Noong ika Agosto 5, 2022, mahigit mga 49 estado ang mayroong mga kaso maging sa [[ Washington, D.C.]], at [[Puerto Rico]]. Noong Agosto 4, 2022 ang U.S. Centers for Disease Control and Prevention ay dineklara na ang monkeypox na public health emergency sa ''Estados Unidos''. ==Transmisyon== [[Talaksan:Stages of monkeypox lesion development.jpg|thumb|Ang pamumuo ng mga bulutong sa katawan.]] Ang malaking porsyon ng bawat infected ay wala naitalang paglalakbay sa iba't ibang bahagi sa [[Aprika]] na kung saan karaniwan matatagpuan ang ''monkeypox'', kabilang ang [[Nigeria]] kung saan nanggaling ang turista mula [[Londres]], Ang [[Democratic Republic of the Congo]] na nasa gitna at kanluran ay unang nagkaroon ng sakit, Ang CDC ay naglabas ng pahayag upang maiwasan ang mga patay na hayop, katulad ng [[daga]], squirrels, [[unggoy]] na mga mababangis na hayop na matatagpuan sa "Aprika". Ang mga sintomas ay ang: fever, headache, swollen lymph nodes, at rashes o lesions, Ang ilang pasyente ay nakaranas ng proctitis at inflammation ng rectum lining, Ang CDC ay nagbabala sa mga kliniko na huwag pamunuan, ang mga pasyente sa pagpapasa mula sa aktibidad na seksuwal, habang ang mga ulat ay kaparehas sa inpeksyon ng mga syphilis, gonorrhea, chlamydia, and herpes. ==Kasaysayan== {{Medical cases chart |numwidth=mwmw |barwidth=thin |disease=Monkeypox |location=Estados Unidos (U.S.) |outbreak=Pagsiklab ng monkeypox ng 2022 |recoveries=n |altlbl1=Kumpirmadong kaso |right1=Kaso (rise) |right1data=3 |right2=Patay (rise) |right2data=1 |changetype1=a <!-- p = percent & a = absolute --> |changetype2=a |collapsible=y |data=2022-05-18;;;1;firstright1=y 2022-05-19;;;1; 2022-05-20;;;2; 2022-05-21;;;2; 2022-05-22;;;2; 2022-05-23;;;2; 2022-05-24;;;2; 2022-05-25;;;4; 2022-05-26;;;9; 2022-05-27;;;12; 2022-05-28;;;12; 2022-05-29;;;14; 2022-05-30;;;14; 2022-05-31;;;19; 2022-06-01;;;19; 2022-06-02;;;23; 2022-06-03;;;25; 2022-06-04;;;25; 2022-06-05;;;25; 2022-06-06;;;26; 2022-06-07;;;31; 2022-06-08;;;35; 2022-06-09;;;40; 2022-06-10;;;47; 2022-06-11;;;49; 2022-06-12;;;49; 2022-06-13;;;65; 2022-06-14;;;72; 2022-06-15;;;84; 2022-06-16;;;100; 2022-06-17;;;113; 2022-06-18;;;113; 2022-06-19;;;113; 2022-06-20;;;113; 2022-06-21;;;113; 2022-06-22;;;156; 2022-06-23;;;181; 2022-06-24;;;201; 2022-06-25;;;201; 2022-06-26;;;201; 2022-06-27;;;244; 2022-06-28;;;306; 2022-06-29;;;351; 2022-06-30;;;396; 2022-07-01;;;460; 2022-07-02;;;460; 2022-07-03;;;460; 2022-07-04;;;460; 2022-07-05;;;560; 2022-07-06;;;605; 2022-07-07;;;700; 2022-07-08;;;767; 2022-07-09;;;767; 2022-07-10;;;767; 2022-07-11;;;866; 2022-07-12;;;929; 2022-07-13;;;1052; 2022-07-14;;;1470; 2022-07-15;;;1814; 2022-07-16;;;1814; 2022-07-17;;;1814; 2022-07-18;;;1972; 2022-07-19;;;2108; 2022-07-20;;;2323; 2022-07-21;;;2593; 2022-07-22;;;2891; 2022-07-23;;;2891; 2022-07-24;;;2891; 2022-07-25;;;3487; 2022-07-26;;;3591; 2022-07-27;;;4639; 2022-07-28;;;4907; 2022-07-29;;;5189; 2022-07-30;;;5189; 2022-07-31;;;5189; 2022-08-01;;;5811; 2022-08-02;;;6326; 2022-08-03;;;6617; 2022-08-04;;;7102; 2022-08-05;;;7510; 2022-08-06;;;7510; 2022-08-07;;;7510; 2022-08-08;;;8934; 2022-08-09;;;9492; 2022-08-10;;;10389; }} ==Bakuna== {{Kinukumpuni|date=Agosto 2022}} ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng COVID-19 sa Estados Unidos]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pagsiklab ng monkeypox]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2022]] [[Kategorya:2022 sa Estados Unidos]] rurvw7qm2441bts0seg2iho2hlwaqfe 1962264 1962263 2022-08-11T15:27:44Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{infobox pandemic | name = {{Nowrap|2022 monkeypox outbreak}} {{Nowrap|in the United States}} | image = Monkeypox Outbreak United States Cases by State.svg | image_size = | caption = Spread of monkeypox by US state as of August 10, 2022 {{Leftlegend|d0d0d0|State has no cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ffaaaa|State has <10 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff8080|State has 11-25 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff5555|State has 26-50 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff2a2a|State has 51-100 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff0000|State has 101-200 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|d40000|State has 201-500 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|800000|State has 501-1000 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|480000|State has >1000 cases of monkeypox}} | disease = [[Monkeypox]] | virus_strain = [[Monkeypox virus]] {{Nowrap|(West African clade)}} | location = [[United States]] | first_case = [[Boston]], [[Massachusetts]]<ref>{{Cite web|url=https://www.cnbc.com/2022/05/19/monkeypox-virus-case-confirmed-in-massachusetts.html|title=Health officials confirm first U.S. case of monkeypox virus this year in Massachusetts|first=Annika Kim|last=Constantino|date=19 May 2022|website=CNBC}}</ref> | arrival_date = May 18, 2022 {{Nowrap|({{Age in years, months, weeks and days|month1=05|day1=18|year1=2022|month2=|day2=|year2=}} ago)}} | date = August 9, 2022 | confirmed_cases = 10,389<ref>{{cite web |title=2022 U.S. Map & Case Count |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/response/2022/us-map.html |access-date=17 June 2022 |publisher=USA CDC}}</ref> | suspected_cases = <!-- Leave blank unless reported in reliable sources. --> | deaths = 0 | website = {{URL|https://www.usa.gov/}} }} Ang '''Pagsiklab ng monkeypox sa Estados Unidos ng 2022''', ay parte ng malawakang pandaigdigang pagsiklab ng Monkeypox birus na nanalasa sa mundo ay mula sa Kanlurang Aprika klade, Ang pagsiklab ay unang naitala sa Estados Unidos, na ang sinuspetyahan kaso ay nakumpirma noong Mayo 19, 2022, Noong ika Agosto 5, 2022, mahigit mga 49 estado ang mayroong mga kaso maging sa [[ Washington, D.C.]], at [[Puerto Rico]]. Noong Agosto 4, 2022 ang U.S. Centers for Disease Control and Prevention ay dineklara na ang monkeypox na public health emergency sa ''Estados Unidos''. ==Transmisyon== [[Talaksan:Stages of monkeypox lesion development.jpg|thumb|Ang pamumuo ng mga bulutong sa katawan.]] Ang malaking porsyon ng bawat infected ay wala naitalang paglalakbay sa iba't ibang bahagi sa [[Aprika]] na kung saan karaniwan matatagpuan ang ''monkeypox'', kabilang ang [[Nigeria]] kung saan nanggaling ang turista mula [[Londres]], Ang [[Democratic Republic of the Congo]] na nasa gitna at kanluran ay unang nagkaroon ng sakit, Ang CDC ay naglabas ng pahayag upang maiwasan ang mga patay na hayop, katulad ng [[daga]], squirrels, [[unggoy]] na mga mababangis na hayop na matatagpuan sa "Aprika". Ang mga sintomas ay ang: fever, headache, swollen lymph nodes, at rashes o lesions, Ang ilang pasyente ay nakaranas ng proctitis at inflammation ng rectum lining, Ang CDC ay nagbabala sa mga kliniko na huwag pamunuan, ang mga pasyente sa pagpapasa mula sa aktibidad na seksuwal, habang ang mga ulat ay kaparehas sa inpeksyon ng mga syphilis, gonorrhea, chlamydia, and herpes. ==Kasaysayan== {{Medical cases chart |numwidth=mwmw |barwidth=thin |disease=Monkeypox |location=Estados Unidos (U.S.) |outbreak=Pagsiklab ng monkeypox ng 2022 |recoveries=n |altlbl1=Kumpirmadong kaso |right1=Kaso (rise) |right1data=3 |right2=Patay (rise) |right2data=1 |changetype1=a <!-- p = percent & a = absolute --> |changetype2=a |collapsible=y |data=2022-05-18;;;1;firstright1=y 2022-05-19;;;1; 2022-05-20;;;2; 2022-05-21;;;2; 2022-05-22;;;2; 2022-05-23;;;2; 2022-05-24;;;2; 2022-05-25;;;4; 2022-05-26;;;9; 2022-05-27;;;12; 2022-05-28;;;12; 2022-05-29;;;14; 2022-05-30;;;14; 2022-05-31;;;19; 2022-06-01;;;19; 2022-06-02;;;23; 2022-06-03;;;25; 2022-06-04;;;25; 2022-06-05;;;25; 2022-06-06;;;26; 2022-06-07;;;31; 2022-06-08;;;35; 2022-06-09;;;40; 2022-06-10;;;47; 2022-06-11;;;49; 2022-06-12;;;49; 2022-06-13;;;65; 2022-06-14;;;72; 2022-06-15;;;84; 2022-06-16;;;100; 2022-06-17;;;113; 2022-06-18;;;113; 2022-06-19;;;113; 2022-06-20;;;113; 2022-06-21;;;113; 2022-06-22;;;156; 2022-06-23;;;181; 2022-06-24;;;201; 2022-06-25;;;201; 2022-06-26;;;201; 2022-06-27;;;244; 2022-06-28;;;306; 2022-06-29;;;351; 2022-06-30;;;396; 2022-07-01;;;460; 2022-07-02;;;460; 2022-07-03;;;460; 2022-07-04;;;460; 2022-07-05;;;560; 2022-07-06;;;605; 2022-07-07;;;700; 2022-07-08;;;767; 2022-07-09;;;767; 2022-07-10;;;767; 2022-07-11;;;866; 2022-07-12;;;929; 2022-07-13;;;1052; 2022-07-14;;;1470; 2022-07-15;;;1814; 2022-07-16;;;1814; 2022-07-17;;;1814; 2022-07-18;;;1972; 2022-07-19;;;2108; 2022-07-20;;;2323; 2022-07-21;;;2593; 2022-07-22;;;2891; 2022-07-23;;;2891; 2022-07-24;;;2891; 2022-07-25;;;3487; 2022-07-26;;;3591; 2022-07-27;;;4639; 2022-07-28;;;4907; 2022-07-29;;;5189; 2022-07-30;;;5189; 2022-07-31;;;5189; 2022-08-01;;;5811; 2022-08-02;;;6326; 2022-08-03;;;6617; 2022-08-04;;;7102; 2022-08-05;;;7510; 2022-08-06;;;7510; 2022-08-07;;;7510; 2022-08-08;;;8934; 2022-08-09;;;9492; 2022-08-10;;;10389; }} Ang unang kaso ay nakita noong Mayo 18, 2022, na ang isang lalaki mula sa [[Boston]], [[Massachusetts]] ay bumiyahe galing sa [[Canada]] na kung saan ay kasagsagan ng [[Monkeypox birus]], Ang pasyente ay na-ospital sa Boston, nang ito ay sumailalim sa test ay nagpositibo ito sa birus, ito ang kaunaunahang kaso sa Estados Unidos. ==Kaso sa mga Estado== {| class="wikitable sortable" |+Kaso ng monkeypox !Estado !Kaso !Pagbabago |- |{{flaglist|Alabama}} |24 |(+2) |- |{{flaglist|Alaska}} |2 |(+0) |- |{{flaglist|Arizona}} |149 |(+6) |- |{{flaglist|Arkansas}} |12 |(+0) |- |{{flaglist|California}} |1,892 |(+582) |- |{{flaglist|Colorado}} |111 |(+33) |- |{{flaglist|Connecticut}} |54 |(+5) |- |{{flaglist|Delaware}} |8 |(+2) |- |{{flaglist|District of Columbia}} |319 |(+1) |- |{{flaglist|Florida}} |1,018 |(+42) |- |{{flaglist|Georgia (U.S. state)|name=Georgia}} |775 |(+26) |- |{{flaglist|Hawaii}} |11 |(+0) |- |{{flaglist|Idaho}} |8 |(+0) |- |{{flaglist|Illinois}} |717 |(+16) |- |{{flaglist|Indiana}} |77 |(+0) |- |{{flaglist|Iowa}} |13 |(+0) |- |{{flaglist|Kansas}} |2 |(+0) |- |{{flaglist|Kentucky}} |10 |(+0) |- |{{flaglist|Louisiana}} |92 |(+4) |- |{{flaglist|Maine}} |3 |(+1) |- |{{flaglist|Maryland}} |236 |(+17) |- |{{flaglist|Massachusetts}} |174 |(+0) |- |{{flaglist|Michigan}} |77 |(+4) |- |{{flaglist|Minnesota}} |58 |(+3) |- |{{flaglist|Mississippi}} |8 |(+0) |- |{{flaglist|Missouri}} |18 |(+1) |- |{{flaglist|Montana}} |2 |(+1) |- |{{flaglist|Nebraska}} |14 |(+0) |- |{{flaglist|Nevada}} |56 |(+1) |- |{{flaglist|New Hampshire}} |15 |(+0) |- |{{flaglist|New Jersey}} |277 |(+13) |- |{{flaglist|New Mexico}} |13 |(+0) |- |{{flaglist|New York}} |2,132 |(+28) |- |{{flaglist|North Carolina}} |122 |(+8) |- |{{flaglist|North Dakota}} |2 |(+0) |- |{{flaglist|Ohio}} |75 |(+2) |- |{{flaglist|Oklahoma}} |12 |(+1) |- |{{flaglist|Oregon}} |93 |(+0) |- |{{flaglist|Pennsylvania}} |268 |(+17) |- |{{flaglist|Puerto Rico}} |32 |(+0) |- |{{flaglist|Rhode Island}} |32 |(+1) |- |{{flaglist|South Carolina}} |44 |(+3) |- |{{flaglist|South Dakota}} |2 |(+0) |- |{{flaglist|Tennessee}} |62 |(+7) |- |{{flaglist|Texas}} |780 |(+32) |- |{{flaglist|Utah}} |57 |(+1) |- |{{flaglist|Vermont}} |1 |(+0) |- |{{flaglist|Virginia}} |175 |(+30) |- |{{flaglist|Washington}} |220 |(+10) |- |{{flaglist|West Virginia}} |4 |(+0) |- |{{flaglist|Wisconsin}} |31 |(+0) |- |'''Total cases''' |'''10,389''' |'''(+897)''' |- ! colspan="2"|{{As of|2022|8|10|df=US}} at 2:00{{nbsp}}pm [[Eastern Time Zone|Eastern Time]] ! |} ==Oras== ===Oras ng unang kumpirmadong kaso sa bawat estado=== {| class="wikitable mw-datatable" |+First confirmed monkeypox cases by state |- !scope="col"| Petsa !scope="col"| Estado |- | {{dts|18 Mayo 2022}} | {{flaglist|Massachusetts}} |- | {{dts|21 Mayo 2022}} | {{flaglist|New York}} |- | {{dts|23 Mayo 2022}} | {{flaglist|Florida}} |- | {{dts|25 Mayo 2022}} | {{flaglist|Utah}}|- | {{dts|26 May 2022}} | {{flaglist|Virginia}} |- | {{dts|27 Mayo 2022}} | {{flaglist|Washington}} |- | {{dts|2 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Pennsylvania}} |- | {{dts|3 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Hawaii}} |- | {{dts|5 Hunyo 2022}} | {{flaglist|District of Columbia}} |- | {{dts|6 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Georgia (U.S. state)|name=Georgia}} |- | {{dts|7 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Texas}} |- | {{dts|9 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Rhode Island}}<ref |- | {{dts|14 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Ohio}} |- | {{dts|15 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Nevada}} |- | {{dts|16 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Maryland}} |- | {{dts|18 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Indiana}} |- | {{dts|20 Hunyo 2022}} | {{flaglist|New Jersey}} |- | {{dts|22 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Missouri}} |- | {{dts|23 Hunyo 2022}} | {{flaglist|North Carolina}} |- | {{dts|24 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Kentucky}} |- | {{dts|27 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Nebraska}} |- | {{dts|29 Hunyo 2022}} | {{flaglist|New Hampshire}} |- | {{dts|30 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Wisconsin}} |- | {{dts|1 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Iowa}} |- | {{dts|5 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Connecticut}} |- | {{dts|6 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Arkansas}} |- | {{dts|7 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Louisiana}} |- | {{dts|8 Hulyo 2022}} | {{flaglist|South Carolina}} |- | {{dts|9 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Kansas}} |- | {{dts|11 Hulyo 2022}} | {{flaglist|New Mexico}} |- | {{dts|12 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Delaware}} |- | {{dts|14 Hulyo 2022}} | {{flaglist|South Dakota}} |- | {{dts|15 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Alabama}} |- | {{dts|20 Hulyo 2022}} | {{flaglist|North Dakota}} |- | {{dts|22 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Maine}} |- | {{dts|25 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Mississippi}} |- | {{dts|29 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Alaska}} |- | {{dts|5 Agosto 2022}} | {{flaglist|Montana}} |} ==Bakuna== {{Kinukumpuni|date=Agosto 2022}} ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng COVID-19 sa Estados Unidos]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pagsiklab ng monkeypox]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2022]] [[Kategorya:2022 sa Estados Unidos]] edc0yocjr9c9z5rg0l8cxbiouibogij 1962265 1962264 2022-08-11T15:28:21Z Ivan P. Clarin 84769 /* Oras ng unang kumpirmadong kaso sa bawat estado */ wikitext text/x-wiki {{infobox pandemic | name = {{Nowrap|2022 monkeypox outbreak}} {{Nowrap|in the United States}} | image = Monkeypox Outbreak United States Cases by State.svg | image_size = | caption = Spread of monkeypox by US state as of August 10, 2022 {{Leftlegend|d0d0d0|State has no cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ffaaaa|State has <10 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff8080|State has 11-25 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff5555|State has 26-50 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff2a2a|State has 51-100 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff0000|State has 101-200 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|d40000|State has 201-500 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|800000|State has 501-1000 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|480000|State has >1000 cases of monkeypox}} | disease = [[Monkeypox]] | virus_strain = [[Monkeypox virus]] {{Nowrap|(West African clade)}} | location = [[United States]] | first_case = [[Boston]], [[Massachusetts]]<ref>{{Cite web|url=https://www.cnbc.com/2022/05/19/monkeypox-virus-case-confirmed-in-massachusetts.html|title=Health officials confirm first U.S. case of monkeypox virus this year in Massachusetts|first=Annika Kim|last=Constantino|date=19 May 2022|website=CNBC}}</ref> | arrival_date = May 18, 2022 {{Nowrap|({{Age in years, months, weeks and days|month1=05|day1=18|year1=2022|month2=|day2=|year2=}} ago)}} | date = August 9, 2022 | confirmed_cases = 10,389<ref>{{cite web |title=2022 U.S. Map & Case Count |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/response/2022/us-map.html |access-date=17 June 2022 |publisher=USA CDC}}</ref> | suspected_cases = <!-- Leave blank unless reported in reliable sources. --> | deaths = 0 | website = {{URL|https://www.usa.gov/}} }} Ang '''Pagsiklab ng monkeypox sa Estados Unidos ng 2022''', ay parte ng malawakang pandaigdigang pagsiklab ng Monkeypox birus na nanalasa sa mundo ay mula sa Kanlurang Aprika klade, Ang pagsiklab ay unang naitala sa Estados Unidos, na ang sinuspetyahan kaso ay nakumpirma noong Mayo 19, 2022, Noong ika Agosto 5, 2022, mahigit mga 49 estado ang mayroong mga kaso maging sa [[ Washington, D.C.]], at [[Puerto Rico]]. Noong Agosto 4, 2022 ang U.S. Centers for Disease Control and Prevention ay dineklara na ang monkeypox na public health emergency sa ''Estados Unidos''. ==Transmisyon== [[Talaksan:Stages of monkeypox lesion development.jpg|thumb|Ang pamumuo ng mga bulutong sa katawan.]] Ang malaking porsyon ng bawat infected ay wala naitalang paglalakbay sa iba't ibang bahagi sa [[Aprika]] na kung saan karaniwan matatagpuan ang ''monkeypox'', kabilang ang [[Nigeria]] kung saan nanggaling ang turista mula [[Londres]], Ang [[Democratic Republic of the Congo]] na nasa gitna at kanluran ay unang nagkaroon ng sakit, Ang CDC ay naglabas ng pahayag upang maiwasan ang mga patay na hayop, katulad ng [[daga]], squirrels, [[unggoy]] na mga mababangis na hayop na matatagpuan sa "Aprika". Ang mga sintomas ay ang: fever, headache, swollen lymph nodes, at rashes o lesions, Ang ilang pasyente ay nakaranas ng proctitis at inflammation ng rectum lining, Ang CDC ay nagbabala sa mga kliniko na huwag pamunuan, ang mga pasyente sa pagpapasa mula sa aktibidad na seksuwal, habang ang mga ulat ay kaparehas sa inpeksyon ng mga syphilis, gonorrhea, chlamydia, and herpes. ==Kasaysayan== {{Medical cases chart |numwidth=mwmw |barwidth=thin |disease=Monkeypox |location=Estados Unidos (U.S.) |outbreak=Pagsiklab ng monkeypox ng 2022 |recoveries=n |altlbl1=Kumpirmadong kaso |right1=Kaso (rise) |right1data=3 |right2=Patay (rise) |right2data=1 |changetype1=a <!-- p = percent & a = absolute --> |changetype2=a |collapsible=y |data=2022-05-18;;;1;firstright1=y 2022-05-19;;;1; 2022-05-20;;;2; 2022-05-21;;;2; 2022-05-22;;;2; 2022-05-23;;;2; 2022-05-24;;;2; 2022-05-25;;;4; 2022-05-26;;;9; 2022-05-27;;;12; 2022-05-28;;;12; 2022-05-29;;;14; 2022-05-30;;;14; 2022-05-31;;;19; 2022-06-01;;;19; 2022-06-02;;;23; 2022-06-03;;;25; 2022-06-04;;;25; 2022-06-05;;;25; 2022-06-06;;;26; 2022-06-07;;;31; 2022-06-08;;;35; 2022-06-09;;;40; 2022-06-10;;;47; 2022-06-11;;;49; 2022-06-12;;;49; 2022-06-13;;;65; 2022-06-14;;;72; 2022-06-15;;;84; 2022-06-16;;;100; 2022-06-17;;;113; 2022-06-18;;;113; 2022-06-19;;;113; 2022-06-20;;;113; 2022-06-21;;;113; 2022-06-22;;;156; 2022-06-23;;;181; 2022-06-24;;;201; 2022-06-25;;;201; 2022-06-26;;;201; 2022-06-27;;;244; 2022-06-28;;;306; 2022-06-29;;;351; 2022-06-30;;;396; 2022-07-01;;;460; 2022-07-02;;;460; 2022-07-03;;;460; 2022-07-04;;;460; 2022-07-05;;;560; 2022-07-06;;;605; 2022-07-07;;;700; 2022-07-08;;;767; 2022-07-09;;;767; 2022-07-10;;;767; 2022-07-11;;;866; 2022-07-12;;;929; 2022-07-13;;;1052; 2022-07-14;;;1470; 2022-07-15;;;1814; 2022-07-16;;;1814; 2022-07-17;;;1814; 2022-07-18;;;1972; 2022-07-19;;;2108; 2022-07-20;;;2323; 2022-07-21;;;2593; 2022-07-22;;;2891; 2022-07-23;;;2891; 2022-07-24;;;2891; 2022-07-25;;;3487; 2022-07-26;;;3591; 2022-07-27;;;4639; 2022-07-28;;;4907; 2022-07-29;;;5189; 2022-07-30;;;5189; 2022-07-31;;;5189; 2022-08-01;;;5811; 2022-08-02;;;6326; 2022-08-03;;;6617; 2022-08-04;;;7102; 2022-08-05;;;7510; 2022-08-06;;;7510; 2022-08-07;;;7510; 2022-08-08;;;8934; 2022-08-09;;;9492; 2022-08-10;;;10389; }} Ang unang kaso ay nakita noong Mayo 18, 2022, na ang isang lalaki mula sa [[Boston]], [[Massachusetts]] ay bumiyahe galing sa [[Canada]] na kung saan ay kasagsagan ng [[Monkeypox birus]], Ang pasyente ay na-ospital sa Boston, nang ito ay sumailalim sa test ay nagpositibo ito sa birus, ito ang kaunaunahang kaso sa Estados Unidos. ==Kaso sa mga Estado== {| class="wikitable sortable" |+Kaso ng monkeypox !Estado !Kaso !Pagbabago |- |{{flaglist|Alabama}} |24 |(+2) |- |{{flaglist|Alaska}} |2 |(+0) |- |{{flaglist|Arizona}} |149 |(+6) |- |{{flaglist|Arkansas}} |12 |(+0) |- |{{flaglist|California}} |1,892 |(+582) |- |{{flaglist|Colorado}} |111 |(+33) |- |{{flaglist|Connecticut}} |54 |(+5) |- |{{flaglist|Delaware}} |8 |(+2) |- |{{flaglist|District of Columbia}} |319 |(+1) |- |{{flaglist|Florida}} |1,018 |(+42) |- |{{flaglist|Georgia (U.S. state)|name=Georgia}} |775 |(+26) |- |{{flaglist|Hawaii}} |11 |(+0) |- |{{flaglist|Idaho}} |8 |(+0) |- |{{flaglist|Illinois}} |717 |(+16) |- |{{flaglist|Indiana}} |77 |(+0) |- |{{flaglist|Iowa}} |13 |(+0) |- |{{flaglist|Kansas}} |2 |(+0) |- |{{flaglist|Kentucky}} |10 |(+0) |- |{{flaglist|Louisiana}} |92 |(+4) |- |{{flaglist|Maine}} |3 |(+1) |- |{{flaglist|Maryland}} |236 |(+17) |- |{{flaglist|Massachusetts}} |174 |(+0) |- |{{flaglist|Michigan}} |77 |(+4) |- |{{flaglist|Minnesota}} |58 |(+3) |- |{{flaglist|Mississippi}} |8 |(+0) |- |{{flaglist|Missouri}} |18 |(+1) |- |{{flaglist|Montana}} |2 |(+1) |- |{{flaglist|Nebraska}} |14 |(+0) |- |{{flaglist|Nevada}} |56 |(+1) |- |{{flaglist|New Hampshire}} |15 |(+0) |- |{{flaglist|New Jersey}} |277 |(+13) |- |{{flaglist|New Mexico}} |13 |(+0) |- |{{flaglist|New York}} |2,132 |(+28) |- |{{flaglist|North Carolina}} |122 |(+8) |- |{{flaglist|North Dakota}} |2 |(+0) |- |{{flaglist|Ohio}} |75 |(+2) |- |{{flaglist|Oklahoma}} |12 |(+1) |- |{{flaglist|Oregon}} |93 |(+0) |- |{{flaglist|Pennsylvania}} |268 |(+17) |- |{{flaglist|Puerto Rico}} |32 |(+0) |- |{{flaglist|Rhode Island}} |32 |(+1) |- |{{flaglist|South Carolina}} |44 |(+3) |- |{{flaglist|South Dakota}} |2 |(+0) |- |{{flaglist|Tennessee}} |62 |(+7) |- |{{flaglist|Texas}} |780 |(+32) |- |{{flaglist|Utah}} |57 |(+1) |- |{{flaglist|Vermont}} |1 |(+0) |- |{{flaglist|Virginia}} |175 |(+30) |- |{{flaglist|Washington}} |220 |(+10) |- |{{flaglist|West Virginia}} |4 |(+0) |- |{{flaglist|Wisconsin}} |31 |(+0) |- |'''Total cases''' |'''10,389''' |'''(+897)''' |- ! colspan="2"|{{As of|2022|8|10|df=US}} at 2:00{{nbsp}}pm [[Eastern Time Zone|Eastern Time]] ! |} ==Oras== ===Oras ng unang kumpirmadong kaso sa bawat estado=== {| class="wikitable mw-datatable" |+First confirmed monkeypox cases by state |- !scope="col"| Petsa !scope="col"| Estado |- | {{dts|18 Mayo 2022}} | {{flaglist|Massachusetts}} |- | {{dts|21 Mayo 2022}} | {{flaglist|New York}} |- | {{dts|23 Mayo 2022}} | {{flaglist|Florida}} |- | {{dts|25 Mayo 2022}} | {{flaglist|Utah}} |- | {{dts|26 May 2022}} | {{flaglist|Virginia}} |- | {{dts|27 Mayo 2022}} | {{flaglist|Washington}} |- | {{dts|2 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Pennsylvania}} |- | {{dts|3 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Hawaii}} |- | {{dts|5 Hunyo 2022}} | {{flaglist|District of Columbia}} |- | {{dts|6 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Georgia (U.S. state)|name=Georgia}} |- | {{dts|7 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Texas}} |- | {{dts|9 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Rhode Island}}<ref |- | {{dts|14 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Ohio}} |- | {{dts|15 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Nevada}} |- | {{dts|16 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Maryland}} |- | {{dts|18 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Indiana}} |- | {{dts|20 Hunyo 2022}} | {{flaglist|New Jersey}} |- | {{dts|22 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Missouri}} |- | {{dts|23 Hunyo 2022}} | {{flaglist|North Carolina}} |- | {{dts|24 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Kentucky}} |- | {{dts|27 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Nebraska}} |- | {{dts|29 Hunyo 2022}} | {{flaglist|New Hampshire}} |- | {{dts|30 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Wisconsin}} |- | {{dts|1 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Iowa}} |- | {{dts|5 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Connecticut}} |- | {{dts|6 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Arkansas}} |- | {{dts|7 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Louisiana}} |- | {{dts|8 Hulyo 2022}} | {{flaglist|South Carolina}} |- | {{dts|9 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Kansas}} |- | {{dts|11 Hulyo 2022}} | {{flaglist|New Mexico}} |- | {{dts|12 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Delaware}} |- | {{dts|14 Hulyo 2022}} | {{flaglist|South Dakota}} |- | {{dts|15 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Alabama}} |- | {{dts|20 Hulyo 2022}} | {{flaglist|North Dakota}} |- | {{dts|22 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Maine}} |- | {{dts|25 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Mississippi}} |- | {{dts|29 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Alaska}} |- | {{dts|5 Agosto 2022}} | {{flaglist|Montana}} |} ==Bakuna== {{Kinukumpuni|date=Agosto 2022}} ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng COVID-19 sa Estados Unidos]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pagsiklab ng monkeypox]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2022]] [[Kategorya:2022 sa Estados Unidos]] lz782aoc3pqf4vvl5yx8gvelbavfx5z 1962266 1962265 2022-08-11T15:30:05Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{infobox pandemic | name = {{Nowrap|2022 monkeypox outbreak}} {{Nowrap|in the United States}} | image = Monkeypox Outbreak United States Cases by State.svg | image_size = | caption = Spread of monkeypox by US state as of August 10, 2022 {{Leftlegend|d0d0d0|State has no cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ffaaaa|State has <10 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff8080|State has 11-25 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff5555|State has 26-50 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff2a2a|State has 51-100 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|ff0000|State has 101-200 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|d40000|State has 201-500 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|800000|State has 501-1000 cases of monkeypox}} {{Leftlegend|480000|State has >1000 cases of monkeypox}} | disease = [[Monkeypox]] | virus_strain = [[Monkeypox virus]] {{Nowrap|(West African clade)}} | location = [[United States]] | first_case = [[Boston]], [[Massachusetts]]<ref>{{Cite web|url=https://www.cnbc.com/2022/05/19/monkeypox-virus-case-confirmed-in-massachusetts.html|title=Health officials confirm first U.S. case of monkeypox virus this year in Massachusetts|first=Annika Kim|last=Constantino|date=19 May 2022|website=CNBC}}</ref> | arrival_date = May 18, 2022 {{Nowrap|({{Age in years, months, weeks and days|month1=05|day1=18|year1=2022|month2=|day2=|year2=}} ago)}} | date = August 9, 2022 | confirmed_cases = 10,389<ref>{{cite web |title=2022 U.S. Map & Case Count |url=https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/response/2022/us-map.html |access-date=17 June 2022 |publisher=USA CDC}}</ref> | suspected_cases = <!-- Leave blank unless reported in reliable sources. --> | deaths = 0 | website = {{URL|https://www.usa.gov/}} }} Ang '''Pagsiklab ng monkeypox sa Estados Unidos ng 2022''', ay parte ng malawakang pandaigdigang pagsiklab ng Monkeypox birus na nanalasa sa mundo ay mula sa Kanlurang Aprika klade, Ang pagsiklab ay unang naitala sa Estados Unidos, na ang sinuspetyahan na mga kaso ay nakumpirma noong Mayo 19, 2022, Noong ika Agosto 5, 2022, mahigit mga 49 estado ang mayroong mga kaso maging sa [[ Washington, D.C.]], at [[Puerto Rico]]. Noong Agosto 4, 2022 ang U.S. Centers for Disease Control and Prevention ay dineklara na ang monkeypox na public health emergency sa ''Estados Unidos''. ==Transmisyon== [[Talaksan:Stages of monkeypox lesion development.jpg|thumb|Ang pamumuo ng mga bulutong sa katawan.]] Ang malaking porsyon ng bawat infected ay wala naitalang paglalakbay sa iba't ibang bahagi sa [[Aprika]] na kung saan karaniwan matatagpuan ang ''monkeypox'', kabilang ang [[Nigeria]] kung saan nanggaling ang turista mula [[Londres]], Ang [[Democratic Republic of the Congo]] na nasa gitna at kanluran ay unang nagkaroon ng sakit, Ang CDC ay naglabas ng pahayag upang maiwasan ang mga patay na hayop, katulad ng [[daga]], squirrels, [[unggoy]] na mga mababangis na hayop na matatagpuan sa "Aprika". Ang mga sintomas ay ang: fever, headache, swollen lymph nodes, at rashes o lesions, Ang ilang pasyente ay nakaranas ng proctitis at inflammation ng rectum lining, Ang CDC ay nagbabala sa mga kliniko na huwag pamunuan, ang mga pasyente sa pagpapasa mula sa aktibidad na seksuwal, habang ang mga ulat ay kaparehas sa inpeksyon ng mga syphilis, gonorrhea, chlamydia, and herpes. ==Kasaysayan== {{Medical cases chart |numwidth=mwmw |barwidth=thin |disease=Monkeypox |location=Estados Unidos (U.S.) |outbreak=Pagsiklab ng monkeypox ng 2022 |recoveries=n |altlbl1=Kumpirmadong kaso |right1=Kaso (rise) |right1data=3 |right2=Patay (rise) |right2data=1 |changetype1=a <!-- p = percent & a = absolute --> |changetype2=a |collapsible=y |data=2022-05-18;;;1;firstright1=y 2022-05-19;;;1; 2022-05-20;;;2; 2022-05-21;;;2; 2022-05-22;;;2; 2022-05-23;;;2; 2022-05-24;;;2; 2022-05-25;;;4; 2022-05-26;;;9; 2022-05-27;;;12; 2022-05-28;;;12; 2022-05-29;;;14; 2022-05-30;;;14; 2022-05-31;;;19; 2022-06-01;;;19; 2022-06-02;;;23; 2022-06-03;;;25; 2022-06-04;;;25; 2022-06-05;;;25; 2022-06-06;;;26; 2022-06-07;;;31; 2022-06-08;;;35; 2022-06-09;;;40; 2022-06-10;;;47; 2022-06-11;;;49; 2022-06-12;;;49; 2022-06-13;;;65; 2022-06-14;;;72; 2022-06-15;;;84; 2022-06-16;;;100; 2022-06-17;;;113; 2022-06-18;;;113; 2022-06-19;;;113; 2022-06-20;;;113; 2022-06-21;;;113; 2022-06-22;;;156; 2022-06-23;;;181; 2022-06-24;;;201; 2022-06-25;;;201; 2022-06-26;;;201; 2022-06-27;;;244; 2022-06-28;;;306; 2022-06-29;;;351; 2022-06-30;;;396; 2022-07-01;;;460; 2022-07-02;;;460; 2022-07-03;;;460; 2022-07-04;;;460; 2022-07-05;;;560; 2022-07-06;;;605; 2022-07-07;;;700; 2022-07-08;;;767; 2022-07-09;;;767; 2022-07-10;;;767; 2022-07-11;;;866; 2022-07-12;;;929; 2022-07-13;;;1052; 2022-07-14;;;1470; 2022-07-15;;;1814; 2022-07-16;;;1814; 2022-07-17;;;1814; 2022-07-18;;;1972; 2022-07-19;;;2108; 2022-07-20;;;2323; 2022-07-21;;;2593; 2022-07-22;;;2891; 2022-07-23;;;2891; 2022-07-24;;;2891; 2022-07-25;;;3487; 2022-07-26;;;3591; 2022-07-27;;;4639; 2022-07-28;;;4907; 2022-07-29;;;5189; 2022-07-30;;;5189; 2022-07-31;;;5189; 2022-08-01;;;5811; 2022-08-02;;;6326; 2022-08-03;;;6617; 2022-08-04;;;7102; 2022-08-05;;;7510; 2022-08-06;;;7510; 2022-08-07;;;7510; 2022-08-08;;;8934; 2022-08-09;;;9492; 2022-08-10;;;10389; }} Ang unang kaso ay nakita noong Mayo 18, 2022, na ang isang lalaki mula sa [[Boston]], [[Massachusetts]] ay bumiyahe galing sa [[Canada]] na kung saan ay kasagsagan ng [[Monkeypox birus]], Ang pasyente ay na-ospital sa Boston, nang ito ay sumailalim sa test ay nagpositibo ito sa birus, ito ang kaunaunahang kaso sa Estados Unidos. ==Kaso sa mga Estado== {| class="wikitable sortable" |+Kaso ng monkeypox !Estado !Kaso !Pagbabago |- |{{flaglist|Alabama}} |24 |(+2) |- |{{flaglist|Alaska}} |2 |(+0) |- |{{flaglist|Arizona}} |149 |(+6) |- |{{flaglist|Arkansas}} |12 |(+0) |- |{{flaglist|California}} |1,892 |(+582) |- |{{flaglist|Colorado}} |111 |(+33) |- |{{flaglist|Connecticut}} |54 |(+5) |- |{{flaglist|Delaware}} |8 |(+2) |- |{{flaglist|District of Columbia}} |319 |(+1) |- |{{flaglist|Florida}} |1,018 |(+42) |- |{{flaglist|Georgia (U.S. state)|name=Georgia}} |775 |(+26) |- |{{flaglist|Hawaii}} |11 |(+0) |- |{{flaglist|Idaho}} |8 |(+0) |- |{{flaglist|Illinois}} |717 |(+16) |- |{{flaglist|Indiana}} |77 |(+0) |- |{{flaglist|Iowa}} |13 |(+0) |- |{{flaglist|Kansas}} |2 |(+0) |- |{{flaglist|Kentucky}} |10 |(+0) |- |{{flaglist|Louisiana}} |92 |(+4) |- |{{flaglist|Maine}} |3 |(+1) |- |{{flaglist|Maryland}} |236 |(+17) |- |{{flaglist|Massachusetts}} |174 |(+0) |- |{{flaglist|Michigan}} |77 |(+4) |- |{{flaglist|Minnesota}} |58 |(+3) |- |{{flaglist|Mississippi}} |8 |(+0) |- |{{flaglist|Missouri}} |18 |(+1) |- |{{flaglist|Montana}} |2 |(+1) |- |{{flaglist|Nebraska}} |14 |(+0) |- |{{flaglist|Nevada}} |56 |(+1) |- |{{flaglist|New Hampshire}} |15 |(+0) |- |{{flaglist|New Jersey}} |277 |(+13) |- |{{flaglist|New Mexico}} |13 |(+0) |- |{{flaglist|New York}} |2,132 |(+28) |- |{{flaglist|North Carolina}} |122 |(+8) |- |{{flaglist|North Dakota}} |2 |(+0) |- |{{flaglist|Ohio}} |75 |(+2) |- |{{flaglist|Oklahoma}} |12 |(+1) |- |{{flaglist|Oregon}} |93 |(+0) |- |{{flaglist|Pennsylvania}} |268 |(+17) |- |{{flaglist|Puerto Rico}} |32 |(+0) |- |{{flaglist|Rhode Island}} |32 |(+1) |- |{{flaglist|South Carolina}} |44 |(+3) |- |{{flaglist|South Dakota}} |2 |(+0) |- |{{flaglist|Tennessee}} |62 |(+7) |- |{{flaglist|Texas}} |780 |(+32) |- |{{flaglist|Utah}} |57 |(+1) |- |{{flaglist|Vermont}} |1 |(+0) |- |{{flaglist|Virginia}} |175 |(+30) |- |{{flaglist|Washington}} |220 |(+10) |- |{{flaglist|West Virginia}} |4 |(+0) |- |{{flaglist|Wisconsin}} |31 |(+0) |- |'''Total cases''' |'''10,389''' |'''(+897)''' |- ! colspan="2"|{{As of|2022|8|10|df=US}} at 2:00{{nbsp}}pm [[Eastern Time Zone|Eastern Time]] ! |} ==Oras== ===Oras ng unang kumpirmadong kaso sa bawat estado=== {| class="wikitable mw-datatable" |+First confirmed monkeypox cases by state |- !scope="col"| Petsa !scope="col"| Estado |- | {{dts|18 Mayo 2022}} | {{flaglist|Massachusetts}} |- | {{dts|21 Mayo 2022}} | {{flaglist|New York}} |- | {{dts|23 Mayo 2022}} | {{flaglist|Florida}} |- | {{dts|25 Mayo 2022}} | {{flaglist|Utah}} |- | {{dts|26 May 2022}} | {{flaglist|Virginia}} |- | {{dts|27 Mayo 2022}} | {{flaglist|Washington}} |- | {{dts|2 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Pennsylvania}} |- | {{dts|3 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Hawaii}} |- | {{dts|5 Hunyo 2022}} | {{flaglist|District of Columbia}} |- | {{dts|6 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Georgia (U.S. state)|name=Georgia}} |- | {{dts|7 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Texas}} |- | {{dts|9 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Rhode Island}}<ref |- | {{dts|14 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Ohio}} |- | {{dts|15 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Nevada}} |- | {{dts|16 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Maryland}} |- | {{dts|18 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Indiana}} |- | {{dts|20 Hunyo 2022}} | {{flaglist|New Jersey}} |- | {{dts|22 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Missouri}} |- | {{dts|23 Hunyo 2022}} | {{flaglist|North Carolina}} |- | {{dts|24 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Kentucky}} |- | {{dts|27 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Nebraska}} |- | {{dts|29 Hunyo 2022}} | {{flaglist|New Hampshire}} |- | {{dts|30 Hunyo 2022}} | {{flaglist|Wisconsin}} |- | {{dts|1 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Iowa}} |- | {{dts|5 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Connecticut}} |- | {{dts|6 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Arkansas}} |- | {{dts|7 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Louisiana}} |- | {{dts|8 Hulyo 2022}} | {{flaglist|South Carolina}} |- | {{dts|9 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Kansas}} |- | {{dts|11 Hulyo 2022}} | {{flaglist|New Mexico}} |- | {{dts|12 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Delaware}} |- | {{dts|14 Hulyo 2022}} | {{flaglist|South Dakota}} |- | {{dts|15 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Alabama}} |- | {{dts|20 Hulyo 2022}} | {{flaglist|North Dakota}} |- | {{dts|22 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Maine}} |- | {{dts|25 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Mississippi}} |- | {{dts|29 Hulyo 2022}} | {{flaglist|Alaska}} |- | {{dts|5 Agosto 2022}} | {{flaglist|Montana}} |} ==Bakuna== {{Kinukumpuni|date=Agosto 2022}} ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng COVID-19 sa Estados Unidos]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pagsiklab ng monkeypox]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2022]] [[Kategorya:2022 sa Estados Unidos]] 8lnrrybusg4pfkupjrw9ukb07mquz0p Usapan:Pagsiklab ng monkeypox sa Estados Unidos ng 2022 1 318946 1962261 2022-08-11T15:01:15Z Ivan P. Clarin 84769 Bagong pahina: {{Isinalinwikang pahina|en|2022 monkeypox outbreak in the United States}} wikitext text/x-wiki {{Isinalinwikang pahina|en|2022 monkeypox outbreak in the United States}} avoie7ljy19yqrpy6aeyz5v9s91yxmx Tegel 0 318947 1962272 2022-08-11T15:40:48Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1067476209|Tegel]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Tegel|name_local=|image_photo=Berlin Tegel Gorkistraße Weihnachtsbeleuchtung.jpg|image_caption=Gorkistrasse in the old town|type=Quarter|City=Berlin|image_coa=|coordinates={{coord|52|35|00|N|13|17|00|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Reinickendorf|divisions=|elevation=52|area=33.7|population=36764|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 1202) 13405, 13503, 13505, 13507, 13509|area_code=|licence=B|year=1558|plantext=Location of Tegel in Reinickendorf district and Berlin|image_plan=Berlin Reinickendorf Tegel.svg|website=}} Ang '''Tegel''' ({{IPA-de|ˈteːɡl̩|lang|De-Tegel.ogg}}) ay isang lokalidad (''Ortsteil'') sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] ng [[Berlin]] ng [[Reinickendorf]] sa baybayin ng [[Lawa Tegel]]. Ang lokalidad ng Tegel, ang pangalawa sa pinakamalaking lugar (pagkatapos ng [[Köpenick]]) ng 96 na distrito ng Berlin, ay kinabibilangan din ng kapitbahayan ng ''Saatwinkel''. == Kasaysayan == Ang [[Schloss Tegel|Palasyo Tegel]] (o Palasyo Humboldt), na orihinal na isang [[Arkitekturang Renasimyento|Renasimyentong]] manor na bahay mula 1558 at isang [[Jagdschloss|bahay panganagaso]] ni [[Prinsipe-elektor|Elector]] [[Federico Guillermo, Elektor ng Brandeburgo|Federico Guillermo]] ng [[Margrabyato ng Brandeburgo|Brandeburgo]], ay ipinamana sa pamilya Humboldt noong 1797. Si [[Alexander von Humboldt]] at [[Wilhelm von Humboldt]] ay nanirahan dito sa loob ng ilang taon. Noong 1824, pinatayo ni Wilhelm ang palasyo sa estilong [[Arkitekturang Neoklasiko|Neoklasiko]] ni [[Karl Friedrich Schinkel]]. Sa parke ay isang [[Puntod|libingan]], kung saan inililibing sina Alexander, Wilhelm, at iba pang miyembro ng pamilya Humboldt. Mula 1927 hanggang 1931 Ang Palasyo Tegel ay ang lugar ng isang [[sanatorio]], na itinatag ng [[Sikoanalisis|sikoanalistang]] si [[Ernst Simmel]] (1882-1947). == Kasalukuyan == Ang Tegel ay pangunahing kilala sa pagiging lokasyon ng [[Paliparang Berlin Tegel|Berlin-Tegel ''Otto Lilienthal'']], ang dating pangunahing [[paliparan]] ng Berlin. Ito ay may populasyong 33,417 at naglalaman ng [[Bilangguang Tegel]], isa sa pinakamalaking [[Mga bilangguan sa Alemanya|bilangguan]] sa Alemanya na may humigit-kumulang 1,700 bilanggo noong 2007, na kilala mula sa nobelang [[Berlin Alexanderplatz]] noong 1929 ni [[Alfred Döblin]]. == Tingnan din == * [[Lawa Tegel]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == Media related to Tegel at Wikimedia Commons * {{In lang|de}} [http://www.reinickendorf.de/index_5138_de.html Tegel page of Reinickendorfer site] * [https://web.archive.org/web/20100102211141/http://astronautix.com/sites/rakplatz.htm Launch site of the Verein für Raumschiffahrt at Berlin-Tegel] {{Mga Borough ng Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] qzsrbjxiqo2yuqjl0ct0ouetbee9xlu 1962273 1962272 2022-08-11T15:41:29Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Tegel|name_local=|image_photo=Berlin Tegel Gorkistraße Weihnachtsbeleuchtung.jpg|image_caption=Gorkistrasse sa lumang bayan|type=Kuwarto|City=Berlin|image_coa=|coordinates={{coord|52|35|00|N|13|17|00|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Reinickendorf|divisions=|elevation=52|area=33.7|population=36764|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 1202) 13405, 13503, 13505, 13507, 13509|area_code=|licence=B|year=1558|plantext=Kinaroroonan ng Tegel sa distrito Reinickendorf at Berlin|image_plan=Berlin Reinickendorf Tegel.svg|website=}} Ang '''Tegel''' ({{IPA-de|ˈteːɡl̩|lang|De-Tegel.ogg}}) ay isang lokalidad (''Ortsteil'') sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] ng [[Berlin]] ng [[Reinickendorf]] sa baybayin ng [[Lawa Tegel]]. Ang lokalidad ng Tegel, ang pangalawa sa pinakamalaking lugar (pagkatapos ng [[Köpenick]]) ng 96 na distrito ng Berlin, ay kinabibilangan din ng kapitbahayan ng ''Saatwinkel''. == Kasaysayan == Ang [[Schloss Tegel|Palasyo Tegel]] (o Palasyo Humboldt), na orihinal na isang [[Arkitekturang Renasimyento|Renasimyentong]] manor na bahay mula 1558 at isang [[Jagdschloss|bahay panganagaso]] ni [[Prinsipe-elektor|Elector]] [[Federico Guillermo, Elektor ng Brandeburgo|Federico Guillermo]] ng [[Margrabyato ng Brandeburgo|Brandeburgo]], ay ipinamana sa pamilya Humboldt noong 1797. Si [[Alexander von Humboldt]] at [[Wilhelm von Humboldt]] ay nanirahan dito sa loob ng ilang taon. Noong 1824, pinatayo ni Wilhelm ang palasyo sa estilong [[Arkitekturang Neoklasiko|Neoklasiko]] ni [[Karl Friedrich Schinkel]]. Sa parke ay isang [[Puntod|libingan]], kung saan inililibing sina Alexander, Wilhelm, at iba pang miyembro ng pamilya Humboldt. Mula 1927 hanggang 1931 Ang Palasyo Tegel ay ang lugar ng isang [[sanatorio]], na itinatag ng [[Sikoanalisis|sikoanalistang]] si [[Ernst Simmel]] (1882-1947). == Kasalukuyan == Ang Tegel ay pangunahing kilala sa pagiging lokasyon ng [[Paliparang Berlin Tegel|Berlin-Tegel ''Otto Lilienthal'']], ang dating pangunahing [[paliparan]] ng Berlin. Ito ay may populasyong 33,417 at naglalaman ng [[Bilangguang Tegel]], isa sa pinakamalaking [[Mga bilangguan sa Alemanya|bilangguan]] sa Alemanya na may humigit-kumulang 1,700 bilanggo noong 2007, na kilala mula sa nobelang [[Berlin Alexanderplatz]] noong 1929 ni [[Alfred Döblin]]. == Tingnan din == * [[Lawa Tegel]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == Media related to Tegel at Wikimedia Commons * {{In lang|de}} [http://www.reinickendorf.de/index_5138_de.html Tegel page of Reinickendorfer site] * [https://web.archive.org/web/20100102211141/http://astronautix.com/sites/rakplatz.htm Launch site of the Verein für Raumschiffahrt at Berlin-Tegel] {{Mga Borough ng Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 0yo5t6aam5oyrgcj0yvyakj9faijhnq Neukölln 0 318948 1962275 2022-08-11T15:52:03Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1102947704|Neukölln]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|borough=|image_caption=|Bürgermeistertitel=|year=|name=Neukölln|name_local=|image_photo=|type=Borough|City=Berlin|image_flag=Flag of Neukölln District.gif|image_coa=Coat of arms of borough Neukoelln.svg|coordinates={{coord|52|29|N|13|27|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|divisions=5 localities|mayor=Martin Hikel|party=SPD|elevation=|area=44.93|population=327945|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=|area_code=|licence=B|plantext=Location of Neukölln in Berlin|image_plan=Berlin Bezirk Neukölln (labeled).svg|website=[http://www.berlin.de/ba-neukoelln/index.html Official homepage]}} Ang '''Neukölln'''<ref>Translated "New [[Cölln]]", and etymologically "New Colony" from lat. ''[nova] colonia''.</ref> ({{IPA-de|nɔʏˈkœln|lang|De-Neukölln.ogg}}) ay isa sa labindalawang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro ng Berlin]]. Ito ay matatagpuan sa timog-silangang bahagi mula sa sentro ng lungsod patungo sa [[Paliparang Berlin Schönefeld]]. Ito ay bahagi ng dating Amerikanong sektor sa ilalim ng pananakop ng Apat-Na-Kapangyarihan ng lungsod. Nagtatampok ito ng maraming gusali ng [[Gründerzeit]] at nailalarawan sa pagkakaroon ng isa sa pinakamataas na porsiyento ng mga [[Imigrasyon sa Alemanya|imigrante]] sa Berlin. Sa mga nakalipas na taon, ang pagdagsa ng mga mag-aaral at mga uring mapanlikha ay humantong sa [[hnetripikasyon]].<ref name="gent">{{Cite news |last=Mendoza |first=Moises |date=11 March 2011 |title=Neukölln Nasties: Foreigners Feel Accused in Berlin Gentrification Row |work=Der Spiegel |url=http://www.spiegel.de/international/germany/neukoelln-nasties-foreigners-feel-accused-in-berlin-gentrification-row-a-750297.html}}</ref> == Kasaysayan ==  {{stack|[[File:Richardplatz1.JPG|thumb|Richardplatz]]}} Ang kalayaan ni Neukölln ay natapos noong Oktubre 1, 1920 nang ito ay [[Batas ng Kalakhang Berlin|isinanib sa Berlin]].<ref>{{Cite web |title=1920: A Crisis Year |url=https://unvollendete-metropole.de/en/1920-a-crisis-year/ |access-date=7 September 2021 |publisher=Unvollendete Metropole |language=English}}</ref> Noong Setyembre 1929, pinangunahan ni Goebbels ang kanyang mga tauhan sa Neukölln, isang muog ng [[Partido Komunista ng Alemanya|KPD]], at ang dalawang naglalabanang partido ay nagbarilan ng [[Pistol|baril]] at [[Revolver|rebolber]]. Mula 1966 hanggang 1975 ang [[Gropiusstadt]] ay itinayo, isang "Trabantenstadt" o lungsod-sa-loob-ng-isang-lungsod na [[ari-ariang pambahay]], na idinisenyo ng arkitektong si [[Walter Gropius]]. == Mga pagkakahating lokalidad ==   [[Category:Pages using multiple image with auto scaled images]] {{multiple image|total_width=400|image1=Berlin Hufeisensiedlung UAV 04-2017.jpg|caption1=[[Hufeisensiedlung]], 2017|image2=IBritzer Garten denis apel.JPG|caption2=[[Britzer Garten]] sa Timog ng Neukölln}} Ang Neukölln ay nahahati sa limang lokalidad: {| class="wikitable sortable" !Lokalidad ! Sakop (km<sup>2</sup>) ! Mga naninirahan ! Densidad (Mga naninirahan/km<sup>2</sup>) |- | 0801 [[Neukölln (lokalidad)|Neukölln]] | style="text-align:center;" | 11.71 | style="text-align:center;" | 155,950 | style="text-align:center;" | 13,318 |- | 0802 [[Britz]] | style="text-align:center;" | 12.40 | style="text-align:center;" | 39,029 | style="text-align:center;" | 3,148 |- | 0803 [[Buckow (Berlin)|Buckow]] | style="text-align:center;" | 6.35 | style="text-align:center;" | 38,219 | style="text-align:center;" | 6,019 |- | 0804 [[Rudow]] | style="text-align:center;" | 11.81 | style="text-align:center;" | 40,733 | style="text-align:center;" | 3,449 |- | 0805 [[Gropiusstadt]] | style="text-align:center;" | 2.67 | style="text-align:center;" | 35,751 | style="text-align:center;" | 13,390 |} [[Talaksan:Berlin_Neukölln.svg|alt=Subdivisions of Neukölln|Mga subdibisyon ng Neukölln]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * {{In lang|de}} [http://www.neukoelln-online.de/ Official homepage] * {{In lang|de}} [https://web.archive.org/web/20181127042251/http://www.neukoelln.tv/ WebTV from Berlin, Neukoelln] {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga Distrito ng Berlin]] [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] ipvqq8p4ibiilctupkvu431ehd0aioz Tagagamit:Wazzup Carl 2 318949 1962276 2022-08-11T17:02:24Z Wazzup Carl 124102 gumawa ako ng sarili kong wiki tagalog wikitext text/x-wiki '''Welcome kayo sa aking wiki tagalog!''' Kamusta, ako nga pala si <span style="font-family: Georgia; background-color: yellow; padding: 2px 3px 1px 3px;">[[Tagagamit:Wazzup Carl|<span style="color: blue">Wazzup</span>]] [[Tagagamit:Wazzup Carl|<span style="color: red">Carl</span>]]</span> ang editor ng Wikipedia sa Pilipinas. {{User Philippines|is proud to be a Filipino citizen of}} == About me == Ipinanganak ako sa [[Morong, Rizal]], at ako ang pangatlo sa apat na magkakapatid. Nagtapos ako ng [[Edukasyon|pampublikong edukasyon]] sa [[Binangonan Elementary School]] (2012–2017), at sekondaryang edukasyon sa [[Mahabang Parang National High School]] (2018-2020) ngunit sa halip na magtapos sa Mahabang Parang, lumipat ako sa [[Carrascal National High School]] (2021–2022) ngunit bumalik ako sa [[Rizal]] pagkatapos kong mag-aral ng sekondarya sa [[Carrascal, Surigao del Sur]]. Kasalukuyan akong nag-aaral sa [[ICCT Colleges]] bilang mataas na sekondaryang edukasyon sa [[Binangonan, Rizal]]. 5lezw5iw46ookg5saling6wehkhcmg4 1962277 1962276 2022-08-11T17:04:59Z Wazzup Carl 124102 fixed wikitext text/x-wiki '''Welcome kayo sa aking wiki tagalog!''' Kamusta, ako nga pala si <span style="font-family: Georgia; background-color: yellow; padding: 2px 3px 1px 3px;">[[Tagagamit:Wazzup Carl|<span style="color: blue">Wazzup</span>]] [[Tagagamit:Wazzup Carl|<span style="color: red">Carl</span>]]</span> ang editor ng Wikipedia sa Pilipinas. {{User Philippines|is proud to be a Filipino citizen of}} == About me == Ipinanganak ako sa [[Morong, Rizal]], at ako ang pangatlo sa apat na magkakapatid. Nagtapos ako ng pampublikong edukasyon sa [[Binangonan Elementary School]] (2012–2017), at sekondaryang edukasyon sa [[Mahabang Parang National High School]] (2018–2020) ngunit sa halip na magtapos sa Mahabang Parang, lumipat ako sa [[Carrascal National High School]] (2021–2022) ngunit bumalik ako sa [[Rizal]] pagkatapos kong mag-aral ng sekondarya sa [[Carrascal, Surigao del Sur]]. Kasalukuyan akong nag-aaral sa [[ICCT Colleges]] bilang mataas na sekondaryang edukasyon sa [[Binangonan, Rizal]]. bptor10e4v6pbfveaa2b47dugdoe7uf 1962278 1962277 2022-08-11T17:06:18Z Wazzup Carl 124102 inayos ulet wikitext text/x-wiki '''Welcome kayo sa aking wiki tagalog!''' Kamusta, ako nga pala si <span style="font-family: Georgia; background-color: yellow; padding: 2px 3px 1px 3px;">[[Tagagamit:Wazzup Carl|<span style="color: blue">Wazzup</span>]] [[Tagagamit:Wazzup Carl|<span style="color: red">Carl</span>]]</span> ang editor ng Wikipedia sa Pilipinas. {{User Philippines|is proud to be a Filipino citizen of}} == Tungkol sa aking buhay == Ipinanganak ako sa [[Morong, Rizal]], at ako ang pangatlo sa apat na magkakapatid. Nagtapos ako ng pampublikong edukasyon sa [[Binangonan Elementary School]] (2012–2017), at sekondaryang edukasyon sa [[Mahabang Parang National High School]] (2018–2020) ngunit sa halip na magtapos sa Mahabang Parang, lumipat ako sa [[Carrascal National High School]] (2021–2022) ngunit bumalik ako sa [[Rizal]] pagkatapos kong mag-aral ng sekondarya sa [[Carrascal, Surigao del Sur]]. Kasalukuyan akong nag-aaral sa [[ICCT Colleges]] bilang mataas na sekondaryang edukasyon sa [[Binangonan, Rizal]]. d8hf8ns2byy8c29pt6nqxo8qg4d28u4 1962341 1962278 2022-08-11T22:27:11Z Wazzup Carl 124102 wikitext text/x-wiki '''Welcome kayo sa aking wiki tagalog!''' Kamusta, ako nga pala si <span style="font-family: Georgia; background-color: yellow; padding: 2px 3px 1px 3px;">[[Tagagamit:Wazzup Carl|<span style="color: blue">Wazzup</span>]] [[Tagagamit:Wazzup Carl|<span style="color: red">Carl</span>]]</span> ang editor ng Wikipedia sa Pilipinas. {{User Philippines|is proud to be a Filipino citizen of}} == Tungkol sa aking buhay == Ipinanganak ako sa [[Morong, Rizal]], at ako ang pangatlo sa apat na magkakapatid. Nagtapos ako ng pampublikong edukasyon sa [[Binangonan Elementary School]] (2012–2017), at sekondaryang edukasyon sa [[Mahabang Parang National High School]] (2018–2020) ngunit sa halip na magtapos sa Mahabang Parang, lumipat ako sa [[Carrascal National High School]] (2021–2022) pero den bumalik ako sa [[Rizal]] pagkatapos kong mag-aral ng sekondarya sa [[Carrascal, Surigao del Sur]]. Kasalukuyan akong nag-aaral sa [[ICCT Colleges]] bilang mataas na sekondaryang edukasyon sa [[Binangonan, Rizal]]. agjva2158fggo6vgm3k8eyfdvixk70s Liham ng Amarna 0 318950 1962343 2022-08-12T00:10:58Z Xsqwiypb 120901 Ikinakarga sa [[Mga liham ng Amarna]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Mga liham ng Amarna]] __FORCETOC__ hvqwwhnbwt627436j1lzhula0cofv7b Samaria 0 318951 1962360 2022-08-12T01:08:54Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{Infobox landform | name = Samaria | designation = | volcanic_belt = | volcanic_field = | eruption = | last_eruption = | topo = | operator = | free_label_1 = | volcanic_arc/belt = | free_data_1 = | free_label_2 = | free_data_2 = | free_label_3 = | free_data_3 = | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | volcanic_arc = | orogeny = | other_name = שֹׁומְרוֹן, السامرة | highest_point = [[Tall Asur]] (Ba'al Hazor) | photo = File:Views from Sebast... wikitext text/x-wiki {{Infobox landform | name = Samaria | designation = | volcanic_belt = | volcanic_field = | eruption = | last_eruption = | topo = | operator = | free_label_1 = | volcanic_arc/belt = | free_data_1 = | free_label_2 = | free_data_2 = | free_label_3 = | free_data_3 = | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | volcanic_arc = | orogeny = | other_name = שֹׁומְרוֹן, السامرة | highest_point = [[Tall Asur]] (Ba'al Hazor) | photo = File:Views from Sebastia 18.jpg | photo_caption = Hills near the ruins of [[Samaria (ancient city)|Samaria]] | map = | coordinates = {{Coord|32|16|N|35|11|E|type:region|display = inline,title}} | range = | part_of = [[West Bank]], [[Palestine (region)|Palestine]] | highest_elevation = {{cvt|1,016|m}} | age = | length = | width = | area = <!-- {{Convert|NN|ha|acres}} --> | depth = | drop = | formed_by = | geology = <!-- or |type = --> | embedded = }} Ang '''Samaria''' ay isang sinauna, isang lugar sa [[Bibliya]] para sentral na rehiyion ng Lupain ng [[Israel]] na hinahangganan ng [[Judea]] sa timog, at [[Galilea]] sa hilaga.<ref name="Britannica">{{cite encyclopedia |url=https://www.britannica.com/place/Samaria-historical-region-Palestine |title=Samaria - historical region, Palestine |encyclopedia= Encyclopædia Britannica |access-date=31 May 2018}}</ref><ref name="War">{{cite web |url=http://www.fordham.edu/halsall/ancient/josephus-wara.html |author= Josephus Flavius |title=''Jewish War'', book 3, chapter 3:4-5 |via=Ancient History Sourcebook: Josephus (37 – after 93 CE): Galilee, Samaria, and Judea in the First Century CE |publisher=Fordham.edu |access-date=2012-12-31}}</ref>Ayon sa [[Bibliya]], ito ay tumutugon sa mga lupain ng [[Tribo ni Ephraim]] at [[Tribo ni Manasse]] pagkatapos ng kamatayan ni [[Solomon]] at paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] sa katimugang [[Kaharian ng Juda]] at [[Kaharian ng Israel (Samaria). Ang teritoryong ito ay bumubuo sa katimugang bahagi ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]/<ref>''The New Encyclopaedia Britannica'': Macropaedia, 15th edition, 1987, volume 25, "Palestine", p. 403</ref> Ang pangalang "Samaria" ay hinango sa [[Samaria (sinaunang lungsod)]] na kabisera ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] .<ref name="Mercer" /><ref name="etym">{{cite web |url=http://www.etymonline.com/index.php?search=Samaria |title=Online Etymology Dictionary |website=www.etymonline.com}}</ref><ref>{{cite web |url=http://ocp.hul.harvard.edu/expeditions/reisner.html |title=Open Collections Program: Expeditions and Discoveries, Harvard Expedition to Samaria, 1908–1910 |website=ocp.hul.harvard.edu}}</ref> Ang pangalang Samaria ay malamang naginamit sa buong [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] sa sandaling pagkatapos na gawing kabisera ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ang [[Sinaunang lungsod ng Samaria]] ngunit ito ay unang nadokumento sa pananakop ng hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na si [[Sargon II]] na gumawa ritong probinsiya ng Samerina.<ref name="Mercer">{{cite book |title=Mercer Dictionary of the Bible |pages=788–789 |url=https://books.google.com/books?id=goq0VWw9rGIC&q=samaria |editor1-first=Watson E. |editor1-last=Mills |editor2-first=Roger Aubrey |editor2-last=Bullard |publisher=Mercer University Press |year=1990 | isbn=9780865543737 |quote=Sargon ... named the new province, which included what formerly was Israel,''Samerina''. Thus the territorial designation is credited to the Assyrians and dated to that time; however, "Samaria" probably long before alteratively designated Israel when Samaria became the capital. |access-date=31 May 2018}}</ref> Ang Samaria ay muling binuhay bilang katagang administritabio noong [[Digmaang Anim na Araw]] nang ang [[West Bank]] ay inilarawa ng mga opisyal na [[Israel]]i ang [[Judea and Samaria Area]]<ref name="Judea and Samaria4">{{cite book |title=International Law and the Administration of Occupied Territories: Two Decades of Israeli Occupation of the West Bank and Gaza Strip |author=Emma Playfair |year=1992 |publisher=Oxford University Press |page=41 |quote=On 17 December 1967, the Israeli military government issued an order stating that "the term 'Judea and Samaria region' shall be identical in meaning for all purposes ... to the term 'the West Bank Region'". This change in terminology, which has been followed in Israeli official statements since that time, reflected a historic attachment to these areas and rejection of a name that was seen as implying Jordanian sovereignty over them.}}</ref> kung saan ang buong hilagang sakop ng [[Distrito ng Herusalem]] ay tinawag na Samaria. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga pook sa Bibliya]] [[Kategorya:Israel]] q4fi5iz3nxmykntsoo0kft1oph2kx3g 1962363 1962360 2022-08-12T01:10:18Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox landform | name = Samaria | designation = | volcanic_belt = | volcanic_field = | eruption = | last_eruption = | topo = | operator = | free_label_1 = | volcanic_arc/belt = | free_data_1 = | free_label_2 = | free_data_2 = | free_label_3 = | free_data_3 = | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | volcanic_arc = | orogeny = | other_name = שֹׁומְרוֹן, السامرة | highest_point = [[Tall Asur]] (Ba'al Hazor) | photo = File:Views from Sebastia 18.jpg | photo_caption = Hills near the ruins of [[Samaria (ancient city)|Samaria]] | map = | coordinates = {{Coord|32|16|N|35|11|E|type:region|display = inline,title}} | range = | part_of = [[West Bank]], [[Palestine (region)|Palestine]] | highest_elevation = {{cvt|1,016|m}} | age = | length = | width = | area = <!-- {{Convert|NN|ha|acres}} --> | depth = | drop = | formed_by = | geology = <!-- or |type = --> | embedded = }} Ang '''Samaria''' ay isang sinauna, isang lugar sa [[Bibliya]] para sentral na rehiyion ng Lupain ng [[Israel]] na hinahangganan ng [[Judea]] sa timog, at [[Galilea]] sa hilaga.<ref name="Britannica">{{cite encyclopedia |url=https://www.britannica.com/place/Samaria-historical-region-Palestine |title=Samaria - historical region, Palestine |encyclopedia= Encyclopædia Britannica |access-date=31 May 2018}}</ref><ref name="War">{{cite web |url=http://www.fordham.edu/halsall/ancient/josephus-wara.html |author= Josephus Flavius |title=''Jewish War'', book 3, chapter 3:4-5 |via=Ancient History Sourcebook: Josephus (37 – after 93 CE): Galilee, Samaria, and Judea in the First Century CE |publisher=Fordham.edu |access-date=2012-12-31}}</ref>Ayon sa [[Bibliya]], ito ay tumutugon sa mga lupain ng [[Tribo ni Ephraim]] at [[Tribo ni Manasse]] pagkatapos ng kamatayan ni [[Solomon]] at paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] sa katimugang [[Kaharian ng Juda]] at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang teritoryong ito ay bumubuo sa katimugang bahagi ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]/<ref>''The New Encyclopaedia Britannica'': Macropaedia, 15th edition, 1987, volume 25, "Palestine", p. 403</ref> Ang pangalang "Samaria" ay hinango sa [[Samaria (sinaunang lungsod)]] na kabisera ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] .<ref name="Mercer" /><ref name="etym">{{cite web |url=http://www.etymonline.com/index.php?search=Samaria |title=Online Etymology Dictionary |website=www.etymonline.com}}</ref><ref>{{cite web |url=http://ocp.hul.harvard.edu/expeditions/reisner.html |title=Open Collections Program: Expeditions and Discoveries, Harvard Expedition to Samaria, 1908–1910 |website=ocp.hul.harvard.edu}}</ref> Ang pangalang Samaria ay malamang naginamit sa buong [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] sa sandaling pagkatapos na gawing kabisera ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ang [[Sinaunang lungsod ng Samaria]] ngunit ito ay unang nadokumento sa pananakop ng hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na si [[Sargon II]] na gumawa ritong probinsiya ng Samerina.<ref name="Mercer">{{cite book |title=Mercer Dictionary of the Bible |pages=788–789 |url=https://books.google.com/books?id=goq0VWw9rGIC&q=samaria |editor1-first=Watson E. |editor1-last=Mills |editor2-first=Roger Aubrey |editor2-last=Bullard |publisher=Mercer University Press |year=1990 | isbn=9780865543737 |quote=Sargon ... named the new province, which included what formerly was Israel,''Samerina''. Thus the territorial designation is credited to the Assyrians and dated to that time; however, "Samaria" probably long before alteratively designated Israel when Samaria became the capital. |access-date=31 May 2018}}</ref> Ang Samaria ay muling binuhay bilang katagang administritabio noong [[Digmaang Anim na Araw]] nang ang [[West Bank]] ay inilarawa ng mga opisyal na [[Israel]]i ang [[Judea and Samaria Area]]<ref name="Judea and Samaria4">{{cite book |title=International Law and the Administration of Occupied Territories: Two Decades of Israeli Occupation of the West Bank and Gaza Strip |author=Emma Playfair |year=1992 |publisher=Oxford University Press |page=41 |quote=On 17 December 1967, the Israeli military government issued an order stating that "the term 'Judea and Samaria region' shall be identical in meaning for all purposes ... to the term 'the West Bank Region'". This change in terminology, which has been followed in Israeli official statements since that time, reflected a historic attachment to these areas and rejection of a name that was seen as implying Jordanian sovereignty over them.}}</ref> kung saan ang buong hilagang sakop ng [[Distrito ng Herusalem]] ay tinawag na Samaria. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga pook sa Bibliya]] [[Kategorya:Israel]] dcssdhne156iqncg95q7cee9zsd32v9 1962365 1962363 2022-08-12T01:17:02Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox landform | name = Samaria | designation = | volcanic_belt = | volcanic_field = | eruption = | last_eruption = | topo = | operator = | free_label_1 = | volcanic_arc/belt = | free_data_1 = | free_label_2 = | free_data_2 = | free_label_3 = | free_data_3 = | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | volcanic_arc = | orogeny = | other_name = שֹׁומְרוֹן, السامرة | highest_point = [[Tall Asur]] (Ba'al Hazor) | photo = File:Views from Sebastia 18.jpg | photo_caption = Hills near the ruins of [[Samaria (ancient city)|Samaria]] | map = | coordinates = {{Coord|32|16|N|35|11|E|type:region|display = inline,title}} | range = | part_of = [[West Bank]], [[Palestine (region)|Palestine]] | highest_elevation = {{cvt|1,016|m}} | age = | length = | width = | area = <!-- {{Convert|NN|ha|acres}} --> | depth = | drop = | formed_by = | geology = <!-- or |type = --> | embedded = }} Ang '''Samaria''' ay isang sinauna, isang lugar sa [[Bibliya]] para sentral na rehiyion ng Lupain ng [[Israel]] na hinahangganan ng [[Judea]] sa timog, at [[Galilea]] sa hilaga.<ref name="Britannica">{{cite encyclopedia |url=https://www.britannica.com/place/Samaria-historical-region-Palestine |title=Samaria - historical region, Palestine |encyclopedia= Encyclopædia Britannica |access-date=31 May 2018}}</ref><ref name="War">{{cite web |url=http://www.fordham.edu/halsall/ancient/josephus-wara.html |author= Josephus Flavius |title=''Jewish War'', book 3, chapter 3:4-5 |via=Ancient History Sourcebook: Josephus (37 – after 93 CE): Galilee, Samaria, and Judea in the First Century CE |publisher=Fordham.edu |access-date=2012-12-31}}</ref>Ayon sa [[Bibliya]], ito ay tumutugon sa mga lupain ng [[Tribo ni Ephraim]] at [[Tribo ni Manasse]] pagkatapos ng kamatayan ni [[Solomon]] at paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] sa katimugang [[Kaharian ng Juda]] at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang teritoryong ito ay bumubuo sa katimugang bahagi ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]/<ref>''The New Encyclopaedia Britannica'': Macropaedia, 15th edition, 1987, volume 25, "Palestine", p. 403</ref> Ang pangalang "Samaria" ay hinango sa [[Samaria (sinaunang lungsod)]] na kabisera ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] .<ref name="Mercer" /><ref name="etym">{{cite web |url=http://www.etymonline.com/index.php?search=Samaria |title=Online Etymology Dictionary |website=www.etymonline.com}}</ref><ref>{{cite web |url=http://ocp.hul.harvard.edu/expeditions/reisner.html |title=Open Collections Program: Expeditions and Discoveries, Harvard Expedition to Samaria, 1908–1910 |website=ocp.hul.harvard.edu}}</ref> Ang pangalang Samaria ay malamang naginamit sa buong [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] sa sandaling pagkatapos na gawing kabisera ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ang [[Sinaunang lungsod ng Samaria]] ngunit ito ay unang nadokumento sa pananakop ng hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na si [[Sargon II]] na gumawa ritong probinsiya ng Samerina.<ref name="Mercer">{{cite book |title=Mercer Dictionary of the Bible |pages=788–789 |url=https://books.google.com/books?id=goq0VWw9rGIC&q=samaria |editor1-first=Watson E. |editor1-last=Mills |editor2-first=Roger Aubrey |editor2-last=Bullard |publisher=Mercer University Press |year=1990 | isbn=9780865543737 |quote=Sargon ... named the new province, which included what formerly was Israel,''Samerina''. Thus the territorial designation is credited to the Assyrians and dated to that time; however, "Samaria" probably long before alteratively designated Israel when Samaria became the capital. |access-date=31 May 2018}}</ref> Ang Samaria ay muling binuhay bilang katagang administritabio noong [[Digmaang Anim na Araw]] nang ang [[West Bank]] ay inilarawa ng mga opisyal na [[Israel]]i ang [[Judea and Samaria Area]]<ref name="Judea and Samaria4">{{cite book |title=International Law and the Administration of Occupied Territories: Two Decades of Israeli Occupation of the West Bank and Gaza Strip |author=Emma Playfair |year=1992 |publisher=Oxford University Press |page=41 |quote=On 17 December 1967, the Israeli military government issued an order stating that "the term 'Judea and Samaria region' shall be identical in meaning for all purposes ... to the term 'the West Bank Region'". This change in terminology, which has been followed in Israeli official statements since that time, reflected a historic attachment to these areas and rejection of a name that was seen as implying Jordanian sovereignty over them.}}</ref> kung saan ang buong hilagang sakop ng [[Distrito ng Herusalem]] ay tinawag na Samaria. ==Ayon sa Bibliya== Ayon sa [[Bibliya]], binihag ng mga [[Sinaunang Israelita]] ang rehiyong Samaria mula sa mga [[Cananeo]] at itinakda ito sa [[Tribo ni Jose]]. Ang hilagang bahagi ng Samaria ay naging [[Bundok Ephraim]]. Pagkatapos mamatay ni [[Solomon], ang mga hilagaang tribo na [[Tribo ng Ephraim]] at [[Tribo ni Mannaseh]] ay humiwalay sa mga katimugang tribo upang itatag hummiwalay bilang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Sa simula ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], ang kabisera nito ang [[Tirzah]] hanggang sa panahon ni Haring [[Omri]] na nagtatag ng [[Sinaunang lungsod ng Samaria]] bilang ang kabisera ng Kaharian ng Israel sa Samaria. Ang Samaria ang kabisera ng Israel hanggang bumagsak sa [[Imperyong Neo-Asirya]]. Ito ay kindone ng mga propetang Hebreo dahil sa mga [[garing]] na bahay at mga maluluhong palasayon na nagpapakita ng mga kayamanan ng mga [[pagano]]. .<ref name="research-projects.uzh.ch">{{cite web|url=http://www.research-projects.uzh.ch/p4012.htm|archive-url=https://web.archive.org/web/20180321193020/http://www.research-projects.uzh.ch/p4012.htm|url-status=dead|archive-date=2018-03-21|title=The Ivories from Samaria: Complete Catalogue, Stylistic Classification, Iconographical Analysis, Cultural-Historical Evaluation|website=www.research-projects.uzh.ch}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga pook sa Bibliya]] [[Kategorya:Israel]] 2yyp66y6ljmjq5y7jn9fqaqt1bx7npi 1962366 1962365 2022-08-12T01:21:46Z Xsqwiypb 120901 /* Ayon sa Bibliya */ wikitext text/x-wiki {{Infobox landform | name = Samaria | designation = | volcanic_belt = | volcanic_field = | eruption = | last_eruption = | topo = | operator = | free_label_1 = | volcanic_arc/belt = | free_data_1 = | free_label_2 = | free_data_2 = | free_label_3 = | free_data_3 = | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | volcanic_arc = | orogeny = | other_name = שֹׁומְרוֹן, السامرة | highest_point = [[Tall Asur]] (Ba'al Hazor) | photo = File:Views from Sebastia 18.jpg | photo_caption = Hills near the ruins of [[Samaria (ancient city)|Samaria]] | map = | coordinates = {{Coord|32|16|N|35|11|E|type:region|display = inline,title}} | range = | part_of = [[West Bank]], [[Palestine (region)|Palestine]] | highest_elevation = {{cvt|1,016|m}} | age = | length = | width = | area = <!-- {{Convert|NN|ha|acres}} --> | depth = | drop = | formed_by = | geology = <!-- or |type = --> | embedded = }} Ang '''Samaria''' ay isang sinauna, isang lugar sa [[Bibliya]] para sentral na rehiyion ng Lupain ng [[Israel]] na hinahangganan ng [[Judea]] sa timog, at [[Galilea]] sa hilaga.<ref name="Britannica">{{cite encyclopedia |url=https://www.britannica.com/place/Samaria-historical-region-Palestine |title=Samaria - historical region, Palestine |encyclopedia= Encyclopædia Britannica |access-date=31 May 2018}}</ref><ref name="War">{{cite web |url=http://www.fordham.edu/halsall/ancient/josephus-wara.html |author= Josephus Flavius |title=''Jewish War'', book 3, chapter 3:4-5 |via=Ancient History Sourcebook: Josephus (37 – after 93 CE): Galilee, Samaria, and Judea in the First Century CE |publisher=Fordham.edu |access-date=2012-12-31}}</ref>Ayon sa [[Bibliya]], ito ay tumutugon sa mga lupain ng [[Tribo ni Ephraim]] at [[Tribo ni Manasse]] pagkatapos ng kamatayan ni [[Solomon]] at paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] sa katimugang [[Kaharian ng Juda]] at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang teritoryong ito ay bumubuo sa katimugang bahagi ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]/<ref>''The New Encyclopaedia Britannica'': Macropaedia, 15th edition, 1987, volume 25, "Palestine", p. 403</ref> Ang pangalang "Samaria" ay hinango sa [[Samaria (sinaunang lungsod)]] na kabisera ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] .<ref name="Mercer" /><ref name="etym">{{cite web |url=http://www.etymonline.com/index.php?search=Samaria |title=Online Etymology Dictionary |website=www.etymonline.com}}</ref><ref>{{cite web |url=http://ocp.hul.harvard.edu/expeditions/reisner.html |title=Open Collections Program: Expeditions and Discoveries, Harvard Expedition to Samaria, 1908–1910 |website=ocp.hul.harvard.edu}}</ref> Ang pangalang Samaria ay malamang naginamit sa buong [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] sa sandaling pagkatapos na gawing kabisera ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ang [[Sinaunang lungsod ng Samaria]] ngunit ito ay unang nadokumento sa pananakop ng hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na si [[Sargon II]] na gumawa ritong probinsiya ng Samerina.<ref name="Mercer">{{cite book |title=Mercer Dictionary of the Bible |pages=788–789 |url=https://books.google.com/books?id=goq0VWw9rGIC&q=samaria |editor1-first=Watson E. |editor1-last=Mills |editor2-first=Roger Aubrey |editor2-last=Bullard |publisher=Mercer University Press |year=1990 | isbn=9780865543737 |quote=Sargon ... named the new province, which included what formerly was Israel,''Samerina''. Thus the territorial designation is credited to the Assyrians and dated to that time; however, "Samaria" probably long before alteratively designated Israel when Samaria became the capital. |access-date=31 May 2018}}</ref> Ang Samaria ay muling binuhay bilang katagang administritabio noong [[Digmaang Anim na Araw]] nang ang [[West Bank]] ay inilarawa ng mga opisyal na [[Israel]]i ang [[Judea and Samaria Area]]<ref name="Judea and Samaria4">{{cite book |title=International Law and the Administration of Occupied Territories: Two Decades of Israeli Occupation of the West Bank and Gaza Strip |author=Emma Playfair |year=1992 |publisher=Oxford University Press |page=41 |quote=On 17 December 1967, the Israeli military government issued an order stating that "the term 'Judea and Samaria region' shall be identical in meaning for all purposes ... to the term 'the West Bank Region'". This change in terminology, which has been followed in Israeli official statements since that time, reflected a historic attachment to these areas and rejection of a name that was seen as implying Jordanian sovereignty over them.}}</ref> kung saan ang buong hilagang sakop ng [[Distrito ng Herusalem]] ay tinawag na Samaria. ==Ayon sa Bibliya== Ayon sa [[Bibliya]], binihag ng mga [[Sinaunang Israelita]] ang rehiyong Samaria mula sa mga [[Cananeo]] at itinakda ito sa [[Tribo ni Jose]]. Ang hilagang bahagi ng Samaria ay naging [[Bundok Ephraim]]. Pagkatapos mamatay ni [[Solomon], ang mga hilagaang tribo na [[Tribo ng Ephraim]] at [[Tribo ni Mannaseh]] ay humiwalay sa mga katimugang tribo upang itatag hummiwalay bilang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Sa simula ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], ang kabisera nito ang [[Tirzah]] hanggang sa panahon ni Haring [[Omri]] na nagtatag ng [[Sinaunang lungsod ng Samaria]] bilang ang kabisera ng Kaharian ng Israel sa Samaria. Ang Samaria ang kabisera ng Israel hanggang bumagsak sa [[Imperyong Neo-Asirya]]. Ito ay kindone ng mga propetang Hebreo dahil sa mga [[garing]] na bahay at mga maluluhong palasayon na nagpapakita ng mga kayamanan ng mga [[pagano]]. .<ref name="research-projects.uzh.ch">{{cite web|url=http://www.research-projects.uzh.ch/p4012.htm|archive-url=https://web.archive.org/web/20180321193020/http://www.research-projects.uzh.ch/p4012.htm|url-status=dead|archive-date=2018-03-21|title=The Ivories from Samaria: Complete Catalogue, Stylistic Classification, Iconographical Analysis, Cultural-Historical Evaluation|website=www.research-projects.uzh.ch}}</ref> ==Pananakop ng Imperyong Neo-Asirya== Noong 726–722 BCE, sinakop ng hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] ang lupain ng Samaria. Pagkatapos ng tatlong taon, ang mga mamamayan ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay binihag at ipinatapon sa [[Asirya]].<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=haVoe4n0ifIC&q=israelite+archaeology+samaria&pg=PA169|title=Archaeology and Bible History|first1=Joseph P.|last1=Free|first2=Howard Frederic|last2=Vos|date=24 July 1992|publisher=Zondervan|isbn=9780310479611|via=Google Books}}</ref> Little documentation exists for the period between the fall of Samaria and the end of the Assyrian Empire.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=fXqLosxbxNIC&q=arabs+samaria&pg=PA104|title=The Fall of Samaria: An Historical and Archaeological Study|first=Bob|last=Becking|date=1 January 1992|publisher=BRILL|isbn=9004096337|via=Google Books}}</ref><ref>{{cite news|last1=Park|first1=Sung Jin|date=2012|title="A New Historical Reconstruction of the Fall of Samaria"|pages=98–106|publisher=Biblica|url=https://www.bsw.org/biblica/vol-93-2012/a-new-historical-reconstruction-of-the-fall-of-samaria/490/}}</ref> Iminungkahi ni [[Tremper Longman|Tremper Longman III]] na ayon sa {{bibleverse|Ezra|4:2|KJV}}, {{bibleverse|Ezra|4:9-10|KJV|9-10}}, muling pinabalik ng mga kalauanang Hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] ang maraming [[Israelita]] sa Samaria.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=s4kTECuVa30C&q=israel+chronology++2+Kings+17%3A24-41&pg=PA900|title=1 Samuel - 2 Kings|first1=Tremper|last1=Longman|first2=David E.|last2=Garland|date=26 January 2010|publisher=Zondervan|isbn=9780310234951|via=Google Books}}</ref> Pagkatapos mawasak ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], ang mga [[Samaritano]] ay lumitaw na isang pangkat na etnorelihiyoso na nag-angking mga inapo ng mga [[Sinaunang Israelita]]..<ref name=":1">{{Cite book|last=Israel|first=Finkelstein|url=http://worldcat.org/oclc/949151323|title=The forgotten kingdom : the archaeology and history of Northern Israel|publisher=Society of Biblical Literature|year=2013|isbn=978-1-58983-910-6|pages=158|oclc=949151323}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga pook sa Bibliya]] [[Kategorya:Israel]] dtta50i83oqz090dm17kghroan27gsg 1962368 1962366 2022-08-12T01:23:15Z Xsqwiypb 120901 /* Ayon sa Bibliya */ wikitext text/x-wiki {{Infobox landform | name = Samaria | designation = | volcanic_belt = | volcanic_field = | eruption = | last_eruption = | topo = | operator = | free_label_1 = | volcanic_arc/belt = | free_data_1 = | free_label_2 = | free_data_2 = | free_label_3 = | free_data_3 = | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | volcanic_arc = | orogeny = | other_name = שֹׁומְרוֹן, السامرة | highest_point = [[Tall Asur]] (Ba'al Hazor) | photo = File:Views from Sebastia 18.jpg | photo_caption = Hills near the ruins of [[Samaria (ancient city)|Samaria]] | map = | coordinates = {{Coord|32|16|N|35|11|E|type:region|display = inline,title}} | range = | part_of = [[West Bank]], [[Palestine (region)|Palestine]] | highest_elevation = {{cvt|1,016|m}} | age = | length = | width = | area = <!-- {{Convert|NN|ha|acres}} --> | depth = | drop = | formed_by = | geology = <!-- or |type = --> | embedded = }} Ang '''Samaria''' ay isang sinauna, isang lugar sa [[Bibliya]] para sentral na rehiyion ng Lupain ng [[Israel]] na hinahangganan ng [[Judea]] sa timog, at [[Galilea]] sa hilaga.<ref name="Britannica">{{cite encyclopedia |url=https://www.britannica.com/place/Samaria-historical-region-Palestine |title=Samaria - historical region, Palestine |encyclopedia= Encyclopædia Britannica |access-date=31 May 2018}}</ref><ref name="War">{{cite web |url=http://www.fordham.edu/halsall/ancient/josephus-wara.html |author= Josephus Flavius |title=''Jewish War'', book 3, chapter 3:4-5 |via=Ancient History Sourcebook: Josephus (37 – after 93 CE): Galilee, Samaria, and Judea in the First Century CE |publisher=Fordham.edu |access-date=2012-12-31}}</ref>Ayon sa [[Bibliya]], ito ay tumutugon sa mga lupain ng [[Tribo ni Ephraim]] at [[Tribo ni Manasse]] pagkatapos ng kamatayan ni [[Solomon]] at paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] sa katimugang [[Kaharian ng Juda]] at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang teritoryong ito ay bumubuo sa katimugang bahagi ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]/<ref>''The New Encyclopaedia Britannica'': Macropaedia, 15th edition, 1987, volume 25, "Palestine", p. 403</ref> Ang pangalang "Samaria" ay hinango sa [[Samaria (sinaunang lungsod)]] na kabisera ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] .<ref name="Mercer" /><ref name="etym">{{cite web |url=http://www.etymonline.com/index.php?search=Samaria |title=Online Etymology Dictionary |website=www.etymonline.com}}</ref><ref>{{cite web |url=http://ocp.hul.harvard.edu/expeditions/reisner.html |title=Open Collections Program: Expeditions and Discoveries, Harvard Expedition to Samaria, 1908–1910 |website=ocp.hul.harvard.edu}}</ref> Ang pangalang Samaria ay malamang naginamit sa buong [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] sa sandaling pagkatapos na gawing kabisera ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ang [[Sinaunang lungsod ng Samaria]] ngunit ito ay unang nadokumento sa pananakop ng hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na si [[Sargon II]] na gumawa ritong probinsiya ng Samerina.<ref name="Mercer">{{cite book |title=Mercer Dictionary of the Bible |pages=788–789 |url=https://books.google.com/books?id=goq0VWw9rGIC&q=samaria |editor1-first=Watson E. |editor1-last=Mills |editor2-first=Roger Aubrey |editor2-last=Bullard |publisher=Mercer University Press |year=1990 | isbn=9780865543737 |quote=Sargon ... named the new province, which included what formerly was Israel,''Samerina''. Thus the territorial designation is credited to the Assyrians and dated to that time; however, "Samaria" probably long before alteratively designated Israel when Samaria became the capital. |access-date=31 May 2018}}</ref> Ang Samaria ay muling binuhay bilang katagang administritabio noong [[Digmaang Anim na Araw]] nang ang [[West Bank]] ay inilarawa ng mga opisyal na [[Israel]]i ang [[Judea and Samaria Area]]<ref name="Judea and Samaria4">{{cite book |title=International Law and the Administration of Occupied Territories: Two Decades of Israeli Occupation of the West Bank and Gaza Strip |author=Emma Playfair |year=1992 |publisher=Oxford University Press |page=41 |quote=On 17 December 1967, the Israeli military government issued an order stating that "the term 'Judea and Samaria region' shall be identical in meaning for all purposes ... to the term 'the West Bank Region'". This change in terminology, which has been followed in Israeli official statements since that time, reflected a historic attachment to these areas and rejection of a name that was seen as implying Jordanian sovereignty over them.}}</ref> kung saan ang buong hilagang sakop ng [[Distrito ng Herusalem]] ay tinawag na Samaria. ==Ayon sa Bibliya== Ayon sa [[Bibliya]], binihag ng mga [[Sinaunang Israelita]] ang rehiyong Samaria mula sa mga [[Cananeo]] at itinakda ito sa [[Tribo ni Jose]]. Ang hilagang bahagi ng Samaria ay naging [[Bundok Ephraim]]. Pagkatapos mamatay ni [[Solomon]], ang mga hilagaang tribo na [[Tribo ng Ephraim]] at [[Tribo ni Mannaseh]] ay humiwalay sa mga katimugang tribo upang itatag hummiwalay bilang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Sa simula ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], ang kabisera nito ang [[Tirzah]] hanggang sa panahon ni Haring [[Omri]] na nagtatag ng [[Sinaunang lungsod ng Samaria]] bilang ang kabisera ng Kaharian ng Israel sa Samaria. Ang Samaria ang kabisera ng Israel hanggang bumagsak sa [[Imperyong Neo-Asirya]]. Ito ay kindone ng mga propetang Hebreo dahil sa mga [[garing]] na bahay at mga maluluhong palasayon na nagpapakita ng mga kayamanan ng mga [[pagano]]. .<ref name="research-projects.uzh.ch">{{cite web|url=http://www.research-projects.uzh.ch/p4012.htm|archive-url=https://web.archive.org/web/20180321193020/http://www.research-projects.uzh.ch/p4012.htm|url-status=dead|archive-date=2018-03-21|title=The Ivories from Samaria: Complete Catalogue, Stylistic Classification, Iconographical Analysis, Cultural-Historical Evaluation|website=www.research-projects.uzh.ch}}</ref> ==Pananakop ng Imperyong Neo-Asirya== Noong 726–722 BCE, sinakop ng hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] ang lupain ng Samaria. Pagkatapos ng tatlong taon, ang mga mamamayan ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay binihag at ipinatapon sa [[Asirya]].<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=haVoe4n0ifIC&q=israelite+archaeology+samaria&pg=PA169|title=Archaeology and Bible History|first1=Joseph P.|last1=Free|first2=Howard Frederic|last2=Vos|date=24 July 1992|publisher=Zondervan|isbn=9780310479611|via=Google Books}}</ref> Little documentation exists for the period between the fall of Samaria and the end of the Assyrian Empire.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=fXqLosxbxNIC&q=arabs+samaria&pg=PA104|title=The Fall of Samaria: An Historical and Archaeological Study|first=Bob|last=Becking|date=1 January 1992|publisher=BRILL|isbn=9004096337|via=Google Books}}</ref><ref>{{cite news|last1=Park|first1=Sung Jin|date=2012|title="A New Historical Reconstruction of the Fall of Samaria"|pages=98–106|publisher=Biblica|url=https://www.bsw.org/biblica/vol-93-2012/a-new-historical-reconstruction-of-the-fall-of-samaria/490/}}</ref> Iminungkahi ni [[Tremper Longman|Tremper Longman III]] na ayon sa {{bibleverse|Ezra|4:2|KJV}}, {{bibleverse|Ezra|4:9-10|KJV|9-10}}, muling pinabalik ng mga kalauanang Hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] ang maraming [[Israelita]] sa Samaria.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=s4kTECuVa30C&q=israel+chronology++2+Kings+17%3A24-41&pg=PA900|title=1 Samuel - 2 Kings|first1=Tremper|last1=Longman|first2=David E.|last2=Garland|date=26 January 2010|publisher=Zondervan|isbn=9780310234951|via=Google Books}}</ref> Pagkatapos mawasak ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], ang mga [[Samaritano]] ay lumitaw na isang pangkat na etnorelihiyoso na nag-angking mga inapo ng mga [[Sinaunang Israelita]]..<ref name=":1">{{Cite book|last=Israel|first=Finkelstein|url=http://worldcat.org/oclc/949151323|title=The forgotten kingdom : the archaeology and history of Northern Israel|publisher=Society of Biblical Literature|year=2013|isbn=978-1-58983-910-6|pages=158|oclc=949151323}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga pook sa Bibliya]] [[Kategorya:Israel]] bm0xv777x5habl2wwlndumqfblyjgxa Padron:Infobox landform 10 318952 1962362 2022-08-12T01:09:42Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: <includeonly>{{Infobox | child = {{yesno|{{{embed|}}}}} | templatestyles = Infobox landform/styles.css | bodyclass = ib-landform vcard <!--** names, type, and transliterations ** --> | above = <div class="fn org">{{if empty|{{{name|}}}|{{{official_name|}}}|{{PAGENAMEBASE}}}}</div> {{#if:{{{native_name|}}}|<div class="nickname ib-landform-native" {{#if:{{{native_name_lang|}}}|lang="{{{native_name_lang}}}"}}>{{{native_name}}}</div>}}{{#if:{{{other_name|}}}|<div class="nick... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Infobox | child = {{yesno|{{{embed|}}}}} | templatestyles = Infobox landform/styles.css | bodyclass = ib-landform vcard <!--** names, type, and transliterations ** --> | above = <div class="fn org">{{if empty|{{{name|}}}|{{{official_name|}}}|{{PAGENAMEBASE}}}}</div> {{#if:{{{native_name|}}}|<div class="nickname ib-landform-native" {{#if:{{{native_name_lang|}}}|lang="{{{native_name_lang}}}"}}>{{{native_name}}}</div>}}{{#if:{{{other_name|}}}|<div class="nickname ib-landform-other-name">{{{other_name}}}</div>}} | subheader = {{#if:{{{landform_type|}}}{{{type|}}}|<div class="category">{{{landform_type|{{{type}}}}}}</div>|{{main other|[[Category:Pages using Infobox landform with no type]]}}}} | rowclass1 = mergedtoprow ib-landform-official | data1 = {{#if:{{{name|}}}|{{{official_name|}}}}} <!-- ***Image*** --> | rowclass2 = mergedtoprow | data2 = {{#if:{{{image|}}}{{{photo|}}}|<!-- -->{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage<!-- -->|image={{{image|}}}{{{photo|}}}<!-- -->|size={{if empty|{{{image_size|}}}|{{{photo_width|}}}}}|sizedefault=250px<!-- -->|alt={{if empty|{{{photo_alt|}}}|{{{alt|}}}}}<!-- -->|title={{if empty|{{{photo_caption|}}}|{{{caption|}}}|{{{photo_alt|}}}|{{{alt|}}}}}}}<!-- -->{{#if:{{{photo_caption|}}}{{{caption|}}}|<div class="ib-landform-caption">{{if empty|{{{photo_caption|}}}|{{{caption|}}}}}</div>}} }} <!-- ***Map*** --> | rowclass3 = mergedtoprow | data3 = {{#if:{{both|{{{pushpin_map_narrow|}}}|{{{pushpin_map|}}}}}||{{#if:{{{map_image|}}} |{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{map_image}}}|size={{{mapsize|}}}|sizedefault=250px|alt={{{map_alt|}}}|title={{{map_caption|Location of {{#if:{{{name|}}}|{{{name}}}|{{{official_name}}}}}}}}}}{{#if:{{{map_caption|}}}|<div class="ib-settlement-caption">{{{map_caption}}}</div>}} }}}} <!-- ***Pushpin Map*** --> | rowclass4 = mergedtoprow | data4 = {{#if:{{{pushpin_map_narrow|}}}||{{#if:{{both| {{{pushpin_map|{{{map|}}}}}} | {{{coordinates|}}} }}| {{location map|{{{pushpin_map|{{{map|}}}}}} |border = infobox |alt = {{{pushpin_map_alt|{{{map_alt|}}}}}} |caption ={{#if:{{{pushpin_map_caption_notsmall|}}}|{{{pushpin_map_caption_notsmall|}}}|{{#if:{{{pushpin_map_caption|}}}|{{{pushpin_map_caption}}}|{{#if:{{{map_caption|}}}|{{#if:{{{map_image|}}}||{{{map_caption}}}}}}}}}}} |float = center |width = {{{pushpin_mapsize|{{{map_size|}}}}}} |default_width = 250 |relief= {{{pushpin_relief|{{{map_relief|}}}}}} |AlternativeMap = {{{pushpin_image|}}} |overlay_image = {{{pushpin_overlay|}}} |coordinates = {{{coordinates|}}} |label = {{#ifeq: {{lc: {{{pushpin_label_position|{{{label_position|}}}}}} }} | none | | {{#if:{{{pushpin_label|}}}{{{label|}}}|{{if empty|{{{pushpin_label|}}}|{{{label|}}}}}|{{#if:{{{name|}}}|{{{name}}}|{{{official_name|}}}}}}} }} |marksize =6 |outside = {{{pushpin_outside|}}}<!-- pin is outside the map --> |position = {{{pushpin_label_position|{{{label_position|}}}}}} }} }} }} <!-- ***Coordinates*** --> | rowclass5 = {{#if:{{{map_image|}}}{{{pushpin_map|}}}|{{#if:{{{grid_ref|}}}|mergedrow|mergedbottomrow}}}} | data5 = {{#if:{{{coordinates|}}} |Coordinates{{#if:{{{coor_pinpoint|{{{coor_type|}}}}}}|&#32;({{{coor_pinpoint|{{{coor_type|}}}}}})}}: {{#invoke:ISO 3166|geocoordinsert|nocat=true|1={{{coordinates|}}}|country={{{subdivision_name|}}}|subdivision1={{{subdivision_name1|}}}|subdivision2={{{subdivision_name2|}}}|subdivision3={{{subdivision_name3|}}}|type=city{{#if:{{{population_total|}}}|{{#iferror:{{#expr:{{formatnum:{{{population_total}}}|R}}+1}}||({{formatnum:{{replace|{{{population_total}}}|,|}}|R}})}}}} }}{{{coordinates_footnotes|}}} }} | rowclass6 = {{#if:{{{map_image|}}}{{{pushpin_map|}}}|mergedbottomrow|mergedrow}} | label6 = {{#if:{{{grid_ref_UK|}}}|[[Ordnance Survey National Grid|Grid&nbsp;position]]|{{#if:{{{grid_ref_Ireland|}}}|[[Irish grid reference system|Grid&nbsp;position]]|{{if empty|{{{grid_name|}}}|Grid&nbsp;position}} }} }} | data6 = {{#if:{{{grid_ref_UK|}}}|{{gbm4ibx|{{{grid_ref_UK|}}}}}|{{#if:{{{grid_ref_Ireland|}}}|{{iem4ibx|{{{grid_ref_Ireland|}}}}}|{{{grid_ref|}}}}}}} <!-- ***Location*** --> | rowclass7 = mergedtoprow | label7 = Location | data7 = {{{location|}}} | rowclass8 = mergedrow | label8 = Range | data8 = {{{range|}}} | rowclass9 = mergedrow | label9 = Part of | data9 = {{{part_of|}}} | rowclass10 = mergedrow | label10 = Offshore water bodies | data10 = {{{water_bodies|}}} <!--***Formation*** --> | rowclass11 = mergedtoprow | label11 = [[Geologic time scale|Age]] | data11 = {{{age|}}} | rowclass12 = {{#if:{{{age|}}}|mergedrow|mergedtoprow|}} | label12 = Formed by | data12 = {{{formed_by|}}} | rowclass13 = {{#if:{{{age|}}}{{{formed_by|}}}|mergedrow|mergedtoprow}} | label13 = [[Orogeny]] | data13 = {{{orogeny|}}} | rowclass14 = {{#if:{{{age|}}}{{{formed_by|}}}{{{orogeny|}}}|mergedrow|mergedtoprow}} | label14 = Geology | data14 = {{{geology|}}} <!-- ***Operator*** --> | rowclass15 = mergedtoprow | label15 = Operator | data15 = {{{operator|}}} <!-- ***Geographical characteristics*** --> <!-- ***Area*** --> | rowclass16 = mergedtoprow | header16 = {{#if:{{{area_total_km2|}}}{{{area_total_ha|}}}{{{area_total_acre|}}}{{{area_total_sq_mi|}}}{{{area_total_dunam|}}}{{{area|}}}{{{area_land_km2|}}}{{{area_land_ha|}}}{{{area_land_acre|}}}{{{area_land_sq_mi|}}}{{{area_water_km2|}}}{{{area_water_ha|}}}{{{area_water_acre|}}}{{{area_water_sq_mi|}}} |{{#if:{{both|{{#ifeq:{{{total_type}}}|&nbsp;|1}}|{{{area_total_km2|}}}{{{area_total_ha|}}}{{{area_total_acre|}}}{{{area_total_sq_mi|}}}{{{area_total_dunam|}}}}} |<!-- displayed below --> |Area<div class="ib-landform-fn">{{{area_footnotes|}}}</div> }} }} | rowclass17 = {{#if:{{both|{{#ifeq:{{{total_type}}}|&nbsp;|1}}|{{{area_total_km2|}}}{{{area_total_ha|}}}{{{area_total_acre|}}}{{{area_total_sq_mi|}}}{{{area_total_dunam|}}}{{{area|}}}}}|mergedtoprow|mergedrow}} | label17 = &nbsp;•&nbsp;Total | data17 = {{#if:{{{area_total_km2|}}}{{{area_total_ha|}}}{{{area_total_acre|}}}{{{area_total_sq_mi|}}}{{{area_total_dunam|}}} |{{infobox_settlement/areadisp |km2 ={{{area_total_km2|}}} |ha ={{{area_total_ha|}}} |acre ={{{area_total_acre|}}} |sqmi ={{{area_total_sq_mi|}}} |dunam={{{area_total_dunam|}}} |link ={{#switch:{{{dunam_link|}}}||on|total=on}} |pref ={{{unit_pref}}} |name ={{{subdivision_name}}} }}|{{{area|}}}}} | rowclass18 = mergedrow | label18 = &nbsp;•&nbsp;Land | data18 = {{#if:{{{area_land_km2|}}}{{{area_land_ha|}}}{{{area_land_acre|}}}{{{area_land_sq_mi|}}}{{{area_land_dunam|}}} |{{infobox_settlement/areadisp |km2 ={{{area_land_km2|}}} |ha ={{{area_land_ha|}}} |acre ={{{area_land_acre|}}} |sqmi ={{{area_land_sq_mi|}}} |dunam={{{area_land_dunam|}}} |link ={{#ifeq:{{{dunam_link|}}}|land|on}} |pref ={{{unit_pref}}} |name ={{{subdivision_name}}} }}}} | rowclass19 = mergedrow | label19 = &nbsp;•&nbsp;Water | data19 = {{#if:{{{area_water_km2|}}}{{{area_water_ha|}}}{{{area_water_acre|}}}{{{area_water_sq_mi|}}}{{{area_water_dunam|}}} |{{infobox_settlement/areadisp |km2 ={{{area_water_km2|}}} |ha ={{{area_water_ha|}}} |acre ={{{area_water_acre|}}} |sqmi ={{{area_water_sq_mi|}}} |dunam={{{area_water_dunam|}}} |link ={{#ifeq:{{{dunam_link|}}}|water|on}} |pref ={{{unit_pref}}} |name ={{{subdivision_name}}} }} {{#if:{{{area_water_percent|}}}| &nbsp;{{{area_water_percent}}}%}}}} <!-- ***Dimensions*** --> | rowclass20 = mergedtoprow | header20 = {{#if:{{{length_km|}}}{{{length_mi|}}}{{{length|}}}{{{width_km|}}}{{{width_mi|}}}{{{width|}}}{{{depth_km|}}}{{{depth_mi|}}}{{{depth|}}}{{{drop_km|}}}{{{drop_mi|}}}{{{drop|}}}|Dimensions<div class="ib-landform-fn">{{{dimensions_footnotes|}}}</div>}} | rowclass21 = mergedrow | label21 = &nbsp;•&nbsp;Length | data21 = {{#if:{{{length_km|}}}{{{length_mi|}}} | {{infobox_settlement/lengthdisp |km ={{{length_km|}}} |mi ={{{length_mi|}}} |pref={{{unit_pref}}} |name={{{subdivision_name}}} }}|{{{length|}}} }} | rowclass22 = mergedrow | label22 = &nbsp;•&nbsp;Width | data22 = {{#if:{{{width_km|}}}{{{width_mi|}}} |{{infobox_settlement/lengthdisp |km ={{{width_km|}}} |mi ={{{width_mi|}}} |pref={{{unit_pref}}} |name={{{subdivision_name}}} }}|{{{width|}}} }} | rowclass23 = mergedrow | label23 = &nbsp;•&nbsp;Depth | data23 = {{#if:{{{depth_km|}}}{{{depth_mi|}}} |{{infobox_settlement/lengthdisp |km ={{{depth_km|}}} |mi ={{{depth_mi|}}} |pref={{{unit_pref}}} |name={{{subdivision_name}}} }}|{{{depth|}}} }} | rowclass24 = mergedrow | label24 = &nbsp;•&nbsp;Drop | data24 = {{#if:{{{drop_km|}}}{{{drop_mi|}}} |{{infobox_settlement/lengthdisp |km ={{{drop_km|}}} |mi ={{{drop_mi|}}} |pref={{{unit_pref}}} |name={{{subdivision_name}}} }}|{{{drop|}}} }} <!-- ***Elevation*** --> | rowclass27 = mergedtoprow | label27 = {{#if:{{{elevation_link|}}}|[[{{{elevation_link|}}}|Elevation]]|Elevation}}<div class="ib-landform-fn">{{{elevation_footnotes|{{{elevation_ref|}}}}}}{{#if:{{{elevation_point|}}}|&#32;({{{elevation_point}}})}}</div> | data27 = {{#if:{{{elevation_m|}}}{{{elevation_ft|}}} |{{infobox_settlement/lengthdisp |m ={{{elevation_m|}}} |ft ={{{elevation_ft|}}} |pref={{{unit_pref}}} |name={{{subdivision_name}}} }}|{{{elevation|}}} }} | rowclass28 = {{#if:{{{elevation_m|}}}{{{elevation_ft|}}}{{{elevation|}}}|mergedrow|mergedtoprow}} | label28 = Highest&nbsp;elevation<div class="ib-landform-fn">{{{elevation_max_footnotes|}}}{{#if:{{{highest_point|}}}|&#32;({{{highest_point}}})}}</div> | data28 = {{#if:{{{elevation_max_m|}}}{{{elevation_max_ft|}}} |{{infobox_settlement/lengthdisp |m ={{{elevation_max_m|}}} |ft ={{{elevation_max_ft|}}} |pref={{{unit_pref}}} |name={{{subdivision_name}}} }}|{{{highest_elevation|}}} }} | rowclass29 = {{#if:{{{elevation_m|}}}{{{elevation_ft|}}}{{{elevation|}}}{{{elevation_max_m|}}}{{{elevation_max_ft|}}}{{{highest_elevation|}}}|mergedrow|mergedtoprow}} | label29 = Surface&nbsp;elevation<div class="ib-landform-fn">{{{surface_elevation_ref|}}}</div> | data29 = {{#if:{{{surface_elevation_m|}}}{{{surface_elevation_ft|}}} |{{infobox_settlement/lengthdisp |m ={{{surface_elevation_m|}}} |ft ={{{surface_elevation_ft|}}} |pref={{{unit_pref}}} |name={{{subdivision_name}}} }}|{{{surface_elevation|}}} }} | rowclass30 = mergedtoprow | label30 = {{#if:{{{volcanic_arc/belt|}}} | Volcanic [[Volcanic arc|arc]]/[[Volcanic belt|belt]] | {{#if:{{{volcanic_arc|}}} | [[Volcanic arc]] | {{#if:{{{volcanic_belt|}}} | [[Volcanic belt]] | {{#if:{{{volcanic_field|}}} | Volcanic field }}}}}}}} | data30 = {{#if:{{{volcanic_arc/belt|}}} | {{{volcanic_arc/belt|}}} | {{#if:{{{volcanic_arc|}}} | {{{volcanic_arc|}}} | {{#if:{{{volcanic_belt|}}} | {{{volcanic_belt|}}} | {{#if:{{{volcanic_field|}}} | {{{volcanic_field}}} }}}}}}}} | rowclass31 = {{#if:{{{volcanic_arc/belt|}}}{{{volcanic_arc|}}}{{{volcanic_belt|}}}|mergedrow|mergedtoprow}} | label31 = [[Volcano|Last&nbsp;eruption]] | data31 = {{if empty|{{{eruption|}}}|{{{last_eruption|}}}}} | rowclass32 = mergedtoprow | label32 = [[Topographic map|Topo map]] | data32 = {{{topo|}}} | rowclass33 = mergedtoprow | label33 = Designation | data33 = {{{designation|}}} | rowclass34 = mergedtoprow | label34 = {{{free_label_1|}}} | data34 = {{{free_data_1|}}} | rowclass35 = mergedrow | label35 = {{{free_label_2|}}} | data35 = {{{free_data_2|}}} | rowclass36 = mergedrow | label36 = {{{free_label_3|}}} | data36 = {{{free_data_3|}}} | rowclass37 = mergedtoprow | label37 = Website | data37 = {{{website|}}} | data38 = {{{embedded|}}} }}{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox landform with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox landform]] with unknown parameter "_VALUE_"|ignoreblank=y| age | alt | alt_name | area | area_footnotes | area_land_acre | area_land_dunam | area_land_ha | area_land_km2 | area_land_sq_mi | area_total_acre | area_total_dunam | area_total_ha | area_total_km2 | area_total_sq_mi | area_water_acre | area_water_dunam | area_water_ha | area_water_km2 | area_water_percent | area_water_sq_mi | caption | child | coordinates | coordinates_ref | coords | coords_ref | depth | depth_km | depth_mi | designation | dimensions_footnotes | display | drop | drop_km | drop_mi | dunam_link | elevation | elevation_ft | elevation_footnotes | elevation_link | elevation_m | elevation_max_ft | elevation_max_footnotes | elevation_max_m | elevation_point | elevation_ref | embed | embedded | eruption | format | formed_by | free_data_1 | free_data_2 | free_data_3 | free_label_1 | free_label_2 | free_label_3 | geology | grid_ref | grid_ref_Ireland | grid_ref_UK | highest_coords | highest_elevation | highest_point | image | image_size | label | label_position | landmark_type | last_eruption | length | length_km | length_mi | location | map | map_alt | map_caption | map_image | map_relief | map_size | map_width | mark | marker_size | name | native_name | native_name_lang | official_name | operator | orogeny | other_name | part_of | photo | photo_alt | photo_caption | photo_width | pushpin_map | pushpin_map_alt | pushpin_map_caption | pushpin_map_caption_notsmall | pushpin_image | pushpin_label | pushpin_label_position | pushpin_mapsize | pushpin_map_narrow | pushpin_overlay | pushpin_relief | range | region | relief | scale | source | surface_elevation | surface_elevation_ft | surface_elevation_m | surface_elevation_ref | topo | type | volcanic_arc | volcanic_arc/belt | volcanic_belt | volcanic_field | water | water_bodies | website | width | width_km | width_mi }}</includeonly><noinclude> {{documentation}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES TO THE /doc SUBPAGE, THANKS --> </noinclude> mv61ausv6wgephwzgmjg5ajxbfuprcj Samaria (sinaunang lungsod) 0 318953 1962370 2022-08-12T01:30:12Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{Infobox ancient site | name = Sinaunang lungsod ng Samaria | native_name = {{Script/Hebrew|שֹׁמְרוֹן}} | alternate_name = السامرة | image = Achav_palace_2.jpg | alt = | caption = Iron Age palatial complex built by the [[Omrides|Omride dynasty]] | map_type = Palestine | map_alt = | map_size = | relief = | coordinates = {{coord|32|16|35|N|35|11|42|E|display=inline,title}} | location = Na... wikitext text/x-wiki {{Infobox ancient site | name = Sinaunang lungsod ng Samaria | native_name = {{Script/Hebrew|שֹׁמְרוֹן}} | alternate_name = السامرة | image = Achav_palace_2.jpg | alt = | caption = Iron Age palatial complex built by the [[Omrides|Omride dynasty]] | map_type = Palestine | map_alt = | map_size = | relief = | coordinates = {{coord|32|16|35|N|35|11|42|E|display=inline,title}} | location = [[Nablus Governorate]], [[Palestinian territories]] | region = | type = | part_of = | length = | width = | area = | height = | builder = | material = | built = | abandoned = | epochs = <!-- actually displays as "Periods" --> | cultures = | dependency_of = | occupants = | event = | excavations = | archaeologists = | condition = | ownership = | management = | public_access = | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | notes = }} Ang '''Sinaunang Lungsod ng Samaria''' ({{lang-he|שֹׁמְרוֹן|translit=Šōmrōn}}; {{lang-grc|Σαμάρεια}}, ''Samareia''; {{lang-ar|السامرة}}, ''as-Samira'') ay isang lungsod sa rehiyon ng [[Samaria]] na nagsilbing kabisera ng hlagang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] noong ika-9 hanggang ika-8 siglo BCE..<ref>{{Cite book |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/book/10.1002/9781444338386 |title=The Encyclopedia of Ancient History |date=2013-01-21 |publisher=Wiley |isbn=978-1-4051-7935-5 |editor-last=Bagnall |editor-first=Roger S |edition=1 |language=en |doi=10.1002/9781444338386.wbeah11208.pub2 |editor-last2=Brodersen |editor-first2=Kai |editor-last3=Champion |editor-first3=Craige B |editor-last4=Erskine |editor-first4=Andrew |editor-last5=Huebner |editor-first5=Sabine R}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://mechon-mamre.org/p/pt/pt09a12.htm|title=1 Kings 12 / Hebrew - English Bible / Mechon-Mamre|website=mechon-mamre.org}}</ref> Sa mga wakas ng ca. 722 BCE, ang Samaria ay binihag ng [[Imperyong Neo-Asirya]], ito ay naging sentro ng pamahalaan ng [[Asirya]], [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Imperyong Akemenida]]. Sa panahon ng [[Imperyong Romano]], ang lungsod ng Samaria ay pinalawak at pinagtibay ni [[Dakilang Herodes]], na muling nagpangalan rito bilang “[[Sebastia, Nablus|Sebastia]]” in honor of emperor [[Augustus]].<ref>{{Cite journal |last=Barag |first=Dan |date=1993-01-01 |title=King Herod's Royal Castle at Samaria-Sebaste |url=https://doi.org/10.1179/peq.1993.125.1.3 |journal=Palestine Exploration Quarterly |volume=125 |issue=1 |pages=3–18 |doi=10.1179/peq.1993.125.1.3 |issn=0031-0328}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Dell’Acqua |first=Antonio |date=2021-09-20 |title=The Urban Renovation of Samaria–Sebaste of the 2nd and 3rd centuries CE: Observations on some architectural artefacts |url=https://doi.org/10.1080/00310328.2021.1980310 |journal=Palestine Exploration Quarterly |pages=1–23 |doi=10.1080/00310328.2021.1980310 |issn=0031-0328 |s2cid=240589831}}</ref> Ang bundok ng sinaunang lungsod ng Samaria ay matatagpuan sa nayong [[Palestina]] ng [[Sebastia, Nablus|Sebastia]]. Ang lugar na arkeolohikal nito ay nasa kontrol ng parehong [[Israel]] at [[Palestina]].<ref name=":6">{{Cite web |last=Greenwood |first=Hanan |date=2022-08-10 |title='State couldn't care less that Jewish heritage sites are being destroyed' |url=https://www.israelhayom.com/2022/08/09/jewish-heritage-sites-are-being-destroyed-and-the-state-couldnt-care-less/ |access-date=2022-08-10 |website=www.israelhayom.com}}</ref> Ito ay matatagpuan sa silangangan libi ng bundok.<ref name="Burgoyne2">{{cite journal|last1=Burgoyne|first1=Michael Hamilton|last2=Hawari|first2=M.|author-link2=Mahmoud Hawari|date=May 19, 2005|title=Bayt al-Hawwari, a ''hawsh'' House in Sabastiya|url=http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=17419792|journal=Levant|publisher=Council for British Research in the Levant, London|volume=37|pages=57–80|doi=10.1179/007589105790088913|s2cid=162363298 |access-date=2007-09-14}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Israel]] [[Kategorya:Mga pook sa Bibliya]] 25qbvnvn7e3by38v1dq7mq3vist049t 1962372 1962370 2022-08-12T01:34:01Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox ancient site | name = Sinaunang lungsod ng Samaria | native_name = {{Script/Hebrew|שֹׁמְרוֹן}} | alternate_name = السامرة | image = Achav_palace_2.jpg | alt = | caption = Kompleks ng palasyo noong [[Panahong Bakal]] na itinayo ng dinastiya ni Haring [[Omri]] ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | map_type = Palestina | map_alt = | map_size = | relief = | coordinates = {{coord|32|16|35|N|35|11|42|E|display=inline,title}} | location = [[Nablus Governorate]], [[Palestinian territories]] | region = | type = | part_of = | length = | width = | area = | height = | builder = | material = | built = | abandoned = | epochs = <!-- actually displays as "Periods" --> | cultures = | dependency_of = | occupants = | event = | excavations = | archaeologists = | condition = | ownership = | management = | public_access = | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | notes = }} Ang '''Sinaunang Lungsod ng Samaria''' ({{lang-he|שֹׁמְרוֹן|translit=Šōmrōn}}; {{lang-grc|Σαμάρεια}}, ''Samareia''; {{lang-ar|السامرة}}, ''as-Samira'') ay isang lungsod sa rehiyon ng [[Samaria]] na nagsilbing kabisera ng hlagang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] noong ika-9 hanggang ika-8 siglo BCE..<ref>{{Cite book |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/book/10.1002/9781444338386 |title=The Encyclopedia of Ancient History |date=2013-01-21 |publisher=Wiley |isbn=978-1-4051-7935-5 |editor-last=Bagnall |editor-first=Roger S |edition=1 |language=en |doi=10.1002/9781444338386.wbeah11208.pub2 |editor-last2=Brodersen |editor-first2=Kai |editor-last3=Champion |editor-first3=Craige B |editor-last4=Erskine |editor-first4=Andrew |editor-last5=Huebner |editor-first5=Sabine R}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://mechon-mamre.org/p/pt/pt09a12.htm|title=1 Kings 12 / Hebrew - English Bible / Mechon-Mamre|website=mechon-mamre.org}}</ref> Sa mga wakas ng ca. 722 BCE, ang Samaria ay binihag ng [[Imperyong Neo-Asirya]], ito ay naging sentro ng pamahalaan ng [[Asirya]], [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Imperyong Akemenida]]. Sa panahon ng [[Imperyong Romano]], ang lungsod ng Samaria ay pinalawak at pinagtibay ni [[Dakilang Herodes]], na muling nagpangalan rito bilang “[[Sebastia, Nablus|Sebastia]]” in honor of emperor [[Augustus]].<ref>{{Cite journal |last=Barag |first=Dan |date=1993-01-01 |title=King Herod's Royal Castle at Samaria-Sebaste |url=https://doi.org/10.1179/peq.1993.125.1.3 |journal=Palestine Exploration Quarterly |volume=125 |issue=1 |pages=3–18 |doi=10.1179/peq.1993.125.1.3 |issn=0031-0328}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Dell’Acqua |first=Antonio |date=2021-09-20 |title=The Urban Renovation of Samaria–Sebaste of the 2nd and 3rd centuries CE: Observations on some architectural artefacts |url=https://doi.org/10.1080/00310328.2021.1980310 |journal=Palestine Exploration Quarterly |pages=1–23 |doi=10.1080/00310328.2021.1980310 |issn=0031-0328 |s2cid=240589831}}</ref> Ang bundok ng sinaunang lungsod ng Samaria ay matatagpuan sa nayong [[Palestina]] ng [[Sebastia, Nablus|Sebastia]]. Ang lugar na arkeolohikal nito ay nasa kontrol ng parehong [[Israel]] at [[Palestina]].<ref name=":6">{{Cite web |last=Greenwood |first=Hanan |date=2022-08-10 |title='State couldn't care less that Jewish heritage sites are being destroyed' |url=https://www.israelhayom.com/2022/08/09/jewish-heritage-sites-are-being-destroyed-and-the-state-couldnt-care-less/ |access-date=2022-08-10 |website=www.israelhayom.com}}</ref> Ito ay matatagpuan sa silangangan libi ng bundok.<ref name="Burgoyne2">{{cite journal|last1=Burgoyne|first1=Michael Hamilton|last2=Hawari|first2=M.|author-link2=Mahmoud Hawari|date=May 19, 2005|title=Bayt al-Hawwari, a ''hawsh'' House in Sabastiya|url=http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=17419792|journal=Levant|publisher=Council for British Research in the Levant, London|volume=37|pages=57–80|doi=10.1179/007589105790088913|s2cid=162363298 |access-date=2007-09-14}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Palestina]] [[Kategorya:Mga pook sa Bibliya]] 1mjobxwuraaj5pmlayyaa6sekiakjuc 1962373 1962372 2022-08-12T01:34:15Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox ancient site | name = Sinaunang lungsod ng Samaria | native_name = {{Script/Hebrew|שֹׁמְרוֹן}} | alternate_name = السامرة | image = Achav_palace_2.jpg | alt = | caption = Kompleks ng palasyo noong [[Panahong Bakal]] na itinayo ng dinastiya ni Haring [[Omri]] ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | map_type = Palestine | map_alt = | map_size = | relief = | coordinates = {{coord|32|16|35|N|35|11|42|E|display=inline,title}} | location = [[Nablus Governorate]], [[Palestinian territories]] | region = | type = | part_of = | length = | width = | area = | height = | builder = | material = | built = | abandoned = | epochs = <!-- actually displays as "Periods" --> | cultures = | dependency_of = | occupants = | event = | excavations = | archaeologists = | condition = | ownership = | management = | public_access = | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | notes = }} Ang '''Sinaunang Lungsod ng Samaria''' ({{lang-he|שֹׁמְרוֹן|translit=Šōmrōn}}; {{lang-grc|Σαμάρεια}}, ''Samareia''; {{lang-ar|السامرة}}, ''as-Samira'') ay isang lungsod sa rehiyon ng [[Samaria]] na nagsilbing kabisera ng hlagang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] noong ika-9 hanggang ika-8 siglo BCE..<ref>{{Cite book |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/book/10.1002/9781444338386 |title=The Encyclopedia of Ancient History |date=2013-01-21 |publisher=Wiley |isbn=978-1-4051-7935-5 |editor-last=Bagnall |editor-first=Roger S |edition=1 |language=en |doi=10.1002/9781444338386.wbeah11208.pub2 |editor-last2=Brodersen |editor-first2=Kai |editor-last3=Champion |editor-first3=Craige B |editor-last4=Erskine |editor-first4=Andrew |editor-last5=Huebner |editor-first5=Sabine R}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://mechon-mamre.org/p/pt/pt09a12.htm|title=1 Kings 12 / Hebrew - English Bible / Mechon-Mamre|website=mechon-mamre.org}}</ref> Sa mga wakas ng ca. 722 BCE, ang Samaria ay binihag ng [[Imperyong Neo-Asirya]], ito ay naging sentro ng pamahalaan ng [[Asirya]], [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Imperyong Akemenida]]. Sa panahon ng [[Imperyong Romano]], ang lungsod ng Samaria ay pinalawak at pinagtibay ni [[Dakilang Herodes]], na muling nagpangalan rito bilang “[[Sebastia, Nablus|Sebastia]]” in honor of emperor [[Augustus]].<ref>{{Cite journal |last=Barag |first=Dan |date=1993-01-01 |title=King Herod's Royal Castle at Samaria-Sebaste |url=https://doi.org/10.1179/peq.1993.125.1.3 |journal=Palestine Exploration Quarterly |volume=125 |issue=1 |pages=3–18 |doi=10.1179/peq.1993.125.1.3 |issn=0031-0328}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Dell’Acqua |first=Antonio |date=2021-09-20 |title=The Urban Renovation of Samaria–Sebaste of the 2nd and 3rd centuries CE: Observations on some architectural artefacts |url=https://doi.org/10.1080/00310328.2021.1980310 |journal=Palestine Exploration Quarterly |pages=1–23 |doi=10.1080/00310328.2021.1980310 |issn=0031-0328 |s2cid=240589831}}</ref> Ang bundok ng sinaunang lungsod ng Samaria ay matatagpuan sa nayong [[Palestina]] ng [[Sebastia, Nablus|Sebastia]]. Ang lugar na arkeolohikal nito ay nasa kontrol ng parehong [[Israel]] at [[Palestina]].<ref name=":6">{{Cite web |last=Greenwood |first=Hanan |date=2022-08-10 |title='State couldn't care less that Jewish heritage sites are being destroyed' |url=https://www.israelhayom.com/2022/08/09/jewish-heritage-sites-are-being-destroyed-and-the-state-couldnt-care-less/ |access-date=2022-08-10 |website=www.israelhayom.com}}</ref> Ito ay matatagpuan sa silangangan libi ng bundok.<ref name="Burgoyne2">{{cite journal|last1=Burgoyne|first1=Michael Hamilton|last2=Hawari|first2=M.|author-link2=Mahmoud Hawari|date=May 19, 2005|title=Bayt al-Hawwari, a ''hawsh'' House in Sabastiya|url=http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=17419792|journal=Levant|publisher=Council for British Research in the Levant, London|volume=37|pages=57–80|doi=10.1179/007589105790088913|s2cid=162363298 |access-date=2007-09-14}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Palestina]] [[Kategorya:Mga pook sa Bibliya]] pxo3d34ud1sn7bb7k7ey8ud3jnohye0 Module:Location map/data/Palestine 828 318954 1962371 2022-08-12T01:32:13Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: return require('Module:Location map/data/Palestinian territories') Scribunto text/plain return require('Module:Location map/data/Palestinian territories') dygaa00yx4epntcbs42klmsdmh471a7 Sinaunang lungsod ng Samaria 0 318955 1962374 2022-08-12T01:34:51Z Xsqwiypb 120901 Ikinakarga sa [[Samaria (sinaunang lungsod)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Samaria (sinaunang lungsod) ]] __FORCETOC__ 9v0eb8u5gvek5d24a68dmvgsudsigfv Herodes Felipe (tetrarka) 0 318956 1962379 2022-08-12T01:51:21Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: [[Image:Tiberius of a coin by Herod Philip.jpg|300px|thumb|Tiberius featured on a [[Herodian coinage|coin struck by Philip the Tetrarch]]]] [[Image:Herod Philip Tetrarchy.png|thumb|right|250px|The territory of Herod Philip, also known as Philip the Tetrarch, shown in brown, as given to him in 4 BCE following the death of his father, Herod the Great. Iturea and Auranitis are not included in the brown area.]] Image:Iturea-Trachonitis.PNG|thumb|250px|The territory marked here... wikitext text/x-wiki [[Image:Tiberius of a coin by Herod Philip.jpg|300px|thumb|Tiberius featured on a [[Herodian coinage|coin struck by Philip the Tetrarch]]]] [[Image:Herod Philip Tetrarchy.png|thumb|right|250px|The territory of Herod Philip, also known as Philip the Tetrarch, shown in brown, as given to him in 4 BCE following the death of his father, Herod the Great. Iturea and Auranitis are not included in the brown area.]] [[Image:Iturea-Trachonitis.PNG|thumb|250px|The territory marked here in yellow includes Iturea, Gualanitus, Batanea, Trachonitis, and Aurantis]] Si '''Herodes Felipe''' ay [[tetrarkiya]] (c. 26 BCE. - 34 CE) na anak ni [[Dakilang Herodes]] at ikalmang asawa nitong si [[Cleopatra ng Herusalem]]. Si Felipe ay namuno sa hilagang silangan ng Kaharian ng kanyang ama mula 4 BCE hanggang 34 CE. Siya ay kalahating kapati ni [[Herodes Antipas]] at [[Herodes Arqualau]] at hindi dapat ikalito kay [[Herodes II]] na tinatawag ring Herodes Felipe I. Namana ni Herodes Felipe sa kanyang ama ang mga lupain ng [[Iturea]] at [[Trachonitis]],<ref>As mentioned briefly in the Bible by {{bibleref2|Luke 3:1}}</ref>at posibleng ng [[Gaulanitis]] at [[Paneas]],{{clarify|reason=Paneas became his capital as Caesarea Philippi, so certainly, not possibly. Maybe the "possibly" refers to certain parts of the Gaulanitis?|date=October 2021}} as was noted by [[Flavius Josephus]].<ref>Flavius Josephus, ''Anitquities'', 17.8</ref> Si [[Cesar Augusto]] ang humati sa kahariang Herodiano na nagbigay sa kalahati nito kay [[Herodes Arqualao]] samantalang ang isa pang kalahati ay nahati kina [[Herodes Antipas]] at Herodes Felipe. Ang [[Batanea]], Trachonitis at [[Auranitis]] (at bahagi ng Samabahayan ni with a certain Zenodorus) ay nagbibigay ng taunang [[tributo]] ng 100 talento kay Herodes Felipe.<ref>Flavius Josephus, ''Antiquities'', 17.11</ref> [[Kategorya:Kasaysayan ng Israel]] [[Kategorya:Dinastiyang Herodiano]] l1vf1mealr7w8y180847ho3xkty6wz2 1962380 1962379 2022-08-12T01:51:35Z Xsqwiypb 120901 Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Herod Felipe]] sa [[Herodes Felipe]] wikitext text/x-wiki [[Image:Tiberius of a coin by Herod Philip.jpg|300px|thumb|Tiberius featured on a [[Herodian coinage|coin struck by Philip the Tetrarch]]]] [[Image:Herod Philip Tetrarchy.png|thumb|right|250px|The territory of Herod Philip, also known as Philip the Tetrarch, shown in brown, as given to him in 4 BCE following the death of his father, Herod the Great. Iturea and Auranitis are not included in the brown area.]] [[Image:Iturea-Trachonitis.PNG|thumb|250px|The territory marked here in yellow includes Iturea, Gualanitus, Batanea, Trachonitis, and Aurantis]] Si '''Herodes Felipe''' ay [[tetrarkiya]] (c. 26 BCE. - 34 CE) na anak ni [[Dakilang Herodes]] at ikalmang asawa nitong si [[Cleopatra ng Herusalem]]. Si Felipe ay namuno sa hilagang silangan ng Kaharian ng kanyang ama mula 4 BCE hanggang 34 CE. Siya ay kalahating kapati ni [[Herodes Antipas]] at [[Herodes Arqualau]] at hindi dapat ikalito kay [[Herodes II]] na tinatawag ring Herodes Felipe I. Namana ni Herodes Felipe sa kanyang ama ang mga lupain ng [[Iturea]] at [[Trachonitis]],<ref>As mentioned briefly in the Bible by {{bibleref2|Luke 3:1}}</ref>at posibleng ng [[Gaulanitis]] at [[Paneas]],{{clarify|reason=Paneas became his capital as Caesarea Philippi, so certainly, not possibly. Maybe the "possibly" refers to certain parts of the Gaulanitis?|date=October 2021}} as was noted by [[Flavius Josephus]].<ref>Flavius Josephus, ''Anitquities'', 17.8</ref> Si [[Cesar Augusto]] ang humati sa kahariang Herodiano na nagbigay sa kalahati nito kay [[Herodes Arqualao]] samantalang ang isa pang kalahati ay nahati kina [[Herodes Antipas]] at Herodes Felipe. Ang [[Batanea]], Trachonitis at [[Auranitis]] (at bahagi ng Samabahayan ni with a certain Zenodorus) ay nagbibigay ng taunang [[tributo]] ng 100 talento kay Herodes Felipe.<ref>Flavius Josephus, ''Antiquities'', 17.11</ref> [[Kategorya:Kasaysayan ng Israel]] [[Kategorya:Dinastiyang Herodiano]] l1vf1mealr7w8y180847ho3xkty6wz2 1962382 1962380 2022-08-12T01:52:35Z Xsqwiypb 120901 Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Herodes Felipe]] sa [[Herodes Felipe (tetrarka)]] wikitext text/x-wiki [[Image:Tiberius of a coin by Herod Philip.jpg|300px|thumb|Tiberius featured on a [[Herodian coinage|coin struck by Philip the Tetrarch]]]] [[Image:Herod Philip Tetrarchy.png|thumb|right|250px|The territory of Herod Philip, also known as Philip the Tetrarch, shown in brown, as given to him in 4 BCE following the death of his father, Herod the Great. Iturea and Auranitis are not included in the brown area.]] [[Image:Iturea-Trachonitis.PNG|thumb|250px|The territory marked here in yellow includes Iturea, Gualanitus, Batanea, Trachonitis, and Aurantis]] Si '''Herodes Felipe''' ay [[tetrarkiya]] (c. 26 BCE. - 34 CE) na anak ni [[Dakilang Herodes]] at ikalmang asawa nitong si [[Cleopatra ng Herusalem]]. Si Felipe ay namuno sa hilagang silangan ng Kaharian ng kanyang ama mula 4 BCE hanggang 34 CE. Siya ay kalahating kapati ni [[Herodes Antipas]] at [[Herodes Arqualau]] at hindi dapat ikalito kay [[Herodes II]] na tinatawag ring Herodes Felipe I. Namana ni Herodes Felipe sa kanyang ama ang mga lupain ng [[Iturea]] at [[Trachonitis]],<ref>As mentioned briefly in the Bible by {{bibleref2|Luke 3:1}}</ref>at posibleng ng [[Gaulanitis]] at [[Paneas]],{{clarify|reason=Paneas became his capital as Caesarea Philippi, so certainly, not possibly. Maybe the "possibly" refers to certain parts of the Gaulanitis?|date=October 2021}} as was noted by [[Flavius Josephus]].<ref>Flavius Josephus, ''Anitquities'', 17.8</ref> Si [[Cesar Augusto]] ang humati sa kahariang Herodiano na nagbigay sa kalahati nito kay [[Herodes Arqualao]] samantalang ang isa pang kalahati ay nahati kina [[Herodes Antipas]] at Herodes Felipe. Ang [[Batanea]], Trachonitis at [[Auranitis]] (at bahagi ng Samabahayan ni with a certain Zenodorus) ay nagbibigay ng taunang [[tributo]] ng 100 talento kay Herodes Felipe.<ref>Flavius Josephus, ''Antiquities'', 17.11</ref> [[Kategorya:Kasaysayan ng Israel]] [[Kategorya:Dinastiyang Herodiano]] l1vf1mealr7w8y180847ho3xkty6wz2 1962384 1962382 2022-08-12T01:53:16Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[Image:Tiberius of a coin by Herod Philip.jpg|300px|thumb|Tiberius featured on a [[Herodian coinage|coin struck by Philip the Tetrarch]]]] [[Image:Herod Philip Tetrarchy.png|thumb|right|250px|The territory of Herod Philip, also known as Philip the Tetrarch, shown in brown, as given to him in 4 BCE following the death of his father, Herod the Great. Iturea and Auranitis are not included in the brown area.]] [[Image:Iturea-Trachonitis.PNG|thumb|250px|The territory marked here in yellow includes Iturea, Gualanitus, Batanea, Trachonitis, and Aurantis]] Si '''Herodes Felipe''' ay [[tetrarkiya]] (c. 26 BCE. - 34 CE) na anak ni [[Dakilang Herodes]] at ikalmang asawa nitong si [[Cleopatra ng Herusalem]]. Si Felipe ay namuno sa hilagang silangan ng Kaharian ng kanyang ama mula 4 BCE hanggang 34 CE. Siya ay kalahating kapati ni [[Herodes Antipas]] at [[Herodes Arquelao]] at hindi dapat ikalito kay [[Herodes II]] na tinatawag ring Herodes Felipe I. Namana ni Herodes Felipe sa kanyang ama ang mga lupain ng [[Iturea]] at [[Trachonitis]],<ref>As mentioned briefly in the Bible by {{bibleref2|Luke 3:1}}</ref>at posibleng ng [[Gaulanitis]] at [[Paneas]],{{clarify|reason=Paneas became his capital as Caesarea Philippi, so certainly, not possibly. Maybe the "possibly" refers to certain parts of the Gaulanitis?|date=October 2021}} as was noted by [[Flavius Josephus]].<ref>Flavius Josephus, ''Anitquities'', 17.8</ref> Si [[Cesar Augusto]] ang humati sa kahariang Herodiano na nagbigay sa kalahati nito kay [[Herodes Arqualao]] samantalang ang isa pang kalahati ay nahati kina [[Herodes Antipas]] at Herodes Felipe. Ang [[Batanea]], Trachonitis at [[Auranitis]] (at bahagi ng Samabahayan ni with a certain Zenodorus) ay nagbibigay ng taunang [[tributo]] ng 100 talento kay Herodes Felipe.<ref>Flavius Josephus, ''Antiquities'', 17.11</ref> [[Kategorya:Kasaysayan ng Israel]] [[Kategorya:Dinastiyang Herodiano]] o8gffcu1dw87nc5r73kiu4dgbqm1qlo 1962385 1962384 2022-08-12T01:56:46Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[Image:Tiberius of a coin by Herod Philip.jpg|300px|thumb|Tiberius featured on a [[Herodian coinage|coin struck by Philip the Tetrarch]]]] [[Image:Herod Philip Tetrarchy.png|thumb|right|250px|The territory of Herod Philip, also known as Philip the Tetrarch, shown in brown, as given to him in 4 BCE following the death of his father, Herod the Great. Iturea and Auranitis are not included in the brown area.]] [[Image:Iturea-Trachonitis.PNG|thumb|250px|The territory marked here in yellow includes Iturea, Gualanitus, Batanea, Trachonitis, and Aurantis]] Si '''Herodes Felipe''' ay [[tetrarkiya]] (c. 26 BCE. - 34 CE) na anak ni [[Dakilang Herodes]] at ikalmang asawa nitong si [[Cleopatra ng Herusalem]]. Si Felipe ay namuno sa hilagang silangan ng Kaharian ng kanyang ama mula 4 BCE hanggang 34 CE. Siya ay kalahating kapati ni [[Herodes Antipas]] at [[Herodes Arquelao]] at hindi dapat ikalito kay [[Herodes II]] na tinatawag ring Herodes Felipe I. Namana ni Herodes Felipe sa kanyang ama ang mga lupain ng [[Iturea]] at [[Trachonitis]],<ref>As mentioned briefly in the Bible by {{bibleref2|Luke 3:1}}</ref>at posibleng ng [[Gaulanitis]]. Si [[Cesar Augusto]] ang humati sa kahariang Herodiano na nagbigay sa kalahati nito kay [[Herodes Arqualao]] samantalang ang isa pang kalahati ay nahati kina [[Herodes Antipas]] at Herodes Felipe. Ang [[Batanea]], Trachonitis at [[Auranitis]] (at bahagi ng Samabahayan ni with a certain Zenodorus) ay nagbibigay ng taunang [[tributo]] ng 100 talento kay Herodes Felipe.<ref>Flavius Josephus, ''Antiquities'', 17.11</ref> [[Kategorya:Kahariang Herodiano]] je69oc52df7mcwquersic0tiidrnt7p 1962512 1962385 2022-08-12T07:48:31Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[Image:Tiberius of a coin by Herod Philip.jpg|300px|thumb|Tiberius featured on a [[Herodian coinage|coin struck by Philip the Tetrarch]]]] [[Image:Herod Philip Tetrarchy.png|thumb|right|250px|The territory of Herod Philip, also known as Philip the Tetrarch, shown in brown, as given to him in 4 BCE following the death of his father, Herod the Great. Iturea and Auranitis are not included in the brown area.]] [[Image:Iturea-Trachonitis.PNG|thumb|250px|The territory marked here in yellow includes Iturea, Gualanitus, Batanea, Trachonitis, and Aurantis]] Si '''Herodes Felipe''' ay [[tetrarkiya]] (c. 26 BCE. - 34 CE) na anak ni [[Dakilang Herodes]] at ikalmang asawa nitong si [[Cleopatra ng Herusalem]]. Si Felipe ay namuno sa hilagang silangan ng Kaharian ng kanyang ama mula 4 BCE hanggang 34 CE. Siya ay kalahating kapati ni [[Herodes Antipas]] at [[Herodes Arquelao]] at hindi dapat ikalito kay [[Herodes II]] na tinatawag ring Herodes Felipe I. Namana ni Herodes Felipe sa kanyang ama ang mga lupain ng [[Iturea]] at [[Trachonitis]],<ref>As mentioned briefly in the Bible by {{bibleref2|Luke 3:1}}</ref>at posibleng ng [[Gaulanitis]]. Si [[Cesar Augusto]] ang humati sa kahariang Herodiano na nagbigay sa kalahati nito kay [[Herodes Arqualao]] samantalang ang isa pang kalahati ay nahati kina [[Herodes Antipas]] at Herodes Felipe. Ang [[Batanea]], Trachonitis at [[Auranitis]] (at bahagi ng Samabahayan ni with a certain Zenodorus) ay nagbibigay ng taunang [[tributo]] ng 100 talento kay Herodes Felipe.<ref>Flavius Josephus, ''Antiquities'', 17.11</ref> ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater the Idumaean]]<br>prokurado ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>governor of Jerusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>king of Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Tingnan din== *[[Kahariang Herodiano]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Kahariang Herodiano]] 5zqcdsy43hvjoa6661jy15g64tp7ax5 1962515 1962512 2022-08-12T07:50:43Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[Image:Tiberius of a coin by Herod Philip.jpg|300px|thumb|Tiberius featured on a [[Herodian coinage|coin struck by Philip the Tetrarch]]]] [[Image:Herod Philip Tetrarchy.png|thumb|right|250px|The territory of Herod Philip, also known as Philip the Tetrarch, shown in brown, as given to him in 4 BCE following the death of his father, Herod the Great. Iturea and Auranitis are not included in the brown area.]] [[Image:Iturea-Trachonitis.PNG|thumb|250px|The territory marked here in yellow includes Iturea, Gualanitus, Batanea, Trachonitis, and Aurantis]] Si '''Herodes Felipe''' ay [[tetrarkiya]] (c. 26 BCE. - 34 CE) na anak ni [[Dakilang Herodes]] at ikalmang asawa nitong si [[Cleopatra ng Herusalem]]. Si Felipe ay namuno sa hilagang silangan ng Kaharian ng kanyang ama mula 4 BCE hanggang 34 CE. Siya ay kalahating kapati ni [[Herodes Antipas]] at [[Herodes Arquelao]] at hindi dapat ikalito kay [[Herodes II]] na tinatawag ring Herodes Felipe I. Namana ni Herodes Felipe sa kanyang ama ang mga lupain ng [[Iturea]] at [[Trachonitis]],<ref>As mentioned briefly in the Bible by {{bibleref2|Luke 3:1}}</ref>at posibleng ng [[Gaulanitis]]. Si [[Cesar Augusto]] ang humati sa kahariang Herodiano na nagbigay sa kalahati nito kay [[Herodes Arqualao]] samantalang ang isa pang kalahati ay nahati kina [[Herodes Antipas]] at Herodes Felipe. Ang [[Batanea]], Trachonitis at [[Auranitis]] (at bahagi ng Samabahayan ni with a certain Zenodorus) ay nagbibigay ng taunang [[tributo]] ng 100 talento kay Herodes Felipe.<ref>Flavius Josephus, ''Antiquities'', 17.11</ref> ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater the Idumaean]]<br>prokurado ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>governor of Jerusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>Hari ng Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Tingnan din== *[[Kahariang Herodiano]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Kahariang Herodiano]] q0w8kh380bigddznhl5l0tqt03brto4 Herod Felipe 0 318957 1962381 2022-08-12T01:51:35Z Xsqwiypb 120901 Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Herod Felipe]] sa [[Herodes Felipe]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Herodes Felipe]] 6nd2s4hhc3i8ouy0nbax14wokdulo6f Herodes Felipe 0 318958 1962383 2022-08-12T01:52:35Z Xsqwiypb 120901 Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Herodes Felipe]] sa [[Herodes Felipe (tetrarka)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Herodes Felipe (tetrarka)]] mymv3vmbtmr1yt08baz7fbct7o83y0r Kategorya:Kahariang Herodiano 14 318959 1962386 2022-08-12T01:57:12Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: [[Kategorya:Kasaysayang ng Israel]] [[Kategorya:Imperyong Romano]] wikitext text/x-wiki [[Kategorya:Kasaysayang ng Israel]] [[Kategorya:Imperyong Romano]] 5iyjik4b5w236itjyy9ig9eory9x9j5 1962387 1962386 2022-08-12T01:57:34Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[Kategorya:Kasaysayan ng Israel]] [[Kategorya:Imperyong Romano]] 2qgv7d5joz8p0j6ertizsoyffviisim Kahariang Herodiano 0 318960 1962390 2022-08-12T02:11:20Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{Infobox country | native_name = Herodian Kingdom of Judea | common_name = Herodian kingdom | status = [[Client state]] of the [[Roman Republic]] / [[Roman Empire]] | image_map = Herodian Kingdom.png | image_map_caption = Judea under Herod the Great | image_coat = Herod coin 2.jpg | era = [[Augustus|Augustan Age]] | year_start = 37 BCE | year_end = 4 BCE | p1... wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = Herodian Kingdom of Judea | common_name = Herodian kingdom | status = [[Client state]] of the [[Roman Republic]] / [[Roman Empire]] | image_map = Herodian Kingdom.png | image_map_caption = Judea under Herod the Great | image_coat = Herod coin 2.jpg | era = [[Augustus|Augustan Age]] | year_start = 37 BCE | year_end = 4 BCE | p1 = Hasmonean Kingdom | flag_p1 = Emblem of the Hasmonean dynasty.svg | s1 = Herodian tetrarchy | flag_s1 = Herod Archelaus.jpg | today = {{ubl|[[Israel]]|[[State of Palestine|Palestine]]|[[Jordan]]|[[Syria]]}} | capital = [[Jerusalem]] | common_languages = [[Koine Greek]], [[Aramaic]], [[Latin]], [[Hebrew]] | religion = [[Second Temple Judaism]]<br>[[Samaritanism]]<br>[[Roman imperial cult]] | government_type = [[Autocracy]] | title_leader = [[King]] | leader1 = [[Herod the Great]] | year_leader1 = 37 BCE - 4 BCE | currency = [[Herodian coinage]] | event_start = conquest of Hasmonean kingdom | event_end = formation of [[Tetrarchy (Judea)]] }} {{History of Israel}} Ang '''Kahariang Herodiano ng Judea'''<ref>''History of the Christian tradition (Vol. 1)'', Thomas D. McGonigle; James F. Quigley, Paulist Press, 1988 p. 39</ref><ref name="Rocca2015">{{cite book|author=Samuel Rocca|title=Herod's Judaea: A Mediterranean State in the Classic World|url=https://books.google.com/books?id=hXHDCAAAQBAJ|date=30 March 2015|publisher=Wipf and Stock Publishers|isbn=978-1-4982-2454-3}}</ref> ay isang [[kliyenteng estado ng [[Republikang Romano]] mula 37 BCE nang hirangin si [[Dakilang Herodes]] na "Hari ng mga Hudyo" ng [[Senadong Romano]] a [[client state]].<ref>[http://earlyjewishwritings.com/text/josephus/war1.html Jewish War 1].14.4: [[Mark Antony]] " ...then resolved to get him made king of the Jews ... told them that it was for their advantage in the [[Roman–Parthian Wars|Parthian war]] that Herod should be king; so they all gave their votes for it. And when the senate was separated, Antony and [[Augustus|Caesar]] went out, with Herod between them; while the [[consul]] and the rest of the [[magistrates]] went before them, in order to offer sacrifices [to the Roman gods], and to lay the decree in the Capitol. Antony also made a feast for Herod on the first day of his reign."</ref> Nang mamamatay si Dakilang Herodes noong 4 BCE, ang kanyang kaharian ay nahati sa tetrarkiyang Herodiano. {{See also|Hasmonean dynasty}} [[Image:Pompée dans le Temple de Jérusalem.jpg|thumb|left|170px|''Pompey in the Temple of Jerusalem'', by [[Jean Fouquet]]]] Ang unang panghihimasok ng [[Republikang Romano]] sa rehiyong ito ay mula 63 BCE kasunod ng waksa ng [[Ikatlong Digmaang Mithiridatiko]] nang likhain ng Roma ang Romanong probinsiya ng Syria. Pagkatapos matalo ni [[Mithridates VI of Pontus]], kinukbok ni Dakilang [[Pompey]] ang [[Herusalem]] noong 63 BCE. Ang reynang [[Hasmoneo]] na si [[Salome Alexandra]] ay kamakailang namatay at ang kanyang mga anak na lalake ay na sina [[Hyrcanus II]] at [[Aristobulus II]] ay nagdigmaan sa isang [[digmaang sibil]]. Noong 63 BCE, si Aristobolus ay sinalakay sa Herusalem ng mga hukbo ng kanyang kapatid. Nagpadala siya ng kinatawan sa kinatawan ni Pompey na si [[Marcus Aemilius Scaurus]]. Nagalok ng malaking [[suhol]] si Aristobolus na tinanggap ni Pompey. Pagkataposy ay inakausahan ni Aristobolus si Scaurus ng [[pangingikil]]. Dahil bayaw ni Pompey si Scaurus, naghiganti si Pompey sa pamamagitan ng paglalagay kay [[Hycarnus]] bilang Pinuno ng Kaharian at [[Dakilang Saserdote ng Israel]]. Nang matapos ni [[Julio Cesar]] si Pompey, si Hyrcanus ay hinalinhan ng kanyang kortesanong si [[Antipate na Idumeo]] na kilala rin bilang Antipas bilang unang [[Prokurador]] na Romano. Noong 57–55 BCE, ang prokonsul na si [[Aulus Gabinius]] ng probinsiyang Romano ng Syria ay naghati ng [[Kahariang Hasmoneo]] sa limang distrito ng [[Sanhedrin]]/[[Synedrion]] (mga konseho ng batas).<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0146;query=whiston%20chapter%3D%23182;layout=;loc=14.54 Antiquities of the Jews 14.5.4]: "And when he had ordained five councils (συνέδρια), he distributed the nation into the same number of parts. So these councils governed the people; the first was at [[Jerusalem]], the second at [[Umm Qais|Gadara]], the third at Amathus, the fourth at [[Jericho]], and the fifth at [[Sepphoris]] in Galilee." [http://jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=229&letter=S&search=Gabinius Jewish Encyclopedia: Sanhedrin]: "Josephus uses συνέδριον for the first time in connection with the decree of the Roman governor of Syria, Gabinius (57 BCE), who abolished the constitution and the then existing form of government of Palestine and divided the country into five provinces, at the head of each of which a sanhedrin was placed ("Ant." xiv. 5, § 4)."</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Kahariang Herodiano]] [[Kategorya:Kasaysayan ng Israel]] ozp9mmdsrttc760hdnf4erjtt0tc80g 1962393 1962390 2022-08-12T02:18:32Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = Kahariang Herodiano ng Judea | common_name = Kahariang Herodiano | status = [[Kliyenteng estado]] ng [[Republikang Romano]] at [[Imperyong Romano]] | image_map = Herodian Kingdom.png | image_map_caption = Ang [[Judea]] sa ilalim ni [[Dakilang Herodes]] | image_coat = Herod coin 2.jpg | era = [[Augustus|Augustan Age]] | year_start = 37 BCE | year_end = 4 BCE | p1 = Kahariang Hasmoneo | flag_p1 = Emblem of the Hasmonean dynasty.svg | s1 = Tetrarkiyang Herodiano | flag_s1 = Herod Archelaus.jpg | today = {{ubl|[[Israel]]|[[State of Palestine|Palestine]]|[[Jordan]]|[[Syria]]}} | capital = [[Herusalem]] | common_languages = [[Griyegong Koine]], [[Aramaiko]], [[Latin]], [[Wikang Hebreo]] | religion = [[Second Temple Judaism]]<br>[[Samaritanism]]<br>[[Roman imperial cult]] | government_type = [[Autokrasya]] | title_leader = [[Hari]] | leader1 = [[Dakilang Herodes]] | year_leader1 = 37 BCE - 4 BCE | currency = salaping Herodiano | event_start = pananakop ng [[Kahariang Hasmoneo]] | event_end = Pagkakabuo ng [[Tetrarkiya ng Judea]] }} {{History of Israel}} Ang '''Kahariang Herodiano ng Judea'''<ref>''History of the Christian tradition (Vol. 1)'', Thomas D. McGonigle; James F. Quigley, Paulist Press, 1988 p. 39</ref><ref name="Rocca2015">{{cite book|author=Samuel Rocca|title=Herod's Judaea: A Mediterranean State in the Classic World|url=https://books.google.com/books?id=hXHDCAAAQBAJ|date=30 March 2015|publisher=Wipf and Stock Publishers|isbn=978-1-4982-2454-3}}</ref> ay isang [[kliyenteng estado ng [[Republikang Romano]] mula 37 BCE nang hirangin si [[Dakilang Herodes]] na "Hari ng mga Hudyo" ng [[Senadong Romano]] a [[client state]].<ref>[http://earlyjewishwritings.com/text/josephus/war1.html Jewish War 1].14.4: [[Mark Antony]] " ...then resolved to get him made king of the Jews ... told them that it was for their advantage in the [[Roman–Parthian Wars|Parthian war]] that Herod should be king; so they all gave their votes for it. And when the senate was separated, Antony and [[Augustus|Caesar]] went out, with Herod between them; while the [[consul]] and the rest of the [[magistrates]] went before them, in order to offer sacrifices [to the Roman gods], and to lay the decree in the Capitol. Antony also made a feast for Herod on the first day of his reign."</ref> Nang mamamatay si Dakilang Herodes noong 4 BCE, ang kanyang kaharian ay nahati sa tetrarkiyang Herodiano. [[Image:Pompée dans le Temple de Jérusalem.jpg|thumb|left|170px|''Pompey in the Temple of Jerusalem'', by [[Jean Fouquet]]]] Ang unang panghihimasok ng [[Republikang Romano]] sa rehiyong ito ay mula 63 BCE kasunod ng waksa ng [[Ikatlong Digmaang Mithiridatiko]] nang likhain ng Roma ang Romanong probinsiya ng Syria. Pagkatapos matalo ni [[Mithridates VI of Pontus]], kinukbok ni Dakilang [[Pompey]] ang [[Herusalem]] noong 63 BCE. Ang reynang [[Hasmoneo]] na si [[Salome Alexandra]] ay kamakailang namatay at ang kanyang mga anak na lalake ay na sina [[Hyrcanus II]] at [[Aristobulus II]] ay nagdigmaan sa isang [[digmaang sibil]]. Noong 63 BCE, si Aristobolus ay sinalakay sa Herusalem ng mga hukbo ng kanyang kapatid. Nagpadala siya ng kinatawan sa kinatawan ni Pompey na si [[Marcus Aemilius Scaurus]]. Nagalok ng malaking [[suhol]] si Aristobolus na tinanggap ni Pompey. Pagkataposy ay inakausahan ni Aristobolus si Scaurus ng [[pangingikil]]. Dahil bayaw ni Pompey si Scaurus, naghiganti si Pompey sa pamamagitan ng paglalagay kay [[Hycarnus]] bilang Pinuno ng Kaharian at [[Dakilang Saserdote ng Israel]]. Nang matapos ni [[Julio Cesar]] si Pompey, si Hyrcanus ay hinalinhan ng kanyang kortesanong si [[Antipate na Idumeo]] na kilala rin bilang Antipas bilang unang [[Prokurador]] na Romano. Noong 57–55 BCE, ang prokonsul na si [[Aulus Gabinius]] ng probinsiyang Romano ng Syria ay naghati ng [[Kahariang Hasmoneo]] sa limang distrito ng [[Sanhedrin]]/[[Synedrion]] (mga konseho ng batas).<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0146;query=whiston%20chapter%3D%23182;layout=;loc=14.54 Antiquities of the Jews 14.5.4]: "And when he had ordained five councils (συνέδρια), he distributed the nation into the same number of parts. So these councils governed the people; the first was at [[Jerusalem]], the second at [[Umm Qais|Gadara]], the third at Amathus, the fourth at [[Jericho]], and the fifth at [[Sepphoris]] in Galilee." [http://jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=229&letter=S&search=Gabinius Jewish Encyclopedia: Sanhedrin]: "Josephus uses συνέδριον for the first time in connection with the decree of the Roman governor of Syria, Gabinius (57 BCE), who abolished the constitution and the then existing form of government of Palestine and divided the country into five provinces, at the head of each of which a sanhedrin was placed ("Ant." xiv. 5, § 4)."</ref> Pagkatapos paslangin si [[Julio Cesar]] noong 44 BCE, ang Romanong Republikanong heneral at embahador sa [[Imperyong Parto]] ay pumanig kay [[Brutus]] at [[Cassius]] sa [[digmaang sibil]] ng mga Tagapagpalaya. Pagkatapos nilang matalo, si Labienus ay sumali sa mga Parto at tumulong sa kanila upang sakupin ang mga teritoryong Romano nooong 40 BCE. Tumawid ang hukbo ng [[Imperyong Parto]] sa [[Ilog Eufrates]] at nahikayat ni Labienus si garrison ni [[Mark Antony]] sa Syria na sumali sa kanilang mga layunin. Hinati ng mga Parto ang kanilang at sa ilalim ni Pacorus ay sinakop ang [[Levant]] mula baybaying Phoenicia hanggang sa Lupain ng [[Israel]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Kahariang Herodiano]] [[Kategorya:Kasaysayan ng Israel]] aqnzbtzk73ll4cad5a8k2pva35fnwk5 1962496 1962393 2022-08-12T07:40:25Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = Kahariang Herodiano ng Judea | common_name = Kahariang Herodiano | status = [[Kliyenteng estado]] ng [[Republikang Romano]] at [[Imperyong Romano]] | image_map = Herodian Kingdom.png | image_map_caption = Ang [[Judea]] sa ilalim ni [[Dakilang Herodes]] | image_coat = Herod coin 2.jpg | era = [[Augustus|Augustan Age]] | year_start = 37 BCE | year_end = 4 BCE | p1 = Kahariang Hasmoneo | flag_p1 = Emblem of the Hasmonean dynasty.svg | s1 = Tetrarkiyang Herodiano | flag_s1 = Herod Archelaus.jpg | today = {{ubl|[[Israel]]|[[State of Palestine|Palestine]]|[[Jordan]]|[[Syria]]}} | capital = [[Herusalem]] | common_languages = [[Griyegong Koine]], [[Aramaiko]], [[Latin]], [[Wikang Hebreo]] | religion = [[Second Temple Judaism]]<br>[[Samaritanism]]<br>[[Roman imperial cult]] | government_type = [[Autokrasya]] | title_leader = [[Hari]] | leader1 = [[Dakilang Herodes]] | year_leader1 = 37 BCE - 4 BCE | currency = salaping Herodiano | event_start = pananakop ng [[Kahariang Hasmoneo]] | event_end = Pagkakabuo ng [[Tetrarkiya ng Judea]] }} {{History of Israel}} Ang '''Kahariang Herodiano ng Judea'''<ref>''History of the Christian tradition (Vol. 1)'', Thomas D. McGonigle; James F. Quigley, Paulist Press, 1988 p. 39</ref><ref name="Rocca2015">{{cite book|author=Samuel Rocca|title=Herod's Judaea: A Mediterranean State in the Classic World|url=https://books.google.com/books?id=hXHDCAAAQBAJ|date=30 March 2015|publisher=Wipf and Stock Publishers|isbn=978-1-4982-2454-3}}</ref> ay isang [[kliyenteng estado ng [[Republikang Romano]] mula 37 BCE nang hirangin si [[Dakilang Herodes]] na "Hari ng mga Hudyo" ng [[Senadong Romano]] a [[client state]].<ref>[http://earlyjewishwritings.com/text/josephus/war1.html Jewish War 1].14.4: [[Mark Antony]] " ...then resolved to get him made king of the Jews ... told them that it was for their advantage in the [[Roman–Parthian Wars|Parthian war]] that Herod should be king; so they all gave their votes for it. And when the senate was separated, Antony and [[Augustus|Caesar]] went out, with Herod between them; while the [[consul]] and the rest of the [[magistrates]] went before them, in order to offer sacrifices [to the Roman gods], and to lay the decree in the Capitol. Antony also made a feast for Herod on the first day of his reign."</ref> Nang mamamatay si Dakilang Herodes noong 4 BCE, ang kanyang kaharian ay nahati sa tetrarkiyang Herodiano. [[Image:Pompée dans le Temple de Jérusalem.jpg|thumb|left|170px|''Pompey in the Temple of Jerusalem'', by [[Jean Fouquet]]]] Ang unang panghihimasok ng [[Republikang Romano]] sa rehiyong ito ay mula 63 BCE kasunod ng waksa ng [[Ikatlong Digmaang Mithiridatiko]] nang likhain ng Roma ang Romanong probinsiya ng Syria. Pagkatapos matalo ni [[Mithridates VI of Pontus]], kinukbok ni Dakilang [[Pompey]] ang [[Herusalem]] noong 63 BCE. Ang reynang [[Hasmoneo]] na si [[Salome Alexandra]] ay kamakailang namatay at ang kanyang mga anak na lalake ay na sina [[Hyrcanus II]] at [[Aristobulus II]] ay nagdigmaan sa isang [[digmaang sibil]]. Noong 63 BCE, si Aristobolus ay sinalakay sa Herusalem ng mga hukbo ng kanyang kapatid. Nagpadala siya ng kinatawan sa kinatawan ni Pompey na si [[Marcus Aemilius Scaurus]]. Nagalok ng malaking [[suhol]] si Aristobolus na tinanggap ni Pompey. Pagkataposy ay inakausahan ni Aristobolus si Scaurus ng [[pangingikil]]. Dahil bayaw ni Pompey si Scaurus, naghiganti si Pompey sa pamamagitan ng paglalagay kay [[Hycarnus]] bilang Pinuno ng Kaharian at [[Dakilang Saserdote ng Israel]]. Nang matapos ni [[Julio Cesar]] si Pompey, si Hyrcanus ay hinalinhan ng kanyang kortesanong si [[Antipate na Idumeo]] na kilala rin bilang Antipas bilang unang [[Prokurador]] na Romano. Noong 57–55 BCE, ang prokonsul na si [[Aulus Gabinius]] ng probinsiyang Romano ng Syria ay naghati ng [[Kahariang Hasmoneo]] sa limang distrito ng [[Sanhedrin]]/[[Synedrion]] (mga konseho ng batas).<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0146;query=whiston%20chapter%3D%23182;layout=;loc=14.54 Antiquities of the Jews 14.5.4]: "And when he had ordained five councils (συνέδρια), he distributed the nation into the same number of parts. So these councils governed the people; the first was at [[Jerusalem]], the second at [[Umm Qais|Gadara]], the third at Amathus, the fourth at [[Jericho]], and the fifth at [[Sepphoris]] in Galilee." [http://jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=229&letter=S&search=Gabinius Jewish Encyclopedia: Sanhedrin]: "Josephus uses συνέδριον for the first time in connection with the decree of the Roman governor of Syria, Gabinius (57 BCE), who abolished the constitution and the then existing form of government of Palestine and divided the country into five provinces, at the head of each of which a sanhedrin was placed ("Ant." xiv. 5, § 4)."</ref> Pagkatapos paslangin si [[Julio Cesar]] noong 44 BCE, ang Romanong Republikanong heneral at embahador sa [[Imperyong Parto]] ay pumanig kay [[Brutus]] at [[Cassius]] sa [[digmaang sibil]] ng mga Tagapagpalaya. Pagkatapos nilang matalo, si Labienus ay sumali sa mga Parto at tumulong sa kanila upang sakupin ang mga teritoryong Romano nooong 40 BCE. Tumawid ang hukbo ng [[Imperyong Parto]] sa [[Ilog Eufrates]] at nahikayat ni Labienus si garrison ni [[Mark Antony]] sa Syria na sumali sa kanilang mga layunin. Hinati ng mga Parto ang kanilang at sa ilalim ni Pacorus ay sinakop ang [[Levant]] mula baybaying Phoenicia hanggang sa Lupain ng [[Israel]]. ==Angkang Herodiano=== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater the Idumaean]]<br>procurator of Judea}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>governor of Jerusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arqulao]]<br>etnarko ng Judea, Idumea|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>ruler of Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>king of Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Kahariang Herodiano]] [[Kategorya:Kasaysayan ng Israel]] q9wh0b3yljmkixssict8nj3ufidkv8v 1962507 1962496 2022-08-12T07:46:06Z Xsqwiypb 120901 /* Angkang Herodiano= */ wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = Kahariang Herodiano ng Judea | common_name = Kahariang Herodiano | status = [[Kliyenteng estado]] ng [[Republikang Romano]] at [[Imperyong Romano]] | image_map = Herodian Kingdom.png | image_map_caption = Ang [[Judea]] sa ilalim ni [[Dakilang Herodes]] | image_coat = Herod coin 2.jpg | era = [[Augustus|Augustan Age]] | year_start = 37 BCE | year_end = 4 BCE | p1 = Kahariang Hasmoneo | flag_p1 = Emblem of the Hasmonean dynasty.svg | s1 = Tetrarkiyang Herodiano | flag_s1 = Herod Archelaus.jpg | today = {{ubl|[[Israel]]|[[State of Palestine|Palestine]]|[[Jordan]]|[[Syria]]}} | capital = [[Herusalem]] | common_languages = [[Griyegong Koine]], [[Aramaiko]], [[Latin]], [[Wikang Hebreo]] | religion = [[Second Temple Judaism]]<br>[[Samaritanism]]<br>[[Roman imperial cult]] | government_type = [[Autokrasya]] | title_leader = [[Hari]] | leader1 = [[Dakilang Herodes]] | year_leader1 = 37 BCE - 4 BCE | currency = salaping Herodiano | event_start = pananakop ng [[Kahariang Hasmoneo]] | event_end = Pagkakabuo ng [[Tetrarkiya ng Judea]] }} {{History of Israel}} Ang '''Kahariang Herodiano ng Judea'''<ref>''History of the Christian tradition (Vol. 1)'', Thomas D. McGonigle; James F. Quigley, Paulist Press, 1988 p. 39</ref><ref name="Rocca2015">{{cite book|author=Samuel Rocca|title=Herod's Judaea: A Mediterranean State in the Classic World|url=https://books.google.com/books?id=hXHDCAAAQBAJ|date=30 March 2015|publisher=Wipf and Stock Publishers|isbn=978-1-4982-2454-3}}</ref> ay isang [[kliyenteng estado ng [[Republikang Romano]] mula 37 BCE nang hirangin si [[Dakilang Herodes]] na "Hari ng mga Hudyo" ng [[Senadong Romano]] a [[client state]].<ref>[http://earlyjewishwritings.com/text/josephus/war1.html Jewish War 1].14.4: [[Mark Antony]] " ...then resolved to get him made king of the Jews ... told them that it was for their advantage in the [[Roman–Parthian Wars|Parthian war]] that Herod should be king; so they all gave their votes for it. And when the senate was separated, Antony and [[Augustus|Caesar]] went out, with Herod between them; while the [[consul]] and the rest of the [[magistrates]] went before them, in order to offer sacrifices [to the Roman gods], and to lay the decree in the Capitol. Antony also made a feast for Herod on the first day of his reign."</ref> Nang mamamatay si Dakilang Herodes noong 4 BCE, ang kanyang kaharian ay nahati sa tetrarkiyang Herodiano. [[Image:Pompée dans le Temple de Jérusalem.jpg|thumb|left|170px|''Pompey in the Temple of Jerusalem'', by [[Jean Fouquet]]]] Ang unang panghihimasok ng [[Republikang Romano]] sa rehiyong ito ay mula 63 BCE kasunod ng waksa ng [[Ikatlong Digmaang Mithiridatiko]] nang likhain ng Roma ang Romanong probinsiya ng Syria. Pagkatapos matalo ni [[Mithridates VI of Pontus]], kinukbok ni Dakilang [[Pompey]] ang [[Herusalem]] noong 63 BCE. Ang reynang [[Hasmoneo]] na si [[Salome Alexandra]] ay kamakailang namatay at ang kanyang mga anak na lalake ay na sina [[Hyrcanus II]] at [[Aristobulus II]] ay nagdigmaan sa isang [[digmaang sibil]]. Noong 63 BCE, si Aristobolus ay sinalakay sa Herusalem ng mga hukbo ng kanyang kapatid. Nagpadala siya ng kinatawan sa kinatawan ni Pompey na si [[Marcus Aemilius Scaurus]]. Nagalok ng malaking [[suhol]] si Aristobolus na tinanggap ni Pompey. Pagkataposy ay inakausahan ni Aristobolus si Scaurus ng [[pangingikil]]. Dahil bayaw ni Pompey si Scaurus, naghiganti si Pompey sa pamamagitan ng paglalagay kay [[Hycarnus]] bilang Pinuno ng Kaharian at [[Dakilang Saserdote ng Israel]]. Nang matapos ni [[Julio Cesar]] si Pompey, si Hyrcanus ay hinalinhan ng kanyang kortesanong si [[Antipate na Idumeo]] na kilala rin bilang Antipas bilang unang [[Prokurador]] na Romano. Noong 57–55 BCE, ang prokonsul na si [[Aulus Gabinius]] ng probinsiyang Romano ng Syria ay naghati ng [[Kahariang Hasmoneo]] sa limang distrito ng [[Sanhedrin]]/[[Synedrion]] (mga konseho ng batas).<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0146;query=whiston%20chapter%3D%23182;layout=;loc=14.54 Antiquities of the Jews 14.5.4]: "And when he had ordained five councils (συνέδρια), he distributed the nation into the same number of parts. So these councils governed the people; the first was at [[Jerusalem]], the second at [[Umm Qais|Gadara]], the third at Amathus, the fourth at [[Jericho]], and the fifth at [[Sepphoris]] in Galilee." [http://jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=229&letter=S&search=Gabinius Jewish Encyclopedia: Sanhedrin]: "Josephus uses συνέδριον for the first time in connection with the decree of the Roman governor of Syria, Gabinius (57 BCE), who abolished the constitution and the then existing form of government of Palestine and divided the country into five provinces, at the head of each of which a sanhedrin was placed ("Ant." xiv. 5, § 4)."</ref> Pagkatapos paslangin si [[Julio Cesar]] noong 44 BCE, ang Romanong Republikanong heneral at embahador sa [[Imperyong Parto]] ay pumanig kay [[Brutus]] at [[Cassius]] sa [[digmaang sibil]] ng mga Tagapagpalaya. Pagkatapos nilang matalo, si Labienus ay sumali sa mga Parto at tumulong sa kanila upang sakupin ang mga teritoryong Romano nooong 40 BCE. Tumawid ang hukbo ng [[Imperyong Parto]] sa [[Ilog Eufrates]] at nahikayat ni Labienus si garrison ni [[Mark Antony]] sa Syria na sumali sa kanilang mga layunin. Hinati ng mga Parto ang kanilang at sa ilalim ni Pacorus ay sinakop ang [[Levant]] mula baybaying Phoenicia hanggang sa Lupain ng [[Israel]]. ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater the Idumaean]]<br>procurator of Judea}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>governor of Jerusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng Judea, Idumea|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>ruler of Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>king of Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Kahariang Herodiano]] [[Kategorya:Kasaysayan ng Israel]] jqemrs6o5kquh42lqop8pmleyttedhp 1962510 1962507 2022-08-12T07:47:27Z Xsqwiypb 120901 /* Angkang Herodiano */ wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = Kahariang Herodiano ng Judea | common_name = Kahariang Herodiano | status = [[Kliyenteng estado]] ng [[Republikang Romano]] at [[Imperyong Romano]] | image_map = Herodian Kingdom.png | image_map_caption = Ang [[Judea]] sa ilalim ni [[Dakilang Herodes]] | image_coat = Herod coin 2.jpg | era = [[Augustus|Augustan Age]] | year_start = 37 BCE | year_end = 4 BCE | p1 = Kahariang Hasmoneo | flag_p1 = Emblem of the Hasmonean dynasty.svg | s1 = Tetrarkiyang Herodiano | flag_s1 = Herod Archelaus.jpg | today = {{ubl|[[Israel]]|[[State of Palestine|Palestine]]|[[Jordan]]|[[Syria]]}} | capital = [[Herusalem]] | common_languages = [[Griyegong Koine]], [[Aramaiko]], [[Latin]], [[Wikang Hebreo]] | religion = [[Second Temple Judaism]]<br>[[Samaritanism]]<br>[[Roman imperial cult]] | government_type = [[Autokrasya]] | title_leader = [[Hari]] | leader1 = [[Dakilang Herodes]] | year_leader1 = 37 BCE - 4 BCE | currency = salaping Herodiano | event_start = pananakop ng [[Kahariang Hasmoneo]] | event_end = Pagkakabuo ng [[Tetrarkiya ng Judea]] }} {{History of Israel}} Ang '''Kahariang Herodiano ng Judea'''<ref>''History of the Christian tradition (Vol. 1)'', Thomas D. McGonigle; James F. Quigley, Paulist Press, 1988 p. 39</ref><ref name="Rocca2015">{{cite book|author=Samuel Rocca|title=Herod's Judaea: A Mediterranean State in the Classic World|url=https://books.google.com/books?id=hXHDCAAAQBAJ|date=30 March 2015|publisher=Wipf and Stock Publishers|isbn=978-1-4982-2454-3}}</ref> ay isang [[kliyenteng estado ng [[Republikang Romano]] mula 37 BCE nang hirangin si [[Dakilang Herodes]] na "Hari ng mga Hudyo" ng [[Senadong Romano]] a [[client state]].<ref>[http://earlyjewishwritings.com/text/josephus/war1.html Jewish War 1].14.4: [[Mark Antony]] " ...then resolved to get him made king of the Jews ... told them that it was for their advantage in the [[Roman–Parthian Wars|Parthian war]] that Herod should be king; so they all gave their votes for it. And when the senate was separated, Antony and [[Augustus|Caesar]] went out, with Herod between them; while the [[consul]] and the rest of the [[magistrates]] went before them, in order to offer sacrifices [to the Roman gods], and to lay the decree in the Capitol. Antony also made a feast for Herod on the first day of his reign."</ref> Nang mamamatay si Dakilang Herodes noong 4 BCE, ang kanyang kaharian ay nahati sa tetrarkiyang Herodiano. [[Image:Pompée dans le Temple de Jérusalem.jpg|thumb|left|170px|''Pompey in the Temple of Jerusalem'', by [[Jean Fouquet]]]] Ang unang panghihimasok ng [[Republikang Romano]] sa rehiyong ito ay mula 63 BCE kasunod ng waksa ng [[Ikatlong Digmaang Mithiridatiko]] nang likhain ng Roma ang Romanong probinsiya ng Syria. Pagkatapos matalo ni [[Mithridates VI of Pontus]], kinukbok ni Dakilang [[Pompey]] ang [[Herusalem]] noong 63 BCE. Ang reynang [[Hasmoneo]] na si [[Salome Alexandra]] ay kamakailang namatay at ang kanyang mga anak na lalake ay na sina [[Hyrcanus II]] at [[Aristobulus II]] ay nagdigmaan sa isang [[digmaang sibil]]. Noong 63 BCE, si Aristobolus ay sinalakay sa Herusalem ng mga hukbo ng kanyang kapatid. Nagpadala siya ng kinatawan sa kinatawan ni Pompey na si [[Marcus Aemilius Scaurus]]. Nagalok ng malaking [[suhol]] si Aristobolus na tinanggap ni Pompey. Pagkataposy ay inakausahan ni Aristobolus si Scaurus ng [[pangingikil]]. Dahil bayaw ni Pompey si Scaurus, naghiganti si Pompey sa pamamagitan ng paglalagay kay [[Hycarnus]] bilang Pinuno ng Kaharian at [[Dakilang Saserdote ng Israel]]. Nang matapos ni [[Julio Cesar]] si Pompey, si Hyrcanus ay hinalinhan ng kanyang kortesanong si [[Antipate na Idumeo]] na kilala rin bilang Antipas bilang unang [[Prokurador]] na Romano. Noong 57–55 BCE, ang prokonsul na si [[Aulus Gabinius]] ng probinsiyang Romano ng Syria ay naghati ng [[Kahariang Hasmoneo]] sa limang distrito ng [[Sanhedrin]]/[[Synedrion]] (mga konseho ng batas).<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0146;query=whiston%20chapter%3D%23182;layout=;loc=14.54 Antiquities of the Jews 14.5.4]: "And when he had ordained five councils (συνέδρια), he distributed the nation into the same number of parts. So these councils governed the people; the first was at [[Jerusalem]], the second at [[Umm Qais|Gadara]], the third at Amathus, the fourth at [[Jericho]], and the fifth at [[Sepphoris]] in Galilee." [http://jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=229&letter=S&search=Gabinius Jewish Encyclopedia: Sanhedrin]: "Josephus uses συνέδριον for the first time in connection with the decree of the Roman governor of Syria, Gabinius (57 BCE), who abolished the constitution and the then existing form of government of Palestine and divided the country into five provinces, at the head of each of which a sanhedrin was placed ("Ant." xiv. 5, § 4)."</ref> Pagkatapos paslangin si [[Julio Cesar]] noong 44 BCE, ang Romanong Republikanong heneral at embahador sa [[Imperyong Parto]] ay pumanig kay [[Brutus]] at [[Cassius]] sa [[digmaang sibil]] ng mga Tagapagpalaya. Pagkatapos nilang matalo, si Labienus ay sumali sa mga Parto at tumulong sa kanila upang sakupin ang mga teritoryong Romano nooong 40 BCE. Tumawid ang hukbo ng [[Imperyong Parto]] sa [[Ilog Eufrates]] at nahikayat ni Labienus si garrison ni [[Mark Antony]] sa Syria na sumali sa kanilang mga layunin. Hinati ng mga Parto ang kanilang at sa ilalim ni Pacorus ay sinakop ang [[Levant]] mula baybaying Phoenicia hanggang sa Lupain ng [[Israel]]. ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater the Idumaean]]<br>prokurado ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>governor of Jerusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>king of Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Kahariang Herodiano]] [[Kategorya:Kasaysayan ng Israel]] 5l9d3grix1ab798oavfvs8tgn8vy9v6 1962517 1962510 2022-08-12T07:52:23Z Xsqwiypb 120901 /* Angkang Herodiano */ wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = Kahariang Herodiano ng Judea | common_name = Kahariang Herodiano | status = [[Kliyenteng estado]] ng [[Republikang Romano]] at [[Imperyong Romano]] | image_map = Herodian Kingdom.png | image_map_caption = Ang [[Judea]] sa ilalim ni [[Dakilang Herodes]] | image_coat = Herod coin 2.jpg | era = [[Augustus|Augustan Age]] | year_start = 37 BCE | year_end = 4 BCE | p1 = Kahariang Hasmoneo | flag_p1 = Emblem of the Hasmonean dynasty.svg | s1 = Tetrarkiyang Herodiano | flag_s1 = Herod Archelaus.jpg | today = {{ubl|[[Israel]]|[[State of Palestine|Palestine]]|[[Jordan]]|[[Syria]]}} | capital = [[Herusalem]] | common_languages = [[Griyegong Koine]], [[Aramaiko]], [[Latin]], [[Wikang Hebreo]] | religion = [[Second Temple Judaism]]<br>[[Samaritanism]]<br>[[Roman imperial cult]] | government_type = [[Autokrasya]] | title_leader = [[Hari]] | leader1 = [[Dakilang Herodes]] | year_leader1 = 37 BCE - 4 BCE | currency = salaping Herodiano | event_start = pananakop ng [[Kahariang Hasmoneo]] | event_end = Pagkakabuo ng [[Tetrarkiya ng Judea]] }} {{History of Israel}} Ang '''Kahariang Herodiano ng Judea'''<ref>''History of the Christian tradition (Vol. 1)'', Thomas D. McGonigle; James F. Quigley, Paulist Press, 1988 p. 39</ref><ref name="Rocca2015">{{cite book|author=Samuel Rocca|title=Herod's Judaea: A Mediterranean State in the Classic World|url=https://books.google.com/books?id=hXHDCAAAQBAJ|date=30 March 2015|publisher=Wipf and Stock Publishers|isbn=978-1-4982-2454-3}}</ref> ay isang [[kliyenteng estado ng [[Republikang Romano]] mula 37 BCE nang hirangin si [[Dakilang Herodes]] na "Hari ng mga Hudyo" ng [[Senadong Romano]] a [[client state]].<ref>[http://earlyjewishwritings.com/text/josephus/war1.html Jewish War 1].14.4: [[Mark Antony]] " ...then resolved to get him made king of the Jews ... told them that it was for their advantage in the [[Roman–Parthian Wars|Parthian war]] that Herod should be king; so they all gave their votes for it. And when the senate was separated, Antony and [[Augustus|Caesar]] went out, with Herod between them; while the [[consul]] and the rest of the [[magistrates]] went before them, in order to offer sacrifices [to the Roman gods], and to lay the decree in the Capitol. Antony also made a feast for Herod on the first day of his reign."</ref> Nang mamamatay si Dakilang Herodes noong 4 BCE, ang kanyang kaharian ay nahati sa tetrarkiyang Herodiano. [[Image:Pompée dans le Temple de Jérusalem.jpg|thumb|left|170px|''Pompey in the Temple of Jerusalem'', by [[Jean Fouquet]]]] Ang unang panghihimasok ng [[Republikang Romano]] sa rehiyong ito ay mula 63 BCE kasunod ng waksa ng [[Ikatlong Digmaang Mithiridatiko]] nang likhain ng Roma ang Romanong probinsiya ng Syria. Pagkatapos matalo ni [[Mithridates VI of Pontus]], kinukbok ni Dakilang [[Pompey]] ang [[Herusalem]] noong 63 BCE. Ang reynang [[Hasmoneo]] na si [[Salome Alexandra]] ay kamakailang namatay at ang kanyang mga anak na lalake ay na sina [[Hyrcanus II]] at [[Aristobulus II]] ay nagdigmaan sa isang [[digmaang sibil]]. Noong 63 BCE, si Aristobolus ay sinalakay sa Herusalem ng mga hukbo ng kanyang kapatid. Nagpadala siya ng kinatawan sa kinatawan ni Pompey na si [[Marcus Aemilius Scaurus]]. Nagalok ng malaking [[suhol]] si Aristobolus na tinanggap ni Pompey. Pagkataposy ay inakausahan ni Aristobolus si Scaurus ng [[pangingikil]]. Dahil bayaw ni Pompey si Scaurus, naghiganti si Pompey sa pamamagitan ng paglalagay kay [[Hycarnus]] bilang Pinuno ng Kaharian at [[Dakilang Saserdote ng Israel]]. Nang matapos ni [[Julio Cesar]] si Pompey, si Hyrcanus ay hinalinhan ng kanyang kortesanong si [[Antipate na Idumeo]] na kilala rin bilang Antipas bilang unang [[Prokurador]] na Romano. Noong 57–55 BCE, ang prokonsul na si [[Aulus Gabinius]] ng probinsiyang Romano ng Syria ay naghati ng [[Kahariang Hasmoneo]] sa limang distrito ng [[Sanhedrin]]/[[Synedrion]] (mga konseho ng batas).<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0146;query=whiston%20chapter%3D%23182;layout=;loc=14.54 Antiquities of the Jews 14.5.4]: "And when he had ordained five councils (συνέδρια), he distributed the nation into the same number of parts. So these councils governed the people; the first was at [[Jerusalem]], the second at [[Umm Qais|Gadara]], the third at Amathus, the fourth at [[Jericho]], and the fifth at [[Sepphoris]] in Galilee." [http://jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=229&letter=S&search=Gabinius Jewish Encyclopedia: Sanhedrin]: "Josephus uses συνέδριον for the first time in connection with the decree of the Roman governor of Syria, Gabinius (57 BCE), who abolished the constitution and the then existing form of government of Palestine and divided the country into five provinces, at the head of each of which a sanhedrin was placed ("Ant." xiv. 5, § 4)."</ref> Pagkatapos paslangin si [[Julio Cesar]] noong 44 BCE, ang Romanong Republikanong heneral at embahador sa [[Imperyong Parto]] ay pumanig kay [[Brutus]] at [[Cassius]] sa [[digmaang sibil]] ng mga Tagapagpalaya. Pagkatapos nilang matalo, si Labienus ay sumali sa mga Parto at tumulong sa kanila upang sakupin ang mga teritoryong Romano nooong 40 BCE. Tumawid ang hukbo ng [[Imperyong Parto]] sa [[Ilog Eufrates]] at nahikayat ni Labienus si garrison ni [[Mark Antony]] sa Syria na sumali sa kanilang mga layunin. Hinati ng mga Parto ang kanilang at sa ilalim ni Pacorus ay sinakop ang [[Levant]] mula baybaying Phoenicia hanggang sa Lupain ng [[Israel]]. ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater ang Idumaeo]]<br>prokurado ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>gobernador ng Herusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>king of Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Kahariang Herodiano]] [[Kategorya:Kasaysayan ng Israel]] kjcfc70hd3pk52erp5wx82a4sxe4z7f 1962518 1962517 2022-08-12T07:53:08Z Xsqwiypb 120901 /* Angkang Herodiano */ wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = Kahariang Herodiano ng Judea | common_name = Kahariang Herodiano | status = [[Kliyenteng estado]] ng [[Republikang Romano]] at [[Imperyong Romano]] | image_map = Herodian Kingdom.png | image_map_caption = Ang [[Judea]] sa ilalim ni [[Dakilang Herodes]] | image_coat = Herod coin 2.jpg | era = [[Augustus|Augustan Age]] | year_start = 37 BCE | year_end = 4 BCE | p1 = Kahariang Hasmoneo | flag_p1 = Emblem of the Hasmonean dynasty.svg | s1 = Tetrarkiyang Herodiano | flag_s1 = Herod Archelaus.jpg | today = {{ubl|[[Israel]]|[[State of Palestine|Palestine]]|[[Jordan]]|[[Syria]]}} | capital = [[Herusalem]] | common_languages = [[Griyegong Koine]], [[Aramaiko]], [[Latin]], [[Wikang Hebreo]] | religion = [[Second Temple Judaism]]<br>[[Samaritanism]]<br>[[Roman imperial cult]] | government_type = [[Autokrasya]] | title_leader = [[Hari]] | leader1 = [[Dakilang Herodes]] | year_leader1 = 37 BCE - 4 BCE | currency = salaping Herodiano | event_start = pananakop ng [[Kahariang Hasmoneo]] | event_end = Pagkakabuo ng [[Tetrarkiya ng Judea]] }} {{History of Israel}} Ang '''Kahariang Herodiano ng Judea'''<ref>''History of the Christian tradition (Vol. 1)'', Thomas D. McGonigle; James F. Quigley, Paulist Press, 1988 p. 39</ref><ref name="Rocca2015">{{cite book|author=Samuel Rocca|title=Herod's Judaea: A Mediterranean State in the Classic World|url=https://books.google.com/books?id=hXHDCAAAQBAJ|date=30 March 2015|publisher=Wipf and Stock Publishers|isbn=978-1-4982-2454-3}}</ref> ay isang [[kliyenteng estado ng [[Republikang Romano]] mula 37 BCE nang hirangin si [[Dakilang Herodes]] na "Hari ng mga Hudyo" ng [[Senadong Romano]] a [[client state]].<ref>[http://earlyjewishwritings.com/text/josephus/war1.html Jewish War 1].14.4: [[Mark Antony]] " ...then resolved to get him made king of the Jews ... told them that it was for their advantage in the [[Roman–Parthian Wars|Parthian war]] that Herod should be king; so they all gave their votes for it. And when the senate was separated, Antony and [[Augustus|Caesar]] went out, with Herod between them; while the [[consul]] and the rest of the [[magistrates]] went before them, in order to offer sacrifices [to the Roman gods], and to lay the decree in the Capitol. Antony also made a feast for Herod on the first day of his reign."</ref> Nang mamamatay si Dakilang Herodes noong 4 BCE, ang kanyang kaharian ay nahati sa tetrarkiyang Herodiano. [[Image:Pompée dans le Temple de Jérusalem.jpg|thumb|left|170px|''Pompey in the Temple of Jerusalem'', by [[Jean Fouquet]]]] Ang unang panghihimasok ng [[Republikang Romano]] sa rehiyong ito ay mula 63 BCE kasunod ng waksa ng [[Ikatlong Digmaang Mithiridatiko]] nang likhain ng Roma ang Romanong probinsiya ng Syria. Pagkatapos matalo ni [[Mithridates VI of Pontus]], kinukbok ni Dakilang [[Pompey]] ang [[Herusalem]] noong 63 BCE. Ang reynang [[Hasmoneo]] na si [[Salome Alexandra]] ay kamakailang namatay at ang kanyang mga anak na lalake ay na sina [[Hyrcanus II]] at [[Aristobulus II]] ay nagdigmaan sa isang [[digmaang sibil]]. Noong 63 BCE, si Aristobolus ay sinalakay sa Herusalem ng mga hukbo ng kanyang kapatid. Nagpadala siya ng kinatawan sa kinatawan ni Pompey na si [[Marcus Aemilius Scaurus]]. Nagalok ng malaking [[suhol]] si Aristobolus na tinanggap ni Pompey. Pagkataposy ay inakausahan ni Aristobolus si Scaurus ng [[pangingikil]]. Dahil bayaw ni Pompey si Scaurus, naghiganti si Pompey sa pamamagitan ng paglalagay kay [[Hycarnus]] bilang Pinuno ng Kaharian at [[Dakilang Saserdote ng Israel]]. Nang matapos ni [[Julio Cesar]] si Pompey, si Hyrcanus ay hinalinhan ng kanyang kortesanong si [[Antipate na Idumeo]] na kilala rin bilang Antipas bilang unang [[Prokurador]] na Romano. Noong 57–55 BCE, ang prokonsul na si [[Aulus Gabinius]] ng probinsiyang Romano ng Syria ay naghati ng [[Kahariang Hasmoneo]] sa limang distrito ng [[Sanhedrin]]/[[Synedrion]] (mga konseho ng batas).<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0146;query=whiston%20chapter%3D%23182;layout=;loc=14.54 Antiquities of the Jews 14.5.4]: "And when he had ordained five councils (συνέδρια), he distributed the nation into the same number of parts. So these councils governed the people; the first was at [[Jerusalem]], the second at [[Umm Qais|Gadara]], the third at Amathus, the fourth at [[Jericho]], and the fifth at [[Sepphoris]] in Galilee." [http://jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=229&letter=S&search=Gabinius Jewish Encyclopedia: Sanhedrin]: "Josephus uses συνέδριον for the first time in connection with the decree of the Roman governor of Syria, Gabinius (57 BCE), who abolished the constitution and the then existing form of government of Palestine and divided the country into five provinces, at the head of each of which a sanhedrin was placed ("Ant." xiv. 5, § 4)."</ref> Pagkatapos paslangin si [[Julio Cesar]] noong 44 BCE, ang Romanong Republikanong heneral at embahador sa [[Imperyong Parto]] ay pumanig kay [[Brutus]] at [[Cassius]] sa [[digmaang sibil]] ng mga Tagapagpalaya. Pagkatapos nilang matalo, si Labienus ay sumali sa mga Parto at tumulong sa kanila upang sakupin ang mga teritoryong Romano nooong 40 BCE. Tumawid ang hukbo ng [[Imperyong Parto]] sa [[Ilog Eufrates]] at nahikayat ni Labienus si garrison ni [[Mark Antony]] sa Syria na sumali sa kanilang mga layunin. Hinati ng mga Parto ang kanilang at sa ilalim ni Pacorus ay sinakop ang [[Levant]] mula baybaying Phoenicia hanggang sa Lupain ng [[Israel]]. ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater ang Idumaeo]]<br>prokurado ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>gobernador ng Herusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>hari ng Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Kahariang Herodiano]] [[Kategorya:Kasaysayan ng Israel]] 64iuhk0xfx09gwk2fs3yuiex3eajdtm 1962523 1962518 2022-08-12T07:59:45Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = Kahariang Herodiano ng Judea | common_name = Kahariang Herodiano | status = [[Kliyenteng estado]] ng [[Republikang Romano]] at [[Imperyong Romano]] | image_map = Herodian Kingdom.png | image_map_caption = Ang [[Judea]] sa ilalim ni [[Dakilang Herodes]] | image_coat = Herod coin 2.jpg | era = [[Augustus|Augustan Age]] | year_start = 37 BCE | year_end = 4 BCE | p1 = Kahariang Hasmoneo | flag_p1 = Emblem of the Hasmonean dynasty.svg | s1 = Tetrarkiyang Herodiano | flag_s1 = Herod Archelaus.jpg | today = {{ubl|[[Israel]]|[[State of Palestine|Palestine]]|[[Jordan]]|[[Syria]]}} | capital = [[Herusalem]] | common_languages = [[Griyegong Koine]], [[Aramaiko]], [[Latin]], [[Wikang Hebreo]] | religion = [[Second Temple Judaism]]<br>[[Samaritanism]]<br>[[Roman imperial cult]] | government_type = [[Autokrasya]] | title_leader = [[Hari]] | leader1 = [[Dakilang Herodes]] | year_leader1 = 37 BCE - 4 BCE | currency = salaping Herodiano | event_start = pananakop ng [[Kahariang Hasmoneo]] | event_end = Pagkakabuo ng [[Tetrarkiya ng Judea]] }} {{History of Israel}} Ang '''Kahariang Herodiano ng Judea'''<ref>''History of the Christian tradition (Vol. 1)'', Thomas D. McGonigle; James F. Quigley, Paulist Press, 1988 p. 39</ref><ref name="Rocca2015">{{cite book|author=Samuel Rocca|title=Herod's Judaea: A Mediterranean State in the Classic World|url=https://books.google.com/books?id=hXHDCAAAQBAJ|date=30 March 2015|publisher=Wipf and Stock Publishers|isbn=978-1-4982-2454-3}}</ref> ay isang [[kliyenteng estado]] ng [[Republikang Romano]] mula 37 BCE nang hirangin si [[Dakilang Herodes]] na "Hari ng mga Hudyo" ng [[Senadong Romano]].<ref>[http://earlyjewishwritings.com/text/josephus/war1.html Jewish War 1].14.4: [[Mark Antony]] " ...then resolved to get him made king of the Jews ... told them that it was for their advantage in the [[Roman–Parthian Wars|Parthian war]] that Herod should be king; so they all gave their votes for it. And when the senate was separated, Antony and [[Augustus|Caesar]] went out, with Herod between them; while the [[consul]] and the rest of the [[magistrates]] went before them, in order to offer sacrifices [to the Roman gods], and to lay the decree in the Capitol. Antony also made a feast for Herod on the first day of his reign."</ref> Nang mamamatay si Dakilang Herodes noong 4 BCE, ang kanyang kaharian ay nahati sa tetrarkiyang Herodiano. [[Image:Pompée dans le Temple de Jérusalem.jpg|thumb|left|170px|''Pompey in the Temple of Jerusalem'', by [[Jean Fouquet]]]] Ang unang panghihimasok ng [[Republikang Romano]] sa rehiyong ito ay mula 63 BCE kasunod ng waksa ng [[Ikatlong Digmaang Mithiridatiko]] nang likhain ng Roma ang Romanong probinsiya ng Syria. Pagkatapos matalo ni [[Mithridates VI of Pontus]], kinukbok ni Dakilang [[Pompey]] ang [[Herusalem]] noong 63 BCE. Ang reynang [[Hasmoneo]] na si [[Salome Alexandra]] ay kamakailang namatay at ang kanyang mga anak na lalake ay na sina [[Hyrcanus II]] at [[Aristobulus II]] ay nagdigmaan sa isang [[digmaang sibil]]. Noong 63 BCE, si Aristobolus ay sinalakay sa Herusalem ng mga hukbo ng kanyang kapatid. Nagpadala siya ng kinatawan sa kinatawan ni Pompey na si [[Marcus Aemilius Scaurus]]. Nagalok ng malaking [[suhol]] si Aristobolus na tinanggap ni Pompey. Pagkataposy ay inakausahan ni Aristobolus si Scaurus ng [[pangingikil]]. Dahil bayaw ni Pompey si Scaurus, naghiganti si Pompey sa pamamagitan ng paglalagay kay [[Hycarnus]] bilang Pinuno ng Kaharian at [[Dakilang Saserdote ng Israel]]. Nang matapos ni [[Julio Cesar]] si Pompey, si Hyrcanus ay hinalinhan ng kanyang kortesanong si [[Antipate na Idumeo]] na kilala rin bilang Antipas bilang unang [[Prokurador]] na Romano. Noong 57–55 BCE, ang prokonsul na si [[Aulus Gabinius]] ng probinsiyang Romano ng Syria ay naghati ng [[Kahariang Hasmoneo]] sa limang distrito ng [[Sanhedrin]]/[[Synedrion]] (mga konseho ng batas).<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0146;query=whiston%20chapter%3D%23182;layout=;loc=14.54 Antiquities of the Jews 14.5.4]: "And when he had ordained five councils (συνέδρια), he distributed the nation into the same number of parts. So these councils governed the people; the first was at [[Jerusalem]], the second at [[Umm Qais|Gadara]], the third at Amathus, the fourth at [[Jericho]], and the fifth at [[Sepphoris]] in Galilee." [http://jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=229&letter=S&search=Gabinius Jewish Encyclopedia: Sanhedrin]: "Josephus uses συνέδριον for the first time in connection with the decree of the Roman governor of Syria, Gabinius (57 BCE), who abolished the constitution and the then existing form of government of Palestine and divided the country into five provinces, at the head of each of which a sanhedrin was placed ("Ant." xiv. 5, § 4)."</ref> Pagkatapos paslangin si [[Julio Cesar]] noong 44 BCE, ang Romanong Republikanong heneral at embahador sa [[Imperyong Parto]] ay pumanig kay [[Brutus]] at [[Cassius]] sa [[digmaang sibil]] ng mga Tagapagpalaya. Pagkatapos nilang matalo, si Labienus ay sumali sa mga Parto at tumulong sa kanila upang sakupin ang mga teritoryong Romano nooong 40 BCE. Tumawid ang hukbo ng [[Imperyong Parto]] sa [[Ilog Eufrates]] at nahikayat ni Labienus si garrison ni [[Mark Antony]] sa Syria na sumali sa kanilang mga layunin. Hinati ng mga Parto ang kanilang at sa ilalim ni Pacorus ay sinakop ang [[Levant]] mula baybaying Phoenicia hanggang sa Lupain ng [[Israel]]. ==Angkang Herodiano== {{tree chart/start}} {{tree chart| | | | | | | | | Ant |Ant=[[Antipater ang Idumaeo]]<br>prokurado ng [[Judea]]}} {{tree chart| | | | | | | | | |)|-|-|-|-|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | sp1 |~| He1 |~| sp2 | | Pha |sp1=1.Doris<br>2.[[Mariamne I]]<br>3.[[Mariamne II]]<br>4.[[Malthace]]|He1=[[Dakilang Herodes]] <br>Hari ng [[Judea]]|sp2=5.[[Cleopatra ng Herusalem]]<br>6.Pallas<br>7.Phaidra<br>8.Elpis|Pha=[[Phasael]]<br>gobernador ng Herusalem}} {{tree chart| |,|-|-|-|v|-|-|-|+|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|v|-|-|-|.| }} {{tree chart| Ant | | Al1 | | Ari | | He2 | | HeA | | HeP | | Phi |Ant=(1) [[Antipater (son of Herod the Great)|Antipater]]<br>tagapagmana ng Judaea|Al1=(2) [[Alexander, son of Herod|Alejandro I]]<br>prinsipe ng Judea|Ari=(2) [[Aristobulus IV]]<br>prinsipe ng Judea|He2=(3) [[Herodes II]] Felipe <br>prinsipe ng Judea|HeP=(4) [[Herodes Antipas]]<br>tetrarka ng [[Galilea]] at [[Perea]]|HeA=(4) [[Herodes Arquelao]]<br>etnarko ng [[Judea]], [[Samaria]], at [[Idumea]]|Phi=(5) [[Herodes Felipe (tetrarka)]]<br>tetrarka ng Iturea at Trachonitis}} {{tree chart| |,|-|-|-|(| | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.|}} {{tree chart| Ti5 | | Al2 | | HA1 | | He5 | | ArY |Ti5=[[Tigranes V of Armenia]]|Al2=[[Alexander (grandson of Herod the Great)|Alejandro II]]<br>prinsipe ng Judea|HA1=[[Herodes Agrippa]] I<br>Hari ng Judea|He5=[[Herod of Chalcis|Herod V]]<br>pinuno ng Chalcis|ArY=[[Aristobulus Minor]]<br>principe ng Judea}} {{tree chart| | | | | |!| | | |!| | | |!| }} {{tree chart| | | | | Ti6 | | HA2 | | ACh |Ti6=[[Tigranes VI of Armenia]]|HA2=[[Herod Agrippa II]]<br>hari ng Judea|ACh=[[Aristobulus of Chalcis|Aristobulus]]<br>pinuno ng [[Chalcis]]}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | GIA |GIA=[[Gaius Julius Alexander]]<br>pinuno ng [[Cilicia]]}} {{tree chart| | | | | |)|-|-|-|.| }} {{tree chart| | | | | Agr | | IAV |IAV=[[Gaius Julius Alexander Berenicianus]]<br>prokonsul ng Asya|Agr=[[Gaius Julius Agrippa]]<br>quaestor ng Asya}} {{tree chart| | | | | |!| }} {{tree chart| | | | | LIG |LIG=[[Lucius Julius Gainius Fabius Agrippa]]<br>gymnasiarko}} {{tree chart/end}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Kahariang Herodiano]] [[Kategorya:Kasaysayan ng Israel]] ehqi8e0m5vdzwgd7btbtr7jwdy9qi8r Mitte (lokalidad) 0 318961 1962391 2022-08-12T02:16:26Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1096966381|Mitte (locality)]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Mitte|name_local=|image_photo=Über den Dächern von Berlin.jpg|image_caption=Panoramic view|type=Quarter|City=Berlin|image_coa=Coat of arms Berlin-Mitte borough (1994).png|coordinates={{coord|52|31|10|N|13|24|24|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Mitte|divisions=[[Mitte (locality)#Subdivision|13 zones]]|elevation=52|area=10.7|population=102338|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 0101) 10115, 10117, 10119, 10178, 10179, 10435|area_code=|licence=B|year=1920|plantext=Location of Mitte in Mitte district and Berlin|image_plan=Berlin Mitte Mitte.png|website=}} [[Talaksan:Stadtviertel_in_Berlin-Mitte.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Stadtviertel_in_Berlin-Mitte.png/270px-Stadtviertel_in_Berlin-Mitte.png|right|thumb|270x270px| Mga Sona ng Mitte]] {{Maplink|frame=yes|frame-width=230|frame-height=220|frame-coordinates={{Coord|52.522|13.4}}|stroke-width=2|zoom=12|type=shape-inverse|stroke-color=#525252|id=Q2013767|title=Mitte, Mitte, Berlin|text=Mitte sa mapang lungsod ng sentro ng Berlin}} Ang '''Mitte''' ({{IPA-de|ˈmɪtə|-|De-Mitte.ogg}}) (Aleman para sa "gitna" o "sentro") ay isang sentral na lokalidad ({{Lang|de|Ortsteil}}) ng [[Berlin]] sa eponimong [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|distrito]] ({{Lang|de|Bezirk}}) ng [[Mitte]]. Hanggang 2001, ito mismo ay isang nagsasariling distrito. Binubuo ng pusod ng Mitte ang makasaysayang sentro ng [[Alt-Berlin]] na nakasentro sa mga simbahan ng [[Simbahan ng San Nicolas, Berlin|San Nicolas]] at [[Simbahan ng Santa Maria, Berlin|Santa Maria]], ang [[Pulo ng mga Museo]], ang munisipyo [[Rotes Rathaus]], ang gusaling pampangasiwaan ng lungsod na [[Altes Stadthaus, Berlin|Altes Stadthaus]], ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]], [[Tarangkahang Brandeburgo]] sa dulo ng sentral na bulebar [[Unter den Linden]] at iba pang atraksiyong panturista. Para sa mga kadahilanang ito, si Mitte ay itinuturing na "puso" ng Berlin. == Kasaysayan == [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg/270px-ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|right|thumb|270x270px| Mapa ng 1688]] Binubuo ng Mitte ang makasaysayang sentro ng Berlin ({{Lang|de|Altberlin}} at {{Lang|de|Cölln}}). Ang kasaysayan nito ay tumutugma sa kasaysayan ng buong lungsod hanggang sa unang bahagi ng ika-20 siglo, at kasama ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ito ang naging unang distrito ng lungsod. Ito ay kabilang sa mga lugar ng lungsod na lubhang napinsala noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. == Mga kinakapatid na lungsod == * {{Flagicon|Japan}} '''[[Higashiōsaka]]''', [[Hapon]] * {{Flagicon|Israel}} '''[[Holon]]''', [[Israel]] == Mga pangunahing tanawin == === Mga gusali at estruktura ===  {{div col|colwidth=25em}} *[[Alte Nationalgalerie]] *[[Altes Museum]] *[[Altes Stadthaus, Berlin|Altes Stadthaus]] *[[Katedral ng Berlin]] *[[Palasyo ng Berlin]] kasama ang [[Foro Humboldt Forum]] *[[Opera Estatal ng Berlin]] *[[Berliner Ensemble]] *[[Tarangkahang Brandeburgo]] *[[Bode Museum]] *[[Bundesrat ng Alemanya]] *[[Tsekpoint Charlie]] *[[Deutscher Dom]] *[[Fernsehturm Berlin]] *[[Französischer Dom]] *[[Friedrichstadt-Palast]] *[[Simbahang Friedrichswerder]] *[[Pamantasang Humboldt ng Berlin|Pamantasang Humboldt]] *[[Galeriya James Simon]] *[[Konzerthaus Berlin]] *[[Kunsthaus Tacheles]] *[[Simbahan ng Santa Maria, Berlin|Marienkirche]] *[[Bagong Sinagoga (Berlin)|Neue Synagoge]] *[[Neues Museum]] *[[Nikolaikirche]] *[[Palasyo ng Republika, Berlin|Palast der Republik]] *[[Pergamon Museum]] *[[Reich Air Ministry]] *[[Rotes Rathaus]] *[[Katedral ni San Eduvigis]] *[[Sophienkirche (Berlin)|Sophienkirche]] *[[Konseho ng Estado ng Demokratikong Republikang Aleman|Staatsratsgebäude]] *[[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloß]] {{div col end}} === Mga pook, plaza, at kalye ===  {{div col|colwidth=25em}} *[[Alexanderplatz]] *[[Bernauer Straße]] *[[Friedrichstraße]] *[[Gendarmenmarkt]] *[[Karl-Marx-Allee]] *[[Leipziger Straße]] *[[Lustgarten]] *[[Marx-Engels-Forum]] *[[Molkenmarkt]] *[[Pulo ng mga Museo]] *[[Nikolaiviertel]] *[[Oranienburger Straße]] *[[Pariser Platz]] *[[Potsdamer Platz]] *[[Schloßplatz (Berlin)|Schloßplatz]] *[[Unter den Linden]] {{div col end}} === Galeriya === <gallery widths="150"> Talaksan:Braniborská brána.jpg|Tarangkahang Brandeburgo Talaksan:Neptunbrunnen and Fernsehturm (8330762719).jpg|Fernsehturm Talaksan:Rotes Rathaus.jpg|Rotes Rathaus Talaksan:Alexanderplatz in Berlin - Panorama.jpg|Alexanderplatz Talaksan:Berlin Unter den Linden Potsdamer Platz.jpg|Unter den Linden Talaksan:Frontansicht des Hauptgebäudes der Humboldt-Universität in Berlin.jpg|Pamantasang Humboldt ng Berlin Talaksan:Berlin Naturkundemuseum 2.jpg|Museo para sa Naturkunde Talaksan:PotsdamerPlatz Vogelperspektive 2004 1.jpg|Potsdamer Platz Talaksan:Pergamonmuseum Front.jpg|Museo Pergamon Talaksan:Berlin Karl-Liebknecht-Straße.JPG|Katedral ng Berlin at Karl-Liebknecht-Straße Talaksan:Berlin Staatsoper Zuschauerraum 2.jpg|Sa loob ng opera Estatal ng Berlin Talaksan:FW Nikolaikirche (Berlin).JPG|Nikolaiviertel Talaksan:Humboldt Forum-9148.jpg|Palasyo ng Berlin kasama ang Foro Humboldt Talaksan:Bode Museum.jpg|Pulo ng mga Museo Talaksan:Berlin Bebelplatz asv2018-05 img1.jpg|Katedral ni San Eduvigis Talaksan:Berlin Neue Synagoge 2005.jpg|Bagong Sinagoga Talaksan:Gendarmenmarkt Berlin 2009.JPG|Gendarmenmarkt kasama ang Französischer Dom at Konzerthaus Talaksan:Berlin Deutscher Dom Apel.jpg|Deutscher Dom Talaksan:Berlin Kunsthaus Tacheles.jpg|Kunsthaus Tacheles Talaksan:Checkpoint Charlie Berlin.jpg|Tsekpoint Charlie sa Friedrichstrasse Talaksan:Berlin Sophie Gips Hof1.jpg|Sophie-Gips-Höfe </gallery> == Mga panlabas na link == {{Wikivoyage|Berlin/Mitte}} {{Commons-inline}} * [http://www.berlin.de/ba-mitte/bezirk/ortsteile/mitte.html Webpage ng Mitte ''Ortsteil'' sa www.berlin.de] {{Berlin-Mitte}}{{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] kxtudy8c3w3by3pxysrfwkvgoe1y2md Pamantasang Humboldt ng Berlin 0 318963 1962392 2022-08-12T02:17:39Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] i63q1rv2q6a32lw36134g8vs4ll5kwp Dinastiyang Herodiano 0 318964 1962394 2022-08-12T02:19:32Z Xsqwiypb 120901 Ikinakarga sa [[Kahariang Herodiano]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Kahariang Herodiano]] __FORCETOC__ gxb74iiexk5c3jd5k8kw2sp0apcry7m Tagagamit:Jnnmrcdjss/burador 2 318965 1962411 2022-08-12T04:12:14Z Jnnmrcdjss 124109 Bagong pahina: Si Shoto Todoroki (Todoroki Shōto), kilala rin sa simpleng pangalan na Shoto (Shōto), ay isang superhero at isa sa mga pangunahing bida sa manga series na My Hero Academia, na nilikha ni Kōhei Horikoshi. Siya lamang ang anak na nagmana ng parehong quirk ng kaniyang mga magulang na sina Endeavor at Rei kaya naman lagi siyang nahihiwalay sa kaniyang mga kapatid. Nang masaksihan niya ang pang-aabuso ni Endeavor sa kaniyang ina, kinamuhian niya si Endeavor at hindi niya na mul... wikitext text/x-wiki Si Shoto Todoroki (Todoroki Shōto), kilala rin sa simpleng pangalan na Shoto (Shōto), ay isang superhero at isa sa mga pangunahing bida sa manga series na My Hero Academia, na nilikha ni Kōhei Horikoshi. Siya lamang ang anak na nagmana ng parehong quirk ng kaniyang mga magulang na sina Endeavor at Rei kaya naman lagi siyang nahihiwalay sa kaniyang mga kapatid. Nang masaksihan niya ang pang-aabuso ni Endeavor sa kaniyang ina, kinamuhian niya si Endeavor at hindi niya na muling ginamit ang kaniyang apoy na kapangyarihan, ngunit sinimulan niya nang gamitin ito matapos ang kanilang labanan ni Izuku Midoriya. Ang quirk ni Shoto ay ang Half-Cold Half-Hot na nagpapahintulot sa kaniya upang makagawa ng apoy sa kanang bahagi ng kaniyang katawan at makagawa naman ng yelo sa kaliwang bahagi. Ngunit may mga balakid sa sobrang paggamit nito. Si Shoto ay ang pang-apat na estudyante sa klase ng 1-A na nilikha ni Horikoshi, kasunod nila Izuku Midoriya, Katsuki Bakugo, at Ochaco Uraraka. Sa simula, layunin ni Horikoshi na paunlarin ang pagkatao ni Shoto sa UA Sports Festival, ngunit kalaunan ay pinalawak niya ito upang mabigyan din ng pagkakataon ang iba pang mga karakter. Si Shoto ang pinakabata sa apat na anak nina Endeavor (Enji Todoroki) at Rei Todoroki. pub8qcaqwhorh60u4uvzh7qguu5v2c8 Pagkalat ng Langya birus sa Tsina ng 2022 0 318966 1962414 2022-08-12T04:26:02Z Ivan P. Clarin 84769 Bagong pahina: {{Infobox epidemic | name = 2022 China Langya virus outbreak | image = | image_size = | caption = | map1 = | legend1 = | disease = Langya henipabirus | virus_strain = LayV | location = Tsina | origin= [[Shandong]], [[Tsina]] | date = August 10, 2022 – patuloy | source = Naipapasa galing sa shrews | confirmed_cases = 35 | severe_cases = | deaths = 0 }} Ang patuloy na '''pagkalat ng Langya virus sa Tsina''' ay unang natuklasan sa mga lalawigan ng Shand... wikitext text/x-wiki {{Infobox epidemic | name = 2022 China Langya virus outbreak | image = | image_size = | caption = | map1 = | legend1 = | disease = Langya henipabirus | virus_strain = LayV | location = Tsina | origin= [[Shandong]], [[Tsina]] | date = August 10, 2022 – patuloy | source = Naipapasa galing sa shrews | confirmed_cases = 35 | severe_cases = | deaths = 0 }} Ang patuloy na '''pagkalat ng Langya virus sa Tsina''' ay unang natuklasan sa mga lalawigan ng Shandong at Henan, ika 11, Agosto 2022 ay nagpapakita ng sintomas ng Lagnya, ang birus ay orihinal na nakukuha mula sa mga shrews, na nagpatala sa mula sa bansa sa Tsina. ==Lagom== Ang Langya henipavirus (LayV), o sa pinaikling Langya birus, ay isang sakit na nangaling sa mga [[hayop]] (zoonotic disease) ito ay mula sa henipabirus na natuklasan sa mga probinsya ng Shandong at Henan, Inunsyo sa Tsina na higit 35 katao ang inpekted mula taong 2018 hanggang Agosto 2022, Ngunit ang 9 sa kabuuang 35 sa Tsina na inpekted mula sa LayV ay nakaranas ng mga sintomas na: lagnat, pagkapagod at ubo. Wala pang naitalang mga nasawi sa buwan ng Agosto 2022, Ang sakit ay nakakaapekto sa mga hayop, na naipapasa mga [[kambing]] at [[aso]] papunta sa [[tao]], ang 35 na inpekted ay hindi nakisalamuha sa bawat isa, at hindi pa natukoy sa buwan ng Agosto 2022 kung tao na naipapasa sa kapwa tao ang sakit, Ang birus na Langya ay delikado at nakakamatay. ==Oras== ===Mga kaso=== ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2022]] [[Kategorya:2022 sa Tsina]] 14ma65ru3q7jecj20xtz7af6e9fqnnz 1962416 1962414 2022-08-12T04:31:06Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Infobox epidemic | name = 2022 China Langya virus outbreak | image = | image_size = | caption = | map1 = | legend1 = | disease = Langya henipabirus | virus_strain = LayV | location = Tsina | origin= [[Shandong]], [[Tsina]] | date = August 10, 2022 – patuloy | source = Naipapasa galing sa shrews | confirmed_cases = 35 | severe_cases = | deaths = 0 }} Ang patuloy na '''pagkalat ng Langya virus sa Tsina''' ay unang natuklasan sa mga lalawigan ng Shandong at Henan, ika 11, Agosto 2022 ay nagpapakita ng sintomas ng Lagnya, ang birus ay orihinal na nakukuha mula sa mga shrews, na nagpatala sa mula sa bansa sa Tsina. ==Lagom== Ang Langya henipavirus (LayV), o sa pinaikling Langya birus, ay isang sakit na nangaling sa mga [[hayop]] (zoonotic disease) ito ay mula sa henipabirus na natuklasan sa mga probinsya ng Shandong at Henan, Inunsyo sa Tsina na higit 35 katao ang inpekted mula taong 2018 hanggang Agosto 2022, Ngunit ang 9 sa kabuuang 35 sa Tsina na inpekted mula sa LayV ay nakaranas ng mga sintomas na: lagnat, pagkapagod at ubo. Wala pang naitalang mga nasawi sa buwan ng Agosto 2022, Ang sakit ay nakakaapekto sa mga hayop, na naipapasa mga [[kambing]] at [[aso]] papunta sa [[tao]], ang 35 na inpekted ay hindi nakisalamuha sa bawat isa, at hindi pa natukoy sa buwan ng Agosto 2022 kung tao na naipapasa sa kapwa tao ang sakit, Ang birus na Langya ay delikado at nakakamatay. ==Oras== ===Mga kaso=== Ang mga kaso ay naitala mula sa mga farmers ay nakasalamuha sa mga shrews. ==Responde== Ang ''Taiwan Centers for Disease Control'' ay saad na magkaroon ng mga testing method upang matuklasan ng agaran ang sakit. ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng COVID-19]] * [[Pagsiklab ng monkeypox ng 2022]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2022]] [[Kategorya:2022 sa Tsina]] ruzh0cs0qlqcgurekh0l0bs63m69avs 1962418 1962416 2022-08-12T04:32:46Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Current event|[[Birus]]|date=Agosto 2022}} {{Infobox epidemic | name = 2022 China Langya virus outbreak | image = | image_size = | caption = | map1 = | legend1 = | disease = Langya henipabirus | virus_strain = LayV | location = Tsina | origin= [[Shandong]], [[Tsina]] | date = August 10, 2022 – patuloy | source = Naipapasa galing sa shrews | confirmed_cases = 35 | severe_cases = | deaths = 0 }} Ang patuloy na '''pagkalat ng Langya virus sa Tsina''' ay unang natuklasan sa mga lalawigan ng Shandong at Henan, ika 11, Agosto 2022 ay nagpapakita ng sintomas ng Lagnya, ang birus ay orihinal na nakukuha mula sa mga shrews, na nagpatala sa mula sa bansa sa Tsina. ==Lagom== Ang Langya henipavirus (LayV), o sa pinaikling Langya birus, ay isang sakit na nangaling sa mga [[hayop]] (zoonotic disease) ito ay mula sa henipabirus na natuklasan sa mga probinsya ng Shandong at Henan, Inunsyo sa Tsina na higit 35 katao ang inpekted mula taong 2018 hanggang Agosto 2022, Ngunit ang 9 sa kabuuang 35 sa Tsina na inpekted mula sa LayV ay nakaranas ng mga sintomas na: lagnat, pagkapagod at ubo. Wala pang naitalang mga nasawi sa buwan ng Agosto 2022, Ang sakit ay nakakaapekto sa mga hayop, na naipapasa mga [[kambing]] at [[aso]] papunta sa [[tao]], ang 35 na inpekted ay hindi nakisalamuha sa bawat isa, at hindi pa natukoy sa buwan ng Agosto 2022 kung tao na naipapasa sa kapwa tao ang sakit, Ang birus na Langya ay delikado at nakakamatay. ==Oras== ===Mga kaso=== Ang mga kaso ay naitala mula sa mga farmers ay nakasalamuha sa mga shrews. ==Responde== Ang ''Taiwan Centers for Disease Control'' ay saad na magkaroon ng mga testing method upang matuklasan ng agaran ang sakit. ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng COVID-19]] * [[Pagsiklab ng monkeypox ng 2022]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2022]] [[Kategorya:2022 sa Tsina]] f48mbcy7nxfwpu5pt2mfmyvrk8zygvz 1962423 1962418 2022-08-12T05:53:22Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Current event|[[Birus]]|date=Agosto 2022}} {{Infobox epidemic | name = 2022 China Langya virus outbreak | image = | image_size = | caption = | map1 = | legend1 = | disease = Langya henipabirus | virus_strain = LayV | location = Tsina | origin= [[Shandong]], [[Tsina]] | date = August 10, 2022 – patuloy | source = Naipapasa galing sa shrews | confirmed_cases = 35 | severe_cases = | deaths = 0 }} Ang patuloy na '''pagkalat ng Langya virus sa Tsina''' ay unang natuklasan sa mga lalawigan ng Shandong at Henan, ika 11, Agosto 2022 ay nagpapakita ng sintomas ng Lagnya, ang birus ay orihinal na nakukuha mula sa mga shrews, na nagpatala sa mula sa bansa sa Tsina.<ref>https://www.nbcnews.com/health/health-news/new-langya-virus-china-scientists-arent-alarmed-rcna42435</ref><ref>https://www.aljazeera.com/news/2022/8/11/new-langya-virus-infects-dozens-in-eastern-china</ref> ==Lagom== Ang Langya henipavirus (LayV), o sa pinaikling Langya birus, ay isang sakit na nangaling sa mga [[hayop]] (zoonotic disease) ito ay mula sa henipabirus na natuklasan sa mga probinsya ng Shandong at Henan, Inunsyo sa Tsina na higit 35 katao ang inpekted mula taong 2018 hanggang Agosto 2022, Ngunit ang 9 sa kabuuang 35 sa Tsina na inpekted mula sa LayV ay nakaranas ng mga sintomas na: lagnat, pagkapagod at ubo. Wala pang naitalang mga nasawi sa buwan ng Agosto 2022, Ang sakit ay nakakaapekto sa mga hayop, na naipapasa mga [[kambing]] at [[aso]] papunta sa [[tao]], ang 35 na inpekted ay hindi nakisalamuha sa bawat isa, at hindi pa natukoy sa buwan ng Agosto 2022 kung tao na naipapasa sa kapwa tao ang sakit, Ang birus na Langya ay delikado at nakakamatay.<ref>https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-08-10/dozens-in-china-sickened-by-new-virus-likely-coming-from-shrews</ref> ==Oras== ===Mga kaso=== Ang mga kaso ay naitala mula sa mga farmers ay nakasalamuha sa mga shrews. ==Responde== Ang ''Taiwan Centers for Disease Control'' ay saad na magkaroon ng mga testing method upang matuklasan ng agaran ang sakit. ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng COVID-19]] * [[Pagsiklab ng monkeypox ng 2022]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2022]] [[Kategorya:2022 sa Tsina]] dnin8o0q1vazq3meidlg4p593973j5d 1962447 1962423 2022-08-12T06:15:28Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Current event|[[Birus]]|date=Agosto 2022}} {{Infobox epidemic | name = 2022 China Langya virus outbreak | image = | image_size = | caption = | map1 = | legend1 = | disease = Langya henipabirus | virus_strain = LayV | location = Tsina | origin= [[Shandong]], [[Tsina]] | date = August 10, 2022 – patuloy | source = Naipapasa galing sa shrews | confirmed_cases = 35 | severe_cases = | deaths = 0 }} Ang patuloy na '''pagkalat ng Langya virus sa Tsina''' ay unang natuklasan sa mga lalawigan ng Shandong at Henan, ika 11, Agosto 2022 ay nagpapakita ng sintomas ng Lagnya, ang birus ay orihinal na nakukuha mula sa mga shrews, na nagpatala sa mula sa bansa sa Tsina.<ref>https://www.nbcnews.com/health/health-news/new-langya-virus-china-scientists-arent-alarmed-rcna42435</ref><ref>https://www.aljazeera.com/news/2022/8/11/new-langya-virus-infects-dozens-in-eastern-china</ref> ==Lagom== Ang Langya henipavirus (LayV), o sa pinaikling Langya birus, ay isang sakit na nangaling sa mga [[hayop]] (zoonotic disease) ito ay mula sa henipabirus na natuklasan sa mga probinsya ng Shandong at Henan, Inunsyo sa Tsina na higit 35 katao ang inpekted mula taong 2018 hanggang Agosto 2022, Ngunit ang 9 sa kabuuang 35 sa Tsina na inpekted mula sa LayV ay nakaranas ng mga sintomas na: lagnat, pagkapagod at ubo. Wala pang naitalang mga nasawi sa buwan ng Agosto 2022, Ang sakit ay nakakaapekto sa mga hayop, na naipapasa mga [[kambing]] at [[aso]] papunta sa [[tao]], ang 35 na inpekted ay hindi nakisalamuha sa bawat isa, at hindi pa natukoy sa buwan ng Agosto 2022 kung tao na naipapasa sa kapwa tao ang sakit, Ang birus na Langya ay delikado at nakakamatay.<ref>https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-08-10/dozens-in-china-sickened-by-new-virus-likely-coming-from-shrews</ref> ==Oras== ===Mga kaso=== Ang mga kaso ay naitala mula sa mga farmers ay nakasalamuha sa mga shrews. ==Responde== Ang ''Taiwan Centers for Disease Control'' ay saad na magkaroon ng mga testing method upang matuklasan ng agaran ang sakit. ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng COVID-19]] * [[Pagsiklab ng monkeypox ng 2022]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2022]] [[Kategorya:2022 sa Tsina]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] an84bdsr50fhhnf6hr5mxss2kikumso 1962464 1962447 2022-08-12T06:41:21Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Current event|[[Birus]]|date=Agosto 2022}} {{Infobox epidemic | name = 2022 China Langya virus outbreak | image = | image_size = | caption = | map1 = | legend1 = | disease = [[Langya henipabirus]] | virus_strain = LayV | location = Tsina | origin= [[Shandong]], [[Tsina]] | date = August 10, 2022 – patuloy | source = Naipapasa galing sa shrews | confirmed_cases = 35 | severe_cases = | deaths = 0 }} Ang patuloy na '''pagkalat ng Langya virus sa Tsina''' ay unang natuklasan sa mga lalawigan ng Shandong at Henan, ika 11, Agosto 2022 ay nagpapakita ng sintomas ng Lagnya, ang birus ay orihinal na nakukuha mula sa mga shrews, na nagpatala sa mula sa bansa sa Tsina.<ref>https://www.nbcnews.com/health/health-news/new-langya-virus-china-scientists-arent-alarmed-rcna42435</ref><ref>https://www.aljazeera.com/news/2022/8/11/new-langya-virus-infects-dozens-in-eastern-china</ref> ==Lagom== Ang Langya henipavirus (LayV), o sa pinaikling Langya birus, ay isang sakit na nangaling sa mga [[hayop]] (zoonotic disease) ito ay mula sa henipabirus na natuklasan sa mga probinsya ng Shandong at Henan, Inunsyo sa Tsina na higit 35 katao ang inpekted mula taong 2018 hanggang Agosto 2022, Ngunit ang 9 sa kabuuang 35 sa Tsina na inpekted mula sa LayV ay nakaranas ng mga sintomas na: lagnat, pagkapagod at ubo. Wala pang naitalang mga nasawi sa buwan ng Agosto 2022, Ang sakit ay nakakaapekto sa mga hayop, na naipapasa mga [[kambing]] at [[aso]] papunta sa [[tao]], ang 35 na inpekted ay hindi nakisalamuha sa bawat isa, at hindi pa natukoy sa buwan ng Agosto 2022 kung tao na naipapasa sa kapwa tao ang sakit, Ang birus na Langya ay delikado at nakakamatay.<ref>https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-08-10/dozens-in-china-sickened-by-new-virus-likely-coming-from-shrews</ref> ==Oras== ===Mga kaso=== Ang mga kaso ay naitala mula sa mga farmers ay nakasalamuha sa mga shrews. ==Responde== Ang ''Taiwan Centers for Disease Control'' ay saad na magkaroon ng mga testing method upang matuklasan ng agaran ang sakit. ==Tingnan rin== * [[Pandemya ng COVID-19]] * [[Pagsiklab ng monkeypox ng 2022]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] [[Kategorya:Mga kalamidad noong 2022]] [[Kategorya:2022 sa Tsina]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] 6jgo1r7dzdjlqs9cc7jzbiq6z4nw94g Usapan:Pagkalat ng Langya birus sa Tsina ng 2022 1 318967 1962417 2022-08-12T04:31:45Z Ivan P. Clarin 84769 Bagong pahina: {{Isinalinwikang pahina|en|2022 Langya virus outbreak in China}} wikitext text/x-wiki {{Isinalinwikang pahina|en|2022 Langya virus outbreak in China}} l709vs058h70adeolmx74uzrlda01o4 Todoroki Shoto 0 318968 1962422 2022-08-12T05:24:24Z Jnnmrcdjss 124109 Bagong pahina: Si Shoto Todoroki (Todoroki Shōto), kilala rin sa simpleng pangalan na Shoto (Shōto), ay isang superhero at isa sa mga pangunahing bida sa manga series na My Hero Academia, na nilikha ni Kōhei Horikoshi. Siya lamang ang anak na nagmana ng parehong quirk ng kaniyang mga magulang na sina Endeavor at Rei kaya naman lagi siyang nahihiwalay sa kaniyang mga kapatid. Nang masaksihan niya ang pang-aabuso ni Endeavor sa kaniyang ina, kinamuhian niya si Endeavor at hindi niya na mul... wikitext text/x-wiki Si Shoto Todoroki (Todoroki Shōto), kilala rin sa simpleng pangalan na Shoto (Shōto), ay isang superhero at isa sa mga pangunahing bida sa manga series na My Hero Academia, na nilikha ni Kōhei Horikoshi. Siya lamang ang anak na nagmana ng parehong quirk ng kaniyang mga magulang na sina Endeavor at Rei kaya naman lagi siyang nahihiwalay sa kaniyang mga kapatid. Nang masaksihan niya ang pang-aabuso ni Endeavor sa kaniyang ina, kinamuhian niya si Endeavor at hindi niya na muling ginamit ang kaniyang apoy na kapangyarihan, ngunit sinimulan niya nang gamitin ito matapos ang kanilang labanan ni Izuku Midoriya. Ang quirk ni Shoto ay ang Half-Cold Half-Hot na nagpapahintulot sa kaniya upang makagawa ng apoy sa kanang bahagi ng kaniyang katawan at makagawa naman ng yelo sa kaliwang bahagi. Ngunit may mga balakid sa sobrang paggamit nito. Si Shoto ay ang pang-apat na estudyante sa klase ng 1-A na nilikha ni Horikoshi, kasunod nila Izuku Midoriya, Katsuki Bakugo, at Ochaco Uraraka. Sa simula, layunin ni Horikoshi na paunlarin ang pagkatao ni Shoto sa UA Sports Festival, ngunit kalaunan ay pinalawak niya ito upang mabigyan din ng pagkakataon ang iba pang mga karakter. Si Shoto ang pinakabata sa apat na anak nina Endeavor (Enji Todoroki) at Rei Todoroki. pub8qcaqwhorh60u4uvzh7qguu5v2c8 Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina 14 318969 1962424 2022-08-12T05:57:07Z Ivan P. Clarin 84769 Bagong pahina: {{portal|Mga sakit}} {{Commonscat|Disease outbreaks in China}} wikitext text/x-wiki {{portal|Mga sakit}} {{Commonscat|Disease outbreaks in China}} 410bjzd7cg0t03ysq8j0ohze9o8lkah Labindalawang mga tribo ng Israel 0 318970 1962452 2022-08-12T06:18:42Z Xsqwiypb 120901 Ikinakarga sa [[Labindalawang Tribo ng Israel]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Labindalawang Tribo ng Israel]] __FORCETOC__ 22rbl9u43tjq0wqs22tcmc2f8oq0gjr Hasmonean kingdom 0 318971 1962461 2022-08-12T06:39:23Z Xsqwiypb 120901 Ikinakarga sa [[Kahariang Hasmoneo]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Kahariang Hasmoneo]] __FORCETOC__ f6661cgmk2v30y9648gqxiswzb5z37l Langya henipabirus 0 318972 1962462 2022-08-12T06:40:17Z Ivan P. Clarin 84769 Bagong pahina: {{Virusbox | image = Talaksan:Henipavirus structure.svg | image_caption = Ang henipavirus o ang LayV | parent = Henipavirus | species = Langya henipavirus }} Ang patuloy na kumakalat na sakit ang '''''Langya henipabirus''''' ay isang birus na pamilya sa henipabirus ay natuklasan sa probinsya sa [[Tsina]] sa [[Shandong]] at [[Henan]] na inanunsyo noong Agosto 8, 2022, Taong 2018 ng unang lumitaw ang sakit, ang mga sintomas ng sakit ay: lagnat, pagkapagod, pagsusuka at ubo. Na... wikitext text/x-wiki {{Virusbox | image = Talaksan:Henipavirus structure.svg | image_caption = Ang henipavirus o ang LayV | parent = Henipavirus | species = Langya henipavirus }} Ang patuloy na kumakalat na sakit ang '''''Langya henipabirus''''' ay isang birus na pamilya sa henipabirus ay natuklasan sa probinsya sa [[Tsina]] sa [[Shandong]] at [[Henan]] na inanunsyo noong Agosto 8, 2022, Taong 2018 ng unang lumitaw ang sakit, ang mga sintomas ng sakit ay: lagnat, pagkapagod, pagsusuka at ubo. Nakukuha ang sakit mula sa mga [[Shrew]]. ==Etimolohiya== Hango ang pangalang ''Langya'' (瑯琊病毒, Lángyá bìngdú) sa Langya Commandery sa Shandong, Tsina. ==Klasipikasyon== Ang Langya ay maituturing na kapamilya ng Henipabirus kabilang ang ''Paramyxoviridae''. Ito ay malapit na kahalintulad sa Mojiang henipavirus, Ang henipabirus ay hindi nakukuha mula sa mga [[paniki]]. ==Pagsugpo== Ang Taiwan Centers for Disease Control ay saad na magkaroon ng mga testing method upang matuklasan ng agaran ang sakit. ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sakit]] [[Kategorya:Nakakahawang sakit]] an5jxg9cr41oz49g7cj2pzfo5ihiy6c 1962463 1962462 2022-08-12T06:41:02Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{For|sakit|Pagkalat ng Langya birus sa Tsina ng 2022}} {{Virusbox | image = Talaksan:Henipavirus structure.svg | image_caption = Ang henipavirus o ang LayV | parent = Henipavirus | species = Langya henipavirus }} Ang patuloy na kumakalat na sakit ang '''''Langya henipabirus''''' ay isang birus na pamilya sa henipabirus ay natuklasan sa probinsya sa [[Tsina]] sa [[Shandong]] at [[Henan]] na inanunsyo noong Agosto 8, 2022, Taong 2018 ng unang lumitaw ang sakit, ang mga sintomas ng sakit ay: lagnat, pagkapagod, pagsusuka at ubo. Nakukuha ang sakit mula sa mga [[Shrew]]. ==Etimolohiya== Hango ang pangalang ''Langya'' (瑯琊病毒, Lángyá bìngdú) sa Langya Commandery sa Shandong, Tsina. ==Klasipikasyon== Ang Langya ay maituturing na kapamilya ng Henipabirus kabilang ang ''Paramyxoviridae''. Ito ay malapit na kahalintulad sa Mojiang henipavirus, Ang henipabirus ay hindi nakukuha mula sa mga [[paniki]]. ==Pagsugpo== Ang Taiwan Centers for Disease Control ay saad na magkaroon ng mga testing method upang matuklasan ng agaran ang sakit. ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sakit]] [[Kategorya:Nakakahawang sakit]] i4fb5ozx3epjcrt0bnjeiqj5ly220db 1962495 1962463 2022-08-12T07:35:23Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{For|sakit|Pagkalat ng Langya birus sa Tsina ng 2022}} {{Virusbox | image = Talaksan:Henipavirus structure.svg | image_caption = Ang henipavirus o ang LayV | parent = Henipavirus | species = Langya henipavirus }} Ang patuloy na kumakalat na sakit ang '''''Langya henipabirus''''' ay isang birus na pamilya sa henipabirus ay natuklasan sa probinsya sa [[Tsina]] sa [[Shandong]] at [[Henan]] na inanunsyo noong Agosto 8, 2022, Taong 2018 ng unang lumitaw ang sakit, ang mga sintomas ng sakit ay: lagnat, pagkapagod, pagsusuka at ubo. Nakukuha ang sakit mula sa mga [[Shrew]]. ==Etimolohiya== Hango ang pangalang ''Langya'' (瑯琊病毒, Lángyá bìngdú) sa Langya Commandery sa Shandong, Tsina. ==Klasipikasyon== Ang Langya ay maituturing na kapamilya ng Henipabirus kabilang ang ''Paramyxoviridae''. Ito ay malapit na kahalintulad sa Mojiang henipavirus, Ang henipabirus ay hindi nakukuha mula sa mga [[paniki]]. ==Pagsugpo== Ang Taiwan Centers for Disease Control ay saad na magkaroon ng mga testing method upang matuklasan ng agaran ang sakit. ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sakit]] [[Kategorya:Nakakahawang sakit]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] fikt2ul6bkjqwwgwd7eq7qp2i3ufhav Usapan:Langya henipabirus 1 318973 1962465 2022-08-12T06:42:11Z Ivan P. Clarin 84769 Bagong pahina: {{Isinalinwikang pahina|en|Langya henipavirus}} wikitext text/x-wiki {{Isinalinwikang pahina|en|Langya henipavirus}} auetbxz9wdyf41s3okuk0faauotgztf Marburg birus 0 318974 1962468 2022-08-12T06:54:03Z Ivan P. Clarin 84769 Bagong pahina: {{Virusbox | image = Viruses-04-01878-g005.webp | image_caption = | image2 = Marburg virus.jpg | image_alt = | image2_caption = [[Marburg virus]] structure, genome, and [[transmission electron micrograph]] | taxon = Marburgvirus | synonyms = | synonyms_ref = | subdivision_ranks = Species and member viruses | subdivision = * ''Marburg marburgvirus'' ** Marburg virus ** Ravn virus }} Ang genus ng Marburg birus ay miyembro sa dalawang uri ng Marburg na natuklasan sa kontinte ng... wikitext text/x-wiki {{Virusbox | image = Viruses-04-01878-g005.webp | image_caption = | image2 = Marburg virus.jpg | image_alt = | image2_caption = [[Marburg virus]] structure, genome, and [[transmission electron micrograph]] | taxon = Marburgvirus | synonyms = | synonyms_ref = | subdivision_ranks = Species and member viruses | subdivision = * ''Marburg marburgvirus'' ** Marburg virus ** Ravn virus }} Ang genus ng Marburg birus ay miyembro sa dalawang uri ng Marburg na natuklasan sa kontinte ng [[Aprika]] ito ay nakita sa mga bansang [[Guinea]] at [[Ghana]], kasama ang Ravn birus (RAVV), parehas ang dalawang birus ay tumatama sa mga [[tao]] at [[hayop]] na bumubuo sa viral hemorrhagic fever. Ang [[World Health Organization]] (WHO) ay saad na mapanganib ang grupong 4 na Patogen batay sa National Institutes of Health/National Institute of Allergy and Infectious Diseases Category A Priority Pathogens, Centers for Disease Control and Prevention Category A Bioterrorism Agents, at ang tala ng Biological Agents for Export Control by the Australia Group. ==Paggamit sa termino== Ang genus ng Marburg ay isa sa virological taxon na kapamilya ng ''Filoviridae'', order ng ''Mononegavirales'' ang kasalukuyang genus kabilang ang single na birus species, Ang panglan na Marburg ay nagmula sa pangalan ng lungsod na Marburg at Hesse sa Kanlurang [[Aleman]] na kung saan unang natuklasan ang sakit. ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sakit]] [[Kategorya:Nakakahawang sakit]] fhgc2j1mch2pfqdmoms1tjolzm2xxly Usapan:Marburg birus 1 318975 1962469 2022-08-12T06:54:43Z Ivan P. Clarin 84769 Bagong pahina: {{Isinalinwikang pahina|en|Marburgvirus}} wikitext text/x-wiki {{Isinalinwikang pahina|en|Marburgvirus}} cg2qe6lax0jeoi33l8paw8eafqkptnx Huling Panahon ng Sinaunang Ehipto 0 318976 1962472 2022-08-12T06:57:38Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{ Infobox country |native_name = |conventional_long_name = Huling Panahon ng Sinaunang Ehipto |common_name =Huling Panahon ng Sinaunang Ehipto |era = |government_type = Monarkiya |year_start = c. 664 BCE&nbsp; |year_end = &nbsp;c. 332 BCE |event_pre = |date_pre = |event_start = |date_start = |event_end = |date_end = |image_flag = |image_coat = |image_map = File:Ancient near east 540 bc.svg |image_map_caption = Ehipto noong ca. ika-6 sig... wikitext text/x-wiki {{ Infobox country |native_name = |conventional_long_name = Huling Panahon ng Sinaunang Ehipto |common_name =Huling Panahon ng Sinaunang Ehipto |era = |government_type = Monarkiya |year_start = c. 664 BCE&nbsp; |year_end = &nbsp;c. 332 BCE |event_pre = |date_pre = |event_start = |date_start = |event_end = |date_end = |image_flag = |image_coat = |image_map = File:Ancient near east 540 bc.svg |image_map_caption = Ehipto noong ca. ika-6 siglo BCE> |p1 = Ikatlong Pagitang Panahon ng Ehipto | s1 = Kaharian ng Macedonia |s2 = Kahariang Ptolemataiko |capital = [[Sais, Ehipto]], [[Mendes]], [[Sebennytos]] |national_motto = |national_anthem = |common_languages = [[Egyptian language|Ancient Egyptian]] |religion = [[Sinaunang relihiyong Ehipsiyo]] |currency = |leader1 = |year_leader1 = |leader2 = |year_leader2 = |title_leader = [[Paraon]] }} {{History of Egypt}} {{Egyptian Dynasty list}} Ang '''Huling Panahon''' ng [[Sinaunang Ehipto]] ay tumutumugan sa mga pinunong Ehipsiyon pagkatapos ng [[Ikatlong Pagitang Panahon ng Ehipto]] noong [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]] na itinatag ni [[Psamtik I]] ngunit kinabibilangan rin ng panahon ng pamumuno ng [[Imperyong Akemenida]] sa Ehipto pagkatapos ng pananakop ni [[Cambyses II]] noong 525 BC. Ang Huling Panahon ng Ehipto ay umiral mula 664 BCE hanggang 332 BCE kasunod ng panahon ng pamumuno ng mga dayuhang [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] at sa pasimula ng maikling panahon ng suseranyang [[Imperyong Neo-Asirya]] kung saan si Psamtik I ay sa simula namuno bilang [[basalyo]] nito. Ang panahong ito ay nagwakas sa pananakop ng [[Imperyong Akemenida]] ni [[Dakilang Alejandro]] at pagkakatatag ng [[Kahariang Ptolemaiko]] ng heneral ni Dakilang Alejandro na si [[Ptolemy I Soter]] na isa sa [[Helenistiko]]ng [[diadochi]] mula sa [[Macedon]] sa Hilagaang [[Gresya]]. Sa pananakop ng [[Kaharian ng Macedonia]] sa huling kahalahati ng ika-4 siglo BCE, ang [[Ehiptong Helenistiko]] ay nagsimula. [[Kategorya:Sinaunang Ehipto]] fy8z2942vn6enuwhuxnsbynczsq4ary 1962478 1962472 2022-08-12T07:05:29Z Xsqwiypb 120901 Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Huling panahon ng Sinaunang Ehipto]] sa [[Huling Panahon ng Sinaunang Ehipto]] wikitext text/x-wiki {{ Infobox country |native_name = |conventional_long_name = Huling Panahon ng Sinaunang Ehipto |common_name =Huling Panahon ng Sinaunang Ehipto |era = |government_type = Monarkiya |year_start = c. 664 BCE&nbsp; |year_end = &nbsp;c. 332 BCE |event_pre = |date_pre = |event_start = |date_start = |event_end = |date_end = |image_flag = |image_coat = |image_map = File:Ancient near east 540 bc.svg |image_map_caption = Ehipto noong ca. ika-6 siglo BCE> |p1 = Ikatlong Pagitang Panahon ng Ehipto | s1 = Kaharian ng Macedonia |s2 = Kahariang Ptolemataiko |capital = [[Sais, Ehipto]], [[Mendes]], [[Sebennytos]] |national_motto = |national_anthem = |common_languages = [[Egyptian language|Ancient Egyptian]] |religion = [[Sinaunang relihiyong Ehipsiyo]] |currency = |leader1 = |year_leader1 = |leader2 = |year_leader2 = |title_leader = [[Paraon]] }} {{History of Egypt}} {{Egyptian Dynasty list}} Ang '''Huling Panahon''' ng [[Sinaunang Ehipto]] ay tumutumugan sa mga pinunong Ehipsiyon pagkatapos ng [[Ikatlong Pagitang Panahon ng Ehipto]] noong [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]] na itinatag ni [[Psamtik I]] ngunit kinabibilangan rin ng panahon ng pamumuno ng [[Imperyong Akemenida]] sa Ehipto pagkatapos ng pananakop ni [[Cambyses II]] noong 525 BC. Ang Huling Panahon ng Ehipto ay umiral mula 664 BCE hanggang 332 BCE kasunod ng panahon ng pamumuno ng mga dayuhang [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] at sa pasimula ng maikling panahon ng suseranyang [[Imperyong Neo-Asirya]] kung saan si Psamtik I ay sa simula namuno bilang [[basalyo]] nito. Ang panahong ito ay nagwakas sa pananakop ng [[Imperyong Akemenida]] ni [[Dakilang Alejandro]] at pagkakatatag ng [[Kahariang Ptolemaiko]] ng heneral ni Dakilang Alejandro na si [[Ptolemy I Soter]] na isa sa [[Helenistiko]]ng [[diadochi]] mula sa [[Macedon]] sa Hilagaang [[Gresya]]. Sa pananakop ng [[Kaharian ng Macedonia]] sa huling kahalahati ng ika-4 siglo BCE, ang [[Ehiptong Helenistiko]] ay nagsimula. [[Kategorya:Sinaunang Ehipto]] fy8z2942vn6enuwhuxnsbynczsq4ary Usapan:Streptococcus 1 318977 1962474 2022-08-12T07:02:48Z Ivan P. Clarin 84769 Bagong pahina: {{Isinalinwikang pahina|en|Streptococcus}} wikitext text/x-wiki {{Isinalinwikang pahina|en|Streptococcus}} t4k8zwojfem8a7xj4mcwt4jt5unty4j Padron:History of Egypt 10 318978 1962477 2022-08-12T07:05:16Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{Sidebar with collapsible lists | name = History of Egypt | bodystyle = border-collapse:collapse; background:#fff2e2 | title = {{region history sidebar title | country = Ehipto | titlestyle = background:transparent; padding:0; | image = [[File:All Gizah Pyramids.jpg|140px|class=notpageimage]] }} | contentstyle = padding:0; border-bottom:#aaa 1px solid; | content1 = | list1name = Ehiptong Prehistoriko | list1title = [[Ehiptong Prehistoriko]] | list1 = {{aligned table|ful... wikitext text/x-wiki {{Sidebar with collapsible lists | name = History of Egypt | bodystyle = border-collapse:collapse; background:#fff2e2 | title = {{region history sidebar title | country = Ehipto | titlestyle = background:transparent; padding:0; | image = [[File:All Gizah Pyramids.jpg|140px|class=notpageimage]] }} | contentstyle = padding:0; border-bottom:#aaa 1px solid; | content1 = | list1name = Ehiptong Prehistoriko | list1title = [[Ehiptong Prehistoriko]] | list1 = {{aligned table|fullwidth=y|leftright=y|style = background:#F2E4C3 | col1style = padding-left:0.2em; | col2style = white-space:nowrap; color:#666;padding-right:0.2em; | [[Prehistoric Egypt|Prehistoriko]] |pre–3150 BCE | [[Predynastic Egypt|Predinastiko]] |6000–3150 BCE }} | content2 = | list2name = Sinaunang Ehipto | list2title = [[History of ancient Egypt|Sinaunang Ehipto]] | list2 = {{aligned table|fullwidth=y|leftright=y|style = background: #E6FFF2 | col1style = padding-left:0.2em; | col2style = white-space:nowrap; color:#666;padding-right:0.2em; | above = | [[Panahong Maagang Dinastiya ng Ehipto]] |3150–2686 BCE | [[Lumang Kaharian ng Ehipto]] |2686–2181 BCE | [[Unang Pagitang Panahon ng Ehipto]] |2181–2055 BCE | [[Gitnang Kaharian ng Ehipto]] |2055–1650 BCE | [[Ikalawang Pagitang Panahon ng Ehipto]] |1650–1550 BCE | [[Bagong Kaharian ng Ehipto]] |1550–1069 BCE | [[Ikatlong Pagitang Panahon ng Ehipto]] |1069–664 BCE | [[Huling Panahon ng Sinaunang Ehipto]] |664–332 BCE }} | content3 = | list3name = Ehiptong Greko-Romano | list3title = Ehiptong Greko-Romano | list3 = {{aligned table|fullwidth=y|leftright=y|style = background: #F2FFE6 | col1style = padding-left:0.2em; | col2style = white-space:nowrap; color:#666;padding-right:0.2em; | above = | [[Dinastiyang Argead]] |332–310 BCE | [[Ptolemaic Kingdom|Ptolemaic dynasties]] |310–30 BCE | [[Roman Egypt|Romano at Bizantinong Ehipto]] |30 BCE–641 CE | [[Sasanian Egypt]] |619–629 }} | content4 = | list4name = Ehiptong Medyebal | list4title = [[Egypt in the Middle Ages|Ehiptong Medyebal]] | list4 = {{aligned table|fullwidth=y|leftright=y|style= background: #F2E6FF | col1style = padding-left:0.2em; | col2style = white-space:nowrap; color:#666;padding-right:0.2em; | above = | [[Rashidun Caliphate|Kalipatong Rashidun]] |641–661 | [[Umayyad Caliphate|Kalipatong Umayyad]] |661–750 | [[Abbasid Caliphate|Dinastiyang Abbasid]] |750–935 | [[Tulunids|Dinastiyang Tulunid]] |868–905 | [[Ikhshidid dynasty|Dinastiyang Ikhshidid]] |935–969 | [[Fatimid Caliphate|Dinastiyanng Fatimid]] |969–1171 | [[Ayyubid dynasty|Dinastiyang Ayyubid]] |1171–1250 | [[Mamluk Sultanate|Dinastiyang Mamluk]] |1250–1517 }} | content5 = | list5name = Maagang Modernong | list5title = [[Maagang Modernong Ehipto]] | list5 = {{aligned table|fullwidth=y|leftright=y|style = background: #FFFACD | col1style = padding-left:0.2em; | col2style = white-space:nowrap; color:#666;padding-right:0.2em; | above = | [[Egypt Eyalet|Ehiptong Otomano]] |1517–1867 | [[French campaign in Egypt and Syria|Pananakop na Pranses]] |1798–1801 | [[History of Egypt under the Muhammad Ali dynasty|Dinastiyang Muhammad Ali]] |1805–1953 | [[Khedibado ng Ehipto]]|1867–1914 }} | content6 = | list6name = Huling Modernong panahong | list6title = [[History of modern Egypt|Huling Modernong Panahon]] | list6 = {{aligned table|fullwidth=y|leftright=y|style = background: #E2EBEB | col1style = padding-left:0.2em; | col2style = white-space:nowrap; color:#666;padding-right:0.2em; | above = | [[History of Egypt under the British|Pananakop na British]] |1882–1922 | [[Sultanate of Egypt]] |1914–1922 | [[Kingdom of Egypt]] |1922–1953 | [[History of republican Egypt|Republic]] |1953–present }} | below = {{portal-inline|Egypt|size=tiny}} | navbarstyle = padding-top:0; }}<noinclude>{{documentation}}</noinclude> i874p9fetc0gz91ckj6b1mgc9tl5jol Huling panahon ng Sinaunang Ehipto 0 318979 1962479 2022-08-12T07:05:29Z Xsqwiypb 120901 Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Huling panahon ng Sinaunang Ehipto]] sa [[Huling Panahon ng Sinaunang Ehipto]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Huling Panahon ng Sinaunang Ehipto]] ivvb2izj92h0x2q7m8sc9o4xw8xlg6x Padron:Egyptian Dynasty list 10 318980 1962480 2022-08-12T07:06:11Z Xsqwiypb 120901 Ikinakarga sa [[Padron:Ancient Egypt dynasties sidebar]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Template:Ancient Egypt dynasties sidebar]] {{R from move}} tuwdwvjduh8g0b540mt846kca7hici7 Norobirus 0 318981 1962483 2022-08-12T07:13:21Z Ivan P. Clarin 84769 Bagong pahina: {{Refimprove|date=Agosto 2022}} {{Infobox medical condition (new) | name = Norovirus | synonyms = Winter vomiting bug<ref name=NHS2018/> | image = Norwalk.jpg | width = | alt = | caption = | pronounce = | field = [[Emergency medicine]], [[pediatrics]] | symptoms = [[Diarrhea]], pagsusuka, pananakit ng tiyan, sakit ng ulo<ref name=CDC2016Sym/> | complications = [[Dehydration]]<ref name=CDC2016... wikitext text/x-wiki {{Refimprove|date=Agosto 2022}} {{Infobox medical condition (new) | name = Norovirus | synonyms = Winter vomiting bug<ref name=NHS2018/> | image = Norwalk.jpg | width = | alt = | caption = | pronounce = | field = [[Emergency medicine]], [[pediatrics]] | symptoms = [[Diarrhea]], pagsusuka, pananakit ng tiyan, sakit ng ulo<ref name=CDC2016Sym/> | complications = [[Dehydration]]<ref name=CDC2016Sym/> | onset = 12 to 48 oras pagkatapos ng exposure<ref name=CDC2016Sym/> | duration = 1 hanggang 3 araw<ref name=CDC2016Sym/> | types = | causes = ''Norobirus''<ref name=Yel2017/> | risks = | diagnosis = Base sa sintomas<ref name=Yel2017/> | differential = | prevention = [[Hand washing]], [[disinfection]] at contaminated surfaces<ref name=CDC2017Pre/> | treatment = [[Supportive care]] (drinking sufficient fluids or [[intravenous fluids]])<ref name=CDC2017Tx/> | medication = | prognosis = | frequency = 685 milyon kaso kada taon<ref name=CDC2017Glob/> | deaths = 200,000 kada taon<ref name=CDC2017Glob/><ref name=GBD2017/> }} Ang '''Bug norobirus''' ay isang uri ng birus na kapamilya ng [[Gastroenteraytis]] na nakita sa lungsod ng [[London]] sa [[United Kingdom]]. mahigit 154 ang tinamaan ng birus. ==Sakit== Ang Vomiting Bug norobirus ang nagdudulot ng pananakit ng tiyan na nauuwi sa pagsusuka at pagtatae ito ay may kinalaman sa stomach problem. ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sakit]] [[Kategorya:Nakakahawang sakit]] tw5spqf4puzk5fyrkkger3v3t2wgn8w 1962484 1962483 2022-08-12T07:14:01Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Refimprove|date=Agosto 2022}} {{Infobox medical condition (new) | name = Norovirus | synonyms = Winter vomiting bug | image = Norwalk.jpg | width = | alt = | caption = | pronounce = | field = [[Emergency medicine]], [[pediatrics]] | symptoms = [[Diarrhea]], pagsusuka, pananakit ng tiyan, sakit ng ulo | complications = [[Dehydration]] | onset = 12 to 48 oras pagkatapos ng exposure | duration = 1 hanggang 3 araw | types = | causes = ''Norobirus'' | risks = | diagnosis = Base sa sintomas | differential = | prevention = [[Hand washing]], [[disinfection]] at contaminated surfaces | treatment = [[Supportive care]] (drinking sufficient fluids or [[intravenous fluids]]) | medication = | prognosis = | frequency = 685 milyon kaso kada taon | deaths = 200,000 kada taon }} Ang '''Bug norobirus''' ay isang uri ng birus na kapamilya ng [[Gastroenteraytis]] na nakita sa lungsod ng [[London]] sa [[United Kingdom]]. mahigit 154 ang tinamaan ng birus. ==Sakit== Ang Vomiting Bug norobirus ang nagdudulot ng pananakit ng tiyan na nauuwi sa pagsusuka at pagtatae ito ay may kinalaman sa stomach problem. ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sakit]] [[Kategorya:Nakakahawang sakit]] qyy7002wt83vfng48qtw1n25sth6z55 1962486 1962484 2022-08-12T07:14:40Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Refimprove|date=Agosto 2022}} {{Infobox medical condition (new) | name = Norobirus | synonyms = Winter vomiting bug | image = Norwalk.jpg | width = | alt = | caption = | pronounce = | field = [[Emergency medicine]], [[pediatrics]] | symptoms = [[Diarrhea]], pagsusuka, pananakit ng tiyan, sakit ng ulo | complications = [[Dehydration]] | onset = 12 to 48 oras pagkatapos ng exposure | duration = 1 hanggang 3 araw | types = | causes = ''Norobirus'' | risks = | diagnosis = Base sa sintomas | differential = | prevention = [[Hand washing]], [[disinfection]] at contaminated surfaces | treatment = [[Supportive care]] (drinking sufficient fluids or [[intravenous fluids]]) | medication = | prognosis = | frequency = 685 milyon kaso kada taon | deaths = 200,000 kada taon }} Ang '''Bug norobirus''' ay isang uri ng birus na kapamilya ng [[Gastroenteraytis]] na nakita sa lungsod ng [[London]] sa [[United Kingdom]]. mahigit 154 ang tinamaan ng birus. ==Sakit== Ang Vomiting Bug norobirus ang nagdudulot ng pananakit ng tiyan na nauuwi sa pagsusuka at pagtatae ito ay may kinalaman sa stomach problem. ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sakit]] [[Kategorya:Nakakahawang sakit]] dxijz3g5wa7b5rqzb6xwhfhp8trcf4l Usapan:Norobirus 1 318982 1962485 2022-08-12T07:14:30Z Ivan P. Clarin 84769 Bagong pahina: {{Isinalinwikang pahina|en|Norovirus}} wikitext text/x-wiki {{Isinalinwikang pahina|en|Norovirus}} 7l69qmuv1e526mmwqtdz8ta1hg2c7ll Padron:Ancient Egypt dynasties sidebar 10 318983 1962487 2022-08-12T07:21:52Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{Sidebar with collapsible lists | name = Ancient Egypt dynasties sidebar | class = toccolours | title = Mga panahon at mga dinastiya ng [[Sinaunang Ehipto]] | listtitlestyle = | liststyle = | expanded = {{{expanded|{{{selected|{{{1|}}}}}}}}} | abovestyle = border:none;padding-top:0;font-weight:normal; | above = | belowstyle = border:none;padding-top:0;font-weight:normal; | below = {{longitem|See also: ''[[Template:Pharaohs|List of pharaohs by period and dynasty]]''<br />'... wikitext text/x-wiki {{Sidebar with collapsible lists | name = Ancient Egypt dynasties sidebar | class = toccolours | title = Mga panahon at mga dinastiya ng [[Sinaunang Ehipto]] | listtitlestyle = | liststyle = | expanded = {{{expanded|{{{selected|{{{1|}}}}}}}}} | abovestyle = border:none;padding-top:0;font-weight:normal; | above = | belowstyle = border:none;padding-top:0;font-weight:normal; | below = {{longitem|See also: ''[[Template:Pharaohs|List of pharaohs by period and dynasty]]''<br />''[[Periodization of ancient Egypt]]''}} | list1name = Maagang Panahon ng Ehipto | list1title = [[Maagang panahon ng Ehipto]] | list1 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=width:1.3em;text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Prehistoric Egypt|Panahong predinastiya]]| | | [[Unang dinastiya ng Ehipto]] | I | {{circa}} 3150–2890 BCE | [[Ikalawang dinastiya ng Ehipto]] | II | 2890–2686 BCE }} | list2name = old | list2title = [[Lumang Kaharian ng Ehipto]] | list2 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Ikatlong dinastiya ng Ehipto]] | III | 2686–2613 BCE | [[Ikaapat na dinastiya ng Ehipto]] | IV | 2613–2498 BCE | [[Ikalimang dinastiya ng Ehipto]] | V | 2498–2345 BCE | [[Ikaanim na dinastiya ng Ehipto]] | VI | 2345–2181 BCE }} | list3name = Unang Pagitang Panahon ng Ehipto | list3title = [[Unang Pagitang Panahon ng Ehipto]] | list3 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Ikapitong dinastiya ng Ehipto]] | VII | | [[Ikawalong dinastiya ng Ehipto]] | VIII | 2181–2160 BCE | [[Ikasiyam na dinastiya ng Ehipto]] | IX | 2160–2130 BCE | [[Ikasampung dinastiya ng Ehipto]] | X | 2130–2040 BCE | [[Ikalabingisang dinastiya ng Ehipto]] | XI | 2134–2061 BCE }} | list4name =Gitnang Kaharian ng Ehipto | list4title = [[Gitnang Kaharian ng Ehipto]] | list4 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | Huling [[Ikalabingisang dinastiya ng Ehipto]] | XI | 2061–1991 BCE | [[Ikalabingdalawang dinastiya ng Ehipto]] | XII | 1991–1803 BCE | [[Ikalabingtatlong dinastiya ng Ehipto]] | XIII | 1803–1649 BCE | [[Ikalabingapat na dinastiya ng Ehipto]] | XIV | 1705–1690 BCE }} | list5name = Ikalawang Pagitang Panahon | list5title = [[Ikalawang Pagitang Panahon ng Ehipto]] | list5 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Ikalabinglimang dinastiya ng Ehipto]] ([[Hyksos]]) | XV | 1674–1535 BCE | [[Ikalabinganim na dinastiya ng Ehipto]] | XVI | 1660–1600 BCE | [[Dinasityang Abydos]] | | 1650–1600 BCE | [[Ikalabingpitong dinastiya ng Ehipto]] | XVII | 1580–1549 BCE }} | list6name = Bagong Kaharian | list6title = [[Bagong Kaharian ng Ehipto]] | list6 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Ikalabingwalong dinastiya ng Ehipto]] | XVIII | 1549–1292 BCE | [[Ikalabingsiyam na dinastiya ng Ehipto]] | XIX | 1292–1189 BCE | [[Ikadalawampung dinastiya ng Ehipto]] | XX | 1189–1077 BCE }} | list7name =Ikatlong Pagitang Panahon | list7title = [[Ikatlong Pagitang Panahon ng Ehipto]] | list7 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Ikadalwampu't isang dinastiya ng Ehipto]] | XXI | 1069–945 | [[Ikadalawwampu't dalawang dinastiya ng Ehipto]] | XXII | 945–720 | [[Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]] | XXIII | 837–728 | [[Ikadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto]] | XXIV | 732–720 | [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] | XXV | 732–653 }} | list8name = Late | list8title = [[Late Period of ancient Egypt|Late Period]] | list8 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]] | XXVI | 672–525 BCE | {{longitem|[[Twenty-seventh Dynasty of Egypt|Twenty-seventh Dynasty<br />(1st Persian Period)]]}} | XXVII | 525–404 | [[Ikadalawampu't walong dinastiya ng Ehipto]] | XXVIII | 404–398 BCE | [[Ikadalawampu't siyam na dinastiya ng Ehipto]] | XXIX | 398–380 BCE | [[Ikatatlumpung dinastiya ng Ehipto]] | XXX | 380–343 BCE | {{longitem|[[Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto]]}} | XXXI | 343–332 BCE }} | list9name = Ehiptong Helenistiko | list9title = [[Kahariang Ptolemaiko]] | list9 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Dinastiyang Argead]]|Ikatatlumpu't dalawang dinastiya ng Ehipto]] | XXXII | 332–305 BCE | [[Ikatatlumpu't tatlong dinastiya ng Ehipto]] | XXXIII | 305–30 BCE }} | list10name = Romanong Ehipto | list10title = [[Romanong Ehipto]] | list10 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | {{longitem|[[Ikatatlumpu't apat na dinastiya ng Ehipto]]}} | XXXIV | 30 BCE –313 CE }} }}<noinclude> {{Documentation | content = {{Egyptian Dynasty list}} {{Collapsible lists option | listnames = early, old, first, middle, second, new, third, late, hellenistic, roman }} {{Ancient Egypt template list}} }}<!--(end Documentation)--> [[Category:Pharaonic dynasty templates| ]] </noinclude> lbg55xjr6noz23u5t3bdhxwsncsnvab 1962488 1962487 2022-08-12T07:22:26Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Sidebar with collapsible lists | name = Ancient Egypt dynasties sidebar | class = toccolours | title = Mga panahon at mga dinastiya ng [[Sinaunang Ehipto]] | listtitlestyle = | liststyle = | expanded = {{{expanded|{{{selected|{{{1|}}}}}}}}} | abovestyle = border:none;padding-top:0;font-weight:normal; | above = | belowstyle = border:none;padding-top:0;font-weight:normal; | below = {{longitem|See also: ''[[Template:Pharaohs|List of pharaohs by period and dynasty]]''<br />''[[Periodization of ancient Egypt]]''}} | list1name = Maagang Panahon ng Ehipto | list1title = [[Maagang panahon ng Ehipto]] | list1 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=width:1.3em;text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Prehistoric Egypt|Panahong predinastiya]]| | | [[Unang dinastiya ng Ehipto]] | I | {{circa}} 3150–2890 BCE | [[Ikalawang dinastiya ng Ehipto]] | II | 2890–2686 BCE }} | list2name = old | list2title = [[Lumang Kaharian ng Ehipto]] | list2 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Ikatlong dinastiya ng Ehipto]] | III | 2686–2613 BCE | [[Ikaapat na dinastiya ng Ehipto]] | IV | 2613–2498 BCE | [[Ikalimang dinastiya ng Ehipto]] | V | 2498–2345 BCE | [[Ikaanim na dinastiya ng Ehipto]] | VI | 2345–2181 BCE }} | list3name = Unang Pagitang Panahon ng Ehipto | list3title = [[Unang Pagitang Panahon ng Ehipto]] | list3 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Ikapitong dinastiya ng Ehipto]] | VII | | [[Ikawalong dinastiya ng Ehipto]] | VIII | 2181–2160 BCE | [[Ikasiyam na dinastiya ng Ehipto]] | IX | 2160–2130 BCE | [[Ikasampung dinastiya ng Ehipto]] | X | 2130–2040 BCE | [[Ikalabingisang dinastiya ng Ehipto]] | XI | 2134–2061 BCE }} | list4name =Gitnang Kaharian ng Ehipto | list4title = [[Gitnang Kaharian ng Ehipto]] | list4 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | Huling [[Ikalabingisang dinastiya ng Ehipto]] | XI | 2061–1991 BCE | [[Ikalabingdalawang dinastiya ng Ehipto]] | XII | 1991–1803 BCE | [[Ikalabingtatlong dinastiya ng Ehipto]] | XIII | 1803–1649 BCE | [[Ikalabingapat na dinastiya ng Ehipto]] | XIV | 1705–1690 BCE }} | list5name = Ikalawang Pagitang Panahon | list5title = [[Ikalawang Pagitang Panahon ng Ehipto]] | list5 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Ikalabinglimang dinastiya ng Ehipto]] ([[Hyksos]]) | XV | 1674–1535 BCE | [[Ikalabinganim na dinastiya ng Ehipto]] | XVI | 1660–1600 BCE | [[Dinasityang Abydos]] | | 1650–1600 BCE | [[Ikalabingpitong dinastiya ng Ehipto]] | XVII | 1580–1549 BCE }} | list6name = Bagong Kaharian | list6title = [[Bagong Kaharian ng Ehipto]] | list6 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Ikalabingwalong dinastiya ng Ehipto]] | XVIII | 1549–1292 BCE | [[Ikalabingsiyam na dinastiya ng Ehipto]] | XIX | 1292–1189 BCE | [[Ikadalawampung dinastiya ng Ehipto]] | XX | 1189–1077 BCE }} | list7name =Ikatlong Pagitang Panahon | list7title = [[Ikatlong Pagitang Panahon ng Ehipto]] | list7 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Ikadalwampu't isang dinastiya ng Ehipto]] | XXI | 1069–945 | [[Ikadalawwampu't dalawang dinastiya ng Ehipto]] | XXII | 945–720 | [[Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]] | XXIII | 837–728 | [[Ikadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto]] | XXIV | 732–720 | [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] | XXV | 732–653 }} | list8name = Late | list8title = [[Late Period of ancient Egypt|Late Period]] | list8 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]] | XXVI | 672–525 BCE | {{longitem|[[Twenty-seventh Dynasty of Egypt|Twenty-seventh Dynasty<br />(1st Persian Period)]]}} | XXVII | 525–404 | [[Ikadalawampu't walong dinastiya ng Ehipto]] | XXVIII | 404–398 BCE | [[Ikadalawampu't siyam na dinastiya ng Ehipto]] | XXIX | 398–380 BCE | [[Ikatatlumpung dinastiya ng Ehipto]] | XXX | 380–343 BCE | {{longitem|[[Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto]]}} | XXXI | 343–332 BCE }} | list9name = Ehiptong Helenistiko | list9title = [[Kahariang Ptolemaiko]] | list9 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Dinastiyang Argead|Ikatatlumpu't dalawang dinastiya ng Ehipto]] | XXXII | 332–305 BCE | [[Ikatatlumpu't tatlong dinastiya ng Ehipto]] | XXXIII | 305–30 BCE }} | list10name = Romanong Ehipto | list10title = [[Romanong Ehipto]] | list10 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | {{longitem|[[Ikatatlumpu't apat na dinastiya ng Ehipto]]}} | XXXIV | 30 BCE –313 CE }} }}<noinclude> {{Documentation | content = {{Egyptian Dynasty list}} {{Collapsible lists option | listnames = early, old, first, middle, second, new, third, late, hellenistic, roman }} {{Ancient Egypt template list}} }}<!--(end Documentation)--> [[Category:Pharaonic dynasty templates| ]] </noinclude> 35c85nb5aoe2s79m1pwg4sj1cemwl8y 1962489 1962488 2022-08-12T07:23:49Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Sidebar with collapsible lists | name = Ancient Egypt dynasties sidebar | class = toccolours | title = Mga panahon at mga dinastiya ng [[Sinaunang Ehipto]] | listtitlestyle = | liststyle = | expanded = {{{expanded|{{{selected|{{{1|}}}}}}}}} | abovestyle = border:none;padding-top:0;font-weight:normal; | above = | belowstyle = border:none;padding-top:0;font-weight:normal; | below = {{longitem|See also: ''[[Template:Pharaohs|List of pharaohs by period and dynasty]]''<br />''[[Periodization of ancient Egypt]]''}} | list1name = Maagang Panahon ng Ehipto | list1title = [[Maagang panahon ng Ehipto]] | list1 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=width:1.3em;text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Prehistoric Egypt|Panahong predinastiya]]| | | [[Unang dinastiya ng Ehipto]] | I | {{circa}} 3150–2890 BCE | [[Ikalawang dinastiya ng Ehipto]] | II | 2890–2686 BCE }} | list2name = old | list2title = [[Lumang Kaharian ng Ehipto]] | list2 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Ikatlong dinastiya ng Ehipto]] | III | 2686–2613 BCE | [[Ikaapat na dinastiya ng Ehipto]] | IV | 2613–2498 BCE | [[Ikalimang dinastiya ng Ehipto]] | V | 2498–2345 BCE | [[Ikaanim na dinastiya ng Ehipto]] | VI | 2345–2181 BCE }} | list3name = Unang Pagitang Panahon ng Ehipto | list3title = [[Unang Pagitang Panahon ng Ehipto]] | list3 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Ikapitong dinastiya ng Ehipto]] | VII | | [[Ikawalong dinastiya ng Ehipto]] | VIII | 2181–2160 BCE | [[Ikasiyam na dinastiya ng Ehipto]] | IX | 2160–2130 BCE | [[Ikasampung dinastiya ng Ehipto]] | X | 2130–2040 BCE | [[Ikalabingisang dinastiya ng Ehipto]] | XI | 2134–2061 BCE }} | list4name =Gitnang Kaharian ng Ehipto | list4title = [[Gitnang Kaharian ng Ehipto]] | list4 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | Huling [[Ikalabingisang dinastiya ng Ehipto]] | XI | 2061–1991 BCE | [[Ikalabingdalawang dinastiya ng Ehipto]] | XII | 1991–1803 BCE | [[Ikalabingtatlong dinastiya ng Ehipto]] | XIII | 1803–1649 BCE | [[Ikalabingapat na dinastiya ng Ehipto]] | XIV | 1705–1690 BCE }} | list5name = Ikalawang Pagitang Panahon | list5title = [[Ikalawang Pagitang Panahon ng Ehipto]] | list5 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Ikalabinglimang dinastiya ng Ehipto]] ([[Hyksos]]) | XV | 1674–1535 BCE | [[Ikalabinganim na dinastiya ng Ehipto]] | XVI | 1660–1600 BCE | [[Dinasityang Abydos]] | | 1650–1600 BCE | [[Ikalabingpitong dinastiya ng Ehipto]] | XVII | 1580–1549 BCE }} | list6name = Bagong Kaharian | list6title = [[Bagong Kaharian ng Ehipto]] | list6 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Ikalabingwalong dinastiya ng Ehipto]] | XVIII | 1549–1292 BCE | [[Ikalabingsiyam na dinastiya ng Ehipto]] | XIX | 1292–1189 BCE | [[Ikadalawampung dinastiya ng Ehipto]] | XX | 1189–1077 BCE }} | list7name =Ikatlong Pagitang Panahon | list7title = [[Ikatlong Pagitang Panahon ng Ehipto]] | list7 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Ikadalwampu't isang dinastiya ng Ehipto]] | XXI | 1069–945 | [[Ikadalawwampu't dalawang dinastiya ng Ehipto]] | XXII | 945–720 | [[Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]] | XXIII | 837–728 | [[Ikadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto]] | XXIV | 732–720 | [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] | XXV | 732–653 }} | list8name = Huling Panahon | list8title = [[Huling Panahon ng Ehipto]] | list8 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto]] | XXVI | 672–525 BCE | {{longitem|[[Ikadalawampu't pitong dinastiya ng Ehipto]]}} | XXVII | 525–404 | [[Ikadalawampu't walong dinastiya ng Ehipto]] | XXVIII | 404–398 BCE | [[Ikadalawampu't siyam na dinastiya ng Ehipto]] | XXIX | 398–380 BCE | [[Ikatatlumpung dinastiya ng Ehipto]] | XXX | 380–343 BCE | {{longitem|[[Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto]]}} | XXXI | 343–332 BCE }} | list9name = Ehiptong Helenistiko | list9title = [[Kahariang Ptolemaiko]] | list9 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | [[Dinastiyang Argead|Ikatatlumpu't dalawang dinastiya ng Ehipto]] | XXXII | 332–305 BCE | [[Ikatatlumpu't tatlong dinastiya ng Ehipto]] | XXXIII | 305–30 BCE }} | list10name = Romanong Ehipto | list10title = [[Romanong Ehipto]] | list10 = {{Aligned table |class=nowrap |fullwidth=on |cols=3 |col1style=width:58%;text-align:left; |col2style=text-align:center; |col3style=text-align:right; | {{longitem|[[Ikatatlumpu't apat na dinastiya ng Ehipto]]}} | XXXIV | 30 BCE –313 CE }} }}<noinclude> {{Documentation | content = {{Egyptian Dynasty list}} {{Collapsible lists option | listnames = early, old, first, middle, second, new, third, late, hellenistic, roman }} {{Ancient Egypt template list}} }}<!--(end Documentation)--> [[Category:Pharaonic dynasty templates| ]] </noinclude> qhnbvha6hhd3fvowfb3mwjcx24iuoqj Padron:Tree chart/start 10 318984 1962498 2022-08-12T07:41:01Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: <table style="border-spacing: 0px; border-collapse: separate; {{#switch: {{{align|}}} |left = float: left; |right = float: right; |center = margin: 0 auto; |#default = }} {{{style|}}}"><noinclude> {{chart/end}} {{Documentation}} </noinclude> wikitext text/x-wiki <table style="border-spacing: 0px; border-collapse: separate; {{#switch: {{{align|}}} |left = float: left; |right = float: right; |center = margin: 0 auto; |#default = }} {{{style|}}}"><noinclude> {{chart/end}} {{Documentation}} </noinclude> qaj17uft2hijs2e1q7m8ccjigo16ay5 Kategorya:Mga sakit mula sa United Kingdom 14 318985 1962499 2022-08-12T07:41:35Z Ivan P. Clarin 84769 Bagong pahina: {{portal|Mga sakit}} {{Commonscat|Disease outbreaks in the United Kingdom}} wikitext text/x-wiki {{portal|Mga sakit}} {{Commonscat|Disease outbreaks in the United Kingdom}} r3xhhrbmmlwdhyn0wcxgaa0xrw9og1p Padron:Tree chart 10 318986 1962501 2022-08-12T07:41:55Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: <includeonly>{{#invoke:Tree chart|main}}</includeonly><noinclude>{{documentation}} </noinclude> wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#invoke:Tree chart|main}}</includeonly><noinclude>{{documentation}} </noinclude> 8jvqnlsqqguidcdc39mdm875lsgeaz2 Module:Tree chart 828 318987 1962503 2022-08-12T07:43:29Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: require('Module:No globals') local p = {} local cells = mw.loadData('Module:Tree chart/data') function p._main(cell_args) local ret = mw.html.create() local top = ret:tag('tr') :css{ height = '1px', ['text-align'] = 'center' } local bottom = ret:tag('tr') :css{ height = '1px', ['text-align'] = 'center' } for _, v in ipairs(cell_args) do if type(v) == 'string' then top:wikitext(cells[v].t) bottom:wikitext(cells[v].b) else top:tag... Scribunto text/plain require('Module:No globals') local p = {} local cells = mw.loadData('Module:Tree chart/data') function p._main(cell_args) local ret = mw.html.create() local top = ret:tag('tr') :css{ height = '1px', ['text-align'] = 'center' } local bottom = ret:tag('tr') :css{ height = '1px', ['text-align'] = 'center' } for _, v in ipairs(cell_args) do if type(v) == 'string' then top:wikitext(cells[v].t) bottom:wikitext(cells[v].b) else top:tag('td') :attr{ colspan = v.colspan or cell_args.colspan or 6, rowspan = v.rowspan or cell_args.rowspan or 2 } :css{ padding = '0.2em', border = (v.border or cell_args.border or '2') .. 'px solid black' } :cssText(v.boxstyle or cell_args.boxstyle) :wikitext(v.text) end end return tostring(ret) end function p.main(frame) local args = require('Module:Arguments').getArgs(frame, {wrappers = 'Template:Tree chart', trim = false, removeBlanks = false}) local cell_args = { colspan = args.colspan, rowspan = args.rowspan, border = args.border, boxstyle = args.boxstyle } for _, val in ipairs(args) do local trimmedVal = val:match('^%s*(.-)%s*$') if trimmedVal == '' then trimmedVal = '$' end if cells[trimmedVal] then table.insert(cell_args, trimmedVal) else -- Unnamed params behave weirdly -- white space at the front counts for param_{{{1}}}, but not whitespace at the end, so remove it local rightTrimmedVal = val:gsub('%s+$','') table.insert(cell_args, { text = args[trimmedVal] or ('{{{'..trimmedVal..'}}}'), colspan = args['colspan_'..rightTrimmedVal], rowspan = args['rowspan_'..rightTrimmedVal], border = args['border_'..rightTrimmedVal], boxstyle = args['boxstyle_'..rightTrimmedVal] }) end end return p._main(cell_args) end return p azxsvmvctgk7klvnprg6guwcjrfaztj Module:Tree chart/data 828 318988 1962505 2022-08-12T07:44:20Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: local SLD = '1px solid black' local DSH = '1px dashed black' local DOT = '1px dotted black' local data = { ['!'] = { t = { { attr = { rowspan = '2' }, style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '2em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['%'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-ri... Scribunto text/plain local SLD = '1px solid black' local DSH = '1px dashed black' local DOT = '1px dotted black' local data = { ['!'] = { t = { { attr = { rowspan = '2' }, style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '2em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['%'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } } }, ["'"] = { b = { { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['('] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, [')'] = { b = { { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { rowspan = '2' }, style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '2em' } }, { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['*'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['+'] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } } }, [','] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['-'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { colspan = '2' }, style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '2em', height = '1em' } } } }, ['.'] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['7'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, [':'] = { t = { { attr = { rowspan = '2' }, style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '2em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['A'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['C'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['D'] = { b = { { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { rowspan = '2' }, style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '2em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['E'] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['F'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['G'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DOT, ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['G2'] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['H'] = { b = { { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { rowspan = '2' }, style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '2em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['J'] = { b = { { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['K'] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['L'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['M'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { colspan = '2' }, style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '2em', height = '1em' } } } }, ['P'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { colspan = '2' }, style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '2em', height = '1em' } } } }, ['Q'] = { t = { { attr = { rowspan = '2' }, style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '2em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['R'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DOT, ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['S'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['T3'] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['T2'] = { b = { { style ={ ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['T'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['U'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['V'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { colspan = '2' }, style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '2em', height = '1em' } } } }, ['W'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DOT, ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['X'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['Y'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['Z'] = { b = { { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DOT, ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['^'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['$'] = { t = { { attr = { colspan = '2', rowspan = '2'}, style = { width = '2em', height = '2em' } } } }, ['`'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['a2'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DOT, ['border-bottom'] = '1px dashed #000001', width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['a'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DOT, ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['b2'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, ['border-bottom'] = '1px dotted #000001', width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['b3'] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['b'] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['c'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['d'] = { b = { { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { rowspan = '2' }, style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '2em' } }, { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['di'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['dj'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['e'] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['f'] = { b = { { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { rowspan = '2' }, style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '2em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['fh'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] =DSH, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['fy'] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['h'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['he'] = { b = { { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['i'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['ic'] = { b = { { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['j'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { colspan = '2' }, style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '2em', height = '1em' } } } }, ['jc'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['k2'] = { b = { { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { rowspan = '2' }, style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '2em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['k3'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['k'] = { b = { { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { rowspan = '2' }, style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '2em' } }, { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['kq'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['kr'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['kq2'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['kr2'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['l2'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DOT, ['border-bottom'] = '1px dashed #000001', width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['l3'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['l4'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['l'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DOT, ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['m2'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { colspan = '2' }, style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '2em', height = '1em' } } } }, ['m'] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { colspan = '2' }, style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '2em', height = '1em' } } } }, ['mp'] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['mp2'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['n2'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, ['border-bottom'] = '1px dotted #000001', width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['n'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['np'] = { b = { { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['np2'] = { b = { { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['o2'] = { b = { { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { rowspan = '2' }, style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '2em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['o'] = { b = { { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { rowspan = '2' }, style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '2em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['om'] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['om2'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['on'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['on2'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['p2'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DSH, ['border-bottom'] = '1px dotted #000001', width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['p'] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, ['border-bottom'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['q2'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DOT, ['border-bottom'] = '1px dashed #000001', width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['q'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DOT, ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['ql'] = { b = { { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DOT, ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['ql2'] = { b = { { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = DOT, ['border-bottom'] =DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['r2'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { colspan = '2' }, style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '2em', height = '1em' } } } }, ['r'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { colspan = '2' }, style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '2em', height = '1em' } } } }, ['rl'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['rl2'] = { b = { { style = { ['border-right'] = DOT, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['t'] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-right'] = SLD, ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } } } }, ['v'] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { colspan = '2' }, style = { ['border-bottom'] = SLD, width = '2em', height = '1em' } } } }, ['x'] = {}, ['y'] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } }, { style = { width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { colspan = '2' }, style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '2em', height = '1em' } } } }, ['ye'] = { b = { { style = { ['border-right'] = SLD, width = '1em', height = '1em' } } }, t = { { style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '1em', height = '1em' } }, { attr = { rowspan = '2' }, style = { width = '1em', height = '2em' } } } }, ['~'] = { b = { { attr = { colspan = '2' }, style = { width = '2em', height = '1em' } } }, t = { { attr = { colspan = '2' }, style = { ['border-bottom'] = DSH, width = '2em', height = '1em' } } } } } local retval = {} for k,v in pairs(data) do retval[k] = {} for k2,v2 in pairs(v) do local renderedCells = mw.html.create() for k3,v3 in ipairs(v2) do renderedCells:tag('td'):css(v3.style or {}):attr(v3.attr or {}) end retval[k][k2] = tostring(renderedCells) end end return retval qhiq0fkdr5s7tmykjhwsn6t9ol46cd5 Padron:Tree chart/end 10 318989 1962506 2022-08-12T07:45:25Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: <noinclude><table></noinclude></table><noinclude>{{Documentation|Template:Chart/end/doc}}</noinclude> wikitext text/x-wiki <noinclude><table></noinclude></table><noinclude>{{Documentation|Template:Chart/end/doc}}</noinclude> 2jjl2v8iemmsyby3xqpsfy8evb8mzcv Kategorya:Mga sakit mula sa Estados Unidos 14 318990 1962508 2022-08-12T07:46:13Z Ivan P. Clarin 84769 Bagong pahina: {{portal|Mga sakit}} {{Commonscat|Disease outbreaks in the United States}} wikitext text/x-wiki {{portal|Mga sakit}} {{Commonscat|Disease outbreaks in the United States}} 5fnjip7qobnac66832rcgfivhiqgbuz Absurdismo 0 318991 1962545 2022-08-12T10:53:43Z 130.105.234.90 Bagong pahina: Ang '''Absudism''' ay [[Pilosopiya|pilosopikal]] na teorya na ang eksistensya ay absurd. Ipinapahiwatig nito na walang [[Kahulugan ng buhay|kahulugan]] ang mundo o ang higher purpose ay hindi nauunawaan ng [[katwiran]]. Ang terminong “absurd” ay may espesipikong kahulugan sa konteksto ng Absurdism. Ito ay tumutukoy sa tunggalian ng dalawang bagay dahil sa kanilang pagkakaiba. Ang mga pagkakaibang ito ay may iba’t ibang kahihinatnan sa kung totoo ba ang absurdism para sa... wikitext text/x-wiki Ang '''Absudism''' ay [[Pilosopiya|pilosopikal]] na teorya na ang eksistensya ay absurd. Ipinapahiwatig nito na walang [[Kahulugan ng buhay|kahulugan]] ang mundo o ang higher purpose ay hindi nauunawaan ng [[katwiran]]. Ang terminong “absurd” ay may espesipikong kahulugan sa konteksto ng Absurdism. Ito ay tumutukoy sa tunggalian ng dalawang bagay dahil sa kanilang pagkakaiba. Ang mga pagkakaibang ito ay may iba’t ibang kahihinatnan sa kung totoo ba ang absurdism para sa mga argumentong suportado at salungat dito. Ang mga popular na salaysay nitong tunggalian ay ang tunggalian sa pagitan ng rational man at ng irrational universe, sa pagitan ng intensyon at resulta o sa pagitan ng subhetibong pagsusuri at obhetibong halaga. Ang importanteng aspekto ng absurdism ay ang hayag nitong ang mundo bilang kabuuan ay absurd. Sa hayag na ito naiiba ang absurdism mula sa iba pang hindi kontrobersyal na thesis na may partikular na sitwasyon, tao o yugto sa buhay lamang ang absurd. Ang iba’t-ibang bahagi ng absurd ay tinatalakay sa akademikong panitikan at ang mga magkakaibang teorista ay madalas tumututok sa depinisiyon at pananaliksik sa iba’t-ibang bahagi. Sa praktikal na level, ang tunggalian ng absurd ay ang pagsisikap ng indibidwal para makahanap ng kahulugan sa mundo na walang kahulugan. Ang teotrikal na parte naman jw4ym47nnq3fqwji1fs3u21s51q890x Parasite (2019 pelikula) 0 318992 1962546 2022-08-12T11:23:58Z Agosto10 124021 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1103820988|Parasite (2019 film)]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox film|name=Parasite|image=Parasite (2019 film).png|alt=An older man stands on a lawn, his eyes censored by a black bar, as are those of a boy behind him. A younger couple relax on a sun lounger, their eyes covered by a white bar. Someone's legs, lying on the grass, enter the frame. There is Korean writing above the man's head as well as in the white margin below the image.|caption=Theatrical release poster|native_name={{Film name | hangul = 기생충 | rr = Gisaengchung | mr = Kisaengch'ung | translation = }}|director=[[Bong Joon-ho]]|producer={{Plainlist| * [[Kwak Sin-ae]] * Moon Yang-kwon * Bong Joon-ho * Jang Young-hwan }}|writer=|screenplay={{Plainlist| * Bong Joon-ho * [[Han Jin-won]] }}|story=Bong Joon-ho<ref name=press>{{cite web |title=''Parasite'' international press kit |url=https://cdn-media.festival-cannes.com/film_film/0001/66/72f026493fedd9576b0ebc4b7837fd67b8cc95a3.pdf |publisher=[[CJ Entertainment]] |access-date=1 January 2020 |date=2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200110043736/https://cdn-media.festival-cannes.com/film_film/0001/66/72f026493fedd9576b0ebc4b7837fd67b8cc95a3.pdf |archive-date=10 January 2020 |url-status=dead}}</ref>|starring={{Plainlist| * [[Song Kang-ho]] * [[Lee Sun-kyun]] * [[Cho Yeo-jeong]] * [[Choi Woo-shik]] * [[Park So-dam]] * [[Lee Jung-eun (actress)|Lee Jung-eun]] * [[Jang Hye-jin (actress)|Jang Hye-jin]] <!-- Per South Korean poster billing --> }}|music=[[Jung Jae-il]]<ref name=press />|cinematography=[[Hong Kyung-pyo]]<ref>{{cite web |title=BONG Joon-ho's ''PARASITE'' Claims Early Sales |url=https://www.koreanfilm.or.kr/eng/news/news.jsp?pageIndex=1&blbdComCd=601006&seq=5013&mode=VIEW |website=Korean Film Biz Zone |access-date=3 February 2019 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190204013817/https://www.koreanfilm.or.kr/eng/news/news.jsp?pageIndex=1&blbdComCd=601006&seq=5013&mode=VIEW |archive-date=4 February 2019 |url-status=dead}}</ref>|editing=[[Yang Jin-mo]]|studio=Barunson E&A<ref name=press />|distributor=[[CJ Entertainment]]|released={{Nowrap|{{Film date|df=yes|2019|5|21|[[2019 Cannes Film Festival|Cannes]]|2019|5|30|South Korea}}}}|runtime=132 minutes<ref name=Cannes>{{cite web |title=''GISAENGCHUNG'' – Festival de Cannes 2019 |url=https://www.festival-cannes.com/en/festival/films/gisaengchung |publisher=[[Cannes Film Festival]] |access-date=1 January 2020 |date=2019 |quote=Country : SOUTH KOREA/Length : 132 minutes |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903091243/http://www.festival-cannes.com/en/festival/films/gisaengchung |archive-date=3 September 2019 |url-status=live}}</ref><ref name=Naver />|country=South Korea<ref name=press /><ref name=Cannes />|language=Korean|budget={{KRW|17.0 billion}}<ref>{{Cite web |url=https://www.hankyung.com/entertainment/article/2019060326461 |date=3 June 2019|script-title=ko:영화 '기생충' 흥행 질주...손익분기점 400만명 눈앞 |title=|access-date=26 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190626173250/https://www.hankyung.com/entertainment/article/2019060326461|archive-date=26 June 2019|url-status=live}}</ref><br />{{nowrap|(~{{US$|15.5 million|long=no}})<ref name=DeadlineProfit/>}}|gross=$263.1 million<ref name="BOM" />}} Ang Parasite (Korean: 기생충; Hanja: 寄生蟲; RR: Gisaengchung) ay isang pelikulang dark comedy at thriller mula sa Timog Korea sa ilalim ng direksyon ni Bong Joon-ho, na siyang sinulat kasama ni Han Jin-won at linikha. Ang pelikula, na pinagbibidahan nina Song Kang-ho, Lee Sun-kyun, Cho Yeo-jeong, Choi Woo-shik, Park So-dam, Jang Hye-jin, Park Myung-hoon, at Lee Jung-eun, ay sumusunod sa buhay ng isang mahirap na pamilya at sa kanilang planong manilbihan sa isang mayamang pamilya at pagsalakay ang kanilang tahanan sa pamamagitan ng pagpanggap bilang mga dalubhasang indibidwal. Ang '''''Parasite''''' ( {{Korean|hanja=기생충}} ) ay isang pelikulang black comedy at thriller mula sa Timong Korea sa ilalim ng direksyon ni Bong Joon-ho, na siyang sinulat kasama ni Han Jin-won at linikha. Ang pelikula, na pinagbibidahan nina Song Kang-ho, Lee Sun-kyun, Cho Yeo-jeong, Choi Woo-shik, Park So-dam, Jang Hye-jin, Park Myung-hoon, at Lee Jung-eun, ay sumusunod sa buhay ng isang mahirap na pamilya at sa kanilang planong manilbihan sa isang mayamang pamilya at pagsalakay ang kanilang tahanan sa pamamagitan ng pagpanggap bilang mga dalubhasang indibidwal. Ang iskrip ay batay sa dulang isinulat ni Joon-ho noong 2013 na siyang pinagmulan. Noong kinalaunan ay isinulat niya ito upang maging isang labinlimang pahinang pampelikulang burador, na hinati ni Ji-won sa tatlong iba’t ibang burador. Ayon kay Joon-ho, nakahanap siya ng inspirasyon sa Koreanong pelikulang ''The Housemaid'' na inilabas noong 1960, at gayundin sa insidenteng kinabibilangan nina Christine at Léa Papin na naganap noong 1930s sa pagsusulat ng pelikula. Sinimulang gawin ang pelikula noong Mayo ng 2018 at natapos noong Setyembre sa loob ng parehong taon. Ang mga tauhang panteknikal ay kinabibilangan nina Hong Kyung-pyo na pinangunahan ang sinematograpiya, Yang Jin-mo na pinangunahan ang pag-edit, at Jung Jae-il na pinangunahan ang musika. Si Darcy Paquet, isang Amerikanong taga-puna ng pelikula at manunulat, ang nagsalin ng pelikula sa wikang Ingles para sa paglabas nito sa iba’t ibang bansa. Ang ''Parasite'' ay unang ipinalabas sa 2019 Cannes Film Festival noong 21 Mayo 2019, kung saan ito ang naging unang pelikula mula sa Timog Korea na manalo ang Palme d'Or, o ang pinakamataas na karangalan sa Cannes Film Festival. Ito ay ipinalabas sa Timog Korea ng CJ Entertainment noong 30 Mayo. Binansagan ang pelikula ng maraming taga-puna bilang pinakamagandang pelikulang lumabas noong 2019 at isa sa pinakamagandang pelikulang lumabas sa ika-21 na siglo. Kumita ang pelikula ng mahigit $263 milyon sa buong mundo sa ilalim ng $15.5 milyon na badyet. [[Kategorya:Mga pelikula ng 2019]] [[Kategorya:Gumagamit ang CS1 ng sulat sa wikang Koreano (ko)]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Koreano]] kqz38jtcgse89xytiwq2ih4sea53aub 1962547 1962546 2022-08-12T11:27:50Z Agosto10 124021 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1103820988|Parasite (2019 film)]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox film|name=Parasite|image=Parasite (2019 film).png|alt=An older man stands on a lawn, his eyes censored by a black bar, as are those of a boy behind him. A younger couple relax on a sun lounger, their eyes covered by a white bar. Someone's legs, lying on the grass, enter the frame. There is Korean writing above the man's head as well as in the white margin below the image.|caption=Theatrical release poster|native_name={{Film name | hangul = 기생충 | rr = Gisaengchung | mr = Kisaengch'ung | translation = }}|director=[[Bong Joon-ho]]|producer={{Plainlist| * [[Kwak Sin-ae]] * Moon Yang-kwon * Bong Joon-ho * Jang Young-hwan }}|writer=|screenplay={{Plainlist| * Bong Joon-ho * [[Han Jin-won]] }}|story=Bong Joon-ho<ref name=press>{{cite web |title=''Parasite'' international press kit |url=https://cdn-media.festival-cannes.com/film_film/0001/66/72f026493fedd9576b0ebc4b7837fd67b8cc95a3.pdf |publisher=[[CJ Entertainment]] |access-date=1 January 2020 |date=2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200110043736/https://cdn-media.festival-cannes.com/film_film/0001/66/72f026493fedd9576b0ebc4b7837fd67b8cc95a3.pdf |archive-date=10 January 2020 |url-status=dead}}</ref>|starring={{Plainlist| * [[Song Kang-ho]] * [[Lee Sun-kyun]] * [[Cho Yeo-jeong]] * [[Choi Woo-shik]] * [[Park So-dam]] * [[Lee Jung-eun (actress)|Lee Jung-eun]] * [[Jang Hye-jin (actress)|Jang Hye-jin]] <!-- Per South Korean poster billing --> }}|music=[[Jung Jae-il]]<ref name=press />|cinematography=[[Hong Kyung-pyo]]<ref>{{cite web |title=BONG Joon-ho's ''PARASITE'' Claims Early Sales |url=https://www.koreanfilm.or.kr/eng/news/news.jsp?pageIndex=1&blbdComCd=601006&seq=5013&mode=VIEW |website=Korean Film Biz Zone |access-date=3 February 2019 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190204013817/https://www.koreanfilm.or.kr/eng/news/news.jsp?pageIndex=1&blbdComCd=601006&seq=5013&mode=VIEW |archive-date=4 February 2019 |url-status=dead}}</ref>|editing=[[Yang Jin-mo]]|studio=Barunson E&A<ref name=press />|distributor=[[CJ Entertainment]]|released={{Nowrap|{{Film date|df=yes|2019|5|21|[[2019 Cannes Film Festival|Cannes]]|2019|5|30|South Korea}}}}|runtime=132 minutes<ref name=Cannes>{{cite web |title=''GISAENGCHUNG'' – Festival de Cannes 2019 |url=https://www.festival-cannes.com/en/festival/films/gisaengchung |publisher=[[Cannes Film Festival]] |access-date=1 January 2020 |date=2019 |quote=Country : SOUTH KOREA/Length : 132 minutes |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903091243/http://www.festival-cannes.com/en/festival/films/gisaengchung |archive-date=3 September 2019 |url-status=live}}</ref><ref name=Naver />|country=South Korea<ref name=press /><ref name=Cannes />|language=Korean|budget={{KRW|17.0 billion}}<ref>{{Cite web |url=https://www.hankyung.com/entertainment/article/2019060326461 |date=3 June 2019|script-title=ko:영화 '기생충' 흥행 질주...손익분기점 400만명 눈앞 |title=|access-date=26 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190626173250/https://www.hankyung.com/entertainment/article/2019060326461|archive-date=26 June 2019|url-status=live}}</ref><br />{{nowrap|(~{{US$|15.5 million|long=no}})<ref name=DeadlineProfit/>}}|gross=$263.1 million<ref name="BOM" />}} Ang '''''Parasite''''' (Korean: 기생충; Hanja: 寄生蟲; RR: Gisaengchung) ay isang pelikulang black comedy at thriller mula sa Timog Korea sa ilalim ng direksyon ni Bong Joon-ho, na siyang sinulat kasama ni Han Jin-won at linikha. Ang pelikula, na pinagbibidahan nina Song Kang-ho, Lee Sun-kyun, Cho Yeo-jeong, Choi Woo-shik, Park So-dam, Jang Hye-jin, Park Myung-hoon, at Lee Jung-eun, ay sumusunod sa buhay ng isang mahirap na pamilya at sa kanilang planong manilbihan sa isang mayamang pamilya at pagsalakay ang kanilang tahanan sa pamamagitan ng pagpanggap bilang mga dalubhasang indibidwal. Ang iskrip ay batay sa dulang isinulat ni Joon-ho noong 2013 na siyang pinagmulan. Noong kinalaunan ay isinulat niya ito upang maging isang labinlimang pahinang pampelikulang burador, na hinati ni Ji-won sa tatlong iba’t ibang burador. Ayon kay Joon-ho, nakahanap siya ng inspirasyon sa Koreanong pelikulang ''The Housemaid'' na inilabas noong 1960, at gayundin sa insidenteng kinabibilangan nina Christine at Léa Papin na naganap noong 1930s sa pagsusulat ng pelikula. Sinimulang gawin ang pelikula noong Mayo ng 2018 at natapos noong Setyembre sa loob ng parehong taon. Ang mga tauhang panteknikal ay kinabibilangan nina Hong Kyung-pyo na pinangunahan ang sinematograpiya, Yang Jin-mo na pinangunahan ang pag-edit, at Jung Jae-il na pinangunahan ang musika. Si Darcy Paquet, isang Amerikanong taga-puna ng pelikula at manunulat, ang nagsalin ng pelikula sa wikang Ingles para sa paglabas nito sa iba’t ibang bansa. Ang ''Parasite'' ay unang ipinalabas sa 2019 Cannes Film Festival noong 21 Mayo 2019, kung saan ito ang naging unang pelikula mula sa Timog Korea na manalo ang Palme d'Or, o ang pinakamataas na karangalan sa Cannes Film Festival. Ito ay ipinalabas sa Timog Korea ng CJ Entertainment noong 30 Mayo. Binansagan ang pelikula ng maraming taga-puna bilang pinakamagandang pelikulang lumabas noong 2019 at isa sa pinakamagandang pelikulang lumabas sa ika-21 na siglo. Kumita ang pelikula ng mahigit $263 milyon sa buong mundo sa ilalim ng $15.5 milyon na badyet. [[Kategorya:Mga pelikula ng 2019]] [[Kategorya:Gumagamit ang CS1 ng sulat sa wikang Koreano (ko)]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Koreano]] owlxsjkxktsp3av90zcbzjqgiqdxlyt