Wikipedia tlwiki https://tl.wikipedia.org/wiki/Unang_Pahina MediaWiki 1.39.0-wmf.26 first-letter Midya Natatangi Usapan Tagagamit Usapang tagagamit Wikipedia Usapang Wikipedia Talaksan Usapang talaksan MediaWiki Usapang MediaWiki Padron Usapang padron Tulong Usapang tulong Kategorya Usapang kategorya Portada Usapang Portada TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 1776 1966062 1964115 2022-08-25T11:05:45Z Senior Forte 115868 wikitext text/x-wiki {{Napiling artikulo}} {{Infobox country | conventional_long_name = Estados Unidos ng Amerika | common_name = Estados Unidos | native_name = {{native name|en|United States of America}} | image_flag = Flag of the United States.svg | flag_type = [[Watawat ng Estados Unidos|Watawat]] | image_coat = Greater coat of arms of the United States.svg | symbol_type = [[Dakilang Selyo ng Estados Unidos|Eskudo]] | motto = ''In God We Trust''<br />"Sa Diyos Kami'y Tumitiwala" | anthem = ''[[The Star-Spangled Banner]]''<br />"Ang Bandilang Mabituin"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Star_Spangled_Banner_instrumental.ogg]]</div> | image_map = [[File:USA orthographic.svg|220px|frameless]]<br/>Ang 50 estado ng Estados Unidos ('''lunti''').<br/>[[File:US insular areas SVG.svg|upright=1.15|frameless|220px]]<br />Ang pangunahing teritoryo ng Estados Unidos ng Amerika ('''lunti''') at mga kasakupan nito. | capital = [[Washington, D.C.]]<br />{{coord|38|53|N|77|01|W|display=inline}} | largest_city = [[Lungsod ng Bagong York]]<br />{{coord|40|43|N|74|00|W|display=inline}} | languages_type = Wikang opisyal<br/>{{nobold|at pambansa}}|languages=[[Wikang Ingles|Ingles]] (''[[de facto]]'')|ethnic_groups={{plainlist| * 61.6% Puti * 12.4% Aprikano * 6.0% Asyano * 1.1% Katutubo * 0.2% Islenyong Taga-Pasipiko * 10.2% Multirasyal * 8.5% Iba pa}} | ethnic_groups_year = 2020|demonym=Amerikano<br />Estadounidense<br />Hilagang Amerikano |religion = {{ublist|63% [[Kristiyanismo]]|—40% [[Protestantismo]]|—21% [[Katolisismo]]|—2% Iba pa|29% Irelihiyon|6% Iba pa|2% Di alam}}|religion_year=2021|government_type=[[Republika|Republikang]] [[Pangulo|pampanguluhang]] [[Pederasyon|pederal]] at [[Saligang Batas|konstitusyonal]] | leader_title1 = [[Pangulo ng Estados Unidos|Pangulo]] | leader_name1 = [[Joe Biden]] | leader_title2 = [[Pangalawang Pangulo ng Estados Unidos|Pangalawang Pangulo]] | leader_name2 = [[Kamala Harris]] | leader_title3 = [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Estados Unidos#Tagapagsalita|Tagapagsalita]] | leader_name3 = [[Nancy Pelosi]] | leader_title4 = [[Kataas-taasang Hukuman ng Estados Unidos#Punong Mahistrado|Punong Mahistrado]] | leader_name4 = [[John Roberts]] | legislature = [[Kongreso ng Estados Unidos|Kongreso]] | upper_house = [[Senado ng Estados Unidos|Senado]] | lower_house = [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Estados Unidos|Kapulungan ng mga Kinatawan]] | sovereignty_type = [[Kasaysaysan ng Estados Unidos|Kasarinlan]] | sovereignty_note = from [[Kingdom of Great Britain|Great Britain]] | established_event1 = [[Pagpapahayag ng Kasarinlan ng Estados Unidos|Pagpapahayag]] | established_date1 = 4 Hulyo 1776 | established_event2 = [[Tratado ng Paris (1783)|Tratado ng Paris]] | established_date2 = 3 Setyembre 1783 | established_event3 = [[Saligang Batas ng Estados Unidos|Saligang Batas]] | established_date3 = 21 Hunyo 1788 | area_label = Areang kabuuan | area_rank = ika-4 o ika-3 batay sa sanggunian | area_sq_mi = 3,796,742 | percent_water = 4.66 | area_label2 = Areang lupain | area_data2 = {{convert|3,531,905|sqmi|km2|abbr=on}} (ika-3) | population_census = 331,449,281 | population_census_year = 2020 | population_estimate = 331,893,745 | population_estimate_year=2021 | population_census_rank =ika-3 | population_density_sq_mi =87 | population_density_rank=ika-185 | GDP_PPP={{increase}} $25.35&nbsp;trilyon | GDP_PPP_year=2022 | GDP_PPP_rank=ika-2 | GDP_PPP_per_capita={{increase}} $76,027 | GDP_PPP_per_capita_rank=ika-9 | GDP_nominal={{increase}} $25.35&nbsp;trilyon | GDP_nominal_year=2022 | GDP_nominal_rank=ika-1 | GDP_nominal_per_capita={{increase}} $76,027 | GDP_nominal_per_capita_rank=ika-8 | Gini=48.5 | Gini_year=2020 |Gini_change=increase |Gini_rank= |HDI=0.926 |HDI_year=2019 |HDI_change=increase |HDI_rank=ika-17 |currency=[[Dolyar ng Estados Unidos]] ($) |currency_code=USD |utc_offset = [[Oras sa Estados Unidos|−4 hanggang<br />−12, +10, +11]]|utc_offset_DST=−4 hanggang −10 |date_format = mm/dd/yyyy |drives_on=kanan |calling_code=[[North American Numbering Plan|+1]] |iso3166code=US |cctld =--> |today=}} Ang '''Estados Unidos''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''United States''), opisyal na '''Estados Unidos ng Amerika''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''United States of America''), dinadaglat na '''EU'''/'''EUA''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''US''/''USA''), at karaniwang tinatawag na '''Amerika''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''America''), ay isang bansang transkontinental na pangunahing matatagpuan sa [[Hilagang Amerika]]. Hinahangganan ang 48 estado at tanging distritong pederal ng [[Kanada]] sa hilaga at [[Mehiko]] sa timog. Makikita ang [[Alaska]] sa sukdulang hilagang-kanluran ng Hilagang Amerika na katabi ng Kanada sa silangan at nahihiwalay sa [[Rusya]] sa kanluran sa Kipot ng Bering; ang [[Hawai]] ay isang kapuluang [[Polinesya|Polinesyo]] na nasasagitna sa [[Karagatang Pasipiko]] at ang tanging estado na wala sa [[Kaamerikahan]]. Nagbabahagi ang bansa ng mga limitasyong maritimo sa [[Bahamas]], [[Kuba]], Rusya, [[Reyno Unido]], [[Republikang Dominikano]], [[Kapuluang Cook]], [[Samoa]], at [[Niue]]. Sumasaklaw ng mahigit 9,833,520 kilometrong kuwadrado (3,531,905 milyang kuwadrado) at mayroong higit 331 milyong naninirahan, ito ang ikaapat na pinamalaking bansa ayon sa panlupaing lawak, ikalima ayon sa magkaratig na lawak, at ikatlo ayon sa kabuuang lawak at populasyon. Itinatagurian na panlusaw na palayok ng mga kalinangan at etnisidad, hinubog ang populasyon nito ng ilang siglo ng [[imigrasyon]]. Mayroon itong lubos na dibersong klima at heograpiya, at kinikilala bilang isa sa 17 ekolohikal na bansang megadiberso. Ang kabiserang pambansa nito ay [[Washington, D.C.]] habang ang pinakamalaking lungsod at sentrong pampananalapi nito'y [[Lungsod ng Bagong York]]. Ang mga Paleo-Indians ng Siberia ay nandayuhan sa Hilagang Amerika 12,000 taon na ang nakalilipas. Nagsimula ang [[Europeong pananakop ng Kaamerikahan|pananakop ng mga Europeo]] noong ika-16 na siglo. Nabuo ang Estados Unidos mula sa [[Labintatlong Kolonya|13 kolonyang Britano]] na itinatag sa Silangang Baybayin. Ang pakikipagtalo hinggil sa pagbubuwis at pamamahala ng [[Gran Britanya]] ay nagbunsod sa [[Digmaang Mapanghimagsik sa Amerika|American Revolutionary War]] (1775-1783), na nagpangyaring makamit ng bansa ang kalayaan. Sa huling bahagi ng ika-18 siglo, lalo pang lumawak ang nasasakupan ng Estados Unidos habang unti-unting nag-aangkin ng mga teritoryo, kung minsan sa pamamagitan ng digmaan na nagtaboy sa maraming katutubong Amerikano, at naitatatag ang mga bagong estado. Pagsapit ng 1848, nasakop na ng Estados Unidos ang Hilagang Amerika hanggang sa kanluran. Naging legal ang [[Panahon ng pang-aalipin sa Estados Unidos|pang-aalipin]] sa timugang Estados Unidos hanggang noong ika-19 na siglo, nang buwagin ito ng [[Digmaang Sibil ng Amerika]]. Pagsapit ng [[dekada 1890]] ay naitala ang ekonomiya ng EU bilang pinakamalaki sa mundo, at kinumpirma ng [[Digmaang Espanyol-Amerikano]] at [[Unang Digmaang Pandaigdig]] ang katayuan nito bilang kapangyarihang militar. Sa pagtatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ay lumabas ang bansa bilang unang estadong [[sandatang nukleyar|nukleyar]] at isa sa dalawang pinakamakapangyarihang bansa kasama ang [[Unyong Sobyetiko]]. Nasangkot ang dalawang estado sa isang tunggalian noong [[Digmaang Malamig]] para sa ideolohikong pangingibabaw, partikular na makikita sa [[Digmaang Koreano]] at [[Digmaang Biyetnamita]], ngunit pareho nilang iniwasan ang direktang labanang militar. Nakipagkompitensya rin sila sa [[Karerang Pangkalawakan]], na nagtapos sa Amerikanong pangkalawakang paglipad ng 1969 na ipinadala ang mga tao sa [[Buwan]] sa unang pagkakataon. Kasabay nito, humantong ang [[kilusang pangkarapatang sibil]] sa pagbabawal sa [[rasismo|diskriminasyong panlahi]] laban sa mga [[Aprikanong Amerikano]]. Nagwakas ang Digmaang Malamig sa pagkabuwag ng URSS noong 1991, na iniwan ang EUA bilang nag-iisang superpotensyang internasyonal. Sa [[ika-21 dantaon]], nagresulta ang mga pag-atake noong [[Mga pag-atake noong Setyembre 11|11 Setyembre 2001]] sa paglunsad ng bansa ng digmaan laban sa terorismo, na kinabibilangan ng [[Digmaan ng Apganistan (2001–2021)|Digmaan ng Apganistan]] (2001–2021) at [[Digmaan ng Irak]] (2003–2011). Ang pagsibol ng [[Tsina]] at pagbabalik ng Rusya sa pandaigdigang politika ay nagdulot ng mga tensyon sa pagitan ng mga bansa na kung minsa'y tinatawag na Ikalawang Digmaang Malamig. Isang [[pederasyon|republikang pederal]], binubuo ang EU ng tatlong magkakahiwalay na sangay ng [[pamahalaan]] at [[lehislatura#bikameralismo|lehislaturang bikameral]]. Pinapatakbo sa ilalim ng [[demokrasyang liberal]] at [[ekonomiyang pampamilihan]], nagraranggo ito ng mataas sa mga pandaigdigang sukat ng [[karapatang pantao]], [[Talatuntunan ng Kaunlarang Pantao|kalidad ng buhay]], [[kita]] at [[yaman]], [[kompitensya (ekonomika)|ekonomikong pagkakakompitensya]], at [[edukasyon]]. Gayunpaman, pinapanatili ng bansa ang [[parusang kamatayan]], wala ng pangkalahatang pangangalagang pangkalusugan, at mayroong mataas na antas ng pagkakabilanggo at kawalan ng pagkakapantay-pantay. Ang pangunahing [[industriya|industriyal]] at [[kapitalismo|kapitalistang]] puwersa sa planeta, isa ito sa mga namumuno ng makaagham na pananaliksik at pagbabagong teknolohikal. Ito ang pinakamalaking [[ekonomiya]] ayon sa nominal na [[Kabuuang domestikong produkto|KDP]] at ikalawa ayon sa KDP batay sa [[Kapantayan ng lakas ng pagbili|KLP]]. Sa halaga, ito ang pinakamalaking nag-aangkat at ikalawang pinakamalaking nagluluwas ng mga kalakal. Bagama't bumubuo ng halos 4.2% lamang ng kabuuang pandaigdigang populasyon, hawak ng bansa ang higit 30% ng kayamanan sa mundo, ang pinakamalaking bahaging taglay ng alinmang bansa. Isa itong kasaping tagapagtatag ng [[Organisasyon ng mga Estadong Amerikano|OEA]], [[Pondong Monetaryong Internasyonal|PMI]], [[Organisasyon ng Tratado ng Hilagang Atlantiko|OTHA]], [[Bangkong Pandaigdig]], at [[mga Nagkakaisang Bansa]], kung saan naglilingkod ito bilang panatilihang miyembro ng [[Konsehong Pangkatiwasayan ng mga Nagkakaisang Bansa|Konsehong Pangkatiwasayan]] nito. Gumagastos ng katumbas ng halos dalawang-ikalima ng pandaigdigang paggastang pangmilitar, nagtataglay ito ng ikatlong pinakamalaking hukbo sa mundo. Nangunguna ang EUA sa mga larangan ng [[politika]], [[kalinangan]], at [[agham]] sa [[Daigdig]]. == Kasaysayan == {{main|Kasaysayan ng Estados Unidos}} === Mga Sinaunang Tao at Kasaysayan Bago ang Panahon ni Columbus === [[Talaksan:Cliff Palace-Colorado-Mesa Verde NP.jpg|thumb|Ang [[:en:Cliff_Palace|Cliff Palace]], na itinayo ng mga katutubong Amerikano na [[:en:Ancestral_Puebloans|Puebloano]] sa pagitan ng 1190 at 1260|306x306px]] Pinaniniwalaang ang mga unang nanirahan sa Hilagang Amerika ay mga taong nandayuhan mula sa Siberia patawid ng Beringia patungong Alaska 12,000 taon na ang nakalilipas (Ang Beringia ay tumutukoy sa lugar kung saan nagdurugtong ang lupain ng Siberia at Alaska noong sinaunang panahon. Sinasabing pinagdurugtong pa noon ng isang ''land bridge'' ang lupain ng Chukchi Peninsula ng Sibera at ang Seward Peninsula ng Alaska bago ito paghiwalayin ng katubigan na kilala ngayon bilang Bering Strait). Pero may ebidensiya di-umano na mas maaga pa rito ang pagdating nila. Ang kulturang Clovis, na umiral humigit-kumulang noong 11,000 BC, ang pinaniniwalaang kumakatawan sa mga unang taong nandayuhan sa Amerika. Ito marahil ang una sa tatlong bugso ng malakihang pandarayuhan patungong Hilagang Amerika; ang mga huling bugso ang nagdala sa kasalukuyang mga katutubo ng Athabaskan, Aleut, at Eskimo. Sa pagdaan ng panahon, nagkahalo-halo na ang mga katutubo sa Hilagang Amerika. Ilan sa mga ito, gaya ng kulturang Mississippiano sa timog-silangan bago ang panahon ni Columbus, ay bumuo ng masulong na agrikultura, arkitektura, at sari-saring mga komunidad. Pinakamalaki sa mga ito ang Cahokia, isang dating lunsod-estado na ngayon ay dinadayong kaguhuan sa kasalukuyang Estados Unidos. Sa tinatawag na Four Corners Region (isang rehiyon kung saan nagtatagpo ang apat na kantong hangganan ng mga estado ng Utah, Arizona, Colorado, at New Mexico), nabuo ang kultura ng mga katutubong Puebloano mula sa mga siglo ng mga pag-eeksperimento sa agrikultura. Ang Haudenosaunee, na matatagpuan sa timugang rehiyon ng Great Lakes, ay unti-unting naitatag sa pagitan ng ika-12 at ika-15 siglo. Lumaganap sa mga estadong Atlantiko ang mga tribo ng Algonquian, na nakilala sa pangangaso at pambibitag. Naging magsasaka din naman ang ilan sa kanila. Hindi matiyak ang populasyon ng mga katutubong Amerikano sa panahon ng pakikipag-ugnayan ng mga Europeo. Tinantiya ni Douglas H. Ubelaker ng Smithsonian Institution ang bilang ng populasyon: 92,916 sa timugang estadong Atlantiko at 473,616 sa mga estadong kahangga ng Gulf of Mexico. Pero napakaliit ng mga bilang na ito sa tingin ng mga akademiko. Ang antropologist na si Henry F. Dobyns ay naniniwalang mas malaki pa ang mga bilang ng populasyon: 1.1 milyon ang mga nasa estadong kahangga ng Gulf of Mexico, 2.2 milyon ang mga nasa estado mula Florida hanggang Massachusetts, 5.2 milyon ang mga nasa rehiyon ng Mississippi, at mga 700,000 ang nakatira sa estado ng Florida. === Kolonisasyon ng mga Europeo === '''''Karagdagang Impormasyon:''' [[Kasaysayang kolonyal ng Estados Unidos|Kasaysayang Kolonyal ng Estados Unidos]] at [[Labintatlong Kolonya]]''[[Talaksan:Mayflower II Plymouth.JPG|thumb|Mayflower II, replika ng orihinal na Mayflower, na dumaong sa Plymouth, Massachussetts|257x257px]]Kontobersyal at laging pinagdedebatehan ang maagang kolonisasyon ng mga Norse (o mga Vikings ng Scandinavia) sa New England. Ang unang napaulat sa kasaysayan na pagdating ng mga Europeo sa ngayo'y kontinente ng Estados Unidos ay ang unang ekspedisyon ng conquistadores mula Espanya na si Juan Ponce de León sa noo'y Spanish Florida noong 1513. Bago pa nito, nakarating na sa [[Puerto Rico]] si [[Christopher Columbus]] mula sa kaniyang paglalayag noong 1493, at nang sumunod na dekada ay tinirhan ng mga Espanyol ang San Juan. Bumuo ng mga pamayanan ang mga Espanyol sa Florida at New Mexico, ang Saint Augustine, na itinuturing na pinakamatandang siyudad sa bansa, at ang Santa Fe. Nagtatag naman ang mga Pranses ng kanilang sariling mga pamayanan sa mga pampang ng [[Ilog Mississippi]], lalo na sa New Orleans. Matagumpay namang nakabuo ng kolonya ang mga Britano sa silanganing baybayin ng Hilagang Amerika: ang Virginia Colony sa Jamestown noong 1607 at Pilgrims Colony sa Plymouth noong 1620. Unang itinatag sa kontinente noong 1619 ang sarili nitong lehislatibong kapulungan, ang Virginia's House of Burgesses. Ang mga dokumentadong kasunduan, gaya ng Mayflower Compact at ang Fundamental Orders of Connecticut, ang bumuo ng mga parisan bilang batayan ng mga saligang batas na ipinatupad sa mga maitatatag pa noong mga kolonya sa Amerika. Marami sa mga pamayanang Ingles ay mga Kristiyanong naghahangad ng malayang pagsamba. Noong 1784, mga Ruso ang mga unang Europeo na nakapagtatag ng sariling pamayanan sa Alaska, sa Three Saints Bay. Ang mga Amerikanong Ruso noon ang sumasakop sa kalakhang bahagi ng ngayo'y estado ng [[Alaska]]. Sa maagang panahon ng kolonisasyon, maraming nakipamayang Europeo ang nakaranas ng kakulangan sa pagkain, sakit, at pag-atake mula sa mga Katutubong Amerikano. Ang mga katutubong Amerikano ay madalas ding nakikipaglaban sa mga kalapit na tribo at mga Europeo. Gayunpaman, sa maraming pagkakataon, natutuhan ng mga katutubo at mga naninirahan ay umasa sa isa't isa. Ang mga nakipamayan ay nakipagkalakalan para sa pagkain at mga balat ng hayop; ang mga katutubo naman para sa mga baril, mga kasangkapan at iba pang kalakal sa Europa. Tinuruan ng mga katutubo ang mga Europeo na magtanim ng mais, sitaw, at iba pang mga pagkain. Nadama ng mga misyonerong Europeo at iba pa na mahalagang "sibilisahin" ang mga Katutubong Amerikano at himukin sila na tularan ang mga gawi at pamumuhay ng mga Europeo pagdating sa agrikultura. Gayunpaman, sa paglawak ng kolonisasyon ng Europa sa Hilagang Amerika, lumikas na lang ang mga Katutubong Amerikano dahil madalas na pinapatay sila sa panahon ng mga alitan. [[Talaksan:Map of territorial growth 1775.svg|left|thumb|Ang orihinal na Labintatlong Kolonya (kinulayan ng pula) noong 1775|362x362px]] Ang mga nakipamayang Europeo ay nagsimula ring manguha ng mga Afrikano para gawing alipin sa Amerika sa pamamagitan ng slave trade patawid ng Atlantiko. Dahil sa mabagal na pagkalat ng mga tropikal na sakit at mas mahusay na panggagamot, naging mas mahaba ang buhay ng mga alipin sa Hilagang Amerika kumpara sa Timog Amerika, dahilan ng kanilang mabilis na pagdami. Ang mga pamayanan sa kolonya ay karaniwang hinahati ayon sa relihiyon at moral na kalagayan ng alipin, at ilang mga kolonya nga ang nagpasa ng mga batas na laban at pabor sa isinagawang panukala. Gayunpaman, pagsapit ng ika-18 siglo, ang mga aliping Afrikano na ang pumalit sa mga manggagawang Europeo na walang sahod bilang mga cash crop labor, partikular na sa Katimugang Amerika. Ang Labintatlong Kolonya (New Hampshire, Massachusetts, Connecticut, Rhode Island, New York, New Jersey, Pennsylvania, Delaware, Maryland, Virginia, North Carolina, South Carolina, at Georgia) na magiging Estados Unidos ng Amerika ay pinangasiwaan ng mga Britano bilang kanilang mga banyagang teritoryo, o nasasakupan. Gayunpaman, lahat ng ito ay may sari-sariling gobyerno at mga halalan na puwedeng pagbotohan ng mga tao. Dahil sa mataas na bilang ng mga ipinanganganak na sanggol, kakaunting namamatay, at matatag na komunidad, naging mabilis ang paglago ng populasyon ng mga kolonya; nahigitan pa nito ang populasyon ng mga katutubong Amerikano. Ang kilusan ng mga nanunumbalik sa Kristiyanismo noong mga dekada ng 1730 at 1740, na tinawag na The Great Awakening, ang nagpaalab sa interes ng mga tao sa relihiyon at sa karapatan sa malayang pagsamba. Noong Pitong Taóng Digmaan (1756-1763), tinatawag ding French and Indian War, naagaw ng mga puwersang Britano ang Canada mula sa mga Pranses. Sa pagtatatag ng Lalawigan ng Quebec, ang lalawigang Pranses ng Canada ay pinanatiling hiwalay sa mga lalawigang Ingles ng Nova Scotia, Newfoundland, at ng Labintatlong Kolonya. Hindi kasama ang mga Katutubong Amerikano na nanirahan doon, ang Labintatlong Kolonya ay may populasyong mahigit 2.1 milyon noong 1770, halos isang katlo ng populasyon ng Britanya. Habang may dumarating na mga bagong maninirahan at patuloy sa paglago ang populasyon, iilang mga Amerikano na lamang ang ipinanganganak sa ibang mga bansa noong dekada ng 1770. Ang distansya ng mga kolonya mula sa Britanya ay nagbigay-daan sa pag-unlad ng sariling pamahalaan, pero ang inaasam nilang tagumpay ay nag-udyok sa mga monarko ng Britanya na pana-panahong maghangad na muling igiit ang awtoridad ng hari. === Kasarinlan at Paglawak === '''''Karagdagang Impormasyon''': [[:en:American_Revolution|Rebolusyong Amerikano]] at [[:en:Territorial_evolution_of_the_United_States|Pag-aangkin ng mga Teritoryo Para sa Estados Unidos]]'' [[Talaksan:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|thumb|''Deklarasyon ng Kasarinlan'', ipininta ni John Trumbull, nagpapakita sa Komite ng Lima na nagpipresenta ng balangkas ng Deklarasyon sa Continental Congress, ika-4 ng Hulyo, 1776.|281x281px]] Ang [[:en:American_Revolutionary_War|Digmaang Rebolusyonaryong Amerikano]] na ipinaglaban ng [[Labintatlong Kolonya]] mula sa Imperyo ng Britanya ang unang matagumpay na digmaan sa modernong kasaysayan na isinagawa ng isang di-Europeong pangkat laban sa isang kapangyarihang Europeo. Binuo ng mga Amerikano ang konsepto ng “republikanismo”, kung saan ang gobyerno ay dapat nakasalig sa kapakapanan ng mamamayan ayon sa nakasaad sa kanilang lokal na lehislatura. Ipinatupad ang kanilang “[[:en:Rights_of_Englishmen|mga karapatan bilang mamamayang Ingles]]” at ang slogan na “[[:en:No_taxation_without_representation|walang buwis kung walang ipinepresenta]].” Tinangka ng mga Britano na gawing parliamento ang kanilang imperyo, na nagresulta ng digmaan. Udyok ng kanilang nagkakaisang desisyon, inilunsad ng [[:en:Second_Continental_Congress|Second Continental Congress]], isang pagtitipon na binubuo ng Pinagkaisang Kolonya, ang [[:en:United_States_Declaration_of_Independence|Deklarasyon ng Kasarinlan]] noong Hulyo 4, 1776; at ang araw na ito ang ipinagdiriwang bilang [[:en:Independence_Day_(United_States)|Araw ng Kalayaan]]. Noong 1777, ang [[:en:Articles_of_Confederation|Articles of Confederation]] ay nagpanukala ng isang desentralisadong gobyerno na tumagal lang hanggang noong 1789. Matapos matalo sa [[:en:Siege_of_Yorktown_(1781)|Labanan sa Yorktown]] noong 1781, ang Britanya ay pumirma sa isang [[:en:Treaty_of_Paris_(1783)|kasunduang pangkapayapaan]]. Iginawad na ang internasyonal na pagkilala sa mga teritoryong sakop ng Amerika, at ipinagkaloob na sa bansa ang mga lupaing nasa silangang panig ng Ilog Mississippi. Gayunpaman, hindi pa rin tapos ang tensyon laban sa Britanya, na umakay sa [[:en:War_of_1812|Labanan noong 1812]], isang alitang nagtapos lang sa isang pustahan. Pinangunahan ng mga Nationalista ang [[:en:Constitutional_Convention_(United_States)|Philadelphia Convention]] noong 1787 para isulat ang [[:en:United_States_Constitution|Konstitusyon ng Estados Unidos]], na [[:en:Ratification_of_the_United_States_Constitution|pinagtibay noong 1788]]. Sa higit pang pagpapatibay sa konstitusyon noong 1789, muling inorganisa na magkaroon ng tatlong sangay ang pederalismo, sa layuning mapahusay ang mga gawaing pagsusuri at pagbabalanse. Si [[:en:George_Washington|George Washington]], na siyang nanguna sa tagumpay ng [[:en:Continental_Army|Continental Army]], ang unang inihalal na pangulo sa ilalim ng bagong konstitusyon. Inaprubahan ang [[:en:United_States_Bill_of_Rights|Bill of Rights]] noong 1791, na nagbigay ng higit na kalayaan sa mga mamamayan at garantiya ng legal na proteksyon mula sa pamahalaan. [[Talaksan:U.S. Territorial Acquisitions.png|left|thumb|Pag-aangkin ng mga teritoryo para sa Estados Unidos sa pagitan ng 1783 at 1917|386x386px]] Bagaman hindi direktang nakibahagi ang pederalismo sa mga slave trade sa Atlantiko noong 1807, lumaganap noong 1820 ang pagsasaka at pagbebenta ng cotton crop sa Dulong Timog, at kasabay nito, ang pang-aalipin. Ang [[:en:Second_Great_Awakening|Ikalawang Great Awakening]], lalo na noong mga taon ng 1800 hanggang 1840, ay nagkumberte sa milyon-milyong mamamayan sa [[:en:Evangelicalism_in_the_United_States|Protestantismo]]. Pinasigla naman nito ang mga mamamayan sa Hilaga na magsagawa ng iba’t ibang kilusang panlipunan para sa pagbabago, kasama na ang [[:en:Abolitionism_in_the_United_States|paglansag sa di-makatarungang pang-aalipin]]. Sa Timog, nagsagawa ng pangungumberte ang mga Metodista at Baptist sa mga mamamayang alipin. Sa huling bahagi ng ika-18 siglo, nagsimulang [[:en:Territorial_evolution_of_the_United_States|lumawak ang nasasakupan ng Amerika pakanluran]], na nag-udyok ng mahabang serye ng [[:en:American_Indian_Wars|Pakikidigma sa mga Amerikanong Indian]]. Halos dinoble ng [[:en:Louisiana_Purchase|Louisiana Purchase]] noong 1803 ang sakop ng bansa, [[:en:Adams–Onís_Treaty|isinuko naman ng Espanya ang Florida]] at iba pang mga teritoryo sa Gulf Coast noong 1819, ang [[:en:Republic_of_Texas|Republika ng Texas]] ay isinama noong 1845, at napasakamay ng Estados Unidos ang [[:en:Northwestern_United_States|mga teritoryo sa Hilagang-kanluran]] noong 1846 bilang kasunduan nila sa Britanya na napag-usapan sa [[:en:Oregon_Treaty|Oregon Treaty]]. Nang manalo sila sa [[:en:Mexican–American_War|Digmaang Mexicano-Amerikano]], [[:en:Mexican_Cession|isinuko ng Mexico ang California]] noong 1848 at ang [[:en:Southwestern_United_States|mga teritoryo sa Timog-kanluran]], kaya nagawa na ng Estados Unidos na sakupin ang kontinente. Ang [[:en:California_Gold_Rush|California Gold Rush]] ng 1848-1849 ay nagdulot ng malawakang pagdarayuhan patungong Pacific coast, na humantong sa [[:en:California_Genocide|genocide sa California]] at paglikha ng karagdagang mga estado sa kanluran. Ang pagbibigay ng mga lupain sa mga puting Europeano bilang bahagi ng [[:en:Homestead_Acts|Homestead Acts]], na halos 10% ng kabuuan ng Estados Unidos, at sa mga pribadong kompanya ng riles at kolehiyo bilang bahagi ng paggagawad ng mga lupain ay lalong nagpaunlad sa ekonomiya. Matapos ang Civil War, ang paggawa ng mga bagong [[:en:Rail_transportation_in_the_United_States#History|transcontinental railways]] ay nagpadali sa mga mamamayan na magpalipat-lipat at makipagkalakalan, pero naging madali rin ang panunupil sa mga katutubong Amerikano. Noong 1869, isang bagong [[:en:Presidency_of_Ulysses_S._Grant#Native_American_affairs|Peace Policy]] ang ipinanukala, na sinasabing magpoprotekta sa mga katutubong Amerikano mula sa mga pang-aabuso, huwag masangkot sa digmaan, at mapagtibay ang kanilang pagkamamamayan sa Amerika. Magkagayunman, nagkaroon pa rin ng mga digmaan at alitan sa mga estado sa kanluran hanggang noong dekada na 1900. ==Mga estado at teritoryo ng Estados Unidos== {{USA midsize imagemap with state names}} {| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;" |+ Mga 50 Estado ng '''Estados Unidos ng America''' |- !scope="col" colspan=2 rowspan=2|Watawat, pangalan at <br>[[List of U.S. state abbreviations|postal abbreviation]]<ref name=USPSabbreviations>{{cite web| url=https://pe.usps.com/text/pub28/28apb.htm| title=Appendix B: Two–Letter State and possession Abbreviations| work=Postal Addressing Standards| publisher=United States Postal Service| location=Washington, D.C.| date=May 2015| access-date=March 3, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180305202445/https://pe.usps.com/text/pub28/28apb.htm| archive-date=March 5, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref> !scope="col" colspan=2|Mga siyudad !scope="col" rowspan=2|Ratipikasyon o<br />pag-anib{{efn-ua|The original 13 states became [[Sovereignty|sovereign]] in July 1776 upon agreeing to the [[United States Declaration of Independence]], and each joined the first Union of states between 1777 and 1781, upon ratifying the [[Articles of Confederation]].<ref>{{cite book| last = Jensen| first = Merrill| title = The Articles of Confederation: An Interpretation of the Social-Constitutional History of the American Revolution, 1774–1781| year = 1959| publisher = University of Wisconsin Press| isbn = 978-0-299-00204-6| pages = xi, 184 }}</ref> These states are presented in the order in which each ratified the 1787 Constitution, thus joining the present federal Union of states. Subsequent states are listed in the order of their admission to the Union, and the date given is the official establishment date set by [[Act of Congress]]. ''For further details, see [[List of U.S. states by date of admission to the Union]]''}} !scope="col" rowspan=2|Populasyon<br><ref name=":0">{{Cite web|title=RESIDENT POPULATION FOR THE 50 STATES, THE DISTRICT OF COLUMBIA, AND PUERTO RICO: 2020 CENSUS|url=https://www2.census.gov/programs-surveys/decennial/2020/data/apportionment/apportionment-2020-table02.pdf|url-status=live|website=U.S. Census Bureau}}</ref> !scope="col" colspan=2|Kabuuang lawak<ref name=areameasurements>{{cite web| title=State Area Measurements and Internal Point Coordinates| url=https://www.census.gov/geo/reference/state-area.html| publisher=U.S. Census Bureau| location=Washington, D.C.| quote=... provides land, water and total area measurements for the 50 states, the District of Columbia, Puerto Rico and the Island Areas. The area measurements were derived from the Census Bureau's Master Address File/Topologically Integrated Geographic Encoding and Referencing (MAF/TIGER) database. The land and water areas, ... reflect base feature updates made in the MAF/TIGER database through August, 2010.| access-date=March 3, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180316004512/https://www.census.gov/geo/reference/state-area.html| archive-date=March 16, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref> !scope="col" colspan=2|Area (lawak) ng lupain<ref name=areameasurements/> !scope="col" colspan=2|Lawak ng Tubig<ref name=areameasurements/> !scope="col" rowspan=2|[[List of United States congressional districts|Bilang ng mga<br>Kinatawan sa Kongreso.]] |- !scope="col"|Kabisera !scope="col"|Largest<ref name="State and Local Government Finances and Employment">{{cite web| url=https://www.census.gov/compendia/statab/2012/tables/12s0448.pdf| archive-url=https://web.archive.org/web/20111017142616/http://www.census.gov/compendia/statab/2012/tables/12s0448.pdf| url-status=dead| archive-date=October 17, 2011| title=State and Local Government Finances and Employment| year=2012| publisher=[[United States Census Bureau]]| page=284| access-date=July 8, 2013}}</ref> !scope="col" class="unsortable"|mi² !scope="col"|km² !scope="col" class="unsortable"|mi² !scope="col"|km² !scope="col" class="unsortable"|mi² !scope="col"|km² |- !scope="row"|{{flag|Alabama}} |AL |[[Montgomery, Alabama|Montgomery]] |[[Huntsville, Alabama|Huntsville]] |{{dts|Dis 14, 1819}} |{{right|5,024,279}} |{{cvt|52420.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|50645.33|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1774.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|7}} |- !scope="row"|{{flag|Alaska}} |AK |[[Juneau, Alaska|Juneau]] |[[Anchorage, Alaska|Anchorage]] |{{dts|Ene 3, 1959}} |{{right|733,391}} |{{cvt|665384.04|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|570640.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|94743.1|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1}} |- !scope="row"|{{flag|Arizona}} |AZ |colspan=2|[[Phoenix, Arizona|Phoenix]] |{{dts|Peb 14, 1912}} |{{right|7,151,502}} |{{cvt|113990.3|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|113594.08|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|396.22|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|9}} |- !scope="row"|{{flag|Arkansas}} |AR |colspan=2|[[Little Rock, Arkansas|Little Rock]] |{{dts|Hun 15, 1836}} |{{right|3,011,524}} |{{cvt|53178.55|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|52035.48|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1143.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|4}} |- !scope="row"|{{flag|California}} |CA |[[Sacramento, California|Sacramento]] |[[Los Angeles]] |{{dts|Set 9, 1850}} |{{right|39,538,223}} |{{cvt|163694.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|155779.22|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|7915.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|53}} |- !scope="row"|{{flag|Colorado}} |CO |colspan=2|[[Denver]] |{{dts|Ago 1, 1876}} |{{right|5,773,714}} |{{cvt|104093.67|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|103641.89|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|451.78|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|7}} |- !scope="row"|{{flag|Connecticut}} |CT |[[Hartford, Connecticut|Hartford]] |[[Bridgeport, Connecticut|Bridgeport]] |{{dts|Ene 9, 1788}} |{{right|3,605,944}} |{{cvt|5543.41|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|4842.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|701.06|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|5}} |- !scope="row"|{{flag|Delaware}} |DE |[[Dover, Delaware|Dover]] |[[Wilmington, Delaware|Wilmington]] |{{dts|Dis 7, 1787}} |{{right|989,948}} |{{cvt|2488.72|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1948.54|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|540.18|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1}} |- !scope="row"|{{flag|Florida}} |FL |[[Tallahassee, Florida|Tallahassee]] |[[Jacksonville, Florida|Jacksonville]] |{{dts|Mar 3, 1845}} |{{right|21,538,187}} |{{cvt|65757.7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|53624.76|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|12132.94|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|27}} |- !scope="row"|{{flag|Georgia (U.S. state)|name=Georgia}} |GA |colspan=2|[[Atlanta]] |{{dts|Ene 2, 1788}} |{{right|10,711,908}} |{{cvt|59425.15|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|57513.49|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1911.67|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|14}} |- !scope="row"|{{flag|Hawaii}} |HI |colspan=2|[[Honolulu]] |{{dts|Ago 21, 1959}} |{{right|1,455,271}} |{{cvt|10931.72|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|6422.63|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|4509.09|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|2}} |- !scope="row"|{{flag|Idaho}} |ID |colspan=2|[[Boise, Idaho|Boise]] |{{dts|Hul 3, 1890}} |{{right|1,839,106}} |{{cvt|83568.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|82643.12|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|925.83|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|2}} |- !scope="row"|{{flag|Illinois}} |IL |[[Springfield, Illinois|Springfield]] |[[Chicago]] |{{dts|Dis 3, 1818}} |{{right|12,812,508}} |{{cvt|57913.55|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|55518.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|2394.62|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|18}} |- !scope="row"|{{flag|Indiana}} |IN |colspan=2|[[Indianapolis]] |{{dts|Dis 11, 1816}} |{{right|6,785,528}} |{{cvt|36419.55|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|35826.11|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|593.44|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|9}} |- !scope="row"|{{flag|Iowa}} |IA |colspan=2|[[Des Moines, Iowa|Des Moines]] |{{dts|Dis 28, 1846}} |{{right|3,190,369}} |{{cvt|56272.81|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|55857.13|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|415.68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|4}} |- !scope="row"|{{flag|Kansas}} |KS |[[Topeka, Kansas|Topeka]] |[[Wichita, Kansas|Wichita]] |{{dts|Ene 29, 1861}} |{{right|2,937,880}} |{{cvt|82278.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|81758.72|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|519.64|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|4}} |- !scope="row"|{{flag|Kentucky}}{{efn-ua|name=statenomenclature|Uses the [[nomenclature|term]] ''[[Commonwealth (U.S. state)|commonwealth]]'' rather than ''state'' in its full official name}} |KY |[[Frankfort, Kentucky|Frankfort]] |[[Louisville, Kentucky|Louisville]] |{{dts|Hun 1, 1792}} |{{right|4,505,836}} |{{cvt|40407.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|39486.34|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|921.46|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|6}} |- !scope="row"|{{flag|Louisiana}} |LA |[[Baton Rouge, Louisiana|Baton Rouge]] |[[New Orleans]] |{{dts|Abr 30, 1812}} |{{right|4,657,757}} |{{cvt|52378.13|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|43203.9|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|9174.23|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|6}} |- !scope="row"|{{flag|Maine}} |ME |[[Augusta, Maine|Augusta]] |[[Portland, Maine|Portland]] |{{dts|Mar 15, 1820}} |{{right|1,362,359}} |{{cvt|35379.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|30842.92|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|4536.82|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|2}} |- !scope="row"|{{flag|Maryland}} |MD |[[Annapolis, Maryland|Annapolis]] |[[Baltimore]] |{{dts|Abr 28, 1788}} |{{right|6,177,224}} |{{cvt|12405.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|9707.24|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|2698.69|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|8}} |- !scope="row"|{{nowrap|{{flag|Massachusetts}}{{efn-ua|name=statenomenclature}}}} |MA |colspan=2|[[Boston]] |{{dts|Peb 6, 1788}} |{{right|7,029,917}} |{{cvt|10554.39|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|7800.06|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|2754.33|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|9}} |- !scope="row"|{{flag|Michigan}} |MI |[[Lansing, Michigan|Lansing]] |[[Detroit]] |{{dts|Ene 26, 1837}} |{{right|10,077,331}} |{{cvt|96713.51|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|56538.9|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|40174.61|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|14}} |- !scope="row"|{{flag|Minnesota}} |MN |[[Saint Paul, Minnesota|St. Paul]] |[[Minneapolis]] |{{dts|May 11, 1858}} |{{right|5,706,494}} |{{cvt|86935.83|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|79626.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|7309.09|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|8}} |- !scope="row"|{{flag|Mississippi}} |MS |colspan=2|[[Jackson, Mississippi|Jackson]] |{{dts|Dis 10, 1817}} |{{right|2,961,279}} |{{cvt|48431.78|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|46923.27|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1508.5|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|4}} |- !scope="row"|{{flag|Missouri}} |MO |[[Jefferson City, Missouri|Jefferson City]] |[[Kansas City, Missouri|Kansas City]] |{{dts|Ago 10, 1821}} |{{right|6,154,913}} |{{cvt|69706.99|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|68741.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|965.47|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|8}} |- !scope="row"|{{flag|Montana}} |MT |[[Helena, Montana|Helena]] |[[Billings, Montana|Billings]] |{{dts|Nob 8, 1889}} |{{right|1,084,225}} |{{cvt|147039.71|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|145545.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1493.91|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1}} |- !scope="row"|{{flag|Nebraska}} |NE |[[Lincoln, Nebraska|Lincoln]] |[[Omaha, Nebraska|Omaha]] |{{dts|Mar 1, 1867}} |{{right|1,961,504}} |{{cvt|77347.81|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|76824.17|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|523.64|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|3}} |- !scope="row"|{{flag|Nevada}} |NV |[[Carson City, Nevada|Carson City]] |[[Las Vegas]] |{{dts|Okt 31, 1864}} |{{right|3,104,614}} |{{cvt|110571.82|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|109781.18|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|790.65|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|4}} |- !scope="row"|{{flag|New Hampshire}} |NH |[[Concord, New Hampshire|Concord]] |[[Manchester, New Hampshire|Manchester]] |{{dts|Hun 21, 1788}} |{{right|1,377,529}} |{{cvt|9349.16|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|8952.65|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|396.51|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|2}} |- !scope="row"|{{flag|New Jersey}} |NJ |[[Trenton, New Jersey|Trenton]] |[[Newark, New Jersey|Newark]] |{{dts|Dis 18, 1787}} |{{right|9,288,994}} |{{cvt|8722.58|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|7354.22|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1368.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|12}} |- !scope="row"|{{flag|New Mexico}} |NM |[[Santa Fe, New Mexico|Santa Fe]] |[[Albuquerque, New Mexico|Albuquerque]] |{{dts|Ene 6, 1912}} |{{right|2,117,522}} |{{cvt|121590.3|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|121298.15|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|292.15|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|3}} |- !scope="row"|{{flag|New York}} |NY |[[Albany, New York|Albany]] |[[New York City]] |{{dts|Hul 26, 1788}} |{{right|20,201,249}} |{{cvt|54554.98|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|47126.4|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|7428.58|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|27}} |- !scope="row"|{{flag|North Carolina}} |NC |[[Raleigh, North Carolina|Raleigh]] |[[Charlotte, North Carolina|Charlotte]] |{{dts|Nob 21, 1789}} |{{right|10,439,388}} |{{cvt|53819.16|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|48617.91|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|5201.25|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|13}} |- !scope="row"|{{flag|North Dakota}} |ND |[[Bismarck, North Dakota|Bismarck]] |[[Fargo, North Dakota|Fargo]] |{{dts|Nob 2, 1889}} |{{right|779,094}} |{{cvt|70698.32|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|69000.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1697.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1}} |- !scope="row"|{{flag|Ohio}} |OH |colspan=2|[[Columbus, Ohio|Columbus]] |{{dts|Mar 1, 1803}} |{{right|11,799,448}} |{{cvt|44825.58|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|40860.69|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|3964.89|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|16}} |- !scope="row"|{{flag|Oklahoma}} |OK |colspan=2|[[Oklahoma City]] |{{dts|Nob 16, 1907}} |{{right|3,959,353}} |{{cvt|69898.87|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|68594.92|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1303.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|5}} |- !scope="row"|{{flag|Oregon}} |OR |[[Salem, Oregon|Salem]] |[[Portland, Oregon|Portland]] |{{dts|Peb 14, 1859}} |{{right|4,237,256}} |{{cvt|98378.54|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|95988.01|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|2390.53|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|5}} |- !scope="row"|{{flag|Pennsylvania}}{{efn-ua|name=statenomenclature}} |PA |[[Harrisburg, Pennsylvania|Harrisburg]] |[[Philadelphia]] |{{dts|Dis 12, 1787}} |{{right|13,002,700}} |{{cvt|46054.34|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|44742.7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1311.64|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|18}} |- !scope="row"|{{flag|Rhode Island}} |RI |colspan=2|[[Providence, Rhode Island|Providence]] |{{dts|May 29, 1790}} |{{right|1,097,379}} |{{cvt|1544.89|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1033.81|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|511.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|2}} |- !scope="row"|{{flag|South Carolina}} |SC |[[Columbia, South Carolina|Columbia]] |[[Charleston, South Carolina|Charleston]] |{{dts|May 23, 1788}} |{{right|5,118,425}} |{{cvt|32020.49|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|30060.7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1959.79|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|7}} |- !scope="row"|{{flag|South Dakota}} |SD |[[Pierre, South Dakota|Pierre]] |[[Sioux Falls, South Dakota|Sioux Falls]] |{{dts|Nob 2, 1889}} |{{right|886,667}} |{{cvt|77115.68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|75811|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1304.68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1}} |- !scope="row"|{{flag|Tennessee}} |TN |colspan=2|[[Nashville, Tennessee|Nashville]] |{{dts|Hun 1, 1796}} |{{right|6,910,840}} |{{cvt|42144.25|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|41234.9|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|909.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|9}} |- !scope="row"|{{flag|Texas}} |TX |[[Austin, Texas|Austin]] |[[Houston]] |{{dts|Dis 29, 1845}} |{{right|29,145,505}} |{{cvt|268596.46|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|261231.71|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|7364.75|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|36}} |- !scope="row"|{{flag|Utah}} |UT |colspan=2|[[Salt Lake City]] |{{dts|Ene 4, 1896}} |{{right|3,271,616}} |{{cvt|84896.88|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|82169.62|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|2727.26|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|4}} |- !scope="row"|{{flag|Vermont}} |VT |[[Montpelier, Vermont|Montpelier]] |[[Burlington, Vermont|Burlington]] |{{dts|Mar 4, 1791}} |{{right|643,077}} |{{cvt|9616.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|9216.66|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|399.71|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1}} |- !scope="row"|{{flag|Virginia}}{{efn-ua|name=statenomenclature}} |VA |[[Richmond, Virginia|Richmond]] |[[Virginia Beach, Virginia|Virginia Beach]] |{{dts|Hun 25, 1788}} |{{right|8,631,393}} |{{cvt|42774.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|39490.09|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|3284.84|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|11}} |- !scope="row"|{{flag|Washington}} |WA |[[Olympia, Washington|Olympia]] |[[Seattle]] |{{dts|Nob 11, 1889}} |{{right|7,705,281}} |{{cvt|71297.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|66455.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|4842.43|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|10}} |- !scope="row"|{{flag|West Virginia}} |WV |colspan=2|[[Charleston, West Virginia|Charleston]] |{{dts|Hun 20, 1863}} |{{right|1,793,716}} |{{cvt|24230.04|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|24038.21|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|191.83|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|3}} |- !scope="row"|{{flag|Wisconsin}} |WI |[[Madison, Wisconsin|Madison]] |[[Milwaukee]] |{{dts|May 29, 1848}} |{{right|5,893,718}} |{{cvt|65496.38|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|54157.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|11338.57|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|8}} |- !scope="row"|{{flag|Wyoming}} |WY |colspan=2|[[Cheyenne, Wyoming|Cheyenne]] |{{dts|Hul 10, 1890}} |{{right|576,851}} |{{cvt|97813.01|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|97093.14|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|719.87|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1}} |} ===Distritong Pederal=== {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align: center;" |+ Distritong Pederal ng Estados Unidos |- !scope="col" colspan=2 rowspan=2|Pangalan at <br>[[List of U.S. state abbreviations|postal abbreviation]]<ref name=USPSabbreviations/> !scope="col" rowspan=2|Itinatag !scope="col" rowspan=2|Populasyon<br><ref name=":0" /> !scope="col" colspan=2|Kabuuang Lawak<ref name=areameasurements/> !scope="col" colspan=2|Lawak ng Lupain<ref name=areameasurements/> !scope="col" colspan=2|Lawak ng Katubigan<ref name=areameasurements/> !scope="col" rowspan=2|[[Non-voting members of the United States House of Representatives|Bilang ng mga kinatawan sa Kongreso]] |- !scope="col"|mi² !scope="col"|km² !scope="col"|mi² !scope="col"|km² !scope="col"|mi² !scope="col"|km² |- !scope="row"|{{flag|District of Columbia}} |DC |Hulyo 16, 1790<ref>{{cite web| title=The History of Washington, DC| url=https://washington.org/DC-information/washington-dc-history| publisher=Destination DC| access-date=March 3, 2018| date=2016-03-15| archive-url=https://web.archive.org/web/20180306083424/https://washington.org/DC-information/washington-dc-history| archive-date=March 6, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref> |style="text-align: right;"|689,545 |{{cvt|68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|61|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1{{efn-ua|name=nv-d|Represented by a non-voting delegate in the House of Representatives.<ref name=Non-voting>{{cite web| url=https://www.house.gov/representatives| title=Directory of Representatives| publisher=U.S. House of Representatives| location=Washington, D.C.| access-date=March 5, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180305202522/https://www.house.gov/representatives| archive-date=March 5, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}}} |- |} ===Mga Teritoryo=== {{Further|Insular area|Territories of the United States}} Ang talaang ito ay hindi kinabibilangan ng mga Indian reservation na may limitadong soberanyang pangtribo o ang [[Freely Associated States]] na sumasali sa mga programa ng pamahalaan ng Estados Unidos ngunit hindo nasa ilalim ng soberanya ng Estados Unidos. [[File:US insular areas 2.svg|thumb|center|upright=3.5| {{legend inline|#0000A0|States and federal district}} {{in5}} {{legend inline|#00C000|Inhabited territories}} {{in5}} {{legend inline|#FF7000|Uninhabited territories}}]] ====Mga tinitirhang teritoryo==== {| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;" |+ Mga tinitirhang teritoryo sa Estados Unidos |- !scope="col" colspan=2 rowspan=2|Pangalan at <br>[[List of U.S. state abbreviations|postal abbreviation]]<ref name=USPSabbreviations/> !scope="col" rowspan=2|Kabisera !scope="col" rowspan=2|[[Cession|Nakuha]]<br><ref name="Acquisition Process of Insular Areas">{{cite web |url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/acquisition_process.htm |title=Acquisition Process of Insular Areas |publisher=[[Office of Insular Affairs]] |access-date=July 9, 2013 |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414172502/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/acquisition_process.htm |archive-date=April 14, 2012 }}</ref> !scope="col" rowspan=2|Territorial status<ref name=DotI>{{cite web| url=https://www.doi.gov/oia/islands/politicatypes| title=Definitions of Insular Area Political Organizations| publisher=U.S. Department of the Interior| location=Washington, D.C.| access-date=March 1, 2018| date=2015-06-12| archive-url=https://web.archive.org/web/20180713013603/https://www.doi.gov/oia/islands/politicatypes| archive-date=July 13, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref> !scope="col" rowspan=2|Population<ref name=":0"/><ref>[https://www.census.gov/library/stories/2021/10/first-2020-census-united-states-island-areas-data-released-today.html 2020 Population of U.S. Island Areas Just Under 339,000], U.S. Census Bureau, October 28, 2021.</ref> !scope="col" colspan=2|Kabuuang Lawak<ref name=areameasurements/> !scope="col" colspan=2|Lawak ng Lupain<ref name=areameasurements/> !scope="col" colspan=2|Lawak ng Katubigan<ref name=areameasurements/> !scope="col" rowspan=2|[[Non-voting members of the United States House of Representatives|Bilang ng mga kinatawan sa Kongreso]] |- !scope="col" class="unsortable"|mi² !scope="col"|km² !scope="col" class="unsortable"|mi² !scope="col"|km² !scope="col" class="unsortable"|mi² !scope="col"|km² |- !scope="row"|{{flag|American Samoa}} |AS |[[Pago Pago]]<ref name="American Samoa">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/american-samoa/| title=American Samoa| publisher=[[Central Intelligence Agency]]| work=[[The World Factbook]]| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref> |1900 |{{left|[[Unincorporated territories of the United States|Unincorporated]], [[Territories of the United States|unorganized]]{{efn-ua|Although not organized through a federal organic act or other explicit Congressional directive on governance, the people of American Samoa adopted a constitution in 1967, and then in 1977, elected territorial officials for the first time.<ref name=InteriorAS>{{cite web| url=https://www.doi.gov/oia/islands/american-samoa| title=Islands We Serve: American Samoa| publisher=U.S. Department of the Interior| location=Washington, D.C.| access-date=March 1, 2018| date=2015-06-11| archive-url=https://web.archive.org/web/20180309054757/https://www.doi.gov/oia/islands/american-samoa| archive-date=March 9, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}}} |{{right|49,710}} |{{cvt|581.05|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|76.46|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|504.60|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}} |- !scope="row"|{{flag|Guam}} |GU |[[Hagåtña, Guam|Hagåtña]]<ref name="Guam">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/guam/| title=Guam| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref> |1899 |{{left|Unincorporated, organized}} |{{right|153,836}} |{{cvt|570.62|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|209.80|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|360.82|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}} |- !scope="row"|{{flag|Northern Mariana Islands}} |MP |[[Saipan]]<ref name="Northern Mariana Islands">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/northern-mariana-islands/| title=Northern Mariana Islands| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref> |1986 |{{left|Unincorporated, organized{{efn-ua|name=2organized|Organized as a [[Commonwealth (U.S. insular area)|commonwealth]].}}}} |{{right|47,329}} |{{cvt|1975.57|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|182.33|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1793.24|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}} |- !scope="row"|{{flag|Puerto Rico}} |PR |[[San Juan, Puerto Rico|San Juan]]<ref name="Puerto Rico">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/puerto-rico/| title=Puerto Rico| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref> |1899 |{{left|Unincorporated, organized{{efn-ua|name=2organized}}}} |{{right|3,285,874}} |{{cvt|5324.84|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|3423.78|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1901.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1{{efn-ua|name=nv-r|Represented by a non-voting [[Resident Commissioner of Puerto Rico|resident commissioner]] in the House of Representatives.<ref name=Non-voting/>}}}} |- !scope="row"|{{flag|U.S. Virgin Islands}} |VI |[[Charlotte Amalie, U.S. Virgin Islands|Charlotte Amalie]]<ref name="Virgin Islands">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/virgin-islands/| title=Virgin Islands| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref> |1917 |{{left|Unincorporated, organized}} |{{right|87,146}} |{{cvt|732.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|134.32|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|598.61|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}} |} ====Hindi tinitirhang mga teritoryo==== {| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;" |+ Mga teritoryo ng Estados Unidos nang walang katutubong populasyon |- !scope="col" rowspan=2|Pangalan !scope="col" rowspan=2|[[Cession|Nakuha]]<ref name="Acquisition Process of Insular Areas" /> !scope="col" rowspan=2|Estadong pangteritoryo<ref name=DotI/> !scope="col" colspan=2|Lawak ng lupain{{efn-ua|Excluding [[lagoon]]}} |- !scope="col" class="unsortable"|mi² !scope="col"|km² |- !scope="row"|[[Baker Island]]<ref name="Baker Island">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/bhpage.htm| title=Baker Island| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120419040523/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/bhpage.htm| archive-date=April 19, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref> |1856 |{{left|[[Unincorporated territories of the United States|Unincorporated]]; [[Territories of the United States#Minor Outlying Islands|unorganized]]}} |{{cvt|0.85|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |- !scope="row"|[[Howland Island]]<ref name="Baker Island" /> |1858 |{{left|Unincorporated, unorganized}} |{{cvt|0.625|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |- !scope="row"|[[Jarvis Island]]<ref name="Jarvis Island">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/jarvispage.htm| title=Jarvis Island| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120207205021/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/jarvispage.htm| archive-date=February 7, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref> |1856 |{{left|Unincorporated, unorganized}} |{{cvt|2.2|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |- !scope="row"|[[Johnston Atoll]]<ref name="Johnston Island">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/johnstonpage.htm| title=Johnston Island| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120314031716/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/johnstonpage.htm| archive-date=March 14, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref> |1859 |{{left|Unincorporated, unorganized}} |{{cvt|1|mi2|km2|1|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |- !scope="row"|[[Kingman Reef]]<ref name="Kingman Reef National Wildlife Refuge">{{cite web| url=http://www.fws.gov/refuges/profiles/index.cfm?id=12534| title=Kingman Reef National Wildlife Refuge| publisher=[[United States Fish and Wildlife Service]]| access-date=July 9, 2013| archive-url=https://web.archive.org/web/20130516175056/http://www.fws.gov/refuges/profiles/index.cfm?id=12534| archive-date=May 16, 2013| url-status=live| df=mdy-all}}</ref> |1860 |{{left|Unincorporated, unorganized}} |{{cvt|0.0046875|mi2|km2|2|adj=ri3|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |- !scope="row"|[[Midway Atoll]]{{efn-ua|Although there are no indigenous inhabitants, around 40 [[United States Fish and Wildlife Service]] staff and service contractors live on the island at any given time.<ref name="United States Pacific Islands Wildlife Refuges">{{cite web| title=United States Pacific Islands Wildlife Refuges| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states-pacific-island-wildlife-refuges/| work=The World Factbook| publisher=Central Intelligence Agency| access-date=October 10, 2014| df=mdy-all}}</ref>}}<ref name="Midway Atoll">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/midwaypage.htm| title=Midway Atoll| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120204035600/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/midwaypage.htm| archive-date=February 4, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref> |1867 |{{left|Unincorporated, unorganized}} |{{cvt|3|mi2|km2|1|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |- !scope="row"|[[Navassa Island]]<ref name=InteriorNI>{{cite web| url=https://www.doi.gov/oia/islands/navassa| title=Navassa Island| publisher=U.S. Department of the Interior| location=Washington, D.C.| access-date=March 3, 2018| date=2015-06-12| archive-url=https://web.archive.org/web/20160815201647/https://www.doi.gov/oia/islands/navassa| archive-date=August 15, 2016| url-status=live| df=mdy-all}}</ref> |1858{{efn-ua|U.S. [[sovereignty]] is disputed by [[Haiti]].<ref name="HaitiNavassa">{{cite news| title=U.S., Haiti Squabble Over Control of Tiny Island| work=[[Miami Herald]]| last=Colon| first=Yves| url=http://faculty.webster.edu/corbetre/haiti/misctopic/navassa/squabble.htm| publisher=[[Webster University]]| date=September 25, 1998| access-date=November 25, 2016| archive-url=https://web.archive.org/web/20160830141104/http://faculty.webster.edu/corbetre/haiti/misctopic/navassa/squabble.htm| archive-date=August 30, 2016| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}} |{{left|Unincorporated, unorganized}} |{{cvt|3|mi2|km2|1|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |- !scope="row"|[[Palmyra Atoll]]{{efn-ua|Although there are no indigenous inhabitants, between four and 20 [[The Nature Conservancy|Nature Conservancy]], employees, [[United States Fish and Wildlife Service]] staff, and researchers live on the island at any given time.<ref name="United States Pacific Islands Wildlife Refuges"/>}}<ref name="Palmyra Atoll">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/palmyrapage.htm| title=Palmyra Atoll| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120111123148/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/palmyrapage.htm| archive-date=January 11, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref> |1898 |{{left|Incorporated, unorganized}} |{{cvt|1.5|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |- !scope="row"|[[Wake Island]]{{efn-ua|Although there are no indigenous inhabitants, as of 2009, around 150 U.S. 150 [[United States Armed Forces|U.S. military personnel]] and civilian contractors were living on the island, staffing the [[Wake Island Airfield]] and communications facilities.<ref name="Wake Island">{{cite web| title=Wake Island| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/wake-island/| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=October 10, 2014| df=mdy-all}}</ref>}}<ref name="Wake Island"/> |1899{{efn-ua|U.S. [[sovereignty]] is disputed by the Republic of [[Marshall Islands]].<ref>{{cite web| last=Earnshaw| first=Karen| url=http://www.infomarshallislands.com/enen-kio-a-k-a-wake-island/| title=Enen Kio (a.k.a. Wake Island): Island of the kio flower| website=Marshall Islands Guide| date=December 17, 2016| location=Majuro, Republic of the Marshall Islands| access-date=March 4, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180401051724/http://www.infomarshallislands.com/enen-kio-a-k-a-wake-island| archive-date=April 1, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}} |{{left|Unincorporated, unorganized}} |{{cvt|6.5|km2|mi2|1|adj=ri1|order=flip|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |- |} ====Mga pinagtatalunang teritoryo==== {{main|List of territorial disputes#Central America and the Caribbean}} {| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;" |+ Mga inaangking teritoryo ngunit hindi pinamamahalaan ng Estados Unidos |- !scope="col" rowspan=2|Pangalan !scope="col" rowspan=2 data-sort-type="date"|Inangkin<br><ref name="Acquisition Process of Insular Areas"/> !scope="col" rowspan=2|Territorial status<ref name="Lewis, M">{{cite web| last=Lewis| first=Martin W.| title=When Is an Island Not An Island? Caribbean Maritime Disputes| url=http://www.geocurrents.info/geopolitics/when-is-an-island-not-an-island-caribbean-maritime-disputes| publisher=GeoCurrents| date=March 21, 2011| access-date=June 16, 2017| archive-url=https://web.archive.org/web/20170422200136/http://www.geocurrents.info/geopolitics/when-is-an-island-not-an-island-caribbean-maritime-disputes| archive-date=April 22, 2017| url-status=live| df=mdy-all}}</ref> !scope="col" colspan=2|Lawak !scope="col" rowspan=2|Pinamamahalaan ni<ref name="Lewis, M"/> !scope="col" rowspan=2|Inaangkin rin ni<ref name="Lewis, M"/> |- !scope="col" class="unsortable"|mi² !scope="col"|km² |- !scope="row"|[[Bajo Nuevo Bank|Bajo Nuevo Bank (Petrel Island)]]<ref name="Acquisition Process of Insular Areas"/> |1869 |{{left|Unincorporated, unorganized<br>(disputed sovereignty)}} |{{cvt|145.01|km2|mi2|0|adj=ri0|order=flip|abbr=values|sortable=on|disp=table}}{{efn-ua|This is the approximate figure for the land area of the bank, and does not include the surrounding [[territorial waters]].}}<ref>{{cite web| url=http://www.geocaching.com/geocache/GC2757B_us-minor-outlying-islands-bajo-nuevo-bank?guid=4a263fd5-14aa-491b-bc21-f866034aa85a| title=US Minor Outlying Islands – Bajo Nuevo Bank| publisher=[[Geocaching]]| date=June 6, 2017| access-date=July 10, 2015| archive-url=https://web.archive.org/web/20150711093130/http://www.geocaching.com/geocache/GC2757B_us-minor-outlying-islands-bajo-nuevo-bank?guid=4a263fd5-14aa-491b-bc21-f866034aa85a| archive-date=July 11, 2015| url-status=live| df=mdy-all}}</ref> |{{flag|Colombia}} |{{flag|Jamaica}}<br />{{flag|Nicaragua}} |- !scope="row"|[[Serranilla Bank]]<ref name="Acquisition Process of Insular Areas"/> |1880 |{{left|Unincorporated, unorganized<br>(disputed sovereignty)}} |{{cvt|1200|km2|mi2|0|adj=ri0|order=flip|abbr=values|sortable=on|disp=table}}{{efn-ua|This figure includes the total land area of the Serranilla Bank and the water area of its lagoon, but not the surrounding territorial waters.}}<ref>{{cite web| url=http://sanandresislas.es.tl/SERRANILLA.htm| title=Cayo Serranilla| language=es| publisher=Eco Fiwi| access-date=June 16, 2017| archive-url=https://web.archive.org/web/20170731234016/http://sanandresislas.es.tl/SERRANILLA.htm| archive-date=July 31, 2017| url-status=live| df=mdy-all}}</ref> |{{flag|Colombia}} |{{flag|Honduras}}<br />{{flag|Nicaragua}} |} ===Mga exclave=== Ang sumusunod ay isang listahan ng mga internasyonal na mga exclave sa Estados Unidos. Ang mga ito ay matatagpuan lahat sa mainland Estados Unidos. Ang isang [[exclave]] ay isang bahagi ng isang estado sa heograpiya na nakahiwalay mula sa pangunahing bahagi ng nakapalibot na dayuhan teritoryo. Ito ang ilan sa lahat: *[[Northwest Angle]], [[Minnesota]] *Elm's Point, [[Minnesota]] *[[Alaska]] *Point Roberts, [[Washington (estado)|Washington]] *Alburgh Tongue sa [[Vermont]] *Provincial Point sa [[Vermont]] *Dalawang di-kilalang lugar sa [[North Dakota]] == Heograpiya == {{main|Heograpiya ng Estados Unidos}} [[File:MountMcKinley BA.jpg|thumb|upright=1.2|[[Denali]], Alaska, ang pinakamataas na punto sa [[Hilagang Amerika]].]] [[File:Grand Canyon from Moran Point.jpeg|thumb|upright=1.2|[[The Grand Canyon]] mula sa Moran Point.]] [[File:Niagara_Falls%2C_New_York_from_Skylon_Tower.jpg|thumb|left|[[Niagara Falls, New York]].]] Bilang pangatlong pinakamalaking bansa sa buong mundo (sa kabuuang sukat), ang paysahe at mga tanawin sa Estados Unidos ay magkakaiba: lupang kakahuyang katamtaman (temperate forest) sa Silangang baybayin, [[bakawan]] sa [[Florida]], ang [[Malaking Kapatagan]] sa gitang bahagi ng bansa, ang sistemang [[Ilog Mississippi]]-[[Ilog Missouri|Missouri]], ang [[Great Lakes]] na parte rin ng sa [[Canada]], [[Rockies]] na nasa kanluran ng kapatagan, ilang disyerto at sonang katamtaman sa baybaying kanluran ng Rockies, at mga kagubatang katamtaman (temperate rainforest) sa bahaging Pasipiko ng Hilagang-Kanluran. Dagdag paysahe din ang [[Alaska]] at mga [[bulkan|mabulkang]] pulo ng [[Hawaii]]. Ang klima ay iba-iba rin: tropikal sa [[Hawaii]] at timog [[Florida]], at [[tundra]] naman sa [[Alaska]] at sa mga tuktok ng matataas na bundok (pati ng Hawaii). Karamihan sa mga bahaging Hilaga at Silangan ay dumaranas ng klimang kontinental-katamtaman, may mainit na tag-araw at malamig na taglamig. Ang timog bahagi ng bansa naman ay dumaranas ng subtropikal na klimang umedo na may katamtamang taglamig at mahahaba at umedong tag-araw. == Demograpiya == === Mga sentro ng populasyon === {{Mga pinakamalaking kalakhang pook sa Estados Unidos}} {{clear}} === Lahi === Ang mga lahing ito ang mga bumubuo sa lupain ng Estados Unidos: 1. [[Europeo]] 171,801,940 Amerikano 60.7% ng buong populasyon ng Amerika 2. [[Espanyol]] ([[Hispanikong at Latinong Amerikano]]) 44.3 million Amerikano 14.8% ng buong populasyon ng Amerika 3. [[Aprikano]] ([[Aprikanong Amerikano]]) 39,500,000 Amerikano 4. [[Pilipinas|Pilipino]] 4,000,000 Amerikano 1.5% ng buong populasyon ng Amerika, karamihan ay mga abroad 5. [[Tsina|Tsino]] 3,565,458 Amerikano 1.2% ng buong populasyon ng Amerika 6. [[Hapon]]es 1,469,637 Amerikano 0.44% ng buong populasyon ng Amerika 7. [[Vietnam]]ese 2,162,610 Amerikano 0.7% ng buong populasyon ng Amerika 8. [[Taiwan]]ese 193,365 - 900,595 0.06%-0.3% ng buong populasyon ng Amerika ===Mga wikang ginagamit sa Estados Unidos=== [[File:Seattle trash lese rac basura 200511.jpg|thumb|250px|Isang [[basurahan]] sa [[Seattle]] na may label na apat na wika: [[Wikang Ingles|Ingles]], [[Wikang Tsino|Tsino]], [[Wikang Biyetnames|Biyetnames]] at [[Wikang Espanyol|Espanyol]] (Gumagamit ang Tagalog ng parehong salita tulad ng sa Espanyol)]] Ayon sa ACS noong 2017, ang pinakakaraniwang mga wikang sinasalita sa bahay ng mga taong mula 5 taong gulang at pataas ang sumusunod:<ref name="2017 survey">{{Citation|url=https://www.census.gov |title=Table 53. Languages Spoken At Home by Language: 2017|work=Language use in the United States, August 2019|publisher=U.S. Census Bureau|access-date=February 19, 2016|df=mdy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_10_1YR_B16001&prodType=table|title=American FactFinder - Results|website=Factfinder.census.gov|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20200212213140/http://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_10_1YR_B16001&prodType=table|archive-date=February 12, 2020|df=mdy-all|access-date=May 29, 2017}}</ref> {{div col|colwidth=25em}} # [[Wikang Ingles]] lamang {{spaced ndash}} 239 milyon (78.2%) # [[Espanyol]]{{spaced ndash}} 41 milyon (13.4%) # [[Wikang Tsino]] (kabilang ang [[Mandarin Chinese|Mandarin]], [[Cantonese]], [[Hokkien]] at iba pa){{spaced ndash}} 3.5 milyon (1.1%) # [[Wikang Tagalog]] (o [[Filipino language|Filipino]]){{spaced ndash}} 1.7 milyon (0.6%) # [[Wikang Vietnames]]{{spaced ndash}} 1.5 milyon (0.5%) # [[Arabic]]{{spaced ndash}} 1.2 million # [[French language|Pranses]]{{spaced ndash}} 1.2 milyon # [[Korean language|Koreano]]{{spaced ndash}} 1.1 milyon # [[Russian language|Ruso]]{{spaced ndash}} 0.94 milyon # [[Standard German|Aleman]]{{spaced ndash}} 0.92 milyon # [[Haitian Creole language|Haitian Creole]]{{spaced ndash}} 0.87 milyon # [[Hindi]]{{spaced ndash}} 0.86 million # [[Portuguese language|Portuguese]]{{spaced ndash}} 0.79 milyon # [[Italian language|Italiano]]{{spaced ndash}} 0.58 milyon # [[Polish language|Polish]]{{spaced ndash}} 0.52 milyon # [[Yiddish]]{{spaced ndash}} 0.51 million # [[Japanese language|Hapones]]{{spaced ndash}} 0.46 milyon # [[Persian language|Persiano]] (including Farsi, [[Dari]] and [[Tajik language|Tajik]]){{spaced ndash}} 0.42 milyon # [[Gujarati language|Gujarati]]{{spaced ndash}} 0.41 milyon # [[Telugu language|Telugu]]{{spaced ndash}} 0.37 milyon # [[Bengali language|Bengali]]{{spaced ndash}} 0.32 milyon # [[Tai–Kadai languages|Tai–Kadai]] (including [[Thai language|Thai]] at [[Lao language|Lao]]){{spaced ndash}} 0.31 milyon #[[Urdu]]{{spaced ndash}}0.3 million # [[Greek language|Griyego]]{{spaced ndash}} 0.27 milyon # [[Punjabi language|Punjabi]]{{spaced ndash}} 0.29 milyon # [[Tamil language|Tamil]]{{spaced ndash}} 0.27 milyon # [[Armenian language|Armenian]]{{spaced ndash}} 0.24 milyon # [[Serbo-Croatian]] (kabilang [[Bosnian language|Bosnian]], [[Croatian language|Croatian]], [[Montenegrin language|Montenegrin]], at [[Serbian language|Serbian]]){{spaced ndash}} 0.24 million # [[Hebrew language|Hebreo]]{{spaced ndash}} 0.23 milyon # [[Hmong language|Hmong]]{{spaced ndash}} 0.22 milyon # [[Bantu languages]] (including [[Swahili language|Swahili]]){{spaced ndash}} 0.22 million # [[Khmer language|Khmer]]{{spaced ndash}} 0.20 milyon # [[Navajo language|Navajo]]{{spaced ndash}} 0.16 milyon # [[Indo-European languages|ibang Indo-European wika]]{{spaced ndash}} 578,492 # [[Afro-Asiatic languages|ibang Afro-Asiatic wika]]{{spaced ndash}} 521,932 # [[Niger–Congo languages|ibang Niger–Congo wika]]{{spaced ndash}} 515,629 # [[West Germanic languagesang West Germanic wika]]{{spaced ndash}} 487,675 # [[Austronesian languages|wikang Austronesian]]{{spaced ndash}} 467,718 # [[Indo-Aryan languages|ibang Indic wika]]{{spaced ndash}} 409,631 # [[Languages of Asia|ibang mga wika ng Asia]]{{spaced ndash}} 384,154 # [[Slavic languages|ibang mga wikang Slavic]]{{spaced ndash}} 338,644 # [[Dravidian languages|ibang mga wikang Dravidia]]{{spaced ndash}} 241,678 # [[Languages of North America|ibang mga wika ng Hilagang Amerika]]{{spaced ndash}} 195,550 # [[List of language families|iba at hindi matukoy na wika]]{{spaced ndash}} 258,257 {{div col end}} == Pamahalaan at politika == {{main|Pamahalaan ng Estados Unidos}} [[Talaksan:US Capitol building, April 20, 2019 3.jpg|thumb|Ang [[Kapitolyo ng Estados Unidos]] sa [[Washington, DC]], kinalalagyan ng [[Kongreso ng Estados Unidos|Kongreso ng US]], ang [[Lehislatura|sangay lehislatibo]] ng pamahalaan ng Estados Unidos]] [[Talaksan:Joe Biden official portrait 2013 (cropped).jpg|thumb|Si [[Joe Biden]], ang kasalukuyang Pangulo ng Estados Unidos]] [[File:Kamala_Harris_Vice_Presidential_Portrait.jpg|thumb|Si [[Kamala Harris]], ang kasalukyang Pangalawang Pangulo ng Estados Unidos.]] [[File:Official_photo_of_Speaker_Nancy_Pelosi_in_2019.jpg|thumb|Si [[Nancy Pelosi]], ang kasalukuyang Ispiker ng Mababang Kapulungan ng Estados Unidos.]] Binubuo ng limampung [[Estado ng Estados Unidos|estado]] ang Amerika na may limitadong [[awtonomiya]] at kung saan ang [[batas federal]] ang nananaig sa [[batas ng estado]]. Sa pangkalahatan, ang mga usapin sa loob ng hangganan ng mga estado ay saklaw ng kani-kanilang mga pamahalaang estado. Nabibilang dito ang panloobang komunikasyon; mga regulasyong may kinalaman sa pag-aari, industrya, negosyo, at kagamitang pampubliko; ang [[United States Code|kodigong kriminal]] ng estado; at mga kondisyon ng pagtatrabaho sa loob ng estado. Pumapailalim ang [[District of Columbia|Distrito ng Kolumbiya]] sa hurisdiksiyon ng [[Kongreso ng Estados Unidos]], at may limitadong [[Alituntuning Lokal ng Distrito ng Columbia|alituntuning lokal]]. Ang [[saligang batas]] ng iba't ibang estado ay may pagkakaiba sa ilang detalye ngunit kapwa sumusunod sa iisang huwarang tulad ng sa Saligang Batas federal, kabilang dito ang pahayag sa karapatang pantao at ang plano ng pagbubuo ng gobyerno. Sa mga usaping gaya ng pagpapatakbo ng negosyo, mga bangko, kagamitang pampubliko at mga kawang-gawang institusyon, ang saligang batas ng bawat estado ay kadalasang mas detalyado at klaro kaysa sa Saligang Batas federal. Sa mga nakalipas na taon, umako ng mas malawak na responsibilidad ang pamahalaang federal sa mga bagay-bagay gaya ng kalusugan, edukasyon, kapakanan, transportasyon, pabahay, at pagsulong urban. Binubuo ng tatlong sangay ang pamahalaang pederal: ang [[ehekutibo]] (pinamumunuan ng [[Pangulo ng Estados Unidos|Pangulo]]), ang [[lehislatura]] (ang [[Kongreso ng Estados Unidos|Kongreso]]), at ang [[hudikatura]] (pinamumunuan ng [[Korte Suprema ng Estados Unidos|Korte Suprema]]). Nahahalal ang pangulo sa isang mandato ng apat na taon ng [[US Electoral College|Electoral College]], na nahihirang sa botong popular sa limampung estado. Nahahalal naman ang mga miyembro ng Konggreso sa mandato ng 2 taon sa [[Kamara ng mga Kinatawan ng Estados Unidos|Kamara ng mga Kinatawan]] at ng 6 taon sa [[Senado ng Estados Unidos|Senado]]. Tinatakda ng Pangulo ang mga huwes ng Korte Suprema at may pahintulot ng Senado sa pagkakaroon ng hindi limitadong termino. Kinokopya ng modelong tripartite na ito ng pamahalaan sa antas ng estado sa pangkalahatan. May iba't ibang anyo ang mga lokal na pamahalaan. Pinamamayanihan ang pamahalaang pederal at pang-estado ang dalawang pangunahing partidong pampolitika, ang mga [[Partido Republikano ng Estados Unidos|Republikano]] (''Republicans'') at ang mga [[Partido Demokrata ng Estados Unidos|Demokrata]] (''Democrats''). Mayroong ding ibang maliliit na partido; ngunit hindi sila nakakapanghikayat ng kasindaming tagasuporta. Sa kabuuan, nangingibabaw ang tulad ng sa ''right wing'' ng mga demokrasya sa Europa ang kulturang pampolitika sa Estados Unidos at madalas na nakikitungo sa iba't ibang usapin. Mahirap tukuyin ang kategoryang kinabibilangan ng dalawang partidong ito. Sa kulturang pampolitika ng Estados Unidos, mailalarawan ang Partido Republikano bilang ''center-right'' at ang Partido Demokrata naman ay ''center-left''. Ang mga kandidato ng mga partido menor at independiente ay bihirang nahahalal, at kung nahalal man ay sa lokal o estado lamang, ngunit sa sistema ng politika ng bansa, nananaig ang mga "hakot partido" sa mga koalisyon. Ang mga patakaran at ideolohiya ng kasalukuyang Pangulo ng Estados Unidos ang may malaking ginagampanan sa patakbo ng kanyang partido, pati na rin sa plataporma ng oposisyon. === Pagkakalahating Pampolitika === {{main|Pagkakahating Pampolitika ng Estados Unidos}} Ang Estados Unidos ay isang [[pederasyon|unyong pederal]] na may limampung estado. Ang orihinal na labintaltong estado ay ang unang labintatlong kolonya na nag-aklas mula sa pamumuno ng mga Ingles. Noong unang bahagi ng kasaysayan ng bansa, tatlong bagong mga estado ang binuo mula sa mga teritoryo galing na sa umiiral na mga estado: ang [[Kentucky]] mula sa [[Virginia]]; [[Tennessee]] mula sa [[North Carolina]]; at [[Maine]] mula sa [[Massachusetts]]. Karamihan sa ibang mga estado ay nanggaling sa mga teritoryong nakuha mula sa mga digmaan o sa mga nabili ng pamahalaan ng Estados Unidos. Taliwas dito ang nangyari sa [[Vermont]], [[Texas]] at [[Hawaii]]: ang bawat isang ito ay dating malalayang republika bago sumali sa unyon. Noong [[Digmaang Sibil ng Amerika]] humiwalay ang [[Kanlurang Virginia]] sa Virginia. Ang pinakabagong estado-ang Hawaii- a natamasa ang pagiging isang ganap na estado noong Agosoto 21, 1959.<ref>{{cite news |url= http://archives.starbulletin.com/1999/10/18/special/story4.html |title='The Goal Was Democracy for All |work= Honolulu Star-Bulletin |author=Borreca, Richard |date=18 Oktubre 1999 |accessdate=11 Pebrero 2012}}</ref> Bumuo ang labintatlong kolonya, sa Deklarasyon ng Kalayaan ng Estados Unidos, ng kani-kanilang [[bayang estado]] na katulad ng mga bansa sa [[Europa]] noon. Sa mga sumunod na taon, dumami ang bilang ng mga estado sa Amerika dahil sa paglawak nitong pakanluran, sa pananakop at pagbibili ng mga lupa ng pamahalaang pambansa, at sa paghahati ng ilang estado, nauwi sa kasalukuyang bilang na limampu. Pangkalahatang nahahati ang mga estado sa mas maliit na rehiyong administratibo, kabilang ang mga [[kondado]] o "county", mga [[lungsod]] at mga [[pamayanan]] o "township". May hawak din ang bansa sa ilang mga teritoryo, distrito at pag-aari, nangunguna na ang [[distrito pederal]] ng Distrito ng Kolumbiya na siyang kabisera ng bansa, ilang mga lugar na insular sa ibayong dagat tulad ng [[Portoriko]], [[American Samoa|Samoa Amerikana]], [[Guam]], [[Northern Mariana Islands|Kapuluang Hilagang Mariyana]], at [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Amerika]]. Nakapanghawak ang bansa sa isang base ng hukbong pandagat sa inookupahang bahagi ng [[Guantanamo Bay|Look ng Guwantanamo]] sa [[Cuba|Kuba]] mula 1898. Walang pag-aangking teritoryal ang Estados Unidos sa [[Antartica|Antartika]] ngunit nakapagreserba ng karapatang gawin ito. ==Ekonomiya== {{Infobox economy | country = Estados Unidos | image = Usa-world-trade-center-skyscrapers-reflection-night-skyline-cityscape.jpg | image_size = 325px | caption = [[New York City]], ang sentrong pananalapi ng Estados Unidos at buong mundo.<ref>{{cite web|url=https://www.longfinance.net/media/documents/GFCI_28_Full_Report_2020.09.25_v1.1.pdf|title=The Global Financial Centres iIndex 18|date=September 2020|publisher=Long Finance}}</ref> | currency = [[United States dollar]] (USD) {{increase}} | year = Oktubre 1, 2021 – Setyembre 30, 2022 | organs = [[World Trade Organization|WTO]], [[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]] at iba pa | group = {{plainlist| * [[Developed country|Developed/Advanced]]<ref>{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=110&sg=All+countries+%2f+Advanced+economies |title=World Economic Outlook Database, April 2019 |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=September 29, 2019}}</ref> * [[World Bank high-income economy|High-income economy]]<ref>{{cite web |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/906519-world-bank-country-and-lending-groups |title=World Bank Country and Lending Groups |publisher=[[World Bank]] |website=datahelpdesk.worldbank.org |access-date=September 29, 2019}}</ref>}} | population = {{increase}} 332,564,727 (16-Mar-2022)<ref>{{cite web |url=https://www.census.gov/popclock/?intcmp=home_pop |title=U.S. and World Population Clock |publisher=U.S.census.gov <https://www.census.gov> |access-date=2022-01-01}}</ref><ref name="Worldometer">{{cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/us-population/|title = United States Population (2021) - Worldometer}}</ref> | gdp = {{increase}} $24.8 trilyon (2021)<ref name="GDP IMF">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October|title=World Economic Outlook Database, October 2021 |date=October 2021 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]]|access-date=January 3, 2022}}</ref> | gdp rank = {{plainlist| * [[List of countries by GDP (nominal)|1st (nominal; 2022)]] * [[List of countries by GDP (PPP)|2nd (PPP; 2022)]]}} | growth = {{plainlist| * 2.3%&nbsp;(2019) –3.4%&nbsp;(2020) * 5.6%&nbsp;(2021e) 3.7%&nbsp;(2022f)<ref>{{cite web |title=Global Economic Prospects, January 2022 |page=4 |url=https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/36519/9781464817601.pdf?sequence=10&isAllowed=y |website=openknowledge.worldbank.org |date=8 January 2022 |publisher=[[World Bank]] |access-date=19 January 2022|last1=Bank |first1=World }}</ref> }} | per capita = {{increase}} $74,725 (est 2022)<ref name="GDP IMF"/><ref name="GDP per capita">See [[List of countries by GDP (nominal) per capita]].</ref> | per capita rank = {{plainlist| * [[List of countries by GDP per capita (nominal)|9th (nominal; 2022)]] * [[List of countries by GDP per capita (PPP)|15th (PPP; 2022)]]}} | sectors = {{plainlist| * [[Primary sector of the economy|Agrikultura]]: 0.9% * [[Secondary sector of the economy|Industriya]]: 18.9% * [[Tertiary sector of the economy|Mga Serbisyo]]: 80.2% * (2017 est.)<ref name="CIA_US">{{cite web|title=Field Listing: GDP – Composition, by Sector of Origin|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/|website=Central Intelligence Agency World Factbook|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|access-date=April 3, 2018}}</ref>}} | components = {{plainlist| * Pagkonsumo ng sambahayan: 68.4% * Pagkonsumo o paggasta ng Gobyerno: 17.3% * Puhunan sa nakatakdan kapital: 17.2% * Pamumuhan sa mga imbentoryo: 0.1% * Pagluwas ng mga produktExporto at serbisyo: 12.1% * Pang-aangkat ng mga kalakal at mga serbisyo: −15% * (2017 est.)<ref name="CIA_US" />}} | inflationary = {{plainlist|ng * 1.5% (2020 est.)<ref name="IMFWEOUS">{{cite web |title=World Economic Outlook Database, October 2020 |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=111,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,PCPIPCH,&sy=2018&ey=2025&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |website=IMF.org |publisher=International Monetary Fund |access-date=October 18, 2020}}</ref> * 1.7% (Aug. 2019)<ref>{{cite web|title=Consumer Price Index – August 2019|date=September 12, 2019|url=https://www.cnbc.com/2019/09/12/us-consumer-price-index-august-2019.html|publisher= CNBC}}</ref>}} | millionaires = | poverty = {{plainlist| *{{increaseNegative}} 11.4% (2020)<ref name="PovertyCB">{{cite web|title=Income and Poverty in the United States: 2020|url=https://www.census.gov/library/publications/2021/demo/p60-273.html|date=September 14, 2021|publisher=[[United States Census Bureau]] |access-date=October 5, 2020}}</ref> *{{increaseNegative}} 37.2 milyon (2020)<ref name="PovertyCB" />}} | gini = {{plainlist| *{{increaseNegative}} 48.9 {{color|red|high}} (2020, [[United States Census Bureau|USCB]])<ref>{{cite web |url=https://www.census.gov/content/dam/Census/library/visualizations/2021/demo/p60-273/figure3.pdf |title=Income Distribution Measures and Percent Change Using Money Income and Equivalence-Adjusted Income |publisher=United States Census Bureau |website=census.gov|access-date=January 15, 2021}}</ref> *{{increaseNegative}} 43.4 {{color|darkorange|medium}} (2017, [[Congressional Budget Office|CBO]])<ref>{{cite web |title=The Distribution of Household Income, 2017 |url=https://www.cbo.gov/system/files/2020-10/56575-Household-Income.pdf |pages=31, 32 |website=cbo.gov |publisher=[[Congressional Budget Office]] |date=October 2, 2020 |access-date=October 19, 2020}}</ref>}} | hdi = {{plainlist| * {{increase}} 0.926 {{color|darkgreen|very high}} (2019)<ref>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/indicators/137506 |title=Human Development Index (HDI) |publisher=[[Human Development Report|HDRO (Human Development Report Office)]] [[United Nations Development Programme]] |website=hdr.undp.org |access-date=December 11, 2019}}</ref> ([[List of countries by Human Development Index|17th]]) * {{increase}} 0.808 {{color|darkgreen|very high}} [[List of countries by inequality-adjusted HDI|IHDI]] (2019)<ref>{{cite web |title=Inequality-adjusted HDI (IHDI) |url=http://hdr.undp.org/en/indicators/138806 |website=hdr.undp.org |publisher=[[United Nations Development Programme|UNDP]] |access-date=May 22, 2020}}</ref>}} | labor = {{plainlist| * {{increase}} 161.4 million (October 2021)<ref name="BLS_JobsData" /> * {{increase}} 58.8% employment rate (October 2021)<ref name="BLS_JobsData" />}} | unemployment = {{plainlist| * {{decreasePositive}} 3.8% (February 2022)<ref name="BLS_JobsData">{{cite web|url=https://www.bls.gov/news.release/empsit.t01.htm |title=Employment status of the civilian population by sex and age |publisher=[[Bureau of Labor Statistics]] |website=BLS.gov |access-date=October 4, 2020}}</ref> * {{decreasePositive}} 10.9% youth unemployment (December 2021; 16 to 19 year-olds)<ref name="BLS_JobsData" /> * {{decreasePositive}} 6.9 million unemployed (November 2021)<ref name="BLS_JobsData" />}} | average gross salary = {{IncreasePositive}} $69,392 (2020)<ref name="CPS 2015">{{cite web|url=https://www.worlddata.info/average-income.php#:~:text=The%20average%20gross%20annual%20wage,than%20in%20the%20previous%20year).|title=Usual Weekly Earnings of Wage and Salary Workers First Quarter 2017|date=July 17, 2018 |website=Bureau of Labor Statistics|publisher=U.S. Department of Labor|access-date=September 13, 2018}}</ref> | gross median = {{increase}} $1,010 weekly (Q4, 2021)<ref>{{cite web |title=Usual Weekly Earnings Summary |url=https://www.bls.gov/news.release/wkyeng.nr0.htm |website=www.bls.gov |publisher=Bureau of Labor Statistics |date=January 17, 2020}}</ref> | occupations = {{plainlist| * [[Primary sector of the economy|Agriculture]]: 1.0% * [[Secondary sector of the economy|Industry]]: 19% * [[Tertiary sector of the economy|Services]]: 80% * (FY 2018)<ref>{{cite web|title=Employment by major industry sector|url=https://www.bls.gov/emp/tables/employment-by-major-industry-sector.htm|publisher=Bureau of Labor Statistics|access-date=July 5, 2018}}</ref>}} | industries = {{hlist| [[Petroleum]] | [[steel]] | [[motor vehicles]] | [[aerospace]] | [[telecommunications]] | [[chemicals]] | [[electronics]] | [[food processing]] | [[information technology]] | [[consumer goods]] | [[lumber]]| [[mining]] }} | exports = {{decrease}} $2.127 trillion (2020)<ref name=wto>{{cite web|title=U.S. trade in goods with World, Seasonally Adjusted |url=https://www.census.gov/foreign-trade/Press-Release/current_press_release/ft900.pdf|work=[[United States Census Bureau]]|access-date=June 1, 2021}}</ref> | export-goods = {{ublist|[[Agricultural]] products 10.7%| [[Fuels]] and [[mining]] products 9.4%| [[Manufacturers]] 74.8%| Others 5.1%<ref>{{cite web|url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/historical/SAEXP.pdf|title=Exports of goods by principal end-use category|work=Census Bureau}}</ref>}} | export-partners = {{ublist|{{flag|European Union}}(+) 18.7%| {{flag|Canada}}(+) 18.3%| {{flag|Mexico}}(+) 15.9%| {{flag|China}}(-) 8%| {{flag|Japan}}(+) 4.4%||Others 34.8%<ref name=wto />}} | imports = {{decrease}} $2.808 trillion (2020)<ref name=wto /> | import-goods = {{ublist|[[Agricultural]] products 10.5%| [[Fuels]] and [[mining]] products 10.7%| [[Manufacturers]] 78.4%| Others 4.2%<ref>{{cite web|url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/historical/SAIMP.pdf|title=Imports of goods by principal end-use category|work=Census Bureau}}</ref>}} | import-partners = {{ublist|{{flag|China}}(-) 21.4%| {{flag|European Union}}(+) 18.9%| {{flag|Mexico}}(+) 13.2%| {{flag|Canada}}(+) 12.6%| {{flag|Japan}}(+) 6%||Others 27.9%<ref name=wto />}} | current account = {{decrease}} −$501.3 billion (2020 est.)<ref name="CIAWFUS">{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/ |title=The World Factbook |publisher=[[Central Intelligence Agency]] |website=CIA.gov |access-date=August 17, 2019}}</ref> | FDI = {{plainlist| * {{increase}} Inward: $156.3&nbsp;billion (2020)<ref>{{cite web|title=UNCTAD 2019|url=https://unctad.org/system/files/official-document/tdstat45_FS09_en.pdf|access-date=2020-01-06|website=UNCTAD}}</ref> * {{increase}} Outward: $92.8&nbsp;billion (2020)<ref>{{cite web|title=Country Fact Sheets 2018|url=http://unctad.org/en/Pages/DIAE/World%20Investment%20Report/Country-Fact-Sheets.aspx|website=unctad.org|access-date=24 July 2019}}</ref>}} | debt = {{increaseNegative}} 128.6% of GDP (FY 2020)<ref>{{cite web|url=https://www.usgovernmentspending.com/us_debt_to_gdp|title=Federal Debt: Total Public Debt as Percent of Gross Domestic Product}}</ref> | gross external debt = {{increaseNegative}} $21.3 trillion (December 2020)<ref>{{cite web|publisher=U.S. Department of the Treasury|url=https://ticdata.treasury.gov/Publish/debta2020q3.html|title=Treasury TIC Data|access-date=2021-01-30 |df=mdy-all}}</ref> note: approximately four-fifths of US external debt is denominated in US dollars<ref name="CIAWFUS" /> | revenue = $3.42 trillion (2020)<ref>{{cite web |url=https://www.usgovernmentrevenue.com/ |title=US Government Finances: Revenue, Deficit, Debt, Spending since 1792}}</ref> | expenses = $6.55 trillion (2020)<ref>{{cite web|url=https://www.usgovernmentspending.com/federal_budget |title=US Federal Budget Overview - Spending Breakdown Deficit Debt Pie Chart |access-date=2021-01-29 |df=mdy-all}}</ref> | deficit = {{increaseNegative}} −2.9 of GDP (2016)<br />note: for the US, revenues exclude social contributions of approximately $1.0{{nbs}}trillion; expenditures exclude social benefits of approximately $2.3{{nbs}}trillion (2015 est.) | reserves = $41.8 billion (August 2020)<ref>{{cite web|url=https://www.treasury.gov/resource-center/data-chart-center/IR-Position/Pages/01042019.aspx|title=U.S. International Reserve Position|website=Treasury.gov|access-date=January 18, 2019}}</ref> | credit = {{plainlist| * [[Standard & Poor's]]:<ref>{{cite web |title=Sovereigns rating list |publisher=Standard & Poor's |url=http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu?sectorName=null&subSectorCode=39&filter=U |access-date=August 20, 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110618090608/http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu?sectorName=null&subSectorCode=39&filter=U |archive-date=June 18, 2011 |df=mdy-all}}</ref><ref name=guardian>{{cite news |title=How Fitch, Moody's and S&P rate each country's credit rating |date=April 15, 2011 |first1=Simon |last1=Rogers |first2=Ami |last2=Sedghi |work=The Guardian|location=London |url=https://www.theguardian.com/news/datablog/2010/apr/30/credit-ratings-country-fitch-moodys-standard |access-date=May 28, 2011}}</ref> * AA+ (Domestic) * AA+ (Foreign) * AAA (T&C Assessment) * Outlook: Stable ---- * [[Moody's]]:<ref name=guardian /><ref>{{cite news|last=Riley|first=Charles|title=Moody's affirms Aaa rating, lowers outlook|url=https://money.cnn.com/2011/08/02/news/economy/moodys_credit_rating/index.htm?hpt=hp_t1|publisher=CNN|date=August 2, 2017}}</ref> * Aaa * Outlook: Stable ---- * [[Fitch Group|Fitch]]:<ref>{{cite web|title=Fitch Affirms United States at 'AAA'; Outlook Stable|url=https://www.fitchratings.com/creditdesk/press_releases/detail.cfm?pr_id=824532|website=Fitch Ratings}}</ref><ref>{{cite web|title=Scope affirms the USA's credit rating of AA with Stable Outlook|url=https://www.scoperatings.com/#search/research/detail/160368EN|website=Scope Ratings}}</ref> * AAA * Outlook: Stable}} | aid = ''donor'': [[Official development assistance|ODA]], $35.26 billion (2017)<ref name="oecd-aid">{{cite web|title=Development aid rises again in 2016 but flows to poorest countries dip |url=http://www.oecd.org/dac/development-aid-rises-again-in-2016-but-flows-to-poorest-countries-dip.htm |website=[[OECD]] |access-date=2017-09-25 |date=2017-04-11 |df=mdy-all}}</ref> | cianame = united-states | spelling = US }} Ang Estados Unidos ay isang mayaman at maunlad na bansa na may ekonomiyang pamilihan<ref>{{cite web |url=https://worldpopulationreview.com/country-rankings/market-economy-countries |title=Market Economy Countries 2021 |publisher=World Population Review |access-date=September 12, 2021}}</ref> at ang may pinakamalaking nominal na [[GDP]] at kabuuang yaman. Ito ang ikalawang bansa sa buong mundo na may kakayahan sa pagbili ng mga mamamayan nito.<ref>{{cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=43&pr.y=19&sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512,672,914,946,612,137,614,546,311,962,213,674,911,676,193,548,122,556,912,678,313,181,419,867,513,682,316,684,913,273,124,868,339,921,638,948,514,943,218,686,963,688,616,518,223,728,516,558,918,138,748,196,618,278,624,692,522,694,622,142,156,449,626,564,628,565,228,283,924,853,233,288,632,293,636,566,634,964,238,182,662,359,960,453,423,968,935,922,128,714,611,862,321,135,243,716,248,456,469,722,253,942,642,718,643,724,939,576,644,936,819,961,172,813,132,199,646,733,648,184,915,524,134,361,652,362,174,364,328,732,258,366,656,734,654,144,336,146,263,463,268,528,532,923,944,738,176,578,534,537,536,742,429,866,433,369,178,744,436,186,136,925,343,869,158,746,439,926,916,466,664,112,826,111,542,298,967,927,443,846,917,299,544,582,941,474,446,754,666,698,668&s=PPPGDP&grp=0&a=|title=Report for Selected Country Groups and Subjects (PPP valuation of country GDP)|publisher=IMF|language=en-US|access-date=December 29, 2017}}</ref> Ito ang ika siyam na bansa sa buong mundo sa kada taong nominal na [[GDP]] at ika-15 sa kada taong Paridad ng Kakayahang Pagbili noong 2021.<ref>{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/index.aspx |title=World Economic Outlook Database, April 2019 |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=April 9, 2019}}</ref> Ang Estados Unidos ang pinakamakapangyarihan sa usaping ekonomiyang pangteknolohiya at paglikha ng mga bagong ideya at produkto lalo na [[intelihensiyang artipisyal]], [[kompyuter]], [[parmasyutikal]], [[medikal]], [[pangkalawakan]] at kagamitang panghukbo.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/ |title=United States reference resource |work=[[The World Factbook]] [[Central Intelligence Agency]] |access-date=May 31, 2019}}</ref> Ang [[Dolyar ng Estados Unidos]] ang salaping pinakaginagamit sa mga transaksiyon sa buong mundo at ang pinakainiimbak na salapi na sinusuportahan ng ekonomiya ng Estados Unidos, militar ng Estados Unido, sistemang petrodolyar at ang kaugnay na [[eurodollar]] at malaking pamilihan ng US Treasury.<ref name="federalreserve.gov">{{cite web|url=http://www.federalreserve.gov/pf/pdf/pf_4.pdf |title=The Implementation of Monetary Policy – The Federal Reserve in the International Sphere|access-date=August 24, 2010}}</ref><ref>{{cite web|author=Zaw Thiha Tun|title=How Petrodollars Affect The U.S. Dollar |url=http://www.investopedia.com/articles/forex/072915/how-petrodollars-affect-us-dollar.asp|date=July 29, 2015|access-date=October 14, 2016}}</ref> Ang ilang mga bansa ay gumagamit sa US dollar bilang de factor currency.<ref name="Benjamin J. Cohen 2006, p. 17">Benjamin J. Cohen, ''The Future of Money'', Princeton University Press, 2006, {{ISBN|0691116660}}; ''cf.'' "the dollar is the de facto currency in Cambodia", Charles Agar, ''[[Frommer's]] Vietnam'', 2006, {{ISBN|0471798169}}, p. 17</ref><ref>{{cite web |url = http://www.multpl.com/us-gdp-growth-rate/table/by-year|title = US GDP Growth Rate by Year |date=March 31, 2014 |access-date=June 18, 2014 |website = multpl.com|publisher = US Bureau of Economic Analysis}}</ref> Kabilang sa mga kasamang nakikipagkalakalan sa Estados Unidos ang [[Tsina]], [[European Union]], [[Canada]], [[Mexico]], [[India]], [[Japan]], [[Timog Korea]], [[United Kingdom]], at [[Taiwan]].<ref name="auto">{{cite web |url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/highlights/top/top1612yr.html|title = Top Trading Partners |date=December 2016 |access-date=July 8, 2017 |publisher=U.S. Census Bureau}}</ref> Ang Estados Unidos ang pinakamalaking tagapag-angkat at ang ikalawang pinakamalaking tagapagaluwas.<ref>{{cite web |url=https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/wts2019_e/wts2019_e.pdf |title=World Trade Statistical Review 2019 |work=[[World Trade Organization]] |page=100 |access-date=May 31, 2019}}</ref> Ito ay may kasunduan sa malayang kalakalan sa ilang mga bansa kasama ang [[United States–Mexico–Canada Agreement|USMCA]], Australia, Timog Korea, Switzerland, Israel at marami pang iba.<ref>{{cite web |url=https://ustr.gov/trade-agreements/free-trade-agreements |title=United States free trade agreements |work=[[Office of the United States Trade Representative]] |access-date=May 31, 2019}}</ref> Ang ekonomiya nito ay sinasanhi ng masagang mga mapagkukunan sa kalikasan, mahusay na pinaunlad na mga inprastruktura at malaking produktibidad o pagiging produktibo ng mga mamamayan nito.<ref name="Wright, Gavin 2007 p. 185">Wright, Gavin, and Jesse Czelusta, "Resource-Based Growth Past and Present", in ''Natural Resources: Neither Curse Nor Destiny'', ed. Daniel Lederman and William Maloney (World Bank, 2007), p. 185. {{ISBN|0821365452}}.</ref> Ito ay may ika-7 malaking kabuuang halaga ng mapagkukunang pangkalikasan na nagkakahalagang[[United States dollar|Int$]]45{{nbs}}trilyon noong 2015.<ref>{{cite o nweb|url=http://www.investopedia.com/articles/markets-economy/090516/10-countries-most-natural-resources.asp|title=10 Countries With The Most Natural Resources|date=September 12, 2016|last=Anthony|first=Craig|website=[[Investopedia]]}}</ref> Ang mga Amerikano ang may pinakamataas na sahod ng empleyado at pangbahay sa mga bansang kasapi ng [[OECD]].<ref>{{cite web|url=http://www.oecdbetterlifeindex.org/topics/income/|title=Income|work=Better Life Index|publisher=OECD|access-date=September 28, 2019|quote=In the United States, the average household net adjusted disposable income per capita is USD 45 284 a year, much higher than the OECD average of USD 33 604 and the highest figure in the OECD.}}</ref> Noong 1890, nalampasan ng Estados Unidos ang [[Imperyong British]] bilang pinakaproduktibo o mapakinabangan na ekonomiya sa buong mundo.<ref name="Digital History">{{cite web|author1=Digital History |author2=Steven Mintz |url=http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display.cfm?HHID=188 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040302193732/http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display.cfm?HHID=188 |archive-date=2004-03-02 |title=Digital History |publisher=Digitalhistory.uh.edu |access-date=April 21, 2012 |df=mdy-all}}</ref> Ito ang pinakamalaking prodyuser ng petrolyo at natural gas.<ref name="lop">{{cite web|url=https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=36292|title=United States remains the world's top producer of petroleum and natural gas hydrocarbons|website=EIA}}</ref> Noong 2016, ito ang pinakamalaking bansang nakikipagkalakalan.<ref>{{cite news|author1=Katsuhiko Hara|author2=Issaku Harada (staff writers) |url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/Economy/US-overtook-China-as-top-trading-nation-in-2016 |title=US overtook China as top trading nation in 2016 |newspaper=Nikkei Asian Review |date=April 13, 2017|access-date=2017-06-22 |df=mdy-all |location=Tokyo}}</ref>. Ito rin ang ikatlong pinakamalaki sa pagmamanupaktura ng mga produkto na kumakatawan bilang ikalima sa output ng pagmamanupaktura sa buong mundo.<ref name="Vargo, Frank">{{cite web |url=http://shopfloor.org/2011/03/u-s-manufacturing-remains-worlds-largest/18756 |title=U.S. Manufacturing Remains World's Largest |publisher=Shopfloor |date=March 11, 2011 |access-date=March 28, 2012 |author=Vargo, Frank |archive-url=https://web.archive.org/web/20120404234310/http://shopfloor.org/2011/03/u-s-manufacturing-remains-worlds-largest/18756 | archive-date=April 4, 2012 |url-status=dead}}</ref> Hindi lamang ito ang mayroong pinakamalaking panloob na pamilihan ng mga produkto ngunit nangunguna sa kalakalan ng mga serbisyo na nagkakahalagang $4.2{{nbs}}trilyon noong 2018.<ref>{{cite web |url=http://www.wto.org/english/news_e/pres17_e/pr791_e.htm |title=Trade recovery expected in 2017 and 2018, amid policy uncertainty |publisher=World Trade Organization |date=April 12, 2017|access-date=2017-06-22 |df=mdy-all |location=Geneva, Switzerland}}</ref> Sa 500 pinakamalalaking kompanya sa buong mundo, ang 121 ay nakaheadquarter sa Estados Unidos.<ref>{{cite web|url=http://fortune.com/global500/list/filtered?hqcountry=U.S.|title=Global 500 2016 |work=Fortune}} Number of companies data taken from the "Country" filter.</ref> Ang Estados Unidos ang bansa sa buong mundo na may pinakamaraming bilyonaryo na may kabuuang halagang $3 trilyong dolyar.<ref>{{cite web|url=https://www.cnbc.com/2019/05/09/the-countries-with-the-largest-number-of-billionaires.html|title=The US is home to more billionaires than China, Germany and Russia combined|date=May 9, 2019|publisher=CNBC|access-date=May 9, 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://hk.asiatatler.com/life/top-10-countries-with-the-most-billionaires-in-2019|title=Wealth-X's Billionaire Census 2019 report reveals insights and trends about the world's top billionaires|website=hk.asiatatler.com|access-date=May 14, 2019}}</ref> Ang mga komersiyal na banko sa Estados Unido ay may ariariang $20{{nbs}}trillion noong 2020.<ref>{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/TLAACBW027SBOG/ |title=Total Assets, All Commercial Banks |date=January 3, 1973}}</ref> Ang US [[Global assets under management]] ay mayroong ariariang $30{{nbs}}trilyon.<ref>{{cite web |url=http://www.agefi.fr/sites/agefi.fr/files/fichiers/2016/07/bcg-doubling-down-on-data-july-2016_tcm80-2113701.pdf |title=Doubling Down on Data |website= |archive-url= |archive-date= |access-date=5 March 2022}}</ref><ref>{{cite web |url=https://repositorio.cepal.org/bitstream/handle/11362/45045/1/S1900994_en.pdf |title=The asset management industry in the United States |website= |archive-url= |archive-date= |access-date=5 March 2022}}</ref> Ang [[New York Stock Exchange]] at [[Nasdaq]] ang pinakamalaking mga [[pamilihan ng stock]] ayon sa [[kapitalisasyon ng pamilihan]] at [[bolyum ng kalakalan]].<ref>{{cite web|url=https://www.world-exchanges.org/our-work/statistics|title=Monthly Reports - World Federation of Exchanges|publisher=WFE}}</ref><ref name="sfc.hk">[http://www.sfc.hk/web/doc/EN/research/stat/a01.pdf Table A – Market Capitalization of the World's Top Stock Exchanges (As at end of June 2012)]. Securities and Exchange Commission (China).</ref> Ang mga pamumuhunang pandayuhan sa Estados Unidos ay umabot ng $4.0{{nbs}}trilyon,<ref name="CIA – The World Factbook">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-woot ng rld-factbook/rankorder/2198rank.html |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |access-date=April 21, 2012}}</ref> samantalang ang pamumuhuan ng Estados Unidos sa mga dayuhang bansa ay umabot ng higit sa $5.6 trilyon.<ref name="cia.gov">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-ot ng factbook/rankorder/2199rank.html |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |access-date=April 21, 2012}}</ref> Ang ekonomiya ng Estados Unidos ay nangunguna sa [[venture capital]]<ref>[http://www.ey.com/Publication/vwLUAssets/Global_venture_capital_insights_and_trends_2014/$FILE/EY_Global_VC_insights_and_trends_report_2014.pdf Adapting and evolving{{snd}}Global venture capital insights and trends 2014]. EY, 2014.</ref> at pagpopondo sa Pandaigdigang Pananaliksik at Pagpapaunlad.<ref>{{cite web|url= http://www.battelle.org/docs/tpp/2014_global_rd_funding_forecast.pdf?sfvrsn=4 |title=2014 Global R&D Funding Forecast |date=December 16, 2013 |website=battelle.org |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209171411/http://www.battelle.org/docs/tpp/2014_global_rd_funding_forecast.pdf?sfvrsn=4 |archive-date= February 9, 2014}}</ref> Ang paggasta ng mga konsumer ay bumubuo ng 68% ng ekonomiya ng Estados Unidos noong 2018,<ref name=consumerecon>[https://fred.stlouisfed.org/graph/?g=ntyj "Personal consumption expenditures (PCE)/gross domestic product (GDP)"] ''FRED Graph'', Federal Reserve Bank of St. Louis</ref> samantalang ang bahaging paggawang sahod ay 43% noong 2017.<ref>[https://fred.stlouisfed.org/series/W270RE1A156NBEA "Shares of gross domestic income: Compensation of employees, paid: Wage and salary accruals: Disbursements: To persons"] ''FRED Graph'', Federal Reserve Bank of St. Louis</ref> Ito ang ikatlong bansa na pinakamalaking merkado ng mga mamimili.<ref name="unstats.un.org">{{cite web|title=United Nations Statistics Division – National Accounts Main Aggregates Database |url=http://unstats.un.org/unsd/snaama/selbasicFast.asp}}</ref> Ang pamilihan ng mga trabaho ay umaakit ng mga immigrante mula sa iba ibang bansa na karaniwan ay edukado dahil sa mas maraming oportunidad sa Estados Unidos.<ref name="The World Factbook">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2112rank.html |title=Country comparison :: net migration rate |date=2014 |access-date=June 18, 2014 |website=Central Intelligence Agency |publisher=The World Factbook |archive-date=Disyembre 26, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181226005157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2112rank.html |url-status=dead }}</ref> Ang Estados ay nangungunang ekonomiya ayons sa mga pag-aaral gaya ng [[Index ng Madaling Pagnegosyo sa bansa]], [[Ulat ng Pagiging Kompetetibo sa Buong Mundo]] at iba pa.<ref name="World Economic Forum">{{cite web |url=http://www3.weforum.org/docs/GCR2013-14/GCR_Rankings_2013-14.pdf |title=Rankings: Global Competitiveness Report 2013–2014 |publisher=World Economic Forum |access-date=June 1, 2014}}</ref> Ang Ekonomiya ng Estados Unidos ay dumanas ng malalang pagbagsak ng ekonomiya noong recession noong mga 2007-2009 na dulot ng subprime mortgage crisis at lumaganap sa buong mundo.<ref name="FRED – Real GDP">{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/GDPC1 |title=FRED – Real GDP}}</ref><ref name="FRED – Househol7d Net Worth">{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/TNWBSHNO |title=FRED – Household Net Worth}}</ref><ref>{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/PAYEMS |title=FRED-Total Non-Farm Payrolls}}</ref><ref>{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/UNRATE |title=FRED-Civilian Unemployment Rate}}</ref> Ang Estados Unidos ang ika-41 sa [[pagiging pantay ng sahod]] ng mga mamamayan sa mga 156 bansa noong 2017.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2172rank.html#us |title=''CIA World Factbook'' "Distribution of Family Income" |access-date=2022-03-22 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604005151/http://www.forbes.com/feeds/afx/2007/06/12/afx3810988.html#us |url-status=dead }}</ref>.<ref>{{cite news |last=Gray |first=Sarah |date=June 4, 2018 |title=Trump Policies Highlighted in Scathing U.N. Report On U.S. Poverty|url=http://fortune.com/2018/06/04/trump-policies-u-n-report-u-s-poverty/|work=[[Fortune (magazine)|Fortune]]|access-date=September 13, 2018|quote="The United States has the highest rate of income inequality among Western countries", the report states.}}</ref> ===Welfare at mga serbisyong panlipunan=== Hindi kasama ang [[Social Security (United States)|Social Security]] at [[Medicare (United States)|Medicare]], ang Kongreso ng Estados Unidos ay naglaan ng halos $717 bilyon sa mga pondong pederal noong 2010 at karagdagang $210 bilyon ay inilaan sa mga pondo ng estado ($927 bilyong total) para sa mga programang welfare o pagbibigay tulong sa mga nangangailangan. Ang kalahati nito ay napunta sa pangangailangang medikal at halos 40% para sa cash, pagkain (food stamps) at tulong pabahay. Ang ilan sa mga programa ay kinabibilangan ng pagpopondo sa mga paaralang pampubliko, pagsasanay para sa trabaho, mga benepisyong SSI at medicaid.<ref>Means tested programs [http://budget.house.gov/uploadedfiles/rectortestimony04172012.pdf] accessed 19 Nov 2013</ref> {{As of|2011}}, the public social spending-to-GDP ratio in the United States was below the [[OECD]] average.<ref>[http://www.oecd.org/els/socialpoliciesanddata/OECD%282012%29_Social%20spending%20after%20the%20crisis_8pages.pdf Social spending after the crisis]. OECD. (Social spending in a historical perspective, p. 5). Retrieved: 26 December 2012.</ref> Amg halos kalahati ng mga tulong na welfare na nagkakahalagang $462 bilyon ay napunta sa mga pamilyang may anak na ang karamihan ay mga mag-isang nagtataguyod ng anak.<ref name="SMG">{{citation | url = https://singlemotherguide.com/grants-for-single-mothers/ | title = Welfare for Single Mothers | date= January 9, 2014 | author = Dawn | publisher = Single Mother Guide}}</ref> ==Siyensiya at Teknolohiya== Noong ika-19 na siglo, ang [[United Kingdom]], [[Italya]], Kanlurang [[Europa]], [[Pransiya]], at [[Alemanya]] ang nangunguna sa pagkakatuklas ng mga bagong ideya at kaalaman sa [[siyensiya]] at [[matematika]].<ref>{{cite book|chapter-url=https://books.google.com/books?id=YFDGjgxc2CYC&pg=PA61|title=National innovation systems : a comparative analysis|date=1993|publisher=Oxford University Press|isbn=0195076176|location=New York|pages=61–4|chapter=National Innovation Systems: Britain|ref=Walker1993|author1=Walker, William|editor1-last=Nelson|editor1-first=Richard R.}}</ref><ref>{{cite document|author1=Uilrich Wengenroth|title=Science, Technology, and Industry in tiyhe 19th Century|url=http://www.mzwtg.mwn.tum.de/fileadmin/w00bmt/www/Arbeitspapiere/Wengenroth_sci-tech-ind-19c.pdf|publisher=Munich Centre for the History of Science and Technology|access-date=13 June 2016|date=2000}}</ref> Bagaman, nahuhuli ang Estados Unidos sa pagpormula ng teorya, ito ay nangibabaw sa paggamit ng teorya upang lutasin ang mga problema. Ito ang [[nilalapat na siyensiya]]. Dahil ang mga Amerikano ay malayo sa pinagmumulan ng siyensiyang Kanluranin at pagmamanupaktura, ang mga Amerikano ay kailangang tuklasin ang mga paggawa ng mga bagay. Nang pagsamahin ng mga Amerikano ang kaalamang teoretikal sa Katalihunang Yankee, ang resulta ay isang daloy ng mga mahahalagang imbensiyon. Ang mga mahahalagang Amerikanong imbentor ay kinabibilangan nina [[Robert Fulton]] (na nag-imbento ng [[steamboat]]); [[Samuel Morse]] (nag-imbento ng [[telegraph]]); [[Eli Whitney]] (nag-imbento ng [[cotton gin]]); [[Cyrus McCormick]] (ang [[reaper]]); at [[Thomas Alva Edison]] na siyang pinamalikhain sa lahat ng mga siyentipiko na may maraming imbensiyon na kanyang ginawa. [[Image:Wrightflyer.jpg|thumb|left|250px| Unang paglipad ng Wright Flyer I, Disyembre 17, 1903, si Orville ang piloto at si Wilbur ang nagpapatakbo ng sulok ng pakpak ng eroplano.]] Si Edison ay palaging ang una sa paglikha ng paglalapat siyentipiko pero siya ang palaging nagtatapos sa isang idea. Halimbawa, nilikha ng Inhinyeryong British na si [[Joseph Swan]] ang incandescent electric lamp noong 1860, halos 20 taon bago si Edison. Ngunit ang ilaw na bombilya ni Edison ay mas tumatagal sa imbensiyon ni Swan at maaaring patayin o ilawan ng indibidwal samantalang ang bombilya ni Swan ay magagamit lamang kapag ang ilang mga ilaw ay iniliywan o pinatay sa parehong panahon. Pinabuti ni Edison ang kanyang bombilya sa paglikha ng dynamo na sistemang lumilikha ng kuryente. Sa loob ng 30 taon, ang kanyang mga imbensiyon ay nagbigay kuryente o ilaw sa milyong tahanan. [[File:Buzz salutes the U.S. Flag.jpg|thumb|right|Ang Astronaut na si [[Buzz Aldrin]], piloto ng Lunar Module ng unang misyon ng paglapag sa [[buwan]]. Siya ay makikita sa tabi ng itinayong [[Watawat ng Estados]] sa ibabaw ng buwan.]] Isa pang pang mahalagang aplikasyon ng mga ideyang siyentipiko sa kagamitang praktikal ang inobasyon ng magkapatid na [[Wilbur at Orville Wright]]. Noong 1980, sila ay nahumaling sa mga account ng mga eksperimentong glider sa Alemanya at kanilang sinimulan ang kanilang imbestigasyon sa mga prinsipyo ng paglipas. Sa pagsasama ng kaalamang siyentipiko at mga kakayahang mekanikal, nilikha nila ang ilang glider. Noong Disyembre 17,1993, matagumpay nilayng nailipad ang pinapatakbong mekanikal na [[eroplano]]. Ang imbensiyong Amerikano na halos hindi napansin noong 1947 ang nagsulong sa [[Panahon ng Impormasyon]] at [[Kompyuter]]. Sa panahong ito, sina [[John Bardeen]], [[William Shockley]], at [[Walter Bratain]] ng [[Bell Laboratories]] ay humango sa mga sopistikadong prinsipyo ng [[mekanikang quantum]] upang imbentuhin ang [[transistor]] na maliit na mga kasangkapan ng [[elektroniko]] na pumalit sa mabibigat na [[vacuum tube]]. Ang transistor at ang [[integrated circuit]] na nilikha pagkatapos ng 10 taon ng pagkakaimbento ng transistor ang gumawang posible na maglagay ng napakaraming mga kagamitang elektoniko sa isang kompyuter o smartphone na pumalit sa mga kompyuter na kasing laki ng isang kwarto noong 1960. Ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ay nagkaroon ng malalim na epekto sa pagpapaunlad ng siyensiya at teknolohiya sa Estados Unidos. Bago ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang gobyernong pederal ay walang responsibilidad sa pagsuporta ng pagpapaunlad ng siyensiya sa bansa. Noong digmaan, ang pederal na pamahalaan at siyensiya ay bumuo ng matulunguning relasyon. Pagkatapos ng digmaan, ang pederal na pamahalaan ng Estados Unidos ay nagkaroon ng tungkuling suportahan ang siyensiya at teknolohiya. Pagkalipas ng ilang taon, sinuportahan ng pamahalaang pederal ang pagtatatag ng pambansang sistema ng siyensiya at teknolohiya na gumagawa sa Estados Unidos na lider sa buong mundo sa siyensiya at teknolohiya.<ref>Mowery, D. C., & Rosenberg, N. (1998). Paths of Innovation: Technological Change in 20th-Century America. Cambridge, UK: Cambridge University Press.</ref> Bahagi ng nakaraan at kasalukuyang kadakilaan ng Estados Unidos sa siyensiya ang napakalaking badyet para sa pagsasaliksik at pagpapaunlad na nagkakahalagang $401.6bn noong 2009 na doble sa badyet ng Tsina sa siyensiya na $154.1bn at higit sa 25% sa badyet sa siyensiya ng European Union na $297.9bn.<ref>[http://www.thenewatlantis.com/publications/the-sources-annd-uses-of-us-science-funding The Sources and Uses of U.S. Science Funding].</ref> Ang Estados Unidos ay nakalikha ng 278 Nobel Laureate sa [[Pisika]], [[Kemika]], [[Pisiolohiya o Medisina]] noong 2021 na ang unang bansa at bumubuo ng 42.5 % ng lahat ng natanggap na Gantimpalang Nobel sa buong mundo sa larangan ng Pisika, Kemika, at Pisiyolohiya. <ref>https://stats.areppim.com/stats/stats_nobelhierarchy.htm</ref> ==Tungkulin at Impluwensiya ng Estados sa Buong Mundo== Ang Estados Unidos ang isa sa mga bansa sa buong mundo na may malaking impluwensiya sa usaping ekonomiya, kultura, wika, siyensiya, teknolohiya, karapatang pantao at kapayapaan sa buong mundo. Dahil sa mga tulong pandayuhan ng Estados Unidos sa ibang bansa lalo na sa mga mahihirap na bansa, ang mga bansang ito ay karaniwang naiimpluwensiyahan sa usaping mga karapatang pantao sa mga bansang ito dahil sa prinsipyo ng Kapantayan ng Lahat ng Tao na isinusulong ng Estados Unidos. Ang Estados Unidos ay may malaki ring papel sa pagpapanatili ng seguridad sa buong mundo. Halimbawa, nagawang matukoy at mapaslang ng Intelihensiya ng Estados Unidos ang kinarorooanan gamit ang mga sopistikadong teknolohiya ng mga nagtatagong Pinuno ng mga Organisasyong Terorista na kinabibilangan nina [[Osama bin Laden]] na pinuno ng [[Al Qaeda]] at responsable sa pag-Atake noong Setyembre 11, 2001 at [[Abu Bakr al-Baghdadi]] na pinuno ng [[ISIS]]. Dahil din sa suporta nito sa [[Israel]], marami ang galit sa Estados Unidos. Gaya ng ibang mga bansang [[Kanluranin]] na mauunlad, ang Estados Unidos ay may kapangyarihan na magpalumpo ng mga ekonomiya ng isang bansa sa pamamagitan ng pagpapataw ng mga ekonomikong [[sanction]] gaya ng ginawa sa [[Cuba]], [[Iran]], [[North Korea]] at [[Rusya]]. ==Relihiyon== Sa Estados Unidos, ang [[kalayaan ng relihiyon]] ay isa sa pinoprotektahang karapatan ng mga Amerikano na nakasalig sa [[Saligang Batas ng Estados Unidos]] na matatagpuan sa mga sugnay ng [[relihiyon]] sa [[Unang Susog ng Saligang Batas ng Estados Unidos]]. Ito ay malapit na nauugnay sa [[paghihiwalay ng simbahan at estado]] na isang konseptong isinulong ng mga tagapagtatag ng Estados Unidos gaya nina [[James Madison]] at [[Thomas Jefferson]]. Ang '''Unang Susog''' ay may dalawang probisyon na nauukol sa [[relihiyon]]: Ang Sugnay ng '''Establisyemento (pagtatatag)''' at ang Sugnay ng '''Malayang Pagsasanay'''. Ang Establisyemento ay nagbabawal sa gobyerno ng Estados Unidos na "magtatag" ng isang relihiyon. Sa kasaysayan, ito ay nangangahulugan sa pagpipigil ng mga simbahan na isinusulong ng gobyerno gaya ng [[Simbahan ng Inglatera]]. Sa kasalukuyan, ang "establisyemento ng relihiyon" ay pinangangasiwaan ng tatlong bahaging pagsubok na inilatag ng [[Korte Suprema ng Estados Unidos]] sa ''Lemon v Kurtzman, 403, U.S. 602 (1971)''. Isa ilalim ng "pagsubok na Lemon", ang gobyerno ng Estados Unidos ay maaari lamang tumulong sa isang relihiyon kapag (1) ang pangunahing layunin ng pagtulong ay [[sekular]](hindi relihiyoso), (2) ang pagtulong ay dapat hindi nagsusulong o nagpipigil sa isang relihiyon at (3) walang labis na paghihimasok sa pagitan ng simbahan at estado. Ang Sugnay ng '''Malayang Pagsasanay''' ay nagpoprotekta sa mga mamamayan ng Estados Unidos na magsanay ng relihiyon na kanilang nanaisin kung ito ay hindi lumalabag sa mga ''moralidad ng publiko'' o may ''nakakapilit'' na interes ang gobyerno. Halimbawa, sa ''Prince v. Massachusetts, 321 U.S. 158 (1944)'', isinaad ng Korte Suprema ng Estados Unidos na maaaring pwersahin ng estado ang pagpapabakuna ng mga bata na ang mga magulang ay hindi pumapayag dito sa kadahilanang pang-relihiyon. Isinaad ng Korte Suprema ng Estados Unidos na ang estado ay may interest na mangibabaw sa paniniwala ng mga magulang upang maprotektahan ang kalusugan ng mga mamayan ng Estados Unidos at kanilang kaligtasan. {{Pie chart | thumb = center | caption = Relihiyon sa Estados Unidos (2020)<ref name="Pew2020">{{cite web |title=Measuring Religion in Pew Research Center's American Trends Panel |url=https://www.pewforum.org/2021/01/14/measuring-religion-in-pew-research-centers-american-trends-panel/ |website=Measuring Religion in Pew Research Center’s American Trends Panel &#124; Pew Research Center |publisher=Pew Research Center |access-date=9 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210208090614/https://www.pewforum.org/2021/01/14/measuring-religion-in-pew-research-centers-american-trends-panel/ |archive-date=8 February 2021 |date=14 January 2021 |url-status=live}}</ref> | label1 = [[Protestantismo|Protestante]] | value1 = 42 | color1 = Blue | labelt2 = [[Simbahang Katoliko Romano|Romano Katoliko]] | value2 = 21 | color2 = Purple | label3 = [[Mormon]] | value3 = 2 | color3 = DarkBlue | label4 = [[Walang relihiyon]] | value4 = 18 | color4 = White | label5 = [[Ateismo|Ateista]] | value5 = 5 | color5 = Grey | label6 = [[Agnostic]] | value6 = 6 | color6 = Lightgrey | label7 = [[Hudaismo|Hudyo]] | value7 = 1 | color7 = Lightblue | label8 = [[Islam|Muslim]] | value8 = 1 | color8 = Green | label9 = [[Hinduismo|Hindu]] | value9 = 1 | color9 = DarkOrange | label10 = [[Budismo|Budista]] | value10 = 1 | color10 = Gold | label11 = Ibang [[relihiyon]] | value11 = 2 | color11 = Chartreuse | label12= Unanswered | value12= 1 | color12= Black}} ==Kultura== Ang Estados Unidos ay isang [[kulturang indibidwalistiko]] na isang uri ng ng [[kultura]] na ang pagpapahalaga ay nasa isang [[indibidwal]] o sarili kesa sa isang [[grupo]]. Ang mga kulturang indidbidwal ay nagbibigay halaga sa sariling pananaw, pribasiya, [[autonomiya]](pangangasiwa sa sariling buhay), pag-asa sa sarili at sariling sikap. Ang mga Amerikano ay gumagamit ng diretsang pakipagtalastasan, naghahayag sa sariling naisin, at gumagamit ng mga iba't ibang paraan upang maayos ang mga alitan sa ibang kapwa tao. Ang Estados Unidos ay isang uri ng [[may mababang pagitan ng kapangyarihan]](low power distance culture) kung saan ito ay nagbibigay halaga sa bawat indibidwal na walang tinitingnang estado o katayuan sa buhay at nagtatakwil ng kawalang kapantayan sa lipunan. Tinatakwil ng mga Amerikano ang mga autoridad sa ikabubuti ng bawat indibidwal na bahagi ng isang lipunan. ==Sirkumsisyon== {{See also|Pagtutuli sa Estados Unidos}} Ang bansang ''Estados Unidos'' ay isa sa mga bansang nasa [[Kanlurang Emisperyo]] kabilang ang [[Canada]] sa mga protestanteng mga bansang ang lalaki ay tinutuli sa 70% nito sa [[Bagong Inglatera]] at "Midwest" kasalungat sa mga rehiyong timog at kanluran ay 50% hanggang 30% ang tinutuli. ==Galeriya== <gallery> Talaksan:Flag of Alabama.svg|'''[[Alabama]]''' Talaksan:Flag of Alaska.svg|'''[[Alaska]]''' Talaksan:Flag of Arizona.svg|'''[[Arizona]]''' Talaksan:Flag of Arkansas.svg|'''[[Arkansas]]''' Talaksan:Flag of California.svg|'''[[California]]''' Talaksan:Flag of Colorado.svg|'''[[Colorado]]''' Talaksan:Flag of Connecticut.svg|'''[[Connecticut]]''' Talaksan:Flag of Delaware.svg|'''[[Delaware]]''' Talaksan:Flag of the District of Columbia.svg|'''[[District of Columbia]]''' Talaksan:Flag of Florida.svg|'''[[Florida]]''' Talaksan:Flag of Georgia (U.S. state).svg|'''[[Georgia (estado ng Estados Unidos)|Georgia]]''' Talaksan:Flag of Hawaii.svg|'''[[Hawaii]]''' Talaksan:Flag of Idaho.svg|'''[[Idaho]]''' Talaksan:Flag of Illinois.svg|'''[[Illinois]]''' Talaksan:Flag of Indiana.svg|'''[[Indiana]]''' Talaksan:Flag of Iowa.svg|'''[[Iowa]]''' Talaksan:Flag of Kansas.svg|'''[[Kansas]]''' Talaksan:Flag of Kentucky.svg|'''[[Kentucky]]''' Talaksan:Flag of Louisiana.svg|'''[[Louisiana]]''' Talaksan:Flag of Maine.svg|'''[[Maine]]''' Talaksan:Flag of Maryland.svg|'''[[Maryland]]''' Talaksan:Flag of Massachusetts.svg|'''[[Massachusetts]]''' Talaksan:Flag of Michigan.svg|'''[[Michigan]]''' Talaksan:Flag of Minnesota.svg|'''[[Minnesota]]''' Talaksan:Flag of Mississippi.svg|'''[[Mississippi]]''' Talaksan:Flag of Missouri.svg|'''[[Missouri]]''' Talaksan:Flag of Montana.svg|'''[[Montana]]''' Talaksan:Flag of Nebraska.svg|'''[[Nebraska]]''' Talaksan:Flag of Nevada.svg|'''[[Nevada]]''' Talaksan:Flag of New Hampshire.svg|'''[[New Hampshire]]''' Talaksan:Flag of New Jersey.svg|'''[[New Jersey]]''' Talaksan:Flag of New Mexico.svg|'''[[New Mexico]]''' Talaksan:Flag of New York.svg|'''[[New York]]''' Talaksan:Flag of North Carolina.svg|'''[[North Carolina]]''' Talaksan:Flag of North Dakota.svg|'''[[North Dakota]]''' Talaksan:Flag of Ohio.svg|'''[[Ohio]]''' Talaksan:Flag of Oklahoma.svg|'''[[Oklahoma]]''' Talaksan:Flag of Oregon.svg|'''[[Oregon]]''' Talaksan:Flag of Pennsylvania.svg|'''[[Pennsylvania]]''' Talaksan:Flag of Rhode Island.svg|'''[[Rhode Island]]''' Talaksan:Flag of South Carolina.svg|'''[[South Carolina]]''' Talaksan:Flag of South Dakota.svg|'''[[South Dakota]]''' Talaksan:Flag of Tennessee.svg|'''[[Tennessee]]''' Talaksan:Flag of Texas.svg|'''[[Texas]]''' Talaksan:Flag of Utah.svg|'''[[Utah]]''' Talaksan:Flag of Vermont.svg|'''[[Vermont]]''' Talaksan:Flag of Virginia.svg|'''[[Virginia]]''' Talaksan:Flag of Washington.svg|'''[[Washington]]''' Talaksan:Flag of West Virginia.svg|'''[[West Virginia]]''' Talaksan:Flag of Wisconsin.svg|'''[[Wisconsin]]''' Talaksan:Flag of Wyoming.svg|'''[[Wyoming]]''' </gallery> === Patakarang panlabas === Ang paghaharing militar, ekonomiko, at kultural ng Estados Unidos ang dahilan kung bakit isang mahalagang tema sa politika ng bansa ang [[patakarang panlabas]] (o foreign policy) nito, bukod pa sa kahalagahan ng imahen ng Estados Unidos sa buong mundo. Nauntog ang patakarang panlabas ng Estados Unidos sa pagitan ng [[pamumukod]] o ''isolationism'', [[imperyalismo]] at paghahalo ng mga ito, sa buong kasaysayan ng bansa. Nagresulta ang malakas na impluwensiya nito sa politika at kultura ng buong mundo sa sobrang [[anti-Amerikanismo|pagkamuhi]] ng ilan dito, at [[Amerikopilya|pagpuri]] naman at paghanga para sa ilan. Isang halimbawa nito si [[Ayatollah Khomeini]] na tinawag ang Estados Unidos "The Great Satan" (Ang Dakilang Satanas). == Tingnan din == * [[Kasaysayang militar ng Estados Unidos]] * [[Kronolohiya ng kasaysayan ng Estados Unidos]] == Mga sanggunian == {{reflist}} {{United States topics}} {{Pangkat8}} [[Kategorya:Estados Unidos| ]] mg22pa6ez6qog4h39jjo2hm1ebgn4wl 1966063 1966062 2022-08-25T11:06:41Z Senior Forte 115868 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = Estados Unidos ng Amerika | common_name = Estados Unidos | native_name = {{native name|en|United States of America}} | image_flag = Flag of the United States.svg | flag_type = [[Watawat ng Estados Unidos|Watawat]] | image_coat = Greater coat of arms of the United States.svg | symbol_type = [[Dakilang Selyo ng Estados Unidos|Eskudo]] | motto = ''In God We Trust''<br />"Sa Diyos Kami'y Tumitiwala" | anthem = ''[[The Star-Spangled Banner]]''<br />"Ang Bandilang Mabituin"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Star_Spangled_Banner_instrumental.ogg]]</div> | image_map = [[File:USA orthographic.svg|220px|frameless]]<br/>Ang 50 estado ng Estados Unidos ('''lunti''').<br/>[[File:US insular areas SVG.svg|upright=1.15|frameless|220px]]<br />Ang pangunahing teritoryo ng Estados Unidos ng Amerika ('''lunti''') at mga kasakupan nito. | capital = [[Washington, D.C.]]<br />{{coord|38|53|N|77|01|W|display=inline}} | largest_city = [[Lungsod ng Bagong York]]<br />{{coord|40|43|N|74|00|W|display=inline}} | languages_type = Wikang opisyal<br/>{{nobold|at pambansa}}|languages=[[Wikang Ingles|Ingles]] (''[[de facto]]'')|ethnic_groups={{plainlist| * 61.6% Puti * 12.4% Aprikano * 6.0% Asyano * 1.1% Katutubo * 0.2% Islenyong Taga-Pasipiko * 10.2% Multirasyal * 8.5% Iba pa}} | ethnic_groups_year = 2020|demonym=Amerikano<br />Estadounidense<br />Hilagang Amerikano |religion = {{ublist|63% [[Kristiyanismo]]|—40% [[Protestantismo]]|—21% [[Katolisismo]]|—2% Iba pa|29% Irelihiyon|6% Iba pa|2% Di alam}}|religion_year=2021|government_type=[[Republika|Republikang]] [[Pangulo|pampanguluhang]] [[Pederasyon|pederal]] at [[Saligang Batas|konstitusyonal]] | leader_title1 = [[Pangulo ng Estados Unidos|Pangulo]] | leader_name1 = [[Joe Biden]] | leader_title2 = [[Pangalawang Pangulo ng Estados Unidos|Pangalawang Pangulo]] | leader_name2 = [[Kamala Harris]] | leader_title3 = [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Estados Unidos#Tagapagsalita|Tagapagsalita]] | leader_name3 = [[Nancy Pelosi]] | leader_title4 = [[Kataas-taasang Hukuman ng Estados Unidos#Punong Mahistrado|Punong Mahistrado]] | leader_name4 = [[John Roberts]] | legislature = [[Kongreso ng Estados Unidos|Kongreso]] | upper_house = [[Senado ng Estados Unidos|Senado]] | lower_house = [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Estados Unidos|Kapulungan ng mga Kinatawan]] | sovereignty_type = [[Kasaysaysan ng Estados Unidos|Kasarinlan]] | sovereignty_note = from [[Kingdom of Great Britain|Great Britain]] | established_event1 = [[Pagpapahayag ng Kasarinlan ng Estados Unidos|Pagpapahayag]] | established_date1 = 4 Hulyo 1776 | established_event2 = [[Tratado ng Paris (1783)|Tratado ng Paris]] | established_date2 = 3 Setyembre 1783 | established_event3 = [[Saligang Batas ng Estados Unidos|Saligang Batas]] | established_date3 = 21 Hunyo 1788 | area_label = Areang kabuuan | area_rank = ika-4 o ika-3 batay sa sanggunian | area_sq_mi = 3,796,742 | percent_water = 4.66 | area_label2 = Areang lupain | area_data2 = {{convert|3,531,905|sqmi|km2|abbr=on}} (ika-3) | population_census = 331,449,281 | population_census_year = 2020 | population_estimate = 331,893,745 | population_estimate_year=2021 | population_census_rank =ika-3 | population_density_sq_mi =87 | population_density_rank=ika-185 | GDP_PPP={{increase}} $25.35&nbsp;trilyon | GDP_PPP_year=2022 | GDP_PPP_rank=ika-2 | GDP_PPP_per_capita={{increase}} $76,027 | GDP_PPP_per_capita_rank=ika-9 | GDP_nominal={{increase}} $25.35&nbsp;trilyon | GDP_nominal_year=2022 | GDP_nominal_rank=ika-1 | GDP_nominal_per_capita={{increase}} $76,027 | GDP_nominal_per_capita_rank=ika-8 | Gini=48.5 | Gini_year=2020 |Gini_change=increase |Gini_rank= |HDI=0.926 |HDI_year=2019 |HDI_change=increase |HDI_rank=ika-17 |currency=[[Dolyar ng Estados Unidos]] ($) |currency_code=USD |utc_offset = [[Oras sa Estados Unidos|−4 hanggang<br />−12, +10, +11]]|utc_offset_DST=−4 hanggang −10 |date_format = mm/dd/yyyy |drives_on=kanan |calling_code=[[North American Numbering Plan|+1]] |iso3166code=US |cctld =--> |today=}} Ang '''Estados Unidos''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''United States''), opisyal na '''Estados Unidos ng Amerika''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''United States of America''), dinadaglat na '''EU'''/'''EUA''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''US''/''USA''), at karaniwang tinatawag na '''Amerika''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''America''), ay isang bansang transkontinental na pangunahing matatagpuan sa [[Hilagang Amerika]]. Hinahangganan ang 48 estado at tanging distritong pederal ng [[Kanada]] sa hilaga at [[Mehiko]] sa timog. Makikita ang [[Alaska]] sa sukdulang hilagang-kanluran ng Hilagang Amerika na katabi ng Kanada sa silangan at nahihiwalay sa [[Rusya]] sa kanluran sa Kipot ng Bering; ang [[Hawai]] ay isang kapuluang [[Polinesya|Polinesyo]] na nasasagitna sa [[Karagatang Pasipiko]] at ang tanging estado na wala sa [[Kaamerikahan]]. Nagbabahagi ang bansa ng mga limitasyong maritimo sa [[Bahamas]], [[Kuba]], Rusya, [[Reyno Unido]], [[Republikang Dominikano]], [[Kapuluang Cook]], [[Samoa]], at [[Niue]]. Sumasaklaw ng mahigit 9,833,520 kilometrong kuwadrado (3,531,905 milyang kuwadrado) at mayroong higit 331 milyong naninirahan, ito ang ikaapat na pinamalaking bansa ayon sa panlupaing lawak, ikalima ayon sa magkaratig na lawak, at ikatlo ayon sa kabuuang lawak at populasyon. Itinatagurian na panlusaw na palayok ng mga kalinangan at etnisidad, hinubog ang populasyon nito ng ilang siglo ng [[imigrasyon]]. Mayroon itong lubos na dibersong klima at heograpiya, at kinikilala bilang isa sa 17 ekolohikal na bansang megadiberso. Ang kabiserang pambansa nito ay [[Washington, D.C.]] habang ang pinakamalaking lungsod at sentrong pampananalapi nito'y [[Lungsod ng Bagong York]]. Ang mga Paleo-Indians ng Siberia ay nandayuhan sa Hilagang Amerika 12,000 taon na ang nakalilipas. Nagsimula ang [[Europeong pananakop ng Kaamerikahan|pananakop ng mga Europeo]] noong ika-16 na siglo. Nabuo ang Estados Unidos mula sa [[Labintatlong Kolonya|13 kolonyang Britano]] na itinatag sa Silangang Baybayin. Ang pakikipagtalo hinggil sa pagbubuwis at pamamahala ng [[Gran Britanya]] ay nagbunsod sa [[Digmaang Mapanghimagsik sa Amerika|American Revolutionary War]] (1775-1783), na nagpangyaring makamit ng bansa ang kalayaan. Sa huling bahagi ng ika-18 siglo, lalo pang lumawak ang nasasakupan ng Estados Unidos habang unti-unting nag-aangkin ng mga teritoryo, kung minsan sa pamamagitan ng digmaan na nagtaboy sa maraming katutubong Amerikano, at naitatatag ang mga bagong estado. Pagsapit ng 1848, nasakop na ng Estados Unidos ang Hilagang Amerika hanggang sa kanluran. Naging legal ang [[Panahon ng pang-aalipin sa Estados Unidos|pang-aalipin]] sa timugang Estados Unidos hanggang noong ika-19 na siglo, nang buwagin ito ng [[Digmaang Sibil ng Amerika]]. Pagsapit ng [[dekada 1890]] ay naitala ang ekonomiya ng EU bilang pinakamalaki sa mundo, at kinumpirma ng [[Digmaang Espanyol-Amerikano]] at [[Unang Digmaang Pandaigdig]] ang katayuan nito bilang kapangyarihang militar. Sa pagtatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ay lumabas ang bansa bilang unang estadong [[sandatang nukleyar|nukleyar]] at isa sa dalawang pinakamakapangyarihang bansa kasama ang [[Unyong Sobyetiko]]. Nasangkot ang dalawang estado sa isang tunggalian noong [[Digmaang Malamig]] para sa ideolohikong pangingibabaw, partikular na makikita sa [[Digmaang Koreano]] at [[Digmaang Biyetnamita]], ngunit pareho nilang iniwasan ang direktang labanang militar. Nakipagkompitensya rin sila sa [[Karerang Pangkalawakan]], na nagtapos sa Amerikanong pangkalawakang paglipad ng 1969 na ipinadala ang mga tao sa [[Buwan]] sa unang pagkakataon. Kasabay nito, humantong ang [[kilusang pangkarapatang sibil]] sa pagbabawal sa [[rasismo|diskriminasyong panlahi]] laban sa mga [[Aprikanong Amerikano]]. Nagwakas ang Digmaang Malamig sa pagkabuwag ng URSS noong 1991, na iniwan ang EUA bilang nag-iisang superpotensyang internasyonal. Sa [[ika-21 dantaon]], nagresulta ang mga pag-atake noong [[Mga pag-atake noong Setyembre 11|11 Setyembre 2001]] sa paglunsad ng bansa ng digmaan laban sa terorismo, na kinabibilangan ng [[Digmaan ng Apganistan (2001–2021)|Digmaan ng Apganistan]] (2001–2021) at [[Digmaan ng Irak]] (2003–2011). Ang pagsibol ng [[Tsina]] at pagbabalik ng Rusya sa pandaigdigang politika ay nagdulot ng mga tensyon sa pagitan ng mga bansa na kung minsa'y tinatawag na Ikalawang Digmaang Malamig. Isang [[pederasyon|republikang pederal]], binubuo ang EU ng tatlong magkakahiwalay na sangay ng [[pamahalaan]] at [[lehislatura#bikameralismo|lehislaturang bikameral]]. Pinapatakbo sa ilalim ng [[demokrasyang liberal]] at [[ekonomiyang pampamilihan]], nagraranggo ito ng mataas sa mga pandaigdigang sukat ng [[karapatang pantao]], [[Talatuntunan ng Kaunlarang Pantao|kalidad ng buhay]], [[kita]] at [[yaman]], [[kompitensya (ekonomika)|ekonomikong pagkakakompitensya]], at [[edukasyon]]. Gayunpaman, pinapanatili ng bansa ang [[parusang kamatayan]], wala ng pangkalahatang pangangalagang pangkalusugan, at mayroong mataas na antas ng pagkakabilanggo at kawalan ng pagkakapantay-pantay. Ang pangunahing [[industriya|industriyal]] at [[kapitalismo|kapitalistang]] puwersa sa planeta, isa ito sa mga namumuno ng makaagham na pananaliksik at pagbabagong teknolohikal. Ito ang pinakamalaking [[ekonomiya]] ayon sa nominal na [[Kabuuang domestikong produkto|KDP]] at ikalawa ayon sa KDP batay sa [[Kapantayan ng lakas ng pagbili|KLP]]. Sa halaga, ito ang pinakamalaking nag-aangkat at ikalawang pinakamalaking nagluluwas ng mga kalakal. Bagama't bumubuo ng halos 4.2% lamang ng kabuuang pandaigdigang populasyon, hawak ng bansa ang higit 30% ng kayamanan sa mundo, ang pinakamalaking bahaging taglay ng alinmang bansa. Isa itong kasaping tagapagtatag ng [[Organisasyon ng mga Estadong Amerikano|OEA]], [[Pondong Monetaryong Internasyonal|PMI]], [[Organisasyon ng Tratado ng Hilagang Atlantiko|OTHA]], [[Bangkong Pandaigdig]], at [[mga Nagkakaisang Bansa]], kung saan naglilingkod ito bilang panatilihang miyembro ng [[Konsehong Pangkatiwasayan ng mga Nagkakaisang Bansa|Konsehong Pangkatiwasayan]] nito. Gumagastos ng katumbas ng halos dalawang-ikalima ng pandaigdigang paggastang pangmilitar, nagtataglay ito ng ikatlong pinakamalaking hukbo sa mundo. Nangunguna ang EUA sa mga larangan ng [[politika]], [[kalinangan]], at [[agham]] sa [[Daigdig]]. == Kasaysayan == {{main|Kasaysayan ng Estados Unidos}} === Mga Sinaunang Tao at Kasaysayan Bago ang Panahon ni Columbus === [[Talaksan:Cliff Palace-Colorado-Mesa Verde NP.jpg|thumb|Ang [[:en:Cliff_Palace|Cliff Palace]], na itinayo ng mga katutubong Amerikano na [[:en:Ancestral_Puebloans|Puebloano]] sa pagitan ng 1190 at 1260|306x306px]] Pinaniniwalaang ang mga unang nanirahan sa Hilagang Amerika ay mga taong nandayuhan mula sa Siberia patawid ng Beringia patungong Alaska 12,000 taon na ang nakalilipas (Ang Beringia ay tumutukoy sa lugar kung saan nagdurugtong ang lupain ng Siberia at Alaska noong sinaunang panahon. Sinasabing pinagdurugtong pa noon ng isang ''land bridge'' ang lupain ng Chukchi Peninsula ng Sibera at ang Seward Peninsula ng Alaska bago ito paghiwalayin ng katubigan na kilala ngayon bilang Bering Strait). Pero may ebidensiya di-umano na mas maaga pa rito ang pagdating nila. Ang kulturang Clovis, na umiral humigit-kumulang noong 11,000 BC, ang pinaniniwalaang kumakatawan sa mga unang taong nandayuhan sa Amerika. Ito marahil ang una sa tatlong bugso ng malakihang pandarayuhan patungong Hilagang Amerika; ang mga huling bugso ang nagdala sa kasalukuyang mga katutubo ng Athabaskan, Aleut, at Eskimo. Sa pagdaan ng panahon, nagkahalo-halo na ang mga katutubo sa Hilagang Amerika. Ilan sa mga ito, gaya ng kulturang Mississippiano sa timog-silangan bago ang panahon ni Columbus, ay bumuo ng masulong na agrikultura, arkitektura, at sari-saring mga komunidad. Pinakamalaki sa mga ito ang Cahokia, isang dating lunsod-estado na ngayon ay dinadayong kaguhuan sa kasalukuyang Estados Unidos. Sa tinatawag na Four Corners Region (isang rehiyon kung saan nagtatagpo ang apat na kantong hangganan ng mga estado ng Utah, Arizona, Colorado, at New Mexico), nabuo ang kultura ng mga katutubong Puebloano mula sa mga siglo ng mga pag-eeksperimento sa agrikultura. Ang Haudenosaunee, na matatagpuan sa timugang rehiyon ng Great Lakes, ay unti-unting naitatag sa pagitan ng ika-12 at ika-15 siglo. Lumaganap sa mga estadong Atlantiko ang mga tribo ng Algonquian, na nakilala sa pangangaso at pambibitag. Naging magsasaka din naman ang ilan sa kanila. Hindi matiyak ang populasyon ng mga katutubong Amerikano sa panahon ng pakikipag-ugnayan ng mga Europeo. Tinantiya ni Douglas H. Ubelaker ng Smithsonian Institution ang bilang ng populasyon: 92,916 sa timugang estadong Atlantiko at 473,616 sa mga estadong kahangga ng Gulf of Mexico. Pero napakaliit ng mga bilang na ito sa tingin ng mga akademiko. Ang antropologist na si Henry F. Dobyns ay naniniwalang mas malaki pa ang mga bilang ng populasyon: 1.1 milyon ang mga nasa estadong kahangga ng Gulf of Mexico, 2.2 milyon ang mga nasa estado mula Florida hanggang Massachusetts, 5.2 milyon ang mga nasa rehiyon ng Mississippi, at mga 700,000 ang nakatira sa estado ng Florida. === Kolonisasyon ng mga Europeo === '''''Karagdagang Impormasyon:''' [[Kasaysayang kolonyal ng Estados Unidos|Kasaysayang Kolonyal ng Estados Unidos]] at [[Labintatlong Kolonya]]''[[Talaksan:Mayflower II Plymouth.JPG|thumb|Mayflower II, replika ng orihinal na Mayflower, na dumaong sa Plymouth, Massachussetts|257x257px]]Kontobersyal at laging pinagdedebatehan ang maagang kolonisasyon ng mga Norse (o mga Vikings ng Scandinavia) sa New England. Ang unang napaulat sa kasaysayan na pagdating ng mga Europeo sa ngayo'y kontinente ng Estados Unidos ay ang unang ekspedisyon ng conquistadores mula Espanya na si Juan Ponce de León sa noo'y Spanish Florida noong 1513. Bago pa nito, nakarating na sa [[Puerto Rico]] si [[Christopher Columbus]] mula sa kaniyang paglalayag noong 1493, at nang sumunod na dekada ay tinirhan ng mga Espanyol ang San Juan. Bumuo ng mga pamayanan ang mga Espanyol sa Florida at New Mexico, ang Saint Augustine, na itinuturing na pinakamatandang siyudad sa bansa, at ang Santa Fe. Nagtatag naman ang mga Pranses ng kanilang sariling mga pamayanan sa mga pampang ng [[Ilog Mississippi]], lalo na sa New Orleans. Matagumpay namang nakabuo ng kolonya ang mga Britano sa silanganing baybayin ng Hilagang Amerika: ang Virginia Colony sa Jamestown noong 1607 at Pilgrims Colony sa Plymouth noong 1620. Unang itinatag sa kontinente noong 1619 ang sarili nitong lehislatibong kapulungan, ang Virginia's House of Burgesses. Ang mga dokumentadong kasunduan, gaya ng Mayflower Compact at ang Fundamental Orders of Connecticut, ang bumuo ng mga parisan bilang batayan ng mga saligang batas na ipinatupad sa mga maitatatag pa noong mga kolonya sa Amerika. Marami sa mga pamayanang Ingles ay mga Kristiyanong naghahangad ng malayang pagsamba. Noong 1784, mga Ruso ang mga unang Europeo na nakapagtatag ng sariling pamayanan sa Alaska, sa Three Saints Bay. Ang mga Amerikanong Ruso noon ang sumasakop sa kalakhang bahagi ng ngayo'y estado ng [[Alaska]]. Sa maagang panahon ng kolonisasyon, maraming nakipamayang Europeo ang nakaranas ng kakulangan sa pagkain, sakit, at pag-atake mula sa mga Katutubong Amerikano. Ang mga katutubong Amerikano ay madalas ding nakikipaglaban sa mga kalapit na tribo at mga Europeo. Gayunpaman, sa maraming pagkakataon, natutuhan ng mga katutubo at mga naninirahan ay umasa sa isa't isa. Ang mga nakipamayan ay nakipagkalakalan para sa pagkain at mga balat ng hayop; ang mga katutubo naman para sa mga baril, mga kasangkapan at iba pang kalakal sa Europa. Tinuruan ng mga katutubo ang mga Europeo na magtanim ng mais, sitaw, at iba pang mga pagkain. Nadama ng mga misyonerong Europeo at iba pa na mahalagang "sibilisahin" ang mga Katutubong Amerikano at himukin sila na tularan ang mga gawi at pamumuhay ng mga Europeo pagdating sa agrikultura. Gayunpaman, sa paglawak ng kolonisasyon ng Europa sa Hilagang Amerika, lumikas na lang ang mga Katutubong Amerikano dahil madalas na pinapatay sila sa panahon ng mga alitan. [[Talaksan:Map of territorial growth 1775.svg|left|thumb|Ang orihinal na Labintatlong Kolonya (kinulayan ng pula) noong 1775|362x362px]] Ang mga nakipamayang Europeo ay nagsimula ring manguha ng mga Afrikano para gawing alipin sa Amerika sa pamamagitan ng slave trade patawid ng Atlantiko. Dahil sa mabagal na pagkalat ng mga tropikal na sakit at mas mahusay na panggagamot, naging mas mahaba ang buhay ng mga alipin sa Hilagang Amerika kumpara sa Timog Amerika, dahilan ng kanilang mabilis na pagdami. Ang mga pamayanan sa kolonya ay karaniwang hinahati ayon sa relihiyon at moral na kalagayan ng alipin, at ilang mga kolonya nga ang nagpasa ng mga batas na laban at pabor sa isinagawang panukala. Gayunpaman, pagsapit ng ika-18 siglo, ang mga aliping Afrikano na ang pumalit sa mga manggagawang Europeo na walang sahod bilang mga cash crop labor, partikular na sa Katimugang Amerika. Ang Labintatlong Kolonya (New Hampshire, Massachusetts, Connecticut, Rhode Island, New York, New Jersey, Pennsylvania, Delaware, Maryland, Virginia, North Carolina, South Carolina, at Georgia) na magiging Estados Unidos ng Amerika ay pinangasiwaan ng mga Britano bilang kanilang mga banyagang teritoryo, o nasasakupan. Gayunpaman, lahat ng ito ay may sari-sariling gobyerno at mga halalan na puwedeng pagbotohan ng mga tao. Dahil sa mataas na bilang ng mga ipinanganganak na sanggol, kakaunting namamatay, at matatag na komunidad, naging mabilis ang paglago ng populasyon ng mga kolonya; nahigitan pa nito ang populasyon ng mga katutubong Amerikano. Ang kilusan ng mga nanunumbalik sa Kristiyanismo noong mga dekada ng 1730 at 1740, na tinawag na The Great Awakening, ang nagpaalab sa interes ng mga tao sa relihiyon at sa karapatan sa malayang pagsamba. Noong Pitong Taóng Digmaan (1756-1763), tinatawag ding French and Indian War, naagaw ng mga puwersang Britano ang Canada mula sa mga Pranses. Sa pagtatatag ng Lalawigan ng Quebec, ang lalawigang Pranses ng Canada ay pinanatiling hiwalay sa mga lalawigang Ingles ng Nova Scotia, Newfoundland, at ng Labintatlong Kolonya. Hindi kasama ang mga Katutubong Amerikano na nanirahan doon, ang Labintatlong Kolonya ay may populasyong mahigit 2.1 milyon noong 1770, halos isang katlo ng populasyon ng Britanya. Habang may dumarating na mga bagong maninirahan at patuloy sa paglago ang populasyon, iilang mga Amerikano na lamang ang ipinanganganak sa ibang mga bansa noong dekada ng 1770. Ang distansya ng mga kolonya mula sa Britanya ay nagbigay-daan sa pag-unlad ng sariling pamahalaan, pero ang inaasam nilang tagumpay ay nag-udyok sa mga monarko ng Britanya na pana-panahong maghangad na muling igiit ang awtoridad ng hari. === Kasarinlan at Paglawak === '''''Karagdagang Impormasyon''': [[:en:American_Revolution|Rebolusyong Amerikano]] at [[:en:Territorial_evolution_of_the_United_States|Pag-aangkin ng mga Teritoryo Para sa Estados Unidos]]'' [[Talaksan:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|thumb|''Deklarasyon ng Kasarinlan'', ipininta ni John Trumbull, nagpapakita sa Komite ng Lima na nagpipresenta ng balangkas ng Deklarasyon sa Continental Congress, ika-4 ng Hulyo, 1776.|281x281px]] Ang [[:en:American_Revolutionary_War|Digmaang Rebolusyonaryong Amerikano]] na ipinaglaban ng [[Labintatlong Kolonya]] mula sa Imperyo ng Britanya ang unang matagumpay na digmaan sa modernong kasaysayan na isinagawa ng isang di-Europeong pangkat laban sa isang kapangyarihang Europeo. Binuo ng mga Amerikano ang konsepto ng “republikanismo”, kung saan ang gobyerno ay dapat nakasalig sa kapakapanan ng mamamayan ayon sa nakasaad sa kanilang lokal na lehislatura. Ipinatupad ang kanilang “[[:en:Rights_of_Englishmen|mga karapatan bilang mamamayang Ingles]]” at ang slogan na “[[:en:No_taxation_without_representation|walang buwis kung walang ipinepresenta]].” Tinangka ng mga Britano na gawing parliamento ang kanilang imperyo, na nagresulta ng digmaan. Udyok ng kanilang nagkakaisang desisyon, inilunsad ng [[:en:Second_Continental_Congress|Second Continental Congress]], isang pagtitipon na binubuo ng Pinagkaisang Kolonya, ang [[:en:United_States_Declaration_of_Independence|Deklarasyon ng Kasarinlan]] noong Hulyo 4, 1776; at ang araw na ito ang ipinagdiriwang bilang [[:en:Independence_Day_(United_States)|Araw ng Kalayaan]]. Noong 1777, ang [[:en:Articles_of_Confederation|Articles of Confederation]] ay nagpanukala ng isang desentralisadong gobyerno na tumagal lang hanggang noong 1789. Matapos matalo sa [[:en:Siege_of_Yorktown_(1781)|Labanan sa Yorktown]] noong 1781, ang Britanya ay pumirma sa isang [[:en:Treaty_of_Paris_(1783)|kasunduang pangkapayapaan]]. Iginawad na ang internasyonal na pagkilala sa mga teritoryong sakop ng Amerika, at ipinagkaloob na sa bansa ang mga lupaing nasa silangang panig ng Ilog Mississippi. Gayunpaman, hindi pa rin tapos ang tensyon laban sa Britanya, na umakay sa [[:en:War_of_1812|Labanan noong 1812]], isang alitang nagtapos lang sa isang pustahan. Pinangunahan ng mga Nationalista ang [[:en:Constitutional_Convention_(United_States)|Philadelphia Convention]] noong 1787 para isulat ang [[:en:United_States_Constitution|Konstitusyon ng Estados Unidos]], na [[:en:Ratification_of_the_United_States_Constitution|pinagtibay noong 1788]]. Sa higit pang pagpapatibay sa konstitusyon noong 1789, muling inorganisa na magkaroon ng tatlong sangay ang pederalismo, sa layuning mapahusay ang mga gawaing pagsusuri at pagbabalanse. Si [[:en:George_Washington|George Washington]], na siyang nanguna sa tagumpay ng [[:en:Continental_Army|Continental Army]], ang unang inihalal na pangulo sa ilalim ng bagong konstitusyon. Inaprubahan ang [[:en:United_States_Bill_of_Rights|Bill of Rights]] noong 1791, na nagbigay ng higit na kalayaan sa mga mamamayan at garantiya ng legal na proteksyon mula sa pamahalaan. [[Talaksan:U.S. Territorial Acquisitions.png|left|thumb|Pag-aangkin ng mga teritoryo para sa Estados Unidos sa pagitan ng 1783 at 1917|386x386px]] Bagaman hindi direktang nakibahagi ang pederalismo sa mga slave trade sa Atlantiko noong 1807, lumaganap noong 1820 ang pagsasaka at pagbebenta ng cotton crop sa Dulong Timog, at kasabay nito, ang pang-aalipin. Ang [[:en:Second_Great_Awakening|Ikalawang Great Awakening]], lalo na noong mga taon ng 1800 hanggang 1840, ay nagkumberte sa milyon-milyong mamamayan sa [[:en:Evangelicalism_in_the_United_States|Protestantismo]]. Pinasigla naman nito ang mga mamamayan sa Hilaga na magsagawa ng iba’t ibang kilusang panlipunan para sa pagbabago, kasama na ang [[:en:Abolitionism_in_the_United_States|paglansag sa di-makatarungang pang-aalipin]]. Sa Timog, nagsagawa ng pangungumberte ang mga Metodista at Baptist sa mga mamamayang alipin. Sa huling bahagi ng ika-18 siglo, nagsimulang [[:en:Territorial_evolution_of_the_United_States|lumawak ang nasasakupan ng Amerika pakanluran]], na nag-udyok ng mahabang serye ng [[:en:American_Indian_Wars|Pakikidigma sa mga Amerikanong Indian]]. Halos dinoble ng [[:en:Louisiana_Purchase|Louisiana Purchase]] noong 1803 ang sakop ng bansa, [[:en:Adams–Onís_Treaty|isinuko naman ng Espanya ang Florida]] at iba pang mga teritoryo sa Gulf Coast noong 1819, ang [[:en:Republic_of_Texas|Republika ng Texas]] ay isinama noong 1845, at napasakamay ng Estados Unidos ang [[:en:Northwestern_United_States|mga teritoryo sa Hilagang-kanluran]] noong 1846 bilang kasunduan nila sa Britanya na napag-usapan sa [[:en:Oregon_Treaty|Oregon Treaty]]. Nang manalo sila sa [[:en:Mexican–American_War|Digmaang Mexicano-Amerikano]], [[:en:Mexican_Cession|isinuko ng Mexico ang California]] noong 1848 at ang [[:en:Southwestern_United_States|mga teritoryo sa Timog-kanluran]], kaya nagawa na ng Estados Unidos na sakupin ang kontinente. Ang [[:en:California_Gold_Rush|California Gold Rush]] ng 1848-1849 ay nagdulot ng malawakang pagdarayuhan patungong Pacific coast, na humantong sa [[:en:California_Genocide|genocide sa California]] at paglikha ng karagdagang mga estado sa kanluran. Ang pagbibigay ng mga lupain sa mga puting Europeano bilang bahagi ng [[:en:Homestead_Acts|Homestead Acts]], na halos 10% ng kabuuan ng Estados Unidos, at sa mga pribadong kompanya ng riles at kolehiyo bilang bahagi ng paggagawad ng mga lupain ay lalong nagpaunlad sa ekonomiya. Matapos ang Civil War, ang paggawa ng mga bagong [[:en:Rail_transportation_in_the_United_States#History|transcontinental railways]] ay nagpadali sa mga mamamayan na magpalipat-lipat at makipagkalakalan, pero naging madali rin ang panunupil sa mga katutubong Amerikano. Noong 1869, isang bagong [[:en:Presidency_of_Ulysses_S._Grant#Native_American_affairs|Peace Policy]] ang ipinanukala, na sinasabing magpoprotekta sa mga katutubong Amerikano mula sa mga pang-aabuso, huwag masangkot sa digmaan, at mapagtibay ang kanilang pagkamamamayan sa Amerika. Magkagayunman, nagkaroon pa rin ng mga digmaan at alitan sa mga estado sa kanluran hanggang noong dekada na 1900. ==Mga estado at teritoryo ng Estados Unidos== {{USA midsize imagemap with state names}} {| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;" |+ Mga 50 Estado ng '''Estados Unidos ng America''' |- !scope="col" colspan=2 rowspan=2|Watawat, pangalan at <br>[[List of U.S. state abbreviations|postal abbreviation]]<ref name=USPSabbreviations>{{cite web| url=https://pe.usps.com/text/pub28/28apb.htm| title=Appendix B: Two–Letter State and possession Abbreviations| work=Postal Addressing Standards| publisher=United States Postal Service| location=Washington, D.C.| date=May 2015| access-date=March 3, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180305202445/https://pe.usps.com/text/pub28/28apb.htm| archive-date=March 5, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref> !scope="col" colspan=2|Mga siyudad !scope="col" rowspan=2|Ratipikasyon o<br />pag-anib{{efn-ua|The original 13 states became [[Sovereignty|sovereign]] in July 1776 upon agreeing to the [[United States Declaration of Independence]], and each joined the first Union of states between 1777 and 1781, upon ratifying the [[Articles of Confederation]].<ref>{{cite book| last = Jensen| first = Merrill| title = The Articles of Confederation: An Interpretation of the Social-Constitutional History of the American Revolution, 1774–1781| year = 1959| publisher = University of Wisconsin Press| isbn = 978-0-299-00204-6| pages = xi, 184 }}</ref> These states are presented in the order in which each ratified the 1787 Constitution, thus joining the present federal Union of states. Subsequent states are listed in the order of their admission to the Union, and the date given is the official establishment date set by [[Act of Congress]]. ''For further details, see [[List of U.S. states by date of admission to the Union]]''}} !scope="col" rowspan=2|Populasyon<br><ref name=":0">{{Cite web|title=RESIDENT POPULATION FOR THE 50 STATES, THE DISTRICT OF COLUMBIA, AND PUERTO RICO: 2020 CENSUS|url=https://www2.census.gov/programs-surveys/decennial/2020/data/apportionment/apportionment-2020-table02.pdf|url-status=live|website=U.S. Census Bureau}}</ref> !scope="col" colspan=2|Kabuuang lawak<ref name=areameasurements>{{cite web| title=State Area Measurements and Internal Point Coordinates| url=https://www.census.gov/geo/reference/state-area.html| publisher=U.S. Census Bureau| location=Washington, D.C.| quote=... provides land, water and total area measurements for the 50 states, the District of Columbia, Puerto Rico and the Island Areas. The area measurements were derived from the Census Bureau's Master Address File/Topologically Integrated Geographic Encoding and Referencing (MAF/TIGER) database. The land and water areas, ... reflect base feature updates made in the MAF/TIGER database through August, 2010.| access-date=March 3, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180316004512/https://www.census.gov/geo/reference/state-area.html| archive-date=March 16, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref> !scope="col" colspan=2|Area (lawak) ng lupain<ref name=areameasurements/> !scope="col" colspan=2|Lawak ng Tubig<ref name=areameasurements/> !scope="col" rowspan=2|[[List of United States congressional districts|Bilang ng mga<br>Kinatawan sa Kongreso.]] |- !scope="col"|Kabisera !scope="col"|Largest<ref name="State and Local Government Finances and Employment">{{cite web| url=https://www.census.gov/compendia/statab/2012/tables/12s0448.pdf| archive-url=https://web.archive.org/web/20111017142616/http://www.census.gov/compendia/statab/2012/tables/12s0448.pdf| url-status=dead| archive-date=October 17, 2011| title=State and Local Government Finances and Employment| year=2012| publisher=[[United States Census Bureau]]| page=284| access-date=July 8, 2013}}</ref> !scope="col" class="unsortable"|mi² !scope="col"|km² !scope="col" class="unsortable"|mi² !scope="col"|km² !scope="col" class="unsortable"|mi² !scope="col"|km² |- !scope="row"|{{flag|Alabama}} |AL |[[Montgomery, Alabama|Montgomery]] |[[Huntsville, Alabama|Huntsville]] |{{dts|Dis 14, 1819}} |{{right|5,024,279}} |{{cvt|52420.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|50645.33|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1774.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|7}} |- !scope="row"|{{flag|Alaska}} |AK |[[Juneau, Alaska|Juneau]] |[[Anchorage, Alaska|Anchorage]] |{{dts|Ene 3, 1959}} |{{right|733,391}} |{{cvt|665384.04|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|570640.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|94743.1|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1}} |- !scope="row"|{{flag|Arizona}} |AZ |colspan=2|[[Phoenix, Arizona|Phoenix]] |{{dts|Peb 14, 1912}} |{{right|7,151,502}} |{{cvt|113990.3|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|113594.08|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|396.22|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|9}} |- !scope="row"|{{flag|Arkansas}} |AR |colspan=2|[[Little Rock, Arkansas|Little Rock]] |{{dts|Hun 15, 1836}} |{{right|3,011,524}} |{{cvt|53178.55|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|52035.48|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1143.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|4}} |- !scope="row"|{{flag|California}} |CA |[[Sacramento, California|Sacramento]] |[[Los Angeles]] |{{dts|Set 9, 1850}} |{{right|39,538,223}} |{{cvt|163694.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|155779.22|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|7915.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|53}} |- !scope="row"|{{flag|Colorado}} |CO |colspan=2|[[Denver]] |{{dts|Ago 1, 1876}} |{{right|5,773,714}} |{{cvt|104093.67|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|103641.89|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|451.78|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|7}} |- !scope="row"|{{flag|Connecticut}} |CT |[[Hartford, Connecticut|Hartford]] |[[Bridgeport, Connecticut|Bridgeport]] |{{dts|Ene 9, 1788}} |{{right|3,605,944}} |{{cvt|5543.41|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|4842.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|701.06|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|5}} |- !scope="row"|{{flag|Delaware}} |DE |[[Dover, Delaware|Dover]] |[[Wilmington, Delaware|Wilmington]] |{{dts|Dis 7, 1787}} |{{right|989,948}} |{{cvt|2488.72|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1948.54|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|540.18|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1}} |- !scope="row"|{{flag|Florida}} |FL |[[Tallahassee, Florida|Tallahassee]] |[[Jacksonville, Florida|Jacksonville]] |{{dts|Mar 3, 1845}} |{{right|21,538,187}} |{{cvt|65757.7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|53624.76|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|12132.94|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|27}} |- !scope="row"|{{flag|Georgia (U.S. state)|name=Georgia}} |GA |colspan=2|[[Atlanta]] |{{dts|Ene 2, 1788}} |{{right|10,711,908}} |{{cvt|59425.15|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|57513.49|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1911.67|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|14}} |- !scope="row"|{{flag|Hawaii}} |HI |colspan=2|[[Honolulu]] |{{dts|Ago 21, 1959}} |{{right|1,455,271}} |{{cvt|10931.72|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|6422.63|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|4509.09|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|2}} |- !scope="row"|{{flag|Idaho}} |ID |colspan=2|[[Boise, Idaho|Boise]] |{{dts|Hul 3, 1890}} |{{right|1,839,106}} |{{cvt|83568.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|82643.12|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|925.83|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|2}} |- !scope="row"|{{flag|Illinois}} |IL |[[Springfield, Illinois|Springfield]] |[[Chicago]] |{{dts|Dis 3, 1818}} |{{right|12,812,508}} |{{cvt|57913.55|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|55518.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|2394.62|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|18}} |- !scope="row"|{{flag|Indiana}} |IN |colspan=2|[[Indianapolis]] |{{dts|Dis 11, 1816}} |{{right|6,785,528}} |{{cvt|36419.55|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|35826.11|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|593.44|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|9}} |- !scope="row"|{{flag|Iowa}} |IA |colspan=2|[[Des Moines, Iowa|Des Moines]] |{{dts|Dis 28, 1846}} |{{right|3,190,369}} |{{cvt|56272.81|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|55857.13|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|415.68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|4}} |- !scope="row"|{{flag|Kansas}} |KS |[[Topeka, Kansas|Topeka]] |[[Wichita, Kansas|Wichita]] |{{dts|Ene 29, 1861}} |{{right|2,937,880}} |{{cvt|82278.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|81758.72|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|519.64|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|4}} |- !scope="row"|{{flag|Kentucky}}{{efn-ua|name=statenomenclature|Uses the [[nomenclature|term]] ''[[Commonwealth (U.S. state)|commonwealth]]'' rather than ''state'' in its full official name}} |KY |[[Frankfort, Kentucky|Frankfort]] |[[Louisville, Kentucky|Louisville]] |{{dts|Hun 1, 1792}} |{{right|4,505,836}} |{{cvt|40407.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|39486.34|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|921.46|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|6}} |- !scope="row"|{{flag|Louisiana}} |LA |[[Baton Rouge, Louisiana|Baton Rouge]] |[[New Orleans]] |{{dts|Abr 30, 1812}} |{{right|4,657,757}} |{{cvt|52378.13|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|43203.9|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|9174.23|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|6}} |- !scope="row"|{{flag|Maine}} |ME |[[Augusta, Maine|Augusta]] |[[Portland, Maine|Portland]] |{{dts|Mar 15, 1820}} |{{right|1,362,359}} |{{cvt|35379.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|30842.92|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|4536.82|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|2}} |- !scope="row"|{{flag|Maryland}} |MD |[[Annapolis, Maryland|Annapolis]] |[[Baltimore]] |{{dts|Abr 28, 1788}} |{{right|6,177,224}} |{{cvt|12405.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|9707.24|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|2698.69|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|8}} |- !scope="row"|{{nowrap|{{flag|Massachusetts}}{{efn-ua|name=statenomenclature}}}} |MA |colspan=2|[[Boston]] |{{dts|Peb 6, 1788}} |{{right|7,029,917}} |{{cvt|10554.39|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|7800.06|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|2754.33|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|9}} |- !scope="row"|{{flag|Michigan}} |MI |[[Lansing, Michigan|Lansing]] |[[Detroit]] |{{dts|Ene 26, 1837}} |{{right|10,077,331}} |{{cvt|96713.51|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|56538.9|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|40174.61|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|14}} |- !scope="row"|{{flag|Minnesota}} |MN |[[Saint Paul, Minnesota|St. Paul]] |[[Minneapolis]] |{{dts|May 11, 1858}} |{{right|5,706,494}} |{{cvt|86935.83|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|79626.74|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|7309.09|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|8}} |- !scope="row"|{{flag|Mississippi}} |MS |colspan=2|[[Jackson, Mississippi|Jackson]] |{{dts|Dis 10, 1817}} |{{right|2,961,279}} |{{cvt|48431.78|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|46923.27|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1508.5|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|4}} |- !scope="row"|{{flag|Missouri}} |MO |[[Jefferson City, Missouri|Jefferson City]] |[[Kansas City, Missouri|Kansas City]] |{{dts|Ago 10, 1821}} |{{right|6,154,913}} |{{cvt|69706.99|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|68741.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|965.47|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|8}} |- !scope="row"|{{flag|Montana}} |MT |[[Helena, Montana|Helena]] |[[Billings, Montana|Billings]] |{{dts|Nob 8, 1889}} |{{right|1,084,225}} |{{cvt|147039.71|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|145545.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1493.91|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1}} |- !scope="row"|{{flag|Nebraska}} |NE |[[Lincoln, Nebraska|Lincoln]] |[[Omaha, Nebraska|Omaha]] |{{dts|Mar 1, 1867}} |{{right|1,961,504}} |{{cvt|77347.81|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|76824.17|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|523.64|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|3}} |- !scope="row"|{{flag|Nevada}} |NV |[[Carson City, Nevada|Carson City]] |[[Las Vegas]] |{{dts|Okt 31, 1864}} |{{right|3,104,614}} |{{cvt|110571.82|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|109781.18|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|790.65|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|4}} |- !scope="row"|{{flag|New Hampshire}} |NH |[[Concord, New Hampshire|Concord]] |[[Manchester, New Hampshire|Manchester]] |{{dts|Hun 21, 1788}} |{{right|1,377,529}} |{{cvt|9349.16|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|8952.65|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|396.51|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|2}} |- !scope="row"|{{flag|New Jersey}} |NJ |[[Trenton, New Jersey|Trenton]] |[[Newark, New Jersey|Newark]] |{{dts|Dis 18, 1787}} |{{right|9,288,994}} |{{cvt|8722.58|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|7354.22|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1368.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|12}} |- !scope="row"|{{flag|New Mexico}} |NM |[[Santa Fe, New Mexico|Santa Fe]] |[[Albuquerque, New Mexico|Albuquerque]] |{{dts|Ene 6, 1912}} |{{right|2,117,522}} |{{cvt|121590.3|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|121298.15|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|292.15|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|3}} |- !scope="row"|{{flag|New York}} |NY |[[Albany, New York|Albany]] |[[New York City]] |{{dts|Hul 26, 1788}} |{{right|20,201,249}} |{{cvt|54554.98|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|47126.4|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|7428.58|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|27}} |- !scope="row"|{{flag|North Carolina}} |NC |[[Raleigh, North Carolina|Raleigh]] |[[Charlotte, North Carolina|Charlotte]] |{{dts|Nob 21, 1789}} |{{right|10,439,388}} |{{cvt|53819.16|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|48617.91|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|5201.25|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|13}} |- !scope="row"|{{flag|North Dakota}} |ND |[[Bismarck, North Dakota|Bismarck]] |[[Fargo, North Dakota|Fargo]] |{{dts|Nob 2, 1889}} |{{right|779,094}} |{{cvt|70698.32|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|69000.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1697.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1}} |- !scope="row"|{{flag|Ohio}} |OH |colspan=2|[[Columbus, Ohio|Columbus]] |{{dts|Mar 1, 1803}} |{{right|11,799,448}} |{{cvt|44825.58|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|40860.69|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|3964.89|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|16}} |- !scope="row"|{{flag|Oklahoma}} |OK |colspan=2|[[Oklahoma City]] |{{dts|Nob 16, 1907}} |{{right|3,959,353}} |{{cvt|69898.87|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|68594.92|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1303.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|5}} |- !scope="row"|{{flag|Oregon}} |OR |[[Salem, Oregon|Salem]] |[[Portland, Oregon|Portland]] |{{dts|Peb 14, 1859}} |{{right|4,237,256}} |{{cvt|98378.54|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|95988.01|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|2390.53|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|5}} |- !scope="row"|{{flag|Pennsylvania}}{{efn-ua|name=statenomenclature}} |PA |[[Harrisburg, Pennsylvania|Harrisburg]] |[[Philadelphia]] |{{dts|Dis 12, 1787}} |{{right|13,002,700}} |{{cvt|46054.34|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|44742.7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1311.64|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|18}} |- !scope="row"|{{flag|Rhode Island}} |RI |colspan=2|[[Providence, Rhode Island|Providence]] |{{dts|May 29, 1790}} |{{right|1,097,379}} |{{cvt|1544.89|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1033.81|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|511.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|2}} |- !scope="row"|{{flag|South Carolina}} |SC |[[Columbia, South Carolina|Columbia]] |[[Charleston, South Carolina|Charleston]] |{{dts|May 23, 1788}} |{{right|5,118,425}} |{{cvt|32020.49|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|30060.7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1959.79|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|7}} |- !scope="row"|{{flag|South Dakota}} |SD |[[Pierre, South Dakota|Pierre]] |[[Sioux Falls, South Dakota|Sioux Falls]] |{{dts|Nob 2, 1889}} |{{right|886,667}} |{{cvt|77115.68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|75811|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1304.68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1}} |- !scope="row"|{{flag|Tennessee}} |TN |colspan=2|[[Nashville, Tennessee|Nashville]] |{{dts|Hun 1, 1796}} |{{right|6,910,840}} |{{cvt|42144.25|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|41234.9|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|909.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|9}} |- !scope="row"|{{flag|Texas}} |TX |[[Austin, Texas|Austin]] |[[Houston]] |{{dts|Dis 29, 1845}} |{{right|29,145,505}} |{{cvt|268596.46|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|261231.71|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|7364.75|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|36}} |- !scope="row"|{{flag|Utah}} |UT |colspan=2|[[Salt Lake City]] |{{dts|Ene 4, 1896}} |{{right|3,271,616}} |{{cvt|84896.88|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|82169.62|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|2727.26|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|4}} |- !scope="row"|{{flag|Vermont}} |VT |[[Montpelier, Vermont|Montpelier]] |[[Burlington, Vermont|Burlington]] |{{dts|Mar 4, 1791}} |{{right|643,077}} |{{cvt|9616.36|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|9216.66|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|399.71|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1}} |- !scope="row"|{{flag|Virginia}}{{efn-ua|name=statenomenclature}} |VA |[[Richmond, Virginia|Richmond]] |[[Virginia Beach, Virginia|Virginia Beach]] |{{dts|Hun 25, 1788}} |{{right|8,631,393}} |{{cvt|42774.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|39490.09|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|3284.84|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|11}} |- !scope="row"|{{flag|Washington}} |WA |[[Olympia, Washington|Olympia]] |[[Seattle]] |{{dts|Nob 11, 1889}} |{{right|7,705,281}} |{{cvt|71297.95|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|66455.52|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|4842.43|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|10}} |- !scope="row"|{{flag|West Virginia}} |WV |colspan=2|[[Charleston, West Virginia|Charleston]] |{{dts|Hun 20, 1863}} |{{right|1,793,716}} |{{cvt|24230.04|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|24038.21|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|191.83|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|3}} |- !scope="row"|{{flag|Wisconsin}} |WI |[[Madison, Wisconsin|Madison]] |[[Milwaukee]] |{{dts|May 29, 1848}} |{{right|5,893,718}} |{{cvt|65496.38|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|54157.8|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|11338.57|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|8}} |- !scope="row"|{{flag|Wyoming}} |WY |colspan=2|[[Cheyenne, Wyoming|Cheyenne]] |{{dts|Hul 10, 1890}} |{{right|576,851}} |{{cvt|97813.01|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|97093.14|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|719.87|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1}} |} ===Distritong Pederal=== {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align: center;" |+ Distritong Pederal ng Estados Unidos |- !scope="col" colspan=2 rowspan=2|Pangalan at <br>[[List of U.S. state abbreviations|postal abbreviation]]<ref name=USPSabbreviations/> !scope="col" rowspan=2|Itinatag !scope="col" rowspan=2|Populasyon<br><ref name=":0" /> !scope="col" colspan=2|Kabuuang Lawak<ref name=areameasurements/> !scope="col" colspan=2|Lawak ng Lupain<ref name=areameasurements/> !scope="col" colspan=2|Lawak ng Katubigan<ref name=areameasurements/> !scope="col" rowspan=2|[[Non-voting members of the United States House of Representatives|Bilang ng mga kinatawan sa Kongreso]] |- !scope="col"|mi² !scope="col"|km² !scope="col"|mi² !scope="col"|km² !scope="col"|mi² !scope="col"|km² |- !scope="row"|{{flag|District of Columbia}} |DC |Hulyo 16, 1790<ref>{{cite web| title=The History of Washington, DC| url=https://washington.org/DC-information/washington-dc-history| publisher=Destination DC| access-date=March 3, 2018| date=2016-03-15| archive-url=https://web.archive.org/web/20180306083424/https://washington.org/DC-information/washington-dc-history| archive-date=March 6, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref> |style="text-align: right;"|689,545 |{{cvt|68|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|61|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|7|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1{{efn-ua|name=nv-d|Represented by a non-voting delegate in the House of Representatives.<ref name=Non-voting>{{cite web| url=https://www.house.gov/representatives| title=Directory of Representatives| publisher=U.S. House of Representatives| location=Washington, D.C.| access-date=March 5, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180305202522/https://www.house.gov/representatives| archive-date=March 5, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}}} |- |} ===Mga Teritoryo=== {{Further|Insular area|Territories of the United States}} Ang talaang ito ay hindi kinabibilangan ng mga Indian reservation na may limitadong soberanyang pangtribo o ang [[Freely Associated States]] na sumasali sa mga programa ng pamahalaan ng Estados Unidos ngunit hindo nasa ilalim ng soberanya ng Estados Unidos. [[File:US insular areas 2.svg|thumb|center|upright=3.5| {{legend inline|#0000A0|States and federal district}} {{in5}} {{legend inline|#00C000|Inhabited territories}} {{in5}} {{legend inline|#FF7000|Uninhabited territories}}]] ====Mga tinitirhang teritoryo==== {| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;" |+ Mga tinitirhang teritoryo sa Estados Unidos |- !scope="col" colspan=2 rowspan=2|Pangalan at <br>[[List of U.S. state abbreviations|postal abbreviation]]<ref name=USPSabbreviations/> !scope="col" rowspan=2|Kabisera !scope="col" rowspan=2|[[Cession|Nakuha]]<br><ref name="Acquisition Process of Insular Areas">{{cite web |url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/acquisition_process.htm |title=Acquisition Process of Insular Areas |publisher=[[Office of Insular Affairs]] |access-date=July 9, 2013 |url-status=unfit |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414172502/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/acquisition_process.htm |archive-date=April 14, 2012 }}</ref> !scope="col" rowspan=2|Territorial status<ref name=DotI>{{cite web| url=https://www.doi.gov/oia/islands/politicatypes| title=Definitions of Insular Area Political Organizations| publisher=U.S. Department of the Interior| location=Washington, D.C.| access-date=March 1, 2018| date=2015-06-12| archive-url=https://web.archive.org/web/20180713013603/https://www.doi.gov/oia/islands/politicatypes| archive-date=July 13, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref> !scope="col" rowspan=2|Population<ref name=":0"/><ref>[https://www.census.gov/library/stories/2021/10/first-2020-census-united-states-island-areas-data-released-today.html 2020 Population of U.S. Island Areas Just Under 339,000], U.S. Census Bureau, October 28, 2021.</ref> !scope="col" colspan=2|Kabuuang Lawak<ref name=areameasurements/> !scope="col" colspan=2|Lawak ng Lupain<ref name=areameasurements/> !scope="col" colspan=2|Lawak ng Katubigan<ref name=areameasurements/> !scope="col" rowspan=2|[[Non-voting members of the United States House of Representatives|Bilang ng mga kinatawan sa Kongreso]] |- !scope="col" class="unsortable"|mi² !scope="col"|km² !scope="col" class="unsortable"|mi² !scope="col"|km² !scope="col" class="unsortable"|mi² !scope="col"|km² |- !scope="row"|{{flag|American Samoa}} |AS |[[Pago Pago]]<ref name="American Samoa">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/american-samoa/| title=American Samoa| publisher=[[Central Intelligence Agency]]| work=[[The World Factbook]]| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref> |1900 |{{left|[[Unincorporated territories of the United States|Unincorporated]], [[Territories of the United States|unorganized]]{{efn-ua|Although not organized through a federal organic act or other explicit Congressional directive on governance, the people of American Samoa adopted a constitution in 1967, and then in 1977, elected territorial officials for the first time.<ref name=InteriorAS>{{cite web| url=https://www.doi.gov/oia/islands/american-samoa| title=Islands We Serve: American Samoa| publisher=U.S. Department of the Interior| location=Washington, D.C.| access-date=March 1, 2018| date=2015-06-11| archive-url=https://web.archive.org/web/20180309054757/https://www.doi.gov/oia/islands/american-samoa| archive-date=March 9, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}}}} |{{right|49,710}} |{{cvt|581.05|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|76.46|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|504.60|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}} |- !scope="row"|{{flag|Guam}} |GU |[[Hagåtña, Guam|Hagåtña]]<ref name="Guam">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/guam/| title=Guam| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref> |1899 |{{left|Unincorporated, organized}} |{{right|153,836}} |{{cvt|570.62|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|209.80|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|360.82|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}} |- !scope="row"|{{flag|Northern Mariana Islands}} |MP |[[Saipan]]<ref name="Northern Mariana Islands">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/northern-mariana-islands/| title=Northern Mariana Islands| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref> |1986 |{{left|Unincorporated, organized{{efn-ua|name=2organized|Organized as a [[Commonwealth (U.S. insular area)|commonwealth]].}}}} |{{right|47,329}} |{{cvt|1975.57|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|182.33|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1793.24|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}} |- !scope="row"|{{flag|Puerto Rico}} |PR |[[San Juan, Puerto Rico|San Juan]]<ref name="Puerto Rico">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/puerto-rico/| title=Puerto Rico| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref> |1899 |{{left|Unincorporated, organized{{efn-ua|name=2organized}}}} |{{right|3,285,874}} |{{cvt|5324.84|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|3423.78|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|1901.07|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1{{efn-ua|name=nv-r|Represented by a non-voting [[Resident Commissioner of Puerto Rico|resident commissioner]] in the House of Representatives.<ref name=Non-voting/>}}}} |- !scope="row"|{{flag|U.S. Virgin Islands}} |VI |[[Charlotte Amalie, U.S. Virgin Islands|Charlotte Amalie]]<ref name="Virgin Islands">{{cite web| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/virgin-islands/| title=Virgin Islands| work=The World Factbook| access-date=July 9, 2013| df=mdy-all}}</ref> |1917 |{{left|Unincorporated, organized}} |{{right|87,146}} |{{cvt|732.93|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|134.32|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{cvt|598.61|mi2|km2|0|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |{{right|1{{efn-ua|name=nv-d}}}} |} ====Hindi tinitirhang mga teritoryo==== {| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;" |+ Mga teritoryo ng Estados Unidos nang walang katutubong populasyon |- !scope="col" rowspan=2|Pangalan !scope="col" rowspan=2|[[Cession|Nakuha]]<ref name="Acquisition Process of Insular Areas" /> !scope="col" rowspan=2|Estadong pangteritoryo<ref name=DotI/> !scope="col" colspan=2|Lawak ng lupain{{efn-ua|Excluding [[lagoon]]}} |- !scope="col" class="unsortable"|mi² !scope="col"|km² |- !scope="row"|[[Baker Island]]<ref name="Baker Island">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/bhpage.htm| title=Baker Island| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120419040523/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/bhpage.htm| archive-date=April 19, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref> |1856 |{{left|[[Unincorporated territories of the United States|Unincorporated]]; [[Territories of the United States#Minor Outlying Islands|unorganized]]}} |{{cvt|0.85|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |- !scope="row"|[[Howland Island]]<ref name="Baker Island" /> |1858 |{{left|Unincorporated, unorganized}} |{{cvt|0.625|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |- !scope="row"|[[Jarvis Island]]<ref name="Jarvis Island">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/jarvispage.htm| title=Jarvis Island| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120207205021/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/jarvispage.htm| archive-date=February 7, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref> |1856 |{{left|Unincorporated, unorganized}} |{{cvt|2.2|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |- !scope="row"|[[Johnston Atoll]]<ref name="Johnston Island">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/johnstonpage.htm| title=Johnston Island| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120314031716/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/johnstonpage.htm| archive-date=March 14, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref> |1859 |{{left|Unincorporated, unorganized}} |{{cvt|1|mi2|km2|1|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |- !scope="row"|[[Kingman Reef]]<ref name="Kingman Reef National Wildlife Refuge">{{cite web| url=http://www.fws.gov/refuges/profiles/index.cfm?id=12534| title=Kingman Reef National Wildlife Refuge| publisher=[[United States Fish and Wildlife Service]]| access-date=July 9, 2013| archive-url=https://web.archive.org/web/20130516175056/http://www.fws.gov/refuges/profiles/index.cfm?id=12534| archive-date=May 16, 2013| url-status=live| df=mdy-all}}</ref> |1860 |{{left|Unincorporated, unorganized}} |{{cvt|0.0046875|mi2|km2|2|adj=ri3|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |- !scope="row"|[[Midway Atoll]]{{efn-ua|Although there are no indigenous inhabitants, around 40 [[United States Fish and Wildlife Service]] staff and service contractors live on the island at any given time.<ref name="United States Pacific Islands Wildlife Refuges">{{cite web| title=United States Pacific Islands Wildlife Refuges| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states-pacific-island-wildlife-refuges/| work=The World Factbook| publisher=Central Intelligence Agency| access-date=October 10, 2014| df=mdy-all}}</ref>}}<ref name="Midway Atoll">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/midwaypage.htm| title=Midway Atoll| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120204035600/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/midwaypage.htm| archive-date=February 4, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref> |1867 |{{left|Unincorporated, unorganized}} |{{cvt|3|mi2|km2|1|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |- !scope="row"|[[Navassa Island]]<ref name=InteriorNI>{{cite web| url=https://www.doi.gov/oia/islands/navassa| title=Navassa Island| publisher=U.S. Department of the Interior| location=Washington, D.C.| access-date=March 3, 2018| date=2015-06-12| archive-url=https://web.archive.org/web/20160815201647/https://www.doi.gov/oia/islands/navassa| archive-date=August 15, 2016| url-status=live| df=mdy-all}}</ref> |1858{{efn-ua|U.S. [[sovereignty]] is disputed by [[Haiti]].<ref name="HaitiNavassa">{{cite news| title=U.S., Haiti Squabble Over Control of Tiny Island| work=[[Miami Herald]]| last=Colon| first=Yves| url=http://faculty.webster.edu/corbetre/haiti/misctopic/navassa/squabble.htm| publisher=[[Webster University]]| date=September 25, 1998| access-date=November 25, 2016| archive-url=https://web.archive.org/web/20160830141104/http://faculty.webster.edu/corbetre/haiti/misctopic/navassa/squabble.htm| archive-date=August 30, 2016| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}} |{{left|Unincorporated, unorganized}} |{{cvt|3|mi2|km2|1|adj=ri0|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |- !scope="row"|[[Palmyra Atoll]]{{efn-ua|Although there are no indigenous inhabitants, between four and 20 [[The Nature Conservancy|Nature Conservancy]], employees, [[United States Fish and Wildlife Service]] staff, and researchers live on the island at any given time.<ref name="United States Pacific Islands Wildlife Refuges"/>}}<ref name="Palmyra Atoll">{{cite web| url=http://www.doi.gov/oia/Islandpages/palmyrapage.htm| title=Palmyra Atoll| publisher=[[Office of Insular Affairs]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120111123148/http://www.doi.gov/oia/Islandpages/palmyrapage.htm| archive-date=January 11, 2012| access-date=July 9, 2013}}</ref> |1898 |{{left|Incorporated, unorganized}} |{{cvt|1.5|mi2|km2|1|adj=ri1|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |- !scope="row"|[[Wake Island]]{{efn-ua|Although there are no indigenous inhabitants, as of 2009, around 150 U.S. 150 [[United States Armed Forces|U.S. military personnel]] and civilian contractors were living on the island, staffing the [[Wake Island Airfield]] and communications facilities.<ref name="Wake Island">{{cite web| title=Wake Island| url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/wake-island/| publisher=Central Intelligence Agency| work=The World Factbook| access-date=October 10, 2014| df=mdy-all}}</ref>}}<ref name="Wake Island"/> |1899{{efn-ua|U.S. [[sovereignty]] is disputed by the Republic of [[Marshall Islands]].<ref>{{cite web| last=Earnshaw| first=Karen| url=http://www.infomarshallislands.com/enen-kio-a-k-a-wake-island/| title=Enen Kio (a.k.a. Wake Island): Island of the kio flower| website=Marshall Islands Guide| date=December 17, 2016| location=Majuro, Republic of the Marshall Islands| access-date=March 4, 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20180401051724/http://www.infomarshallislands.com/enen-kio-a-k-a-wake-island| archive-date=April 1, 2018| url-status=live| df=mdy-all}}</ref>}} |{{left|Unincorporated, unorganized}} |{{cvt|6.5|km2|mi2|1|adj=ri1|order=flip|abbr=values|sortable=on|disp=table}} |- |} ====Mga pinagtatalunang teritoryo==== {{main|List of territorial disputes#Central America and the Caribbean}} {| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align: center;" |+ Mga inaangking teritoryo ngunit hindi pinamamahalaan ng Estados Unidos |- !scope="col" rowspan=2|Pangalan !scope="col" rowspan=2 data-sort-type="date"|Inangkin<br><ref name="Acquisition Process of Insular Areas"/> !scope="col" rowspan=2|Territorial status<ref name="Lewis, M">{{cite web| last=Lewis| first=Martin W.| title=When Is an Island Not An Island? Caribbean Maritime Disputes| url=http://www.geocurrents.info/geopolitics/when-is-an-island-not-an-island-caribbean-maritime-disputes| publisher=GeoCurrents| date=March 21, 2011| access-date=June 16, 2017| archive-url=https://web.archive.org/web/20170422200136/http://www.geocurrents.info/geopolitics/when-is-an-island-not-an-island-caribbean-maritime-disputes| archive-date=April 22, 2017| url-status=live| df=mdy-all}}</ref> !scope="col" colspan=2|Lawak !scope="col" rowspan=2|Pinamamahalaan ni<ref name="Lewis, M"/> !scope="col" rowspan=2|Inaangkin rin ni<ref name="Lewis, M"/> |- !scope="col" class="unsortable"|mi² !scope="col"|km² |- !scope="row"|[[Bajo Nuevo Bank|Bajo Nuevo Bank (Petrel Island)]]<ref name="Acquisition Process of Insular Areas"/> |1869 |{{left|Unincorporated, unorganized<br>(disputed sovereignty)}} |{{cvt|145.01|km2|mi2|0|adj=ri0|order=flip|abbr=values|sortable=on|disp=table}}{{efn-ua|This is the approximate figure for the land area of the bank, and does not include the surrounding [[territorial waters]].}}<ref>{{cite web| url=http://www.geocaching.com/geocache/GC2757B_us-minor-outlying-islands-bajo-nuevo-bank?guid=4a263fd5-14aa-491b-bc21-f866034aa85a| title=US Minor Outlying Islands – Bajo Nuevo Bank| publisher=[[Geocaching]]| date=June 6, 2017| access-date=July 10, 2015| archive-url=https://web.archive.org/web/20150711093130/http://www.geocaching.com/geocache/GC2757B_us-minor-outlying-islands-bajo-nuevo-bank?guid=4a263fd5-14aa-491b-bc21-f866034aa85a| archive-date=July 11, 2015| url-status=live| df=mdy-all}}</ref> |{{flag|Colombia}} |{{flag|Jamaica}}<br />{{flag|Nicaragua}} |- !scope="row"|[[Serranilla Bank]]<ref name="Acquisition Process of Insular Areas"/> |1880 |{{left|Unincorporated, unorganized<br>(disputed sovereignty)}} |{{cvt|1200|km2|mi2|0|adj=ri0|order=flip|abbr=values|sortable=on|disp=table}}{{efn-ua|This figure includes the total land area of the Serranilla Bank and the water area of its lagoon, but not the surrounding territorial waters.}}<ref>{{cite web| url=http://sanandresislas.es.tl/SERRANILLA.htm| title=Cayo Serranilla| language=es| publisher=Eco Fiwi| access-date=June 16, 2017| archive-url=https://web.archive.org/web/20170731234016/http://sanandresislas.es.tl/SERRANILLA.htm| archive-date=July 31, 2017| url-status=live| df=mdy-all}}</ref> |{{flag|Colombia}} |{{flag|Honduras}}<br />{{flag|Nicaragua}} |} ===Mga exclave=== Ang sumusunod ay isang listahan ng mga internasyonal na mga exclave sa Estados Unidos. Ang mga ito ay matatagpuan lahat sa mainland Estados Unidos. Ang isang [[exclave]] ay isang bahagi ng isang estado sa heograpiya na nakahiwalay mula sa pangunahing bahagi ng nakapalibot na dayuhan teritoryo. Ito ang ilan sa lahat: *[[Northwest Angle]], [[Minnesota]] *Elm's Point, [[Minnesota]] *[[Alaska]] *Point Roberts, [[Washington (estado)|Washington]] *Alburgh Tongue sa [[Vermont]] *Provincial Point sa [[Vermont]] *Dalawang di-kilalang lugar sa [[North Dakota]] == Heograpiya == {{main|Heograpiya ng Estados Unidos}} [[File:MountMcKinley BA.jpg|thumb|upright=1.2|[[Denali]], Alaska, ang pinakamataas na punto sa [[Hilagang Amerika]].]] [[File:Grand Canyon from Moran Point.jpeg|thumb|upright=1.2|[[The Grand Canyon]] mula sa Moran Point.]] [[File:Niagara_Falls%2C_New_York_from_Skylon_Tower.jpg|thumb|left|[[Niagara Falls, New York]].]] Bilang pangatlong pinakamalaking bansa sa buong mundo (sa kabuuang sukat), ang paysahe at mga tanawin sa Estados Unidos ay magkakaiba: lupang kakahuyang katamtaman (temperate forest) sa Silangang baybayin, [[bakawan]] sa [[Florida]], ang [[Malaking Kapatagan]] sa gitang bahagi ng bansa, ang sistemang [[Ilog Mississippi]]-[[Ilog Missouri|Missouri]], ang [[Great Lakes]] na parte rin ng sa [[Canada]], [[Rockies]] na nasa kanluran ng kapatagan, ilang disyerto at sonang katamtaman sa baybaying kanluran ng Rockies, at mga kagubatang katamtaman (temperate rainforest) sa bahaging Pasipiko ng Hilagang-Kanluran. Dagdag paysahe din ang [[Alaska]] at mga [[bulkan|mabulkang]] pulo ng [[Hawaii]]. Ang klima ay iba-iba rin: tropikal sa [[Hawaii]] at timog [[Florida]], at [[tundra]] naman sa [[Alaska]] at sa mga tuktok ng matataas na bundok (pati ng Hawaii). Karamihan sa mga bahaging Hilaga at Silangan ay dumaranas ng klimang kontinental-katamtaman, may mainit na tag-araw at malamig na taglamig. Ang timog bahagi ng bansa naman ay dumaranas ng subtropikal na klimang umedo na may katamtamang taglamig at mahahaba at umedong tag-araw. == Demograpiya == === Mga sentro ng populasyon === {{Mga pinakamalaking kalakhang pook sa Estados Unidos}} {{clear}} === Lahi === Ang mga lahing ito ang mga bumubuo sa lupain ng Estados Unidos: 1. [[Europeo]] 171,801,940 Amerikano 60.7% ng buong populasyon ng Amerika 2. [[Espanyol]] ([[Hispanikong at Latinong Amerikano]]) 44.3 million Amerikano 14.8% ng buong populasyon ng Amerika 3. [[Aprikano]] ([[Aprikanong Amerikano]]) 39,500,000 Amerikano 4. [[Pilipinas|Pilipino]] 4,000,000 Amerikano 1.5% ng buong populasyon ng Amerika, karamihan ay mga abroad 5. [[Tsina|Tsino]] 3,565,458 Amerikano 1.2% ng buong populasyon ng Amerika 6. [[Hapon]]es 1,469,637 Amerikano 0.44% ng buong populasyon ng Amerika 7. [[Vietnam]]ese 2,162,610 Amerikano 0.7% ng buong populasyon ng Amerika 8. [[Taiwan]]ese 193,365 - 900,595 0.06%-0.3% ng buong populasyon ng Amerika ===Mga wikang ginagamit sa Estados Unidos=== [[File:Seattle trash lese rac basura 200511.jpg|thumb|250px|Isang [[basurahan]] sa [[Seattle]] na may label na apat na wika: [[Wikang Ingles|Ingles]], [[Wikang Tsino|Tsino]], [[Wikang Biyetnames|Biyetnames]] at [[Wikang Espanyol|Espanyol]] (Gumagamit ang Tagalog ng parehong salita tulad ng sa Espanyol)]] Ayon sa ACS noong 2017, ang pinakakaraniwang mga wikang sinasalita sa bahay ng mga taong mula 5 taong gulang at pataas ang sumusunod:<ref name="2017 survey">{{Citation|url=https://www.census.gov |title=Table 53. Languages Spoken At Home by Language: 2017|work=Language use in the United States, August 2019|publisher=U.S. Census Bureau|access-date=February 19, 2016|df=mdy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_10_1YR_B16001&prodType=table|title=American FactFinder - Results|website=Factfinder.census.gov|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20200212213140/http://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_10_1YR_B16001&prodType=table|archive-date=February 12, 2020|df=mdy-all|access-date=May 29, 2017}}</ref> {{div col|colwidth=25em}} # [[Wikang Ingles]] lamang {{spaced ndash}} 239 milyon (78.2%) # [[Espanyol]]{{spaced ndash}} 41 milyon (13.4%) # [[Wikang Tsino]] (kabilang ang [[Mandarin Chinese|Mandarin]], [[Cantonese]], [[Hokkien]] at iba pa){{spaced ndash}} 3.5 milyon (1.1%) # [[Wikang Tagalog]] (o [[Filipino language|Filipino]]){{spaced ndash}} 1.7 milyon (0.6%) # [[Wikang Vietnames]]{{spaced ndash}} 1.5 milyon (0.5%) # [[Arabic]]{{spaced ndash}} 1.2 million # [[French language|Pranses]]{{spaced ndash}} 1.2 milyon # [[Korean language|Koreano]]{{spaced ndash}} 1.1 milyon # [[Russian language|Ruso]]{{spaced ndash}} 0.94 milyon # [[Standard German|Aleman]]{{spaced ndash}} 0.92 milyon # [[Haitian Creole language|Haitian Creole]]{{spaced ndash}} 0.87 milyon # [[Hindi]]{{spaced ndash}} 0.86 million # [[Portuguese language|Portuguese]]{{spaced ndash}} 0.79 milyon # [[Italian language|Italiano]]{{spaced ndash}} 0.58 milyon # [[Polish language|Polish]]{{spaced ndash}} 0.52 milyon # [[Yiddish]]{{spaced ndash}} 0.51 million # [[Japanese language|Hapones]]{{spaced ndash}} 0.46 milyon # [[Persian language|Persiano]] (including Farsi, [[Dari]] and [[Tajik language|Tajik]]){{spaced ndash}} 0.42 milyon # [[Gujarati language|Gujarati]]{{spaced ndash}} 0.41 milyon # [[Telugu language|Telugu]]{{spaced ndash}} 0.37 milyon # [[Bengali language|Bengali]]{{spaced ndash}} 0.32 milyon # [[Tai–Kadai languages|Tai–Kadai]] (including [[Thai language|Thai]] at [[Lao language|Lao]]){{spaced ndash}} 0.31 milyon #[[Urdu]]{{spaced ndash}}0.3 million # [[Greek language|Griyego]]{{spaced ndash}} 0.27 milyon # [[Punjabi language|Punjabi]]{{spaced ndash}} 0.29 milyon # [[Tamil language|Tamil]]{{spaced ndash}} 0.27 milyon # [[Armenian language|Armenian]]{{spaced ndash}} 0.24 milyon # [[Serbo-Croatian]] (kabilang [[Bosnian language|Bosnian]], [[Croatian language|Croatian]], [[Montenegrin language|Montenegrin]], at [[Serbian language|Serbian]]){{spaced ndash}} 0.24 million # [[Hebrew language|Hebreo]]{{spaced ndash}} 0.23 milyon # [[Hmong language|Hmong]]{{spaced ndash}} 0.22 milyon # [[Bantu languages]] (including [[Swahili language|Swahili]]){{spaced ndash}} 0.22 million # [[Khmer language|Khmer]]{{spaced ndash}} 0.20 milyon # [[Navajo language|Navajo]]{{spaced ndash}} 0.16 milyon # [[Indo-European languages|ibang Indo-European wika]]{{spaced ndash}} 578,492 # [[Afro-Asiatic languages|ibang Afro-Asiatic wika]]{{spaced ndash}} 521,932 # [[Niger–Congo languages|ibang Niger–Congo wika]]{{spaced ndash}} 515,629 # [[West Germanic languagesang West Germanic wika]]{{spaced ndash}} 487,675 # [[Austronesian languages|wikang Austronesian]]{{spaced ndash}} 467,718 # [[Indo-Aryan languages|ibang Indic wika]]{{spaced ndash}} 409,631 # [[Languages of Asia|ibang mga wika ng Asia]]{{spaced ndash}} 384,154 # [[Slavic languages|ibang mga wikang Slavic]]{{spaced ndash}} 338,644 # [[Dravidian languages|ibang mga wikang Dravidia]]{{spaced ndash}} 241,678 # [[Languages of North America|ibang mga wika ng Hilagang Amerika]]{{spaced ndash}} 195,550 # [[List of language families|iba at hindi matukoy na wika]]{{spaced ndash}} 258,257 {{div col end}} == Pamahalaan at politika == {{main|Pamahalaan ng Estados Unidos}} [[Talaksan:US Capitol building, April 20, 2019 3.jpg|thumb|Ang [[Kapitolyo ng Estados Unidos]] sa [[Washington, DC]], kinalalagyan ng [[Kongreso ng Estados Unidos|Kongreso ng US]], ang [[Lehislatura|sangay lehislatibo]] ng pamahalaan ng Estados Unidos]] [[Talaksan:Joe Biden official portrait 2013 (cropped).jpg|thumb|Si [[Joe Biden]], ang kasalukuyang Pangulo ng Estados Unidos]] [[File:Kamala_Harris_Vice_Presidential_Portrait.jpg|thumb|Si [[Kamala Harris]], ang kasalukyang Pangalawang Pangulo ng Estados Unidos.]] [[File:Official_photo_of_Speaker_Nancy_Pelosi_in_2019.jpg|thumb|Si [[Nancy Pelosi]], ang kasalukuyang Ispiker ng Mababang Kapulungan ng Estados Unidos.]] Binubuo ng limampung [[Estado ng Estados Unidos|estado]] ang Amerika na may limitadong [[awtonomiya]] at kung saan ang [[batas federal]] ang nananaig sa [[batas ng estado]]. Sa pangkalahatan, ang mga usapin sa loob ng hangganan ng mga estado ay saklaw ng kani-kanilang mga pamahalaang estado. Nabibilang dito ang panloobang komunikasyon; mga regulasyong may kinalaman sa pag-aari, industrya, negosyo, at kagamitang pampubliko; ang [[United States Code|kodigong kriminal]] ng estado; at mga kondisyon ng pagtatrabaho sa loob ng estado. Pumapailalim ang [[District of Columbia|Distrito ng Kolumbiya]] sa hurisdiksiyon ng [[Kongreso ng Estados Unidos]], at may limitadong [[Alituntuning Lokal ng Distrito ng Columbia|alituntuning lokal]]. Ang [[saligang batas]] ng iba't ibang estado ay may pagkakaiba sa ilang detalye ngunit kapwa sumusunod sa iisang huwarang tulad ng sa Saligang Batas federal, kabilang dito ang pahayag sa karapatang pantao at ang plano ng pagbubuo ng gobyerno. Sa mga usaping gaya ng pagpapatakbo ng negosyo, mga bangko, kagamitang pampubliko at mga kawang-gawang institusyon, ang saligang batas ng bawat estado ay kadalasang mas detalyado at klaro kaysa sa Saligang Batas federal. Sa mga nakalipas na taon, umako ng mas malawak na responsibilidad ang pamahalaang federal sa mga bagay-bagay gaya ng kalusugan, edukasyon, kapakanan, transportasyon, pabahay, at pagsulong urban. Binubuo ng tatlong sangay ang pamahalaang pederal: ang [[ehekutibo]] (pinamumunuan ng [[Pangulo ng Estados Unidos|Pangulo]]), ang [[lehislatura]] (ang [[Kongreso ng Estados Unidos|Kongreso]]), at ang [[hudikatura]] (pinamumunuan ng [[Korte Suprema ng Estados Unidos|Korte Suprema]]). Nahahalal ang pangulo sa isang mandato ng apat na taon ng [[US Electoral College|Electoral College]], na nahihirang sa botong popular sa limampung estado. Nahahalal naman ang mga miyembro ng Konggreso sa mandato ng 2 taon sa [[Kamara ng mga Kinatawan ng Estados Unidos|Kamara ng mga Kinatawan]] at ng 6 taon sa [[Senado ng Estados Unidos|Senado]]. Tinatakda ng Pangulo ang mga huwes ng Korte Suprema at may pahintulot ng Senado sa pagkakaroon ng hindi limitadong termino. Kinokopya ng modelong tripartite na ito ng pamahalaan sa antas ng estado sa pangkalahatan. May iba't ibang anyo ang mga lokal na pamahalaan. Pinamamayanihan ang pamahalaang pederal at pang-estado ang dalawang pangunahing partidong pampolitika, ang mga [[Partido Republikano ng Estados Unidos|Republikano]] (''Republicans'') at ang mga [[Partido Demokrata ng Estados Unidos|Demokrata]] (''Democrats''). Mayroong ding ibang maliliit na partido; ngunit hindi sila nakakapanghikayat ng kasindaming tagasuporta. Sa kabuuan, nangingibabaw ang tulad ng sa ''right wing'' ng mga demokrasya sa Europa ang kulturang pampolitika sa Estados Unidos at madalas na nakikitungo sa iba't ibang usapin. Mahirap tukuyin ang kategoryang kinabibilangan ng dalawang partidong ito. Sa kulturang pampolitika ng Estados Unidos, mailalarawan ang Partido Republikano bilang ''center-right'' at ang Partido Demokrata naman ay ''center-left''. Ang mga kandidato ng mga partido menor at independiente ay bihirang nahahalal, at kung nahalal man ay sa lokal o estado lamang, ngunit sa sistema ng politika ng bansa, nananaig ang mga "hakot partido" sa mga koalisyon. Ang mga patakaran at ideolohiya ng kasalukuyang Pangulo ng Estados Unidos ang may malaking ginagampanan sa patakbo ng kanyang partido, pati na rin sa plataporma ng oposisyon. === Pagkakalahating Pampolitika === {{main|Pagkakahating Pampolitika ng Estados Unidos}} Ang Estados Unidos ay isang [[pederasyon|unyong pederal]] na may limampung estado. Ang orihinal na labintaltong estado ay ang unang labintatlong kolonya na nag-aklas mula sa pamumuno ng mga Ingles. Noong unang bahagi ng kasaysayan ng bansa, tatlong bagong mga estado ang binuo mula sa mga teritoryo galing na sa umiiral na mga estado: ang [[Kentucky]] mula sa [[Virginia]]; [[Tennessee]] mula sa [[North Carolina]]; at [[Maine]] mula sa [[Massachusetts]]. Karamihan sa ibang mga estado ay nanggaling sa mga teritoryong nakuha mula sa mga digmaan o sa mga nabili ng pamahalaan ng Estados Unidos. Taliwas dito ang nangyari sa [[Vermont]], [[Texas]] at [[Hawaii]]: ang bawat isang ito ay dating malalayang republika bago sumali sa unyon. Noong [[Digmaang Sibil ng Amerika]] humiwalay ang [[Kanlurang Virginia]] sa Virginia. Ang pinakabagong estado-ang Hawaii- a natamasa ang pagiging isang ganap na estado noong Agosoto 21, 1959.<ref>{{cite news |url= http://archives.starbulletin.com/1999/10/18/special/story4.html |title='The Goal Was Democracy for All |work= Honolulu Star-Bulletin |author=Borreca, Richard |date=18 Oktubre 1999 |accessdate=11 Pebrero 2012}}</ref> Bumuo ang labintatlong kolonya, sa Deklarasyon ng Kalayaan ng Estados Unidos, ng kani-kanilang [[bayang estado]] na katulad ng mga bansa sa [[Europa]] noon. Sa mga sumunod na taon, dumami ang bilang ng mga estado sa Amerika dahil sa paglawak nitong pakanluran, sa pananakop at pagbibili ng mga lupa ng pamahalaang pambansa, at sa paghahati ng ilang estado, nauwi sa kasalukuyang bilang na limampu. Pangkalahatang nahahati ang mga estado sa mas maliit na rehiyong administratibo, kabilang ang mga [[kondado]] o "county", mga [[lungsod]] at mga [[pamayanan]] o "township". May hawak din ang bansa sa ilang mga teritoryo, distrito at pag-aari, nangunguna na ang [[distrito pederal]] ng Distrito ng Kolumbiya na siyang kabisera ng bansa, ilang mga lugar na insular sa ibayong dagat tulad ng [[Portoriko]], [[American Samoa|Samoa Amerikana]], [[Guam]], [[Northern Mariana Islands|Kapuluang Hilagang Mariyana]], at [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Amerika]]. Nakapanghawak ang bansa sa isang base ng hukbong pandagat sa inookupahang bahagi ng [[Guantanamo Bay|Look ng Guwantanamo]] sa [[Cuba|Kuba]] mula 1898. Walang pag-aangking teritoryal ang Estados Unidos sa [[Antartica|Antartika]] ngunit nakapagreserba ng karapatang gawin ito. ==Ekonomiya== {{Infobox economy | country = Estados Unidos | image = Usa-world-trade-center-skyscrapers-reflection-night-skyline-cityscape.jpg | image_size = 325px | caption = [[New York City]], ang sentrong pananalapi ng Estados Unidos at buong mundo.<ref>{{cite web|url=https://www.longfinance.net/media/documents/GFCI_28_Full_Report_2020.09.25_v1.1.pdf|title=The Global Financial Centres iIndex 18|date=September 2020|publisher=Long Finance}}</ref> | currency = [[United States dollar]] (USD) {{increase}} | year = Oktubre 1, 2021 – Setyembre 30, 2022 | organs = [[World Trade Organization|WTO]], [[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]] at iba pa | group = {{plainlist| * [[Developed country|Developed/Advanced]]<ref>{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weoselco.aspx?g=110&sg=All+countries+%2f+Advanced+economies |title=World Economic Outlook Database, April 2019 |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=September 29, 2019}}</ref> * [[World Bank high-income economy|High-income economy]]<ref>{{cite web |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/906519-world-bank-country-and-lending-groups |title=World Bank Country and Lending Groups |publisher=[[World Bank]] |website=datahelpdesk.worldbank.org |access-date=September 29, 2019}}</ref>}} | population = {{increase}} 332,564,727 (16-Mar-2022)<ref>{{cite web |url=https://www.census.gov/popclock/?intcmp=home_pop |title=U.S. and World Population Clock |publisher=U.S.census.gov <https://www.census.gov> |access-date=2022-01-01}}</ref><ref name="Worldometer">{{cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/us-population/|title = United States Population (2021) - Worldometer}}</ref> | gdp = {{increase}} $24.8 trilyon (2021)<ref name="GDP IMF">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October|title=World Economic Outlook Database, October 2021 |date=October 2021 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]]|access-date=January 3, 2022}}</ref> | gdp rank = {{plainlist| * [[List of countries by GDP (nominal)|1st (nominal; 2022)]] * [[List of countries by GDP (PPP)|2nd (PPP; 2022)]]}} | growth = {{plainlist| * 2.3%&nbsp;(2019) –3.4%&nbsp;(2020) * 5.6%&nbsp;(2021e) 3.7%&nbsp;(2022f)<ref>{{cite web |title=Global Economic Prospects, January 2022 |page=4 |url=https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/36519/9781464817601.pdf?sequence=10&isAllowed=y |website=openknowledge.worldbank.org |date=8 January 2022 |publisher=[[World Bank]] |access-date=19 January 2022|last1=Bank |first1=World }}</ref> }} | per capita = {{increase}} $74,725 (est 2022)<ref name="GDP IMF"/><ref name="GDP per capita">See [[List of countries by GDP (nominal) per capita]].</ref> | per capita rank = {{plainlist| * [[List of countries by GDP per capita (nominal)|9th (nominal; 2022)]] * [[List of countries by GDP per capita (PPP)|15th (PPP; 2022)]]}} | sectors = {{plainlist| * [[Primary sector of the economy|Agrikultura]]: 0.9% * [[Secondary sector of the economy|Industriya]]: 18.9% * [[Tertiary sector of the economy|Mga Serbisyo]]: 80.2% * (2017 est.)<ref name="CIA_US">{{cite web|title=Field Listing: GDP – Composition, by Sector of Origin|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/|website=Central Intelligence Agency World Factbook|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|access-date=April 3, 2018}}</ref>}} | components = {{plainlist| * Pagkonsumo ng sambahayan: 68.4% * Pagkonsumo o paggasta ng Gobyerno: 17.3% * Puhunan sa nakatakdan kapital: 17.2% * Pamumuhan sa mga imbentoryo: 0.1% * Pagluwas ng mga produktExporto at serbisyo: 12.1% * Pang-aangkat ng mga kalakal at mga serbisyo: −15% * (2017 est.)<ref name="CIA_US" />}} | inflationary = {{plainlist|ng * 1.5% (2020 est.)<ref name="IMFWEOUS">{{cite web |title=World Economic Outlook Database, October 2020 |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=111,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,PCPIPCH,&sy=2018&ey=2025&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |website=IMF.org |publisher=International Monetary Fund |access-date=October 18, 2020}}</ref> * 1.7% (Aug. 2019)<ref>{{cite web|title=Consumer Price Index – August 2019|date=September 12, 2019|url=https://www.cnbc.com/2019/09/12/us-consumer-price-index-august-2019.html|publisher= CNBC}}</ref>}} | millionaires = | poverty = {{plainlist| *{{increaseNegative}} 11.4% (2020)<ref name="PovertyCB">{{cite web|title=Income and Poverty in the United States: 2020|url=https://www.census.gov/library/publications/2021/demo/p60-273.html|date=September 14, 2021|publisher=[[United States Census Bureau]] |access-date=October 5, 2020}}</ref> *{{increaseNegative}} 37.2 milyon (2020)<ref name="PovertyCB" />}} | gini = {{plainlist| *{{increaseNegative}} 48.9 {{color|red|high}} (2020, [[United States Census Bureau|USCB]])<ref>{{cite web |url=https://www.census.gov/content/dam/Census/library/visualizations/2021/demo/p60-273/figure3.pdf |title=Income Distribution Measures and Percent Change Using Money Income and Equivalence-Adjusted Income |publisher=United States Census Bureau |website=census.gov|access-date=January 15, 2021}}</ref> *{{increaseNegative}} 43.4 {{color|darkorange|medium}} (2017, [[Congressional Budget Office|CBO]])<ref>{{cite web |title=The Distribution of Household Income, 2017 |url=https://www.cbo.gov/system/files/2020-10/56575-Household-Income.pdf |pages=31, 32 |website=cbo.gov |publisher=[[Congressional Budget Office]] |date=October 2, 2020 |access-date=October 19, 2020}}</ref>}} | hdi = {{plainlist| * {{increase}} 0.926 {{color|darkgreen|very high}} (2019)<ref>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/indicators/137506 |title=Human Development Index (HDI) |publisher=[[Human Development Report|HDRO (Human Development Report Office)]] [[United Nations Development Programme]] |website=hdr.undp.org |access-date=December 11, 2019}}</ref> ([[List of countries by Human Development Index|17th]]) * {{increase}} 0.808 {{color|darkgreen|very high}} [[List of countries by inequality-adjusted HDI|IHDI]] (2019)<ref>{{cite web |title=Inequality-adjusted HDI (IHDI) |url=http://hdr.undp.org/en/indicators/138806 |website=hdr.undp.org |publisher=[[United Nations Development Programme|UNDP]] |access-date=May 22, 2020}}</ref>}} | labor = {{plainlist| * {{increase}} 161.4 million (October 2021)<ref name="BLS_JobsData" /> * {{increase}} 58.8% employment rate (October 2021)<ref name="BLS_JobsData" />}} | unemployment = {{plainlist| * {{decreasePositive}} 3.8% (February 2022)<ref name="BLS_JobsData">{{cite web|url=https://www.bls.gov/news.release/empsit.t01.htm |title=Employment status of the civilian population by sex and age |publisher=[[Bureau of Labor Statistics]] |website=BLS.gov |access-date=October 4, 2020}}</ref> * {{decreasePositive}} 10.9% youth unemployment (December 2021; 16 to 19 year-olds)<ref name="BLS_JobsData" /> * {{decreasePositive}} 6.9 million unemployed (November 2021)<ref name="BLS_JobsData" />}} | average gross salary = {{IncreasePositive}} $69,392 (2020)<ref name="CPS 2015">{{cite web|url=https://www.worlddata.info/average-income.php#:~:text=The%20average%20gross%20annual%20wage,than%20in%20the%20previous%20year).|title=Usual Weekly Earnings of Wage and Salary Workers First Quarter 2017|date=July 17, 2018 |website=Bureau of Labor Statistics|publisher=U.S. Department of Labor|access-date=September 13, 2018}}</ref> | gross median = {{increase}} $1,010 weekly (Q4, 2021)<ref>{{cite web |title=Usual Weekly Earnings Summary |url=https://www.bls.gov/news.release/wkyeng.nr0.htm |website=www.bls.gov |publisher=Bureau of Labor Statistics |date=January 17, 2020}}</ref> | occupations = {{plainlist| * [[Primary sector of the economy|Agriculture]]: 1.0% * [[Secondary sector of the economy|Industry]]: 19% * [[Tertiary sector of the economy|Services]]: 80% * (FY 2018)<ref>{{cite web|title=Employment by major industry sector|url=https://www.bls.gov/emp/tables/employment-by-major-industry-sector.htm|publisher=Bureau of Labor Statistics|access-date=July 5, 2018}}</ref>}} | industries = {{hlist| [[Petroleum]] | [[steel]] | [[motor vehicles]] | [[aerospace]] | [[telecommunications]] | [[chemicals]] | [[electronics]] | [[food processing]] | [[information technology]] | [[consumer goods]] | [[lumber]]| [[mining]] }} | exports = {{decrease}} $2.127 trillion (2020)<ref name=wto>{{cite web|title=U.S. trade in goods with World, Seasonally Adjusted |url=https://www.census.gov/foreign-trade/Press-Release/current_press_release/ft900.pdf|work=[[United States Census Bureau]]|access-date=June 1, 2021}}</ref> | export-goods = {{ublist|[[Agricultural]] products 10.7%| [[Fuels]] and [[mining]] products 9.4%| [[Manufacturers]] 74.8%| Others 5.1%<ref>{{cite web|url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/historical/SAEXP.pdf|title=Exports of goods by principal end-use category|work=Census Bureau}}</ref>}} | export-partners = {{ublist|{{flag|European Union}}(+) 18.7%| {{flag|Canada}}(+) 18.3%| {{flag|Mexico}}(+) 15.9%| {{flag|China}}(-) 8%| {{flag|Japan}}(+) 4.4%||Others 34.8%<ref name=wto />}} | imports = {{decrease}} $2.808 trillion (2020)<ref name=wto /> | import-goods = {{ublist|[[Agricultural]] products 10.5%| [[Fuels]] and [[mining]] products 10.7%| [[Manufacturers]] 78.4%| Others 4.2%<ref>{{cite web|url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/historical/SAIMP.pdf|title=Imports of goods by principal end-use category|work=Census Bureau}}</ref>}} | import-partners = {{ublist|{{flag|China}}(-) 21.4%| {{flag|European Union}}(+) 18.9%| {{flag|Mexico}}(+) 13.2%| {{flag|Canada}}(+) 12.6%| {{flag|Japan}}(+) 6%||Others 27.9%<ref name=wto />}} | current account = {{decrease}} −$501.3 billion (2020 est.)<ref name="CIAWFUS">{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/ |title=The World Factbook |publisher=[[Central Intelligence Agency]] |website=CIA.gov |access-date=August 17, 2019}}</ref> | FDI = {{plainlist| * {{increase}} Inward: $156.3&nbsp;billion (2020)<ref>{{cite web|title=UNCTAD 2019|url=https://unctad.org/system/files/official-document/tdstat45_FS09_en.pdf|access-date=2020-01-06|website=UNCTAD}}</ref> * {{increase}} Outward: $92.8&nbsp;billion (2020)<ref>{{cite web|title=Country Fact Sheets 2018|url=http://unctad.org/en/Pages/DIAE/World%20Investment%20Report/Country-Fact-Sheets.aspx|website=unctad.org|access-date=24 July 2019}}</ref>}} | debt = {{increaseNegative}} 128.6% of GDP (FY 2020)<ref>{{cite web|url=https://www.usgovernmentspending.com/us_debt_to_gdp|title=Federal Debt: Total Public Debt as Percent of Gross Domestic Product}}</ref> | gross external debt = {{increaseNegative}} $21.3 trillion (December 2020)<ref>{{cite web|publisher=U.S. Department of the Treasury|url=https://ticdata.treasury.gov/Publish/debta2020q3.html|title=Treasury TIC Data|access-date=2021-01-30 |df=mdy-all}}</ref> note: approximately four-fifths of US external debt is denominated in US dollars<ref name="CIAWFUS" /> | revenue = $3.42 trillion (2020)<ref>{{cite web |url=https://www.usgovernmentrevenue.com/ |title=US Government Finances: Revenue, Deficit, Debt, Spending since 1792}}</ref> | expenses = $6.55 trillion (2020)<ref>{{cite web|url=https://www.usgovernmentspending.com/federal_budget |title=US Federal Budget Overview - Spending Breakdown Deficit Debt Pie Chart |access-date=2021-01-29 |df=mdy-all}}</ref> | deficit = {{increaseNegative}} −2.9 of GDP (2016)<br />note: for the US, revenues exclude social contributions of approximately $1.0{{nbs}}trillion; expenditures exclude social benefits of approximately $2.3{{nbs}}trillion (2015 est.) | reserves = $41.8 billion (August 2020)<ref>{{cite web|url=https://www.treasury.gov/resource-center/data-chart-center/IR-Position/Pages/01042019.aspx|title=U.S. International Reserve Position|website=Treasury.gov|access-date=January 18, 2019}}</ref> | credit = {{plainlist| * [[Standard & Poor's]]:<ref>{{cite web |title=Sovereigns rating list |publisher=Standard & Poor's |url=http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu?sectorName=null&subSectorCode=39&filter=U |access-date=August 20, 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110618090608/http://www.standardandpoors.com/ratings/sovereigns/ratings-list/en/eu?sectorName=null&subSectorCode=39&filter=U |archive-date=June 18, 2011 |df=mdy-all}}</ref><ref name=guardian>{{cite news |title=How Fitch, Moody's and S&P rate each country's credit rating |date=April 15, 2011 |first1=Simon |last1=Rogers |first2=Ami |last2=Sedghi |work=The Guardian|location=London |url=https://www.theguardian.com/news/datablog/2010/apr/30/credit-ratings-country-fitch-moodys-standard |access-date=May 28, 2011}}</ref> * AA+ (Domestic) * AA+ (Foreign) * AAA (T&C Assessment) * Outlook: Stable ---- * [[Moody's]]:<ref name=guardian /><ref>{{cite news|last=Riley|first=Charles|title=Moody's affirms Aaa rating, lowers outlook|url=https://money.cnn.com/2011/08/02/news/economy/moodys_credit_rating/index.htm?hpt=hp_t1|publisher=CNN|date=August 2, 2017}}</ref> * Aaa * Outlook: Stable ---- * [[Fitch Group|Fitch]]:<ref>{{cite web|title=Fitch Affirms United States at 'AAA'; Outlook Stable|url=https://www.fitchratings.com/creditdesk/press_releases/detail.cfm?pr_id=824532|website=Fitch Ratings}}</ref><ref>{{cite web|title=Scope affirms the USA's credit rating of AA with Stable Outlook|url=https://www.scoperatings.com/#search/research/detail/160368EN|website=Scope Ratings}}</ref> * AAA * Outlook: Stable}} | aid = ''donor'': [[Official development assistance|ODA]], $35.26 billion (2017)<ref name="oecd-aid">{{cite web|title=Development aid rises again in 2016 but flows to poorest countries dip |url=http://www.oecd.org/dac/development-aid-rises-again-in-2016-but-flows-to-poorest-countries-dip.htm |website=[[OECD]] |access-date=2017-09-25 |date=2017-04-11 |df=mdy-all}}</ref> | cianame = united-states | spelling = US }} Ang Estados Unidos ay isang mayaman at maunlad na bansa na may ekonomiyang pamilihan<ref>{{cite web |url=https://worldpopulationreview.com/country-rankings/market-economy-countries |title=Market Economy Countries 2021 |publisher=World Population Review |access-date=September 12, 2021}}</ref> at ang may pinakamalaking nominal na [[GDP]] at kabuuang yaman. Ito ang ikalawang bansa sa buong mundo na may kakayahan sa pagbili ng mga mamamayan nito.<ref>{{cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=43&pr.y=19&sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512,672,914,946,612,137,614,546,311,962,213,674,911,676,193,548,122,556,912,678,313,181,419,867,513,682,316,684,913,273,124,868,339,921,638,948,514,943,218,686,963,688,616,518,223,728,516,558,918,138,748,196,618,278,624,692,522,694,622,142,156,449,626,564,628,565,228,283,924,853,233,288,632,293,636,566,634,964,238,182,662,359,960,453,423,968,935,922,128,714,611,862,321,135,243,716,248,456,469,722,253,942,642,718,643,724,939,576,644,936,819,961,172,813,132,199,646,733,648,184,915,524,134,361,652,362,174,364,328,732,258,366,656,734,654,144,336,146,263,463,268,528,532,923,944,738,176,578,534,537,536,742,429,866,433,369,178,744,436,186,136,925,343,869,158,746,439,926,916,466,664,112,826,111,542,298,967,927,443,846,917,299,544,582,941,474,446,754,666,698,668&s=PPPGDP&grp=0&a=|title=Report for Selected Country Groups and Subjects (PPP valuation of country GDP)|publisher=IMF|language=en-US|access-date=December 29, 2017}}</ref> Ito ang ika siyam na bansa sa buong mundo sa kada taong nominal na [[GDP]] at ika-15 sa kada taong Paridad ng Kakayahang Pagbili noong 2021.<ref>{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/index.aspx |title=World Economic Outlook Database, April 2019 |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=April 9, 2019}}</ref> Ang Estados Unidos ang pinakamakapangyarihan sa usaping ekonomiyang pangteknolohiya at paglikha ng mga bagong ideya at produkto lalo na [[intelihensiyang artipisyal]], [[kompyuter]], [[parmasyutikal]], [[medikal]], [[pangkalawakan]] at kagamitang panghukbo.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/ |title=United States reference resource |work=[[The World Factbook]] [[Central Intelligence Agency]] |access-date=May 31, 2019}}</ref> Ang [[Dolyar ng Estados Unidos]] ang salaping pinakaginagamit sa mga transaksiyon sa buong mundo at ang pinakainiimbak na salapi na sinusuportahan ng ekonomiya ng Estados Unidos, militar ng Estados Unido, sistemang petrodolyar at ang kaugnay na [[eurodollar]] at malaking pamilihan ng US Treasury.<ref name="federalreserve.gov">{{cite web|url=http://www.federalreserve.gov/pf/pdf/pf_4.pdf |title=The Implementation of Monetary Policy – The Federal Reserve in the International Sphere|access-date=August 24, 2010}}</ref><ref>{{cite web|author=Zaw Thiha Tun|title=How Petrodollars Affect The U.S. Dollar |url=http://www.investopedia.com/articles/forex/072915/how-petrodollars-affect-us-dollar.asp|date=July 29, 2015|access-date=October 14, 2016}}</ref> Ang ilang mga bansa ay gumagamit sa US dollar bilang de factor currency.<ref name="Benjamin J. Cohen 2006, p. 17">Benjamin J. Cohen, ''The Future of Money'', Princeton University Press, 2006, {{ISBN|0691116660}}; ''cf.'' "the dollar is the de facto currency in Cambodia", Charles Agar, ''[[Frommer's]] Vietnam'', 2006, {{ISBN|0471798169}}, p. 17</ref><ref>{{cite web |url = http://www.multpl.com/us-gdp-growth-rate/table/by-year|title = US GDP Growth Rate by Year |date=March 31, 2014 |access-date=June 18, 2014 |website = multpl.com|publisher = US Bureau of Economic Analysis}}</ref> Kabilang sa mga kasamang nakikipagkalakalan sa Estados Unidos ang [[Tsina]], [[European Union]], [[Canada]], [[Mexico]], [[India]], [[Japan]], [[Timog Korea]], [[United Kingdom]], at [[Taiwan]].<ref name="auto">{{cite web |url=https://www.census.gov/foreign-trade/statistics/highlights/top/top1612yr.html|title = Top Trading Partners |date=December 2016 |access-date=July 8, 2017 |publisher=U.S. Census Bureau}}</ref> Ang Estados Unidos ang pinakamalaking tagapag-angkat at ang ikalawang pinakamalaking tagapagaluwas.<ref>{{cite web |url=https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/wts2019_e/wts2019_e.pdf |title=World Trade Statistical Review 2019 |work=[[World Trade Organization]] |page=100 |access-date=May 31, 2019}}</ref> Ito ay may kasunduan sa malayang kalakalan sa ilang mga bansa kasama ang [[United States–Mexico–Canada Agreement|USMCA]], Australia, Timog Korea, Switzerland, Israel at marami pang iba.<ref>{{cite web |url=https://ustr.gov/trade-agreements/free-trade-agreements |title=United States free trade agreements |work=[[Office of the United States Trade Representative]] |access-date=May 31, 2019}}</ref> Ang ekonomiya nito ay sinasanhi ng masagang mga mapagkukunan sa kalikasan, mahusay na pinaunlad na mga inprastruktura at malaking produktibidad o pagiging produktibo ng mga mamamayan nito.<ref name="Wright, Gavin 2007 p. 185">Wright, Gavin, and Jesse Czelusta, "Resource-Based Growth Past and Present", in ''Natural Resources: Neither Curse Nor Destiny'', ed. Daniel Lederman and William Maloney (World Bank, 2007), p. 185. {{ISBN|0821365452}}.</ref> Ito ay may ika-7 malaking kabuuang halaga ng mapagkukunang pangkalikasan na nagkakahalagang[[United States dollar|Int$]]45{{nbs}}trilyon noong 2015.<ref>{{cite o nweb|url=http://www.investopedia.com/articles/markets-economy/090516/10-countries-most-natural-resources.asp|title=10 Countries With The Most Natural Resources|date=September 12, 2016|last=Anthony|first=Craig|website=[[Investopedia]]}}</ref> Ang mga Amerikano ang may pinakamataas na sahod ng empleyado at pangbahay sa mga bansang kasapi ng [[OECD]].<ref>{{cite web|url=http://www.oecdbetterlifeindex.org/topics/income/|title=Income|work=Better Life Index|publisher=OECD|access-date=September 28, 2019|quote=In the United States, the average household net adjusted disposable income per capita is USD 45 284 a year, much higher than the OECD average of USD 33 604 and the highest figure in the OECD.}}</ref> Noong 1890, nalampasan ng Estados Unidos ang [[Imperyong British]] bilang pinakaproduktibo o mapakinabangan na ekonomiya sa buong mundo.<ref name="Digital History">{{cite web|author1=Digital History |author2=Steven Mintz |url=http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display.cfm?HHID=188 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040302193732/http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display.cfm?HHID=188 |archive-date=2004-03-02 |title=Digital History |publisher=Digitalhistory.uh.edu |access-date=April 21, 2012 |df=mdy-all}}</ref> Ito ang pinakamalaking prodyuser ng petrolyo at natural gas.<ref name="lop">{{cite web|url=https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=36292|title=United States remains the world's top producer of petroleum and natural gas hydrocarbons|website=EIA}}</ref> Noong 2016, ito ang pinakamalaking bansang nakikipagkalakalan.<ref>{{cite news|author1=Katsuhiko Hara|author2=Issaku Harada (staff writers) |url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/Economy/US-overtook-China-as-top-trading-nation-in-2016 |title=US overtook China as top trading nation in 2016 |newspaper=Nikkei Asian Review |date=April 13, 2017|access-date=2017-06-22 |df=mdy-all |location=Tokyo}}</ref>. Ito rin ang ikatlong pinakamalaki sa pagmamanupaktura ng mga produkto na kumakatawan bilang ikalima sa output ng pagmamanupaktura sa buong mundo.<ref name="Vargo, Frank">{{cite web |url=http://shopfloor.org/2011/03/u-s-manufacturing-remains-worlds-largest/18756 |title=U.S. Manufacturing Remains World's Largest |publisher=Shopfloor |date=March 11, 2011 |access-date=March 28, 2012 |author=Vargo, Frank |archive-url=https://web.archive.org/web/20120404234310/http://shopfloor.org/2011/03/u-s-manufacturing-remains-worlds-largest/18756 | archive-date=April 4, 2012 |url-status=dead}}</ref> Hindi lamang ito ang mayroong pinakamalaking panloob na pamilihan ng mga produkto ngunit nangunguna sa kalakalan ng mga serbisyo na nagkakahalagang $4.2{{nbs}}trilyon noong 2018.<ref>{{cite web |url=http://www.wto.org/english/news_e/pres17_e/pr791_e.htm |title=Trade recovery expected in 2017 and 2018, amid policy uncertainty |publisher=World Trade Organization |date=April 12, 2017|access-date=2017-06-22 |df=mdy-all |location=Geneva, Switzerland}}</ref> Sa 500 pinakamalalaking kompanya sa buong mundo, ang 121 ay nakaheadquarter sa Estados Unidos.<ref>{{cite web|url=http://fortune.com/global500/list/filtered?hqcountry=U.S.|title=Global 500 2016 |work=Fortune}} Number of companies data taken from the "Country" filter.</ref> Ang Estados Unidos ang bansa sa buong mundo na may pinakamaraming bilyonaryo na may kabuuang halagang $3 trilyong dolyar.<ref>{{cite web|url=https://www.cnbc.com/2019/05/09/the-countries-with-the-largest-number-of-billionaires.html|title=The US is home to more billionaires than China, Germany and Russia combined|date=May 9, 2019|publisher=CNBC|access-date=May 9, 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://hk.asiatatler.com/life/top-10-countries-with-the-most-billionaires-in-2019|title=Wealth-X's Billionaire Census 2019 report reveals insights and trends about the world's top billionaires|website=hk.asiatatler.com|access-date=May 14, 2019}}</ref> Ang mga komersiyal na banko sa Estados Unido ay may ariariang $20{{nbs}}trillion noong 2020.<ref>{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/TLAACBW027SBOG/ |title=Total Assets, All Commercial Banks |date=January 3, 1973}}</ref> Ang US [[Global assets under management]] ay mayroong ariariang $30{{nbs}}trilyon.<ref>{{cite web |url=http://www.agefi.fr/sites/agefi.fr/files/fichiers/2016/07/bcg-doubling-down-on-data-july-2016_tcm80-2113701.pdf |title=Doubling Down on Data |website= |archive-url= |archive-date= |access-date=5 March 2022}}</ref><ref>{{cite web |url=https://repositorio.cepal.org/bitstream/handle/11362/45045/1/S1900994_en.pdf |title=The asset management industry in the United States |website= |archive-url= |archive-date= |access-date=5 March 2022}}</ref> Ang [[New York Stock Exchange]] at [[Nasdaq]] ang pinakamalaking mga [[pamilihan ng stock]] ayon sa [[kapitalisasyon ng pamilihan]] at [[bolyum ng kalakalan]].<ref>{{cite web|url=https://www.world-exchanges.org/our-work/statistics|title=Monthly Reports - World Federation of Exchanges|publisher=WFE}}</ref><ref name="sfc.hk">[http://www.sfc.hk/web/doc/EN/research/stat/a01.pdf Table A – Market Capitalization of the World's Top Stock Exchanges (As at end of June 2012)]. Securities and Exchange Commission (China).</ref> Ang mga pamumuhunang pandayuhan sa Estados Unidos ay umabot ng $4.0{{nbs}}trilyon,<ref name="CIA – The World Factbook">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-woot ng rld-factbook/rankorder/2198rank.html |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |access-date=April 21, 2012}}</ref> samantalang ang pamumuhuan ng Estados Unidos sa mga dayuhang bansa ay umabot ng higit sa $5.6 trilyon.<ref name="cia.gov">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-ot ng factbook/rankorder/2199rank.html |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |access-date=April 21, 2012}}</ref> Ang ekonomiya ng Estados Unidos ay nangunguna sa [[venture capital]]<ref>[http://www.ey.com/Publication/vwLUAssets/Global_venture_capital_insights_and_trends_2014/$FILE/EY_Global_VC_insights_and_trends_report_2014.pdf Adapting and evolving{{snd}}Global venture capital insights and trends 2014]. EY, 2014.</ref> at pagpopondo sa Pandaigdigang Pananaliksik at Pagpapaunlad.<ref>{{cite web|url= http://www.battelle.org/docs/tpp/2014_global_rd_funding_forecast.pdf?sfvrsn=4 |title=2014 Global R&D Funding Forecast |date=December 16, 2013 |website=battelle.org |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209171411/http://www.battelle.org/docs/tpp/2014_global_rd_funding_forecast.pdf?sfvrsn=4 |archive-date= February 9, 2014}}</ref> Ang paggasta ng mga konsumer ay bumubuo ng 68% ng ekonomiya ng Estados Unidos noong 2018,<ref name=consumerecon>[https://fred.stlouisfed.org/graph/?g=ntyj "Personal consumption expenditures (PCE)/gross domestic product (GDP)"] ''FRED Graph'', Federal Reserve Bank of St. Louis</ref> samantalang ang bahaging paggawang sahod ay 43% noong 2017.<ref>[https://fred.stlouisfed.org/series/W270RE1A156NBEA "Shares of gross domestic income: Compensation of employees, paid: Wage and salary accruals: Disbursements: To persons"] ''FRED Graph'', Federal Reserve Bank of St. Louis</ref> Ito ang ikatlong bansa na pinakamalaking merkado ng mga mamimili.<ref name="unstats.un.org">{{cite web|title=United Nations Statistics Division – National Accounts Main Aggregates Database |url=http://unstats.un.org/unsd/snaama/selbasicFast.asp}}</ref> Ang pamilihan ng mga trabaho ay umaakit ng mga immigrante mula sa iba ibang bansa na karaniwan ay edukado dahil sa mas maraming oportunidad sa Estados Unidos.<ref name="The World Factbook">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2112rank.html |title=Country comparison :: net migration rate |date=2014 |access-date=June 18, 2014 |website=Central Intelligence Agency |publisher=The World Factbook |archive-date=Disyembre 26, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181226005157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2112rank.html |url-status=dead }}</ref> Ang Estados ay nangungunang ekonomiya ayons sa mga pag-aaral gaya ng [[Index ng Madaling Pagnegosyo sa bansa]], [[Ulat ng Pagiging Kompetetibo sa Buong Mundo]] at iba pa.<ref name="World Economic Forum">{{cite web |url=http://www3.weforum.org/docs/GCR2013-14/GCR_Rankings_2013-14.pdf |title=Rankings: Global Competitiveness Report 2013–2014 |publisher=World Economic Forum |access-date=June 1, 2014}}</ref> Ang Ekonomiya ng Estados Unidos ay dumanas ng malalang pagbagsak ng ekonomiya noong recession noong mga 2007-2009 na dulot ng subprime mortgage crisis at lumaganap sa buong mundo.<ref name="FRED – Real GDP">{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/GDPC1 |title=FRED – Real GDP}}</ref><ref name="FRED – Househol7d Net Worth">{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/TNWBSHNO |title=FRED – Household Net Worth}}</ref><ref>{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/PAYEMS |title=FRED-Total Non-Farm Payrolls}}</ref><ref>{{cite web |url=https://fred.stlouisfed.org/series/UNRATE |title=FRED-Civilian Unemployment Rate}}</ref> Ang Estados Unidos ang ika-41 sa [[pagiging pantay ng sahod]] ng mga mamamayan sa mga 156 bansa noong 2017.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2172rank.html#us |title=''CIA World Factbook'' "Distribution of Family Income" |access-date=2022-03-22 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604005151/http://www.forbes.com/feeds/afx/2007/06/12/afx3810988.html#us |url-status=dead }}</ref>.<ref>{{cite news |last=Gray |first=Sarah |date=June 4, 2018 |title=Trump Policies Highlighted in Scathing U.N. Report On U.S. Poverty|url=http://fortune.com/2018/06/04/trump-policies-u-n-report-u-s-poverty/|work=[[Fortune (magazine)|Fortune]]|access-date=September 13, 2018|quote="The United States has the highest rate of income inequality among Western countries", the report states.}}</ref> ===Welfare at mga serbisyong panlipunan=== Hindi kasama ang [[Social Security (United States)|Social Security]] at [[Medicare (United States)|Medicare]], ang Kongreso ng Estados Unidos ay naglaan ng halos $717 bilyon sa mga pondong pederal noong 2010 at karagdagang $210 bilyon ay inilaan sa mga pondo ng estado ($927 bilyong total) para sa mga programang welfare o pagbibigay tulong sa mga nangangailangan. Ang kalahati nito ay napunta sa pangangailangang medikal at halos 40% para sa cash, pagkain (food stamps) at tulong pabahay. Ang ilan sa mga programa ay kinabibilangan ng pagpopondo sa mga paaralang pampubliko, pagsasanay para sa trabaho, mga benepisyong SSI at medicaid.<ref>Means tested programs [http://budget.house.gov/uploadedfiles/rectortestimony04172012.pdf] accessed 19 Nov 2013</ref> {{As of|2011}}, the public social spending-to-GDP ratio in the United States was below the [[OECD]] average.<ref>[http://www.oecd.org/els/socialpoliciesanddata/OECD%282012%29_Social%20spending%20after%20the%20crisis_8pages.pdf Social spending after the crisis]. OECD. (Social spending in a historical perspective, p. 5). Retrieved: 26 December 2012.</ref> Amg halos kalahati ng mga tulong na welfare na nagkakahalagang $462 bilyon ay napunta sa mga pamilyang may anak na ang karamihan ay mga mag-isang nagtataguyod ng anak.<ref name="SMG">{{citation | url = https://singlemotherguide.com/grants-for-single-mothers/ | title = Welfare for Single Mothers | date= January 9, 2014 | author = Dawn | publisher = Single Mother Guide}}</ref> ==Siyensiya at Teknolohiya== Noong ika-19 na siglo, ang [[United Kingdom]], [[Italya]], Kanlurang [[Europa]], [[Pransiya]], at [[Alemanya]] ang nangunguna sa pagkakatuklas ng mga bagong ideya at kaalaman sa [[siyensiya]] at [[matematika]].<ref>{{cite book|chapter-url=https://books.google.com/books?id=YFDGjgxc2CYC&pg=PA61|title=National innovation systems : a comparative analysis|date=1993|publisher=Oxford University Press|isbn=0195076176|location=New York|pages=61–4|chapter=National Innovation Systems: Britain|ref=Walker1993|author1=Walker, William|editor1-last=Nelson|editor1-first=Richard R.}}</ref><ref>{{cite document|author1=Uilrich Wengenroth|title=Science, Technology, and Industry in tiyhe 19th Century|url=http://www.mzwtg.mwn.tum.de/fileadmin/w00bmt/www/Arbeitspapiere/Wengenroth_sci-tech-ind-19c.pdf|publisher=Munich Centre for the History of Science and Technology|access-date=13 June 2016|date=2000}}</ref> Bagaman, nahuhuli ang Estados Unidos sa pagpormula ng teorya, ito ay nangibabaw sa paggamit ng teorya upang lutasin ang mga problema. Ito ang [[nilalapat na siyensiya]]. Dahil ang mga Amerikano ay malayo sa pinagmumulan ng siyensiyang Kanluranin at pagmamanupaktura, ang mga Amerikano ay kailangang tuklasin ang mga paggawa ng mga bagay. Nang pagsamahin ng mga Amerikano ang kaalamang teoretikal sa Katalihunang Yankee, ang resulta ay isang daloy ng mga mahahalagang imbensiyon. Ang mga mahahalagang Amerikanong imbentor ay kinabibilangan nina [[Robert Fulton]] (na nag-imbento ng [[steamboat]]); [[Samuel Morse]] (nag-imbento ng [[telegraph]]); [[Eli Whitney]] (nag-imbento ng [[cotton gin]]); [[Cyrus McCormick]] (ang [[reaper]]); at [[Thomas Alva Edison]] na siyang pinamalikhain sa lahat ng mga siyentipiko na may maraming imbensiyon na kanyang ginawa. [[Image:Wrightflyer.jpg|thumb|left|250px| Unang paglipad ng Wright Flyer I, Disyembre 17, 1903, si Orville ang piloto at si Wilbur ang nagpapatakbo ng sulok ng pakpak ng eroplano.]] Si Edison ay palaging ang una sa paglikha ng paglalapat siyentipiko pero siya ang palaging nagtatapos sa isang idea. Halimbawa, nilikha ng Inhinyeryong British na si [[Joseph Swan]] ang incandescent electric lamp noong 1860, halos 20 taon bago si Edison. Ngunit ang ilaw na bombilya ni Edison ay mas tumatagal sa imbensiyon ni Swan at maaaring patayin o ilawan ng indibidwal samantalang ang bombilya ni Swan ay magagamit lamang kapag ang ilang mga ilaw ay iniliywan o pinatay sa parehong panahon. Pinabuti ni Edison ang kanyang bombilya sa paglikha ng dynamo na sistemang lumilikha ng kuryente. Sa loob ng 30 taon, ang kanyang mga imbensiyon ay nagbigay kuryente o ilaw sa milyong tahanan. [[File:Buzz salutes the U.S. Flag.jpg|thumb|right|Ang Astronaut na si [[Buzz Aldrin]], piloto ng Lunar Module ng unang misyon ng paglapag sa [[buwan]]. Siya ay makikita sa tabi ng itinayong [[Watawat ng Estados]] sa ibabaw ng buwan.]] Isa pang pang mahalagang aplikasyon ng mga ideyang siyentipiko sa kagamitang praktikal ang inobasyon ng magkapatid na [[Wilbur at Orville Wright]]. Noong 1980, sila ay nahumaling sa mga account ng mga eksperimentong glider sa Alemanya at kanilang sinimulan ang kanilang imbestigasyon sa mga prinsipyo ng paglipas. Sa pagsasama ng kaalamang siyentipiko at mga kakayahang mekanikal, nilikha nila ang ilang glider. Noong Disyembre 17,1993, matagumpay nilayng nailipad ang pinapatakbong mekanikal na [[eroplano]]. Ang imbensiyong Amerikano na halos hindi napansin noong 1947 ang nagsulong sa [[Panahon ng Impormasyon]] at [[Kompyuter]]. Sa panahong ito, sina [[John Bardeen]], [[William Shockley]], at [[Walter Bratain]] ng [[Bell Laboratories]] ay humango sa mga sopistikadong prinsipyo ng [[mekanikang quantum]] upang imbentuhin ang [[transistor]] na maliit na mga kasangkapan ng [[elektroniko]] na pumalit sa mabibigat na [[vacuum tube]]. Ang transistor at ang [[integrated circuit]] na nilikha pagkatapos ng 10 taon ng pagkakaimbento ng transistor ang gumawang posible na maglagay ng napakaraming mga kagamitang elektoniko sa isang kompyuter o smartphone na pumalit sa mga kompyuter na kasing laki ng isang kwarto noong 1960. Ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ay nagkaroon ng malalim na epekto sa pagpapaunlad ng siyensiya at teknolohiya sa Estados Unidos. Bago ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang gobyernong pederal ay walang responsibilidad sa pagsuporta ng pagpapaunlad ng siyensiya sa bansa. Noong digmaan, ang pederal na pamahalaan at siyensiya ay bumuo ng matulunguning relasyon. Pagkatapos ng digmaan, ang pederal na pamahalaan ng Estados Unidos ay nagkaroon ng tungkuling suportahan ang siyensiya at teknolohiya. Pagkalipas ng ilang taon, sinuportahan ng pamahalaang pederal ang pagtatatag ng pambansang sistema ng siyensiya at teknolohiya na gumagawa sa Estados Unidos na lider sa buong mundo sa siyensiya at teknolohiya.<ref>Mowery, D. C., & Rosenberg, N. (1998). Paths of Innovation: Technological Change in 20th-Century America. Cambridge, UK: Cambridge University Press.</ref> Bahagi ng nakaraan at kasalukuyang kadakilaan ng Estados Unidos sa siyensiya ang napakalaking badyet para sa pagsasaliksik at pagpapaunlad na nagkakahalagang $401.6bn noong 2009 na doble sa badyet ng Tsina sa siyensiya na $154.1bn at higit sa 25% sa badyet sa siyensiya ng European Union na $297.9bn.<ref>[http://www.thenewatlantis.com/publications/the-sources-annd-uses-of-us-science-funding The Sources and Uses of U.S. Science Funding].</ref> Ang Estados Unidos ay nakalikha ng 278 Nobel Laureate sa [[Pisika]], [[Kemika]], [[Pisiolohiya o Medisina]] noong 2021 na ang unang bansa at bumubuo ng 42.5 % ng lahat ng natanggap na Gantimpalang Nobel sa buong mundo sa larangan ng Pisika, Kemika, at Pisiyolohiya. <ref>https://stats.areppim.com/stats/stats_nobelhierarchy.htm</ref> ==Tungkulin at Impluwensiya ng Estados sa Buong Mundo== Ang Estados Unidos ang isa sa mga bansa sa buong mundo na may malaking impluwensiya sa usaping ekonomiya, kultura, wika, siyensiya, teknolohiya, karapatang pantao at kapayapaan sa buong mundo. Dahil sa mga tulong pandayuhan ng Estados Unidos sa ibang bansa lalo na sa mga mahihirap na bansa, ang mga bansang ito ay karaniwang naiimpluwensiyahan sa usaping mga karapatang pantao sa mga bansang ito dahil sa prinsipyo ng Kapantayan ng Lahat ng Tao na isinusulong ng Estados Unidos. Ang Estados Unidos ay may malaki ring papel sa pagpapanatili ng seguridad sa buong mundo. Halimbawa, nagawang matukoy at mapaslang ng Intelihensiya ng Estados Unidos ang kinarorooanan gamit ang mga sopistikadong teknolohiya ng mga nagtatagong Pinuno ng mga Organisasyong Terorista na kinabibilangan nina [[Osama bin Laden]] na pinuno ng [[Al Qaeda]] at responsable sa pag-Atake noong Setyembre 11, 2001 at [[Abu Bakr al-Baghdadi]] na pinuno ng [[ISIS]]. Dahil din sa suporta nito sa [[Israel]], marami ang galit sa Estados Unidos. Gaya ng ibang mga bansang [[Kanluranin]] na mauunlad, ang Estados Unidos ay may kapangyarihan na magpalumpo ng mga ekonomiya ng isang bansa sa pamamagitan ng pagpapataw ng mga ekonomikong [[sanction]] gaya ng ginawa sa [[Cuba]], [[Iran]], [[North Korea]] at [[Rusya]]. ==Relihiyon== Sa Estados Unidos, ang [[kalayaan ng relihiyon]] ay isa sa pinoprotektahang karapatan ng mga Amerikano na nakasalig sa [[Saligang Batas ng Estados Unidos]] na matatagpuan sa mga sugnay ng [[relihiyon]] sa [[Unang Susog ng Saligang Batas ng Estados Unidos]]. Ito ay malapit na nauugnay sa [[paghihiwalay ng simbahan at estado]] na isang konseptong isinulong ng mga tagapagtatag ng Estados Unidos gaya nina [[James Madison]] at [[Thomas Jefferson]]. Ang '''Unang Susog''' ay may dalawang probisyon na nauukol sa [[relihiyon]]: Ang Sugnay ng '''Establisyemento (pagtatatag)''' at ang Sugnay ng '''Malayang Pagsasanay'''. Ang Establisyemento ay nagbabawal sa gobyerno ng Estados Unidos na "magtatag" ng isang relihiyon. Sa kasaysayan, ito ay nangangahulugan sa pagpipigil ng mga simbahan na isinusulong ng gobyerno gaya ng [[Simbahan ng Inglatera]]. Sa kasalukuyan, ang "establisyemento ng relihiyon" ay pinangangasiwaan ng tatlong bahaging pagsubok na inilatag ng [[Korte Suprema ng Estados Unidos]] sa ''Lemon v Kurtzman, 403, U.S. 602 (1971)''. Isa ilalim ng "pagsubok na Lemon", ang gobyerno ng Estados Unidos ay maaari lamang tumulong sa isang relihiyon kapag (1) ang pangunahing layunin ng pagtulong ay [[sekular]](hindi relihiyoso), (2) ang pagtulong ay dapat hindi nagsusulong o nagpipigil sa isang relihiyon at (3) walang labis na paghihimasok sa pagitan ng simbahan at estado. Ang Sugnay ng '''Malayang Pagsasanay''' ay nagpoprotekta sa mga mamamayan ng Estados Unidos na magsanay ng relihiyon na kanilang nanaisin kung ito ay hindi lumalabag sa mga ''moralidad ng publiko'' o may ''nakakapilit'' na interes ang gobyerno. Halimbawa, sa ''Prince v. Massachusetts, 321 U.S. 158 (1944)'', isinaad ng Korte Suprema ng Estados Unidos na maaaring pwersahin ng estado ang pagpapabakuna ng mga bata na ang mga magulang ay hindi pumapayag dito sa kadahilanang pang-relihiyon. Isinaad ng Korte Suprema ng Estados Unidos na ang estado ay may interest na mangibabaw sa paniniwala ng mga magulang upang maprotektahan ang kalusugan ng mga mamayan ng Estados Unidos at kanilang kaligtasan. {{Pie chart | thumb = center | caption = Relihiyon sa Estados Unidos (2020)<ref name="Pew2020">{{cite web |title=Measuring Religion in Pew Research Center's American Trends Panel |url=https://www.pewforum.org/2021/01/14/measuring-religion-in-pew-research-centers-american-trends-panel/ |website=Measuring Religion in Pew Research Center’s American Trends Panel &#124; Pew Research Center |publisher=Pew Research Center |access-date=9 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210208090614/https://www.pewforum.org/2021/01/14/measuring-religion-in-pew-research-centers-american-trends-panel/ |archive-date=8 February 2021 |date=14 January 2021 |url-status=live}}</ref> | label1 = [[Protestantismo|Protestante]] | value1 = 42 | color1 = Blue | labelt2 = [[Simbahang Katoliko Romano|Romano Katoliko]] | value2 = 21 | color2 = Purple | label3 = [[Mormon]] | value3 = 2 | color3 = DarkBlue | label4 = [[Walang relihiyon]] | value4 = 18 | color4 = White | label5 = [[Ateismo|Ateista]] | value5 = 5 | color5 = Grey | label6 = [[Agnostic]] | value6 = 6 | color6 = Lightgrey | label7 = [[Hudaismo|Hudyo]] | value7 = 1 | color7 = Lightblue | label8 = [[Islam|Muslim]] | value8 = 1 | color8 = Green | label9 = [[Hinduismo|Hindu]] | value9 = 1 | color9 = DarkOrange | label10 = [[Budismo|Budista]] | value10 = 1 | color10 = Gold | label11 = Ibang [[relihiyon]] | value11 = 2 | color11 = Chartreuse | label12= Unanswered | value12= 1 | color12= Black}} ==Kultura== Ang Estados Unidos ay isang [[kulturang indibidwalistiko]] na isang uri ng ng [[kultura]] na ang pagpapahalaga ay nasa isang [[indibidwal]] o sarili kesa sa isang [[grupo]]. Ang mga kulturang indidbidwal ay nagbibigay halaga sa sariling pananaw, pribasiya, [[autonomiya]](pangangasiwa sa sariling buhay), pag-asa sa sarili at sariling sikap. Ang mga Amerikano ay gumagamit ng diretsang pakipagtalastasan, naghahayag sa sariling naisin, at gumagamit ng mga iba't ibang paraan upang maayos ang mga alitan sa ibang kapwa tao. Ang Estados Unidos ay isang uri ng [[may mababang pagitan ng kapangyarihan]](low power distance culture) kung saan ito ay nagbibigay halaga sa bawat indibidwal na walang tinitingnang estado o katayuan sa buhay at nagtatakwil ng kawalang kapantayan sa lipunan. Tinatakwil ng mga Amerikano ang mga autoridad sa ikabubuti ng bawat indibidwal na bahagi ng isang lipunan. ==Sirkumsisyon== {{See also|Pagtutuli sa Estados Unidos}} Ang bansang ''Estados Unidos'' ay isa sa mga bansang nasa [[Kanlurang Emisperyo]] kabilang ang [[Canada]] sa mga protestanteng mga bansang ang lalaki ay tinutuli sa 70% nito sa [[Bagong Inglatera]] at "Midwest" kasalungat sa mga rehiyong timog at kanluran ay 50% hanggang 30% ang tinutuli. ==Galeriya== <gallery> Talaksan:Flag of Alabama.svg|'''[[Alabama]]''' Talaksan:Flag of Alaska.svg|'''[[Alaska]]''' Talaksan:Flag of Arizona.svg|'''[[Arizona]]''' Talaksan:Flag of Arkansas.svg|'''[[Arkansas]]''' Talaksan:Flag of California.svg|'''[[California]]''' Talaksan:Flag of Colorado.svg|'''[[Colorado]]''' Talaksan:Flag of Connecticut.svg|'''[[Connecticut]]''' Talaksan:Flag of Delaware.svg|'''[[Delaware]]''' Talaksan:Flag of the District of Columbia.svg|'''[[District of Columbia]]''' Talaksan:Flag of Florida.svg|'''[[Florida]]''' Talaksan:Flag of Georgia (U.S. state).svg|'''[[Georgia (estado ng Estados Unidos)|Georgia]]''' Talaksan:Flag of Hawaii.svg|'''[[Hawaii]]''' Talaksan:Flag of Idaho.svg|'''[[Idaho]]''' Talaksan:Flag of Illinois.svg|'''[[Illinois]]''' Talaksan:Flag of Indiana.svg|'''[[Indiana]]''' Talaksan:Flag of Iowa.svg|'''[[Iowa]]''' Talaksan:Flag of Kansas.svg|'''[[Kansas]]''' Talaksan:Flag of Kentucky.svg|'''[[Kentucky]]''' Talaksan:Flag of Louisiana.svg|'''[[Louisiana]]''' Talaksan:Flag of Maine.svg|'''[[Maine]]''' Talaksan:Flag of Maryland.svg|'''[[Maryland]]''' Talaksan:Flag of Massachusetts.svg|'''[[Massachusetts]]''' Talaksan:Flag of Michigan.svg|'''[[Michigan]]''' Talaksan:Flag of Minnesota.svg|'''[[Minnesota]]''' Talaksan:Flag of Mississippi.svg|'''[[Mississippi]]''' Talaksan:Flag of Missouri.svg|'''[[Missouri]]''' Talaksan:Flag of Montana.svg|'''[[Montana]]''' Talaksan:Flag of Nebraska.svg|'''[[Nebraska]]''' Talaksan:Flag of Nevada.svg|'''[[Nevada]]''' Talaksan:Flag of New Hampshire.svg|'''[[New Hampshire]]''' Talaksan:Flag of New Jersey.svg|'''[[New Jersey]]''' Talaksan:Flag of New Mexico.svg|'''[[New Mexico]]''' Talaksan:Flag of New York.svg|'''[[New York]]''' Talaksan:Flag of North Carolina.svg|'''[[North Carolina]]''' Talaksan:Flag of North Dakota.svg|'''[[North Dakota]]''' Talaksan:Flag of Ohio.svg|'''[[Ohio]]''' Talaksan:Flag of Oklahoma.svg|'''[[Oklahoma]]''' Talaksan:Flag of Oregon.svg|'''[[Oregon]]''' Talaksan:Flag of Pennsylvania.svg|'''[[Pennsylvania]]''' Talaksan:Flag of Rhode Island.svg|'''[[Rhode Island]]''' Talaksan:Flag of South Carolina.svg|'''[[South Carolina]]''' Talaksan:Flag of South Dakota.svg|'''[[South Dakota]]''' Talaksan:Flag of Tennessee.svg|'''[[Tennessee]]''' Talaksan:Flag of Texas.svg|'''[[Texas]]''' Talaksan:Flag of Utah.svg|'''[[Utah]]''' Talaksan:Flag of Vermont.svg|'''[[Vermont]]''' Talaksan:Flag of Virginia.svg|'''[[Virginia]]''' Talaksan:Flag of Washington.svg|'''[[Washington]]''' Talaksan:Flag of West Virginia.svg|'''[[West Virginia]]''' Talaksan:Flag of Wisconsin.svg|'''[[Wisconsin]]''' Talaksan:Flag of Wyoming.svg|'''[[Wyoming]]''' </gallery> === Patakarang panlabas === Ang paghaharing militar, ekonomiko, at kultural ng Estados Unidos ang dahilan kung bakit isang mahalagang tema sa politika ng bansa ang [[patakarang panlabas]] (o foreign policy) nito, bukod pa sa kahalagahan ng imahen ng Estados Unidos sa buong mundo. Nauntog ang patakarang panlabas ng Estados Unidos sa pagitan ng [[pamumukod]] o ''isolationism'', [[imperyalismo]] at paghahalo ng mga ito, sa buong kasaysayan ng bansa. Nagresulta ang malakas na impluwensiya nito sa politika at kultura ng buong mundo sa sobrang [[anti-Amerikanismo|pagkamuhi]] ng ilan dito, at [[Amerikopilya|pagpuri]] naman at paghanga para sa ilan. Isang halimbawa nito si [[Ayatollah Khomeini]] na tinawag ang Estados Unidos "The Great Satan" (Ang Dakilang Satanas). == Tingnan din == * [[Kasaysayang militar ng Estados Unidos]] * [[Kronolohiya ng kasaysayan ng Estados Unidos]] == Mga sanggunian == {{reflist}} {{United States topics}} {{Pangkat8}} [[Kategorya:Estados Unidos| ]] di72yz2tub7d1cpterow8vzu264vnvc 0 1858 1965967 1964335 2022-08-25T02:54:25Z WayKurat 2259 [[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/180.194.37.5|180.194.37.5]] ([[User talk:180.194.37.5|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder |name = Miriam Defensor Santiago |image = Talaksan:Miriam beams as she attends a wedding as a sponsor.JPG |office = [[Judges of the International Criminal Court|Hukom ng Pandaigdigang Hukumang Kriminal]] |nominator = [[Pilipinas]] |term_start = 11 Marso 2012 |term_end = 3 Hunyo 2014 |office1 = [[Kagawaran ng Repormang Pansakahan (Pilipinas)|Kalihim ng Repormang Pansakahan]] |president1 = [[Corazon Aquino]] |term_start1 = 20 Hulyo 1989 |term_end1 = 4 Enero 1990 |predecessor1 = [[Philip Ella Juico]] |successor1 = [[Florencio Abad]] |office2 = Senador ng Pilipinas |term_start2 = 30 Hunyo 2004 |term_end2 = 30 Hunyo 2016 |term_start3 = 30 Hunyo 1995 |term_end3 = 30 Hunyo 2001 |birth_date = {{birth date|1945|6|15}} |birth_place = [[Lungsod ng Iloilo]], [[Pilipinas]] |death_date = {{death date and age|2016|9|29|1945|6|15}} |death_place = [[Lungsod ng Taguig]], [[Pilipinas]] |party = [[People's Reform Party]] |spouse = Narciso Santiago |alma_mater = [[Unibersidad ng Pilipinas, Kabisayaan]]<br>[[Kolehiyo ng Batas ng Unibersidad ng Pilipinas|Unibersidad ng Pilipinas, Diliman]]<br>[[University of Michigan Law School|University of Michigan, Ann Arbor]]<br>[[Maryhill School of Theology]] [[University of Oxford]] |website = [http://www.miriam.com.ph/ Official website] }} Si '''Miriam Defensor Santiago''' (15 Hunyo 1945 – 29 Setyembre 2016), ay isang politiko at dating Senador ng [[Pilipinas]]. Siya ay isang abogado, dating hukom, at guro ng saligatang batas at batas internasyonal. Naglingkod siya bilang komisyonado ng Kawanihan ng Pandarayuhan at Deportasyon ng Pilipinas noong 1988 at dati narin siyang naging kalihim ng [[Kagawaran ng Repormang Pansakahan (Pilipinas)|Kagawaran ng Repormang Pansakahan]] mula 1989 hanggang 1991. Nakatanggap siya ng Gawad Magsaysay (Magsaysay Award) nang siya ay komisyonado ng Kawanihan ng Pandarayuhan at Deportasyon.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.icc-cpi.int/en_menus/icc/structure%20of%20the%20court/chambers/the%20judges/Pages/judge%20miriam%20defensor_santiago%20_philippines_.aspx |access-date=2013-12-05 |archive-date=2013-12-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131202222113/http://www.icc-cpi.int/en_menus/icc/structure%20of%20the%20court/chambers/the%20judges/Pages/judge%20miriam%20defensor_santiago%20_philippines_.aspx |url-status=dead }}</ref> Tumakbo bílang [[Pangulo ng Pilipinas]] si Miriam Santiago noong 1992; nanguna siya sa pambansang bilangan ng mga boto noong unang mga araw ng bilangan, subalit natalo lamang nang ilang daang libong mga boto. Napaulat na nagkaroon ng malawakang dayaan sa halalan, lalo na ang madalas na pagkawala ng kuryente noong unang limang araw. Nagsampa siya ng protesta, na pinawalang-saysay noong 1995 nang tumakbo siyang muli bílang senador at nagwagi.<ref name="senate.gov.ph">{{cite web|url=http://www.senate.gov.ph/senators/sen_bio/santiago_bio.asp |title=Senator Miriam Defensor Santiago - Senate of the Philippines |publisher=Senate.gov.ph |date= |accessdate=2011-03-13}}</ref> Laging natatampok si Miriam sa pandaigdigang balitaan dahil sa kanyang tahas sa pananalita. Noong 1997, pinangalanan siya ng ''Australian Magazine'' bílang isa sa ''"The 100 Most Powerful Women in the World."'' == Kabataan at pag-aaral == Si Miriam Santiago ay ipinanganak sa Lungsod ng Iloilo kina District Judge Benjamin A. Defensor at Dean Dimpna Palma Defensor. Nagtapos siya ng kanyang elementarya bilang valedictorian sa La Paz Elementary School noong 1957. Taong 1961, nagtapos siya ng high school sa Iloilo National High School bilang valedictorian. Nag-aral siya ng kolehiyo sa University of the Philippines sa kursong abogasya. Sa UP, nakapagtala si Defensor-Santiago ng bagong kasaysayan nang siya ang naging kauna-unahang babaeng editor-in-chief ng [[Philippine Collegian]], ang pahayagang pang-estudyante ng kolehiyo. Siya rin ang unang babaeng nanalo ng parangal bilang Best Debater sa U.P. Dalawang beses din siyang nakatanggap ng "Vinzons Achievement Award for Excellence in Leadership". Kinilala din siya ng Rotary bílang "Most Outstanding Graduate of U.P." Natapos ni Miriam ang kanyang Bachelor of Arts sa loob lamang ng tatlo at kalahating taon (3 1/2 years), taliwas sa ordinaryong apat (4) na taon, sa gradong 1.1 bilang average, noong huling semestre. Nagtapos siya bílang magna cum laude noong 1965. Natapos niya ang kanyang Bachelor of Laws sa U.P bílang cum laude. ==Sa larangan ng politika == {{Expand-section|date=Marso 2008}} Kumandidato si Miriam Santiago sa pagka-[[Pangulo ng Pilipinas|pangulo]] ng [[Pilipinas]] noong 1992 laban kay [[Fidel V. Ramos]]. Nakakuha siya ng malakas na suporta sa publiko. Di kagaya ng ilang partido na nirerenta lang ang kanilang mga manonood, ang PRP (People's Reform Party) ni Miriam ay nakahatak ng napakaraming tao, at minsan, nang siya ay nagtatalumpati sa isang campaign rally ay bumagsak ang entablado dahil sa di nito nakayanan ang dami ng tao. Nanguna siya sa bilangan sa loob ng limang araw kasabay ng mga malawakang brownout, at pagkalipas noon ay naungusan siya ni [[Fidel Ramos]]. Natalo siya sa eleksiyon at si Ramos ang naging pangulo subalit hindi siya naniwala sa resulta nito. Nagprotesta si Miriam sa electoral tribunal batay sa diumanong maanomalyang resulta ng eleksiyon, bilang ebidensiya raw ay ang mga brownout. Noong Enero 1992, nagkaroon din siya ng kaso sa korupsiyon at libelo na sinampa sa [[Sandiganbayan]] at sa Regional Trial Court ng [[Maynila]]. Ang reklamong ito ay napawalang bisa at maayos na nalinaw ni Miriam ang mga akusasyong ito laban sa kanya. Tinuturing siya ng kanyang mga taga-suporta lalo na sa mga kabataan bilang ang nalalabing '''Tagapaglaban sa korupsiyon'''. Bago siya naging kandidato sa pagka-pangulo, nagsilbi siya bilang immigration commissioner at doon siya nakilala bilang tagapagtanggol ng bayan laban sa korupsiyon dahil sa kanyang mga ginawang paglilinis sa mga opisyal na corrupt sa ahensiya na iyon. Nagtamo rin siya ng parangal sa [[Magsaysay Award]] dahil sa kanyang mga nagawa sa Commission on Immigration and Deportation. Taong 1995, tumakbo at nanalong senador si Miriam. Subalit sa di mabuting kalagayan, ang kanyang protestang inihain sa electoral tribunal noong 1992 ay napawalang bisa sa "teknikal" na kadahilanang siya ay nanalong senador. Ilang ulit siyang pinarangalang p'''inakamahusay na senador''' at binansagang '''Queen of Expose''' dahil sa kanyang matapang na pagbubulgar ng mga diumano'y ilang maanomalyang proyekto ng pamahalaan, kung saan nadawit ang dating kalihim ng [[DILG]] Ronaldo Puno. [[Talaksan:Miriam Defensor Santiago.jpg|thumb|Santiago noong 2011.]] Bilang senador, naging popular siya sa maraming puna nang kabilang siya sa 11 senador na bumoto laban sa pagbubukas ng [[Jose Velarde]] account noong impeachment trial ng dating pangulong [[Joseph Estrada]] na humantong sa [[EDSA II]] na siyang nagpaalis kay Estrada. At ngayong 2016 sya ay namayapa na dahil sa kanyang sakit na lung cancer, naulila niya ang kanyang asawa na si Narciso Santiago. ==Mga sanggunian== {{reflist}} ==Mga kawing na panlabas== *[http://www.miriamdefensorsantiago.com Opisyal na ''website'' ni Miriam Defensor-Santiago] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170914221906/http://miriamdefensorsantiago.com/ |date=2017-09-14 }} {{Senado ng Pilipinas}} {{BD|1945|2016|Defensor–Santiago, Miriam}} [[Kategorya:Mga politiko ng Pilipinas]] [[Kategorya:Mga Bisaya]] dgggi2jvpctkjutyh4xfdz12viyn5w4 0 2882 1966026 1950708 2022-08-25T07:56:41Z Senior Forte 115868 wikitext text/x-wiki {{Update}} {{Napiling artikulo}} {{Infobox country | conventional_long_name = Republika ng Indiya | common_name = Indiya | native_name = {{transl|hi|ISO|Bhārat Gaṇarājya}} | image_flag = Flag of India.svg | alt_flag = Horizontal tricolour flag bearing, from top to bottom, deep saffron, white, and green horizontal bands. In the centre of the white band is a navy-blue wheel with 24 spokes. | image_coat = Emblem of India.svg | symbol_width = 60px | alt_coat = Three lions facing left, right, and toward viewer, atop a frieze containing a galloping horse, a 24-spoke wheel, and an elephant. Underneath is a motto: "सत्यमेव जयते". | symbol_type = Sagisag ng estado | other_symbol = {{native phrase|sa|"Vande Mataram"|italics=off}}<br />"I Bow to Thee, Mother"{{lower|0.2em|{{efn|"[...] ''Jana Gana Mana'' is the National Anthem of India, subject to such alterations in the words as the Government may authorise as occasion arises; and the song ''Vande Mataram'', which has played a historic part in the struggle for Indian freedom, shall be honoured equally with ''Jana Gana Mana'' and shall have equal status with it."{{harv|Constituent Assembly of India|1950}}.}}{{sfn|National Informatics Centre|2005}}}} | other_symbol_type = Pambansang Kanta | national_motto = {{native phrase|sa|"Satyameva Jayate"|italics=off}} | national_anthem = {{native phrase|bn|"[[Jana Gana Mana]]"|italics=off|paren=omit}} <br />"Ikaw ang Tagapamahala ng Kaisipan ng Lahat ng Tao"{{lower|0.2em|{{sfn|Wolpert|2003|p=1}}}}<br /> <div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">{{center|[[File:Jana Gana Mana instrumental.ogg]]}}</div> | national_languages = Wala | image_map = India (orthographic projection).svg | map_width = 250px | alt_map = Image of a globe centred on India, with India highlighted. | map_caption = Area controlled by India shown in dark green; regions claimed but not controlled shown in light green | capital = [[Bagong Delhi]] | coordinates = {{Coord|28|36|50|N|77|12|30|E|type:city_region:IN}} | largest_city = {{plainlist| * [[Mumbai]] (lungsod nararapat) * [[Delhi]] (metropolitan area) }} | official_languages = {{hlist |[[Hindi]]|[[Wikang Ingles]]{{efn|According to [[Part XVII of the Constitution of India]], [[Standard Hindi|Hindi]] in the [[Devanagari]] script is the [[official language]] of the Union, along with [[Wikang Ingles]] as an additional official language.{{sfn|Ministry of Home Affairs 1960}}{{sfn|National Informatics Centre|2005}} [[States and union territories of India|States and union territories]] can have a different official language of their own other than Hindi or English.}}}} | regional_languages = {{collapsible list |titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal;font-size:100%; |title = [[Languages with official status in India#State level|State level]] and [[Eighth Schedule to the Constitution of India|{{nowrap|Eighth Schedule}}]] |{{hlist | [[Assamese language|Assamese]] | [[Bengali language|Bengali]] | [[Bodo language|Bodo]] | [[Dogri language|Dogri]] | [[Gujarati language|Gujarati]] | [[Hindi]] | [[Wikang_Kannada|Kannada]] | [[Kashmiri language|Kashmiri]] | [[Wikang Kokborok|Kokborok]] | [[Konkani language|Konkani]] | [[Maithili language|Maithili]] | [[Malayalam]] | Manipuri | [[Marathi language|Marathi]] | [[Wikang Mizo|Mizo]] | [[Nepali language|Nepali]] | [[Odia language|Odia]] | [[Punjabi language|Punjabi]] | [[Sanskrit]] | [[Santali language|Santali]] | Sindhi | [[Tamil language|Tamil]] | [[Telugu language|Telugu]] | [[Urdu]] }} }} | languages_type = Katutubong Wika | languages = 447 ng mga wika | demonym = Indiyano | membership = {{cslist|[[Nagkakaisang Bansa|NB]]|[[Pandaigdigang Kalakalan Organisasyon|PKO]]|[[BRICS]]|[[Asosasyon ng Timog Asya para sa Kooperasyong Panrehiyon|ATAKP]]|[[Kooperasyon ng Shanghai Organisasyon|KSO]]|[[G4 mga bansa]]|[[Group of Five]]|[[G8+5]]|[[G20]]|[[Commonwealth of Nations]]}} | government_type = [[Pederalismo]] [[Pamamaraang parlamentaryo]] [[Republika]] | leader_title1 = Pangulo | leader_name1 = Ram Nath Kovind | leader_title2 = Pangalawang Pangulo | leader_name2 = Venkaiah Naidu | leader_title3 = Punong Ministro | leader_name3 = {{#statements:P6|from=Q668}} | leader_title4 = Punong Mahistrado | leader_name4 = Sharad Arvind Bobde | leader_title5 = Tagapagsalita ng Lok Sabha | leader_name5 = Om Birla | leader_title6 = Deputy Chairman ng Rajya Sabha | leader_name6 = Harivansh Narayan Singh | legislature = [[Parlamento]] | upper_house = Rajya Sabha | lower_house = Lok Sabha | sovereignty_type = [[:en:Independence|Kalayaan]] | sovereignty_note = galing sa [[United Kingdom]] | established_event1 = [[:en:Dominion|Dominion]] | established_date1 = 15 Agosto 1947 | established_event2 = [[Republika]] | established_date2 = 26 Enero 1950 | area_km2 = 3,287,263 | area_footnote = {{efn|"The country's exact size is subject to debate because some borders are disputed. The Indian government lists the total area as {{convert|3287260|km2|sqmi|abbr=on}} and the total land area as {{convert|3060500|km2|sqmi|abbr=on}}; the United Nations lists the total area as {{convert|3287263|km2|sqmi|abbr=on}} and total land area as {{convert|2973190|km2|sqmi|abbr=on}}."{{harv|Library of Congress|2004}}.}} | area_rank = 7th | area_sq_mi = 1,269,346 | percent_water = 9.6 | population_estimate = {{increase}}{{NB Populasyon|Indiya}}{{NB Populasyon|ref}} | population_census = 1,210,854,977 | population_estimate_year = {{NB Populasyon|Year}} | population_estimate_rank = 2nd | population_census_year = 2011 | population_census_rank = 2nd | population_density_km2 = 410.9 | population_density_sq_mi = 1,064.2 | population_density_rank = Ika-19 | GDP_PPP = {{increase}} {{nowrap|$10.207 trillion}} | GDP_PPP_year = 2021 | GDP_PPP_rank = 3rd | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $7,333 | GDP_PPP_per_capita_rank = 122th | GDP_nominal = {{increase}} {{nowrap|$3.050 trillion}} | GDP_nominal_year = 2021 | GDP_nominal_rank = 6th | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $2,191 | GDP_nominal_per_capita_rank = 145th | Gini = 33.9 <!--number only--> | Gini_year = 2013 | Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> | Gini_rank = 79th | HDI = 0.645 <!--number only--> | HDI_year = 2019 <!--Please use the year to which the HDI [[Human Development Index]] data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> | HDI_rank = {{ordinal|131}} | currency = [[Indian rupee]] (₹) | currency_code = INR | time_zone = [[Indian Standard Time|IST]] | utc_offset = +05:30 | utc_offset_DST = | DST_note = ''[[Daylight saving time|DST]] ay hindi sinusunod'' | time_zone_DST = | date_format = {{ubl | {{nowrap|{{abbr|dd|day}}-{{abbr|mm|month}}-{{abbr|yyyy|year}}}}{{efn|See [[Date and time notation in India]].}} }} | electricity = 230 V–50 Hz | drives_on = [[Kaliwa- at kanang-kamay na trapiko|kaliwa]] | calling_code = +91 | cctld = [[.in]] ([[.in#Internationalized domain names and country codes|others]]) | englishmotto = "Ang Katotohanan Nag-iisang Nagtatagumpay"{{lower|0.2em|{{sfn|National Informatics Centre|2005}}}} | religion_year = 2011 | religion = {{ubl | 79.8% [[Hinduismo sa Indiya|Hinduismo]] | 14.2% [[Islam sa India|Islam]] | 2.3% [[Kristiyanismo sa India|Kristiyanismo]] | 1.7% [[Sikhismo]] | 0.7% [[Budismo]] | 0.4% [[Hainismo]] | 0.23% Unaffiliated | 0.65% others }} | official_website = <!-- do not add www.gov.in – The article is about the country, not the government – from Template:Infobox country, "do not use government website (e.g. usa.gov) for countries (e.g. United States) --> | today = }} Ang '''Indiya''' ([[Wikang Hindi|Hindi]]: {{lang|hi|भारत}}, <small>tr.</small> ''Bhārat''; [[Wikang Ingles|Ingles]]: ''India''), opisyal na '''Republika ng Indiya''' ([[Wikang Hindi|Hindi]]: {{lang|hi|भारत गणराज्य}}, <small>tr.</small> ''Bhārat Gaṇrājya''; [[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Republic of India''), ay isang bansa sa [[Timog Asya]]. Nagbabahagi ito ng hangganan sa [[Butan]], [[Nepal]], at [[Tsina]] sa hilaga, [[Banglades]] at [[Burma]] sa silangan, at [[Pakistan]] sa kanluran. Pinapalibutan ito ng [[Karagatang Indiyo]] sa timog, [[Look ng Bengala]] sa timog-silangan, at [[Karagatang Arabe]] sa timog-kanluran. Nasa kalapitan ang bansa ng [[Maldibas]] at [[Sri Lanka]] sa Karagatang Indiyo. Ang teritoryong [[Kapuluang Andaman at Nicobar]] nito'y nagbabahagi ng hangganang maritimo sa [[Burma]], [[Indonesya]], at [[Taylandiya]]. Ang kabisera nito ay [[Bagong Delhi]] at ang pinakamataong lungsod nito ay [[Bombay]]. Ito ang ikapitong bansang pinakamalaki na sumasaklaw ng 3,287,263 km², ikalawang bansang [[populasyon|pinakapopulado]] na mayroon ng tinatayang 1.352 milyong naninirahan (sa 2022), at [[demokrasya|demokrasyang]] pinakamalaki sa mundo. Ito'y lipunang pluralista, multilinguwe, at multietniko. Dumating ang mga [[tao|taong moderno]] sa [[subkontinenteng Indiyo]] mula sa [[Aprika]] hindi lalampas sa 55,000 taon na ang nakalilipas. Naging diberso ang rehiyon, ikalawa lamang sa Aprika sa pantaong [[henetikong dibersidad]], dahil sa kanilang okupasyong matagalan na nagsimula sa iba't-ibang anyo ng paghihiwalay bilang mga mangangaso-nagtitipon. Nakalipas ang 9,000 taon ay lumitaw ang [[Neolitiko|palagiang buhay]] sa kanlurang gilid ng kuwenka ng [[ilog Indo]] at unti-unting umunlad sa [[Kabihasnan sa Lambak ng Indo]] noong ikatlong milenyo BEK. Pagsapit ng 1200 BEK, isang anyong arkaiko ng [[Wikang Sanskrito|Sanskrito]] na [[Mga wikang Indo-Europeo|wikang Indo-Eurpeo]] ay kumalat sa Indiya mula sa hilagang-kanluran na nailahad bilang wika ng [[Rigveda]] at nagtatala ng pagsibol ng [[Hinduismo]] sa lugar, ang mga wikang Drabido ay sinuplantado sa mga rehiyong hilaga't kanluran. Nagkaroon ng pagbubukod ayon sa [[kasta]] at pagsasapin-sapin sa Hinduismo, na naging isa sa mga dahilan sa pag-iral ng [[Budismo]] at [[Hainismo]], dalawang relihiyon na parehong nagdedeklara ng mga kaayusang panlipunang di-nauugnay sa pagmamana. Ang mga unang konsolidasyong pampolitika ay nagbunga sa mga maluwag na [[Imperyong Maurya]] at [[Imperyo Gupta|Gupta]] na nakabase sa Kuwenka ng Ganges. Ang kanilang panahong kolektibo ay umapaw sa iba't-ibang sinasaklaw na pagkamalikhain, ngunit minarkahan din ng pagbaba ng katayuan ng mga kababaihan at pagsasama ng konseptong intokabilidad sa isang sistemang organisado ng paniniwala. Nagluwas ang mga kahariang gitna sa Timog Indiya ng mga sistema ng pagsulat para sa mga wikang Drabido at mga kalinangang relihiyoso sa mga kaharian ng [[Timog-Silangang Asya]]. Nag-ugat ang [[Kristiyanismo]], [[Islam]], [[Hudaismo]], at [[Soroastrismo]] sa timog at kanlurang baybayin ng Indiya noong unang panahong medyebal. Paulit-ulit na nilusob ng mga hukbong Musulman mula sa Gitnang Asya ay paulit-ulit na nilusob ang mga hilagang kapatagan ng lugar, at sa kalaunan ay itinatag ang [[Sultanato ng Delhi]] na humila sa hilagang India sa kosmopolitang [[Islamikong Panahong Ginto]]. Noong [[ika-15 dantaon]], lumikha ang [[Imperyong Vijayanagara]] ng pangmatagalang pinagsama-samang kalinangang Hindu sa timog Indiya. Lumitaw ang [[Sihismo]] sa [[Punyab]], na tinatanggihan ang relihiyong institusyonalisado. Nagpasimula ng dalawang dantaon ng kapayapaang relatibo ang [[Imperyong Mogol]] noong 1526, na umiwan ng pamana ng arkitekturang makinang. Sumunod dito ang pamumunong lumawak ng Kompanyang Britaniko ng Silangang Indiya na ginawa ang Indiya na isang ekonomiyang kolonyal, ngunit pinatatag din ang [[soberanya]] nito. Nagsimula ang pamamahala ng [[Britanikong Raj|Koronang Britaniko]] noong 1858. Dahan-dahang ipinagkaloob ang mga karapatang ipinangako sa mga Indiyo, ngunit ipinakilala ang mga pagbabago sa teknolohiya na dala ng [[Himagsikang Industriyal]], at nag-ugat ang mga ideya ng edukasyon, modernidad at pampublikong buhay. Lumitaw ang isang maimpluwensyang kilusang makabansa na pinangunahan ni [[Mahatma Gandhi]] na nakilala sa paglaban nitong walang dahas, at itinatagurian bilang ang pangunahing salik sa pagwawakas ng pamamahala ng Bretanya. Nakamit ng Indiya ang kasarinlan noong [[Araw ng Kasarinlan (1947)|Agosto 15, 1947]] at hinati ang Britanikong imperyong Indiyo sa dalawang dominyo, isang Hindung mayoryang [[Unyon ng India]] at isang Musulmang mayoryang [[Dominyo ng Pakistan]], sa gitna ng malakihang pagkawala ng buhay at migrasyong walang uliran. Naging [[republika|republikang]] [[pederasyon|pederal]] ang Indiya noong 1950, at binubuo ng 28 estado at walong teritoryo ng unyon na pinamamahalaan sa isang demokratikong [[sistemang parlamentaryo]]. Lumaki ang [[populasyon]] ng Indiya mula 361 milyon noong 1951 hanggang 1.211 bilyon noong 2011. Tumaas din ang nominal na [[kita ng bawat tao]] mula EU$64 taun-taon hanggang EU$1,498. Ganoon din ang nangyari sa karunungang bumasa't sumulat, na tumaas mula 16.6% hanggang 74%. Ginawa ng mga repormang pang-ekonomiya noong 1991 ang Indiya bilang isa sa mga pinakamabilis na [[ekonomiya|ekonomiyang]] lumalago; noong 2017 ang [[Ekonomiya ng Indiya|ekonomiya]] nito ang naging ikatlong pinakamalaki sa mundo at ikaanim sa KDP nominal. Nagiging kanlungan ito para sa mga serbisyo sa [[teknolohiya|teknolohiya't]] [[impormasyon]], mayroon ng programang espasyal na kinabibilangan ang ilang nakaplano o natapos na misyong ekstraterestre, at gumaganap ng tumataas na papel ang mga Indiyong [[pelikula]], [[musika]], at [[espirituwalidad|turong espirituwal]] sa kalinangang pandaigdig. Nabawasang lubos ang antas ng kahirapan, bagama't ang naging kapalit nito'y pagtaas ng hindi pagkakapantay-pantay ng ekonomiya: noong 2016 ang pinakamayamang 10% ng populasyon ay nagmay-ari ng 55% ng kitang pambansa. Dumadanas parin ang bansa ng iba't-ibang mga suliraning sosyo-ekonomiko, iilan sa mga ito ay [[seksismo|kawalan]] ng [[pagkakapantay-pantay ng mga kasarian]], [[malnutrisyon]] sa [[kabataan]], at tumataas na antas ng [[polusyon]] sa [[hangin]]. Simula noong kalagitnaan ng [[ika-20 dantaon]] ay nagkaroon ito ng pagtatalo ukol sa Katsemira sa mga kapitbahay nitong [[Pakistan]] at [[Tsina]] na hindi parin nalulutasan sa kasalukuyan. Isa ito sa sampung bansa na nagtataglay ng [[sandatang nukleyar|nukleyar na arsenal]] at isa sa limang bansang hindi lumalagda sa [[Tratado sa Non-Proliperasyon ng mga Sandatang Nukleyar]] dahil hindi pinapayagan ng mga kasalukuyang termino ng tratado na manatili ang mga sandatang atomiko sa bansa. == Paglalarawang Heograpikal == Ang India ay isang subkontinenteng matatagpuan sa Timog Asya na napapaligiran ng mga bansang Bhutan at [[Nepal]] sa hilaga, [[Bangladesh]] at [[Myanmar]] sa silangan, [[Sri Lanka]] sa timog, at [[Pakistan]] sa kanluran. Ito'y may lawak na 3,185,018.83&nbsp;km o 5,124,695.29747 milya.<ref>{{cite web |title=Total Area of India |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/India.pdf |accessdate=2007-09-03 |format=PDF |work=[[Country Studies]], India |publisher=[[Library of Congress]]{{ndash}} [[Federal Research Division]] |date=Disyembre 2004 |quote=The country’s exact size is subject to debate because some borders are disputed. The Indian government lists the total area as 3,287,260 square kilometers and the total land area as 3,060,500 square kilometers; the United Nations lists the total area as 3,287,263 square kilometers and total land area as 2,973,190 square kilometers.}}</ref> Ito'y napahiwalay sa kabuuang [[Asya]] dahil sa Bulubundukin ng Himalayas at sa Talampas ng Tibet. Ang ''coastline'' ng India ay 7,517 milya <ref name=sanilkumar>{{cite journal |author=V. Sanil Kumar |author2=K. C. Pathak |author3= P. Pednekar |author4= N. S. N. Raju |title=Coastal processes along the Indian coastline |journal=Current Science |volume=91 |issue=4 |year=2006 |pages=530–536 |format=PDF |url=http://drs.nio.org/drs/bitstream/2264/350/1/Curr_Sci_91_530.pdf}}</ref> == Mga teritoryong pampangasiwaan == {{Talaan ng mga territoryong pampangasiwaan|Q668}} == Kasaysayan == === Unang Kabihasnan === Tinataya na noong 2500 B.K nagsimula ang unang kabihasnan ng India sa Lambak ng [[:en:Indus River|Ilog Indus]]. Ito ay ang mga lungsod ng Mohenjo-Daro sa Punjab at Harappa, sa lugar na ngayon ay Pakistan. Pinaniniwalaang naging maunlad ang pamumuhay ng mga taong nanirahan sa dalawang nabanggit na lungsod kung ibabatay sa mga nahukay na labi noong 1920. May kaalaman na sa arkitektura ang mga tao sa Harappa at Mohenjo-Daro. Mapapatunayan ito sa nakitang kaayusan sa mga kalsada. Iba-iba rin ang mga sukat ng mga natagpuang bahay na kadalasa'y may dalawang palapag at binubuo ng kusina, salas, kwarto, at paliguan. May mga nahukay rin ditong upuang gawa sa kahoy na napapalamutian ng mga abaloryo. Ang mga Harappa ay tinatayang isa sa mga naunang taong natutong gumawa ng telang yari sa bulak. Nagtanim sila ng palay at iba pang bungangkahoy at natutong mag-alaga ng mga hayop kagaya ng aso, pusa, tupa, [[kambing]], at [[elepante]]. Natagpuan din sa lungsod ng Harappa ang mga selyong ginamit bilang tanda ng iba't ibang itinitinda kaya't hinihinalang magagaling na mangangalakal ang mga mamamayan dito. Ang lahat ng mga nabanggit ay mga pagpapatunay na naging maunlad ang Kabihasnang Indus subalit ang pagwawakas at ang paglaho ng dalawang lungsod ay nananatiling hiwaga para sa mga mananaliksik. May mga palagay na ang pagbaha ng Ilog Ganges at ang paiba-ibang klima sa Lambak ng Indus ay ilan sa mga dahilan kung bakit nawala ang Kabihasnan Indus. Ayon sa mga arkeoloheyo, ang paglusob ng mga Aryan sa dalawang lungsod ay isa ring positibong dahilan ng pagkawala ng Kabihasnang Indus. Matatagpuan ang mga labi ng taong hindi nakalibing sa mga guho ng dalawang kabihasnan. May mga Imperyong umusbong dito ito ay ang mga: *Imperyong Maurya *Imperyong Mogul <ref>{{cite book | last = Mercado | first = Michael | authorlink = Michael M. Mercado | title = Sulyap sa Kasaysayan ng Asya | publisher = St. Bernadette Publishing Corporation | series = Araling Panlipunan Serye Aklat II | year = 2007 | doi = | isbn = 978-971-621-448-2}}</ref> === Imperyong Maurya === Pagkaraan ng Kabihasnang Indus, nag-kanyakanya ang mga tao at nagtayo ng mga maliliit na kaharian. Ang mga kaharian na ito na pinag-isa noong ika-3 siglo B.C.E. bilang [[Imperyong Maurya]] na itinatag ni [[:en:Chandragupta Maurya|Chandragupta Maurya]] at umunlad sa pamamahala ni ''Dakilang Asoka''.<ref>{{cite web |title = Maurya dynasty |url = http://www.livius.org/man-md/mauryas/mauryas.html |author = Jona Lendering |accessdate = 2007-06-17 |archive-date = 2012-02-08 |archive-url = https://www.webcitation.org/65IEUKA7W?url=http://www.livius.org/man-md/mauryas/mauryas.html |url-status = dead }}</ref> Ang mga naging hari ng imperyo ay pinaunlad ang pag-aaral sa agham, matematika, heograpiya, medisina, sining at panitikan. === Imperyong Mughal === {{main|Imperyong Mughal}} Sa pagsugod ng mga muslim [[:en:Muslim conquest in the Indian subcontinent|mula sa Gitnang Asya]] noong ika-10 siglo hanggang ika-12 siglo, halos ang buong Hilagang India ay pinamumunuan ng isang Sultan. Ang tinawag sa muslim na imperyo na ito ay Imperyong Mughal. Sa pamumuno ni Dakilang Akbar, naging balanse ang pag-tuturing sa mga Hindu at Muslim.<ref>{{cite web|url=http://www.edwebproject.org/india/mughals.html|title=The Mughal Legacy}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.easternbookcorporation.com/moreinfo.php?txt_searchstring=13880|title=Ang Mugahal na mundo : Ang Huling Ginintuang Panahon ng India|access-date=2008-12-24|archive-date=2012-01-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20120119220948/http://www.easternbookcorporation.com/moreinfo.php?txt_searchstring=13880|url-status=dead}}</ref> Pinalawak ng mga emperador ang nasasakupan ng imperyo. Bumagsak ang imperyong ito dahil sa pag-alsa ng mga militanteng Hindu, ang [[:en:Maratha confederacy|Maratha]]. Dahil sa gulo na nangyari, madaling nasakop ng mga Europeo ang ''subcontinent''. === Kolonya ng mga Europeo at Paglaya === Nasakop ng mga Europeo nang ika-16 siglo ang India. Ang namahala sa kolonyang ito ay ang [[East India Company]] at pagkatapos ng Rebolusyong Sepoy, direktang namahala na ang ''Empress ng Britanya'' at isinama ang India sa [[Imperyong Britanya]].<ref>{{cite web|url=http://india.gov.in/knowindia/history_freedom_struggle.php|title=History : Indian Freedom Struggle (1857–1947)|accessdate=2007-10-03|publisher=[[National Informatics Centre|National Informatics Centre (NIC)]]|quote=And by 1856, ang pagsalakay ng mga British ay na-established.|archive-date=2009-12-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20091227213048/http://india.gov.in/knowindia/history_freedom_struggle.php|url-status=dead}}</ref> [[Talaksan:Nehru Gandhi 1937 touchup.jpg|200px|thumb|Si Mahatma Gandhi (kanan) kasama si Jawaharlal Nehru, 1937. Si Nehru ang naging unang ministrong pinuno noong 1947.]] Nang ika-20 siglo, isang malawakang [[:en:Indian independence movement|kilos para sa kalayaan]] ay pinangunahan ni [[Mohandas Karamchand Gandhi|Mahatma Gandhi]]. Nagkaron ng ''civil disobedience'' bilang protesta. Nakalaya din ang India noong 15 Agosto 1947, pero ang rehiyon na pinamumunuan ng mga muslim ay humiwalay at itinatag ang [[Pakistan]]. Noong 26 Enero 1950, naging isang opisyal na republika ang India at nagkaroon ng sariling saligang-batas. Ang India ay nagkakaroon ng mga problema sa kahirapan, terrorismo, digmaan ukol sa relihiyon, diskriminasyon sa mga mabababa sa caste at naxalismo. == Pananampalataya == === Hinduismo === {{main|Hinduismo sa India}} Ang pananampalatayang [[Hinduismo]] ay isinilang sa India. Isang milenyo bago dumating si Kristo, nabuo ang relihiyong Hinduismo. Ang pangunahing diyos ng Hinduismo ay si Brahma, ang “Kaluluwa ng Daigdig”. Naniniwala ang mga Hindu na maaabot ng tao ang tunay na kaligayahan kung ang kanyang kaluluwa ay sasanib kay Brahma. Ang isang nakakaaliw na paniniwala ng Hinduismo ay ang paglipat ng kaluluwa sa panibagong buhay, o ang reincarnation o reinkarnasyon. Ayon sa paniniwalang ito, ang kaluluwa ng mabuting tao ay ipinanganganak muli sa isang tao na may mas mataas na antas, samantalang ang isang masamang tao ay ipinanganganak muli sa isang mas mababang nilalang. Pagkalipas ng pagsasalin ng pagsilang at kamatayan, ang kaluluwa ng mabuting tao ay ginagantimpalaan sa pamamagitan ng pagsanib sa kaluluwa ni Brahma. Ang kilalang trinidad ng mga diyos ng Hindu ay si '''Brahma''' ang Manlilikha, '''Vishnu''' ang Tagapangalaga, at '''Shiva''' ang Tagawasak. Ang iba pang diyos nila ay sina Agni, diyos ng apoy; Indra, diyos ng bagyo; Ganesha, diyos ng elepante; Laksmi, diyosa ng magandang kapalaran; at Vasanti, diyosa ng kaligayahan o kasayahan. Lahat-lahat, ang mga Hindu ay merong humigit-kumulang sa 300 milyong diyos, na kung tawagin ay teokratik. [[Talaksan:India in Asia (de-facto).svg|250px|thumb|Ang lokasyon ng India sa Asya.]] Ang Sistemang caste ay bahagi ng Hinduismo. Ang mga tao ay hinati sa mga antas o caste, gaya ng: (1) Brahma (pari at mga iskolar), (2) Kshatriyas (maharlika at mandirigma), (3) Vaishyas (magsasaka, mangangalakal at manggagawa), at (4) Sudras (manggagawa at alipin). Ang nasa mataas na antas ay hindi pinapayagang mag-asawa o mamuhay kasama ng nasa mababang caste. Ang mga di kabilang sa anumang caste ay mga patapon, itinatawag na “untouchables”. Napakahirap ng kanilang buhay sa kanilang sariling mga nayon at lungsod. Sila ang gumagawa ng pinakamababang trabaho. Hindi sila pinababayaang gumamit ng mga pampublikong paliguan, pumasok sa mga templo, o kumain sa mga pampublikong kainan dahil ang paghipo lamang sa isang “untouchable” ay pinaniniwalaang marumi para sa isang may caste. Ang banal na ilog ng mga Hindu ay ang [[Ilog Ganges]] na matatagpuan din sa India. Ang ilog na ito ay sinasabing may banal na tubig. === Budhismo === {{main|Budhismo}} Nang ika-16 na siglo B.K., isang bagong relihiyon, ang [[Budhismo]] ay itinatag ni [[Gautama Buddha]] sa Indian Peninsula na naging isang pangunahing relihiyon ng daigdig. Siya ay isang mayamang prinsipeng Hindu na naantig sa sobrang paghihirap ng masa. Hindi sang-ayon sa kaniya ang paniniwala ng mga Hindu sa ''caste'' o ''karma'' na hinahatulan ang isang tao sa isang mataas na antas habambuhay. Naniniwala siyang mas dapat tulungan ang mga mahihirap. Tinalikuran niya ang kanyang mayamang palasyo at marangyang buhay upang maging isang ermitanyo. Pagkatapos ng mahabang meditasyon, nagsimula siyang magturo ng isang bagong relihiyon at siya'y tinawag na Buddha o "ang Naliwanagan". Itinuro niya na lahat ng tao ay makaaalam ng katotohanan at makakaabot ng ganap na kaligayahan anuman ang ''caste''. Itinuro ni Buddha ang apat na "Marangal na Katotohanan," gaya ng: (1) ang buhay ng tao ay batbat ng paghihirap; (2) ang paghihirap ng tao ay bunga ng kanyang pansariling pagnanasa; (3)mawawakasan ng tao ang kanyang paghihirap sa pamamagitan ng pagsupil sa kanyang pansariling pagnanasa; at (4) matapos masupil ang sariling pagnanasa, nararating ng tao ang tunay na ''nirvana'' (ganap na kaligayahan). Upang marating ang ''nirvana'' dapat sundin ng tao ang "Waluhang Daan" (''Eightfold Path'' sa Ingles) na binubuo ng (1) tamang paniniwala; (2) tamang adhikain; (3) tamang pananalita; (4) tamang pag-uugali; (5) tamang paghahanap-buhay; (6) tamang pagsisikap; (7) tamang pag-alaala; at (8) tamang meditasyon. == Pamahalaan == Ang konstitusyon ay sinasabi na ang India ay isang sosyalistang demokratikong republika.<ref name="Pylee2004">{{cite book |last=Pylee |first=Moolamattom Varkey |title=Pamahalaang Konstitutional sa India|year=2004 |publisher=[[S. Chand]] |page=4|chapter=The Longest Constitutional Document|url=http://books.google.com/books?id=veDUJCjr5U4C&pg=PA4&dq=India+longest+constitution&as_brr=0&sig=ZpqDCkfUoglOQx0XQ8HBpRWkRAk#PPA4,M1|accessdate=2007-10-31|isbn=8121922038|edition=2nd}}</ref> [[Talaksan:PratibhaIndia.jpg|150px|thumb|Ang kasalukuyang pangulo ng India, si [[:en:Pratibha Patil|Pratibha Patil]].]] Ang '''Pangulo ng India''' ay ang pinuno ng estado <ref name="Sharma1950">{{cite journal |last=Sharma |first=Ram |year=1950 |title=Cabinet Government in India |journal=Parliamentary Affairs |volume=4 |issue=1 |pages=116–126}}</ref> elected indirectly by an [[electoral college]]<ref>{{cite web|url=http://www.constitution.org/cons/india/p05054.html|title=Election of President|accessdate=2007-09-02|work=The Constitution Of India|publisher=Constitution Society|quote=The President shall be elected by the members of an electoral college}}</ref> na hinahalal ng isang pinununuaan na tinatawag na ''Electoral College'' para sa isang 5-taon termino. Ang pinunong ministro ay ang pinuno ng pamahalaan at siya rin ang humahawak sa kapangyarihang-''executive''. Siya ay dapat pinili ng pangulo at sinusuportahan ng partidong pampolitika (''political party''). Ang [[Indian National Congress|Kongresong Nasyonal ng India]] ang namamahala sa lehislatura ng India. Sa kasalukuyan, ang pangulo ng India ay si [[:en:Pratibha Patil|Pratibha Patil]], na unang nagsilbi noong 25 Hulyo 2007. Siya ang unang babae na naging pangulo ng India. Ang tirahan o palasyo ng mga pangulo ay ang [[:en:Rasthrapati Bhavan|Rasthrapati Bhavan]]. Ang India ay itinuturing na pinaka-mataong demokrasya sa mundo.<ref name="largestdem1">{{cite web |url = http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/country_profiles/1154019.stm |title = Country profile: India |accessdate = 2007-03-21 |date = 9 Enero 2007 |publisher = BBC }}</ref><ref name="largestdem2">{{cite web |url = http://www.un.org/esa/population/pubsarchive/india/ind1bil.htm |title = Mayo 1 billion na tao sa Pinakamalaking Demokrasya ng Mundo nang Araw ng Kalayaan |accessdate = 2007-12-06 |work = [[United Nations Department of Economic and Social Affairs]] |publisher = [[United Nations]]: [[Commission on Population and Development|Population Division]] |archive-date = 2011-08-21 |archive-url = https://www.webcitation.org/6174XlNpl?url=http://www.un.org/esa/population/pubsarchive/india/ind1bil.htm |url-status = dead }}</ref> == Ambag ng India sa Kabihasnan == Ang India ay duyan din ng kabihasnan at isa sa pinakadakilang imbakan ng sining, panitikan, relihiyon, at agham. Ilan sa mga ambag ng India ay: === Relihiyon === Ang pinakaunang ambag ng India ay ang pagbibigay sa daigdig ng apat na relihiyon — [[Hinduismo]], [[Budhismo]], [[Sikhismo]], at Jainismo. Ang Hinduismo ang pinakamatandang organisadong relihiyon at may 463 milyong tagasunod, karamihan ay sa Indian Subcontinent. Ito ang pinagmulan ng maraming modernong kultong relihiyon tulad ng ''transcendental maditation (tm)'' ng Maharishi Mahesh Yogi, ang grupong Ramakrishna, theosophy, ang Jag Guru, at iba pa. Ang Buddhismo ay mayroong 247 milyong tagasunod sa buong mundo. Ang Sikhismo ay relihiyon ng 16 milyong Hindu, marami sa kanila ay nangibambayan sa Britanya at sa ibang bansa. Ang mga lalaking Sikh ay mahaba ang balbas at nakasuot ng turban. Ito ay pinaghalong relihiyon ng Hindu at Islam. Ang Jainismo ay may 12 milyong tagasunod sa India. Naniniwala sila sa kabanalan ng buhay, pati ang mga halaman at hayop. Ang relihiyong ito ang nagturo ng paniniwala gaya ng ''vegetarianism''(pagkain ng gulay lamang), yoga, karma, at ''reincarnation''. Ang tawag ng mga Jain sa paniniwalang ito ay ang ''Ahmimsa'' o kapayapaan (''non-violence'' sa Ingles). === Pilosopiya === Ang ikalawang ambag ng India ay ang pagpapaunlad ng pilosopiya ng India kaysa sa Kanluran. Bago pa ang mga Griego at Romano ang mga pilosopiya ng India ay nagtatag na ng maraming sistemang pilosopikal, kabilang ang yoga, ang disiplina ng isip at katawan sa pamamagitan ng espirituwal na pagsasanay. === Panitikan === Ang ikatlong ambag ng India ay ang pagpapayaman ng India sa kanilang pandaigdig na panitikan sa pamamagitan ng pagbibigay ng unang pabula (''Panchatantra''), unang dulang epiko (''The Clay Cart'' ni Sudakra at ''Sakuntala'' ni Kalidasa), ang dakilang tulang epiko (''Mahabharata'' at ''Ramayana''), at ang dakilang pilosopikang tula ng daigdig (''Bhagavad Gita''). === Musika, Sining, at Arkitektura === [[Talaksan:Taj Mahal in March 2004.jpg|250px|thumb|Ang Taj Mahal ay ipinagawa ni Shah Jahan ng Imperyong Mughal upang magsilbing libingan ng kanyang asawa si Mumtaz Mahal. Ito ay matatagpuan sa Agra, India.]] Ang musika, sining, at [[Arkitektura ng India|arkitektura]] ng India ay kilala sa buong mundo, at ang ikaapat nilang ambag sa daigdig. Ang sining ng India ay nagtatanghal ng mga kasaysayan ng pag-ibig ng kanilang mga diyos na siyang kauna-unahang halimbawa ng malalaswang palabas. Sa arkitektura, ibinigay ng India sa daigdig ang Taj Mahal sa Agra, ang mga palasyo ng mga Mogul sa New Delhi, at ang Kailasha Temple sa Hyderabad. Ang mga klasikong gawang-kamay ng India sa tela, kahoy, metal, ivory, at katad ay hinahanap sa buong mundo. == Mga matataong lungsod == {{main|Talaan ng mga lungsod sa India ayon sa populasyon}} == Mga pananda== {{notelist}} == Sanggunian == {{reflist}} == Kaugnay na artikulo == * [[Mga opisyal na pangalan ng India]] * [[Hinduismo sa India]] == Mga kawing panlabas == {{Commonscat|India}}; {{Mga matataong lungsod sa India}} {{Asya}} [[Kategorya:Mga bansa sa Asya]] [[Kategorya:India]] jfm6nddljhmg8ps8bj2ml6y9gbviscg 0 3950 1965843 1866524 2022-08-24T12:31:16Z 120.29.90.9 /* Heometriyang praktikal */ wikitext text/x-wiki [[File:Teorema de desargues.svg|thumb|right|250px|Isang ilustrasyon ng [[teorema ni Desargues]] na isang mahalagang resulta ng heometriyang [[heometriyang Euclidean|Euclidyano]] at [[heometriyang prohektibo|prohektibo]].]] {{General geometry}} Ang '''heometriya''' o '''sukgisan''' ({{lang-grc|γεωμετρία}}; ''[[wikt:γῆ|geo-]]'' "daigdig", ''[[wikt:μέτρον|-metron]]'' "pagsukat") ay isang sangay ng [[matematika]] na umuukol sa mga tanong ng [[hugis]], [[sukat]], relatibong posisyon ng mga pigura at mga katangian ng [[espasyo]]. Ang isang matematiko na gumagawa sa larangan ng heometriya ay tinatawag na ''heometro'' (geometer). Ang heometriya ay lumitaw ng independiyente sa isang bilang ng mga sinaunang kultura bilang isang katawan ng praktikal na kaalaman na umuukol sa [[haba]] (length), mga [[area]], at mga [[bolyum]] na ang mga elemento ng isang pormal na agham matematikal ay lumitaw sa Kanluran noong panahon ni [[Thales]] (ika-6 siglo BCE). Noong mga ika-3 siglo BCE, ang heometriya ay inilagay sa isang [[sistemang aksiyomatiko|anyong aksiyomatiko]] ni [[Euclid]] na ang pagtatrato na [[heometriyang Euclidian|heometriyang Euclidyano]] ang nagtakda ng pamantayan para sa mga sumunod na siglo.<ref>Martin J. Turner,Jonathan M. Blackledge,Patrick R. Andrews (1998). "''[http://books.google.com/books?id=oLXgFdfKp78C&pg=PA1&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false Fractal geometry in digital imaging]''". [[Academic Press]]. p.1. ISBN 0-12-703970-8</ref> Si [[Archimedes]] ay bumuo ng mga malikhaing pamamaraan para sa pagkukwenta ng mga area at bolyum na sa maraming paraan ay nakakita sa kalkulong [[integral]]. Ang larangan ng [[astronomiya]] lalo na ang pagmamapa ng mga posisyon ng mga [[bituin]] at [[planeta]] sa sperong kalawakan at sa paglalarawan ng relasyon sa pagitan ng mga galaw ng mga katawang pangkalawakan ay nagsilbi bilang mahalagang pinagkunan ng mga problemang heometriko sa sumunod na isa at kalahating [[millenia]]. Ang parehong heometriya at astronomiya ay isinaalang alang sa klasikong daigdig na bahagi ng [[Quadrivium]] na isang pang-ilalim na mga sining liberal na itinuring na mahalagang madalubhasa ng isang malayang mamamayan. Ang pagpapakilala ng mga [[koordinado]] ni [[René Descartes]] at ang sabay na mga pag-unlad ng [[alhebra]] ay nagmarka sa isang bagong yugto ng heometriya dahil ang mga pigurang heometriko gaya ng mga ng mga [[kurbang plano]] ay maaari na ngayong ikatawan ng [[heometriyang analitiko|analitiko]]. Ito ay gumampan ng isang mahalagang papel sa pag-ahon ng [[kalkulong inpinetisimal]] noong ika-17 siglo. Sa karagdagan, ang teoriya ng [[perspektibo]] ay nagpakitang mayroon higit sa heometriya kesa lamang sa mga katangiang metriko ng mga pigura. Ang perspektibo ang pinagmulan ng [[heometriyang prohektibo]]. Ang paksa ng heomeriya ay karagdagang pinayaman ng pag-aaral ng mga likas na istraktura ng mga obhektong heometriko na nagmula kay [[Euler]] at [[Carl Friedrich Gauss|Gauss]] at tumungo sa pagkakalikha ng [[topolohiya]] at [[diperensiyal na heometriya]]. Sa panahon ni Euclid, walang maliwanag na distinksiyon sa pagitan ng espasyong pisikal at espasyong heometrikal. Simula ika-19 siglo, ang pagkakatuklas ng [[heometriyang hindi Euclidean|heometriyang di-Euclidyano]] na konsepto ng espasyo ay sumailalim sa isang radikal na transpormasyon at ang tanong ay lumitaw: ''aling espasyong heometrikal ang mahusay na umaangkop sa espasyong pisikal?'' Sa paglitaw ng matematikal pormal noong ika-20 siglo, ang [[espasyo]], [[Punto (heometriya)|punto]], [[Guhit (heometriya)|linya]] at [[Plano (heometriya)|plano]] ay nawalan rin ng mga nilalamang intuitibo nito kaya ngayon ay kailangan nating itangi ang pagitan ng espasyong pisikal, mga espasyong heometrikal (kung saan ang espasyo, punto etc ay mayroon pa ring kahulugang intuitibo nito) at mga espasyong abstrakto. Ang kontemporaryong heometriya ay nagsaalang alang ng mga [[manipoldo]] na mga espasyong labis na mas abstrakto kesa sa [[espasyong Euclidean|espasyong Euclidyano]] na tanging pagtatantiyang katulad ng mga ito sa mga iskalang maliit. Ang mga espasyong ito ay maaaring pagkaloob ng karagdagang istrktura na ang halimbaw ay ang mga ugnayan sa pagitan ng heometriyang [[pseudo-Riemannian]] at [[pangkalahatang relatibidad]]. Ang isa sa pinakabatang mga teoriya ng pisika na [[teoriya ng tali]] ay labis na heometriko rin sa lasa. Bagaman ang kalikasang biswal ng heometriya ay gumagawa ritong inisyal na malalapitan kesa sa ibang mga bahagi ng matematika gaya ng [[alhebra]] o [[teoriya ng bilang]], ang wikang heometriko ay ginagamit rin sa kontekstrong malayo sa tradisyonal na probenansiyang Euclidyano (halimbawa sa [[heometriyang praktal]]) at [[heometriyang alhebraiko]].<ref>It is quite common in algebraic geometry to speak about ''geometry of [[algebraic variety|algebraic varieties]] over [[finite field]]s'', possibly [[singularity theory|singular]]. From a naïve perspective, these objects are just finite sets of points, but by invoking powerful geometric imagery and using well developed geometric techniques, it is possible to find structure and establish properties that make them somewhat analogous to the ordinary [[sphere]]s or [[Cone (geometry)|cone]]s.</ref> ==Buod== [[File:Chinese pythagoras.jpg|thumb|300px|right|[[Patunay (matematika)|Patunay]] na biswal ng [[teoremang Pythagorean]] para sa tatsulok na (3, 4, 5) gaya ng sa [[Chou Pei Suan Ching]].]] Ang itinalang pag-unlad ng heometriya ay sumasaklaw sa higit sa dalawang [[millenia]]. Bahagyang nakapagtataka na ang mga persepsiyon kung ano ang bumubuo sa heometriya ay nag-ebolb sa loob ng mga panahon. ===Heometriyang praktikal=== Ang heometriya ay nagmula sa isang praktikal na agham na umuukol sa pagsu-survey, pagsukat, mga area at bolyum. Sa mga kilalang nagawa, ang isa ay makahahanap ng mga pormula para sa mga [[haba]], [[area]] at [[bolyum]] gaya ng sa [[teoremang Pythagorean]], [[sirkumperensiya]] at [[area ng disko]], area ng [[tatsulok]], bolyum ng isang silindro, spero at pyramid. Ang isang paraan ng pagkukwenta ng ilang mga hindi makukuhang distansiya o taas ay batay sa pagkakapareho ng mga pigurang heometriko ay itinuro kay [[Thales]]. Ang pag-unlad ng astronomiya ay tumungo sa paglitaw ng [[trigonometriya]] at [[trigonometriyang sperikal]] kasama ng tumutulong na mga pamamaraang komputasyonal. ako po si tiborsio lungit ===Heometriyang aksiyomatiko=== [[File:Parallel postulate en.svg|thumb|right|Isang ilustrasyon ng [[postuladong parallelo]] ni [[Euclid]].]] {{See also|Heometriyang Euclidean}} Si [[Euclid]] ay kumuha ng isang mas abstraktong pakikitungo sa kanyang akdang ''[[Mga Elemento ni Euclid|Mga Elemento]]'' na isa sa pinakamaimpluwensiya ''(influential)'' na mga aklat na kailanman isinulat. Ipinakilala ni Euclid ang ilang mga [[aksiyoma]] o mga [[postulado]] na naghahayag ng pangunahin o ebidente sa sariling mga katangian ng mga punto, linya at plano. Siya ay nagpatuloy sa mahigpit na paghihinuha ng ibang mga katangian sa pamamagitan ng pangangatwirang matematikal. Ang natatanging katangian ng pakikitungo ni Euclid ay ang pagiging mahigpit nito at ito ay nakilala bilang heometriyang aksiyomatiko o [[heometriyang sintetiko]]. Sa simula nang ika-19 siglo, ang pagkakatuklas ng mga [[heometriyang hindi Euclidean|heometriyang di-Euclidyano]] nina [[Gauss]], [[Lobachevsky]], [[Bolyai]] at iba pa ay tumungo sa muling pagbuhay ng interes at noong ika-20 siglo, si [[David Hilbert]] ay gumamit ng pangangatwirang aksiyomatiko sa pagtatangka sa magbigay ng isang modernong saligan ng heometriya. [[File:Geometry Lessons.jpg|thumb|Mga aralin ng heometriya noong ika-20 siglo.]] ===Mga konstruksiyong heometriko === Ang mga klasikong heometro ay nagbigay ng espesyal na atensiyon sa pagtatayo ng mga obhektong heometriko na inilarawan sa ibang paraan. Sa klasiko, ang tanging mga instrumentong pinayagan sa mga konstruksiyong heometriko ang [[kompas]] at [[ruler]]. Gayundin, ang bawat konstruksiyon ay dapat kumpleto sa isang may hangganang bilang ng mga hakbang. Gayunpaman, ang ilang mga problema ay lumabas na mahirap o imposibleng malutas ng tanging mga paraang ito at ang mga malikhaing konstruksiyon gamit ang mga [[parabola]] at iba pang mga kurba gayundin din ang mga kasangkapang mekanikal ay natagpuan. ===Mga bilang sa heometriya=== Sa [[sinaunang Gresya]], ang [[mga Pythagorran]] ay nagsaalang alang ng papel ng mga bilang sa heometriya. Gayunpaman, ang pagkakatuklas ng mga [[komensurabilidad (matematika)|hindi komensurableng]] mga haba na sumalungat sa kanilang mga pananaw pilosopikal ay gumawa sa kanilang lumisan sa mga abstraktong bilang at pumabor sa mga konkretong kantidad na heometriko gaya ng haba at area ng mga pigura. Ang mga bilang ay muling ipinakilala sa heometriya sa anyo ng mga [[koordinado]] ni [[Descartes]] na nakatanto na ang pag-aaral ng mga hugis heometriko ay maaaring tumulong sa representasyong alhebraiko ng mga ito at siyang pinangalanan ng [[planong Cartesian]]. Ang [[heometriyang analitiko]] ay naglalapat ng mga pamamaraan ng alhebra sa mga tanong na heometriko na karaniwan sa pamamagitan ng pag-uugnay ng mga kurbang heometriko at mga ekwasyong alhebraiko. Ang mga ideyang ito ay gumampan ng isang mahalagang papel sa pagpapaunlad ng [[kalkulo]] noong ika-17 siglo at tumungo sa pagkakatuklas ng maraming mga bagong katangian ng mga kurbang plano. Ang modernong [[heometriyang alhebraiko]] ay nagsasaalang alang ng parehong mga tanong sa isang malawak na mas abstraktong lebel. ===Heometriya ng posisyon=== {{Main|Heometriyang prohektibo|Topolohiya}} Kahit sa mga sinaunang panahon, ang mga heometro ay nagsaalang alang ng mga tanong ng relatibong posisyon o relasyong pang-espasyo ng mga pigura at hugis na heometriko. Ang ilang mga halimbawa ay ibinigay ng mga naka inskriba at nakasirkumskribang mga bilog ng mga [[poligon]], mga linyang bumabagtas at [[tangent]] sa mga [[seksiyong koniko]] at mga konpigurasyong Pappus at Menelaus ng mga punto at linya. Sa Gitnang mga Panahon, ang bago at mas komplikadong mga tanong ng uring ito ay isinaalang alang:''Ano ang maksimum na bilang ng mga spero na sabay na humihipo sa isang ibinigay na spero ng parehong radius''? ([[problemang humahalik na bilang]]) ''Ano ang pinakasiksik na [[pagpapake ng spero]] ng magkatumbas na sukat sa espasyo?'' ([[konhekturang Kepler]]) Ang karamihan sa mga tanong na ito ay kinasasangkutan ng mga mahigpit na hugis heometrikal gaya ng mga linya o spero. Ang heometriyang [[heometriyang prohektibo|prohektibo]], [[heometriyang konbeks|konbeks]] at [[heometriyang diskreto|diskreto]] ang tatlong mga pang-ilalim na mga disiplina sa loob ng kasalukuyang heometriya na umuukol sa mga ito at mga kaugnay na tanong. Si [[Leonhard Euler]] sa kanyang pag-aaral ng mga problema tulad ng [[Mga Pitong Tulay ng Königsberg]] ay nagsaalang alang ng pinaka pundamental na mga katangian ng mga pigurang heometrika na batay lamang sa hugis na hindi nakasalalay sa mga katangiang metriko ng mga ito. Tinawag ni Euler ang bagong sangay na ito ng heometriya na ''geometria situs'' (heometriya ng lugar) na kilala na ngayon bilang [[topolihiya]]. Ito ay hindi nagtatangi sa pagitan ng mga obheto na maaaring tuloy tuloy na ideporma sa bawat isa. Gayunpaman, ang mga obhekto ay nagpapanatili ng ilang heometriya gaya ng sa kaso ng mga [[buhol na hiperboliko]]. ===Heometriyang lagpas kay Euclid=== [[File:Hyperbolic triangle.svg|thumb|right|Ang [[diperensiyal na heometriya]] ay gumagamit ng mga kasangkapan mula sa [[kalkulo]] upang pag-aralan ang mga problema sa heometriya.]] Sa halos mga dalawang libong taon mula kay Euclid, bagaman ang saklaw ng mga tanong heometrikal na itinanong at sinagot ay hindi maiiwasang lumawig, ang basikong pagkaunawa ng espasyo ay nanatiling likas na pareho. Si [[Immanuel Kant]] ay nangatwirang may isa lamang absolutong heometriya na alam na totoong [[a prior]] ng isang panloob na pakultad ng isip: ang heometriyang Euclidyano ay sintetiko a prior.<ref>Kline (1972) "Mathematical thought from ancient to modern times", Oxford University Press, p. 1032. Kant did not reject the logical (analytic a priori) ''possibility'' of non-Euclidean geometry, see [[Jeremy Gray]], "Ideas of Space Euclidean, Non-Euclidean, and Relativistic", Oxford, 1989; p. 85. Some have implied that, in light of this, Kant had in fact ''predicted'' the development of non-Euclidean geometry, cf. Leonard Nelson, "Philosophy and Axiomatics," Socratic Method and Critical Philosophy, Dover, 1965; p.164.</ref> Ang nananaig na pananaw na ito ay pinataob ng rebolusyonaryong pagkakatuklas ng [[heometriyang hindi Euclidean|heometriyang hindi Euclidyano]] sa mga akda ni [[Carl Friedrich Gauss|Gauss]] (na hindi kailanman naglimbag ng kanyang teoriya) gayundin nina [[Bolyai]] at [[Lobachevsky]] na nagpakitang ang ordinaryong [[espasyong Euclidean|espasyong Euclidyano]] ang tanging isang posibilidad para sa pag-unlad ng heometriya. Ang isang malawak na pangitain ng paksa ng heometriya ay inihayag ni [[Riemann]] sa kanyang inaugurasyong pagtuturo noong 1867 na ''Über die Hypothesen, welche der Geometrie zu Grunde liegen'' (Tungkol sa mga hipotesis kung saan ang heometriyay nakabatay)<ref>http://www.maths.tcd.ie/pub/HistMath/People/Riemann/Geom/</ref> na inilimbag lamang pagkatapos ng kanyang kamatayan. Ang bagong ideya ni Riemann ng espasyo ay napatunayang mahalaga sa [[pangkalahatang relatibidad]] ni [[Albert Einstein]] at ang [[heometriyang Riemannian]] na nagsasaalang alang ng labis na pangkalahatang mga espasyo kung saan ang nosyon ng haba ay inilalarawan ay saligan ng modernong heometriya. ===Dimensiyon=== Kung saan ang tradisyonal na heometriya ay pumapayag sa mga dimensiyong 1 (isang [[linya]]), 2 (isang [[plano]]) at 3 (ating daigdig na naunawaan bilang [[tatlong dimensiyonal]] na espasyo), ang mga matematiko ay gumamit ng mga [[mas mataas na dimensiyon]] sa loob ng halos 200 siglo. Ang dimensiyon ay sumailalim sa mga yugto ng pagiging anumang [[natural na bilang]] na ''n'' na posibleng walang hangganan sa pagpapakilala ng [[espasyong Hilbert]] at anumang positibong real na bilang sa [[heometriyang praktal]]. Ang [[teoriyang dimensiyon]] ay isang ideyang teknikal na sa simula ay sa loob ng [[pangkalahatang topolohiya]] na tumatalakay sa mga depinisyon. Sang ayon sa karamihang mga ideyang matematikal, ang dimensiyon ay inilalarawan na ngayon imbis na isang intuisyon. Ang konektadong mga [[manipoldong topolohikal]] ay may isang mahusay na nilalarawang dimensiyon. Ito ang teorema ng [[inbariansa ng sakop]] kesa sa anumang ''a priori''. Ang isyu ng dimensiyon ay mahalaga pa rin sa heometriya sa kawalan ng mga kompletong sagot sa mga klasikong tanong. Ang mga dimensiyong 3&nbsp;ng espasyo at 4&nbsp;ng [[espasyo-panahon]] ay mga espesyal na kaso sa [[topolohiyang heometriko]]. Ang dimensiyong 10 o 11 ay isang mahalagang bilang sa [[teoriya ng tali]]. Ang pagsasaliksik ay maaaring magdala ng isang nakasasapat na dahilang heometriko para sa kahalagahan mga dimensiyong 10 o 11. ===Simetriya=== [[File:Order-3 heptakis heptagonal tiling.png|right|thumb|Isang [[Order-3 na bisektadong tiling|tiling]] ng [[heometriyang hiperboliko|planong hiperboliko]].]] Ang tema ng [[simetriya]] sa heometriya ay halos kasing tanda ng mismong agham ng heometriya. Ang mga hugis simetriko gaya ng [[bilog]], mga [[regular na poligon]] at mga [[solidong platoniko]] ay humawak ng malalim na kahalagahan para sa maraming mga sinaunang pilosopo at inimbestighan sa detalye bago ang panahon ni Euclid. Ang mga paternong simetriko ay nangyayari sa kalikasan at artistikong iginuhit sa maraming mga anyo kabilang ang mga grapika ni [[M. C. Escher]]. Gayunpaman, hanggang sa ikalawang kalahati ng ika-19 siglo lamang nang ang nagpapaisang papel ng simetriya sa mga pundasyon ng heometriya ay nakilala. Ang [[programang Erlangen]] ni [[Felix Klein]] ay naghayag na sa isang napaka tumpak na kahulugan, ang simetriya na inihayag sa pamamagitan ng nosyon ng isang transpormasyong [[grupo (matematika)|grupo]] ay tumutukoy sa kung ano ang heometriya. Ang simetriya sa klasikong [[heometriyang Euclidean|heometriyang Euclidyano]] ay kinakatawan ng mga [[kongruensa (heometriya)|kongruensa]] at mga matibay na mosyon samantalang ang [[heometriyang prohektibo]] na analogosong papel na ginamapanan ng mga [[kolineayasyon]] na mga transpormasyong heometriko na kumukuha ng mga linyang tuwid. Gayunpaman, sa mga bagong heometriya nina Bolyai at Lobachevsky, Riemann, [[William Kingdon Clifford|Clifford]] at Klein, at [[Sophus Lie]] na ang ideya ni Klein upang ilarawan ang heometriya sa pamaamgitan ng mga [[grupong simetriya]] nito ay napatunayang napakamaimpluwensiya ''(influential)''. Ang parehong mga simetriyang diskreto at tuloy tuloy ay gumagampan ng mga papel sa heometriya, ang una ay sa [[topolohiya]] at [[teoriyang grupong heometriko]] at ang huli ay sa [[teoriyang Lie]] at [[heometriyang Riemannian]]. Ang isang ibang uri ng simetriya ang prinsipyo ng dualidad sa [[heometriyang prohektibo]] kasama ng ibang mga larangan. Ang meta-phenomenon na ito ay halos mailalarawan bilang sumusunod: sa anumang teorema, ipalit ang ''punto'' sa ''plano'', ''pagsanib'' sa ''pagtatagpo'', ''nasa'' sa ''naglalaman'' at ikaw ay makakakuha ng magkatumbas na totoong teorema. Ang isang katulad at malapit na kaugnay na anyo ng dualidad ay umiiral sa pagitan ng isang [[espasyong bektor]] at espasyong dual nito. ==Kontemporaryong heometriya== ===Heometriyang Euclidyano=== [[File:E8Petrie.svg|right|thumb|120px|Ang [[4 21 politopo|4₂₁politopo]] na ortogonal na minapa sa [[E8 (matematika)|E₈]] [[grupong Lie]] [[planong Coxeter]]]] Ang heometriyang Euclidyano ay naging malapit na kaugnay ng [[heometriyang komputasyonal]], [[grapikang kompyuter]], [[heometriyang konbeks]], [[heometriyang diskreto]] at ilang mga sakop ng [[kombinatorika]]. Ang momentum ay ibinigay sa karagdagang akda sa heometriyang Euclidyano at ang mga grupong Euclidyano ng [[kristalograpiya]] at sa akda ni [[H. S. M. Coxeter]] at maaaring makita sa mga teoriya ng nga [[grupong Coxeter]] at mga politopo. Ang [[teoriyang grupong heometriko]] ay isang lumalawig na sakop ng teoriya ng mas pangkalahatang mga [[grupong diskreto]] na humahango sa mga modelong heometriko at mga pamamaraang alhebraiko. ===Heometriyang diperensiyal=== Ang [[diperensiyal na heometriya|heometriyang diperensiyal]] ay naging ng tumataas na kahalagahan sa [[pisikang matematikal]] sanhi ng postulasyon ng [[pangkalahatang relatibidad]] ni [[Albert Einstein]] na ang [[uniberso]] ay naka-kurba. Ang kontemporaryong heometriyang diperensiyal ay likas na nangangahulugang ang mga espasyong isinasaalang alang nito ay mga [[manipoldong makinis]] ang istrakturang heometriko ay pinangangasiwaan ng isang [[metrikong Riemannian]] na tumutukoy sa kung paanong ang mga distansiya ay nasusukat malapit sa bawat punto at hindi ang mga bahaging a priori ng ilang pangkapaligirang patag na espasyong Euclidyano. ===Topolohiya at heometriya=== [[File:Trefoil knot arb.png|thumb|right|120 px|Ang pagkapal ng isang [[buhol na trefoil]].]] Ang larangan ng [[topolohiya]] na nakakita ng malaking pag-unlad noong ika-20 siglo ay sa teknikal na kahulugan isang uri ng [[heometriyang transpormasyon]] kung saan ang mga transpormasyon ay mga [[homeomorpismo]]. Ito ay kadalasang inihahayag sa anyo ng dictum na 'ang topolohiya ay isang heometriyang gomang kumot'. Ang kontemporaryong [[topolohiyang heometriko]] at [[topolohiyang diperensiyal]] at mga partikular na pang-ilalim na larangan gaya ng [[teoriyang Morse]] ay mabibilang ng karamihang mga matematiko bilang bahagi ng heometriya. Ang [[topolohiyang alhebraiko]] at [[pangkalahatang topolohiya]] ay tumungo sa kanilang mga sariling landas. ===Heometrikang alhebraiko=== [[File:Calabi yau.jpg|thumb|120px|Kwintikong [[manipoldong Calabi–Yau]]]] Ang larangan ng [[heometrikang alhebraiko]] ang modernong inkarnasyon ng [[heomeriyang Cartesian]] ng mga [[koordinado]]. Mula huli hanggang 1950 hanggang gitna nang 1970, ito ay sumailalim sa malaking mga pang pundasyong pag-unlad na malaking sanhi ng akda nina [[Jean-Pierre Serre]] at [[Alexander Grothendieck]]. Ito ay tumungo sa pagpapakilala ng [[skema (heometriyang alhebraiko)|mga skema]] at mas malaking pagbibigay diin sa mga pamamaraang [[topolohiyang alhebraiko|topolohikal]] kabilang ang iba't ibang mga [[teoriyang cohomolohiya]]. Ang pag-aaral ng mababang dimensiyonal na mga bariedad na alhebraiko na mga [[kurbang alhebraiko]], mga surpasyong alhebraiko at mga bariedad na alhebraiko ng dimensiyong 3 ay isinulong. Ang teoriyang [[basehang Gröbner]] at [[real na heometriyang alhebraiko]] ay kasama sa mga mas nilalapat na pang-ilalim na larangan ng modernong heometriyang alhebraiko. Ang heometriyang aritmetiko ay isang aktibong larangan na nagsasama ng heometriyang alhebraiko at [[teoriya ng bilang]]. Ang ibang mga direksiyon ng pagsasaliksik ay kinasasangkutan ng mga [[espasyong moduli]] at heometriyang kompleks. Ang mga pamamaraang alhebro-heometriko ay karaniwang inilalapat sa [[teoriya ng tali]] at [[teoriya ng brano]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Matematika}} [[Kategorya:Heometriya]] m8kzyxu9b8nzm351csgrfoy0whn5akl 1965844 1965843 2022-08-24T12:32:59Z 120.29.90.9 /* Heometriyang aksiyomatiko */ wikitext text/x-wiki [[File:Teorema de desargues.svg|thumb|right|250px|Isang ilustrasyon ng [[teorema ni Desargues]] na isang mahalagang resulta ng heometriyang [[heometriyang Euclidean|Euclidyano]] at [[heometriyang prohektibo|prohektibo]].]] {{General geometry}} Ang '''heometriya''' o '''sukgisan''' ({{lang-grc|γεωμετρία}}; ''[[wikt:γῆ|geo-]]'' "daigdig", ''[[wikt:μέτρον|-metron]]'' "pagsukat") ay isang sangay ng [[matematika]] na umuukol sa mga tanong ng [[hugis]], [[sukat]], relatibong posisyon ng mga pigura at mga katangian ng [[espasyo]]. Ang isang matematiko na gumagawa sa larangan ng heometriya ay tinatawag na ''heometro'' (geometer). Ang heometriya ay lumitaw ng independiyente sa isang bilang ng mga sinaunang kultura bilang isang katawan ng praktikal na kaalaman na umuukol sa [[haba]] (length), mga [[area]], at mga [[bolyum]] na ang mga elemento ng isang pormal na agham matematikal ay lumitaw sa Kanluran noong panahon ni [[Thales]] (ika-6 siglo BCE). Noong mga ika-3 siglo BCE, ang heometriya ay inilagay sa isang [[sistemang aksiyomatiko|anyong aksiyomatiko]] ni [[Euclid]] na ang pagtatrato na [[heometriyang Euclidian|heometriyang Euclidyano]] ang nagtakda ng pamantayan para sa mga sumunod na siglo.<ref>Martin J. Turner,Jonathan M. Blackledge,Patrick R. Andrews (1998). "''[http://books.google.com/books?id=oLXgFdfKp78C&pg=PA1&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false Fractal geometry in digital imaging]''". [[Academic Press]]. p.1. ISBN 0-12-703970-8</ref> Si [[Archimedes]] ay bumuo ng mga malikhaing pamamaraan para sa pagkukwenta ng mga area at bolyum na sa maraming paraan ay nakakita sa kalkulong [[integral]]. Ang larangan ng [[astronomiya]] lalo na ang pagmamapa ng mga posisyon ng mga [[bituin]] at [[planeta]] sa sperong kalawakan at sa paglalarawan ng relasyon sa pagitan ng mga galaw ng mga katawang pangkalawakan ay nagsilbi bilang mahalagang pinagkunan ng mga problemang heometriko sa sumunod na isa at kalahating [[millenia]]. Ang parehong heometriya at astronomiya ay isinaalang alang sa klasikong daigdig na bahagi ng [[Quadrivium]] na isang pang-ilalim na mga sining liberal na itinuring na mahalagang madalubhasa ng isang malayang mamamayan. Ang pagpapakilala ng mga [[koordinado]] ni [[René Descartes]] at ang sabay na mga pag-unlad ng [[alhebra]] ay nagmarka sa isang bagong yugto ng heometriya dahil ang mga pigurang heometriko gaya ng mga ng mga [[kurbang plano]] ay maaari na ngayong ikatawan ng [[heometriyang analitiko|analitiko]]. Ito ay gumampan ng isang mahalagang papel sa pag-ahon ng [[kalkulong inpinetisimal]] noong ika-17 siglo. Sa karagdagan, ang teoriya ng [[perspektibo]] ay nagpakitang mayroon higit sa heometriya kesa lamang sa mga katangiang metriko ng mga pigura. Ang perspektibo ang pinagmulan ng [[heometriyang prohektibo]]. Ang paksa ng heomeriya ay karagdagang pinayaman ng pag-aaral ng mga likas na istraktura ng mga obhektong heometriko na nagmula kay [[Euler]] at [[Carl Friedrich Gauss|Gauss]] at tumungo sa pagkakalikha ng [[topolohiya]] at [[diperensiyal na heometriya]]. Sa panahon ni Euclid, walang maliwanag na distinksiyon sa pagitan ng espasyong pisikal at espasyong heometrikal. Simula ika-19 siglo, ang pagkakatuklas ng [[heometriyang hindi Euclidean|heometriyang di-Euclidyano]] na konsepto ng espasyo ay sumailalim sa isang radikal na transpormasyon at ang tanong ay lumitaw: ''aling espasyong heometrikal ang mahusay na umaangkop sa espasyong pisikal?'' Sa paglitaw ng matematikal pormal noong ika-20 siglo, ang [[espasyo]], [[Punto (heometriya)|punto]], [[Guhit (heometriya)|linya]] at [[Plano (heometriya)|plano]] ay nawalan rin ng mga nilalamang intuitibo nito kaya ngayon ay kailangan nating itangi ang pagitan ng espasyong pisikal, mga espasyong heometrikal (kung saan ang espasyo, punto etc ay mayroon pa ring kahulugang intuitibo nito) at mga espasyong abstrakto. Ang kontemporaryong heometriya ay nagsaalang alang ng mga [[manipoldo]] na mga espasyong labis na mas abstrakto kesa sa [[espasyong Euclidean|espasyong Euclidyano]] na tanging pagtatantiyang katulad ng mga ito sa mga iskalang maliit. Ang mga espasyong ito ay maaaring pagkaloob ng karagdagang istrktura na ang halimbaw ay ang mga ugnayan sa pagitan ng heometriyang [[pseudo-Riemannian]] at [[pangkalahatang relatibidad]]. Ang isa sa pinakabatang mga teoriya ng pisika na [[teoriya ng tali]] ay labis na heometriko rin sa lasa. Bagaman ang kalikasang biswal ng heometriya ay gumagawa ritong inisyal na malalapitan kesa sa ibang mga bahagi ng matematika gaya ng [[alhebra]] o [[teoriya ng bilang]], ang wikang heometriko ay ginagamit rin sa kontekstrong malayo sa tradisyonal na probenansiyang Euclidyano (halimbawa sa [[heometriyang praktal]]) at [[heometriyang alhebraiko]].<ref>It is quite common in algebraic geometry to speak about ''geometry of [[algebraic variety|algebraic varieties]] over [[finite field]]s'', possibly [[singularity theory|singular]]. From a naïve perspective, these objects are just finite sets of points, but by invoking powerful geometric imagery and using well developed geometric techniques, it is possible to find structure and establish properties that make them somewhat analogous to the ordinary [[sphere]]s or [[Cone (geometry)|cone]]s.</ref> ==Buod== [[File:Chinese pythagoras.jpg|thumb|300px|right|[[Patunay (matematika)|Patunay]] na biswal ng [[teoremang Pythagorean]] para sa tatsulok na (3, 4, 5) gaya ng sa [[Chou Pei Suan Ching]].]] Ang itinalang pag-unlad ng heometriya ay sumasaklaw sa higit sa dalawang [[millenia]]. Bahagyang nakapagtataka na ang mga persepsiyon kung ano ang bumubuo sa heometriya ay nag-ebolb sa loob ng mga panahon. ===Heometriyang praktikal=== Ang heometriya ay nagmula sa isang praktikal na agham na umuukol sa pagsu-survey, pagsukat, mga area at bolyum. Sa mga kilalang nagawa, ang isa ay makahahanap ng mga pormula para sa mga [[haba]], [[area]] at [[bolyum]] gaya ng sa [[teoremang Pythagorean]], [[sirkumperensiya]] at [[area ng disko]], area ng [[tatsulok]], bolyum ng isang silindro, spero at pyramid. Ang isang paraan ng pagkukwenta ng ilang mga hindi makukuhang distansiya o taas ay batay sa pagkakapareho ng mga pigurang heometriko ay itinuro kay [[Thales]]. Ang pag-unlad ng astronomiya ay tumungo sa paglitaw ng [[trigonometriya]] at [[trigonometriyang sperikal]] kasama ng tumutulong na mga pamamaraang komputasyonal. ako po si tiborsio lungit ===Heometriyang aksiyomatiko=== [[File:Parallel postulate en.svg|thumb|right|Isang ilustrasyon ng [[postuladong parallelo]] ni [[Euclid]].]] {{See also|Heometriyang Euclidean}} Si [[PRINCESS]] ay kumuha ng isang mas abstraktong pakikitungo sa kanyang akdang ''[[Mga Elemento ni Euclid|Mga Elemento]]'' na isa sa pinakamaimpluwensiya ''(influential)'' na mga aklat na kailanman isinulat. Ipinakilala ni Euclid ang ilang mga [[aksiyoma]] o mga [[postulado]] na naghahayag ng pangunahin o ebidente sa sariling mga katangian ng mga punto, linya at plano. Siya ay nagpatuloy sa mahigpit na paghihinuha ng ibang mga katangian sa pamamagitan ng pangangatwirang matematikal. Ang natatanging katangian ng pakikitungo ni Euclid ay ang pagiging mahigpit nito at ito ay nakilala bilang heometriyang aksiyomatiko o [[heometriyang sintetiko]]. Sa simula nang ika-19 siglo, ang pagkakatuklas ng mga [[heometriyang hindi Euclidean|heometriyang di-Euclidyano]] nina [[Gauss]], [[Lobachevsky]], [[Bolyai]] at iba pa ay tumungo sa muling pagbuhay ng interes at noong ika-20 siglo, si [[TALA]] ay gumamit ng pangangatwirang aksiyomatiko sa pagtatangka sa magbigay ng isang modernong saligan ng heometriya. [[File:Geometry Lessons.jpg|thumb|Mga aralin ng heometriya noong ika-20 siglo.]] ===Mga konstruksiyong heometriko === Ang mga klasikong heometro ay nagbigay ng espesyal na atensiyon sa pagtatayo ng mga obhektong heometriko na inilarawan sa ibang paraan. Sa klasiko, ang tanging mga instrumentong pinayagan sa mga konstruksiyong heometriko ang [[kompas]] at [[ruler]]. Gayundin, ang bawat konstruksiyon ay dapat kumpleto sa isang may hangganang bilang ng mga hakbang. Gayunpaman, ang ilang mga problema ay lumabas na mahirap o imposibleng malutas ng tanging mga paraang ito at ang mga malikhaing konstruksiyon gamit ang mga [[parabola]] at iba pang mga kurba gayundin din ang mga kasangkapang mekanikal ay natagpuan. ===Mga bilang sa heometriya=== Sa [[sinaunang Gresya]], ang [[mga Pythagorran]] ay nagsaalang alang ng papel ng mga bilang sa heometriya. Gayunpaman, ang pagkakatuklas ng mga [[komensurabilidad (matematika)|hindi komensurableng]] mga haba na sumalungat sa kanilang mga pananaw pilosopikal ay gumawa sa kanilang lumisan sa mga abstraktong bilang at pumabor sa mga konkretong kantidad na heometriko gaya ng haba at area ng mga pigura. Ang mga bilang ay muling ipinakilala sa heometriya sa anyo ng mga [[koordinado]] ni [[Descartes]] na nakatanto na ang pag-aaral ng mga hugis heometriko ay maaaring tumulong sa representasyong alhebraiko ng mga ito at siyang pinangalanan ng [[planong Cartesian]]. Ang [[heometriyang analitiko]] ay naglalapat ng mga pamamaraan ng alhebra sa mga tanong na heometriko na karaniwan sa pamamagitan ng pag-uugnay ng mga kurbang heometriko at mga ekwasyong alhebraiko. Ang mga ideyang ito ay gumampan ng isang mahalagang papel sa pagpapaunlad ng [[kalkulo]] noong ika-17 siglo at tumungo sa pagkakatuklas ng maraming mga bagong katangian ng mga kurbang plano. Ang modernong [[heometriyang alhebraiko]] ay nagsasaalang alang ng parehong mga tanong sa isang malawak na mas abstraktong lebel. ===Heometriya ng posisyon=== {{Main|Heometriyang prohektibo|Topolohiya}} Kahit sa mga sinaunang panahon, ang mga heometro ay nagsaalang alang ng mga tanong ng relatibong posisyon o relasyong pang-espasyo ng mga pigura at hugis na heometriko. Ang ilang mga halimbawa ay ibinigay ng mga naka inskriba at nakasirkumskribang mga bilog ng mga [[poligon]], mga linyang bumabagtas at [[tangent]] sa mga [[seksiyong koniko]] at mga konpigurasyong Pappus at Menelaus ng mga punto at linya. Sa Gitnang mga Panahon, ang bago at mas komplikadong mga tanong ng uring ito ay isinaalang alang:''Ano ang maksimum na bilang ng mga spero na sabay na humihipo sa isang ibinigay na spero ng parehong radius''? ([[problemang humahalik na bilang]]) ''Ano ang pinakasiksik na [[pagpapake ng spero]] ng magkatumbas na sukat sa espasyo?'' ([[konhekturang Kepler]]) Ang karamihan sa mga tanong na ito ay kinasasangkutan ng mga mahigpit na hugis heometrikal gaya ng mga linya o spero. Ang heometriyang [[heometriyang prohektibo|prohektibo]], [[heometriyang konbeks|konbeks]] at [[heometriyang diskreto|diskreto]] ang tatlong mga pang-ilalim na mga disiplina sa loob ng kasalukuyang heometriya na umuukol sa mga ito at mga kaugnay na tanong. Si [[Leonhard Euler]] sa kanyang pag-aaral ng mga problema tulad ng [[Mga Pitong Tulay ng Königsberg]] ay nagsaalang alang ng pinaka pundamental na mga katangian ng mga pigurang heometrika na batay lamang sa hugis na hindi nakasalalay sa mga katangiang metriko ng mga ito. Tinawag ni Euler ang bagong sangay na ito ng heometriya na ''geometria situs'' (heometriya ng lugar) na kilala na ngayon bilang [[topolihiya]]. Ito ay hindi nagtatangi sa pagitan ng mga obheto na maaaring tuloy tuloy na ideporma sa bawat isa. Gayunpaman, ang mga obhekto ay nagpapanatili ng ilang heometriya gaya ng sa kaso ng mga [[buhol na hiperboliko]]. ===Heometriyang lagpas kay Euclid=== [[File:Hyperbolic triangle.svg|thumb|right|Ang [[diperensiyal na heometriya]] ay gumagamit ng mga kasangkapan mula sa [[kalkulo]] upang pag-aralan ang mga problema sa heometriya.]] Sa halos mga dalawang libong taon mula kay Euclid, bagaman ang saklaw ng mga tanong heometrikal na itinanong at sinagot ay hindi maiiwasang lumawig, ang basikong pagkaunawa ng espasyo ay nanatiling likas na pareho. Si [[Immanuel Kant]] ay nangatwirang may isa lamang absolutong heometriya na alam na totoong [[a prior]] ng isang panloob na pakultad ng isip: ang heometriyang Euclidyano ay sintetiko a prior.<ref>Kline (1972) "Mathematical thought from ancient to modern times", Oxford University Press, p. 1032. Kant did not reject the logical (analytic a priori) ''possibility'' of non-Euclidean geometry, see [[Jeremy Gray]], "Ideas of Space Euclidean, Non-Euclidean, and Relativistic", Oxford, 1989; p. 85. Some have implied that, in light of this, Kant had in fact ''predicted'' the development of non-Euclidean geometry, cf. Leonard Nelson, "Philosophy and Axiomatics," Socratic Method and Critical Philosophy, Dover, 1965; p.164.</ref> Ang nananaig na pananaw na ito ay pinataob ng rebolusyonaryong pagkakatuklas ng [[heometriyang hindi Euclidean|heometriyang hindi Euclidyano]] sa mga akda ni [[Carl Friedrich Gauss|Gauss]] (na hindi kailanman naglimbag ng kanyang teoriya) gayundin nina [[Bolyai]] at [[Lobachevsky]] na nagpakitang ang ordinaryong [[espasyong Euclidean|espasyong Euclidyano]] ang tanging isang posibilidad para sa pag-unlad ng heometriya. Ang isang malawak na pangitain ng paksa ng heometriya ay inihayag ni [[Riemann]] sa kanyang inaugurasyong pagtuturo noong 1867 na ''Über die Hypothesen, welche der Geometrie zu Grunde liegen'' (Tungkol sa mga hipotesis kung saan ang heometriyay nakabatay)<ref>http://www.maths.tcd.ie/pub/HistMath/People/Riemann/Geom/</ref> na inilimbag lamang pagkatapos ng kanyang kamatayan. Ang bagong ideya ni Riemann ng espasyo ay napatunayang mahalaga sa [[pangkalahatang relatibidad]] ni [[Albert Einstein]] at ang [[heometriyang Riemannian]] na nagsasaalang alang ng labis na pangkalahatang mga espasyo kung saan ang nosyon ng haba ay inilalarawan ay saligan ng modernong heometriya. ===Dimensiyon=== Kung saan ang tradisyonal na heometriya ay pumapayag sa mga dimensiyong 1 (isang [[linya]]), 2 (isang [[plano]]) at 3 (ating daigdig na naunawaan bilang [[tatlong dimensiyonal]] na espasyo), ang mga matematiko ay gumamit ng mga [[mas mataas na dimensiyon]] sa loob ng halos 200 siglo. Ang dimensiyon ay sumailalim sa mga yugto ng pagiging anumang [[natural na bilang]] na ''n'' na posibleng walang hangganan sa pagpapakilala ng [[espasyong Hilbert]] at anumang positibong real na bilang sa [[heometriyang praktal]]. Ang [[teoriyang dimensiyon]] ay isang ideyang teknikal na sa simula ay sa loob ng [[pangkalahatang topolohiya]] na tumatalakay sa mga depinisyon. Sang ayon sa karamihang mga ideyang matematikal, ang dimensiyon ay inilalarawan na ngayon imbis na isang intuisyon. Ang konektadong mga [[manipoldong topolohikal]] ay may isang mahusay na nilalarawang dimensiyon. Ito ang teorema ng [[inbariansa ng sakop]] kesa sa anumang ''a priori''. Ang isyu ng dimensiyon ay mahalaga pa rin sa heometriya sa kawalan ng mga kompletong sagot sa mga klasikong tanong. Ang mga dimensiyong 3&nbsp;ng espasyo at 4&nbsp;ng [[espasyo-panahon]] ay mga espesyal na kaso sa [[topolohiyang heometriko]]. Ang dimensiyong 10 o 11 ay isang mahalagang bilang sa [[teoriya ng tali]]. Ang pagsasaliksik ay maaaring magdala ng isang nakasasapat na dahilang heometriko para sa kahalagahan mga dimensiyong 10 o 11. ===Simetriya=== [[File:Order-3 heptakis heptagonal tiling.png|right|thumb|Isang [[Order-3 na bisektadong tiling|tiling]] ng [[heometriyang hiperboliko|planong hiperboliko]].]] Ang tema ng [[simetriya]] sa heometriya ay halos kasing tanda ng mismong agham ng heometriya. Ang mga hugis simetriko gaya ng [[bilog]], mga [[regular na poligon]] at mga [[solidong platoniko]] ay humawak ng malalim na kahalagahan para sa maraming mga sinaunang pilosopo at inimbestighan sa detalye bago ang panahon ni Euclid. Ang mga paternong simetriko ay nangyayari sa kalikasan at artistikong iginuhit sa maraming mga anyo kabilang ang mga grapika ni [[M. C. Escher]]. Gayunpaman, hanggang sa ikalawang kalahati ng ika-19 siglo lamang nang ang nagpapaisang papel ng simetriya sa mga pundasyon ng heometriya ay nakilala. Ang [[programang Erlangen]] ni [[Felix Klein]] ay naghayag na sa isang napaka tumpak na kahulugan, ang simetriya na inihayag sa pamamagitan ng nosyon ng isang transpormasyong [[grupo (matematika)|grupo]] ay tumutukoy sa kung ano ang heometriya. Ang simetriya sa klasikong [[heometriyang Euclidean|heometriyang Euclidyano]] ay kinakatawan ng mga [[kongruensa (heometriya)|kongruensa]] at mga matibay na mosyon samantalang ang [[heometriyang prohektibo]] na analogosong papel na ginamapanan ng mga [[kolineayasyon]] na mga transpormasyong heometriko na kumukuha ng mga linyang tuwid. Gayunpaman, sa mga bagong heometriya nina Bolyai at Lobachevsky, Riemann, [[William Kingdon Clifford|Clifford]] at Klein, at [[Sophus Lie]] na ang ideya ni Klein upang ilarawan ang heometriya sa pamaamgitan ng mga [[grupong simetriya]] nito ay napatunayang napakamaimpluwensiya ''(influential)''. Ang parehong mga simetriyang diskreto at tuloy tuloy ay gumagampan ng mga papel sa heometriya, ang una ay sa [[topolohiya]] at [[teoriyang grupong heometriko]] at ang huli ay sa [[teoriyang Lie]] at [[heometriyang Riemannian]]. Ang isang ibang uri ng simetriya ang prinsipyo ng dualidad sa [[heometriyang prohektibo]] kasama ng ibang mga larangan. Ang meta-phenomenon na ito ay halos mailalarawan bilang sumusunod: sa anumang teorema, ipalit ang ''punto'' sa ''plano'', ''pagsanib'' sa ''pagtatagpo'', ''nasa'' sa ''naglalaman'' at ikaw ay makakakuha ng magkatumbas na totoong teorema. Ang isang katulad at malapit na kaugnay na anyo ng dualidad ay umiiral sa pagitan ng isang [[espasyong bektor]] at espasyong dual nito. ==Kontemporaryong heometriya== ===Heometriyang Euclidyano=== [[File:E8Petrie.svg|right|thumb|120px|Ang [[4 21 politopo|4₂₁politopo]] na ortogonal na minapa sa [[E8 (matematika)|E₈]] [[grupong Lie]] [[planong Coxeter]]]] Ang heometriyang Euclidyano ay naging malapit na kaugnay ng [[heometriyang komputasyonal]], [[grapikang kompyuter]], [[heometriyang konbeks]], [[heometriyang diskreto]] at ilang mga sakop ng [[kombinatorika]]. Ang momentum ay ibinigay sa karagdagang akda sa heometriyang Euclidyano at ang mga grupong Euclidyano ng [[kristalograpiya]] at sa akda ni [[H. S. M. Coxeter]] at maaaring makita sa mga teoriya ng nga [[grupong Coxeter]] at mga politopo. Ang [[teoriyang grupong heometriko]] ay isang lumalawig na sakop ng teoriya ng mas pangkalahatang mga [[grupong diskreto]] na humahango sa mga modelong heometriko at mga pamamaraang alhebraiko. ===Heometriyang diperensiyal=== Ang [[diperensiyal na heometriya|heometriyang diperensiyal]] ay naging ng tumataas na kahalagahan sa [[pisikang matematikal]] sanhi ng postulasyon ng [[pangkalahatang relatibidad]] ni [[Albert Einstein]] na ang [[uniberso]] ay naka-kurba. Ang kontemporaryong heometriyang diperensiyal ay likas na nangangahulugang ang mga espasyong isinasaalang alang nito ay mga [[manipoldong makinis]] ang istrakturang heometriko ay pinangangasiwaan ng isang [[metrikong Riemannian]] na tumutukoy sa kung paanong ang mga distansiya ay nasusukat malapit sa bawat punto at hindi ang mga bahaging a priori ng ilang pangkapaligirang patag na espasyong Euclidyano. ===Topolohiya at heometriya=== [[File:Trefoil knot arb.png|thumb|right|120 px|Ang pagkapal ng isang [[buhol na trefoil]].]] Ang larangan ng [[topolohiya]] na nakakita ng malaking pag-unlad noong ika-20 siglo ay sa teknikal na kahulugan isang uri ng [[heometriyang transpormasyon]] kung saan ang mga transpormasyon ay mga [[homeomorpismo]]. Ito ay kadalasang inihahayag sa anyo ng dictum na 'ang topolohiya ay isang heometriyang gomang kumot'. Ang kontemporaryong [[topolohiyang heometriko]] at [[topolohiyang diperensiyal]] at mga partikular na pang-ilalim na larangan gaya ng [[teoriyang Morse]] ay mabibilang ng karamihang mga matematiko bilang bahagi ng heometriya. Ang [[topolohiyang alhebraiko]] at [[pangkalahatang topolohiya]] ay tumungo sa kanilang mga sariling landas. ===Heometrikang alhebraiko=== [[File:Calabi yau.jpg|thumb|120px|Kwintikong [[manipoldong Calabi–Yau]]]] Ang larangan ng [[heometrikang alhebraiko]] ang modernong inkarnasyon ng [[heomeriyang Cartesian]] ng mga [[koordinado]]. Mula huli hanggang 1950 hanggang gitna nang 1970, ito ay sumailalim sa malaking mga pang pundasyong pag-unlad na malaking sanhi ng akda nina [[Jean-Pierre Serre]] at [[Alexander Grothendieck]]. Ito ay tumungo sa pagpapakilala ng [[skema (heometriyang alhebraiko)|mga skema]] at mas malaking pagbibigay diin sa mga pamamaraang [[topolohiyang alhebraiko|topolohikal]] kabilang ang iba't ibang mga [[teoriyang cohomolohiya]]. Ang pag-aaral ng mababang dimensiyonal na mga bariedad na alhebraiko na mga [[kurbang alhebraiko]], mga surpasyong alhebraiko at mga bariedad na alhebraiko ng dimensiyong 3 ay isinulong. Ang teoriyang [[basehang Gröbner]] at [[real na heometriyang alhebraiko]] ay kasama sa mga mas nilalapat na pang-ilalim na larangan ng modernong heometriyang alhebraiko. Ang heometriyang aritmetiko ay isang aktibong larangan na nagsasama ng heometriyang alhebraiko at [[teoriya ng bilang]]. Ang ibang mga direksiyon ng pagsasaliksik ay kinasasangkutan ng mga [[espasyong moduli]] at heometriyang kompleks. Ang mga pamamaraang alhebro-heometriko ay karaniwang inilalapat sa [[teoriya ng tali]] at [[teoriya ng brano]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Matematika}} [[Kategorya:Heometriya]] ange542vfwv3dlfn4do6ynmm8usjh5f 1965879 1965844 2022-08-24T17:22:28Z Glennznl 73709 Kinansela ang pagbabagong 1965843 ni [[Special:Contributions/120.29.90.9|120.29.90.9]] ([[User talk:120.29.90.9|Usapan]]) wikitext text/x-wiki [[File:Teorema de desargues.svg|thumb|right|250px|Isang ilustrasyon ng [[teorema ni Desargues]] na isang mahalagang resulta ng heometriyang [[heometriyang Euclidean|Euclidyano]] at [[heometriyang prohektibo|prohektibo]].]] {{General geometry}} Ang '''heometriya''' o '''sukgisan''' ({{lang-grc|γεωμετρία}}; ''[[wikt:γῆ|geo-]]'' "daigdig", ''[[wikt:μέτρον|-metron]]'' "pagsukat") ay isang sangay ng [[matematika]] na umuukol sa mga tanong ng [[hugis]], [[sukat]], relatibong posisyon ng mga pigura at mga katangian ng [[espasyo]]. Ang isang matematiko na gumagawa sa larangan ng heometriya ay tinatawag na ''heometro'' (geometer). Ang heometriya ay lumitaw ng independiyente sa isang bilang ng mga sinaunang kultura bilang isang katawan ng praktikal na kaalaman na umuukol sa [[haba]] (length), mga [[area]], at mga [[bolyum]] na ang mga elemento ng isang pormal na agham matematikal ay lumitaw sa Kanluran noong panahon ni [[Thales]] (ika-6 siglo BCE). Noong mga ika-3 siglo BCE, ang heometriya ay inilagay sa isang [[sistemang aksiyomatiko|anyong aksiyomatiko]] ni [[Euclid]] na ang pagtatrato na [[heometriyang Euclidian|heometriyang Euclidyano]] ang nagtakda ng pamantayan para sa mga sumunod na siglo.<ref>Martin J. Turner,Jonathan M. Blackledge,Patrick R. Andrews (1998). "''[http://books.google.com/books?id=oLXgFdfKp78C&pg=PA1&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false Fractal geometry in digital imaging]''". [[Academic Press]]. p.1. ISBN 0-12-703970-8</ref> Si [[Archimedes]] ay bumuo ng mga malikhaing pamamaraan para sa pagkukwenta ng mga area at bolyum na sa maraming paraan ay nakakita sa kalkulong [[integral]]. Ang larangan ng [[astronomiya]] lalo na ang pagmamapa ng mga posisyon ng mga [[bituin]] at [[planeta]] sa sperong kalawakan at sa paglalarawan ng relasyon sa pagitan ng mga galaw ng mga katawang pangkalawakan ay nagsilbi bilang mahalagang pinagkunan ng mga problemang heometriko sa sumunod na isa at kalahating [[millenia]]. Ang parehong heometriya at astronomiya ay isinaalang alang sa klasikong daigdig na bahagi ng [[Quadrivium]] na isang pang-ilalim na mga sining liberal na itinuring na mahalagang madalubhasa ng isang malayang mamamayan. Ang pagpapakilala ng mga [[koordinado]] ni [[René Descartes]] at ang sabay na mga pag-unlad ng [[alhebra]] ay nagmarka sa isang bagong yugto ng heometriya dahil ang mga pigurang heometriko gaya ng mga ng mga [[kurbang plano]] ay maaari na ngayong ikatawan ng [[heometriyang analitiko|analitiko]]. Ito ay gumampan ng isang mahalagang papel sa pag-ahon ng [[kalkulong inpinetisimal]] noong ika-17 siglo. Sa karagdagan, ang teoriya ng [[perspektibo]] ay nagpakitang mayroon higit sa heometriya kesa lamang sa mga katangiang metriko ng mga pigura. Ang perspektibo ang pinagmulan ng [[heometriyang prohektibo]]. Ang paksa ng heomeriya ay karagdagang pinayaman ng pag-aaral ng mga likas na istraktura ng mga obhektong heometriko na nagmula kay [[Euler]] at [[Carl Friedrich Gauss|Gauss]] at tumungo sa pagkakalikha ng [[topolohiya]] at [[diperensiyal na heometriya]]. Sa panahon ni Euclid, walang maliwanag na distinksiyon sa pagitan ng espasyong pisikal at espasyong heometrikal. Simula ika-19 siglo, ang pagkakatuklas ng [[heometriyang hindi Euclidean|heometriyang di-Euclidyano]] na konsepto ng espasyo ay sumailalim sa isang radikal na transpormasyon at ang tanong ay lumitaw: ''aling espasyong heometrikal ang mahusay na umaangkop sa espasyong pisikal?'' Sa paglitaw ng matematikal pormal noong ika-20 siglo, ang [[espasyo]], [[Punto (heometriya)|punto]], [[Guhit (heometriya)|linya]] at [[Plano (heometriya)|plano]] ay nawalan rin ng mga nilalamang intuitibo nito kaya ngayon ay kailangan nating itangi ang pagitan ng espasyong pisikal, mga espasyong heometrikal (kung saan ang espasyo, punto etc ay mayroon pa ring kahulugang intuitibo nito) at mga espasyong abstrakto. Ang kontemporaryong heometriya ay nagsaalang alang ng mga [[manipoldo]] na mga espasyong labis na mas abstrakto kesa sa [[espasyong Euclidean|espasyong Euclidyano]] na tanging pagtatantiyang katulad ng mga ito sa mga iskalang maliit. Ang mga espasyong ito ay maaaring pagkaloob ng karagdagang istrktura na ang halimbaw ay ang mga ugnayan sa pagitan ng heometriyang [[pseudo-Riemannian]] at [[pangkalahatang relatibidad]]. Ang isa sa pinakabatang mga teoriya ng pisika na [[teoriya ng tali]] ay labis na heometriko rin sa lasa. Bagaman ang kalikasang biswal ng heometriya ay gumagawa ritong inisyal na malalapitan kesa sa ibang mga bahagi ng matematika gaya ng [[alhebra]] o [[teoriya ng bilang]], ang wikang heometriko ay ginagamit rin sa kontekstrong malayo sa tradisyonal na probenansiyang Euclidyano (halimbawa sa [[heometriyang praktal]]) at [[heometriyang alhebraiko]].<ref>It is quite common in algebraic geometry to speak about ''geometry of [[algebraic variety|algebraic varieties]] over [[finite field]]s'', possibly [[singularity theory|singular]]. From a naïve perspective, these objects are just finite sets of points, but by invoking powerful geometric imagery and using well developed geometric techniques, it is possible to find structure and establish properties that make them somewhat analogous to the ordinary [[sphere]]s or [[Cone (geometry)|cone]]s.</ref> ==Buod== [[File:Chinese pythagoras.jpg|thumb|300px|right|[[Patunay (matematika)|Patunay]] na biswal ng [[teoremang Pythagorean]] para sa tatsulok na (3, 4, 5) gaya ng sa [[Chou Pei Suan Ching]].]] Ang itinalang pag-unlad ng heometriya ay sumasaklaw sa higit sa dalawang [[millenia]]. Bahagyang nakapagtataka na ang mga persepsiyon kung ano ang bumubuo sa heometriya ay nag-ebolb sa loob ng mga panahon. ===Heometriyang praktikal=== Ang heometriya ay nagmula sa isang praktikal na agham na umuukol sa pagsu-survey, pagsukat, mga area at bolyum. Sa mga kilalang nagawa, ang isa ay makahahanap ng mga pormula para sa mga [[haba]], [[area]] at [[bolyum]] gaya ng sa [[teoremang Pythagorean]], [[sirkumperensiya]] at [[area ng disko]], area ng [[tatsulok]], bolyum ng isang silindro, spero at pyramid. Ang isang paraan ng pagkukwenta ng ilang mga hindi makukuhang distansiya o taas ay batay sa pagkakapareho ng mga pigurang heometriko ay itinuro kay [[Thales]]. Ang pag-unlad ng astronomiya ay tumungo sa paglitaw ng [[trigonometriya]] at [[trigonometriyang sperikal]] kasama ng tumutulong na mga pamamaraang komputasyonal. ===Heometriyang aksiyomatiko=== [[File:Parallel postulate en.svg|thumb|right|Isang ilustrasyon ng [[postuladong parallelo]] ni [[Euclid]].]] {{See also|Heometriyang Euclidean}} Si [[PRINCESS]] ay kumuha ng isang mas abstraktong pakikitungo sa kanyang akdang ''[[Mga Elemento ni Euclid|Mga Elemento]]'' na isa sa pinakamaimpluwensiya ''(influential)'' na mga aklat na kailanman isinulat. Ipinakilala ni Euclid ang ilang mga [[aksiyoma]] o mga [[postulado]] na naghahayag ng pangunahin o ebidente sa sariling mga katangian ng mga punto, linya at plano. Siya ay nagpatuloy sa mahigpit na paghihinuha ng ibang mga katangian sa pamamagitan ng pangangatwirang matematikal. Ang natatanging katangian ng pakikitungo ni Euclid ay ang pagiging mahigpit nito at ito ay nakilala bilang heometriyang aksiyomatiko o [[heometriyang sintetiko]]. Sa simula nang ika-19 siglo, ang pagkakatuklas ng mga [[heometriyang hindi Euclidean|heometriyang di-Euclidyano]] nina [[Gauss]], [[Lobachevsky]], [[Bolyai]] at iba pa ay tumungo sa muling pagbuhay ng interes at noong ika-20 siglo, si [[TALA]] ay gumamit ng pangangatwirang aksiyomatiko sa pagtatangka sa magbigay ng isang modernong saligan ng heometriya. [[File:Geometry Lessons.jpg|thumb|Mga aralin ng heometriya noong ika-20 siglo.]] ===Mga konstruksiyong heometriko === Ang mga klasikong heometro ay nagbigay ng espesyal na atensiyon sa pagtatayo ng mga obhektong heometriko na inilarawan sa ibang paraan. Sa klasiko, ang tanging mga instrumentong pinayagan sa mga konstruksiyong heometriko ang [[kompas]] at [[ruler]]. Gayundin, ang bawat konstruksiyon ay dapat kumpleto sa isang may hangganang bilang ng mga hakbang. Gayunpaman, ang ilang mga problema ay lumabas na mahirap o imposibleng malutas ng tanging mga paraang ito at ang mga malikhaing konstruksiyon gamit ang mga [[parabola]] at iba pang mga kurba gayundin din ang mga kasangkapang mekanikal ay natagpuan. ===Mga bilang sa heometriya=== Sa [[sinaunang Gresya]], ang [[mga Pythagorran]] ay nagsaalang alang ng papel ng mga bilang sa heometriya. Gayunpaman, ang pagkakatuklas ng mga [[komensurabilidad (matematika)|hindi komensurableng]] mga haba na sumalungat sa kanilang mga pananaw pilosopikal ay gumawa sa kanilang lumisan sa mga abstraktong bilang at pumabor sa mga konkretong kantidad na heometriko gaya ng haba at area ng mga pigura. Ang mga bilang ay muling ipinakilala sa heometriya sa anyo ng mga [[koordinado]] ni [[Descartes]] na nakatanto na ang pag-aaral ng mga hugis heometriko ay maaaring tumulong sa representasyong alhebraiko ng mga ito at siyang pinangalanan ng [[planong Cartesian]]. Ang [[heometriyang analitiko]] ay naglalapat ng mga pamamaraan ng alhebra sa mga tanong na heometriko na karaniwan sa pamamagitan ng pag-uugnay ng mga kurbang heometriko at mga ekwasyong alhebraiko. Ang mga ideyang ito ay gumampan ng isang mahalagang papel sa pagpapaunlad ng [[kalkulo]] noong ika-17 siglo at tumungo sa pagkakatuklas ng maraming mga bagong katangian ng mga kurbang plano. Ang modernong [[heometriyang alhebraiko]] ay nagsasaalang alang ng parehong mga tanong sa isang malawak na mas abstraktong lebel. ===Heometriya ng posisyon=== {{Main|Heometriyang prohektibo|Topolohiya}} Kahit sa mga sinaunang panahon, ang mga heometro ay nagsaalang alang ng mga tanong ng relatibong posisyon o relasyong pang-espasyo ng mga pigura at hugis na heometriko. Ang ilang mga halimbawa ay ibinigay ng mga naka inskriba at nakasirkumskribang mga bilog ng mga [[poligon]], mga linyang bumabagtas at [[tangent]] sa mga [[seksiyong koniko]] at mga konpigurasyong Pappus at Menelaus ng mga punto at linya. Sa Gitnang mga Panahon, ang bago at mas komplikadong mga tanong ng uring ito ay isinaalang alang:''Ano ang maksimum na bilang ng mga spero na sabay na humihipo sa isang ibinigay na spero ng parehong radius''? ([[problemang humahalik na bilang]]) ''Ano ang pinakasiksik na [[pagpapake ng spero]] ng magkatumbas na sukat sa espasyo?'' ([[konhekturang Kepler]]) Ang karamihan sa mga tanong na ito ay kinasasangkutan ng mga mahigpit na hugis heometrikal gaya ng mga linya o spero. Ang heometriyang [[heometriyang prohektibo|prohektibo]], [[heometriyang konbeks|konbeks]] at [[heometriyang diskreto|diskreto]] ang tatlong mga pang-ilalim na mga disiplina sa loob ng kasalukuyang heometriya na umuukol sa mga ito at mga kaugnay na tanong. Si [[Leonhard Euler]] sa kanyang pag-aaral ng mga problema tulad ng [[Mga Pitong Tulay ng Königsberg]] ay nagsaalang alang ng pinaka pundamental na mga katangian ng mga pigurang heometrika na batay lamang sa hugis na hindi nakasalalay sa mga katangiang metriko ng mga ito. Tinawag ni Euler ang bagong sangay na ito ng heometriya na ''geometria situs'' (heometriya ng lugar) na kilala na ngayon bilang [[topolihiya]]. Ito ay hindi nagtatangi sa pagitan ng mga obheto na maaaring tuloy tuloy na ideporma sa bawat isa. Gayunpaman, ang mga obhekto ay nagpapanatili ng ilang heometriya gaya ng sa kaso ng mga [[buhol na hiperboliko]]. ===Heometriyang lagpas kay Euclid=== [[File:Hyperbolic triangle.svg|thumb|right|Ang [[diperensiyal na heometriya]] ay gumagamit ng mga kasangkapan mula sa [[kalkulo]] upang pag-aralan ang mga problema sa heometriya.]] Sa halos mga dalawang libong taon mula kay Euclid, bagaman ang saklaw ng mga tanong heometrikal na itinanong at sinagot ay hindi maiiwasang lumawig, ang basikong pagkaunawa ng espasyo ay nanatiling likas na pareho. Si [[Immanuel Kant]] ay nangatwirang may isa lamang absolutong heometriya na alam na totoong [[a prior]] ng isang panloob na pakultad ng isip: ang heometriyang Euclidyano ay sintetiko a prior.<ref>Kline (1972) "Mathematical thought from ancient to modern times", Oxford University Press, p. 1032. Kant did not reject the logical (analytic a priori) ''possibility'' of non-Euclidean geometry, see [[Jeremy Gray]], "Ideas of Space Euclidean, Non-Euclidean, and Relativistic", Oxford, 1989; p. 85. Some have implied that, in light of this, Kant had in fact ''predicted'' the development of non-Euclidean geometry, cf. Leonard Nelson, "Philosophy and Axiomatics," Socratic Method and Critical Philosophy, Dover, 1965; p.164.</ref> Ang nananaig na pananaw na ito ay pinataob ng rebolusyonaryong pagkakatuklas ng [[heometriyang hindi Euclidean|heometriyang hindi Euclidyano]] sa mga akda ni [[Carl Friedrich Gauss|Gauss]] (na hindi kailanman naglimbag ng kanyang teoriya) gayundin nina [[Bolyai]] at [[Lobachevsky]] na nagpakitang ang ordinaryong [[espasyong Euclidean|espasyong Euclidyano]] ang tanging isang posibilidad para sa pag-unlad ng heometriya. Ang isang malawak na pangitain ng paksa ng heometriya ay inihayag ni [[Riemann]] sa kanyang inaugurasyong pagtuturo noong 1867 na ''Über die Hypothesen, welche der Geometrie zu Grunde liegen'' (Tungkol sa mga hipotesis kung saan ang heometriyay nakabatay)<ref>http://www.maths.tcd.ie/pub/HistMath/People/Riemann/Geom/</ref> na inilimbag lamang pagkatapos ng kanyang kamatayan. Ang bagong ideya ni Riemann ng espasyo ay napatunayang mahalaga sa [[pangkalahatang relatibidad]] ni [[Albert Einstein]] at ang [[heometriyang Riemannian]] na nagsasaalang alang ng labis na pangkalahatang mga espasyo kung saan ang nosyon ng haba ay inilalarawan ay saligan ng modernong heometriya. ===Dimensiyon=== Kung saan ang tradisyonal na heometriya ay pumapayag sa mga dimensiyong 1 (isang [[linya]]), 2 (isang [[plano]]) at 3 (ating daigdig na naunawaan bilang [[tatlong dimensiyonal]] na espasyo), ang mga matematiko ay gumamit ng mga [[mas mataas na dimensiyon]] sa loob ng halos 200 siglo. Ang dimensiyon ay sumailalim sa mga yugto ng pagiging anumang [[natural na bilang]] na ''n'' na posibleng walang hangganan sa pagpapakilala ng [[espasyong Hilbert]] at anumang positibong real na bilang sa [[heometriyang praktal]]. Ang [[teoriyang dimensiyon]] ay isang ideyang teknikal na sa simula ay sa loob ng [[pangkalahatang topolohiya]] na tumatalakay sa mga depinisyon. Sang ayon sa karamihang mga ideyang matematikal, ang dimensiyon ay inilalarawan na ngayon imbis na isang intuisyon. Ang konektadong mga [[manipoldong topolohikal]] ay may isang mahusay na nilalarawang dimensiyon. Ito ang teorema ng [[inbariansa ng sakop]] kesa sa anumang ''a priori''. Ang isyu ng dimensiyon ay mahalaga pa rin sa heometriya sa kawalan ng mga kompletong sagot sa mga klasikong tanong. Ang mga dimensiyong 3&nbsp;ng espasyo at 4&nbsp;ng [[espasyo-panahon]] ay mga espesyal na kaso sa [[topolohiyang heometriko]]. Ang dimensiyong 10 o 11 ay isang mahalagang bilang sa [[teoriya ng tali]]. Ang pagsasaliksik ay maaaring magdala ng isang nakasasapat na dahilang heometriko para sa kahalagahan mga dimensiyong 10 o 11. ===Simetriya=== [[File:Order-3 heptakis heptagonal tiling.png|right|thumb|Isang [[Order-3 na bisektadong tiling|tiling]] ng [[heometriyang hiperboliko|planong hiperboliko]].]] Ang tema ng [[simetriya]] sa heometriya ay halos kasing tanda ng mismong agham ng heometriya. Ang mga hugis simetriko gaya ng [[bilog]], mga [[regular na poligon]] at mga [[solidong platoniko]] ay humawak ng malalim na kahalagahan para sa maraming mga sinaunang pilosopo at inimbestighan sa detalye bago ang panahon ni Euclid. Ang mga paternong simetriko ay nangyayari sa kalikasan at artistikong iginuhit sa maraming mga anyo kabilang ang mga grapika ni [[M. C. Escher]]. Gayunpaman, hanggang sa ikalawang kalahati ng ika-19 siglo lamang nang ang nagpapaisang papel ng simetriya sa mga pundasyon ng heometriya ay nakilala. Ang [[programang Erlangen]] ni [[Felix Klein]] ay naghayag na sa isang napaka tumpak na kahulugan, ang simetriya na inihayag sa pamamagitan ng nosyon ng isang transpormasyong [[grupo (matematika)|grupo]] ay tumutukoy sa kung ano ang heometriya. Ang simetriya sa klasikong [[heometriyang Euclidean|heometriyang Euclidyano]] ay kinakatawan ng mga [[kongruensa (heometriya)|kongruensa]] at mga matibay na mosyon samantalang ang [[heometriyang prohektibo]] na analogosong papel na ginamapanan ng mga [[kolineayasyon]] na mga transpormasyong heometriko na kumukuha ng mga linyang tuwid. Gayunpaman, sa mga bagong heometriya nina Bolyai at Lobachevsky, Riemann, [[William Kingdon Clifford|Clifford]] at Klein, at [[Sophus Lie]] na ang ideya ni Klein upang ilarawan ang heometriya sa pamaamgitan ng mga [[grupong simetriya]] nito ay napatunayang napakamaimpluwensiya ''(influential)''. Ang parehong mga simetriyang diskreto at tuloy tuloy ay gumagampan ng mga papel sa heometriya, ang una ay sa [[topolohiya]] at [[teoriyang grupong heometriko]] at ang huli ay sa [[teoriyang Lie]] at [[heometriyang Riemannian]]. Ang isang ibang uri ng simetriya ang prinsipyo ng dualidad sa [[heometriyang prohektibo]] kasama ng ibang mga larangan. Ang meta-phenomenon na ito ay halos mailalarawan bilang sumusunod: sa anumang teorema, ipalit ang ''punto'' sa ''plano'', ''pagsanib'' sa ''pagtatagpo'', ''nasa'' sa ''naglalaman'' at ikaw ay makakakuha ng magkatumbas na totoong teorema. Ang isang katulad at malapit na kaugnay na anyo ng dualidad ay umiiral sa pagitan ng isang [[espasyong bektor]] at espasyong dual nito. ==Kontemporaryong heometriya== ===Heometriyang Euclidyano=== [[File:E8Petrie.svg|right|thumb|120px|Ang [[4 21 politopo|4₂₁politopo]] na ortogonal na minapa sa [[E8 (matematika)|E₈]] [[grupong Lie]] [[planong Coxeter]]]] Ang heometriyang Euclidyano ay naging malapit na kaugnay ng [[heometriyang komputasyonal]], [[grapikang kompyuter]], [[heometriyang konbeks]], [[heometriyang diskreto]] at ilang mga sakop ng [[kombinatorika]]. Ang momentum ay ibinigay sa karagdagang akda sa heometriyang Euclidyano at ang mga grupong Euclidyano ng [[kristalograpiya]] at sa akda ni [[H. S. M. Coxeter]] at maaaring makita sa mga teoriya ng nga [[grupong Coxeter]] at mga politopo. Ang [[teoriyang grupong heometriko]] ay isang lumalawig na sakop ng teoriya ng mas pangkalahatang mga [[grupong diskreto]] na humahango sa mga modelong heometriko at mga pamamaraang alhebraiko. ===Heometriyang diperensiyal=== Ang [[diperensiyal na heometriya|heometriyang diperensiyal]] ay naging ng tumataas na kahalagahan sa [[pisikang matematikal]] sanhi ng postulasyon ng [[pangkalahatang relatibidad]] ni [[Albert Einstein]] na ang [[uniberso]] ay naka-kurba. Ang kontemporaryong heometriyang diperensiyal ay likas na nangangahulugang ang mga espasyong isinasaalang alang nito ay mga [[manipoldong makinis]] ang istrakturang heometriko ay pinangangasiwaan ng isang [[metrikong Riemannian]] na tumutukoy sa kung paanong ang mga distansiya ay nasusukat malapit sa bawat punto at hindi ang mga bahaging a priori ng ilang pangkapaligirang patag na espasyong Euclidyano. ===Topolohiya at heometriya=== [[File:Trefoil knot arb.png|thumb|right|120 px|Ang pagkapal ng isang [[buhol na trefoil]].]] Ang larangan ng [[topolohiya]] na nakakita ng malaking pag-unlad noong ika-20 siglo ay sa teknikal na kahulugan isang uri ng [[heometriyang transpormasyon]] kung saan ang mga transpormasyon ay mga [[homeomorpismo]]. Ito ay kadalasang inihahayag sa anyo ng dictum na 'ang topolohiya ay isang heometriyang gomang kumot'. Ang kontemporaryong [[topolohiyang heometriko]] at [[topolohiyang diperensiyal]] at mga partikular na pang-ilalim na larangan gaya ng [[teoriyang Morse]] ay mabibilang ng karamihang mga matematiko bilang bahagi ng heometriya. Ang [[topolohiyang alhebraiko]] at [[pangkalahatang topolohiya]] ay tumungo sa kanilang mga sariling landas. ===Heometrikang alhebraiko=== [[File:Calabi yau.jpg|thumb|120px|Kwintikong [[manipoldong Calabi–Yau]]]] Ang larangan ng [[heometrikang alhebraiko]] ang modernong inkarnasyon ng [[heomeriyang Cartesian]] ng mga [[koordinado]]. Mula huli hanggang 1950 hanggang gitna nang 1970, ito ay sumailalim sa malaking mga pang pundasyong pag-unlad na malaking sanhi ng akda nina [[Jean-Pierre Serre]] at [[Alexander Grothendieck]]. Ito ay tumungo sa pagpapakilala ng [[skema (heometriyang alhebraiko)|mga skema]] at mas malaking pagbibigay diin sa mga pamamaraang [[topolohiyang alhebraiko|topolohikal]] kabilang ang iba't ibang mga [[teoriyang cohomolohiya]]. Ang pag-aaral ng mababang dimensiyonal na mga bariedad na alhebraiko na mga [[kurbang alhebraiko]], mga surpasyong alhebraiko at mga bariedad na alhebraiko ng dimensiyong 3 ay isinulong. Ang teoriyang [[basehang Gröbner]] at [[real na heometriyang alhebraiko]] ay kasama sa mga mas nilalapat na pang-ilalim na larangan ng modernong heometriyang alhebraiko. Ang heometriyang aritmetiko ay isang aktibong larangan na nagsasama ng heometriyang alhebraiko at [[teoriya ng bilang]]. Ang ibang mga direksiyon ng pagsasaliksik ay kinasasangkutan ng mga [[espasyong moduli]] at heometriyang kompleks. Ang mga pamamaraang alhebro-heometriko ay karaniwang inilalapat sa [[teoriya ng tali]] at [[teoriya ng brano]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Matematika}} [[Kategorya:Heometriya]] bq255dax604i92snioxeelhxec2dgvq 1965880 1965879 2022-08-24T17:22:36Z Glennznl 73709 Kinansela ang pagbabagong 1965844 ni [[Special:Contributions/120.29.90.9|120.29.90.9]] ([[User talk:120.29.90.9|Usapan]]) wikitext text/x-wiki [[File:Teorema de desargues.svg|thumb|right|250px|Isang ilustrasyon ng [[teorema ni Desargues]] na isang mahalagang resulta ng heometriyang [[heometriyang Euclidean|Euclidyano]] at [[heometriyang prohektibo|prohektibo]].]] {{General geometry}} Ang '''heometriya''' o '''sukgisan''' ({{lang-grc|γεωμετρία}}; ''[[wikt:γῆ|geo-]]'' "daigdig", ''[[wikt:μέτρον|-metron]]'' "pagsukat") ay isang sangay ng [[matematika]] na umuukol sa mga tanong ng [[hugis]], [[sukat]], relatibong posisyon ng mga pigura at mga katangian ng [[espasyo]]. Ang isang matematiko na gumagawa sa larangan ng heometriya ay tinatawag na ''heometro'' (geometer). Ang heometriya ay lumitaw ng independiyente sa isang bilang ng mga sinaunang kultura bilang isang katawan ng praktikal na kaalaman na umuukol sa [[haba]] (length), mga [[area]], at mga [[bolyum]] na ang mga elemento ng isang pormal na agham matematikal ay lumitaw sa Kanluran noong panahon ni [[Thales]] (ika-6 siglo BCE). Noong mga ika-3 siglo BCE, ang heometriya ay inilagay sa isang [[sistemang aksiyomatiko|anyong aksiyomatiko]] ni [[Euclid]] na ang pagtatrato na [[heometriyang Euclidian|heometriyang Euclidyano]] ang nagtakda ng pamantayan para sa mga sumunod na siglo.<ref>Martin J. Turner,Jonathan M. Blackledge,Patrick R. Andrews (1998). "''[http://books.google.com/books?id=oLXgFdfKp78C&pg=PA1&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false Fractal geometry in digital imaging]''". [[Academic Press]]. p.1. ISBN 0-12-703970-8</ref> Si [[Archimedes]] ay bumuo ng mga malikhaing pamamaraan para sa pagkukwenta ng mga area at bolyum na sa maraming paraan ay nakakita sa kalkulong [[integral]]. Ang larangan ng [[astronomiya]] lalo na ang pagmamapa ng mga posisyon ng mga [[bituin]] at [[planeta]] sa sperong kalawakan at sa paglalarawan ng relasyon sa pagitan ng mga galaw ng mga katawang pangkalawakan ay nagsilbi bilang mahalagang pinagkunan ng mga problemang heometriko sa sumunod na isa at kalahating [[millenia]]. Ang parehong heometriya at astronomiya ay isinaalang alang sa klasikong daigdig na bahagi ng [[Quadrivium]] na isang pang-ilalim na mga sining liberal na itinuring na mahalagang madalubhasa ng isang malayang mamamayan. Ang pagpapakilala ng mga [[koordinado]] ni [[René Descartes]] at ang sabay na mga pag-unlad ng [[alhebra]] ay nagmarka sa isang bagong yugto ng heometriya dahil ang mga pigurang heometriko gaya ng mga ng mga [[kurbang plano]] ay maaari na ngayong ikatawan ng [[heometriyang analitiko|analitiko]]. Ito ay gumampan ng isang mahalagang papel sa pag-ahon ng [[kalkulong inpinetisimal]] noong ika-17 siglo. Sa karagdagan, ang teoriya ng [[perspektibo]] ay nagpakitang mayroon higit sa heometriya kesa lamang sa mga katangiang metriko ng mga pigura. Ang perspektibo ang pinagmulan ng [[heometriyang prohektibo]]. Ang paksa ng heomeriya ay karagdagang pinayaman ng pag-aaral ng mga likas na istraktura ng mga obhektong heometriko na nagmula kay [[Euler]] at [[Carl Friedrich Gauss|Gauss]] at tumungo sa pagkakalikha ng [[topolohiya]] at [[diperensiyal na heometriya]]. Sa panahon ni Euclid, walang maliwanag na distinksiyon sa pagitan ng espasyong pisikal at espasyong heometrikal. Simula ika-19 siglo, ang pagkakatuklas ng [[heometriyang hindi Euclidean|heometriyang di-Euclidyano]] na konsepto ng espasyo ay sumailalim sa isang radikal na transpormasyon at ang tanong ay lumitaw: ''aling espasyong heometrikal ang mahusay na umaangkop sa espasyong pisikal?'' Sa paglitaw ng matematikal pormal noong ika-20 siglo, ang [[espasyo]], [[Punto (heometriya)|punto]], [[Guhit (heometriya)|linya]] at [[Plano (heometriya)|plano]] ay nawalan rin ng mga nilalamang intuitibo nito kaya ngayon ay kailangan nating itangi ang pagitan ng espasyong pisikal, mga espasyong heometrikal (kung saan ang espasyo, punto etc ay mayroon pa ring kahulugang intuitibo nito) at mga espasyong abstrakto. Ang kontemporaryong heometriya ay nagsaalang alang ng mga [[manipoldo]] na mga espasyong labis na mas abstrakto kesa sa [[espasyong Euclidean|espasyong Euclidyano]] na tanging pagtatantiyang katulad ng mga ito sa mga iskalang maliit. Ang mga espasyong ito ay maaaring pagkaloob ng karagdagang istrktura na ang halimbaw ay ang mga ugnayan sa pagitan ng heometriyang [[pseudo-Riemannian]] at [[pangkalahatang relatibidad]]. Ang isa sa pinakabatang mga teoriya ng pisika na [[teoriya ng tali]] ay labis na heometriko rin sa lasa. Bagaman ang kalikasang biswal ng heometriya ay gumagawa ritong inisyal na malalapitan kesa sa ibang mga bahagi ng matematika gaya ng [[alhebra]] o [[teoriya ng bilang]], ang wikang heometriko ay ginagamit rin sa kontekstrong malayo sa tradisyonal na probenansiyang Euclidyano (halimbawa sa [[heometriyang praktal]]) at [[heometriyang alhebraiko]].<ref>It is quite common in algebraic geometry to speak about ''geometry of [[algebraic variety|algebraic varieties]] over [[finite field]]s'', possibly [[singularity theory|singular]]. From a naïve perspective, these objects are just finite sets of points, but by invoking powerful geometric imagery and using well developed geometric techniques, it is possible to find structure and establish properties that make them somewhat analogous to the ordinary [[sphere]]s or [[Cone (geometry)|cone]]s.</ref> ==Buod== [[File:Chinese pythagoras.jpg|thumb|300px|right|[[Patunay (matematika)|Patunay]] na biswal ng [[teoremang Pythagorean]] para sa tatsulok na (3, 4, 5) gaya ng sa [[Chou Pei Suan Ching]].]] Ang itinalang pag-unlad ng heometriya ay sumasaklaw sa higit sa dalawang [[millenia]]. Bahagyang nakapagtataka na ang mga persepsiyon kung ano ang bumubuo sa heometriya ay nag-ebolb sa loob ng mga panahon. ===Heometriyang praktikal=== Ang heometriya ay nagmula sa isang praktikal na agham na umuukol sa pagsu-survey, pagsukat, mga area at bolyum. Sa mga kilalang nagawa, ang isa ay makahahanap ng mga pormula para sa mga [[haba]], [[area]] at [[bolyum]] gaya ng sa [[teoremang Pythagorean]], [[sirkumperensiya]] at [[area ng disko]], area ng [[tatsulok]], bolyum ng isang silindro, spero at pyramid. Ang isang paraan ng pagkukwenta ng ilang mga hindi makukuhang distansiya o taas ay batay sa pagkakapareho ng mga pigurang heometriko ay itinuro kay [[Thales]]. Ang pag-unlad ng astronomiya ay tumungo sa paglitaw ng [[trigonometriya]] at [[trigonometriyang sperikal]] kasama ng tumutulong na mga pamamaraang komputasyonal. ===Heometriyang aksiyomatiko=== [[File:Parallel postulate en.svg|thumb|right|Isang ilustrasyon ng [[postuladong parallelo]] ni [[Euclid]].]] {{See also|Heometriyang Euclidean}} Si [[Euclid]] ay kumuha ng isang mas abstraktong pakikitungo sa kanyang akdang ''[[Mga Elemento ni Euclid|Mga Elemento]]'' na isa sa pinakamaimpluwensiya ''(influential)'' na mga aklat na kailanman isinulat. Ipinakilala ni Euclid ang ilang mga [[aksiyoma]] o mga [[postulado]] na naghahayag ng pangunahin o ebidente sa sariling mga katangian ng mga punto, linya at plano. Siya ay nagpatuloy sa mahigpit na paghihinuha ng ibang mga katangian sa pamamagitan ng pangangatwirang matematikal. Ang natatanging katangian ng pakikitungo ni Euclid ay ang pagiging mahigpit nito at ito ay nakilala bilang heometriyang aksiyomatiko o [[heometriyang sintetiko]]. Sa simula nang ika-19 siglo, ang pagkakatuklas ng mga [[heometriyang hindi Euclidean|heometriyang di-Euclidyano]] nina [[Gauss]], [[Lobachevsky]], [[Bolyai]] at iba pa ay tumungo sa muling pagbuhay ng interes at noong ika-20 siglo, si [[David Hilbert]] ay gumamit ng pangangatwirang aksiyomatiko sa pagtatangka sa magbigay ng isang modernong saligan ng heometriya. [[File:Geometry Lessons.jpg|thumb|Mga aralin ng heometriya noong ika-20 siglo.]] ===Mga konstruksiyong heometriko === Ang mga klasikong heometro ay nagbigay ng espesyal na atensiyon sa pagtatayo ng mga obhektong heometriko na inilarawan sa ibang paraan. Sa klasiko, ang tanging mga instrumentong pinayagan sa mga konstruksiyong heometriko ang [[kompas]] at [[ruler]]. Gayundin, ang bawat konstruksiyon ay dapat kumpleto sa isang may hangganang bilang ng mga hakbang. Gayunpaman, ang ilang mga problema ay lumabas na mahirap o imposibleng malutas ng tanging mga paraang ito at ang mga malikhaing konstruksiyon gamit ang mga [[parabola]] at iba pang mga kurba gayundin din ang mga kasangkapang mekanikal ay natagpuan. ===Mga bilang sa heometriya=== Sa [[sinaunang Gresya]], ang [[mga Pythagorran]] ay nagsaalang alang ng papel ng mga bilang sa heometriya. Gayunpaman, ang pagkakatuklas ng mga [[komensurabilidad (matematika)|hindi komensurableng]] mga haba na sumalungat sa kanilang mga pananaw pilosopikal ay gumawa sa kanilang lumisan sa mga abstraktong bilang at pumabor sa mga konkretong kantidad na heometriko gaya ng haba at area ng mga pigura. Ang mga bilang ay muling ipinakilala sa heometriya sa anyo ng mga [[koordinado]] ni [[Descartes]] na nakatanto na ang pag-aaral ng mga hugis heometriko ay maaaring tumulong sa representasyong alhebraiko ng mga ito at siyang pinangalanan ng [[planong Cartesian]]. Ang [[heometriyang analitiko]] ay naglalapat ng mga pamamaraan ng alhebra sa mga tanong na heometriko na karaniwan sa pamamagitan ng pag-uugnay ng mga kurbang heometriko at mga ekwasyong alhebraiko. Ang mga ideyang ito ay gumampan ng isang mahalagang papel sa pagpapaunlad ng [[kalkulo]] noong ika-17 siglo at tumungo sa pagkakatuklas ng maraming mga bagong katangian ng mga kurbang plano. Ang modernong [[heometriyang alhebraiko]] ay nagsasaalang alang ng parehong mga tanong sa isang malawak na mas abstraktong lebel. ===Heometriya ng posisyon=== {{Main|Heometriyang prohektibo|Topolohiya}} Kahit sa mga sinaunang panahon, ang mga heometro ay nagsaalang alang ng mga tanong ng relatibong posisyon o relasyong pang-espasyo ng mga pigura at hugis na heometriko. Ang ilang mga halimbawa ay ibinigay ng mga naka inskriba at nakasirkumskribang mga bilog ng mga [[poligon]], mga linyang bumabagtas at [[tangent]] sa mga [[seksiyong koniko]] at mga konpigurasyong Pappus at Menelaus ng mga punto at linya. Sa Gitnang mga Panahon, ang bago at mas komplikadong mga tanong ng uring ito ay isinaalang alang:''Ano ang maksimum na bilang ng mga spero na sabay na humihipo sa isang ibinigay na spero ng parehong radius''? ([[problemang humahalik na bilang]]) ''Ano ang pinakasiksik na [[pagpapake ng spero]] ng magkatumbas na sukat sa espasyo?'' ([[konhekturang Kepler]]) Ang karamihan sa mga tanong na ito ay kinasasangkutan ng mga mahigpit na hugis heometrikal gaya ng mga linya o spero. Ang heometriyang [[heometriyang prohektibo|prohektibo]], [[heometriyang konbeks|konbeks]] at [[heometriyang diskreto|diskreto]] ang tatlong mga pang-ilalim na mga disiplina sa loob ng kasalukuyang heometriya na umuukol sa mga ito at mga kaugnay na tanong. Si [[Leonhard Euler]] sa kanyang pag-aaral ng mga problema tulad ng [[Mga Pitong Tulay ng Königsberg]] ay nagsaalang alang ng pinaka pundamental na mga katangian ng mga pigurang heometrika na batay lamang sa hugis na hindi nakasalalay sa mga katangiang metriko ng mga ito. Tinawag ni Euler ang bagong sangay na ito ng heometriya na ''geometria situs'' (heometriya ng lugar) na kilala na ngayon bilang [[topolihiya]]. Ito ay hindi nagtatangi sa pagitan ng mga obheto na maaaring tuloy tuloy na ideporma sa bawat isa. Gayunpaman, ang mga obhekto ay nagpapanatili ng ilang heometriya gaya ng sa kaso ng mga [[buhol na hiperboliko]]. ===Heometriyang lagpas kay Euclid=== [[File:Hyperbolic triangle.svg|thumb|right|Ang [[diperensiyal na heometriya]] ay gumagamit ng mga kasangkapan mula sa [[kalkulo]] upang pag-aralan ang mga problema sa heometriya.]] Sa halos mga dalawang libong taon mula kay Euclid, bagaman ang saklaw ng mga tanong heometrikal na itinanong at sinagot ay hindi maiiwasang lumawig, ang basikong pagkaunawa ng espasyo ay nanatiling likas na pareho. Si [[Immanuel Kant]] ay nangatwirang may isa lamang absolutong heometriya na alam na totoong [[a prior]] ng isang panloob na pakultad ng isip: ang heometriyang Euclidyano ay sintetiko a prior.<ref>Kline (1972) "Mathematical thought from ancient to modern times", Oxford University Press, p. 1032. Kant did not reject the logical (analytic a priori) ''possibility'' of non-Euclidean geometry, see [[Jeremy Gray]], "Ideas of Space Euclidean, Non-Euclidean, and Relativistic", Oxford, 1989; p. 85. Some have implied that, in light of this, Kant had in fact ''predicted'' the development of non-Euclidean geometry, cf. Leonard Nelson, "Philosophy and Axiomatics," Socratic Method and Critical Philosophy, Dover, 1965; p.164.</ref> Ang nananaig na pananaw na ito ay pinataob ng rebolusyonaryong pagkakatuklas ng [[heometriyang hindi Euclidean|heometriyang hindi Euclidyano]] sa mga akda ni [[Carl Friedrich Gauss|Gauss]] (na hindi kailanman naglimbag ng kanyang teoriya) gayundin nina [[Bolyai]] at [[Lobachevsky]] na nagpakitang ang ordinaryong [[espasyong Euclidean|espasyong Euclidyano]] ang tanging isang posibilidad para sa pag-unlad ng heometriya. Ang isang malawak na pangitain ng paksa ng heometriya ay inihayag ni [[Riemann]] sa kanyang inaugurasyong pagtuturo noong 1867 na ''Über die Hypothesen, welche der Geometrie zu Grunde liegen'' (Tungkol sa mga hipotesis kung saan ang heometriyay nakabatay)<ref>http://www.maths.tcd.ie/pub/HistMath/People/Riemann/Geom/</ref> na inilimbag lamang pagkatapos ng kanyang kamatayan. Ang bagong ideya ni Riemann ng espasyo ay napatunayang mahalaga sa [[pangkalahatang relatibidad]] ni [[Albert Einstein]] at ang [[heometriyang Riemannian]] na nagsasaalang alang ng labis na pangkalahatang mga espasyo kung saan ang nosyon ng haba ay inilalarawan ay saligan ng modernong heometriya. ===Dimensiyon=== Kung saan ang tradisyonal na heometriya ay pumapayag sa mga dimensiyong 1 (isang [[linya]]), 2 (isang [[plano]]) at 3 (ating daigdig na naunawaan bilang [[tatlong dimensiyonal]] na espasyo), ang mga matematiko ay gumamit ng mga [[mas mataas na dimensiyon]] sa loob ng halos 200 siglo. Ang dimensiyon ay sumailalim sa mga yugto ng pagiging anumang [[natural na bilang]] na ''n'' na posibleng walang hangganan sa pagpapakilala ng [[espasyong Hilbert]] at anumang positibong real na bilang sa [[heometriyang praktal]]. Ang [[teoriyang dimensiyon]] ay isang ideyang teknikal na sa simula ay sa loob ng [[pangkalahatang topolohiya]] na tumatalakay sa mga depinisyon. Sang ayon sa karamihang mga ideyang matematikal, ang dimensiyon ay inilalarawan na ngayon imbis na isang intuisyon. Ang konektadong mga [[manipoldong topolohikal]] ay may isang mahusay na nilalarawang dimensiyon. Ito ang teorema ng [[inbariansa ng sakop]] kesa sa anumang ''a priori''. Ang isyu ng dimensiyon ay mahalaga pa rin sa heometriya sa kawalan ng mga kompletong sagot sa mga klasikong tanong. Ang mga dimensiyong 3&nbsp;ng espasyo at 4&nbsp;ng [[espasyo-panahon]] ay mga espesyal na kaso sa [[topolohiyang heometriko]]. Ang dimensiyong 10 o 11 ay isang mahalagang bilang sa [[teoriya ng tali]]. Ang pagsasaliksik ay maaaring magdala ng isang nakasasapat na dahilang heometriko para sa kahalagahan mga dimensiyong 10 o 11. ===Simetriya=== [[File:Order-3 heptakis heptagonal tiling.png|right|thumb|Isang [[Order-3 na bisektadong tiling|tiling]] ng [[heometriyang hiperboliko|planong hiperboliko]].]] Ang tema ng [[simetriya]] sa heometriya ay halos kasing tanda ng mismong agham ng heometriya. Ang mga hugis simetriko gaya ng [[bilog]], mga [[regular na poligon]] at mga [[solidong platoniko]] ay humawak ng malalim na kahalagahan para sa maraming mga sinaunang pilosopo at inimbestighan sa detalye bago ang panahon ni Euclid. Ang mga paternong simetriko ay nangyayari sa kalikasan at artistikong iginuhit sa maraming mga anyo kabilang ang mga grapika ni [[M. C. Escher]]. Gayunpaman, hanggang sa ikalawang kalahati ng ika-19 siglo lamang nang ang nagpapaisang papel ng simetriya sa mga pundasyon ng heometriya ay nakilala. Ang [[programang Erlangen]] ni [[Felix Klein]] ay naghayag na sa isang napaka tumpak na kahulugan, ang simetriya na inihayag sa pamamagitan ng nosyon ng isang transpormasyong [[grupo (matematika)|grupo]] ay tumutukoy sa kung ano ang heometriya. Ang simetriya sa klasikong [[heometriyang Euclidean|heometriyang Euclidyano]] ay kinakatawan ng mga [[kongruensa (heometriya)|kongruensa]] at mga matibay na mosyon samantalang ang [[heometriyang prohektibo]] na analogosong papel na ginamapanan ng mga [[kolineayasyon]] na mga transpormasyong heometriko na kumukuha ng mga linyang tuwid. Gayunpaman, sa mga bagong heometriya nina Bolyai at Lobachevsky, Riemann, [[William Kingdon Clifford|Clifford]] at Klein, at [[Sophus Lie]] na ang ideya ni Klein upang ilarawan ang heometriya sa pamaamgitan ng mga [[grupong simetriya]] nito ay napatunayang napakamaimpluwensiya ''(influential)''. Ang parehong mga simetriyang diskreto at tuloy tuloy ay gumagampan ng mga papel sa heometriya, ang una ay sa [[topolohiya]] at [[teoriyang grupong heometriko]] at ang huli ay sa [[teoriyang Lie]] at [[heometriyang Riemannian]]. Ang isang ibang uri ng simetriya ang prinsipyo ng dualidad sa [[heometriyang prohektibo]] kasama ng ibang mga larangan. Ang meta-phenomenon na ito ay halos mailalarawan bilang sumusunod: sa anumang teorema, ipalit ang ''punto'' sa ''plano'', ''pagsanib'' sa ''pagtatagpo'', ''nasa'' sa ''naglalaman'' at ikaw ay makakakuha ng magkatumbas na totoong teorema. Ang isang katulad at malapit na kaugnay na anyo ng dualidad ay umiiral sa pagitan ng isang [[espasyong bektor]] at espasyong dual nito. ==Kontemporaryong heometriya== ===Heometriyang Euclidyano=== [[File:E8Petrie.svg|right|thumb|120px|Ang [[4 21 politopo|4₂₁politopo]] na ortogonal na minapa sa [[E8 (matematika)|E₈]] [[grupong Lie]] [[planong Coxeter]]]] Ang heometriyang Euclidyano ay naging malapit na kaugnay ng [[heometriyang komputasyonal]], [[grapikang kompyuter]], [[heometriyang konbeks]], [[heometriyang diskreto]] at ilang mga sakop ng [[kombinatorika]]. Ang momentum ay ibinigay sa karagdagang akda sa heometriyang Euclidyano at ang mga grupong Euclidyano ng [[kristalograpiya]] at sa akda ni [[H. S. M. Coxeter]] at maaaring makita sa mga teoriya ng nga [[grupong Coxeter]] at mga politopo. Ang [[teoriyang grupong heometriko]] ay isang lumalawig na sakop ng teoriya ng mas pangkalahatang mga [[grupong diskreto]] na humahango sa mga modelong heometriko at mga pamamaraang alhebraiko. ===Heometriyang diperensiyal=== Ang [[diperensiyal na heometriya|heometriyang diperensiyal]] ay naging ng tumataas na kahalagahan sa [[pisikang matematikal]] sanhi ng postulasyon ng [[pangkalahatang relatibidad]] ni [[Albert Einstein]] na ang [[uniberso]] ay naka-kurba. Ang kontemporaryong heometriyang diperensiyal ay likas na nangangahulugang ang mga espasyong isinasaalang alang nito ay mga [[manipoldong makinis]] ang istrakturang heometriko ay pinangangasiwaan ng isang [[metrikong Riemannian]] na tumutukoy sa kung paanong ang mga distansiya ay nasusukat malapit sa bawat punto at hindi ang mga bahaging a priori ng ilang pangkapaligirang patag na espasyong Euclidyano. ===Topolohiya at heometriya=== [[File:Trefoil knot arb.png|thumb|right|120 px|Ang pagkapal ng isang [[buhol na trefoil]].]] Ang larangan ng [[topolohiya]] na nakakita ng malaking pag-unlad noong ika-20 siglo ay sa teknikal na kahulugan isang uri ng [[heometriyang transpormasyon]] kung saan ang mga transpormasyon ay mga [[homeomorpismo]]. Ito ay kadalasang inihahayag sa anyo ng dictum na 'ang topolohiya ay isang heometriyang gomang kumot'. Ang kontemporaryong [[topolohiyang heometriko]] at [[topolohiyang diperensiyal]] at mga partikular na pang-ilalim na larangan gaya ng [[teoriyang Morse]] ay mabibilang ng karamihang mga matematiko bilang bahagi ng heometriya. Ang [[topolohiyang alhebraiko]] at [[pangkalahatang topolohiya]] ay tumungo sa kanilang mga sariling landas. ===Heometrikang alhebraiko=== [[File:Calabi yau.jpg|thumb|120px|Kwintikong [[manipoldong Calabi–Yau]]]] Ang larangan ng [[heometrikang alhebraiko]] ang modernong inkarnasyon ng [[heomeriyang Cartesian]] ng mga [[koordinado]]. Mula huli hanggang 1950 hanggang gitna nang 1970, ito ay sumailalim sa malaking mga pang pundasyong pag-unlad na malaking sanhi ng akda nina [[Jean-Pierre Serre]] at [[Alexander Grothendieck]]. Ito ay tumungo sa pagpapakilala ng [[skema (heometriyang alhebraiko)|mga skema]] at mas malaking pagbibigay diin sa mga pamamaraang [[topolohiyang alhebraiko|topolohikal]] kabilang ang iba't ibang mga [[teoriyang cohomolohiya]]. Ang pag-aaral ng mababang dimensiyonal na mga bariedad na alhebraiko na mga [[kurbang alhebraiko]], mga surpasyong alhebraiko at mga bariedad na alhebraiko ng dimensiyong 3 ay isinulong. Ang teoriyang [[basehang Gröbner]] at [[real na heometriyang alhebraiko]] ay kasama sa mga mas nilalapat na pang-ilalim na larangan ng modernong heometriyang alhebraiko. Ang heometriyang aritmetiko ay isang aktibong larangan na nagsasama ng heometriyang alhebraiko at [[teoriya ng bilang]]. Ang ibang mga direksiyon ng pagsasaliksik ay kinasasangkutan ng mga [[espasyong moduli]] at heometriyang kompleks. Ang mga pamamaraang alhebro-heometriko ay karaniwang inilalapat sa [[teoriya ng tali]] at [[teoriya ng brano]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Matematika}} [[Kategorya:Heometriya]] o7oauvhc2rk2cwm3tkh7n6p3qhpbin8 0 3963 1965975 1964016 2022-08-25T02:55:05Z WayKurat 2259 [[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/JS10197|JS10197]] ([[User talk:JS10197|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:Jojit fb|Jojit fb]] wikitext text/x-wiki {{Kahong-kabatiran pambansang alagad sining | sagisag = | lakingsagisag = 150px | larangan = [[Pelikula]] | taon = | bgcolour = | name = Fernando Poe Jr. | image = Fernando poe jr.jpg | imagesize = 250px | caption = Si Fernando Poe, Jr. noong 1959 | birthname = Ronald Allan Kelley Poe | birthdate = 20 Agosto 1939 | location = | deathdate = 14 Disyembre 2004 | deathplace = | nationality = [[Pilipinas|Pilipino]] | field = [[aktor]], [[direktor]], [[politika]], [[pelikula]], [[telebisyon]] | training = | movement = | famous works = | patrons = | influenced by = | influenced = | awards = }} Si '''Ronald Allan Kelley Poe''' (20 Agosto 1939 - 14 Disyembre 2004), higit na kilala bilang '''Fernando Poe Jr.''', ay isang dating [[aktor]], [[direktor]], [[politika|politiko]] sa [[Pilipinas]] na isang idolo at maraming nakakakilala. Kilala rin siya sa mga palayaw na '''FPJ''' o '''Da King'''. Ginagamit niya ang alyas na '''Ronwaldo Reyes''' sa mga pelikulang siya ang direktor. ==Kabatirang pansarili== Ipinanganak si Fernando Poe,Jr. noong 20 Agosto 1939 sa [[Maynila]],<ref>{{cite web | url=http://sc.judiciary.gov.ph/jurisprudence/2004/mar2004/161434.HTM | title=Tecson vs Comelec | work=G.R. No. 161434 | date=3 Marso 2004 | accessdate=15 Disyembre 2014 | archive-date=14 Disyembre 2014 | archive-url=https://web.archive.org/web/20141214120522/http://sc.judiciary.gov.ph/jurisprudence/2004/mar2004/161434.HTM | url-status=dead }}</ref> [[Pilipinas]], kina [[Fernando Poe, Sr.]], isang ring dating aktor, at [[Bessie Kelley|Elizabeth Gatbonton Kelley]] na taga [[Candaba, Pampanga|Candaba]], [[Pampanga]] na may [[Estados Unidos|Amerikanong]] magulang.<ref>http://ivanhenares.blogspot.com/2006/12/ninoy-and-fpj-death-masks-on-display.html</ref> Ang orihinal na apelyido ng pamilya ay binaybay na ''Pou'', mula sa kanyang mandudulang lolo na si [[Lorenzo Pou]], isang [[Kapuluang Balear|Katalan]] mula sa [[Mallorca]], na namuhay sa Pilipinas upang [[negosyo|magnegosyo]]. Pinakasalan niya ang aktres na si [[Susan Roces]] noong Disyembre 1968 sa isang seremonyang sibil. Ikinasal din sila sa [[simbahang Katoliko]] at sina [[Ferdinand Marcos]] at [[Imelda Marcos]] (na [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulo]] at Unang Ginang ng Pilipinas noong mga panahon na iyon) ang mga naging ninong at ninang. Si Mary Grace lamang ang kanilang anak na ampon. Bagaman, isang kilalang tao si Poe, hindi siya gaanong bukas sa kanyang pansariling buhay. Bagaman, noong Pebrero 2004, inamin ni Poe na mayroon siyang anak sa ibang babae. Si Ronian, o Ron Allan ay anak ni Poe kay [[Anna Marin]] na dating aktres. Nang kalaunan din, inihayag na mayroon din siyang anak sa dating modelo na si Rowena Moran na si [[Lovi Poe|Lovi]], na naging artista na rin. ==Karera sa pag-arte== [[File:Fernando Poe Jr.jpg|thumb|Fernando Poe, Jr.]] Una siyang gumanap bilang [[Palaris]] sa ''[[Anak ni Palaris]]'' sa ilalim ng [[Deegar Cinema Inc.]] noong 1955 noong siya ay 16 taong gulang. Hindi ganoon kabilis ay kanyang pagsikat at sumama siya sa ilang pelikulang hindi siya ang bida tulad ng [[Simaron]] ng [[Everlasting Pictures]], [[Babaing Mandarambong]] ng [[Everlasting Pictures]] at ang kauna-unahang [[Lo-Waist Gang]] na pawang taong 1956''. Isa siyang produkto ng [[Premiere Production]] kung kaya't ginawa niya ang mga pelikulang [[Bicol Express]], [[Pepeng Kaliwete]], [[May Pasikat Ba sa Kano]]?, [[Atrebida]], [[Laban sa Lahat]] at marami pang iba, samantalang ang mga pelikulang [[Kamay ni Cain]], [[Tipin]], [[Obra-Maestra]] naman ang ginawa niya sa [[People's Pictures]]. ==Pagtakbo bilang pangulo== Tumakbo si poe kay christian dignadice bilang pangulo sa ilalim ng Koalisyon ng Nagkakaisang Pilipino (KNP) sa halalang pambansa ng Pilipinas noong 2004. Katambal nya sa halalang ito bilang kandidatong pang pangalawang-pangulo si Senador Loren Legarda-Leviste. Natalo sya sa halalang ito. Mayroon lamang siyang 9,158,999 bilang na boto, samantalang mayroong 9,674,597 boto ang nanalo na si [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulong]] [[Gloria Macapagal-Arroyo]]. Paniwala ng mga tagasuporta ni Poe, na kabilang na rin ang mga taga-suporta ni [[Joseph Estrada]], na huwad ang resulta ng halalan at iprinotesta ito ni Poe sa [[Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas]]. Ngunit, pagkatapos ng kanyang kamatayan, ibinasura ito ng Korte. Muntik na siyang hindi nakapagkandidato dahil sa mga katanungan ukol sa kaniyang [[pagkamamamayan]]g Pilipino. ==Kamatayan== Na-[[stroke]] siya noong 10 Disyembre 2004 at dinala sa Ospital ng St. Luke. Noong hating gabi ng 14 Disyembre 2004, namatay si FPJ sa istrok, sa edad na 65 taong gulang. Inilibing siya sa katabi ang puntod ng tatay niyang si [[Fernando Poe Sr.]] at ng nanay niyang si [[Elizabeth Kelley]] sa [[Manila North Cemetery]], [[Lungsod ng Maynila]]. ==Pagiging Pambansang Alagad ng Sining== Noong Mayo 2006, tinanghal ng Pambansang Komisyon sa Kultura at mga Sining ng Pilipinas si Poe bilang Pambansang Alagad ng Sining (''National Artist'') para sa [[pelikula]]. Ngunit hindi ito tinanggap ng asawa ni Poe na si [[Susan Roces]] dahil daw magiging ''public display'' (pampubliko pagtatanghal) lamang ito sang-ayon kay Roces.<ref>{{cite news|url=http://news.inq7.net/breaking/index.php?index=1&story_id=76842|title=''Poe, six others proclaimed National Artists''|publisher=[[INQ7.net]]|date=May 24, 2006}}</ref> ==Ang musika== Ang Album Ni ''[[Fernando Poe Jr.]]'' *1 Doon Lang *2 Kumusta Ka *3 Usahay *4 Ang Daigidig Ko'y Ikaw *5 Ang Tangi Kong Pag-Ibig *6 Sa Aking Pag-iisa *7 Damdamin *8 Ang Tao'y Marupok *9 Sa Aking Hiram Na Buhay (My Way) *10 Kapalaran ==Mga pelikula== *1955 - ''[[Anak ni Palaris]]'' *1955 - ''[[Rosita Nobles]]'' *1956 - ''[[Simaron]]'' *1956 - ''[[Babaing Mandarambong]]'' *1956 - ''[[Lo' Waist Gang]]'' *1957 - ''[[Bakasyon Grande]]'' *1957 - ''[[Kamay ni Cain]]'' *1957 - ''[[Bicol Express]]'' *1957 - ''[[Los Lacuacheros]]'' *1957 - ''[[H-Line Gang]]'' *1957 - ''[[Yaya Maria]]'' *1957 - ''[[Student Canteen]]'' *1957 - ''[[Tipin]]'' *1958 - ''[[Lutong Makaw]]'' *1958 - ''[[Pepeng Kaliwete]]'' *1958 - ''[[May Pasikat ba sa Kano?]]'' *1958 - ''[[Obra-Maestra]]'' *1958 - ''[[Atrebida]]'' *1958 - ''[[Lo'Waist Gang at si Og sa Mindoro]]'' *1958 - ''[[Laban sa Lahat]]'' *1959 - ''[[Anak ng Bulkan]]'' *1960 - ''[[Markado]]'' *1961 - ''[[Baril sa Baril]]" *1961 - ''[[Sandata at Pangako]]'' *1961 - ''[[The Place: Pasong Diablo]]'' *1963 - ''[[Sigaw ng Digmaan]]" *1964 - ''[[Intramuros]]'' *1965 - ''[[The Ravagers]]'' sa US, [[Only the Brave Know Hell]] sa PHL, ([[Hanggang May Kalaban]]) *1967 - ''[[Mga Alabok sa Lupa]]" *1968 - ''[[To Susan with Love]]'' *1968 - ''[[Tatlong Hari]]" *1968 - ''[[Tanging Ikaw]]" *1968 - ''[[Sorrento]]" *1968 - ''[[Ang Pagbabalik ni Daniel Barrion]]'' *1968 - ''[[Ang Mangliligpit]]'' *1968 - ''[[Magpakailan Man]]" *1968 - ''[[Dos por Dos]]" *1968 - ''[[Ang Dayuhan]]'' *1968 - ''[[Baril at Rosario]]" *1968 - ''[[Barbaro Cristobal]]'' *1968 - ''[[Alyas 1 2 3]]'' *1969 - ''[[Perlas ng Silangan]]" *1970 - ''[[Santiago]]'' *1970 - ''[[Divina Gracia]]'' *1971 - ''[[Asedillo]]'' *1972 - ''[[Santo Domingo]]'' *1972 - ''[[Magiting at Pusakal]]" *1972 - ''[[Ang Alamat]]'' *1973 - ''[[Esteban]]'' *1974 - ''[[Batya't Palo-Palo]]" *1975 - ''[[Happy Days Are Here Again]]'' *1976 - ''[[Bato sa Buhangin]]" *1977 - ''[[Tutubing Kalabaw, Tutubing Karayom]]" *1977 - ''[[Totoy Bato]]'' *1977 - ''[[Bontoc]]'' *1977 - ''[[Little Christmas Tree]]'' *1977 - ''[[Tundo:Isla Puting Bato]]'' *1978 - ''[[It Happened One Night]]'' *1978 - ''[[Ang Lalaki, ang Alamat, at ang Baril]]" *1978 - ''[[Kumander Ulupong]]'' *1978 - ''[[Patayin si Mediavillo]]'' *1978 - ''[[King]]'' *1979 - ''[[Isa para sa Lahat, Lahat para sa Isa]]'' *1979 - ''[[At Muling Nagbaga ang Lupa]]'' *1979 - ''[[Mahal... Saan Ka Nanggaling Kagabi?]]'' *1979 - ''[[Durugin si Totoy Bato]]'' *1980 - ''[[Aguila]]'' *1980 - ''[[Mahal, Ginabi Ka na Naman?]]'' *1980 - ''[[Ang Lihim ng Guadalupe]]'' *1980 - ''[[Kalibre .45]]'' *1980 - ''[[Ang Panday (pelikula ng 1980)|Ang Panday]]'' *1981 - ''[[Ang Maestro]]'' *1981 - ''[[Bandido sa Sapang Bato]]'' *1981 - ''[[Sierra Madre (pelikula)]]'' *1981 - ''[[Pagbabalik ng Panday]]'' *1982 - ''[[Manedyer... Si Kumander]]'' *1982 - ''[[Daniel Bartolo ng Sapang Bato]]'' *1982 - ''[[Ang Panday: Ikatlong Yugto]]'' *1983 - ''[[Umpisahan Mo, Tatapusin Ko!]]'' *1983 - ''[[Roman Rapido]]'' *1983 - ''[[Isang Bala Ka Lang]]'' *1984 - ''[[Sigaw ng Katarungan!]]'' *1984 - ''[[Daang Hari]]'' *1984 - ''[[Ang Padrino]]'' *1984 - ''[[Ang Panday IV: Ika-Apat Na Aklat]]'' *1985 - ''[[Partida]]'' *1985 - ''[[Isa-isa Lang]]'' *1986 - ''[[Muslim .357]]'' *1986 - ''[[Batang Quiapo]]'' *1986 - ''[[Iyo ang Tondo, Kanya ang Cavite]]'' *1987 - ''[[Kapag Lumaban ang Api]]'' *1987 - ''[[Batas sa Aking Kamay]]'' *1987 - ''[[No Retreat... No Surrender... Si Kumander]]'' *1987 - ''[[Kapag Puno Na ang Salop]]'' *1988 - ''[[One Day, Isang Araw]]'' *1988 - ''[[Sheman: Mistress of the Universe]]'' *1988 - ''[[Gawa Na ang Bala Na Papatay sa Iyo]]'' *1989 - ''[[Agila ng Maynila]]'' *1989 - ''[[Wanted: Pamilya Banal]]'' *1989 - ''[[Ako ang Huhusga (Kapag Puno Na ang Salop Part II)]]'' *1990 - ''[[Kahit Konting Pagtingin]]'' *1990 - ''[[Hindi Ka Na Sisikatan ng Araw (Kapag Puno Na ang Salop Part III)]]'' *1990 - ''[[May Isang Tsuper ng Taxi]]'' *1991 - ''[[Mabuting Kaibigan... Kasamang Kaaway]]'' *1992 - ''[[Dito sa Pitong Gatang]]'' *1994 - ''[[Walang Matigas Na Tinapay sa Mainit Na Kape]]'' *1995 - ''[[Minsan Pa (Kahit Konting Pagtingin, part 2)]]'' *1995 - ''[[Kahit Butas ng Karayom]]'' *1996 - ''[[Ang Syota Kong Balikbayan]]'' *1996 - ''[[Isang Bala Ka Lang, part II]]'' *1996 - ''[[Ikaw ang Mahal Ko]]'' *1996 - ''[[Hagedorn]]'' *1997 - ''[[Ang Probinsyano]]'' *1997 - ''[[Eseng ng Tondo]]'' *1997 - ''[[Epimaco Velasco]]'' *1998 - ''[[Pagbabalik ng Probinsyano]]'' *1999 - ''[[Hindi pa Tapos ang Laban]]'' *1999 - ''[[Alyas Lakay]]'' *1999 - ''[[Isusumbong Kita sa Tatay Ko...]]'' *2000 - ''[[Ang Dalubhasa]]'' *2000 - ''[[Ayos Na ang Kasunod]]'' *2002 - ''[[Batas ng Lansangan]]'' *2002 - ''[[Ang Alamat ng Lawin]]'' *2003 - ''[[Pakners]]'' *''[[Isang Dakota na Bigas]]'' *''[[Tatak Barbaro]]'' ==Mga sanggunian== <references /> {{Mga Pambansang Alagad ng Sining ng Pilipinas}} {{Authority control}} {{BD|1939|2004|Poe, Fernando 02}} [[Kategorya:Mga direktor ng pelikula mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga Katalan]] [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga pambansang alagad ng sining ng Pilipinas]] [[Kategorya:Mga Pilipinong liping-Irlandes]] [[Kategorya:Mga Pilipinong liping-Kastila]] [[Kategorya:Mga Panggasinan]] [[Kategorya:Mga politiko ng Pilipinas]] [[Kategorya:Showbiz sa Pilipinas]] 7usoo4yrbcyfj10ui5a6utwhw5mh3a6 0 4430 1966003 1964116 2022-08-25T06:03:25Z 112.206.250.143 /* Mga dahilan */ wikitext text/x-wiki {{unsourced|date=Setyembre 2021}} {{Infobox military conflict | conflict = Ikalawang Digmaang Pandaigdig | partof = | image = [[Talaksan:Infobox collage for WWII.PNG|300px]] | caption = Paikot mula sa kaliwang taas: mga sundalong Tsino sa Labanan sa Wuhan, mga kanyon ng mga [[Imperyong Britaniko|Briton]] at Awstralyano sa panahon ng Unang Labanan sa Al-Alamayn sa Ehipto 1943, mga eroplanong pambomba ng Alemanya sa Silangang Teatro (taglamig 1943–1944), hukbong pandagat ng [[Estados Unidos]] sa [[Golpo ng Lingayen]], paglalagda ni Wilhelm Keitel sa Kasulatan ng Pagsuko ng Alemanya, mga sundalong [[Unyong Sobyet|Sobyet]] sa [[Labanan sa Stalingrad]] | date = Ika-1 ng Setyembre 1939 - Ika-2 ng Setyembre 1945 (6 na taon at 1 araw) | place = [[Europa]], [[Dagat Pasipiko|Pasipiko]], [[Dagat Atlantiko|Atlantiko]], [[Timog-Silangang Asya]], [[Tsina]], [[Gitnang Silangan]], [[Dagat Mediteraneo|Mediteranyo]] at [[Aprika]], [[Hilagang Amerika|Hilaga]] at [[Timog Amerika|Timog]] sa panandaliang panahon | coordinates = | map_type = | map_relief = | latitude = | longitude = | map_size = | map_marksize = | map_caption = | map_label = | territory = | result = Pangwakas na tagumpay ng mga Alyadong Bansa *Pagbagsak ng [[Alemanyang Nazi|Nasyonalistang Alemanya]] *Pagbagsak ng mga imperyong [[Imperyo ng Hapon|Hapones]] at [[Italya]]no *Pagtatag ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]] *Simula ng pagbangon ng [[Estados Unidos]] at [[Unyong Sobyet]] bilang mga pinakamakapangyarihang bansa sa daigdig *Pagsimula ng [[Digmaang Malamig]], at iba pa | status = | combatants_header = | combatant1 = '''Mga Bansang Alyado''' <br />[[Talaksan: Flag of the Soviet Union.svg|20px]] [[Unyong Sobyet]] <br />[[Talaksan: Flag of the United Kingdom.svg|20px]] [[Nagkaisang Kaharian]] <br />[[Talaksan: Flag of the United States.svg|20px]] [[Estados Unidos]] <br />[[Talaksan: Flag of the Republic of China.svg|20px]] [[Talaksan: Flag of the People's Republic of China.svg|20px]] [[Tsina]] <br /><hr>[[Talaksan: Flag of France.svg|20px]] [[Pransya]] <br />[[Talaksan: Flag of Poland.svg|20px]] [[Polonya]] <br />[[Talaksan: Canadian Red Ensign 1921-1957.svg|20px]] [[Canada]] <br />[[Talaksan: Flag of Australia (converted).svg|20px]] [[Australia]] <br />[[Talaksan: Flag of the Kingdom of Yugoslavia.svg|20px]][[Yugoslabya]] <br />[[Talaksan: Flag of the Philippines (navy blue).svg|20px]] [[Komonwelt ng Pilipinas|Pilipinas]] <br />[[Talaksan: State_Flag_of_Greece_(1863-1924_and_1935-1970).svg|20px]] [[Gresya]] <br />[[Talaksan: Flag of the Netherlands.svg|20px]] [[Olanda]] <br />[[Talaksan: Flag of Belgium.svg|20px]] [[Belhika]] <br />[[Talaksan: Flag of South Africa (1928-1994).svg|20px]] [[Timog Aprika]] <br />[[Talaksan: Flag of New Zealand.svg|20px]] [[New Zealand]] <br />[[Talaksan: Flag of Norway.svg|20px]] [[Noruwega]] <br />[[Talaksan: Flag of Czechoslovakia.svg|20px]] [[Tsekoslobakya]] <br />[[Talaksan: Flag of Ethiopia (1897-1936; 1941-1974).svg|20px]] [[Etiyopiya]] <br />[[Talaksan: Flag of Brazil (1889-1960).svg|20px]] [[Brasil]] <br />[[Talaksan: Flag of Luxembourg.svg|20px]] [[Luksemburgo]] <br />[[Talaksan: Flag of Cuba.svg|20px]] [[Cuba]] <br />[[Talaksan: Flag of Mexico.svg|20px]] [[Mehiko]] <br />[[Talaksan: British Raj Red Ensign.svg|20px]] [[Britanikong Raj|Indiya]] <br />[[Talaksan: Flag of the People's Republic of Mongolia (1940-1992).svg|20px]] [[Mongolia]] | combatant2 = '''Mga Bansang Axis''' <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] [[Alemanyang Nazi|Alemanya]] <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] [[Imperyo ng Hapon|Hapon]] <br />[[Talaksan: Flag of Italy (1861-1946).svg|20px]] [[Italya]] <br /><hr>[[Talaksan:Flag of Hungary (1920–1946).svg|20px]] [[Unggarya]] <br />[[Talaksan: Flag of Romania.svg|20px]] [[Rumanya]] <br />[[Talaksan: Flag of Bulgaria.svg|20px]] [[Bulgarya]] <br />[[Talaksan: Flag of Finland.svg|20px]] [[Pinlandiya]] <br />[[Talaksan: Flag of Thailand.svg|20px]] [[Taylandya]] <br />[[Talaksan:Flag of Iraq (1921–1959).svg|20px]] [[Irak]] <br />[[Talaksan: Flag of the Philippines (1943-1945).svg|20px]] [[Ikalawang Republika ng Pilipinas|Pilipinas]] <br />[[Talaksan: Flag of Independent State of Croatia.svg|20px]] [[Croatia]] <br />[[Talaksan: Flag of the State of Burma (1943-45).svg|20px]] [[Burma]] <br />[[Talaksan: Flag of First Slovak Republic 1939-1945.svg|20px]] [[Slobakya]] <br />[[Talaksan: Flag of Manchukuo.svg|20px]] [[Manchukuo]] <br />[[Talaksan: Flag of the Mengjiang.svg|20px]] [[Monggolyang Interyor|Mengjiang]] <br />[[Talaksan: Flag of the Republic of China-Nanjing (Peace, Anti-Communism, National Construction).svg|20px]] [[Tsina|Bagong Tsina]] <br />[[Talaksan: 1931 Flag of India.svg|20px]] [[Indiya|Azad Hind]] <br />[[Talaksan: Flag of Albania (1939-1943).svg|20px]] [[Albanya]] | commander1 = [[Talaksan: Flag of the Soviet Union.svg|20px]] [[Joseph Stalin]] <br />[[Talaksan: Flag of the Soviet Union.svg|20px]] Georgy Zhukov <br />[[Talaksan: Flag of the Soviet Union.svg|20px]] Vasily Chuikov <br />[[Talaksan: Flag of the United Kingdom.svg|20px]] [[Winston Churchill]] <br />[[Talaksan: Flag of the United Kingdom.svg|20px]] George VI <br />[[Talaksan: Flag of the United Kingdom.svg|20px]] Bernard Montgomery<br />[[Talaksan: Flag of the United Kingdom.svg|20px]] Hugh Dowding <br />[[Talaksan: Flag of the United States.svg|20px]] [[Franklin D. Roosevelt|Franklin Roosevelt]] <br />[[Talaksan: Flag of the United States.svg|20px]] [[Dwight D. Eisenhower]] <br />[[Talaksan: Flag of the United States.svg|20px]] [[Douglas MacArthur]] <br />[[Talaksan: Flag of the United States.svg|20px]] Omar Bradley <br />[[Talaksan: Flag of the United States.svg|20px]] George Patton <br />[[Talaksan: Flag of the United States.svg|20px]] Chester W. Nimitz <br />[[Talaksan: Flag of the United States.svg|20px]] Husband E. Kimmel <br />[[Talaksan: Flag of the Republic of China.svg|20px]] [[Chiang Kai-shek]] <br />[[Talaksan: Flag of the Republic of China.svg|20px]] He Yingqin <br />[[Talaksan: Flag of the Republic of China.svg|20px]] Chen Cheng <br />[[Talaksan: Flag of the Republic of China.svg|20px]] [[Mao Zedong]] <br />[[Talaksan: Flag of France.svg|20px]] Maurice Gamelin <small>(hanggang 1940)</small> <br />[[Talaksan: Flag of France.svg|20px]] Maxime Weygand <small>(hanggang 1940)</small> <br />[[Talaksan: Flag of France.svg|20px]] Charles De Gaulle <br />[[Talaksan: Flag of the Philippines (navy blue).svg|20px]] [[Manuel L. Quezon]] <small>(1941-1942)</small> <br /> [[Talaksan: Flag of the Philippines (navy blue).svg|20px]] [[Sergio Osmeña]] (1944-1945) <br />[[Talaksan: State_Flag_of_Greece_(1863-1924_and_1935-1970).svg|20px]] Ioannis Mataxas <br />[[Talaksan: State_Flag_of_Greece_(1863-1924_and_1935-1970).svg|20px]] Alexander Papagos <br />[[Talaksan: Flag of the Kingdom of Yugoslavia.svg|20px]] Milorad Petrović <br />{{flagicon|Netherlands}} Henri Winkelman <br />{{flagicon|Belgium}} [[Leopold III of Belgium|Leopold III]] <br />{{flagicon|Norway}} Otto Ruge <br /><small>,at iba pang mga kasapi</small> | commander2 = [[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] [[Adolf Hitler]] <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Hermann Göring <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Wilhelm Keitel <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Walther von Brauchitsch <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Erwin Rommel <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Gerd von Runstedt <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Franz Halder <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Fedor von Bock <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Erich von Manstein <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Friedrich Paulus <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Wilhelm Ritter von Leeb <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Wilhelm List <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Hugo Sperrle <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Albert Kesselring <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Heinz Guderian <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] [[Hirohito|Hirohito (Emperador Showa)]] <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] [[Hideki Tōjō]] <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] Hajime Sugiyama <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] [[Tomoyuki Yamashita]] <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] [[Isoroku Yamamoto]] <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] Chuichi Nagumo <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] Osami Nagano <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] [[Masaharu Homma]] <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] Yoshijirō Umezu <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] Korechika Anami <br />[[Talaksan: Flag of Italy (1861-1946).svg|20px]] [[Benito Mussolini]] <br />[[Talaksan: Flag of Italy (1861-1946).svg|20px]] [[Victor Emmanuel III ng Italya|Victor Emmanuel III]] <br />[[Talaksan: Flag of Italy (1861-1946).svg|20px]] Umberto II ng Italya <br />[[Talaksan: Flag of Italy (1861-1946).svg|20px]] Pietro Badoglio <small>(1940-1943)</small> <br />[[Talaksan: Flag of Italy (1861-1946).svg|20px]] Rodolfo Graziani <br />[[Talaksan: Flag of Italy (1861-1946).svg|20px]] Ugo Cavallero <br />[[Talaksan: Flag of Romania.svg|20px]] Ion Antonescu <br />[[Talaksan: Flag of Romania.svg|20px]] Constantin Constantinescu <br />[[Talaksan: Flag of Romania.svg|20px]] Ioan Dumitrache <br />[[Talaksan:Flag of Hungary (1920–1946).svg|20px]]Miklós Horthy <br />[[Talaksan:Flag of Hungary (1920–1946).svg|20px]] Gusztáv Vitéz Jány <br />[[Talaksan: Flag of Finland.svg|20px]] Carl Gustaf Emil Mannerheim <br />[[Talaksan: Flag of Independent State of Croatia.svg|20px]] Marko Mesić <br />[[Talaksan: Flag of Independent State of Croatia.svg|20px]] Viktor Pavičić <br />[[Talaksan: Flag of First Slovak Republic 1939-1945.svg|20px]] Ferdinand Čatloš <br />[[Talaksan: Flag of First Slovak Republic 1939-1945.svg|20px]] Augustín Malár <br />[[Talaksan: Flag of Thailand.svg|20px]] Ananda Mahidol <br />[[Talaksan: Flag of Thailand.svg|20px]] Plaek Pibulsonggram <br /><small> ,at iba pang mga kasapi</small> | strength1 = ~100,000,000 <br />[[Talaksan: Flag of the Soviet Union.svg|20px]] 35,000,000<br />[[Talaksan: Flag of the United States.svg|20px]] 16,000,000<br />[[Talaksan: Flag of the Republic of China.svg|20px]] 12,000,000<br />[[Talaksan: Flag of France.svg|20px]] 5,000,000<br />[[Talaksan: Flag of the United Kingdom.svg|20px]] 4,700,000<br />[[Talaksan: Flag of Poland.svg|20px]] 1,000,000<br />[[Talaksan: Flag of the Kingdom of Yugoslavia.svg|20px]] 900,000<br />[[Talaksan: Canadian Red Ensign 1921-1957.svg|20px]] 800,000+<br />[[Talaksan: Flag of Australia (converted).svg|20px]] 680,000, at marami pang iba | strength2 = ~40,000,000 <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] 22,000,000 <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] 10,000,000 <br />[[Talaksan: Flag of Italy (1861-1946).svg|20px]] 4,500,000 <br />[[Talaksan: Flag of Romania.svg|20px]] 1,300,000 <br />[[Talaksan:Flag of Hungary (1920–1946).svg|20px]] 1,200,000 <br />[[Talaksan: Flag of Bulgaria.svg|20px]] 1,200,000 <br />[[Talaksan: Flag of Finland.svg|20px]] 500,000, at marami pang iba | casualties1 = 80,000,000; 60% ay mula sa Unyong Sobyet | casualties2 = 12,000,000 | notes = | campaignbox = }}Ang '''Ikalawang Digmaang Pandaigdig''' ay isang pandaigdigang labanán na nagsimula noong ika-1 ng Setyembre taóng 1939. Natapos ito noong ika-2 ng Setyembre 1945, at nasangkot ang karamihan ng mga bansa sa [[daigdig]] at bawat [[kontinente]] na may naninirahan. Tinuturing ito na pinakamalawak, pinakamahal at pinakamadugong labanán sa [[kasaysayan]] ng sangkatauhan. Maaalalang ang mga bansang lumahok sa digmaan ay nagbuhos ng napakaraming puwersang militar upang lupigin ang bawat kalaban. Isang linggo bago magsimula ang digmaan, ang kasunduang Molotov-Ribbentrop ay nilagdaan ng dalawang magkakalaban, ang [[Alemanyang Nazi]] at ang [[Unyong Sobyet]] at sumang-ayon sila sa dibisyon ng teritoryong nais sakupin sa Poland. Nagsimula lumusob ang hukbong Alemanya sa kanluran, hilaga, at timog ng Poland noong Setyembre 1, 1939 habang ang USSR ay nagsimulang lumusob sa bansa noong Setyembre 17 sa silangang bahagi ng Poland. Nang sumuko ang Poland, sila'y pinalipat sa Romania. Ang hukbong Nazi ay aktibo sa digmaan mula 1939 hanggang 1940 at halos nakontrol ang maraming bansa sa Europa. Pumasok ang Italya sa digmaan noong June 10, 1940 upang tulungan ang mga Alemanya. Ang mga bansang Pransiya, Belhika, Netherlands, Austria, Tsekoslobakya, Poland, Yugoslavia, Ukraine, Belarus, Lithuania, at kanlurang Rusya ay nakontrol ng Alemanya sa panahong iyon. Pumasok ang Asia sa digmaan noong Disyembre 7, 1941 nang binomba ng Japan ang Pearl Harbor sa Hawaii sa umaga. Nagbibigay-daan din ito sa pagpasok ng bansang United States sa digmaan. Habang nangyari ang pag-atake sa Pearl Harbor, ang walong barkong U.S. Navy ships ay binagsak ng mga Hapon. Inilarawan itong bilang <nowiki>''</nowiki>a date which will live in infamy<nowiki>''</nowiki> dahil nangyari ang pag-atake ng walang anunsyo o deklarasyon. Pagkatapos ng pitong oras, nagsimulang umatake ang Japan sa mga bansang nasa timog-silangang Asia tulad ng Pilipinas, Hong kong, at Singapore. Halos nakontrol ng mga Hapon ang mga bansa sa timog-silangang Asia at ang mga taong nakatira sa mga ito ay pinahirapan at pinatay. Noong 1943, sinalakay ng mga Alyado ang Sicily, ang isla sa timog ng Italy hanggang sa sumuko ang Italy sa pamamagitan ng paglagda ng kasunduang Cassibile noong Setyembre 3 at dineklara sa Setyembre 8. Noong Abril 16, 1945, nangyari ang labanan sa Berlin at ito'y pinakahuling labanan ng hukbong Alemnya at USSR. Habang nangyari ang labanan na ito, noong Abril 30, si Adolf Hitler ay nagpakamatay sa pamamagitan ng pagbabaril sa ulo at kasabay niya rito ang asawa niyang si [[Eva Braun]] na nagpakamatay din sa pamamagitan ng paggamit ng cyanide. Sa pagkamatay ni Hitler, humina ang Nazi Germany at marami sa kanila ang namamatay sa daan. Sumuko ang mga Alemanya noong Mayo 7, 1945 at bunga nito, nanalo ang USSR. Pagkatapos nito, nagkaroon ng selebrasyon sa Europa. Mula Moscow hanggang Los Angeles, nagkaroon sila ng malaking selebrasyon. Ang hukbong USSR ay nabigyan ng award sa kanilang tagumpay, <nowiki>''</nowiki>Heroes of the Soviet Union<nowiki>''</nowiki>. Noong Agosto 6 at 9, nagsimulang magbomba ang mga hukbong Amerikano sa mga lungsod ng Hiroshima at Nagasaki. Ang bombang ''Little Boy'' ay ginamit sa Hiroshima at ang bombang ''Fat Man'' sa Nagasaki. Maraming namatay sa mga Hapon hanggang sila'y sumuko noong Agosto 15, 1945. Upang mabigyang opisyal na katapusan ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang dokumentong pagsuko ay nilagdaan ng mga Hapon noong Setyembre 2, 1945. Sa pagtapos ng digmaan, 60 milyon tao ang nasawi. == Mga dahilan == Ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] ay nagtapos sa pagkatalo ng Alemanya at ng kaniyang mga kaalyado noong 1918. Nabago ang mapa ng [[Europa]], at bílang resulta nito, nagsipagsulutan ang mga bagong bansa, kasama na ang bagong nabuong [[Republika ng Weimar]] na kumakatawan sa nasabing bansa, dulot nito. Naniwala ang mga Aleman na sila ay hindi makatarungang sinisi sa digmaan; sila ay ginamit bílang pambayad ng pera sa [[Britanya]] at [[Pransiya]] na nagwagi sa digmaan. Binigyan ang naunang nasabing bansa ng mga pagbabawal at sangksiyon, kabílang na rito ang [[Kasunduan sa Versailles]] na nagbabawal sa bansa na magsanay ng hukbong katihan na umabot sa mahigit sa sandaanlibong kawal, para maiwas ang karagdagang gulo sa Europa at upang hindi na maulit ang pagkawasak at kapighatiang dulot ng nasabing digmaan. Isa sa mga dahilan kaya nagkaroon ng digmaan ay dahil sa ambisyon ng ibat ibang bansa na mapalawak ang teritoryo == Mga pangyayari bago ang digmaan == === Mga pagbabago sa mga bansa === Naglunsad si [[Adolf Hitler]] ng isang himagsikan noong 1923 sa lungsod ng [[Munich]] sa Alemanya kasama ng kaniyang mga kapartidong [[Partido Nazi|Nazi]] upang tangkaing ipalawak ang kanilang kapangyarihan. Pero ang himagsikang ito ay pumalpak, at marami sa kaniyang mga kasamahan ay nabihag ng mga awtoridad. Aabutin ang partido ng sampung taon bago sila ang magiging pinúnò ng bansa. Pagkatapos ng mga tagumpay laban sa iba't ibang imperyo kamakailan bago at pagkatapos ng digmaan, naramdaman ng mga Hapón ang ginigiit nilang karapatang magpalawak ng kanilang kapangyarihan sa Asya. Sinimulan nila ito, noong taóng 1931, sa pamamagitan ng paglusob ng [[Manchuria]] na sakop ng Tsina noon. Sapagkat nasa digmaang sibil ang bansa roon, mga nasyunalistang [[Kuomintang]] na lumalaban sa mga [[Partido Komunista ng Tsina|Komunista]] na dati nilang kapanalig, lubos na mahina ang Tsina upang ipagtanggol nito ang mga teritoryong sakop nito; ang kinalabasan ay ang mabilisang pagkaagaw ng mga territoryo sa kamay ng mga Hapón. Nang maláman ito ng League of Nations at kinondena pagkatapos, umalis ang Hapón sa samahán at pinalawak nito ang imperyo sa iba't ibang ibayo ng Tsina. === Pagsikat ng mga diktador === [[Talaksan:Bundesarchiv Bild 183-S33882, Adolf Hitler.jpg|right|thumb|118px|Adolf Hitler, ang ''Führer'', o pinuno, ng Alemanya mula 1933 hanggang 1945.]] Ganap na naitatag ang [[Unyong Sobyet]] noong 1922 mula sa mga lupaing dáting sakop ng mga [[Rusya|Ruso]] at nawala nila pagkatapos ng mga [[Himagsikang Ruso noong 1917|himagsikan sa bansa]] noong taóng 1917. Humalili si [[Joseph Stalin]] bílang pinúnò ng bagong bansa pagkatapos ang pagpanaw ni [[Vladimir Lenin]] noong 1924. Sinimulan niya ang malawakang [[industriyalisasyon]] at pagpapalakas ng pambansang hukbong katihan, tinawag na "Hukbong Pula ng mga Manggagawa at Magsasaká" o kilalá lámang bílang [[Hukbong Pula]], habang kumikitil ng búhay ng mga pinagkakamalang mga traydor at rebisyonista sa Partido at ng bansa. Sa Italya naman, naglunsad ng kudeta si [[Benito Mussolini]] kasáma ang mga kaniyang mga kapartidong pasista sa Roma. Bílang resulta, ibinigay ng haring si [[Vittorio Emanuele III]] ang mga ehekutibo at mga pangmilitar na kapangyarihan kay Mussolini. Ganap na siyang naging diktador ng bansa. Samantala, sa Alemanya, napasakamay na rin ng [[Partidong Nazi]] sa pamumuno ni Adolf Hitler sa wakas ang pamumúnò ng bansa noong 1933. Sinisi niya ang mga suliranin ng Alemanya sa mga Hudyo. Sunod-sunod ang mga pakikipag-ugnayan niya sa mga karatig bansa, partikular na ang bansang Italya na naging unang bansang yumayakap sa ideolohiyang [[pasismo]]. Sanhi ng [[Masidhing Panlulumo]] na nagsimula noong 1929 na sumira sa mga ekonomiya ng iba't ibang bansang industriyalisado sa daigdig, ipinangatwiran ng mga ibang diktador na kailangan nilang palakasin at palawakin ang kani-kanilang mga bansa. Lumusob ang mga Italyano sa Etiyopiya na matagal na nilang balak gawing kolonya nila noong 1936, at naging matagumpay sila. Bílang paghihiganti sa pakikipagdigma laban sa Tsina, tinigilan ng Estados Unidos ang pagsusuplay ng langis sa mga Hapón. Dahil dito, nalilimita ang mga militar na kapabilidad ng mga Hapón, at ito rin ang dahilan kung bakit pagulat na inatake nila ang base-militar ng Pearl Harbor noong 1941. == Digmaan sa Europa == [[Talaksan:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|thumb|Watawat ng Alemanyang Nazi]] === Simula ng pananakop === Idinagdag ni [[Adolf Hitler]] sa [[Alemanyang Nazi]] ang mga bahagi ng [[Awstriya]] at [[Sudetenland]], isang lugar na pinamumugaran ng mga [[Tseka]]. Nakipagsunduan rin siya sa pinúnò ng Unyong Sobyet na si Joseph Stalin para magtulungan at 'di magdeklara ng digmaan sa bawat isa. Madalíng sinakop ng Alemanya ang [[Polonya]], sa tulong ng [[Unyong Sobyet]] noong 1 Setyembre 1939, dahilan upang magdeklara ng digmaan ang [[Britanya]] at [[Pransiya]] sa unang nabanggit; dalawang araw ang makalipas ay opisyal nang nagsimula ang digmaan. Gumagamit ang mga heneral ng Alemanya ng taktikang ''[[blitzkrieg]]'' o digmaang [[kidlat]] na malugod na ginagamitan ng bilis ng paglusob ng mga iba't ibang yunit ng Wehrmacht, ang hukbong katihan ng Alemanya noong panahong iyon. Ang [[Dinamarka]], [[Noruwega]], [[Belhika]], [[Olanda]], at [[Pransiya]] ay mabilis na napabagsak ng ''blitzkrieg'', habang dumadanas ng mga maliliit na mga kawalan sa tauhan at materyales. Sa kabila ng pagkawala ng Pransiya sa kamay ng mga Aleman, tanging ang bansang Britanya na lang ang nanatiling malaya at kung saan ay nasa digmaan pa laban sa kanila. Gusto ni Hitler na wasakin muna ang hukbong panghimpapawid ng Britanya bago sakupin ang bansa. Noong 12 Agosto 1940, binomba ng Alemanya ang katimugang baybáyin ng [[Inglatera]]. Pinagsama-sama ni [[Punong Ministro]] [[Winston Churchill]] ang kaniyang hukbo para lumaban. Ang mga Briton ay tinulungan ng lihim na imbensiyon, ang [[radar]], na ginamit para maláman kung may hukbong panghimpapawid papunta sa bansa, at sa tulong nito natablahan ng mga eroplanong panlaban ng bansa ang mga napakaraming eroplanong pambomba at panlaban ng Alemanya. Ipinatigil ni Hitler ang panghimpapawid na pananakop sa Britanya sanhi ng malaking kawalan sa mga eroplano, at hindi nasakop ng Alemanya ang pulo bílang kinalabasan. === Paglawak ng digmaan === Ang paglawak ng digmaan noong Hunyo 1941 ay sinimulan na ni Hitler at ng kaniyang mga heneral ang pananakop sa Unyong Sobyet, ang pinakamalaking bansa sa mundo. Ayon sa mga mananaysay at iskolar, ito ang pinakamalaking pagkakamali ni Hitler. Gusto niya ng bakanteng lugar para sa kaniyang lahi at makontrol ang kayamanan ng rehiyon. Gusto rin niyang pabagsakin ang [[komunismo]] at talunin ang pinakamakapangyarihang karibal niya na si Joseph Stalin. Umaabot sa apat na milyong sundalo ang pinasugod ni Hitler sa [[Rusya]]. Dahil dito, nagkasundo ang Unyong Sobyet at Britanya na magtulungan sa digmaan. Hindi nakapaghanda si Stalin sa pagsugod ng Germany. Higit sa dalawang milyong sundalo at sibilyan ang namatay sa kamay ng mga Aleman, pero sa kabila nito, walang balak na sumuko ang mga Ruso sa pagtatanggol ng kanilang bansa. Muntikan nang naagaw ng Wehrmacht ang [[Moscow]] na nagsisilbing kabisera ng bansa, ngunit sa pagsapit ng taglamigang Ruso, naglunsad ang mga Sobyet ng isang malawakang pag-atake laban sa kanila, at lubos na napaatras ang kanilang mga kawal mula sa mga tarangkahan ng lungsod. === Pagbago ng takbo ng digmaan para sa mga Alyado === Sa unang bahagi ng taong 1942, naging matagumpay ang mga hukbong Axis sa Europa sa iba't ibang larangan sa digmaan. Napasakamay ng mga Aleman at Italyano ang kutà ng mga Briton sa Tobruk sa Libya, at pagkatapos ng pagpapangkatang-muli ng mga Aleman mula sa pagkatalo nila sa Moscow mga ilang linggo ang lumipas ay bumalik sila sa paglulusob. Naagaw nila ang tangway ng Kerch at ang lungsod ng [[Kharkov]], at ipinagpatuloy nila ang pangunahing misyon nila—ang maagaw ang mga masaganang kalangisan sa Caucasus at ang lungsod ng Stalingrad. Dito nagsimula ang madugong '''[[Labanan sa Stalingrad]]'''. Isang malaking insulto at kawalan para kay Stalin ang pagkawala ng lungsod lalo na't pangalan niya ang nakaukit sa lungsod, kayâ ang utos niya sa kaniyang mga kasundaluhan na tumatanggol sa lungsod ay bawal umatras nang walang utos sa kataas-taasan o kundi'y sila ay patayin. Habang nahihirapan ang hukbong Axis sa pag-agaw sa lungsod dahil sa mga mamamaril na nakatago sa mga gusaling nasira ng mga kanyon at eroplano at kagitingan ng mga lokal nitong mamamayan, lumusob naman ang mga Sobyet sa mga giliran ng hanay ng hukbo at napakaraming yunit ng hukbo, kabílang na iyong mga Rumaniyano, Italiyano, Unggaryano at iba pang kaalyado ng Alemanya, ang nawasak; napaligiran ang mahigit 300,000 Aleman sa lungsod. Pebrero 1943, sanhi ng pagkaubos ng kanilang tauhan, materyales at pagkain kasáma na ang napakamapinsalang taglamigang Ruso, napilitan siláng sumuko sa mga Sobyet; ito ang hudyat ng simula ng pagbagsak ng hukbong Axis sa digmaan. Bagaman may kalakasan pa ang Wehrmacht sa labanan, hindi na nito naibawing muli ang dati nitong sigla; pagkatapos ng [[Labanan sa Kursk]] na siyang pinakamalaking labanán ng mga tangke sa kasaysayan na napagwagian ng mga Sobyet, napatunayan nang wala nang kakayahan ang Alemanya na magsagawa pa ng mga panlulusob sa mga teritoryo ng Rusya. === Pagkawagi ng mga Alyado === [[Talaksan:Tehran Conference, 1943.jpg|thumb|left|220px|Sina [[Joseph Stalin]] ng Unyong Sobyet, [[Franklin D. Roosevelt|Franklin Roosevelt]] ng Estados Unidos, at [[Winston Churchill]] ng Britanya, sa pagpupulong sa [[Tehran]], [[Iran]], taong 1943.]] Noong ika-6&nbsp;ng Hunyo 1944, naglunsad ang mga sundalong Amerikano, Briton at Kanadyano ng pagsakalay sa mga baybaying-dagat ng Normandy, Pransiya na sakop noon ng mga sundalong Aleman. Ito ay bahagi ng operasyong itinawag na '''D-Day''' o '''Operasyong Overlord''' na siyang pinakamalaking paglusob mula dagat sa kasaysayan; mahigit 175,000 Alyadong sundalo ang lumapag sa mga baybaying-dagat ng Normandy sa mga unang araw nito, at lumagpas sa mahigit sa isang milyon pagkatapos ng ilang araw. Makalipas ang mga ilang buwan, sa tulong ng mga Pranses, matagumpay na napalaya ng hukbong Alyado ang Pransya. Makalipas ang ilang buwan, nagsagawa ang mga Aleman ng isang paglusob laban sa mga hukbong Alyado sa mga kagubatan ng Ardennes, subalit pumalya ito at dahil nito ay halos matalo na ang bansa sa digmaan. Noong 16 Abril 1945, pumasok ang Hukbong Pula ng Unyong Sobyet sa lungsod ng [[Berlin]], ang kabisera ng [[Alemanyang Nazi|Nasyunalistang Alemanya]], at nilabanan nito ang mga kahuli-hulihang mga yunit ng mga sundalong Aleman. Nawasak ang kabiserang lungsod at may hihigit sa 700,000 sundalong Aleman at mga sibilyan ang namatay, nasugatan at nabihag sa kamay ng mga Sobyet. Noong 8 Mayo 1945, sumuko ang Alemanya at nagwagi ang mga puwersang Alyado at ang Unyong Sobyet sa digmaan. === Rochus Misch : Ang Pinakahuling Saksi sa Pagkamatay ni Hitler === Si [[Rochus Misch]] ay naging guwardiya ni Hitler sa panahon ng digmaan. Noong Agosto 30, 1945, siya ang unang taong nakakita sa patay na katawan ni Hitler at ng kanyang asawa. Ipinahayag niya ang kanyang mga nakita bago at pagkatapos ng kamatayan ni Hitler. Si Misch ay namatay noong 2013 sa taong 96. == Digmaan sa Asya-Pasipiko == === Simula ng pananakop === Taóng 1937 nang sumiklab ang Digmaang Tsino-Hapones, at 1940 nang napasakamay na ng mga Hapón ang 40% ng lupain ng [[Tsina]]. Subalit, nahirapan silang igapi ang mga sundalong Intsik na labis na napakarami sa bílang at ang mga kutà ng mga [[Partido Komunista ng Tsina|Komunista]] na patagong lumalaban sa gerilyang paraan. Ang nakapagpalala pa ay tinigil ng Estados Unidos ang pagsusuplay ng langis na labis na kinakailangan sa mga makineryang pandigma, at nagsanhi ito ng mas malala pang sitwasyon sa mga Hapón na humahanap ng mabilis at pangwakas na tagumpay sa digmaan at hindi pa handa sa pinatagal na digmaang atrisyon o pampaminsala. Sinubukan ring lusubin ng mga Hapones ang [[Mongolia|Mongolya]], pero halos nawasak ang kanilang hukbo sa kamay ng mga sundalong Sobyet at Mongol sa labanán sa Khalkin Gol noong Setyembre 1939. Dahil dito, nagkaroon ng usapang pangkapayapaan ang Unyong Sobyet at Imperyong Hapón, at mananatili ang kapayapaan hanggang Agusto 1945. === Paglawak ng digmaan === Upang makahanap ng mga bagong mapagkukunan ng langis para sa digmaan, pinaplano ng mga Hapón ang pagsakop sa mga bansa sa timog-silangang Asya. Sinimulan nila ito sa pagsakop sa [[French Indochina|Indotsinang Pranses]] noong 1940 na nagawa nag walang hirap at wala gaanong pandadanak ng dugo. Ginamit nila ang lugar na ito upang lumikha ng mga baseng panghimpapawid na sa hinaharap ay gagamitin sa paglusob sa Malaya at sa iba't iba pang mga lugar sa timog-silangang Asya. Mas lalo pang lumala ang pakikipagtungo sa pagitan ng Imperyong Hapones at ng Estados Unidos sa paglipas ng mga panahon. Sinubukan ng mga diplomatikong Hapones na maibsan ang masamáng pakikitungo ng dalawang bansa, ngunit noong ika-7&nbsp;ng Disyembre 1941 ay [[Pag-atake sa Pearl Harbor|nilusob at binomba nila]] ang kutang pandagat at mga barkong pandigma ng mga Amerikano sa Pearl Harbor sa Hawaii, na nagsisimula sa digmaan sa pagitan ng dalawang bansa. Inutos ni [[Franklin D. Roosevelt]] ang pagdedeklara ng digmaan sa bansang Hapón, ngunit nagdeklara din ang Alemanya at Italya ng digmaan laban sa Estados Unidos. Sa kaparehong petsa ay nilusob din nila ang [[Pilipinas]]. Pagkalipas ng ilang araw ay nilusob din nila ang [[Dutch East Indies|Indonesyang Olandes]], [[Malaya]] at [[Singapore]]. Huling araw ng Enero 1942 nang tuluyang nawasak ng 36,000 sundalong Hapones ang hukbo ng Imperyong Briton na may 150,000 katao ang lakas sa Malaya at Singapore. Kaparehong buwan din nang idineklara ni [[Douglas MacArthur|Hen. McArthur]] bilang Open City ang [[Maynila]] ngunit hindi ito isinunod ng [[Hapon]] at itinuloy pa rin nila ang pag-atake. Dahil sa palala na ang kundisyon ng Pilipinas, ang Pamahalaang Komonwelt ni [[Manuel L. Quezon]] ay inilikas mula Malinta Tunnel sa [[Corregidor]] patungo sa [[Washington D.C.]], [[Estados Unidos]] at iniwan ang pamamahala kay [[Jose P. Laurel]] at [[Jorge Vargas]]. Humirap ang kondisyon ng bansa, malakas na umatake ang mga Hapones sa pamumuno ni [[Masaharu Homma]], dahil dito humina ang puwersang USAFFE at tuluyang isinuko ang Corregidor at Bataan na pinamumunuan nina Hen. King at Hen. Wainwright. Bago pa man nito ay naagaw na din ng mga Hapón ang Indonesya. Kahit saan ay malakas ang mga hukbô ng mga Hapón sa mga panahong ito. Patuloy sila sa panlulusob sa Tsina, Burma at sa mga maliliit na kapuluan ng Pasipiko na tila walang pumipigil sa kanila. ===Pagbago ng takbo ng digmaan para sa mga Alyado=== ====Digmaan sa Pasipiko==== [[File:SBDs and Mikuma.jpg|thumb|200px|Labanan sa Midway, ang kauna-unahang dakilang tagumpay ng mga Amerikano laban sa mga Hapones.]] Ika-4&nbsp;ng Mayo 1942, noong tinangkang lusubin ng mga Hapones ang [[Australia]], nagkaroon ng isang mapaminsalang labanán sa mga karagatan ng Coral Sea na sa kauna-unahang pagkakataon sa kasaysayan ay hindi lumaban nang magkaharapan ang mga barkong pandigma kundi ang mga eroplano na mula sa mga barkong tagadala ng eroplano o mga ''aircraft carrier'' ang lumalaban sa labanán. Mas mapaminsala man ang labanán sa mga Amerikano, nagawa nila ang pagtigil sa mga Hapones sa paglusob sa Australia at sa daungan ng [[Port Moresby]] sa isla ng [[New Guinea]]. Sa sumunod na buwan na Hunyo, pagkatapos ng labanán sa Coral Sea ay tinangkâ namang lusubin ng mga Hapones ang mga kapuluan ng Hawaii gámit ang kanilang 200 samo't saring barkong pandigma. Ngunit sa pamamagitan ng paggamit sa mga ''codebreaker'', nalaman ng mga Amerikano ang mga layunin ng mga Hapones. Matapos ang ilang araw ay sumiklab ang labanán sa Midway, kung saan 4 ''aircraft carrier'' ng mga Hapones ay napalubog ng mga Amerikanong eroplanong pandigma. Nagwagi ang mga Amerikano sa labanán at umatras ang mga Hapones patungo sa kanilang sariling kapuluan. Buwan ng Agusto nang nagsimulang maglusob ang mga Amerikano sa pulo ng Guadalcanal, at Pebrero nang sumunod na taon umatras ang hukbong Hapones mula sa pulo. Dito nagsimula ang walang humpay na paglusob ng mga Alyado sa pamumuno ni heneral [[Douglas MacArthur]] sa Pasipiko. Noong 20 Oktubre 1944, Bumalik si heneral MacArthur at mga kasamahan ni dáting pangulong [[Sergio Osmena]], heneral [[Basilio J. Valdes]], brigidyer heneral [[Carlos P. Romulo]] ng [[Sandatahang Lakas ng Pilipinas]] at si heneral [[Richard H. Sutherland]] ng [[Hukbong Katihan ng Estados Unidos]] ay ang dumaong ng puwersang Amerikano sa [[Palo, Leyte]]. At nagsimula ng Pagpapalaya ng bansang [[Pilipinas]] sa pagitan ng pagsamahin na mga tropang Pilipino at Amerikano kabílang ang mga kumilalang pangkat ng mga gerilya noong 1944 hanggang 1945 at ang pagsalakay ng puwersang Hapones. Nagsimula ang [[Labanan sa Maynila (1945)|Labanan ng Pagpapalaya sa Maynila]] noong Pebrero 3, hanggang 3 Marso 1945 ay nilusob ng magkakasanib na hukbong Pilipino at Amerikano na isinalakay at pagwasak ng pagbobomba sa ibabaw ng kabiserang lungsod laban sa hukbong sandatahan ng Imperyong Hapones, at mahigit sa 100,000 mga Pilipinong sibilyan ang napatay sa kamay ng mga hukbong Hapones. Noong 2 Setyembre 1945, sumuko si heneral [[Tomoyuki Yamashita]] sa mga tropang Pilipino at Amerikano sa [[Kiangan, Ifugao|Kiangan]], [[Lalawigang Bulubundukin]] (ngayon [[Ifugao]]) sa Hilagang [[Luzon]]. Nagsimula ang mga sundalong Pilipino at Amerikano ay naghahanda ng pagsalakay at pagpapalaya sa Hilagang Luzon ay lumaban sa mga hukbong Imperyong Hapones noong 1945. ====Digmaan sa Asya==== Taong 1943 nang sinubukan ng mga Briton at Tsino na muling lusubin ang Myanmar mula sa mga Hapones, pero pumalya sila. Nilusob din ng mga Hapones ang India, pero halos walang natirá sa kanilang hukbo sanhi ng pagkawasak ng iyon sa kamay ng mga Indiyano at Briton sa labanan sa Kohima at Imphal noong 1944. Mula nito, nagsiatrasan na ang mga hukbong Hapones mula sa kanlurang Myanmar hanggang sa Ilog Irrawaddy sa gitnang Myanmar. Sa Tsina naman, bagaman nagtagumpay ang mga Hapones sa Operasyong ''Ten-Go'' laban sa mga Intsik noong 1944, patuloy silang nababawasan sa mga bílang. ===Pagkatapos ng digmaan=== Nilusob ng mga Amerikano ang mga pulo ng Iwo Jima at Okinawa noong 1945, ngunit nakaranas sila ng napakatinding kawalan sa tauhan sanhi ng mga labanang ito. Dahil dito, para sa mga heneral ng mga Alyado, nagpasya sila na lubhang napakahirap lusubin ang mismong kapuluan ng [[Hapon]]. Nagpasya ang Amerikanong pangulong si [[Harry Truman]] na gamitin ang bomba atomika sa Hiroshima noong ika-6&nbsp;ng Agusto 1945. Dalawang araw matapos ang pambobomba, nilusob ng mga hukbong Sobyet ang [[Manchuria]], katimugang bahagi ng isla ng [[Sakhalin Oblast|Sakhalin]] at mga kapuluan ng Kuril at Shumshu. Binomba na naman ang Nagasaki noong ika-9&nbsp;ng Agosto 1945. Matapos nito ay nagpasya na sumuko ang pamahalaang Hapones sa mga Alyado, noong ika-2 ng Setyembre 1945. [[Kategorya:Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] [[Kategorya:Digmaan]] agaoiya235fi0dkg9y25pre920kmfuq 1966035 1966003 2022-08-25T08:12:23Z Glennznl 73709 Kinansela ang pagbabagong 1966003 ni [[Special:Contributions/112.206.250.143|112.206.250.143]] ([[User talk:112.206.250.143|Usapan]]) wikitext text/x-wiki {{unsourced|date=Setyembre 2021}} {{Infobox military conflict | conflict = Ikalawang Digmaang Pandaigdig | partof = | image = [[Talaksan:Infobox collage for WWII.PNG|300px]] | caption = Paikot mula sa kaliwang taas: mga sundalong Tsino sa Labanan sa Wuhan, mga kanyon ng mga [[Imperyong Britaniko|Briton]] at Awstralyano sa panahon ng Unang Labanan sa Al-Alamayn sa Ehipto 1943, mga eroplanong pambomba ng Alemanya sa Silangang Teatro (taglamig 1943–1944), hukbong pandagat ng [[Estados Unidos]] sa [[Golpo ng Lingayen]], paglalagda ni Wilhelm Keitel sa Kasulatan ng Pagsuko ng Alemanya, mga sundalong [[Unyong Sobyet|Sobyet]] sa [[Labanan sa Stalingrad]] | date = Ika-1 ng Setyembre 1939 - Ika-2 ng Setyembre 1945 (6 na taon at 1 araw) | place = [[Europa]], [[Dagat Pasipiko|Pasipiko]], [[Dagat Atlantiko|Atlantiko]], [[Timog-Silangang Asya]], [[Tsina]], [[Gitnang Silangan]], [[Dagat Mediteraneo|Mediteranyo]] at [[Aprika]], [[Hilagang Amerika|Hilaga]] at [[Timog Amerika|Timog]] sa panandaliang panahon | coordinates = | map_type = | map_relief = | latitude = | longitude = | map_size = | map_marksize = | map_caption = | map_label = | territory = | result = Pangwakas na tagumpay ng mga Alyadong Bansa *Pagbagsak ng [[Alemanyang Nazi|Nasyonalistang Alemanya]] *Pagbagsak ng mga imperyong [[Imperyo ng Hapon|Hapones]] at [[Italya]]no *Pagtatag ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]] *Simula ng pagbangon ng [[Estados Unidos]] at [[Unyong Sobyet]] bilang mga pinakamakapangyarihang bansa sa daigdig *Pagsimula ng [[Digmaang Malamig]], at iba pa | status = | combatants_header = | combatant1 = '''Mga Bansang Alyado''' <br />[[Talaksan: Flag of the Soviet Union.svg|20px]] [[Unyong Sobyet]] <br />[[Talaksan: Flag of the United Kingdom.svg|20px]] [[Nagkaisang Kaharian]] <br />[[Talaksan: Flag of the United States.svg|20px]] [[Estados Unidos]] <br />[[Talaksan: Flag of the Republic of China.svg|20px]] [[Talaksan: Flag of the People's Republic of China.svg|20px]] [[Tsina]] <br /><hr>[[Talaksan: Flag of France.svg|20px]] [[Pransya]] <br />[[Talaksan: Flag of Poland.svg|20px]] [[Polonya]] <br />[[Talaksan: Canadian Red Ensign 1921-1957.svg|20px]] [[Canada]] <br />[[Talaksan: Flag of Australia (converted).svg|20px]] [[Australia]] <br />[[Talaksan: Flag of the Kingdom of Yugoslavia.svg|20px]][[Yugoslabya]] <br />[[Talaksan: Flag of the Philippines (navy blue).svg|20px]] [[Komonwelt ng Pilipinas|Pilipinas]] <br />[[Talaksan: State_Flag_of_Greece_(1863-1924_and_1935-1970).svg|20px]] [[Gresya]] <br />[[Talaksan: Flag of the Netherlands.svg|20px]] [[Olanda]] <br />[[Talaksan: Flag of Belgium.svg|20px]] [[Belhika]] <br />[[Talaksan: Flag of South Africa (1928-1994).svg|20px]] [[Timog Aprika]] <br />[[Talaksan: Flag of New Zealand.svg|20px]] [[New Zealand]] <br />[[Talaksan: Flag of Norway.svg|20px]] [[Noruwega]] <br />[[Talaksan: Flag of Czechoslovakia.svg|20px]] [[Tsekoslobakya]] <br />[[Talaksan: Flag of Ethiopia (1897-1936; 1941-1974).svg|20px]] [[Etiyopiya]] <br />[[Talaksan: Flag of Brazil (1889-1960).svg|20px]] [[Brasil]] <br />[[Talaksan: Flag of Luxembourg.svg|20px]] [[Luksemburgo]] <br />[[Talaksan: Flag of Cuba.svg|20px]] [[Cuba]] <br />[[Talaksan: Flag of Mexico.svg|20px]] [[Mehiko]] <br />[[Talaksan: British Raj Red Ensign.svg|20px]] [[Britanikong Raj|Indiya]] <br />[[Talaksan: Flag of the People's Republic of Mongolia (1940-1992).svg|20px]] [[Mongolia]] | combatant2 = '''Mga Bansang Axis''' <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] [[Alemanyang Nazi|Alemanya]] <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] [[Imperyo ng Hapon|Hapon]] <br />[[Talaksan: Flag of Italy (1861-1946).svg|20px]] [[Italya]] <br /><hr>[[Talaksan:Flag of Hungary (1920–1946).svg|20px]] [[Unggarya]] <br />[[Talaksan: Flag of Romania.svg|20px]] [[Rumanya]] <br />[[Talaksan: Flag of Bulgaria.svg|20px]] [[Bulgarya]] <br />[[Talaksan: Flag of Finland.svg|20px]] [[Pinlandiya]] <br />[[Talaksan: Flag of Thailand.svg|20px]] [[Taylandya]] <br />[[Talaksan:Flag of Iraq (1921–1959).svg|20px]] [[Irak]] <br />[[Talaksan: Flag of the Philippines (1943-1945).svg|20px]] [[Ikalawang Republika ng Pilipinas|Pilipinas]] <br />[[Talaksan: Flag of Independent State of Croatia.svg|20px]] [[Croatia]] <br />[[Talaksan: Flag of the State of Burma (1943-45).svg|20px]] [[Burma]] <br />[[Talaksan: Flag of First Slovak Republic 1939-1945.svg|20px]] [[Slobakya]] <br />[[Talaksan: Flag of Manchukuo.svg|20px]] [[Manchukuo]] <br />[[Talaksan: Flag of the Mengjiang.svg|20px]] [[Monggolyang Interyor|Mengjiang]] <br />[[Talaksan: Flag of the Republic of China-Nanjing (Peace, Anti-Communism, National Construction).svg|20px]] [[Tsina|Bagong Tsina]] <br />[[Talaksan: 1931 Flag of India.svg|20px]] [[Indiya|Azad Hind]] <br />[[Talaksan: Flag of Albania (1939-1943).svg|20px]] [[Albanya]] | commander1 = [[Talaksan: Flag of the Soviet Union.svg|20px]] [[Joseph Stalin]] <br />[[Talaksan: Flag of the Soviet Union.svg|20px]] Georgy Zhukov <br />[[Talaksan: Flag of the Soviet Union.svg|20px]] Vasily Chuikov <br />[[Talaksan: Flag of the United Kingdom.svg|20px]] [[Winston Churchill]] <br />[[Talaksan: Flag of the United Kingdom.svg|20px]] George VI <br />[[Talaksan: Flag of the United Kingdom.svg|20px]] Bernard Montgomery<br />[[Talaksan: Flag of the United Kingdom.svg|20px]] Hugh Dowding <br />[[Talaksan: Flag of the United States.svg|20px]] [[Franklin D. Roosevelt|Franklin Roosevelt]] <br />[[Talaksan: Flag of the United States.svg|20px]] [[Dwight D. Eisenhower]] <br />[[Talaksan: Flag of the United States.svg|20px]] [[Douglas MacArthur]] <br />[[Talaksan: Flag of the United States.svg|20px]] Omar Bradley <br />[[Talaksan: Flag of the United States.svg|20px]] George Patton <br />[[Talaksan: Flag of the United States.svg|20px]] Chester W. Nimitz <br />[[Talaksan: Flag of the United States.svg|20px]] Husband E. Kimmel <br />[[Talaksan: Flag of the Republic of China.svg|20px]] [[Chiang Kai-shek]] <br />[[Talaksan: Flag of the Republic of China.svg|20px]] He Yingqin <br />[[Talaksan: Flag of the Republic of China.svg|20px]] Chen Cheng <br />[[Talaksan: Flag of the Republic of China.svg|20px]] [[Mao Zedong]] <br />[[Talaksan: Flag of France.svg|20px]] Maurice Gamelin <small>(hanggang 1940)</small> <br />[[Talaksan: Flag of France.svg|20px]] Maxime Weygand <small>(hanggang 1940)</small> <br />[[Talaksan: Flag of France.svg|20px]] Charles De Gaulle <br />[[Talaksan: Flag of the Philippines (navy blue).svg|20px]] [[Manuel L. Quezon]] <small>(1941-1942)</small> <br /> [[Talaksan: Flag of the Philippines (navy blue).svg|20px]] [[Sergio Osmeña]] (1944-1945) <br />[[Talaksan: State_Flag_of_Greece_(1863-1924_and_1935-1970).svg|20px]] Ioannis Mataxas <br />[[Talaksan: State_Flag_of_Greece_(1863-1924_and_1935-1970).svg|20px]] Alexander Papagos <br />[[Talaksan: Flag of the Kingdom of Yugoslavia.svg|20px]] Milorad Petrović <br />{{flagicon|Netherlands}} Henri Winkelman <br />{{flagicon|Belgium}} [[Leopold III of Belgium|Leopold III]] <br />{{flagicon|Norway}} Otto Ruge <br /><small>,at iba pang mga kasapi</small> | commander2 = [[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] [[Adolf Hitler]] <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Hermann Göring <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Wilhelm Keitel <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Walther von Brauchitsch <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Erwin Rommel <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Gerd von Runstedt <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Franz Halder <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Fedor von Bock <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Erich von Manstein <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Friedrich Paulus <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Wilhelm Ritter von Leeb <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Wilhelm List <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Hugo Sperrle <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Albert Kesselring <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] Heinz Guderian <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] [[Hirohito|Hirohito (Emperador Showa)]] <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] [[Hideki Tōjō]] <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] Hajime Sugiyama <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] [[Tomoyuki Yamashita]] <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] [[Isoroku Yamamoto]] <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] Chuichi Nagumo <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] Osami Nagano <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] [[Masaharu Homma]] <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] Yoshijirō Umezu <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] Korechika Anami <br />[[Talaksan: Flag of Italy (1861-1946).svg|20px]] [[Benito Mussolini]] <br />[[Talaksan: Flag of Italy (1861-1946).svg|20px]] [[Victor Emmanuel III ng Italya|Victor Emmanuel III]] <br />[[Talaksan: Flag of Italy (1861-1946).svg|20px]] Umberto II ng Italya <br />[[Talaksan: Flag of Italy (1861-1946).svg|20px]] Pietro Badoglio <small>(1940-1943)</small> <br />[[Talaksan: Flag of Italy (1861-1946).svg|20px]] Rodolfo Graziani <br />[[Talaksan: Flag of Italy (1861-1946).svg|20px]] Ugo Cavallero <br />[[Talaksan: Flag of Romania.svg|20px]] Ion Antonescu <br />[[Talaksan: Flag of Romania.svg|20px]] Constantin Constantinescu <br />[[Talaksan: Flag of Romania.svg|20px]] Ioan Dumitrache <br />[[Talaksan:Flag of Hungary (1920–1946).svg|20px]]Miklós Horthy <br />[[Talaksan:Flag of Hungary (1920–1946).svg|20px]] Gusztáv Vitéz Jány <br />[[Talaksan: Flag of Finland.svg|20px]] Carl Gustaf Emil Mannerheim <br />[[Talaksan: Flag of Independent State of Croatia.svg|20px]] Marko Mesić <br />[[Talaksan: Flag of Independent State of Croatia.svg|20px]] Viktor Pavičić <br />[[Talaksan: Flag of First Slovak Republic 1939-1945.svg|20px]] Ferdinand Čatloš <br />[[Talaksan: Flag of First Slovak Republic 1939-1945.svg|20px]] Augustín Malár <br />[[Talaksan: Flag of Thailand.svg|20px]] Ananda Mahidol <br />[[Talaksan: Flag of Thailand.svg|20px]] Plaek Pibulsonggram <br /><small> ,at iba pang mga kasapi</small> | strength1 = ~100,000,000 <br />[[Talaksan: Flag of the Soviet Union.svg|20px]] 35,000,000<br />[[Talaksan: Flag of the United States.svg|20px]] 16,000,000<br />[[Talaksan: Flag of the Republic of China.svg|20px]] 12,000,000<br />[[Talaksan: Flag of France.svg|20px]] 5,000,000<br />[[Talaksan: Flag of the United Kingdom.svg|20px]] 4,700,000<br />[[Talaksan: Flag of Poland.svg|20px]] 1,000,000<br />[[Talaksan: Flag of the Kingdom of Yugoslavia.svg|20px]] 900,000<br />[[Talaksan: Canadian Red Ensign 1921-1957.svg|20px]] 800,000+<br />[[Talaksan: Flag of Australia (converted).svg|20px]] 680,000, at marami pang iba | strength2 = ~40,000,000 <br />[[Talaksan:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] 22,000,000 <br />[[Talaksan: Flag of Japan.svg|20px]] 10,000,000 <br />[[Talaksan: Flag of Italy (1861-1946).svg|20px]] 4,500,000 <br />[[Talaksan: Flag of Romania.svg|20px]] 1,300,000 <br />[[Talaksan:Flag of Hungary (1920–1946).svg|20px]] 1,200,000 <br />[[Talaksan: Flag of Bulgaria.svg|20px]] 1,200,000 <br />[[Talaksan: Flag of Finland.svg|20px]] 500,000, at marami pang iba | casualties1 = 80,000,000; 60% ay mula sa Unyong Sobyet | casualties2 = 12,000,000 | notes = | campaignbox = }}Ang '''Ikalawang Digmaang Pandaigdig''' ay isang pandaigdigang labanán na nagsimula noong ika-1 ng Setyembre taóng 1939. Natapos ito noong ika-2 ng Setyembre 1945, at nasangkot ang karamihan ng mga bansa sa [[daigdig]] at bawat [[kontinente]] na may naninirahan. Tinuturing ito na pinakamalawak, pinakamahal at pinakamadugong labanán sa [[kasaysayan]] ng sangkatauhan. Maaalalang ang mga bansang lumahok sa digmaan ay nagbuhos ng napakaraming puwersang militar upang lupigin ang bawat kalaban. Isang linggo bago magsimula ang digmaan, ang kasunduang Molotov-Ribbentrop ay nilagdaan ng dalawang magkakalaban, ang [[Alemanyang Nazi]] at ang [[Unyong Sobyet]] at sumang-ayon sila sa dibisyon ng teritoryong nais sakupin sa Poland. Nagsimula lumusob ang hukbong Alemanya sa kanluran, hilaga, at timog ng Poland noong Setyembre 1, 1939 habang ang USSR ay nagsimulang lumusob sa bansa noong Setyembre 17 sa silangang bahagi ng Poland. Nang sumuko ang Poland, sila'y pinalipat sa Romania. Ang hukbong Nazi ay aktibo sa digmaan mula 1939 hanggang 1940 at halos nakontrol ang maraming bansa sa Europa. Pumasok ang Italya sa digmaan noong June 10, 1940 upang tulungan ang mga Alemanya. Ang mga bansang Pransiya, Belhika, Netherlands, Austria, Tsekoslobakya, Poland, Yugoslavia, Ukraine, Belarus, Lithuania, at kanlurang Rusya ay nakontrol ng Alemanya sa panahong iyon. Pumasok ang Asia sa digmaan noong Disyembre 7, 1941 nang binomba ng Japan ang Pearl Harbor sa Hawaii sa umaga. Nagbibigay-daan din ito sa pagpasok ng bansang United States sa digmaan. Habang nangyari ang pag-atake sa Pearl Harbor, ang walong barkong U.S. Navy ships ay binagsak ng mga Hapon. Inilarawan itong bilang <nowiki>''</nowiki>a date which will live in infamy<nowiki>''</nowiki> dahil nangyari ang pag-atake ng walang anunsyo o deklarasyon. Pagkatapos ng pitong oras, nagsimulang umatake ang Japan sa mga bansang nasa timog-silangang Asia tulad ng Pilipinas, Hong kong, at Singapore. Halos nakontrol ng mga Hapon ang mga bansa sa timog-silangang Asia at ang mga taong nakatira sa mga ito ay pinahirapan at pinatay. Noong 1943, sinalakay ng mga Alyado ang Sicily, ang isla sa timog ng Italy hanggang sa sumuko ang Italy sa pamamagitan ng paglagda ng kasunduang Cassibile noong Setyembre 3 at dineklara sa Setyembre 8. Noong Abril 16, 1945, nangyari ang labanan sa Berlin at ito'y pinakahuling labanan ng hukbong Alemnya at USSR. Habang nangyari ang labanan na ito, noong Abril 30, si Adolf Hitler ay nagpakamatay sa pamamagitan ng pagbabaril sa ulo at kasabay niya rito ang asawa niyang si [[Eva Braun]] na nagpakamatay din sa pamamagitan ng paggamit ng cyanide. Sa pagkamatay ni Hitler, humina ang Nazi Germany at marami sa kanila ang namamatay sa daan. Sumuko ang mga Alemanya noong Mayo 7, 1945 at bunga nito, nanalo ang USSR. Pagkatapos nito, nagkaroon ng selebrasyon sa Europa. Mula Moscow hanggang Los Angeles, nagkaroon sila ng malaking selebrasyon. Ang hukbong USSR ay nabigyan ng award sa kanilang tagumpay, <nowiki>''</nowiki>Heroes of the Soviet Union<nowiki>''</nowiki>. Noong Agosto 6 at 9, nagsimulang magbomba ang mga hukbong Amerikano sa mga lungsod ng Hiroshima at Nagasaki. Ang bombang ''Little Boy'' ay ginamit sa Hiroshima at ang bombang ''Fat Man'' sa Nagasaki. Maraming namatay sa mga Hapon hanggang sila'y sumuko noong Agosto 15, 1945. Upang mabigyang opisyal na katapusan ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang dokumentong pagsuko ay nilagdaan ng mga Hapon noong Setyembre 2, 1945. Sa pagtapos ng digmaan, 60 milyon tao ang nasawi. == Mga dahilan == Ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] ay nagtapos sa pagkatalo ng Alemanya at ng kaniyang mga kaalyado noong 1918. Nabago ang mapa ng [[Europa]], at bílang resulta nito, nagsipagsulutan ang mga bagong bansa, kasama na ang bagong nabuong [[Republika ng Weimar]] na kumakatawan sa nasabing bansa, dulot nito. Naniwala ang mga Aleman na sila ay hindi makatarungang sinisi sa digmaan; sila ay ginamit bílang pambayad ng pera sa [[Britanya]] at [[Pransiya]] na nagwagi sa digmaan. Binigyan ang naunang nasabing bansa ng mga pagbabawal at sangksiyon, kabílang na rito ang [[Kasunduan sa Versailles]] na nagbabawal sa bansa na magsanay ng hukbong katihan na umabot sa mahigit sa sandaanlibong kawal, para maiwas ang karagdagang gulo sa Europa at upang hindi na maulit ang pagkawasak at kapighatiang dulot ng nasabing digmaan. Isa sa mga dahilan kaya nagkaroon ng digmaan ay dahil sa ambisyon ng ibat ibang bansa na mapalawak ang teritoryo. == Mga pangyayari bago ang digmaan == === Mga pagbabago sa mga bansa === Naglunsad si [[Adolf Hitler]] ng isang himagsikan noong 1923 sa lungsod ng [[Munich]] sa Alemanya kasama ng kaniyang mga kapartidong [[Partido Nazi|Nazi]] upang tangkaing ipalawak ang kanilang kapangyarihan. Pero ang himagsikang ito ay pumalpak, at marami sa kaniyang mga kasamahan ay nabihag ng mga awtoridad. Aabutin ang partido ng sampung taon bago sila ang magiging pinúnò ng bansa. Pagkatapos ng mga tagumpay laban sa iba't ibang imperyo kamakailan bago at pagkatapos ng digmaan, naramdaman ng mga Hapón ang ginigiit nilang karapatang magpalawak ng kanilang kapangyarihan sa Asya. Sinimulan nila ito, noong taóng 1931, sa pamamagitan ng paglusob ng [[Manchuria]] na sakop ng Tsina noon. Sapagkat nasa digmaang sibil ang bansa roon, mga nasyunalistang [[Kuomintang]] na lumalaban sa mga [[Partido Komunista ng Tsina|Komunista]] na dati nilang kapanalig, lubos na mahina ang Tsina upang ipagtanggol nito ang mga teritoryong sakop nito; ang kinalabasan ay ang mabilisang pagkaagaw ng mga territoryo sa kamay ng mga Hapón. Nang maláman ito ng League of Nations at kinondena pagkatapos, umalis ang Hapón sa samahán at pinalawak nito ang imperyo sa iba't ibang ibayo ng Tsina. === Pagsikat ng mga diktador === [[Talaksan:Bundesarchiv Bild 183-S33882, Adolf Hitler.jpg|right|thumb|118px|Adolf Hitler, ang ''Führer'', o pinuno, ng Alemanya mula 1933 hanggang 1945.]] Ganap na naitatag ang [[Unyong Sobyet]] noong 1922 mula sa mga lupaing dáting sakop ng mga [[Rusya|Ruso]] at nawala nila pagkatapos ng mga [[Himagsikang Ruso noong 1917|himagsikan sa bansa]] noong taóng 1917. Humalili si [[Joseph Stalin]] bílang pinúnò ng bagong bansa pagkatapos ang pagpanaw ni [[Vladimir Lenin]] noong 1924. Sinimulan niya ang malawakang [[industriyalisasyon]] at pagpapalakas ng pambansang hukbong katihan, tinawag na "Hukbong Pula ng mga Manggagawa at Magsasaká" o kilalá lámang bílang [[Hukbong Pula]], habang kumikitil ng búhay ng mga pinagkakamalang mga traydor at rebisyonista sa Partido at ng bansa. Sa Italya naman, naglunsad ng kudeta si [[Benito Mussolini]] kasáma ang mga kaniyang mga kapartidong pasista sa Roma. Bílang resulta, ibinigay ng haring si [[Vittorio Emanuele III]] ang mga ehekutibo at mga pangmilitar na kapangyarihan kay Mussolini. Ganap na siyang naging diktador ng bansa. Samantala, sa Alemanya, napasakamay na rin ng [[Partidong Nazi]] sa pamumuno ni Adolf Hitler sa wakas ang pamumúnò ng bansa noong 1933. Sinisi niya ang mga suliranin ng Alemanya sa mga Hudyo. Sunod-sunod ang mga pakikipag-ugnayan niya sa mga karatig bansa, partikular na ang bansang Italya na naging unang bansang yumayakap sa ideolohiyang [[pasismo]]. Sanhi ng [[Masidhing Panlulumo]] na nagsimula noong 1929 na sumira sa mga ekonomiya ng iba't ibang bansang industriyalisado sa daigdig, ipinangatwiran ng mga ibang diktador na kailangan nilang palakasin at palawakin ang kani-kanilang mga bansa. Lumusob ang mga Italyano sa Etiyopiya na matagal na nilang balak gawing kolonya nila noong 1936, at naging matagumpay sila. Bílang paghihiganti sa pakikipagdigma laban sa Tsina, tinigilan ng Estados Unidos ang pagsusuplay ng langis sa mga Hapón. Dahil dito, nalilimita ang mga militar na kapabilidad ng mga Hapón, at ito rin ang dahilan kung bakit pagulat na inatake nila ang base-militar ng Pearl Harbor noong 1941. == Digmaan sa Europa == [[Talaksan:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|thumb|Watawat ng Alemanyang Nazi]] === Simula ng pananakop === Idinagdag ni [[Adolf Hitler]] sa [[Alemanyang Nazi]] ang mga bahagi ng [[Awstriya]] at [[Sudetenland]], isang lugar na pinamumugaran ng mga [[Tseka]]. Nakipagsunduan rin siya sa pinúnò ng Unyong Sobyet na si Joseph Stalin para magtulungan at 'di magdeklara ng digmaan sa bawat isa. Madalíng sinakop ng Alemanya ang [[Polonya]], sa tulong ng [[Unyong Sobyet]] noong 1 Setyembre 1939, dahilan upang magdeklara ng digmaan ang [[Britanya]] at [[Pransiya]] sa unang nabanggit; dalawang araw ang makalipas ay opisyal nang nagsimula ang digmaan. Gumagamit ang mga heneral ng Alemanya ng taktikang ''[[blitzkrieg]]'' o digmaang [[kidlat]] na malugod na ginagamitan ng bilis ng paglusob ng mga iba't ibang yunit ng Wehrmacht, ang hukbong katihan ng Alemanya noong panahong iyon. Ang [[Dinamarka]], [[Noruwega]], [[Belhika]], [[Olanda]], at [[Pransiya]] ay mabilis na napabagsak ng ''blitzkrieg'', habang dumadanas ng mga maliliit na mga kawalan sa tauhan at materyales. Sa kabila ng pagkawala ng Pransiya sa kamay ng mga Aleman, tanging ang bansang Britanya na lang ang nanatiling malaya at kung saan ay nasa digmaan pa laban sa kanila. Gusto ni Hitler na wasakin muna ang hukbong panghimpapawid ng Britanya bago sakupin ang bansa. Noong 12 Agosto 1940, binomba ng Alemanya ang katimugang baybáyin ng [[Inglatera]]. Pinagsama-sama ni [[Punong Ministro]] [[Winston Churchill]] ang kaniyang hukbo para lumaban. Ang mga Briton ay tinulungan ng lihim na imbensiyon, ang [[radar]], na ginamit para maláman kung may hukbong panghimpapawid papunta sa bansa, at sa tulong nito natablahan ng mga eroplanong panlaban ng bansa ang mga napakaraming eroplanong pambomba at panlaban ng Alemanya. Ipinatigil ni Hitler ang panghimpapawid na pananakop sa Britanya sanhi ng malaking kawalan sa mga eroplano, at hindi nasakop ng Alemanya ang pulo bílang kinalabasan. === Paglawak ng digmaan === Ang paglawak ng digmaan noong Hunyo 1941 ay sinimulan na ni Hitler at ng kaniyang mga heneral ang pananakop sa Unyong Sobyet, ang pinakamalaking bansa sa mundo. Ayon sa mga mananaysay at iskolar, ito ang pinakamalaking pagkakamali ni Hitler. Gusto niya ng bakanteng lugar para sa kaniyang lahi at makontrol ang kayamanan ng rehiyon. Gusto rin niyang pabagsakin ang [[komunismo]] at talunin ang pinakamakapangyarihang karibal niya na si Joseph Stalin. Umaabot sa apat na milyong sundalo ang pinasugod ni Hitler sa [[Rusya]]. Dahil dito, nagkasundo ang Unyong Sobyet at Britanya na magtulungan sa digmaan. Hindi nakapaghanda si Stalin sa pagsugod ng Germany. Higit sa dalawang milyong sundalo at sibilyan ang namatay sa kamay ng mga Aleman, pero sa kabila nito, walang balak na sumuko ang mga Ruso sa pagtatanggol ng kanilang bansa. Muntikan nang naagaw ng Wehrmacht ang [[Moscow]] na nagsisilbing kabisera ng bansa, ngunit sa pagsapit ng taglamigang Ruso, naglunsad ang mga Sobyet ng isang malawakang pag-atake laban sa kanila, at lubos na napaatras ang kanilang mga kawal mula sa mga tarangkahan ng lungsod. === Pagbago ng takbo ng digmaan para sa mga Alyado === Sa unang bahagi ng taong 1942, naging matagumpay ang mga hukbong Axis sa Europa sa iba't ibang larangan sa digmaan. Napasakamay ng mga Aleman at Italyano ang kutà ng mga Briton sa Tobruk sa Libya, at pagkatapos ng pagpapangkatang-muli ng mga Aleman mula sa pagkatalo nila sa Moscow mga ilang linggo ang lumipas ay bumalik sila sa paglulusob. Naagaw nila ang tangway ng Kerch at ang lungsod ng [[Kharkov]], at ipinagpatuloy nila ang pangunahing misyon nila—ang maagaw ang mga masaganang kalangisan sa Caucasus at ang lungsod ng Stalingrad. Dito nagsimula ang madugong '''[[Labanan sa Stalingrad]]'''. Isang malaking insulto at kawalan para kay Stalin ang pagkawala ng lungsod lalo na't pangalan niya ang nakaukit sa lungsod, kayâ ang utos niya sa kaniyang mga kasundaluhan na tumatanggol sa lungsod ay bawal umatras nang walang utos sa kataas-taasan o kundi'y sila ay patayin. Habang nahihirapan ang hukbong Axis sa pag-agaw sa lungsod dahil sa mga mamamaril na nakatago sa mga gusaling nasira ng mga kanyon at eroplano at kagitingan ng mga lokal nitong mamamayan, lumusob naman ang mga Sobyet sa mga giliran ng hanay ng hukbo at napakaraming yunit ng hukbo, kabílang na iyong mga Rumaniyano, Italiyano, Unggaryano at iba pang kaalyado ng Alemanya, ang nawasak; napaligiran ang mahigit 300,000 Aleman sa lungsod. Pebrero 1943, sanhi ng pagkaubos ng kanilang tauhan, materyales at pagkain kasáma na ang napakamapinsalang taglamigang Ruso, napilitan siláng sumuko sa mga Sobyet; ito ang hudyat ng simula ng pagbagsak ng hukbong Axis sa digmaan. Bagaman may kalakasan pa ang Wehrmacht sa labanan, hindi na nito naibawing muli ang dati nitong sigla; pagkatapos ng [[Labanan sa Kursk]] na siyang pinakamalaking labanán ng mga tangke sa kasaysayan na napagwagian ng mga Sobyet, napatunayan nang wala nang kakayahan ang Alemanya na magsagawa pa ng mga panlulusob sa mga teritoryo ng Rusya. === Pagkawagi ng mga Alyado === [[Talaksan:Tehran Conference, 1943.jpg|thumb|left|220px|Sina [[Joseph Stalin]] ng Unyong Sobyet, [[Franklin D. Roosevelt|Franklin Roosevelt]] ng Estados Unidos, at [[Winston Churchill]] ng Britanya, sa pagpupulong sa [[Tehran]], [[Iran]], taong 1943.]] Noong ika-6&nbsp;ng Hunyo 1944, naglunsad ang mga sundalong Amerikano, Briton at Kanadyano ng pagsakalay sa mga baybaying-dagat ng Normandy, Pransiya na sakop noon ng mga sundalong Aleman. Ito ay bahagi ng operasyong itinawag na '''D-Day''' o '''Operasyong Overlord''' na siyang pinakamalaking paglusob mula dagat sa kasaysayan; mahigit 175,000 Alyadong sundalo ang lumapag sa mga baybaying-dagat ng Normandy sa mga unang araw nito, at lumagpas sa mahigit sa isang milyon pagkatapos ng ilang araw. Makalipas ang mga ilang buwan, sa tulong ng mga Pranses, matagumpay na napalaya ng hukbong Alyado ang Pransya. Makalipas ang ilang buwan, nagsagawa ang mga Aleman ng isang paglusob laban sa mga hukbong Alyado sa mga kagubatan ng Ardennes, subalit pumalya ito at dahil nito ay halos matalo na ang bansa sa digmaan. Noong 16 Abril 1945, pumasok ang Hukbong Pula ng Unyong Sobyet sa lungsod ng [[Berlin]], ang kabisera ng [[Alemanyang Nazi|Nasyunalistang Alemanya]], at nilabanan nito ang mga kahuli-hulihang mga yunit ng mga sundalong Aleman. Nawasak ang kabiserang lungsod at may hihigit sa 700,000 sundalong Aleman at mga sibilyan ang namatay, nasugatan at nabihag sa kamay ng mga Sobyet. Noong 8 Mayo 1945, sumuko ang Alemanya at nagwagi ang mga puwersang Alyado at ang Unyong Sobyet sa digmaan. === Rochus Misch : Ang Pinakahuling Saksi sa Pagkamatay ni Hitler === Si [[Rochus Misch]] ay naging guwardiya ni Hitler sa panahon ng digmaan. Noong Agosto 30, 1945, siya ang unang taong nakakita sa patay na katawan ni Hitler at ng kanyang asawa. Ipinahayag niya ang kanyang mga nakita bago at pagkatapos ng kamatayan ni Hitler. Si Misch ay namatay noong 2013 sa taong 96. == Digmaan sa Asya-Pasipiko == === Simula ng pananakop === Taóng 1937 nang sumiklab ang Digmaang Tsino-Hapones, at 1940 nang napasakamay na ng mga Hapón ang 40% ng lupain ng [[Tsina]]. Subalit, nahirapan silang igapi ang mga sundalong Intsik na labis na napakarami sa bílang at ang mga kutà ng mga [[Partido Komunista ng Tsina|Komunista]] na patagong lumalaban sa gerilyang paraan. Ang nakapagpalala pa ay tinigil ng Estados Unidos ang pagsusuplay ng langis na labis na kinakailangan sa mga makineryang pandigma, at nagsanhi ito ng mas malala pang sitwasyon sa mga Hapón na humahanap ng mabilis at pangwakas na tagumpay sa digmaan at hindi pa handa sa pinatagal na digmaang atrisyon o pampaminsala. Sinubukan ring lusubin ng mga Hapones ang [[Mongolia|Mongolya]], pero halos nawasak ang kanilang hukbo sa kamay ng mga sundalong Sobyet at Mongol sa labanán sa Khalkin Gol noong Setyembre 1939. Dahil dito, nagkaroon ng usapang pangkapayapaan ang Unyong Sobyet at Imperyong Hapón, at mananatili ang kapayapaan hanggang Agusto 1945. === Paglawak ng digmaan === Upang makahanap ng mga bagong mapagkukunan ng langis para sa digmaan, pinaplano ng mga Hapón ang pagsakop sa mga bansa sa timog-silangang Asya. Sinimulan nila ito sa pagsakop sa [[French Indochina|Indotsinang Pranses]] noong 1940 na nagawa nag walang hirap at wala gaanong pandadanak ng dugo. Ginamit nila ang lugar na ito upang lumikha ng mga baseng panghimpapawid na sa hinaharap ay gagamitin sa paglusob sa Malaya at sa iba't iba pang mga lugar sa timog-silangang Asya. Mas lalo pang lumala ang pakikipagtungo sa pagitan ng Imperyong Hapones at ng Estados Unidos sa paglipas ng mga panahon. Sinubukan ng mga diplomatikong Hapones na maibsan ang masamáng pakikitungo ng dalawang bansa, ngunit noong ika-7&nbsp;ng Disyembre 1941 ay [[Pag-atake sa Pearl Harbor|nilusob at binomba nila]] ang kutang pandagat at mga barkong pandigma ng mga Amerikano sa Pearl Harbor sa Hawaii, na nagsisimula sa digmaan sa pagitan ng dalawang bansa. Inutos ni [[Franklin D. Roosevelt]] ang pagdedeklara ng digmaan sa bansang Hapón, ngunit nagdeklara din ang Alemanya at Italya ng digmaan laban sa Estados Unidos. Sa kaparehong petsa ay nilusob din nila ang [[Pilipinas]]. Pagkalipas ng ilang araw ay nilusob din nila ang [[Dutch East Indies|Indonesyang Olandes]], [[Malaya]] at [[Singapore]]. Huling araw ng Enero 1942 nang tuluyang nawasak ng 36,000 sundalong Hapones ang hukbo ng Imperyong Briton na may 150,000 katao ang lakas sa Malaya at Singapore. Kaparehong buwan din nang idineklara ni [[Douglas MacArthur|Hen. McArthur]] bilang Open City ang [[Maynila]] ngunit hindi ito isinunod ng [[Hapon]] at itinuloy pa rin nila ang pag-atake. Dahil sa palala na ang kundisyon ng Pilipinas, ang Pamahalaang Komonwelt ni [[Manuel L. Quezon]] ay inilikas mula Malinta Tunnel sa [[Corregidor]] patungo sa [[Washington D.C.]], [[Estados Unidos]] at iniwan ang pamamahala kay [[Jose P. Laurel]] at [[Jorge Vargas]]. Humirap ang kondisyon ng bansa, malakas na umatake ang mga Hapones sa pamumuno ni [[Masaharu Homma]], dahil dito humina ang puwersang USAFFE at tuluyang isinuko ang Corregidor at Bataan na pinamumunuan nina Hen. King at Hen. Wainwright. Bago pa man nito ay naagaw na din ng mga Hapón ang Indonesya. Kahit saan ay malakas ang mga hukbô ng mga Hapón sa mga panahong ito. Patuloy sila sa panlulusob sa Tsina, Burma at sa mga maliliit na kapuluan ng Pasipiko na tila walang pumipigil sa kanila. ===Pagbago ng takbo ng digmaan para sa mga Alyado=== ====Digmaan sa Pasipiko==== [[File:SBDs and Mikuma.jpg|thumb|200px|Labanan sa Midway, ang kauna-unahang dakilang tagumpay ng mga Amerikano laban sa mga Hapones.]] Ika-4&nbsp;ng Mayo 1942, noong tinangkang lusubin ng mga Hapones ang [[Australia]], nagkaroon ng isang mapaminsalang labanán sa mga karagatan ng Coral Sea na sa kauna-unahang pagkakataon sa kasaysayan ay hindi lumaban nang magkaharapan ang mga barkong pandigma kundi ang mga eroplano na mula sa mga barkong tagadala ng eroplano o mga ''aircraft carrier'' ang lumalaban sa labanán. Mas mapaminsala man ang labanán sa mga Amerikano, nagawa nila ang pagtigil sa mga Hapones sa paglusob sa Australia at sa daungan ng [[Port Moresby]] sa isla ng [[New Guinea]]. Sa sumunod na buwan na Hunyo, pagkatapos ng labanán sa Coral Sea ay tinangkâ namang lusubin ng mga Hapones ang mga kapuluan ng Hawaii gámit ang kanilang 200 samo't saring barkong pandigma. Ngunit sa pamamagitan ng paggamit sa mga ''codebreaker'', nalaman ng mga Amerikano ang mga layunin ng mga Hapones. Matapos ang ilang araw ay sumiklab ang labanán sa Midway, kung saan 4 ''aircraft carrier'' ng mga Hapones ay napalubog ng mga Amerikanong eroplanong pandigma. Nagwagi ang mga Amerikano sa labanán at umatras ang mga Hapones patungo sa kanilang sariling kapuluan. Buwan ng Agusto nang nagsimulang maglusob ang mga Amerikano sa pulo ng Guadalcanal, at Pebrero nang sumunod na taon umatras ang hukbong Hapones mula sa pulo. Dito nagsimula ang walang humpay na paglusob ng mga Alyado sa pamumuno ni heneral [[Douglas MacArthur]] sa Pasipiko. Noong 20 Oktubre 1944, Bumalik si heneral MacArthur at mga kasamahan ni dáting pangulong [[Sergio Osmena]], heneral [[Basilio J. Valdes]], brigidyer heneral [[Carlos P. Romulo]] ng [[Sandatahang Lakas ng Pilipinas]] at si heneral [[Richard H. Sutherland]] ng [[Hukbong Katihan ng Estados Unidos]] ay ang dumaong ng puwersang Amerikano sa [[Palo, Leyte]]. At nagsimula ng Pagpapalaya ng bansang [[Pilipinas]] sa pagitan ng pagsamahin na mga tropang Pilipino at Amerikano kabílang ang mga kumilalang pangkat ng mga gerilya noong 1944 hanggang 1945 at ang pagsalakay ng puwersang Hapones. Nagsimula ang [[Labanan sa Maynila (1945)|Labanan ng Pagpapalaya sa Maynila]] noong Pebrero 3, hanggang 3 Marso 1945 ay nilusob ng magkakasanib na hukbong Pilipino at Amerikano na isinalakay at pagwasak ng pagbobomba sa ibabaw ng kabiserang lungsod laban sa hukbong sandatahan ng Imperyong Hapones, at mahigit sa 100,000 mga Pilipinong sibilyan ang napatay sa kamay ng mga hukbong Hapones. Noong 2 Setyembre 1945, sumuko si heneral [[Tomoyuki Yamashita]] sa mga tropang Pilipino at Amerikano sa [[Kiangan, Ifugao|Kiangan]], [[Lalawigang Bulubundukin]] (ngayon [[Ifugao]]) sa Hilagang [[Luzon]]. Nagsimula ang mga sundalong Pilipino at Amerikano ay naghahanda ng pagsalakay at pagpapalaya sa Hilagang Luzon ay lumaban sa mga hukbong Imperyong Hapones noong 1945. ====Digmaan sa Asya==== Taong 1943 nang sinubukan ng mga Briton at Tsino na muling lusubin ang Myanmar mula sa mga Hapones, pero pumalya sila. Nilusob din ng mga Hapones ang India, pero halos walang natirá sa kanilang hukbo sanhi ng pagkawasak ng iyon sa kamay ng mga Indiyano at Briton sa labanan sa Kohima at Imphal noong 1944. Mula nito, nagsiatrasan na ang mga hukbong Hapones mula sa kanlurang Myanmar hanggang sa Ilog Irrawaddy sa gitnang Myanmar. Sa Tsina naman, bagaman nagtagumpay ang mga Hapones sa Operasyong ''Ten-Go'' laban sa mga Intsik noong 1944, patuloy silang nababawasan sa mga bílang. ===Pagkatapos ng digmaan=== Nilusob ng mga Amerikano ang mga pulo ng Iwo Jima at Okinawa noong 1945, ngunit nakaranas sila ng napakatinding kawalan sa tauhan sanhi ng mga labanang ito. Dahil dito, para sa mga heneral ng mga Alyado, nagpasya sila na lubhang napakahirap lusubin ang mismong kapuluan ng [[Hapon]]. Nagpasya ang Amerikanong pangulong si [[Harry Truman]] na gamitin ang bomba atomika sa Hiroshima noong ika-6&nbsp;ng Agusto 1945. Dalawang araw matapos ang pambobomba, nilusob ng mga hukbong Sobyet ang [[Manchuria]], katimugang bahagi ng isla ng [[Sakhalin Oblast|Sakhalin]] at mga kapuluan ng Kuril at Shumshu. Binomba na naman ang Nagasaki noong ika-9&nbsp;ng Agosto 1945. Matapos nito ay nagpasya na sumuko ang pamahalaang Hapones sa mga Alyado, noong ika-2 ng Setyembre 1945. [[Kategorya:Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] [[Kategorya:Digmaan]] esmzwqwj54eccozvs1sred9u6zrtvyx 0 5046 1965956 1963772 2022-08-25T02:40:13Z Xqbot 14117 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[Moshe Qaẕẕav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Qaẕẕav]] dij9js3u1c2c6ylh6trry24kn1gmrkv 0 5047 1965955 1963771 2022-08-25T02:40:08Z Xqbot 14117 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[Moshe Qaẕẕav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Qaẕẕav]] dij9js3u1c2c6ylh6trry24kn1gmrkv 0 5048 1965954 1963770 2022-08-25T02:40:03Z Xqbot 14117 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[Moshe Qaẕẕav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Qaẕẕav]] dij9js3u1c2c6ylh6trry24kn1gmrkv 0 5049 1965953 1963769 2022-08-25T02:39:58Z Xqbot 14117 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[Moshe Qaẕẕav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Qaẕẕav]] dij9js3u1c2c6ylh6trry24kn1gmrkv 0 5050 1965952 1963768 2022-08-25T02:39:53Z Xqbot 14117 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[Moshe Qaẕẕav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Qaẕẕav]] dij9js3u1c2c6ylh6trry24kn1gmrkv 0 5962 1965957 1963773 2022-08-25T02:40:18Z Xqbot 14117 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[Moshe Qaẕẕav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Qaẕẕav]] dij9js3u1c2c6ylh6trry24kn1gmrkv 0 5963 1965959 1963775 2022-08-25T02:40:28Z Xqbot 14117 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[Moshe Qaẕẕav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Qaẕẕav]] dij9js3u1c2c6ylh6trry24kn1gmrkv 0 5964 1965961 1963777 2022-08-25T02:40:38Z Xqbot 14117 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[Moshe Qaẕẕav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Qaẕẕav]] dij9js3u1c2c6ylh6trry24kn1gmrkv 0 5965 1965958 1963774 2022-08-25T02:40:23Z Xqbot 14117 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[Moshe Qaẕẕav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Qaẕẕav]] dij9js3u1c2c6ylh6trry24kn1gmrkv 0 5966 1965960 1963776 2022-08-25T02:40:33Z Xqbot 14117 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[Moshe Qaẕẕav]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Moshe Qaẕẕav]] dij9js3u1c2c6ylh6trry24kn1gmrkv 0 7939 1965988 1941989 2022-08-25T03:20:25Z 49.146.149.55 Fixed Typo wikitext text/x-wiki :''Para sa bansa sa Timog Amerika, tingnan ang [[Ekwador (bansa)]].'' [[File:Equator and Prime Meridian.svg|thumb|300px|Mga bansang nadadaanan ng Ekwador (pula) o ng [[Punong Meridyano]] (bughaw)]] Ang '''ekwador''' (Kastila: ''ecuador terrestre'', Portuges: ''equador'', Ingles: ''equator'', bigkas: /ek-wey-tor/) ay isang kathang-isip na [[bilog|linya]] na gumuguhit sa palibot ng isang [[planeta]] sa layong kalahati sa pagitan ng mga [[dulo ng mundo|polo ng mundo]] (''pole'' sa Ingles). Half ng ekwador ang planeta sa [[Hilagang Hemispero]] at [[Katimugang Hemispero]]. Ang [[latitud]] ng ekwador ay, sa kahulugan, 0&deg;. Nasa 40,075 [[kilometro|km]], o 24,901 [[milya]] ang haba ng ekwador ng [[daigdig]]. ==Mga bansa at teritoryo ng ekwador== {{kml}} Ang ekwador ay sumasaklaw sa lupain ng 11 [[bansa]]. Simula sa [[Punong_meridyano]] n at papuntang silangan, ang Equator ay dumadaan sa: {| class="wikitable plainrowheaders" ! scope="col" | Longitude / latitude ! scope="col" | Bansa, teritoryo o dagat ! scope="col" | Mga Tala |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|N|0|E|type:landmark|name=Prime Meridian}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Karagatang Atlantiko]] | style="background:#b0e0e6;" | [[Gulf of Guinea]] |- | {{Coord|0|0|N|6|31|E|type:country|name=São Tomé and Príncipe}} ! scope="row" | {{STP}} | [[Ilhéu das Rolas]] |- | {{Coord|0|0|N|9|21|E|type:country|name=Gabon}} ! scope="row" | {{GAB}} | pumasa {{convert|8.9|km|abbr=on}} timog ng Ayem,{{convert|10.6|km|abbr=on}} sa hilaga ng [[Mayene]], [[Booue]] |- | {{Coord|0|0|N|13|56|E|type:country|name=Republic of the Congo}} ! scope="row" | {{COG}} | Passing through the town of [[Makoua]]. |- | {{Coord|0|0|N|17|46|E|type:country|name=Democratic Republic of the Congo}} ! scope="row" | {{COD}} | Passing {{convert|9|km|abbr=on}} south of central [[Butembo]] |- | {{Coord|0|0|N|29|43|E|type:country|name=Uganda}} ! scope="row" | {{UGA}} | Passing {{convert|32|km|abbr=on}} south of central [[Kampala]] |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|32|22|E|type:waterbody|name=Lawa ng Victoria}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Lawa ng Victoria]] | style="background:#b0e0e6;" | Passing through some islands of {{UGA}} |- | {{Coord|0|0|N|34|0|E|type:country|name=Kenya}} ! scope="row" | {{KEN}} | Passing {{convert|6|km|abbr=on}} north of central [[Kisumu]] |- | {{Coord|0|0|N|41|0|E|type:country|name=Somalia}} ! scope="row" | {{SOM}} | |-valign="top" | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|42|53|E|type:waterbody|name=Indian Ocean}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Karagatang Indiyano]] | style="background:#b0e0e6;" | Dumadaan sa pagitan ng [[Huvadhu Atoll]] at [[Fuvahmulah]] ng {{MDV}} |- | {{Coord|0|0|N|98|12|E|type:country|name=Indonesia}} ! scope="row" | {{IDN}} | The [[Batu Islands]], [[Sumatra]] at [[Lingga Islands]] |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|104|34|E|type:waterbody|name=Karimata Strait}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Karimata Strait]] | style="background:#b0e0e6;" | |- | {{Coord|0|0|N|109|9|E|type:country|name=Indonesia}} ! scope="row" | {{IDN}} | [[Borneo]] |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|117|30|E|type:waterbody|name=Makassar Strait}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Makassar Strait]] | style="background:#b0e0e6;" | |- | {{Coord|0|0|N|119|40|E|type:country|name=Indonesia}} ! scope="row" | {{IDN}} | [[Sulawesi|Sulawesi (Celebes)]] |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|120|5|E|type:waterbody|name=Gulf of Tomini}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Gulf of Tomini]] | style="background:#b0e0e6;" | |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|124|0|E|type:waterbody|name=Molucca Sea}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Molucca Sea]] | style="background:#b0e0e6;" | |- | {{Coord|0|0|N|127|24|E|type:country|name=Indonesia}} ! scope="row" | {{IDN}} | Kayoa and [[Halmahera]] islands |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|127|53|E|type:waterbody|name=Halmahera Sea}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Halmahera Sea]] | style="background:#b0e0e6;" | |- | {{Coord|0|0|N|129|20|E|type:country|name=Indonesia}} ! scope="row" | {{IDN}} | [[Gebe]] and Kawe islands |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|129|21|E|type:waterbody|name=Karagatang Pasipiko}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Karagatang Pasipiko]] | style="background:#b0e0e6;" | Dumadaan sa pagitan ng mga atoll ng [[Aranuka]] and [[Nonouti]], {{KIR}} (at {{Coord|0|0|N|173|40|E}}) |- | {{Coord|0|0|N|80|6|W|type:country|name=Ecuador}} ! scope="row" | {{ECU}} | Dumadaan sa {{convert|24|km|abbr=on}} hilaga ng gitnang [[Quito]], malapit sa [[Ciudad Mitad del Mundo|Mitad del Mundo]], at nasa lugar ng [[Catequilla]], isang ruin na pre-Columbian<br/>Karagdagan, [[Isabela Island (Ecuador)|Isabela Island]] in the [[Galápagos Islands]] |- | {{Coord|0|0|N|75|32|W|type:country|name=Colombia}} ! scope="row" | {{COL}} | Dumadaan sa {{convert|4.3|km|abbr=on}} hilaga sa hangganan ng [[Peru]] |-valign="top" | {{Coord|0|0|N|70|3|W|type:country|name=Brazil}} ! scope="row" | {{BRA}} | [[Amazonas (Brazilian state)|Amazonas]]<br/> [[Roraima]]<br/> [[Pará]]<br/> [[Amapá]] (passing slightly south of the city center of the state capital [[Macapá]]) |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|49|21|W|type:waterbody|name=Karagatang Atlantiko}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Karagatang Atlantiko]] | style="background:#b0e0e6;" | At the [[:sv:Canal Perigoso|Perigoso Canal]] on the mouth of the [[Amazon River]] |- |} ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{commons category|Equator}} [[Kategorya:Mga guhit ng latitud|0]] [[Kategorya:Heodesiya]] [[Kategorya:Mga tropiko]] {{stub|Heograpiya}} 88p6tel4c3p3ben1k3gal2rx5x9baef 1965989 1965988 2022-08-25T03:20:58Z 49.146.149.55 Added Content wikitext text/x-wiki :''Para sa bansa sa Timog Amerika, tingnan ang [[Ekwador (bansa)]].'' [[File:Equator and Prime Meridian.svg|thumb|300px|Mga bansang nadadaanan ng Ekwador (pula) o ng [[Punong Meridyano]] (bughaw)]] Ang '''ekwador''' (Kastila: ''ecuador terrestre'', Portuges: ''equador'', Ingles: ''equator'', bigkas: /ek-wey-tor/) ay isang kathang-isip na [[bilog|linya]] na gumuguhit sa palibot ng isang [[planeta]] sa HAHAHAHAHAHHAHA ng mga [[dulo ng mundo|polo ng mundo]] (''pole'' sa Ingles). Half ng ekwador ang planeta sa [[Hilagang Hemispero]] at [[Katimugang Hemispero]]. Ang [[latitud]] ng ekwador ay, sa kahulugan, 0&deg;. Nasa 40,075 [[kilometro|km]], o 24,901 [[milya]] ang haba ng ekwador ng [[daigdig]]. ==Mga bansa at teritoryo ng ekwador== {{kml}} Ang ekwador ay sumasaklaw sa lupain ng 11 [[bansa]]. Simula sa [[Punong_meridyano]] n at papuntang silangan, ang Equator ay dumadaan sa: {| class="wikitable plainrowheaders" ! scope="col" | Longitude / latitude ! scope="col" | Bansa, teritoryo o dagat ! scope="col" | Mga Tala |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|N|0|E|type:landmark|name=Prime Meridian}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Karagatang Atlantiko]] | style="background:#b0e0e6;" | [[Gulf of Guinea]] |- | {{Coord|0|0|N|6|31|E|type:country|name=São Tomé and Príncipe}} ! scope="row" | {{STP}} | [[Ilhéu das Rolas]] |- | {{Coord|0|0|N|9|21|E|type:country|name=Gabon}} ! scope="row" | {{GAB}} | pumasa {{convert|8.9|km|abbr=on}} timog ng Ayem,{{convert|10.6|km|abbr=on}} sa hilaga ng [[Mayene]], [[Booue]] |- | {{Coord|0|0|N|13|56|E|type:country|name=Republic of the Congo}} ! scope="row" | {{COG}} | Passing through the town of [[Makoua]]. |- | {{Coord|0|0|N|17|46|E|type:country|name=Democratic Republic of the Congo}} ! scope="row" | {{COD}} | Passing {{convert|9|km|abbr=on}} south of central [[Butembo]] |- | {{Coord|0|0|N|29|43|E|type:country|name=Uganda}} ! scope="row" | {{UGA}} | Passing {{convert|32|km|abbr=on}} south of central [[Kampala]] |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|32|22|E|type:waterbody|name=Lawa ng Victoria}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Lawa ng Victoria]] | style="background:#b0e0e6;" | Passing through some islands of {{UGA}} |- | {{Coord|0|0|N|34|0|E|type:country|name=Kenya}} ! scope="row" | {{KEN}} | Passing {{convert|6|km|abbr=on}} north of central [[Kisumu]] |- | {{Coord|0|0|N|41|0|E|type:country|name=Somalia}} ! scope="row" | {{SOM}} | |-valign="top" | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|42|53|E|type:waterbody|name=Indian Ocean}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Karagatang Indiyano]] | style="background:#b0e0e6;" | Dumadaan sa pagitan ng [[Huvadhu Atoll]] at [[Fuvahmulah]] ng {{MDV}} |- | {{Coord|0|0|N|98|12|E|type:country|name=Indonesia}} ! scope="row" | {{IDN}} | The [[Batu Islands]], [[Sumatra]] at [[Lingga Islands]] |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|104|34|E|type:waterbody|name=Karimata Strait}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Karimata Strait]] | style="background:#b0e0e6;" | |- | {{Coord|0|0|N|109|9|E|type:country|name=Indonesia}} ! scope="row" | {{IDN}} | [[Borneo]] |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|117|30|E|type:waterbody|name=Makassar Strait}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Makassar Strait]] | style="background:#b0e0e6;" | |- | {{Coord|0|0|N|119|40|E|type:country|name=Indonesia}} ! scope="row" | {{IDN}} | [[Sulawesi|Sulawesi (Celebes)]] |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|120|5|E|type:waterbody|name=Gulf of Tomini}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Gulf of Tomini]] | style="background:#b0e0e6;" | |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|124|0|E|type:waterbody|name=Molucca Sea}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Molucca Sea]] | style="background:#b0e0e6;" | |- | {{Coord|0|0|N|127|24|E|type:country|name=Indonesia}} ! scope="row" | {{IDN}} | Kayoa and [[Halmahera]] islands |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|127|53|E|type:waterbody|name=Halmahera Sea}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Halmahera Sea]] | style="background:#b0e0e6;" | |- | {{Coord|0|0|N|129|20|E|type:country|name=Indonesia}} ! scope="row" | {{IDN}} | [[Gebe]] and Kawe islands |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|129|21|E|type:waterbody|name=Karagatang Pasipiko}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Karagatang Pasipiko]] | style="background:#b0e0e6;" | Dumadaan sa pagitan ng mga atoll ng [[Aranuka]] and [[Nonouti]], {{KIR}} (at {{Coord|0|0|N|173|40|E}}) |- | {{Coord|0|0|N|80|6|W|type:country|name=Ecuador}} ! scope="row" | {{ECU}} | Dumadaan sa {{convert|24|km|abbr=on}} hilaga ng gitnang [[Quito]], malapit sa [[Ciudad Mitad del Mundo|Mitad del Mundo]], at nasa lugar ng [[Catequilla]], isang ruin na pre-Columbian<br/>Karagdagan, [[Isabela Island (Ecuador)|Isabela Island]] in the [[Galápagos Islands]] |- | {{Coord|0|0|N|75|32|W|type:country|name=Colombia}} ! scope="row" | {{COL}} | Dumadaan sa {{convert|4.3|km|abbr=on}} hilaga sa hangganan ng [[Peru]] |-valign="top" | {{Coord|0|0|N|70|3|W|type:country|name=Brazil}} ! scope="row" | {{BRA}} | [[Amazonas (Brazilian state)|Amazonas]]<br/> [[Roraima]]<br/> [[Pará]]<br/> [[Amapá]] (passing slightly south of the city center of the state capital [[Macapá]]) |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|49|21|W|type:waterbody|name=Karagatang Atlantiko}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Karagatang Atlantiko]] | style="background:#b0e0e6;" | At the [[:sv:Canal Perigoso|Perigoso Canal]] on the mouth of the [[Amazon River]] |- |} ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{commons category|Equator}} [[Kategorya:Mga guhit ng latitud|0]] [[Kategorya:Heodesiya]] [[Kategorya:Mga tropiko]] {{stub|Heograpiya}} 1ekoudvd3qt5y2do0wpqk2ghk58wxbm 1965990 1965989 2022-08-25T03:21:59Z Mtarch11 107582 [[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/49.146.149.55|49.146.149.55]] ([[User talk:49.146.149.55|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:Quezonzone|Quezonzone]] wikitext text/x-wiki :''Para sa bansa sa Timog Amerika, tingnan ang [[Ekwador (bansa)]].'' [[File:Equator and Prime Meridian.svg|thumb|300px|Mga bansang nadadaanan ng Ekwador (pula) o ng [[Punong Meridyano]] (bughaw)]] Ang '''ekwador''' (Kastila: ''ecuador terrestre'', Portuges: ''equador'', Ingles: ''equator'', bigkas: /ek-wey-tor/) ay isang kathang-isip na [[bilog|linya]] na gumuguhit sa palibot ng isang [[planeta]] sa layong kalahati sa pagitan ng mga [[dulo ng mundo|polo ng mundo]] (''pole'' sa Ingles). Hinahati ng ekwador ang planeta sa [[Hilagang Hemispero]] at [[Katimugang Hemispero]]. Ang [[latitud]] ng ekwador ay, sa kahulugan, 0&deg;. Nasa 40,075 [[kilometro|km]], o 24,901 [[milya]] ang haba ng ekwador ng [[daigdig]]. ==Mga bansa at teritoryo ng ekwador== {{kml}} Ang ekwador ay sumasaklaw sa lupain ng 11 [[bansa]]. Simula sa [[Punong_meridyano]] n at papuntang silangan, ang Equator ay dumadaan sa: {| class="wikitable plainrowheaders" ! scope="col" | Longitude / latitude ! scope="col" | Bansa, teritoryo o dagat ! scope="col" | Mga Tala |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|N|0|E|type:landmark|name=Prime Meridian}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Karagatang Atlantiko]] | style="background:#b0e0e6;" | [[Gulf of Guinea]] |- | {{Coord|0|0|N|6|31|E|type:country|name=São Tomé and Príncipe}} ! scope="row" | {{STP}} | [[Ilhéu das Rolas]] |- | {{Coord|0|0|N|9|21|E|type:country|name=Gabon}} ! scope="row" | {{GAB}} | pumasa {{convert|8.9|km|abbr=on}} timog ng Ayem,{{convert|10.6|km|abbr=on}} sa hilaga ng [[Mayene]], [[Booue]] |- | {{Coord|0|0|N|13|56|E|type:country|name=Republic of the Congo}} ! scope="row" | {{COG}} | Passing through the town of [[Makoua]]. |- | {{Coord|0|0|N|17|46|E|type:country|name=Democratic Republic of the Congo}} ! scope="row" | {{COD}} | Passing {{convert|9|km|abbr=on}} south of central [[Butembo]] |- | {{Coord|0|0|N|29|43|E|type:country|name=Uganda}} ! scope="row" | {{UGA}} | Passing {{convert|32|km|abbr=on}} south of central [[Kampala]] |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|32|22|E|type:waterbody|name=Lawa ng Victoria}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Lawa ng Victoria]] | style="background:#b0e0e6;" | Passing through some islands of {{UGA}} |- | {{Coord|0|0|N|34|0|E|type:country|name=Kenya}} ! scope="row" | {{KEN}} | Passing {{convert|6|km|abbr=on}} north of central [[Kisumu]] |- | {{Coord|0|0|N|41|0|E|type:country|name=Somalia}} ! scope="row" | {{SOM}} | |-valign="top" | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|42|53|E|type:waterbody|name=Indian Ocean}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Karagatang Indiyano]] | style="background:#b0e0e6;" | Dumadaan sa pagitan ng [[Huvadhu Atoll]] at [[Fuvahmulah]] ng {{MDV}} |- | {{Coord|0|0|N|98|12|E|type:country|name=Indonesia}} ! scope="row" | {{IDN}} | The [[Batu Islands]], [[Sumatra]] at [[Lingga Islands]] |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|104|34|E|type:waterbody|name=Karimata Strait}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Karimata Strait]] | style="background:#b0e0e6;" | |- | {{Coord|0|0|N|109|9|E|type:country|name=Indonesia}} ! scope="row" | {{IDN}} | [[Borneo]] |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|117|30|E|type:waterbody|name=Makassar Strait}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Makassar Strait]] | style="background:#b0e0e6;" | |- | {{Coord|0|0|N|119|40|E|type:country|name=Indonesia}} ! scope="row" | {{IDN}} | [[Sulawesi|Sulawesi (Celebes)]] |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|120|5|E|type:waterbody|name=Gulf of Tomini}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Gulf of Tomini]] | style="background:#b0e0e6;" | |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|124|0|E|type:waterbody|name=Molucca Sea}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Molucca Sea]] | style="background:#b0e0e6;" | |- | {{Coord|0|0|N|127|24|E|type:country|name=Indonesia}} ! scope="row" | {{IDN}} | Kayoa and [[Halmahera]] islands |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|127|53|E|type:waterbody|name=Halmahera Sea}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Halmahera Sea]] | style="background:#b0e0e6;" | |- | {{Coord|0|0|N|129|20|E|type:country|name=Indonesia}} ! scope="row" | {{IDN}} | [[Gebe]] and Kawe islands |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|129|21|E|type:waterbody|name=Karagatang Pasipiko}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Karagatang Pasipiko]] | style="background:#b0e0e6;" | Dumadaan sa pagitan ng mga atoll ng [[Aranuka]] and [[Nonouti]], {{KIR}} (at {{Coord|0|0|N|173|40|E}}) |- | {{Coord|0|0|N|80|6|W|type:country|name=Ecuador}} ! scope="row" | {{ECU}} | Dumadaan sa {{convert|24|km|abbr=on}} hilaga ng gitnang [[Quito]], malapit sa [[Ciudad Mitad del Mundo|Mitad del Mundo]], at nasa lugar ng [[Catequilla]], isang ruin na pre-Columbian<br/>Karagdagan, [[Isabela Island (Ecuador)|Isabela Island]] in the [[Galápagos Islands]] |- | {{Coord|0|0|N|75|32|W|type:country|name=Colombia}} ! scope="row" | {{COL}} | Dumadaan sa {{convert|4.3|km|abbr=on}} hilaga sa hangganan ng [[Peru]] |-valign="top" | {{Coord|0|0|N|70|3|W|type:country|name=Brazil}} ! scope="row" | {{BRA}} | [[Amazonas (Brazilian state)|Amazonas]]<br/> [[Roraima]]<br/> [[Pará]]<br/> [[Amapá]] (passing slightly south of the city center of the state capital [[Macapá]]) |- | style="background:#b0e0e6;" | {{Coord|0|0|N|49|21|W|type:waterbody|name=Karagatang Atlantiko}} ! scope="row" style="background:#b0e0e6;" | [[Karagatang Atlantiko]] | style="background:#b0e0e6;" | At the [[:sv:Canal Perigoso|Perigoso Canal]] on the mouth of the [[Amazon River]] |- |} ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{commons category|Equator}} [[Kategorya:Mga guhit ng latitud|0]] [[Kategorya:Heodesiya]] [[Kategorya:Mga tropiko]] {{stub|Heograpiya}} 2ty6b5ayf0a9hagnd9aosvybnrm0g2i 0 11824 1965858 1964173 2022-08-24T16:12:08Z Ryomaandres 8044 /* Tanawin ng lungsod */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Berlin|subdivision_type=Bansa|subdivision_name=Alemanya|subdivision_type1=[[Landstadt ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1=[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Berlin]]|settlement_type=Kabeserang lungsod, [[Landstadt ng Alemanya|Estado]], at [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]]|image_skyline={{Photomontage|position=center | photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg | photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg | photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg | photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg | photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg | photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg | photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg | photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg | color_border = white | color = white | spacing = 2 | size = 270 | foot_montage = '''Mula itaas, kaliwa pakanan''': Tanawin ng [[Tiergarten, Berlin|Tiergarten]]; [[Tarangkahang Brandeburgo]]; [[Katedral ng Berlin]]; [[Palasyo ng Charlottenburg]]; [[Pulo ng mga Museo]], at [[Toreng Pang-TV ng Berlin]]; [[Haligi ng Tagumpay ng Berlin|Haligi ng Tagumpay]]; [[Plaza Potsdam]]; at [[gusaling Reichstag]] }}|image_shield=Coat of arms of Berlin.svg|shield_size=70px|pushpin_map=Germany#Europe|pushpin_relief=yes|pushpin_map_caption=Kinaroroonan sa Alemanya|coordinates={{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}|image_flag=Flag_of_Berlin.svg|image_map={{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}|total_type=Lungsod/Estado|area_total_km2=891.7|area_footnotes=<ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>|population_total=3769495|population_footnotes=<ref name="pop-detail"/>|population_as_of=Disyembre 31, 2020|population_urban=4473101|population_urban_footnotes=<ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>|population_metro=6144600|population_metro_footnotes=<ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>|elevation_m=34|population_demonyms=Berlines<br/>Berliner (m), Berlinerin (f) (Aleman)|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP (nominal)]]|blank_info_sec1=€155 billion (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>|blank1_name_sec1=GRP kada tao|blank1_info_sec1=€41,000 (2020)|blank2_name_sec2=[[Human Development Index|HDI]] (2018)|blank2_info_sec2=0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|very high}} · [[List of German states by Human Development Index|2nd of 16]]|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+01:00|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+02:00|blank_name_sec2=[[GeoTLD]]|blank_info_sec2=[[.berlin]]|website={{URL|www.berlin.de/en/}}|governing_body=[[Abgeordnetenhaus ng Berlin]]|leader_title=[[Namumunong Alkalde ng Berlin|Namumunong Alkalde]]|leader_party=SPD|leader_name=[[Franziska Giffey]]|geocode=[[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS Region]]: DE3|area_code=[[List of dialling codes in Germany#030 – Berlin|030]]|registration_plate=B{{NoteTag |1 = Prefixes for vehicle registration were introduced in 1906, but often changed due to the political changes after 1945. Vehicles were registered under the following prefixes: "I A" (1906&nbsp;– April 1945; devalidated on 11 August 1945); no prefix, only digits (from July to August 1945), "БГ" (=BG; 1945–46, for cars, trucks and busses), "ГФ" (=GF; 1945–46, for cars, trucks and busses), "БM" (=BM; 1945–47, for motor bikes), "ГM" (=GM; 1945–47, for motor bikes), "KB" (i.e.: [[Allied Kommandatura|Kommandatura]] of Berlin; for all of Berlin 1947–48, continued for [[West Berlin]] until 1956), "GB" (i.e.: Greater Berlin, for [[East Berlin]] 1948–53), "I" (for East Berlin, 1953–90), "B" (for West Berlin from 1 July 1956, continued for all of Berlin since 1990).}}|iso_code=DE-BE|official_name=Berlin}}Ang '''Berlin''' ay ang [[kabisera|kabesera]] ng [[Alemanya]]. May 3.7 milyong naninirahan dito, ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|pinakamalaking lungsod]] sa bansa ayon sa lugar at populasyon<ref>{{Cite news |last=Milbradt |first=Friederike |date=6 February 2019 |title=Deutschland: Die größten Städte |language=de |work=[[Die Zeit]] (Magazin) |location=Hamburg |url=https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |url-status=live |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190213183401/https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |archive-date=13 February 2019}}</ref><ref>{{Cite news |date=1 August 2019 |title=Leipzig überholt bei Einwohnerzahl Dortmund – jetzt Platz 8 in Deutschland |language=de |work=[[Leipziger Volkszeitung]] |location=Leipzig |url=https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |url-status=dead |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113070247/https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |archive-date=13 November 2019}}</ref>, at ang pinakamalaking lungsod ayon sa populasyon sa [[Kaisahang Yuropeo|Unyong Europeo]], ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod.<ref name="pop-detail">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Isa sa [[Länder ng Alemanya|labing-anim na kinabibilangang estado]] ng Alemanya, ang Berlin ay napalilibutan ng [[Brandeburgo|Estado ng Brandeburgo]] at kadugtong ng [[Potsdam]], ang kabesera ng Brandeburgo. Ang urbanong pook ng Berlin, na may populasyon na humigit-kumulang 4.5 milyon, ay ang pangalawang pinakamataong urbanong pook sa Alemanya pagkatapos ng [[Ruhr]]. Ang [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandeburgo|kabeserang rehiyon ng Berlin-Brandeburgo]] ay may humigit-kumulang 6.2 milyong mga naninirahan at ito ang [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|ikatlong pinakamalaking kalakhang rehiyon ng Alemanya]] pagkatapos ng mga rehiyon ng [[Rin-Ruhr]] at [[Francfort Rin-Meno|Rin-Meno]].<ref>{{Cite web |date=4 October 2016 |title=Daten und Fakten zur Hauptstadtregion |url=https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175940/https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |archive-date=21 March 2019 |access-date=13 April 2022 |website=www.berlin-brandenburg.de}}</ref> Nagkaroon ng [[Pag-iisa ng Berlin at Brandeburgo|bigong pagtatangkang pag-isahin ang parehong estado noong 1996]], at sa kabila ng nananatiling hiwalay, ang dalawang estado ay nagtutulungan sa maraming bagay hanggang ngayon. Ang Berlin ay tumatawid sa pampang ng [[Spree (ilog)|Spree]], na dumadaloy sa [[Havel]] (isang [[tributaryo]] ng [[Ilog Elba|Elbe]]) sa kanlurang boro ng [[Spandau]] . Kabilang sa mga pangunahing topograpikong tampok ng lungsod ay ang maraming lawa sa kanluran at timog-silangan na mga boro na nabuo ng [[Spree (ilog)|Spree]], [[Havel]], at [[Dahme (ilog)|Dahme]], na ang pinakamalakin ay ang [[Lawa ng Müggelsee|Lawa Müggelsee]]. Dahil sa lokasyon nito sa [[Kapatagang Europeo]], ang Berlin ay naiimpluwensiyahan ng isang [[Klimang banayad|banayad na pana-panahong klima]]. Halos sangkatlo ng lugar ng lungsod ay binubuo ng mga kagubatan, [[Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin|liwasan, hardin]], ilog, kanal, at lawa.<ref name="gruen">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang lungsod ay nasa lugar ng diyalektong [[Gitnang Aleman]], ang [[Alemang Berlin|diyalekto ng Berlin]] ay isang varyant ng mga [[Mga diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch|diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch]]. Unang naidokumento noong ika-13 siglo at sa pagtawid ng dalawang mahalagang makasaysayang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]],<ref name="staple">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]] (1417 – 1701), ang [[Kaharian ng Prusya]] (1701–1918), ang [[Imperyong Aleman]] (1871). –1918), ang [[Republikang Weimar]] (1919–1933), at [[Alemanyang Nazi]] (1933–1945). Ang [[Berlin noong dekada '20]] ay ang ikatlong pinakamalaking munisipalidad sa mundo.<ref>{{Cite web |date=September 2009 |title=Topographies of Class: Modern Architecture and Mass Society in Weimar Berlin (Social History, Popular Culture and Politics in Germany) |url=https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180706161901/https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |archive-date=6 July 2018 |access-date=9 October 2009 |publisher=www.h-net.org}}</ref> Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at ang kasunod na pananakop nito ng mga matagumpay na bansa, nahati ang lungsod; ang [[Kanlurang Berlin]] ay naging isang de facto na [[Engklabo at eksklabo|eksklabo]] ng [[Kanlurang Alemanya]], na napapalibutan ng [[Pader ng Berlin]] (mula Agosto 1961 hanggang Nobyembre 1989) at teritoryo ng Silangang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Berlin Wall |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080630080628/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |archive-date=30 June 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> Ang [[Silangang Berlin]] ay idineklara na kabesera ng Silangang Alemanya, habang ang [[Bonn]] ay naging kabesera ng Kanlurang Alemanya. Kasunod ng [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990, ang Berlin ay muling naging kabesera ng buong Alemanya. Ang Berlin ay isang [[Lungsod pandaigdig|pandaigdigang lungsod]] ng [[Kultura ng Berlin|kultura]], [[Politika ng Berlin|politika]], [[Media ng Berlin|media]], at agham.<ref>{{Cite web |title=Berlin – Capital of Germany |url=https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112204045/https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |archive-date=12 January 2012 |access-date=18 August 2008 |website=German Embassy in Washington}}</ref><ref>{{Cite news |last=Davies |first=Catriona |date=10 April 2010 |title=Revealed: Cities that rule the world&nbsp;– and those on the rise |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |url-status=live |access-date=11 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604014630/https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |archive-date=4 June 2011}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sifton |first=Sam |date=31 December 1969 |title=Berlin, the big canvas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412012910/https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |archive-date=12 April 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |date=22 October 2009 |title=Global Power City Index 2009 |url=https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |url-status=live |journal=Institute for Urban Strategies at the Mori Memorial Foundation |archive-url=https://web.archive.org/web/20140629143736/https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |archive-date=29 June 2014 |access-date=29 October 2009}}</ref> Nakabatay ang [[Ekonomiya ng Berlin|ekonomiya]] nito sa mga [[High tech|high-tech]] na kompanya at [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na sumasaklaw sa magkakaibang hanay ng mga [[Malilikhaing industriya|malikhaing industriya]], pasilidad ng pananaliksik, mga korporasyon ng media at mga lugar ng kumbensiyon.<ref name="congress">{{Cite web |title=ICCA publishes top 20 country and city rankings 2007 |url=https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080922094543/https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |archive-date=22 September 2008 |access-date=18 August 2008 |website=ICCA}}</ref><ref name="Cityofdesign2">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> Ang Berlin ay nagsisilbing isang kontinental na pusod para sa trapiko sa himpapawid at tren at may napakakomplikadong ugnayan ng pampublikong transportasyon. Ang metropolis ay isang sikat na destinasyong [[Turismo sa Alemanya|panturista]].<ref>{{Cite journal |date=4 September 2014 |title=Berlin Beats Rome as Tourist Attraction as Hordes Descend |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |url-status=live |journal=Bloomberg L.P. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911154443/https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |archive-date=11 September 2014 |access-date=11 September 2014}}</ref> Kabilang din sa mga makabuluhang industriya ang [[Teknolohiyang pang-impormasyon|IT]], mga [[parmasyutiko]], [[inhinyeriyang biyomedikal]], [[malinis na teknolohiya]], [[biyoteknolohiya]], konstruksiyon, at [[Elektronika|electronika]]. Ang Berlin ay tahanan ng mga unibersidad na kilala sa buong mundo gaya ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]], [[Pamantasang Teknikal ng Berlin|Pamantasang Teknikal]], [[Malayang Unibersidad ng Berlin|Malayang Unibersidad]], [[Pamantasan ng mga Sining ng Berlin|Pamantasan ng mga Sining]], [[ESMT Berlin]], [[Paaralang Hertie]], at [[Kolehiyong Bard ng Berlin]]. Ang [[Zoolohikong Hardin ng Berlin|Zoolohikong Hardin]] nito ay ang pinakabinibisitang zoo sa Europa at isa sa pinakasikat sa buong mundo. Dahil ang [[Estudyo ng Babelsberg|Babelsberg]] ang kauna-unahang malakihang estudyong pampelikulang kompleks sa mundo, ang Berlin ay isang lalong sikat na lokasyon para sa mga pandaigdigang [[Tala ng mga pelikulang isinagawa sa Berlin|paggawa ng pelikula]].<ref>{{Cite web |date=9 August 2008 |title=Hollywood Helps Revive Berlin's Former Movie Glory |url=https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080813010550/https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |archive-date=13 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Kilala ang lungsod sa mga pagdiriwang, magkakaibang arkitektura, nightlife, kontemporaneong sining at napakataas na kalidad ng pamumuhay.<ref>{{Cite news |last=Flint |first=Sunshine |date=12 December 2004 |title=The Club Scene, on the Edge |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130402221310/https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |archive-date=2 April 2013}}</ref> Mula noong dekada 2000, saksi nag Berlin sa paglitaw ng isang kosmopolitang [[Startup ecosystem|eksenang]] [[entrepreneurship]].<ref>{{Cite journal |date=13 June 2014 |title=Young Israelis are Flocking to Berlin |url=https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |url-status=live |journal=Newsweek |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827183310/https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |archive-date=27 August 2014 |access-date=28 August 2014}}</ref> Nagtataglay ang Berlin ng tatlong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]]: [[Pulo ng mga Museo]]; ang mga [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]]; at ang mga [[Mga Modernismong Pabahay ng Berlin|Modernismong Pabahay ng Berlin]].<ref name="UNESCO">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> Kabilang sa iba pang mga tanawin ang [[Tarangkahang Brandeburgo]], ang [[gusaling Reichstag]], [[Potsdamer Platz]], ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], ang [[Gedenkstätte Berliner Mauer|Alaala ng Pader ng Berlin]], ang [[Galeriya ng Silangang Bahagi]], ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin]], [[Katedral ng Berlin]], at ang [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]], ang pinakamataas na estruktura sa Alemanya. Maraming museo, galeriya, aklatan, orkestra, at mga pinagdadausan ng sports ang Berlin. Kabilang dito ang [[Altes Museum]], ang [[Alte Nationalgalerie|Lumang Pamabansang Galeriya]], ang [[Museong Bode]], ang [[Museong Pergamon|Museo Pergamo]], ang [[Deutsches Historisches Museum|Museuong Pangkasaysayang Aleman]], ang [[Museong Hudyo Berlin]], ang [[Museo ng Likas na Kasaysayan, Berlin|Museo ng Likas na Kasaysayan]], ang [[Foro Humboldt]], ang [[Aklatang Estatal ng Berlin]], ang [[Opera Estatal ng Berlin]], ang [[Filarmonika ng Berlin]], at ang [[Maraton ng Berlin]]. == Kasaysayan == === Etimolohiya === Matatagpuan ang Berlin sa hilagang-silangan ng Alemanya, silangan ng Ilog [[Ilog Elba|Elbe]], na dating bumubuo, kasama ang Ilog (Sahon o Turingia) [[Saale]] (mula sa kanilang [[tagpuan]] sa [[Barby, Alemanya|Barby]] pataas), ang silangang hangganan ng [[Francia|Kahariang Franco]]. Habang ang Kahariang Franco ay pangunahing tinitirhan ng mga tribong [[Mga Aleman|Aleman]] tulad ng mga [[Mga Franco|Franco]] at mga [[Sakson|Sahon]], ang mga rehiyon sa silangan ng mga ilog sa hangganan ay pinaninirahan ng mga tribong [[Mga Eslabo|Eslabo]]. Ito ang dahilan kung bakit karamihan sa mga lungsod at nayon sa hilagang-silangan ng Alemanya ay may mga pangalang may pinagmulang [[Mga wikang Eslabo|Eslabo]] ([[Germania Slavica]]). Ang mga karaniwang [[Hermanisasyon|Hermanisadong]] pangalan ng lugar na [[Hulapi|hulaping]] Eslabo na pinagmulan ay ''-ow'', ''-itz'', ''-vitz'', ''-witz'', ''-itzsch'' at ''-in'', ang mga [[unlapi]] ay ''Windisch'' at ''Wendisch''. Ang pangalang ''Berlin'' ay nag-ugat sa wika ng mga naninirahan sa [[Mga Kanlurang Eslabo|Kanlurang Eslabo]] sa lugar ng Berlin ngayon, at maaaring nauugnay sa Lumang [[Wikang Polabo|Polabong]] tangkay na ''berl-'' / ''birl-'' ("latian").<ref>{{Cite book|last=Berger|first=Dieter|title=Geographische Namen in Deutschland|publisher=Bibliographisches Institut|year=1999|isbn=978-3-411-06252-2}}</ref> Dahil ang ''Ber-'' sa simula ay parang salitang Aleman na ''Bär'' ("oso"), lumilitaw ang isang oso sa eskudo de armas ng lungsod. Kaya ito ay isang halimbawa ng [[armas parlantes]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|labindalawang boro]] ng Berlin, lima ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Pankow]] (pinakamatao), [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Marzahn-Hellersdorf]], [[Treptow-Köpenick]], at [[Spandau]] (pinangalanang Spandow hanggang 1878). Sa siyamnapu't anim na kapitbahayan nito, dalawampu't dalawa ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Altglienicke]], [[Alt-Treptow]], [[Britz]], [[Buch (Berlin)|Buch]], [[Buckow (Berlin)|Buckow]], [[Gatow]], [[Karow (Berlin)|Karow]], [[Kladow]], [[Köpenick]], [[Lankwitz]], [[Lübars]], [[Malchow (Berlin)|Marchow]][[Pankow (lokalidad)|,]] [[Marzahn]], [[Pankow]], [[Prenzlauer Berg]], [[Rudow]], [[Schmöckwitz]], [[Spandau (lokalidad)|Spandau]], [[Stadtrandsiedlung Malchow]], [[Steglitz]], [[Tegel]], at [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]]. Ang kapitbahayan ng [[Moabit]] ay may pangalang nagmula sa Pranses, at ang [[Französisch Buchholz]] ay ipinangalan sa mga [[Huguenot]]. === Ika-12 hanggang ika-16 na siglo === [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|Mapa ng Berlin noong 1688]] [[Talaksan:Dom_und_Stadtschloss,_Berlin_1900.png|thumb|[[Katedral ng Berlin]] (kaliwa) at [[Palasyo ng Berlin]] (kanan), 1900]] Ang pinakaunang katibayan ng mga pamayanan sa lugar ng Berlin ngayon ay mga labi ng isang pundasyon ng bahay na may petsang 1174, na natagpuan sa mga paghuhukay sa Berlin Mitte,<ref>{{Cite news |title=Berlin ist älter als gedacht: Hausreste aus dem Jahr 1174 entdeckt |language=de |trans-title=Berlin is older than thought: house remains from 1174 have been found |agency=dpa |url=https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |url-status=live |access-date=24 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120824212016/https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |archive-date=24 August 2012}}</ref> at isang barakilang kahoy na may petsang humigit-kumulang 1192.<ref name="zycwaq">{{Cite news |last=Rising |first=David |date=30 January 2008 |title=Berlin dig finds city older than thought |work=[[NBC News]] |agency=Associated Press |url=https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |url-status=live |access-date=1 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180102013454/https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |archive-date=2 January 2018}}</ref> Ang unang nakasulat na mga talaan ng mga bayan sa lugar ng kasalukuyang Berlin ay mula sa huling bahagi ng ika-12 siglo. Ang [[Spandau]] ay unang binanggit noong 1197 at [[Köpenick]] noong 1209, bagaman ang mga lugar na ito ay hindi sumali sa Berlin hanggang 1920.<ref>{{Cite web |year=2002 |title=Zitadelle Spandau |trans-title=Spandau Citadel |url=https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080612020333/https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-date=12 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Ang gitnang bahagi ng Berlin ay maaaring masubaybayan pabalik sa dalawang bayan. Ang [[Cölln]] sa [[Fischerinsel]] ay unang binanggit sa isang dokumento noong 1237, at ang Berlin, sa kabila ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa tinatawag ngayong [[Nikolaiviertel]], ay tinukoy sa isang dokumento mula 1244.<ref name="zycwaq" /> Ang 1237 ay itinuturing na petsa ng pagkakatatag ng lungsod.<ref name="Medtradc">{{Cite web |title=The medieval trading center |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160731190906/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |archive-date=31 July 2016 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Ang dalawang bayan sa paglipas ng panahon ay nabuo ang malapit na pang-ekonomiya at panlipunang ugnayan, at nakinabang mula sa [[Karapatan sa emporyo|pangunahing bahagi mismo]] sa dalawang mahalagang [[ruta ng kalakalan]] ng ''[[Via Imperii]]'' at mula [[Brujas]] hanggang [[Veliky Novgorod|Novgorod]].<ref name="staple2">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Noong 1307, bumuo sila ng isang alyansa na may isang karaniwang patakarang panlabas, bagaman ang kanilang mga panloob na pangangasiwa ay pinaghihiwalay pa rin.<ref name="Stöver2010">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref><ref name="Lui stadtgr">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Noong 1415, si [[Federico I, Elektor ng Brandeburgo|Federico I]] ay naging [[Prinsipe-elektor|elektor]] ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]], na pinamunuan niya hanggang 1440.<ref>{{Cite web |year=1993 |title=The Hohenzollern Dynasty |url=https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070807093738/https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-date=7 August 2007 |access-date=18 August 2008 |publisher=Antipas}}</ref> Noong ika-15 siglo, itinatag ng kaniyang mga kahalili ang Berlin-Cölln bilang kabesera ng margebyato, at ang mga sumunod na miyembro ng pamilyang [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ay namuno sa Berlin hanggang 1918, una bilang mga elektor ng Brandeburgo, pagkatapos ay bilang mga hari ng [[Prusya]], at kalaunan bilang mga [[emperador ng Alemanya]]. Noong 1443, sinimulan ni [[Federico II, Elektor ng Brandeburgo|Federico II Ngiping Bakal]] ang pagtatayo ng isang bagong [[Stadtschloss, Berlin|palasyo]] ng hari sa kambal na lungsod ng Berlin-Cölln. Ang mga protesta ng mga mamamayan ng bayan laban sa gusali ay nagtapos noong 1448, sa "Indignasyong Berlin" ("Berliner Unwille").<ref>{{Cite web |last=Komander |first=Gerhild H. M. |date=November 2004 |title=Berliner Unwillen |trans-title=Berlin unwillingness |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130919215632/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |archive-date=19 September 2013 |access-date=30 May 2013 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins e.&nbsp;V. |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Conrad |first=Andreas |date=26 October 2012 |title=Was den "Berliner Unwillen" erregte |language=de |trans-title=What aroused the "Berlin unwillingness" |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181008183148/https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |archive-date=8 October 2018}}</ref> Hindi naging matagumpay ang protestang ito at nawalan ang mga mamamayan ng marami sa mga pampolitika at pang-ekonomiyang pribilehiyo. Nang matapos ang palasyo ng hari noong 1451, unti-unti itong nagamit. Mula 1470, kasama ang bagong elektor na si [[Alberto III Aquiles, Elektor ng Brandeburgo|Alberto III Aquiles]], naging bagong tirahan ng hari ang Berlin-Cölln.<ref name="Lui stadtgr2">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Opisyal, ang palasyo ng Berlin-Cölln ay naging permanenteng tirahan ng mga Brandeburgong elektor ng Hohenzollerns mula 1486, nang si [[John Cicero, Elektor ng Brandeburgo|John Cicero]] ay maupo sa kapangyarihan.<ref>{{Cite web |title=The electors' residence |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170421214734/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |archive-date=21 April 2017 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Gayunpaman, kinailangan ng Berlin-Cölln na talikuran ang katayuan nito bilang isang malayang lungsod [[Ligang Hanseatico|Hanseatico]]. Noong 1539, opisyal na naging [[Luteranismo|Luterano]] ang mga botante at ang lungsod.<ref>{{Cite web |title=Berlin Cathedral |url=https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060818100934/https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-date=18 August 2006 |access-date=18 August 2008 |publisher=SMPProtein}}</ref> === Ika-17 hanggang ika-19 na siglo === Ang [[Digmaan ng Tatlumpung Taon]] sa pagitan ng 1618 at 1648 ay nagwasak sa Berlin. Sangkatlo ng mga bahay nito ang nasira o nawasak, at ang lungsod ay nawalan ng kalahati ng populasyon nito.<ref>{{Cite web |title=Brandenburg during the 30 Years War |url=https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928213849/https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |archive-date=28 September 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=World History at KMLA}}</ref> Si [[Federico Guillermo I, Elektor ng Brandeburgo|Federico Guillermo]], na kilala bilang "Dakilang Elektor", na humalili sa kanyang ama na si [[Jorge Guillermo, Elektor ng Brandeburgo|Jorge Guillermo]] bilang pinuno noong 1640, ay nagpasimula ng isang patakaran ng pagtataguyod ng imigrasyon at pagpaparaya sa relihiyon.<ref name="Carlyle18532">{{cite book|first=Thomas|last=Carlyle|title=Fraser's Magazine|url=https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog|year=1853|publisher=J. Fraser|page=[https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog/page/n71 63]|access-date=11 February 2016}}</ref> Sa [[Kautusan ng Potsdam]] noong 1685, nag-alok si Frederick William ng pagpapakupkop para sa mga [[Huguenot]] na Pranses.<ref name="Plaut19952">{{cite book|first=W. Gunther|last=Plaut|title=Asylum: A Moral Dilemma|url=https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|date=1 January 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-95196-2|page=42|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214210/https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|url-status=live}}</ref> Noong 1700, humigit-kumulang 30 porsiyento ng mga residente ng Berlin ay Pranses, dahil sa imigrasyon ng mga Huguenot.<ref name="Gray20072">{{cite book|first=Jeremy|last=Gray|title=Germany|url=https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|year=2007|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74059-988-7|page=49|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915225030/https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> Marami pang ibang imigrante ang nagmula sa [[Bohemya|Bohemia]], [[Mankomunidad ng Polonya-Litwanya|Polonya]], at [[Prinsipado-Arsobispado ng Salzburgo|Salzburgo]].<ref name="Cybriwsky20132">{{cite book|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|date=23 May 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-248-9|page=48|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915232139/https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|url-status=live}}</ref> [[Talaksan:Berlin_Unter_den_Linden_Victoria_Hotel_um_1900.jpg|left|thumb|Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Imperyong Aleman]] noong 1871 at mabilis na lumawak sa mga sumunod na taon.]] Mula noong 1618, ang Margrabyato ng Brandeburgo ay [[Personal na unyon|personal]] na nakipag-isa sa [[Dukado ng Prusya]]. Noong 1701, nabuo ng dalawahang estado ang [[Kaharian ng Prusya]] habang si [[Federico III, Elektor ng Brandeburgo]], ay kinoronahan ang sarili bilang haring [[Federico I sa Prusya]]. Ang Berlin ay naging kabesera ng bagong Kaharian,<ref>Horlemann, Bernd (Hrsg.</ref> pinalitan ang [[Königsberg]]. Ito ay isang matagumpay na pagtatangka na isentralisa ang kabesera sa napakalayo na estado, at ito ang unang pagkakataon na ang lungsod ay nagsimulang lumago. Noong 1709, pinagsama ang Berlin sa apat na lungsod ng Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt, at Dorotheenstadt sa ilalim ng pangalang Berlin, "Haupt- und Residenzstadt Berlin".<ref name="Stöver20102">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref> Noong 1740, si Federico II, na kilala bilang [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] (1740–1786), ay naluklok sa kapangyarihan.<ref name="Zaide19652">{{cite book|first=Gregorio F.|last=Zaide|title=World History|url=https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|year=1965|publisher=Rex Bookstore, Inc.|isbn=978-971-23-1472-8|page=273|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200510/https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|url-status=live}}</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Federico II, ang Berlin ay naging sentro ng [[Panahon ng Kaliwanagan|Kaliwanagan]], ngunit saglit ding sinakop noong [[Digmaan ng Pitong Taon]] ng hukbong Ruso.<ref name="PerryChase20122">{{cite book|first1=Marvin|last1=Perry|first2=Myrna|last2=Chase|first3=James|last3=Jacob|first4=Margaret|last4=Jacob|first5=Theodore|last5=Von Laue|title=Western Civilization: Ideas, Politics, and Society|url=https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|date=1 January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-70864-3|page=444|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174457/https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|url-status=live}}</ref> Kasunod ng tagumpay ng Pransiya sa [[Digmaan ng Ikaapat na Koalisyon|Digmaan ng Ika-apat na Koalisyon]], [[Pagbagsak ng Berlin (1806)|nagmartsa]] si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon Bonaparte]] sa Berlin noong 1806, ngunit nagbigay ng nagsasariling pamahalaan sa lungsod.<ref name="Lewis20132">{{cite book|first=Peter B.|last=Lewis|title=Arthur Schopenhauer|url=https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|date=15 February 2013|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-78023-069-6|page=57|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174348/https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|url-status=live}}</ref> Noong 1815, ang lungsod ay naging bahagi ng bagong [[Lalawigan ng Brandeburgo]].<ref name="StaffInc.20102">{{cite book|author1=Harvard Student Agencies Inc. Staff|author2=Harvard Student Agencies, Inc.|title=Let's Go Berlin, Prague & Budapest: The Student Travel Guide|url=https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|date=28 December 2010|publisher=Avalon Travel|isbn=978-1-59880-914-5|page=83|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914181704/https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|url-status=live}}</ref> Hinubog ng [[Rebolusyong Industriyal]] ang Berlin noong ika-19 na siglo; kapansin-pansing lumawak ang ekonomiya at populasyon ng lungsod, at naging pangunahing sentro ng riles at sentro ng ekonomiya ng Alemanya. Ang mga karagdagang suburb sa lalong madaling panahon ay umunlad at tumaas ang lugar at populasyon ng Berlin. Noong 1861, ang mga kalapit na suburb kasama ang [[Wedding (Berlin)|Wedding]], [[Moabit]], at ilang iba pa ay isinanib sa Berlin.<ref name="Schulte-Peevers20102">{{cite book|author=Andrea Schulte-Peevers|title=Lonel Berlin|url=https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-407-9|page=25|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214354/https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|url-status=live}}</ref> Noong 1871, ang Berlin ay naging kabesera ng bagong itinatag na [[Imperyong Aleman]].<ref name="Stöver20132">{{cite book|first=Bernd|last=Stöver|title=Berlin: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|date=2 October 2013|publisher=C.H.Beck|isbn=978-3-406-65633-0|page=20|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200615/https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|url-status=live}}</ref> Noong 1881, naging distritong lungsod ito na hiwalay sa Brandeburgo.<ref name="Strassmann20082">{{cite book|first=W. Paul|last=Strassmann|title=The Strassmanns: Science, Politics and Migration in Turbulent Times (1793–1993)|url=https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|date=15 June 2008|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-84545-416-6|page=26|access-date=20 June 2015|archive-date=10 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910121944/https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|url-status=live}}</ref> === Ika-20 hanggang ika-21 siglo === {{main|Berlin noong dekada 1920}} Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang Berlin ay naging isang matabang lupa para sa kilusang [[Sineng Ekspresyonistang Aleman|Ekspresyonistang Aleman]].<ref name="HollandGawthrop20012">{{cite book|author1=Jack Holland|author2=John Gawthrop|title=The Rough Guide to Berlin|url=https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl|url-access=registration|year=2001|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-682-2|page=[https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl/page/361 361]}}</ref> Sa mga larangan tulad ng arkitektura, pagpipinta, at sine ay naimbento ang mga bagong anyo ng artistikong estilo. Sa pagtatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1918, isang [[Republikang Weimar|republika]] ang ipinahayag ni [[Philipp Scheidemann]] sa [[Reichstag (gusali)|gusaling Reichstag]]. Noong 1920, isinama ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]] ang dose-dosenang mga suburban na lungsod, nayon, at pagmamay-ari sa paligid ng Berlin sa isang pinalawak na lungsod. Ang batas ay nagpalaki sa lugar ng Berlin mula 66 tungo 883 km² (25 tungo 341 sq mi). Halos dumoble ang populasyon, at ang Berlin ay may populasyon na humigit-kumulang apat na milyon. Sa panahon ng [[Kulturang Weimar|Weimar]], ang Berlin ay sumailalim sa kaguluhan sa politika dahil sa kawalan ng katiyakan sa ekonomiya ngunit naging isang kilalang sentro ng [[Rumaragasang Dekada '20]]. Naranasan ng metropolis ang kaniyang kapanahunan bilang isang pangunahing kabesera ng mundo at kilala sa mga tungkulin ng pamumuno nito sa agham, teknolohiya, sining, humanidades, pagpaplano ng lungsod, pelikula, mas mataas na edukasyon, pamahalaan, at mga industriya. Si [[Albert Einstein]] ay sumikat sa publiko noong mga taon niya sa Berlin, na ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel para sa Pisika]] noong 1921. [[Talaksan:Potsdamer_Platz_1945.jpg|left|thumb|Nawasak ang Berlin pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ([[Potsdamer Platz]], 1945)]] Noong 1933, si [[Adolf Hitler]] at ang [[Partidong Nazi|Partido Nazi]] ay [[Pag-angat sa kapangyarihan ni Adolf Hitler|naluklok sa kapangyarihan]]. Ang pamamahala ng NSDAP ay nagpabawas sa komunidad ng mga Hudyo ng Berlin mula 160,000 (isang-katlo ng lahat ng mga Hudyo sa bansa) sa humigit-kumulang 80,000 dahil sa pangingibang-bansa sa pagitan ng 1933 at 1939. Pagkatapos ng [[Kristallnacht]] noong 1938, libo-libong Hudyo ng lungsod ang ikinulong sa kalapit na [[kampong piitan ng Sachsenhausen]]. Simula noong unang bahagi ng 1943, marami ang ipinadala sa mga [[kampong piitan]], gaya ng [[Kampo ng konsentrasyon sa Auschwitz|Auschwitz]].<ref>{{Cite web |title=The Jewish Community of Berlin |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708152027/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |archive-date=8 July 2017 |access-date=10 November 2018 |publisher=Holocaust Encyclopedia}}</ref> Ang Berlin ay ang pinakamabigat na binomba na lungsod sa kasaysayan. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang malaking bahagi ng Berlin ay nawasak 1943–45 reyd sa himpapawid ng mga Alyado at sa 1945 [[Labanan ng Berlin]]. Ang mga Alyado ay naghulog ng 67,607 tonelada ng mga bomba sa lungsod, na sinira ang 6,427 ektarya ng tinayuang lugar. Humigit-kumulang 125,000 sibilyan ang napatay.<ref>{{Citation |last=Clodfelter |first=Micheal |title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 |year=2002 |edition=2nd |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-1204-4}}</ref> Matapos ang [[Pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa|pagtatapos ng digmaan sa Europa]] noong Mayo 1945, nakatanggap ang Berlin ng malaking bilang ng mga bakwit mula sa mga lalawigan sa Silangan. Hinati ng mga matagumpay na kapangyarihan ang lungsod sa apat na sektor, na kahalintulad sa mga lugar ng [[Alemanyang sakop ng mga Alyado|pananakop]] kung saan hinati ang Alemanya. Ang mga sektor ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Kanluraning Alyado]] (ang Estados Unidos, Reino Unido, at Pransiya) ay nabuo ang [[Kanlurang Berlin]], habang ang [[Unyong Sobyetika|Sobyetikong sektor]] ang bumuo ng [[Silangang Berlin]].<ref>{{Cite web |last=Benz |first=Prof. Dr. Wolfgang |date=27 April 2005 |title=Berlin – auf dem Weg zur geteilten Stadt |trans-title=Berlin – on the way to a divided city |url=https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110120432/https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |archive-date=10 November 2018 |access-date=10 November 2018 |publisher=Bundeszentrale für politische Bildung |language=de}}</ref> Lahat ng apat na [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyado]] ay nagbahagi ng mga tungkuling pampamahalaan para sa Berlin. Gayunpaman, noong 1948, nang palawigin ng Kanluraning Alyado ang reporma sa pera sa Kanlurang mga sona ng Alemanya sa tatlong kanlurang sektor ng Berlin, ang [[Unyong Sobyetika|Unyong Sobyetiko]] ay nagpataw ng [[Pagbangkulong ng Berlin|pagharang]] sa mga daanan patungo at mula sa Kanlurang Berlin, na ganap na nasa loob ng kontrolado ng Sobyet. teritoryo. Ang [[Pagbangkulong ng Berlin|airlift ng Berlin]], na isinagawa ng tatlong kanlurang Alyado, ay nagtagumpay sa pagharang na ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at iba pang mga suplay sa lungsod mula Hunyo 1948 hanggang Mayo 1949.<ref>{{Cite web |title=Berlin Airlift / Blockade |url=https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150318232831/https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |archive-date=18 March 2015 |access-date=18 August 2008 |publisher=Western Allies Berlin}}</ref> Noong 1949, itinatag ang Pederal na Republika ng Alemanya sa [[Kanlurang Alemanya]] at kalaunan ay isinama ang lahat ng mga sonang Amerikano, Briton, at Pranses, hindi kasama ang mga sona ng tatlong bansang iyon sa Berlin, habang ang [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] ay idineklara sa [[Silangang Alemanya]]. Ang Kanlurang Berlin ay opisyal na nanatiling isang sinasakop na lungsod, ngunit ito ay nakahanay sa politika sa Republikang Federal ng Alemanya sa kabila ng heyograpikong paghihiwalay ng Kanlurang Berlin. Ang serbisyo ng himpapawid sa Kanlurang Berlin ay ipinagkaloob lamang sa mga kompanyang panghimpapawid ng mga Amerikano, Briton, at Pranses. [[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|left|thumb|Ang [[Pader ng Berlin|pagbagsak ng Pader ng Berlin]] noong 9 Nobyembre 1989. Noong [[Araw ng Pagkakaisang Aleman|Oktubre 3, 1990]], pormal nang natapos ang proseso ng [[muling pag-iisa ng Alemanya]].]] Ang pagkakatatag ng dalawang estadong Aleman ay nagpapataas ng tensiyon sa [[Digmaang Malamig]]. Ang Kanlurang Berlin ay napapaligiran ng teritoryo ng Silangang Aleman, at ang Silangang Alemanya ay nagpahayag ng Silangang bahagi bilang kabesera nito, isang hakbang na hindi kinilala ng mga kanluraning kapangyarihan. Kasama sa Silangang Berlin ang karamihan sa sentrong pangkasaysayan ng lungsod. Ang pamahalaang Kanlurang Aleman ay nagsariling nagtatag sa [[Bonn]].<ref>{{Cite web |title=Berlin after 1945 |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412221115/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |archive-date=12 April 2009 |access-date=8 April 2009 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Noong 1961, sinimulan ng Silangang Alemanya na itayo ang [[Pader ng Berlin]] sa paligid ng Kanlurang Berlin, at ang mga pangyayari ay umabot sa isang tangke na paghaharap sa [[Tsekpoint Charlie]]. Ang Kanlurang Berlin ay de facto na ngayong bahagi ng Kanlurang Alemanya na may natatanging legal na katayuan, habang ang Silangang Berlin ay de facto na bahagi ng Silangang Alemanya. Ibinigay ni [[John F. Kennedy]] ang kanyang "''[[Ich bin ein Berliner]]''" na talumpati noong Hunyo 26, 1963, sa harap ng bulwagan ng lungsod ng [[Schöneberg]], na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng lungsod, na sinalungguhitan ang suporta ng Estados Unidos para sa Kanlurang Berlin.<ref>[[Andreas Daum]], ''Kennedy in Berlin''.</ref> Ang Berlin ay ganap na nahati. Bagaman posible para sa mga Kanluranin na dumaan sa kabilang panig sa pamamagitan ng mahigpit na kontroladong mga tsekpoint, para sa karamihan ng mga taga-Silangan, ang paglalakbay sa Kanlurang Berlin o Kanlurang Alemanya ay ipinagbabawal ng pamahalaan ng Silangang Alemanya. Noong 1971, ginagarantiyahan ng isang [[Kasunduan ng Apat na Kapangyarihan]] ang pagpunta sa at mula sa Kanlurang Berlin sa pamamagitan ng kotse o tren sa pamamagitan ng Silangang Alemanya.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971 |url=https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225042306/https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |archive-date=25 February 2021 |access-date=18 August 2008 |publisher=U.S. Diplomatic Mission to Germany}}</ref> Noong 1989, sa pagtatapos ng Cold War at panggigipit mula sa populasyon ng Silangang Aleman, ang [[Pagbagsak ng Pader ng Berlin|Berlin Wall ay bumagsak]] noong Nobyembre 9 at kasunod na karamihan ay giniba. Ngayon, pinapanatili ng [[East Side Gallery]] ang malaking bahagi ng pader. Noong Oktubre 1990, muling [[Muling pag-iisa ng Alemanya|pinagsama]] ang dalawang bahagi ng Alemanya bilang Republika Federal ng Alemanya, at muling naging lungsod ang Berlin.<ref>''Berlin ‒ Washington, 1800‒2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities'', ed.</ref> Si [[Walter Momper]], ang alkalde ng Kanlurang Berlin, ay naging unang alkalde ng muling pinagsamang lungsod sa pansamantala. Ang mga halalan sa buong lungsod noong Disyembre 1990 ay nagresulta sa unang "lahatang Berlin" na alkalde na nahalal na manungkulan noong Enero 1991, kung saan ang magkahiwalay na opisina ng mga alkalde sa Silangan at Kanlurang Berlin ay magtatapos sa panahong iyon, at si [[Eberhard Diepgen]] (isang dating alkalde ng Kanluran Berlin) ang naging unang nahalal na alkalde ng isang muling pinagsamang Berlin.<ref>{{Cite news |date=1 December 1990 |title=Berlin Mayoral Contest Has Many Uncertainties |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |url-status=live |access-date=17 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617212414/https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |archive-date=17 June 2019}}</ref> Noong Hunyo 18, 1994, ang mga sundalo mula sa Estados Unidos, Pransiya, at Britanya ay nagmartsa sa isang parada na bahagi ng mga seremonya upang markahan ang pag-alis ng mga kaalyadong tropang pananakop na nagpapahintulot sa [[Muling pag-iisa ng Alemanya|muling pinagsamang Berlin]]<ref name="ReUnificationParade">{{Cite news |last=Kinzer |first=Stephan |date=19 June 1994 |title=Allied Soldiers March to Say Farewell to Berlin |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |url-status=live |access-date=20 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121133602/https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |archive-date=21 November 2015}}</ref> (ang huling tropang Ruso ay umalis noong Agosto 31, habang ang huling pag-alis ng mga puwersa ng Kanluraning Alyado ay noong Setyembre 8, 1994). Noong Hunyo 20, 1991, bumoto ang [[Bundestag]] (Parlamentong Aleman) na [[Pagpapasya para sa Kabesera ng Alemanya|ilipat ang luklukan]] ng kabesera ng Alemanya mula Bonn patungong Berlin, na natapos noong 1999. {{multiple image|align=right|image1=Humboldt Forum 9155.jpg|width1=195|caption1=Ang muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] na nalalapit nang matapos noong 2021|width2=220|width3=215|direction=|total_width=|alt1=}}Ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2001]] ay pinagsama ang ilang borough, na binawasan ang kanilang bilang mula 23 hanggang 12. Noong 2006, isinagawa sa Berlin ang [[2006 FIFA World Cup Final|FIFA World Cup Final]]. Sa isang [[Atake sa truck sa Berlin noong 2016|pag-atakeng terorista noong 2016]] na nauugnay sa [[Islamikong Estado|ISIL]], isang truck ang sadyang imaneho sa isang palengkeng pam-Pasko sa tabi ng [[Pang-alaalang Simbahang Kaiser Wilhelm]], na nag-iwan ng 13 kataong namatay at 55 nasugatan.<ref>{{Cite news |date=20 December 2016 |title=IS reklamiert Attacke auf Weihnachtsmarkt für sich |language=de |trans-title=IS recalls attack on Christmas market for itself |work=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] |url=https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175944/https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |archive-date=21 March 2019}}</ref><ref name="BBC.Dies">{{Cite news |date=26 October 2021 |title=Berlin attack: First aider dies 5 years after Christmas market murders |work=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |url-status=live |access-date=October 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026190214/https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |archive-date=26 October 2021}}</ref> Binuksan ang [[Paliparang Berlin Brandeburgo]] (BER) noong 2020, pagkalipas ng siyam na taon kaysa binalak, kung saan papasok na ang Terminal 1 sa serbisyo sa katapusan ng Oktubre, at ang mga lipad papunta at mula sa [[Paliparang Tegel]] ay magtatapos sa Nobyembre.<ref>{{Cite web |last=Gardner |first=Nicky |last2=Kries |first2=Susanne |date=8 November 2020 |title=Berlin's Tegel airport: A love letter as it prepares to close |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205135633/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[The Independent]] |language=de}}</ref> Dahil sa pagbaba ng bilang ng mga pasahero na nagreresulta mula sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], inihayag ang mga plano na pansamantalang isara ang Terminal 5 ng BER, ang dating [[Paliparang Berlin Schönefeld|Paliparang Schönefeld]], simula sa Marso 2021 nang hanggang isang taon.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=January 29, 2021 |title=BER schließt Terminal in Schönefeld am 23. Februar |language=de |trans-title=BER closes the terminal in Schönefeld on February 23 |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205134830/https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> Ang nag-uugnay na linyang U-Bahn U5 mula Alexanderplatz hanggang Hauptbahnhof, kasama ang mga bagong estasyong Rotes Rathaus at Unter den Linden, ay binuksan noong Disyembre 4, 2020, kung saan inaasahang magbubukas ang estasyon ng Museumsinsel U-Bahn sa bandang Marso 2021, na kukumpleto sa lahat ng mga bagong gawa sa U5.<ref>{{Cite web |date=24 August 2020 |title=BVG will verlängerte U5 am 4. Dezember eröffnen |trans-title=BVG wants to open the extended U5 on December 4th |url=https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133537/https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[Rundfunk Berlin-Brandenburg|rbb24]] |language=de}}</ref> Ang isang bahagyang pagbubukas sa pagtatapos ng 2020 na museong [[Foro Humboldt]], na makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]], na inihayag noong Hunyo, ay ipinagpaliban hanggang Marso 2021.<ref>{{Cite news |date=27 November 2020 |title=Humboldt Forum will zunächst nur digital eröffnen |language=de |trans-title=Humboldt Forum will initially only open digitally |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133156/https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> === Pagtatangka ng pagsasanib ng Berlin-Brandeburgo === [[Talaksan:DEU_Berlin-Brandenburg_COA.svg|left|thumb|179x179px|Ang eskudo de armas na iminungkahi sa kontrata ng estado]] Ang legal na batayan para sa pinagsamang estado ng Berlin at [[Brandeburgo|Brandeburgo]] ay iba sa ibang mga panukala sa pagsasanib ng estado. Karaniwan, ang Artikulo 29 ng [[Batayang Batas para sa Republikang Federal ng Alemanya|Batayang Batas]] ay nagsasaad na ang pagsasanib ng estado ay nangangailangan ng isang pederal na batas.<ref>{{cite act|type=|index=|date=24 May 1949|article=29|article-type=Article|legislature=Parlamentarischer Rat|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_29.html|language=de}}</ref> Gayunpaman, ang isang sugnay na idinagdag sa Batayang Batas noong 1994, Artikulo 118a, ay nagpapahintulot sa Berlin at Brandeburgo na magkaisa nang walang pag-apruba ng federal, na nangangailangan ng isang reperendo at ratipikasyon ng mga parlamento ng parehong estado.<ref>{{cite act|type=|index=|date=27 October 1994|article=118a|article-type=Einzelnorm|legislature=Bundestag|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_118a.html|language=de}}</ref> Noong 1996, nagkaroon ng hindi matagumpay na pagtatangka na pag-isahin ang mga estado ng Berlin at Brandenburg.<ref name="berlingeschichte">{{Cite web |year=2004 |title=LÄNDERFUSION / FUSIONSVERTRAG (1995) |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/5_33_laefuver.htm |access-date=31 March 2022}}</ref> Parehong may iisang kasaysayan, diyalekto, at kultura at sa 2020, mayroong mahigit 225,000 residente ng Brandeburgo na bumibiyahe patungong Berlin. Ang pagsasanib ay nagkaroon ng halos nagkakaisang suporta ng isang malawak na koalisyon ng parehong mga pamahalaan ng estado, mga partidong pampolitika, media, mga asosasyon ng negosyo, mga unyon ng manggagawa at mga simbahan.<ref>{{Cite news |date=4 May 2016 |title=Die Brandenburger wollen keine Berliner Verhältnisse |language=de |work=Tagesspiegel |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/gescheiterte-laenderfusion-mit-berlin-die-brandenburger-wollen-keine-berliner-verhaeltnisse/13539146.html |access-date=30 March 2022}}</ref> Bagaman bumoto ang Berlin ng pabor sa maliit na palugit, higit sa lahat ay nakabatay sa suporta sa dating [[Kanlurang Berlin]], hindi inaprubahan ng mga botante ng Brandeburgo ang pagsasanib sa malaking margin. Nabigo ito higit sa lahat dahil sa ayaw ng mga botante ng Brandeburgo na tanggapin ang malaki at lumalaking utang ng publiko sa Berlin at takot na mawala ang pagkakakilanlan at impluwensiya sa kabesera.<ref name="berlingeschichte" /> == Heograpiya == === Topograpiya === [[Talaksan:Berlin_by_Senitnel-2.jpg|thumb|Imaheng satellite ng Berlin]] [[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Ang labas ng Berlin ay nasasakupan ng mga kakahuyan at maraming lawa.]] Ang Berlin ay nasa hilagang-silangan ng Alemanya, sa isang lugar ng mababang latiang makahoy na may pangunahing patag na [[topograpiya]], bahagi ng malawak na [[Hilagang Kapatagang Europeo]] na umaabot mula hilagang Pransiya hanggang kanlurang Rusya. Ang ''Berliner Urstromtal'' (isang panahon ng yelo [[lambak glasyar]]), sa pagitan ng mababang [[Talampas ng Barnim]] sa hilaga at ng [[Talampas ng Teltow]] sa timog, ay nabuo sa pamamagitan ng natunaw na tubig na dumadaloy mula sa mga yelo sa dulo ng huling [[glasyasyong Weichseliense]]. Ang [[Spree (ilog)|Spree]] ay sumusunod sa lambak na ito ngayon. Sa Spandau, isang boto sa kanluran ng Berlin, ang Spree ay umaagos sa ilog [[Havel]], na dumadaloy mula hilaga hanggang timog sa kanlurang Berlin. Ang daloy ng Havel ay mas katulad ng isang hanay ng mga lawa, ang pinakamalaki ay ang Tegeler See at ang [[Großer Wannsee]]. Ang isang serye ng mga lawa ay dumadaloy din sa itaas na Spree, na dumadaloy sa [[Müggelsee|Großer Müggelsee]] sa silangang Berlin.<ref>{{Cite web |title=Satellite Image Berlin |url=https://maps.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://www.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |archive-date=18 February 2022 |access-date=18 August 2008 |publisher=Google Maps}}</ref> Ang malalaking bahagi ng kasalukuyang Berlin ay umaabot sa mababang talampas sa magkabilang panig ng Lambak Spree. Malaking bahagi ng mga boro na [[Reinickendorf]] at [[Pankow]] ay nasa Talampas ng Barnim, habang ang karamihan sa mga boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]], at [[Neukölln]] ay nasa Talampas ng Teltow. Ang boro ng Spandau ay bahagyang nasa loob ng Lambak Glasyar ng Berlin at bahagyang nasa Kapatagang Nauen, na umaabot sa kanluran ng Berlin. Mula noong 2015, ang mga burol ng Arkenberge sa Pankow sa {{Convert|122|m}} taas, ay ang pinakamataas na punto sa Berlin. Sa pamamagitan ng pagtatapon ng mga labi ng konstruksiyon nalampasan nito ang [[Teufelsberg]] ({{Cvt|120.1|m}}), na kung saan mismo ay binubuo ng mga durog na bato mula sa mga guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>{{Cite web |last=Triantafillou |first=Nikolaus |date=27 January 2015 |title=Berlin hat eine neue Spitze |trans-title=Berlin has a new top |url=https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160722225809/https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |archive-date=22 July 2016 |access-date=11 November 2018 |publisher=Qiez |language=de}}</ref> Ang [[Müggelberge]] sa 114.7 {{Convert|114.7|m}} taas ang pinakamataas na natural na punto at ang pinakamababa ay ang Spektesee sa Spandau, sa {{Convert|28.1|m}} taas.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=22 February 2015 |title=Der höchste Berg von Berlin ist neuerdings in Pankow |language=de |trans-title=The tallest mountain in Berlin is now in Pankow |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |url-status=live |access-date=22 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150519014725/https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |archive-date=19 May 2015}}</ref> === Klima === Ang Berlin ay may [[klimang pangkaragatan]] ([[Kategoryang Köppen sa klima|Köppen]]: ''Cfb'');<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Köppen Climate Classification (Weatherbase) |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130184209/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019 |website=Weatherbase}}</ref> ang silangang bahagi ng lungsod ay may bahagyang impluwensiyang kontinental (''Dfb''), isa sa mga pagbabago ay ang taunang pag-ulan ayon sa [[masa ng hangin]] at ang mas malaking kasaganaan sa isang panahon ng taon.<ref>{{Cite web |title=The different types of vertical greening systems and their relative sustainability |url=https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130220603/https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019}}</ref><ref name="Elkins22">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|title=Berlin: The Spatial Structure of a Divided City|last1=Elkins|first1=Dorothy|last2=Elkins|first2=T. H.|last3=Hofmeister|first3=B.|date=4 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781135835057|language=en|access-date=21 September 2020|archive-date=18 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|url-status=live}}</ref> Nagtatampok ang ganitong uri ng klima ng katamtamang temperatura ng tag-init ngunit kung minsan ay mainit (para sa pagiging semikontinental) at malamig na taglamig ngunit hindi mahigpit sa halos lahat ng oras.<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Climate Summary |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629211853/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |archive-date=29 June 2015 |access-date=15 March 2015 |publisher=Weatherbase}}</ref><ref name="Elkins2">{{Cite book}}</ref> Dahil sa mga transisyonal na sonang klima nito, karaniwan ang pagyeyelo sa taglamig, at may mas malaking pagkakaiba sa temperatura sa pagitan ng mga panahon kaysa sa karaniwan para sa maraming [[klimang pangkaragatan]]. Higit pa rito, ang Berlin ay inuri bilang isang [[Katamtamang klima|katamtamang]] [[Mabanas na klimang kontinental|klimang kontinental]] (''Dc'') sa ilalim ng iskema ng [[Kategoryang Trewartha sa klima|klima ng Trewartha]], gayundin ang mga suburb ng Lungsod ng Bagong York, bagaman inilalagay sila ng [[Kategoryang Köppen sa klima|sistemang Köppen]] sa iba't ibang uri.<ref>Gerstengarbe FW, Werner PC (2009) A short update on Koeppen climate shifts in Europe between 1901 and 2003.</ref> Ang mga tag-araw ay mainit-init at kung minsan ay mahalumigmig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|22|–|25|C}} at mababa sa {{Cvt|12|–|14|C}} . Ang mga taglamig ay malamig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|3|C}} at mababa sa {{Cvt|−2|to|0|C}}. Ang tagsibol at taglagas ay karaniwang malamig hanggang banayad. Lumilikha ng mikroklima ang tinayuang bahagi ng Berlin, na may [[Pulo ng init sa lungsod|init na iniimbak ng mga gusali at bangketa ng lungsod]]. Ang mga temperatura ay maaaring {{Cvt|4|C-change}} mas mataas sa lungsod kaysa mga nakapaligid na lugar.<ref>{{Cite web |title=weather.com |url=https://www.weather.com/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070323015551/https://www.weather.com/ |archive-date=23 March 2007 |access-date=7 April 2012 |publisher=weather.com}}</ref> Ang taunang pag-ulan ay {{Convert|570|mm}} na may katamtamang pag-ulan sa buong taon. Ang Berlin at ang nakapalibot na estado ng Brandeburgo ay ang pinakamainit at pinakatuyong rehiyon sa Alemanya.<ref name="berlinermorgenpost">{{Cite web |date=8 March 2016 |title=Berlin ist das wärmste und trockenste Bundesland |url=https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023193643/https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |archive-date=23 October 2021 |access-date=23 October 2021 |website=Berliner Morgenpost}}</ref> Ang pag-ulan ng niyebe ay pangunahing nangyayari mula Disyembre hanggang Marso.<ref name="worldweather2">{{Cite web |title=Climate figures |url=https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080817114255/https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |archive-date=17 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=World Weather Information Service}}</ref> Ang pinakamainit na buwan sa Berlin ay Hulyo 1834, na may karaniwang temperatura na {{Cvt|23.0|C}} at ang pinakamalamig ay Enero 1709, na maykaraniwang temperatura na {{Cvt|-13.2|C}}.<ref>{{Cite web |title=Temperaturmonatsmittel BERLIN-TEMPELHOF 1701- 1993 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190702031754/https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |archive-date=2 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref> Ang pinakamabasang buwan na naitala ay Hulyo 1907, na may {{Convert|230|mm}} ng pag-ulan, samantalang ang pinakamatuyo ay Oktubre 1866, Nobyembre 1902, Oktubre 1908 at Setyembre 1928, lahat ay may {{Convert|1|mm|3}} ng pag-ulan.<ref>{{Cite web |title=Niederschlagsmonatssummen BERLIN-DAHLEM 1848– 1990 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190707182905/https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |archive-date=7 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref>{{Weather box|location=Berlin (Schönefeld), 1981–2010 normals, mga sukdulan 1957–kasalukuyan|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=15.1|Feb record high C=18.0|Mar record high C=25.8|Apr record high C=30.8|May record high C=32.7|Jun record high C=35.4|Jul record high C=37.3|Aug record high C=38.0|Sep record high C=32.3|Oct record high C=27.7|Nov record high C=20.4|Dec record high C=15.6|year record high C=38.0|Jan high C=2.8|Feb high C=4.3|Mar high C=8.7|Apr high C=14.3|May high C=19.4|Jun high C=22.0|Jul high C=24.6|Aug high C=24.2|Sep high C=19.3|Oct high C=13.8|Nov high C=7.3|Dec high C=3.3|year high C=13.7|Jan mean C=0.1|Feb mean C=0.9|Mar mean C=4.3|Apr mean C=9.0|May mean C=14.0|Jun mean C=16.8|Jul mean C=19.1|Aug mean C=18.5|Sep mean C=14.2|Oct mean C=9.4|Nov mean C=4.4|Dec mean C=1.0|year mean C=9.3|Jan low C=-2.8|Feb low C=-2.4|Mar low C=0.4|Apr low C=3.5|May low C=8.2|Jun low C=11.2|Jul low C=13.5|Aug low C=13.0|Sep low C=9.6|Oct low C=5.4|Nov low C=1.4|Dec low C=-1.6|year low C=5.0|Jan record low C=-25.3|Feb record low C=-22.0|Mar record low C=-16.0|Apr record low C=-7.4|May record low C=-2.8|Jun record low C=1.3|Jul record low C=4.9|Aug record low C=4.6|Sep record low C=-0.9|Oct record low C=-7.7|Nov record low C=-12.0|Dec record low C=-24.0|year record low C=-25.3|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=37.2|Feb precipitation mm=30.1|Mar precipitation mm=39.3|Apr precipitation mm=33.7|May precipitation mm=52.6|Jun precipitation mm=60.2|Jul precipitation mm=52.5|Aug precipitation mm=53.0|Sep precipitation mm=39.5|Oct precipitation mm=32.2|Nov precipitation mm=37.8|Dec precipitation mm=46.1|year precipitation mm=515.2|Jan sun=57.6|Feb sun=71.5|Mar sun=119.4|Apr sun=191.2|May sun=229.6|Jun sun=230.0|Jul sun=232.4|Aug sun=217.3|Sep sun=162.3|Oct sun=114.7|Nov sun=54.9|Dec sun=46.9|year sun=1727.6|Jan uv=1|Feb uv=1|Mar uv=2|Apr uv=4|May uv=5|Jun uv=6|Jul uv=6|Aug uv=5|Sep uv=4|Oct uv=2|Nov uv=1|Dec uv=0|source 1=[[DWD]]<ref>{{cite web |url = https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |title = Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte |access-date = 2019-06-12 |archive-date = 12 June 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20140612043121/https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |url-status = live }}</ref> at Weather Atlas<ref>{{Cite web|url=https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|title=Berlin, Germany – Detailed climate information and monthly weather forecast|last=d.o.o|first=Yu Media Group|website=Weather Atlas|language=en|access-date=2019-07-02|archive-date=25 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211125121717/https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|url-status=live}}</ref>}}{{Weather box|location=Berlin ([[Tempelhof]]), elevation: {{convert|48|m|abbr=on|disp=or}}, 1971–2000 normals, extremes 1878–present|collapsed=y|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=15.5|Feb record high C=18.7|Mar record high C=24.8|Apr record high C=31.3|May record high C=35.5|Jun record high C=38.5|Jul record high C=38.1|Aug record high C=38.0|Sep record high C=34.2|Oct record high C=28.1|Nov record high C=20.5|Dec record high C=16.0|Jan high C=3.3|Feb high C=5.0|Mar high C=9.0|Apr high C=15.0|May high C=19.6|Jun high C=22.3|Jul high C=25.0|Aug high C=24.5|Sep high C=19.3|Oct high C=13.9|Nov high C=7.7|Dec high C=3.7|Jan mean C=0.6|Feb mean C=1.4|Mar mean C=4.8|Apr mean C=8.9|May mean C=14.3|Jun mean C=17.1|Jul mean C=19.2|Aug mean C=18.9|Sep mean C=14.5|Oct mean C=9.7|Nov mean C=4.7|Dec mean C=2.0|Jan low C=−1.9|Feb low C=−1.5|Mar low C=1.3|Apr low C=4.2|May low C=9.0|Jun low C=12.3|Jul low C=14.3|Aug low C=14.1|Sep low C=10.6|Oct low C=6.4|Nov low C=2.2|Dec low C=-0.4|Jan record low C=-23.1|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-8.1|May record low C=-4.0|Jun record low C=1.5|Jul record low C=6.1|Aug record low C=3.5|Sep record low C=-1.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.0|Dec record low C=-20.5|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=42.3|Feb precipitation mm=33.3|Mar precipitation mm=40.5|Apr precipitation mm=37.1|May precipitation mm=53.8|Jun precipitation mm=68.7|Jul precipitation mm=55.5|Aug precipitation mm=58.2|Sep precipitation mm=45.1|Oct precipitation mm=37.3|Nov precipitation mm=43.6|Dec precipitation mm=55.3|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=8.0|Mar precipitation days=9.1|Apr precipitation days=7.8|May precipitation days=8.9|Jun precipitation days=7.0|Jul precipitation days=7.0|Aug precipitation days=7.0|Sep precipitation days=7.8|Oct precipitation days=7.6|Nov precipitation days=9.6|Dec precipitation days=11.4|unit precipitation days=1.0 mm|source 1=[[World Meteorological Organization|WMO]]<ref>{{cite web |url = https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |title = World Weather Information Service&nbsp;– Berlin |website = Worldweather.wmo.int |date = 5 October 2006 |access-date = 2012-04-07 |archive-date = 25 April 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130425001834/https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |url-status = bot: unknown }} April 25, 2013, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]]<ref>{{cite web |url = https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |title = Indices Data – Berlin/Tempelhof 2759 |access-date = 2019-05-13 |publisher = [[KNMI (institute)|KNMI]] |archive-date = 9 July 2018 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180709010608/https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |url-status = dead }}</ref>}}{{Weather box|collapsed=y|metric first=y|single line=y|location=Berlin ([[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]), {{convert|58|m|abbr=on|disp=or}}, 1961–1990 normals, extremes 1908–present{{NoteTag|Because the location of the [[weather station]] is furthest from the more densely urbanized region of Berlin and further away from the main [[Urban heat island|UHI]], its values will be somewhat higher, especially in the center and immediate regions.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm Long-term Development of Selected Climate Parameters (Edition 2015)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210308213004/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm |date=8 March 2021 }}, Berlin Environmental Atlas. ''Senate Department for Urban Development and Housing''. Retrieved January 30, 2019.</ref>}} <!--in the order as it appears in the table, not all of the following data may be available, especially records and days of precipitation -->|Jan record high C=15.2|Feb record high C=18.6|Mar record high C=25.1|Apr record high C=30.9|May record high C=33.3|Jun record high C=36.1|Jul record high C=37.9|Aug record high C=37.7|Sep record high C=34.2|Oct record high C=27.5|Nov record high C=19.5|Dec record high C=15.7|Jan mean C=-0.4|Feb mean C=0.6|Mar mean C=4.0|Apr mean C=8.4|May mean C=13.5|Jun mean C=16.7|Jul mean C=17.9|Aug mean C=17.2|Sep mean C=13.5|Oct mean C=9.3|Nov mean C=4.6|Dec mean C=1.2|Jan high C=1.8|Feb high C=3.5|Mar high C=7.9|Apr high C=13.1|May high C=18.6|Jun high C=21.8|Jul high C=23.1|Aug high C=22.8|Sep high C=18.7|Oct high C=13.3|Nov high C=7.0|Dec high C=3.2|Jan low C=-2.9|Feb low C=-2.2|Mar low C=0.5|Apr low C=3.9|May low C=8.2|Jun low C=11.4|Jul low C=12.9|Aug low C=12.4|Sep low C=9.4|Oct low C=5.9|Nov low C=2.1|Dec low C=-1.1|Jan record low C=-21.0|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-6.7|May record low C=-2.9|Jun record low C=0.8|Jul record low C=5.4|Aug record low C=4.7|Sep record low C=-0.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.1|Dec record low C=-20.2|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=43.0|Feb precipitation mm=37.0|Mar precipitation mm=38.0|Apr precipitation mm=42.0|May precipitation mm=55.0|Jun precipitation mm=71.0|Jul precipitation mm=53.0|Aug precipitation mm=65.0|Sep precipitation mm=46.0|Oct precipitation mm=36.0|Nov precipitation mm=50.0|Dec precipitation mm=55.0|Jan sun=45.4|Feb sun=72.3|Mar sun=122.0|Apr sun=157.7|May sun=221.6|Jun sun=220.9|Jul sun=217.9|Aug sun=210.2|Sep sun=156.3|Oct sun=110.9|Nov sun=52.4|Dec sun=37.4|unit precipitation days=1.0 mm|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=9.0|Mar precipitation days=8.0|Apr precipitation days=9.0|May precipitation days=10.0|Jun precipitation days=10.0|Jul precipitation days=9.0|Aug precipitation days=9.0|Sep precipitation days=9.0|Oct precipitation days=8.0|Nov precipitation days=10.0|Dec precipitation days=11.0|source 1=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]<ref name="noaa">{{cite web | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/DL/10381.TXT | title = Berlin (10381) – WMO Weather Station | access-date = 2019-01-30 | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]] }}{{dead link|date=June 2022|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [https://archive.org/details/19611990NormalsNOAABerlin Archived] January 30, 2019, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=Berliner Extremwerte<ref>{{cite web |url = https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |title = Berliner Extremwerte |access-date = 1 December 2014 |archive-date = 6 June 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200606191249/https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |url-status = live }}</ref>}} === Tanawin ng lungsod === [[Talaksan:16-07-04-Abflug-Berlin-DSC_0122.jpg|thumb|Larawang panghimpapawid sa gitna ng Berlin na nagpapakita ng [[Lungsod Kanluran|City West]], [[Potsdamer Platz]], [[Alexanderplatz]], at ang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]]]] Ang kasaysayan ng Berlin ay nag-iwan sa lungsod ng isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] pagkakaayos at isang napakaeklektikong hanay ng arkitektura at mga gusali. Ang hitsura ng lungsod ngayon ay higit na nahubog ng pangunahing papel na ginampanan nito sa kasaysayan ng Germany noong ika-20 siglo. Lahat ng pambansang pamahalaan na nakabase sa Berlin{{Spaced en dash}}ang Kaharian ng Prusya, ang Ikalawang Imperyong Aleman ng 1871, ang Republikang Weimar, Alemanyang Nazi, Silangang Alemanya, pati na rin ang muling pinagsamang Alemanya{{Spaced en dash}}nagpasimula ng mga ambisyosong programa sa muling pagtatayo, na ang bawat isa ay nagdaragdag ng sarili nitong natatanging estilo sa arkitektura ng lungsod. Sinalanta ang Berlin ng mga [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pagsalakay sa himpapawid]], sunog, at labanan sa kalye noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, at marami sa mga gusaling nakaligtas sa parehong Silangan at Kanluran ay giniba noong panahon pagkatapos ng digmaan. Karamihan sa demolisyong ito ay pinasimulan ng mga programa sa arkitektura ng munisipyo upang magtayo ng mga bagong distrito ng negosyo o tirahan at ang mga pangunahing arterya. Karamihan sa mga [[Palamuti (sining)|palamuti]] sa mga gusali bago ang digmaan ay nawasak kasunod ng mga [[Palamuti at krimen|makabagong dogma]], at sa parehong mga sistema pagkatapos ng digmaan, gayundin sa muling pinagsamang Berlin, maraming mahahalagang estrukturang pamana ang ang [[Rekonstruksiyon (arkitektura)|muling itinayo]], kabilang ang ''Forum Fridericianum'' kasama ang, [[Operang Estatal ng Berlin|Operang Estatal]] (1955), [[Palasyo ng Charlottenburg|Palasyo Charlottenburg]] (1957), ang mga monumental na gusali sa [[Gendarmenmarkt]] (dekada '80), [[Alte Kommandantur|Kommandantur]] (2003), at gayundin ang proyekto sa muling pagtatayo ng mga barokong patsada ng [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]]. Maraming mga bagong gusali ang naging inspirasyon ng kanilang makasaysayang mga nauna o ang pangkalahatang klasikal na estilo ng Berlin, gaya ng [[Otel Adlon]]. Ang mga kumpol ng mga [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Berlin|tore]] ay tumaas sa iba't ibang lokasyon: [[Potsdamer Platz]], ang [[Lungsod Kanluran|City West]], at [[Alexanderplatz]], ang huling dalawa ay naglalarawan sa mga dating sentro ng Silangan at Kanlurang Berlin, na ang una ay kumakatawan sa isang bagong Berlin noong ika-21 siglo, na bumangon mula sa mga guho no-man's land ng Pader ng Berlin. Ang Berlin ay may lima sa nangungunang 50 [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Alemanya|pinakamataas na gusali]] sa Alemanya. Mahigit sa sangkatlo ng sakop ng lungsod ay binubuo ng luntiang espasyo, kakahuyan, at tubig.<ref name="gruen2">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang pangalawang pinakamalaking at pinakasikat na liwasan ng Berlin, ang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], ay matatagpuan sa gitna mismo ng lungsod. Sinasaklaw nito ang isang lugar na 210 ektarya at umaabot mula [[Himpilan ng tren ng Berlin Zoologischer Garten|Bahnhof Zoo]] sa City West hanggang sa [[Tarangkahang Brandeburgo]] sa silangan. Kabilang sa mga tanyag na kalye, ang [[Unter den Linden]] at [[Friedrichstraße]] ay matatagpuan sa lumang sentro ng lungsod (at kasama sa dating Silangang Berlin). Ang ilan sa pangunahing kalye sa City West ay ang [[Kurfürstendamm]] (o pinaikling Ku´damm) at [[Kantstraße]]. === Arkitektura === [[Talaksan:Gendarmenmarkt_Panorama.jpg|thumb|Panorama ng [[Gendarmenmarkt]], na nagpapakita ng [[Konzerthaus Berlin]], nasa gilid ng [[Neue Kirche, Berlin|Simbahang Aleman]] (kaliwa) at [[Katedral na Pranses, Berlin|Simbahang Pranses]] (kanan)]] [[Talaksan:Berliner_Dom_seen_from_James_Simon_Park.jpg|thumb|Ang [[Katedral ng Berlin]] sa [[Pulo ng mga Museo]]]] Ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] (tore ng TV) sa [[Alexanderplatz]] sa [[Mitte]] ay kabilang sa pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo sa {{Cvt|368|m}}. Itinayo noong 1969, makikita ito sa karamihan ng mga sentral na distrito ng Berlin. Ang lungsod ay makikita mula sa {{Convert|204|m|ft|-high}} palapag ng pagmamasid. Simula rito, ang [[Karl-Marx-Allee]] ay patungo sa silangan, isang abenida na may linya ng mga monumental na gusali ng tirahan, na dinisenyo sa istilong [[Arkitekturang Stalinista|Sosyalismong Klasisismo]]. Katabi ng lugar na ito ay ang [[Rotes Rathaus]] (Bulwagang Panlungsod), na may natatanging pulang-ladrilyong arkitektura nito. Sa harap nito ay ang [[Neptunbrunnen]], isang balong na nagtatampok ng mitolohikong pangkat ng mga [[Triton (mitolohiya)|Triton]], mga [[personipikasyon]] ng apat na pangunahing Prusong ilog, at [[Neptuno (mitolohiya)|Neptuno]] sa ibabaw nito. Ang [[Tarangkahang Brandeburgo]] ay isang ikonikong tanawin ng Berlin at Alemanya; ito ay tumatayo bilang isang simbolo ng pangyayaring Europeo at ng pagkakaisa at kapayapaan. Ang [[gusaling Reichstag]] ay ang tradisyonal na luklukan ng Parlamentong Aleman. Hinubog muli ito ng arkitektrong Briton na si [[Norman Foster (arkitekto)|Norman Foster]] noong dekada '90 at nagtatampok ng salaming simboryo sa ibabaw ng pook ng pagpupulong, na nagbibigay-daan sa libreng pampublikong tanaw sa mga pinagdadausang parlamento at magagandang tanawin ng lungsod. Ang [[Galeriyang East Side]] ay isang open-air na eksibisyong sining na direktang ipininta sa mga huling bahagi ng Pader ng Berlin. Ito ang pinakamalaking natitirang ebidensiya ng makasaysayang dibisyon ng lungsod. Ang [[Gendarmenmarkt]] ay isang [[Arkitekturang Neoklasiko|neoklasikong liwasan]] sa Berlin, ang pangalan ay nagmula sa punong-tanggapan ng sikat na Gens d'armes regiment na matatagpuan dito noong ika-18 siglo. Dalawang katulad na disenyong katedral ang hangganan nito, ang [[Französischer Dom]] kasama ang platapormang pang-obserbasyon nito at ang [[Deutscher Dom]]. Ang Konzerthaus (Bulwagang Pangkonsiyerto), tahanan ng Orkestra Sinfonika ng Berlin, ay nakatayo sa pagitan ng dalawang katedral. [[Talaksan:MJK_46430_Schloss_Charlottenburg.jpg|left|thumb|[[Palasyo Charlottenburg]]]] [[Talaksan:Berlin_Hackesche_Höfe1.jpg|left|thumb|[[Hackesche Höfe]]]] Ang [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] ay naglalaman ng [[Berlin#Mga%20museo|limang museo]] na itinayo mula 1830 hanggang 1930 at isang [[Tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Alemanya|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ang pagpapanumbalik at pagtatayo ng isang pangunahing lagusan sa lahat ng mga museo, pati na rin ang muling pagtatayo ng [[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloss]] ay nagpapatuloy.<ref>{{Cite web |date=24 June 2011 |title=Neumann: Stadtschloss wird teurer |trans-title=Neumann: Palace is getting more expensive |url=https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200703/https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 May 2010 |title=Das Pathos der Berliner Republik |trans-title=The pathos of the Berlin republic |url=https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200702/https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref> Gayundin sa pulo at sa tabi ng [[Lustgarten]] at palasyo ay ang [[Katedral ng Berlin]], ang ambisyosong pagtatangka ni emperador Guillermo II na lumikha ng Protestanteng karibal sa [[Basilika ni San Pedro]] sa Roma. Ang isang malaking kripta ay naglalaman ng mga labi ng ilan sa mga naunang Prusong maharlikang pamilya. Ang [[Katedral ni Santa Eduvigis]] ay ang Katoliko Romanong katedral ng Berlin. [[Talaksan:Bikinihaus_Berlin-1210760.jpg|thumb|Ang [[Breitscheidplatz]] kasama ang [[Pang-alaalang Katedral ni Kaiser Guillermo]] ay ang sentro ng [[Lungsod Kanluran|City West]].]] Ang [[Unter den Linden]] ay isang silangan–kanlurang abenidang nalilinyahan ng mga puno na mula sa Tarangkahang Brandeburgo hanggang sa pook ng dating Berliner Stadtschloss, at dating pangunahing promenada ng Berlin. Maraming Klasikong gusali ang nakahanay sa kalye, at naroon ang bahagi ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]]. Ang [[Friedrichstraße]] ay ang maalamat na kalye ng Berlin noong [[Ginintuang Dekada Beynte]]. Pinagsasama nito ang mga tradisyon ng ika-20 siglo sa modernong arkitektura ng Berlin ngayon. Ang [[Potsdamer Platz]] ay isang buong kuwarto na binuo mula sa simula pagkatapos bumaba ang [[Pader ng Berlin|Pader]].<ref>{{Cite web |title=Construction and redevelopment since 1990 |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080610103008/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |archive-date=10 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=Senate Department of Urban Development}}</ref> Sa kanluran ng Potsdamer Platz ay ang Kulturforum, na naglalaman ng [[Gemäldegalerie, Berlin|Gemäldegalerie]], at nasa gilid ng [[Neue Nationalgalerie]] at ng [[Berliner Philharmonie]] . Ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], isang alaalang pang-[[Holokausto]], ay nasa hilaga.<ref>{{Cite news |last=Ouroussoff |first=Nicolai |date=9 May 2005 |title=A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html |access-date=18 August 2008}}</ref> Ang lugar sa paligid ng [[Hackescher Markt]] ay tahanan ng mga kulturang moda, na may 'di-mabilang na mga bilihan ng damit, club, bar, at galeriya. Kabilang dito ang [[Hackesche Höfe]], isang kalipunan ng mga gusali sa paligid ng ilang patyo, na muling itinayo noong 1996. Ang kalapit na [[Bagong Sinagoga, Berlin|Bagong Sinagoga]] ay ang sentro ng kultura ng mga Hudyo. Ang [[Straße des 17. Juni]], na nagkokonekta sa Tarangkahang Brandeburgo at Ernst-Reuter-Platz, ay nagsisilbing gitnang silangan-kanlurang axis. Ang pangalan nito ay ginugunita ang mga [[Pag-aalsa noong 1953 sa Silangang Alemanya|pag-aalsa sa Silangang Berlin noong Hunyo 17, 1953]]. Humigit-kumulang sa kalahati mula sa Tarangkahang Brandeburgo ay ang Großer Stern, isang isla ng sirkulong trapiko kung saan matatagpuan ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin|Siegessäule]] (Haligi ng Tagumpay). Ang monumentong ito, na itinayo upang gunitain ang mga tagumpay ng Prusya, ay inilipat noong 1938–39 mula sa dati nitong posisyon sa harap ng Reichstag. Ang [[Kurfürstendamm]] ay tahanan ng ilan sa mga mararangyang tindahan ng Berlin kung saan ang [[Pang-alaalang simbahan ni Kaiser Guillermo]] sa silangang dulo nito sa [[Breitscheidplatz]] . Ang simbahan ay nawasaknoonga Ikalawang Digmaang Pandaigdig at iniwang sira. Ang malapit sa Tauentzienstraße ay ang [[KaDeWe]], na sinasabing pinakamalaking department store sa kontinental na Europa. Ang [[Rathaus Schöneberg]], kung saan ginawa ni [[John F. Kennedy]] ang kaniyang tanyag na talumpating "[[Ich bin ein Berliner]]!", ay nasa [[Tempelhof-Schöneberg]]. Kanluran ng sentro, ang [[Palasyo Bellevue, Alemanya|Palasyo Bellevue]] ay ang tirahan ng Pangulo ng Alemanya. Ang [[Palasyo Charlottenburg]], na nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ang pinakamalaking makasaysayang palasyo sa Berlin. Ang [[Funkturm Berlin]] ay isang {{Convert|150|m|ft|-tall}} lattice tore ng radyo sa pook fairground, na itinayo sa pagitan ng 1924 at 1926. Ito ang tanging toreng pang-obserbasyon na nakatayo sa mga insulator at may restawran {{Cvt|55|m}} at isang larangang pantanaw {{Cvt|126|m}} sa ibabaw ng lupa, na mapupuntahan ng elevator na may bintana. Ang [[Oberbaumbrücke]] sa ibabaw ng ilog Spree ay ang pinakaikonikong tulay ng Berlin, na nag-uugnay sa pinagsama-samang mga boro ng [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]]. Nagdadala ito ng mga sasakyan, tao, at linyang U1 ng [[Berlin U-Bahn]]. Ang tulay ay nakumpleto sa isang estilong [[ladrilyong gotiko]] noong 1896, na pinapalitan ang dating kahoy na tulay na may isang pang-itaas na daanan para sa U-Bahn. Ang gitnang bahagi ay giniba noong 1945 upang pigilan ang [[Hukbong Pula|Pulang Hukbo]] sa pagtawid. Pagkatapos ng digmaan, ang inayos na tulay ay nagsilbing [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|checkpoint at tawiran sa hangganan]] sa pagitan ng mga sektor ng Sobyetiko at Amerikano, at kalaunan sa pagitan ng Silangan at Kanlurang Berlin. Noong kalagitnaan ng dekada '50, ito ay sarado sa mga sasakyan, at pagkatapos ng pagtatayo ng Pader ng Berlin noong 1961, ang trapiko ng tao ay mahigpit na pinaghigpitan. Kasunod ng muling pagsasama-samang Aleman, ang gitnang bahagi ay muling itinayo gamit ang isang kuwadrong asero, at ipinagpatuloy ang serbisyo ng U-Bahn noong 1995. == Demograpiya == [[Talaksan:Berlin_population2.svg|left|thumb|Populasyon ng Berlin, 1880–2012]] Sa pagtatapos ng 2018, ang lungsod-estado ng Berlin ay mayroong 3.75&nbsp;milyong rehistradong naninirahan<ref name="pop-detail3">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> sa isang lugar na {{Cvt|891.1|km2}}. Ang densidad ng populasyon ng lungsod ay 4,206 na naninirahan bawat km². Ang Berlin ang [[Talaan ng mga pinakamalaking lungsod ng Unyong Europeo ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod|pinakamataong lungsod]] sa [[Unyong Europeo]]. Noong 2019, ang urbanong sakop ng Berlin ay may humigit-kumulang 4.5&nbsp;milyong naninirahan. {{Magmula noong|2019}} ang [[Kalakhang sonang urbano|gumaganang urbanong pook]] ay tahanan ng humigit-kumulang 5.2&nbsp;milyong tao.<ref>[https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas, Eurostat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150903213351/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en|date=3 September 2015}}.</ref> Ang buong [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|rehiyon ng kabisera ng Berlin-Brandeburgo]] ay may populasyon na higit sa 6&nbsp;milyon sa isang lugar na {{Cvt|30546|km2|0}}.<ref>{{Cite web |date=31 August 2020 |title=Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg |url=https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817083458/https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |archive-date=17 August 2019 |access-date=6 February 2013 |website=www.deutsche-metropolregionen.org}}</ref>{{Historical populations|1721|65300|1750|113289|1800|172132|1815|197717|1825|220277|1840|330230|1852|438958|1861|547571|1871|826341|1880|1122330|1890|1578794|1900|1888848|1910|2071257|1920|3879409|1925|4082778|1933|4221024|1939|4330640|1945|3064629|1950|3336026|1960|3274016|1970|3208719|1980|3048759|1990|3433695|2000|3382169|2010|3460725|53=2020|54=3664088}}Noong 2014, ang lungsod-estado na Berlin ay nagkaroon ng 37,368 buhay na panganak (+6.6%), isang rekord na bilang mula noong 1991. Ang bilang ng mga namatay ay 32,314. Halos 2.0&nbsp;milyong kabahayan ang binilang sa lungsod. 54 porsiyento ng mga ito ay mga sambahayang iisa ang naninirahan. Mahigit sa 337,000 pamilya na may mga batang wala pang 18 taong gulang ang nanirahan sa Berlin. Noong 2014, ang kabeserang Aleman ay nagrehistro ng dagdag sa paglipat ng humigit-kumulang 40,000 katao.<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf statistics Berlin Brandenburg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315084534/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf|date=15 March 2016}}. www.statistik-berlin-brandenburg.de Retrieved 10 October 2016.</ref> === Mga nasyonalidad === {| class="infobox" style="float:right;" | colspan="2" style="text-align:center;" |'''Mga residente ayon sa Pagkamamamayan''' <small>(31 Disyembre 2019)</small> <ref name="pop-detail6">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> |- !Bansa !Populasyon |- |Kabuuang mga rehistradong residente |3,769,495 |- |{{Flag|Germany}} |2,992,150 |- |{{Flag|Turkey}} |98,940 |- |{{Flag|Poland}} |56,573 |- |{{Flag|Syria}} |39,813 |- |{{Flag|Italy}} |31,573 |- |{{Flag|Bulgaria}} |30,824 |- |{{Flag|Russia}} |26,640 |- |{{Flag|Romania}} |24,264 |- |{{Flag|United States}} |22,694 |- |{{Flag|Vietnam}} |20,572 |- |{{Flag|France}} |20,223 |- |{{Flag|Serbia}} |20,109 |- |{{Flag|United Kingdom}} |16,751 |- |{{Flag|Spain}} |15,045 |- |{{Flag|Greece}} |14,625 |- |{{Flag|Croatia}} |14,430 |- |{{Flag|India}} |13,450 |- |{{Flag|Ukraine}} |13,410 |- |{{Flag|Afghanistan}} |13,301 |- |{{Flag|China}} |13,293 |- |{{Flag|Bosnia and Herzegovina}} |12,691 |- |Iba pang Gitnang Silangan at Asya |88,241 |- |Ibang Europa |80,807 |- |Africa |36,414 |- |Iba pang mga America |27,491 |- |Oceania at [[Antarctica]] |5,651 |- |Walang estado o Hindi Malinaw |24,184 |} Ang pambansa at pandaigdigang paglipat sa lungsod ay may mahabang kasaysayan. Noong 1685, pagkatapos ng pagpapawalang-bisa ng [[Kautusan ng Nantes]] sa Pransiya, tumugon ang lungsod sa pamamagitan ng [[Kautusan ng Potsdam]], na ginagarantiyahan ang kalayaan sa relihiyon at katayuang walang buwis sa mga Pranses na Huguenot na bakwit sa loob ng sampung taon. Ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ay nagsama ng maraming suburb at nakapalibot na mga lungsod ng Berlin. Binuo nito ang karamihan sa teritoryo na binubuo ng modernong Berlin at pinalaki ang populasyon mula sa 1.9&nbsp;milyon hanggang 4&nbsp;milyon. Ang aktibong imigrasyon at asilo na politika sa Kanlurang Berlin ay naghudyat ng mga alon ng imigrasyon noong dekada '60 at '70. Ang Berlin ay tahanan ng hindi bababa sa 180,000 residenteng [[Mga Turko|Turko]] at [[Mga Turko sa Alemanya|Turko-Aleman]],<ref name="pop-detail4">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> na ginagawa itong pinakamalaking komunidad ng Turko sa labas ng Turkiya. Noong dekada '90 ang ''Aussiedlergesetze ay'' nagbigay-daan sa imigrasyon sa Alemanya ng ilang residente mula sa dating [[Unyong Sobyetiko]]. Sa ngayon, ang mga etnikong [[Kasaysayan ng mga Aleman sa Rusya, Ukranya, at Unyong Sobyetiko|Aleman]] mula sa mga bansa ng dating Unyong Sobyetiko ang bumubuo sa pinakamalaking bahagi ng komunidad na nagsasalita ng Ruso.<ref>{{Cite web |last=Dmitry Bulgakov |date=11 March 2001 |title=Berlin is speaking Russians' language |url=https://www.russiajournal.com/node/4653 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130406142034/https://www.russiajournal.com/node/4653 |archive-date=6 April 2013 |access-date=10 February 2013 |publisher=Russiajournal.com}}</ref> Ang huling dekada ay nakaranas ng pagdagsa mula sa iba't ibang bansa sa Kanluran at ilang rehiyon sa Africa.<ref>{{Cite news |last=Heilwagen |first=Oliver |date=28 October 2001 |title=Berlin wird farbiger. Die Afrikaner kommen – Nachrichten Welt am Sonntag – Welt Online |language=de |work=Die Welt |url=https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |url-status=live |access-date=2 June 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515022639/https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |archive-date=15 May 2011}}</ref> Ang isang bahagi ng mga imigranteng Aprikano ay nanirahan sa [[Afrikanisches Viertel]].<ref>{{cite press release|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=6 February 2009|title=Zweites Afrika-Magazin "Afrikanisches Viertel" erschienen Bezirksbürgermeister Dr. Christian Hanke ist Schirmherr|url=https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|location=Berlin|publisher=berlin.de|access-date=27 September 2016|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021050530/https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|url-status=live}}</ref> Ang mga batang Aleman, EU-Europeo, at Israeli ay nanirahan na rin sa lungsod.<ref>{{Cite journal |date=12 December 2014 |title=Hummus in the Prenzlauer Berg |url=https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |url-status=live |journal=The Jewish Week |archive-url=https://web.archive.org/web/20141230010937/https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |archive-date=30 December 2014 |access-date=29 December 2014}}</ref> Noong Disyembre 2019, mayroong 777,345 na rehistradong residente ng dayuhang nasyonalidad at dagdag pang 542,975 mamamayang Aleman na may "pinanggalingang imgrante" ''(Migrationshintergrund, MH)'',<ref name="pop-detail5">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> ibig-sabihin sila o ang isa sa kanilang mga magulang ay nandayuhan sa Alemanya pagkatapos ng 1955. Ang mga dayuhang residente ng Berlin ay nagmula sa mga 190 bansa.<ref>{{Cite web |date=5 February 2011 |title=457 000 Ausländer aus 190 Staaten in Berlin gemeldet |trans-title=457,000 Foreigners from 190 Countries Registered in Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428201553/https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |archive-date=28 April 2019 |access-date=28 April 2019 |website=[[Berliner Morgenpost]] |language=de}}</ref> 48 porsiyento ng mga residenteng wala pang 15 taong gulang ay may pinagmulang imigrante.<ref>{{cite web |title=Fast jeder Dritte in Berlin hat einen Migrationshintergrund |url=https://www.rbb-online.de/politik/beitrag/2017/05/migrationshintergrund-berlin-jeder-dritte.html |website=www.rbb-online.de}}{{Dead link|date=December 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Ang Berlin noong 2009 ay tinatayang mayroong 100,000 hanggang 250,000 hindi rehistradong mga naninirahan.<ref>{{Cite news |last=Von Andrea Dernbach |date=23 February 2009 |title=Migration: Berlin will illegalen Einwanderern helfen – Deutschland – Politik – Tagesspiegel |work=Der Tagesspiegel Online |publisher=Tagesspiegel.de |url=https://www.tagesspiegel.de/politik/deutschland/berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |url-status=live |access-date=15 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131251/https://www.tagesspiegel.de/politik/migration-berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang mga Boro ng Berlin na may malaking bilang ng mga migrante o populasyon na ipinanganak sa ibang bansa ay ang [[Mitte]], [[Neukölln]], at [[Friedrichshain-Kreuzberg]].<ref>{{Cite web |date=8 September 2016 |title=Zahl der Ausländer in Berlin steigt auf Rekordhoch |url=https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170804053354/https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |archive-date=4 August 2017 |access-date=13 June 2017 |website=jungefreiheit.de |language=de}}</ref> Mayroong higit sa 20 hindi katutubong komunidad na may populasyong hindi bababa sa 10,000 katao, kabilang ang mga [[Mga Turko sa Berlin|Turko]], Polako, Ruso, Lebanes, Palestino, Serbio, Italyano, Indiyano, Bosnio, [[Pamayanang Biyetnames ng Berlin|Biyetnames]], Amerikano, Rumano, Bulgari, Croata, Tsino, Austriako, Ukrano, Pranses, Briton, Españo, Israeli, Thai, Irani, Ehipsiyo, at Siryo na mga komunidad. === Mga wika === Ang Aleman ay ang opisyal at nangingibabaw na sinasalitang wika sa Berlin. Ito ay isang [[Mga wikang Kanlurang Aleman|wikang Kanlurang Aleman]] na nagmula ang karamihan ng bokabularyo nito mula sa sangay ng Aleman ng pamilya ng wikang [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]. Ang Aleman ay isa sa 24 na wika ng Unyong Europeo,<ref>{{Cite web |last=European Commission |title=Official Languages |url=https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140926004848/https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |archive-date=26 September 2014 |access-date=29 July 2014}}</ref> at isa sa tatlong [[wikang pantrabaho]] ng [[Komisyong Europeo]]. Ang Berlinerisch o Berlinisch ay hindi isang diyalekto sa lingguwistika. Ito ay sinasalita sa Berlin at sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|nakapaligid na kalakhang pook]]. Nagmula ito sa isang [[Diyalektong Brandeburges|Brandeburges]] na varyant. Ang diyalekto ay nakikita na ngayon na mas katulad ng isang [[sosyolekto]], higit sa lahat sa pamamagitan ng pagtaas ng imigrasyon at mga uso sa mga edukadong populasyon na magsalita ng [[karaniwang Aleman]] sa pang-araw-araw na buhay. Ang pinakakaraniwang ginagamit na wikang banyaga sa Berlin ay Turko, Polako, Ingles, Persa, Arabe, Italyano, Bulgaro, Ruso, Rumano, Kurdo, Serbo-Croata, Pranses, Español, at Biyentames. Mas madalas na naririnig ang Truko, Arabe, Kurdo, at Serbo-Croata sa kanlurang bahagi dahil sa malalaking komunidad ng Gitnang Silangan at dating Yugoslavia. Ang Polako, Ingles, Ruso, at Biyetnames ay may mas maraming katutubong nagsasalita sa Silangang Berlin.<ref>{{Cite web |date=18 May 2010 |title=Studie – Zwei Millionen Berliner sprechen mindestens zwei Sprachen – Wirtschaft – Berliner Morgenpost – Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522160634/https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |archive-date=22 May 2011 |access-date=2 June 2011 |publisher=Morgenpost.de}}</ref> === Relihiyon === Ayon sa senso noong 2011, humigit-kumulang 37 porsiyento ng populasyon ang nag-ulat na mga miyembro ng isang legal na kinikilalang simbahan o relihiyosong organisasyon. Ang iba ay hindi kabilang sa naturang organisasyon, o walang impormasyong makukuha hinggil sa kanila.<ref name="Census 2011">{{Cite web |title=Zensus 2011 – Bevölkerung und Haushalte – Bundesland Berlin |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193809/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |archive-date=3 March 2016 |access-date=23 February 2019 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=6–7 |language=de}}</ref> Ang pinakamalaking relihiyong denominasyon na naitala noong 2010 ay ang [[Protestantismo|Protestanteng]] [[Landeskirche|rehiyonal na samahang simbahan]] —ang [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]] (EKBO) —isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang simbahan]]. Ang EKBO ay miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya|Simbahang Ebanghelika sa Alemanya (EKD)]] at [[Union Evangelischer Kirchen|Union Evangelischer Kirchen (UEK)]]. Ayon sa EKBO, ang kanilang kasapian ay umabot sa 18.7 porsyento ng lokal na populasyon, habang ang [[Simbahang Katolikong Romano]] ay mayroong 9.1 porsyento ng mga residenteng nakarehistro bilang mga miyembro nito.<ref name="kirchenmitglieder2010">{{Cite web |date=November 2011 |title=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2010 |trans-title=Church membership on 31 December 2010 |url=https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180209204513/https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |archive-date=9 February 2018 |access-date=10 March 2012 |publisher=[[Evangelical Church in Germany]] |language=de}}</ref> Humigit-kumulang 2.7% ng populasyon ang nakikilala sa iba pang mga denominasyong Kristiyano (karamihan sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Silangang Ortodokso]], ngunit iba't ibang mga Protestante rin).<ref name="klStatistik2010">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ayon sa rehistro ng mga residente ng Berlin, noong 2018, 14.9 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Ebanghelika, at 8.5 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Katolika.<ref name="pop-detail7">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Ang gobyerno ay nagpapanatili ng rehistro ng mga miyembro ng mga simbahang ito para sa mga layunin ng buwis, dahil kinokolekta nito ang [[buwis sa simbahan]] sa ngalan ng mga simbahan. Hindi ito nag-iingat ng mga rekord ng mga miyembro ng ibang relihiyosong organisasyon na maaaring mangolekta ng kanilang sariling buwis sa simbahan, sa ganitong paraan. Noong 2009, humigit-kumulang 249,000 [[Muslim]] ang iniulat ng [[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|Tanggapan ng Estadistika]] na mga miyembro ng mga Masjid at Islamikong relihiyosong organisasyon sa Berlin,<ref>{{Cite web |title=Statistisches Jahrbuch für Berlin 2010 |trans-title=Statistical yearbook for Berlin 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120202750/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |archive-date=20 November 2012 |access-date=10 February 2013 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> habang noong 2016, tinatantya ng pahayagang ''[[Der Tagesspiegel]]'' na humigit-kumulang 350,000 Muslim ang nag-obserba ng [[Ramadan]] sa Berlin.<ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=23 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212013247/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 December 2019}}</ref> Noong 2019, humigit-kumulang 437,000 rehistradong residente, 11.6% ng kabuuan, ang nag-ulat na mayroong pinanggalingan sa paglilipat mula sa isa sa mga [[Mga miyembrong estado ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko|estadong Miyembro ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko]].<ref name="pop-detail8">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |language=de |trans-title=Ramadan in refugee camps and schools in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712125538/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 July 2017}}</ref> Sa pagitan ng 1992 at 2011 halos dumoble ang populasyon ng Muslim.<ref>{{Cite news |last=Schupelius |first=Gunnar |date=28 May 2015 |title=Wird der Islam künftig die stärkste Religion in Berlin sein? |work=[[Berliner Zeitung]] |url=https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603092248/https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |archive-date=3 June 2017}}</ref> Humigit-kumulang 0.9% ng mga Berlines ay kabilang sa ibang mga relihiyon. Sa tinatayang populasyon na 30,000–45,000 na mga residenteng Hudyo,<ref name="The Boston Globe 2014-11-01">{{Cite web |last=Ross |first=Mike |date=1 November 2014 |title=In Germany, a Jewish community now thrives |url=https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222235631/https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |archive-date=22 December 2016 |access-date=19 August 2016 |website=[[The Boston Globe]]}}</ref> humigit-kumulang 12,000 ang mga rehistradong miyembro ng mga relihiyosong organisasyon.<ref name="klStatistik20102">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ang Berlin ay ang luklukan ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Katoliko Romanong arsobispo ng Berlin]] at ang nahalal na tagapangulo ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana|EKBO]] ay pinamagatang obispo ng EKBO. Higit pa rito, ang Berlin ay ang luklukan ng maraming mga Ortodoksong katedral, tulad ng Katedral ni San Boris ang Bautista, isa sa dalawang luklukan ng [[Simbahang Bulgarong Ortodokso|Bulgarong Ortodokso]] na Diyosesis ng Kanluran at Gitnang Europa, at ang Katedral ng Muling Pagkabuhay ni Kristo ng Diyosesis ng Berlin (Patriarkado ng Moscow). {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|width1=500|width2=500|width3=500|width4=500|height1=350|height2=350|height3=350|height4=350|image1=Berliner Dom - panoramio (20).jpg|image2=NeueSynagogue.JPG|image3=2020-04-16 P4160889 St.Hedwigs-Kathedrale, Bebelplatz.jpg|image4=Şehitlik mosque Berlin by ZUFAr.jpg|footer=Paikot pa kanan mula sa taas pakaliwa: [[Katedral ng Berlin]], [[Bagong Sinagoga (Berlin)|Bagong Sinagoga]], Moske Şehitli, at [[Katedral ni Santa Eduvigis]]}} Ang mga mananampalataya ng iba't ibang relihiyon at denominasyon ay nagpapanatili ng maraming [[Listahan ng mga lugar ng pagsamba sa Berlin|lugar ng pagsamba sa Berlin]]. Ang [[Malayang Simbahang Ebangheliko-Luterano]] ay may walong parokya na may iba't ibang laki sa Berlin.<ref>{{Cite web |title=Lutheran Diocese Berlin-Brandenburg |url=https://www.selk-berlin.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080328152944/https://www.selk-berlin.de/ |archive-date=28 March 2008 |access-date=19 August 2008 |publisher=Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche}}</ref> Mayroong 36 na kongregasyong [[Mga Bautista|Bautista]] (sa loob [[Samahan ng mga Ebanghelikong Malayang Simbahang Kongregasyon sa Alemanya]]), 29 [[Bagong Apostolikong Simbahan]], 15 [[Nagkakaisang Metodistang Simbahan|Nagkakaisang Metodista]] na simbahan, walong Malayang Ebanghelika na Kongregasyon, apat na [[Simbahan ni Kristo, Siyentipiko]] (una, iklawa, ikatlo, at ikalabing-anim), anim mga kongregasyon ng [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]], isang [[Lumang Simbahang Katoliko|Lumang Simbahan]], at isang [[Anglikanismo|Anglicanong]] simbahan sa Berlin. Ang Berlin ay may higit sa 80 moske,<ref>{{Cite web |title=Berlin's mosques |url=https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093250/https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |archive-date=11 November 2018 |access-date=11 November 2018 |publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> sampung sinagoga,<ref>{{Cite news |last=Keller |first=Claudia |date=10 November 2013 |title=Berlins jüdische Gotteshäuser vor der Pogromnacht 1938: Untergang einer religiösen Vielfalt |language=de |trans-title=Berlin's jewish places of worship before the Pogromnacht 1938: Decline of a religious diversity |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |url-status=live |access-date=11 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093246/https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |archive-date=11 November 2018 |quote=Von den weit mehr als 100 jüdischen Gotteshäusern sind gerade einmal zehn übrig geblieben. (in english: Of the far more than 100 synagogues, only ten are left.)}}</ref> at dalawang templong [[Budismo|Budista]]. == Gobyerno at politika == {{main|Politika ng Berlin}} === Estadong lungsod === [[Talaksan:Rotes_Rathaus.jpg|left|thumb|[[Rotes Rathaus]] (''Pulang Munisipyo''), luklukan ng Senado at Alkalde ng Berlin.]] Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pag-iisa]] noong Oktubre 3, 1990, ang Berlin ay isa sa tatlong [[Länder ng Alemanya|estadong lungsod sa Alemanya]] na kabilang sa kasalukuyang 16 na estado ng Alemanya. Ang [[Abgeordnetenhaus ng Berlin|Kapulungan ng mga Kinatawan]] (''Abgeordnetenhaus'') ay kumakatawan bilang parlamento ng lungsod at estado, na mayroong 141 na luklukan. Ang ehekutibong tanggapan ng Berlin ay ang [[Senado ng Berlin]] (''Senat von Berlin''). Binubuo ang Senado ng [[Talaan ng mga alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] (''Regierender Bürgermeister''), at hanggang sampung senador na may hawak na ministeryal na posisyon, dalawa sa kanila ang may hawak na titulong "Alkalde" (''Bürgermeister'') bilang kinatawan ng Namamahalang Alkalde.<ref>{{Cite web |date=2016-11-01 |title=Verfassung von Berlin – Abschnitt IV: Die Regierung |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008025644/https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |archive-date=8 October 2020 |access-date=2020-10-02 |website=www.berlin.de |language=de}}</ref> Ang kabuuang taunang badyet ng estado ng Berlin noong 2015 ay lumampas sa €24.5 ($30.0) bilyon kabilang ang surplus sa badyet na €205 ($240) milyon.<ref>{{Cite news |title=Berliner Haushalt Finanzsenator bleibt trotz sprudelnder Steuereinnahmen vorsichtig |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/berliner-haushalt-finanzsenator-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-24702234 |url-status=live |access-date=20 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131248/https://www.berliner-zeitung.de/sport-leidenschaft/berliner-haushalt-finanzsenator-kollatz-ahnen-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-li.6132?pid=true |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang estado ay nagmamay-ari ng malawak na pag-aari, kabilang ang mga gusaling pang-administratibo at pamahalaan, mga kompanya ng real estate, pati na rin ang mga stake sa Estadio Olimpiko, mga paliguan, mga kompanya ng pabahay, at maraming mga pampublikong negosyo at mga subsidiyaryo na kompanya.<ref>{{Cite web |date=18 May 2017 |title=Vermögen |trans-title=Assets |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190928151604/https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |archive-date=28 September 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 September 2019 |title=Beteiligungen des Landes Berlin |trans-title=Holdings of the State of Berlin |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191219070001/https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |archive-date=19 December 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]] |language=de}}</ref> Hawak ng [[Partido Sosyo-Demokratiko ng Alemanya|Partido Sosyo-Demokratiko]] (''Sozialdemokratische Partei Deutschlands'' o SPD) at ng [[Ang Kaliwa (Alemanya)|Kaliwa]] (Die Linke) ang pamahalaang lungsod pagkatapos ng [[Halalan estatal ng Berlin, 2001|halalang estatal noong 2001]] at nanalo ng isa pang termino sa [[Halalang estatal ng Berlin, 2006|halalang estatal noong 2006]].<ref>{{Cite web |title=Berlin state election, 2006 |url=https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323161037/https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |archive-date=23 March 2012 |access-date=17 August 2008 |website=Der Landeswahlleiter für Berlin |language=de}}</ref> Mula noong [[Halalang estatal ng Berlin, 2016|halalang estatal noong 2016]], nagkaroon ng koalisyon sa pagitan ng Partido Sosyo-Demokratiko, mga Lunti, at Kaliwa. Ang Namumunong Alkalde ay magkasabay na Panginoong Alkalde ng Lungsod ng Berlin (''Oberbürgermeister der Stadt'') at Ministro na Pangulo ng Estado ng Berlin (''Ministerpräsident des Bundeslandes''). Ang tanggapan ng Namamahalang Alkalde ay nasa [[Rotes Rathaus|Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo)]]. Mula noong 2014 ang tanggapang ito ay hawak ni [[Michael Müller (politiko, ipinanganak noong 1964)|Michael Müller]] ng mga Sosyo-Demokratiko.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Time (magazine)|Time Europe]]}}</ref> === Mga boro === [[Talaksan:Berlin_Subdivisions.svg|right|thumb|[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|12 boro ng Berlin at ang kanilang 96 na kapitbahayan]]]] Ang Berlin ay nahahati sa 12 boro o distrito (''Bezirke''). Ang bawat boro ay may ilang mga subdistrito o mga kapitbahayan (''Ortsteile''), na nag-ugat sa mas matatandang munisipalidad na nauna sa pagbuo ng Kalakhang Berlin noong Oktubre 1, 1920. Ang mga subdistritong ito ay naging urbanisado at isinama sa lungsod nang maglaon. Maraming residente ang lubos na nakikilala sa kanilang mga kapitbahayan, na kolokyal na tinatawag na ''[[Kiez]]''. Sa kasalukuyan, ang Berlin ay binubuo ng 96 na mga subdistrito, na karaniwang binubuo ng ilang mas maliliit na pook residensiyal o kuwarto. Ang bawat borough ay pinamamahalaan ng isang sangguniang pamboro (''Bezirksamt'') na binubuo ng limang konsehal (''Bezirksstadträte'') kasama ang alkalde ng boro (''Bezirksbürgermeister''). Ang konseho ay inihahalal ng asamblea ng boro (''Bezirksverordnetenversammlung''). Gayunpaman, ang mga indibidwal na boro ay hindi mga independiyenteng munisipalidad, ngunit nasa ilalim ng Senado ng Berlin. Ang mga alkalde ng boro ay bumubuo sa konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister''), na pinamumunuan ng Namamahalang Alkalde ng lungsod at nagpapayo sa Senado. Ang mga kapitbahayan ay walang mga lokal na katawan ng pamahalaan. === Kakambal na bayan – mga kinakapatid na lungsod === Ang Berlin ay nagpapanatili ng opisyal na pakikipagsosyo sa 17 lungsod.<ref name="Berlintwins">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref> Ang [[Kakambal na lungsod|pagkakambal ng lungsod]] sa pagitan ng Berlin at iba pang mga lungsod ay nagsimula sa kapatid nitong lungsod na Los Angeles noong 1967. Kinansela ang mga pagsosyo ng Silangang Berlin sa panahon ng muling pag-iisa ng Alemanya ngunit kalaunan ay bahagyang muling itinatag. Ang mga pakikipagsosyo ng Kanlurang Berlin ay dati nang pinaghihigpitan sa antas ng boro. Noong panahon ng Digmaang Malamig, ang mga partnership ay sumasalamin sa iba't ibang hanayan ng kapangyarihan, kung saan ang Kanlurang Berlin ay nakikipagsosyo sa mga kabesera sa Kanluraning Mundo at Silangang Berlin na karamihan ay nakikipagsosyo sa mga lungsod mula sa [[Pakto ng Barsobya]] at mga kaalyado nito. Mayroong ilang magkasanib na proyekto sa maraming iba pang mga lungsod, tulad ng [[Beirut]], Belgrade, São Paulo, [[Copenhague]], Helsinki, [[Amsterdam]], [[Johannesburg]], [[Mumbai]], Oslo, [[Hanoi]], Shanghai, [[Seoul]], [[Sopiya|Sofia]], [[Sydney]], Lungsod ng New York, at [[Viena]]. Lumalahok ang Berlin sa mga pandaigdigang asosasyon ng lungsod gaya ng Samahan ng mga Kabesera ng Unyong Europeo, Eurocities, Ugnayan ng mga mga Europeong Lungsod ng Kultura, Metropolis, Pagpupulong Kumperensiya ng mga Pangunahing Lungsod ng Mundo, at Kumperensiya ng mga Kabeserang Lungsod ng Mundo. Ang Berlin ay kakambal sa:<ref name="Berlintwins2">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref>{{div col|colwidth=20em}} *Los Angeles, Estados Unidos (1967) <!--Paris - not twinning, does not consider Berlin as its twin town--> *[[Madrid]], España (1988) *[[Istanbul]], Turkiya (1989) *[[Barsobya]] Polonya (1991) *Mosku, Rusya (1991) *[[Bruselas]], Belhika (1992) *[[Budapest]], Unggarya (1992) *[[Tashkent]], Uzbekistan (1993) *[[Lungsod Mehiko]], Mehiko (1993) *[[Jakarta]], Indonesia (1993) *Beijing, Tsina (1994) *Tokyo, Hapon (1994) *[[Buenos Aires]], Arhentina (1994) *[[Praga]], Republikang Tseko (1995) *[[Windhoek]], Namibia (2000) *Londres, Nagkakaisang Kaharian (2000) {{div col end}}Mula noong 1987, ang Berlin ay mayroon ding opisyal na pakikipagsosyo sa Paris, Pransiya. Ang bawat boro ng Berlin ay nagtatag din ng sarili nitong kambal na bayan. Halimbawa, ang borough ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] ay may pagsosyo sa Israeling lungsod ng [[Kiryat Yam]].<ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaftsverein Friedrichshain-Kreuzberg e. V. |url=https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309000305/https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |archive-date=9 March 2021 |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |language=de}}</ref> == Ekonomiya == {{main|Ekonomiya ng Berlin}} [[Talaksan:Berlin_Mitte_by_night.JPG|left|thumb|Ang Berlin ay isang UNESCO "Lungsod ng Disenyo" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[ekosistema ng startup]].<ref>{{Cite web |title=Berlin – Europe's New Start-Up Capital |url=https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331043259/https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |archive-date=31 March 2016 |access-date=27 March 2016 |website=Credit Suisse}}</ref>]] Ang Berlin ay isang UNESCO "City of Design" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[startup ecosystem]]. Noong 2018, ang GDP ng Berlin ay umabot sa €147&nbsp;bilyon, isang pagtaas ng 3.1% kumpara sa nakaraang taon. Ang ekonomiya ng Berlin ay pinangungunahan ng [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na may humigit-kumulang 84% ng lahat ng kompanya na nagnenegosyo sa mga serbisyo. Noong 2015, ang kabuuang lakas-paggawa sa Berlin ay 1.85&nbsp;milyon. Ang tantos ng walang trabaho ay umabot sa 24 na taon na mababang noong Nobyembre 2015 at tumayo sa 10.0%.<ref>{{Cite news |title=Berlin hat so wenig Arbeitslose wie seit 24 Jahren nicht |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |url-status=live |access-date=1 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203224849/https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |archive-date=3 December 2015}}</ref> Mula 2012 hanggang 2015, ang Berlin, bilang isang estado ng Aleman, ay may pinakamataas na taunang tantos ng paglago ng trabaho. Humigit-kumulang 130,000 trabaho ang naidagdag sa panahong ito.<ref>{{Cite news |date=28 January 2015 |title=In Berlin gibt es so viele Beschäftigte wie nie zuvor |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |url-status=live |access-date=16 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224010722/https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |archive-date=24 February 2016}}</ref> Kabilang sa mahahalagang sektor ng ekonomiya sa Berlin ang mga agham pambuhay, transportasyon, impormasyon at mga teknolohiya sa komunikasyon, media at musika, pananalastas at disenyo, bioteknolohiya, mga serbisyong pangkapaligiran, konstruksiyon, e-komersiyo, retail, negosyo sa hotel, at inhinyeriyang medikal.<ref>{{Cite news |date=21 September 2006 |title=Poor but sexy |work=The Economist |url=https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |url-status=live |access-date=19 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622201720/https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |archive-date=22 June 2008}}</ref> Ang pananaliksik at pag-unlad ay may kahalagahang pang-ekonomiya para sa lungsod.<ref name="factsheet">{{Cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Maraming malalaking korporasyon tulad ng Volkswagen, Pfizer, at SAP ang nagpapatakbo ng mga laboratoryong pang-inobasyon sa lungsod.<ref>{{Cite news |title=Immer mehr Konzerne suchen den Spirit Berlins |publisher=Berliner Morgenpost |url=https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |url-status=live |access-date=13 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116150546/https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |archive-date=16 January 2017}}</ref> Ang Science and Business Park sa Adlershof ay ang pinakamalaking parke ng teknolohiya sa Alemanya na sinusukat ng kita. <ref>{{Cite web |title=The Science and Technology Park Berlin-Adlershof |url=https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170117042743/https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |archive-date=17 January 2017 |access-date=13 January 2017 |website=Berlin Adlershof: Facts and Figures |publisher=Adlershof}}</ref> Sa loob ng [[Eurozone]], ang Berlin ay naging sentro para sa paglipat ng negosyo at internasyonal na [[Pamumuhunan (macroeconomics)|pamumuhunan]].<ref>{{Cite news |title=Global Cities Investment Monitor 2012 |publisher=KPMG |url=https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |url-status=live |access-date=28 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102003006/https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |archive-date=2 November 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote nach Bundesländern in Deutschland 2018 {{!}} Statista |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627171657/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |archive-date=27 June 2021 |access-date=13 November 2018 |website=Statista |language=de}}</ref> {| class="wikitable" !Taon <ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote in Berlin bis 2018 |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211194253/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=Statista}}</ref> !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 !2006 !2007 !2008 !2009 !2010 !2011 !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 !2017 !2018 !2019 |- |Tantos ng walang trabaho sa % |15.8 |16.1 |16.9 |18.1 |17.7 |19.0 |17.5 |15.5 |13.8 |14.0 |13.6 |13.3 |12.3 |11.7 |11.1 |10.7 |9.8 |9.0 |8.1 |7.8 |} == Edukasyon at Pananaliksik == <!--{{Pangunahin|Edukasyon sa Berlin}}-->[[Talaksan:Berlin-Mitte_Humboldt-Uni_05-2014.jpg|right|thumb|Ang [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] ay kaugnay sa 57 nagwagi sa Gantimpalang Nobel.]] {{Magmula noong|2014}}, ang Berlin ay may 878 na paaralan, na nagtuturo sa 340,658 mag-aaral sa 13,727 klase, at 56,787 nagsasanay sa mga negosyo at saanman.<ref name="factsheet22">{{cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Ang lungsod ay may 6 na taong programa sa primaryang edukasyon. Pagkatapos matapos ang elementarya, magpapatuloy ang mga mag-aaral sa ''Sekundarschule'' (isang komprehensibong paaralan) o ''Gymnasium'' (paaralan para sa paghahanda sa kolehiyo). Ang Berlin ay may natatanging na programa sa paaralang bilingual sa ''Europaschule'', kung saan tinuturuan ang mga bata ng kurikulum sa Alemanya at isang wikang banyaga, simula sa elementarya at magpapatuloy sa mataas na paaralan.<ref>{{cite web |title=Jahrgangsstufe Null |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080520234625/https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |archive-date=20 May 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[Der Tagesspiegel]] |language=de}}</ref> Ang [[Französisches Gymnasium Berlin]], na itinatag noong 1689 upang turuan ang mga anak ng bakwit na Huguenot, ay nag-aalok ng pagtuturo (Aleman/Pranses).<ref>{{Cite web |title=Geschichte des Französischen Gymnasiums |url=https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080615205603/https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |archive-date=15 June 2008 |access-date=17 August 2008 |website=Französisches Gymnasium Lycée Français Berlin |language=de, fr}}</ref> Ang [[Paaralang John F. Kennedy, Berlin|Paaralang John F. Kennedy]], isang bilingweng Aleman–Ingles na pampublikong paaralan sa [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]], ay partikular na tanyag sa mga anak ng mga diplomat at komunidad ng ekspatriado na nagsasalita ng Ingles. 82 {{Lang|de|Gymnasien}} ang nagtutro ng [[Wikang Latin|Latin]] <ref>{{Cite web |date=29 March 2013 |title=Latein an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/latein |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171004133934/https://www.gymnasium-berlin.net/latein |archive-date=4 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> at 8 ang nagtuturo ng [[Wikang Sinaunang Griyego|Sinaunang Griyego]].<ref>{{Cite web |date=31 March 2013 |title=Alt-Griechisch an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012215308/https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |archive-date=12 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> == Kultura == [[Talaksan:Alte_Nationalgalerie_abends_(Zuschnitt).jpg|thumb|200x200px|Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].]] [[Talaksan:Cafe_am_Holzmarkt,_River_Spree,_Berlin_(46636049685).jpg|left|thumb|Ang [[Alternatibong kultura|alternatibong]] Holzmarkt, [[Friedrichshain-Kreuzberg]]]] {{main|Kultura sa Berlin|Media sa Berlin}} Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO2" /> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO3">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO22">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080808091530/https://whc.unesco.org/en/list/532 |archive-date=8 August 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Ang lumalawak na kultural na pangyayari sa lungsod ay binibigyang-diin ng paglipat ng [[Pangkalahatang Grupo ng Musika|Universal Music Group]] na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan sa pampang ng Ilog Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay pinangalanang "Lungsod ng Disenyo" ng [[UNESCO]] at naging bahagi na ng [[Malikhaing Network ng Lungsod|Creative Cities Network]] mula noon.<ref name="Cityofdesign32">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref><ref name="Cityofdesign4">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> == Mga tala == <references group="note"/> == Mga sanggunian == <references />{{Geographic location |Centre = Berlin |North = [[Neubrandenburg]], [[Rostock]] |Northeast = [[Szczecin]] ([[Polonya]]) |East = [[Frankfurt (Oder)]] |Southeast = [[Cottbus]] |South = [[Dresden]] |Southwest = [[Potsdam]], [[Dessau]], [[Halle, Saxony-Anhalt|Halle]], [[Leipzig]] |West = [[Brandenburg an der Havel]], [[Braunschweig]] |Northwest = [[Hamburg]], [[Lübeck]] }} {{Navboxes |list= {{Berlin}} {{Mga Borough ng Berlin}} {{Mga lungsod sa Alemanya}} {{Germany states}} {{Kabiserang lungsod ng Unyong Europeo}} {{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}} {{Kabiserang Kultural sa Europa}} {{Hanseatic League}} }} {{stub}} [[Kategorya:Mga estado ng Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Mga lungsod sa Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Kabisera sa Europa|Berlin]] [[Kategorya:Berlin]] lshwv0kgwwde5ttz6jze91ia4y5wffr 1965866 1965858 2022-08-24T16:34:16Z Ryomaandres 8044 /* Arkitektura */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Berlin|subdivision_type=Bansa|subdivision_name=Alemanya|subdivision_type1=[[Landstadt ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1=[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Berlin]]|settlement_type=Kabeserang lungsod, [[Landstadt ng Alemanya|Estado]], at [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]]|image_skyline={{Photomontage|position=center | photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg | photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg | photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg | photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg | photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg | photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg | photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg | photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg | color_border = white | color = white | spacing = 2 | size = 270 | foot_montage = '''Mula itaas, kaliwa pakanan''': Tanawin ng [[Tiergarten, Berlin|Tiergarten]]; [[Tarangkahang Brandeburgo]]; [[Katedral ng Berlin]]; [[Palasyo ng Charlottenburg]]; [[Pulo ng mga Museo]], at [[Toreng Pang-TV ng Berlin]]; [[Haligi ng Tagumpay ng Berlin|Haligi ng Tagumpay]]; [[Plaza Potsdam]]; at [[gusaling Reichstag]] }}|image_shield=Coat of arms of Berlin.svg|shield_size=70px|pushpin_map=Germany#Europe|pushpin_relief=yes|pushpin_map_caption=Kinaroroonan sa Alemanya|coordinates={{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}|image_flag=Flag_of_Berlin.svg|image_map={{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}|total_type=Lungsod/Estado|area_total_km2=891.7|area_footnotes=<ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>|population_total=3769495|population_footnotes=<ref name="pop-detail"/>|population_as_of=Disyembre 31, 2020|population_urban=4473101|population_urban_footnotes=<ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>|population_metro=6144600|population_metro_footnotes=<ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>|elevation_m=34|population_demonyms=Berlines<br/>Berliner (m), Berlinerin (f) (Aleman)|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP (nominal)]]|blank_info_sec1=€155 billion (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>|blank1_name_sec1=GRP kada tao|blank1_info_sec1=€41,000 (2020)|blank2_name_sec2=[[Human Development Index|HDI]] (2018)|blank2_info_sec2=0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|very high}} · [[List of German states by Human Development Index|2nd of 16]]|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+01:00|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+02:00|blank_name_sec2=[[GeoTLD]]|blank_info_sec2=[[.berlin]]|website={{URL|www.berlin.de/en/}}|governing_body=[[Abgeordnetenhaus ng Berlin]]|leader_title=[[Namumunong Alkalde ng Berlin|Namumunong Alkalde]]|leader_party=SPD|leader_name=[[Franziska Giffey]]|geocode=[[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS Region]]: DE3|area_code=[[List of dialling codes in Germany#030 – Berlin|030]]|registration_plate=B{{NoteTag |1 = Prefixes for vehicle registration were introduced in 1906, but often changed due to the political changes after 1945. Vehicles were registered under the following prefixes: "I A" (1906&nbsp;– April 1945; devalidated on 11 August 1945); no prefix, only digits (from July to August 1945), "БГ" (=BG; 1945–46, for cars, trucks and busses), "ГФ" (=GF; 1945–46, for cars, trucks and busses), "БM" (=BM; 1945–47, for motor bikes), "ГM" (=GM; 1945–47, for motor bikes), "KB" (i.e.: [[Allied Kommandatura|Kommandatura]] of Berlin; for all of Berlin 1947–48, continued for [[West Berlin]] until 1956), "GB" (i.e.: Greater Berlin, for [[East Berlin]] 1948–53), "I" (for East Berlin, 1953–90), "B" (for West Berlin from 1 July 1956, continued for all of Berlin since 1990).}}|iso_code=DE-BE|official_name=Berlin}}Ang '''Berlin''' ay ang [[kabisera|kabesera]] ng [[Alemanya]]. May 3.7 milyong naninirahan dito, ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|pinakamalaking lungsod]] sa bansa ayon sa lugar at populasyon<ref>{{Cite news |last=Milbradt |first=Friederike |date=6 February 2019 |title=Deutschland: Die größten Städte |language=de |work=[[Die Zeit]] (Magazin) |location=Hamburg |url=https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |url-status=live |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190213183401/https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |archive-date=13 February 2019}}</ref><ref>{{Cite news |date=1 August 2019 |title=Leipzig überholt bei Einwohnerzahl Dortmund – jetzt Platz 8 in Deutschland |language=de |work=[[Leipziger Volkszeitung]] |location=Leipzig |url=https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |url-status=dead |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113070247/https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |archive-date=13 November 2019}}</ref>, at ang pinakamalaking lungsod ayon sa populasyon sa [[Kaisahang Yuropeo|Unyong Europeo]], ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod.<ref name="pop-detail">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Isa sa [[Länder ng Alemanya|labing-anim na kinabibilangang estado]] ng Alemanya, ang Berlin ay napalilibutan ng [[Brandeburgo|Estado ng Brandeburgo]] at kadugtong ng [[Potsdam]], ang kabesera ng Brandeburgo. Ang urbanong pook ng Berlin, na may populasyon na humigit-kumulang 4.5 milyon, ay ang pangalawang pinakamataong urbanong pook sa Alemanya pagkatapos ng [[Ruhr]]. Ang [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandeburgo|kabeserang rehiyon ng Berlin-Brandeburgo]] ay may humigit-kumulang 6.2 milyong mga naninirahan at ito ang [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|ikatlong pinakamalaking kalakhang rehiyon ng Alemanya]] pagkatapos ng mga rehiyon ng [[Rin-Ruhr]] at [[Francfort Rin-Meno|Rin-Meno]].<ref>{{Cite web |date=4 October 2016 |title=Daten und Fakten zur Hauptstadtregion |url=https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175940/https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |archive-date=21 March 2019 |access-date=13 April 2022 |website=www.berlin-brandenburg.de}}</ref> Nagkaroon ng [[Pag-iisa ng Berlin at Brandeburgo|bigong pagtatangkang pag-isahin ang parehong estado noong 1996]], at sa kabila ng nananatiling hiwalay, ang dalawang estado ay nagtutulungan sa maraming bagay hanggang ngayon. Ang Berlin ay tumatawid sa pampang ng [[Spree (ilog)|Spree]], na dumadaloy sa [[Havel]] (isang [[tributaryo]] ng [[Ilog Elba|Elbe]]) sa kanlurang boro ng [[Spandau]] . Kabilang sa mga pangunahing topograpikong tampok ng lungsod ay ang maraming lawa sa kanluran at timog-silangan na mga boro na nabuo ng [[Spree (ilog)|Spree]], [[Havel]], at [[Dahme (ilog)|Dahme]], na ang pinakamalakin ay ang [[Lawa ng Müggelsee|Lawa Müggelsee]]. Dahil sa lokasyon nito sa [[Kapatagang Europeo]], ang Berlin ay naiimpluwensiyahan ng isang [[Klimang banayad|banayad na pana-panahong klima]]. Halos sangkatlo ng lugar ng lungsod ay binubuo ng mga kagubatan, [[Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin|liwasan, hardin]], ilog, kanal, at lawa.<ref name="gruen">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang lungsod ay nasa lugar ng diyalektong [[Gitnang Aleman]], ang [[Alemang Berlin|diyalekto ng Berlin]] ay isang varyant ng mga [[Mga diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch|diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch]]. Unang naidokumento noong ika-13 siglo at sa pagtawid ng dalawang mahalagang makasaysayang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]],<ref name="staple">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]] (1417 – 1701), ang [[Kaharian ng Prusya]] (1701–1918), ang [[Imperyong Aleman]] (1871). –1918), ang [[Republikang Weimar]] (1919–1933), at [[Alemanyang Nazi]] (1933–1945). Ang [[Berlin noong dekada '20]] ay ang ikatlong pinakamalaking munisipalidad sa mundo.<ref>{{Cite web |date=September 2009 |title=Topographies of Class: Modern Architecture and Mass Society in Weimar Berlin (Social History, Popular Culture and Politics in Germany) |url=https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180706161901/https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |archive-date=6 July 2018 |access-date=9 October 2009 |publisher=www.h-net.org}}</ref> Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at ang kasunod na pananakop nito ng mga matagumpay na bansa, nahati ang lungsod; ang [[Kanlurang Berlin]] ay naging isang de facto na [[Engklabo at eksklabo|eksklabo]] ng [[Kanlurang Alemanya]], na napapalibutan ng [[Pader ng Berlin]] (mula Agosto 1961 hanggang Nobyembre 1989) at teritoryo ng Silangang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Berlin Wall |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080630080628/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |archive-date=30 June 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> Ang [[Silangang Berlin]] ay idineklara na kabesera ng Silangang Alemanya, habang ang [[Bonn]] ay naging kabesera ng Kanlurang Alemanya. Kasunod ng [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990, ang Berlin ay muling naging kabesera ng buong Alemanya. Ang Berlin ay isang [[Lungsod pandaigdig|pandaigdigang lungsod]] ng [[Kultura ng Berlin|kultura]], [[Politika ng Berlin|politika]], [[Media ng Berlin|media]], at agham.<ref>{{Cite web |title=Berlin – Capital of Germany |url=https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112204045/https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |archive-date=12 January 2012 |access-date=18 August 2008 |website=German Embassy in Washington}}</ref><ref>{{Cite news |last=Davies |first=Catriona |date=10 April 2010 |title=Revealed: Cities that rule the world&nbsp;– and those on the rise |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |url-status=live |access-date=11 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604014630/https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |archive-date=4 June 2011}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sifton |first=Sam |date=31 December 1969 |title=Berlin, the big canvas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412012910/https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |archive-date=12 April 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |date=22 October 2009 |title=Global Power City Index 2009 |url=https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |url-status=live |journal=Institute for Urban Strategies at the Mori Memorial Foundation |archive-url=https://web.archive.org/web/20140629143736/https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |archive-date=29 June 2014 |access-date=29 October 2009}}</ref> Nakabatay ang [[Ekonomiya ng Berlin|ekonomiya]] nito sa mga [[High tech|high-tech]] na kompanya at [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na sumasaklaw sa magkakaibang hanay ng mga [[Malilikhaing industriya|malikhaing industriya]], pasilidad ng pananaliksik, mga korporasyon ng media at mga lugar ng kumbensiyon.<ref name="congress">{{Cite web |title=ICCA publishes top 20 country and city rankings 2007 |url=https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080922094543/https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |archive-date=22 September 2008 |access-date=18 August 2008 |website=ICCA}}</ref><ref name="Cityofdesign2">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> Ang Berlin ay nagsisilbing isang kontinental na pusod para sa trapiko sa himpapawid at tren at may napakakomplikadong ugnayan ng pampublikong transportasyon. Ang metropolis ay isang sikat na destinasyong [[Turismo sa Alemanya|panturista]].<ref>{{Cite journal |date=4 September 2014 |title=Berlin Beats Rome as Tourist Attraction as Hordes Descend |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |url-status=live |journal=Bloomberg L.P. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911154443/https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |archive-date=11 September 2014 |access-date=11 September 2014}}</ref> Kabilang din sa mga makabuluhang industriya ang [[Teknolohiyang pang-impormasyon|IT]], mga [[parmasyutiko]], [[inhinyeriyang biyomedikal]], [[malinis na teknolohiya]], [[biyoteknolohiya]], konstruksiyon, at [[Elektronika|electronika]]. Ang Berlin ay tahanan ng mga unibersidad na kilala sa buong mundo gaya ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]], [[Pamantasang Teknikal ng Berlin|Pamantasang Teknikal]], [[Malayang Unibersidad ng Berlin|Malayang Unibersidad]], [[Pamantasan ng mga Sining ng Berlin|Pamantasan ng mga Sining]], [[ESMT Berlin]], [[Paaralang Hertie]], at [[Kolehiyong Bard ng Berlin]]. Ang [[Zoolohikong Hardin ng Berlin|Zoolohikong Hardin]] nito ay ang pinakabinibisitang zoo sa Europa at isa sa pinakasikat sa buong mundo. Dahil ang [[Estudyo ng Babelsberg|Babelsberg]] ang kauna-unahang malakihang estudyong pampelikulang kompleks sa mundo, ang Berlin ay isang lalong sikat na lokasyon para sa mga pandaigdigang [[Tala ng mga pelikulang isinagawa sa Berlin|paggawa ng pelikula]].<ref>{{Cite web |date=9 August 2008 |title=Hollywood Helps Revive Berlin's Former Movie Glory |url=https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080813010550/https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |archive-date=13 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Kilala ang lungsod sa mga pagdiriwang, magkakaibang arkitektura, nightlife, kontemporaneong sining at napakataas na kalidad ng pamumuhay.<ref>{{Cite news |last=Flint |first=Sunshine |date=12 December 2004 |title=The Club Scene, on the Edge |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130402221310/https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |archive-date=2 April 2013}}</ref> Mula noong dekada 2000, saksi nag Berlin sa paglitaw ng isang kosmopolitang [[Startup ecosystem|eksenang]] [[entrepreneurship]].<ref>{{Cite journal |date=13 June 2014 |title=Young Israelis are Flocking to Berlin |url=https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |url-status=live |journal=Newsweek |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827183310/https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |archive-date=27 August 2014 |access-date=28 August 2014}}</ref> Nagtataglay ang Berlin ng tatlong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]]: [[Pulo ng mga Museo]]; ang mga [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]]; at ang mga [[Mga Modernismong Pabahay ng Berlin|Modernismong Pabahay ng Berlin]].<ref name="UNESCO">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> Kabilang sa iba pang mga tanawin ang [[Tarangkahang Brandeburgo]], ang [[gusaling Reichstag]], [[Potsdamer Platz]], ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], ang [[Gedenkstätte Berliner Mauer|Alaala ng Pader ng Berlin]], ang [[Galeriya ng Silangang Bahagi]], ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin]], [[Katedral ng Berlin]], at ang [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]], ang pinakamataas na estruktura sa Alemanya. Maraming museo, galeriya, aklatan, orkestra, at mga pinagdadausan ng sports ang Berlin. Kabilang dito ang [[Altes Museum]], ang [[Alte Nationalgalerie|Lumang Pamabansang Galeriya]], ang [[Museong Bode]], ang [[Museong Pergamon|Museo Pergamo]], ang [[Deutsches Historisches Museum|Museuong Pangkasaysayang Aleman]], ang [[Museong Hudyo Berlin]], ang [[Museo ng Likas na Kasaysayan, Berlin|Museo ng Likas na Kasaysayan]], ang [[Foro Humboldt]], ang [[Aklatang Estatal ng Berlin]], ang [[Opera Estatal ng Berlin]], ang [[Filarmonika ng Berlin]], at ang [[Maraton ng Berlin]]. == Kasaysayan == === Etimolohiya === Matatagpuan ang Berlin sa hilagang-silangan ng Alemanya, silangan ng Ilog [[Ilog Elba|Elbe]], na dating bumubuo, kasama ang Ilog (Sahon o Turingia) [[Saale]] (mula sa kanilang [[tagpuan]] sa [[Barby, Alemanya|Barby]] pataas), ang silangang hangganan ng [[Francia|Kahariang Franco]]. Habang ang Kahariang Franco ay pangunahing tinitirhan ng mga tribong [[Mga Aleman|Aleman]] tulad ng mga [[Mga Franco|Franco]] at mga [[Sakson|Sahon]], ang mga rehiyon sa silangan ng mga ilog sa hangganan ay pinaninirahan ng mga tribong [[Mga Eslabo|Eslabo]]. Ito ang dahilan kung bakit karamihan sa mga lungsod at nayon sa hilagang-silangan ng Alemanya ay may mga pangalang may pinagmulang [[Mga wikang Eslabo|Eslabo]] ([[Germania Slavica]]). Ang mga karaniwang [[Hermanisasyon|Hermanisadong]] pangalan ng lugar na [[Hulapi|hulaping]] Eslabo na pinagmulan ay ''-ow'', ''-itz'', ''-vitz'', ''-witz'', ''-itzsch'' at ''-in'', ang mga [[unlapi]] ay ''Windisch'' at ''Wendisch''. Ang pangalang ''Berlin'' ay nag-ugat sa wika ng mga naninirahan sa [[Mga Kanlurang Eslabo|Kanlurang Eslabo]] sa lugar ng Berlin ngayon, at maaaring nauugnay sa Lumang [[Wikang Polabo|Polabong]] tangkay na ''berl-'' / ''birl-'' ("latian").<ref>{{Cite book|last=Berger|first=Dieter|title=Geographische Namen in Deutschland|publisher=Bibliographisches Institut|year=1999|isbn=978-3-411-06252-2}}</ref> Dahil ang ''Ber-'' sa simula ay parang salitang Aleman na ''Bär'' ("oso"), lumilitaw ang isang oso sa eskudo de armas ng lungsod. Kaya ito ay isang halimbawa ng [[armas parlantes]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|labindalawang boro]] ng Berlin, lima ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Pankow]] (pinakamatao), [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Marzahn-Hellersdorf]], [[Treptow-Köpenick]], at [[Spandau]] (pinangalanang Spandow hanggang 1878). Sa siyamnapu't anim na kapitbahayan nito, dalawampu't dalawa ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Altglienicke]], [[Alt-Treptow]], [[Britz]], [[Buch (Berlin)|Buch]], [[Buckow (Berlin)|Buckow]], [[Gatow]], [[Karow (Berlin)|Karow]], [[Kladow]], [[Köpenick]], [[Lankwitz]], [[Lübars]], [[Malchow (Berlin)|Marchow]][[Pankow (lokalidad)|,]] [[Marzahn]], [[Pankow]], [[Prenzlauer Berg]], [[Rudow]], [[Schmöckwitz]], [[Spandau (lokalidad)|Spandau]], [[Stadtrandsiedlung Malchow]], [[Steglitz]], [[Tegel]], at [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]]. Ang kapitbahayan ng [[Moabit]] ay may pangalang nagmula sa Pranses, at ang [[Französisch Buchholz]] ay ipinangalan sa mga [[Huguenot]]. === Ika-12 hanggang ika-16 na siglo === [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|Mapa ng Berlin noong 1688]] [[Talaksan:Dom_und_Stadtschloss,_Berlin_1900.png|thumb|[[Katedral ng Berlin]] (kaliwa) at [[Palasyo ng Berlin]] (kanan), 1900]] Ang pinakaunang katibayan ng mga pamayanan sa lugar ng Berlin ngayon ay mga labi ng isang pundasyon ng bahay na may petsang 1174, na natagpuan sa mga paghuhukay sa Berlin Mitte,<ref>{{Cite news |title=Berlin ist älter als gedacht: Hausreste aus dem Jahr 1174 entdeckt |language=de |trans-title=Berlin is older than thought: house remains from 1174 have been found |agency=dpa |url=https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |url-status=live |access-date=24 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120824212016/https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |archive-date=24 August 2012}}</ref> at isang barakilang kahoy na may petsang humigit-kumulang 1192.<ref name="zycwaq">{{Cite news |last=Rising |first=David |date=30 January 2008 |title=Berlin dig finds city older than thought |work=[[NBC News]] |agency=Associated Press |url=https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |url-status=live |access-date=1 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180102013454/https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |archive-date=2 January 2018}}</ref> Ang unang nakasulat na mga talaan ng mga bayan sa lugar ng kasalukuyang Berlin ay mula sa huling bahagi ng ika-12 siglo. Ang [[Spandau]] ay unang binanggit noong 1197 at [[Köpenick]] noong 1209, bagaman ang mga lugar na ito ay hindi sumali sa Berlin hanggang 1920.<ref>{{Cite web |year=2002 |title=Zitadelle Spandau |trans-title=Spandau Citadel |url=https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080612020333/https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-date=12 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Ang gitnang bahagi ng Berlin ay maaaring masubaybayan pabalik sa dalawang bayan. Ang [[Cölln]] sa [[Fischerinsel]] ay unang binanggit sa isang dokumento noong 1237, at ang Berlin, sa kabila ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa tinatawag ngayong [[Nikolaiviertel]], ay tinukoy sa isang dokumento mula 1244.<ref name="zycwaq" /> Ang 1237 ay itinuturing na petsa ng pagkakatatag ng lungsod.<ref name="Medtradc">{{Cite web |title=The medieval trading center |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160731190906/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |archive-date=31 July 2016 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Ang dalawang bayan sa paglipas ng panahon ay nabuo ang malapit na pang-ekonomiya at panlipunang ugnayan, at nakinabang mula sa [[Karapatan sa emporyo|pangunahing bahagi mismo]] sa dalawang mahalagang [[ruta ng kalakalan]] ng ''[[Via Imperii]]'' at mula [[Brujas]] hanggang [[Veliky Novgorod|Novgorod]].<ref name="staple2">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Noong 1307, bumuo sila ng isang alyansa na may isang karaniwang patakarang panlabas, bagaman ang kanilang mga panloob na pangangasiwa ay pinaghihiwalay pa rin.<ref name="Stöver2010">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref><ref name="Lui stadtgr">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Noong 1415, si [[Federico I, Elektor ng Brandeburgo|Federico I]] ay naging [[Prinsipe-elektor|elektor]] ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]], na pinamunuan niya hanggang 1440.<ref>{{Cite web |year=1993 |title=The Hohenzollern Dynasty |url=https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070807093738/https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-date=7 August 2007 |access-date=18 August 2008 |publisher=Antipas}}</ref> Noong ika-15 siglo, itinatag ng kaniyang mga kahalili ang Berlin-Cölln bilang kabesera ng margebyato, at ang mga sumunod na miyembro ng pamilyang [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ay namuno sa Berlin hanggang 1918, una bilang mga elektor ng Brandeburgo, pagkatapos ay bilang mga hari ng [[Prusya]], at kalaunan bilang mga [[emperador ng Alemanya]]. Noong 1443, sinimulan ni [[Federico II, Elektor ng Brandeburgo|Federico II Ngiping Bakal]] ang pagtatayo ng isang bagong [[Stadtschloss, Berlin|palasyo]] ng hari sa kambal na lungsod ng Berlin-Cölln. Ang mga protesta ng mga mamamayan ng bayan laban sa gusali ay nagtapos noong 1448, sa "Indignasyong Berlin" ("Berliner Unwille").<ref>{{Cite web |last=Komander |first=Gerhild H. M. |date=November 2004 |title=Berliner Unwillen |trans-title=Berlin unwillingness |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130919215632/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |archive-date=19 September 2013 |access-date=30 May 2013 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins e.&nbsp;V. |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Conrad |first=Andreas |date=26 October 2012 |title=Was den "Berliner Unwillen" erregte |language=de |trans-title=What aroused the "Berlin unwillingness" |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181008183148/https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |archive-date=8 October 2018}}</ref> Hindi naging matagumpay ang protestang ito at nawalan ang mga mamamayan ng marami sa mga pampolitika at pang-ekonomiyang pribilehiyo. Nang matapos ang palasyo ng hari noong 1451, unti-unti itong nagamit. Mula 1470, kasama ang bagong elektor na si [[Alberto III Aquiles, Elektor ng Brandeburgo|Alberto III Aquiles]], naging bagong tirahan ng hari ang Berlin-Cölln.<ref name="Lui stadtgr2">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Opisyal, ang palasyo ng Berlin-Cölln ay naging permanenteng tirahan ng mga Brandeburgong elektor ng Hohenzollerns mula 1486, nang si [[John Cicero, Elektor ng Brandeburgo|John Cicero]] ay maupo sa kapangyarihan.<ref>{{Cite web |title=The electors' residence |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170421214734/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |archive-date=21 April 2017 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Gayunpaman, kinailangan ng Berlin-Cölln na talikuran ang katayuan nito bilang isang malayang lungsod [[Ligang Hanseatico|Hanseatico]]. Noong 1539, opisyal na naging [[Luteranismo|Luterano]] ang mga botante at ang lungsod.<ref>{{Cite web |title=Berlin Cathedral |url=https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060818100934/https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-date=18 August 2006 |access-date=18 August 2008 |publisher=SMPProtein}}</ref> === Ika-17 hanggang ika-19 na siglo === Ang [[Digmaan ng Tatlumpung Taon]] sa pagitan ng 1618 at 1648 ay nagwasak sa Berlin. Sangkatlo ng mga bahay nito ang nasira o nawasak, at ang lungsod ay nawalan ng kalahati ng populasyon nito.<ref>{{Cite web |title=Brandenburg during the 30 Years War |url=https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928213849/https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |archive-date=28 September 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=World History at KMLA}}</ref> Si [[Federico Guillermo I, Elektor ng Brandeburgo|Federico Guillermo]], na kilala bilang "Dakilang Elektor", na humalili sa kanyang ama na si [[Jorge Guillermo, Elektor ng Brandeburgo|Jorge Guillermo]] bilang pinuno noong 1640, ay nagpasimula ng isang patakaran ng pagtataguyod ng imigrasyon at pagpaparaya sa relihiyon.<ref name="Carlyle18532">{{cite book|first=Thomas|last=Carlyle|title=Fraser's Magazine|url=https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog|year=1853|publisher=J. Fraser|page=[https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog/page/n71 63]|access-date=11 February 2016}}</ref> Sa [[Kautusan ng Potsdam]] noong 1685, nag-alok si Frederick William ng pagpapakupkop para sa mga [[Huguenot]] na Pranses.<ref name="Plaut19952">{{cite book|first=W. Gunther|last=Plaut|title=Asylum: A Moral Dilemma|url=https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|date=1 January 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-95196-2|page=42|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214210/https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|url-status=live}}</ref> Noong 1700, humigit-kumulang 30 porsiyento ng mga residente ng Berlin ay Pranses, dahil sa imigrasyon ng mga Huguenot.<ref name="Gray20072">{{cite book|first=Jeremy|last=Gray|title=Germany|url=https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|year=2007|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74059-988-7|page=49|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915225030/https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> Marami pang ibang imigrante ang nagmula sa [[Bohemya|Bohemia]], [[Mankomunidad ng Polonya-Litwanya|Polonya]], at [[Prinsipado-Arsobispado ng Salzburgo|Salzburgo]].<ref name="Cybriwsky20132">{{cite book|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|date=23 May 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-248-9|page=48|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915232139/https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|url-status=live}}</ref> [[Talaksan:Berlin_Unter_den_Linden_Victoria_Hotel_um_1900.jpg|left|thumb|Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Imperyong Aleman]] noong 1871 at mabilis na lumawak sa mga sumunod na taon.]] Mula noong 1618, ang Margrabyato ng Brandeburgo ay [[Personal na unyon|personal]] na nakipag-isa sa [[Dukado ng Prusya]]. Noong 1701, nabuo ng dalawahang estado ang [[Kaharian ng Prusya]] habang si [[Federico III, Elektor ng Brandeburgo]], ay kinoronahan ang sarili bilang haring [[Federico I sa Prusya]]. Ang Berlin ay naging kabesera ng bagong Kaharian,<ref>Horlemann, Bernd (Hrsg.</ref> pinalitan ang [[Königsberg]]. Ito ay isang matagumpay na pagtatangka na isentralisa ang kabesera sa napakalayo na estado, at ito ang unang pagkakataon na ang lungsod ay nagsimulang lumago. Noong 1709, pinagsama ang Berlin sa apat na lungsod ng Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt, at Dorotheenstadt sa ilalim ng pangalang Berlin, "Haupt- und Residenzstadt Berlin".<ref name="Stöver20102">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref> Noong 1740, si Federico II, na kilala bilang [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] (1740–1786), ay naluklok sa kapangyarihan.<ref name="Zaide19652">{{cite book|first=Gregorio F.|last=Zaide|title=World History|url=https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|year=1965|publisher=Rex Bookstore, Inc.|isbn=978-971-23-1472-8|page=273|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200510/https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|url-status=live}}</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Federico II, ang Berlin ay naging sentro ng [[Panahon ng Kaliwanagan|Kaliwanagan]], ngunit saglit ding sinakop noong [[Digmaan ng Pitong Taon]] ng hukbong Ruso.<ref name="PerryChase20122">{{cite book|first1=Marvin|last1=Perry|first2=Myrna|last2=Chase|first3=James|last3=Jacob|first4=Margaret|last4=Jacob|first5=Theodore|last5=Von Laue|title=Western Civilization: Ideas, Politics, and Society|url=https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|date=1 January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-70864-3|page=444|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174457/https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|url-status=live}}</ref> Kasunod ng tagumpay ng Pransiya sa [[Digmaan ng Ikaapat na Koalisyon|Digmaan ng Ika-apat na Koalisyon]], [[Pagbagsak ng Berlin (1806)|nagmartsa]] si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon Bonaparte]] sa Berlin noong 1806, ngunit nagbigay ng nagsasariling pamahalaan sa lungsod.<ref name="Lewis20132">{{cite book|first=Peter B.|last=Lewis|title=Arthur Schopenhauer|url=https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|date=15 February 2013|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-78023-069-6|page=57|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174348/https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|url-status=live}}</ref> Noong 1815, ang lungsod ay naging bahagi ng bagong [[Lalawigan ng Brandeburgo]].<ref name="StaffInc.20102">{{cite book|author1=Harvard Student Agencies Inc. Staff|author2=Harvard Student Agencies, Inc.|title=Let's Go Berlin, Prague & Budapest: The Student Travel Guide|url=https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|date=28 December 2010|publisher=Avalon Travel|isbn=978-1-59880-914-5|page=83|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914181704/https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|url-status=live}}</ref> Hinubog ng [[Rebolusyong Industriyal]] ang Berlin noong ika-19 na siglo; kapansin-pansing lumawak ang ekonomiya at populasyon ng lungsod, at naging pangunahing sentro ng riles at sentro ng ekonomiya ng Alemanya. Ang mga karagdagang suburb sa lalong madaling panahon ay umunlad at tumaas ang lugar at populasyon ng Berlin. Noong 1861, ang mga kalapit na suburb kasama ang [[Wedding (Berlin)|Wedding]], [[Moabit]], at ilang iba pa ay isinanib sa Berlin.<ref name="Schulte-Peevers20102">{{cite book|author=Andrea Schulte-Peevers|title=Lonel Berlin|url=https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-407-9|page=25|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214354/https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|url-status=live}}</ref> Noong 1871, ang Berlin ay naging kabesera ng bagong itinatag na [[Imperyong Aleman]].<ref name="Stöver20132">{{cite book|first=Bernd|last=Stöver|title=Berlin: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|date=2 October 2013|publisher=C.H.Beck|isbn=978-3-406-65633-0|page=20|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200615/https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|url-status=live}}</ref> Noong 1881, naging distritong lungsod ito na hiwalay sa Brandeburgo.<ref name="Strassmann20082">{{cite book|first=W. Paul|last=Strassmann|title=The Strassmanns: Science, Politics and Migration in Turbulent Times (1793–1993)|url=https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|date=15 June 2008|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-84545-416-6|page=26|access-date=20 June 2015|archive-date=10 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910121944/https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|url-status=live}}</ref> === Ika-20 hanggang ika-21 siglo === {{main|Berlin noong dekada 1920}} Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang Berlin ay naging isang matabang lupa para sa kilusang [[Sineng Ekspresyonistang Aleman|Ekspresyonistang Aleman]].<ref name="HollandGawthrop20012">{{cite book|author1=Jack Holland|author2=John Gawthrop|title=The Rough Guide to Berlin|url=https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl|url-access=registration|year=2001|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-682-2|page=[https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl/page/361 361]}}</ref> Sa mga larangan tulad ng arkitektura, pagpipinta, at sine ay naimbento ang mga bagong anyo ng artistikong estilo. Sa pagtatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1918, isang [[Republikang Weimar|republika]] ang ipinahayag ni [[Philipp Scheidemann]] sa [[Reichstag (gusali)|gusaling Reichstag]]. Noong 1920, isinama ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]] ang dose-dosenang mga suburban na lungsod, nayon, at pagmamay-ari sa paligid ng Berlin sa isang pinalawak na lungsod. Ang batas ay nagpalaki sa lugar ng Berlin mula 66 tungo 883 km² (25 tungo 341 sq mi). Halos dumoble ang populasyon, at ang Berlin ay may populasyon na humigit-kumulang apat na milyon. Sa panahon ng [[Kulturang Weimar|Weimar]], ang Berlin ay sumailalim sa kaguluhan sa politika dahil sa kawalan ng katiyakan sa ekonomiya ngunit naging isang kilalang sentro ng [[Rumaragasang Dekada '20]]. Naranasan ng metropolis ang kaniyang kapanahunan bilang isang pangunahing kabesera ng mundo at kilala sa mga tungkulin ng pamumuno nito sa agham, teknolohiya, sining, humanidades, pagpaplano ng lungsod, pelikula, mas mataas na edukasyon, pamahalaan, at mga industriya. Si [[Albert Einstein]] ay sumikat sa publiko noong mga taon niya sa Berlin, na ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel para sa Pisika]] noong 1921. [[Talaksan:Potsdamer_Platz_1945.jpg|left|thumb|Nawasak ang Berlin pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ([[Potsdamer Platz]], 1945)]] Noong 1933, si [[Adolf Hitler]] at ang [[Partidong Nazi|Partido Nazi]] ay [[Pag-angat sa kapangyarihan ni Adolf Hitler|naluklok sa kapangyarihan]]. Ang pamamahala ng NSDAP ay nagpabawas sa komunidad ng mga Hudyo ng Berlin mula 160,000 (isang-katlo ng lahat ng mga Hudyo sa bansa) sa humigit-kumulang 80,000 dahil sa pangingibang-bansa sa pagitan ng 1933 at 1939. Pagkatapos ng [[Kristallnacht]] noong 1938, libo-libong Hudyo ng lungsod ang ikinulong sa kalapit na [[kampong piitan ng Sachsenhausen]]. Simula noong unang bahagi ng 1943, marami ang ipinadala sa mga [[kampong piitan]], gaya ng [[Kampo ng konsentrasyon sa Auschwitz|Auschwitz]].<ref>{{Cite web |title=The Jewish Community of Berlin |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708152027/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |archive-date=8 July 2017 |access-date=10 November 2018 |publisher=Holocaust Encyclopedia}}</ref> Ang Berlin ay ang pinakamabigat na binomba na lungsod sa kasaysayan. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang malaking bahagi ng Berlin ay nawasak 1943–45 reyd sa himpapawid ng mga Alyado at sa 1945 [[Labanan ng Berlin]]. Ang mga Alyado ay naghulog ng 67,607 tonelada ng mga bomba sa lungsod, na sinira ang 6,427 ektarya ng tinayuang lugar. Humigit-kumulang 125,000 sibilyan ang napatay.<ref>{{Citation |last=Clodfelter |first=Micheal |title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 |year=2002 |edition=2nd |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-1204-4}}</ref> Matapos ang [[Pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa|pagtatapos ng digmaan sa Europa]] noong Mayo 1945, nakatanggap ang Berlin ng malaking bilang ng mga bakwit mula sa mga lalawigan sa Silangan. Hinati ng mga matagumpay na kapangyarihan ang lungsod sa apat na sektor, na kahalintulad sa mga lugar ng [[Alemanyang sakop ng mga Alyado|pananakop]] kung saan hinati ang Alemanya. Ang mga sektor ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Kanluraning Alyado]] (ang Estados Unidos, Reino Unido, at Pransiya) ay nabuo ang [[Kanlurang Berlin]], habang ang [[Unyong Sobyetika|Sobyetikong sektor]] ang bumuo ng [[Silangang Berlin]].<ref>{{Cite web |last=Benz |first=Prof. Dr. Wolfgang |date=27 April 2005 |title=Berlin – auf dem Weg zur geteilten Stadt |trans-title=Berlin – on the way to a divided city |url=https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110120432/https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |archive-date=10 November 2018 |access-date=10 November 2018 |publisher=Bundeszentrale für politische Bildung |language=de}}</ref> Lahat ng apat na [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyado]] ay nagbahagi ng mga tungkuling pampamahalaan para sa Berlin. Gayunpaman, noong 1948, nang palawigin ng Kanluraning Alyado ang reporma sa pera sa Kanlurang mga sona ng Alemanya sa tatlong kanlurang sektor ng Berlin, ang [[Unyong Sobyetika|Unyong Sobyetiko]] ay nagpataw ng [[Pagbangkulong ng Berlin|pagharang]] sa mga daanan patungo at mula sa Kanlurang Berlin, na ganap na nasa loob ng kontrolado ng Sobyet. teritoryo. Ang [[Pagbangkulong ng Berlin|airlift ng Berlin]], na isinagawa ng tatlong kanlurang Alyado, ay nagtagumpay sa pagharang na ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at iba pang mga suplay sa lungsod mula Hunyo 1948 hanggang Mayo 1949.<ref>{{Cite web |title=Berlin Airlift / Blockade |url=https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150318232831/https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |archive-date=18 March 2015 |access-date=18 August 2008 |publisher=Western Allies Berlin}}</ref> Noong 1949, itinatag ang Pederal na Republika ng Alemanya sa [[Kanlurang Alemanya]] at kalaunan ay isinama ang lahat ng mga sonang Amerikano, Briton, at Pranses, hindi kasama ang mga sona ng tatlong bansang iyon sa Berlin, habang ang [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] ay idineklara sa [[Silangang Alemanya]]. Ang Kanlurang Berlin ay opisyal na nanatiling isang sinasakop na lungsod, ngunit ito ay nakahanay sa politika sa Republikang Federal ng Alemanya sa kabila ng heyograpikong paghihiwalay ng Kanlurang Berlin. Ang serbisyo ng himpapawid sa Kanlurang Berlin ay ipinagkaloob lamang sa mga kompanyang panghimpapawid ng mga Amerikano, Briton, at Pranses. [[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|left|thumb|Ang [[Pader ng Berlin|pagbagsak ng Pader ng Berlin]] noong 9 Nobyembre 1989. Noong [[Araw ng Pagkakaisang Aleman|Oktubre 3, 1990]], pormal nang natapos ang proseso ng [[muling pag-iisa ng Alemanya]].]] Ang pagkakatatag ng dalawang estadong Aleman ay nagpapataas ng tensiyon sa [[Digmaang Malamig]]. Ang Kanlurang Berlin ay napapaligiran ng teritoryo ng Silangang Aleman, at ang Silangang Alemanya ay nagpahayag ng Silangang bahagi bilang kabesera nito, isang hakbang na hindi kinilala ng mga kanluraning kapangyarihan. Kasama sa Silangang Berlin ang karamihan sa sentrong pangkasaysayan ng lungsod. Ang pamahalaang Kanlurang Aleman ay nagsariling nagtatag sa [[Bonn]].<ref>{{Cite web |title=Berlin after 1945 |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412221115/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |archive-date=12 April 2009 |access-date=8 April 2009 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Noong 1961, sinimulan ng Silangang Alemanya na itayo ang [[Pader ng Berlin]] sa paligid ng Kanlurang Berlin, at ang mga pangyayari ay umabot sa isang tangke na paghaharap sa [[Tsekpoint Charlie]]. Ang Kanlurang Berlin ay de facto na ngayong bahagi ng Kanlurang Alemanya na may natatanging legal na katayuan, habang ang Silangang Berlin ay de facto na bahagi ng Silangang Alemanya. Ibinigay ni [[John F. Kennedy]] ang kanyang "''[[Ich bin ein Berliner]]''" na talumpati noong Hunyo 26, 1963, sa harap ng bulwagan ng lungsod ng [[Schöneberg]], na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng lungsod, na sinalungguhitan ang suporta ng Estados Unidos para sa Kanlurang Berlin.<ref>[[Andreas Daum]], ''Kennedy in Berlin''.</ref> Ang Berlin ay ganap na nahati. Bagaman posible para sa mga Kanluranin na dumaan sa kabilang panig sa pamamagitan ng mahigpit na kontroladong mga tsekpoint, para sa karamihan ng mga taga-Silangan, ang paglalakbay sa Kanlurang Berlin o Kanlurang Alemanya ay ipinagbabawal ng pamahalaan ng Silangang Alemanya. Noong 1971, ginagarantiyahan ng isang [[Kasunduan ng Apat na Kapangyarihan]] ang pagpunta sa at mula sa Kanlurang Berlin sa pamamagitan ng kotse o tren sa pamamagitan ng Silangang Alemanya.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971 |url=https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225042306/https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |archive-date=25 February 2021 |access-date=18 August 2008 |publisher=U.S. Diplomatic Mission to Germany}}</ref> Noong 1989, sa pagtatapos ng Cold War at panggigipit mula sa populasyon ng Silangang Aleman, ang [[Pagbagsak ng Pader ng Berlin|Berlin Wall ay bumagsak]] noong Nobyembre 9 at kasunod na karamihan ay giniba. Ngayon, pinapanatili ng [[East Side Gallery]] ang malaking bahagi ng pader. Noong Oktubre 1990, muling [[Muling pag-iisa ng Alemanya|pinagsama]] ang dalawang bahagi ng Alemanya bilang Republika Federal ng Alemanya, at muling naging lungsod ang Berlin.<ref>''Berlin ‒ Washington, 1800‒2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities'', ed.</ref> Si [[Walter Momper]], ang alkalde ng Kanlurang Berlin, ay naging unang alkalde ng muling pinagsamang lungsod sa pansamantala. Ang mga halalan sa buong lungsod noong Disyembre 1990 ay nagresulta sa unang "lahatang Berlin" na alkalde na nahalal na manungkulan noong Enero 1991, kung saan ang magkahiwalay na opisina ng mga alkalde sa Silangan at Kanlurang Berlin ay magtatapos sa panahong iyon, at si [[Eberhard Diepgen]] (isang dating alkalde ng Kanluran Berlin) ang naging unang nahalal na alkalde ng isang muling pinagsamang Berlin.<ref>{{Cite news |date=1 December 1990 |title=Berlin Mayoral Contest Has Many Uncertainties |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |url-status=live |access-date=17 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617212414/https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |archive-date=17 June 2019}}</ref> Noong Hunyo 18, 1994, ang mga sundalo mula sa Estados Unidos, Pransiya, at Britanya ay nagmartsa sa isang parada na bahagi ng mga seremonya upang markahan ang pag-alis ng mga kaalyadong tropang pananakop na nagpapahintulot sa [[Muling pag-iisa ng Alemanya|muling pinagsamang Berlin]]<ref name="ReUnificationParade">{{Cite news |last=Kinzer |first=Stephan |date=19 June 1994 |title=Allied Soldiers March to Say Farewell to Berlin |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |url-status=live |access-date=20 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121133602/https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |archive-date=21 November 2015}}</ref> (ang huling tropang Ruso ay umalis noong Agosto 31, habang ang huling pag-alis ng mga puwersa ng Kanluraning Alyado ay noong Setyembre 8, 1994). Noong Hunyo 20, 1991, bumoto ang [[Bundestag]] (Parlamentong Aleman) na [[Pagpapasya para sa Kabesera ng Alemanya|ilipat ang luklukan]] ng kabesera ng Alemanya mula Bonn patungong Berlin, na natapos noong 1999. {{multiple image|align=right|image1=Humboldt Forum 9155.jpg|width1=195|caption1=Ang muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] na nalalapit nang matapos noong 2021|width2=220|width3=215|direction=|total_width=|alt1=}}Ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2001]] ay pinagsama ang ilang borough, na binawasan ang kanilang bilang mula 23 hanggang 12. Noong 2006, isinagawa sa Berlin ang [[2006 FIFA World Cup Final|FIFA World Cup Final]]. Sa isang [[Atake sa truck sa Berlin noong 2016|pag-atakeng terorista noong 2016]] na nauugnay sa [[Islamikong Estado|ISIL]], isang truck ang sadyang imaneho sa isang palengkeng pam-Pasko sa tabi ng [[Pang-alaalang Simbahang Kaiser Wilhelm]], na nag-iwan ng 13 kataong namatay at 55 nasugatan.<ref>{{Cite news |date=20 December 2016 |title=IS reklamiert Attacke auf Weihnachtsmarkt für sich |language=de |trans-title=IS recalls attack on Christmas market for itself |work=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] |url=https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175944/https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |archive-date=21 March 2019}}</ref><ref name="BBC.Dies">{{Cite news |date=26 October 2021 |title=Berlin attack: First aider dies 5 years after Christmas market murders |work=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |url-status=live |access-date=October 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026190214/https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |archive-date=26 October 2021}}</ref> Binuksan ang [[Paliparang Berlin Brandeburgo]] (BER) noong 2020, pagkalipas ng siyam na taon kaysa binalak, kung saan papasok na ang Terminal 1 sa serbisyo sa katapusan ng Oktubre, at ang mga lipad papunta at mula sa [[Paliparang Tegel]] ay magtatapos sa Nobyembre.<ref>{{Cite web |last=Gardner |first=Nicky |last2=Kries |first2=Susanne |date=8 November 2020 |title=Berlin's Tegel airport: A love letter as it prepares to close |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205135633/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[The Independent]] |language=de}}</ref> Dahil sa pagbaba ng bilang ng mga pasahero na nagreresulta mula sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], inihayag ang mga plano na pansamantalang isara ang Terminal 5 ng BER, ang dating [[Paliparang Berlin Schönefeld|Paliparang Schönefeld]], simula sa Marso 2021 nang hanggang isang taon.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=January 29, 2021 |title=BER schließt Terminal in Schönefeld am 23. Februar |language=de |trans-title=BER closes the terminal in Schönefeld on February 23 |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205134830/https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> Ang nag-uugnay na linyang U-Bahn U5 mula Alexanderplatz hanggang Hauptbahnhof, kasama ang mga bagong estasyong Rotes Rathaus at Unter den Linden, ay binuksan noong Disyembre 4, 2020, kung saan inaasahang magbubukas ang estasyon ng Museumsinsel U-Bahn sa bandang Marso 2021, na kukumpleto sa lahat ng mga bagong gawa sa U5.<ref>{{Cite web |date=24 August 2020 |title=BVG will verlängerte U5 am 4. Dezember eröffnen |trans-title=BVG wants to open the extended U5 on December 4th |url=https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133537/https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[Rundfunk Berlin-Brandenburg|rbb24]] |language=de}}</ref> Ang isang bahagyang pagbubukas sa pagtatapos ng 2020 na museong [[Foro Humboldt]], na makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]], na inihayag noong Hunyo, ay ipinagpaliban hanggang Marso 2021.<ref>{{Cite news |date=27 November 2020 |title=Humboldt Forum will zunächst nur digital eröffnen |language=de |trans-title=Humboldt Forum will initially only open digitally |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133156/https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> === Pagtatangka ng pagsasanib ng Berlin-Brandeburgo === [[Talaksan:DEU_Berlin-Brandenburg_COA.svg|left|thumb|179x179px|Ang eskudo de armas na iminungkahi sa kontrata ng estado]] Ang legal na batayan para sa pinagsamang estado ng Berlin at [[Brandeburgo|Brandeburgo]] ay iba sa ibang mga panukala sa pagsasanib ng estado. Karaniwan, ang Artikulo 29 ng [[Batayang Batas para sa Republikang Federal ng Alemanya|Batayang Batas]] ay nagsasaad na ang pagsasanib ng estado ay nangangailangan ng isang pederal na batas.<ref>{{cite act|type=|index=|date=24 May 1949|article=29|article-type=Article|legislature=Parlamentarischer Rat|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_29.html|language=de}}</ref> Gayunpaman, ang isang sugnay na idinagdag sa Batayang Batas noong 1994, Artikulo 118a, ay nagpapahintulot sa Berlin at Brandeburgo na magkaisa nang walang pag-apruba ng federal, na nangangailangan ng isang reperendo at ratipikasyon ng mga parlamento ng parehong estado.<ref>{{cite act|type=|index=|date=27 October 1994|article=118a|article-type=Einzelnorm|legislature=Bundestag|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_118a.html|language=de}}</ref> Noong 1996, nagkaroon ng hindi matagumpay na pagtatangka na pag-isahin ang mga estado ng Berlin at Brandenburg.<ref name="berlingeschichte">{{Cite web |year=2004 |title=LÄNDERFUSION / FUSIONSVERTRAG (1995) |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/5_33_laefuver.htm |access-date=31 March 2022}}</ref> Parehong may iisang kasaysayan, diyalekto, at kultura at sa 2020, mayroong mahigit 225,000 residente ng Brandeburgo na bumibiyahe patungong Berlin. Ang pagsasanib ay nagkaroon ng halos nagkakaisang suporta ng isang malawak na koalisyon ng parehong mga pamahalaan ng estado, mga partidong pampolitika, media, mga asosasyon ng negosyo, mga unyon ng manggagawa at mga simbahan.<ref>{{Cite news |date=4 May 2016 |title=Die Brandenburger wollen keine Berliner Verhältnisse |language=de |work=Tagesspiegel |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/gescheiterte-laenderfusion-mit-berlin-die-brandenburger-wollen-keine-berliner-verhaeltnisse/13539146.html |access-date=30 March 2022}}</ref> Bagaman bumoto ang Berlin ng pabor sa maliit na palugit, higit sa lahat ay nakabatay sa suporta sa dating [[Kanlurang Berlin]], hindi inaprubahan ng mga botante ng Brandeburgo ang pagsasanib sa malaking margin. Nabigo ito higit sa lahat dahil sa ayaw ng mga botante ng Brandeburgo na tanggapin ang malaki at lumalaking utang ng publiko sa Berlin at takot na mawala ang pagkakakilanlan at impluwensiya sa kabesera.<ref name="berlingeschichte" /> == Heograpiya == === Topograpiya === [[Talaksan:Berlin_by_Senitnel-2.jpg|thumb|Imaheng satellite ng Berlin]] [[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Ang labas ng Berlin ay nasasakupan ng mga kakahuyan at maraming lawa.]] Ang Berlin ay nasa hilagang-silangan ng Alemanya, sa isang lugar ng mababang latiang makahoy na may pangunahing patag na [[topograpiya]], bahagi ng malawak na [[Hilagang Kapatagang Europeo]] na umaabot mula hilagang Pransiya hanggang kanlurang Rusya. Ang ''Berliner Urstromtal'' (isang panahon ng yelo [[lambak glasyar]]), sa pagitan ng mababang [[Talampas ng Barnim]] sa hilaga at ng [[Talampas ng Teltow]] sa timog, ay nabuo sa pamamagitan ng natunaw na tubig na dumadaloy mula sa mga yelo sa dulo ng huling [[glasyasyong Weichseliense]]. Ang [[Spree (ilog)|Spree]] ay sumusunod sa lambak na ito ngayon. Sa Spandau, isang boto sa kanluran ng Berlin, ang Spree ay umaagos sa ilog [[Havel]], na dumadaloy mula hilaga hanggang timog sa kanlurang Berlin. Ang daloy ng Havel ay mas katulad ng isang hanay ng mga lawa, ang pinakamalaki ay ang Tegeler See at ang [[Großer Wannsee]]. Ang isang serye ng mga lawa ay dumadaloy din sa itaas na Spree, na dumadaloy sa [[Müggelsee|Großer Müggelsee]] sa silangang Berlin.<ref>{{Cite web |title=Satellite Image Berlin |url=https://maps.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://www.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |archive-date=18 February 2022 |access-date=18 August 2008 |publisher=Google Maps}}</ref> Ang malalaking bahagi ng kasalukuyang Berlin ay umaabot sa mababang talampas sa magkabilang panig ng Lambak Spree. Malaking bahagi ng mga boro na [[Reinickendorf]] at [[Pankow]] ay nasa Talampas ng Barnim, habang ang karamihan sa mga boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]], at [[Neukölln]] ay nasa Talampas ng Teltow. Ang boro ng Spandau ay bahagyang nasa loob ng Lambak Glasyar ng Berlin at bahagyang nasa Kapatagang Nauen, na umaabot sa kanluran ng Berlin. Mula noong 2015, ang mga burol ng Arkenberge sa Pankow sa {{Convert|122|m}} taas, ay ang pinakamataas na punto sa Berlin. Sa pamamagitan ng pagtatapon ng mga labi ng konstruksiyon nalampasan nito ang [[Teufelsberg]] ({{Cvt|120.1|m}}), na kung saan mismo ay binubuo ng mga durog na bato mula sa mga guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>{{Cite web |last=Triantafillou |first=Nikolaus |date=27 January 2015 |title=Berlin hat eine neue Spitze |trans-title=Berlin has a new top |url=https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160722225809/https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |archive-date=22 July 2016 |access-date=11 November 2018 |publisher=Qiez |language=de}}</ref> Ang [[Müggelberge]] sa 114.7 {{Convert|114.7|m}} taas ang pinakamataas na natural na punto at ang pinakamababa ay ang Spektesee sa Spandau, sa {{Convert|28.1|m}} taas.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=22 February 2015 |title=Der höchste Berg von Berlin ist neuerdings in Pankow |language=de |trans-title=The tallest mountain in Berlin is now in Pankow |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |url-status=live |access-date=22 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150519014725/https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |archive-date=19 May 2015}}</ref> === Klima === Ang Berlin ay may [[klimang pangkaragatan]] ([[Kategoryang Köppen sa klima|Köppen]]: ''Cfb'');<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Köppen Climate Classification (Weatherbase) |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130184209/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019 |website=Weatherbase}}</ref> ang silangang bahagi ng lungsod ay may bahagyang impluwensiyang kontinental (''Dfb''), isa sa mga pagbabago ay ang taunang pag-ulan ayon sa [[masa ng hangin]] at ang mas malaking kasaganaan sa isang panahon ng taon.<ref>{{Cite web |title=The different types of vertical greening systems and their relative sustainability |url=https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130220603/https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019}}</ref><ref name="Elkins22">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|title=Berlin: The Spatial Structure of a Divided City|last1=Elkins|first1=Dorothy|last2=Elkins|first2=T. H.|last3=Hofmeister|first3=B.|date=4 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781135835057|language=en|access-date=21 September 2020|archive-date=18 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|url-status=live}}</ref> Nagtatampok ang ganitong uri ng klima ng katamtamang temperatura ng tag-init ngunit kung minsan ay mainit (para sa pagiging semikontinental) at malamig na taglamig ngunit hindi mahigpit sa halos lahat ng oras.<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Climate Summary |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629211853/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |archive-date=29 June 2015 |access-date=15 March 2015 |publisher=Weatherbase}}</ref><ref name="Elkins2">{{Cite book}}</ref> Dahil sa mga transisyonal na sonang klima nito, karaniwan ang pagyeyelo sa taglamig, at may mas malaking pagkakaiba sa temperatura sa pagitan ng mga panahon kaysa sa karaniwan para sa maraming [[klimang pangkaragatan]]. Higit pa rito, ang Berlin ay inuri bilang isang [[Katamtamang klima|katamtamang]] [[Mabanas na klimang kontinental|klimang kontinental]] (''Dc'') sa ilalim ng iskema ng [[Kategoryang Trewartha sa klima|klima ng Trewartha]], gayundin ang mga suburb ng Lungsod ng Bagong York, bagaman inilalagay sila ng [[Kategoryang Köppen sa klima|sistemang Köppen]] sa iba't ibang uri.<ref>Gerstengarbe FW, Werner PC (2009) A short update on Koeppen climate shifts in Europe between 1901 and 2003.</ref> Ang mga tag-araw ay mainit-init at kung minsan ay mahalumigmig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|22|–|25|C}} at mababa sa {{Cvt|12|–|14|C}} . Ang mga taglamig ay malamig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|3|C}} at mababa sa {{Cvt|−2|to|0|C}}. Ang tagsibol at taglagas ay karaniwang malamig hanggang banayad. Lumilikha ng mikroklima ang tinayuang bahagi ng Berlin, na may [[Pulo ng init sa lungsod|init na iniimbak ng mga gusali at bangketa ng lungsod]]. Ang mga temperatura ay maaaring {{Cvt|4|C-change}} mas mataas sa lungsod kaysa mga nakapaligid na lugar.<ref>{{Cite web |title=weather.com |url=https://www.weather.com/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070323015551/https://www.weather.com/ |archive-date=23 March 2007 |access-date=7 April 2012 |publisher=weather.com}}</ref> Ang taunang pag-ulan ay {{Convert|570|mm}} na may katamtamang pag-ulan sa buong taon. Ang Berlin at ang nakapalibot na estado ng Brandeburgo ay ang pinakamainit at pinakatuyong rehiyon sa Alemanya.<ref name="berlinermorgenpost">{{Cite web |date=8 March 2016 |title=Berlin ist das wärmste und trockenste Bundesland |url=https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023193643/https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |archive-date=23 October 2021 |access-date=23 October 2021 |website=Berliner Morgenpost}}</ref> Ang pag-ulan ng niyebe ay pangunahing nangyayari mula Disyembre hanggang Marso.<ref name="worldweather2">{{Cite web |title=Climate figures |url=https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080817114255/https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |archive-date=17 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=World Weather Information Service}}</ref> Ang pinakamainit na buwan sa Berlin ay Hulyo 1834, na may karaniwang temperatura na {{Cvt|23.0|C}} at ang pinakamalamig ay Enero 1709, na maykaraniwang temperatura na {{Cvt|-13.2|C}}.<ref>{{Cite web |title=Temperaturmonatsmittel BERLIN-TEMPELHOF 1701- 1993 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190702031754/https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |archive-date=2 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref> Ang pinakamabasang buwan na naitala ay Hulyo 1907, na may {{Convert|230|mm}} ng pag-ulan, samantalang ang pinakamatuyo ay Oktubre 1866, Nobyembre 1902, Oktubre 1908 at Setyembre 1928, lahat ay may {{Convert|1|mm|3}} ng pag-ulan.<ref>{{Cite web |title=Niederschlagsmonatssummen BERLIN-DAHLEM 1848– 1990 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190707182905/https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |archive-date=7 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref>{{Weather box|location=Berlin (Schönefeld), 1981–2010 normals, mga sukdulan 1957–kasalukuyan|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=15.1|Feb record high C=18.0|Mar record high C=25.8|Apr record high C=30.8|May record high C=32.7|Jun record high C=35.4|Jul record high C=37.3|Aug record high C=38.0|Sep record high C=32.3|Oct record high C=27.7|Nov record high C=20.4|Dec record high C=15.6|year record high C=38.0|Jan high C=2.8|Feb high C=4.3|Mar high C=8.7|Apr high C=14.3|May high C=19.4|Jun high C=22.0|Jul high C=24.6|Aug high C=24.2|Sep high C=19.3|Oct high C=13.8|Nov high C=7.3|Dec high C=3.3|year high C=13.7|Jan mean C=0.1|Feb mean C=0.9|Mar mean C=4.3|Apr mean C=9.0|May mean C=14.0|Jun mean C=16.8|Jul mean C=19.1|Aug mean C=18.5|Sep mean C=14.2|Oct mean C=9.4|Nov mean C=4.4|Dec mean C=1.0|year mean C=9.3|Jan low C=-2.8|Feb low C=-2.4|Mar low C=0.4|Apr low C=3.5|May low C=8.2|Jun low C=11.2|Jul low C=13.5|Aug low C=13.0|Sep low C=9.6|Oct low C=5.4|Nov low C=1.4|Dec low C=-1.6|year low C=5.0|Jan record low C=-25.3|Feb record low C=-22.0|Mar record low C=-16.0|Apr record low C=-7.4|May record low C=-2.8|Jun record low C=1.3|Jul record low C=4.9|Aug record low C=4.6|Sep record low C=-0.9|Oct record low C=-7.7|Nov record low C=-12.0|Dec record low C=-24.0|year record low C=-25.3|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=37.2|Feb precipitation mm=30.1|Mar precipitation mm=39.3|Apr precipitation mm=33.7|May precipitation mm=52.6|Jun precipitation mm=60.2|Jul precipitation mm=52.5|Aug precipitation mm=53.0|Sep precipitation mm=39.5|Oct precipitation mm=32.2|Nov precipitation mm=37.8|Dec precipitation mm=46.1|year precipitation mm=515.2|Jan sun=57.6|Feb sun=71.5|Mar sun=119.4|Apr sun=191.2|May sun=229.6|Jun sun=230.0|Jul sun=232.4|Aug sun=217.3|Sep sun=162.3|Oct sun=114.7|Nov sun=54.9|Dec sun=46.9|year sun=1727.6|Jan uv=1|Feb uv=1|Mar uv=2|Apr uv=4|May uv=5|Jun uv=6|Jul uv=6|Aug uv=5|Sep uv=4|Oct uv=2|Nov uv=1|Dec uv=0|source 1=[[DWD]]<ref>{{cite web |url = https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |title = Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte |access-date = 2019-06-12 |archive-date = 12 June 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20140612043121/https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |url-status = live }}</ref> at Weather Atlas<ref>{{Cite web|url=https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|title=Berlin, Germany – Detailed climate information and monthly weather forecast|last=d.o.o|first=Yu Media Group|website=Weather Atlas|language=en|access-date=2019-07-02|archive-date=25 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211125121717/https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|url-status=live}}</ref>}}{{Weather box|location=Berlin ([[Tempelhof]]), elevation: {{convert|48|m|abbr=on|disp=or}}, 1971–2000 normals, extremes 1878–present|collapsed=y|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=15.5|Feb record high C=18.7|Mar record high C=24.8|Apr record high C=31.3|May record high C=35.5|Jun record high C=38.5|Jul record high C=38.1|Aug record high C=38.0|Sep record high C=34.2|Oct record high C=28.1|Nov record high C=20.5|Dec record high C=16.0|Jan high C=3.3|Feb high C=5.0|Mar high C=9.0|Apr high C=15.0|May high C=19.6|Jun high C=22.3|Jul high C=25.0|Aug high C=24.5|Sep high C=19.3|Oct high C=13.9|Nov high C=7.7|Dec high C=3.7|Jan mean C=0.6|Feb mean C=1.4|Mar mean C=4.8|Apr mean C=8.9|May mean C=14.3|Jun mean C=17.1|Jul mean C=19.2|Aug mean C=18.9|Sep mean C=14.5|Oct mean C=9.7|Nov mean C=4.7|Dec mean C=2.0|Jan low C=−1.9|Feb low C=−1.5|Mar low C=1.3|Apr low C=4.2|May low C=9.0|Jun low C=12.3|Jul low C=14.3|Aug low C=14.1|Sep low C=10.6|Oct low C=6.4|Nov low C=2.2|Dec low C=-0.4|Jan record low C=-23.1|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-8.1|May record low C=-4.0|Jun record low C=1.5|Jul record low C=6.1|Aug record low C=3.5|Sep record low C=-1.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.0|Dec record low C=-20.5|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=42.3|Feb precipitation mm=33.3|Mar precipitation mm=40.5|Apr precipitation mm=37.1|May precipitation mm=53.8|Jun precipitation mm=68.7|Jul precipitation mm=55.5|Aug precipitation mm=58.2|Sep precipitation mm=45.1|Oct precipitation mm=37.3|Nov precipitation mm=43.6|Dec precipitation mm=55.3|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=8.0|Mar precipitation days=9.1|Apr precipitation days=7.8|May precipitation days=8.9|Jun precipitation days=7.0|Jul precipitation days=7.0|Aug precipitation days=7.0|Sep precipitation days=7.8|Oct precipitation days=7.6|Nov precipitation days=9.6|Dec precipitation days=11.4|unit precipitation days=1.0 mm|source 1=[[World Meteorological Organization|WMO]]<ref>{{cite web |url = https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |title = World Weather Information Service&nbsp;– Berlin |website = Worldweather.wmo.int |date = 5 October 2006 |access-date = 2012-04-07 |archive-date = 25 April 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130425001834/https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |url-status = bot: unknown }} April 25, 2013, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]]<ref>{{cite web |url = https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |title = Indices Data – Berlin/Tempelhof 2759 |access-date = 2019-05-13 |publisher = [[KNMI (institute)|KNMI]] |archive-date = 9 July 2018 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180709010608/https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |url-status = dead }}</ref>}}{{Weather box|collapsed=y|metric first=y|single line=y|location=Berlin ([[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]), {{convert|58|m|abbr=on|disp=or}}, 1961–1990 normals, extremes 1908–present{{NoteTag|Because the location of the [[weather station]] is furthest from the more densely urbanized region of Berlin and further away from the main [[Urban heat island|UHI]], its values will be somewhat higher, especially in the center and immediate regions.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm Long-term Development of Selected Climate Parameters (Edition 2015)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210308213004/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm |date=8 March 2021 }}, Berlin Environmental Atlas. ''Senate Department for Urban Development and Housing''. Retrieved January 30, 2019.</ref>}} <!--in the order as it appears in the table, not all of the following data may be available, especially records and days of precipitation -->|Jan record high C=15.2|Feb record high C=18.6|Mar record high C=25.1|Apr record high C=30.9|May record high C=33.3|Jun record high C=36.1|Jul record high C=37.9|Aug record high C=37.7|Sep record high C=34.2|Oct record high C=27.5|Nov record high C=19.5|Dec record high C=15.7|Jan mean C=-0.4|Feb mean C=0.6|Mar mean C=4.0|Apr mean C=8.4|May mean C=13.5|Jun mean C=16.7|Jul mean C=17.9|Aug mean C=17.2|Sep mean C=13.5|Oct mean C=9.3|Nov mean C=4.6|Dec mean C=1.2|Jan high C=1.8|Feb high C=3.5|Mar high C=7.9|Apr high C=13.1|May high C=18.6|Jun high C=21.8|Jul high C=23.1|Aug high C=22.8|Sep high C=18.7|Oct high C=13.3|Nov high C=7.0|Dec high C=3.2|Jan low C=-2.9|Feb low C=-2.2|Mar low C=0.5|Apr low C=3.9|May low C=8.2|Jun low C=11.4|Jul low C=12.9|Aug low C=12.4|Sep low C=9.4|Oct low C=5.9|Nov low C=2.1|Dec low C=-1.1|Jan record low C=-21.0|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-6.7|May record low C=-2.9|Jun record low C=0.8|Jul record low C=5.4|Aug record low C=4.7|Sep record low C=-0.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.1|Dec record low C=-20.2|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=43.0|Feb precipitation mm=37.0|Mar precipitation mm=38.0|Apr precipitation mm=42.0|May precipitation mm=55.0|Jun precipitation mm=71.0|Jul precipitation mm=53.0|Aug precipitation mm=65.0|Sep precipitation mm=46.0|Oct precipitation mm=36.0|Nov precipitation mm=50.0|Dec precipitation mm=55.0|Jan sun=45.4|Feb sun=72.3|Mar sun=122.0|Apr sun=157.7|May sun=221.6|Jun sun=220.9|Jul sun=217.9|Aug sun=210.2|Sep sun=156.3|Oct sun=110.9|Nov sun=52.4|Dec sun=37.4|unit precipitation days=1.0 mm|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=9.0|Mar precipitation days=8.0|Apr precipitation days=9.0|May precipitation days=10.0|Jun precipitation days=10.0|Jul precipitation days=9.0|Aug precipitation days=9.0|Sep precipitation days=9.0|Oct precipitation days=8.0|Nov precipitation days=10.0|Dec precipitation days=11.0|source 1=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]<ref name="noaa">{{cite web | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/DL/10381.TXT | title = Berlin (10381) – WMO Weather Station | access-date = 2019-01-30 | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]] }}{{dead link|date=June 2022|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [https://archive.org/details/19611990NormalsNOAABerlin Archived] January 30, 2019, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=Berliner Extremwerte<ref>{{cite web |url = https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |title = Berliner Extremwerte |access-date = 1 December 2014 |archive-date = 6 June 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200606191249/https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |url-status = live }}</ref>}} === Tanawin ng lungsod === [[Talaksan:16-07-04-Abflug-Berlin-DSC_0122.jpg|thumb|Larawang panghimpapawid sa gitna ng Berlin na nagpapakita ng [[Lungsod Kanluran|City West]], [[Potsdamer Platz]], [[Alexanderplatz]], at ang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]]]] Ang kasaysayan ng Berlin ay nag-iwan sa lungsod ng isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] pagkakaayos at isang napakaeklektikong hanay ng arkitektura at mga gusali. Ang hitsura ng lungsod ngayon ay higit na nahubog ng pangunahing papel na ginampanan nito sa kasaysayan ng Germany noong ika-20 siglo. Lahat ng pambansang pamahalaan na nakabase sa Berlin{{Spaced en dash}}ang Kaharian ng Prusya, ang Ikalawang Imperyong Aleman ng 1871, ang Republikang Weimar, Alemanyang Nazi, Silangang Alemanya, pati na rin ang muling pinagsamang Alemanya{{Spaced en dash}}nagpasimula ng mga ambisyosong programa sa muling pagtatayo, na ang bawat isa ay nagdaragdag ng sarili nitong natatanging estilo sa arkitektura ng lungsod. Sinalanta ang Berlin ng mga [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pagsalakay sa himpapawid]], sunog, at labanan sa kalye noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, at marami sa mga gusaling nakaligtas sa parehong Silangan at Kanluran ay giniba noong panahon pagkatapos ng digmaan. Karamihan sa demolisyong ito ay pinasimulan ng mga programa sa arkitektura ng munisipyo upang magtayo ng mga bagong distrito ng negosyo o tirahan at ang mga pangunahing arterya. Karamihan sa mga [[Palamuti (sining)|palamuti]] sa mga gusali bago ang digmaan ay nawasak kasunod ng mga [[Palamuti at krimen|makabagong dogma]], at sa parehong mga sistema pagkatapos ng digmaan, gayundin sa muling pinagsamang Berlin, maraming mahahalagang estrukturang pamana ang ang [[Rekonstruksiyon (arkitektura)|muling itinayo]], kabilang ang ''Forum Fridericianum'' kasama ang, [[Operang Estatal ng Berlin|Operang Estatal]] (1955), [[Palasyo ng Charlottenburg|Palasyo Charlottenburg]] (1957), ang mga monumental na gusali sa [[Gendarmenmarkt]] (dekada '80), [[Alte Kommandantur|Kommandantur]] (2003), at gayundin ang proyekto sa muling pagtatayo ng mga barokong patsada ng [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]]. Maraming mga bagong gusali ang naging inspirasyon ng kanilang makasaysayang mga nauna o ang pangkalahatang klasikal na estilo ng Berlin, gaya ng [[Otel Adlon]]. Ang mga kumpol ng mga [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Berlin|tore]] ay tumaas sa iba't ibang lokasyon: [[Potsdamer Platz]], ang [[Lungsod Kanluran|City West]], at [[Alexanderplatz]], ang huling dalawa ay naglalarawan sa mga dating sentro ng Silangan at Kanlurang Berlin, na ang una ay kumakatawan sa isang bagong Berlin noong ika-21 siglo, na bumangon mula sa mga guho no-man's land ng Pader ng Berlin. Ang Berlin ay may lima sa nangungunang 50 [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Alemanya|pinakamataas na gusali]] sa Alemanya. Mahigit sa sangkatlo ng sakop ng lungsod ay binubuo ng luntiang espasyo, kakahuyan, at tubig.<ref name="gruen2">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang pangalawang pinakamalaking at pinakasikat na liwasan ng Berlin, ang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], ay matatagpuan sa gitna mismo ng lungsod. Sinasaklaw nito ang isang lugar na 210 ektarya at umaabot mula [[Himpilan ng tren ng Berlin Zoologischer Garten|Bahnhof Zoo]] sa City West hanggang sa [[Tarangkahang Brandeburgo]] sa silangan. Kabilang sa mga tanyag na kalye, ang [[Unter den Linden]] at [[Friedrichstraße]] ay matatagpuan sa lumang sentro ng lungsod (at kasama sa dating Silangang Berlin). Ang ilan sa pangunahing kalye sa City West ay ang [[Kurfürstendamm]] (o pinaikling Ku´damm) at [[Kantstraße]]. === Arkitektura === [[Talaksan:Gendarmenmarkt_Panorama.jpg|thumb|Panorama ng [[Gendarmenmarkt]], na nagpapakita ng [[Konzerthaus Berlin]], nasa gilid ng [[Neue Kirche, Berlin|Simbahang Aleman]] (kaliwa) at [[Katedral na Pranses, Berlin|Simbahang Pranses]] (kanan)]] [[Talaksan:Berliner_Dom_seen_from_James_Simon_Park.jpg|thumb|Ang [[Katedral ng Berlin]] sa [[Pulo ng mga Museo]]]] Ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] (tore ng TV) sa [[Alexanderplatz]] sa [[Mitte]] ay kabilang sa pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo sa {{Cvt|368|m}}. Itinayo noong 1969, makikita ito sa karamihan ng mga sentral na distrito ng Berlin. Ang lungsod ay makikita mula sa {{Convert|204|m|ft|-high}} palapag ng pagmamasid. Simula rito, ang [[Karl-Marx-Allee]] ay patungo sa silangan, isang abenida na may linya ng mga monumental na gusali ng tirahan, na dinisenyo sa istilong [[Arkitekturang Stalinista|Sosyalismong Klasisismo]]. Katabi ng lugar na ito ay ang [[Rotes Rathaus]] (Bulwagang Panlungsod), na may natatanging pulang-ladrilyong arkitektura nito. Sa harap nito ay ang [[Neptunbrunnen]], isang balong na nagtatampok ng mitolohikong pangkat ng mga [[Triton (mitolohiya)|Triton]], mga [[personipikasyon]] ng apat na pangunahing Prusong ilog, at [[Neptuno (mitolohiya)|Neptuno]] sa ibabaw nito. Ang [[Tarangkahang Brandeburgo]] ay isang ikonikong tanawin ng Berlin at Alemanya; ito ay tumatayo bilang isang simbolo ng pangyayaring Europeo at ng pagkakaisa at kapayapaan. Ang [[gusaling Reichstag]] ay ang tradisyonal na luklukan ng Parlamentong Aleman. Hinubog muli ito ng arkitektrong Briton na si [[Norman Foster (arkitekto)|Norman Foster]] noong dekada '90 at nagtatampok ng salaming simboryo sa ibabaw ng pook ng pagpupulong, na nagbibigay-daan sa libreng pampublikong tanaw sa mga pinagdadausang parlamento at magagandang tanawin ng lungsod. Ang [[Galeriyang East Side]] ay isang open-air na eksibisyong sining na direktang ipininta sa mga huling bahagi ng Pader ng Berlin. Ito ang pinakamalaking natitirang ebidensiya ng makasaysayang dibisyon ng lungsod. Ang [[Gendarmenmarkt]] ay isang [[Arkitekturang Neoklasiko|neoklasikong liwasan]] sa Berlin, ang pangalan ay nagmula sa punong-tanggapan ng sikat na Gens d'armes regiment na matatagpuan dito noong ika-18 siglo. Dalawang katulad na disenyong katedral ang hangganan nito, ang [[Französischer Dom]] kasama ang platapormang pang-obserbasyon nito at ang [[Deutscher Dom]]. Ang Konzerthaus (Bulwagang Pangkonsiyerto), tahanan ng Orkestra Sinfonika ng Berlin, ay nakatayo sa pagitan ng dalawang katedral. [[Talaksan:MJK_46430_Schloss_Charlottenburg.jpg|left|thumb|[[Palasyo Charlottenburg]]]] [[Talaksan:Berlin_Hackesche_Höfe1.jpg|left|thumb|[[Hackesche Höfe]]]] Ang [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] ay naglalaman ng [[Berlin#Mga%20museo|limang museo]] na itinayo mula 1830 hanggang 1930 at isang [[Tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Alemanya|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ang pagpapanumbalik at pagtatayo ng isang pangunahing lagusan sa lahat ng mga museo, pati na rin ang muling pagtatayo ng [[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloss]] ay nagpapatuloy.<ref>{{Cite web |date=24 June 2011 |title=Neumann: Stadtschloss wird teurer |trans-title=Neumann: Palace is getting more expensive |url=https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200703/https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 May 2010 |title=Das Pathos der Berliner Republik |trans-title=The pathos of the Berlin republic |url=https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200702/https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref> Gayundin sa pulo at sa tabi ng [[Lustgarten]] at palasyo ay ang [[Katedral ng Berlin]], ang ambisyosong pagtatangka ni emperador Guillermo II na lumikha ng Protestanteng karibal sa [[Basilika ni San Pedro]] sa Roma. Ang isang malaking kripta ay naglalaman ng mga labi ng ilan sa mga naunang Prusong maharlikang pamilya. Ang [[Katedral ni Santa Eduvigis]] ay ang Katoliko Romanong katedral ng Berlin. [[Talaksan:Bikinihaus_Berlin-1210760.jpg|thumb|Ang [[Breitscheidplatz]] kasama ang [[Pang-alaalang Katedral ni Kaiser Guillermo]] ay ang sentro ng [[Lungsod Kanluran|City West]].]] Ang [[Unter den Linden]] ay isang silangan–kanlurang abenidang nalilinyahan ng mga puno na mula sa Tarangkahang Brandeburgo hanggang sa pook ng dating Berliner Stadtschloss, at dating pangunahing promenada ng Berlin. Maraming Klasikong gusali ang nakahanay sa kalye, at naroon ang bahagi ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]]. Ang [[Friedrichstraße]] ay ang maalamat na kalye ng Berlin noong [[Ginintuang Dekada Beynte]]. Pinagsasama nito ang mga tradisyon ng ika-20 siglo sa modernong arkitektura ng Berlin ngayon. Ang [[Potsdamer Platz]] ay isang buong kuwarto na binuo mula sa simula pagkatapos bumaba ang [[Pader ng Berlin|Pader]].<ref>{{Cite web |title=Construction and redevelopment since 1990 |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080610103008/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |archive-date=10 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=Senate Department of Urban Development}}</ref> Sa kanluran ng Potsdamer Platz ay ang Kulturforum, na naglalaman ng [[Gemäldegalerie, Berlin|Gemäldegalerie]], at nasa gilid ng [[Neue Nationalgalerie]] at ng [[Berliner Philharmonie]] . Ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], isang alaalang pang-[[Holokausto]], ay nasa hilaga.<ref>{{Cite news |last=Ouroussoff |first=Nicolai |date=9 May 2005 |title=A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html |access-date=18 August 2008}}</ref> Ang lugar sa paligid ng [[Hackescher Markt]] ay tahanan ng mga kulturang moda, na may 'di-mabilang na mga bilihan ng damit, club, bar, at galeriya. Kabilang dito ang [[Hackesche Höfe]], isang kalipunan ng mga gusali sa paligid ng ilang patyo, na muling itinayo noong 1996. Ang kalapit na [[Bagong Sinagoga, Berlin|Bagong Sinagoga]] ay ang sentro ng kultura ng mga Hudyo. Ang [[Straße des 17. Juni]], na nagkokonekta sa Tarangkahang Brandeburgo at Ernst-Reuter-Platz, ay nagsisilbing gitnang silangan-kanlurang axis. Ang pangalan nito ay ginugunita ang mga [[Pag-aalsa noong 1953 sa Silangang Alemanya|pag-aalsa sa Silangang Berlin noong Hunyo 17, 1953]]. Humigit-kumulang sa kalahati mula sa Tarangkahang Brandeburgo ay ang Großer Stern, isang isla ng sirkulong trapiko kung saan matatagpuan ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin|Siegessäule]] (Haligi ng Tagumpay). Ang monumentong ito, na itinayo upang gunitain ang mga tagumpay ng Prusya, ay inilipat noong 1938–39 mula sa dati nitong posisyon sa harap ng Reichstag. Ang [[Kurfürstendamm]] ay tahanan ng ilan sa mga mararangyang tindahan ng Berlin kung saan ang [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] sa silangang dulo nito sa [[Breitscheidplatz]] . Ang simbahan ay nawasaknoonga Ikalawang Digmaang Pandaigdig at iniwang sira. Ang malapit sa Tauentzienstraße ay ang [[KaDeWe]], na sinasabing pinakamalaking department store sa kontinental na Europa. Ang [[Rathaus Schöneberg]], kung saan ginawa ni [[John F. Kennedy]] ang kaniyang tanyag na talumpating "[[Ich bin ein Berliner]]!", ay nasa [[Tempelhof-Schöneberg]]. Kanluran ng sentro, ang [[Palasyo Bellevue, Alemanya|Palasyo Bellevue]] ay ang tirahan ng Pangulo ng Alemanya. Ang [[Palasyo Charlottenburg]], na nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ang pinakamalaking makasaysayang palasyo sa Berlin. Ang [[Funkturm Berlin]] ay isang {{Convert|150|m|ft|-tall}} lattice tore ng radyo sa pook fairground, na itinayo sa pagitan ng 1924 at 1926. Ito ang tanging toreng pang-obserbasyon na nakatayo sa mga insulator at may restawran {{Cvt|55|m}} at isang larangang pantanaw {{Cvt|126|m}} sa ibabaw ng lupa, na mapupuntahan ng elevator na may bintana. Ang [[Oberbaumbrücke]] sa ibabaw ng ilog Spree ay ang pinakaikonikong tulay ng Berlin, na nag-uugnay sa pinagsama-samang mga boro ng [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]]. Nagdadala ito ng mga sasakyan, tao, at linyang U1 ng [[Berlin U-Bahn]]. Ang tulay ay nakumpleto sa isang estilong [[ladrilyong gotiko]] noong 1896, na pinapalitan ang dating kahoy na tulay na may isang pang-itaas na daanan para sa U-Bahn. Ang gitnang bahagi ay giniba noong 1945 upang pigilan ang [[Hukbong Pula|Pulang Hukbo]] sa pagtawid. Pagkatapos ng digmaan, ang inayos na tulay ay nagsilbing [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|checkpoint at tawiran sa hangganan]] sa pagitan ng mga sektor ng Sobyetiko at Amerikano, at kalaunan sa pagitan ng Silangan at Kanlurang Berlin. Noong kalagitnaan ng dekada '50, ito ay sarado sa mga sasakyan, at pagkatapos ng pagtatayo ng Pader ng Berlin noong 1961, ang trapiko ng tao ay mahigpit na pinaghigpitan. Kasunod ng muling pagsasama-samang Aleman, ang gitnang bahagi ay muling itinayo gamit ang isang kuwadrong asero, at ipinagpatuloy ang serbisyo ng U-Bahn noong 1995. == Demograpiya == [[Talaksan:Berlin_population2.svg|left|thumb|Populasyon ng Berlin, 1880–2012]] Sa pagtatapos ng 2018, ang lungsod-estado ng Berlin ay mayroong 3.75&nbsp;milyong rehistradong naninirahan<ref name="pop-detail3">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> sa isang lugar na {{Cvt|891.1|km2}}. Ang densidad ng populasyon ng lungsod ay 4,206 na naninirahan bawat km². Ang Berlin ang [[Talaan ng mga pinakamalaking lungsod ng Unyong Europeo ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod|pinakamataong lungsod]] sa [[Unyong Europeo]]. Noong 2019, ang urbanong sakop ng Berlin ay may humigit-kumulang 4.5&nbsp;milyong naninirahan. {{Magmula noong|2019}} ang [[Kalakhang sonang urbano|gumaganang urbanong pook]] ay tahanan ng humigit-kumulang 5.2&nbsp;milyong tao.<ref>[https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas, Eurostat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150903213351/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en|date=3 September 2015}}.</ref> Ang buong [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|rehiyon ng kabisera ng Berlin-Brandeburgo]] ay may populasyon na higit sa 6&nbsp;milyon sa isang lugar na {{Cvt|30546|km2|0}}.<ref>{{Cite web |date=31 August 2020 |title=Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg |url=https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817083458/https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |archive-date=17 August 2019 |access-date=6 February 2013 |website=www.deutsche-metropolregionen.org}}</ref>{{Historical populations|1721|65300|1750|113289|1800|172132|1815|197717|1825|220277|1840|330230|1852|438958|1861|547571|1871|826341|1880|1122330|1890|1578794|1900|1888848|1910|2071257|1920|3879409|1925|4082778|1933|4221024|1939|4330640|1945|3064629|1950|3336026|1960|3274016|1970|3208719|1980|3048759|1990|3433695|2000|3382169|2010|3460725|53=2020|54=3664088}}Noong 2014, ang lungsod-estado na Berlin ay nagkaroon ng 37,368 buhay na panganak (+6.6%), isang rekord na bilang mula noong 1991. Ang bilang ng mga namatay ay 32,314. Halos 2.0&nbsp;milyong kabahayan ang binilang sa lungsod. 54 porsiyento ng mga ito ay mga sambahayang iisa ang naninirahan. Mahigit sa 337,000 pamilya na may mga batang wala pang 18 taong gulang ang nanirahan sa Berlin. Noong 2014, ang kabeserang Aleman ay nagrehistro ng dagdag sa paglipat ng humigit-kumulang 40,000 katao.<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf statistics Berlin Brandenburg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315084534/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf|date=15 March 2016}}. www.statistik-berlin-brandenburg.de Retrieved 10 October 2016.</ref> === Mga nasyonalidad === {| class="infobox" style="float:right;" | colspan="2" style="text-align:center;" |'''Mga residente ayon sa Pagkamamamayan''' <small>(31 Disyembre 2019)</small> <ref name="pop-detail6">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> |- !Bansa !Populasyon |- |Kabuuang mga rehistradong residente |3,769,495 |- |{{Flag|Germany}} |2,992,150 |- |{{Flag|Turkey}} |98,940 |- |{{Flag|Poland}} |56,573 |- |{{Flag|Syria}} |39,813 |- |{{Flag|Italy}} |31,573 |- |{{Flag|Bulgaria}} |30,824 |- |{{Flag|Russia}} |26,640 |- |{{Flag|Romania}} |24,264 |- |{{Flag|United States}} |22,694 |- |{{Flag|Vietnam}} |20,572 |- |{{Flag|France}} |20,223 |- |{{Flag|Serbia}} |20,109 |- |{{Flag|United Kingdom}} |16,751 |- |{{Flag|Spain}} |15,045 |- |{{Flag|Greece}} |14,625 |- |{{Flag|Croatia}} |14,430 |- |{{Flag|India}} |13,450 |- |{{Flag|Ukraine}} |13,410 |- |{{Flag|Afghanistan}} |13,301 |- |{{Flag|China}} |13,293 |- |{{Flag|Bosnia and Herzegovina}} |12,691 |- |Iba pang Gitnang Silangan at Asya |88,241 |- |Ibang Europa |80,807 |- |Africa |36,414 |- |Iba pang mga America |27,491 |- |Oceania at [[Antarctica]] |5,651 |- |Walang estado o Hindi Malinaw |24,184 |} Ang pambansa at pandaigdigang paglipat sa lungsod ay may mahabang kasaysayan. Noong 1685, pagkatapos ng pagpapawalang-bisa ng [[Kautusan ng Nantes]] sa Pransiya, tumugon ang lungsod sa pamamagitan ng [[Kautusan ng Potsdam]], na ginagarantiyahan ang kalayaan sa relihiyon at katayuang walang buwis sa mga Pranses na Huguenot na bakwit sa loob ng sampung taon. Ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ay nagsama ng maraming suburb at nakapalibot na mga lungsod ng Berlin. Binuo nito ang karamihan sa teritoryo na binubuo ng modernong Berlin at pinalaki ang populasyon mula sa 1.9&nbsp;milyon hanggang 4&nbsp;milyon. Ang aktibong imigrasyon at asilo na politika sa Kanlurang Berlin ay naghudyat ng mga alon ng imigrasyon noong dekada '60 at '70. Ang Berlin ay tahanan ng hindi bababa sa 180,000 residenteng [[Mga Turko|Turko]] at [[Mga Turko sa Alemanya|Turko-Aleman]],<ref name="pop-detail4">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> na ginagawa itong pinakamalaking komunidad ng Turko sa labas ng Turkiya. Noong dekada '90 ang ''Aussiedlergesetze ay'' nagbigay-daan sa imigrasyon sa Alemanya ng ilang residente mula sa dating [[Unyong Sobyetiko]]. Sa ngayon, ang mga etnikong [[Kasaysayan ng mga Aleman sa Rusya, Ukranya, at Unyong Sobyetiko|Aleman]] mula sa mga bansa ng dating Unyong Sobyetiko ang bumubuo sa pinakamalaking bahagi ng komunidad na nagsasalita ng Ruso.<ref>{{Cite web |last=Dmitry Bulgakov |date=11 March 2001 |title=Berlin is speaking Russians' language |url=https://www.russiajournal.com/node/4653 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130406142034/https://www.russiajournal.com/node/4653 |archive-date=6 April 2013 |access-date=10 February 2013 |publisher=Russiajournal.com}}</ref> Ang huling dekada ay nakaranas ng pagdagsa mula sa iba't ibang bansa sa Kanluran at ilang rehiyon sa Africa.<ref>{{Cite news |last=Heilwagen |first=Oliver |date=28 October 2001 |title=Berlin wird farbiger. Die Afrikaner kommen – Nachrichten Welt am Sonntag – Welt Online |language=de |work=Die Welt |url=https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |url-status=live |access-date=2 June 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515022639/https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |archive-date=15 May 2011}}</ref> Ang isang bahagi ng mga imigranteng Aprikano ay nanirahan sa [[Afrikanisches Viertel]].<ref>{{cite press release|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=6 February 2009|title=Zweites Afrika-Magazin "Afrikanisches Viertel" erschienen Bezirksbürgermeister Dr. Christian Hanke ist Schirmherr|url=https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|location=Berlin|publisher=berlin.de|access-date=27 September 2016|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021050530/https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|url-status=live}}</ref> Ang mga batang Aleman, EU-Europeo, at Israeli ay nanirahan na rin sa lungsod.<ref>{{Cite journal |date=12 December 2014 |title=Hummus in the Prenzlauer Berg |url=https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |url-status=live |journal=The Jewish Week |archive-url=https://web.archive.org/web/20141230010937/https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |archive-date=30 December 2014 |access-date=29 December 2014}}</ref> Noong Disyembre 2019, mayroong 777,345 na rehistradong residente ng dayuhang nasyonalidad at dagdag pang 542,975 mamamayang Aleman na may "pinanggalingang imgrante" ''(Migrationshintergrund, MH)'',<ref name="pop-detail5">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> ibig-sabihin sila o ang isa sa kanilang mga magulang ay nandayuhan sa Alemanya pagkatapos ng 1955. Ang mga dayuhang residente ng Berlin ay nagmula sa mga 190 bansa.<ref>{{Cite web |date=5 February 2011 |title=457 000 Ausländer aus 190 Staaten in Berlin gemeldet |trans-title=457,000 Foreigners from 190 Countries Registered in Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428201553/https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |archive-date=28 April 2019 |access-date=28 April 2019 |website=[[Berliner Morgenpost]] |language=de}}</ref> 48 porsiyento ng mga residenteng wala pang 15 taong gulang ay may pinagmulang imigrante.<ref>{{cite web |title=Fast jeder Dritte in Berlin hat einen Migrationshintergrund |url=https://www.rbb-online.de/politik/beitrag/2017/05/migrationshintergrund-berlin-jeder-dritte.html |website=www.rbb-online.de}}{{Dead link|date=December 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Ang Berlin noong 2009 ay tinatayang mayroong 100,000 hanggang 250,000 hindi rehistradong mga naninirahan.<ref>{{Cite news |last=Von Andrea Dernbach |date=23 February 2009 |title=Migration: Berlin will illegalen Einwanderern helfen – Deutschland – Politik – Tagesspiegel |work=Der Tagesspiegel Online |publisher=Tagesspiegel.de |url=https://www.tagesspiegel.de/politik/deutschland/berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |url-status=live |access-date=15 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131251/https://www.tagesspiegel.de/politik/migration-berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang mga Boro ng Berlin na may malaking bilang ng mga migrante o populasyon na ipinanganak sa ibang bansa ay ang [[Mitte]], [[Neukölln]], at [[Friedrichshain-Kreuzberg]].<ref>{{Cite web |date=8 September 2016 |title=Zahl der Ausländer in Berlin steigt auf Rekordhoch |url=https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170804053354/https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |archive-date=4 August 2017 |access-date=13 June 2017 |website=jungefreiheit.de |language=de}}</ref> Mayroong higit sa 20 hindi katutubong komunidad na may populasyong hindi bababa sa 10,000 katao, kabilang ang mga [[Mga Turko sa Berlin|Turko]], Polako, Ruso, Lebanes, Palestino, Serbio, Italyano, Indiyano, Bosnio, [[Pamayanang Biyetnames ng Berlin|Biyetnames]], Amerikano, Rumano, Bulgari, Croata, Tsino, Austriako, Ukrano, Pranses, Briton, Españo, Israeli, Thai, Irani, Ehipsiyo, at Siryo na mga komunidad. === Mga wika === Ang Aleman ay ang opisyal at nangingibabaw na sinasalitang wika sa Berlin. Ito ay isang [[Mga wikang Kanlurang Aleman|wikang Kanlurang Aleman]] na nagmula ang karamihan ng bokabularyo nito mula sa sangay ng Aleman ng pamilya ng wikang [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]. Ang Aleman ay isa sa 24 na wika ng Unyong Europeo,<ref>{{Cite web |last=European Commission |title=Official Languages |url=https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140926004848/https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |archive-date=26 September 2014 |access-date=29 July 2014}}</ref> at isa sa tatlong [[wikang pantrabaho]] ng [[Komisyong Europeo]]. Ang Berlinerisch o Berlinisch ay hindi isang diyalekto sa lingguwistika. Ito ay sinasalita sa Berlin at sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|nakapaligid na kalakhang pook]]. Nagmula ito sa isang [[Diyalektong Brandeburges|Brandeburges]] na varyant. Ang diyalekto ay nakikita na ngayon na mas katulad ng isang [[sosyolekto]], higit sa lahat sa pamamagitan ng pagtaas ng imigrasyon at mga uso sa mga edukadong populasyon na magsalita ng [[karaniwang Aleman]] sa pang-araw-araw na buhay. Ang pinakakaraniwang ginagamit na wikang banyaga sa Berlin ay Turko, Polako, Ingles, Persa, Arabe, Italyano, Bulgaro, Ruso, Rumano, Kurdo, Serbo-Croata, Pranses, Español, at Biyentames. Mas madalas na naririnig ang Truko, Arabe, Kurdo, at Serbo-Croata sa kanlurang bahagi dahil sa malalaking komunidad ng Gitnang Silangan at dating Yugoslavia. Ang Polako, Ingles, Ruso, at Biyetnames ay may mas maraming katutubong nagsasalita sa Silangang Berlin.<ref>{{Cite web |date=18 May 2010 |title=Studie – Zwei Millionen Berliner sprechen mindestens zwei Sprachen – Wirtschaft – Berliner Morgenpost – Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522160634/https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |archive-date=22 May 2011 |access-date=2 June 2011 |publisher=Morgenpost.de}}</ref> === Relihiyon === Ayon sa senso noong 2011, humigit-kumulang 37 porsiyento ng populasyon ang nag-ulat na mga miyembro ng isang legal na kinikilalang simbahan o relihiyosong organisasyon. Ang iba ay hindi kabilang sa naturang organisasyon, o walang impormasyong makukuha hinggil sa kanila.<ref name="Census 2011">{{Cite web |title=Zensus 2011 – Bevölkerung und Haushalte – Bundesland Berlin |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193809/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |archive-date=3 March 2016 |access-date=23 February 2019 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=6–7 |language=de}}</ref> Ang pinakamalaking relihiyong denominasyon na naitala noong 2010 ay ang [[Protestantismo|Protestanteng]] [[Landeskirche|rehiyonal na samahang simbahan]] —ang [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]] (EKBO) —isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang simbahan]]. Ang EKBO ay miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya|Simbahang Ebanghelika sa Alemanya (EKD)]] at [[Union Evangelischer Kirchen|Union Evangelischer Kirchen (UEK)]]. Ayon sa EKBO, ang kanilang kasapian ay umabot sa 18.7 porsyento ng lokal na populasyon, habang ang [[Simbahang Katolikong Romano]] ay mayroong 9.1 porsyento ng mga residenteng nakarehistro bilang mga miyembro nito.<ref name="kirchenmitglieder2010">{{Cite web |date=November 2011 |title=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2010 |trans-title=Church membership on 31 December 2010 |url=https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180209204513/https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |archive-date=9 February 2018 |access-date=10 March 2012 |publisher=[[Evangelical Church in Germany]] |language=de}}</ref> Humigit-kumulang 2.7% ng populasyon ang nakikilala sa iba pang mga denominasyong Kristiyano (karamihan sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Silangang Ortodokso]], ngunit iba't ibang mga Protestante rin).<ref name="klStatistik2010">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ayon sa rehistro ng mga residente ng Berlin, noong 2018, 14.9 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Ebanghelika, at 8.5 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Katolika.<ref name="pop-detail7">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Ang gobyerno ay nagpapanatili ng rehistro ng mga miyembro ng mga simbahang ito para sa mga layunin ng buwis, dahil kinokolekta nito ang [[buwis sa simbahan]] sa ngalan ng mga simbahan. Hindi ito nag-iingat ng mga rekord ng mga miyembro ng ibang relihiyosong organisasyon na maaaring mangolekta ng kanilang sariling buwis sa simbahan, sa ganitong paraan. Noong 2009, humigit-kumulang 249,000 [[Muslim]] ang iniulat ng [[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|Tanggapan ng Estadistika]] na mga miyembro ng mga Masjid at Islamikong relihiyosong organisasyon sa Berlin,<ref>{{Cite web |title=Statistisches Jahrbuch für Berlin 2010 |trans-title=Statistical yearbook for Berlin 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120202750/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |archive-date=20 November 2012 |access-date=10 February 2013 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> habang noong 2016, tinatantya ng pahayagang ''[[Der Tagesspiegel]]'' na humigit-kumulang 350,000 Muslim ang nag-obserba ng [[Ramadan]] sa Berlin.<ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=23 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212013247/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 December 2019}}</ref> Noong 2019, humigit-kumulang 437,000 rehistradong residente, 11.6% ng kabuuan, ang nag-ulat na mayroong pinanggalingan sa paglilipat mula sa isa sa mga [[Mga miyembrong estado ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko|estadong Miyembro ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko]].<ref name="pop-detail8">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |language=de |trans-title=Ramadan in refugee camps and schools in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712125538/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 July 2017}}</ref> Sa pagitan ng 1992 at 2011 halos dumoble ang populasyon ng Muslim.<ref>{{Cite news |last=Schupelius |first=Gunnar |date=28 May 2015 |title=Wird der Islam künftig die stärkste Religion in Berlin sein? |work=[[Berliner Zeitung]] |url=https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603092248/https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |archive-date=3 June 2017}}</ref> Humigit-kumulang 0.9% ng mga Berlines ay kabilang sa ibang mga relihiyon. Sa tinatayang populasyon na 30,000–45,000 na mga residenteng Hudyo,<ref name="The Boston Globe 2014-11-01">{{Cite web |last=Ross |first=Mike |date=1 November 2014 |title=In Germany, a Jewish community now thrives |url=https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222235631/https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |archive-date=22 December 2016 |access-date=19 August 2016 |website=[[The Boston Globe]]}}</ref> humigit-kumulang 12,000 ang mga rehistradong miyembro ng mga relihiyosong organisasyon.<ref name="klStatistik20102">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ang Berlin ay ang luklukan ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Katoliko Romanong arsobispo ng Berlin]] at ang nahalal na tagapangulo ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana|EKBO]] ay pinamagatang obispo ng EKBO. Higit pa rito, ang Berlin ay ang luklukan ng maraming mga Ortodoksong katedral, tulad ng Katedral ni San Boris ang Bautista, isa sa dalawang luklukan ng [[Simbahang Bulgarong Ortodokso|Bulgarong Ortodokso]] na Diyosesis ng Kanluran at Gitnang Europa, at ang Katedral ng Muling Pagkabuhay ni Kristo ng Diyosesis ng Berlin (Patriarkado ng Moscow). {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|width1=500|width2=500|width3=500|width4=500|height1=350|height2=350|height3=350|height4=350|image1=Berliner Dom - panoramio (20).jpg|image2=NeueSynagogue.JPG|image3=2020-04-16 P4160889 St.Hedwigs-Kathedrale, Bebelplatz.jpg|image4=Şehitlik mosque Berlin by ZUFAr.jpg|footer=Paikot pa kanan mula sa taas pakaliwa: [[Katedral ng Berlin]], [[Bagong Sinagoga (Berlin)|Bagong Sinagoga]], Moske Şehitli, at [[Katedral ni Santa Eduvigis]]}} Ang mga mananampalataya ng iba't ibang relihiyon at denominasyon ay nagpapanatili ng maraming [[Listahan ng mga lugar ng pagsamba sa Berlin|lugar ng pagsamba sa Berlin]]. Ang [[Malayang Simbahang Ebangheliko-Luterano]] ay may walong parokya na may iba't ibang laki sa Berlin.<ref>{{Cite web |title=Lutheran Diocese Berlin-Brandenburg |url=https://www.selk-berlin.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080328152944/https://www.selk-berlin.de/ |archive-date=28 March 2008 |access-date=19 August 2008 |publisher=Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche}}</ref> Mayroong 36 na kongregasyong [[Mga Bautista|Bautista]] (sa loob [[Samahan ng mga Ebanghelikong Malayang Simbahang Kongregasyon sa Alemanya]]), 29 [[Bagong Apostolikong Simbahan]], 15 [[Nagkakaisang Metodistang Simbahan|Nagkakaisang Metodista]] na simbahan, walong Malayang Ebanghelika na Kongregasyon, apat na [[Simbahan ni Kristo, Siyentipiko]] (una, iklawa, ikatlo, at ikalabing-anim), anim mga kongregasyon ng [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]], isang [[Lumang Simbahang Katoliko|Lumang Simbahan]], at isang [[Anglikanismo|Anglicanong]] simbahan sa Berlin. Ang Berlin ay may higit sa 80 moske,<ref>{{Cite web |title=Berlin's mosques |url=https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093250/https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |archive-date=11 November 2018 |access-date=11 November 2018 |publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> sampung sinagoga,<ref>{{Cite news |last=Keller |first=Claudia |date=10 November 2013 |title=Berlins jüdische Gotteshäuser vor der Pogromnacht 1938: Untergang einer religiösen Vielfalt |language=de |trans-title=Berlin's jewish places of worship before the Pogromnacht 1938: Decline of a religious diversity |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |url-status=live |access-date=11 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093246/https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |archive-date=11 November 2018 |quote=Von den weit mehr als 100 jüdischen Gotteshäusern sind gerade einmal zehn übrig geblieben. (in english: Of the far more than 100 synagogues, only ten are left.)}}</ref> at dalawang templong [[Budismo|Budista]]. == Gobyerno at politika == {{main|Politika ng Berlin}} === Estadong lungsod === [[Talaksan:Rotes_Rathaus.jpg|left|thumb|[[Rotes Rathaus]] (''Pulang Munisipyo''), luklukan ng Senado at Alkalde ng Berlin.]] Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pag-iisa]] noong Oktubre 3, 1990, ang Berlin ay isa sa tatlong [[Länder ng Alemanya|estadong lungsod sa Alemanya]] na kabilang sa kasalukuyang 16 na estado ng Alemanya. Ang [[Abgeordnetenhaus ng Berlin|Kapulungan ng mga Kinatawan]] (''Abgeordnetenhaus'') ay kumakatawan bilang parlamento ng lungsod at estado, na mayroong 141 na luklukan. Ang ehekutibong tanggapan ng Berlin ay ang [[Senado ng Berlin]] (''Senat von Berlin''). Binubuo ang Senado ng [[Talaan ng mga alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] (''Regierender Bürgermeister''), at hanggang sampung senador na may hawak na ministeryal na posisyon, dalawa sa kanila ang may hawak na titulong "Alkalde" (''Bürgermeister'') bilang kinatawan ng Namamahalang Alkalde.<ref>{{Cite web |date=2016-11-01 |title=Verfassung von Berlin – Abschnitt IV: Die Regierung |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008025644/https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |archive-date=8 October 2020 |access-date=2020-10-02 |website=www.berlin.de |language=de}}</ref> Ang kabuuang taunang badyet ng estado ng Berlin noong 2015 ay lumampas sa €24.5 ($30.0) bilyon kabilang ang surplus sa badyet na €205 ($240) milyon.<ref>{{Cite news |title=Berliner Haushalt Finanzsenator bleibt trotz sprudelnder Steuereinnahmen vorsichtig |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/berliner-haushalt-finanzsenator-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-24702234 |url-status=live |access-date=20 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131248/https://www.berliner-zeitung.de/sport-leidenschaft/berliner-haushalt-finanzsenator-kollatz-ahnen-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-li.6132?pid=true |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang estado ay nagmamay-ari ng malawak na pag-aari, kabilang ang mga gusaling pang-administratibo at pamahalaan, mga kompanya ng real estate, pati na rin ang mga stake sa Estadio Olimpiko, mga paliguan, mga kompanya ng pabahay, at maraming mga pampublikong negosyo at mga subsidiyaryo na kompanya.<ref>{{Cite web |date=18 May 2017 |title=Vermögen |trans-title=Assets |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190928151604/https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |archive-date=28 September 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 September 2019 |title=Beteiligungen des Landes Berlin |trans-title=Holdings of the State of Berlin |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191219070001/https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |archive-date=19 December 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]] |language=de}}</ref> Hawak ng [[Partido Sosyo-Demokratiko ng Alemanya|Partido Sosyo-Demokratiko]] (''Sozialdemokratische Partei Deutschlands'' o SPD) at ng [[Ang Kaliwa (Alemanya)|Kaliwa]] (Die Linke) ang pamahalaang lungsod pagkatapos ng [[Halalan estatal ng Berlin, 2001|halalang estatal noong 2001]] at nanalo ng isa pang termino sa [[Halalang estatal ng Berlin, 2006|halalang estatal noong 2006]].<ref>{{Cite web |title=Berlin state election, 2006 |url=https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323161037/https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |archive-date=23 March 2012 |access-date=17 August 2008 |website=Der Landeswahlleiter für Berlin |language=de}}</ref> Mula noong [[Halalang estatal ng Berlin, 2016|halalang estatal noong 2016]], nagkaroon ng koalisyon sa pagitan ng Partido Sosyo-Demokratiko, mga Lunti, at Kaliwa. Ang Namumunong Alkalde ay magkasabay na Panginoong Alkalde ng Lungsod ng Berlin (''Oberbürgermeister der Stadt'') at Ministro na Pangulo ng Estado ng Berlin (''Ministerpräsident des Bundeslandes''). Ang tanggapan ng Namamahalang Alkalde ay nasa [[Rotes Rathaus|Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo)]]. Mula noong 2014 ang tanggapang ito ay hawak ni [[Michael Müller (politiko, ipinanganak noong 1964)|Michael Müller]] ng mga Sosyo-Demokratiko.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Time (magazine)|Time Europe]]}}</ref> === Mga boro === [[Talaksan:Berlin_Subdivisions.svg|right|thumb|[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|12 boro ng Berlin at ang kanilang 96 na kapitbahayan]]]] Ang Berlin ay nahahati sa 12 boro o distrito (''Bezirke''). Ang bawat boro ay may ilang mga subdistrito o mga kapitbahayan (''Ortsteile''), na nag-ugat sa mas matatandang munisipalidad na nauna sa pagbuo ng Kalakhang Berlin noong Oktubre 1, 1920. Ang mga subdistritong ito ay naging urbanisado at isinama sa lungsod nang maglaon. Maraming residente ang lubos na nakikilala sa kanilang mga kapitbahayan, na kolokyal na tinatawag na ''[[Kiez]]''. Sa kasalukuyan, ang Berlin ay binubuo ng 96 na mga subdistrito, na karaniwang binubuo ng ilang mas maliliit na pook residensiyal o kuwarto. Ang bawat borough ay pinamamahalaan ng isang sangguniang pamboro (''Bezirksamt'') na binubuo ng limang konsehal (''Bezirksstadträte'') kasama ang alkalde ng boro (''Bezirksbürgermeister''). Ang konseho ay inihahalal ng asamblea ng boro (''Bezirksverordnetenversammlung''). Gayunpaman, ang mga indibidwal na boro ay hindi mga independiyenteng munisipalidad, ngunit nasa ilalim ng Senado ng Berlin. Ang mga alkalde ng boro ay bumubuo sa konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister''), na pinamumunuan ng Namamahalang Alkalde ng lungsod at nagpapayo sa Senado. Ang mga kapitbahayan ay walang mga lokal na katawan ng pamahalaan. === Kakambal na bayan – mga kinakapatid na lungsod === Ang Berlin ay nagpapanatili ng opisyal na pakikipagsosyo sa 17 lungsod.<ref name="Berlintwins">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref> Ang [[Kakambal na lungsod|pagkakambal ng lungsod]] sa pagitan ng Berlin at iba pang mga lungsod ay nagsimula sa kapatid nitong lungsod na Los Angeles noong 1967. Kinansela ang mga pagsosyo ng Silangang Berlin sa panahon ng muling pag-iisa ng Alemanya ngunit kalaunan ay bahagyang muling itinatag. Ang mga pakikipagsosyo ng Kanlurang Berlin ay dati nang pinaghihigpitan sa antas ng boro. Noong panahon ng Digmaang Malamig, ang mga partnership ay sumasalamin sa iba't ibang hanayan ng kapangyarihan, kung saan ang Kanlurang Berlin ay nakikipagsosyo sa mga kabesera sa Kanluraning Mundo at Silangang Berlin na karamihan ay nakikipagsosyo sa mga lungsod mula sa [[Pakto ng Barsobya]] at mga kaalyado nito. Mayroong ilang magkasanib na proyekto sa maraming iba pang mga lungsod, tulad ng [[Beirut]], Belgrade, São Paulo, [[Copenhague]], Helsinki, [[Amsterdam]], [[Johannesburg]], [[Mumbai]], Oslo, [[Hanoi]], Shanghai, [[Seoul]], [[Sopiya|Sofia]], [[Sydney]], Lungsod ng New York, at [[Viena]]. Lumalahok ang Berlin sa mga pandaigdigang asosasyon ng lungsod gaya ng Samahan ng mga Kabesera ng Unyong Europeo, Eurocities, Ugnayan ng mga mga Europeong Lungsod ng Kultura, Metropolis, Pagpupulong Kumperensiya ng mga Pangunahing Lungsod ng Mundo, at Kumperensiya ng mga Kabeserang Lungsod ng Mundo. Ang Berlin ay kakambal sa:<ref name="Berlintwins2">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref>{{div col|colwidth=20em}} *Los Angeles, Estados Unidos (1967) <!--Paris - not twinning, does not consider Berlin as its twin town--> *[[Madrid]], España (1988) *[[Istanbul]], Turkiya (1989) *[[Barsobya]] Polonya (1991) *Mosku, Rusya (1991) *[[Bruselas]], Belhika (1992) *[[Budapest]], Unggarya (1992) *[[Tashkent]], Uzbekistan (1993) *[[Lungsod Mehiko]], Mehiko (1993) *[[Jakarta]], Indonesia (1993) *Beijing, Tsina (1994) *Tokyo, Hapon (1994) *[[Buenos Aires]], Arhentina (1994) *[[Praga]], Republikang Tseko (1995) *[[Windhoek]], Namibia (2000) *Londres, Nagkakaisang Kaharian (2000) {{div col end}}Mula noong 1987, ang Berlin ay mayroon ding opisyal na pakikipagsosyo sa Paris, Pransiya. Ang bawat boro ng Berlin ay nagtatag din ng sarili nitong kambal na bayan. Halimbawa, ang borough ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] ay may pagsosyo sa Israeling lungsod ng [[Kiryat Yam]].<ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaftsverein Friedrichshain-Kreuzberg e. V. |url=https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309000305/https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |archive-date=9 March 2021 |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |language=de}}</ref> == Ekonomiya == {{main|Ekonomiya ng Berlin}} [[Talaksan:Berlin_Mitte_by_night.JPG|left|thumb|Ang Berlin ay isang UNESCO "Lungsod ng Disenyo" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[ekosistema ng startup]].<ref>{{Cite web |title=Berlin – Europe's New Start-Up Capital |url=https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331043259/https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |archive-date=31 March 2016 |access-date=27 March 2016 |website=Credit Suisse}}</ref>]] Ang Berlin ay isang UNESCO "City of Design" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[startup ecosystem]]. Noong 2018, ang GDP ng Berlin ay umabot sa €147&nbsp;bilyon, isang pagtaas ng 3.1% kumpara sa nakaraang taon. Ang ekonomiya ng Berlin ay pinangungunahan ng [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na may humigit-kumulang 84% ng lahat ng kompanya na nagnenegosyo sa mga serbisyo. Noong 2015, ang kabuuang lakas-paggawa sa Berlin ay 1.85&nbsp;milyon. Ang tantos ng walang trabaho ay umabot sa 24 na taon na mababang noong Nobyembre 2015 at tumayo sa 10.0%.<ref>{{Cite news |title=Berlin hat so wenig Arbeitslose wie seit 24 Jahren nicht |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |url-status=live |access-date=1 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203224849/https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |archive-date=3 December 2015}}</ref> Mula 2012 hanggang 2015, ang Berlin, bilang isang estado ng Aleman, ay may pinakamataas na taunang tantos ng paglago ng trabaho. Humigit-kumulang 130,000 trabaho ang naidagdag sa panahong ito.<ref>{{Cite news |date=28 January 2015 |title=In Berlin gibt es so viele Beschäftigte wie nie zuvor |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |url-status=live |access-date=16 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224010722/https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |archive-date=24 February 2016}}</ref> Kabilang sa mahahalagang sektor ng ekonomiya sa Berlin ang mga agham pambuhay, transportasyon, impormasyon at mga teknolohiya sa komunikasyon, media at musika, pananalastas at disenyo, bioteknolohiya, mga serbisyong pangkapaligiran, konstruksiyon, e-komersiyo, retail, negosyo sa hotel, at inhinyeriyang medikal.<ref>{{Cite news |date=21 September 2006 |title=Poor but sexy |work=The Economist |url=https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |url-status=live |access-date=19 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622201720/https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |archive-date=22 June 2008}}</ref> Ang pananaliksik at pag-unlad ay may kahalagahang pang-ekonomiya para sa lungsod.<ref name="factsheet">{{Cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Maraming malalaking korporasyon tulad ng Volkswagen, Pfizer, at SAP ang nagpapatakbo ng mga laboratoryong pang-inobasyon sa lungsod.<ref>{{Cite news |title=Immer mehr Konzerne suchen den Spirit Berlins |publisher=Berliner Morgenpost |url=https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |url-status=live |access-date=13 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116150546/https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |archive-date=16 January 2017}}</ref> Ang Science and Business Park sa Adlershof ay ang pinakamalaking parke ng teknolohiya sa Alemanya na sinusukat ng kita. <ref>{{Cite web |title=The Science and Technology Park Berlin-Adlershof |url=https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170117042743/https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |archive-date=17 January 2017 |access-date=13 January 2017 |website=Berlin Adlershof: Facts and Figures |publisher=Adlershof}}</ref> Sa loob ng [[Eurozone]], ang Berlin ay naging sentro para sa paglipat ng negosyo at internasyonal na [[Pamumuhunan (macroeconomics)|pamumuhunan]].<ref>{{Cite news |title=Global Cities Investment Monitor 2012 |publisher=KPMG |url=https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |url-status=live |access-date=28 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102003006/https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |archive-date=2 November 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote nach Bundesländern in Deutschland 2018 {{!}} Statista |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627171657/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |archive-date=27 June 2021 |access-date=13 November 2018 |website=Statista |language=de}}</ref> {| class="wikitable" !Taon <ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote in Berlin bis 2018 |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211194253/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=Statista}}</ref> !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 !2006 !2007 !2008 !2009 !2010 !2011 !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 !2017 !2018 !2019 |- |Tantos ng walang trabaho sa % |15.8 |16.1 |16.9 |18.1 |17.7 |19.0 |17.5 |15.5 |13.8 |14.0 |13.6 |13.3 |12.3 |11.7 |11.1 |10.7 |9.8 |9.0 |8.1 |7.8 |} == Edukasyon at Pananaliksik == <!--{{Pangunahin|Edukasyon sa Berlin}}-->[[Talaksan:Berlin-Mitte_Humboldt-Uni_05-2014.jpg|right|thumb|Ang [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] ay kaugnay sa 57 nagwagi sa Gantimpalang Nobel.]] {{Magmula noong|2014}}, ang Berlin ay may 878 na paaralan, na nagtuturo sa 340,658 mag-aaral sa 13,727 klase, at 56,787 nagsasanay sa mga negosyo at saanman.<ref name="factsheet22">{{cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Ang lungsod ay may 6 na taong programa sa primaryang edukasyon. Pagkatapos matapos ang elementarya, magpapatuloy ang mga mag-aaral sa ''Sekundarschule'' (isang komprehensibong paaralan) o ''Gymnasium'' (paaralan para sa paghahanda sa kolehiyo). Ang Berlin ay may natatanging na programa sa paaralang bilingual sa ''Europaschule'', kung saan tinuturuan ang mga bata ng kurikulum sa Alemanya at isang wikang banyaga, simula sa elementarya at magpapatuloy sa mataas na paaralan.<ref>{{cite web |title=Jahrgangsstufe Null |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080520234625/https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |archive-date=20 May 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[Der Tagesspiegel]] |language=de}}</ref> Ang [[Französisches Gymnasium Berlin]], na itinatag noong 1689 upang turuan ang mga anak ng bakwit na Huguenot, ay nag-aalok ng pagtuturo (Aleman/Pranses).<ref>{{Cite web |title=Geschichte des Französischen Gymnasiums |url=https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080615205603/https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |archive-date=15 June 2008 |access-date=17 August 2008 |website=Französisches Gymnasium Lycée Français Berlin |language=de, fr}}</ref> Ang [[Paaralang John F. Kennedy, Berlin|Paaralang John F. Kennedy]], isang bilingweng Aleman–Ingles na pampublikong paaralan sa [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]], ay partikular na tanyag sa mga anak ng mga diplomat at komunidad ng ekspatriado na nagsasalita ng Ingles. 82 {{Lang|de|Gymnasien}} ang nagtutro ng [[Wikang Latin|Latin]] <ref>{{Cite web |date=29 March 2013 |title=Latein an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/latein |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171004133934/https://www.gymnasium-berlin.net/latein |archive-date=4 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> at 8 ang nagtuturo ng [[Wikang Sinaunang Griyego|Sinaunang Griyego]].<ref>{{Cite web |date=31 March 2013 |title=Alt-Griechisch an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012215308/https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |archive-date=12 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> == Kultura == [[Talaksan:Alte_Nationalgalerie_abends_(Zuschnitt).jpg|thumb|200x200px|Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].]] [[Talaksan:Cafe_am_Holzmarkt,_River_Spree,_Berlin_(46636049685).jpg|left|thumb|Ang [[Alternatibong kultura|alternatibong]] Holzmarkt, [[Friedrichshain-Kreuzberg]]]] {{main|Kultura sa Berlin|Media sa Berlin}} Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO2" /> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO3">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO22">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080808091530/https://whc.unesco.org/en/list/532 |archive-date=8 August 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Ang lumalawak na kultural na pangyayari sa lungsod ay binibigyang-diin ng paglipat ng [[Pangkalahatang Grupo ng Musika|Universal Music Group]] na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan sa pampang ng Ilog Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay pinangalanang "Lungsod ng Disenyo" ng [[UNESCO]] at naging bahagi na ng [[Malikhaing Network ng Lungsod|Creative Cities Network]] mula noon.<ref name="Cityofdesign32">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref><ref name="Cityofdesign4">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> == Mga tala == <references group="note"/> == Mga sanggunian == <references />{{Geographic location |Centre = Berlin |North = [[Neubrandenburg]], [[Rostock]] |Northeast = [[Szczecin]] ([[Polonya]]) |East = [[Frankfurt (Oder)]] |Southeast = [[Cottbus]] |South = [[Dresden]] |Southwest = [[Potsdam]], [[Dessau]], [[Halle, Saxony-Anhalt|Halle]], [[Leipzig]] |West = [[Brandenburg an der Havel]], [[Braunschweig]] |Northwest = [[Hamburg]], [[Lübeck]] }} {{Navboxes |list= {{Berlin}} {{Mga Borough ng Berlin}} {{Mga lungsod sa Alemanya}} {{Germany states}} {{Kabiserang lungsod ng Unyong Europeo}} {{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}} {{Kabiserang Kultural sa Europa}} {{Hanseatic League}} }} {{stub}} [[Kategorya:Mga estado ng Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Mga lungsod sa Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Kabisera sa Europa|Berlin]] [[Kategorya:Berlin]] 14dgkkahwvqiyxuc2vq56xac7lgw86w 1965867 1965866 2022-08-24T16:38:33Z Ryomaandres 8044 /* Arkitektura */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Berlin|subdivision_type=Bansa|subdivision_name=Alemanya|subdivision_type1=[[Landstadt ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1=[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Berlin]]|settlement_type=Kabeserang lungsod, [[Landstadt ng Alemanya|Estado]], at [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]]|image_skyline={{Photomontage|position=center | photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg | photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg | photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg | photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg | photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg | photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg | photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg | photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg | color_border = white | color = white | spacing = 2 | size = 270 | foot_montage = '''Mula itaas, kaliwa pakanan''': Tanawin ng [[Tiergarten, Berlin|Tiergarten]]; [[Tarangkahang Brandeburgo]]; [[Katedral ng Berlin]]; [[Palasyo ng Charlottenburg]]; [[Pulo ng mga Museo]], at [[Toreng Pang-TV ng Berlin]]; [[Haligi ng Tagumpay ng Berlin|Haligi ng Tagumpay]]; [[Plaza Potsdam]]; at [[gusaling Reichstag]] }}|image_shield=Coat of arms of Berlin.svg|shield_size=70px|pushpin_map=Germany#Europe|pushpin_relief=yes|pushpin_map_caption=Kinaroroonan sa Alemanya|coordinates={{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}|image_flag=Flag_of_Berlin.svg|image_map={{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}|total_type=Lungsod/Estado|area_total_km2=891.7|area_footnotes=<ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>|population_total=3769495|population_footnotes=<ref name="pop-detail"/>|population_as_of=Disyembre 31, 2020|population_urban=4473101|population_urban_footnotes=<ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>|population_metro=6144600|population_metro_footnotes=<ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>|elevation_m=34|population_demonyms=Berlines<br/>Berliner (m), Berlinerin (f) (Aleman)|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP (nominal)]]|blank_info_sec1=€155 billion (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>|blank1_name_sec1=GRP kada tao|blank1_info_sec1=€41,000 (2020)|blank2_name_sec2=[[Human Development Index|HDI]] (2018)|blank2_info_sec2=0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|very high}} · [[List of German states by Human Development Index|2nd of 16]]|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+01:00|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+02:00|blank_name_sec2=[[GeoTLD]]|blank_info_sec2=[[.berlin]]|website={{URL|www.berlin.de/en/}}|governing_body=[[Abgeordnetenhaus ng Berlin]]|leader_title=[[Namumunong Alkalde ng Berlin|Namumunong Alkalde]]|leader_party=SPD|leader_name=[[Franziska Giffey]]|geocode=[[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS Region]]: DE3|area_code=[[List of dialling codes in Germany#030 – Berlin|030]]|registration_plate=B{{NoteTag |1 = Prefixes for vehicle registration were introduced in 1906, but often changed due to the political changes after 1945. Vehicles were registered under the following prefixes: "I A" (1906&nbsp;– April 1945; devalidated on 11 August 1945); no prefix, only digits (from July to August 1945), "БГ" (=BG; 1945–46, for cars, trucks and busses), "ГФ" (=GF; 1945–46, for cars, trucks and busses), "БM" (=BM; 1945–47, for motor bikes), "ГM" (=GM; 1945–47, for motor bikes), "KB" (i.e.: [[Allied Kommandatura|Kommandatura]] of Berlin; for all of Berlin 1947–48, continued for [[West Berlin]] until 1956), "GB" (i.e.: Greater Berlin, for [[East Berlin]] 1948–53), "I" (for East Berlin, 1953–90), "B" (for West Berlin from 1 July 1956, continued for all of Berlin since 1990).}}|iso_code=DE-BE|official_name=Berlin}}Ang '''Berlin''' ay ang [[kabisera|kabesera]] ng [[Alemanya]]. May 3.7 milyong naninirahan dito, ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|pinakamalaking lungsod]] sa bansa ayon sa lugar at populasyon<ref>{{Cite news |last=Milbradt |first=Friederike |date=6 February 2019 |title=Deutschland: Die größten Städte |language=de |work=[[Die Zeit]] (Magazin) |location=Hamburg |url=https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |url-status=live |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190213183401/https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |archive-date=13 February 2019}}</ref><ref>{{Cite news |date=1 August 2019 |title=Leipzig überholt bei Einwohnerzahl Dortmund – jetzt Platz 8 in Deutschland |language=de |work=[[Leipziger Volkszeitung]] |location=Leipzig |url=https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |url-status=dead |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113070247/https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |archive-date=13 November 2019}}</ref>, at ang pinakamalaking lungsod ayon sa populasyon sa [[Kaisahang Yuropeo|Unyong Europeo]], ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod.<ref name="pop-detail">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Isa sa [[Länder ng Alemanya|labing-anim na kinabibilangang estado]] ng Alemanya, ang Berlin ay napalilibutan ng [[Brandeburgo|Estado ng Brandeburgo]] at kadugtong ng [[Potsdam]], ang kabesera ng Brandeburgo. Ang urbanong pook ng Berlin, na may populasyon na humigit-kumulang 4.5 milyon, ay ang pangalawang pinakamataong urbanong pook sa Alemanya pagkatapos ng [[Ruhr]]. Ang [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandeburgo|kabeserang rehiyon ng Berlin-Brandeburgo]] ay may humigit-kumulang 6.2 milyong mga naninirahan at ito ang [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|ikatlong pinakamalaking kalakhang rehiyon ng Alemanya]] pagkatapos ng mga rehiyon ng [[Rin-Ruhr]] at [[Francfort Rin-Meno|Rin-Meno]].<ref>{{Cite web |date=4 October 2016 |title=Daten und Fakten zur Hauptstadtregion |url=https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175940/https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |archive-date=21 March 2019 |access-date=13 April 2022 |website=www.berlin-brandenburg.de}}</ref> Nagkaroon ng [[Pag-iisa ng Berlin at Brandeburgo|bigong pagtatangkang pag-isahin ang parehong estado noong 1996]], at sa kabila ng nananatiling hiwalay, ang dalawang estado ay nagtutulungan sa maraming bagay hanggang ngayon. Ang Berlin ay tumatawid sa pampang ng [[Spree (ilog)|Spree]], na dumadaloy sa [[Havel]] (isang [[tributaryo]] ng [[Ilog Elba|Elbe]]) sa kanlurang boro ng [[Spandau]] . Kabilang sa mga pangunahing topograpikong tampok ng lungsod ay ang maraming lawa sa kanluran at timog-silangan na mga boro na nabuo ng [[Spree (ilog)|Spree]], [[Havel]], at [[Dahme (ilog)|Dahme]], na ang pinakamalakin ay ang [[Lawa ng Müggelsee|Lawa Müggelsee]]. Dahil sa lokasyon nito sa [[Kapatagang Europeo]], ang Berlin ay naiimpluwensiyahan ng isang [[Klimang banayad|banayad na pana-panahong klima]]. Halos sangkatlo ng lugar ng lungsod ay binubuo ng mga kagubatan, [[Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin|liwasan, hardin]], ilog, kanal, at lawa.<ref name="gruen">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang lungsod ay nasa lugar ng diyalektong [[Gitnang Aleman]], ang [[Alemang Berlin|diyalekto ng Berlin]] ay isang varyant ng mga [[Mga diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch|diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch]]. Unang naidokumento noong ika-13 siglo at sa pagtawid ng dalawang mahalagang makasaysayang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]],<ref name="staple">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]] (1417 – 1701), ang [[Kaharian ng Prusya]] (1701–1918), ang [[Imperyong Aleman]] (1871). –1918), ang [[Republikang Weimar]] (1919–1933), at [[Alemanyang Nazi]] (1933–1945). Ang [[Berlin noong dekada '20]] ay ang ikatlong pinakamalaking munisipalidad sa mundo.<ref>{{Cite web |date=September 2009 |title=Topographies of Class: Modern Architecture and Mass Society in Weimar Berlin (Social History, Popular Culture and Politics in Germany) |url=https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180706161901/https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |archive-date=6 July 2018 |access-date=9 October 2009 |publisher=www.h-net.org}}</ref> Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at ang kasunod na pananakop nito ng mga matagumpay na bansa, nahati ang lungsod; ang [[Kanlurang Berlin]] ay naging isang de facto na [[Engklabo at eksklabo|eksklabo]] ng [[Kanlurang Alemanya]], na napapalibutan ng [[Pader ng Berlin]] (mula Agosto 1961 hanggang Nobyembre 1989) at teritoryo ng Silangang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Berlin Wall |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080630080628/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |archive-date=30 June 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> Ang [[Silangang Berlin]] ay idineklara na kabesera ng Silangang Alemanya, habang ang [[Bonn]] ay naging kabesera ng Kanlurang Alemanya. Kasunod ng [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990, ang Berlin ay muling naging kabesera ng buong Alemanya. Ang Berlin ay isang [[Lungsod pandaigdig|pandaigdigang lungsod]] ng [[Kultura ng Berlin|kultura]], [[Politika ng Berlin|politika]], [[Media ng Berlin|media]], at agham.<ref>{{Cite web |title=Berlin – Capital of Germany |url=https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112204045/https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |archive-date=12 January 2012 |access-date=18 August 2008 |website=German Embassy in Washington}}</ref><ref>{{Cite news |last=Davies |first=Catriona |date=10 April 2010 |title=Revealed: Cities that rule the world&nbsp;– and those on the rise |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |url-status=live |access-date=11 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604014630/https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |archive-date=4 June 2011}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sifton |first=Sam |date=31 December 1969 |title=Berlin, the big canvas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412012910/https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |archive-date=12 April 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |date=22 October 2009 |title=Global Power City Index 2009 |url=https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |url-status=live |journal=Institute for Urban Strategies at the Mori Memorial Foundation |archive-url=https://web.archive.org/web/20140629143736/https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |archive-date=29 June 2014 |access-date=29 October 2009}}</ref> Nakabatay ang [[Ekonomiya ng Berlin|ekonomiya]] nito sa mga [[High tech|high-tech]] na kompanya at [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na sumasaklaw sa magkakaibang hanay ng mga [[Malilikhaing industriya|malikhaing industriya]], pasilidad ng pananaliksik, mga korporasyon ng media at mga lugar ng kumbensiyon.<ref name="congress">{{Cite web |title=ICCA publishes top 20 country and city rankings 2007 |url=https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080922094543/https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |archive-date=22 September 2008 |access-date=18 August 2008 |website=ICCA}}</ref><ref name="Cityofdesign2">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> Ang Berlin ay nagsisilbing isang kontinental na pusod para sa trapiko sa himpapawid at tren at may napakakomplikadong ugnayan ng pampublikong transportasyon. Ang metropolis ay isang sikat na destinasyong [[Turismo sa Alemanya|panturista]].<ref>{{Cite journal |date=4 September 2014 |title=Berlin Beats Rome as Tourist Attraction as Hordes Descend |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |url-status=live |journal=Bloomberg L.P. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911154443/https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |archive-date=11 September 2014 |access-date=11 September 2014}}</ref> Kabilang din sa mga makabuluhang industriya ang [[Teknolohiyang pang-impormasyon|IT]], mga [[parmasyutiko]], [[inhinyeriyang biyomedikal]], [[malinis na teknolohiya]], [[biyoteknolohiya]], konstruksiyon, at [[Elektronika|electronika]]. Ang Berlin ay tahanan ng mga unibersidad na kilala sa buong mundo gaya ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]], [[Pamantasang Teknikal ng Berlin|Pamantasang Teknikal]], [[Malayang Unibersidad ng Berlin|Malayang Unibersidad]], [[Pamantasan ng mga Sining ng Berlin|Pamantasan ng mga Sining]], [[ESMT Berlin]], [[Paaralang Hertie]], at [[Kolehiyong Bard ng Berlin]]. Ang [[Zoolohikong Hardin ng Berlin|Zoolohikong Hardin]] nito ay ang pinakabinibisitang zoo sa Europa at isa sa pinakasikat sa buong mundo. Dahil ang [[Estudyo ng Babelsberg|Babelsberg]] ang kauna-unahang malakihang estudyong pampelikulang kompleks sa mundo, ang Berlin ay isang lalong sikat na lokasyon para sa mga pandaigdigang [[Tala ng mga pelikulang isinagawa sa Berlin|paggawa ng pelikula]].<ref>{{Cite web |date=9 August 2008 |title=Hollywood Helps Revive Berlin's Former Movie Glory |url=https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080813010550/https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |archive-date=13 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Kilala ang lungsod sa mga pagdiriwang, magkakaibang arkitektura, nightlife, kontemporaneong sining at napakataas na kalidad ng pamumuhay.<ref>{{Cite news |last=Flint |first=Sunshine |date=12 December 2004 |title=The Club Scene, on the Edge |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130402221310/https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |archive-date=2 April 2013}}</ref> Mula noong dekada 2000, saksi nag Berlin sa paglitaw ng isang kosmopolitang [[Startup ecosystem|eksenang]] [[entrepreneurship]].<ref>{{Cite journal |date=13 June 2014 |title=Young Israelis are Flocking to Berlin |url=https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |url-status=live |journal=Newsweek |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827183310/https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |archive-date=27 August 2014 |access-date=28 August 2014}}</ref> Nagtataglay ang Berlin ng tatlong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]]: [[Pulo ng mga Museo]]; ang mga [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]]; at ang mga [[Mga Modernismong Pabahay ng Berlin|Modernismong Pabahay ng Berlin]].<ref name="UNESCO">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> Kabilang sa iba pang mga tanawin ang [[Tarangkahang Brandeburgo]], ang [[gusaling Reichstag]], [[Potsdamer Platz]], ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], ang [[Gedenkstätte Berliner Mauer|Alaala ng Pader ng Berlin]], ang [[Galeriya ng Silangang Bahagi]], ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin]], [[Katedral ng Berlin]], at ang [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]], ang pinakamataas na estruktura sa Alemanya. Maraming museo, galeriya, aklatan, orkestra, at mga pinagdadausan ng sports ang Berlin. Kabilang dito ang [[Altes Museum]], ang [[Alte Nationalgalerie|Lumang Pamabansang Galeriya]], ang [[Museong Bode]], ang [[Museong Pergamon|Museo Pergamo]], ang [[Deutsches Historisches Museum|Museuong Pangkasaysayang Aleman]], ang [[Museong Hudyo Berlin]], ang [[Museo ng Likas na Kasaysayan, Berlin|Museo ng Likas na Kasaysayan]], ang [[Foro Humboldt]], ang [[Aklatang Estatal ng Berlin]], ang [[Opera Estatal ng Berlin]], ang [[Filarmonika ng Berlin]], at ang [[Maraton ng Berlin]]. == Kasaysayan == === Etimolohiya === Matatagpuan ang Berlin sa hilagang-silangan ng Alemanya, silangan ng Ilog [[Ilog Elba|Elbe]], na dating bumubuo, kasama ang Ilog (Sahon o Turingia) [[Saale]] (mula sa kanilang [[tagpuan]] sa [[Barby, Alemanya|Barby]] pataas), ang silangang hangganan ng [[Francia|Kahariang Franco]]. Habang ang Kahariang Franco ay pangunahing tinitirhan ng mga tribong [[Mga Aleman|Aleman]] tulad ng mga [[Mga Franco|Franco]] at mga [[Sakson|Sahon]], ang mga rehiyon sa silangan ng mga ilog sa hangganan ay pinaninirahan ng mga tribong [[Mga Eslabo|Eslabo]]. Ito ang dahilan kung bakit karamihan sa mga lungsod at nayon sa hilagang-silangan ng Alemanya ay may mga pangalang may pinagmulang [[Mga wikang Eslabo|Eslabo]] ([[Germania Slavica]]). Ang mga karaniwang [[Hermanisasyon|Hermanisadong]] pangalan ng lugar na [[Hulapi|hulaping]] Eslabo na pinagmulan ay ''-ow'', ''-itz'', ''-vitz'', ''-witz'', ''-itzsch'' at ''-in'', ang mga [[unlapi]] ay ''Windisch'' at ''Wendisch''. Ang pangalang ''Berlin'' ay nag-ugat sa wika ng mga naninirahan sa [[Mga Kanlurang Eslabo|Kanlurang Eslabo]] sa lugar ng Berlin ngayon, at maaaring nauugnay sa Lumang [[Wikang Polabo|Polabong]] tangkay na ''berl-'' / ''birl-'' ("latian").<ref>{{Cite book|last=Berger|first=Dieter|title=Geographische Namen in Deutschland|publisher=Bibliographisches Institut|year=1999|isbn=978-3-411-06252-2}}</ref> Dahil ang ''Ber-'' sa simula ay parang salitang Aleman na ''Bär'' ("oso"), lumilitaw ang isang oso sa eskudo de armas ng lungsod. Kaya ito ay isang halimbawa ng [[armas parlantes]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|labindalawang boro]] ng Berlin, lima ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Pankow]] (pinakamatao), [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Marzahn-Hellersdorf]], [[Treptow-Köpenick]], at [[Spandau]] (pinangalanang Spandow hanggang 1878). Sa siyamnapu't anim na kapitbahayan nito, dalawampu't dalawa ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Altglienicke]], [[Alt-Treptow]], [[Britz]], [[Buch (Berlin)|Buch]], [[Buckow (Berlin)|Buckow]], [[Gatow]], [[Karow (Berlin)|Karow]], [[Kladow]], [[Köpenick]], [[Lankwitz]], [[Lübars]], [[Malchow (Berlin)|Marchow]][[Pankow (lokalidad)|,]] [[Marzahn]], [[Pankow]], [[Prenzlauer Berg]], [[Rudow]], [[Schmöckwitz]], [[Spandau (lokalidad)|Spandau]], [[Stadtrandsiedlung Malchow]], [[Steglitz]], [[Tegel]], at [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]]. Ang kapitbahayan ng [[Moabit]] ay may pangalang nagmula sa Pranses, at ang [[Französisch Buchholz]] ay ipinangalan sa mga [[Huguenot]]. === Ika-12 hanggang ika-16 na siglo === [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|Mapa ng Berlin noong 1688]] [[Talaksan:Dom_und_Stadtschloss,_Berlin_1900.png|thumb|[[Katedral ng Berlin]] (kaliwa) at [[Palasyo ng Berlin]] (kanan), 1900]] Ang pinakaunang katibayan ng mga pamayanan sa lugar ng Berlin ngayon ay mga labi ng isang pundasyon ng bahay na may petsang 1174, na natagpuan sa mga paghuhukay sa Berlin Mitte,<ref>{{Cite news |title=Berlin ist älter als gedacht: Hausreste aus dem Jahr 1174 entdeckt |language=de |trans-title=Berlin is older than thought: house remains from 1174 have been found |agency=dpa |url=https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |url-status=live |access-date=24 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120824212016/https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |archive-date=24 August 2012}}</ref> at isang barakilang kahoy na may petsang humigit-kumulang 1192.<ref name="zycwaq">{{Cite news |last=Rising |first=David |date=30 January 2008 |title=Berlin dig finds city older than thought |work=[[NBC News]] |agency=Associated Press |url=https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |url-status=live |access-date=1 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180102013454/https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |archive-date=2 January 2018}}</ref> Ang unang nakasulat na mga talaan ng mga bayan sa lugar ng kasalukuyang Berlin ay mula sa huling bahagi ng ika-12 siglo. Ang [[Spandau]] ay unang binanggit noong 1197 at [[Köpenick]] noong 1209, bagaman ang mga lugar na ito ay hindi sumali sa Berlin hanggang 1920.<ref>{{Cite web |year=2002 |title=Zitadelle Spandau |trans-title=Spandau Citadel |url=https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080612020333/https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-date=12 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Ang gitnang bahagi ng Berlin ay maaaring masubaybayan pabalik sa dalawang bayan. Ang [[Cölln]] sa [[Fischerinsel]] ay unang binanggit sa isang dokumento noong 1237, at ang Berlin, sa kabila ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa tinatawag ngayong [[Nikolaiviertel]], ay tinukoy sa isang dokumento mula 1244.<ref name="zycwaq" /> Ang 1237 ay itinuturing na petsa ng pagkakatatag ng lungsod.<ref name="Medtradc">{{Cite web |title=The medieval trading center |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160731190906/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |archive-date=31 July 2016 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Ang dalawang bayan sa paglipas ng panahon ay nabuo ang malapit na pang-ekonomiya at panlipunang ugnayan, at nakinabang mula sa [[Karapatan sa emporyo|pangunahing bahagi mismo]] sa dalawang mahalagang [[ruta ng kalakalan]] ng ''[[Via Imperii]]'' at mula [[Brujas]] hanggang [[Veliky Novgorod|Novgorod]].<ref name="staple2">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Noong 1307, bumuo sila ng isang alyansa na may isang karaniwang patakarang panlabas, bagaman ang kanilang mga panloob na pangangasiwa ay pinaghihiwalay pa rin.<ref name="Stöver2010">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref><ref name="Lui stadtgr">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Noong 1415, si [[Federico I, Elektor ng Brandeburgo|Federico I]] ay naging [[Prinsipe-elektor|elektor]] ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]], na pinamunuan niya hanggang 1440.<ref>{{Cite web |year=1993 |title=The Hohenzollern Dynasty |url=https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070807093738/https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-date=7 August 2007 |access-date=18 August 2008 |publisher=Antipas}}</ref> Noong ika-15 siglo, itinatag ng kaniyang mga kahalili ang Berlin-Cölln bilang kabesera ng margebyato, at ang mga sumunod na miyembro ng pamilyang [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ay namuno sa Berlin hanggang 1918, una bilang mga elektor ng Brandeburgo, pagkatapos ay bilang mga hari ng [[Prusya]], at kalaunan bilang mga [[emperador ng Alemanya]]. Noong 1443, sinimulan ni [[Federico II, Elektor ng Brandeburgo|Federico II Ngiping Bakal]] ang pagtatayo ng isang bagong [[Stadtschloss, Berlin|palasyo]] ng hari sa kambal na lungsod ng Berlin-Cölln. Ang mga protesta ng mga mamamayan ng bayan laban sa gusali ay nagtapos noong 1448, sa "Indignasyong Berlin" ("Berliner Unwille").<ref>{{Cite web |last=Komander |first=Gerhild H. M. |date=November 2004 |title=Berliner Unwillen |trans-title=Berlin unwillingness |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130919215632/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |archive-date=19 September 2013 |access-date=30 May 2013 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins e.&nbsp;V. |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Conrad |first=Andreas |date=26 October 2012 |title=Was den "Berliner Unwillen" erregte |language=de |trans-title=What aroused the "Berlin unwillingness" |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181008183148/https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |archive-date=8 October 2018}}</ref> Hindi naging matagumpay ang protestang ito at nawalan ang mga mamamayan ng marami sa mga pampolitika at pang-ekonomiyang pribilehiyo. Nang matapos ang palasyo ng hari noong 1451, unti-unti itong nagamit. Mula 1470, kasama ang bagong elektor na si [[Alberto III Aquiles, Elektor ng Brandeburgo|Alberto III Aquiles]], naging bagong tirahan ng hari ang Berlin-Cölln.<ref name="Lui stadtgr2">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Opisyal, ang palasyo ng Berlin-Cölln ay naging permanenteng tirahan ng mga Brandeburgong elektor ng Hohenzollerns mula 1486, nang si [[John Cicero, Elektor ng Brandeburgo|John Cicero]] ay maupo sa kapangyarihan.<ref>{{Cite web |title=The electors' residence |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170421214734/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |archive-date=21 April 2017 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Gayunpaman, kinailangan ng Berlin-Cölln na talikuran ang katayuan nito bilang isang malayang lungsod [[Ligang Hanseatico|Hanseatico]]. Noong 1539, opisyal na naging [[Luteranismo|Luterano]] ang mga botante at ang lungsod.<ref>{{Cite web |title=Berlin Cathedral |url=https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060818100934/https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-date=18 August 2006 |access-date=18 August 2008 |publisher=SMPProtein}}</ref> === Ika-17 hanggang ika-19 na siglo === Ang [[Digmaan ng Tatlumpung Taon]] sa pagitan ng 1618 at 1648 ay nagwasak sa Berlin. Sangkatlo ng mga bahay nito ang nasira o nawasak, at ang lungsod ay nawalan ng kalahati ng populasyon nito.<ref>{{Cite web |title=Brandenburg during the 30 Years War |url=https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928213849/https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |archive-date=28 September 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=World History at KMLA}}</ref> Si [[Federico Guillermo I, Elektor ng Brandeburgo|Federico Guillermo]], na kilala bilang "Dakilang Elektor", na humalili sa kanyang ama na si [[Jorge Guillermo, Elektor ng Brandeburgo|Jorge Guillermo]] bilang pinuno noong 1640, ay nagpasimula ng isang patakaran ng pagtataguyod ng imigrasyon at pagpaparaya sa relihiyon.<ref name="Carlyle18532">{{cite book|first=Thomas|last=Carlyle|title=Fraser's Magazine|url=https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog|year=1853|publisher=J. Fraser|page=[https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog/page/n71 63]|access-date=11 February 2016}}</ref> Sa [[Kautusan ng Potsdam]] noong 1685, nag-alok si Frederick William ng pagpapakupkop para sa mga [[Huguenot]] na Pranses.<ref name="Plaut19952">{{cite book|first=W. Gunther|last=Plaut|title=Asylum: A Moral Dilemma|url=https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|date=1 January 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-95196-2|page=42|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214210/https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|url-status=live}}</ref> Noong 1700, humigit-kumulang 30 porsiyento ng mga residente ng Berlin ay Pranses, dahil sa imigrasyon ng mga Huguenot.<ref name="Gray20072">{{cite book|first=Jeremy|last=Gray|title=Germany|url=https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|year=2007|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74059-988-7|page=49|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915225030/https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> Marami pang ibang imigrante ang nagmula sa [[Bohemya|Bohemia]], [[Mankomunidad ng Polonya-Litwanya|Polonya]], at [[Prinsipado-Arsobispado ng Salzburgo|Salzburgo]].<ref name="Cybriwsky20132">{{cite book|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|date=23 May 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-248-9|page=48|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915232139/https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|url-status=live}}</ref> [[Talaksan:Berlin_Unter_den_Linden_Victoria_Hotel_um_1900.jpg|left|thumb|Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Imperyong Aleman]] noong 1871 at mabilis na lumawak sa mga sumunod na taon.]] Mula noong 1618, ang Margrabyato ng Brandeburgo ay [[Personal na unyon|personal]] na nakipag-isa sa [[Dukado ng Prusya]]. Noong 1701, nabuo ng dalawahang estado ang [[Kaharian ng Prusya]] habang si [[Federico III, Elektor ng Brandeburgo]], ay kinoronahan ang sarili bilang haring [[Federico I sa Prusya]]. Ang Berlin ay naging kabesera ng bagong Kaharian,<ref>Horlemann, Bernd (Hrsg.</ref> pinalitan ang [[Königsberg]]. Ito ay isang matagumpay na pagtatangka na isentralisa ang kabesera sa napakalayo na estado, at ito ang unang pagkakataon na ang lungsod ay nagsimulang lumago. Noong 1709, pinagsama ang Berlin sa apat na lungsod ng Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt, at Dorotheenstadt sa ilalim ng pangalang Berlin, "Haupt- und Residenzstadt Berlin".<ref name="Stöver20102">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref> Noong 1740, si Federico II, na kilala bilang [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] (1740–1786), ay naluklok sa kapangyarihan.<ref name="Zaide19652">{{cite book|first=Gregorio F.|last=Zaide|title=World History|url=https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|year=1965|publisher=Rex Bookstore, Inc.|isbn=978-971-23-1472-8|page=273|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200510/https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|url-status=live}}</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Federico II, ang Berlin ay naging sentro ng [[Panahon ng Kaliwanagan|Kaliwanagan]], ngunit saglit ding sinakop noong [[Digmaan ng Pitong Taon]] ng hukbong Ruso.<ref name="PerryChase20122">{{cite book|first1=Marvin|last1=Perry|first2=Myrna|last2=Chase|first3=James|last3=Jacob|first4=Margaret|last4=Jacob|first5=Theodore|last5=Von Laue|title=Western Civilization: Ideas, Politics, and Society|url=https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|date=1 January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-70864-3|page=444|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174457/https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|url-status=live}}</ref> Kasunod ng tagumpay ng Pransiya sa [[Digmaan ng Ikaapat na Koalisyon|Digmaan ng Ika-apat na Koalisyon]], [[Pagbagsak ng Berlin (1806)|nagmartsa]] si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon Bonaparte]] sa Berlin noong 1806, ngunit nagbigay ng nagsasariling pamahalaan sa lungsod.<ref name="Lewis20132">{{cite book|first=Peter B.|last=Lewis|title=Arthur Schopenhauer|url=https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|date=15 February 2013|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-78023-069-6|page=57|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174348/https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|url-status=live}}</ref> Noong 1815, ang lungsod ay naging bahagi ng bagong [[Lalawigan ng Brandeburgo]].<ref name="StaffInc.20102">{{cite book|author1=Harvard Student Agencies Inc. Staff|author2=Harvard Student Agencies, Inc.|title=Let's Go Berlin, Prague & Budapest: The Student Travel Guide|url=https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|date=28 December 2010|publisher=Avalon Travel|isbn=978-1-59880-914-5|page=83|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914181704/https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|url-status=live}}</ref> Hinubog ng [[Rebolusyong Industriyal]] ang Berlin noong ika-19 na siglo; kapansin-pansing lumawak ang ekonomiya at populasyon ng lungsod, at naging pangunahing sentro ng riles at sentro ng ekonomiya ng Alemanya. Ang mga karagdagang suburb sa lalong madaling panahon ay umunlad at tumaas ang lugar at populasyon ng Berlin. Noong 1861, ang mga kalapit na suburb kasama ang [[Wedding (Berlin)|Wedding]], [[Moabit]], at ilang iba pa ay isinanib sa Berlin.<ref name="Schulte-Peevers20102">{{cite book|author=Andrea Schulte-Peevers|title=Lonel Berlin|url=https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-407-9|page=25|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214354/https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|url-status=live}}</ref> Noong 1871, ang Berlin ay naging kabesera ng bagong itinatag na [[Imperyong Aleman]].<ref name="Stöver20132">{{cite book|first=Bernd|last=Stöver|title=Berlin: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|date=2 October 2013|publisher=C.H.Beck|isbn=978-3-406-65633-0|page=20|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200615/https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|url-status=live}}</ref> Noong 1881, naging distritong lungsod ito na hiwalay sa Brandeburgo.<ref name="Strassmann20082">{{cite book|first=W. Paul|last=Strassmann|title=The Strassmanns: Science, Politics and Migration in Turbulent Times (1793–1993)|url=https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|date=15 June 2008|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-84545-416-6|page=26|access-date=20 June 2015|archive-date=10 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910121944/https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|url-status=live}}</ref> === Ika-20 hanggang ika-21 siglo === {{main|Berlin noong dekada 1920}} Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang Berlin ay naging isang matabang lupa para sa kilusang [[Sineng Ekspresyonistang Aleman|Ekspresyonistang Aleman]].<ref name="HollandGawthrop20012">{{cite book|author1=Jack Holland|author2=John Gawthrop|title=The Rough Guide to Berlin|url=https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl|url-access=registration|year=2001|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-682-2|page=[https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl/page/361 361]}}</ref> Sa mga larangan tulad ng arkitektura, pagpipinta, at sine ay naimbento ang mga bagong anyo ng artistikong estilo. Sa pagtatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1918, isang [[Republikang Weimar|republika]] ang ipinahayag ni [[Philipp Scheidemann]] sa [[Reichstag (gusali)|gusaling Reichstag]]. Noong 1920, isinama ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]] ang dose-dosenang mga suburban na lungsod, nayon, at pagmamay-ari sa paligid ng Berlin sa isang pinalawak na lungsod. Ang batas ay nagpalaki sa lugar ng Berlin mula 66 tungo 883 km² (25 tungo 341 sq mi). Halos dumoble ang populasyon, at ang Berlin ay may populasyon na humigit-kumulang apat na milyon. Sa panahon ng [[Kulturang Weimar|Weimar]], ang Berlin ay sumailalim sa kaguluhan sa politika dahil sa kawalan ng katiyakan sa ekonomiya ngunit naging isang kilalang sentro ng [[Rumaragasang Dekada '20]]. Naranasan ng metropolis ang kaniyang kapanahunan bilang isang pangunahing kabesera ng mundo at kilala sa mga tungkulin ng pamumuno nito sa agham, teknolohiya, sining, humanidades, pagpaplano ng lungsod, pelikula, mas mataas na edukasyon, pamahalaan, at mga industriya. Si [[Albert Einstein]] ay sumikat sa publiko noong mga taon niya sa Berlin, na ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel para sa Pisika]] noong 1921. [[Talaksan:Potsdamer_Platz_1945.jpg|left|thumb|Nawasak ang Berlin pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ([[Potsdamer Platz]], 1945)]] Noong 1933, si [[Adolf Hitler]] at ang [[Partidong Nazi|Partido Nazi]] ay [[Pag-angat sa kapangyarihan ni Adolf Hitler|naluklok sa kapangyarihan]]. Ang pamamahala ng NSDAP ay nagpabawas sa komunidad ng mga Hudyo ng Berlin mula 160,000 (isang-katlo ng lahat ng mga Hudyo sa bansa) sa humigit-kumulang 80,000 dahil sa pangingibang-bansa sa pagitan ng 1933 at 1939. Pagkatapos ng [[Kristallnacht]] noong 1938, libo-libong Hudyo ng lungsod ang ikinulong sa kalapit na [[kampong piitan ng Sachsenhausen]]. Simula noong unang bahagi ng 1943, marami ang ipinadala sa mga [[kampong piitan]], gaya ng [[Kampo ng konsentrasyon sa Auschwitz|Auschwitz]].<ref>{{Cite web |title=The Jewish Community of Berlin |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708152027/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |archive-date=8 July 2017 |access-date=10 November 2018 |publisher=Holocaust Encyclopedia}}</ref> Ang Berlin ay ang pinakamabigat na binomba na lungsod sa kasaysayan. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang malaking bahagi ng Berlin ay nawasak 1943–45 reyd sa himpapawid ng mga Alyado at sa 1945 [[Labanan ng Berlin]]. Ang mga Alyado ay naghulog ng 67,607 tonelada ng mga bomba sa lungsod, na sinira ang 6,427 ektarya ng tinayuang lugar. Humigit-kumulang 125,000 sibilyan ang napatay.<ref>{{Citation |last=Clodfelter |first=Micheal |title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 |year=2002 |edition=2nd |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-1204-4}}</ref> Matapos ang [[Pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa|pagtatapos ng digmaan sa Europa]] noong Mayo 1945, nakatanggap ang Berlin ng malaking bilang ng mga bakwit mula sa mga lalawigan sa Silangan. Hinati ng mga matagumpay na kapangyarihan ang lungsod sa apat na sektor, na kahalintulad sa mga lugar ng [[Alemanyang sakop ng mga Alyado|pananakop]] kung saan hinati ang Alemanya. Ang mga sektor ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Kanluraning Alyado]] (ang Estados Unidos, Reino Unido, at Pransiya) ay nabuo ang [[Kanlurang Berlin]], habang ang [[Unyong Sobyetika|Sobyetikong sektor]] ang bumuo ng [[Silangang Berlin]].<ref>{{Cite web |last=Benz |first=Prof. Dr. Wolfgang |date=27 April 2005 |title=Berlin – auf dem Weg zur geteilten Stadt |trans-title=Berlin – on the way to a divided city |url=https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110120432/https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |archive-date=10 November 2018 |access-date=10 November 2018 |publisher=Bundeszentrale für politische Bildung |language=de}}</ref> Lahat ng apat na [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyado]] ay nagbahagi ng mga tungkuling pampamahalaan para sa Berlin. Gayunpaman, noong 1948, nang palawigin ng Kanluraning Alyado ang reporma sa pera sa Kanlurang mga sona ng Alemanya sa tatlong kanlurang sektor ng Berlin, ang [[Unyong Sobyetika|Unyong Sobyetiko]] ay nagpataw ng [[Pagbangkulong ng Berlin|pagharang]] sa mga daanan patungo at mula sa Kanlurang Berlin, na ganap na nasa loob ng kontrolado ng Sobyet. teritoryo. Ang [[Pagbangkulong ng Berlin|airlift ng Berlin]], na isinagawa ng tatlong kanlurang Alyado, ay nagtagumpay sa pagharang na ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at iba pang mga suplay sa lungsod mula Hunyo 1948 hanggang Mayo 1949.<ref>{{Cite web |title=Berlin Airlift / Blockade |url=https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150318232831/https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |archive-date=18 March 2015 |access-date=18 August 2008 |publisher=Western Allies Berlin}}</ref> Noong 1949, itinatag ang Pederal na Republika ng Alemanya sa [[Kanlurang Alemanya]] at kalaunan ay isinama ang lahat ng mga sonang Amerikano, Briton, at Pranses, hindi kasama ang mga sona ng tatlong bansang iyon sa Berlin, habang ang [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] ay idineklara sa [[Silangang Alemanya]]. Ang Kanlurang Berlin ay opisyal na nanatiling isang sinasakop na lungsod, ngunit ito ay nakahanay sa politika sa Republikang Federal ng Alemanya sa kabila ng heyograpikong paghihiwalay ng Kanlurang Berlin. Ang serbisyo ng himpapawid sa Kanlurang Berlin ay ipinagkaloob lamang sa mga kompanyang panghimpapawid ng mga Amerikano, Briton, at Pranses. [[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|left|thumb|Ang [[Pader ng Berlin|pagbagsak ng Pader ng Berlin]] noong 9 Nobyembre 1989. Noong [[Araw ng Pagkakaisang Aleman|Oktubre 3, 1990]], pormal nang natapos ang proseso ng [[muling pag-iisa ng Alemanya]].]] Ang pagkakatatag ng dalawang estadong Aleman ay nagpapataas ng tensiyon sa [[Digmaang Malamig]]. Ang Kanlurang Berlin ay napapaligiran ng teritoryo ng Silangang Aleman, at ang Silangang Alemanya ay nagpahayag ng Silangang bahagi bilang kabesera nito, isang hakbang na hindi kinilala ng mga kanluraning kapangyarihan. Kasama sa Silangang Berlin ang karamihan sa sentrong pangkasaysayan ng lungsod. Ang pamahalaang Kanlurang Aleman ay nagsariling nagtatag sa [[Bonn]].<ref>{{Cite web |title=Berlin after 1945 |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412221115/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |archive-date=12 April 2009 |access-date=8 April 2009 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Noong 1961, sinimulan ng Silangang Alemanya na itayo ang [[Pader ng Berlin]] sa paligid ng Kanlurang Berlin, at ang mga pangyayari ay umabot sa isang tangke na paghaharap sa [[Tsekpoint Charlie]]. Ang Kanlurang Berlin ay de facto na ngayong bahagi ng Kanlurang Alemanya na may natatanging legal na katayuan, habang ang Silangang Berlin ay de facto na bahagi ng Silangang Alemanya. Ibinigay ni [[John F. Kennedy]] ang kanyang "''[[Ich bin ein Berliner]]''" na talumpati noong Hunyo 26, 1963, sa harap ng bulwagan ng lungsod ng [[Schöneberg]], na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng lungsod, na sinalungguhitan ang suporta ng Estados Unidos para sa Kanlurang Berlin.<ref>[[Andreas Daum]], ''Kennedy in Berlin''.</ref> Ang Berlin ay ganap na nahati. Bagaman posible para sa mga Kanluranin na dumaan sa kabilang panig sa pamamagitan ng mahigpit na kontroladong mga tsekpoint, para sa karamihan ng mga taga-Silangan, ang paglalakbay sa Kanlurang Berlin o Kanlurang Alemanya ay ipinagbabawal ng pamahalaan ng Silangang Alemanya. Noong 1971, ginagarantiyahan ng isang [[Kasunduan ng Apat na Kapangyarihan]] ang pagpunta sa at mula sa Kanlurang Berlin sa pamamagitan ng kotse o tren sa pamamagitan ng Silangang Alemanya.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971 |url=https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225042306/https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |archive-date=25 February 2021 |access-date=18 August 2008 |publisher=U.S. Diplomatic Mission to Germany}}</ref> Noong 1989, sa pagtatapos ng Cold War at panggigipit mula sa populasyon ng Silangang Aleman, ang [[Pagbagsak ng Pader ng Berlin|Berlin Wall ay bumagsak]] noong Nobyembre 9 at kasunod na karamihan ay giniba. Ngayon, pinapanatili ng [[East Side Gallery]] ang malaking bahagi ng pader. Noong Oktubre 1990, muling [[Muling pag-iisa ng Alemanya|pinagsama]] ang dalawang bahagi ng Alemanya bilang Republika Federal ng Alemanya, at muling naging lungsod ang Berlin.<ref>''Berlin ‒ Washington, 1800‒2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities'', ed.</ref> Si [[Walter Momper]], ang alkalde ng Kanlurang Berlin, ay naging unang alkalde ng muling pinagsamang lungsod sa pansamantala. Ang mga halalan sa buong lungsod noong Disyembre 1990 ay nagresulta sa unang "lahatang Berlin" na alkalde na nahalal na manungkulan noong Enero 1991, kung saan ang magkahiwalay na opisina ng mga alkalde sa Silangan at Kanlurang Berlin ay magtatapos sa panahong iyon, at si [[Eberhard Diepgen]] (isang dating alkalde ng Kanluran Berlin) ang naging unang nahalal na alkalde ng isang muling pinagsamang Berlin.<ref>{{Cite news |date=1 December 1990 |title=Berlin Mayoral Contest Has Many Uncertainties |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |url-status=live |access-date=17 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617212414/https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |archive-date=17 June 2019}}</ref> Noong Hunyo 18, 1994, ang mga sundalo mula sa Estados Unidos, Pransiya, at Britanya ay nagmartsa sa isang parada na bahagi ng mga seremonya upang markahan ang pag-alis ng mga kaalyadong tropang pananakop na nagpapahintulot sa [[Muling pag-iisa ng Alemanya|muling pinagsamang Berlin]]<ref name="ReUnificationParade">{{Cite news |last=Kinzer |first=Stephan |date=19 June 1994 |title=Allied Soldiers March to Say Farewell to Berlin |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |url-status=live |access-date=20 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121133602/https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |archive-date=21 November 2015}}</ref> (ang huling tropang Ruso ay umalis noong Agosto 31, habang ang huling pag-alis ng mga puwersa ng Kanluraning Alyado ay noong Setyembre 8, 1994). Noong Hunyo 20, 1991, bumoto ang [[Bundestag]] (Parlamentong Aleman) na [[Pagpapasya para sa Kabesera ng Alemanya|ilipat ang luklukan]] ng kabesera ng Alemanya mula Bonn patungong Berlin, na natapos noong 1999. {{multiple image|align=right|image1=Humboldt Forum 9155.jpg|width1=195|caption1=Ang muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] na nalalapit nang matapos noong 2021|width2=220|width3=215|direction=|total_width=|alt1=}}Ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2001]] ay pinagsama ang ilang borough, na binawasan ang kanilang bilang mula 23 hanggang 12. Noong 2006, isinagawa sa Berlin ang [[2006 FIFA World Cup Final|FIFA World Cup Final]]. Sa isang [[Atake sa truck sa Berlin noong 2016|pag-atakeng terorista noong 2016]] na nauugnay sa [[Islamikong Estado|ISIL]], isang truck ang sadyang imaneho sa isang palengkeng pam-Pasko sa tabi ng [[Pang-alaalang Simbahang Kaiser Wilhelm]], na nag-iwan ng 13 kataong namatay at 55 nasugatan.<ref>{{Cite news |date=20 December 2016 |title=IS reklamiert Attacke auf Weihnachtsmarkt für sich |language=de |trans-title=IS recalls attack on Christmas market for itself |work=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] |url=https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175944/https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |archive-date=21 March 2019}}</ref><ref name="BBC.Dies">{{Cite news |date=26 October 2021 |title=Berlin attack: First aider dies 5 years after Christmas market murders |work=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |url-status=live |access-date=October 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026190214/https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |archive-date=26 October 2021}}</ref> Binuksan ang [[Paliparang Berlin Brandeburgo]] (BER) noong 2020, pagkalipas ng siyam na taon kaysa binalak, kung saan papasok na ang Terminal 1 sa serbisyo sa katapusan ng Oktubre, at ang mga lipad papunta at mula sa [[Paliparang Tegel]] ay magtatapos sa Nobyembre.<ref>{{Cite web |last=Gardner |first=Nicky |last2=Kries |first2=Susanne |date=8 November 2020 |title=Berlin's Tegel airport: A love letter as it prepares to close |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205135633/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[The Independent]] |language=de}}</ref> Dahil sa pagbaba ng bilang ng mga pasahero na nagreresulta mula sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], inihayag ang mga plano na pansamantalang isara ang Terminal 5 ng BER, ang dating [[Paliparang Berlin Schönefeld|Paliparang Schönefeld]], simula sa Marso 2021 nang hanggang isang taon.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=January 29, 2021 |title=BER schließt Terminal in Schönefeld am 23. Februar |language=de |trans-title=BER closes the terminal in Schönefeld on February 23 |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205134830/https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> Ang nag-uugnay na linyang U-Bahn U5 mula Alexanderplatz hanggang Hauptbahnhof, kasama ang mga bagong estasyong Rotes Rathaus at Unter den Linden, ay binuksan noong Disyembre 4, 2020, kung saan inaasahang magbubukas ang estasyon ng Museumsinsel U-Bahn sa bandang Marso 2021, na kukumpleto sa lahat ng mga bagong gawa sa U5.<ref>{{Cite web |date=24 August 2020 |title=BVG will verlängerte U5 am 4. Dezember eröffnen |trans-title=BVG wants to open the extended U5 on December 4th |url=https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133537/https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[Rundfunk Berlin-Brandenburg|rbb24]] |language=de}}</ref> Ang isang bahagyang pagbubukas sa pagtatapos ng 2020 na museong [[Foro Humboldt]], na makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]], na inihayag noong Hunyo, ay ipinagpaliban hanggang Marso 2021.<ref>{{Cite news |date=27 November 2020 |title=Humboldt Forum will zunächst nur digital eröffnen |language=de |trans-title=Humboldt Forum will initially only open digitally |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133156/https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> === Pagtatangka ng pagsasanib ng Berlin-Brandeburgo === [[Talaksan:DEU_Berlin-Brandenburg_COA.svg|left|thumb|179x179px|Ang eskudo de armas na iminungkahi sa kontrata ng estado]] Ang legal na batayan para sa pinagsamang estado ng Berlin at [[Brandeburgo|Brandeburgo]] ay iba sa ibang mga panukala sa pagsasanib ng estado. Karaniwan, ang Artikulo 29 ng [[Batayang Batas para sa Republikang Federal ng Alemanya|Batayang Batas]] ay nagsasaad na ang pagsasanib ng estado ay nangangailangan ng isang pederal na batas.<ref>{{cite act|type=|index=|date=24 May 1949|article=29|article-type=Article|legislature=Parlamentarischer Rat|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_29.html|language=de}}</ref> Gayunpaman, ang isang sugnay na idinagdag sa Batayang Batas noong 1994, Artikulo 118a, ay nagpapahintulot sa Berlin at Brandeburgo na magkaisa nang walang pag-apruba ng federal, na nangangailangan ng isang reperendo at ratipikasyon ng mga parlamento ng parehong estado.<ref>{{cite act|type=|index=|date=27 October 1994|article=118a|article-type=Einzelnorm|legislature=Bundestag|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_118a.html|language=de}}</ref> Noong 1996, nagkaroon ng hindi matagumpay na pagtatangka na pag-isahin ang mga estado ng Berlin at Brandenburg.<ref name="berlingeschichte">{{Cite web |year=2004 |title=LÄNDERFUSION / FUSIONSVERTRAG (1995) |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/5_33_laefuver.htm |access-date=31 March 2022}}</ref> Parehong may iisang kasaysayan, diyalekto, at kultura at sa 2020, mayroong mahigit 225,000 residente ng Brandeburgo na bumibiyahe patungong Berlin. Ang pagsasanib ay nagkaroon ng halos nagkakaisang suporta ng isang malawak na koalisyon ng parehong mga pamahalaan ng estado, mga partidong pampolitika, media, mga asosasyon ng negosyo, mga unyon ng manggagawa at mga simbahan.<ref>{{Cite news |date=4 May 2016 |title=Die Brandenburger wollen keine Berliner Verhältnisse |language=de |work=Tagesspiegel |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/gescheiterte-laenderfusion-mit-berlin-die-brandenburger-wollen-keine-berliner-verhaeltnisse/13539146.html |access-date=30 March 2022}}</ref> Bagaman bumoto ang Berlin ng pabor sa maliit na palugit, higit sa lahat ay nakabatay sa suporta sa dating [[Kanlurang Berlin]], hindi inaprubahan ng mga botante ng Brandeburgo ang pagsasanib sa malaking margin. Nabigo ito higit sa lahat dahil sa ayaw ng mga botante ng Brandeburgo na tanggapin ang malaki at lumalaking utang ng publiko sa Berlin at takot na mawala ang pagkakakilanlan at impluwensiya sa kabesera.<ref name="berlingeschichte" /> == Heograpiya == === Topograpiya === [[Talaksan:Berlin_by_Senitnel-2.jpg|thumb|Imaheng satellite ng Berlin]] [[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Ang labas ng Berlin ay nasasakupan ng mga kakahuyan at maraming lawa.]] Ang Berlin ay nasa hilagang-silangan ng Alemanya, sa isang lugar ng mababang latiang makahoy na may pangunahing patag na [[topograpiya]], bahagi ng malawak na [[Hilagang Kapatagang Europeo]] na umaabot mula hilagang Pransiya hanggang kanlurang Rusya. Ang ''Berliner Urstromtal'' (isang panahon ng yelo [[lambak glasyar]]), sa pagitan ng mababang [[Talampas ng Barnim]] sa hilaga at ng [[Talampas ng Teltow]] sa timog, ay nabuo sa pamamagitan ng natunaw na tubig na dumadaloy mula sa mga yelo sa dulo ng huling [[glasyasyong Weichseliense]]. Ang [[Spree (ilog)|Spree]] ay sumusunod sa lambak na ito ngayon. Sa Spandau, isang boto sa kanluran ng Berlin, ang Spree ay umaagos sa ilog [[Havel]], na dumadaloy mula hilaga hanggang timog sa kanlurang Berlin. Ang daloy ng Havel ay mas katulad ng isang hanay ng mga lawa, ang pinakamalaki ay ang Tegeler See at ang [[Großer Wannsee]]. Ang isang serye ng mga lawa ay dumadaloy din sa itaas na Spree, na dumadaloy sa [[Müggelsee|Großer Müggelsee]] sa silangang Berlin.<ref>{{Cite web |title=Satellite Image Berlin |url=https://maps.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://www.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |archive-date=18 February 2022 |access-date=18 August 2008 |publisher=Google Maps}}</ref> Ang malalaking bahagi ng kasalukuyang Berlin ay umaabot sa mababang talampas sa magkabilang panig ng Lambak Spree. Malaking bahagi ng mga boro na [[Reinickendorf]] at [[Pankow]] ay nasa Talampas ng Barnim, habang ang karamihan sa mga boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]], at [[Neukölln]] ay nasa Talampas ng Teltow. Ang boro ng Spandau ay bahagyang nasa loob ng Lambak Glasyar ng Berlin at bahagyang nasa Kapatagang Nauen, na umaabot sa kanluran ng Berlin. Mula noong 2015, ang mga burol ng Arkenberge sa Pankow sa {{Convert|122|m}} taas, ay ang pinakamataas na punto sa Berlin. Sa pamamagitan ng pagtatapon ng mga labi ng konstruksiyon nalampasan nito ang [[Teufelsberg]] ({{Cvt|120.1|m}}), na kung saan mismo ay binubuo ng mga durog na bato mula sa mga guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>{{Cite web |last=Triantafillou |first=Nikolaus |date=27 January 2015 |title=Berlin hat eine neue Spitze |trans-title=Berlin has a new top |url=https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160722225809/https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |archive-date=22 July 2016 |access-date=11 November 2018 |publisher=Qiez |language=de}}</ref> Ang [[Müggelberge]] sa 114.7 {{Convert|114.7|m}} taas ang pinakamataas na natural na punto at ang pinakamababa ay ang Spektesee sa Spandau, sa {{Convert|28.1|m}} taas.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=22 February 2015 |title=Der höchste Berg von Berlin ist neuerdings in Pankow |language=de |trans-title=The tallest mountain in Berlin is now in Pankow |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |url-status=live |access-date=22 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150519014725/https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |archive-date=19 May 2015}}</ref> === Klima === Ang Berlin ay may [[klimang pangkaragatan]] ([[Kategoryang Köppen sa klima|Köppen]]: ''Cfb'');<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Köppen Climate Classification (Weatherbase) |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130184209/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019 |website=Weatherbase}}</ref> ang silangang bahagi ng lungsod ay may bahagyang impluwensiyang kontinental (''Dfb''), isa sa mga pagbabago ay ang taunang pag-ulan ayon sa [[masa ng hangin]] at ang mas malaking kasaganaan sa isang panahon ng taon.<ref>{{Cite web |title=The different types of vertical greening systems and their relative sustainability |url=https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130220603/https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019}}</ref><ref name="Elkins22">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|title=Berlin: The Spatial Structure of a Divided City|last1=Elkins|first1=Dorothy|last2=Elkins|first2=T. H.|last3=Hofmeister|first3=B.|date=4 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781135835057|language=en|access-date=21 September 2020|archive-date=18 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|url-status=live}}</ref> Nagtatampok ang ganitong uri ng klima ng katamtamang temperatura ng tag-init ngunit kung minsan ay mainit (para sa pagiging semikontinental) at malamig na taglamig ngunit hindi mahigpit sa halos lahat ng oras.<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Climate Summary |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629211853/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |archive-date=29 June 2015 |access-date=15 March 2015 |publisher=Weatherbase}}</ref><ref name="Elkins2">{{Cite book}}</ref> Dahil sa mga transisyonal na sonang klima nito, karaniwan ang pagyeyelo sa taglamig, at may mas malaking pagkakaiba sa temperatura sa pagitan ng mga panahon kaysa sa karaniwan para sa maraming [[klimang pangkaragatan]]. Higit pa rito, ang Berlin ay inuri bilang isang [[Katamtamang klima|katamtamang]] [[Mabanas na klimang kontinental|klimang kontinental]] (''Dc'') sa ilalim ng iskema ng [[Kategoryang Trewartha sa klima|klima ng Trewartha]], gayundin ang mga suburb ng Lungsod ng Bagong York, bagaman inilalagay sila ng [[Kategoryang Köppen sa klima|sistemang Köppen]] sa iba't ibang uri.<ref>Gerstengarbe FW, Werner PC (2009) A short update on Koeppen climate shifts in Europe between 1901 and 2003.</ref> Ang mga tag-araw ay mainit-init at kung minsan ay mahalumigmig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|22|–|25|C}} at mababa sa {{Cvt|12|–|14|C}} . Ang mga taglamig ay malamig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|3|C}} at mababa sa {{Cvt|−2|to|0|C}}. Ang tagsibol at taglagas ay karaniwang malamig hanggang banayad. Lumilikha ng mikroklima ang tinayuang bahagi ng Berlin, na may [[Pulo ng init sa lungsod|init na iniimbak ng mga gusali at bangketa ng lungsod]]. Ang mga temperatura ay maaaring {{Cvt|4|C-change}} mas mataas sa lungsod kaysa mga nakapaligid na lugar.<ref>{{Cite web |title=weather.com |url=https://www.weather.com/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070323015551/https://www.weather.com/ |archive-date=23 March 2007 |access-date=7 April 2012 |publisher=weather.com}}</ref> Ang taunang pag-ulan ay {{Convert|570|mm}} na may katamtamang pag-ulan sa buong taon. Ang Berlin at ang nakapalibot na estado ng Brandeburgo ay ang pinakamainit at pinakatuyong rehiyon sa Alemanya.<ref name="berlinermorgenpost">{{Cite web |date=8 March 2016 |title=Berlin ist das wärmste und trockenste Bundesland |url=https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023193643/https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |archive-date=23 October 2021 |access-date=23 October 2021 |website=Berliner Morgenpost}}</ref> Ang pag-ulan ng niyebe ay pangunahing nangyayari mula Disyembre hanggang Marso.<ref name="worldweather2">{{Cite web |title=Climate figures |url=https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080817114255/https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |archive-date=17 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=World Weather Information Service}}</ref> Ang pinakamainit na buwan sa Berlin ay Hulyo 1834, na may karaniwang temperatura na {{Cvt|23.0|C}} at ang pinakamalamig ay Enero 1709, na maykaraniwang temperatura na {{Cvt|-13.2|C}}.<ref>{{Cite web |title=Temperaturmonatsmittel BERLIN-TEMPELHOF 1701- 1993 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190702031754/https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |archive-date=2 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref> Ang pinakamabasang buwan na naitala ay Hulyo 1907, na may {{Convert|230|mm}} ng pag-ulan, samantalang ang pinakamatuyo ay Oktubre 1866, Nobyembre 1902, Oktubre 1908 at Setyembre 1928, lahat ay may {{Convert|1|mm|3}} ng pag-ulan.<ref>{{Cite web |title=Niederschlagsmonatssummen BERLIN-DAHLEM 1848– 1990 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190707182905/https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |archive-date=7 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref>{{Weather box|location=Berlin (Schönefeld), 1981–2010 normals, mga sukdulan 1957–kasalukuyan|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=15.1|Feb record high C=18.0|Mar record high C=25.8|Apr record high C=30.8|May record high C=32.7|Jun record high C=35.4|Jul record high C=37.3|Aug record high C=38.0|Sep record high C=32.3|Oct record high C=27.7|Nov record high C=20.4|Dec record high C=15.6|year record high C=38.0|Jan high C=2.8|Feb high C=4.3|Mar high C=8.7|Apr high C=14.3|May high C=19.4|Jun high C=22.0|Jul high C=24.6|Aug high C=24.2|Sep high C=19.3|Oct high C=13.8|Nov high C=7.3|Dec high C=3.3|year high C=13.7|Jan mean C=0.1|Feb mean C=0.9|Mar mean C=4.3|Apr mean C=9.0|May mean C=14.0|Jun mean C=16.8|Jul mean C=19.1|Aug mean C=18.5|Sep mean C=14.2|Oct mean C=9.4|Nov mean C=4.4|Dec mean C=1.0|year mean C=9.3|Jan low C=-2.8|Feb low C=-2.4|Mar low C=0.4|Apr low C=3.5|May low C=8.2|Jun low C=11.2|Jul low C=13.5|Aug low C=13.0|Sep low C=9.6|Oct low C=5.4|Nov low C=1.4|Dec low C=-1.6|year low C=5.0|Jan record low C=-25.3|Feb record low C=-22.0|Mar record low C=-16.0|Apr record low C=-7.4|May record low C=-2.8|Jun record low C=1.3|Jul record low C=4.9|Aug record low C=4.6|Sep record low C=-0.9|Oct record low C=-7.7|Nov record low C=-12.0|Dec record low C=-24.0|year record low C=-25.3|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=37.2|Feb precipitation mm=30.1|Mar precipitation mm=39.3|Apr precipitation mm=33.7|May precipitation mm=52.6|Jun precipitation mm=60.2|Jul precipitation mm=52.5|Aug precipitation mm=53.0|Sep precipitation mm=39.5|Oct precipitation mm=32.2|Nov precipitation mm=37.8|Dec precipitation mm=46.1|year precipitation mm=515.2|Jan sun=57.6|Feb sun=71.5|Mar sun=119.4|Apr sun=191.2|May sun=229.6|Jun sun=230.0|Jul sun=232.4|Aug sun=217.3|Sep sun=162.3|Oct sun=114.7|Nov sun=54.9|Dec sun=46.9|year sun=1727.6|Jan uv=1|Feb uv=1|Mar uv=2|Apr uv=4|May uv=5|Jun uv=6|Jul uv=6|Aug uv=5|Sep uv=4|Oct uv=2|Nov uv=1|Dec uv=0|source 1=[[DWD]]<ref>{{cite web |url = https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |title = Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte |access-date = 2019-06-12 |archive-date = 12 June 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20140612043121/https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |url-status = live }}</ref> at Weather Atlas<ref>{{Cite web|url=https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|title=Berlin, Germany – Detailed climate information and monthly weather forecast|last=d.o.o|first=Yu Media Group|website=Weather Atlas|language=en|access-date=2019-07-02|archive-date=25 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211125121717/https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|url-status=live}}</ref>}}{{Weather box|location=Berlin ([[Tempelhof]]), elevation: {{convert|48|m|abbr=on|disp=or}}, 1971–2000 normals, extremes 1878–present|collapsed=y|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=15.5|Feb record high C=18.7|Mar record high C=24.8|Apr record high C=31.3|May record high C=35.5|Jun record high C=38.5|Jul record high C=38.1|Aug record high C=38.0|Sep record high C=34.2|Oct record high C=28.1|Nov record high C=20.5|Dec record high C=16.0|Jan high C=3.3|Feb high C=5.0|Mar high C=9.0|Apr high C=15.0|May high C=19.6|Jun high C=22.3|Jul high C=25.0|Aug high C=24.5|Sep high C=19.3|Oct high C=13.9|Nov high C=7.7|Dec high C=3.7|Jan mean C=0.6|Feb mean C=1.4|Mar mean C=4.8|Apr mean C=8.9|May mean C=14.3|Jun mean C=17.1|Jul mean C=19.2|Aug mean C=18.9|Sep mean C=14.5|Oct mean C=9.7|Nov mean C=4.7|Dec mean C=2.0|Jan low C=−1.9|Feb low C=−1.5|Mar low C=1.3|Apr low C=4.2|May low C=9.0|Jun low C=12.3|Jul low C=14.3|Aug low C=14.1|Sep low C=10.6|Oct low C=6.4|Nov low C=2.2|Dec low C=-0.4|Jan record low C=-23.1|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-8.1|May record low C=-4.0|Jun record low C=1.5|Jul record low C=6.1|Aug record low C=3.5|Sep record low C=-1.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.0|Dec record low C=-20.5|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=42.3|Feb precipitation mm=33.3|Mar precipitation mm=40.5|Apr precipitation mm=37.1|May precipitation mm=53.8|Jun precipitation mm=68.7|Jul precipitation mm=55.5|Aug precipitation mm=58.2|Sep precipitation mm=45.1|Oct precipitation mm=37.3|Nov precipitation mm=43.6|Dec precipitation mm=55.3|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=8.0|Mar precipitation days=9.1|Apr precipitation days=7.8|May precipitation days=8.9|Jun precipitation days=7.0|Jul precipitation days=7.0|Aug precipitation days=7.0|Sep precipitation days=7.8|Oct precipitation days=7.6|Nov precipitation days=9.6|Dec precipitation days=11.4|unit precipitation days=1.0 mm|source 1=[[World Meteorological Organization|WMO]]<ref>{{cite web |url = https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |title = World Weather Information Service&nbsp;– Berlin |website = Worldweather.wmo.int |date = 5 October 2006 |access-date = 2012-04-07 |archive-date = 25 April 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130425001834/https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |url-status = bot: unknown }} April 25, 2013, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]]<ref>{{cite web |url = https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |title = Indices Data – Berlin/Tempelhof 2759 |access-date = 2019-05-13 |publisher = [[KNMI (institute)|KNMI]] |archive-date = 9 July 2018 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180709010608/https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |url-status = dead }}</ref>}}{{Weather box|collapsed=y|metric first=y|single line=y|location=Berlin ([[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]), {{convert|58|m|abbr=on|disp=or}}, 1961–1990 normals, extremes 1908–present{{NoteTag|Because the location of the [[weather station]] is furthest from the more densely urbanized region of Berlin and further away from the main [[Urban heat island|UHI]], its values will be somewhat higher, especially in the center and immediate regions.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm Long-term Development of Selected Climate Parameters (Edition 2015)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210308213004/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm |date=8 March 2021 }}, Berlin Environmental Atlas. ''Senate Department for Urban Development and Housing''. Retrieved January 30, 2019.</ref>}} <!--in the order as it appears in the table, not all of the following data may be available, especially records and days of precipitation -->|Jan record high C=15.2|Feb record high C=18.6|Mar record high C=25.1|Apr record high C=30.9|May record high C=33.3|Jun record high C=36.1|Jul record high C=37.9|Aug record high C=37.7|Sep record high C=34.2|Oct record high C=27.5|Nov record high C=19.5|Dec record high C=15.7|Jan mean C=-0.4|Feb mean C=0.6|Mar mean C=4.0|Apr mean C=8.4|May mean C=13.5|Jun mean C=16.7|Jul mean C=17.9|Aug mean C=17.2|Sep mean C=13.5|Oct mean C=9.3|Nov mean C=4.6|Dec mean C=1.2|Jan high C=1.8|Feb high C=3.5|Mar high C=7.9|Apr high C=13.1|May high C=18.6|Jun high C=21.8|Jul high C=23.1|Aug high C=22.8|Sep high C=18.7|Oct high C=13.3|Nov high C=7.0|Dec high C=3.2|Jan low C=-2.9|Feb low C=-2.2|Mar low C=0.5|Apr low C=3.9|May low C=8.2|Jun low C=11.4|Jul low C=12.9|Aug low C=12.4|Sep low C=9.4|Oct low C=5.9|Nov low C=2.1|Dec low C=-1.1|Jan record low C=-21.0|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-6.7|May record low C=-2.9|Jun record low C=0.8|Jul record low C=5.4|Aug record low C=4.7|Sep record low C=-0.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.1|Dec record low C=-20.2|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=43.0|Feb precipitation mm=37.0|Mar precipitation mm=38.0|Apr precipitation mm=42.0|May precipitation mm=55.0|Jun precipitation mm=71.0|Jul precipitation mm=53.0|Aug precipitation mm=65.0|Sep precipitation mm=46.0|Oct precipitation mm=36.0|Nov precipitation mm=50.0|Dec precipitation mm=55.0|Jan sun=45.4|Feb sun=72.3|Mar sun=122.0|Apr sun=157.7|May sun=221.6|Jun sun=220.9|Jul sun=217.9|Aug sun=210.2|Sep sun=156.3|Oct sun=110.9|Nov sun=52.4|Dec sun=37.4|unit precipitation days=1.0 mm|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=9.0|Mar precipitation days=8.0|Apr precipitation days=9.0|May precipitation days=10.0|Jun precipitation days=10.0|Jul precipitation days=9.0|Aug precipitation days=9.0|Sep precipitation days=9.0|Oct precipitation days=8.0|Nov precipitation days=10.0|Dec precipitation days=11.0|source 1=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]<ref name="noaa">{{cite web | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/DL/10381.TXT | title = Berlin (10381) – WMO Weather Station | access-date = 2019-01-30 | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]] }}{{dead link|date=June 2022|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [https://archive.org/details/19611990NormalsNOAABerlin Archived] January 30, 2019, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=Berliner Extremwerte<ref>{{cite web |url = https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |title = Berliner Extremwerte |access-date = 1 December 2014 |archive-date = 6 June 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200606191249/https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |url-status = live }}</ref>}} === Tanawin ng lungsod === [[Talaksan:16-07-04-Abflug-Berlin-DSC_0122.jpg|thumb|Larawang panghimpapawid sa gitna ng Berlin na nagpapakita ng [[Lungsod Kanluran|City West]], [[Potsdamer Platz]], [[Alexanderplatz]], at ang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]]]] Ang kasaysayan ng Berlin ay nag-iwan sa lungsod ng isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] pagkakaayos at isang napakaeklektikong hanay ng arkitektura at mga gusali. Ang hitsura ng lungsod ngayon ay higit na nahubog ng pangunahing papel na ginampanan nito sa kasaysayan ng Germany noong ika-20 siglo. Lahat ng pambansang pamahalaan na nakabase sa Berlin{{Spaced en dash}}ang Kaharian ng Prusya, ang Ikalawang Imperyong Aleman ng 1871, ang Republikang Weimar, Alemanyang Nazi, Silangang Alemanya, pati na rin ang muling pinagsamang Alemanya{{Spaced en dash}}nagpasimula ng mga ambisyosong programa sa muling pagtatayo, na ang bawat isa ay nagdaragdag ng sarili nitong natatanging estilo sa arkitektura ng lungsod. Sinalanta ang Berlin ng mga [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pagsalakay sa himpapawid]], sunog, at labanan sa kalye noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, at marami sa mga gusaling nakaligtas sa parehong Silangan at Kanluran ay giniba noong panahon pagkatapos ng digmaan. Karamihan sa demolisyong ito ay pinasimulan ng mga programa sa arkitektura ng munisipyo upang magtayo ng mga bagong distrito ng negosyo o tirahan at ang mga pangunahing arterya. Karamihan sa mga [[Palamuti (sining)|palamuti]] sa mga gusali bago ang digmaan ay nawasak kasunod ng mga [[Palamuti at krimen|makabagong dogma]], at sa parehong mga sistema pagkatapos ng digmaan, gayundin sa muling pinagsamang Berlin, maraming mahahalagang estrukturang pamana ang ang [[Rekonstruksiyon (arkitektura)|muling itinayo]], kabilang ang ''Forum Fridericianum'' kasama ang, [[Operang Estatal ng Berlin|Operang Estatal]] (1955), [[Palasyo ng Charlottenburg|Palasyo Charlottenburg]] (1957), ang mga monumental na gusali sa [[Gendarmenmarkt]] (dekada '80), [[Alte Kommandantur|Kommandantur]] (2003), at gayundin ang proyekto sa muling pagtatayo ng mga barokong patsada ng [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]]. Maraming mga bagong gusali ang naging inspirasyon ng kanilang makasaysayang mga nauna o ang pangkalahatang klasikal na estilo ng Berlin, gaya ng [[Otel Adlon]]. Ang mga kumpol ng mga [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Berlin|tore]] ay tumaas sa iba't ibang lokasyon: [[Potsdamer Platz]], ang [[Lungsod Kanluran|City West]], at [[Alexanderplatz]], ang huling dalawa ay naglalarawan sa mga dating sentro ng Silangan at Kanlurang Berlin, na ang una ay kumakatawan sa isang bagong Berlin noong ika-21 siglo, na bumangon mula sa mga guho no-man's land ng Pader ng Berlin. Ang Berlin ay may lima sa nangungunang 50 [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Alemanya|pinakamataas na gusali]] sa Alemanya. Mahigit sa sangkatlo ng sakop ng lungsod ay binubuo ng luntiang espasyo, kakahuyan, at tubig.<ref name="gruen2">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang pangalawang pinakamalaking at pinakasikat na liwasan ng Berlin, ang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], ay matatagpuan sa gitna mismo ng lungsod. Sinasaklaw nito ang isang lugar na 210 ektarya at umaabot mula [[Himpilan ng tren ng Berlin Zoologischer Garten|Bahnhof Zoo]] sa City West hanggang sa [[Tarangkahang Brandeburgo]] sa silangan. Kabilang sa mga tanyag na kalye, ang [[Unter den Linden]] at [[Friedrichstraße]] ay matatagpuan sa lumang sentro ng lungsod (at kasama sa dating Silangang Berlin). Ang ilan sa pangunahing kalye sa City West ay ang [[Kurfürstendamm]] (o pinaikling Ku´damm) at [[Kantstraße]]. === Arkitektura === [[Talaksan:Gendarmenmarkt_Panorama.jpg|thumb|Panorama ng [[Gendarmenmarkt]], na nagpapakita ng [[Konzerthaus Berlin]], nasa gilid ng [[Neue Kirche, Berlin|Simbahang Aleman]] (kaliwa) at [[Katedral na Pranses, Berlin|Simbahang Pranses]] (kanan)]] [[Talaksan:Berliner_Dom_seen_from_James_Simon_Park.jpg|thumb|Ang [[Katedral ng Berlin]] sa [[Pulo ng mga Museo]]]] Ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] (tore ng TV) sa [[Alexanderplatz]] sa [[Mitte]] ay kabilang sa pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo sa {{Cvt|368|m}}. Itinayo noong 1969, makikita ito sa karamihan ng mga sentral na distrito ng Berlin. Ang lungsod ay makikita mula sa {{Convert|204|m|ft|-high}} palapag ng pagmamasid. Simula rito, ang [[Karl-Marx-Allee]] ay patungo sa silangan, isang abenida na may linya ng mga monumental na gusali ng tirahan, na dinisenyo sa istilong [[Arkitekturang Stalinista|Sosyalismong Klasisismo]]. Katabi ng lugar na ito ay ang [[Rotes Rathaus]] (Bulwagang Panlungsod), na may natatanging pulang-ladrilyong arkitektura nito. Sa harap nito ay ang [[Neptunbrunnen]], isang balong na nagtatampok ng mitolohikong pangkat ng mga [[Triton (mitolohiya)|Triton]], mga [[personipikasyon]] ng apat na pangunahing Prusong ilog, at [[Neptuno (mitolohiya)|Neptuno]] sa ibabaw nito. Ang [[Tarangkahang Brandeburgo]] ay isang ikonikong tanawin ng Berlin at Alemanya; ito ay tumatayo bilang isang simbolo ng pangyayaring Europeo at ng pagkakaisa at kapayapaan. Ang [[gusaling Reichstag]] ay ang tradisyonal na luklukan ng Parlamentong Aleman. Hinubog muli ito ng arkitektrong Briton na si [[Norman Foster (arkitekto)|Norman Foster]] noong dekada '90 at nagtatampok ng salaming simboryo sa ibabaw ng pook ng pagpupulong, na nagbibigay-daan sa libreng pampublikong tanaw sa mga pinagdadausang parlamento at magagandang tanawin ng lungsod. Ang [[Galeriyang East Side]] ay isang open-air na eksibisyong sining na direktang ipininta sa mga huling bahagi ng Pader ng Berlin. Ito ang pinakamalaking natitirang ebidensiya ng makasaysayang dibisyon ng lungsod. Ang [[Gendarmenmarkt]] ay isang [[Arkitekturang Neoklasiko|neoklasikong liwasan]] sa Berlin, ang pangalan ay nagmula sa punong-tanggapan ng sikat na Gens d'armes regiment na matatagpuan dito noong ika-18 siglo. Dalawang katulad na disenyong katedral ang hangganan nito, ang [[Französischer Dom]] kasama ang platapormang pang-obserbasyon nito at ang [[Deutscher Dom]]. Ang Konzerthaus (Bulwagang Pangkonsiyerto), tahanan ng Orkestra Sinfonika ng Berlin, ay nakatayo sa pagitan ng dalawang katedral. [[Talaksan:MJK_46430_Schloss_Charlottenburg.jpg|left|thumb|[[Palasyo Charlottenburg]]]] [[Talaksan:Berlin_Hackesche_Höfe1.jpg|left|thumb|[[Hackesche Höfe]]]] Ang [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] ay naglalaman ng [[Berlin#Mga%20museo|limang museo]] na itinayo mula 1830 hanggang 1930 at isang [[Tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Alemanya|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ang pagpapanumbalik at pagtatayo ng isang pangunahing lagusan sa lahat ng mga museo, pati na rin ang muling pagtatayo ng [[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloss]] ay nagpapatuloy.<ref>{{Cite web |date=24 June 2011 |title=Neumann: Stadtschloss wird teurer |trans-title=Neumann: Palace is getting more expensive |url=https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200703/https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 May 2010 |title=Das Pathos der Berliner Republik |trans-title=The pathos of the Berlin republic |url=https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200702/https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref> Gayundin sa pulo at sa tabi ng [[Lustgarten]] at palasyo ay ang [[Katedral ng Berlin]], ang ambisyosong pagtatangka ni emperador Guillermo II na lumikha ng Protestanteng karibal sa [[Basilika ni San Pedro]] sa Roma. Ang isang malaking kripta ay naglalaman ng mga labi ng ilan sa mga naunang Prusong maharlikang pamilya. Ang [[Katedral ni Santa Eduvigis]] ay ang Katoliko Romanong katedral ng Berlin. [[Talaksan:Bikinihaus_Berlin-1210760.jpg|thumb|Ang [[Breitscheidplatz]] kasama ang [[Pang-alaalang Katedral ni Kaiser Guillermo]] ay ang sentro ng [[Lungsod Kanluran|City West]].]] Ang [[Unter den Linden]] ay isang silangan–kanlurang abenidang nalilinyahan ng mga puno na mula sa Tarangkahang Brandeburgo hanggang sa pook ng dating Berliner Stadtschloss, at dating pangunahing promenada ng Berlin. Maraming Klasikong gusali ang nakahanay sa kalye, at naroon ang bahagi ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]]. Ang [[Friedrichstraße]] ay ang maalamat na kalye ng Berlin noong [[Ginintuang Dekada Beynte]]. Pinagsasama nito ang mga tradisyon ng ika-20 siglo sa modernong arkitektura ng Berlin ngayon. Ang [[Potsdamer Platz]] ay isang buong kuwarto na binuo mula sa simula pagkatapos bumaba ang [[Pader ng Berlin|Pader]].<ref>{{Cite web |title=Construction and redevelopment since 1990 |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080610103008/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |archive-date=10 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=Senate Department of Urban Development}}</ref> Sa kanluran ng Potsdamer Platz ay ang Kulturforum, na naglalaman ng [[Gemäldegalerie, Berlin|Gemäldegalerie]], at nasa gilid ng [[Neue Nationalgalerie]] at ng [[Berliner Philharmonie]]. Ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], isang alaalang pang-[[Holokausto]], ay nasa hilaga.<ref>{{Cite news |last=Ouroussoff |first=Nicolai |date=9 May 2005 |title=A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html |access-date=18 August 2008}}</ref> Ang lugar sa paligid ng [[Hackescher Markt]] ay tahanan ng mga kulturang moda, na may 'di-mabilang na mga bilihan ng damit, club, bar, at galeriya. Kabilang dito ang [[Hackesche Höfe]], isang kalipunan ng mga gusali sa paligid ng ilang patyo, na muling itinayo noong 1996. Ang kalapit na [[Bagong Sinagoga, Berlin|Bagong Sinagoga]] ay ang sentro ng kultura ng mga Hudyo. Ang [[Straße des 17. Juni]], na nagkokonekta sa Tarangkahang Brandeburgo at Ernst-Reuter-Platz, ay nagsisilbing gitnang silangan-kanlurang axis. Ang pangalan nito ay ginugunita ang mga [[Pag-aalsa noong 1953 sa Silangang Alemanya|pag-aalsa sa Silangang Berlin noong Hunyo 17, 1953]]. Humigit-kumulang sa kalahati mula sa Tarangkahang Brandeburgo ay ang Großer Stern, isang isla ng sirkulong trapiko kung saan matatagpuan ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin|Siegessäule]] (Haligi ng Tagumpay). Ang monumentong ito, na itinayo upang gunitain ang mga tagumpay ng Prusya, ay inilipat noong 1938–39 mula sa dati nitong posisyon sa harap ng Reichstag. Ang [[Kurfürstendamm]] ay tahanan ng ilan sa mga mararangyang tindahan ng Berlin kung saan ang [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] sa silangang dulo nito sa [[Breitscheidplatz]] . Ang simbahan ay nawasaknoonga Ikalawang Digmaang Pandaigdig at iniwang sira. Ang malapit sa Tauentzienstraße ay ang [[KaDeWe]], na sinasabing pinakamalaking department store sa kontinental na Europa. Ang [[Rathaus Schöneberg]], kung saan ginawa ni [[John F. Kennedy]] ang kaniyang tanyag na talumpating "[[Ich bin ein Berliner]]!", ay nasa [[Tempelhof-Schöneberg]]. Kanluran ng sentro, ang [[Palasyo Bellevue, Alemanya|Palasyo Bellevue]] ay ang tirahan ng Pangulo ng Alemanya. Ang [[Palasyo Charlottenburg]], na nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ang pinakamalaking makasaysayang palasyo sa Berlin. Ang [[Funkturm Berlin]] ay isang {{Convert|150|m|ft|-tall}} lattice tore ng radyo sa pook fairground, na itinayo sa pagitan ng 1924 at 1926. Ito ang tanging toreng pang-obserbasyon na nakatayo sa mga insulator at may restawran {{Cvt|55|m}} at isang larangang pantanaw {{Cvt|126|m}} sa ibabaw ng lupa, na mapupuntahan ng elevator na may bintana. Ang [[Oberbaumbrücke]] sa ibabaw ng ilog Spree ay ang pinakaikonikong tulay ng Berlin, na nag-uugnay sa pinagsama-samang mga boro ng [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]]. Nagdadala ito ng mga sasakyan, tao, at linyang U1 ng [[Berlin U-Bahn]]. Ang tulay ay nakumpleto sa isang estilong [[ladrilyong gotiko]] noong 1896, na pinapalitan ang dating kahoy na tulay na may isang pang-itaas na daanan para sa U-Bahn. Ang gitnang bahagi ay giniba noong 1945 upang pigilan ang [[Hukbong Pula|Pulang Hukbo]] sa pagtawid. Pagkatapos ng digmaan, ang inayos na tulay ay nagsilbing [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|checkpoint at tawiran sa hangganan]] sa pagitan ng mga sektor ng Sobyetiko at Amerikano, at kalaunan sa pagitan ng Silangan at Kanlurang Berlin. Noong kalagitnaan ng dekada '50, ito ay sarado sa mga sasakyan, at pagkatapos ng pagtatayo ng Pader ng Berlin noong 1961, ang trapiko ng tao ay mahigpit na pinaghigpitan. Kasunod ng muling pagsasama-samang Aleman, ang gitnang bahagi ay muling itinayo gamit ang isang kuwadrong asero, at ipinagpatuloy ang serbisyo ng U-Bahn noong 1995. == Demograpiya == [[Talaksan:Berlin_population2.svg|left|thumb|Populasyon ng Berlin, 1880–2012]] Sa pagtatapos ng 2018, ang lungsod-estado ng Berlin ay mayroong 3.75&nbsp;milyong rehistradong naninirahan<ref name="pop-detail3">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> sa isang lugar na {{Cvt|891.1|km2}}. Ang densidad ng populasyon ng lungsod ay 4,206 na naninirahan bawat km². Ang Berlin ang [[Talaan ng mga pinakamalaking lungsod ng Unyong Europeo ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod|pinakamataong lungsod]] sa [[Unyong Europeo]]. Noong 2019, ang urbanong sakop ng Berlin ay may humigit-kumulang 4.5&nbsp;milyong naninirahan. {{Magmula noong|2019}} ang [[Kalakhang sonang urbano|gumaganang urbanong pook]] ay tahanan ng humigit-kumulang 5.2&nbsp;milyong tao.<ref>[https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas, Eurostat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150903213351/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en|date=3 September 2015}}.</ref> Ang buong [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|rehiyon ng kabisera ng Berlin-Brandeburgo]] ay may populasyon na higit sa 6&nbsp;milyon sa isang lugar na {{Cvt|30546|km2|0}}.<ref>{{Cite web |date=31 August 2020 |title=Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg |url=https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817083458/https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |archive-date=17 August 2019 |access-date=6 February 2013 |website=www.deutsche-metropolregionen.org}}</ref>{{Historical populations|1721|65300|1750|113289|1800|172132|1815|197717|1825|220277|1840|330230|1852|438958|1861|547571|1871|826341|1880|1122330|1890|1578794|1900|1888848|1910|2071257|1920|3879409|1925|4082778|1933|4221024|1939|4330640|1945|3064629|1950|3336026|1960|3274016|1970|3208719|1980|3048759|1990|3433695|2000|3382169|2010|3460725|53=2020|54=3664088}}Noong 2014, ang lungsod-estado na Berlin ay nagkaroon ng 37,368 buhay na panganak (+6.6%), isang rekord na bilang mula noong 1991. Ang bilang ng mga namatay ay 32,314. Halos 2.0&nbsp;milyong kabahayan ang binilang sa lungsod. 54 porsiyento ng mga ito ay mga sambahayang iisa ang naninirahan. Mahigit sa 337,000 pamilya na may mga batang wala pang 18 taong gulang ang nanirahan sa Berlin. Noong 2014, ang kabeserang Aleman ay nagrehistro ng dagdag sa paglipat ng humigit-kumulang 40,000 katao.<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf statistics Berlin Brandenburg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315084534/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf|date=15 March 2016}}. www.statistik-berlin-brandenburg.de Retrieved 10 October 2016.</ref> === Mga nasyonalidad === {| class="infobox" style="float:right;" | colspan="2" style="text-align:center;" |'''Mga residente ayon sa Pagkamamamayan''' <small>(31 Disyembre 2019)</small> <ref name="pop-detail6">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> |- !Bansa !Populasyon |- |Kabuuang mga rehistradong residente |3,769,495 |- |{{Flag|Germany}} |2,992,150 |- |{{Flag|Turkey}} |98,940 |- |{{Flag|Poland}} |56,573 |- |{{Flag|Syria}} |39,813 |- |{{Flag|Italy}} |31,573 |- |{{Flag|Bulgaria}} |30,824 |- |{{Flag|Russia}} |26,640 |- |{{Flag|Romania}} |24,264 |- |{{Flag|United States}} |22,694 |- |{{Flag|Vietnam}} |20,572 |- |{{Flag|France}} |20,223 |- |{{Flag|Serbia}} |20,109 |- |{{Flag|United Kingdom}} |16,751 |- |{{Flag|Spain}} |15,045 |- |{{Flag|Greece}} |14,625 |- |{{Flag|Croatia}} |14,430 |- |{{Flag|India}} |13,450 |- |{{Flag|Ukraine}} |13,410 |- |{{Flag|Afghanistan}} |13,301 |- |{{Flag|China}} |13,293 |- |{{Flag|Bosnia and Herzegovina}} |12,691 |- |Iba pang Gitnang Silangan at Asya |88,241 |- |Ibang Europa |80,807 |- |Africa |36,414 |- |Iba pang mga America |27,491 |- |Oceania at [[Antarctica]] |5,651 |- |Walang estado o Hindi Malinaw |24,184 |} Ang pambansa at pandaigdigang paglipat sa lungsod ay may mahabang kasaysayan. Noong 1685, pagkatapos ng pagpapawalang-bisa ng [[Kautusan ng Nantes]] sa Pransiya, tumugon ang lungsod sa pamamagitan ng [[Kautusan ng Potsdam]], na ginagarantiyahan ang kalayaan sa relihiyon at katayuang walang buwis sa mga Pranses na Huguenot na bakwit sa loob ng sampung taon. Ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ay nagsama ng maraming suburb at nakapalibot na mga lungsod ng Berlin. Binuo nito ang karamihan sa teritoryo na binubuo ng modernong Berlin at pinalaki ang populasyon mula sa 1.9&nbsp;milyon hanggang 4&nbsp;milyon. Ang aktibong imigrasyon at asilo na politika sa Kanlurang Berlin ay naghudyat ng mga alon ng imigrasyon noong dekada '60 at '70. Ang Berlin ay tahanan ng hindi bababa sa 180,000 residenteng [[Mga Turko|Turko]] at [[Mga Turko sa Alemanya|Turko-Aleman]],<ref name="pop-detail4">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> na ginagawa itong pinakamalaking komunidad ng Turko sa labas ng Turkiya. Noong dekada '90 ang ''Aussiedlergesetze ay'' nagbigay-daan sa imigrasyon sa Alemanya ng ilang residente mula sa dating [[Unyong Sobyetiko]]. Sa ngayon, ang mga etnikong [[Kasaysayan ng mga Aleman sa Rusya, Ukranya, at Unyong Sobyetiko|Aleman]] mula sa mga bansa ng dating Unyong Sobyetiko ang bumubuo sa pinakamalaking bahagi ng komunidad na nagsasalita ng Ruso.<ref>{{Cite web |last=Dmitry Bulgakov |date=11 March 2001 |title=Berlin is speaking Russians' language |url=https://www.russiajournal.com/node/4653 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130406142034/https://www.russiajournal.com/node/4653 |archive-date=6 April 2013 |access-date=10 February 2013 |publisher=Russiajournal.com}}</ref> Ang huling dekada ay nakaranas ng pagdagsa mula sa iba't ibang bansa sa Kanluran at ilang rehiyon sa Africa.<ref>{{Cite news |last=Heilwagen |first=Oliver |date=28 October 2001 |title=Berlin wird farbiger. Die Afrikaner kommen – Nachrichten Welt am Sonntag – Welt Online |language=de |work=Die Welt |url=https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |url-status=live |access-date=2 June 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515022639/https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |archive-date=15 May 2011}}</ref> Ang isang bahagi ng mga imigranteng Aprikano ay nanirahan sa [[Afrikanisches Viertel]].<ref>{{cite press release|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=6 February 2009|title=Zweites Afrika-Magazin "Afrikanisches Viertel" erschienen Bezirksbürgermeister Dr. Christian Hanke ist Schirmherr|url=https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|location=Berlin|publisher=berlin.de|access-date=27 September 2016|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021050530/https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|url-status=live}}</ref> Ang mga batang Aleman, EU-Europeo, at Israeli ay nanirahan na rin sa lungsod.<ref>{{Cite journal |date=12 December 2014 |title=Hummus in the Prenzlauer Berg |url=https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |url-status=live |journal=The Jewish Week |archive-url=https://web.archive.org/web/20141230010937/https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |archive-date=30 December 2014 |access-date=29 December 2014}}</ref> Noong Disyembre 2019, mayroong 777,345 na rehistradong residente ng dayuhang nasyonalidad at dagdag pang 542,975 mamamayang Aleman na may "pinanggalingang imgrante" ''(Migrationshintergrund, MH)'',<ref name="pop-detail5">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> ibig-sabihin sila o ang isa sa kanilang mga magulang ay nandayuhan sa Alemanya pagkatapos ng 1955. Ang mga dayuhang residente ng Berlin ay nagmula sa mga 190 bansa.<ref>{{Cite web |date=5 February 2011 |title=457 000 Ausländer aus 190 Staaten in Berlin gemeldet |trans-title=457,000 Foreigners from 190 Countries Registered in Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428201553/https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |archive-date=28 April 2019 |access-date=28 April 2019 |website=[[Berliner Morgenpost]] |language=de}}</ref> 48 porsiyento ng mga residenteng wala pang 15 taong gulang ay may pinagmulang imigrante.<ref>{{cite web |title=Fast jeder Dritte in Berlin hat einen Migrationshintergrund |url=https://www.rbb-online.de/politik/beitrag/2017/05/migrationshintergrund-berlin-jeder-dritte.html |website=www.rbb-online.de}}{{Dead link|date=December 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Ang Berlin noong 2009 ay tinatayang mayroong 100,000 hanggang 250,000 hindi rehistradong mga naninirahan.<ref>{{Cite news |last=Von Andrea Dernbach |date=23 February 2009 |title=Migration: Berlin will illegalen Einwanderern helfen – Deutschland – Politik – Tagesspiegel |work=Der Tagesspiegel Online |publisher=Tagesspiegel.de |url=https://www.tagesspiegel.de/politik/deutschland/berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |url-status=live |access-date=15 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131251/https://www.tagesspiegel.de/politik/migration-berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang mga Boro ng Berlin na may malaking bilang ng mga migrante o populasyon na ipinanganak sa ibang bansa ay ang [[Mitte]], [[Neukölln]], at [[Friedrichshain-Kreuzberg]].<ref>{{Cite web |date=8 September 2016 |title=Zahl der Ausländer in Berlin steigt auf Rekordhoch |url=https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170804053354/https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |archive-date=4 August 2017 |access-date=13 June 2017 |website=jungefreiheit.de |language=de}}</ref> Mayroong higit sa 20 hindi katutubong komunidad na may populasyong hindi bababa sa 10,000 katao, kabilang ang mga [[Mga Turko sa Berlin|Turko]], Polako, Ruso, Lebanes, Palestino, Serbio, Italyano, Indiyano, Bosnio, [[Pamayanang Biyetnames ng Berlin|Biyetnames]], Amerikano, Rumano, Bulgari, Croata, Tsino, Austriako, Ukrano, Pranses, Briton, Españo, Israeli, Thai, Irani, Ehipsiyo, at Siryo na mga komunidad. === Mga wika === Ang Aleman ay ang opisyal at nangingibabaw na sinasalitang wika sa Berlin. Ito ay isang [[Mga wikang Kanlurang Aleman|wikang Kanlurang Aleman]] na nagmula ang karamihan ng bokabularyo nito mula sa sangay ng Aleman ng pamilya ng wikang [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]. Ang Aleman ay isa sa 24 na wika ng Unyong Europeo,<ref>{{Cite web |last=European Commission |title=Official Languages |url=https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140926004848/https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |archive-date=26 September 2014 |access-date=29 July 2014}}</ref> at isa sa tatlong [[wikang pantrabaho]] ng [[Komisyong Europeo]]. Ang Berlinerisch o Berlinisch ay hindi isang diyalekto sa lingguwistika. Ito ay sinasalita sa Berlin at sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|nakapaligid na kalakhang pook]]. Nagmula ito sa isang [[Diyalektong Brandeburges|Brandeburges]] na varyant. Ang diyalekto ay nakikita na ngayon na mas katulad ng isang [[sosyolekto]], higit sa lahat sa pamamagitan ng pagtaas ng imigrasyon at mga uso sa mga edukadong populasyon na magsalita ng [[karaniwang Aleman]] sa pang-araw-araw na buhay. Ang pinakakaraniwang ginagamit na wikang banyaga sa Berlin ay Turko, Polako, Ingles, Persa, Arabe, Italyano, Bulgaro, Ruso, Rumano, Kurdo, Serbo-Croata, Pranses, Español, at Biyentames. Mas madalas na naririnig ang Truko, Arabe, Kurdo, at Serbo-Croata sa kanlurang bahagi dahil sa malalaking komunidad ng Gitnang Silangan at dating Yugoslavia. Ang Polako, Ingles, Ruso, at Biyetnames ay may mas maraming katutubong nagsasalita sa Silangang Berlin.<ref>{{Cite web |date=18 May 2010 |title=Studie – Zwei Millionen Berliner sprechen mindestens zwei Sprachen – Wirtschaft – Berliner Morgenpost – Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522160634/https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |archive-date=22 May 2011 |access-date=2 June 2011 |publisher=Morgenpost.de}}</ref> === Relihiyon === Ayon sa senso noong 2011, humigit-kumulang 37 porsiyento ng populasyon ang nag-ulat na mga miyembro ng isang legal na kinikilalang simbahan o relihiyosong organisasyon. Ang iba ay hindi kabilang sa naturang organisasyon, o walang impormasyong makukuha hinggil sa kanila.<ref name="Census 2011">{{Cite web |title=Zensus 2011 – Bevölkerung und Haushalte – Bundesland Berlin |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193809/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |archive-date=3 March 2016 |access-date=23 February 2019 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=6–7 |language=de}}</ref> Ang pinakamalaking relihiyong denominasyon na naitala noong 2010 ay ang [[Protestantismo|Protestanteng]] [[Landeskirche|rehiyonal na samahang simbahan]] —ang [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]] (EKBO) —isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang simbahan]]. Ang EKBO ay miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya|Simbahang Ebanghelika sa Alemanya (EKD)]] at [[Union Evangelischer Kirchen|Union Evangelischer Kirchen (UEK)]]. Ayon sa EKBO, ang kanilang kasapian ay umabot sa 18.7 porsyento ng lokal na populasyon, habang ang [[Simbahang Katolikong Romano]] ay mayroong 9.1 porsyento ng mga residenteng nakarehistro bilang mga miyembro nito.<ref name="kirchenmitglieder2010">{{Cite web |date=November 2011 |title=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2010 |trans-title=Church membership on 31 December 2010 |url=https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180209204513/https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |archive-date=9 February 2018 |access-date=10 March 2012 |publisher=[[Evangelical Church in Germany]] |language=de}}</ref> Humigit-kumulang 2.7% ng populasyon ang nakikilala sa iba pang mga denominasyong Kristiyano (karamihan sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Silangang Ortodokso]], ngunit iba't ibang mga Protestante rin).<ref name="klStatistik2010">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ayon sa rehistro ng mga residente ng Berlin, noong 2018, 14.9 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Ebanghelika, at 8.5 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Katolika.<ref name="pop-detail7">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Ang gobyerno ay nagpapanatili ng rehistro ng mga miyembro ng mga simbahang ito para sa mga layunin ng buwis, dahil kinokolekta nito ang [[buwis sa simbahan]] sa ngalan ng mga simbahan. Hindi ito nag-iingat ng mga rekord ng mga miyembro ng ibang relihiyosong organisasyon na maaaring mangolekta ng kanilang sariling buwis sa simbahan, sa ganitong paraan. Noong 2009, humigit-kumulang 249,000 [[Muslim]] ang iniulat ng [[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|Tanggapan ng Estadistika]] na mga miyembro ng mga Masjid at Islamikong relihiyosong organisasyon sa Berlin,<ref>{{Cite web |title=Statistisches Jahrbuch für Berlin 2010 |trans-title=Statistical yearbook for Berlin 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120202750/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |archive-date=20 November 2012 |access-date=10 February 2013 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> habang noong 2016, tinatantya ng pahayagang ''[[Der Tagesspiegel]]'' na humigit-kumulang 350,000 Muslim ang nag-obserba ng [[Ramadan]] sa Berlin.<ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=23 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212013247/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 December 2019}}</ref> Noong 2019, humigit-kumulang 437,000 rehistradong residente, 11.6% ng kabuuan, ang nag-ulat na mayroong pinanggalingan sa paglilipat mula sa isa sa mga [[Mga miyembrong estado ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko|estadong Miyembro ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko]].<ref name="pop-detail8">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |language=de |trans-title=Ramadan in refugee camps and schools in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712125538/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 July 2017}}</ref> Sa pagitan ng 1992 at 2011 halos dumoble ang populasyon ng Muslim.<ref>{{Cite news |last=Schupelius |first=Gunnar |date=28 May 2015 |title=Wird der Islam künftig die stärkste Religion in Berlin sein? |work=[[Berliner Zeitung]] |url=https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603092248/https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |archive-date=3 June 2017}}</ref> Humigit-kumulang 0.9% ng mga Berlines ay kabilang sa ibang mga relihiyon. Sa tinatayang populasyon na 30,000–45,000 na mga residenteng Hudyo,<ref name="The Boston Globe 2014-11-01">{{Cite web |last=Ross |first=Mike |date=1 November 2014 |title=In Germany, a Jewish community now thrives |url=https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222235631/https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |archive-date=22 December 2016 |access-date=19 August 2016 |website=[[The Boston Globe]]}}</ref> humigit-kumulang 12,000 ang mga rehistradong miyembro ng mga relihiyosong organisasyon.<ref name="klStatistik20102">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ang Berlin ay ang luklukan ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Katoliko Romanong arsobispo ng Berlin]] at ang nahalal na tagapangulo ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana|EKBO]] ay pinamagatang obispo ng EKBO. Higit pa rito, ang Berlin ay ang luklukan ng maraming mga Ortodoksong katedral, tulad ng Katedral ni San Boris ang Bautista, isa sa dalawang luklukan ng [[Simbahang Bulgarong Ortodokso|Bulgarong Ortodokso]] na Diyosesis ng Kanluran at Gitnang Europa, at ang Katedral ng Muling Pagkabuhay ni Kristo ng Diyosesis ng Berlin (Patriarkado ng Moscow). {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|width1=500|width2=500|width3=500|width4=500|height1=350|height2=350|height3=350|height4=350|image1=Berliner Dom - panoramio (20).jpg|image2=NeueSynagogue.JPG|image3=2020-04-16 P4160889 St.Hedwigs-Kathedrale, Bebelplatz.jpg|image4=Şehitlik mosque Berlin by ZUFAr.jpg|footer=Paikot pa kanan mula sa taas pakaliwa: [[Katedral ng Berlin]], [[Bagong Sinagoga (Berlin)|Bagong Sinagoga]], Moske Şehitli, at [[Katedral ni Santa Eduvigis]]}} Ang mga mananampalataya ng iba't ibang relihiyon at denominasyon ay nagpapanatili ng maraming [[Listahan ng mga lugar ng pagsamba sa Berlin|lugar ng pagsamba sa Berlin]]. Ang [[Malayang Simbahang Ebangheliko-Luterano]] ay may walong parokya na may iba't ibang laki sa Berlin.<ref>{{Cite web |title=Lutheran Diocese Berlin-Brandenburg |url=https://www.selk-berlin.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080328152944/https://www.selk-berlin.de/ |archive-date=28 March 2008 |access-date=19 August 2008 |publisher=Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche}}</ref> Mayroong 36 na kongregasyong [[Mga Bautista|Bautista]] (sa loob [[Samahan ng mga Ebanghelikong Malayang Simbahang Kongregasyon sa Alemanya]]), 29 [[Bagong Apostolikong Simbahan]], 15 [[Nagkakaisang Metodistang Simbahan|Nagkakaisang Metodista]] na simbahan, walong Malayang Ebanghelika na Kongregasyon, apat na [[Simbahan ni Kristo, Siyentipiko]] (una, iklawa, ikatlo, at ikalabing-anim), anim mga kongregasyon ng [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]], isang [[Lumang Simbahang Katoliko|Lumang Simbahan]], at isang [[Anglikanismo|Anglicanong]] simbahan sa Berlin. Ang Berlin ay may higit sa 80 moske,<ref>{{Cite web |title=Berlin's mosques |url=https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093250/https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |archive-date=11 November 2018 |access-date=11 November 2018 |publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> sampung sinagoga,<ref>{{Cite news |last=Keller |first=Claudia |date=10 November 2013 |title=Berlins jüdische Gotteshäuser vor der Pogromnacht 1938: Untergang einer religiösen Vielfalt |language=de |trans-title=Berlin's jewish places of worship before the Pogromnacht 1938: Decline of a religious diversity |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |url-status=live |access-date=11 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093246/https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |archive-date=11 November 2018 |quote=Von den weit mehr als 100 jüdischen Gotteshäusern sind gerade einmal zehn übrig geblieben. (in english: Of the far more than 100 synagogues, only ten are left.)}}</ref> at dalawang templong [[Budismo|Budista]]. == Gobyerno at politika == {{main|Politika ng Berlin}} === Estadong lungsod === [[Talaksan:Rotes_Rathaus.jpg|left|thumb|[[Rotes Rathaus]] (''Pulang Munisipyo''), luklukan ng Senado at Alkalde ng Berlin.]] Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pag-iisa]] noong Oktubre 3, 1990, ang Berlin ay isa sa tatlong [[Länder ng Alemanya|estadong lungsod sa Alemanya]] na kabilang sa kasalukuyang 16 na estado ng Alemanya. Ang [[Abgeordnetenhaus ng Berlin|Kapulungan ng mga Kinatawan]] (''Abgeordnetenhaus'') ay kumakatawan bilang parlamento ng lungsod at estado, na mayroong 141 na luklukan. Ang ehekutibong tanggapan ng Berlin ay ang [[Senado ng Berlin]] (''Senat von Berlin''). Binubuo ang Senado ng [[Talaan ng mga alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] (''Regierender Bürgermeister''), at hanggang sampung senador na may hawak na ministeryal na posisyon, dalawa sa kanila ang may hawak na titulong "Alkalde" (''Bürgermeister'') bilang kinatawan ng Namamahalang Alkalde.<ref>{{Cite web |date=2016-11-01 |title=Verfassung von Berlin – Abschnitt IV: Die Regierung |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008025644/https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |archive-date=8 October 2020 |access-date=2020-10-02 |website=www.berlin.de |language=de}}</ref> Ang kabuuang taunang badyet ng estado ng Berlin noong 2015 ay lumampas sa €24.5 ($30.0) bilyon kabilang ang surplus sa badyet na €205 ($240) milyon.<ref>{{Cite news |title=Berliner Haushalt Finanzsenator bleibt trotz sprudelnder Steuereinnahmen vorsichtig |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/berliner-haushalt-finanzsenator-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-24702234 |url-status=live |access-date=20 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131248/https://www.berliner-zeitung.de/sport-leidenschaft/berliner-haushalt-finanzsenator-kollatz-ahnen-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-li.6132?pid=true |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang estado ay nagmamay-ari ng malawak na pag-aari, kabilang ang mga gusaling pang-administratibo at pamahalaan, mga kompanya ng real estate, pati na rin ang mga stake sa Estadio Olimpiko, mga paliguan, mga kompanya ng pabahay, at maraming mga pampublikong negosyo at mga subsidiyaryo na kompanya.<ref>{{Cite web |date=18 May 2017 |title=Vermögen |trans-title=Assets |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190928151604/https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |archive-date=28 September 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 September 2019 |title=Beteiligungen des Landes Berlin |trans-title=Holdings of the State of Berlin |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191219070001/https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |archive-date=19 December 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]] |language=de}}</ref> Hawak ng [[Partido Sosyo-Demokratiko ng Alemanya|Partido Sosyo-Demokratiko]] (''Sozialdemokratische Partei Deutschlands'' o SPD) at ng [[Ang Kaliwa (Alemanya)|Kaliwa]] (Die Linke) ang pamahalaang lungsod pagkatapos ng [[Halalan estatal ng Berlin, 2001|halalang estatal noong 2001]] at nanalo ng isa pang termino sa [[Halalang estatal ng Berlin, 2006|halalang estatal noong 2006]].<ref>{{Cite web |title=Berlin state election, 2006 |url=https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323161037/https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |archive-date=23 March 2012 |access-date=17 August 2008 |website=Der Landeswahlleiter für Berlin |language=de}}</ref> Mula noong [[Halalang estatal ng Berlin, 2016|halalang estatal noong 2016]], nagkaroon ng koalisyon sa pagitan ng Partido Sosyo-Demokratiko, mga Lunti, at Kaliwa. Ang Namumunong Alkalde ay magkasabay na Panginoong Alkalde ng Lungsod ng Berlin (''Oberbürgermeister der Stadt'') at Ministro na Pangulo ng Estado ng Berlin (''Ministerpräsident des Bundeslandes''). Ang tanggapan ng Namamahalang Alkalde ay nasa [[Rotes Rathaus|Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo)]]. Mula noong 2014 ang tanggapang ito ay hawak ni [[Michael Müller (politiko, ipinanganak noong 1964)|Michael Müller]] ng mga Sosyo-Demokratiko.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Time (magazine)|Time Europe]]}}</ref> === Mga boro === [[Talaksan:Berlin_Subdivisions.svg|right|thumb|[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|12 boro ng Berlin at ang kanilang 96 na kapitbahayan]]]] Ang Berlin ay nahahati sa 12 boro o distrito (''Bezirke''). Ang bawat boro ay may ilang mga subdistrito o mga kapitbahayan (''Ortsteile''), na nag-ugat sa mas matatandang munisipalidad na nauna sa pagbuo ng Kalakhang Berlin noong Oktubre 1, 1920. Ang mga subdistritong ito ay naging urbanisado at isinama sa lungsod nang maglaon. Maraming residente ang lubos na nakikilala sa kanilang mga kapitbahayan, na kolokyal na tinatawag na ''[[Kiez]]''. Sa kasalukuyan, ang Berlin ay binubuo ng 96 na mga subdistrito, na karaniwang binubuo ng ilang mas maliliit na pook residensiyal o kuwarto. Ang bawat borough ay pinamamahalaan ng isang sangguniang pamboro (''Bezirksamt'') na binubuo ng limang konsehal (''Bezirksstadträte'') kasama ang alkalde ng boro (''Bezirksbürgermeister''). Ang konseho ay inihahalal ng asamblea ng boro (''Bezirksverordnetenversammlung''). Gayunpaman, ang mga indibidwal na boro ay hindi mga independiyenteng munisipalidad, ngunit nasa ilalim ng Senado ng Berlin. Ang mga alkalde ng boro ay bumubuo sa konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister''), na pinamumunuan ng Namamahalang Alkalde ng lungsod at nagpapayo sa Senado. Ang mga kapitbahayan ay walang mga lokal na katawan ng pamahalaan. === Kakambal na bayan – mga kinakapatid na lungsod === Ang Berlin ay nagpapanatili ng opisyal na pakikipagsosyo sa 17 lungsod.<ref name="Berlintwins">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref> Ang [[Kakambal na lungsod|pagkakambal ng lungsod]] sa pagitan ng Berlin at iba pang mga lungsod ay nagsimula sa kapatid nitong lungsod na Los Angeles noong 1967. Kinansela ang mga pagsosyo ng Silangang Berlin sa panahon ng muling pag-iisa ng Alemanya ngunit kalaunan ay bahagyang muling itinatag. Ang mga pakikipagsosyo ng Kanlurang Berlin ay dati nang pinaghihigpitan sa antas ng boro. Noong panahon ng Digmaang Malamig, ang mga partnership ay sumasalamin sa iba't ibang hanayan ng kapangyarihan, kung saan ang Kanlurang Berlin ay nakikipagsosyo sa mga kabesera sa Kanluraning Mundo at Silangang Berlin na karamihan ay nakikipagsosyo sa mga lungsod mula sa [[Pakto ng Barsobya]] at mga kaalyado nito. Mayroong ilang magkasanib na proyekto sa maraming iba pang mga lungsod, tulad ng [[Beirut]], Belgrade, São Paulo, [[Copenhague]], Helsinki, [[Amsterdam]], [[Johannesburg]], [[Mumbai]], Oslo, [[Hanoi]], Shanghai, [[Seoul]], [[Sopiya|Sofia]], [[Sydney]], Lungsod ng New York, at [[Viena]]. Lumalahok ang Berlin sa mga pandaigdigang asosasyon ng lungsod gaya ng Samahan ng mga Kabesera ng Unyong Europeo, Eurocities, Ugnayan ng mga mga Europeong Lungsod ng Kultura, Metropolis, Pagpupulong Kumperensiya ng mga Pangunahing Lungsod ng Mundo, at Kumperensiya ng mga Kabeserang Lungsod ng Mundo. Ang Berlin ay kakambal sa:<ref name="Berlintwins2">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref>{{div col|colwidth=20em}} *Los Angeles, Estados Unidos (1967) <!--Paris - not twinning, does not consider Berlin as its twin town--> *[[Madrid]], España (1988) *[[Istanbul]], Turkiya (1989) *[[Barsobya]] Polonya (1991) *Mosku, Rusya (1991) *[[Bruselas]], Belhika (1992) *[[Budapest]], Unggarya (1992) *[[Tashkent]], Uzbekistan (1993) *[[Lungsod Mehiko]], Mehiko (1993) *[[Jakarta]], Indonesia (1993) *Beijing, Tsina (1994) *Tokyo, Hapon (1994) *[[Buenos Aires]], Arhentina (1994) *[[Praga]], Republikang Tseko (1995) *[[Windhoek]], Namibia (2000) *Londres, Nagkakaisang Kaharian (2000) {{div col end}}Mula noong 1987, ang Berlin ay mayroon ding opisyal na pakikipagsosyo sa Paris, Pransiya. Ang bawat boro ng Berlin ay nagtatag din ng sarili nitong kambal na bayan. Halimbawa, ang borough ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] ay may pagsosyo sa Israeling lungsod ng [[Kiryat Yam]].<ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaftsverein Friedrichshain-Kreuzberg e. V. |url=https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309000305/https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |archive-date=9 March 2021 |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |language=de}}</ref> == Ekonomiya == {{main|Ekonomiya ng Berlin}} [[Talaksan:Berlin_Mitte_by_night.JPG|left|thumb|Ang Berlin ay isang UNESCO "Lungsod ng Disenyo" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[ekosistema ng startup]].<ref>{{Cite web |title=Berlin – Europe's New Start-Up Capital |url=https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331043259/https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |archive-date=31 March 2016 |access-date=27 March 2016 |website=Credit Suisse}}</ref>]] Ang Berlin ay isang UNESCO "City of Design" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[startup ecosystem]]. Noong 2018, ang GDP ng Berlin ay umabot sa €147&nbsp;bilyon, isang pagtaas ng 3.1% kumpara sa nakaraang taon. Ang ekonomiya ng Berlin ay pinangungunahan ng [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na may humigit-kumulang 84% ng lahat ng kompanya na nagnenegosyo sa mga serbisyo. Noong 2015, ang kabuuang lakas-paggawa sa Berlin ay 1.85&nbsp;milyon. Ang tantos ng walang trabaho ay umabot sa 24 na taon na mababang noong Nobyembre 2015 at tumayo sa 10.0%.<ref>{{Cite news |title=Berlin hat so wenig Arbeitslose wie seit 24 Jahren nicht |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |url-status=live |access-date=1 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203224849/https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |archive-date=3 December 2015}}</ref> Mula 2012 hanggang 2015, ang Berlin, bilang isang estado ng Aleman, ay may pinakamataas na taunang tantos ng paglago ng trabaho. Humigit-kumulang 130,000 trabaho ang naidagdag sa panahong ito.<ref>{{Cite news |date=28 January 2015 |title=In Berlin gibt es so viele Beschäftigte wie nie zuvor |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |url-status=live |access-date=16 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224010722/https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |archive-date=24 February 2016}}</ref> Kabilang sa mahahalagang sektor ng ekonomiya sa Berlin ang mga agham pambuhay, transportasyon, impormasyon at mga teknolohiya sa komunikasyon, media at musika, pananalastas at disenyo, bioteknolohiya, mga serbisyong pangkapaligiran, konstruksiyon, e-komersiyo, retail, negosyo sa hotel, at inhinyeriyang medikal.<ref>{{Cite news |date=21 September 2006 |title=Poor but sexy |work=The Economist |url=https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |url-status=live |access-date=19 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622201720/https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |archive-date=22 June 2008}}</ref> Ang pananaliksik at pag-unlad ay may kahalagahang pang-ekonomiya para sa lungsod.<ref name="factsheet">{{Cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Maraming malalaking korporasyon tulad ng Volkswagen, Pfizer, at SAP ang nagpapatakbo ng mga laboratoryong pang-inobasyon sa lungsod.<ref>{{Cite news |title=Immer mehr Konzerne suchen den Spirit Berlins |publisher=Berliner Morgenpost |url=https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |url-status=live |access-date=13 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116150546/https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |archive-date=16 January 2017}}</ref> Ang Science and Business Park sa Adlershof ay ang pinakamalaking parke ng teknolohiya sa Alemanya na sinusukat ng kita. <ref>{{Cite web |title=The Science and Technology Park Berlin-Adlershof |url=https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170117042743/https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |archive-date=17 January 2017 |access-date=13 January 2017 |website=Berlin Adlershof: Facts and Figures |publisher=Adlershof}}</ref> Sa loob ng [[Eurozone]], ang Berlin ay naging sentro para sa paglipat ng negosyo at internasyonal na [[Pamumuhunan (macroeconomics)|pamumuhunan]].<ref>{{Cite news |title=Global Cities Investment Monitor 2012 |publisher=KPMG |url=https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |url-status=live |access-date=28 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102003006/https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |archive-date=2 November 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote nach Bundesländern in Deutschland 2018 {{!}} Statista |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627171657/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |archive-date=27 June 2021 |access-date=13 November 2018 |website=Statista |language=de}}</ref> {| class="wikitable" !Taon <ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote in Berlin bis 2018 |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211194253/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=Statista}}</ref> !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 !2006 !2007 !2008 !2009 !2010 !2011 !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 !2017 !2018 !2019 |- |Tantos ng walang trabaho sa % |15.8 |16.1 |16.9 |18.1 |17.7 |19.0 |17.5 |15.5 |13.8 |14.0 |13.6 |13.3 |12.3 |11.7 |11.1 |10.7 |9.8 |9.0 |8.1 |7.8 |} == Edukasyon at Pananaliksik == <!--{{Pangunahin|Edukasyon sa Berlin}}-->[[Talaksan:Berlin-Mitte_Humboldt-Uni_05-2014.jpg|right|thumb|Ang [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] ay kaugnay sa 57 nagwagi sa Gantimpalang Nobel.]] {{Magmula noong|2014}}, ang Berlin ay may 878 na paaralan, na nagtuturo sa 340,658 mag-aaral sa 13,727 klase, at 56,787 nagsasanay sa mga negosyo at saanman.<ref name="factsheet22">{{cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Ang lungsod ay may 6 na taong programa sa primaryang edukasyon. Pagkatapos matapos ang elementarya, magpapatuloy ang mga mag-aaral sa ''Sekundarschule'' (isang komprehensibong paaralan) o ''Gymnasium'' (paaralan para sa paghahanda sa kolehiyo). Ang Berlin ay may natatanging na programa sa paaralang bilingual sa ''Europaschule'', kung saan tinuturuan ang mga bata ng kurikulum sa Alemanya at isang wikang banyaga, simula sa elementarya at magpapatuloy sa mataas na paaralan.<ref>{{cite web |title=Jahrgangsstufe Null |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080520234625/https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |archive-date=20 May 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[Der Tagesspiegel]] |language=de}}</ref> Ang [[Französisches Gymnasium Berlin]], na itinatag noong 1689 upang turuan ang mga anak ng bakwit na Huguenot, ay nag-aalok ng pagtuturo (Aleman/Pranses).<ref>{{Cite web |title=Geschichte des Französischen Gymnasiums |url=https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080615205603/https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |archive-date=15 June 2008 |access-date=17 August 2008 |website=Französisches Gymnasium Lycée Français Berlin |language=de, fr}}</ref> Ang [[Paaralang John F. Kennedy, Berlin|Paaralang John F. Kennedy]], isang bilingweng Aleman–Ingles na pampublikong paaralan sa [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]], ay partikular na tanyag sa mga anak ng mga diplomat at komunidad ng ekspatriado na nagsasalita ng Ingles. 82 {{Lang|de|Gymnasien}} ang nagtutro ng [[Wikang Latin|Latin]] <ref>{{Cite web |date=29 March 2013 |title=Latein an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/latein |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171004133934/https://www.gymnasium-berlin.net/latein |archive-date=4 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> at 8 ang nagtuturo ng [[Wikang Sinaunang Griyego|Sinaunang Griyego]].<ref>{{Cite web |date=31 March 2013 |title=Alt-Griechisch an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012215308/https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |archive-date=12 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> == Kultura == [[Talaksan:Alte_Nationalgalerie_abends_(Zuschnitt).jpg|thumb|200x200px|Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].]] [[Talaksan:Cafe_am_Holzmarkt,_River_Spree,_Berlin_(46636049685).jpg|left|thumb|Ang [[Alternatibong kultura|alternatibong]] Holzmarkt, [[Friedrichshain-Kreuzberg]]]] {{main|Kultura sa Berlin|Media sa Berlin}} Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO2" /> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO3">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO22">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080808091530/https://whc.unesco.org/en/list/532 |archive-date=8 August 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Ang lumalawak na kultural na pangyayari sa lungsod ay binibigyang-diin ng paglipat ng [[Pangkalahatang Grupo ng Musika|Universal Music Group]] na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan sa pampang ng Ilog Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay pinangalanang "Lungsod ng Disenyo" ng [[UNESCO]] at naging bahagi na ng [[Malikhaing Network ng Lungsod|Creative Cities Network]] mula noon.<ref name="Cityofdesign32">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref><ref name="Cityofdesign4">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> == Mga tala == <references group="note"/> == Mga sanggunian == <references />{{Geographic location |Centre = Berlin |North = [[Neubrandenburg]], [[Rostock]] |Northeast = [[Szczecin]] ([[Polonya]]) |East = [[Frankfurt (Oder)]] |Southeast = [[Cottbus]] |South = [[Dresden]] |Southwest = [[Potsdam]], [[Dessau]], [[Halle, Saxony-Anhalt|Halle]], [[Leipzig]] |West = [[Brandenburg an der Havel]], [[Braunschweig]] |Northwest = [[Hamburg]], [[Lübeck]] }} {{Navboxes |list= {{Berlin}} {{Mga Borough ng Berlin}} {{Mga lungsod sa Alemanya}} {{Germany states}} {{Kabiserang lungsod ng Unyong Europeo}} {{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}} {{Kabiserang Kultural sa Europa}} {{Hanseatic League}} }} {{stub}} [[Kategorya:Mga estado ng Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Mga lungsod sa Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Kabisera sa Europa|Berlin]] [[Kategorya:Berlin]] bca25mv2catbjdmm1bdmwwsigpgq7aw 1965913 1965867 2022-08-25T01:36:27Z Ryomaandres 8044 /* Arkitektura */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Berlin|subdivision_type=Bansa|subdivision_name=Alemanya|subdivision_type1=[[Landstadt ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1=[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Berlin]]|settlement_type=Kabeserang lungsod, [[Landstadt ng Alemanya|Estado]], at [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]]|image_skyline={{Photomontage|position=center | photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg | photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg | photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg | photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg | photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg | photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg | photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg | photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg | color_border = white | color = white | spacing = 2 | size = 270 | foot_montage = '''Mula itaas, kaliwa pakanan''': Tanawin ng [[Tiergarten, Berlin|Tiergarten]]; [[Tarangkahang Brandeburgo]]; [[Katedral ng Berlin]]; [[Palasyo ng Charlottenburg]]; [[Pulo ng mga Museo]], at [[Toreng Pang-TV ng Berlin]]; [[Haligi ng Tagumpay ng Berlin|Haligi ng Tagumpay]]; [[Plaza Potsdam]]; at [[gusaling Reichstag]] }}|image_shield=Coat of arms of Berlin.svg|shield_size=70px|pushpin_map=Germany#Europe|pushpin_relief=yes|pushpin_map_caption=Kinaroroonan sa Alemanya|coordinates={{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}|image_flag=Flag_of_Berlin.svg|image_map={{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}|total_type=Lungsod/Estado|area_total_km2=891.7|area_footnotes=<ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>|population_total=3769495|population_footnotes=<ref name="pop-detail"/>|population_as_of=Disyembre 31, 2020|population_urban=4473101|population_urban_footnotes=<ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>|population_metro=6144600|population_metro_footnotes=<ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>|elevation_m=34|population_demonyms=Berlines<br/>Berliner (m), Berlinerin (f) (Aleman)|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP (nominal)]]|blank_info_sec1=€155 billion (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>|blank1_name_sec1=GRP kada tao|blank1_info_sec1=€41,000 (2020)|blank2_name_sec2=[[Human Development Index|HDI]] (2018)|blank2_info_sec2=0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|very high}} · [[List of German states by Human Development Index|2nd of 16]]|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+01:00|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+02:00|blank_name_sec2=[[GeoTLD]]|blank_info_sec2=[[.berlin]]|website={{URL|www.berlin.de/en/}}|governing_body=[[Abgeordnetenhaus ng Berlin]]|leader_title=[[Namumunong Alkalde ng Berlin|Namumunong Alkalde]]|leader_party=SPD|leader_name=[[Franziska Giffey]]|geocode=[[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS Region]]: DE3|area_code=[[List of dialling codes in Germany#030 – Berlin|030]]|registration_plate=B{{NoteTag |1 = Prefixes for vehicle registration were introduced in 1906, but often changed due to the political changes after 1945. Vehicles were registered under the following prefixes: "I A" (1906&nbsp;– April 1945; devalidated on 11 August 1945); no prefix, only digits (from July to August 1945), "БГ" (=BG; 1945–46, for cars, trucks and busses), "ГФ" (=GF; 1945–46, for cars, trucks and busses), "БM" (=BM; 1945–47, for motor bikes), "ГM" (=GM; 1945–47, for motor bikes), "KB" (i.e.: [[Allied Kommandatura|Kommandatura]] of Berlin; for all of Berlin 1947–48, continued for [[West Berlin]] until 1956), "GB" (i.e.: Greater Berlin, for [[East Berlin]] 1948–53), "I" (for East Berlin, 1953–90), "B" (for West Berlin from 1 July 1956, continued for all of Berlin since 1990).}}|iso_code=DE-BE|official_name=Berlin}}Ang '''Berlin''' ay ang [[kabisera|kabesera]] ng [[Alemanya]]. May 3.7 milyong naninirahan dito, ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|pinakamalaking lungsod]] sa bansa ayon sa lugar at populasyon<ref>{{Cite news |last=Milbradt |first=Friederike |date=6 February 2019 |title=Deutschland: Die größten Städte |language=de |work=[[Die Zeit]] (Magazin) |location=Hamburg |url=https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |url-status=live |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190213183401/https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |archive-date=13 February 2019}}</ref><ref>{{Cite news |date=1 August 2019 |title=Leipzig überholt bei Einwohnerzahl Dortmund – jetzt Platz 8 in Deutschland |language=de |work=[[Leipziger Volkszeitung]] |location=Leipzig |url=https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |url-status=dead |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113070247/https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |archive-date=13 November 2019}}</ref>, at ang pinakamalaking lungsod ayon sa populasyon sa [[Kaisahang Yuropeo|Unyong Europeo]], ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod.<ref name="pop-detail">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Isa sa [[Länder ng Alemanya|labing-anim na kinabibilangang estado]] ng Alemanya, ang Berlin ay napalilibutan ng [[Brandeburgo|Estado ng Brandeburgo]] at kadugtong ng [[Potsdam]], ang kabesera ng Brandeburgo. Ang urbanong pook ng Berlin, na may populasyon na humigit-kumulang 4.5 milyon, ay ang pangalawang pinakamataong urbanong pook sa Alemanya pagkatapos ng [[Ruhr]]. Ang [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandeburgo|kabeserang rehiyon ng Berlin-Brandeburgo]] ay may humigit-kumulang 6.2 milyong mga naninirahan at ito ang [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|ikatlong pinakamalaking kalakhang rehiyon ng Alemanya]] pagkatapos ng mga rehiyon ng [[Rin-Ruhr]] at [[Francfort Rin-Meno|Rin-Meno]].<ref>{{Cite web |date=4 October 2016 |title=Daten und Fakten zur Hauptstadtregion |url=https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175940/https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |archive-date=21 March 2019 |access-date=13 April 2022 |website=www.berlin-brandenburg.de}}</ref> Nagkaroon ng [[Pag-iisa ng Berlin at Brandeburgo|bigong pagtatangkang pag-isahin ang parehong estado noong 1996]], at sa kabila ng nananatiling hiwalay, ang dalawang estado ay nagtutulungan sa maraming bagay hanggang ngayon. Ang Berlin ay tumatawid sa pampang ng [[Spree (ilog)|Spree]], na dumadaloy sa [[Havel]] (isang [[tributaryo]] ng [[Ilog Elba|Elbe]]) sa kanlurang boro ng [[Spandau]] . Kabilang sa mga pangunahing topograpikong tampok ng lungsod ay ang maraming lawa sa kanluran at timog-silangan na mga boro na nabuo ng [[Spree (ilog)|Spree]], [[Havel]], at [[Dahme (ilog)|Dahme]], na ang pinakamalakin ay ang [[Lawa ng Müggelsee|Lawa Müggelsee]]. Dahil sa lokasyon nito sa [[Kapatagang Europeo]], ang Berlin ay naiimpluwensiyahan ng isang [[Klimang banayad|banayad na pana-panahong klima]]. Halos sangkatlo ng lugar ng lungsod ay binubuo ng mga kagubatan, [[Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin|liwasan, hardin]], ilog, kanal, at lawa.<ref name="gruen">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang lungsod ay nasa lugar ng diyalektong [[Gitnang Aleman]], ang [[Alemang Berlin|diyalekto ng Berlin]] ay isang varyant ng mga [[Mga diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch|diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch]]. Unang naidokumento noong ika-13 siglo at sa pagtawid ng dalawang mahalagang makasaysayang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]],<ref name="staple">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]] (1417 – 1701), ang [[Kaharian ng Prusya]] (1701–1918), ang [[Imperyong Aleman]] (1871). –1918), ang [[Republikang Weimar]] (1919–1933), at [[Alemanyang Nazi]] (1933–1945). Ang [[Berlin noong dekada '20]] ay ang ikatlong pinakamalaking munisipalidad sa mundo.<ref>{{Cite web |date=September 2009 |title=Topographies of Class: Modern Architecture and Mass Society in Weimar Berlin (Social History, Popular Culture and Politics in Germany) |url=https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180706161901/https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |archive-date=6 July 2018 |access-date=9 October 2009 |publisher=www.h-net.org}}</ref> Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at ang kasunod na pananakop nito ng mga matagumpay na bansa, nahati ang lungsod; ang [[Kanlurang Berlin]] ay naging isang de facto na [[Engklabo at eksklabo|eksklabo]] ng [[Kanlurang Alemanya]], na napapalibutan ng [[Pader ng Berlin]] (mula Agosto 1961 hanggang Nobyembre 1989) at teritoryo ng Silangang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Berlin Wall |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080630080628/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |archive-date=30 June 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> Ang [[Silangang Berlin]] ay idineklara na kabesera ng Silangang Alemanya, habang ang [[Bonn]] ay naging kabesera ng Kanlurang Alemanya. Kasunod ng [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990, ang Berlin ay muling naging kabesera ng buong Alemanya. Ang Berlin ay isang [[Lungsod pandaigdig|pandaigdigang lungsod]] ng [[Kultura ng Berlin|kultura]], [[Politika ng Berlin|politika]], [[Media ng Berlin|media]], at agham.<ref>{{Cite web |title=Berlin – Capital of Germany |url=https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112204045/https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |archive-date=12 January 2012 |access-date=18 August 2008 |website=German Embassy in Washington}}</ref><ref>{{Cite news |last=Davies |first=Catriona |date=10 April 2010 |title=Revealed: Cities that rule the world&nbsp;– and those on the rise |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |url-status=live |access-date=11 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604014630/https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |archive-date=4 June 2011}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sifton |first=Sam |date=31 December 1969 |title=Berlin, the big canvas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412012910/https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |archive-date=12 April 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |date=22 October 2009 |title=Global Power City Index 2009 |url=https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |url-status=live |journal=Institute for Urban Strategies at the Mori Memorial Foundation |archive-url=https://web.archive.org/web/20140629143736/https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |archive-date=29 June 2014 |access-date=29 October 2009}}</ref> Nakabatay ang [[Ekonomiya ng Berlin|ekonomiya]] nito sa mga [[High tech|high-tech]] na kompanya at [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na sumasaklaw sa magkakaibang hanay ng mga [[Malilikhaing industriya|malikhaing industriya]], pasilidad ng pananaliksik, mga korporasyon ng media at mga lugar ng kumbensiyon.<ref name="congress">{{Cite web |title=ICCA publishes top 20 country and city rankings 2007 |url=https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080922094543/https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |archive-date=22 September 2008 |access-date=18 August 2008 |website=ICCA}}</ref><ref name="Cityofdesign2">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> Ang Berlin ay nagsisilbing isang kontinental na pusod para sa trapiko sa himpapawid at tren at may napakakomplikadong ugnayan ng pampublikong transportasyon. Ang metropolis ay isang sikat na destinasyong [[Turismo sa Alemanya|panturista]].<ref>{{Cite journal |date=4 September 2014 |title=Berlin Beats Rome as Tourist Attraction as Hordes Descend |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |url-status=live |journal=Bloomberg L.P. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911154443/https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |archive-date=11 September 2014 |access-date=11 September 2014}}</ref> Kabilang din sa mga makabuluhang industriya ang [[Teknolohiyang pang-impormasyon|IT]], mga [[parmasyutiko]], [[inhinyeriyang biyomedikal]], [[malinis na teknolohiya]], [[biyoteknolohiya]], konstruksiyon, at [[Elektronika|electronika]]. Ang Berlin ay tahanan ng mga unibersidad na kilala sa buong mundo gaya ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]], [[Pamantasang Teknikal ng Berlin|Pamantasang Teknikal]], [[Malayang Unibersidad ng Berlin|Malayang Unibersidad]], [[Pamantasan ng mga Sining ng Berlin|Pamantasan ng mga Sining]], [[ESMT Berlin]], [[Paaralang Hertie]], at [[Kolehiyong Bard ng Berlin]]. Ang [[Zoolohikong Hardin ng Berlin|Zoolohikong Hardin]] nito ay ang pinakabinibisitang zoo sa Europa at isa sa pinakasikat sa buong mundo. Dahil ang [[Estudyo ng Babelsberg|Babelsberg]] ang kauna-unahang malakihang estudyong pampelikulang kompleks sa mundo, ang Berlin ay isang lalong sikat na lokasyon para sa mga pandaigdigang [[Tala ng mga pelikulang isinagawa sa Berlin|paggawa ng pelikula]].<ref>{{Cite web |date=9 August 2008 |title=Hollywood Helps Revive Berlin's Former Movie Glory |url=https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080813010550/https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |archive-date=13 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Kilala ang lungsod sa mga pagdiriwang, magkakaibang arkitektura, nightlife, kontemporaneong sining at napakataas na kalidad ng pamumuhay.<ref>{{Cite news |last=Flint |first=Sunshine |date=12 December 2004 |title=The Club Scene, on the Edge |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130402221310/https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |archive-date=2 April 2013}}</ref> Mula noong dekada 2000, saksi nag Berlin sa paglitaw ng isang kosmopolitang [[Startup ecosystem|eksenang]] [[entrepreneurship]].<ref>{{Cite journal |date=13 June 2014 |title=Young Israelis are Flocking to Berlin |url=https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |url-status=live |journal=Newsweek |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827183310/https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |archive-date=27 August 2014 |access-date=28 August 2014}}</ref> Nagtataglay ang Berlin ng tatlong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]]: [[Pulo ng mga Museo]]; ang mga [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]]; at ang mga [[Mga Modernismong Pabahay ng Berlin|Modernismong Pabahay ng Berlin]].<ref name="UNESCO">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> Kabilang sa iba pang mga tanawin ang [[Tarangkahang Brandeburgo]], ang [[gusaling Reichstag]], [[Potsdamer Platz]], ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], ang [[Gedenkstätte Berliner Mauer|Alaala ng Pader ng Berlin]], ang [[Galeriya ng Silangang Bahagi]], ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin]], [[Katedral ng Berlin]], at ang [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]], ang pinakamataas na estruktura sa Alemanya. Maraming museo, galeriya, aklatan, orkestra, at mga pinagdadausan ng sports ang Berlin. Kabilang dito ang [[Altes Museum]], ang [[Alte Nationalgalerie|Lumang Pamabansang Galeriya]], ang [[Museong Bode]], ang [[Museong Pergamon|Museo Pergamo]], ang [[Deutsches Historisches Museum|Museuong Pangkasaysayang Aleman]], ang [[Museong Hudyo Berlin]], ang [[Museo ng Likas na Kasaysayan, Berlin|Museo ng Likas na Kasaysayan]], ang [[Foro Humboldt]], ang [[Aklatang Estatal ng Berlin]], ang [[Opera Estatal ng Berlin]], ang [[Filarmonika ng Berlin]], at ang [[Maraton ng Berlin]]. == Kasaysayan == === Etimolohiya === Matatagpuan ang Berlin sa hilagang-silangan ng Alemanya, silangan ng Ilog [[Ilog Elba|Elbe]], na dating bumubuo, kasama ang Ilog (Sahon o Turingia) [[Saale]] (mula sa kanilang [[tagpuan]] sa [[Barby, Alemanya|Barby]] pataas), ang silangang hangganan ng [[Francia|Kahariang Franco]]. Habang ang Kahariang Franco ay pangunahing tinitirhan ng mga tribong [[Mga Aleman|Aleman]] tulad ng mga [[Mga Franco|Franco]] at mga [[Sakson|Sahon]], ang mga rehiyon sa silangan ng mga ilog sa hangganan ay pinaninirahan ng mga tribong [[Mga Eslabo|Eslabo]]. Ito ang dahilan kung bakit karamihan sa mga lungsod at nayon sa hilagang-silangan ng Alemanya ay may mga pangalang may pinagmulang [[Mga wikang Eslabo|Eslabo]] ([[Germania Slavica]]). Ang mga karaniwang [[Hermanisasyon|Hermanisadong]] pangalan ng lugar na [[Hulapi|hulaping]] Eslabo na pinagmulan ay ''-ow'', ''-itz'', ''-vitz'', ''-witz'', ''-itzsch'' at ''-in'', ang mga [[unlapi]] ay ''Windisch'' at ''Wendisch''. Ang pangalang ''Berlin'' ay nag-ugat sa wika ng mga naninirahan sa [[Mga Kanlurang Eslabo|Kanlurang Eslabo]] sa lugar ng Berlin ngayon, at maaaring nauugnay sa Lumang [[Wikang Polabo|Polabong]] tangkay na ''berl-'' / ''birl-'' ("latian").<ref>{{Cite book|last=Berger|first=Dieter|title=Geographische Namen in Deutschland|publisher=Bibliographisches Institut|year=1999|isbn=978-3-411-06252-2}}</ref> Dahil ang ''Ber-'' sa simula ay parang salitang Aleman na ''Bär'' ("oso"), lumilitaw ang isang oso sa eskudo de armas ng lungsod. Kaya ito ay isang halimbawa ng [[armas parlantes]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|labindalawang boro]] ng Berlin, lima ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Pankow]] (pinakamatao), [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Marzahn-Hellersdorf]], [[Treptow-Köpenick]], at [[Spandau]] (pinangalanang Spandow hanggang 1878). Sa siyamnapu't anim na kapitbahayan nito, dalawampu't dalawa ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Altglienicke]], [[Alt-Treptow]], [[Britz]], [[Buch (Berlin)|Buch]], [[Buckow (Berlin)|Buckow]], [[Gatow]], [[Karow (Berlin)|Karow]], [[Kladow]], [[Köpenick]], [[Lankwitz]], [[Lübars]], [[Malchow (Berlin)|Marchow]][[Pankow (lokalidad)|,]] [[Marzahn]], [[Pankow]], [[Prenzlauer Berg]], [[Rudow]], [[Schmöckwitz]], [[Spandau (lokalidad)|Spandau]], [[Stadtrandsiedlung Malchow]], [[Steglitz]], [[Tegel]], at [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]]. Ang kapitbahayan ng [[Moabit]] ay may pangalang nagmula sa Pranses, at ang [[Französisch Buchholz]] ay ipinangalan sa mga [[Huguenot]]. === Ika-12 hanggang ika-16 na siglo === [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|Mapa ng Berlin noong 1688]] [[Talaksan:Dom_und_Stadtschloss,_Berlin_1900.png|thumb|[[Katedral ng Berlin]] (kaliwa) at [[Palasyo ng Berlin]] (kanan), 1900]] Ang pinakaunang katibayan ng mga pamayanan sa lugar ng Berlin ngayon ay mga labi ng isang pundasyon ng bahay na may petsang 1174, na natagpuan sa mga paghuhukay sa Berlin Mitte,<ref>{{Cite news |title=Berlin ist älter als gedacht: Hausreste aus dem Jahr 1174 entdeckt |language=de |trans-title=Berlin is older than thought: house remains from 1174 have been found |agency=dpa |url=https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |url-status=live |access-date=24 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120824212016/https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |archive-date=24 August 2012}}</ref> at isang barakilang kahoy na may petsang humigit-kumulang 1192.<ref name="zycwaq">{{Cite news |last=Rising |first=David |date=30 January 2008 |title=Berlin dig finds city older than thought |work=[[NBC News]] |agency=Associated Press |url=https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |url-status=live |access-date=1 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180102013454/https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |archive-date=2 January 2018}}</ref> Ang unang nakasulat na mga talaan ng mga bayan sa lugar ng kasalukuyang Berlin ay mula sa huling bahagi ng ika-12 siglo. Ang [[Spandau]] ay unang binanggit noong 1197 at [[Köpenick]] noong 1209, bagaman ang mga lugar na ito ay hindi sumali sa Berlin hanggang 1920.<ref>{{Cite web |year=2002 |title=Zitadelle Spandau |trans-title=Spandau Citadel |url=https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080612020333/https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-date=12 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Ang gitnang bahagi ng Berlin ay maaaring masubaybayan pabalik sa dalawang bayan. Ang [[Cölln]] sa [[Fischerinsel]] ay unang binanggit sa isang dokumento noong 1237, at ang Berlin, sa kabila ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa tinatawag ngayong [[Nikolaiviertel]], ay tinukoy sa isang dokumento mula 1244.<ref name="zycwaq" /> Ang 1237 ay itinuturing na petsa ng pagkakatatag ng lungsod.<ref name="Medtradc">{{Cite web |title=The medieval trading center |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160731190906/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |archive-date=31 July 2016 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Ang dalawang bayan sa paglipas ng panahon ay nabuo ang malapit na pang-ekonomiya at panlipunang ugnayan, at nakinabang mula sa [[Karapatan sa emporyo|pangunahing bahagi mismo]] sa dalawang mahalagang [[ruta ng kalakalan]] ng ''[[Via Imperii]]'' at mula [[Brujas]] hanggang [[Veliky Novgorod|Novgorod]].<ref name="staple2">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Noong 1307, bumuo sila ng isang alyansa na may isang karaniwang patakarang panlabas, bagaman ang kanilang mga panloob na pangangasiwa ay pinaghihiwalay pa rin.<ref name="Stöver2010">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref><ref name="Lui stadtgr">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Noong 1415, si [[Federico I, Elektor ng Brandeburgo|Federico I]] ay naging [[Prinsipe-elektor|elektor]] ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]], na pinamunuan niya hanggang 1440.<ref>{{Cite web |year=1993 |title=The Hohenzollern Dynasty |url=https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070807093738/https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-date=7 August 2007 |access-date=18 August 2008 |publisher=Antipas}}</ref> Noong ika-15 siglo, itinatag ng kaniyang mga kahalili ang Berlin-Cölln bilang kabesera ng margebyato, at ang mga sumunod na miyembro ng pamilyang [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ay namuno sa Berlin hanggang 1918, una bilang mga elektor ng Brandeburgo, pagkatapos ay bilang mga hari ng [[Prusya]], at kalaunan bilang mga [[emperador ng Alemanya]]. Noong 1443, sinimulan ni [[Federico II, Elektor ng Brandeburgo|Federico II Ngiping Bakal]] ang pagtatayo ng isang bagong [[Stadtschloss, Berlin|palasyo]] ng hari sa kambal na lungsod ng Berlin-Cölln. Ang mga protesta ng mga mamamayan ng bayan laban sa gusali ay nagtapos noong 1448, sa "Indignasyong Berlin" ("Berliner Unwille").<ref>{{Cite web |last=Komander |first=Gerhild H. M. |date=November 2004 |title=Berliner Unwillen |trans-title=Berlin unwillingness |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130919215632/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |archive-date=19 September 2013 |access-date=30 May 2013 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins e.&nbsp;V. |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Conrad |first=Andreas |date=26 October 2012 |title=Was den "Berliner Unwillen" erregte |language=de |trans-title=What aroused the "Berlin unwillingness" |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181008183148/https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |archive-date=8 October 2018}}</ref> Hindi naging matagumpay ang protestang ito at nawalan ang mga mamamayan ng marami sa mga pampolitika at pang-ekonomiyang pribilehiyo. Nang matapos ang palasyo ng hari noong 1451, unti-unti itong nagamit. Mula 1470, kasama ang bagong elektor na si [[Alberto III Aquiles, Elektor ng Brandeburgo|Alberto III Aquiles]], naging bagong tirahan ng hari ang Berlin-Cölln.<ref name="Lui stadtgr2">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Opisyal, ang palasyo ng Berlin-Cölln ay naging permanenteng tirahan ng mga Brandeburgong elektor ng Hohenzollerns mula 1486, nang si [[John Cicero, Elektor ng Brandeburgo|John Cicero]] ay maupo sa kapangyarihan.<ref>{{Cite web |title=The electors' residence |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170421214734/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |archive-date=21 April 2017 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Gayunpaman, kinailangan ng Berlin-Cölln na talikuran ang katayuan nito bilang isang malayang lungsod [[Ligang Hanseatico|Hanseatico]]. Noong 1539, opisyal na naging [[Luteranismo|Luterano]] ang mga botante at ang lungsod.<ref>{{Cite web |title=Berlin Cathedral |url=https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060818100934/https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-date=18 August 2006 |access-date=18 August 2008 |publisher=SMPProtein}}</ref> === Ika-17 hanggang ika-19 na siglo === Ang [[Digmaan ng Tatlumpung Taon]] sa pagitan ng 1618 at 1648 ay nagwasak sa Berlin. Sangkatlo ng mga bahay nito ang nasira o nawasak, at ang lungsod ay nawalan ng kalahati ng populasyon nito.<ref>{{Cite web |title=Brandenburg during the 30 Years War |url=https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928213849/https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |archive-date=28 September 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=World History at KMLA}}</ref> Si [[Federico Guillermo I, Elektor ng Brandeburgo|Federico Guillermo]], na kilala bilang "Dakilang Elektor", na humalili sa kanyang ama na si [[Jorge Guillermo, Elektor ng Brandeburgo|Jorge Guillermo]] bilang pinuno noong 1640, ay nagpasimula ng isang patakaran ng pagtataguyod ng imigrasyon at pagpaparaya sa relihiyon.<ref name="Carlyle18532">{{cite book|first=Thomas|last=Carlyle|title=Fraser's Magazine|url=https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog|year=1853|publisher=J. Fraser|page=[https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog/page/n71 63]|access-date=11 February 2016}}</ref> Sa [[Kautusan ng Potsdam]] noong 1685, nag-alok si Frederick William ng pagpapakupkop para sa mga [[Huguenot]] na Pranses.<ref name="Plaut19952">{{cite book|first=W. Gunther|last=Plaut|title=Asylum: A Moral Dilemma|url=https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|date=1 January 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-95196-2|page=42|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214210/https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|url-status=live}}</ref> Noong 1700, humigit-kumulang 30 porsiyento ng mga residente ng Berlin ay Pranses, dahil sa imigrasyon ng mga Huguenot.<ref name="Gray20072">{{cite book|first=Jeremy|last=Gray|title=Germany|url=https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|year=2007|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74059-988-7|page=49|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915225030/https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> Marami pang ibang imigrante ang nagmula sa [[Bohemya|Bohemia]], [[Mankomunidad ng Polonya-Litwanya|Polonya]], at [[Prinsipado-Arsobispado ng Salzburgo|Salzburgo]].<ref name="Cybriwsky20132">{{cite book|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|date=23 May 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-248-9|page=48|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915232139/https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|url-status=live}}</ref> [[Talaksan:Berlin_Unter_den_Linden_Victoria_Hotel_um_1900.jpg|left|thumb|Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Imperyong Aleman]] noong 1871 at mabilis na lumawak sa mga sumunod na taon.]] Mula noong 1618, ang Margrabyato ng Brandeburgo ay [[Personal na unyon|personal]] na nakipag-isa sa [[Dukado ng Prusya]]. Noong 1701, nabuo ng dalawahang estado ang [[Kaharian ng Prusya]] habang si [[Federico III, Elektor ng Brandeburgo]], ay kinoronahan ang sarili bilang haring [[Federico I sa Prusya]]. Ang Berlin ay naging kabesera ng bagong Kaharian,<ref>Horlemann, Bernd (Hrsg.</ref> pinalitan ang [[Königsberg]]. Ito ay isang matagumpay na pagtatangka na isentralisa ang kabesera sa napakalayo na estado, at ito ang unang pagkakataon na ang lungsod ay nagsimulang lumago. Noong 1709, pinagsama ang Berlin sa apat na lungsod ng Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt, at Dorotheenstadt sa ilalim ng pangalang Berlin, "Haupt- und Residenzstadt Berlin".<ref name="Stöver20102">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref> Noong 1740, si Federico II, na kilala bilang [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] (1740–1786), ay naluklok sa kapangyarihan.<ref name="Zaide19652">{{cite book|first=Gregorio F.|last=Zaide|title=World History|url=https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|year=1965|publisher=Rex Bookstore, Inc.|isbn=978-971-23-1472-8|page=273|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200510/https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|url-status=live}}</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Federico II, ang Berlin ay naging sentro ng [[Panahon ng Kaliwanagan|Kaliwanagan]], ngunit saglit ding sinakop noong [[Digmaan ng Pitong Taon]] ng hukbong Ruso.<ref name="PerryChase20122">{{cite book|first1=Marvin|last1=Perry|first2=Myrna|last2=Chase|first3=James|last3=Jacob|first4=Margaret|last4=Jacob|first5=Theodore|last5=Von Laue|title=Western Civilization: Ideas, Politics, and Society|url=https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|date=1 January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-70864-3|page=444|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174457/https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|url-status=live}}</ref> Kasunod ng tagumpay ng Pransiya sa [[Digmaan ng Ikaapat na Koalisyon|Digmaan ng Ika-apat na Koalisyon]], [[Pagbagsak ng Berlin (1806)|nagmartsa]] si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon Bonaparte]] sa Berlin noong 1806, ngunit nagbigay ng nagsasariling pamahalaan sa lungsod.<ref name="Lewis20132">{{cite book|first=Peter B.|last=Lewis|title=Arthur Schopenhauer|url=https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|date=15 February 2013|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-78023-069-6|page=57|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174348/https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|url-status=live}}</ref> Noong 1815, ang lungsod ay naging bahagi ng bagong [[Lalawigan ng Brandeburgo]].<ref name="StaffInc.20102">{{cite book|author1=Harvard Student Agencies Inc. Staff|author2=Harvard Student Agencies, Inc.|title=Let's Go Berlin, Prague & Budapest: The Student Travel Guide|url=https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|date=28 December 2010|publisher=Avalon Travel|isbn=978-1-59880-914-5|page=83|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914181704/https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|url-status=live}}</ref> Hinubog ng [[Rebolusyong Industriyal]] ang Berlin noong ika-19 na siglo; kapansin-pansing lumawak ang ekonomiya at populasyon ng lungsod, at naging pangunahing sentro ng riles at sentro ng ekonomiya ng Alemanya. Ang mga karagdagang suburb sa lalong madaling panahon ay umunlad at tumaas ang lugar at populasyon ng Berlin. Noong 1861, ang mga kalapit na suburb kasama ang [[Wedding (Berlin)|Wedding]], [[Moabit]], at ilang iba pa ay isinanib sa Berlin.<ref name="Schulte-Peevers20102">{{cite book|author=Andrea Schulte-Peevers|title=Lonel Berlin|url=https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-407-9|page=25|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214354/https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|url-status=live}}</ref> Noong 1871, ang Berlin ay naging kabesera ng bagong itinatag na [[Imperyong Aleman]].<ref name="Stöver20132">{{cite book|first=Bernd|last=Stöver|title=Berlin: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|date=2 October 2013|publisher=C.H.Beck|isbn=978-3-406-65633-0|page=20|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200615/https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|url-status=live}}</ref> Noong 1881, naging distritong lungsod ito na hiwalay sa Brandeburgo.<ref name="Strassmann20082">{{cite book|first=W. Paul|last=Strassmann|title=The Strassmanns: Science, Politics and Migration in Turbulent Times (1793–1993)|url=https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|date=15 June 2008|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-84545-416-6|page=26|access-date=20 June 2015|archive-date=10 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910121944/https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|url-status=live}}</ref> === Ika-20 hanggang ika-21 siglo === {{main|Berlin noong dekada 1920}} Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang Berlin ay naging isang matabang lupa para sa kilusang [[Sineng Ekspresyonistang Aleman|Ekspresyonistang Aleman]].<ref name="HollandGawthrop20012">{{cite book|author1=Jack Holland|author2=John Gawthrop|title=The Rough Guide to Berlin|url=https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl|url-access=registration|year=2001|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-682-2|page=[https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl/page/361 361]}}</ref> Sa mga larangan tulad ng arkitektura, pagpipinta, at sine ay naimbento ang mga bagong anyo ng artistikong estilo. Sa pagtatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1918, isang [[Republikang Weimar|republika]] ang ipinahayag ni [[Philipp Scheidemann]] sa [[Reichstag (gusali)|gusaling Reichstag]]. Noong 1920, isinama ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]] ang dose-dosenang mga suburban na lungsod, nayon, at pagmamay-ari sa paligid ng Berlin sa isang pinalawak na lungsod. Ang batas ay nagpalaki sa lugar ng Berlin mula 66 tungo 883 km² (25 tungo 341 sq mi). Halos dumoble ang populasyon, at ang Berlin ay may populasyon na humigit-kumulang apat na milyon. Sa panahon ng [[Kulturang Weimar|Weimar]], ang Berlin ay sumailalim sa kaguluhan sa politika dahil sa kawalan ng katiyakan sa ekonomiya ngunit naging isang kilalang sentro ng [[Rumaragasang Dekada '20]]. Naranasan ng metropolis ang kaniyang kapanahunan bilang isang pangunahing kabesera ng mundo at kilala sa mga tungkulin ng pamumuno nito sa agham, teknolohiya, sining, humanidades, pagpaplano ng lungsod, pelikula, mas mataas na edukasyon, pamahalaan, at mga industriya. Si [[Albert Einstein]] ay sumikat sa publiko noong mga taon niya sa Berlin, na ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel para sa Pisika]] noong 1921. [[Talaksan:Potsdamer_Platz_1945.jpg|left|thumb|Nawasak ang Berlin pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ([[Potsdamer Platz]], 1945)]] Noong 1933, si [[Adolf Hitler]] at ang [[Partidong Nazi|Partido Nazi]] ay [[Pag-angat sa kapangyarihan ni Adolf Hitler|naluklok sa kapangyarihan]]. Ang pamamahala ng NSDAP ay nagpabawas sa komunidad ng mga Hudyo ng Berlin mula 160,000 (isang-katlo ng lahat ng mga Hudyo sa bansa) sa humigit-kumulang 80,000 dahil sa pangingibang-bansa sa pagitan ng 1933 at 1939. Pagkatapos ng [[Kristallnacht]] noong 1938, libo-libong Hudyo ng lungsod ang ikinulong sa kalapit na [[kampong piitan ng Sachsenhausen]]. Simula noong unang bahagi ng 1943, marami ang ipinadala sa mga [[kampong piitan]], gaya ng [[Kampo ng konsentrasyon sa Auschwitz|Auschwitz]].<ref>{{Cite web |title=The Jewish Community of Berlin |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708152027/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |archive-date=8 July 2017 |access-date=10 November 2018 |publisher=Holocaust Encyclopedia}}</ref> Ang Berlin ay ang pinakamabigat na binomba na lungsod sa kasaysayan. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang malaking bahagi ng Berlin ay nawasak 1943–45 reyd sa himpapawid ng mga Alyado at sa 1945 [[Labanan ng Berlin]]. Ang mga Alyado ay naghulog ng 67,607 tonelada ng mga bomba sa lungsod, na sinira ang 6,427 ektarya ng tinayuang lugar. Humigit-kumulang 125,000 sibilyan ang napatay.<ref>{{Citation |last=Clodfelter |first=Micheal |title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 |year=2002 |edition=2nd |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-1204-4}}</ref> Matapos ang [[Pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa|pagtatapos ng digmaan sa Europa]] noong Mayo 1945, nakatanggap ang Berlin ng malaking bilang ng mga bakwit mula sa mga lalawigan sa Silangan. Hinati ng mga matagumpay na kapangyarihan ang lungsod sa apat na sektor, na kahalintulad sa mga lugar ng [[Alemanyang sakop ng mga Alyado|pananakop]] kung saan hinati ang Alemanya. Ang mga sektor ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Kanluraning Alyado]] (ang Estados Unidos, Reino Unido, at Pransiya) ay nabuo ang [[Kanlurang Berlin]], habang ang [[Unyong Sobyetika|Sobyetikong sektor]] ang bumuo ng [[Silangang Berlin]].<ref>{{Cite web |last=Benz |first=Prof. Dr. Wolfgang |date=27 April 2005 |title=Berlin – auf dem Weg zur geteilten Stadt |trans-title=Berlin – on the way to a divided city |url=https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110120432/https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |archive-date=10 November 2018 |access-date=10 November 2018 |publisher=Bundeszentrale für politische Bildung |language=de}}</ref> Lahat ng apat na [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyado]] ay nagbahagi ng mga tungkuling pampamahalaan para sa Berlin. Gayunpaman, noong 1948, nang palawigin ng Kanluraning Alyado ang reporma sa pera sa Kanlurang mga sona ng Alemanya sa tatlong kanlurang sektor ng Berlin, ang [[Unyong Sobyetika|Unyong Sobyetiko]] ay nagpataw ng [[Pagbangkulong ng Berlin|pagharang]] sa mga daanan patungo at mula sa Kanlurang Berlin, na ganap na nasa loob ng kontrolado ng Sobyet. teritoryo. Ang [[Pagbangkulong ng Berlin|airlift ng Berlin]], na isinagawa ng tatlong kanlurang Alyado, ay nagtagumpay sa pagharang na ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at iba pang mga suplay sa lungsod mula Hunyo 1948 hanggang Mayo 1949.<ref>{{Cite web |title=Berlin Airlift / Blockade |url=https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150318232831/https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |archive-date=18 March 2015 |access-date=18 August 2008 |publisher=Western Allies Berlin}}</ref> Noong 1949, itinatag ang Pederal na Republika ng Alemanya sa [[Kanlurang Alemanya]] at kalaunan ay isinama ang lahat ng mga sonang Amerikano, Briton, at Pranses, hindi kasama ang mga sona ng tatlong bansang iyon sa Berlin, habang ang [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] ay idineklara sa [[Silangang Alemanya]]. Ang Kanlurang Berlin ay opisyal na nanatiling isang sinasakop na lungsod, ngunit ito ay nakahanay sa politika sa Republikang Federal ng Alemanya sa kabila ng heyograpikong paghihiwalay ng Kanlurang Berlin. Ang serbisyo ng himpapawid sa Kanlurang Berlin ay ipinagkaloob lamang sa mga kompanyang panghimpapawid ng mga Amerikano, Briton, at Pranses. [[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|left|thumb|Ang [[Pader ng Berlin|pagbagsak ng Pader ng Berlin]] noong 9 Nobyembre 1989. Noong [[Araw ng Pagkakaisang Aleman|Oktubre 3, 1990]], pormal nang natapos ang proseso ng [[muling pag-iisa ng Alemanya]].]] Ang pagkakatatag ng dalawang estadong Aleman ay nagpapataas ng tensiyon sa [[Digmaang Malamig]]. Ang Kanlurang Berlin ay napapaligiran ng teritoryo ng Silangang Aleman, at ang Silangang Alemanya ay nagpahayag ng Silangang bahagi bilang kabesera nito, isang hakbang na hindi kinilala ng mga kanluraning kapangyarihan. Kasama sa Silangang Berlin ang karamihan sa sentrong pangkasaysayan ng lungsod. Ang pamahalaang Kanlurang Aleman ay nagsariling nagtatag sa [[Bonn]].<ref>{{Cite web |title=Berlin after 1945 |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412221115/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |archive-date=12 April 2009 |access-date=8 April 2009 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Noong 1961, sinimulan ng Silangang Alemanya na itayo ang [[Pader ng Berlin]] sa paligid ng Kanlurang Berlin, at ang mga pangyayari ay umabot sa isang tangke na paghaharap sa [[Tsekpoint Charlie]]. Ang Kanlurang Berlin ay de facto na ngayong bahagi ng Kanlurang Alemanya na may natatanging legal na katayuan, habang ang Silangang Berlin ay de facto na bahagi ng Silangang Alemanya. Ibinigay ni [[John F. Kennedy]] ang kanyang "''[[Ich bin ein Berliner]]''" na talumpati noong Hunyo 26, 1963, sa harap ng bulwagan ng lungsod ng [[Schöneberg]], na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng lungsod, na sinalungguhitan ang suporta ng Estados Unidos para sa Kanlurang Berlin.<ref>[[Andreas Daum]], ''Kennedy in Berlin''.</ref> Ang Berlin ay ganap na nahati. Bagaman posible para sa mga Kanluranin na dumaan sa kabilang panig sa pamamagitan ng mahigpit na kontroladong mga tsekpoint, para sa karamihan ng mga taga-Silangan, ang paglalakbay sa Kanlurang Berlin o Kanlurang Alemanya ay ipinagbabawal ng pamahalaan ng Silangang Alemanya. Noong 1971, ginagarantiyahan ng isang [[Kasunduan ng Apat na Kapangyarihan]] ang pagpunta sa at mula sa Kanlurang Berlin sa pamamagitan ng kotse o tren sa pamamagitan ng Silangang Alemanya.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971 |url=https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225042306/https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |archive-date=25 February 2021 |access-date=18 August 2008 |publisher=U.S. Diplomatic Mission to Germany}}</ref> Noong 1989, sa pagtatapos ng Cold War at panggigipit mula sa populasyon ng Silangang Aleman, ang [[Pagbagsak ng Pader ng Berlin|Berlin Wall ay bumagsak]] noong Nobyembre 9 at kasunod na karamihan ay giniba. Ngayon, pinapanatili ng [[East Side Gallery]] ang malaking bahagi ng pader. Noong Oktubre 1990, muling [[Muling pag-iisa ng Alemanya|pinagsama]] ang dalawang bahagi ng Alemanya bilang Republika Federal ng Alemanya, at muling naging lungsod ang Berlin.<ref>''Berlin ‒ Washington, 1800‒2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities'', ed.</ref> Si [[Walter Momper]], ang alkalde ng Kanlurang Berlin, ay naging unang alkalde ng muling pinagsamang lungsod sa pansamantala. Ang mga halalan sa buong lungsod noong Disyembre 1990 ay nagresulta sa unang "lahatang Berlin" na alkalde na nahalal na manungkulan noong Enero 1991, kung saan ang magkahiwalay na opisina ng mga alkalde sa Silangan at Kanlurang Berlin ay magtatapos sa panahong iyon, at si [[Eberhard Diepgen]] (isang dating alkalde ng Kanluran Berlin) ang naging unang nahalal na alkalde ng isang muling pinagsamang Berlin.<ref>{{Cite news |date=1 December 1990 |title=Berlin Mayoral Contest Has Many Uncertainties |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |url-status=live |access-date=17 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617212414/https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |archive-date=17 June 2019}}</ref> Noong Hunyo 18, 1994, ang mga sundalo mula sa Estados Unidos, Pransiya, at Britanya ay nagmartsa sa isang parada na bahagi ng mga seremonya upang markahan ang pag-alis ng mga kaalyadong tropang pananakop na nagpapahintulot sa [[Muling pag-iisa ng Alemanya|muling pinagsamang Berlin]]<ref name="ReUnificationParade">{{Cite news |last=Kinzer |first=Stephan |date=19 June 1994 |title=Allied Soldiers March to Say Farewell to Berlin |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |url-status=live |access-date=20 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121133602/https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |archive-date=21 November 2015}}</ref> (ang huling tropang Ruso ay umalis noong Agosto 31, habang ang huling pag-alis ng mga puwersa ng Kanluraning Alyado ay noong Setyembre 8, 1994). Noong Hunyo 20, 1991, bumoto ang [[Bundestag]] (Parlamentong Aleman) na [[Pagpapasya para sa Kabesera ng Alemanya|ilipat ang luklukan]] ng kabesera ng Alemanya mula Bonn patungong Berlin, na natapos noong 1999. {{multiple image|align=right|image1=Humboldt Forum 9155.jpg|width1=195|caption1=Ang muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] na nalalapit nang matapos noong 2021|width2=220|width3=215|direction=|total_width=|alt1=}}Ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2001]] ay pinagsama ang ilang borough, na binawasan ang kanilang bilang mula 23 hanggang 12. Noong 2006, isinagawa sa Berlin ang [[2006 FIFA World Cup Final|FIFA World Cup Final]]. Sa isang [[Atake sa truck sa Berlin noong 2016|pag-atakeng terorista noong 2016]] na nauugnay sa [[Islamikong Estado|ISIL]], isang truck ang sadyang imaneho sa isang palengkeng pam-Pasko sa tabi ng [[Pang-alaalang Simbahang Kaiser Wilhelm]], na nag-iwan ng 13 kataong namatay at 55 nasugatan.<ref>{{Cite news |date=20 December 2016 |title=IS reklamiert Attacke auf Weihnachtsmarkt für sich |language=de |trans-title=IS recalls attack on Christmas market for itself |work=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] |url=https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175944/https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |archive-date=21 March 2019}}</ref><ref name="BBC.Dies">{{Cite news |date=26 October 2021 |title=Berlin attack: First aider dies 5 years after Christmas market murders |work=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |url-status=live |access-date=October 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026190214/https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |archive-date=26 October 2021}}</ref> Binuksan ang [[Paliparang Berlin Brandeburgo]] (BER) noong 2020, pagkalipas ng siyam na taon kaysa binalak, kung saan papasok na ang Terminal 1 sa serbisyo sa katapusan ng Oktubre, at ang mga lipad papunta at mula sa [[Paliparang Tegel]] ay magtatapos sa Nobyembre.<ref>{{Cite web |last=Gardner |first=Nicky |last2=Kries |first2=Susanne |date=8 November 2020 |title=Berlin's Tegel airport: A love letter as it prepares to close |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205135633/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[The Independent]] |language=de}}</ref> Dahil sa pagbaba ng bilang ng mga pasahero na nagreresulta mula sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], inihayag ang mga plano na pansamantalang isara ang Terminal 5 ng BER, ang dating [[Paliparang Berlin Schönefeld|Paliparang Schönefeld]], simula sa Marso 2021 nang hanggang isang taon.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=January 29, 2021 |title=BER schließt Terminal in Schönefeld am 23. Februar |language=de |trans-title=BER closes the terminal in Schönefeld on February 23 |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205134830/https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> Ang nag-uugnay na linyang U-Bahn U5 mula Alexanderplatz hanggang Hauptbahnhof, kasama ang mga bagong estasyong Rotes Rathaus at Unter den Linden, ay binuksan noong Disyembre 4, 2020, kung saan inaasahang magbubukas ang estasyon ng Museumsinsel U-Bahn sa bandang Marso 2021, na kukumpleto sa lahat ng mga bagong gawa sa U5.<ref>{{Cite web |date=24 August 2020 |title=BVG will verlängerte U5 am 4. Dezember eröffnen |trans-title=BVG wants to open the extended U5 on December 4th |url=https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133537/https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[Rundfunk Berlin-Brandenburg|rbb24]] |language=de}}</ref> Ang isang bahagyang pagbubukas sa pagtatapos ng 2020 na museong [[Foro Humboldt]], na makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]], na inihayag noong Hunyo, ay ipinagpaliban hanggang Marso 2021.<ref>{{Cite news |date=27 November 2020 |title=Humboldt Forum will zunächst nur digital eröffnen |language=de |trans-title=Humboldt Forum will initially only open digitally |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133156/https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> === Pagtatangka ng pagsasanib ng Berlin-Brandeburgo === [[Talaksan:DEU_Berlin-Brandenburg_COA.svg|left|thumb|179x179px|Ang eskudo de armas na iminungkahi sa kontrata ng estado]] Ang legal na batayan para sa pinagsamang estado ng Berlin at [[Brandeburgo|Brandeburgo]] ay iba sa ibang mga panukala sa pagsasanib ng estado. Karaniwan, ang Artikulo 29 ng [[Batayang Batas para sa Republikang Federal ng Alemanya|Batayang Batas]] ay nagsasaad na ang pagsasanib ng estado ay nangangailangan ng isang pederal na batas.<ref>{{cite act|type=|index=|date=24 May 1949|article=29|article-type=Article|legislature=Parlamentarischer Rat|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_29.html|language=de}}</ref> Gayunpaman, ang isang sugnay na idinagdag sa Batayang Batas noong 1994, Artikulo 118a, ay nagpapahintulot sa Berlin at Brandeburgo na magkaisa nang walang pag-apruba ng federal, na nangangailangan ng isang reperendo at ratipikasyon ng mga parlamento ng parehong estado.<ref>{{cite act|type=|index=|date=27 October 1994|article=118a|article-type=Einzelnorm|legislature=Bundestag|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_118a.html|language=de}}</ref> Noong 1996, nagkaroon ng hindi matagumpay na pagtatangka na pag-isahin ang mga estado ng Berlin at Brandenburg.<ref name="berlingeschichte">{{Cite web |year=2004 |title=LÄNDERFUSION / FUSIONSVERTRAG (1995) |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/5_33_laefuver.htm |access-date=31 March 2022}}</ref> Parehong may iisang kasaysayan, diyalekto, at kultura at sa 2020, mayroong mahigit 225,000 residente ng Brandeburgo na bumibiyahe patungong Berlin. Ang pagsasanib ay nagkaroon ng halos nagkakaisang suporta ng isang malawak na koalisyon ng parehong mga pamahalaan ng estado, mga partidong pampolitika, media, mga asosasyon ng negosyo, mga unyon ng manggagawa at mga simbahan.<ref>{{Cite news |date=4 May 2016 |title=Die Brandenburger wollen keine Berliner Verhältnisse |language=de |work=Tagesspiegel |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/gescheiterte-laenderfusion-mit-berlin-die-brandenburger-wollen-keine-berliner-verhaeltnisse/13539146.html |access-date=30 March 2022}}</ref> Bagaman bumoto ang Berlin ng pabor sa maliit na palugit, higit sa lahat ay nakabatay sa suporta sa dating [[Kanlurang Berlin]], hindi inaprubahan ng mga botante ng Brandeburgo ang pagsasanib sa malaking margin. Nabigo ito higit sa lahat dahil sa ayaw ng mga botante ng Brandeburgo na tanggapin ang malaki at lumalaking utang ng publiko sa Berlin at takot na mawala ang pagkakakilanlan at impluwensiya sa kabesera.<ref name="berlingeschichte" /> == Heograpiya == === Topograpiya === [[Talaksan:Berlin_by_Senitnel-2.jpg|thumb|Imaheng satellite ng Berlin]] [[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Ang labas ng Berlin ay nasasakupan ng mga kakahuyan at maraming lawa.]] Ang Berlin ay nasa hilagang-silangan ng Alemanya, sa isang lugar ng mababang latiang makahoy na may pangunahing patag na [[topograpiya]], bahagi ng malawak na [[Hilagang Kapatagang Europeo]] na umaabot mula hilagang Pransiya hanggang kanlurang Rusya. Ang ''Berliner Urstromtal'' (isang panahon ng yelo [[lambak glasyar]]), sa pagitan ng mababang [[Talampas ng Barnim]] sa hilaga at ng [[Talampas ng Teltow]] sa timog, ay nabuo sa pamamagitan ng natunaw na tubig na dumadaloy mula sa mga yelo sa dulo ng huling [[glasyasyong Weichseliense]]. Ang [[Spree (ilog)|Spree]] ay sumusunod sa lambak na ito ngayon. Sa Spandau, isang boto sa kanluran ng Berlin, ang Spree ay umaagos sa ilog [[Havel]], na dumadaloy mula hilaga hanggang timog sa kanlurang Berlin. Ang daloy ng Havel ay mas katulad ng isang hanay ng mga lawa, ang pinakamalaki ay ang Tegeler See at ang [[Großer Wannsee]]. Ang isang serye ng mga lawa ay dumadaloy din sa itaas na Spree, na dumadaloy sa [[Müggelsee|Großer Müggelsee]] sa silangang Berlin.<ref>{{Cite web |title=Satellite Image Berlin |url=https://maps.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://www.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |archive-date=18 February 2022 |access-date=18 August 2008 |publisher=Google Maps}}</ref> Ang malalaking bahagi ng kasalukuyang Berlin ay umaabot sa mababang talampas sa magkabilang panig ng Lambak Spree. Malaking bahagi ng mga boro na [[Reinickendorf]] at [[Pankow]] ay nasa Talampas ng Barnim, habang ang karamihan sa mga boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]], at [[Neukölln]] ay nasa Talampas ng Teltow. Ang boro ng Spandau ay bahagyang nasa loob ng Lambak Glasyar ng Berlin at bahagyang nasa Kapatagang Nauen, na umaabot sa kanluran ng Berlin. Mula noong 2015, ang mga burol ng Arkenberge sa Pankow sa {{Convert|122|m}} taas, ay ang pinakamataas na punto sa Berlin. Sa pamamagitan ng pagtatapon ng mga labi ng konstruksiyon nalampasan nito ang [[Teufelsberg]] ({{Cvt|120.1|m}}), na kung saan mismo ay binubuo ng mga durog na bato mula sa mga guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>{{Cite web |last=Triantafillou |first=Nikolaus |date=27 January 2015 |title=Berlin hat eine neue Spitze |trans-title=Berlin has a new top |url=https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160722225809/https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |archive-date=22 July 2016 |access-date=11 November 2018 |publisher=Qiez |language=de}}</ref> Ang [[Müggelberge]] sa 114.7 {{Convert|114.7|m}} taas ang pinakamataas na natural na punto at ang pinakamababa ay ang Spektesee sa Spandau, sa {{Convert|28.1|m}} taas.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=22 February 2015 |title=Der höchste Berg von Berlin ist neuerdings in Pankow |language=de |trans-title=The tallest mountain in Berlin is now in Pankow |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |url-status=live |access-date=22 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150519014725/https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |archive-date=19 May 2015}}</ref> === Klima === Ang Berlin ay may [[klimang pangkaragatan]] ([[Kategoryang Köppen sa klima|Köppen]]: ''Cfb'');<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Köppen Climate Classification (Weatherbase) |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130184209/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019 |website=Weatherbase}}</ref> ang silangang bahagi ng lungsod ay may bahagyang impluwensiyang kontinental (''Dfb''), isa sa mga pagbabago ay ang taunang pag-ulan ayon sa [[masa ng hangin]] at ang mas malaking kasaganaan sa isang panahon ng taon.<ref>{{Cite web |title=The different types of vertical greening systems and their relative sustainability |url=https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130220603/https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019}}</ref><ref name="Elkins22">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|title=Berlin: The Spatial Structure of a Divided City|last1=Elkins|first1=Dorothy|last2=Elkins|first2=T. H.|last3=Hofmeister|first3=B.|date=4 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781135835057|language=en|access-date=21 September 2020|archive-date=18 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|url-status=live}}</ref> Nagtatampok ang ganitong uri ng klima ng katamtamang temperatura ng tag-init ngunit kung minsan ay mainit (para sa pagiging semikontinental) at malamig na taglamig ngunit hindi mahigpit sa halos lahat ng oras.<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Climate Summary |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629211853/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |archive-date=29 June 2015 |access-date=15 March 2015 |publisher=Weatherbase}}</ref><ref name="Elkins2">{{Cite book}}</ref> Dahil sa mga transisyonal na sonang klima nito, karaniwan ang pagyeyelo sa taglamig, at may mas malaking pagkakaiba sa temperatura sa pagitan ng mga panahon kaysa sa karaniwan para sa maraming [[klimang pangkaragatan]]. Higit pa rito, ang Berlin ay inuri bilang isang [[Katamtamang klima|katamtamang]] [[Mabanas na klimang kontinental|klimang kontinental]] (''Dc'') sa ilalim ng iskema ng [[Kategoryang Trewartha sa klima|klima ng Trewartha]], gayundin ang mga suburb ng Lungsod ng Bagong York, bagaman inilalagay sila ng [[Kategoryang Köppen sa klima|sistemang Köppen]] sa iba't ibang uri.<ref>Gerstengarbe FW, Werner PC (2009) A short update on Koeppen climate shifts in Europe between 1901 and 2003.</ref> Ang mga tag-araw ay mainit-init at kung minsan ay mahalumigmig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|22|–|25|C}} at mababa sa {{Cvt|12|–|14|C}} . Ang mga taglamig ay malamig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|3|C}} at mababa sa {{Cvt|−2|to|0|C}}. Ang tagsibol at taglagas ay karaniwang malamig hanggang banayad. Lumilikha ng mikroklima ang tinayuang bahagi ng Berlin, na may [[Pulo ng init sa lungsod|init na iniimbak ng mga gusali at bangketa ng lungsod]]. Ang mga temperatura ay maaaring {{Cvt|4|C-change}} mas mataas sa lungsod kaysa mga nakapaligid na lugar.<ref>{{Cite web |title=weather.com |url=https://www.weather.com/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070323015551/https://www.weather.com/ |archive-date=23 March 2007 |access-date=7 April 2012 |publisher=weather.com}}</ref> Ang taunang pag-ulan ay {{Convert|570|mm}} na may katamtamang pag-ulan sa buong taon. Ang Berlin at ang nakapalibot na estado ng Brandeburgo ay ang pinakamainit at pinakatuyong rehiyon sa Alemanya.<ref name="berlinermorgenpost">{{Cite web |date=8 March 2016 |title=Berlin ist das wärmste und trockenste Bundesland |url=https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023193643/https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |archive-date=23 October 2021 |access-date=23 October 2021 |website=Berliner Morgenpost}}</ref> Ang pag-ulan ng niyebe ay pangunahing nangyayari mula Disyembre hanggang Marso.<ref name="worldweather2">{{Cite web |title=Climate figures |url=https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080817114255/https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |archive-date=17 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=World Weather Information Service}}</ref> Ang pinakamainit na buwan sa Berlin ay Hulyo 1834, na may karaniwang temperatura na {{Cvt|23.0|C}} at ang pinakamalamig ay Enero 1709, na maykaraniwang temperatura na {{Cvt|-13.2|C}}.<ref>{{Cite web |title=Temperaturmonatsmittel BERLIN-TEMPELHOF 1701- 1993 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190702031754/https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |archive-date=2 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref> Ang pinakamabasang buwan na naitala ay Hulyo 1907, na may {{Convert|230|mm}} ng pag-ulan, samantalang ang pinakamatuyo ay Oktubre 1866, Nobyembre 1902, Oktubre 1908 at Setyembre 1928, lahat ay may {{Convert|1|mm|3}} ng pag-ulan.<ref>{{Cite web |title=Niederschlagsmonatssummen BERLIN-DAHLEM 1848– 1990 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190707182905/https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |archive-date=7 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref>{{Weather box|location=Berlin (Schönefeld), 1981–2010 normals, mga sukdulan 1957–kasalukuyan|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=15.1|Feb record high C=18.0|Mar record high C=25.8|Apr record high C=30.8|May record high C=32.7|Jun record high C=35.4|Jul record high C=37.3|Aug record high C=38.0|Sep record high C=32.3|Oct record high C=27.7|Nov record high C=20.4|Dec record high C=15.6|year record high C=38.0|Jan high C=2.8|Feb high C=4.3|Mar high C=8.7|Apr high C=14.3|May high C=19.4|Jun high C=22.0|Jul high C=24.6|Aug high C=24.2|Sep high C=19.3|Oct high C=13.8|Nov high C=7.3|Dec high C=3.3|year high C=13.7|Jan mean C=0.1|Feb mean C=0.9|Mar mean C=4.3|Apr mean C=9.0|May mean C=14.0|Jun mean C=16.8|Jul mean C=19.1|Aug mean C=18.5|Sep mean C=14.2|Oct mean C=9.4|Nov mean C=4.4|Dec mean C=1.0|year mean C=9.3|Jan low C=-2.8|Feb low C=-2.4|Mar low C=0.4|Apr low C=3.5|May low C=8.2|Jun low C=11.2|Jul low C=13.5|Aug low C=13.0|Sep low C=9.6|Oct low C=5.4|Nov low C=1.4|Dec low C=-1.6|year low C=5.0|Jan record low C=-25.3|Feb record low C=-22.0|Mar record low C=-16.0|Apr record low C=-7.4|May record low C=-2.8|Jun record low C=1.3|Jul record low C=4.9|Aug record low C=4.6|Sep record low C=-0.9|Oct record low C=-7.7|Nov record low C=-12.0|Dec record low C=-24.0|year record low C=-25.3|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=37.2|Feb precipitation mm=30.1|Mar precipitation mm=39.3|Apr precipitation mm=33.7|May precipitation mm=52.6|Jun precipitation mm=60.2|Jul precipitation mm=52.5|Aug precipitation mm=53.0|Sep precipitation mm=39.5|Oct precipitation mm=32.2|Nov precipitation mm=37.8|Dec precipitation mm=46.1|year precipitation mm=515.2|Jan sun=57.6|Feb sun=71.5|Mar sun=119.4|Apr sun=191.2|May sun=229.6|Jun sun=230.0|Jul sun=232.4|Aug sun=217.3|Sep sun=162.3|Oct sun=114.7|Nov sun=54.9|Dec sun=46.9|year sun=1727.6|Jan uv=1|Feb uv=1|Mar uv=2|Apr uv=4|May uv=5|Jun uv=6|Jul uv=6|Aug uv=5|Sep uv=4|Oct uv=2|Nov uv=1|Dec uv=0|source 1=[[DWD]]<ref>{{cite web |url = https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |title = Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte |access-date = 2019-06-12 |archive-date = 12 June 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20140612043121/https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |url-status = live }}</ref> at Weather Atlas<ref>{{Cite web|url=https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|title=Berlin, Germany – Detailed climate information and monthly weather forecast|last=d.o.o|first=Yu Media Group|website=Weather Atlas|language=en|access-date=2019-07-02|archive-date=25 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211125121717/https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|url-status=live}}</ref>}}{{Weather box|location=Berlin ([[Tempelhof]]), elevation: {{convert|48|m|abbr=on|disp=or}}, 1971–2000 normals, extremes 1878–present|collapsed=y|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=15.5|Feb record high C=18.7|Mar record high C=24.8|Apr record high C=31.3|May record high C=35.5|Jun record high C=38.5|Jul record high C=38.1|Aug record high C=38.0|Sep record high C=34.2|Oct record high C=28.1|Nov record high C=20.5|Dec record high C=16.0|Jan high C=3.3|Feb high C=5.0|Mar high C=9.0|Apr high C=15.0|May high C=19.6|Jun high C=22.3|Jul high C=25.0|Aug high C=24.5|Sep high C=19.3|Oct high C=13.9|Nov high C=7.7|Dec high C=3.7|Jan mean C=0.6|Feb mean C=1.4|Mar mean C=4.8|Apr mean C=8.9|May mean C=14.3|Jun mean C=17.1|Jul mean C=19.2|Aug mean C=18.9|Sep mean C=14.5|Oct mean C=9.7|Nov mean C=4.7|Dec mean C=2.0|Jan low C=−1.9|Feb low C=−1.5|Mar low C=1.3|Apr low C=4.2|May low C=9.0|Jun low C=12.3|Jul low C=14.3|Aug low C=14.1|Sep low C=10.6|Oct low C=6.4|Nov low C=2.2|Dec low C=-0.4|Jan record low C=-23.1|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-8.1|May record low C=-4.0|Jun record low C=1.5|Jul record low C=6.1|Aug record low C=3.5|Sep record low C=-1.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.0|Dec record low C=-20.5|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=42.3|Feb precipitation mm=33.3|Mar precipitation mm=40.5|Apr precipitation mm=37.1|May precipitation mm=53.8|Jun precipitation mm=68.7|Jul precipitation mm=55.5|Aug precipitation mm=58.2|Sep precipitation mm=45.1|Oct precipitation mm=37.3|Nov precipitation mm=43.6|Dec precipitation mm=55.3|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=8.0|Mar precipitation days=9.1|Apr precipitation days=7.8|May precipitation days=8.9|Jun precipitation days=7.0|Jul precipitation days=7.0|Aug precipitation days=7.0|Sep precipitation days=7.8|Oct precipitation days=7.6|Nov precipitation days=9.6|Dec precipitation days=11.4|unit precipitation days=1.0 mm|source 1=[[World Meteorological Organization|WMO]]<ref>{{cite web |url = https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |title = World Weather Information Service&nbsp;– Berlin |website = Worldweather.wmo.int |date = 5 October 2006 |access-date = 2012-04-07 |archive-date = 25 April 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130425001834/https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |url-status = bot: unknown }} April 25, 2013, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]]<ref>{{cite web |url = https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |title = Indices Data – Berlin/Tempelhof 2759 |access-date = 2019-05-13 |publisher = [[KNMI (institute)|KNMI]] |archive-date = 9 July 2018 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180709010608/https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |url-status = dead }}</ref>}}{{Weather box|collapsed=y|metric first=y|single line=y|location=Berlin ([[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]), {{convert|58|m|abbr=on|disp=or}}, 1961–1990 normals, extremes 1908–present{{NoteTag|Because the location of the [[weather station]] is furthest from the more densely urbanized region of Berlin and further away from the main [[Urban heat island|UHI]], its values will be somewhat higher, especially in the center and immediate regions.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm Long-term Development of Selected Climate Parameters (Edition 2015)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210308213004/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm |date=8 March 2021 }}, Berlin Environmental Atlas. ''Senate Department for Urban Development and Housing''. Retrieved January 30, 2019.</ref>}} <!--in the order as it appears in the table, not all of the following data may be available, especially records and days of precipitation -->|Jan record high C=15.2|Feb record high C=18.6|Mar record high C=25.1|Apr record high C=30.9|May record high C=33.3|Jun record high C=36.1|Jul record high C=37.9|Aug record high C=37.7|Sep record high C=34.2|Oct record high C=27.5|Nov record high C=19.5|Dec record high C=15.7|Jan mean C=-0.4|Feb mean C=0.6|Mar mean C=4.0|Apr mean C=8.4|May mean C=13.5|Jun mean C=16.7|Jul mean C=17.9|Aug mean C=17.2|Sep mean C=13.5|Oct mean C=9.3|Nov mean C=4.6|Dec mean C=1.2|Jan high C=1.8|Feb high C=3.5|Mar high C=7.9|Apr high C=13.1|May high C=18.6|Jun high C=21.8|Jul high C=23.1|Aug high C=22.8|Sep high C=18.7|Oct high C=13.3|Nov high C=7.0|Dec high C=3.2|Jan low C=-2.9|Feb low C=-2.2|Mar low C=0.5|Apr low C=3.9|May low C=8.2|Jun low C=11.4|Jul low C=12.9|Aug low C=12.4|Sep low C=9.4|Oct low C=5.9|Nov low C=2.1|Dec low C=-1.1|Jan record low C=-21.0|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-6.7|May record low C=-2.9|Jun record low C=0.8|Jul record low C=5.4|Aug record low C=4.7|Sep record low C=-0.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.1|Dec record low C=-20.2|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=43.0|Feb precipitation mm=37.0|Mar precipitation mm=38.0|Apr precipitation mm=42.0|May precipitation mm=55.0|Jun precipitation mm=71.0|Jul precipitation mm=53.0|Aug precipitation mm=65.0|Sep precipitation mm=46.0|Oct precipitation mm=36.0|Nov precipitation mm=50.0|Dec precipitation mm=55.0|Jan sun=45.4|Feb sun=72.3|Mar sun=122.0|Apr sun=157.7|May sun=221.6|Jun sun=220.9|Jul sun=217.9|Aug sun=210.2|Sep sun=156.3|Oct sun=110.9|Nov sun=52.4|Dec sun=37.4|unit precipitation days=1.0 mm|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=9.0|Mar precipitation days=8.0|Apr precipitation days=9.0|May precipitation days=10.0|Jun precipitation days=10.0|Jul precipitation days=9.0|Aug precipitation days=9.0|Sep precipitation days=9.0|Oct precipitation days=8.0|Nov precipitation days=10.0|Dec precipitation days=11.0|source 1=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]<ref name="noaa">{{cite web | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/DL/10381.TXT | title = Berlin (10381) – WMO Weather Station | access-date = 2019-01-30 | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]] }}{{dead link|date=June 2022|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [https://archive.org/details/19611990NormalsNOAABerlin Archived] January 30, 2019, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=Berliner Extremwerte<ref>{{cite web |url = https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |title = Berliner Extremwerte |access-date = 1 December 2014 |archive-date = 6 June 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200606191249/https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |url-status = live }}</ref>}} === Tanawin ng lungsod === [[Talaksan:16-07-04-Abflug-Berlin-DSC_0122.jpg|thumb|Larawang panghimpapawid sa gitna ng Berlin na nagpapakita ng [[Lungsod Kanluran|City West]], [[Potsdamer Platz]], [[Alexanderplatz]], at ang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]]]] Ang kasaysayan ng Berlin ay nag-iwan sa lungsod ng isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] pagkakaayos at isang napakaeklektikong hanay ng arkitektura at mga gusali. Ang hitsura ng lungsod ngayon ay higit na nahubog ng pangunahing papel na ginampanan nito sa kasaysayan ng Germany noong ika-20 siglo. Lahat ng pambansang pamahalaan na nakabase sa Berlin{{Spaced en dash}}ang Kaharian ng Prusya, ang Ikalawang Imperyong Aleman ng 1871, ang Republikang Weimar, Alemanyang Nazi, Silangang Alemanya, pati na rin ang muling pinagsamang Alemanya{{Spaced en dash}}nagpasimula ng mga ambisyosong programa sa muling pagtatayo, na ang bawat isa ay nagdaragdag ng sarili nitong natatanging estilo sa arkitektura ng lungsod. Sinalanta ang Berlin ng mga [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pagsalakay sa himpapawid]], sunog, at labanan sa kalye noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, at marami sa mga gusaling nakaligtas sa parehong Silangan at Kanluran ay giniba noong panahon pagkatapos ng digmaan. Karamihan sa demolisyong ito ay pinasimulan ng mga programa sa arkitektura ng munisipyo upang magtayo ng mga bagong distrito ng negosyo o tirahan at ang mga pangunahing arterya. Karamihan sa mga [[Palamuti (sining)|palamuti]] sa mga gusali bago ang digmaan ay nawasak kasunod ng mga [[Palamuti at krimen|makabagong dogma]], at sa parehong mga sistema pagkatapos ng digmaan, gayundin sa muling pinagsamang Berlin, maraming mahahalagang estrukturang pamana ang ang [[Rekonstruksiyon (arkitektura)|muling itinayo]], kabilang ang ''Forum Fridericianum'' kasama ang, [[Operang Estatal ng Berlin|Operang Estatal]] (1955), [[Palasyo ng Charlottenburg|Palasyo Charlottenburg]] (1957), ang mga monumental na gusali sa [[Gendarmenmarkt]] (dekada '80), [[Alte Kommandantur|Kommandantur]] (2003), at gayundin ang proyekto sa muling pagtatayo ng mga barokong patsada ng [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]]. Maraming mga bagong gusali ang naging inspirasyon ng kanilang makasaysayang mga nauna o ang pangkalahatang klasikal na estilo ng Berlin, gaya ng [[Otel Adlon]]. Ang mga kumpol ng mga [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Berlin|tore]] ay tumaas sa iba't ibang lokasyon: [[Potsdamer Platz]], ang [[Lungsod Kanluran|City West]], at [[Alexanderplatz]], ang huling dalawa ay naglalarawan sa mga dating sentro ng Silangan at Kanlurang Berlin, na ang una ay kumakatawan sa isang bagong Berlin noong ika-21 siglo, na bumangon mula sa mga guho no-man's land ng Pader ng Berlin. Ang Berlin ay may lima sa nangungunang 50 [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Alemanya|pinakamataas na gusali]] sa Alemanya. Mahigit sa sangkatlo ng sakop ng lungsod ay binubuo ng luntiang espasyo, kakahuyan, at tubig.<ref name="gruen2">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang pangalawang pinakamalaking at pinakasikat na liwasan ng Berlin, ang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], ay matatagpuan sa gitna mismo ng lungsod. Sinasaklaw nito ang isang lugar na 210 ektarya at umaabot mula [[Himpilan ng tren ng Berlin Zoologischer Garten|Bahnhof Zoo]] sa City West hanggang sa [[Tarangkahang Brandeburgo]] sa silangan. Kabilang sa mga tanyag na kalye, ang [[Unter den Linden]] at [[Friedrichstraße]] ay matatagpuan sa lumang sentro ng lungsod (at kasama sa dating Silangang Berlin). Ang ilan sa pangunahing kalye sa City West ay ang [[Kurfürstendamm]] (o pinaikling Ku´damm) at [[Kantstraße]]. === Arkitektura === [[Talaksan:Gendarmenmarkt_Panorama.jpg|thumb|Panorama ng [[Gendarmenmarkt]], na nagpapakita ng [[Konzerthaus Berlin]], nasa gilid ng [[Neue Kirche, Berlin|Simbahang Aleman]] (kaliwa) at [[Katedral na Pranses, Berlin|Simbahang Pranses]] (kanan)]] [[Talaksan:Berliner_Dom_seen_from_James_Simon_Park.jpg|thumb|Ang [[Katedral ng Berlin]] sa [[Pulo ng mga Museo]]]] Ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] (toreng pantelebisyon) sa [[Alexanderplatz]] sa [[Mitte]] ay kabilang sa pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo sa {{Cvt|368|m}}. Itinayo noong 1969, makikita ito sa karamihan ng mga sentral na distrito ng Berlin. Ang lungsod ay makikita mula sa {{Convert|204|m|ft|-high}} palapag ng pagmamasid. Simula rito, ang [[Karl-Marx-Allee]] ay patungo sa silangan, isang abenida na may linya ng mga monumental na gusali ng tirahan, na dinisenyo sa istilong [[Arkitekturang Stalinista|Sosyalismong Klasisismo]]. Katabi ng lugar na ito ay ang [[Rotes Rathaus]] (Bulwagang Panlungsod), na may natatanging pulang-ladrilyong arkitektura nito. Sa harap nito ay ang [[Neptunbrunnen]], isang balong na nagtatampok ng mitolohikong pangkat ng mga [[Triton (mitolohiya)|Triton]], mga [[personipikasyon]] ng apat na pangunahing Prusong ilog, at [[Neptuno (mitolohiya)|Neptuno]] sa ibabaw nito. Ang [[Tarangkahang Brandeburgo]] ay isang ikonikong tanawin ng Berlin at Alemanya; ito ay tumatayo bilang isang simbolo ng pangyayaring Europeo at ng pagkakaisa at kapayapaan. Ang [[gusaling Reichstag]] ay ang tradisyonal na luklukan ng Parlamentong Aleman. Hinubog muli ito ng arkitektrong Briton na si [[Norman Foster (arkitekto)|Norman Foster]] noong dekada '90 at nagtatampok ng salaming simboryo sa ibabaw ng pook ng pagpupulong, na nagbibigay-daan sa libreng pampublikong tanaw sa mga pinagdadausang parlamento at magagandang tanawin ng lungsod. Ang [[Galeriyang East Side]] ay isang open-air na eksibisyong sining na direktang ipininta sa mga huling bahagi ng Pader ng Berlin. Ito ang pinakamalaking natitirang ebidensiya ng makasaysayang dibisyon ng lungsod. Ang [[Gendarmenmarkt]] ay isang [[Arkitekturang Neoklasiko|neoklasikong liwasan]] sa Berlin, ang pangalan ay nagmula sa punong-tanggapan ng sikat na Gens d'armes regiment na matatagpuan dito noong ika-18 siglo. Dalawang katulad na disenyong katedral ang hangganan nito, ang [[Französischer Dom]] kasama ang platapormang pang-obserbasyon nito at ang [[Deutscher Dom]]. Ang Konzerthaus (Bulwagang Pangkonsiyerto), tahanan ng Orkestra Sinfonika ng Berlin, ay nakatayo sa pagitan ng dalawang katedral. [[Talaksan:MJK_46430_Schloss_Charlottenburg.jpg|left|thumb|[[Palasyo Charlottenburg]]]] [[Talaksan:Berlin_Hackesche_Höfe1.jpg|left|thumb|[[Hackesche Höfe]]]] Ang [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] ay naglalaman ng [[Berlin#Mga%20museo|limang museo]] na itinayo mula 1830 hanggang 1930 at isang [[Tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Alemanya|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ang pagpapanumbalik at pagtatayo ng isang pangunahing lagusan sa lahat ng mga museo, pati na rin ang muling pagtatayo ng [[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloss]] ay nagpapatuloy.<ref>{{Cite web |date=24 June 2011 |title=Neumann: Stadtschloss wird teurer |trans-title=Neumann: Palace is getting more expensive |url=https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200703/https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 May 2010 |title=Das Pathos der Berliner Republik |trans-title=The pathos of the Berlin republic |url=https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200702/https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref> Gayundin sa pulo at sa tabi ng [[Lustgarten]] at palasyo ay ang [[Katedral ng Berlin]], ang ambisyosong pagtatangka ni emperador Guillermo II na lumikha ng Protestanteng karibal sa [[Basilika ni San Pedro]] sa Roma. Ang isang malaking kripta ay naglalaman ng mga labi ng ilan sa mga naunang Prusong maharlikang pamilya. Ang [[Katedral ni Santa Eduvigis]] ay ang Katoliko Romanong katedral ng Berlin. [[Talaksan:Bikinihaus_Berlin-1210760.jpg|thumb|Ang [[Breitscheidplatz]] kasama ang [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] ay ang sentro ng [[Lungsod Kanluran|City West]].]] Ang [[Unter den Linden]] ay isang silangan–kanlurang abenidang nalilinyahan ng mga puno na mula sa Tarangkahang Brandeburgo hanggang sa pook ng dating Berliner Stadtschloss, at dating pangunahing promenada ng Berlin. Maraming Klasikong gusali ang nakahanay sa kalye, at naroon ang bahagi ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]]. Ang [[Friedrichstraße]] ay ang maalamat na kalye ng Berlin noong [[Ginintuang Dekada Beynte]]. Pinagsasama nito ang mga tradisyon ng ika-20 siglo sa modernong arkitektura ng Berlin ngayon. Ang [[Potsdamer Platz]] ay isang buong kuwarto na binuo mula sa simula pagkatapos bumaba ang [[Pader ng Berlin|Pader]].<ref>{{Cite web |title=Construction and redevelopment since 1990 |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080610103008/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |archive-date=10 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=Senate Department of Urban Development}}</ref> Sa kanluran ng Potsdamer Platz ay ang Kulturforum, na naglalaman ng [[Gemäldegalerie, Berlin|Gemäldegalerie]], at nasa gilid ng [[Neue Nationalgalerie]] at ng [[Berliner Philharmonie]]. Ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], isang alaalang pang-[[Holokausto]], ay nasa hilaga.<ref>{{Cite news |last=Ouroussoff |first=Nicolai |date=9 May 2005 |title=A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html |access-date=18 August 2008}}</ref> Ang lugar sa paligid ng [[Hackescher Markt]] ay tahanan ng mga kulturang moda, na may 'di-mabilang na mga bilihan ng damit, club, bar, at galeriya. Kabilang dito ang [[Hackesche Höfe]], isang kalipunan ng mga gusali sa paligid ng ilang patyo, na muling itinayo noong 1996. Ang kalapit na [[Bagong Sinagoga, Berlin|Bagong Sinagoga]] ay ang sentro ng kultura ng mga Hudyo. Ang [[Straße des 17. Juni]], na nagkokonekta sa Tarangkahang Brandeburgo at Ernst-Reuter-Platz, ay nagsisilbing gitnang silangan-kanlurang axis. Ang pangalan nito ay ginugunita ang mga [[Pag-aalsa noong 1953 sa Silangang Alemanya|pag-aalsa sa Silangang Berlin noong Hunyo 17, 1953]]. Humigit-kumulang sa kalahati mula sa Tarangkahang Brandeburgo ay ang Großer Stern, isang isla ng sirkulong trapiko kung saan matatagpuan ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin|Siegessäule]] (Haligi ng Tagumpay). Ang monumentong ito, na itinayo upang gunitain ang mga tagumpay ng Prusya, ay inilipat noong 1938–39 mula sa dati nitong posisyon sa harap ng Reichstag. Ang [[Kurfürstendamm]] ay tahanan ng ilan sa mga mararangyang tindahan ng Berlin kung saan ang [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] sa silangang dulo nito sa [[Breitscheidplatz]] . Ang simbahan ay nawasaknoonga Ikalawang Digmaang Pandaigdig at iniwang sira. Ang malapit sa Tauentzienstraße ay ang [[KaDeWe]], na sinasabing pinakamalaking department store sa kontinental na Europa. Ang [[Rathaus Schöneberg]], kung saan ginawa ni [[John F. Kennedy]] ang kaniyang tanyag na talumpating "[[Ich bin ein Berliner]]!", ay nasa [[Tempelhof-Schöneberg]]. Kanluran ng sentro, ang [[Palasyo Bellevue, Alemanya|Palasyo Bellevue]] ay ang tirahan ng Pangulo ng Alemanya. Ang [[Palasyo Charlottenburg]], na nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ang pinakamalaking makasaysayang palasyo sa Berlin. Ang [[Funkturm Berlin]] ay isang {{Convert|150|m|ft|-tall}} lattice tore ng radyo sa pook fairground, na itinayo sa pagitan ng 1924 at 1926. Ito ang tanging toreng pang-obserbasyon na nakatayo sa mga insulator at may restawran {{Cvt|55|m}} at isang larangang pantanaw {{Cvt|126|m}} sa ibabaw ng lupa, na mapupuntahan ng elevator na may bintana. Ang [[Oberbaumbrücke]] sa ibabaw ng ilog Spree ay ang pinakaikonikong tulay ng Berlin, na nag-uugnay sa pinagsama-samang mga boro ng [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]]. Nagdadala ito ng mga sasakyan, tao, at linyang U1 ng [[Berlin U-Bahn]]. Ang tulay ay nakumpleto sa isang estilong [[ladrilyong gotiko]] noong 1896, na pinapalitan ang dating kahoy na tulay na may isang pang-itaas na daanan para sa U-Bahn. Ang gitnang bahagi ay giniba noong 1945 upang pigilan ang [[Hukbong Pula|Pulang Hukbo]] sa pagtawid. Pagkatapos ng digmaan, ang inayos na tulay ay nagsilbing [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|checkpoint at tawiran sa hangganan]] sa pagitan ng mga sektor ng Sobyetiko at Amerikano, at kalaunan sa pagitan ng Silangan at Kanlurang Berlin. Noong kalagitnaan ng dekada '50, ito ay sarado sa mga sasakyan, at pagkatapos ng pagtatayo ng Pader ng Berlin noong 1961, ang trapiko ng tao ay mahigpit na pinaghigpitan. Kasunod ng muling pagsasama-samang Aleman, ang gitnang bahagi ay muling itinayo gamit ang isang kuwadrong asero, at ipinagpatuloy ang serbisyo ng U-Bahn noong 1995. == Demograpiya == [[Talaksan:Berlin_population2.svg|left|thumb|Populasyon ng Berlin, 1880–2012]] Sa pagtatapos ng 2018, ang lungsod-estado ng Berlin ay mayroong 3.75&nbsp;milyong rehistradong naninirahan<ref name="pop-detail3">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> sa isang lugar na {{Cvt|891.1|km2}}. Ang densidad ng populasyon ng lungsod ay 4,206 na naninirahan bawat km². Ang Berlin ang [[Talaan ng mga pinakamalaking lungsod ng Unyong Europeo ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod|pinakamataong lungsod]] sa [[Unyong Europeo]]. Noong 2019, ang urbanong sakop ng Berlin ay may humigit-kumulang 4.5&nbsp;milyong naninirahan. {{Magmula noong|2019}} ang [[Kalakhang sonang urbano|gumaganang urbanong pook]] ay tahanan ng humigit-kumulang 5.2&nbsp;milyong tao.<ref>[https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas, Eurostat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150903213351/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en|date=3 September 2015}}.</ref> Ang buong [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|rehiyon ng kabisera ng Berlin-Brandeburgo]] ay may populasyon na higit sa 6&nbsp;milyon sa isang lugar na {{Cvt|30546|km2|0}}.<ref>{{Cite web |date=31 August 2020 |title=Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg |url=https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817083458/https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |archive-date=17 August 2019 |access-date=6 February 2013 |website=www.deutsche-metropolregionen.org}}</ref>{{Historical populations|1721|65300|1750|113289|1800|172132|1815|197717|1825|220277|1840|330230|1852|438958|1861|547571|1871|826341|1880|1122330|1890|1578794|1900|1888848|1910|2071257|1920|3879409|1925|4082778|1933|4221024|1939|4330640|1945|3064629|1950|3336026|1960|3274016|1970|3208719|1980|3048759|1990|3433695|2000|3382169|2010|3460725|53=2020|54=3664088}}Noong 2014, ang lungsod-estado na Berlin ay nagkaroon ng 37,368 buhay na panganak (+6.6%), isang rekord na bilang mula noong 1991. Ang bilang ng mga namatay ay 32,314. Halos 2.0&nbsp;milyong kabahayan ang binilang sa lungsod. 54 porsiyento ng mga ito ay mga sambahayang iisa ang naninirahan. Mahigit sa 337,000 pamilya na may mga batang wala pang 18 taong gulang ang nanirahan sa Berlin. Noong 2014, ang kabeserang Aleman ay nagrehistro ng dagdag sa paglipat ng humigit-kumulang 40,000 katao.<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf statistics Berlin Brandenburg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315084534/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf|date=15 March 2016}}. www.statistik-berlin-brandenburg.de Retrieved 10 October 2016.</ref> === Mga nasyonalidad === {| class="infobox" style="float:right;" | colspan="2" style="text-align:center;" |'''Mga residente ayon sa Pagkamamamayan''' <small>(31 Disyembre 2019)</small> <ref name="pop-detail6">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> |- !Bansa !Populasyon |- |Kabuuang mga rehistradong residente |3,769,495 |- |{{Flag|Germany}} |2,992,150 |- |{{Flag|Turkey}} |98,940 |- |{{Flag|Poland}} |56,573 |- |{{Flag|Syria}} |39,813 |- |{{Flag|Italy}} |31,573 |- |{{Flag|Bulgaria}} |30,824 |- |{{Flag|Russia}} |26,640 |- |{{Flag|Romania}} |24,264 |- |{{Flag|United States}} |22,694 |- |{{Flag|Vietnam}} |20,572 |- |{{Flag|France}} |20,223 |- |{{Flag|Serbia}} |20,109 |- |{{Flag|United Kingdom}} |16,751 |- |{{Flag|Spain}} |15,045 |- |{{Flag|Greece}} |14,625 |- |{{Flag|Croatia}} |14,430 |- |{{Flag|India}} |13,450 |- |{{Flag|Ukraine}} |13,410 |- |{{Flag|Afghanistan}} |13,301 |- |{{Flag|China}} |13,293 |- |{{Flag|Bosnia and Herzegovina}} |12,691 |- |Iba pang Gitnang Silangan at Asya |88,241 |- |Ibang Europa |80,807 |- |Africa |36,414 |- |Iba pang mga America |27,491 |- |Oceania at [[Antarctica]] |5,651 |- |Walang estado o Hindi Malinaw |24,184 |} Ang pambansa at pandaigdigang paglipat sa lungsod ay may mahabang kasaysayan. Noong 1685, pagkatapos ng pagpapawalang-bisa ng [[Kautusan ng Nantes]] sa Pransiya, tumugon ang lungsod sa pamamagitan ng [[Kautusan ng Potsdam]], na ginagarantiyahan ang kalayaan sa relihiyon at katayuang walang buwis sa mga Pranses na Huguenot na bakwit sa loob ng sampung taon. Ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ay nagsama ng maraming suburb at nakapalibot na mga lungsod ng Berlin. Binuo nito ang karamihan sa teritoryo na binubuo ng modernong Berlin at pinalaki ang populasyon mula sa 1.9&nbsp;milyon hanggang 4&nbsp;milyon. Ang aktibong imigrasyon at asilo na politika sa Kanlurang Berlin ay naghudyat ng mga alon ng imigrasyon noong dekada '60 at '70. Ang Berlin ay tahanan ng hindi bababa sa 180,000 residenteng [[Mga Turko|Turko]] at [[Mga Turko sa Alemanya|Turko-Aleman]],<ref name="pop-detail4">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> na ginagawa itong pinakamalaking komunidad ng Turko sa labas ng Turkiya. Noong dekada '90 ang ''Aussiedlergesetze ay'' nagbigay-daan sa imigrasyon sa Alemanya ng ilang residente mula sa dating [[Unyong Sobyetiko]]. Sa ngayon, ang mga etnikong [[Kasaysayan ng mga Aleman sa Rusya, Ukranya, at Unyong Sobyetiko|Aleman]] mula sa mga bansa ng dating Unyong Sobyetiko ang bumubuo sa pinakamalaking bahagi ng komunidad na nagsasalita ng Ruso.<ref>{{Cite web |last=Dmitry Bulgakov |date=11 March 2001 |title=Berlin is speaking Russians' language |url=https://www.russiajournal.com/node/4653 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130406142034/https://www.russiajournal.com/node/4653 |archive-date=6 April 2013 |access-date=10 February 2013 |publisher=Russiajournal.com}}</ref> Ang huling dekada ay nakaranas ng pagdagsa mula sa iba't ibang bansa sa Kanluran at ilang rehiyon sa Africa.<ref>{{Cite news |last=Heilwagen |first=Oliver |date=28 October 2001 |title=Berlin wird farbiger. Die Afrikaner kommen – Nachrichten Welt am Sonntag – Welt Online |language=de |work=Die Welt |url=https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |url-status=live |access-date=2 June 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515022639/https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |archive-date=15 May 2011}}</ref> Ang isang bahagi ng mga imigranteng Aprikano ay nanirahan sa [[Afrikanisches Viertel]].<ref>{{cite press release|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=6 February 2009|title=Zweites Afrika-Magazin "Afrikanisches Viertel" erschienen Bezirksbürgermeister Dr. Christian Hanke ist Schirmherr|url=https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|location=Berlin|publisher=berlin.de|access-date=27 September 2016|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021050530/https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|url-status=live}}</ref> Ang mga batang Aleman, EU-Europeo, at Israeli ay nanirahan na rin sa lungsod.<ref>{{Cite journal |date=12 December 2014 |title=Hummus in the Prenzlauer Berg |url=https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |url-status=live |journal=The Jewish Week |archive-url=https://web.archive.org/web/20141230010937/https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |archive-date=30 December 2014 |access-date=29 December 2014}}</ref> Noong Disyembre 2019, mayroong 777,345 na rehistradong residente ng dayuhang nasyonalidad at dagdag pang 542,975 mamamayang Aleman na may "pinanggalingang imgrante" ''(Migrationshintergrund, MH)'',<ref name="pop-detail5">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> ibig-sabihin sila o ang isa sa kanilang mga magulang ay nandayuhan sa Alemanya pagkatapos ng 1955. Ang mga dayuhang residente ng Berlin ay nagmula sa mga 190 bansa.<ref>{{Cite web |date=5 February 2011 |title=457 000 Ausländer aus 190 Staaten in Berlin gemeldet |trans-title=457,000 Foreigners from 190 Countries Registered in Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428201553/https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |archive-date=28 April 2019 |access-date=28 April 2019 |website=[[Berliner Morgenpost]] |language=de}}</ref> 48 porsiyento ng mga residenteng wala pang 15 taong gulang ay may pinagmulang imigrante.<ref>{{cite web |title=Fast jeder Dritte in Berlin hat einen Migrationshintergrund |url=https://www.rbb-online.de/politik/beitrag/2017/05/migrationshintergrund-berlin-jeder-dritte.html |website=www.rbb-online.de}}{{Dead link|date=December 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Ang Berlin noong 2009 ay tinatayang mayroong 100,000 hanggang 250,000 hindi rehistradong mga naninirahan.<ref>{{Cite news |last=Von Andrea Dernbach |date=23 February 2009 |title=Migration: Berlin will illegalen Einwanderern helfen – Deutschland – Politik – Tagesspiegel |work=Der Tagesspiegel Online |publisher=Tagesspiegel.de |url=https://www.tagesspiegel.de/politik/deutschland/berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |url-status=live |access-date=15 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131251/https://www.tagesspiegel.de/politik/migration-berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang mga Boro ng Berlin na may malaking bilang ng mga migrante o populasyon na ipinanganak sa ibang bansa ay ang [[Mitte]], [[Neukölln]], at [[Friedrichshain-Kreuzberg]].<ref>{{Cite web |date=8 September 2016 |title=Zahl der Ausländer in Berlin steigt auf Rekordhoch |url=https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170804053354/https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |archive-date=4 August 2017 |access-date=13 June 2017 |website=jungefreiheit.de |language=de}}</ref> Mayroong higit sa 20 hindi katutubong komunidad na may populasyong hindi bababa sa 10,000 katao, kabilang ang mga [[Mga Turko sa Berlin|Turko]], Polako, Ruso, Lebanes, Palestino, Serbio, Italyano, Indiyano, Bosnio, [[Pamayanang Biyetnames ng Berlin|Biyetnames]], Amerikano, Rumano, Bulgari, Croata, Tsino, Austriako, Ukrano, Pranses, Briton, Españo, Israeli, Thai, Irani, Ehipsiyo, at Siryo na mga komunidad. === Mga wika === Ang Aleman ay ang opisyal at nangingibabaw na sinasalitang wika sa Berlin. Ito ay isang [[Mga wikang Kanlurang Aleman|wikang Kanlurang Aleman]] na nagmula ang karamihan ng bokabularyo nito mula sa sangay ng Aleman ng pamilya ng wikang [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]. Ang Aleman ay isa sa 24 na wika ng Unyong Europeo,<ref>{{Cite web |last=European Commission |title=Official Languages |url=https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140926004848/https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |archive-date=26 September 2014 |access-date=29 July 2014}}</ref> at isa sa tatlong [[wikang pantrabaho]] ng [[Komisyong Europeo]]. Ang Berlinerisch o Berlinisch ay hindi isang diyalekto sa lingguwistika. Ito ay sinasalita sa Berlin at sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|nakapaligid na kalakhang pook]]. Nagmula ito sa isang [[Diyalektong Brandeburges|Brandeburges]] na varyant. Ang diyalekto ay nakikita na ngayon na mas katulad ng isang [[sosyolekto]], higit sa lahat sa pamamagitan ng pagtaas ng imigrasyon at mga uso sa mga edukadong populasyon na magsalita ng [[karaniwang Aleman]] sa pang-araw-araw na buhay. Ang pinakakaraniwang ginagamit na wikang banyaga sa Berlin ay Turko, Polako, Ingles, Persa, Arabe, Italyano, Bulgaro, Ruso, Rumano, Kurdo, Serbo-Croata, Pranses, Español, at Biyentames. Mas madalas na naririnig ang Truko, Arabe, Kurdo, at Serbo-Croata sa kanlurang bahagi dahil sa malalaking komunidad ng Gitnang Silangan at dating Yugoslavia. Ang Polako, Ingles, Ruso, at Biyetnames ay may mas maraming katutubong nagsasalita sa Silangang Berlin.<ref>{{Cite web |date=18 May 2010 |title=Studie – Zwei Millionen Berliner sprechen mindestens zwei Sprachen – Wirtschaft – Berliner Morgenpost – Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522160634/https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |archive-date=22 May 2011 |access-date=2 June 2011 |publisher=Morgenpost.de}}</ref> === Relihiyon === Ayon sa senso noong 2011, humigit-kumulang 37 porsiyento ng populasyon ang nag-ulat na mga miyembro ng isang legal na kinikilalang simbahan o relihiyosong organisasyon. Ang iba ay hindi kabilang sa naturang organisasyon, o walang impormasyong makukuha hinggil sa kanila.<ref name="Census 2011">{{Cite web |title=Zensus 2011 – Bevölkerung und Haushalte – Bundesland Berlin |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193809/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |archive-date=3 March 2016 |access-date=23 February 2019 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=6–7 |language=de}}</ref> Ang pinakamalaking relihiyong denominasyon na naitala noong 2010 ay ang [[Protestantismo|Protestanteng]] [[Landeskirche|rehiyonal na samahang simbahan]] —ang [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]] (EKBO) —isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang simbahan]]. Ang EKBO ay miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya|Simbahang Ebanghelika sa Alemanya (EKD)]] at [[Union Evangelischer Kirchen|Union Evangelischer Kirchen (UEK)]]. Ayon sa EKBO, ang kanilang kasapian ay umabot sa 18.7 porsyento ng lokal na populasyon, habang ang [[Simbahang Katolikong Romano]] ay mayroong 9.1 porsyento ng mga residenteng nakarehistro bilang mga miyembro nito.<ref name="kirchenmitglieder2010">{{Cite web |date=November 2011 |title=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2010 |trans-title=Church membership on 31 December 2010 |url=https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180209204513/https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |archive-date=9 February 2018 |access-date=10 March 2012 |publisher=[[Evangelical Church in Germany]] |language=de}}</ref> Humigit-kumulang 2.7% ng populasyon ang nakikilala sa iba pang mga denominasyong Kristiyano (karamihan sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Silangang Ortodokso]], ngunit iba't ibang mga Protestante rin).<ref name="klStatistik2010">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ayon sa rehistro ng mga residente ng Berlin, noong 2018, 14.9 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Ebanghelika, at 8.5 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Katolika.<ref name="pop-detail7">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Ang gobyerno ay nagpapanatili ng rehistro ng mga miyembro ng mga simbahang ito para sa mga layunin ng buwis, dahil kinokolekta nito ang [[buwis sa simbahan]] sa ngalan ng mga simbahan. Hindi ito nag-iingat ng mga rekord ng mga miyembro ng ibang relihiyosong organisasyon na maaaring mangolekta ng kanilang sariling buwis sa simbahan, sa ganitong paraan. Noong 2009, humigit-kumulang 249,000 [[Muslim]] ang iniulat ng [[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|Tanggapan ng Estadistika]] na mga miyembro ng mga Masjid at Islamikong relihiyosong organisasyon sa Berlin,<ref>{{Cite web |title=Statistisches Jahrbuch für Berlin 2010 |trans-title=Statistical yearbook for Berlin 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120202750/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |archive-date=20 November 2012 |access-date=10 February 2013 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> habang noong 2016, tinatantya ng pahayagang ''[[Der Tagesspiegel]]'' na humigit-kumulang 350,000 Muslim ang nag-obserba ng [[Ramadan]] sa Berlin.<ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=23 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212013247/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 December 2019}}</ref> Noong 2019, humigit-kumulang 437,000 rehistradong residente, 11.6% ng kabuuan, ang nag-ulat na mayroong pinanggalingan sa paglilipat mula sa isa sa mga [[Mga miyembrong estado ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko|estadong Miyembro ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko]].<ref name="pop-detail8">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |language=de |trans-title=Ramadan in refugee camps and schools in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712125538/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 July 2017}}</ref> Sa pagitan ng 1992 at 2011 halos dumoble ang populasyon ng Muslim.<ref>{{Cite news |last=Schupelius |first=Gunnar |date=28 May 2015 |title=Wird der Islam künftig die stärkste Religion in Berlin sein? |work=[[Berliner Zeitung]] |url=https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603092248/https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |archive-date=3 June 2017}}</ref> Humigit-kumulang 0.9% ng mga Berlines ay kabilang sa ibang mga relihiyon. Sa tinatayang populasyon na 30,000–45,000 na mga residenteng Hudyo,<ref name="The Boston Globe 2014-11-01">{{Cite web |last=Ross |first=Mike |date=1 November 2014 |title=In Germany, a Jewish community now thrives |url=https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222235631/https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |archive-date=22 December 2016 |access-date=19 August 2016 |website=[[The Boston Globe]]}}</ref> humigit-kumulang 12,000 ang mga rehistradong miyembro ng mga relihiyosong organisasyon.<ref name="klStatistik20102">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ang Berlin ay ang luklukan ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Katoliko Romanong arsobispo ng Berlin]] at ang nahalal na tagapangulo ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana|EKBO]] ay pinamagatang obispo ng EKBO. Higit pa rito, ang Berlin ay ang luklukan ng maraming mga Ortodoksong katedral, tulad ng Katedral ni San Boris ang Bautista, isa sa dalawang luklukan ng [[Simbahang Bulgarong Ortodokso|Bulgarong Ortodokso]] na Diyosesis ng Kanluran at Gitnang Europa, at ang Katedral ng Muling Pagkabuhay ni Kristo ng Diyosesis ng Berlin (Patriarkado ng Moscow). {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|width1=500|width2=500|width3=500|width4=500|height1=350|height2=350|height3=350|height4=350|image1=Berliner Dom - panoramio (20).jpg|image2=NeueSynagogue.JPG|image3=2020-04-16 P4160889 St.Hedwigs-Kathedrale, Bebelplatz.jpg|image4=Şehitlik mosque Berlin by ZUFAr.jpg|footer=Paikot pa kanan mula sa taas pakaliwa: [[Katedral ng Berlin]], [[Bagong Sinagoga (Berlin)|Bagong Sinagoga]], Moske Şehitli, at [[Katedral ni Santa Eduvigis]]}} Ang mga mananampalataya ng iba't ibang relihiyon at denominasyon ay nagpapanatili ng maraming [[Listahan ng mga lugar ng pagsamba sa Berlin|lugar ng pagsamba sa Berlin]]. Ang [[Malayang Simbahang Ebangheliko-Luterano]] ay may walong parokya na may iba't ibang laki sa Berlin.<ref>{{Cite web |title=Lutheran Diocese Berlin-Brandenburg |url=https://www.selk-berlin.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080328152944/https://www.selk-berlin.de/ |archive-date=28 March 2008 |access-date=19 August 2008 |publisher=Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche}}</ref> Mayroong 36 na kongregasyong [[Mga Bautista|Bautista]] (sa loob [[Samahan ng mga Ebanghelikong Malayang Simbahang Kongregasyon sa Alemanya]]), 29 [[Bagong Apostolikong Simbahan]], 15 [[Nagkakaisang Metodistang Simbahan|Nagkakaisang Metodista]] na simbahan, walong Malayang Ebanghelika na Kongregasyon, apat na [[Simbahan ni Kristo, Siyentipiko]] (una, iklawa, ikatlo, at ikalabing-anim), anim mga kongregasyon ng [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]], isang [[Lumang Simbahang Katoliko|Lumang Simbahan]], at isang [[Anglikanismo|Anglicanong]] simbahan sa Berlin. Ang Berlin ay may higit sa 80 moske,<ref>{{Cite web |title=Berlin's mosques |url=https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093250/https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |archive-date=11 November 2018 |access-date=11 November 2018 |publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> sampung sinagoga,<ref>{{Cite news |last=Keller |first=Claudia |date=10 November 2013 |title=Berlins jüdische Gotteshäuser vor der Pogromnacht 1938: Untergang einer religiösen Vielfalt |language=de |trans-title=Berlin's jewish places of worship before the Pogromnacht 1938: Decline of a religious diversity |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |url-status=live |access-date=11 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093246/https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |archive-date=11 November 2018 |quote=Von den weit mehr als 100 jüdischen Gotteshäusern sind gerade einmal zehn übrig geblieben. (in english: Of the far more than 100 synagogues, only ten are left.)}}</ref> at dalawang templong [[Budismo|Budista]]. == Gobyerno at politika == {{main|Politika ng Berlin}} === Estadong lungsod === [[Talaksan:Rotes_Rathaus.jpg|left|thumb|[[Rotes Rathaus]] (''Pulang Munisipyo''), luklukan ng Senado at Alkalde ng Berlin.]] Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pag-iisa]] noong Oktubre 3, 1990, ang Berlin ay isa sa tatlong [[Länder ng Alemanya|estadong lungsod sa Alemanya]] na kabilang sa kasalukuyang 16 na estado ng Alemanya. Ang [[Abgeordnetenhaus ng Berlin|Kapulungan ng mga Kinatawan]] (''Abgeordnetenhaus'') ay kumakatawan bilang parlamento ng lungsod at estado, na mayroong 141 na luklukan. Ang ehekutibong tanggapan ng Berlin ay ang [[Senado ng Berlin]] (''Senat von Berlin''). Binubuo ang Senado ng [[Talaan ng mga alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] (''Regierender Bürgermeister''), at hanggang sampung senador na may hawak na ministeryal na posisyon, dalawa sa kanila ang may hawak na titulong "Alkalde" (''Bürgermeister'') bilang kinatawan ng Namamahalang Alkalde.<ref>{{Cite web |date=2016-11-01 |title=Verfassung von Berlin – Abschnitt IV: Die Regierung |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008025644/https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |archive-date=8 October 2020 |access-date=2020-10-02 |website=www.berlin.de |language=de}}</ref> Ang kabuuang taunang badyet ng estado ng Berlin noong 2015 ay lumampas sa €24.5 ($30.0) bilyon kabilang ang surplus sa badyet na €205 ($240) milyon.<ref>{{Cite news |title=Berliner Haushalt Finanzsenator bleibt trotz sprudelnder Steuereinnahmen vorsichtig |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/berliner-haushalt-finanzsenator-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-24702234 |url-status=live |access-date=20 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131248/https://www.berliner-zeitung.de/sport-leidenschaft/berliner-haushalt-finanzsenator-kollatz-ahnen-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-li.6132?pid=true |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang estado ay nagmamay-ari ng malawak na pag-aari, kabilang ang mga gusaling pang-administratibo at pamahalaan, mga kompanya ng real estate, pati na rin ang mga stake sa Estadio Olimpiko, mga paliguan, mga kompanya ng pabahay, at maraming mga pampublikong negosyo at mga subsidiyaryo na kompanya.<ref>{{Cite web |date=18 May 2017 |title=Vermögen |trans-title=Assets |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190928151604/https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |archive-date=28 September 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 September 2019 |title=Beteiligungen des Landes Berlin |trans-title=Holdings of the State of Berlin |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191219070001/https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |archive-date=19 December 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]] |language=de}}</ref> Hawak ng [[Partido Sosyo-Demokratiko ng Alemanya|Partido Sosyo-Demokratiko]] (''Sozialdemokratische Partei Deutschlands'' o SPD) at ng [[Ang Kaliwa (Alemanya)|Kaliwa]] (Die Linke) ang pamahalaang lungsod pagkatapos ng [[Halalan estatal ng Berlin, 2001|halalang estatal noong 2001]] at nanalo ng isa pang termino sa [[Halalang estatal ng Berlin, 2006|halalang estatal noong 2006]].<ref>{{Cite web |title=Berlin state election, 2006 |url=https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323161037/https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |archive-date=23 March 2012 |access-date=17 August 2008 |website=Der Landeswahlleiter für Berlin |language=de}}</ref> Mula noong [[Halalang estatal ng Berlin, 2016|halalang estatal noong 2016]], nagkaroon ng koalisyon sa pagitan ng Partido Sosyo-Demokratiko, mga Lunti, at Kaliwa. Ang Namumunong Alkalde ay magkasabay na Panginoong Alkalde ng Lungsod ng Berlin (''Oberbürgermeister der Stadt'') at Ministro na Pangulo ng Estado ng Berlin (''Ministerpräsident des Bundeslandes''). Ang tanggapan ng Namamahalang Alkalde ay nasa [[Rotes Rathaus|Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo)]]. Mula noong 2014 ang tanggapang ito ay hawak ni [[Michael Müller (politiko, ipinanganak noong 1964)|Michael Müller]] ng mga Sosyo-Demokratiko.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Time (magazine)|Time Europe]]}}</ref> === Mga boro === [[Talaksan:Berlin_Subdivisions.svg|right|thumb|[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|12 boro ng Berlin at ang kanilang 96 na kapitbahayan]]]] Ang Berlin ay nahahati sa 12 boro o distrito (''Bezirke''). Ang bawat boro ay may ilang mga subdistrito o mga kapitbahayan (''Ortsteile''), na nag-ugat sa mas matatandang munisipalidad na nauna sa pagbuo ng Kalakhang Berlin noong Oktubre 1, 1920. Ang mga subdistritong ito ay naging urbanisado at isinama sa lungsod nang maglaon. Maraming residente ang lubos na nakikilala sa kanilang mga kapitbahayan, na kolokyal na tinatawag na ''[[Kiez]]''. Sa kasalukuyan, ang Berlin ay binubuo ng 96 na mga subdistrito, na karaniwang binubuo ng ilang mas maliliit na pook residensiyal o kuwarto. Ang bawat borough ay pinamamahalaan ng isang sangguniang pamboro (''Bezirksamt'') na binubuo ng limang konsehal (''Bezirksstadträte'') kasama ang alkalde ng boro (''Bezirksbürgermeister''). Ang konseho ay inihahalal ng asamblea ng boro (''Bezirksverordnetenversammlung''). Gayunpaman, ang mga indibidwal na boro ay hindi mga independiyenteng munisipalidad, ngunit nasa ilalim ng Senado ng Berlin. Ang mga alkalde ng boro ay bumubuo sa konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister''), na pinamumunuan ng Namamahalang Alkalde ng lungsod at nagpapayo sa Senado. Ang mga kapitbahayan ay walang mga lokal na katawan ng pamahalaan. === Kakambal na bayan – mga kinakapatid na lungsod === Ang Berlin ay nagpapanatili ng opisyal na pakikipagsosyo sa 17 lungsod.<ref name="Berlintwins">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref> Ang [[Kakambal na lungsod|pagkakambal ng lungsod]] sa pagitan ng Berlin at iba pang mga lungsod ay nagsimula sa kapatid nitong lungsod na Los Angeles noong 1967. Kinansela ang mga pagsosyo ng Silangang Berlin sa panahon ng muling pag-iisa ng Alemanya ngunit kalaunan ay bahagyang muling itinatag. Ang mga pakikipagsosyo ng Kanlurang Berlin ay dati nang pinaghihigpitan sa antas ng boro. Noong panahon ng Digmaang Malamig, ang mga partnership ay sumasalamin sa iba't ibang hanayan ng kapangyarihan, kung saan ang Kanlurang Berlin ay nakikipagsosyo sa mga kabesera sa Kanluraning Mundo at Silangang Berlin na karamihan ay nakikipagsosyo sa mga lungsod mula sa [[Pakto ng Barsobya]] at mga kaalyado nito. Mayroong ilang magkasanib na proyekto sa maraming iba pang mga lungsod, tulad ng [[Beirut]], Belgrade, São Paulo, [[Copenhague]], Helsinki, [[Amsterdam]], [[Johannesburg]], [[Mumbai]], Oslo, [[Hanoi]], Shanghai, [[Seoul]], [[Sopiya|Sofia]], [[Sydney]], Lungsod ng New York, at [[Viena]]. Lumalahok ang Berlin sa mga pandaigdigang asosasyon ng lungsod gaya ng Samahan ng mga Kabesera ng Unyong Europeo, Eurocities, Ugnayan ng mga mga Europeong Lungsod ng Kultura, Metropolis, Pagpupulong Kumperensiya ng mga Pangunahing Lungsod ng Mundo, at Kumperensiya ng mga Kabeserang Lungsod ng Mundo. Ang Berlin ay kakambal sa:<ref name="Berlintwins2">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref>{{div col|colwidth=20em}} *Los Angeles, Estados Unidos (1967) <!--Paris - not twinning, does not consider Berlin as its twin town--> *[[Madrid]], España (1988) *[[Istanbul]], Turkiya (1989) *[[Barsobya]] Polonya (1991) *Mosku, Rusya (1991) *[[Bruselas]], Belhika (1992) *[[Budapest]], Unggarya (1992) *[[Tashkent]], Uzbekistan (1993) *[[Lungsod Mehiko]], Mehiko (1993) *[[Jakarta]], Indonesia (1993) *Beijing, Tsina (1994) *Tokyo, Hapon (1994) *[[Buenos Aires]], Arhentina (1994) *[[Praga]], Republikang Tseko (1995) *[[Windhoek]], Namibia (2000) *Londres, Nagkakaisang Kaharian (2000) {{div col end}}Mula noong 1987, ang Berlin ay mayroon ding opisyal na pakikipagsosyo sa Paris, Pransiya. Ang bawat boro ng Berlin ay nagtatag din ng sarili nitong kambal na bayan. Halimbawa, ang borough ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] ay may pagsosyo sa Israeling lungsod ng [[Kiryat Yam]].<ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaftsverein Friedrichshain-Kreuzberg e. V. |url=https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309000305/https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |archive-date=9 March 2021 |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |language=de}}</ref> == Ekonomiya == {{main|Ekonomiya ng Berlin}} [[Talaksan:Berlin_Mitte_by_night.JPG|left|thumb|Ang Berlin ay isang UNESCO "Lungsod ng Disenyo" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[ekosistema ng startup]].<ref>{{Cite web |title=Berlin – Europe's New Start-Up Capital |url=https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331043259/https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |archive-date=31 March 2016 |access-date=27 March 2016 |website=Credit Suisse}}</ref>]] Ang Berlin ay isang UNESCO "City of Design" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[startup ecosystem]]. Noong 2018, ang GDP ng Berlin ay umabot sa €147&nbsp;bilyon, isang pagtaas ng 3.1% kumpara sa nakaraang taon. Ang ekonomiya ng Berlin ay pinangungunahan ng [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na may humigit-kumulang 84% ng lahat ng kompanya na nagnenegosyo sa mga serbisyo. Noong 2015, ang kabuuang lakas-paggawa sa Berlin ay 1.85&nbsp;milyon. Ang tantos ng walang trabaho ay umabot sa 24 na taon na mababang noong Nobyembre 2015 at tumayo sa 10.0%.<ref>{{Cite news |title=Berlin hat so wenig Arbeitslose wie seit 24 Jahren nicht |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |url-status=live |access-date=1 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203224849/https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |archive-date=3 December 2015}}</ref> Mula 2012 hanggang 2015, ang Berlin, bilang isang estado ng Aleman, ay may pinakamataas na taunang tantos ng paglago ng trabaho. Humigit-kumulang 130,000 trabaho ang naidagdag sa panahong ito.<ref>{{Cite news |date=28 January 2015 |title=In Berlin gibt es so viele Beschäftigte wie nie zuvor |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |url-status=live |access-date=16 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224010722/https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |archive-date=24 February 2016}}</ref> Kabilang sa mahahalagang sektor ng ekonomiya sa Berlin ang mga agham pambuhay, transportasyon, impormasyon at mga teknolohiya sa komunikasyon, media at musika, pananalastas at disenyo, bioteknolohiya, mga serbisyong pangkapaligiran, konstruksiyon, e-komersiyo, retail, negosyo sa hotel, at inhinyeriyang medikal.<ref>{{Cite news |date=21 September 2006 |title=Poor but sexy |work=The Economist |url=https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |url-status=live |access-date=19 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622201720/https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |archive-date=22 June 2008}}</ref> Ang pananaliksik at pag-unlad ay may kahalagahang pang-ekonomiya para sa lungsod.<ref name="factsheet">{{Cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Maraming malalaking korporasyon tulad ng Volkswagen, Pfizer, at SAP ang nagpapatakbo ng mga laboratoryong pang-inobasyon sa lungsod.<ref>{{Cite news |title=Immer mehr Konzerne suchen den Spirit Berlins |publisher=Berliner Morgenpost |url=https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |url-status=live |access-date=13 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116150546/https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |archive-date=16 January 2017}}</ref> Ang Science and Business Park sa Adlershof ay ang pinakamalaking parke ng teknolohiya sa Alemanya na sinusukat ng kita. <ref>{{Cite web |title=The Science and Technology Park Berlin-Adlershof |url=https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170117042743/https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |archive-date=17 January 2017 |access-date=13 January 2017 |website=Berlin Adlershof: Facts and Figures |publisher=Adlershof}}</ref> Sa loob ng [[Eurozone]], ang Berlin ay naging sentro para sa paglipat ng negosyo at internasyonal na [[Pamumuhunan (macroeconomics)|pamumuhunan]].<ref>{{Cite news |title=Global Cities Investment Monitor 2012 |publisher=KPMG |url=https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |url-status=live |access-date=28 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102003006/https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |archive-date=2 November 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote nach Bundesländern in Deutschland 2018 {{!}} Statista |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627171657/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |archive-date=27 June 2021 |access-date=13 November 2018 |website=Statista |language=de}}</ref> {| class="wikitable" !Taon <ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote in Berlin bis 2018 |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211194253/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=Statista}}</ref> !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 !2006 !2007 !2008 !2009 !2010 !2011 !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 !2017 !2018 !2019 |- |Tantos ng walang trabaho sa % |15.8 |16.1 |16.9 |18.1 |17.7 |19.0 |17.5 |15.5 |13.8 |14.0 |13.6 |13.3 |12.3 |11.7 |11.1 |10.7 |9.8 |9.0 |8.1 |7.8 |} == Edukasyon at Pananaliksik == <!--{{Pangunahin|Edukasyon sa Berlin}}-->[[Talaksan:Berlin-Mitte_Humboldt-Uni_05-2014.jpg|right|thumb|Ang [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] ay kaugnay sa 57 nagwagi sa Gantimpalang Nobel.]] {{Magmula noong|2014}}, ang Berlin ay may 878 na paaralan, na nagtuturo sa 340,658 mag-aaral sa 13,727 klase, at 56,787 nagsasanay sa mga negosyo at saanman.<ref name="factsheet22">{{cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Ang lungsod ay may 6 na taong programa sa primaryang edukasyon. Pagkatapos matapos ang elementarya, magpapatuloy ang mga mag-aaral sa ''Sekundarschule'' (isang komprehensibong paaralan) o ''Gymnasium'' (paaralan para sa paghahanda sa kolehiyo). Ang Berlin ay may natatanging na programa sa paaralang bilingual sa ''Europaschule'', kung saan tinuturuan ang mga bata ng kurikulum sa Alemanya at isang wikang banyaga, simula sa elementarya at magpapatuloy sa mataas na paaralan.<ref>{{cite web |title=Jahrgangsstufe Null |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080520234625/https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |archive-date=20 May 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[Der Tagesspiegel]] |language=de}}</ref> Ang [[Französisches Gymnasium Berlin]], na itinatag noong 1689 upang turuan ang mga anak ng bakwit na Huguenot, ay nag-aalok ng pagtuturo (Aleman/Pranses).<ref>{{Cite web |title=Geschichte des Französischen Gymnasiums |url=https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080615205603/https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |archive-date=15 June 2008 |access-date=17 August 2008 |website=Französisches Gymnasium Lycée Français Berlin |language=de, fr}}</ref> Ang [[Paaralang John F. Kennedy, Berlin|Paaralang John F. Kennedy]], isang bilingweng Aleman–Ingles na pampublikong paaralan sa [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]], ay partikular na tanyag sa mga anak ng mga diplomat at komunidad ng ekspatriado na nagsasalita ng Ingles. 82 {{Lang|de|Gymnasien}} ang nagtutro ng [[Wikang Latin|Latin]] <ref>{{Cite web |date=29 March 2013 |title=Latein an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/latein |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171004133934/https://www.gymnasium-berlin.net/latein |archive-date=4 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> at 8 ang nagtuturo ng [[Wikang Sinaunang Griyego|Sinaunang Griyego]].<ref>{{Cite web |date=31 March 2013 |title=Alt-Griechisch an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012215308/https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |archive-date=12 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> == Kultura == [[Talaksan:Alte_Nationalgalerie_abends_(Zuschnitt).jpg|thumb|200x200px|Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].]] [[Talaksan:Cafe_am_Holzmarkt,_River_Spree,_Berlin_(46636049685).jpg|left|thumb|Ang [[Alternatibong kultura|alternatibong]] Holzmarkt, [[Friedrichshain-Kreuzberg]]]] {{main|Kultura sa Berlin|Media sa Berlin}} Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO2" /> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO3">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO22">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080808091530/https://whc.unesco.org/en/list/532 |archive-date=8 August 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Ang lumalawak na kultural na pangyayari sa lungsod ay binibigyang-diin ng paglipat ng [[Pangkalahatang Grupo ng Musika|Universal Music Group]] na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan sa pampang ng Ilog Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay pinangalanang "Lungsod ng Disenyo" ng [[UNESCO]] at naging bahagi na ng [[Malikhaing Network ng Lungsod|Creative Cities Network]] mula noon.<ref name="Cityofdesign32">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref><ref name="Cityofdesign4">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> == Mga tala == <references group="note"/> == Mga sanggunian == <references />{{Geographic location |Centre = Berlin |North = [[Neubrandenburg]], [[Rostock]] |Northeast = [[Szczecin]] ([[Polonya]]) |East = [[Frankfurt (Oder)]] |Southeast = [[Cottbus]] |South = [[Dresden]] |Southwest = [[Potsdam]], [[Dessau]], [[Halle, Saxony-Anhalt|Halle]], [[Leipzig]] |West = [[Brandenburg an der Havel]], [[Braunschweig]] |Northwest = [[Hamburg]], [[Lübeck]] }} {{Navboxes |list= {{Berlin}} {{Mga Borough ng Berlin}} {{Mga lungsod sa Alemanya}} {{Germany states}} {{Kabiserang lungsod ng Unyong Europeo}} {{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}} {{Kabiserang Kultural sa Europa}} {{Hanseatic League}} }} {{stub}} [[Kategorya:Mga estado ng Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Mga lungsod sa Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Kabisera sa Europa|Berlin]] [[Kategorya:Berlin]] l0nxwyxaekbwksmgd29mqxaht4qndre 1965915 1965913 2022-08-25T01:51:26Z 49.144.31.16 /* Mga sanggunian */ Itinanggal ang usbong; masyadong mahaba ang artikulo wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Berlin|subdivision_type=Bansa|subdivision_name=Alemanya|subdivision_type1=[[Landstadt ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1=[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Berlin]]|settlement_type=Kabeserang lungsod, [[Landstadt ng Alemanya|Estado]], at [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]]|image_skyline={{Photomontage|position=center | photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg | photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg | photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg | photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg | photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg | photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg | photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg | photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg | color_border = white | color = white | spacing = 2 | size = 270 | foot_montage = '''Mula itaas, kaliwa pakanan''': Tanawin ng [[Tiergarten, Berlin|Tiergarten]]; [[Tarangkahang Brandeburgo]]; [[Katedral ng Berlin]]; [[Palasyo ng Charlottenburg]]; [[Pulo ng mga Museo]], at [[Toreng Pang-TV ng Berlin]]; [[Haligi ng Tagumpay ng Berlin|Haligi ng Tagumpay]]; [[Plaza Potsdam]]; at [[gusaling Reichstag]] }}|image_shield=Coat of arms of Berlin.svg|shield_size=70px|pushpin_map=Germany#Europe|pushpin_relief=yes|pushpin_map_caption=Kinaroroonan sa Alemanya|coordinates={{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}|image_flag=Flag_of_Berlin.svg|image_map={{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}|total_type=Lungsod/Estado|area_total_km2=891.7|area_footnotes=<ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>|population_total=3769495|population_footnotes=<ref name="pop-detail"/>|population_as_of=Disyembre 31, 2020|population_urban=4473101|population_urban_footnotes=<ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>|population_metro=6144600|population_metro_footnotes=<ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>|elevation_m=34|population_demonyms=Berlines<br/>Berliner (m), Berlinerin (f) (Aleman)|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP (nominal)]]|blank_info_sec1=€155 billion (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>|blank1_name_sec1=GRP kada tao|blank1_info_sec1=€41,000 (2020)|blank2_name_sec2=[[Human Development Index|HDI]] (2018)|blank2_info_sec2=0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|very high}} · [[List of German states by Human Development Index|2nd of 16]]|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+01:00|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+02:00|blank_name_sec2=[[GeoTLD]]|blank_info_sec2=[[.berlin]]|website={{URL|www.berlin.de/en/}}|governing_body=[[Abgeordnetenhaus ng Berlin]]|leader_title=[[Namumunong Alkalde ng Berlin|Namumunong Alkalde]]|leader_party=SPD|leader_name=[[Franziska Giffey]]|geocode=[[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS Region]]: DE3|area_code=[[List of dialling codes in Germany#030 – Berlin|030]]|registration_plate=B{{NoteTag |1 = Prefixes for vehicle registration were introduced in 1906, but often changed due to the political changes after 1945. Vehicles were registered under the following prefixes: "I A" (1906&nbsp;– April 1945; devalidated on 11 August 1945); no prefix, only digits (from July to August 1945), "БГ" (=BG; 1945–46, for cars, trucks and busses), "ГФ" (=GF; 1945–46, for cars, trucks and busses), "БM" (=BM; 1945–47, for motor bikes), "ГM" (=GM; 1945–47, for motor bikes), "KB" (i.e.: [[Allied Kommandatura|Kommandatura]] of Berlin; for all of Berlin 1947–48, continued for [[West Berlin]] until 1956), "GB" (i.e.: Greater Berlin, for [[East Berlin]] 1948–53), "I" (for East Berlin, 1953–90), "B" (for West Berlin from 1 July 1956, continued for all of Berlin since 1990).}}|iso_code=DE-BE|official_name=Berlin}}Ang '''Berlin''' ay ang [[kabisera|kabesera]] ng [[Alemanya]]. May 3.7 milyong naninirahan dito, ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|pinakamalaking lungsod]] sa bansa ayon sa lugar at populasyon<ref>{{Cite news |last=Milbradt |first=Friederike |date=6 February 2019 |title=Deutschland: Die größten Städte |language=de |work=[[Die Zeit]] (Magazin) |location=Hamburg |url=https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |url-status=live |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190213183401/https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |archive-date=13 February 2019}}</ref><ref>{{Cite news |date=1 August 2019 |title=Leipzig überholt bei Einwohnerzahl Dortmund – jetzt Platz 8 in Deutschland |language=de |work=[[Leipziger Volkszeitung]] |location=Leipzig |url=https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |url-status=dead |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113070247/https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |archive-date=13 November 2019}}</ref>, at ang pinakamalaking lungsod ayon sa populasyon sa [[Kaisahang Yuropeo|Unyong Europeo]], ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod.<ref name="pop-detail">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Isa sa [[Länder ng Alemanya|labing-anim na kinabibilangang estado]] ng Alemanya, ang Berlin ay napalilibutan ng [[Brandeburgo|Estado ng Brandeburgo]] at kadugtong ng [[Potsdam]], ang kabesera ng Brandeburgo. Ang urbanong pook ng Berlin, na may populasyon na humigit-kumulang 4.5 milyon, ay ang pangalawang pinakamataong urbanong pook sa Alemanya pagkatapos ng [[Ruhr]]. Ang [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandeburgo|kabeserang rehiyon ng Berlin-Brandeburgo]] ay may humigit-kumulang 6.2 milyong mga naninirahan at ito ang [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|ikatlong pinakamalaking kalakhang rehiyon ng Alemanya]] pagkatapos ng mga rehiyon ng [[Rin-Ruhr]] at [[Francfort Rin-Meno|Rin-Meno]].<ref>{{Cite web |date=4 October 2016 |title=Daten und Fakten zur Hauptstadtregion |url=https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175940/https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |archive-date=21 March 2019 |access-date=13 April 2022 |website=www.berlin-brandenburg.de}}</ref> Nagkaroon ng [[Pag-iisa ng Berlin at Brandeburgo|bigong pagtatangkang pag-isahin ang parehong estado noong 1996]], at sa kabila ng nananatiling hiwalay, ang dalawang estado ay nagtutulungan sa maraming bagay hanggang ngayon. Ang Berlin ay tumatawid sa pampang ng [[Spree (ilog)|Spree]], na dumadaloy sa [[Havel]] (isang [[tributaryo]] ng [[Ilog Elba|Elbe]]) sa kanlurang boro ng [[Spandau]] . Kabilang sa mga pangunahing topograpikong tampok ng lungsod ay ang maraming lawa sa kanluran at timog-silangan na mga boro na nabuo ng [[Spree (ilog)|Spree]], [[Havel]], at [[Dahme (ilog)|Dahme]], na ang pinakamalakin ay ang [[Lawa ng Müggelsee|Lawa Müggelsee]]. Dahil sa lokasyon nito sa [[Kapatagang Europeo]], ang Berlin ay naiimpluwensiyahan ng isang [[Klimang banayad|banayad na pana-panahong klima]]. Halos sangkatlo ng lugar ng lungsod ay binubuo ng mga kagubatan, [[Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin|liwasan, hardin]], ilog, kanal, at lawa.<ref name="gruen">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang lungsod ay nasa lugar ng diyalektong [[Gitnang Aleman]], ang [[Alemang Berlin|diyalekto ng Berlin]] ay isang varyant ng mga [[Mga diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch|diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch]]. Unang naidokumento noong ika-13 siglo at sa pagtawid ng dalawang mahalagang makasaysayang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]],<ref name="staple">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]] (1417 – 1701), ang [[Kaharian ng Prusya]] (1701–1918), ang [[Imperyong Aleman]] (1871). –1918), ang [[Republikang Weimar]] (1919–1933), at [[Alemanyang Nazi]] (1933–1945). Ang [[Berlin noong dekada '20]] ay ang ikatlong pinakamalaking munisipalidad sa mundo.<ref>{{Cite web |date=September 2009 |title=Topographies of Class: Modern Architecture and Mass Society in Weimar Berlin (Social History, Popular Culture and Politics in Germany) |url=https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180706161901/https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |archive-date=6 July 2018 |access-date=9 October 2009 |publisher=www.h-net.org}}</ref> Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at ang kasunod na pananakop nito ng mga matagumpay na bansa, nahati ang lungsod; ang [[Kanlurang Berlin]] ay naging isang de facto na [[Engklabo at eksklabo|eksklabo]] ng [[Kanlurang Alemanya]], na napapalibutan ng [[Pader ng Berlin]] (mula Agosto 1961 hanggang Nobyembre 1989) at teritoryo ng Silangang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Berlin Wall |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080630080628/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |archive-date=30 June 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> Ang [[Silangang Berlin]] ay idineklara na kabesera ng Silangang Alemanya, habang ang [[Bonn]] ay naging kabesera ng Kanlurang Alemanya. Kasunod ng [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990, ang Berlin ay muling naging kabesera ng buong Alemanya. Ang Berlin ay isang [[Lungsod pandaigdig|pandaigdigang lungsod]] ng [[Kultura ng Berlin|kultura]], [[Politika ng Berlin|politika]], [[Media ng Berlin|media]], at agham.<ref>{{Cite web |title=Berlin – Capital of Germany |url=https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112204045/https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |archive-date=12 January 2012 |access-date=18 August 2008 |website=German Embassy in Washington}}</ref><ref>{{Cite news |last=Davies |first=Catriona |date=10 April 2010 |title=Revealed: Cities that rule the world&nbsp;– and those on the rise |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |url-status=live |access-date=11 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604014630/https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |archive-date=4 June 2011}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sifton |first=Sam |date=31 December 1969 |title=Berlin, the big canvas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412012910/https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |archive-date=12 April 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |date=22 October 2009 |title=Global Power City Index 2009 |url=https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |url-status=live |journal=Institute for Urban Strategies at the Mori Memorial Foundation |archive-url=https://web.archive.org/web/20140629143736/https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |archive-date=29 June 2014 |access-date=29 October 2009}}</ref> Nakabatay ang [[Ekonomiya ng Berlin|ekonomiya]] nito sa mga [[High tech|high-tech]] na kompanya at [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na sumasaklaw sa magkakaibang hanay ng mga [[Malilikhaing industriya|malikhaing industriya]], pasilidad ng pananaliksik, mga korporasyon ng media at mga lugar ng kumbensiyon.<ref name="congress">{{Cite web |title=ICCA publishes top 20 country and city rankings 2007 |url=https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080922094543/https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |archive-date=22 September 2008 |access-date=18 August 2008 |website=ICCA}}</ref><ref name="Cityofdesign2">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> Ang Berlin ay nagsisilbing isang kontinental na pusod para sa trapiko sa himpapawid at tren at may napakakomplikadong ugnayan ng pampublikong transportasyon. Ang metropolis ay isang sikat na destinasyong [[Turismo sa Alemanya|panturista]].<ref>{{Cite journal |date=4 September 2014 |title=Berlin Beats Rome as Tourist Attraction as Hordes Descend |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |url-status=live |journal=Bloomberg L.P. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911154443/https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |archive-date=11 September 2014 |access-date=11 September 2014}}</ref> Kabilang din sa mga makabuluhang industriya ang [[Teknolohiyang pang-impormasyon|IT]], mga [[parmasyutiko]], [[inhinyeriyang biyomedikal]], [[malinis na teknolohiya]], [[biyoteknolohiya]], konstruksiyon, at [[Elektronika|electronika]]. Ang Berlin ay tahanan ng mga unibersidad na kilala sa buong mundo gaya ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]], [[Pamantasang Teknikal ng Berlin|Pamantasang Teknikal]], [[Malayang Unibersidad ng Berlin|Malayang Unibersidad]], [[Pamantasan ng mga Sining ng Berlin|Pamantasan ng mga Sining]], [[ESMT Berlin]], [[Paaralang Hertie]], at [[Kolehiyong Bard ng Berlin]]. Ang [[Zoolohikong Hardin ng Berlin|Zoolohikong Hardin]] nito ay ang pinakabinibisitang zoo sa Europa at isa sa pinakasikat sa buong mundo. Dahil ang [[Estudyo ng Babelsberg|Babelsberg]] ang kauna-unahang malakihang estudyong pampelikulang kompleks sa mundo, ang Berlin ay isang lalong sikat na lokasyon para sa mga pandaigdigang [[Tala ng mga pelikulang isinagawa sa Berlin|paggawa ng pelikula]].<ref>{{Cite web |date=9 August 2008 |title=Hollywood Helps Revive Berlin's Former Movie Glory |url=https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080813010550/https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |archive-date=13 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Kilala ang lungsod sa mga pagdiriwang, magkakaibang arkitektura, nightlife, kontemporaneong sining at napakataas na kalidad ng pamumuhay.<ref>{{Cite news |last=Flint |first=Sunshine |date=12 December 2004 |title=The Club Scene, on the Edge |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130402221310/https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |archive-date=2 April 2013}}</ref> Mula noong dekada 2000, saksi nag Berlin sa paglitaw ng isang kosmopolitang [[Startup ecosystem|eksenang]] [[entrepreneurship]].<ref>{{Cite journal |date=13 June 2014 |title=Young Israelis are Flocking to Berlin |url=https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |url-status=live |journal=Newsweek |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827183310/https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |archive-date=27 August 2014 |access-date=28 August 2014}}</ref> Nagtataglay ang Berlin ng tatlong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]]: [[Pulo ng mga Museo]]; ang mga [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]]; at ang mga [[Mga Modernismong Pabahay ng Berlin|Modernismong Pabahay ng Berlin]].<ref name="UNESCO">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> Kabilang sa iba pang mga tanawin ang [[Tarangkahang Brandeburgo]], ang [[gusaling Reichstag]], [[Potsdamer Platz]], ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], ang [[Gedenkstätte Berliner Mauer|Alaala ng Pader ng Berlin]], ang [[Galeriya ng Silangang Bahagi]], ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin]], [[Katedral ng Berlin]], at ang [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]], ang pinakamataas na estruktura sa Alemanya. Maraming museo, galeriya, aklatan, orkestra, at mga pinagdadausan ng sports ang Berlin. Kabilang dito ang [[Altes Museum]], ang [[Alte Nationalgalerie|Lumang Pamabansang Galeriya]], ang [[Museong Bode]], ang [[Museong Pergamon|Museo Pergamo]], ang [[Deutsches Historisches Museum|Museuong Pangkasaysayang Aleman]], ang [[Museong Hudyo Berlin]], ang [[Museo ng Likas na Kasaysayan, Berlin|Museo ng Likas na Kasaysayan]], ang [[Foro Humboldt]], ang [[Aklatang Estatal ng Berlin]], ang [[Opera Estatal ng Berlin]], ang [[Filarmonika ng Berlin]], at ang [[Maraton ng Berlin]]. == Kasaysayan == === Etimolohiya === Matatagpuan ang Berlin sa hilagang-silangan ng Alemanya, silangan ng Ilog [[Ilog Elba|Elbe]], na dating bumubuo, kasama ang Ilog (Sahon o Turingia) [[Saale]] (mula sa kanilang [[tagpuan]] sa [[Barby, Alemanya|Barby]] pataas), ang silangang hangganan ng [[Francia|Kahariang Franco]]. Habang ang Kahariang Franco ay pangunahing tinitirhan ng mga tribong [[Mga Aleman|Aleman]] tulad ng mga [[Mga Franco|Franco]] at mga [[Sakson|Sahon]], ang mga rehiyon sa silangan ng mga ilog sa hangganan ay pinaninirahan ng mga tribong [[Mga Eslabo|Eslabo]]. Ito ang dahilan kung bakit karamihan sa mga lungsod at nayon sa hilagang-silangan ng Alemanya ay may mga pangalang may pinagmulang [[Mga wikang Eslabo|Eslabo]] ([[Germania Slavica]]). Ang mga karaniwang [[Hermanisasyon|Hermanisadong]] pangalan ng lugar na [[Hulapi|hulaping]] Eslabo na pinagmulan ay ''-ow'', ''-itz'', ''-vitz'', ''-witz'', ''-itzsch'' at ''-in'', ang mga [[unlapi]] ay ''Windisch'' at ''Wendisch''. Ang pangalang ''Berlin'' ay nag-ugat sa wika ng mga naninirahan sa [[Mga Kanlurang Eslabo|Kanlurang Eslabo]] sa lugar ng Berlin ngayon, at maaaring nauugnay sa Lumang [[Wikang Polabo|Polabong]] tangkay na ''berl-'' / ''birl-'' ("latian").<ref>{{Cite book|last=Berger|first=Dieter|title=Geographische Namen in Deutschland|publisher=Bibliographisches Institut|year=1999|isbn=978-3-411-06252-2}}</ref> Dahil ang ''Ber-'' sa simula ay parang salitang Aleman na ''Bär'' ("oso"), lumilitaw ang isang oso sa eskudo de armas ng lungsod. Kaya ito ay isang halimbawa ng [[armas parlantes]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|labindalawang boro]] ng Berlin, lima ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Pankow]] (pinakamatao), [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Marzahn-Hellersdorf]], [[Treptow-Köpenick]], at [[Spandau]] (pinangalanang Spandow hanggang 1878). Sa siyamnapu't anim na kapitbahayan nito, dalawampu't dalawa ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Altglienicke]], [[Alt-Treptow]], [[Britz]], [[Buch (Berlin)|Buch]], [[Buckow (Berlin)|Buckow]], [[Gatow]], [[Karow (Berlin)|Karow]], [[Kladow]], [[Köpenick]], [[Lankwitz]], [[Lübars]], [[Malchow (Berlin)|Marchow]][[Pankow (lokalidad)|,]] [[Marzahn]], [[Pankow]], [[Prenzlauer Berg]], [[Rudow]], [[Schmöckwitz]], [[Spandau (lokalidad)|Spandau]], [[Stadtrandsiedlung Malchow]], [[Steglitz]], [[Tegel]], at [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]]. Ang kapitbahayan ng [[Moabit]] ay may pangalang nagmula sa Pranses, at ang [[Französisch Buchholz]] ay ipinangalan sa mga [[Huguenot]]. === Ika-12 hanggang ika-16 na siglo === [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|Mapa ng Berlin noong 1688]] [[Talaksan:Dom_und_Stadtschloss,_Berlin_1900.png|thumb|[[Katedral ng Berlin]] (kaliwa) at [[Palasyo ng Berlin]] (kanan), 1900]] Ang pinakaunang katibayan ng mga pamayanan sa lugar ng Berlin ngayon ay mga labi ng isang pundasyon ng bahay na may petsang 1174, na natagpuan sa mga paghuhukay sa Berlin Mitte,<ref>{{Cite news |title=Berlin ist älter als gedacht: Hausreste aus dem Jahr 1174 entdeckt |language=de |trans-title=Berlin is older than thought: house remains from 1174 have been found |agency=dpa |url=https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |url-status=live |access-date=24 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120824212016/https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |archive-date=24 August 2012}}</ref> at isang barakilang kahoy na may petsang humigit-kumulang 1192.<ref name="zycwaq">{{Cite news |last=Rising |first=David |date=30 January 2008 |title=Berlin dig finds city older than thought |work=[[NBC News]] |agency=Associated Press |url=https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |url-status=live |access-date=1 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180102013454/https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |archive-date=2 January 2018}}</ref> Ang unang nakasulat na mga talaan ng mga bayan sa lugar ng kasalukuyang Berlin ay mula sa huling bahagi ng ika-12 siglo. Ang [[Spandau]] ay unang binanggit noong 1197 at [[Köpenick]] noong 1209, bagaman ang mga lugar na ito ay hindi sumali sa Berlin hanggang 1920.<ref>{{Cite web |year=2002 |title=Zitadelle Spandau |trans-title=Spandau Citadel |url=https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080612020333/https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-date=12 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Ang gitnang bahagi ng Berlin ay maaaring masubaybayan pabalik sa dalawang bayan. Ang [[Cölln]] sa [[Fischerinsel]] ay unang binanggit sa isang dokumento noong 1237, at ang Berlin, sa kabila ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa tinatawag ngayong [[Nikolaiviertel]], ay tinukoy sa isang dokumento mula 1244.<ref name="zycwaq" /> Ang 1237 ay itinuturing na petsa ng pagkakatatag ng lungsod.<ref name="Medtradc">{{Cite web |title=The medieval trading center |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160731190906/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |archive-date=31 July 2016 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Ang dalawang bayan sa paglipas ng panahon ay nabuo ang malapit na pang-ekonomiya at panlipunang ugnayan, at nakinabang mula sa [[Karapatan sa emporyo|pangunahing bahagi mismo]] sa dalawang mahalagang [[ruta ng kalakalan]] ng ''[[Via Imperii]]'' at mula [[Brujas]] hanggang [[Veliky Novgorod|Novgorod]].<ref name="staple2">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Noong 1307, bumuo sila ng isang alyansa na may isang karaniwang patakarang panlabas, bagaman ang kanilang mga panloob na pangangasiwa ay pinaghihiwalay pa rin.<ref name="Stöver2010">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref><ref name="Lui stadtgr">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Noong 1415, si [[Federico I, Elektor ng Brandeburgo|Federico I]] ay naging [[Prinsipe-elektor|elektor]] ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]], na pinamunuan niya hanggang 1440.<ref>{{Cite web |year=1993 |title=The Hohenzollern Dynasty |url=https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070807093738/https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-date=7 August 2007 |access-date=18 August 2008 |publisher=Antipas}}</ref> Noong ika-15 siglo, itinatag ng kaniyang mga kahalili ang Berlin-Cölln bilang kabesera ng margebyato, at ang mga sumunod na miyembro ng pamilyang [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ay namuno sa Berlin hanggang 1918, una bilang mga elektor ng Brandeburgo, pagkatapos ay bilang mga hari ng [[Prusya]], at kalaunan bilang mga [[emperador ng Alemanya]]. Noong 1443, sinimulan ni [[Federico II, Elektor ng Brandeburgo|Federico II Ngiping Bakal]] ang pagtatayo ng isang bagong [[Stadtschloss, Berlin|palasyo]] ng hari sa kambal na lungsod ng Berlin-Cölln. Ang mga protesta ng mga mamamayan ng bayan laban sa gusali ay nagtapos noong 1448, sa "Indignasyong Berlin" ("Berliner Unwille").<ref>{{Cite web |last=Komander |first=Gerhild H. M. |date=November 2004 |title=Berliner Unwillen |trans-title=Berlin unwillingness |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130919215632/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |archive-date=19 September 2013 |access-date=30 May 2013 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins e.&nbsp;V. |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Conrad |first=Andreas |date=26 October 2012 |title=Was den "Berliner Unwillen" erregte |language=de |trans-title=What aroused the "Berlin unwillingness" |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181008183148/https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |archive-date=8 October 2018}}</ref> Hindi naging matagumpay ang protestang ito at nawalan ang mga mamamayan ng marami sa mga pampolitika at pang-ekonomiyang pribilehiyo. Nang matapos ang palasyo ng hari noong 1451, unti-unti itong nagamit. Mula 1470, kasama ang bagong elektor na si [[Alberto III Aquiles, Elektor ng Brandeburgo|Alberto III Aquiles]], naging bagong tirahan ng hari ang Berlin-Cölln.<ref name="Lui stadtgr2">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Opisyal, ang palasyo ng Berlin-Cölln ay naging permanenteng tirahan ng mga Brandeburgong elektor ng Hohenzollerns mula 1486, nang si [[John Cicero, Elektor ng Brandeburgo|John Cicero]] ay maupo sa kapangyarihan.<ref>{{Cite web |title=The electors' residence |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170421214734/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |archive-date=21 April 2017 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Gayunpaman, kinailangan ng Berlin-Cölln na talikuran ang katayuan nito bilang isang malayang lungsod [[Ligang Hanseatico|Hanseatico]]. Noong 1539, opisyal na naging [[Luteranismo|Luterano]] ang mga botante at ang lungsod.<ref>{{Cite web |title=Berlin Cathedral |url=https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060818100934/https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-date=18 August 2006 |access-date=18 August 2008 |publisher=SMPProtein}}</ref> === Ika-17 hanggang ika-19 na siglo === Ang [[Digmaan ng Tatlumpung Taon]] sa pagitan ng 1618 at 1648 ay nagwasak sa Berlin. Sangkatlo ng mga bahay nito ang nasira o nawasak, at ang lungsod ay nawalan ng kalahati ng populasyon nito.<ref>{{Cite web |title=Brandenburg during the 30 Years War |url=https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928213849/https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |archive-date=28 September 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=World History at KMLA}}</ref> Si [[Federico Guillermo I, Elektor ng Brandeburgo|Federico Guillermo]], na kilala bilang "Dakilang Elektor", na humalili sa kanyang ama na si [[Jorge Guillermo, Elektor ng Brandeburgo|Jorge Guillermo]] bilang pinuno noong 1640, ay nagpasimula ng isang patakaran ng pagtataguyod ng imigrasyon at pagpaparaya sa relihiyon.<ref name="Carlyle18532">{{cite book|first=Thomas|last=Carlyle|title=Fraser's Magazine|url=https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog|year=1853|publisher=J. Fraser|page=[https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog/page/n71 63]|access-date=11 February 2016}}</ref> Sa [[Kautusan ng Potsdam]] noong 1685, nag-alok si Frederick William ng pagpapakupkop para sa mga [[Huguenot]] na Pranses.<ref name="Plaut19952">{{cite book|first=W. Gunther|last=Plaut|title=Asylum: A Moral Dilemma|url=https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|date=1 January 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-95196-2|page=42|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214210/https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|url-status=live}}</ref> Noong 1700, humigit-kumulang 30 porsiyento ng mga residente ng Berlin ay Pranses, dahil sa imigrasyon ng mga Huguenot.<ref name="Gray20072">{{cite book|first=Jeremy|last=Gray|title=Germany|url=https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|year=2007|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74059-988-7|page=49|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915225030/https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> Marami pang ibang imigrante ang nagmula sa [[Bohemya|Bohemia]], [[Mankomunidad ng Polonya-Litwanya|Polonya]], at [[Prinsipado-Arsobispado ng Salzburgo|Salzburgo]].<ref name="Cybriwsky20132">{{cite book|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|date=23 May 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-248-9|page=48|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915232139/https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|url-status=live}}</ref> [[Talaksan:Berlin_Unter_den_Linden_Victoria_Hotel_um_1900.jpg|left|thumb|Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Imperyong Aleman]] noong 1871 at mabilis na lumawak sa mga sumunod na taon.]] Mula noong 1618, ang Margrabyato ng Brandeburgo ay [[Personal na unyon|personal]] na nakipag-isa sa [[Dukado ng Prusya]]. Noong 1701, nabuo ng dalawahang estado ang [[Kaharian ng Prusya]] habang si [[Federico III, Elektor ng Brandeburgo]], ay kinoronahan ang sarili bilang haring [[Federico I sa Prusya]]. Ang Berlin ay naging kabesera ng bagong Kaharian,<ref>Horlemann, Bernd (Hrsg.</ref> pinalitan ang [[Königsberg]]. Ito ay isang matagumpay na pagtatangka na isentralisa ang kabesera sa napakalayo na estado, at ito ang unang pagkakataon na ang lungsod ay nagsimulang lumago. Noong 1709, pinagsama ang Berlin sa apat na lungsod ng Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt, at Dorotheenstadt sa ilalim ng pangalang Berlin, "Haupt- und Residenzstadt Berlin".<ref name="Stöver20102">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref> Noong 1740, si Federico II, na kilala bilang [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] (1740–1786), ay naluklok sa kapangyarihan.<ref name="Zaide19652">{{cite book|first=Gregorio F.|last=Zaide|title=World History|url=https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|year=1965|publisher=Rex Bookstore, Inc.|isbn=978-971-23-1472-8|page=273|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200510/https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|url-status=live}}</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Federico II, ang Berlin ay naging sentro ng [[Panahon ng Kaliwanagan|Kaliwanagan]], ngunit saglit ding sinakop noong [[Digmaan ng Pitong Taon]] ng hukbong Ruso.<ref name="PerryChase20122">{{cite book|first1=Marvin|last1=Perry|first2=Myrna|last2=Chase|first3=James|last3=Jacob|first4=Margaret|last4=Jacob|first5=Theodore|last5=Von Laue|title=Western Civilization: Ideas, Politics, and Society|url=https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|date=1 January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-70864-3|page=444|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174457/https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|url-status=live}}</ref> Kasunod ng tagumpay ng Pransiya sa [[Digmaan ng Ikaapat na Koalisyon|Digmaan ng Ika-apat na Koalisyon]], [[Pagbagsak ng Berlin (1806)|nagmartsa]] si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon Bonaparte]] sa Berlin noong 1806, ngunit nagbigay ng nagsasariling pamahalaan sa lungsod.<ref name="Lewis20132">{{cite book|first=Peter B.|last=Lewis|title=Arthur Schopenhauer|url=https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|date=15 February 2013|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-78023-069-6|page=57|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174348/https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|url-status=live}}</ref> Noong 1815, ang lungsod ay naging bahagi ng bagong [[Lalawigan ng Brandeburgo]].<ref name="StaffInc.20102">{{cite book|author1=Harvard Student Agencies Inc. Staff|author2=Harvard Student Agencies, Inc.|title=Let's Go Berlin, Prague & Budapest: The Student Travel Guide|url=https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|date=28 December 2010|publisher=Avalon Travel|isbn=978-1-59880-914-5|page=83|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914181704/https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|url-status=live}}</ref> Hinubog ng [[Rebolusyong Industriyal]] ang Berlin noong ika-19 na siglo; kapansin-pansing lumawak ang ekonomiya at populasyon ng lungsod, at naging pangunahing sentro ng riles at sentro ng ekonomiya ng Alemanya. Ang mga karagdagang suburb sa lalong madaling panahon ay umunlad at tumaas ang lugar at populasyon ng Berlin. Noong 1861, ang mga kalapit na suburb kasama ang [[Wedding (Berlin)|Wedding]], [[Moabit]], at ilang iba pa ay isinanib sa Berlin.<ref name="Schulte-Peevers20102">{{cite book|author=Andrea Schulte-Peevers|title=Lonel Berlin|url=https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-407-9|page=25|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214354/https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|url-status=live}}</ref> Noong 1871, ang Berlin ay naging kabesera ng bagong itinatag na [[Imperyong Aleman]].<ref name="Stöver20132">{{cite book|first=Bernd|last=Stöver|title=Berlin: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|date=2 October 2013|publisher=C.H.Beck|isbn=978-3-406-65633-0|page=20|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200615/https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|url-status=live}}</ref> Noong 1881, naging distritong lungsod ito na hiwalay sa Brandeburgo.<ref name="Strassmann20082">{{cite book|first=W. Paul|last=Strassmann|title=The Strassmanns: Science, Politics and Migration in Turbulent Times (1793–1993)|url=https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|date=15 June 2008|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-84545-416-6|page=26|access-date=20 June 2015|archive-date=10 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910121944/https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|url-status=live}}</ref> === Ika-20 hanggang ika-21 siglo === {{main|Berlin noong dekada 1920}} Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang Berlin ay naging isang matabang lupa para sa kilusang [[Sineng Ekspresyonistang Aleman|Ekspresyonistang Aleman]].<ref name="HollandGawthrop20012">{{cite book|author1=Jack Holland|author2=John Gawthrop|title=The Rough Guide to Berlin|url=https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl|url-access=registration|year=2001|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-682-2|page=[https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl/page/361 361]}}</ref> Sa mga larangan tulad ng arkitektura, pagpipinta, at sine ay naimbento ang mga bagong anyo ng artistikong estilo. Sa pagtatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1918, isang [[Republikang Weimar|republika]] ang ipinahayag ni [[Philipp Scheidemann]] sa [[Reichstag (gusali)|gusaling Reichstag]]. Noong 1920, isinama ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]] ang dose-dosenang mga suburban na lungsod, nayon, at pagmamay-ari sa paligid ng Berlin sa isang pinalawak na lungsod. Ang batas ay nagpalaki sa lugar ng Berlin mula 66 tungo 883 km² (25 tungo 341 sq mi). Halos dumoble ang populasyon, at ang Berlin ay may populasyon na humigit-kumulang apat na milyon. Sa panahon ng [[Kulturang Weimar|Weimar]], ang Berlin ay sumailalim sa kaguluhan sa politika dahil sa kawalan ng katiyakan sa ekonomiya ngunit naging isang kilalang sentro ng [[Rumaragasang Dekada '20]]. Naranasan ng metropolis ang kaniyang kapanahunan bilang isang pangunahing kabesera ng mundo at kilala sa mga tungkulin ng pamumuno nito sa agham, teknolohiya, sining, humanidades, pagpaplano ng lungsod, pelikula, mas mataas na edukasyon, pamahalaan, at mga industriya. Si [[Albert Einstein]] ay sumikat sa publiko noong mga taon niya sa Berlin, na ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel para sa Pisika]] noong 1921. [[Talaksan:Potsdamer_Platz_1945.jpg|left|thumb|Nawasak ang Berlin pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ([[Potsdamer Platz]], 1945)]] Noong 1933, si [[Adolf Hitler]] at ang [[Partidong Nazi|Partido Nazi]] ay [[Pag-angat sa kapangyarihan ni Adolf Hitler|naluklok sa kapangyarihan]]. Ang pamamahala ng NSDAP ay nagpabawas sa komunidad ng mga Hudyo ng Berlin mula 160,000 (isang-katlo ng lahat ng mga Hudyo sa bansa) sa humigit-kumulang 80,000 dahil sa pangingibang-bansa sa pagitan ng 1933 at 1939. Pagkatapos ng [[Kristallnacht]] noong 1938, libo-libong Hudyo ng lungsod ang ikinulong sa kalapit na [[kampong piitan ng Sachsenhausen]]. Simula noong unang bahagi ng 1943, marami ang ipinadala sa mga [[kampong piitan]], gaya ng [[Kampo ng konsentrasyon sa Auschwitz|Auschwitz]].<ref>{{Cite web |title=The Jewish Community of Berlin |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708152027/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |archive-date=8 July 2017 |access-date=10 November 2018 |publisher=Holocaust Encyclopedia}}</ref> Ang Berlin ay ang pinakamabigat na binomba na lungsod sa kasaysayan. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang malaking bahagi ng Berlin ay nawasak 1943–45 reyd sa himpapawid ng mga Alyado at sa 1945 [[Labanan ng Berlin]]. Ang mga Alyado ay naghulog ng 67,607 tonelada ng mga bomba sa lungsod, na sinira ang 6,427 ektarya ng tinayuang lugar. Humigit-kumulang 125,000 sibilyan ang napatay.<ref>{{Citation |last=Clodfelter |first=Micheal |title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 |year=2002 |edition=2nd |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-1204-4}}</ref> Matapos ang [[Pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa|pagtatapos ng digmaan sa Europa]] noong Mayo 1945, nakatanggap ang Berlin ng malaking bilang ng mga bakwit mula sa mga lalawigan sa Silangan. Hinati ng mga matagumpay na kapangyarihan ang lungsod sa apat na sektor, na kahalintulad sa mga lugar ng [[Alemanyang sakop ng mga Alyado|pananakop]] kung saan hinati ang Alemanya. Ang mga sektor ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Kanluraning Alyado]] (ang Estados Unidos, Reino Unido, at Pransiya) ay nabuo ang [[Kanlurang Berlin]], habang ang [[Unyong Sobyetika|Sobyetikong sektor]] ang bumuo ng [[Silangang Berlin]].<ref>{{Cite web |last=Benz |first=Prof. Dr. Wolfgang |date=27 April 2005 |title=Berlin – auf dem Weg zur geteilten Stadt |trans-title=Berlin – on the way to a divided city |url=https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110120432/https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |archive-date=10 November 2018 |access-date=10 November 2018 |publisher=Bundeszentrale für politische Bildung |language=de}}</ref> Lahat ng apat na [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyado]] ay nagbahagi ng mga tungkuling pampamahalaan para sa Berlin. Gayunpaman, noong 1948, nang palawigin ng Kanluraning Alyado ang reporma sa pera sa Kanlurang mga sona ng Alemanya sa tatlong kanlurang sektor ng Berlin, ang [[Unyong Sobyetika|Unyong Sobyetiko]] ay nagpataw ng [[Pagbangkulong ng Berlin|pagharang]] sa mga daanan patungo at mula sa Kanlurang Berlin, na ganap na nasa loob ng kontrolado ng Sobyet. teritoryo. Ang [[Pagbangkulong ng Berlin|airlift ng Berlin]], na isinagawa ng tatlong kanlurang Alyado, ay nagtagumpay sa pagharang na ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at iba pang mga suplay sa lungsod mula Hunyo 1948 hanggang Mayo 1949.<ref>{{Cite web |title=Berlin Airlift / Blockade |url=https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150318232831/https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |archive-date=18 March 2015 |access-date=18 August 2008 |publisher=Western Allies Berlin}}</ref> Noong 1949, itinatag ang Pederal na Republika ng Alemanya sa [[Kanlurang Alemanya]] at kalaunan ay isinama ang lahat ng mga sonang Amerikano, Briton, at Pranses, hindi kasama ang mga sona ng tatlong bansang iyon sa Berlin, habang ang [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] ay idineklara sa [[Silangang Alemanya]]. Ang Kanlurang Berlin ay opisyal na nanatiling isang sinasakop na lungsod, ngunit ito ay nakahanay sa politika sa Republikang Federal ng Alemanya sa kabila ng heyograpikong paghihiwalay ng Kanlurang Berlin. Ang serbisyo ng himpapawid sa Kanlurang Berlin ay ipinagkaloob lamang sa mga kompanyang panghimpapawid ng mga Amerikano, Briton, at Pranses. [[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|left|thumb|Ang [[Pader ng Berlin|pagbagsak ng Pader ng Berlin]] noong 9 Nobyembre 1989. Noong [[Araw ng Pagkakaisang Aleman|Oktubre 3, 1990]], pormal nang natapos ang proseso ng [[muling pag-iisa ng Alemanya]].]] Ang pagkakatatag ng dalawang estadong Aleman ay nagpapataas ng tensiyon sa [[Digmaang Malamig]]. Ang Kanlurang Berlin ay napapaligiran ng teritoryo ng Silangang Aleman, at ang Silangang Alemanya ay nagpahayag ng Silangang bahagi bilang kabesera nito, isang hakbang na hindi kinilala ng mga kanluraning kapangyarihan. Kasama sa Silangang Berlin ang karamihan sa sentrong pangkasaysayan ng lungsod. Ang pamahalaang Kanlurang Aleman ay nagsariling nagtatag sa [[Bonn]].<ref>{{Cite web |title=Berlin after 1945 |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412221115/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |archive-date=12 April 2009 |access-date=8 April 2009 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Noong 1961, sinimulan ng Silangang Alemanya na itayo ang [[Pader ng Berlin]] sa paligid ng Kanlurang Berlin, at ang mga pangyayari ay umabot sa isang tangke na paghaharap sa [[Tsekpoint Charlie]]. Ang Kanlurang Berlin ay de facto na ngayong bahagi ng Kanlurang Alemanya na may natatanging legal na katayuan, habang ang Silangang Berlin ay de facto na bahagi ng Silangang Alemanya. Ibinigay ni [[John F. Kennedy]] ang kanyang "''[[Ich bin ein Berliner]]''" na talumpati noong Hunyo 26, 1963, sa harap ng bulwagan ng lungsod ng [[Schöneberg]], na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng lungsod, na sinalungguhitan ang suporta ng Estados Unidos para sa Kanlurang Berlin.<ref>[[Andreas Daum]], ''Kennedy in Berlin''.</ref> Ang Berlin ay ganap na nahati. Bagaman posible para sa mga Kanluranin na dumaan sa kabilang panig sa pamamagitan ng mahigpit na kontroladong mga tsekpoint, para sa karamihan ng mga taga-Silangan, ang paglalakbay sa Kanlurang Berlin o Kanlurang Alemanya ay ipinagbabawal ng pamahalaan ng Silangang Alemanya. Noong 1971, ginagarantiyahan ng isang [[Kasunduan ng Apat na Kapangyarihan]] ang pagpunta sa at mula sa Kanlurang Berlin sa pamamagitan ng kotse o tren sa pamamagitan ng Silangang Alemanya.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971 |url=https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225042306/https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |archive-date=25 February 2021 |access-date=18 August 2008 |publisher=U.S. Diplomatic Mission to Germany}}</ref> Noong 1989, sa pagtatapos ng Cold War at panggigipit mula sa populasyon ng Silangang Aleman, ang [[Pagbagsak ng Pader ng Berlin|Berlin Wall ay bumagsak]] noong Nobyembre 9 at kasunod na karamihan ay giniba. Ngayon, pinapanatili ng [[East Side Gallery]] ang malaking bahagi ng pader. Noong Oktubre 1990, muling [[Muling pag-iisa ng Alemanya|pinagsama]] ang dalawang bahagi ng Alemanya bilang Republika Federal ng Alemanya, at muling naging lungsod ang Berlin.<ref>''Berlin ‒ Washington, 1800‒2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities'', ed.</ref> Si [[Walter Momper]], ang alkalde ng Kanlurang Berlin, ay naging unang alkalde ng muling pinagsamang lungsod sa pansamantala. Ang mga halalan sa buong lungsod noong Disyembre 1990 ay nagresulta sa unang "lahatang Berlin" na alkalde na nahalal na manungkulan noong Enero 1991, kung saan ang magkahiwalay na opisina ng mga alkalde sa Silangan at Kanlurang Berlin ay magtatapos sa panahong iyon, at si [[Eberhard Diepgen]] (isang dating alkalde ng Kanluran Berlin) ang naging unang nahalal na alkalde ng isang muling pinagsamang Berlin.<ref>{{Cite news |date=1 December 1990 |title=Berlin Mayoral Contest Has Many Uncertainties |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |url-status=live |access-date=17 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617212414/https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |archive-date=17 June 2019}}</ref> Noong Hunyo 18, 1994, ang mga sundalo mula sa Estados Unidos, Pransiya, at Britanya ay nagmartsa sa isang parada na bahagi ng mga seremonya upang markahan ang pag-alis ng mga kaalyadong tropang pananakop na nagpapahintulot sa [[Muling pag-iisa ng Alemanya|muling pinagsamang Berlin]]<ref name="ReUnificationParade">{{Cite news |last=Kinzer |first=Stephan |date=19 June 1994 |title=Allied Soldiers March to Say Farewell to Berlin |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |url-status=live |access-date=20 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121133602/https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |archive-date=21 November 2015}}</ref> (ang huling tropang Ruso ay umalis noong Agosto 31, habang ang huling pag-alis ng mga puwersa ng Kanluraning Alyado ay noong Setyembre 8, 1994). Noong Hunyo 20, 1991, bumoto ang [[Bundestag]] (Parlamentong Aleman) na [[Pagpapasya para sa Kabesera ng Alemanya|ilipat ang luklukan]] ng kabesera ng Alemanya mula Bonn patungong Berlin, na natapos noong 1999. {{multiple image|align=right|image1=Humboldt Forum 9155.jpg|width1=195|caption1=Ang muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] na nalalapit nang matapos noong 2021|width2=220|width3=215|direction=|total_width=|alt1=}}Ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2001]] ay pinagsama ang ilang borough, na binawasan ang kanilang bilang mula 23 hanggang 12. Noong 2006, isinagawa sa Berlin ang [[2006 FIFA World Cup Final|FIFA World Cup Final]]. Sa isang [[Atake sa truck sa Berlin noong 2016|pag-atakeng terorista noong 2016]] na nauugnay sa [[Islamikong Estado|ISIL]], isang truck ang sadyang imaneho sa isang palengkeng pam-Pasko sa tabi ng [[Pang-alaalang Simbahang Kaiser Wilhelm]], na nag-iwan ng 13 kataong namatay at 55 nasugatan.<ref>{{Cite news |date=20 December 2016 |title=IS reklamiert Attacke auf Weihnachtsmarkt für sich |language=de |trans-title=IS recalls attack on Christmas market for itself |work=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] |url=https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175944/https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |archive-date=21 March 2019}}</ref><ref name="BBC.Dies">{{Cite news |date=26 October 2021 |title=Berlin attack: First aider dies 5 years after Christmas market murders |work=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |url-status=live |access-date=October 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026190214/https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |archive-date=26 October 2021}}</ref> Binuksan ang [[Paliparang Berlin Brandeburgo]] (BER) noong 2020, pagkalipas ng siyam na taon kaysa binalak, kung saan papasok na ang Terminal 1 sa serbisyo sa katapusan ng Oktubre, at ang mga lipad papunta at mula sa [[Paliparang Tegel]] ay magtatapos sa Nobyembre.<ref>{{Cite web |last=Gardner |first=Nicky |last2=Kries |first2=Susanne |date=8 November 2020 |title=Berlin's Tegel airport: A love letter as it prepares to close |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205135633/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[The Independent]] |language=de}}</ref> Dahil sa pagbaba ng bilang ng mga pasahero na nagreresulta mula sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], inihayag ang mga plano na pansamantalang isara ang Terminal 5 ng BER, ang dating [[Paliparang Berlin Schönefeld|Paliparang Schönefeld]], simula sa Marso 2021 nang hanggang isang taon.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=January 29, 2021 |title=BER schließt Terminal in Schönefeld am 23. Februar |language=de |trans-title=BER closes the terminal in Schönefeld on February 23 |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205134830/https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> Ang nag-uugnay na linyang U-Bahn U5 mula Alexanderplatz hanggang Hauptbahnhof, kasama ang mga bagong estasyong Rotes Rathaus at Unter den Linden, ay binuksan noong Disyembre 4, 2020, kung saan inaasahang magbubukas ang estasyon ng Museumsinsel U-Bahn sa bandang Marso 2021, na kukumpleto sa lahat ng mga bagong gawa sa U5.<ref>{{Cite web |date=24 August 2020 |title=BVG will verlängerte U5 am 4. Dezember eröffnen |trans-title=BVG wants to open the extended U5 on December 4th |url=https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133537/https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[Rundfunk Berlin-Brandenburg|rbb24]] |language=de}}</ref> Ang isang bahagyang pagbubukas sa pagtatapos ng 2020 na museong [[Foro Humboldt]], na makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]], na inihayag noong Hunyo, ay ipinagpaliban hanggang Marso 2021.<ref>{{Cite news |date=27 November 2020 |title=Humboldt Forum will zunächst nur digital eröffnen |language=de |trans-title=Humboldt Forum will initially only open digitally |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133156/https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> === Pagtatangka ng pagsasanib ng Berlin-Brandeburgo === [[Talaksan:DEU_Berlin-Brandenburg_COA.svg|left|thumb|179x179px|Ang eskudo de armas na iminungkahi sa kontrata ng estado]] Ang legal na batayan para sa pinagsamang estado ng Berlin at [[Brandeburgo|Brandeburgo]] ay iba sa ibang mga panukala sa pagsasanib ng estado. Karaniwan, ang Artikulo 29 ng [[Batayang Batas para sa Republikang Federal ng Alemanya|Batayang Batas]] ay nagsasaad na ang pagsasanib ng estado ay nangangailangan ng isang pederal na batas.<ref>{{cite act|type=|index=|date=24 May 1949|article=29|article-type=Article|legislature=Parlamentarischer Rat|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_29.html|language=de}}</ref> Gayunpaman, ang isang sugnay na idinagdag sa Batayang Batas noong 1994, Artikulo 118a, ay nagpapahintulot sa Berlin at Brandeburgo na magkaisa nang walang pag-apruba ng federal, na nangangailangan ng isang reperendo at ratipikasyon ng mga parlamento ng parehong estado.<ref>{{cite act|type=|index=|date=27 October 1994|article=118a|article-type=Einzelnorm|legislature=Bundestag|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_118a.html|language=de}}</ref> Noong 1996, nagkaroon ng hindi matagumpay na pagtatangka na pag-isahin ang mga estado ng Berlin at Brandenburg.<ref name="berlingeschichte">{{Cite web |year=2004 |title=LÄNDERFUSION / FUSIONSVERTRAG (1995) |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/5_33_laefuver.htm |access-date=31 March 2022}}</ref> Parehong may iisang kasaysayan, diyalekto, at kultura at sa 2020, mayroong mahigit 225,000 residente ng Brandeburgo na bumibiyahe patungong Berlin. Ang pagsasanib ay nagkaroon ng halos nagkakaisang suporta ng isang malawak na koalisyon ng parehong mga pamahalaan ng estado, mga partidong pampolitika, media, mga asosasyon ng negosyo, mga unyon ng manggagawa at mga simbahan.<ref>{{Cite news |date=4 May 2016 |title=Die Brandenburger wollen keine Berliner Verhältnisse |language=de |work=Tagesspiegel |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/gescheiterte-laenderfusion-mit-berlin-die-brandenburger-wollen-keine-berliner-verhaeltnisse/13539146.html |access-date=30 March 2022}}</ref> Bagaman bumoto ang Berlin ng pabor sa maliit na palugit, higit sa lahat ay nakabatay sa suporta sa dating [[Kanlurang Berlin]], hindi inaprubahan ng mga botante ng Brandeburgo ang pagsasanib sa malaking margin. Nabigo ito higit sa lahat dahil sa ayaw ng mga botante ng Brandeburgo na tanggapin ang malaki at lumalaking utang ng publiko sa Berlin at takot na mawala ang pagkakakilanlan at impluwensiya sa kabesera.<ref name="berlingeschichte" /> == Heograpiya == === Topograpiya === [[Talaksan:Berlin_by_Senitnel-2.jpg|thumb|Imaheng satellite ng Berlin]] [[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Ang labas ng Berlin ay nasasakupan ng mga kakahuyan at maraming lawa.]] Ang Berlin ay nasa hilagang-silangan ng Alemanya, sa isang lugar ng mababang latiang makahoy na may pangunahing patag na [[topograpiya]], bahagi ng malawak na [[Hilagang Kapatagang Europeo]] na umaabot mula hilagang Pransiya hanggang kanlurang Rusya. Ang ''Berliner Urstromtal'' (isang panahon ng yelo [[lambak glasyar]]), sa pagitan ng mababang [[Talampas ng Barnim]] sa hilaga at ng [[Talampas ng Teltow]] sa timog, ay nabuo sa pamamagitan ng natunaw na tubig na dumadaloy mula sa mga yelo sa dulo ng huling [[glasyasyong Weichseliense]]. Ang [[Spree (ilog)|Spree]] ay sumusunod sa lambak na ito ngayon. Sa Spandau, isang boto sa kanluran ng Berlin, ang Spree ay umaagos sa ilog [[Havel]], na dumadaloy mula hilaga hanggang timog sa kanlurang Berlin. Ang daloy ng Havel ay mas katulad ng isang hanay ng mga lawa, ang pinakamalaki ay ang Tegeler See at ang [[Großer Wannsee]]. Ang isang serye ng mga lawa ay dumadaloy din sa itaas na Spree, na dumadaloy sa [[Müggelsee|Großer Müggelsee]] sa silangang Berlin.<ref>{{Cite web |title=Satellite Image Berlin |url=https://maps.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://www.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |archive-date=18 February 2022 |access-date=18 August 2008 |publisher=Google Maps}}</ref> Ang malalaking bahagi ng kasalukuyang Berlin ay umaabot sa mababang talampas sa magkabilang panig ng Lambak Spree. Malaking bahagi ng mga boro na [[Reinickendorf]] at [[Pankow]] ay nasa Talampas ng Barnim, habang ang karamihan sa mga boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]], at [[Neukölln]] ay nasa Talampas ng Teltow. Ang boro ng Spandau ay bahagyang nasa loob ng Lambak Glasyar ng Berlin at bahagyang nasa Kapatagang Nauen, na umaabot sa kanluran ng Berlin. Mula noong 2015, ang mga burol ng Arkenberge sa Pankow sa {{Convert|122|m}} taas, ay ang pinakamataas na punto sa Berlin. Sa pamamagitan ng pagtatapon ng mga labi ng konstruksiyon nalampasan nito ang [[Teufelsberg]] ({{Cvt|120.1|m}}), na kung saan mismo ay binubuo ng mga durog na bato mula sa mga guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>{{Cite web |last=Triantafillou |first=Nikolaus |date=27 January 2015 |title=Berlin hat eine neue Spitze |trans-title=Berlin has a new top |url=https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160722225809/https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |archive-date=22 July 2016 |access-date=11 November 2018 |publisher=Qiez |language=de}}</ref> Ang [[Müggelberge]] sa 114.7 {{Convert|114.7|m}} taas ang pinakamataas na natural na punto at ang pinakamababa ay ang Spektesee sa Spandau, sa {{Convert|28.1|m}} taas.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=22 February 2015 |title=Der höchste Berg von Berlin ist neuerdings in Pankow |language=de |trans-title=The tallest mountain in Berlin is now in Pankow |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |url-status=live |access-date=22 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150519014725/https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |archive-date=19 May 2015}}</ref> === Klima === Ang Berlin ay may [[klimang pangkaragatan]] ([[Kategoryang Köppen sa klima|Köppen]]: ''Cfb'');<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Köppen Climate Classification (Weatherbase) |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130184209/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019 |website=Weatherbase}}</ref> ang silangang bahagi ng lungsod ay may bahagyang impluwensiyang kontinental (''Dfb''), isa sa mga pagbabago ay ang taunang pag-ulan ayon sa [[masa ng hangin]] at ang mas malaking kasaganaan sa isang panahon ng taon.<ref>{{Cite web |title=The different types of vertical greening systems and their relative sustainability |url=https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130220603/https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019}}</ref><ref name="Elkins22">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|title=Berlin: The Spatial Structure of a Divided City|last1=Elkins|first1=Dorothy|last2=Elkins|first2=T. H.|last3=Hofmeister|first3=B.|date=4 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781135835057|language=en|access-date=21 September 2020|archive-date=18 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|url-status=live}}</ref> Nagtatampok ang ganitong uri ng klima ng katamtamang temperatura ng tag-init ngunit kung minsan ay mainit (para sa pagiging semikontinental) at malamig na taglamig ngunit hindi mahigpit sa halos lahat ng oras.<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Climate Summary |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629211853/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |archive-date=29 June 2015 |access-date=15 March 2015 |publisher=Weatherbase}}</ref><ref name="Elkins2">{{Cite book}}</ref> Dahil sa mga transisyonal na sonang klima nito, karaniwan ang pagyeyelo sa taglamig, at may mas malaking pagkakaiba sa temperatura sa pagitan ng mga panahon kaysa sa karaniwan para sa maraming [[klimang pangkaragatan]]. Higit pa rito, ang Berlin ay inuri bilang isang [[Katamtamang klima|katamtamang]] [[Mabanas na klimang kontinental|klimang kontinental]] (''Dc'') sa ilalim ng iskema ng [[Kategoryang Trewartha sa klima|klima ng Trewartha]], gayundin ang mga suburb ng Lungsod ng Bagong York, bagaman inilalagay sila ng [[Kategoryang Köppen sa klima|sistemang Köppen]] sa iba't ibang uri.<ref>Gerstengarbe FW, Werner PC (2009) A short update on Koeppen climate shifts in Europe between 1901 and 2003.</ref> Ang mga tag-araw ay mainit-init at kung minsan ay mahalumigmig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|22|–|25|C}} at mababa sa {{Cvt|12|–|14|C}} . Ang mga taglamig ay malamig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|3|C}} at mababa sa {{Cvt|−2|to|0|C}}. Ang tagsibol at taglagas ay karaniwang malamig hanggang banayad. Lumilikha ng mikroklima ang tinayuang bahagi ng Berlin, na may [[Pulo ng init sa lungsod|init na iniimbak ng mga gusali at bangketa ng lungsod]]. Ang mga temperatura ay maaaring {{Cvt|4|C-change}} mas mataas sa lungsod kaysa mga nakapaligid na lugar.<ref>{{Cite web |title=weather.com |url=https://www.weather.com/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070323015551/https://www.weather.com/ |archive-date=23 March 2007 |access-date=7 April 2012 |publisher=weather.com}}</ref> Ang taunang pag-ulan ay {{Convert|570|mm}} na may katamtamang pag-ulan sa buong taon. Ang Berlin at ang nakapalibot na estado ng Brandeburgo ay ang pinakamainit at pinakatuyong rehiyon sa Alemanya.<ref name="berlinermorgenpost">{{Cite web |date=8 March 2016 |title=Berlin ist das wärmste und trockenste Bundesland |url=https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023193643/https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |archive-date=23 October 2021 |access-date=23 October 2021 |website=Berliner Morgenpost}}</ref> Ang pag-ulan ng niyebe ay pangunahing nangyayari mula Disyembre hanggang Marso.<ref name="worldweather2">{{Cite web |title=Climate figures |url=https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080817114255/https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |archive-date=17 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=World Weather Information Service}}</ref> Ang pinakamainit na buwan sa Berlin ay Hulyo 1834, na may karaniwang temperatura na {{Cvt|23.0|C}} at ang pinakamalamig ay Enero 1709, na maykaraniwang temperatura na {{Cvt|-13.2|C}}.<ref>{{Cite web |title=Temperaturmonatsmittel BERLIN-TEMPELHOF 1701- 1993 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190702031754/https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |archive-date=2 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref> Ang pinakamabasang buwan na naitala ay Hulyo 1907, na may {{Convert|230|mm}} ng pag-ulan, samantalang ang pinakamatuyo ay Oktubre 1866, Nobyembre 1902, Oktubre 1908 at Setyembre 1928, lahat ay may {{Convert|1|mm|3}} ng pag-ulan.<ref>{{Cite web |title=Niederschlagsmonatssummen BERLIN-DAHLEM 1848– 1990 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190707182905/https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |archive-date=7 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref>{{Weather box|location=Berlin (Schönefeld), 1981–2010 normals, mga sukdulan 1957–kasalukuyan|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=15.1|Feb record high C=18.0|Mar record high C=25.8|Apr record high C=30.8|May record high C=32.7|Jun record high C=35.4|Jul record high C=37.3|Aug record high C=38.0|Sep record high C=32.3|Oct record high C=27.7|Nov record high C=20.4|Dec record high C=15.6|year record high C=38.0|Jan high C=2.8|Feb high C=4.3|Mar high C=8.7|Apr high C=14.3|May high C=19.4|Jun high C=22.0|Jul high C=24.6|Aug high C=24.2|Sep high C=19.3|Oct high C=13.8|Nov high C=7.3|Dec high C=3.3|year high C=13.7|Jan mean C=0.1|Feb mean C=0.9|Mar mean C=4.3|Apr mean C=9.0|May mean C=14.0|Jun mean C=16.8|Jul mean C=19.1|Aug mean C=18.5|Sep mean C=14.2|Oct mean C=9.4|Nov mean C=4.4|Dec mean C=1.0|year mean C=9.3|Jan low C=-2.8|Feb low C=-2.4|Mar low C=0.4|Apr low C=3.5|May low C=8.2|Jun low C=11.2|Jul low C=13.5|Aug low C=13.0|Sep low C=9.6|Oct low C=5.4|Nov low C=1.4|Dec low C=-1.6|year low C=5.0|Jan record low C=-25.3|Feb record low C=-22.0|Mar record low C=-16.0|Apr record low C=-7.4|May record low C=-2.8|Jun record low C=1.3|Jul record low C=4.9|Aug record low C=4.6|Sep record low C=-0.9|Oct record low C=-7.7|Nov record low C=-12.0|Dec record low C=-24.0|year record low C=-25.3|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=37.2|Feb precipitation mm=30.1|Mar precipitation mm=39.3|Apr precipitation mm=33.7|May precipitation mm=52.6|Jun precipitation mm=60.2|Jul precipitation mm=52.5|Aug precipitation mm=53.0|Sep precipitation mm=39.5|Oct precipitation mm=32.2|Nov precipitation mm=37.8|Dec precipitation mm=46.1|year precipitation mm=515.2|Jan sun=57.6|Feb sun=71.5|Mar sun=119.4|Apr sun=191.2|May sun=229.6|Jun sun=230.0|Jul sun=232.4|Aug sun=217.3|Sep sun=162.3|Oct sun=114.7|Nov sun=54.9|Dec sun=46.9|year sun=1727.6|Jan uv=1|Feb uv=1|Mar uv=2|Apr uv=4|May uv=5|Jun uv=6|Jul uv=6|Aug uv=5|Sep uv=4|Oct uv=2|Nov uv=1|Dec uv=0|source 1=[[DWD]]<ref>{{cite web |url = https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |title = Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte |access-date = 2019-06-12 |archive-date = 12 June 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20140612043121/https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |url-status = live }}</ref> at Weather Atlas<ref>{{Cite web|url=https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|title=Berlin, Germany – Detailed climate information and monthly weather forecast|last=d.o.o|first=Yu Media Group|website=Weather Atlas|language=en|access-date=2019-07-02|archive-date=25 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211125121717/https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|url-status=live}}</ref>}}{{Weather box|location=Berlin ([[Tempelhof]]), elevation: {{convert|48|m|abbr=on|disp=or}}, 1971–2000 normals, extremes 1878–present|collapsed=y|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=15.5|Feb record high C=18.7|Mar record high C=24.8|Apr record high C=31.3|May record high C=35.5|Jun record high C=38.5|Jul record high C=38.1|Aug record high C=38.0|Sep record high C=34.2|Oct record high C=28.1|Nov record high C=20.5|Dec record high C=16.0|Jan high C=3.3|Feb high C=5.0|Mar high C=9.0|Apr high C=15.0|May high C=19.6|Jun high C=22.3|Jul high C=25.0|Aug high C=24.5|Sep high C=19.3|Oct high C=13.9|Nov high C=7.7|Dec high C=3.7|Jan mean C=0.6|Feb mean C=1.4|Mar mean C=4.8|Apr mean C=8.9|May mean C=14.3|Jun mean C=17.1|Jul mean C=19.2|Aug mean C=18.9|Sep mean C=14.5|Oct mean C=9.7|Nov mean C=4.7|Dec mean C=2.0|Jan low C=−1.9|Feb low C=−1.5|Mar low C=1.3|Apr low C=4.2|May low C=9.0|Jun low C=12.3|Jul low C=14.3|Aug low C=14.1|Sep low C=10.6|Oct low C=6.4|Nov low C=2.2|Dec low C=-0.4|Jan record low C=-23.1|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-8.1|May record low C=-4.0|Jun record low C=1.5|Jul record low C=6.1|Aug record low C=3.5|Sep record low C=-1.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.0|Dec record low C=-20.5|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=42.3|Feb precipitation mm=33.3|Mar precipitation mm=40.5|Apr precipitation mm=37.1|May precipitation mm=53.8|Jun precipitation mm=68.7|Jul precipitation mm=55.5|Aug precipitation mm=58.2|Sep precipitation mm=45.1|Oct precipitation mm=37.3|Nov precipitation mm=43.6|Dec precipitation mm=55.3|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=8.0|Mar precipitation days=9.1|Apr precipitation days=7.8|May precipitation days=8.9|Jun precipitation days=7.0|Jul precipitation days=7.0|Aug precipitation days=7.0|Sep precipitation days=7.8|Oct precipitation days=7.6|Nov precipitation days=9.6|Dec precipitation days=11.4|unit precipitation days=1.0 mm|source 1=[[World Meteorological Organization|WMO]]<ref>{{cite web |url = https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |title = World Weather Information Service&nbsp;– Berlin |website = Worldweather.wmo.int |date = 5 October 2006 |access-date = 2012-04-07 |archive-date = 25 April 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130425001834/https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |url-status = bot: unknown }} April 25, 2013, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]]<ref>{{cite web |url = https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |title = Indices Data – Berlin/Tempelhof 2759 |access-date = 2019-05-13 |publisher = [[KNMI (institute)|KNMI]] |archive-date = 9 July 2018 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180709010608/https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |url-status = dead }}</ref>}}{{Weather box|collapsed=y|metric first=y|single line=y|location=Berlin ([[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]), {{convert|58|m|abbr=on|disp=or}}, 1961–1990 normals, extremes 1908–present{{NoteTag|Because the location of the [[weather station]] is furthest from the more densely urbanized region of Berlin and further away from the main [[Urban heat island|UHI]], its values will be somewhat higher, especially in the center and immediate regions.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm Long-term Development of Selected Climate Parameters (Edition 2015)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210308213004/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm |date=8 March 2021 }}, Berlin Environmental Atlas. ''Senate Department for Urban Development and Housing''. Retrieved January 30, 2019.</ref>}} <!--in the order as it appears in the table, not all of the following data may be available, especially records and days of precipitation -->|Jan record high C=15.2|Feb record high C=18.6|Mar record high C=25.1|Apr record high C=30.9|May record high C=33.3|Jun record high C=36.1|Jul record high C=37.9|Aug record high C=37.7|Sep record high C=34.2|Oct record high C=27.5|Nov record high C=19.5|Dec record high C=15.7|Jan mean C=-0.4|Feb mean C=0.6|Mar mean C=4.0|Apr mean C=8.4|May mean C=13.5|Jun mean C=16.7|Jul mean C=17.9|Aug mean C=17.2|Sep mean C=13.5|Oct mean C=9.3|Nov mean C=4.6|Dec mean C=1.2|Jan high C=1.8|Feb high C=3.5|Mar high C=7.9|Apr high C=13.1|May high C=18.6|Jun high C=21.8|Jul high C=23.1|Aug high C=22.8|Sep high C=18.7|Oct high C=13.3|Nov high C=7.0|Dec high C=3.2|Jan low C=-2.9|Feb low C=-2.2|Mar low C=0.5|Apr low C=3.9|May low C=8.2|Jun low C=11.4|Jul low C=12.9|Aug low C=12.4|Sep low C=9.4|Oct low C=5.9|Nov low C=2.1|Dec low C=-1.1|Jan record low C=-21.0|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-6.7|May record low C=-2.9|Jun record low C=0.8|Jul record low C=5.4|Aug record low C=4.7|Sep record low C=-0.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.1|Dec record low C=-20.2|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=43.0|Feb precipitation mm=37.0|Mar precipitation mm=38.0|Apr precipitation mm=42.0|May precipitation mm=55.0|Jun precipitation mm=71.0|Jul precipitation mm=53.0|Aug precipitation mm=65.0|Sep precipitation mm=46.0|Oct precipitation mm=36.0|Nov precipitation mm=50.0|Dec precipitation mm=55.0|Jan sun=45.4|Feb sun=72.3|Mar sun=122.0|Apr sun=157.7|May sun=221.6|Jun sun=220.9|Jul sun=217.9|Aug sun=210.2|Sep sun=156.3|Oct sun=110.9|Nov sun=52.4|Dec sun=37.4|unit precipitation days=1.0 mm|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=9.0|Mar precipitation days=8.0|Apr precipitation days=9.0|May precipitation days=10.0|Jun precipitation days=10.0|Jul precipitation days=9.0|Aug precipitation days=9.0|Sep precipitation days=9.0|Oct precipitation days=8.0|Nov precipitation days=10.0|Dec precipitation days=11.0|source 1=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]<ref name="noaa">{{cite web | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/DL/10381.TXT | title = Berlin (10381) – WMO Weather Station | access-date = 2019-01-30 | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]] }}{{dead link|date=June 2022|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [https://archive.org/details/19611990NormalsNOAABerlin Archived] January 30, 2019, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=Berliner Extremwerte<ref>{{cite web |url = https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |title = Berliner Extremwerte |access-date = 1 December 2014 |archive-date = 6 June 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200606191249/https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |url-status = live }}</ref>}} === Tanawin ng lungsod === [[Talaksan:16-07-04-Abflug-Berlin-DSC_0122.jpg|thumb|Larawang panghimpapawid sa gitna ng Berlin na nagpapakita ng [[Lungsod Kanluran|City West]], [[Potsdamer Platz]], [[Alexanderplatz]], at ang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]]]] Ang kasaysayan ng Berlin ay nag-iwan sa lungsod ng isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] pagkakaayos at isang napakaeklektikong hanay ng arkitektura at mga gusali. Ang hitsura ng lungsod ngayon ay higit na nahubog ng pangunahing papel na ginampanan nito sa kasaysayan ng Germany noong ika-20 siglo. Lahat ng pambansang pamahalaan na nakabase sa Berlin{{Spaced en dash}}ang Kaharian ng Prusya, ang Ikalawang Imperyong Aleman ng 1871, ang Republikang Weimar, Alemanyang Nazi, Silangang Alemanya, pati na rin ang muling pinagsamang Alemanya{{Spaced en dash}}nagpasimula ng mga ambisyosong programa sa muling pagtatayo, na ang bawat isa ay nagdaragdag ng sarili nitong natatanging estilo sa arkitektura ng lungsod. Sinalanta ang Berlin ng mga [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pagsalakay sa himpapawid]], sunog, at labanan sa kalye noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, at marami sa mga gusaling nakaligtas sa parehong Silangan at Kanluran ay giniba noong panahon pagkatapos ng digmaan. Karamihan sa demolisyong ito ay pinasimulan ng mga programa sa arkitektura ng munisipyo upang magtayo ng mga bagong distrito ng negosyo o tirahan at ang mga pangunahing arterya. Karamihan sa mga [[Palamuti (sining)|palamuti]] sa mga gusali bago ang digmaan ay nawasak kasunod ng mga [[Palamuti at krimen|makabagong dogma]], at sa parehong mga sistema pagkatapos ng digmaan, gayundin sa muling pinagsamang Berlin, maraming mahahalagang estrukturang pamana ang ang [[Rekonstruksiyon (arkitektura)|muling itinayo]], kabilang ang ''Forum Fridericianum'' kasama ang, [[Operang Estatal ng Berlin|Operang Estatal]] (1955), [[Palasyo ng Charlottenburg|Palasyo Charlottenburg]] (1957), ang mga monumental na gusali sa [[Gendarmenmarkt]] (dekada '80), [[Alte Kommandantur|Kommandantur]] (2003), at gayundin ang proyekto sa muling pagtatayo ng mga barokong patsada ng [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]]. Maraming mga bagong gusali ang naging inspirasyon ng kanilang makasaysayang mga nauna o ang pangkalahatang klasikal na estilo ng Berlin, gaya ng [[Otel Adlon]]. Ang mga kumpol ng mga [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Berlin|tore]] ay tumaas sa iba't ibang lokasyon: [[Potsdamer Platz]], ang [[Lungsod Kanluran|City West]], at [[Alexanderplatz]], ang huling dalawa ay naglalarawan sa mga dating sentro ng Silangan at Kanlurang Berlin, na ang una ay kumakatawan sa isang bagong Berlin noong ika-21 siglo, na bumangon mula sa mga guho no-man's land ng Pader ng Berlin. Ang Berlin ay may lima sa nangungunang 50 [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Alemanya|pinakamataas na gusali]] sa Alemanya. Mahigit sa sangkatlo ng sakop ng lungsod ay binubuo ng luntiang espasyo, kakahuyan, at tubig.<ref name="gruen2">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang pangalawang pinakamalaking at pinakasikat na liwasan ng Berlin, ang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], ay matatagpuan sa gitna mismo ng lungsod. Sinasaklaw nito ang isang lugar na 210 ektarya at umaabot mula [[Himpilan ng tren ng Berlin Zoologischer Garten|Bahnhof Zoo]] sa City West hanggang sa [[Tarangkahang Brandeburgo]] sa silangan. Kabilang sa mga tanyag na kalye, ang [[Unter den Linden]] at [[Friedrichstraße]] ay matatagpuan sa lumang sentro ng lungsod (at kasama sa dating Silangang Berlin). Ang ilan sa pangunahing kalye sa City West ay ang [[Kurfürstendamm]] (o pinaikling Ku´damm) at [[Kantstraße]]. === Arkitektura === [[Talaksan:Gendarmenmarkt_Panorama.jpg|thumb|Panorama ng [[Gendarmenmarkt]], na nagpapakita ng [[Konzerthaus Berlin]], nasa gilid ng [[Neue Kirche, Berlin|Simbahang Aleman]] (kaliwa) at [[Katedral na Pranses, Berlin|Simbahang Pranses]] (kanan)]] [[Talaksan:Berliner_Dom_seen_from_James_Simon_Park.jpg|thumb|Ang [[Katedral ng Berlin]] sa [[Pulo ng mga Museo]]]] Ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] (toreng pantelebisyon) sa [[Alexanderplatz]] sa [[Mitte]] ay kabilang sa pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo sa {{Cvt|368|m}}. Itinayo noong 1969, makikita ito sa karamihan ng mga sentral na distrito ng Berlin. Ang lungsod ay makikita mula sa {{Convert|204|m|ft|-high}} palapag ng pagmamasid. Simula rito, ang [[Karl-Marx-Allee]] ay patungo sa silangan, isang abenida na may linya ng mga monumental na gusali ng tirahan, na dinisenyo sa istilong [[Arkitekturang Stalinista|Sosyalismong Klasisismo]]. Katabi ng lugar na ito ay ang [[Rotes Rathaus]] (Bulwagang Panlungsod), na may natatanging pulang-ladrilyong arkitektura nito. Sa harap nito ay ang [[Neptunbrunnen]], isang balong na nagtatampok ng mitolohikong pangkat ng mga [[Triton (mitolohiya)|Triton]], mga [[personipikasyon]] ng apat na pangunahing Prusong ilog, at [[Neptuno (mitolohiya)|Neptuno]] sa ibabaw nito. Ang [[Tarangkahang Brandeburgo]] ay isang ikonikong tanawin ng Berlin at Alemanya; ito ay tumatayo bilang isang simbolo ng pangyayaring Europeo at ng pagkakaisa at kapayapaan. Ang [[gusaling Reichstag]] ay ang tradisyonal na luklukan ng Parlamentong Aleman. Hinubog muli ito ng arkitektrong Briton na si [[Norman Foster (arkitekto)|Norman Foster]] noong dekada '90 at nagtatampok ng salaming simboryo sa ibabaw ng pook ng pagpupulong, na nagbibigay-daan sa libreng pampublikong tanaw sa mga pinagdadausang parlamento at magagandang tanawin ng lungsod. Ang [[Galeriyang East Side]] ay isang open-air na eksibisyong sining na direktang ipininta sa mga huling bahagi ng Pader ng Berlin. Ito ang pinakamalaking natitirang ebidensiya ng makasaysayang dibisyon ng lungsod. Ang [[Gendarmenmarkt]] ay isang [[Arkitekturang Neoklasiko|neoklasikong liwasan]] sa Berlin, ang pangalan ay nagmula sa punong-tanggapan ng sikat na Gens d'armes regiment na matatagpuan dito noong ika-18 siglo. Dalawang katulad na disenyong katedral ang hangganan nito, ang [[Französischer Dom]] kasama ang platapormang pang-obserbasyon nito at ang [[Deutscher Dom]]. Ang Konzerthaus (Bulwagang Pangkonsiyerto), tahanan ng Orkestra Sinfonika ng Berlin, ay nakatayo sa pagitan ng dalawang katedral. [[Talaksan:MJK_46430_Schloss_Charlottenburg.jpg|left|thumb|[[Palasyo Charlottenburg]]]] [[Talaksan:Berlin_Hackesche_Höfe1.jpg|left|thumb|[[Hackesche Höfe]]]] Ang [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] ay naglalaman ng [[Berlin#Mga%20museo|limang museo]] na itinayo mula 1830 hanggang 1930 at isang [[Tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Alemanya|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ang pagpapanumbalik at pagtatayo ng isang pangunahing lagusan sa lahat ng mga museo, pati na rin ang muling pagtatayo ng [[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloss]] ay nagpapatuloy.<ref>{{Cite web |date=24 June 2011 |title=Neumann: Stadtschloss wird teurer |trans-title=Neumann: Palace is getting more expensive |url=https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200703/https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 May 2010 |title=Das Pathos der Berliner Republik |trans-title=The pathos of the Berlin republic |url=https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200702/https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref> Gayundin sa pulo at sa tabi ng [[Lustgarten]] at palasyo ay ang [[Katedral ng Berlin]], ang ambisyosong pagtatangka ni emperador Guillermo II na lumikha ng Protestanteng karibal sa [[Basilika ni San Pedro]] sa Roma. Ang isang malaking kripta ay naglalaman ng mga labi ng ilan sa mga naunang Prusong maharlikang pamilya. Ang [[Katedral ni Santa Eduvigis]] ay ang Katoliko Romanong katedral ng Berlin. [[Talaksan:Bikinihaus_Berlin-1210760.jpg|thumb|Ang [[Breitscheidplatz]] kasama ang [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] ay ang sentro ng [[Lungsod Kanluran|City West]].]] Ang [[Unter den Linden]] ay isang silangan–kanlurang abenidang nalilinyahan ng mga puno na mula sa Tarangkahang Brandeburgo hanggang sa pook ng dating Berliner Stadtschloss, at dating pangunahing promenada ng Berlin. Maraming Klasikong gusali ang nakahanay sa kalye, at naroon ang bahagi ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]]. Ang [[Friedrichstraße]] ay ang maalamat na kalye ng Berlin noong [[Ginintuang Dekada Beynte]]. Pinagsasama nito ang mga tradisyon ng ika-20 siglo sa modernong arkitektura ng Berlin ngayon. Ang [[Potsdamer Platz]] ay isang buong kuwarto na binuo mula sa simula pagkatapos bumaba ang [[Pader ng Berlin|Pader]].<ref>{{Cite web |title=Construction and redevelopment since 1990 |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080610103008/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |archive-date=10 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=Senate Department of Urban Development}}</ref> Sa kanluran ng Potsdamer Platz ay ang Kulturforum, na naglalaman ng [[Gemäldegalerie, Berlin|Gemäldegalerie]], at nasa gilid ng [[Neue Nationalgalerie]] at ng [[Berliner Philharmonie]]. Ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], isang alaalang pang-[[Holokausto]], ay nasa hilaga.<ref>{{Cite news |last=Ouroussoff |first=Nicolai |date=9 May 2005 |title=A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html |access-date=18 August 2008}}</ref> Ang lugar sa paligid ng [[Hackescher Markt]] ay tahanan ng mga kulturang moda, na may 'di-mabilang na mga bilihan ng damit, club, bar, at galeriya. Kabilang dito ang [[Hackesche Höfe]], isang kalipunan ng mga gusali sa paligid ng ilang patyo, na muling itinayo noong 1996. Ang kalapit na [[Bagong Sinagoga, Berlin|Bagong Sinagoga]] ay ang sentro ng kultura ng mga Hudyo. Ang [[Straße des 17. Juni]], na nagkokonekta sa Tarangkahang Brandeburgo at Ernst-Reuter-Platz, ay nagsisilbing gitnang silangan-kanlurang axis. Ang pangalan nito ay ginugunita ang mga [[Pag-aalsa noong 1953 sa Silangang Alemanya|pag-aalsa sa Silangang Berlin noong Hunyo 17, 1953]]. Humigit-kumulang sa kalahati mula sa Tarangkahang Brandeburgo ay ang Großer Stern, isang isla ng sirkulong trapiko kung saan matatagpuan ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin|Siegessäule]] (Haligi ng Tagumpay). Ang monumentong ito, na itinayo upang gunitain ang mga tagumpay ng Prusya, ay inilipat noong 1938–39 mula sa dati nitong posisyon sa harap ng Reichstag. Ang [[Kurfürstendamm]] ay tahanan ng ilan sa mga mararangyang tindahan ng Berlin kung saan ang [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] sa silangang dulo nito sa [[Breitscheidplatz]] . Ang simbahan ay nawasaknoonga Ikalawang Digmaang Pandaigdig at iniwang sira. Ang malapit sa Tauentzienstraße ay ang [[KaDeWe]], na sinasabing pinakamalaking department store sa kontinental na Europa. Ang [[Rathaus Schöneberg]], kung saan ginawa ni [[John F. Kennedy]] ang kaniyang tanyag na talumpating "[[Ich bin ein Berliner]]!", ay nasa [[Tempelhof-Schöneberg]]. Kanluran ng sentro, ang [[Palasyo Bellevue, Alemanya|Palasyo Bellevue]] ay ang tirahan ng Pangulo ng Alemanya. Ang [[Palasyo Charlottenburg]], na nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ang pinakamalaking makasaysayang palasyo sa Berlin. Ang [[Funkturm Berlin]] ay isang {{Convert|150|m|ft|-tall}} lattice tore ng radyo sa pook fairground, na itinayo sa pagitan ng 1924 at 1926. Ito ang tanging toreng pang-obserbasyon na nakatayo sa mga insulator at may restawran {{Cvt|55|m}} at isang larangang pantanaw {{Cvt|126|m}} sa ibabaw ng lupa, na mapupuntahan ng elevator na may bintana. Ang [[Oberbaumbrücke]] sa ibabaw ng ilog Spree ay ang pinakaikonikong tulay ng Berlin, na nag-uugnay sa pinagsama-samang mga boro ng [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]]. Nagdadala ito ng mga sasakyan, tao, at linyang U1 ng [[Berlin U-Bahn]]. Ang tulay ay nakumpleto sa isang estilong [[ladrilyong gotiko]] noong 1896, na pinapalitan ang dating kahoy na tulay na may isang pang-itaas na daanan para sa U-Bahn. Ang gitnang bahagi ay giniba noong 1945 upang pigilan ang [[Hukbong Pula|Pulang Hukbo]] sa pagtawid. Pagkatapos ng digmaan, ang inayos na tulay ay nagsilbing [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|checkpoint at tawiran sa hangganan]] sa pagitan ng mga sektor ng Sobyetiko at Amerikano, at kalaunan sa pagitan ng Silangan at Kanlurang Berlin. Noong kalagitnaan ng dekada '50, ito ay sarado sa mga sasakyan, at pagkatapos ng pagtatayo ng Pader ng Berlin noong 1961, ang trapiko ng tao ay mahigpit na pinaghigpitan. Kasunod ng muling pagsasama-samang Aleman, ang gitnang bahagi ay muling itinayo gamit ang isang kuwadrong asero, at ipinagpatuloy ang serbisyo ng U-Bahn noong 1995. == Demograpiya == [[Talaksan:Berlin_population2.svg|left|thumb|Populasyon ng Berlin, 1880–2012]] Sa pagtatapos ng 2018, ang lungsod-estado ng Berlin ay mayroong 3.75&nbsp;milyong rehistradong naninirahan<ref name="pop-detail3">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> sa isang lugar na {{Cvt|891.1|km2}}. Ang densidad ng populasyon ng lungsod ay 4,206 na naninirahan bawat km². Ang Berlin ang [[Talaan ng mga pinakamalaking lungsod ng Unyong Europeo ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod|pinakamataong lungsod]] sa [[Unyong Europeo]]. Noong 2019, ang urbanong sakop ng Berlin ay may humigit-kumulang 4.5&nbsp;milyong naninirahan. {{Magmula noong|2019}} ang [[Kalakhang sonang urbano|gumaganang urbanong pook]] ay tahanan ng humigit-kumulang 5.2&nbsp;milyong tao.<ref>[https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas, Eurostat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150903213351/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en|date=3 September 2015}}.</ref> Ang buong [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|rehiyon ng kabisera ng Berlin-Brandeburgo]] ay may populasyon na higit sa 6&nbsp;milyon sa isang lugar na {{Cvt|30546|km2|0}}.<ref>{{Cite web |date=31 August 2020 |title=Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg |url=https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817083458/https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |archive-date=17 August 2019 |access-date=6 February 2013 |website=www.deutsche-metropolregionen.org}}</ref>{{Historical populations|1721|65300|1750|113289|1800|172132|1815|197717|1825|220277|1840|330230|1852|438958|1861|547571|1871|826341|1880|1122330|1890|1578794|1900|1888848|1910|2071257|1920|3879409|1925|4082778|1933|4221024|1939|4330640|1945|3064629|1950|3336026|1960|3274016|1970|3208719|1980|3048759|1990|3433695|2000|3382169|2010|3460725|53=2020|54=3664088}}Noong 2014, ang lungsod-estado na Berlin ay nagkaroon ng 37,368 buhay na panganak (+6.6%), isang rekord na bilang mula noong 1991. Ang bilang ng mga namatay ay 32,314. Halos 2.0&nbsp;milyong kabahayan ang binilang sa lungsod. 54 porsiyento ng mga ito ay mga sambahayang iisa ang naninirahan. Mahigit sa 337,000 pamilya na may mga batang wala pang 18 taong gulang ang nanirahan sa Berlin. Noong 2014, ang kabeserang Aleman ay nagrehistro ng dagdag sa paglipat ng humigit-kumulang 40,000 katao.<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf statistics Berlin Brandenburg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315084534/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf|date=15 March 2016}}. www.statistik-berlin-brandenburg.de Retrieved 10 October 2016.</ref> === Mga nasyonalidad === {| class="infobox" style="float:right;" | colspan="2" style="text-align:center;" |'''Mga residente ayon sa Pagkamamamayan''' <small>(31 Disyembre 2019)</small> <ref name="pop-detail6">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> |- !Bansa !Populasyon |- |Kabuuang mga rehistradong residente |3,769,495 |- |{{Flag|Germany}} |2,992,150 |- |{{Flag|Turkey}} |98,940 |- |{{Flag|Poland}} |56,573 |- |{{Flag|Syria}} |39,813 |- |{{Flag|Italy}} |31,573 |- |{{Flag|Bulgaria}} |30,824 |- |{{Flag|Russia}} |26,640 |- |{{Flag|Romania}} |24,264 |- |{{Flag|United States}} |22,694 |- |{{Flag|Vietnam}} |20,572 |- |{{Flag|France}} |20,223 |- |{{Flag|Serbia}} |20,109 |- |{{Flag|United Kingdom}} |16,751 |- |{{Flag|Spain}} |15,045 |- |{{Flag|Greece}} |14,625 |- |{{Flag|Croatia}} |14,430 |- |{{Flag|India}} |13,450 |- |{{Flag|Ukraine}} |13,410 |- |{{Flag|Afghanistan}} |13,301 |- |{{Flag|China}} |13,293 |- |{{Flag|Bosnia and Herzegovina}} |12,691 |- |Iba pang Gitnang Silangan at Asya |88,241 |- |Ibang Europa |80,807 |- |Africa |36,414 |- |Iba pang mga America |27,491 |- |Oceania at [[Antarctica]] |5,651 |- |Walang estado o Hindi Malinaw |24,184 |} Ang pambansa at pandaigdigang paglipat sa lungsod ay may mahabang kasaysayan. Noong 1685, pagkatapos ng pagpapawalang-bisa ng [[Kautusan ng Nantes]] sa Pransiya, tumugon ang lungsod sa pamamagitan ng [[Kautusan ng Potsdam]], na ginagarantiyahan ang kalayaan sa relihiyon at katayuang walang buwis sa mga Pranses na Huguenot na bakwit sa loob ng sampung taon. Ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ay nagsama ng maraming suburb at nakapalibot na mga lungsod ng Berlin. Binuo nito ang karamihan sa teritoryo na binubuo ng modernong Berlin at pinalaki ang populasyon mula sa 1.9&nbsp;milyon hanggang 4&nbsp;milyon. Ang aktibong imigrasyon at asilo na politika sa Kanlurang Berlin ay naghudyat ng mga alon ng imigrasyon noong dekada '60 at '70. Ang Berlin ay tahanan ng hindi bababa sa 180,000 residenteng [[Mga Turko|Turko]] at [[Mga Turko sa Alemanya|Turko-Aleman]],<ref name="pop-detail4">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> na ginagawa itong pinakamalaking komunidad ng Turko sa labas ng Turkiya. Noong dekada '90 ang ''Aussiedlergesetze ay'' nagbigay-daan sa imigrasyon sa Alemanya ng ilang residente mula sa dating [[Unyong Sobyetiko]]. Sa ngayon, ang mga etnikong [[Kasaysayan ng mga Aleman sa Rusya, Ukranya, at Unyong Sobyetiko|Aleman]] mula sa mga bansa ng dating Unyong Sobyetiko ang bumubuo sa pinakamalaking bahagi ng komunidad na nagsasalita ng Ruso.<ref>{{Cite web |last=Dmitry Bulgakov |date=11 March 2001 |title=Berlin is speaking Russians' language |url=https://www.russiajournal.com/node/4653 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130406142034/https://www.russiajournal.com/node/4653 |archive-date=6 April 2013 |access-date=10 February 2013 |publisher=Russiajournal.com}}</ref> Ang huling dekada ay nakaranas ng pagdagsa mula sa iba't ibang bansa sa Kanluran at ilang rehiyon sa Africa.<ref>{{Cite news |last=Heilwagen |first=Oliver |date=28 October 2001 |title=Berlin wird farbiger. Die Afrikaner kommen – Nachrichten Welt am Sonntag – Welt Online |language=de |work=Die Welt |url=https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |url-status=live |access-date=2 June 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515022639/https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |archive-date=15 May 2011}}</ref> Ang isang bahagi ng mga imigranteng Aprikano ay nanirahan sa [[Afrikanisches Viertel]].<ref>{{cite press release|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=6 February 2009|title=Zweites Afrika-Magazin "Afrikanisches Viertel" erschienen Bezirksbürgermeister Dr. Christian Hanke ist Schirmherr|url=https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|location=Berlin|publisher=berlin.de|access-date=27 September 2016|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021050530/https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|url-status=live}}</ref> Ang mga batang Aleman, EU-Europeo, at Israeli ay nanirahan na rin sa lungsod.<ref>{{Cite journal |date=12 December 2014 |title=Hummus in the Prenzlauer Berg |url=https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |url-status=live |journal=The Jewish Week |archive-url=https://web.archive.org/web/20141230010937/https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |archive-date=30 December 2014 |access-date=29 December 2014}}</ref> Noong Disyembre 2019, mayroong 777,345 na rehistradong residente ng dayuhang nasyonalidad at dagdag pang 542,975 mamamayang Aleman na may "pinanggalingang imgrante" ''(Migrationshintergrund, MH)'',<ref name="pop-detail5">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> ibig-sabihin sila o ang isa sa kanilang mga magulang ay nandayuhan sa Alemanya pagkatapos ng 1955. Ang mga dayuhang residente ng Berlin ay nagmula sa mga 190 bansa.<ref>{{Cite web |date=5 February 2011 |title=457 000 Ausländer aus 190 Staaten in Berlin gemeldet |trans-title=457,000 Foreigners from 190 Countries Registered in Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428201553/https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |archive-date=28 April 2019 |access-date=28 April 2019 |website=[[Berliner Morgenpost]] |language=de}}</ref> 48 porsiyento ng mga residenteng wala pang 15 taong gulang ay may pinagmulang imigrante.<ref>{{cite web |title=Fast jeder Dritte in Berlin hat einen Migrationshintergrund |url=https://www.rbb-online.de/politik/beitrag/2017/05/migrationshintergrund-berlin-jeder-dritte.html |website=www.rbb-online.de}}{{Dead link|date=December 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Ang Berlin noong 2009 ay tinatayang mayroong 100,000 hanggang 250,000 hindi rehistradong mga naninirahan.<ref>{{Cite news |last=Von Andrea Dernbach |date=23 February 2009 |title=Migration: Berlin will illegalen Einwanderern helfen – Deutschland – Politik – Tagesspiegel |work=Der Tagesspiegel Online |publisher=Tagesspiegel.de |url=https://www.tagesspiegel.de/politik/deutschland/berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |url-status=live |access-date=15 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131251/https://www.tagesspiegel.de/politik/migration-berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang mga Boro ng Berlin na may malaking bilang ng mga migrante o populasyon na ipinanganak sa ibang bansa ay ang [[Mitte]], [[Neukölln]], at [[Friedrichshain-Kreuzberg]].<ref>{{Cite web |date=8 September 2016 |title=Zahl der Ausländer in Berlin steigt auf Rekordhoch |url=https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170804053354/https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |archive-date=4 August 2017 |access-date=13 June 2017 |website=jungefreiheit.de |language=de}}</ref> Mayroong higit sa 20 hindi katutubong komunidad na may populasyong hindi bababa sa 10,000 katao, kabilang ang mga [[Mga Turko sa Berlin|Turko]], Polako, Ruso, Lebanes, Palestino, Serbio, Italyano, Indiyano, Bosnio, [[Pamayanang Biyetnames ng Berlin|Biyetnames]], Amerikano, Rumano, Bulgari, Croata, Tsino, Austriako, Ukrano, Pranses, Briton, Españo, Israeli, Thai, Irani, Ehipsiyo, at Siryo na mga komunidad. === Mga wika === Ang Aleman ay ang opisyal at nangingibabaw na sinasalitang wika sa Berlin. Ito ay isang [[Mga wikang Kanlurang Aleman|wikang Kanlurang Aleman]] na nagmula ang karamihan ng bokabularyo nito mula sa sangay ng Aleman ng pamilya ng wikang [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]. Ang Aleman ay isa sa 24 na wika ng Unyong Europeo,<ref>{{Cite web |last=European Commission |title=Official Languages |url=https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140926004848/https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |archive-date=26 September 2014 |access-date=29 July 2014}}</ref> at isa sa tatlong [[wikang pantrabaho]] ng [[Komisyong Europeo]]. Ang Berlinerisch o Berlinisch ay hindi isang diyalekto sa lingguwistika. Ito ay sinasalita sa Berlin at sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|nakapaligid na kalakhang pook]]. Nagmula ito sa isang [[Diyalektong Brandeburges|Brandeburges]] na varyant. Ang diyalekto ay nakikita na ngayon na mas katulad ng isang [[sosyolekto]], higit sa lahat sa pamamagitan ng pagtaas ng imigrasyon at mga uso sa mga edukadong populasyon na magsalita ng [[karaniwang Aleman]] sa pang-araw-araw na buhay. Ang pinakakaraniwang ginagamit na wikang banyaga sa Berlin ay Turko, Polako, Ingles, Persa, Arabe, Italyano, Bulgaro, Ruso, Rumano, Kurdo, Serbo-Croata, Pranses, Español, at Biyentames. Mas madalas na naririnig ang Truko, Arabe, Kurdo, at Serbo-Croata sa kanlurang bahagi dahil sa malalaking komunidad ng Gitnang Silangan at dating Yugoslavia. Ang Polako, Ingles, Ruso, at Biyetnames ay may mas maraming katutubong nagsasalita sa Silangang Berlin.<ref>{{Cite web |date=18 May 2010 |title=Studie – Zwei Millionen Berliner sprechen mindestens zwei Sprachen – Wirtschaft – Berliner Morgenpost – Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522160634/https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |archive-date=22 May 2011 |access-date=2 June 2011 |publisher=Morgenpost.de}}</ref> === Relihiyon === Ayon sa senso noong 2011, humigit-kumulang 37 porsiyento ng populasyon ang nag-ulat na mga miyembro ng isang legal na kinikilalang simbahan o relihiyosong organisasyon. Ang iba ay hindi kabilang sa naturang organisasyon, o walang impormasyong makukuha hinggil sa kanila.<ref name="Census 2011">{{Cite web |title=Zensus 2011 – Bevölkerung und Haushalte – Bundesland Berlin |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193809/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |archive-date=3 March 2016 |access-date=23 February 2019 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=6–7 |language=de}}</ref> Ang pinakamalaking relihiyong denominasyon na naitala noong 2010 ay ang [[Protestantismo|Protestanteng]] [[Landeskirche|rehiyonal na samahang simbahan]] —ang [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]] (EKBO) —isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang simbahan]]. Ang EKBO ay miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya|Simbahang Ebanghelika sa Alemanya (EKD)]] at [[Union Evangelischer Kirchen|Union Evangelischer Kirchen (UEK)]]. Ayon sa EKBO, ang kanilang kasapian ay umabot sa 18.7 porsyento ng lokal na populasyon, habang ang [[Simbahang Katolikong Romano]] ay mayroong 9.1 porsyento ng mga residenteng nakarehistro bilang mga miyembro nito.<ref name="kirchenmitglieder2010">{{Cite web |date=November 2011 |title=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2010 |trans-title=Church membership on 31 December 2010 |url=https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180209204513/https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |archive-date=9 February 2018 |access-date=10 March 2012 |publisher=[[Evangelical Church in Germany]] |language=de}}</ref> Humigit-kumulang 2.7% ng populasyon ang nakikilala sa iba pang mga denominasyong Kristiyano (karamihan sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Silangang Ortodokso]], ngunit iba't ibang mga Protestante rin).<ref name="klStatistik2010">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ayon sa rehistro ng mga residente ng Berlin, noong 2018, 14.9 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Ebanghelika, at 8.5 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Katolika.<ref name="pop-detail7">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Ang gobyerno ay nagpapanatili ng rehistro ng mga miyembro ng mga simbahang ito para sa mga layunin ng buwis, dahil kinokolekta nito ang [[buwis sa simbahan]] sa ngalan ng mga simbahan. Hindi ito nag-iingat ng mga rekord ng mga miyembro ng ibang relihiyosong organisasyon na maaaring mangolekta ng kanilang sariling buwis sa simbahan, sa ganitong paraan. Noong 2009, humigit-kumulang 249,000 [[Muslim]] ang iniulat ng [[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|Tanggapan ng Estadistika]] na mga miyembro ng mga Masjid at Islamikong relihiyosong organisasyon sa Berlin,<ref>{{Cite web |title=Statistisches Jahrbuch für Berlin 2010 |trans-title=Statistical yearbook for Berlin 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120202750/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |archive-date=20 November 2012 |access-date=10 February 2013 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> habang noong 2016, tinatantya ng pahayagang ''[[Der Tagesspiegel]]'' na humigit-kumulang 350,000 Muslim ang nag-obserba ng [[Ramadan]] sa Berlin.<ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=23 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212013247/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 December 2019}}</ref> Noong 2019, humigit-kumulang 437,000 rehistradong residente, 11.6% ng kabuuan, ang nag-ulat na mayroong pinanggalingan sa paglilipat mula sa isa sa mga [[Mga miyembrong estado ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko|estadong Miyembro ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko]].<ref name="pop-detail8">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |language=de |trans-title=Ramadan in refugee camps and schools in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712125538/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 July 2017}}</ref> Sa pagitan ng 1992 at 2011 halos dumoble ang populasyon ng Muslim.<ref>{{Cite news |last=Schupelius |first=Gunnar |date=28 May 2015 |title=Wird der Islam künftig die stärkste Religion in Berlin sein? |work=[[Berliner Zeitung]] |url=https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603092248/https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |archive-date=3 June 2017}}</ref> Humigit-kumulang 0.9% ng mga Berlines ay kabilang sa ibang mga relihiyon. Sa tinatayang populasyon na 30,000–45,000 na mga residenteng Hudyo,<ref name="The Boston Globe 2014-11-01">{{Cite web |last=Ross |first=Mike |date=1 November 2014 |title=In Germany, a Jewish community now thrives |url=https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222235631/https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |archive-date=22 December 2016 |access-date=19 August 2016 |website=[[The Boston Globe]]}}</ref> humigit-kumulang 12,000 ang mga rehistradong miyembro ng mga relihiyosong organisasyon.<ref name="klStatistik20102">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ang Berlin ay ang luklukan ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Katoliko Romanong arsobispo ng Berlin]] at ang nahalal na tagapangulo ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana|EKBO]] ay pinamagatang obispo ng EKBO. Higit pa rito, ang Berlin ay ang luklukan ng maraming mga Ortodoksong katedral, tulad ng Katedral ni San Boris ang Bautista, isa sa dalawang luklukan ng [[Simbahang Bulgarong Ortodokso|Bulgarong Ortodokso]] na Diyosesis ng Kanluran at Gitnang Europa, at ang Katedral ng Muling Pagkabuhay ni Kristo ng Diyosesis ng Berlin (Patriarkado ng Moscow). {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|width1=500|width2=500|width3=500|width4=500|height1=350|height2=350|height3=350|height4=350|image1=Berliner Dom - panoramio (20).jpg|image2=NeueSynagogue.JPG|image3=2020-04-16 P4160889 St.Hedwigs-Kathedrale, Bebelplatz.jpg|image4=Şehitlik mosque Berlin by ZUFAr.jpg|footer=Paikot pa kanan mula sa taas pakaliwa: [[Katedral ng Berlin]], [[Bagong Sinagoga (Berlin)|Bagong Sinagoga]], Moske Şehitli, at [[Katedral ni Santa Eduvigis]]}} Ang mga mananampalataya ng iba't ibang relihiyon at denominasyon ay nagpapanatili ng maraming [[Listahan ng mga lugar ng pagsamba sa Berlin|lugar ng pagsamba sa Berlin]]. Ang [[Malayang Simbahang Ebangheliko-Luterano]] ay may walong parokya na may iba't ibang laki sa Berlin.<ref>{{Cite web |title=Lutheran Diocese Berlin-Brandenburg |url=https://www.selk-berlin.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080328152944/https://www.selk-berlin.de/ |archive-date=28 March 2008 |access-date=19 August 2008 |publisher=Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche}}</ref> Mayroong 36 na kongregasyong [[Mga Bautista|Bautista]] (sa loob [[Samahan ng mga Ebanghelikong Malayang Simbahang Kongregasyon sa Alemanya]]), 29 [[Bagong Apostolikong Simbahan]], 15 [[Nagkakaisang Metodistang Simbahan|Nagkakaisang Metodista]] na simbahan, walong Malayang Ebanghelika na Kongregasyon, apat na [[Simbahan ni Kristo, Siyentipiko]] (una, iklawa, ikatlo, at ikalabing-anim), anim mga kongregasyon ng [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]], isang [[Lumang Simbahang Katoliko|Lumang Simbahan]], at isang [[Anglikanismo|Anglicanong]] simbahan sa Berlin. Ang Berlin ay may higit sa 80 moske,<ref>{{Cite web |title=Berlin's mosques |url=https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093250/https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |archive-date=11 November 2018 |access-date=11 November 2018 |publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> sampung sinagoga,<ref>{{Cite news |last=Keller |first=Claudia |date=10 November 2013 |title=Berlins jüdische Gotteshäuser vor der Pogromnacht 1938: Untergang einer religiösen Vielfalt |language=de |trans-title=Berlin's jewish places of worship before the Pogromnacht 1938: Decline of a religious diversity |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |url-status=live |access-date=11 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093246/https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |archive-date=11 November 2018 |quote=Von den weit mehr als 100 jüdischen Gotteshäusern sind gerade einmal zehn übrig geblieben. (in english: Of the far more than 100 synagogues, only ten are left.)}}</ref> at dalawang templong [[Budismo|Budista]]. == Gobyerno at politika == {{main|Politika ng Berlin}} === Estadong lungsod === [[Talaksan:Rotes_Rathaus.jpg|left|thumb|[[Rotes Rathaus]] (''Pulang Munisipyo''), luklukan ng Senado at Alkalde ng Berlin.]] Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pag-iisa]] noong Oktubre 3, 1990, ang Berlin ay isa sa tatlong [[Länder ng Alemanya|estadong lungsod sa Alemanya]] na kabilang sa kasalukuyang 16 na estado ng Alemanya. Ang [[Abgeordnetenhaus ng Berlin|Kapulungan ng mga Kinatawan]] (''Abgeordnetenhaus'') ay kumakatawan bilang parlamento ng lungsod at estado, na mayroong 141 na luklukan. Ang ehekutibong tanggapan ng Berlin ay ang [[Senado ng Berlin]] (''Senat von Berlin''). Binubuo ang Senado ng [[Talaan ng mga alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] (''Regierender Bürgermeister''), at hanggang sampung senador na may hawak na ministeryal na posisyon, dalawa sa kanila ang may hawak na titulong "Alkalde" (''Bürgermeister'') bilang kinatawan ng Namamahalang Alkalde.<ref>{{Cite web |date=2016-11-01 |title=Verfassung von Berlin – Abschnitt IV: Die Regierung |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008025644/https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |archive-date=8 October 2020 |access-date=2020-10-02 |website=www.berlin.de |language=de}}</ref> Ang kabuuang taunang badyet ng estado ng Berlin noong 2015 ay lumampas sa €24.5 ($30.0) bilyon kabilang ang surplus sa badyet na €205 ($240) milyon.<ref>{{Cite news |title=Berliner Haushalt Finanzsenator bleibt trotz sprudelnder Steuereinnahmen vorsichtig |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/berliner-haushalt-finanzsenator-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-24702234 |url-status=live |access-date=20 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131248/https://www.berliner-zeitung.de/sport-leidenschaft/berliner-haushalt-finanzsenator-kollatz-ahnen-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-li.6132?pid=true |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang estado ay nagmamay-ari ng malawak na pag-aari, kabilang ang mga gusaling pang-administratibo at pamahalaan, mga kompanya ng real estate, pati na rin ang mga stake sa Estadio Olimpiko, mga paliguan, mga kompanya ng pabahay, at maraming mga pampublikong negosyo at mga subsidiyaryo na kompanya.<ref>{{Cite web |date=18 May 2017 |title=Vermögen |trans-title=Assets |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190928151604/https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |archive-date=28 September 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 September 2019 |title=Beteiligungen des Landes Berlin |trans-title=Holdings of the State of Berlin |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191219070001/https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |archive-date=19 December 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]] |language=de}}</ref> Hawak ng [[Partido Sosyo-Demokratiko ng Alemanya|Partido Sosyo-Demokratiko]] (''Sozialdemokratische Partei Deutschlands'' o SPD) at ng [[Ang Kaliwa (Alemanya)|Kaliwa]] (Die Linke) ang pamahalaang lungsod pagkatapos ng [[Halalan estatal ng Berlin, 2001|halalang estatal noong 2001]] at nanalo ng isa pang termino sa [[Halalang estatal ng Berlin, 2006|halalang estatal noong 2006]].<ref>{{Cite web |title=Berlin state election, 2006 |url=https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323161037/https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |archive-date=23 March 2012 |access-date=17 August 2008 |website=Der Landeswahlleiter für Berlin |language=de}}</ref> Mula noong [[Halalang estatal ng Berlin, 2016|halalang estatal noong 2016]], nagkaroon ng koalisyon sa pagitan ng Partido Sosyo-Demokratiko, mga Lunti, at Kaliwa. Ang Namumunong Alkalde ay magkasabay na Panginoong Alkalde ng Lungsod ng Berlin (''Oberbürgermeister der Stadt'') at Ministro na Pangulo ng Estado ng Berlin (''Ministerpräsident des Bundeslandes''). Ang tanggapan ng Namamahalang Alkalde ay nasa [[Rotes Rathaus|Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo)]]. Mula noong 2014 ang tanggapang ito ay hawak ni [[Michael Müller (politiko, ipinanganak noong 1964)|Michael Müller]] ng mga Sosyo-Demokratiko.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Time (magazine)|Time Europe]]}}</ref> === Mga boro === [[Talaksan:Berlin_Subdivisions.svg|right|thumb|[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|12 boro ng Berlin at ang kanilang 96 na kapitbahayan]]]] Ang Berlin ay nahahati sa 12 boro o distrito (''Bezirke''). Ang bawat boro ay may ilang mga subdistrito o mga kapitbahayan (''Ortsteile''), na nag-ugat sa mas matatandang munisipalidad na nauna sa pagbuo ng Kalakhang Berlin noong Oktubre 1, 1920. Ang mga subdistritong ito ay naging urbanisado at isinama sa lungsod nang maglaon. Maraming residente ang lubos na nakikilala sa kanilang mga kapitbahayan, na kolokyal na tinatawag na ''[[Kiez]]''. Sa kasalukuyan, ang Berlin ay binubuo ng 96 na mga subdistrito, na karaniwang binubuo ng ilang mas maliliit na pook residensiyal o kuwarto. Ang bawat borough ay pinamamahalaan ng isang sangguniang pamboro (''Bezirksamt'') na binubuo ng limang konsehal (''Bezirksstadträte'') kasama ang alkalde ng boro (''Bezirksbürgermeister''). Ang konseho ay inihahalal ng asamblea ng boro (''Bezirksverordnetenversammlung''). Gayunpaman, ang mga indibidwal na boro ay hindi mga independiyenteng munisipalidad, ngunit nasa ilalim ng Senado ng Berlin. Ang mga alkalde ng boro ay bumubuo sa konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister''), na pinamumunuan ng Namamahalang Alkalde ng lungsod at nagpapayo sa Senado. Ang mga kapitbahayan ay walang mga lokal na katawan ng pamahalaan. === Kakambal na bayan – mga kinakapatid na lungsod === Ang Berlin ay nagpapanatili ng opisyal na pakikipagsosyo sa 17 lungsod.<ref name="Berlintwins">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref> Ang [[Kakambal na lungsod|pagkakambal ng lungsod]] sa pagitan ng Berlin at iba pang mga lungsod ay nagsimula sa kapatid nitong lungsod na Los Angeles noong 1967. Kinansela ang mga pagsosyo ng Silangang Berlin sa panahon ng muling pag-iisa ng Alemanya ngunit kalaunan ay bahagyang muling itinatag. Ang mga pakikipagsosyo ng Kanlurang Berlin ay dati nang pinaghihigpitan sa antas ng boro. Noong panahon ng Digmaang Malamig, ang mga partnership ay sumasalamin sa iba't ibang hanayan ng kapangyarihan, kung saan ang Kanlurang Berlin ay nakikipagsosyo sa mga kabesera sa Kanluraning Mundo at Silangang Berlin na karamihan ay nakikipagsosyo sa mga lungsod mula sa [[Pakto ng Barsobya]] at mga kaalyado nito. Mayroong ilang magkasanib na proyekto sa maraming iba pang mga lungsod, tulad ng [[Beirut]], Belgrade, São Paulo, [[Copenhague]], Helsinki, [[Amsterdam]], [[Johannesburg]], [[Mumbai]], Oslo, [[Hanoi]], Shanghai, [[Seoul]], [[Sopiya|Sofia]], [[Sydney]], Lungsod ng New York, at [[Viena]]. Lumalahok ang Berlin sa mga pandaigdigang asosasyon ng lungsod gaya ng Samahan ng mga Kabesera ng Unyong Europeo, Eurocities, Ugnayan ng mga mga Europeong Lungsod ng Kultura, Metropolis, Pagpupulong Kumperensiya ng mga Pangunahing Lungsod ng Mundo, at Kumperensiya ng mga Kabeserang Lungsod ng Mundo. Ang Berlin ay kakambal sa:<ref name="Berlintwins2">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref>{{div col|colwidth=20em}} *Los Angeles, Estados Unidos (1967) <!--Paris - not twinning, does not consider Berlin as its twin town--> *[[Madrid]], España (1988) *[[Istanbul]], Turkiya (1989) *[[Barsobya]] Polonya (1991) *Mosku, Rusya (1991) *[[Bruselas]], Belhika (1992) *[[Budapest]], Unggarya (1992) *[[Tashkent]], Uzbekistan (1993) *[[Lungsod Mehiko]], Mehiko (1993) *[[Jakarta]], Indonesia (1993) *Beijing, Tsina (1994) *Tokyo, Hapon (1994) *[[Buenos Aires]], Arhentina (1994) *[[Praga]], Republikang Tseko (1995) *[[Windhoek]], Namibia (2000) *Londres, Nagkakaisang Kaharian (2000) {{div col end}}Mula noong 1987, ang Berlin ay mayroon ding opisyal na pakikipagsosyo sa Paris, Pransiya. Ang bawat boro ng Berlin ay nagtatag din ng sarili nitong kambal na bayan. Halimbawa, ang borough ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] ay may pagsosyo sa Israeling lungsod ng [[Kiryat Yam]].<ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaftsverein Friedrichshain-Kreuzberg e. V. |url=https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309000305/https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |archive-date=9 March 2021 |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |language=de}}</ref> == Ekonomiya == {{main|Ekonomiya ng Berlin}} [[Talaksan:Berlin_Mitte_by_night.JPG|left|thumb|Ang Berlin ay isang UNESCO "Lungsod ng Disenyo" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[ekosistema ng startup]].<ref>{{Cite web |title=Berlin – Europe's New Start-Up Capital |url=https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331043259/https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |archive-date=31 March 2016 |access-date=27 March 2016 |website=Credit Suisse}}</ref>]] Ang Berlin ay isang UNESCO "City of Design" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[startup ecosystem]]. Noong 2018, ang GDP ng Berlin ay umabot sa €147&nbsp;bilyon, isang pagtaas ng 3.1% kumpara sa nakaraang taon. Ang ekonomiya ng Berlin ay pinangungunahan ng [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na may humigit-kumulang 84% ng lahat ng kompanya na nagnenegosyo sa mga serbisyo. Noong 2015, ang kabuuang lakas-paggawa sa Berlin ay 1.85&nbsp;milyon. Ang tantos ng walang trabaho ay umabot sa 24 na taon na mababang noong Nobyembre 2015 at tumayo sa 10.0%.<ref>{{Cite news |title=Berlin hat so wenig Arbeitslose wie seit 24 Jahren nicht |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |url-status=live |access-date=1 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203224849/https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |archive-date=3 December 2015}}</ref> Mula 2012 hanggang 2015, ang Berlin, bilang isang estado ng Aleman, ay may pinakamataas na taunang tantos ng paglago ng trabaho. Humigit-kumulang 130,000 trabaho ang naidagdag sa panahong ito.<ref>{{Cite news |date=28 January 2015 |title=In Berlin gibt es so viele Beschäftigte wie nie zuvor |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |url-status=live |access-date=16 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224010722/https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |archive-date=24 February 2016}}</ref> Kabilang sa mahahalagang sektor ng ekonomiya sa Berlin ang mga agham pambuhay, transportasyon, impormasyon at mga teknolohiya sa komunikasyon, media at musika, pananalastas at disenyo, bioteknolohiya, mga serbisyong pangkapaligiran, konstruksiyon, e-komersiyo, retail, negosyo sa hotel, at inhinyeriyang medikal.<ref>{{Cite news |date=21 September 2006 |title=Poor but sexy |work=The Economist |url=https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |url-status=live |access-date=19 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622201720/https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |archive-date=22 June 2008}}</ref> Ang pananaliksik at pag-unlad ay may kahalagahang pang-ekonomiya para sa lungsod.<ref name="factsheet">{{Cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Maraming malalaking korporasyon tulad ng Volkswagen, Pfizer, at SAP ang nagpapatakbo ng mga laboratoryong pang-inobasyon sa lungsod.<ref>{{Cite news |title=Immer mehr Konzerne suchen den Spirit Berlins |publisher=Berliner Morgenpost |url=https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |url-status=live |access-date=13 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116150546/https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |archive-date=16 January 2017}}</ref> Ang Science and Business Park sa Adlershof ay ang pinakamalaking parke ng teknolohiya sa Alemanya na sinusukat ng kita. <ref>{{Cite web |title=The Science and Technology Park Berlin-Adlershof |url=https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170117042743/https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |archive-date=17 January 2017 |access-date=13 January 2017 |website=Berlin Adlershof: Facts and Figures |publisher=Adlershof}}</ref> Sa loob ng [[Eurozone]], ang Berlin ay naging sentro para sa paglipat ng negosyo at internasyonal na [[Pamumuhunan (macroeconomics)|pamumuhunan]].<ref>{{Cite news |title=Global Cities Investment Monitor 2012 |publisher=KPMG |url=https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |url-status=live |access-date=28 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102003006/https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |archive-date=2 November 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote nach Bundesländern in Deutschland 2018 {{!}} Statista |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627171657/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |archive-date=27 June 2021 |access-date=13 November 2018 |website=Statista |language=de}}</ref> {| class="wikitable" !Taon <ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote in Berlin bis 2018 |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211194253/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=Statista}}</ref> !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 !2006 !2007 !2008 !2009 !2010 !2011 !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 !2017 !2018 !2019 |- |Tantos ng walang trabaho sa % |15.8 |16.1 |16.9 |18.1 |17.7 |19.0 |17.5 |15.5 |13.8 |14.0 |13.6 |13.3 |12.3 |11.7 |11.1 |10.7 |9.8 |9.0 |8.1 |7.8 |} == Edukasyon at Pananaliksik == <!--{{Pangunahin|Edukasyon sa Berlin}}-->[[Talaksan:Berlin-Mitte_Humboldt-Uni_05-2014.jpg|right|thumb|Ang [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] ay kaugnay sa 57 nagwagi sa Gantimpalang Nobel.]] {{Magmula noong|2014}}, ang Berlin ay may 878 na paaralan, na nagtuturo sa 340,658 mag-aaral sa 13,727 klase, at 56,787 nagsasanay sa mga negosyo at saanman.<ref name="factsheet22">{{cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Ang lungsod ay may 6 na taong programa sa primaryang edukasyon. Pagkatapos matapos ang elementarya, magpapatuloy ang mga mag-aaral sa ''Sekundarschule'' (isang komprehensibong paaralan) o ''Gymnasium'' (paaralan para sa paghahanda sa kolehiyo). Ang Berlin ay may natatanging na programa sa paaralang bilingual sa ''Europaschule'', kung saan tinuturuan ang mga bata ng kurikulum sa Alemanya at isang wikang banyaga, simula sa elementarya at magpapatuloy sa mataas na paaralan.<ref>{{cite web |title=Jahrgangsstufe Null |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080520234625/https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |archive-date=20 May 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[Der Tagesspiegel]] |language=de}}</ref> Ang [[Französisches Gymnasium Berlin]], na itinatag noong 1689 upang turuan ang mga anak ng bakwit na Huguenot, ay nag-aalok ng pagtuturo (Aleman/Pranses).<ref>{{Cite web |title=Geschichte des Französischen Gymnasiums |url=https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080615205603/https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |archive-date=15 June 2008 |access-date=17 August 2008 |website=Französisches Gymnasium Lycée Français Berlin |language=de, fr}}</ref> Ang [[Paaralang John F. Kennedy, Berlin|Paaralang John F. Kennedy]], isang bilingweng Aleman–Ingles na pampublikong paaralan sa [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]], ay partikular na tanyag sa mga anak ng mga diplomat at komunidad ng ekspatriado na nagsasalita ng Ingles. 82 {{Lang|de|Gymnasien}} ang nagtutro ng [[Wikang Latin|Latin]] <ref>{{Cite web |date=29 March 2013 |title=Latein an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/latein |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171004133934/https://www.gymnasium-berlin.net/latein |archive-date=4 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> at 8 ang nagtuturo ng [[Wikang Sinaunang Griyego|Sinaunang Griyego]].<ref>{{Cite web |date=31 March 2013 |title=Alt-Griechisch an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012215308/https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |archive-date=12 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> == Kultura == [[Talaksan:Alte_Nationalgalerie_abends_(Zuschnitt).jpg|thumb|200x200px|Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].]] [[Talaksan:Cafe_am_Holzmarkt,_River_Spree,_Berlin_(46636049685).jpg|left|thumb|Ang [[Alternatibong kultura|alternatibong]] Holzmarkt, [[Friedrichshain-Kreuzberg]]]] {{main|Kultura sa Berlin|Media sa Berlin}} Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO2" /> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO3">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO22">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080808091530/https://whc.unesco.org/en/list/532 |archive-date=8 August 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Ang lumalawak na kultural na pangyayari sa lungsod ay binibigyang-diin ng paglipat ng [[Pangkalahatang Grupo ng Musika|Universal Music Group]] na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan sa pampang ng Ilog Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay pinangalanang "Lungsod ng Disenyo" ng [[UNESCO]] at naging bahagi na ng [[Malikhaing Network ng Lungsod|Creative Cities Network]] mula noon.<ref name="Cityofdesign32">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref><ref name="Cityofdesign4">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> == Mga tala == <references group="note"/> == Mga sanggunian == <references />{{Geographic location |Centre = Berlin |North = [[Neubrandenburg]], [[Rostock]] |Northeast = [[Szczecin]] ([[Polonya]]) |East = [[Frankfurt (Oder)]] |Southeast = [[Cottbus]] |South = [[Dresden]] |Southwest = [[Potsdam]], [[Dessau]], [[Halle, Saxony-Anhalt|Halle]], [[Leipzig]] |West = [[Brandenburg an der Havel]], [[Braunschweig]] |Northwest = [[Hamburg]], [[Lübeck]] }} {{Navboxes |list= {{Berlin}} {{Mga Borough ng Berlin}} {{Mga lungsod sa Alemanya}} {{Germany states}} {{Kabiserang lungsod ng Unyong Europeo}} {{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}} {{Kabiserang Kultural sa Europa}} {{Hanseatic League}} }} [[Kategorya:Mga estado ng Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Mga lungsod sa Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Kabisera sa Europa|Berlin]] [[Kategorya:Berlin]] 6s5flcyds2ylpaafi1azyixgwb94679 1966005 1965915 2022-08-25T06:29:14Z Ryomaandres 8044 /* Tanawin ng lungsod */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Berlin|subdivision_type=Bansa|subdivision_name=Alemanya|subdivision_type1=[[Landstadt ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1=[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Berlin]]|settlement_type=Kabeserang lungsod, [[Landstadt ng Alemanya|Estado]], at [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]]|image_skyline={{Photomontage|position=center | photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg | photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg | photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg | photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg | photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg | photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg | photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg | photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg | color_border = white | color = white | spacing = 2 | size = 270 | foot_montage = '''Mula itaas, kaliwa pakanan''': Tanawin ng [[Tiergarten, Berlin|Tiergarten]]; [[Tarangkahang Brandeburgo]]; [[Katedral ng Berlin]]; [[Palasyo ng Charlottenburg]]; [[Pulo ng mga Museo]], at [[Toreng Pang-TV ng Berlin]]; [[Haligi ng Tagumpay ng Berlin|Haligi ng Tagumpay]]; [[Plaza Potsdam]]; at [[gusaling Reichstag]] }}|image_shield=Coat of arms of Berlin.svg|shield_size=70px|pushpin_map=Germany#Europe|pushpin_relief=yes|pushpin_map_caption=Kinaroroonan sa Alemanya|coordinates={{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}|image_flag=Flag_of_Berlin.svg|image_map={{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}|total_type=Lungsod/Estado|area_total_km2=891.7|area_footnotes=<ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>|population_total=3769495|population_footnotes=<ref name="pop-detail"/>|population_as_of=Disyembre 31, 2020|population_urban=4473101|population_urban_footnotes=<ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>|population_metro=6144600|population_metro_footnotes=<ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>|elevation_m=34|population_demonyms=Berlines<br/>Berliner (m), Berlinerin (f) (Aleman)|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP (nominal)]]|blank_info_sec1=€155 billion (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>|blank1_name_sec1=GRP kada tao|blank1_info_sec1=€41,000 (2020)|blank2_name_sec2=[[Human Development Index|HDI]] (2018)|blank2_info_sec2=0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|very high}} · [[List of German states by Human Development Index|2nd of 16]]|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+01:00|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+02:00|blank_name_sec2=[[GeoTLD]]|blank_info_sec2=[[.berlin]]|website={{URL|www.berlin.de/en/}}|governing_body=[[Abgeordnetenhaus ng Berlin]]|leader_title=[[Namumunong Alkalde ng Berlin|Namumunong Alkalde]]|leader_party=SPD|leader_name=[[Franziska Giffey]]|geocode=[[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS Region]]: DE3|area_code=[[List of dialling codes in Germany#030 – Berlin|030]]|registration_plate=B{{NoteTag |1 = Prefixes for vehicle registration were introduced in 1906, but often changed due to the political changes after 1945. Vehicles were registered under the following prefixes: "I A" (1906&nbsp;– April 1945; devalidated on 11 August 1945); no prefix, only digits (from July to August 1945), "БГ" (=BG; 1945–46, for cars, trucks and busses), "ГФ" (=GF; 1945–46, for cars, trucks and busses), "БM" (=BM; 1945–47, for motor bikes), "ГM" (=GM; 1945–47, for motor bikes), "KB" (i.e.: [[Allied Kommandatura|Kommandatura]] of Berlin; for all of Berlin 1947–48, continued for [[West Berlin]] until 1956), "GB" (i.e.: Greater Berlin, for [[East Berlin]] 1948–53), "I" (for East Berlin, 1953–90), "B" (for West Berlin from 1 July 1956, continued for all of Berlin since 1990).}}|iso_code=DE-BE|official_name=Berlin}}Ang '''Berlin''' ay ang [[kabisera|kabesera]] ng [[Alemanya]]. May 3.7 milyong naninirahan dito, ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|pinakamalaking lungsod]] sa bansa ayon sa lugar at populasyon<ref>{{Cite news |last=Milbradt |first=Friederike |date=6 February 2019 |title=Deutschland: Die größten Städte |language=de |work=[[Die Zeit]] (Magazin) |location=Hamburg |url=https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |url-status=live |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190213183401/https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |archive-date=13 February 2019}}</ref><ref>{{Cite news |date=1 August 2019 |title=Leipzig überholt bei Einwohnerzahl Dortmund – jetzt Platz 8 in Deutschland |language=de |work=[[Leipziger Volkszeitung]] |location=Leipzig |url=https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |url-status=dead |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113070247/https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |archive-date=13 November 2019}}</ref>, at ang pinakamalaking lungsod ayon sa populasyon sa [[Kaisahang Yuropeo|Unyong Europeo]], ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod.<ref name="pop-detail">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Isa sa [[Länder ng Alemanya|labing-anim na kinabibilangang estado]] ng Alemanya, ang Berlin ay napalilibutan ng [[Brandeburgo|Estado ng Brandeburgo]] at kadugtong ng [[Potsdam]], ang kabesera ng Brandeburgo. Ang urbanong pook ng Berlin, na may populasyon na humigit-kumulang 4.5 milyon, ay ang pangalawang pinakamataong urbanong pook sa Alemanya pagkatapos ng [[Ruhr]]. Ang [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandeburgo|kabeserang rehiyon ng Berlin-Brandeburgo]] ay may humigit-kumulang 6.2 milyong mga naninirahan at ito ang [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|ikatlong pinakamalaking kalakhang rehiyon ng Alemanya]] pagkatapos ng mga rehiyon ng [[Rin-Ruhr]] at [[Francfort Rin-Meno|Rin-Meno]].<ref>{{Cite web |date=4 October 2016 |title=Daten und Fakten zur Hauptstadtregion |url=https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175940/https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |archive-date=21 March 2019 |access-date=13 April 2022 |website=www.berlin-brandenburg.de}}</ref> Nagkaroon ng [[Pag-iisa ng Berlin at Brandeburgo|bigong pagtatangkang pag-isahin ang parehong estado noong 1996]], at sa kabila ng nananatiling hiwalay, ang dalawang estado ay nagtutulungan sa maraming bagay hanggang ngayon. Ang Berlin ay tumatawid sa pampang ng [[Spree (ilog)|Spree]], na dumadaloy sa [[Havel]] (isang [[tributaryo]] ng [[Ilog Elba|Elbe]]) sa kanlurang boro ng [[Spandau]] . Kabilang sa mga pangunahing topograpikong tampok ng lungsod ay ang maraming lawa sa kanluran at timog-silangan na mga boro na nabuo ng [[Spree (ilog)|Spree]], [[Havel]], at [[Dahme (ilog)|Dahme]], na ang pinakamalakin ay ang [[Lawa ng Müggelsee|Lawa Müggelsee]]. Dahil sa lokasyon nito sa [[Kapatagang Europeo]], ang Berlin ay naiimpluwensiyahan ng isang [[Klimang banayad|banayad na pana-panahong klima]]. Halos sangkatlo ng lugar ng lungsod ay binubuo ng mga kagubatan, [[Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin|liwasan, hardin]], ilog, kanal, at lawa.<ref name="gruen">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang lungsod ay nasa lugar ng diyalektong [[Gitnang Aleman]], ang [[Alemang Berlin|diyalekto ng Berlin]] ay isang varyant ng mga [[Mga diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch|diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch]]. Unang naidokumento noong ika-13 siglo at sa pagtawid ng dalawang mahalagang makasaysayang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]],<ref name="staple">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]] (1417 – 1701), ang [[Kaharian ng Prusya]] (1701–1918), ang [[Imperyong Aleman]] (1871). –1918), ang [[Republikang Weimar]] (1919–1933), at [[Alemanyang Nazi]] (1933–1945). Ang [[Berlin noong dekada '20]] ay ang ikatlong pinakamalaking munisipalidad sa mundo.<ref>{{Cite web |date=September 2009 |title=Topographies of Class: Modern Architecture and Mass Society in Weimar Berlin (Social History, Popular Culture and Politics in Germany) |url=https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180706161901/https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |archive-date=6 July 2018 |access-date=9 October 2009 |publisher=www.h-net.org}}</ref> Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at ang kasunod na pananakop nito ng mga matagumpay na bansa, nahati ang lungsod; ang [[Kanlurang Berlin]] ay naging isang de facto na [[Engklabo at eksklabo|eksklabo]] ng [[Kanlurang Alemanya]], na napapalibutan ng [[Pader ng Berlin]] (mula Agosto 1961 hanggang Nobyembre 1989) at teritoryo ng Silangang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Berlin Wall |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080630080628/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |archive-date=30 June 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> Ang [[Silangang Berlin]] ay idineklara na kabesera ng Silangang Alemanya, habang ang [[Bonn]] ay naging kabesera ng Kanlurang Alemanya. Kasunod ng [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990, ang Berlin ay muling naging kabesera ng buong Alemanya. Ang Berlin ay isang [[Lungsod pandaigdig|pandaigdigang lungsod]] ng [[Kultura ng Berlin|kultura]], [[Politika ng Berlin|politika]], [[Media ng Berlin|media]], at agham.<ref>{{Cite web |title=Berlin – Capital of Germany |url=https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112204045/https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |archive-date=12 January 2012 |access-date=18 August 2008 |website=German Embassy in Washington}}</ref><ref>{{Cite news |last=Davies |first=Catriona |date=10 April 2010 |title=Revealed: Cities that rule the world&nbsp;– and those on the rise |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |url-status=live |access-date=11 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604014630/https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |archive-date=4 June 2011}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sifton |first=Sam |date=31 December 1969 |title=Berlin, the big canvas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412012910/https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |archive-date=12 April 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |date=22 October 2009 |title=Global Power City Index 2009 |url=https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |url-status=live |journal=Institute for Urban Strategies at the Mori Memorial Foundation |archive-url=https://web.archive.org/web/20140629143736/https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |archive-date=29 June 2014 |access-date=29 October 2009}}</ref> Nakabatay ang [[Ekonomiya ng Berlin|ekonomiya]] nito sa mga [[High tech|high-tech]] na kompanya at [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na sumasaklaw sa magkakaibang hanay ng mga [[Malilikhaing industriya|malikhaing industriya]], pasilidad ng pananaliksik, mga korporasyon ng media at mga lugar ng kumbensiyon.<ref name="congress">{{Cite web |title=ICCA publishes top 20 country and city rankings 2007 |url=https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080922094543/https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |archive-date=22 September 2008 |access-date=18 August 2008 |website=ICCA}}</ref><ref name="Cityofdesign2">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> Ang Berlin ay nagsisilbing isang kontinental na pusod para sa trapiko sa himpapawid at tren at may napakakomplikadong ugnayan ng pampublikong transportasyon. Ang metropolis ay isang sikat na destinasyong [[Turismo sa Alemanya|panturista]].<ref>{{Cite journal |date=4 September 2014 |title=Berlin Beats Rome as Tourist Attraction as Hordes Descend |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |url-status=live |journal=Bloomberg L.P. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911154443/https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |archive-date=11 September 2014 |access-date=11 September 2014}}</ref> Kabilang din sa mga makabuluhang industriya ang [[Teknolohiyang pang-impormasyon|IT]], mga [[parmasyutiko]], [[inhinyeriyang biyomedikal]], [[malinis na teknolohiya]], [[biyoteknolohiya]], konstruksiyon, at [[Elektronika|electronika]]. Ang Berlin ay tahanan ng mga unibersidad na kilala sa buong mundo gaya ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]], [[Pamantasang Teknikal ng Berlin|Pamantasang Teknikal]], [[Malayang Unibersidad ng Berlin|Malayang Unibersidad]], [[Pamantasan ng mga Sining ng Berlin|Pamantasan ng mga Sining]], [[ESMT Berlin]], [[Paaralang Hertie]], at [[Kolehiyong Bard ng Berlin]]. Ang [[Zoolohikong Hardin ng Berlin|Zoolohikong Hardin]] nito ay ang pinakabinibisitang zoo sa Europa at isa sa pinakasikat sa buong mundo. Dahil ang [[Estudyo ng Babelsberg|Babelsberg]] ang kauna-unahang malakihang estudyong pampelikulang kompleks sa mundo, ang Berlin ay isang lalong sikat na lokasyon para sa mga pandaigdigang [[Tala ng mga pelikulang isinagawa sa Berlin|paggawa ng pelikula]].<ref>{{Cite web |date=9 August 2008 |title=Hollywood Helps Revive Berlin's Former Movie Glory |url=https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080813010550/https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |archive-date=13 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Kilala ang lungsod sa mga pagdiriwang, magkakaibang arkitektura, nightlife, kontemporaneong sining at napakataas na kalidad ng pamumuhay.<ref>{{Cite news |last=Flint |first=Sunshine |date=12 December 2004 |title=The Club Scene, on the Edge |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130402221310/https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |archive-date=2 April 2013}}</ref> Mula noong dekada 2000, saksi nag Berlin sa paglitaw ng isang kosmopolitang [[Startup ecosystem|eksenang]] [[entrepreneurship]].<ref>{{Cite journal |date=13 June 2014 |title=Young Israelis are Flocking to Berlin |url=https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |url-status=live |journal=Newsweek |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827183310/https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |archive-date=27 August 2014 |access-date=28 August 2014}}</ref> Nagtataglay ang Berlin ng tatlong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]]: [[Pulo ng mga Museo]]; ang mga [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]]; at ang mga [[Mga Modernismong Pabahay ng Berlin|Modernismong Pabahay ng Berlin]].<ref name="UNESCO">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> Kabilang sa iba pang mga tanawin ang [[Tarangkahang Brandeburgo]], ang [[gusaling Reichstag]], [[Potsdamer Platz]], ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], ang [[Gedenkstätte Berliner Mauer|Alaala ng Pader ng Berlin]], ang [[Galeriya ng Silangang Bahagi]], ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin]], [[Katedral ng Berlin]], at ang [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]], ang pinakamataas na estruktura sa Alemanya. Maraming museo, galeriya, aklatan, orkestra, at mga pinagdadausan ng sports ang Berlin. Kabilang dito ang [[Altes Museum]], ang [[Alte Nationalgalerie|Lumang Pamabansang Galeriya]], ang [[Museong Bode]], ang [[Museong Pergamon|Museo Pergamo]], ang [[Deutsches Historisches Museum|Museuong Pangkasaysayang Aleman]], ang [[Museong Hudyo Berlin]], ang [[Museo ng Likas na Kasaysayan, Berlin|Museo ng Likas na Kasaysayan]], ang [[Foro Humboldt]], ang [[Aklatang Estatal ng Berlin]], ang [[Opera Estatal ng Berlin]], ang [[Filarmonika ng Berlin]], at ang [[Maraton ng Berlin]]. == Kasaysayan == === Etimolohiya === Matatagpuan ang Berlin sa hilagang-silangan ng Alemanya, silangan ng Ilog [[Ilog Elba|Elbe]], na dating bumubuo, kasama ang Ilog (Sahon o Turingia) [[Saale]] (mula sa kanilang [[tagpuan]] sa [[Barby, Alemanya|Barby]] pataas), ang silangang hangganan ng [[Francia|Kahariang Franco]]. Habang ang Kahariang Franco ay pangunahing tinitirhan ng mga tribong [[Mga Aleman|Aleman]] tulad ng mga [[Mga Franco|Franco]] at mga [[Sakson|Sahon]], ang mga rehiyon sa silangan ng mga ilog sa hangganan ay pinaninirahan ng mga tribong [[Mga Eslabo|Eslabo]]. Ito ang dahilan kung bakit karamihan sa mga lungsod at nayon sa hilagang-silangan ng Alemanya ay may mga pangalang may pinagmulang [[Mga wikang Eslabo|Eslabo]] ([[Germania Slavica]]). Ang mga karaniwang [[Hermanisasyon|Hermanisadong]] pangalan ng lugar na [[Hulapi|hulaping]] Eslabo na pinagmulan ay ''-ow'', ''-itz'', ''-vitz'', ''-witz'', ''-itzsch'' at ''-in'', ang mga [[unlapi]] ay ''Windisch'' at ''Wendisch''. Ang pangalang ''Berlin'' ay nag-ugat sa wika ng mga naninirahan sa [[Mga Kanlurang Eslabo|Kanlurang Eslabo]] sa lugar ng Berlin ngayon, at maaaring nauugnay sa Lumang [[Wikang Polabo|Polabong]] tangkay na ''berl-'' / ''birl-'' ("latian").<ref>{{Cite book|last=Berger|first=Dieter|title=Geographische Namen in Deutschland|publisher=Bibliographisches Institut|year=1999|isbn=978-3-411-06252-2}}</ref> Dahil ang ''Ber-'' sa simula ay parang salitang Aleman na ''Bär'' ("oso"), lumilitaw ang isang oso sa eskudo de armas ng lungsod. Kaya ito ay isang halimbawa ng [[armas parlantes]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|labindalawang boro]] ng Berlin, lima ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Pankow]] (pinakamatao), [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Marzahn-Hellersdorf]], [[Treptow-Köpenick]], at [[Spandau]] (pinangalanang Spandow hanggang 1878). Sa siyamnapu't anim na kapitbahayan nito, dalawampu't dalawa ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Altglienicke]], [[Alt-Treptow]], [[Britz]], [[Buch (Berlin)|Buch]], [[Buckow (Berlin)|Buckow]], [[Gatow]], [[Karow (Berlin)|Karow]], [[Kladow]], [[Köpenick]], [[Lankwitz]], [[Lübars]], [[Malchow (Berlin)|Marchow]][[Pankow (lokalidad)|,]] [[Marzahn]], [[Pankow]], [[Prenzlauer Berg]], [[Rudow]], [[Schmöckwitz]], [[Spandau (lokalidad)|Spandau]], [[Stadtrandsiedlung Malchow]], [[Steglitz]], [[Tegel]], at [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]]. Ang kapitbahayan ng [[Moabit]] ay may pangalang nagmula sa Pranses, at ang [[Französisch Buchholz]] ay ipinangalan sa mga [[Huguenot]]. === Ika-12 hanggang ika-16 na siglo === [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|Mapa ng Berlin noong 1688]] [[Talaksan:Dom_und_Stadtschloss,_Berlin_1900.png|thumb|[[Katedral ng Berlin]] (kaliwa) at [[Palasyo ng Berlin]] (kanan), 1900]] Ang pinakaunang katibayan ng mga pamayanan sa lugar ng Berlin ngayon ay mga labi ng isang pundasyon ng bahay na may petsang 1174, na natagpuan sa mga paghuhukay sa Berlin Mitte,<ref>{{Cite news |title=Berlin ist älter als gedacht: Hausreste aus dem Jahr 1174 entdeckt |language=de |trans-title=Berlin is older than thought: house remains from 1174 have been found |agency=dpa |url=https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |url-status=live |access-date=24 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120824212016/https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |archive-date=24 August 2012}}</ref> at isang barakilang kahoy na may petsang humigit-kumulang 1192.<ref name="zycwaq">{{Cite news |last=Rising |first=David |date=30 January 2008 |title=Berlin dig finds city older than thought |work=[[NBC News]] |agency=Associated Press |url=https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |url-status=live |access-date=1 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180102013454/https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |archive-date=2 January 2018}}</ref> Ang unang nakasulat na mga talaan ng mga bayan sa lugar ng kasalukuyang Berlin ay mula sa huling bahagi ng ika-12 siglo. Ang [[Spandau]] ay unang binanggit noong 1197 at [[Köpenick]] noong 1209, bagaman ang mga lugar na ito ay hindi sumali sa Berlin hanggang 1920.<ref>{{Cite web |year=2002 |title=Zitadelle Spandau |trans-title=Spandau Citadel |url=https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080612020333/https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-date=12 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Ang gitnang bahagi ng Berlin ay maaaring masubaybayan pabalik sa dalawang bayan. Ang [[Cölln]] sa [[Fischerinsel]] ay unang binanggit sa isang dokumento noong 1237, at ang Berlin, sa kabila ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa tinatawag ngayong [[Nikolaiviertel]], ay tinukoy sa isang dokumento mula 1244.<ref name="zycwaq" /> Ang 1237 ay itinuturing na petsa ng pagkakatatag ng lungsod.<ref name="Medtradc">{{Cite web |title=The medieval trading center |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160731190906/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |archive-date=31 July 2016 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Ang dalawang bayan sa paglipas ng panahon ay nabuo ang malapit na pang-ekonomiya at panlipunang ugnayan, at nakinabang mula sa [[Karapatan sa emporyo|pangunahing bahagi mismo]] sa dalawang mahalagang [[ruta ng kalakalan]] ng ''[[Via Imperii]]'' at mula [[Brujas]] hanggang [[Veliky Novgorod|Novgorod]].<ref name="staple2">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Noong 1307, bumuo sila ng isang alyansa na may isang karaniwang patakarang panlabas, bagaman ang kanilang mga panloob na pangangasiwa ay pinaghihiwalay pa rin.<ref name="Stöver2010">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref><ref name="Lui stadtgr">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Noong 1415, si [[Federico I, Elektor ng Brandeburgo|Federico I]] ay naging [[Prinsipe-elektor|elektor]] ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]], na pinamunuan niya hanggang 1440.<ref>{{Cite web |year=1993 |title=The Hohenzollern Dynasty |url=https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070807093738/https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-date=7 August 2007 |access-date=18 August 2008 |publisher=Antipas}}</ref> Noong ika-15 siglo, itinatag ng kaniyang mga kahalili ang Berlin-Cölln bilang kabesera ng margebyato, at ang mga sumunod na miyembro ng pamilyang [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ay namuno sa Berlin hanggang 1918, una bilang mga elektor ng Brandeburgo, pagkatapos ay bilang mga hari ng [[Prusya]], at kalaunan bilang mga [[emperador ng Alemanya]]. Noong 1443, sinimulan ni [[Federico II, Elektor ng Brandeburgo|Federico II Ngiping Bakal]] ang pagtatayo ng isang bagong [[Stadtschloss, Berlin|palasyo]] ng hari sa kambal na lungsod ng Berlin-Cölln. Ang mga protesta ng mga mamamayan ng bayan laban sa gusali ay nagtapos noong 1448, sa "Indignasyong Berlin" ("Berliner Unwille").<ref>{{Cite web |last=Komander |first=Gerhild H. M. |date=November 2004 |title=Berliner Unwillen |trans-title=Berlin unwillingness |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130919215632/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |archive-date=19 September 2013 |access-date=30 May 2013 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins e.&nbsp;V. |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Conrad |first=Andreas |date=26 October 2012 |title=Was den "Berliner Unwillen" erregte |language=de |trans-title=What aroused the "Berlin unwillingness" |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181008183148/https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |archive-date=8 October 2018}}</ref> Hindi naging matagumpay ang protestang ito at nawalan ang mga mamamayan ng marami sa mga pampolitika at pang-ekonomiyang pribilehiyo. Nang matapos ang palasyo ng hari noong 1451, unti-unti itong nagamit. Mula 1470, kasama ang bagong elektor na si [[Alberto III Aquiles, Elektor ng Brandeburgo|Alberto III Aquiles]], naging bagong tirahan ng hari ang Berlin-Cölln.<ref name="Lui stadtgr2">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Opisyal, ang palasyo ng Berlin-Cölln ay naging permanenteng tirahan ng mga Brandeburgong elektor ng Hohenzollerns mula 1486, nang si [[John Cicero, Elektor ng Brandeburgo|John Cicero]] ay maupo sa kapangyarihan.<ref>{{Cite web |title=The electors' residence |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170421214734/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |archive-date=21 April 2017 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Gayunpaman, kinailangan ng Berlin-Cölln na talikuran ang katayuan nito bilang isang malayang lungsod [[Ligang Hanseatico|Hanseatico]]. Noong 1539, opisyal na naging [[Luteranismo|Luterano]] ang mga botante at ang lungsod.<ref>{{Cite web |title=Berlin Cathedral |url=https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060818100934/https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-date=18 August 2006 |access-date=18 August 2008 |publisher=SMPProtein}}</ref> === Ika-17 hanggang ika-19 na siglo === Ang [[Digmaan ng Tatlumpung Taon]] sa pagitan ng 1618 at 1648 ay nagwasak sa Berlin. Sangkatlo ng mga bahay nito ang nasira o nawasak, at ang lungsod ay nawalan ng kalahati ng populasyon nito.<ref>{{Cite web |title=Brandenburg during the 30 Years War |url=https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928213849/https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |archive-date=28 September 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=World History at KMLA}}</ref> Si [[Federico Guillermo I, Elektor ng Brandeburgo|Federico Guillermo]], na kilala bilang "Dakilang Elektor", na humalili sa kanyang ama na si [[Jorge Guillermo, Elektor ng Brandeburgo|Jorge Guillermo]] bilang pinuno noong 1640, ay nagpasimula ng isang patakaran ng pagtataguyod ng imigrasyon at pagpaparaya sa relihiyon.<ref name="Carlyle18532">{{cite book|first=Thomas|last=Carlyle|title=Fraser's Magazine|url=https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog|year=1853|publisher=J. Fraser|page=[https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog/page/n71 63]|access-date=11 February 2016}}</ref> Sa [[Kautusan ng Potsdam]] noong 1685, nag-alok si Frederick William ng pagpapakupkop para sa mga [[Huguenot]] na Pranses.<ref name="Plaut19952">{{cite book|first=W. Gunther|last=Plaut|title=Asylum: A Moral Dilemma|url=https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|date=1 January 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-95196-2|page=42|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214210/https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|url-status=live}}</ref> Noong 1700, humigit-kumulang 30 porsiyento ng mga residente ng Berlin ay Pranses, dahil sa imigrasyon ng mga Huguenot.<ref name="Gray20072">{{cite book|first=Jeremy|last=Gray|title=Germany|url=https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|year=2007|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74059-988-7|page=49|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915225030/https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> Marami pang ibang imigrante ang nagmula sa [[Bohemya|Bohemia]], [[Mankomunidad ng Polonya-Litwanya|Polonya]], at [[Prinsipado-Arsobispado ng Salzburgo|Salzburgo]].<ref name="Cybriwsky20132">{{cite book|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|date=23 May 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-248-9|page=48|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915232139/https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|url-status=live}}</ref> [[Talaksan:Berlin_Unter_den_Linden_Victoria_Hotel_um_1900.jpg|left|thumb|Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Imperyong Aleman]] noong 1871 at mabilis na lumawak sa mga sumunod na taon.]] Mula noong 1618, ang Margrabyato ng Brandeburgo ay [[Personal na unyon|personal]] na nakipag-isa sa [[Dukado ng Prusya]]. Noong 1701, nabuo ng dalawahang estado ang [[Kaharian ng Prusya]] habang si [[Federico III, Elektor ng Brandeburgo]], ay kinoronahan ang sarili bilang haring [[Federico I sa Prusya]]. Ang Berlin ay naging kabesera ng bagong Kaharian,<ref>Horlemann, Bernd (Hrsg.</ref> pinalitan ang [[Königsberg]]. Ito ay isang matagumpay na pagtatangka na isentralisa ang kabesera sa napakalayo na estado, at ito ang unang pagkakataon na ang lungsod ay nagsimulang lumago. Noong 1709, pinagsama ang Berlin sa apat na lungsod ng Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt, at Dorotheenstadt sa ilalim ng pangalang Berlin, "Haupt- und Residenzstadt Berlin".<ref name="Stöver20102">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref> Noong 1740, si Federico II, na kilala bilang [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] (1740–1786), ay naluklok sa kapangyarihan.<ref name="Zaide19652">{{cite book|first=Gregorio F.|last=Zaide|title=World History|url=https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|year=1965|publisher=Rex Bookstore, Inc.|isbn=978-971-23-1472-8|page=273|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200510/https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|url-status=live}}</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Federico II, ang Berlin ay naging sentro ng [[Panahon ng Kaliwanagan|Kaliwanagan]], ngunit saglit ding sinakop noong [[Digmaan ng Pitong Taon]] ng hukbong Ruso.<ref name="PerryChase20122">{{cite book|first1=Marvin|last1=Perry|first2=Myrna|last2=Chase|first3=James|last3=Jacob|first4=Margaret|last4=Jacob|first5=Theodore|last5=Von Laue|title=Western Civilization: Ideas, Politics, and Society|url=https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|date=1 January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-70864-3|page=444|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174457/https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|url-status=live}}</ref> Kasunod ng tagumpay ng Pransiya sa [[Digmaan ng Ikaapat na Koalisyon|Digmaan ng Ika-apat na Koalisyon]], [[Pagbagsak ng Berlin (1806)|nagmartsa]] si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon Bonaparte]] sa Berlin noong 1806, ngunit nagbigay ng nagsasariling pamahalaan sa lungsod.<ref name="Lewis20132">{{cite book|first=Peter B.|last=Lewis|title=Arthur Schopenhauer|url=https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|date=15 February 2013|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-78023-069-6|page=57|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174348/https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|url-status=live}}</ref> Noong 1815, ang lungsod ay naging bahagi ng bagong [[Lalawigan ng Brandeburgo]].<ref name="StaffInc.20102">{{cite book|author1=Harvard Student Agencies Inc. Staff|author2=Harvard Student Agencies, Inc.|title=Let's Go Berlin, Prague & Budapest: The Student Travel Guide|url=https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|date=28 December 2010|publisher=Avalon Travel|isbn=978-1-59880-914-5|page=83|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914181704/https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|url-status=live}}</ref> Hinubog ng [[Rebolusyong Industriyal]] ang Berlin noong ika-19 na siglo; kapansin-pansing lumawak ang ekonomiya at populasyon ng lungsod, at naging pangunahing sentro ng riles at sentro ng ekonomiya ng Alemanya. Ang mga karagdagang suburb sa lalong madaling panahon ay umunlad at tumaas ang lugar at populasyon ng Berlin. Noong 1861, ang mga kalapit na suburb kasama ang [[Wedding (Berlin)|Wedding]], [[Moabit]], at ilang iba pa ay isinanib sa Berlin.<ref name="Schulte-Peevers20102">{{cite book|author=Andrea Schulte-Peevers|title=Lonel Berlin|url=https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-407-9|page=25|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214354/https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|url-status=live}}</ref> Noong 1871, ang Berlin ay naging kabesera ng bagong itinatag na [[Imperyong Aleman]].<ref name="Stöver20132">{{cite book|first=Bernd|last=Stöver|title=Berlin: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|date=2 October 2013|publisher=C.H.Beck|isbn=978-3-406-65633-0|page=20|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200615/https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|url-status=live}}</ref> Noong 1881, naging distritong lungsod ito na hiwalay sa Brandeburgo.<ref name="Strassmann20082">{{cite book|first=W. Paul|last=Strassmann|title=The Strassmanns: Science, Politics and Migration in Turbulent Times (1793–1993)|url=https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|date=15 June 2008|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-84545-416-6|page=26|access-date=20 June 2015|archive-date=10 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910121944/https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|url-status=live}}</ref> === Ika-20 hanggang ika-21 siglo === {{main|Berlin noong dekada 1920}} Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang Berlin ay naging isang matabang lupa para sa kilusang [[Sineng Ekspresyonistang Aleman|Ekspresyonistang Aleman]].<ref name="HollandGawthrop20012">{{cite book|author1=Jack Holland|author2=John Gawthrop|title=The Rough Guide to Berlin|url=https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl|url-access=registration|year=2001|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-682-2|page=[https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl/page/361 361]}}</ref> Sa mga larangan tulad ng arkitektura, pagpipinta, at sine ay naimbento ang mga bagong anyo ng artistikong estilo. Sa pagtatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1918, isang [[Republikang Weimar|republika]] ang ipinahayag ni [[Philipp Scheidemann]] sa [[Reichstag (gusali)|gusaling Reichstag]]. Noong 1920, isinama ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]] ang dose-dosenang mga suburban na lungsod, nayon, at pagmamay-ari sa paligid ng Berlin sa isang pinalawak na lungsod. Ang batas ay nagpalaki sa lugar ng Berlin mula 66 tungo 883 km² (25 tungo 341 sq mi). Halos dumoble ang populasyon, at ang Berlin ay may populasyon na humigit-kumulang apat na milyon. Sa panahon ng [[Kulturang Weimar|Weimar]], ang Berlin ay sumailalim sa kaguluhan sa politika dahil sa kawalan ng katiyakan sa ekonomiya ngunit naging isang kilalang sentro ng [[Rumaragasang Dekada '20]]. Naranasan ng metropolis ang kaniyang kapanahunan bilang isang pangunahing kabesera ng mundo at kilala sa mga tungkulin ng pamumuno nito sa agham, teknolohiya, sining, humanidades, pagpaplano ng lungsod, pelikula, mas mataas na edukasyon, pamahalaan, at mga industriya. Si [[Albert Einstein]] ay sumikat sa publiko noong mga taon niya sa Berlin, na ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel para sa Pisika]] noong 1921. [[Talaksan:Potsdamer_Platz_1945.jpg|left|thumb|Nawasak ang Berlin pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ([[Potsdamer Platz]], 1945)]] Noong 1933, si [[Adolf Hitler]] at ang [[Partidong Nazi|Partido Nazi]] ay [[Pag-angat sa kapangyarihan ni Adolf Hitler|naluklok sa kapangyarihan]]. Ang pamamahala ng NSDAP ay nagpabawas sa komunidad ng mga Hudyo ng Berlin mula 160,000 (isang-katlo ng lahat ng mga Hudyo sa bansa) sa humigit-kumulang 80,000 dahil sa pangingibang-bansa sa pagitan ng 1933 at 1939. Pagkatapos ng [[Kristallnacht]] noong 1938, libo-libong Hudyo ng lungsod ang ikinulong sa kalapit na [[kampong piitan ng Sachsenhausen]]. Simula noong unang bahagi ng 1943, marami ang ipinadala sa mga [[kampong piitan]], gaya ng [[Kampo ng konsentrasyon sa Auschwitz|Auschwitz]].<ref>{{Cite web |title=The Jewish Community of Berlin |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708152027/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |archive-date=8 July 2017 |access-date=10 November 2018 |publisher=Holocaust Encyclopedia}}</ref> Ang Berlin ay ang pinakamabigat na binomba na lungsod sa kasaysayan. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang malaking bahagi ng Berlin ay nawasak 1943–45 reyd sa himpapawid ng mga Alyado at sa 1945 [[Labanan ng Berlin]]. Ang mga Alyado ay naghulog ng 67,607 tonelada ng mga bomba sa lungsod, na sinira ang 6,427 ektarya ng tinayuang lugar. Humigit-kumulang 125,000 sibilyan ang napatay.<ref>{{Citation |last=Clodfelter |first=Micheal |title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 |year=2002 |edition=2nd |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-1204-4}}</ref> Matapos ang [[Pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa|pagtatapos ng digmaan sa Europa]] noong Mayo 1945, nakatanggap ang Berlin ng malaking bilang ng mga bakwit mula sa mga lalawigan sa Silangan. Hinati ng mga matagumpay na kapangyarihan ang lungsod sa apat na sektor, na kahalintulad sa mga lugar ng [[Alemanyang sakop ng mga Alyado|pananakop]] kung saan hinati ang Alemanya. Ang mga sektor ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Kanluraning Alyado]] (ang Estados Unidos, Reino Unido, at Pransiya) ay nabuo ang [[Kanlurang Berlin]], habang ang [[Unyong Sobyetika|Sobyetikong sektor]] ang bumuo ng [[Silangang Berlin]].<ref>{{Cite web |last=Benz |first=Prof. Dr. Wolfgang |date=27 April 2005 |title=Berlin – auf dem Weg zur geteilten Stadt |trans-title=Berlin – on the way to a divided city |url=https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110120432/https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |archive-date=10 November 2018 |access-date=10 November 2018 |publisher=Bundeszentrale für politische Bildung |language=de}}</ref> Lahat ng apat na [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyado]] ay nagbahagi ng mga tungkuling pampamahalaan para sa Berlin. Gayunpaman, noong 1948, nang palawigin ng Kanluraning Alyado ang reporma sa pera sa Kanlurang mga sona ng Alemanya sa tatlong kanlurang sektor ng Berlin, ang [[Unyong Sobyetika|Unyong Sobyetiko]] ay nagpataw ng [[Pagbangkulong ng Berlin|pagharang]] sa mga daanan patungo at mula sa Kanlurang Berlin, na ganap na nasa loob ng kontrolado ng Sobyet. teritoryo. Ang [[Pagbangkulong ng Berlin|airlift ng Berlin]], na isinagawa ng tatlong kanlurang Alyado, ay nagtagumpay sa pagharang na ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at iba pang mga suplay sa lungsod mula Hunyo 1948 hanggang Mayo 1949.<ref>{{Cite web |title=Berlin Airlift / Blockade |url=https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150318232831/https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |archive-date=18 March 2015 |access-date=18 August 2008 |publisher=Western Allies Berlin}}</ref> Noong 1949, itinatag ang Pederal na Republika ng Alemanya sa [[Kanlurang Alemanya]] at kalaunan ay isinama ang lahat ng mga sonang Amerikano, Briton, at Pranses, hindi kasama ang mga sona ng tatlong bansang iyon sa Berlin, habang ang [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] ay idineklara sa [[Silangang Alemanya]]. Ang Kanlurang Berlin ay opisyal na nanatiling isang sinasakop na lungsod, ngunit ito ay nakahanay sa politika sa Republikang Federal ng Alemanya sa kabila ng heyograpikong paghihiwalay ng Kanlurang Berlin. Ang serbisyo ng himpapawid sa Kanlurang Berlin ay ipinagkaloob lamang sa mga kompanyang panghimpapawid ng mga Amerikano, Briton, at Pranses. [[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|left|thumb|Ang [[Pader ng Berlin|pagbagsak ng Pader ng Berlin]] noong 9 Nobyembre 1989. Noong [[Araw ng Pagkakaisang Aleman|Oktubre 3, 1990]], pormal nang natapos ang proseso ng [[muling pag-iisa ng Alemanya]].]] Ang pagkakatatag ng dalawang estadong Aleman ay nagpapataas ng tensiyon sa [[Digmaang Malamig]]. Ang Kanlurang Berlin ay napapaligiran ng teritoryo ng Silangang Aleman, at ang Silangang Alemanya ay nagpahayag ng Silangang bahagi bilang kabesera nito, isang hakbang na hindi kinilala ng mga kanluraning kapangyarihan. Kasama sa Silangang Berlin ang karamihan sa sentrong pangkasaysayan ng lungsod. Ang pamahalaang Kanlurang Aleman ay nagsariling nagtatag sa [[Bonn]].<ref>{{Cite web |title=Berlin after 1945 |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412221115/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |archive-date=12 April 2009 |access-date=8 April 2009 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Noong 1961, sinimulan ng Silangang Alemanya na itayo ang [[Pader ng Berlin]] sa paligid ng Kanlurang Berlin, at ang mga pangyayari ay umabot sa isang tangke na paghaharap sa [[Tsekpoint Charlie]]. Ang Kanlurang Berlin ay de facto na ngayong bahagi ng Kanlurang Alemanya na may natatanging legal na katayuan, habang ang Silangang Berlin ay de facto na bahagi ng Silangang Alemanya. Ibinigay ni [[John F. Kennedy]] ang kanyang "''[[Ich bin ein Berliner]]''" na talumpati noong Hunyo 26, 1963, sa harap ng bulwagan ng lungsod ng [[Schöneberg]], na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng lungsod, na sinalungguhitan ang suporta ng Estados Unidos para sa Kanlurang Berlin.<ref>[[Andreas Daum]], ''Kennedy in Berlin''.</ref> Ang Berlin ay ganap na nahati. Bagaman posible para sa mga Kanluranin na dumaan sa kabilang panig sa pamamagitan ng mahigpit na kontroladong mga tsekpoint, para sa karamihan ng mga taga-Silangan, ang paglalakbay sa Kanlurang Berlin o Kanlurang Alemanya ay ipinagbabawal ng pamahalaan ng Silangang Alemanya. Noong 1971, ginagarantiyahan ng isang [[Kasunduan ng Apat na Kapangyarihan]] ang pagpunta sa at mula sa Kanlurang Berlin sa pamamagitan ng kotse o tren sa pamamagitan ng Silangang Alemanya.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971 |url=https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225042306/https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |archive-date=25 February 2021 |access-date=18 August 2008 |publisher=U.S. Diplomatic Mission to Germany}}</ref> Noong 1989, sa pagtatapos ng Cold War at panggigipit mula sa populasyon ng Silangang Aleman, ang [[Pagbagsak ng Pader ng Berlin|Berlin Wall ay bumagsak]] noong Nobyembre 9 at kasunod na karamihan ay giniba. Ngayon, pinapanatili ng [[East Side Gallery]] ang malaking bahagi ng pader. Noong Oktubre 1990, muling [[Muling pag-iisa ng Alemanya|pinagsama]] ang dalawang bahagi ng Alemanya bilang Republika Federal ng Alemanya, at muling naging lungsod ang Berlin.<ref>''Berlin ‒ Washington, 1800‒2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities'', ed.</ref> Si [[Walter Momper]], ang alkalde ng Kanlurang Berlin, ay naging unang alkalde ng muling pinagsamang lungsod sa pansamantala. Ang mga halalan sa buong lungsod noong Disyembre 1990 ay nagresulta sa unang "lahatang Berlin" na alkalde na nahalal na manungkulan noong Enero 1991, kung saan ang magkahiwalay na opisina ng mga alkalde sa Silangan at Kanlurang Berlin ay magtatapos sa panahong iyon, at si [[Eberhard Diepgen]] (isang dating alkalde ng Kanluran Berlin) ang naging unang nahalal na alkalde ng isang muling pinagsamang Berlin.<ref>{{Cite news |date=1 December 1990 |title=Berlin Mayoral Contest Has Many Uncertainties |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |url-status=live |access-date=17 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617212414/https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |archive-date=17 June 2019}}</ref> Noong Hunyo 18, 1994, ang mga sundalo mula sa Estados Unidos, Pransiya, at Britanya ay nagmartsa sa isang parada na bahagi ng mga seremonya upang markahan ang pag-alis ng mga kaalyadong tropang pananakop na nagpapahintulot sa [[Muling pag-iisa ng Alemanya|muling pinagsamang Berlin]]<ref name="ReUnificationParade">{{Cite news |last=Kinzer |first=Stephan |date=19 June 1994 |title=Allied Soldiers March to Say Farewell to Berlin |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |url-status=live |access-date=20 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121133602/https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |archive-date=21 November 2015}}</ref> (ang huling tropang Ruso ay umalis noong Agosto 31, habang ang huling pag-alis ng mga puwersa ng Kanluraning Alyado ay noong Setyembre 8, 1994). Noong Hunyo 20, 1991, bumoto ang [[Bundestag]] (Parlamentong Aleman) na [[Pagpapasya para sa Kabesera ng Alemanya|ilipat ang luklukan]] ng kabesera ng Alemanya mula Bonn patungong Berlin, na natapos noong 1999. {{multiple image|align=right|image1=Humboldt Forum 9155.jpg|width1=195|caption1=Ang muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] na nalalapit nang matapos noong 2021|width2=220|width3=215|direction=|total_width=|alt1=}}Ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2001]] ay pinagsama ang ilang borough, na binawasan ang kanilang bilang mula 23 hanggang 12. Noong 2006, isinagawa sa Berlin ang [[2006 FIFA World Cup Final|FIFA World Cup Final]]. Sa isang [[Atake sa truck sa Berlin noong 2016|pag-atakeng terorista noong 2016]] na nauugnay sa [[Islamikong Estado|ISIL]], isang truck ang sadyang imaneho sa isang palengkeng pam-Pasko sa tabi ng [[Pang-alaalang Simbahang Kaiser Wilhelm]], na nag-iwan ng 13 kataong namatay at 55 nasugatan.<ref>{{Cite news |date=20 December 2016 |title=IS reklamiert Attacke auf Weihnachtsmarkt für sich |language=de |trans-title=IS recalls attack on Christmas market for itself |work=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] |url=https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175944/https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |archive-date=21 March 2019}}</ref><ref name="BBC.Dies">{{Cite news |date=26 October 2021 |title=Berlin attack: First aider dies 5 years after Christmas market murders |work=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |url-status=live |access-date=October 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026190214/https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |archive-date=26 October 2021}}</ref> Binuksan ang [[Paliparang Berlin Brandeburgo]] (BER) noong 2020, pagkalipas ng siyam na taon kaysa binalak, kung saan papasok na ang Terminal 1 sa serbisyo sa katapusan ng Oktubre, at ang mga lipad papunta at mula sa [[Paliparang Tegel]] ay magtatapos sa Nobyembre.<ref>{{Cite web |last=Gardner |first=Nicky |last2=Kries |first2=Susanne |date=8 November 2020 |title=Berlin's Tegel airport: A love letter as it prepares to close |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205135633/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[The Independent]] |language=de}}</ref> Dahil sa pagbaba ng bilang ng mga pasahero na nagreresulta mula sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], inihayag ang mga plano na pansamantalang isara ang Terminal 5 ng BER, ang dating [[Paliparang Berlin Schönefeld|Paliparang Schönefeld]], simula sa Marso 2021 nang hanggang isang taon.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=January 29, 2021 |title=BER schließt Terminal in Schönefeld am 23. Februar |language=de |trans-title=BER closes the terminal in Schönefeld on February 23 |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205134830/https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> Ang nag-uugnay na linyang U-Bahn U5 mula Alexanderplatz hanggang Hauptbahnhof, kasama ang mga bagong estasyong Rotes Rathaus at Unter den Linden, ay binuksan noong Disyembre 4, 2020, kung saan inaasahang magbubukas ang estasyon ng Museumsinsel U-Bahn sa bandang Marso 2021, na kukumpleto sa lahat ng mga bagong gawa sa U5.<ref>{{Cite web |date=24 August 2020 |title=BVG will verlängerte U5 am 4. Dezember eröffnen |trans-title=BVG wants to open the extended U5 on December 4th |url=https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133537/https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[Rundfunk Berlin-Brandenburg|rbb24]] |language=de}}</ref> Ang isang bahagyang pagbubukas sa pagtatapos ng 2020 na museong [[Foro Humboldt]], na makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]], na inihayag noong Hunyo, ay ipinagpaliban hanggang Marso 2021.<ref>{{Cite news |date=27 November 2020 |title=Humboldt Forum will zunächst nur digital eröffnen |language=de |trans-title=Humboldt Forum will initially only open digitally |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133156/https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> === Pagtatangka ng pagsasanib ng Berlin-Brandeburgo === [[Talaksan:DEU_Berlin-Brandenburg_COA.svg|left|thumb|179x179px|Ang eskudo de armas na iminungkahi sa kontrata ng estado]] Ang legal na batayan para sa pinagsamang estado ng Berlin at [[Brandeburgo|Brandeburgo]] ay iba sa ibang mga panukala sa pagsasanib ng estado. Karaniwan, ang Artikulo 29 ng [[Batayang Batas para sa Republikang Federal ng Alemanya|Batayang Batas]] ay nagsasaad na ang pagsasanib ng estado ay nangangailangan ng isang pederal na batas.<ref>{{cite act|type=|index=|date=24 May 1949|article=29|article-type=Article|legislature=Parlamentarischer Rat|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_29.html|language=de}}</ref> Gayunpaman, ang isang sugnay na idinagdag sa Batayang Batas noong 1994, Artikulo 118a, ay nagpapahintulot sa Berlin at Brandeburgo na magkaisa nang walang pag-apruba ng federal, na nangangailangan ng isang reperendo at ratipikasyon ng mga parlamento ng parehong estado.<ref>{{cite act|type=|index=|date=27 October 1994|article=118a|article-type=Einzelnorm|legislature=Bundestag|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_118a.html|language=de}}</ref> Noong 1996, nagkaroon ng hindi matagumpay na pagtatangka na pag-isahin ang mga estado ng Berlin at Brandenburg.<ref name="berlingeschichte">{{Cite web |year=2004 |title=LÄNDERFUSION / FUSIONSVERTRAG (1995) |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/5_33_laefuver.htm |access-date=31 March 2022}}</ref> Parehong may iisang kasaysayan, diyalekto, at kultura at sa 2020, mayroong mahigit 225,000 residente ng Brandeburgo na bumibiyahe patungong Berlin. Ang pagsasanib ay nagkaroon ng halos nagkakaisang suporta ng isang malawak na koalisyon ng parehong mga pamahalaan ng estado, mga partidong pampolitika, media, mga asosasyon ng negosyo, mga unyon ng manggagawa at mga simbahan.<ref>{{Cite news |date=4 May 2016 |title=Die Brandenburger wollen keine Berliner Verhältnisse |language=de |work=Tagesspiegel |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/gescheiterte-laenderfusion-mit-berlin-die-brandenburger-wollen-keine-berliner-verhaeltnisse/13539146.html |access-date=30 March 2022}}</ref> Bagaman bumoto ang Berlin ng pabor sa maliit na palugit, higit sa lahat ay nakabatay sa suporta sa dating [[Kanlurang Berlin]], hindi inaprubahan ng mga botante ng Brandeburgo ang pagsasanib sa malaking margin. Nabigo ito higit sa lahat dahil sa ayaw ng mga botante ng Brandeburgo na tanggapin ang malaki at lumalaking utang ng publiko sa Berlin at takot na mawala ang pagkakakilanlan at impluwensiya sa kabesera.<ref name="berlingeschichte" /> == Heograpiya == === Topograpiya === [[Talaksan:Berlin_by_Senitnel-2.jpg|thumb|Imaheng satellite ng Berlin]] [[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Ang labas ng Berlin ay nasasakupan ng mga kakahuyan at maraming lawa.]] Ang Berlin ay nasa hilagang-silangan ng Alemanya, sa isang lugar ng mababang latiang makahoy na may pangunahing patag na [[topograpiya]], bahagi ng malawak na [[Hilagang Kapatagang Europeo]] na umaabot mula hilagang Pransiya hanggang kanlurang Rusya. Ang ''Berliner Urstromtal'' (isang panahon ng yelo [[lambak glasyar]]), sa pagitan ng mababang [[Talampas ng Barnim]] sa hilaga at ng [[Talampas ng Teltow]] sa timog, ay nabuo sa pamamagitan ng natunaw na tubig na dumadaloy mula sa mga yelo sa dulo ng huling [[glasyasyong Weichseliense]]. Ang [[Spree (ilog)|Spree]] ay sumusunod sa lambak na ito ngayon. Sa Spandau, isang boto sa kanluran ng Berlin, ang Spree ay umaagos sa ilog [[Havel]], na dumadaloy mula hilaga hanggang timog sa kanlurang Berlin. Ang daloy ng Havel ay mas katulad ng isang hanay ng mga lawa, ang pinakamalaki ay ang Tegeler See at ang [[Großer Wannsee]]. Ang isang serye ng mga lawa ay dumadaloy din sa itaas na Spree, na dumadaloy sa [[Müggelsee|Großer Müggelsee]] sa silangang Berlin.<ref>{{Cite web |title=Satellite Image Berlin |url=https://maps.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://www.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |archive-date=18 February 2022 |access-date=18 August 2008 |publisher=Google Maps}}</ref> Ang malalaking bahagi ng kasalukuyang Berlin ay umaabot sa mababang talampas sa magkabilang panig ng Lambak Spree. Malaking bahagi ng mga boro na [[Reinickendorf]] at [[Pankow]] ay nasa Talampas ng Barnim, habang ang karamihan sa mga boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]], at [[Neukölln]] ay nasa Talampas ng Teltow. Ang boro ng Spandau ay bahagyang nasa loob ng Lambak Glasyar ng Berlin at bahagyang nasa Kapatagang Nauen, na umaabot sa kanluran ng Berlin. Mula noong 2015, ang mga burol ng Arkenberge sa Pankow sa {{Convert|122|m}} taas, ay ang pinakamataas na punto sa Berlin. Sa pamamagitan ng pagtatapon ng mga labi ng konstruksiyon nalampasan nito ang [[Teufelsberg]] ({{Cvt|120.1|m}}), na kung saan mismo ay binubuo ng mga durog na bato mula sa mga guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>{{Cite web |last=Triantafillou |first=Nikolaus |date=27 January 2015 |title=Berlin hat eine neue Spitze |trans-title=Berlin has a new top |url=https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160722225809/https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |archive-date=22 July 2016 |access-date=11 November 2018 |publisher=Qiez |language=de}}</ref> Ang [[Müggelberge]] sa 114.7 {{Convert|114.7|m}} taas ang pinakamataas na natural na punto at ang pinakamababa ay ang Spektesee sa Spandau, sa {{Convert|28.1|m}} taas.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=22 February 2015 |title=Der höchste Berg von Berlin ist neuerdings in Pankow |language=de |trans-title=The tallest mountain in Berlin is now in Pankow |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |url-status=live |access-date=22 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150519014725/https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |archive-date=19 May 2015}}</ref> === Klima === Ang Berlin ay may [[klimang pangkaragatan]] ([[Kategoryang Köppen sa klima|Köppen]]: ''Cfb'');<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Köppen Climate Classification (Weatherbase) |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130184209/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019 |website=Weatherbase}}</ref> ang silangang bahagi ng lungsod ay may bahagyang impluwensiyang kontinental (''Dfb''), isa sa mga pagbabago ay ang taunang pag-ulan ayon sa [[masa ng hangin]] at ang mas malaking kasaganaan sa isang panahon ng taon.<ref>{{Cite web |title=The different types of vertical greening systems and their relative sustainability |url=https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130220603/https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019}}</ref><ref name="Elkins22">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|title=Berlin: The Spatial Structure of a Divided City|last1=Elkins|first1=Dorothy|last2=Elkins|first2=T. H.|last3=Hofmeister|first3=B.|date=4 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781135835057|language=en|access-date=21 September 2020|archive-date=18 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|url-status=live}}</ref> Nagtatampok ang ganitong uri ng klima ng katamtamang temperatura ng tag-init ngunit kung minsan ay mainit (para sa pagiging semikontinental) at malamig na taglamig ngunit hindi mahigpit sa halos lahat ng oras.<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Climate Summary |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629211853/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |archive-date=29 June 2015 |access-date=15 March 2015 |publisher=Weatherbase}}</ref><ref name="Elkins2">{{Cite book}}</ref> Dahil sa mga transisyonal na sonang klima nito, karaniwan ang pagyeyelo sa taglamig, at may mas malaking pagkakaiba sa temperatura sa pagitan ng mga panahon kaysa sa karaniwan para sa maraming [[klimang pangkaragatan]]. Higit pa rito, ang Berlin ay inuri bilang isang [[Katamtamang klima|katamtamang]] [[Mabanas na klimang kontinental|klimang kontinental]] (''Dc'') sa ilalim ng iskema ng [[Kategoryang Trewartha sa klima|klima ng Trewartha]], gayundin ang mga suburb ng Lungsod ng Bagong York, bagaman inilalagay sila ng [[Kategoryang Köppen sa klima|sistemang Köppen]] sa iba't ibang uri.<ref>Gerstengarbe FW, Werner PC (2009) A short update on Koeppen climate shifts in Europe between 1901 and 2003.</ref> Ang mga tag-araw ay mainit-init at kung minsan ay mahalumigmig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|22|–|25|C}} at mababa sa {{Cvt|12|–|14|C}} . Ang mga taglamig ay malamig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|3|C}} at mababa sa {{Cvt|−2|to|0|C}}. Ang tagsibol at taglagas ay karaniwang malamig hanggang banayad. Lumilikha ng mikroklima ang tinayuang bahagi ng Berlin, na may [[Pulo ng init sa lungsod|init na iniimbak ng mga gusali at bangketa ng lungsod]]. Ang mga temperatura ay maaaring {{Cvt|4|C-change}} mas mataas sa lungsod kaysa mga nakapaligid na lugar.<ref>{{Cite web |title=weather.com |url=https://www.weather.com/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070323015551/https://www.weather.com/ |archive-date=23 March 2007 |access-date=7 April 2012 |publisher=weather.com}}</ref> Ang taunang pag-ulan ay {{Convert|570|mm}} na may katamtamang pag-ulan sa buong taon. Ang Berlin at ang nakapalibot na estado ng Brandeburgo ay ang pinakamainit at pinakatuyong rehiyon sa Alemanya.<ref name="berlinermorgenpost">{{Cite web |date=8 March 2016 |title=Berlin ist das wärmste und trockenste Bundesland |url=https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023193643/https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |archive-date=23 October 2021 |access-date=23 October 2021 |website=Berliner Morgenpost}}</ref> Ang pag-ulan ng niyebe ay pangunahing nangyayari mula Disyembre hanggang Marso.<ref name="worldweather2">{{Cite web |title=Climate figures |url=https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080817114255/https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |archive-date=17 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=World Weather Information Service}}</ref> Ang pinakamainit na buwan sa Berlin ay Hulyo 1834, na may karaniwang temperatura na {{Cvt|23.0|C}} at ang pinakamalamig ay Enero 1709, na maykaraniwang temperatura na {{Cvt|-13.2|C}}.<ref>{{Cite web |title=Temperaturmonatsmittel BERLIN-TEMPELHOF 1701- 1993 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190702031754/https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |archive-date=2 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref> Ang pinakamabasang buwan na naitala ay Hulyo 1907, na may {{Convert|230|mm}} ng pag-ulan, samantalang ang pinakamatuyo ay Oktubre 1866, Nobyembre 1902, Oktubre 1908 at Setyembre 1928, lahat ay may {{Convert|1|mm|3}} ng pag-ulan.<ref>{{Cite web |title=Niederschlagsmonatssummen BERLIN-DAHLEM 1848– 1990 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190707182905/https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |archive-date=7 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref>{{Weather box|location=Berlin (Schönefeld), 1981–2010 normals, mga sukdulan 1957–kasalukuyan|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=15.1|Feb record high C=18.0|Mar record high C=25.8|Apr record high C=30.8|May record high C=32.7|Jun record high C=35.4|Jul record high C=37.3|Aug record high C=38.0|Sep record high C=32.3|Oct record high C=27.7|Nov record high C=20.4|Dec record high C=15.6|year record high C=38.0|Jan high C=2.8|Feb high C=4.3|Mar high C=8.7|Apr high C=14.3|May high C=19.4|Jun high C=22.0|Jul high C=24.6|Aug high C=24.2|Sep high C=19.3|Oct high C=13.8|Nov high C=7.3|Dec high C=3.3|year high C=13.7|Jan mean C=0.1|Feb mean C=0.9|Mar mean C=4.3|Apr mean C=9.0|May mean C=14.0|Jun mean C=16.8|Jul mean C=19.1|Aug mean C=18.5|Sep mean C=14.2|Oct mean C=9.4|Nov mean C=4.4|Dec mean C=1.0|year mean C=9.3|Jan low C=-2.8|Feb low C=-2.4|Mar low C=0.4|Apr low C=3.5|May low C=8.2|Jun low C=11.2|Jul low C=13.5|Aug low C=13.0|Sep low C=9.6|Oct low C=5.4|Nov low C=1.4|Dec low C=-1.6|year low C=5.0|Jan record low C=-25.3|Feb record low C=-22.0|Mar record low C=-16.0|Apr record low C=-7.4|May record low C=-2.8|Jun record low C=1.3|Jul record low C=4.9|Aug record low C=4.6|Sep record low C=-0.9|Oct record low C=-7.7|Nov record low C=-12.0|Dec record low C=-24.0|year record low C=-25.3|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=37.2|Feb precipitation mm=30.1|Mar precipitation mm=39.3|Apr precipitation mm=33.7|May precipitation mm=52.6|Jun precipitation mm=60.2|Jul precipitation mm=52.5|Aug precipitation mm=53.0|Sep precipitation mm=39.5|Oct precipitation mm=32.2|Nov precipitation mm=37.8|Dec precipitation mm=46.1|year precipitation mm=515.2|Jan sun=57.6|Feb sun=71.5|Mar sun=119.4|Apr sun=191.2|May sun=229.6|Jun sun=230.0|Jul sun=232.4|Aug sun=217.3|Sep sun=162.3|Oct sun=114.7|Nov sun=54.9|Dec sun=46.9|year sun=1727.6|Jan uv=1|Feb uv=1|Mar uv=2|Apr uv=4|May uv=5|Jun uv=6|Jul uv=6|Aug uv=5|Sep uv=4|Oct uv=2|Nov uv=1|Dec uv=0|source 1=[[DWD]]<ref>{{cite web |url = https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |title = Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte |access-date = 2019-06-12 |archive-date = 12 June 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20140612043121/https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |url-status = live }}</ref> at Weather Atlas<ref>{{Cite web|url=https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|title=Berlin, Germany – Detailed climate information and monthly weather forecast|last=d.o.o|first=Yu Media Group|website=Weather Atlas|language=en|access-date=2019-07-02|archive-date=25 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211125121717/https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|url-status=live}}</ref>}}{{Weather box|location=Berlin ([[Tempelhof]]), elevation: {{convert|48|m|abbr=on|disp=or}}, 1971–2000 normals, extremes 1878–present|collapsed=y|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=15.5|Feb record high C=18.7|Mar record high C=24.8|Apr record high C=31.3|May record high C=35.5|Jun record high C=38.5|Jul record high C=38.1|Aug record high C=38.0|Sep record high C=34.2|Oct record high C=28.1|Nov record high C=20.5|Dec record high C=16.0|Jan high C=3.3|Feb high C=5.0|Mar high C=9.0|Apr high C=15.0|May high C=19.6|Jun high C=22.3|Jul high C=25.0|Aug high C=24.5|Sep high C=19.3|Oct high C=13.9|Nov high C=7.7|Dec high C=3.7|Jan mean C=0.6|Feb mean C=1.4|Mar mean C=4.8|Apr mean C=8.9|May mean C=14.3|Jun mean C=17.1|Jul mean C=19.2|Aug mean C=18.9|Sep mean C=14.5|Oct mean C=9.7|Nov mean C=4.7|Dec mean C=2.0|Jan low C=−1.9|Feb low C=−1.5|Mar low C=1.3|Apr low C=4.2|May low C=9.0|Jun low C=12.3|Jul low C=14.3|Aug low C=14.1|Sep low C=10.6|Oct low C=6.4|Nov low C=2.2|Dec low C=-0.4|Jan record low C=-23.1|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-8.1|May record low C=-4.0|Jun record low C=1.5|Jul record low C=6.1|Aug record low C=3.5|Sep record low C=-1.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.0|Dec record low C=-20.5|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=42.3|Feb precipitation mm=33.3|Mar precipitation mm=40.5|Apr precipitation mm=37.1|May precipitation mm=53.8|Jun precipitation mm=68.7|Jul precipitation mm=55.5|Aug precipitation mm=58.2|Sep precipitation mm=45.1|Oct precipitation mm=37.3|Nov precipitation mm=43.6|Dec precipitation mm=55.3|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=8.0|Mar precipitation days=9.1|Apr precipitation days=7.8|May precipitation days=8.9|Jun precipitation days=7.0|Jul precipitation days=7.0|Aug precipitation days=7.0|Sep precipitation days=7.8|Oct precipitation days=7.6|Nov precipitation days=9.6|Dec precipitation days=11.4|unit precipitation days=1.0 mm|source 1=[[World Meteorological Organization|WMO]]<ref>{{cite web |url = https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |title = World Weather Information Service&nbsp;– Berlin |website = Worldweather.wmo.int |date = 5 October 2006 |access-date = 2012-04-07 |archive-date = 25 April 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130425001834/https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |url-status = bot: unknown }} April 25, 2013, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]]<ref>{{cite web |url = https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |title = Indices Data – Berlin/Tempelhof 2759 |access-date = 2019-05-13 |publisher = [[KNMI (institute)|KNMI]] |archive-date = 9 July 2018 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180709010608/https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |url-status = dead }}</ref>}}{{Weather box|collapsed=y|metric first=y|single line=y|location=Berlin ([[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]), {{convert|58|m|abbr=on|disp=or}}, 1961–1990 normals, extremes 1908–present{{NoteTag|Because the location of the [[weather station]] is furthest from the more densely urbanized region of Berlin and further away from the main [[Urban heat island|UHI]], its values will be somewhat higher, especially in the center and immediate regions.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm Long-term Development of Selected Climate Parameters (Edition 2015)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210308213004/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm |date=8 March 2021 }}, Berlin Environmental Atlas. ''Senate Department for Urban Development and Housing''. Retrieved January 30, 2019.</ref>}} <!--in the order as it appears in the table, not all of the following data may be available, especially records and days of precipitation -->|Jan record high C=15.2|Feb record high C=18.6|Mar record high C=25.1|Apr record high C=30.9|May record high C=33.3|Jun record high C=36.1|Jul record high C=37.9|Aug record high C=37.7|Sep record high C=34.2|Oct record high C=27.5|Nov record high C=19.5|Dec record high C=15.7|Jan mean C=-0.4|Feb mean C=0.6|Mar mean C=4.0|Apr mean C=8.4|May mean C=13.5|Jun mean C=16.7|Jul mean C=17.9|Aug mean C=17.2|Sep mean C=13.5|Oct mean C=9.3|Nov mean C=4.6|Dec mean C=1.2|Jan high C=1.8|Feb high C=3.5|Mar high C=7.9|Apr high C=13.1|May high C=18.6|Jun high C=21.8|Jul high C=23.1|Aug high C=22.8|Sep high C=18.7|Oct high C=13.3|Nov high C=7.0|Dec high C=3.2|Jan low C=-2.9|Feb low C=-2.2|Mar low C=0.5|Apr low C=3.9|May low C=8.2|Jun low C=11.4|Jul low C=12.9|Aug low C=12.4|Sep low C=9.4|Oct low C=5.9|Nov low C=2.1|Dec low C=-1.1|Jan record low C=-21.0|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-6.7|May record low C=-2.9|Jun record low C=0.8|Jul record low C=5.4|Aug record low C=4.7|Sep record low C=-0.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.1|Dec record low C=-20.2|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=43.0|Feb precipitation mm=37.0|Mar precipitation mm=38.0|Apr precipitation mm=42.0|May precipitation mm=55.0|Jun precipitation mm=71.0|Jul precipitation mm=53.0|Aug precipitation mm=65.0|Sep precipitation mm=46.0|Oct precipitation mm=36.0|Nov precipitation mm=50.0|Dec precipitation mm=55.0|Jan sun=45.4|Feb sun=72.3|Mar sun=122.0|Apr sun=157.7|May sun=221.6|Jun sun=220.9|Jul sun=217.9|Aug sun=210.2|Sep sun=156.3|Oct sun=110.9|Nov sun=52.4|Dec sun=37.4|unit precipitation days=1.0 mm|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=9.0|Mar precipitation days=8.0|Apr precipitation days=9.0|May precipitation days=10.0|Jun precipitation days=10.0|Jul precipitation days=9.0|Aug precipitation days=9.0|Sep precipitation days=9.0|Oct precipitation days=8.0|Nov precipitation days=10.0|Dec precipitation days=11.0|source 1=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]<ref name="noaa">{{cite web | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/DL/10381.TXT | title = Berlin (10381) – WMO Weather Station | access-date = 2019-01-30 | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]] }}{{dead link|date=June 2022|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [https://archive.org/details/19611990NormalsNOAABerlin Archived] January 30, 2019, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=Berliner Extremwerte<ref>{{cite web |url = https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |title = Berliner Extremwerte |access-date = 1 December 2014 |archive-date = 6 June 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200606191249/https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |url-status = live }}</ref>}} === Tanawin ng lungsod === [[Talaksan:16-07-04-Abflug-Berlin-DSC_0122.jpg|thumb|Larawang panghimpapawid sa gitna ng Berlin na nagpapakita ng [[City West]], [[Potsdamer Platz]], [[Alexanderplatz]], at ang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]]]] Ang kasaysayan ng Berlin ay nag-iwan sa lungsod ng isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] pagkakaayos at isang napakaeklektikong hanay ng arkitektura at mga gusali. Ang hitsura ng lungsod ngayon ay higit na nahubog ng pangunahing papel na ginampanan nito sa kasaysayan ng Germany noong ika-20 siglo. Lahat ng pambansang pamahalaan na nakabase sa Berlin{{Spaced en dash}}ang Kaharian ng Prusya, ang Ikalawang Imperyong Aleman ng 1871, ang Republikang Weimar, Alemanyang Nazi, Silangang Alemanya, pati na rin ang muling pinagsamang Alemanya{{Spaced en dash}}nagpasimula ng mga ambisyosong programa sa muling pagtatayo, na ang bawat isa ay nagdaragdag ng sarili nitong natatanging estilo sa arkitektura ng lungsod. Sinalanta ang Berlin ng mga [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pagsalakay sa himpapawid]], sunog, at labanan sa kalye noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, at marami sa mga gusaling nakaligtas sa parehong Silangan at Kanluran ay giniba noong panahon pagkatapos ng digmaan. Karamihan sa demolisyong ito ay pinasimulan ng mga programa sa arkitektura ng munisipyo upang magtayo ng mga bagong distrito ng negosyo o tirahan at ang mga pangunahing arterya. Karamihan sa mga [[Palamuti (sining)|palamuti]] sa mga gusali bago ang digmaan ay nawasak kasunod ng mga [[Palamuti at krimen|makabagong dogma]], at sa parehong mga sistema pagkatapos ng digmaan, gayundin sa muling pinagsamang Berlin, maraming mahahalagang estrukturang pamana ang ang [[Rekonstruksiyon (arkitektura)|muling itinayo]], kabilang ang ''Forum Fridericianum'' kasama ang, [[Operang Estatal ng Berlin|Operang Estatal]] (1955), [[Palasyo ng Charlottenburg|Palasyo Charlottenburg]] (1957), ang mga monumental na gusali sa [[Gendarmenmarkt]] (dekada '80), [[Alte Kommandantur|Kommandantur]] (2003), at gayundin ang proyekto sa muling pagtatayo ng mga barokong patsada ng [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]]. Maraming mga bagong gusali ang naging inspirasyon ng kanilang makasaysayang mga nauna o ang pangkalahatang klasikal na estilo ng Berlin, gaya ng [[Otel Adlon]]. Ang mga kumpol ng mga [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Berlin|tore]] ay tumaas sa iba't ibang lokasyon: [[Potsdamer Platz]], ang [[Lungsod Kanluran|City West]], at [[Alexanderplatz]], ang huling dalawa ay naglalarawan sa mga dating sentro ng Silangan at Kanlurang Berlin, na ang una ay kumakatawan sa isang bagong Berlin noong ika-21 siglo, na bumangon mula sa mga guho no-man's land ng Pader ng Berlin. Ang Berlin ay may lima sa nangungunang 50 [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Alemanya|pinakamataas na gusali]] sa Alemanya. Mahigit sa sangkatlo ng sakop ng lungsod ay binubuo ng luntiang espasyo, kakahuyan, at tubig.<ref name="gruen2">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang pangalawang pinakamalaking at pinakasikat na liwasan ng Berlin, ang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], ay matatagpuan sa gitna mismo ng lungsod. Sinasaklaw nito ang isang lugar na 210 ektarya at umaabot mula [[Himpilan ng tren ng Berlin Zoologischer Garten|Bahnhof Zoo]] sa City West hanggang sa [[Tarangkahang Brandeburgo]] sa silangan. Kabilang sa mga tanyag na kalye, ang [[Unter den Linden]] at [[Friedrichstraße]] ay matatagpuan sa lumang sentro ng lungsod (at kasama sa dating Silangang Berlin). Ang ilan sa pangunahing kalye sa City West ay ang [[Kurfürstendamm]] (o pinaikling Ku´damm) at [[Kantstraße]]. === Arkitektura === [[Talaksan:Gendarmenmarkt_Panorama.jpg|thumb|Panorama ng [[Gendarmenmarkt]], na nagpapakita ng [[Konzerthaus Berlin]], nasa gilid ng [[Neue Kirche, Berlin|Simbahang Aleman]] (kaliwa) at [[Katedral na Pranses, Berlin|Simbahang Pranses]] (kanan)]] [[Talaksan:Berliner_Dom_seen_from_James_Simon_Park.jpg|thumb|Ang [[Katedral ng Berlin]] sa [[Pulo ng mga Museo]]]] Ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] (toreng pantelebisyon) sa [[Alexanderplatz]] sa [[Mitte]] ay kabilang sa pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo sa {{Cvt|368|m}}. Itinayo noong 1969, makikita ito sa karamihan ng mga sentral na distrito ng Berlin. Ang lungsod ay makikita mula sa {{Convert|204|m|ft|-high}} palapag ng pagmamasid. Simula rito, ang [[Karl-Marx-Allee]] ay patungo sa silangan, isang abenida na may linya ng mga monumental na gusali ng tirahan, na dinisenyo sa istilong [[Arkitekturang Stalinista|Sosyalismong Klasisismo]]. Katabi ng lugar na ito ay ang [[Rotes Rathaus]] (Bulwagang Panlungsod), na may natatanging pulang-ladrilyong arkitektura nito. Sa harap nito ay ang [[Neptunbrunnen]], isang balong na nagtatampok ng mitolohikong pangkat ng mga [[Triton (mitolohiya)|Triton]], mga [[personipikasyon]] ng apat na pangunahing Prusong ilog, at [[Neptuno (mitolohiya)|Neptuno]] sa ibabaw nito. Ang [[Tarangkahang Brandeburgo]] ay isang ikonikong tanawin ng Berlin at Alemanya; ito ay tumatayo bilang isang simbolo ng pangyayaring Europeo at ng pagkakaisa at kapayapaan. Ang [[gusaling Reichstag]] ay ang tradisyonal na luklukan ng Parlamentong Aleman. Hinubog muli ito ng arkitektrong Briton na si [[Norman Foster (arkitekto)|Norman Foster]] noong dekada '90 at nagtatampok ng salaming simboryo sa ibabaw ng pook ng pagpupulong, na nagbibigay-daan sa libreng pampublikong tanaw sa mga pinagdadausang parlamento at magagandang tanawin ng lungsod. Ang [[Galeriyang East Side]] ay isang open-air na eksibisyong sining na direktang ipininta sa mga huling bahagi ng Pader ng Berlin. Ito ang pinakamalaking natitirang ebidensiya ng makasaysayang dibisyon ng lungsod. Ang [[Gendarmenmarkt]] ay isang [[Arkitekturang Neoklasiko|neoklasikong liwasan]] sa Berlin, ang pangalan ay nagmula sa punong-tanggapan ng sikat na Gens d'armes regiment na matatagpuan dito noong ika-18 siglo. Dalawang katulad na disenyong katedral ang hangganan nito, ang [[Französischer Dom]] kasama ang platapormang pang-obserbasyon nito at ang [[Deutscher Dom]]. Ang Konzerthaus (Bulwagang Pangkonsiyerto), tahanan ng Orkestra Sinfonika ng Berlin, ay nakatayo sa pagitan ng dalawang katedral. [[Talaksan:MJK_46430_Schloss_Charlottenburg.jpg|left|thumb|[[Palasyo Charlottenburg]]]] [[Talaksan:Berlin_Hackesche_Höfe1.jpg|left|thumb|[[Hackesche Höfe]]]] Ang [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] ay naglalaman ng [[Berlin#Mga%20museo|limang museo]] na itinayo mula 1830 hanggang 1930 at isang [[Tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Alemanya|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ang pagpapanumbalik at pagtatayo ng isang pangunahing lagusan sa lahat ng mga museo, pati na rin ang muling pagtatayo ng [[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloss]] ay nagpapatuloy.<ref>{{Cite web |date=24 June 2011 |title=Neumann: Stadtschloss wird teurer |trans-title=Neumann: Palace is getting more expensive |url=https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200703/https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 May 2010 |title=Das Pathos der Berliner Republik |trans-title=The pathos of the Berlin republic |url=https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200702/https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref> Gayundin sa pulo at sa tabi ng [[Lustgarten]] at palasyo ay ang [[Katedral ng Berlin]], ang ambisyosong pagtatangka ni emperador Guillermo II na lumikha ng Protestanteng karibal sa [[Basilika ni San Pedro]] sa Roma. Ang isang malaking kripta ay naglalaman ng mga labi ng ilan sa mga naunang Prusong maharlikang pamilya. Ang [[Katedral ni Santa Eduvigis]] ay ang Katoliko Romanong katedral ng Berlin. [[Talaksan:Bikinihaus_Berlin-1210760.jpg|thumb|Ang [[Breitscheidplatz]] kasama ang [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] ay ang sentro ng [[Lungsod Kanluran|City West]].]] Ang [[Unter den Linden]] ay isang silangan–kanlurang abenidang nalilinyahan ng mga puno na mula sa Tarangkahang Brandeburgo hanggang sa pook ng dating Berliner Stadtschloss, at dating pangunahing promenada ng Berlin. Maraming Klasikong gusali ang nakahanay sa kalye, at naroon ang bahagi ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]]. Ang [[Friedrichstraße]] ay ang maalamat na kalye ng Berlin noong [[Ginintuang Dekada Beynte]]. Pinagsasama nito ang mga tradisyon ng ika-20 siglo sa modernong arkitektura ng Berlin ngayon. Ang [[Potsdamer Platz]] ay isang buong kuwarto na binuo mula sa simula pagkatapos bumaba ang [[Pader ng Berlin|Pader]].<ref>{{Cite web |title=Construction and redevelopment since 1990 |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080610103008/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |archive-date=10 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=Senate Department of Urban Development}}</ref> Sa kanluran ng Potsdamer Platz ay ang Kulturforum, na naglalaman ng [[Gemäldegalerie, Berlin|Gemäldegalerie]], at nasa gilid ng [[Neue Nationalgalerie]] at ng [[Berliner Philharmonie]]. Ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], isang alaalang pang-[[Holokausto]], ay nasa hilaga.<ref>{{Cite news |last=Ouroussoff |first=Nicolai |date=9 May 2005 |title=A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html |access-date=18 August 2008}}</ref> Ang lugar sa paligid ng [[Hackescher Markt]] ay tahanan ng mga kulturang moda, na may 'di-mabilang na mga bilihan ng damit, club, bar, at galeriya. Kabilang dito ang [[Hackesche Höfe]], isang kalipunan ng mga gusali sa paligid ng ilang patyo, na muling itinayo noong 1996. Ang kalapit na [[Bagong Sinagoga, Berlin|Bagong Sinagoga]] ay ang sentro ng kultura ng mga Hudyo. Ang [[Straße des 17. Juni]], na nagkokonekta sa Tarangkahang Brandeburgo at Ernst-Reuter-Platz, ay nagsisilbing gitnang silangan-kanlurang axis. Ang pangalan nito ay ginugunita ang mga [[Pag-aalsa noong 1953 sa Silangang Alemanya|pag-aalsa sa Silangang Berlin noong Hunyo 17, 1953]]. Humigit-kumulang sa kalahati mula sa Tarangkahang Brandeburgo ay ang Großer Stern, isang isla ng sirkulong trapiko kung saan matatagpuan ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin|Siegessäule]] (Haligi ng Tagumpay). Ang monumentong ito, na itinayo upang gunitain ang mga tagumpay ng Prusya, ay inilipat noong 1938–39 mula sa dati nitong posisyon sa harap ng Reichstag. Ang [[Kurfürstendamm]] ay tahanan ng ilan sa mga mararangyang tindahan ng Berlin kung saan ang [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] sa silangang dulo nito sa [[Breitscheidplatz]] . Ang simbahan ay nawasaknoonga Ikalawang Digmaang Pandaigdig at iniwang sira. Ang malapit sa Tauentzienstraße ay ang [[KaDeWe]], na sinasabing pinakamalaking department store sa kontinental na Europa. Ang [[Rathaus Schöneberg]], kung saan ginawa ni [[John F. Kennedy]] ang kaniyang tanyag na talumpating "[[Ich bin ein Berliner]]!", ay nasa [[Tempelhof-Schöneberg]]. Kanluran ng sentro, ang [[Palasyo Bellevue, Alemanya|Palasyo Bellevue]] ay ang tirahan ng Pangulo ng Alemanya. Ang [[Palasyo Charlottenburg]], na nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ang pinakamalaking makasaysayang palasyo sa Berlin. Ang [[Funkturm Berlin]] ay isang {{Convert|150|m|ft|-tall}} lattice tore ng radyo sa pook fairground, na itinayo sa pagitan ng 1924 at 1926. Ito ang tanging toreng pang-obserbasyon na nakatayo sa mga insulator at may restawran {{Cvt|55|m}} at isang larangang pantanaw {{Cvt|126|m}} sa ibabaw ng lupa, na mapupuntahan ng elevator na may bintana. Ang [[Oberbaumbrücke]] sa ibabaw ng ilog Spree ay ang pinakaikonikong tulay ng Berlin, na nag-uugnay sa pinagsama-samang mga boro ng [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]]. Nagdadala ito ng mga sasakyan, tao, at linyang U1 ng [[Berlin U-Bahn]]. Ang tulay ay nakumpleto sa isang estilong [[ladrilyong gotiko]] noong 1896, na pinapalitan ang dating kahoy na tulay na may isang pang-itaas na daanan para sa U-Bahn. Ang gitnang bahagi ay giniba noong 1945 upang pigilan ang [[Hukbong Pula|Pulang Hukbo]] sa pagtawid. Pagkatapos ng digmaan, ang inayos na tulay ay nagsilbing [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|checkpoint at tawiran sa hangganan]] sa pagitan ng mga sektor ng Sobyetiko at Amerikano, at kalaunan sa pagitan ng Silangan at Kanlurang Berlin. Noong kalagitnaan ng dekada '50, ito ay sarado sa mga sasakyan, at pagkatapos ng pagtatayo ng Pader ng Berlin noong 1961, ang trapiko ng tao ay mahigpit na pinaghigpitan. Kasunod ng muling pagsasama-samang Aleman, ang gitnang bahagi ay muling itinayo gamit ang isang kuwadrong asero, at ipinagpatuloy ang serbisyo ng U-Bahn noong 1995. == Demograpiya == [[Talaksan:Berlin_population2.svg|left|thumb|Populasyon ng Berlin, 1880–2012]] Sa pagtatapos ng 2018, ang lungsod-estado ng Berlin ay mayroong 3.75&nbsp;milyong rehistradong naninirahan<ref name="pop-detail3">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> sa isang lugar na {{Cvt|891.1|km2}}. Ang densidad ng populasyon ng lungsod ay 4,206 na naninirahan bawat km². Ang Berlin ang [[Talaan ng mga pinakamalaking lungsod ng Unyong Europeo ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod|pinakamataong lungsod]] sa [[Unyong Europeo]]. Noong 2019, ang urbanong sakop ng Berlin ay may humigit-kumulang 4.5&nbsp;milyong naninirahan. {{Magmula noong|2019}} ang [[Kalakhang sonang urbano|gumaganang urbanong pook]] ay tahanan ng humigit-kumulang 5.2&nbsp;milyong tao.<ref>[https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas, Eurostat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150903213351/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en|date=3 September 2015}}.</ref> Ang buong [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|rehiyon ng kabisera ng Berlin-Brandeburgo]] ay may populasyon na higit sa 6&nbsp;milyon sa isang lugar na {{Cvt|30546|km2|0}}.<ref>{{Cite web |date=31 August 2020 |title=Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg |url=https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817083458/https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |archive-date=17 August 2019 |access-date=6 February 2013 |website=www.deutsche-metropolregionen.org}}</ref>{{Historical populations|1721|65300|1750|113289|1800|172132|1815|197717|1825|220277|1840|330230|1852|438958|1861|547571|1871|826341|1880|1122330|1890|1578794|1900|1888848|1910|2071257|1920|3879409|1925|4082778|1933|4221024|1939|4330640|1945|3064629|1950|3336026|1960|3274016|1970|3208719|1980|3048759|1990|3433695|2000|3382169|2010|3460725|53=2020|54=3664088}}Noong 2014, ang lungsod-estado na Berlin ay nagkaroon ng 37,368 buhay na panganak (+6.6%), isang rekord na bilang mula noong 1991. Ang bilang ng mga namatay ay 32,314. Halos 2.0&nbsp;milyong kabahayan ang binilang sa lungsod. 54 porsiyento ng mga ito ay mga sambahayang iisa ang naninirahan. Mahigit sa 337,000 pamilya na may mga batang wala pang 18 taong gulang ang nanirahan sa Berlin. Noong 2014, ang kabeserang Aleman ay nagrehistro ng dagdag sa paglipat ng humigit-kumulang 40,000 katao.<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf statistics Berlin Brandenburg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315084534/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf|date=15 March 2016}}. www.statistik-berlin-brandenburg.de Retrieved 10 October 2016.</ref> === Mga nasyonalidad === {| class="infobox" style="float:right;" | colspan="2" style="text-align:center;" |'''Mga residente ayon sa Pagkamamamayan''' <small>(31 Disyembre 2019)</small> <ref name="pop-detail6">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> |- !Bansa !Populasyon |- |Kabuuang mga rehistradong residente |3,769,495 |- |{{Flag|Germany}} |2,992,150 |- |{{Flag|Turkey}} |98,940 |- |{{Flag|Poland}} |56,573 |- |{{Flag|Syria}} |39,813 |- |{{Flag|Italy}} |31,573 |- |{{Flag|Bulgaria}} |30,824 |- |{{Flag|Russia}} |26,640 |- |{{Flag|Romania}} |24,264 |- |{{Flag|United States}} |22,694 |- |{{Flag|Vietnam}} |20,572 |- |{{Flag|France}} |20,223 |- |{{Flag|Serbia}} |20,109 |- |{{Flag|United Kingdom}} |16,751 |- |{{Flag|Spain}} |15,045 |- |{{Flag|Greece}} |14,625 |- |{{Flag|Croatia}} |14,430 |- |{{Flag|India}} |13,450 |- |{{Flag|Ukraine}} |13,410 |- |{{Flag|Afghanistan}} |13,301 |- |{{Flag|China}} |13,293 |- |{{Flag|Bosnia and Herzegovina}} |12,691 |- |Iba pang Gitnang Silangan at Asya |88,241 |- |Ibang Europa |80,807 |- |Africa |36,414 |- |Iba pang mga America |27,491 |- |Oceania at [[Antarctica]] |5,651 |- |Walang estado o Hindi Malinaw |24,184 |} Ang pambansa at pandaigdigang paglipat sa lungsod ay may mahabang kasaysayan. Noong 1685, pagkatapos ng pagpapawalang-bisa ng [[Kautusan ng Nantes]] sa Pransiya, tumugon ang lungsod sa pamamagitan ng [[Kautusan ng Potsdam]], na ginagarantiyahan ang kalayaan sa relihiyon at katayuang walang buwis sa mga Pranses na Huguenot na bakwit sa loob ng sampung taon. Ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ay nagsama ng maraming suburb at nakapalibot na mga lungsod ng Berlin. Binuo nito ang karamihan sa teritoryo na binubuo ng modernong Berlin at pinalaki ang populasyon mula sa 1.9&nbsp;milyon hanggang 4&nbsp;milyon. Ang aktibong imigrasyon at asilo na politika sa Kanlurang Berlin ay naghudyat ng mga alon ng imigrasyon noong dekada '60 at '70. Ang Berlin ay tahanan ng hindi bababa sa 180,000 residenteng [[Mga Turko|Turko]] at [[Mga Turko sa Alemanya|Turko-Aleman]],<ref name="pop-detail4">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> na ginagawa itong pinakamalaking komunidad ng Turko sa labas ng Turkiya. Noong dekada '90 ang ''Aussiedlergesetze ay'' nagbigay-daan sa imigrasyon sa Alemanya ng ilang residente mula sa dating [[Unyong Sobyetiko]]. Sa ngayon, ang mga etnikong [[Kasaysayan ng mga Aleman sa Rusya, Ukranya, at Unyong Sobyetiko|Aleman]] mula sa mga bansa ng dating Unyong Sobyetiko ang bumubuo sa pinakamalaking bahagi ng komunidad na nagsasalita ng Ruso.<ref>{{Cite web |last=Dmitry Bulgakov |date=11 March 2001 |title=Berlin is speaking Russians' language |url=https://www.russiajournal.com/node/4653 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130406142034/https://www.russiajournal.com/node/4653 |archive-date=6 April 2013 |access-date=10 February 2013 |publisher=Russiajournal.com}}</ref> Ang huling dekada ay nakaranas ng pagdagsa mula sa iba't ibang bansa sa Kanluran at ilang rehiyon sa Africa.<ref>{{Cite news |last=Heilwagen |first=Oliver |date=28 October 2001 |title=Berlin wird farbiger. Die Afrikaner kommen – Nachrichten Welt am Sonntag – Welt Online |language=de |work=Die Welt |url=https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |url-status=live |access-date=2 June 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515022639/https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |archive-date=15 May 2011}}</ref> Ang isang bahagi ng mga imigranteng Aprikano ay nanirahan sa [[Afrikanisches Viertel]].<ref>{{cite press release|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=6 February 2009|title=Zweites Afrika-Magazin "Afrikanisches Viertel" erschienen Bezirksbürgermeister Dr. Christian Hanke ist Schirmherr|url=https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|location=Berlin|publisher=berlin.de|access-date=27 September 2016|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021050530/https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|url-status=live}}</ref> Ang mga batang Aleman, EU-Europeo, at Israeli ay nanirahan na rin sa lungsod.<ref>{{Cite journal |date=12 December 2014 |title=Hummus in the Prenzlauer Berg |url=https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |url-status=live |journal=The Jewish Week |archive-url=https://web.archive.org/web/20141230010937/https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |archive-date=30 December 2014 |access-date=29 December 2014}}</ref> Noong Disyembre 2019, mayroong 777,345 na rehistradong residente ng dayuhang nasyonalidad at dagdag pang 542,975 mamamayang Aleman na may "pinanggalingang imgrante" ''(Migrationshintergrund, MH)'',<ref name="pop-detail5">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> ibig-sabihin sila o ang isa sa kanilang mga magulang ay nandayuhan sa Alemanya pagkatapos ng 1955. Ang mga dayuhang residente ng Berlin ay nagmula sa mga 190 bansa.<ref>{{Cite web |date=5 February 2011 |title=457 000 Ausländer aus 190 Staaten in Berlin gemeldet |trans-title=457,000 Foreigners from 190 Countries Registered in Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428201553/https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |archive-date=28 April 2019 |access-date=28 April 2019 |website=[[Berliner Morgenpost]] |language=de}}</ref> 48 porsiyento ng mga residenteng wala pang 15 taong gulang ay may pinagmulang imigrante.<ref>{{cite web |title=Fast jeder Dritte in Berlin hat einen Migrationshintergrund |url=https://www.rbb-online.de/politik/beitrag/2017/05/migrationshintergrund-berlin-jeder-dritte.html |website=www.rbb-online.de}}{{Dead link|date=December 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Ang Berlin noong 2009 ay tinatayang mayroong 100,000 hanggang 250,000 hindi rehistradong mga naninirahan.<ref>{{Cite news |last=Von Andrea Dernbach |date=23 February 2009 |title=Migration: Berlin will illegalen Einwanderern helfen – Deutschland – Politik – Tagesspiegel |work=Der Tagesspiegel Online |publisher=Tagesspiegel.de |url=https://www.tagesspiegel.de/politik/deutschland/berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |url-status=live |access-date=15 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131251/https://www.tagesspiegel.de/politik/migration-berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang mga Boro ng Berlin na may malaking bilang ng mga migrante o populasyon na ipinanganak sa ibang bansa ay ang [[Mitte]], [[Neukölln]], at [[Friedrichshain-Kreuzberg]].<ref>{{Cite web |date=8 September 2016 |title=Zahl der Ausländer in Berlin steigt auf Rekordhoch |url=https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170804053354/https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |archive-date=4 August 2017 |access-date=13 June 2017 |website=jungefreiheit.de |language=de}}</ref> Mayroong higit sa 20 hindi katutubong komunidad na may populasyong hindi bababa sa 10,000 katao, kabilang ang mga [[Mga Turko sa Berlin|Turko]], Polako, Ruso, Lebanes, Palestino, Serbio, Italyano, Indiyano, Bosnio, [[Pamayanang Biyetnames ng Berlin|Biyetnames]], Amerikano, Rumano, Bulgari, Croata, Tsino, Austriako, Ukrano, Pranses, Briton, Españo, Israeli, Thai, Irani, Ehipsiyo, at Siryo na mga komunidad. === Mga wika === Ang Aleman ay ang opisyal at nangingibabaw na sinasalitang wika sa Berlin. Ito ay isang [[Mga wikang Kanlurang Aleman|wikang Kanlurang Aleman]] na nagmula ang karamihan ng bokabularyo nito mula sa sangay ng Aleman ng pamilya ng wikang [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]. Ang Aleman ay isa sa 24 na wika ng Unyong Europeo,<ref>{{Cite web |last=European Commission |title=Official Languages |url=https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140926004848/https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |archive-date=26 September 2014 |access-date=29 July 2014}}</ref> at isa sa tatlong [[wikang pantrabaho]] ng [[Komisyong Europeo]]. Ang Berlinerisch o Berlinisch ay hindi isang diyalekto sa lingguwistika. Ito ay sinasalita sa Berlin at sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|nakapaligid na kalakhang pook]]. Nagmula ito sa isang [[Diyalektong Brandeburges|Brandeburges]] na varyant. Ang diyalekto ay nakikita na ngayon na mas katulad ng isang [[sosyolekto]], higit sa lahat sa pamamagitan ng pagtaas ng imigrasyon at mga uso sa mga edukadong populasyon na magsalita ng [[karaniwang Aleman]] sa pang-araw-araw na buhay. Ang pinakakaraniwang ginagamit na wikang banyaga sa Berlin ay Turko, Polako, Ingles, Persa, Arabe, Italyano, Bulgaro, Ruso, Rumano, Kurdo, Serbo-Croata, Pranses, Español, at Biyentames. Mas madalas na naririnig ang Truko, Arabe, Kurdo, at Serbo-Croata sa kanlurang bahagi dahil sa malalaking komunidad ng Gitnang Silangan at dating Yugoslavia. Ang Polako, Ingles, Ruso, at Biyetnames ay may mas maraming katutubong nagsasalita sa Silangang Berlin.<ref>{{Cite web |date=18 May 2010 |title=Studie – Zwei Millionen Berliner sprechen mindestens zwei Sprachen – Wirtschaft – Berliner Morgenpost – Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522160634/https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |archive-date=22 May 2011 |access-date=2 June 2011 |publisher=Morgenpost.de}}</ref> === Relihiyon === Ayon sa senso noong 2011, humigit-kumulang 37 porsiyento ng populasyon ang nag-ulat na mga miyembro ng isang legal na kinikilalang simbahan o relihiyosong organisasyon. Ang iba ay hindi kabilang sa naturang organisasyon, o walang impormasyong makukuha hinggil sa kanila.<ref name="Census 2011">{{Cite web |title=Zensus 2011 – Bevölkerung und Haushalte – Bundesland Berlin |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193809/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |archive-date=3 March 2016 |access-date=23 February 2019 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=6–7 |language=de}}</ref> Ang pinakamalaking relihiyong denominasyon na naitala noong 2010 ay ang [[Protestantismo|Protestanteng]] [[Landeskirche|rehiyonal na samahang simbahan]] —ang [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]] (EKBO) —isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang simbahan]]. Ang EKBO ay miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya|Simbahang Ebanghelika sa Alemanya (EKD)]] at [[Union Evangelischer Kirchen|Union Evangelischer Kirchen (UEK)]]. Ayon sa EKBO, ang kanilang kasapian ay umabot sa 18.7 porsyento ng lokal na populasyon, habang ang [[Simbahang Katolikong Romano]] ay mayroong 9.1 porsyento ng mga residenteng nakarehistro bilang mga miyembro nito.<ref name="kirchenmitglieder2010">{{Cite web |date=November 2011 |title=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2010 |trans-title=Church membership on 31 December 2010 |url=https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180209204513/https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |archive-date=9 February 2018 |access-date=10 March 2012 |publisher=[[Evangelical Church in Germany]] |language=de}}</ref> Humigit-kumulang 2.7% ng populasyon ang nakikilala sa iba pang mga denominasyong Kristiyano (karamihan sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Silangang Ortodokso]], ngunit iba't ibang mga Protestante rin).<ref name="klStatistik2010">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ayon sa rehistro ng mga residente ng Berlin, noong 2018, 14.9 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Ebanghelika, at 8.5 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Katolika.<ref name="pop-detail7">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Ang gobyerno ay nagpapanatili ng rehistro ng mga miyembro ng mga simbahang ito para sa mga layunin ng buwis, dahil kinokolekta nito ang [[buwis sa simbahan]] sa ngalan ng mga simbahan. Hindi ito nag-iingat ng mga rekord ng mga miyembro ng ibang relihiyosong organisasyon na maaaring mangolekta ng kanilang sariling buwis sa simbahan, sa ganitong paraan. Noong 2009, humigit-kumulang 249,000 [[Muslim]] ang iniulat ng [[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|Tanggapan ng Estadistika]] na mga miyembro ng mga Masjid at Islamikong relihiyosong organisasyon sa Berlin,<ref>{{Cite web |title=Statistisches Jahrbuch für Berlin 2010 |trans-title=Statistical yearbook for Berlin 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120202750/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |archive-date=20 November 2012 |access-date=10 February 2013 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> habang noong 2016, tinatantya ng pahayagang ''[[Der Tagesspiegel]]'' na humigit-kumulang 350,000 Muslim ang nag-obserba ng [[Ramadan]] sa Berlin.<ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=23 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212013247/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 December 2019}}</ref> Noong 2019, humigit-kumulang 437,000 rehistradong residente, 11.6% ng kabuuan, ang nag-ulat na mayroong pinanggalingan sa paglilipat mula sa isa sa mga [[Mga miyembrong estado ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko|estadong Miyembro ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko]].<ref name="pop-detail8">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |language=de |trans-title=Ramadan in refugee camps and schools in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712125538/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 July 2017}}</ref> Sa pagitan ng 1992 at 2011 halos dumoble ang populasyon ng Muslim.<ref>{{Cite news |last=Schupelius |first=Gunnar |date=28 May 2015 |title=Wird der Islam künftig die stärkste Religion in Berlin sein? |work=[[Berliner Zeitung]] |url=https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603092248/https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |archive-date=3 June 2017}}</ref> Humigit-kumulang 0.9% ng mga Berlines ay kabilang sa ibang mga relihiyon. Sa tinatayang populasyon na 30,000–45,000 na mga residenteng Hudyo,<ref name="The Boston Globe 2014-11-01">{{Cite web |last=Ross |first=Mike |date=1 November 2014 |title=In Germany, a Jewish community now thrives |url=https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222235631/https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |archive-date=22 December 2016 |access-date=19 August 2016 |website=[[The Boston Globe]]}}</ref> humigit-kumulang 12,000 ang mga rehistradong miyembro ng mga relihiyosong organisasyon.<ref name="klStatistik20102">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ang Berlin ay ang luklukan ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Katoliko Romanong arsobispo ng Berlin]] at ang nahalal na tagapangulo ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana|EKBO]] ay pinamagatang obispo ng EKBO. Higit pa rito, ang Berlin ay ang luklukan ng maraming mga Ortodoksong katedral, tulad ng Katedral ni San Boris ang Bautista, isa sa dalawang luklukan ng [[Simbahang Bulgarong Ortodokso|Bulgarong Ortodokso]] na Diyosesis ng Kanluran at Gitnang Europa, at ang Katedral ng Muling Pagkabuhay ni Kristo ng Diyosesis ng Berlin (Patriarkado ng Moscow). {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|width1=500|width2=500|width3=500|width4=500|height1=350|height2=350|height3=350|height4=350|image1=Berliner Dom - panoramio (20).jpg|image2=NeueSynagogue.JPG|image3=2020-04-16 P4160889 St.Hedwigs-Kathedrale, Bebelplatz.jpg|image4=Şehitlik mosque Berlin by ZUFAr.jpg|footer=Paikot pa kanan mula sa taas pakaliwa: [[Katedral ng Berlin]], [[Bagong Sinagoga (Berlin)|Bagong Sinagoga]], Moske Şehitli, at [[Katedral ni Santa Eduvigis]]}} Ang mga mananampalataya ng iba't ibang relihiyon at denominasyon ay nagpapanatili ng maraming [[Listahan ng mga lugar ng pagsamba sa Berlin|lugar ng pagsamba sa Berlin]]. Ang [[Malayang Simbahang Ebangheliko-Luterano]] ay may walong parokya na may iba't ibang laki sa Berlin.<ref>{{Cite web |title=Lutheran Diocese Berlin-Brandenburg |url=https://www.selk-berlin.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080328152944/https://www.selk-berlin.de/ |archive-date=28 March 2008 |access-date=19 August 2008 |publisher=Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche}}</ref> Mayroong 36 na kongregasyong [[Mga Bautista|Bautista]] (sa loob [[Samahan ng mga Ebanghelikong Malayang Simbahang Kongregasyon sa Alemanya]]), 29 [[Bagong Apostolikong Simbahan]], 15 [[Nagkakaisang Metodistang Simbahan|Nagkakaisang Metodista]] na simbahan, walong Malayang Ebanghelika na Kongregasyon, apat na [[Simbahan ni Kristo, Siyentipiko]] (una, iklawa, ikatlo, at ikalabing-anim), anim mga kongregasyon ng [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]], isang [[Lumang Simbahang Katoliko|Lumang Simbahan]], at isang [[Anglikanismo|Anglicanong]] simbahan sa Berlin. Ang Berlin ay may higit sa 80 moske,<ref>{{Cite web |title=Berlin's mosques |url=https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093250/https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |archive-date=11 November 2018 |access-date=11 November 2018 |publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> sampung sinagoga,<ref>{{Cite news |last=Keller |first=Claudia |date=10 November 2013 |title=Berlins jüdische Gotteshäuser vor der Pogromnacht 1938: Untergang einer religiösen Vielfalt |language=de |trans-title=Berlin's jewish places of worship before the Pogromnacht 1938: Decline of a religious diversity |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |url-status=live |access-date=11 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093246/https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |archive-date=11 November 2018 |quote=Von den weit mehr als 100 jüdischen Gotteshäusern sind gerade einmal zehn übrig geblieben. (in english: Of the far more than 100 synagogues, only ten are left.)}}</ref> at dalawang templong [[Budismo|Budista]]. == Gobyerno at politika == {{main|Politika ng Berlin}} === Estadong lungsod === [[Talaksan:Rotes_Rathaus.jpg|left|thumb|[[Rotes Rathaus]] (''Pulang Munisipyo''), luklukan ng Senado at Alkalde ng Berlin.]] Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pag-iisa]] noong Oktubre 3, 1990, ang Berlin ay isa sa tatlong [[Länder ng Alemanya|estadong lungsod sa Alemanya]] na kabilang sa kasalukuyang 16 na estado ng Alemanya. Ang [[Abgeordnetenhaus ng Berlin|Kapulungan ng mga Kinatawan]] (''Abgeordnetenhaus'') ay kumakatawan bilang parlamento ng lungsod at estado, na mayroong 141 na luklukan. Ang ehekutibong tanggapan ng Berlin ay ang [[Senado ng Berlin]] (''Senat von Berlin''). Binubuo ang Senado ng [[Talaan ng mga alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] (''Regierender Bürgermeister''), at hanggang sampung senador na may hawak na ministeryal na posisyon, dalawa sa kanila ang may hawak na titulong "Alkalde" (''Bürgermeister'') bilang kinatawan ng Namamahalang Alkalde.<ref>{{Cite web |date=2016-11-01 |title=Verfassung von Berlin – Abschnitt IV: Die Regierung |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008025644/https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |archive-date=8 October 2020 |access-date=2020-10-02 |website=www.berlin.de |language=de}}</ref> Ang kabuuang taunang badyet ng estado ng Berlin noong 2015 ay lumampas sa €24.5 ($30.0) bilyon kabilang ang surplus sa badyet na €205 ($240) milyon.<ref>{{Cite news |title=Berliner Haushalt Finanzsenator bleibt trotz sprudelnder Steuereinnahmen vorsichtig |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/berliner-haushalt-finanzsenator-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-24702234 |url-status=live |access-date=20 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131248/https://www.berliner-zeitung.de/sport-leidenschaft/berliner-haushalt-finanzsenator-kollatz-ahnen-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-li.6132?pid=true |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang estado ay nagmamay-ari ng malawak na pag-aari, kabilang ang mga gusaling pang-administratibo at pamahalaan, mga kompanya ng real estate, pati na rin ang mga stake sa Estadio Olimpiko, mga paliguan, mga kompanya ng pabahay, at maraming mga pampublikong negosyo at mga subsidiyaryo na kompanya.<ref>{{Cite web |date=18 May 2017 |title=Vermögen |trans-title=Assets |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190928151604/https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |archive-date=28 September 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 September 2019 |title=Beteiligungen des Landes Berlin |trans-title=Holdings of the State of Berlin |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191219070001/https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |archive-date=19 December 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]] |language=de}}</ref> Hawak ng [[Partido Sosyo-Demokratiko ng Alemanya|Partido Sosyo-Demokratiko]] (''Sozialdemokratische Partei Deutschlands'' o SPD) at ng [[Ang Kaliwa (Alemanya)|Kaliwa]] (Die Linke) ang pamahalaang lungsod pagkatapos ng [[Halalan estatal ng Berlin, 2001|halalang estatal noong 2001]] at nanalo ng isa pang termino sa [[Halalang estatal ng Berlin, 2006|halalang estatal noong 2006]].<ref>{{Cite web |title=Berlin state election, 2006 |url=https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323161037/https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |archive-date=23 March 2012 |access-date=17 August 2008 |website=Der Landeswahlleiter für Berlin |language=de}}</ref> Mula noong [[Halalang estatal ng Berlin, 2016|halalang estatal noong 2016]], nagkaroon ng koalisyon sa pagitan ng Partido Sosyo-Demokratiko, mga Lunti, at Kaliwa. Ang Namumunong Alkalde ay magkasabay na Panginoong Alkalde ng Lungsod ng Berlin (''Oberbürgermeister der Stadt'') at Ministro na Pangulo ng Estado ng Berlin (''Ministerpräsident des Bundeslandes''). Ang tanggapan ng Namamahalang Alkalde ay nasa [[Rotes Rathaus|Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo)]]. Mula noong 2014 ang tanggapang ito ay hawak ni [[Michael Müller (politiko, ipinanganak noong 1964)|Michael Müller]] ng mga Sosyo-Demokratiko.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Time (magazine)|Time Europe]]}}</ref> === Mga boro === [[Talaksan:Berlin_Subdivisions.svg|right|thumb|[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|12 boro ng Berlin at ang kanilang 96 na kapitbahayan]]]] Ang Berlin ay nahahati sa 12 boro o distrito (''Bezirke''). Ang bawat boro ay may ilang mga subdistrito o mga kapitbahayan (''Ortsteile''), na nag-ugat sa mas matatandang munisipalidad na nauna sa pagbuo ng Kalakhang Berlin noong Oktubre 1, 1920. Ang mga subdistritong ito ay naging urbanisado at isinama sa lungsod nang maglaon. Maraming residente ang lubos na nakikilala sa kanilang mga kapitbahayan, na kolokyal na tinatawag na ''[[Kiez]]''. Sa kasalukuyan, ang Berlin ay binubuo ng 96 na mga subdistrito, na karaniwang binubuo ng ilang mas maliliit na pook residensiyal o kuwarto. Ang bawat borough ay pinamamahalaan ng isang sangguniang pamboro (''Bezirksamt'') na binubuo ng limang konsehal (''Bezirksstadträte'') kasama ang alkalde ng boro (''Bezirksbürgermeister''). Ang konseho ay inihahalal ng asamblea ng boro (''Bezirksverordnetenversammlung''). Gayunpaman, ang mga indibidwal na boro ay hindi mga independiyenteng munisipalidad, ngunit nasa ilalim ng Senado ng Berlin. Ang mga alkalde ng boro ay bumubuo sa konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister''), na pinamumunuan ng Namamahalang Alkalde ng lungsod at nagpapayo sa Senado. Ang mga kapitbahayan ay walang mga lokal na katawan ng pamahalaan. === Kakambal na bayan – mga kinakapatid na lungsod === Ang Berlin ay nagpapanatili ng opisyal na pakikipagsosyo sa 17 lungsod.<ref name="Berlintwins">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref> Ang [[Kakambal na lungsod|pagkakambal ng lungsod]] sa pagitan ng Berlin at iba pang mga lungsod ay nagsimula sa kapatid nitong lungsod na Los Angeles noong 1967. Kinansela ang mga pagsosyo ng Silangang Berlin sa panahon ng muling pag-iisa ng Alemanya ngunit kalaunan ay bahagyang muling itinatag. Ang mga pakikipagsosyo ng Kanlurang Berlin ay dati nang pinaghihigpitan sa antas ng boro. Noong panahon ng Digmaang Malamig, ang mga partnership ay sumasalamin sa iba't ibang hanayan ng kapangyarihan, kung saan ang Kanlurang Berlin ay nakikipagsosyo sa mga kabesera sa Kanluraning Mundo at Silangang Berlin na karamihan ay nakikipagsosyo sa mga lungsod mula sa [[Pakto ng Barsobya]] at mga kaalyado nito. Mayroong ilang magkasanib na proyekto sa maraming iba pang mga lungsod, tulad ng [[Beirut]], Belgrade, São Paulo, [[Copenhague]], Helsinki, [[Amsterdam]], [[Johannesburg]], [[Mumbai]], Oslo, [[Hanoi]], Shanghai, [[Seoul]], [[Sopiya|Sofia]], [[Sydney]], Lungsod ng New York, at [[Viena]]. Lumalahok ang Berlin sa mga pandaigdigang asosasyon ng lungsod gaya ng Samahan ng mga Kabesera ng Unyong Europeo, Eurocities, Ugnayan ng mga mga Europeong Lungsod ng Kultura, Metropolis, Pagpupulong Kumperensiya ng mga Pangunahing Lungsod ng Mundo, at Kumperensiya ng mga Kabeserang Lungsod ng Mundo. Ang Berlin ay kakambal sa:<ref name="Berlintwins2">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref>{{div col|colwidth=20em}} *Los Angeles, Estados Unidos (1967) <!--Paris - not twinning, does not consider Berlin as its twin town--> *[[Madrid]], España (1988) *[[Istanbul]], Turkiya (1989) *[[Barsobya]] Polonya (1991) *Mosku, Rusya (1991) *[[Bruselas]], Belhika (1992) *[[Budapest]], Unggarya (1992) *[[Tashkent]], Uzbekistan (1993) *[[Lungsod Mehiko]], Mehiko (1993) *[[Jakarta]], Indonesia (1993) *Beijing, Tsina (1994) *Tokyo, Hapon (1994) *[[Buenos Aires]], Arhentina (1994) *[[Praga]], Republikang Tseko (1995) *[[Windhoek]], Namibia (2000) *Londres, Nagkakaisang Kaharian (2000) {{div col end}}Mula noong 1987, ang Berlin ay mayroon ding opisyal na pakikipagsosyo sa Paris, Pransiya. Ang bawat boro ng Berlin ay nagtatag din ng sarili nitong kambal na bayan. Halimbawa, ang borough ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] ay may pagsosyo sa Israeling lungsod ng [[Kiryat Yam]].<ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaftsverein Friedrichshain-Kreuzberg e. V. |url=https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309000305/https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |archive-date=9 March 2021 |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |language=de}}</ref> == Ekonomiya == {{main|Ekonomiya ng Berlin}} [[Talaksan:Berlin_Mitte_by_night.JPG|left|thumb|Ang Berlin ay isang UNESCO "Lungsod ng Disenyo" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[ekosistema ng startup]].<ref>{{Cite web |title=Berlin – Europe's New Start-Up Capital |url=https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331043259/https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |archive-date=31 March 2016 |access-date=27 March 2016 |website=Credit Suisse}}</ref>]] Ang Berlin ay isang UNESCO "City of Design" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[startup ecosystem]]. Noong 2018, ang GDP ng Berlin ay umabot sa €147&nbsp;bilyon, isang pagtaas ng 3.1% kumpara sa nakaraang taon. Ang ekonomiya ng Berlin ay pinangungunahan ng [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na may humigit-kumulang 84% ng lahat ng kompanya na nagnenegosyo sa mga serbisyo. Noong 2015, ang kabuuang lakas-paggawa sa Berlin ay 1.85&nbsp;milyon. Ang tantos ng walang trabaho ay umabot sa 24 na taon na mababang noong Nobyembre 2015 at tumayo sa 10.0%.<ref>{{Cite news |title=Berlin hat so wenig Arbeitslose wie seit 24 Jahren nicht |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |url-status=live |access-date=1 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203224849/https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |archive-date=3 December 2015}}</ref> Mula 2012 hanggang 2015, ang Berlin, bilang isang estado ng Aleman, ay may pinakamataas na taunang tantos ng paglago ng trabaho. Humigit-kumulang 130,000 trabaho ang naidagdag sa panahong ito.<ref>{{Cite news |date=28 January 2015 |title=In Berlin gibt es so viele Beschäftigte wie nie zuvor |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |url-status=live |access-date=16 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224010722/https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |archive-date=24 February 2016}}</ref> Kabilang sa mahahalagang sektor ng ekonomiya sa Berlin ang mga agham pambuhay, transportasyon, impormasyon at mga teknolohiya sa komunikasyon, media at musika, pananalastas at disenyo, bioteknolohiya, mga serbisyong pangkapaligiran, konstruksiyon, e-komersiyo, retail, negosyo sa hotel, at inhinyeriyang medikal.<ref>{{Cite news |date=21 September 2006 |title=Poor but sexy |work=The Economist |url=https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |url-status=live |access-date=19 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622201720/https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |archive-date=22 June 2008}}</ref> Ang pananaliksik at pag-unlad ay may kahalagahang pang-ekonomiya para sa lungsod.<ref name="factsheet">{{Cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Maraming malalaking korporasyon tulad ng Volkswagen, Pfizer, at SAP ang nagpapatakbo ng mga laboratoryong pang-inobasyon sa lungsod.<ref>{{Cite news |title=Immer mehr Konzerne suchen den Spirit Berlins |publisher=Berliner Morgenpost |url=https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |url-status=live |access-date=13 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116150546/https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |archive-date=16 January 2017}}</ref> Ang Science and Business Park sa Adlershof ay ang pinakamalaking parke ng teknolohiya sa Alemanya na sinusukat ng kita. <ref>{{Cite web |title=The Science and Technology Park Berlin-Adlershof |url=https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170117042743/https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |archive-date=17 January 2017 |access-date=13 January 2017 |website=Berlin Adlershof: Facts and Figures |publisher=Adlershof}}</ref> Sa loob ng [[Eurozone]], ang Berlin ay naging sentro para sa paglipat ng negosyo at internasyonal na [[Pamumuhunan (macroeconomics)|pamumuhunan]].<ref>{{Cite news |title=Global Cities Investment Monitor 2012 |publisher=KPMG |url=https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |url-status=live |access-date=28 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102003006/https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |archive-date=2 November 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote nach Bundesländern in Deutschland 2018 {{!}} Statista |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627171657/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |archive-date=27 June 2021 |access-date=13 November 2018 |website=Statista |language=de}}</ref> {| class="wikitable" !Taon <ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote in Berlin bis 2018 |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211194253/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=Statista}}</ref> !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 !2006 !2007 !2008 !2009 !2010 !2011 !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 !2017 !2018 !2019 |- |Tantos ng walang trabaho sa % |15.8 |16.1 |16.9 |18.1 |17.7 |19.0 |17.5 |15.5 |13.8 |14.0 |13.6 |13.3 |12.3 |11.7 |11.1 |10.7 |9.8 |9.0 |8.1 |7.8 |} == Edukasyon at Pananaliksik == <!--{{Pangunahin|Edukasyon sa Berlin}}-->[[Talaksan:Berlin-Mitte_Humboldt-Uni_05-2014.jpg|right|thumb|Ang [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] ay kaugnay sa 57 nagwagi sa Gantimpalang Nobel.]] {{Magmula noong|2014}}, ang Berlin ay may 878 na paaralan, na nagtuturo sa 340,658 mag-aaral sa 13,727 klase, at 56,787 nagsasanay sa mga negosyo at saanman.<ref name="factsheet22">{{cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Ang lungsod ay may 6 na taong programa sa primaryang edukasyon. Pagkatapos matapos ang elementarya, magpapatuloy ang mga mag-aaral sa ''Sekundarschule'' (isang komprehensibong paaralan) o ''Gymnasium'' (paaralan para sa paghahanda sa kolehiyo). Ang Berlin ay may natatanging na programa sa paaralang bilingual sa ''Europaschule'', kung saan tinuturuan ang mga bata ng kurikulum sa Alemanya at isang wikang banyaga, simula sa elementarya at magpapatuloy sa mataas na paaralan.<ref>{{cite web |title=Jahrgangsstufe Null |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080520234625/https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |archive-date=20 May 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[Der Tagesspiegel]] |language=de}}</ref> Ang [[Französisches Gymnasium Berlin]], na itinatag noong 1689 upang turuan ang mga anak ng bakwit na Huguenot, ay nag-aalok ng pagtuturo (Aleman/Pranses).<ref>{{Cite web |title=Geschichte des Französischen Gymnasiums |url=https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080615205603/https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |archive-date=15 June 2008 |access-date=17 August 2008 |website=Französisches Gymnasium Lycée Français Berlin |language=de, fr}}</ref> Ang [[Paaralang John F. Kennedy, Berlin|Paaralang John F. Kennedy]], isang bilingweng Aleman–Ingles na pampublikong paaralan sa [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]], ay partikular na tanyag sa mga anak ng mga diplomat at komunidad ng ekspatriado na nagsasalita ng Ingles. 82 {{Lang|de|Gymnasien}} ang nagtutro ng [[Wikang Latin|Latin]] <ref>{{Cite web |date=29 March 2013 |title=Latein an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/latein |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171004133934/https://www.gymnasium-berlin.net/latein |archive-date=4 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> at 8 ang nagtuturo ng [[Wikang Sinaunang Griyego|Sinaunang Griyego]].<ref>{{Cite web |date=31 March 2013 |title=Alt-Griechisch an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012215308/https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |archive-date=12 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> == Kultura == [[Talaksan:Alte_Nationalgalerie_abends_(Zuschnitt).jpg|thumb|200x200px|Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].]] [[Talaksan:Cafe_am_Holzmarkt,_River_Spree,_Berlin_(46636049685).jpg|left|thumb|Ang [[Alternatibong kultura|alternatibong]] Holzmarkt, [[Friedrichshain-Kreuzberg]]]] {{main|Kultura sa Berlin|Media sa Berlin}} Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO2" /> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO3">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO22">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080808091530/https://whc.unesco.org/en/list/532 |archive-date=8 August 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Ang lumalawak na kultural na pangyayari sa lungsod ay binibigyang-diin ng paglipat ng [[Pangkalahatang Grupo ng Musika|Universal Music Group]] na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan sa pampang ng Ilog Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay pinangalanang "Lungsod ng Disenyo" ng [[UNESCO]] at naging bahagi na ng [[Malikhaing Network ng Lungsod|Creative Cities Network]] mula noon.<ref name="Cityofdesign32">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref><ref name="Cityofdesign4">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> == Mga tala == <references group="note"/> == Mga sanggunian == <references />{{Geographic location |Centre = Berlin |North = [[Neubrandenburg]], [[Rostock]] |Northeast = [[Szczecin]] ([[Polonya]]) |East = [[Frankfurt (Oder)]] |Southeast = [[Cottbus]] |South = [[Dresden]] |Southwest = [[Potsdam]], [[Dessau]], [[Halle, Saxony-Anhalt|Halle]], [[Leipzig]] |West = [[Brandenburg an der Havel]], [[Braunschweig]] |Northwest = [[Hamburg]], [[Lübeck]] }} {{Navboxes |list= {{Berlin}} {{Mga Borough ng Berlin}} {{Mga lungsod sa Alemanya}} {{Germany states}} {{Kabiserang lungsod ng Unyong Europeo}} {{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}} {{Kabiserang Kultural sa Europa}} {{Hanseatic League}} }} [[Kategorya:Mga estado ng Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Mga lungsod sa Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Kabisera sa Europa|Berlin]] [[Kategorya:Berlin]] 4oi4xm3s6kmbmq2pizo44kjhvsex6s8 1966008 1966005 2022-08-25T06:35:05Z Ryomaandres 8044 /* Arkitektura */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Berlin|subdivision_type=Bansa|subdivision_name=Alemanya|subdivision_type1=[[Landstadt ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1=[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Berlin]]|settlement_type=Kabeserang lungsod, [[Landstadt ng Alemanya|Estado]], at [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]]|image_skyline={{Photomontage|position=center | photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg | photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg | photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg | photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg | photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg | photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg | photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg | photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg | color_border = white | color = white | spacing = 2 | size = 270 | foot_montage = '''Mula itaas, kaliwa pakanan''': Tanawin ng [[Tiergarten, Berlin|Tiergarten]]; [[Tarangkahang Brandeburgo]]; [[Katedral ng Berlin]]; [[Palasyo ng Charlottenburg]]; [[Pulo ng mga Museo]], at [[Toreng Pang-TV ng Berlin]]; [[Haligi ng Tagumpay ng Berlin|Haligi ng Tagumpay]]; [[Plaza Potsdam]]; at [[gusaling Reichstag]] }}|image_shield=Coat of arms of Berlin.svg|shield_size=70px|pushpin_map=Germany#Europe|pushpin_relief=yes|pushpin_map_caption=Kinaroroonan sa Alemanya|coordinates={{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}|image_flag=Flag_of_Berlin.svg|image_map={{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}|total_type=Lungsod/Estado|area_total_km2=891.7|area_footnotes=<ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>|population_total=3769495|population_footnotes=<ref name="pop-detail"/>|population_as_of=Disyembre 31, 2020|population_urban=4473101|population_urban_footnotes=<ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>|population_metro=6144600|population_metro_footnotes=<ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>|elevation_m=34|population_demonyms=Berlines<br/>Berliner (m), Berlinerin (f) (Aleman)|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP (nominal)]]|blank_info_sec1=€155 billion (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>|blank1_name_sec1=GRP kada tao|blank1_info_sec1=€41,000 (2020)|blank2_name_sec2=[[Human Development Index|HDI]] (2018)|blank2_info_sec2=0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|very high}} · [[List of German states by Human Development Index|2nd of 16]]|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+01:00|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+02:00|blank_name_sec2=[[GeoTLD]]|blank_info_sec2=[[.berlin]]|website={{URL|www.berlin.de/en/}}|governing_body=[[Abgeordnetenhaus ng Berlin]]|leader_title=[[Namumunong Alkalde ng Berlin|Namumunong Alkalde]]|leader_party=SPD|leader_name=[[Franziska Giffey]]|geocode=[[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS Region]]: DE3|area_code=[[List of dialling codes in Germany#030 – Berlin|030]]|registration_plate=B{{NoteTag |1 = Prefixes for vehicle registration were introduced in 1906, but often changed due to the political changes after 1945. Vehicles were registered under the following prefixes: "I A" (1906&nbsp;– April 1945; devalidated on 11 August 1945); no prefix, only digits (from July to August 1945), "БГ" (=BG; 1945–46, for cars, trucks and busses), "ГФ" (=GF; 1945–46, for cars, trucks and busses), "БM" (=BM; 1945–47, for motor bikes), "ГM" (=GM; 1945–47, for motor bikes), "KB" (i.e.: [[Allied Kommandatura|Kommandatura]] of Berlin; for all of Berlin 1947–48, continued for [[West Berlin]] until 1956), "GB" (i.e.: Greater Berlin, for [[East Berlin]] 1948–53), "I" (for East Berlin, 1953–90), "B" (for West Berlin from 1 July 1956, continued for all of Berlin since 1990).}}|iso_code=DE-BE|official_name=Berlin}}Ang '''Berlin''' ay ang [[kabisera|kabesera]] ng [[Alemanya]]. May 3.7 milyong naninirahan dito, ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|pinakamalaking lungsod]] sa bansa ayon sa lugar at populasyon<ref>{{Cite news |last=Milbradt |first=Friederike |date=6 February 2019 |title=Deutschland: Die größten Städte |language=de |work=[[Die Zeit]] (Magazin) |location=Hamburg |url=https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |url-status=live |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190213183401/https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |archive-date=13 February 2019}}</ref><ref>{{Cite news |date=1 August 2019 |title=Leipzig überholt bei Einwohnerzahl Dortmund – jetzt Platz 8 in Deutschland |language=de |work=[[Leipziger Volkszeitung]] |location=Leipzig |url=https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |url-status=dead |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113070247/https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |archive-date=13 November 2019}}</ref>, at ang pinakamalaking lungsod ayon sa populasyon sa [[Kaisahang Yuropeo|Unyong Europeo]], ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod.<ref name="pop-detail">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Isa sa [[Länder ng Alemanya|labing-anim na kinabibilangang estado]] ng Alemanya, ang Berlin ay napalilibutan ng [[Brandeburgo|Estado ng Brandeburgo]] at kadugtong ng [[Potsdam]], ang kabesera ng Brandeburgo. Ang urbanong pook ng Berlin, na may populasyon na humigit-kumulang 4.5 milyon, ay ang pangalawang pinakamataong urbanong pook sa Alemanya pagkatapos ng [[Ruhr]]. Ang [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandeburgo|kabeserang rehiyon ng Berlin-Brandeburgo]] ay may humigit-kumulang 6.2 milyong mga naninirahan at ito ang [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|ikatlong pinakamalaking kalakhang rehiyon ng Alemanya]] pagkatapos ng mga rehiyon ng [[Rin-Ruhr]] at [[Francfort Rin-Meno|Rin-Meno]].<ref>{{Cite web |date=4 October 2016 |title=Daten und Fakten zur Hauptstadtregion |url=https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175940/https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |archive-date=21 March 2019 |access-date=13 April 2022 |website=www.berlin-brandenburg.de}}</ref> Nagkaroon ng [[Pag-iisa ng Berlin at Brandeburgo|bigong pagtatangkang pag-isahin ang parehong estado noong 1996]], at sa kabila ng nananatiling hiwalay, ang dalawang estado ay nagtutulungan sa maraming bagay hanggang ngayon. Ang Berlin ay tumatawid sa pampang ng [[Spree (ilog)|Spree]], na dumadaloy sa [[Havel]] (isang [[tributaryo]] ng [[Ilog Elba|Elbe]]) sa kanlurang boro ng [[Spandau]] . Kabilang sa mga pangunahing topograpikong tampok ng lungsod ay ang maraming lawa sa kanluran at timog-silangan na mga boro na nabuo ng [[Spree (ilog)|Spree]], [[Havel]], at [[Dahme (ilog)|Dahme]], na ang pinakamalakin ay ang [[Lawa ng Müggelsee|Lawa Müggelsee]]. Dahil sa lokasyon nito sa [[Kapatagang Europeo]], ang Berlin ay naiimpluwensiyahan ng isang [[Klimang banayad|banayad na pana-panahong klima]]. Halos sangkatlo ng lugar ng lungsod ay binubuo ng mga kagubatan, [[Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin|liwasan, hardin]], ilog, kanal, at lawa.<ref name="gruen">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang lungsod ay nasa lugar ng diyalektong [[Gitnang Aleman]], ang [[Alemang Berlin|diyalekto ng Berlin]] ay isang varyant ng mga [[Mga diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch|diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch]]. Unang naidokumento noong ika-13 siglo at sa pagtawid ng dalawang mahalagang makasaysayang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]],<ref name="staple">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]] (1417 – 1701), ang [[Kaharian ng Prusya]] (1701–1918), ang [[Imperyong Aleman]] (1871). –1918), ang [[Republikang Weimar]] (1919–1933), at [[Alemanyang Nazi]] (1933–1945). Ang [[Berlin noong dekada '20]] ay ang ikatlong pinakamalaking munisipalidad sa mundo.<ref>{{Cite web |date=September 2009 |title=Topographies of Class: Modern Architecture and Mass Society in Weimar Berlin (Social History, Popular Culture and Politics in Germany) |url=https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180706161901/https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |archive-date=6 July 2018 |access-date=9 October 2009 |publisher=www.h-net.org}}</ref> Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at ang kasunod na pananakop nito ng mga matagumpay na bansa, nahati ang lungsod; ang [[Kanlurang Berlin]] ay naging isang de facto na [[Engklabo at eksklabo|eksklabo]] ng [[Kanlurang Alemanya]], na napapalibutan ng [[Pader ng Berlin]] (mula Agosto 1961 hanggang Nobyembre 1989) at teritoryo ng Silangang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Berlin Wall |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080630080628/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |archive-date=30 June 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> Ang [[Silangang Berlin]] ay idineklara na kabesera ng Silangang Alemanya, habang ang [[Bonn]] ay naging kabesera ng Kanlurang Alemanya. Kasunod ng [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990, ang Berlin ay muling naging kabesera ng buong Alemanya. Ang Berlin ay isang [[Lungsod pandaigdig|pandaigdigang lungsod]] ng [[Kultura ng Berlin|kultura]], [[Politika ng Berlin|politika]], [[Media ng Berlin|media]], at agham.<ref>{{Cite web |title=Berlin – Capital of Germany |url=https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112204045/https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |archive-date=12 January 2012 |access-date=18 August 2008 |website=German Embassy in Washington}}</ref><ref>{{Cite news |last=Davies |first=Catriona |date=10 April 2010 |title=Revealed: Cities that rule the world&nbsp;– and those on the rise |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |url-status=live |access-date=11 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604014630/https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |archive-date=4 June 2011}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sifton |first=Sam |date=31 December 1969 |title=Berlin, the big canvas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412012910/https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |archive-date=12 April 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |date=22 October 2009 |title=Global Power City Index 2009 |url=https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |url-status=live |journal=Institute for Urban Strategies at the Mori Memorial Foundation |archive-url=https://web.archive.org/web/20140629143736/https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |archive-date=29 June 2014 |access-date=29 October 2009}}</ref> Nakabatay ang [[Ekonomiya ng Berlin|ekonomiya]] nito sa mga [[High tech|high-tech]] na kompanya at [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na sumasaklaw sa magkakaibang hanay ng mga [[Malilikhaing industriya|malikhaing industriya]], pasilidad ng pananaliksik, mga korporasyon ng media at mga lugar ng kumbensiyon.<ref name="congress">{{Cite web |title=ICCA publishes top 20 country and city rankings 2007 |url=https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080922094543/https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |archive-date=22 September 2008 |access-date=18 August 2008 |website=ICCA}}</ref><ref name="Cityofdesign2">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> Ang Berlin ay nagsisilbing isang kontinental na pusod para sa trapiko sa himpapawid at tren at may napakakomplikadong ugnayan ng pampublikong transportasyon. Ang metropolis ay isang sikat na destinasyong [[Turismo sa Alemanya|panturista]].<ref>{{Cite journal |date=4 September 2014 |title=Berlin Beats Rome as Tourist Attraction as Hordes Descend |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |url-status=live |journal=Bloomberg L.P. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911154443/https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |archive-date=11 September 2014 |access-date=11 September 2014}}</ref> Kabilang din sa mga makabuluhang industriya ang [[Teknolohiyang pang-impormasyon|IT]], mga [[parmasyutiko]], [[inhinyeriyang biyomedikal]], [[malinis na teknolohiya]], [[biyoteknolohiya]], konstruksiyon, at [[Elektronika|electronika]]. Ang Berlin ay tahanan ng mga unibersidad na kilala sa buong mundo gaya ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]], [[Pamantasang Teknikal ng Berlin|Pamantasang Teknikal]], [[Malayang Unibersidad ng Berlin|Malayang Unibersidad]], [[Pamantasan ng mga Sining ng Berlin|Pamantasan ng mga Sining]], [[ESMT Berlin]], [[Paaralang Hertie]], at [[Kolehiyong Bard ng Berlin]]. Ang [[Zoolohikong Hardin ng Berlin|Zoolohikong Hardin]] nito ay ang pinakabinibisitang zoo sa Europa at isa sa pinakasikat sa buong mundo. Dahil ang [[Estudyo ng Babelsberg|Babelsberg]] ang kauna-unahang malakihang estudyong pampelikulang kompleks sa mundo, ang Berlin ay isang lalong sikat na lokasyon para sa mga pandaigdigang [[Tala ng mga pelikulang isinagawa sa Berlin|paggawa ng pelikula]].<ref>{{Cite web |date=9 August 2008 |title=Hollywood Helps Revive Berlin's Former Movie Glory |url=https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080813010550/https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |archive-date=13 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Kilala ang lungsod sa mga pagdiriwang, magkakaibang arkitektura, nightlife, kontemporaneong sining at napakataas na kalidad ng pamumuhay.<ref>{{Cite news |last=Flint |first=Sunshine |date=12 December 2004 |title=The Club Scene, on the Edge |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130402221310/https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |archive-date=2 April 2013}}</ref> Mula noong dekada 2000, saksi nag Berlin sa paglitaw ng isang kosmopolitang [[Startup ecosystem|eksenang]] [[entrepreneurship]].<ref>{{Cite journal |date=13 June 2014 |title=Young Israelis are Flocking to Berlin |url=https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |url-status=live |journal=Newsweek |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827183310/https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |archive-date=27 August 2014 |access-date=28 August 2014}}</ref> Nagtataglay ang Berlin ng tatlong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]]: [[Pulo ng mga Museo]]; ang mga [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]]; at ang mga [[Mga Modernismong Pabahay ng Berlin|Modernismong Pabahay ng Berlin]].<ref name="UNESCO">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> Kabilang sa iba pang mga tanawin ang [[Tarangkahang Brandeburgo]], ang [[gusaling Reichstag]], [[Potsdamer Platz]], ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], ang [[Gedenkstätte Berliner Mauer|Alaala ng Pader ng Berlin]], ang [[Galeriya ng Silangang Bahagi]], ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin]], [[Katedral ng Berlin]], at ang [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]], ang pinakamataas na estruktura sa Alemanya. Maraming museo, galeriya, aklatan, orkestra, at mga pinagdadausan ng sports ang Berlin. Kabilang dito ang [[Altes Museum]], ang [[Alte Nationalgalerie|Lumang Pamabansang Galeriya]], ang [[Museong Bode]], ang [[Museong Pergamon|Museo Pergamo]], ang [[Deutsches Historisches Museum|Museuong Pangkasaysayang Aleman]], ang [[Museong Hudyo Berlin]], ang [[Museo ng Likas na Kasaysayan, Berlin|Museo ng Likas na Kasaysayan]], ang [[Foro Humboldt]], ang [[Aklatang Estatal ng Berlin]], ang [[Opera Estatal ng Berlin]], ang [[Filarmonika ng Berlin]], at ang [[Maraton ng Berlin]]. == Kasaysayan == === Etimolohiya === Matatagpuan ang Berlin sa hilagang-silangan ng Alemanya, silangan ng Ilog [[Ilog Elba|Elbe]], na dating bumubuo, kasama ang Ilog (Sahon o Turingia) [[Saale]] (mula sa kanilang [[tagpuan]] sa [[Barby, Alemanya|Barby]] pataas), ang silangang hangganan ng [[Francia|Kahariang Franco]]. Habang ang Kahariang Franco ay pangunahing tinitirhan ng mga tribong [[Mga Aleman|Aleman]] tulad ng mga [[Mga Franco|Franco]] at mga [[Sakson|Sahon]], ang mga rehiyon sa silangan ng mga ilog sa hangganan ay pinaninirahan ng mga tribong [[Mga Eslabo|Eslabo]]. Ito ang dahilan kung bakit karamihan sa mga lungsod at nayon sa hilagang-silangan ng Alemanya ay may mga pangalang may pinagmulang [[Mga wikang Eslabo|Eslabo]] ([[Germania Slavica]]). Ang mga karaniwang [[Hermanisasyon|Hermanisadong]] pangalan ng lugar na [[Hulapi|hulaping]] Eslabo na pinagmulan ay ''-ow'', ''-itz'', ''-vitz'', ''-witz'', ''-itzsch'' at ''-in'', ang mga [[unlapi]] ay ''Windisch'' at ''Wendisch''. Ang pangalang ''Berlin'' ay nag-ugat sa wika ng mga naninirahan sa [[Mga Kanlurang Eslabo|Kanlurang Eslabo]] sa lugar ng Berlin ngayon, at maaaring nauugnay sa Lumang [[Wikang Polabo|Polabong]] tangkay na ''berl-'' / ''birl-'' ("latian").<ref>{{Cite book|last=Berger|first=Dieter|title=Geographische Namen in Deutschland|publisher=Bibliographisches Institut|year=1999|isbn=978-3-411-06252-2}}</ref> Dahil ang ''Ber-'' sa simula ay parang salitang Aleman na ''Bär'' ("oso"), lumilitaw ang isang oso sa eskudo de armas ng lungsod. Kaya ito ay isang halimbawa ng [[armas parlantes]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|labindalawang boro]] ng Berlin, lima ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Pankow]] (pinakamatao), [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Marzahn-Hellersdorf]], [[Treptow-Köpenick]], at [[Spandau]] (pinangalanang Spandow hanggang 1878). Sa siyamnapu't anim na kapitbahayan nito, dalawampu't dalawa ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Altglienicke]], [[Alt-Treptow]], [[Britz]], [[Buch (Berlin)|Buch]], [[Buckow (Berlin)|Buckow]], [[Gatow]], [[Karow (Berlin)|Karow]], [[Kladow]], [[Köpenick]], [[Lankwitz]], [[Lübars]], [[Malchow (Berlin)|Marchow]][[Pankow (lokalidad)|,]] [[Marzahn]], [[Pankow]], [[Prenzlauer Berg]], [[Rudow]], [[Schmöckwitz]], [[Spandau (lokalidad)|Spandau]], [[Stadtrandsiedlung Malchow]], [[Steglitz]], [[Tegel]], at [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]]. Ang kapitbahayan ng [[Moabit]] ay may pangalang nagmula sa Pranses, at ang [[Französisch Buchholz]] ay ipinangalan sa mga [[Huguenot]]. === Ika-12 hanggang ika-16 na siglo === [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|Mapa ng Berlin noong 1688]] [[Talaksan:Dom_und_Stadtschloss,_Berlin_1900.png|thumb|[[Katedral ng Berlin]] (kaliwa) at [[Palasyo ng Berlin]] (kanan), 1900]] Ang pinakaunang katibayan ng mga pamayanan sa lugar ng Berlin ngayon ay mga labi ng isang pundasyon ng bahay na may petsang 1174, na natagpuan sa mga paghuhukay sa Berlin Mitte,<ref>{{Cite news |title=Berlin ist älter als gedacht: Hausreste aus dem Jahr 1174 entdeckt |language=de |trans-title=Berlin is older than thought: house remains from 1174 have been found |agency=dpa |url=https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |url-status=live |access-date=24 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120824212016/https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |archive-date=24 August 2012}}</ref> at isang barakilang kahoy na may petsang humigit-kumulang 1192.<ref name="zycwaq">{{Cite news |last=Rising |first=David |date=30 January 2008 |title=Berlin dig finds city older than thought |work=[[NBC News]] |agency=Associated Press |url=https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |url-status=live |access-date=1 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180102013454/https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |archive-date=2 January 2018}}</ref> Ang unang nakasulat na mga talaan ng mga bayan sa lugar ng kasalukuyang Berlin ay mula sa huling bahagi ng ika-12 siglo. Ang [[Spandau]] ay unang binanggit noong 1197 at [[Köpenick]] noong 1209, bagaman ang mga lugar na ito ay hindi sumali sa Berlin hanggang 1920.<ref>{{Cite web |year=2002 |title=Zitadelle Spandau |trans-title=Spandau Citadel |url=https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080612020333/https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-date=12 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Ang gitnang bahagi ng Berlin ay maaaring masubaybayan pabalik sa dalawang bayan. Ang [[Cölln]] sa [[Fischerinsel]] ay unang binanggit sa isang dokumento noong 1237, at ang Berlin, sa kabila ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa tinatawag ngayong [[Nikolaiviertel]], ay tinukoy sa isang dokumento mula 1244.<ref name="zycwaq" /> Ang 1237 ay itinuturing na petsa ng pagkakatatag ng lungsod.<ref name="Medtradc">{{Cite web |title=The medieval trading center |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160731190906/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |archive-date=31 July 2016 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Ang dalawang bayan sa paglipas ng panahon ay nabuo ang malapit na pang-ekonomiya at panlipunang ugnayan, at nakinabang mula sa [[Karapatan sa emporyo|pangunahing bahagi mismo]] sa dalawang mahalagang [[ruta ng kalakalan]] ng ''[[Via Imperii]]'' at mula [[Brujas]] hanggang [[Veliky Novgorod|Novgorod]].<ref name="staple2">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Noong 1307, bumuo sila ng isang alyansa na may isang karaniwang patakarang panlabas, bagaman ang kanilang mga panloob na pangangasiwa ay pinaghihiwalay pa rin.<ref name="Stöver2010">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref><ref name="Lui stadtgr">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Noong 1415, si [[Federico I, Elektor ng Brandeburgo|Federico I]] ay naging [[Prinsipe-elektor|elektor]] ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]], na pinamunuan niya hanggang 1440.<ref>{{Cite web |year=1993 |title=The Hohenzollern Dynasty |url=https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070807093738/https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-date=7 August 2007 |access-date=18 August 2008 |publisher=Antipas}}</ref> Noong ika-15 siglo, itinatag ng kaniyang mga kahalili ang Berlin-Cölln bilang kabesera ng margebyato, at ang mga sumunod na miyembro ng pamilyang [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ay namuno sa Berlin hanggang 1918, una bilang mga elektor ng Brandeburgo, pagkatapos ay bilang mga hari ng [[Prusya]], at kalaunan bilang mga [[emperador ng Alemanya]]. Noong 1443, sinimulan ni [[Federico II, Elektor ng Brandeburgo|Federico II Ngiping Bakal]] ang pagtatayo ng isang bagong [[Stadtschloss, Berlin|palasyo]] ng hari sa kambal na lungsod ng Berlin-Cölln. Ang mga protesta ng mga mamamayan ng bayan laban sa gusali ay nagtapos noong 1448, sa "Indignasyong Berlin" ("Berliner Unwille").<ref>{{Cite web |last=Komander |first=Gerhild H. M. |date=November 2004 |title=Berliner Unwillen |trans-title=Berlin unwillingness |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130919215632/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |archive-date=19 September 2013 |access-date=30 May 2013 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins e.&nbsp;V. |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Conrad |first=Andreas |date=26 October 2012 |title=Was den "Berliner Unwillen" erregte |language=de |trans-title=What aroused the "Berlin unwillingness" |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181008183148/https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |archive-date=8 October 2018}}</ref> Hindi naging matagumpay ang protestang ito at nawalan ang mga mamamayan ng marami sa mga pampolitika at pang-ekonomiyang pribilehiyo. Nang matapos ang palasyo ng hari noong 1451, unti-unti itong nagamit. Mula 1470, kasama ang bagong elektor na si [[Alberto III Aquiles, Elektor ng Brandeburgo|Alberto III Aquiles]], naging bagong tirahan ng hari ang Berlin-Cölln.<ref name="Lui stadtgr2">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Opisyal, ang palasyo ng Berlin-Cölln ay naging permanenteng tirahan ng mga Brandeburgong elektor ng Hohenzollerns mula 1486, nang si [[John Cicero, Elektor ng Brandeburgo|John Cicero]] ay maupo sa kapangyarihan.<ref>{{Cite web |title=The electors' residence |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170421214734/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |archive-date=21 April 2017 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Gayunpaman, kinailangan ng Berlin-Cölln na talikuran ang katayuan nito bilang isang malayang lungsod [[Ligang Hanseatico|Hanseatico]]. Noong 1539, opisyal na naging [[Luteranismo|Luterano]] ang mga botante at ang lungsod.<ref>{{Cite web |title=Berlin Cathedral |url=https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060818100934/https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-date=18 August 2006 |access-date=18 August 2008 |publisher=SMPProtein}}</ref> === Ika-17 hanggang ika-19 na siglo === Ang [[Digmaan ng Tatlumpung Taon]] sa pagitan ng 1618 at 1648 ay nagwasak sa Berlin. Sangkatlo ng mga bahay nito ang nasira o nawasak, at ang lungsod ay nawalan ng kalahati ng populasyon nito.<ref>{{Cite web |title=Brandenburg during the 30 Years War |url=https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928213849/https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |archive-date=28 September 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=World History at KMLA}}</ref> Si [[Federico Guillermo I, Elektor ng Brandeburgo|Federico Guillermo]], na kilala bilang "Dakilang Elektor", na humalili sa kanyang ama na si [[Jorge Guillermo, Elektor ng Brandeburgo|Jorge Guillermo]] bilang pinuno noong 1640, ay nagpasimula ng isang patakaran ng pagtataguyod ng imigrasyon at pagpaparaya sa relihiyon.<ref name="Carlyle18532">{{cite book|first=Thomas|last=Carlyle|title=Fraser's Magazine|url=https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog|year=1853|publisher=J. Fraser|page=[https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog/page/n71 63]|access-date=11 February 2016}}</ref> Sa [[Kautusan ng Potsdam]] noong 1685, nag-alok si Frederick William ng pagpapakupkop para sa mga [[Huguenot]] na Pranses.<ref name="Plaut19952">{{cite book|first=W. Gunther|last=Plaut|title=Asylum: A Moral Dilemma|url=https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|date=1 January 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-95196-2|page=42|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214210/https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|url-status=live}}</ref> Noong 1700, humigit-kumulang 30 porsiyento ng mga residente ng Berlin ay Pranses, dahil sa imigrasyon ng mga Huguenot.<ref name="Gray20072">{{cite book|first=Jeremy|last=Gray|title=Germany|url=https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|year=2007|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74059-988-7|page=49|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915225030/https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> Marami pang ibang imigrante ang nagmula sa [[Bohemya|Bohemia]], [[Mankomunidad ng Polonya-Litwanya|Polonya]], at [[Prinsipado-Arsobispado ng Salzburgo|Salzburgo]].<ref name="Cybriwsky20132">{{cite book|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|date=23 May 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-248-9|page=48|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915232139/https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|url-status=live}}</ref> [[Talaksan:Berlin_Unter_den_Linden_Victoria_Hotel_um_1900.jpg|left|thumb|Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Imperyong Aleman]] noong 1871 at mabilis na lumawak sa mga sumunod na taon.]] Mula noong 1618, ang Margrabyato ng Brandeburgo ay [[Personal na unyon|personal]] na nakipag-isa sa [[Dukado ng Prusya]]. Noong 1701, nabuo ng dalawahang estado ang [[Kaharian ng Prusya]] habang si [[Federico III, Elektor ng Brandeburgo]], ay kinoronahan ang sarili bilang haring [[Federico I sa Prusya]]. Ang Berlin ay naging kabesera ng bagong Kaharian,<ref>Horlemann, Bernd (Hrsg.</ref> pinalitan ang [[Königsberg]]. Ito ay isang matagumpay na pagtatangka na isentralisa ang kabesera sa napakalayo na estado, at ito ang unang pagkakataon na ang lungsod ay nagsimulang lumago. Noong 1709, pinagsama ang Berlin sa apat na lungsod ng Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt, at Dorotheenstadt sa ilalim ng pangalang Berlin, "Haupt- und Residenzstadt Berlin".<ref name="Stöver20102">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref> Noong 1740, si Federico II, na kilala bilang [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] (1740–1786), ay naluklok sa kapangyarihan.<ref name="Zaide19652">{{cite book|first=Gregorio F.|last=Zaide|title=World History|url=https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|year=1965|publisher=Rex Bookstore, Inc.|isbn=978-971-23-1472-8|page=273|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200510/https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|url-status=live}}</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Federico II, ang Berlin ay naging sentro ng [[Panahon ng Kaliwanagan|Kaliwanagan]], ngunit saglit ding sinakop noong [[Digmaan ng Pitong Taon]] ng hukbong Ruso.<ref name="PerryChase20122">{{cite book|first1=Marvin|last1=Perry|first2=Myrna|last2=Chase|first3=James|last3=Jacob|first4=Margaret|last4=Jacob|first5=Theodore|last5=Von Laue|title=Western Civilization: Ideas, Politics, and Society|url=https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|date=1 January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-70864-3|page=444|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174457/https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|url-status=live}}</ref> Kasunod ng tagumpay ng Pransiya sa [[Digmaan ng Ikaapat na Koalisyon|Digmaan ng Ika-apat na Koalisyon]], [[Pagbagsak ng Berlin (1806)|nagmartsa]] si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon Bonaparte]] sa Berlin noong 1806, ngunit nagbigay ng nagsasariling pamahalaan sa lungsod.<ref name="Lewis20132">{{cite book|first=Peter B.|last=Lewis|title=Arthur Schopenhauer|url=https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|date=15 February 2013|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-78023-069-6|page=57|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174348/https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|url-status=live}}</ref> Noong 1815, ang lungsod ay naging bahagi ng bagong [[Lalawigan ng Brandeburgo]].<ref name="StaffInc.20102">{{cite book|author1=Harvard Student Agencies Inc. Staff|author2=Harvard Student Agencies, Inc.|title=Let's Go Berlin, Prague & Budapest: The Student Travel Guide|url=https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|date=28 December 2010|publisher=Avalon Travel|isbn=978-1-59880-914-5|page=83|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914181704/https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|url-status=live}}</ref> Hinubog ng [[Rebolusyong Industriyal]] ang Berlin noong ika-19 na siglo; kapansin-pansing lumawak ang ekonomiya at populasyon ng lungsod, at naging pangunahing sentro ng riles at sentro ng ekonomiya ng Alemanya. Ang mga karagdagang suburb sa lalong madaling panahon ay umunlad at tumaas ang lugar at populasyon ng Berlin. Noong 1861, ang mga kalapit na suburb kasama ang [[Wedding (Berlin)|Wedding]], [[Moabit]], at ilang iba pa ay isinanib sa Berlin.<ref name="Schulte-Peevers20102">{{cite book|author=Andrea Schulte-Peevers|title=Lonel Berlin|url=https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-407-9|page=25|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214354/https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|url-status=live}}</ref> Noong 1871, ang Berlin ay naging kabesera ng bagong itinatag na [[Imperyong Aleman]].<ref name="Stöver20132">{{cite book|first=Bernd|last=Stöver|title=Berlin: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|date=2 October 2013|publisher=C.H.Beck|isbn=978-3-406-65633-0|page=20|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200615/https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|url-status=live}}</ref> Noong 1881, naging distritong lungsod ito na hiwalay sa Brandeburgo.<ref name="Strassmann20082">{{cite book|first=W. Paul|last=Strassmann|title=The Strassmanns: Science, Politics and Migration in Turbulent Times (1793–1993)|url=https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|date=15 June 2008|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-84545-416-6|page=26|access-date=20 June 2015|archive-date=10 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910121944/https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|url-status=live}}</ref> === Ika-20 hanggang ika-21 siglo === {{main|Berlin noong dekada 1920}} Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang Berlin ay naging isang matabang lupa para sa kilusang [[Sineng Ekspresyonistang Aleman|Ekspresyonistang Aleman]].<ref name="HollandGawthrop20012">{{cite book|author1=Jack Holland|author2=John Gawthrop|title=The Rough Guide to Berlin|url=https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl|url-access=registration|year=2001|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-682-2|page=[https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl/page/361 361]}}</ref> Sa mga larangan tulad ng arkitektura, pagpipinta, at sine ay naimbento ang mga bagong anyo ng artistikong estilo. Sa pagtatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1918, isang [[Republikang Weimar|republika]] ang ipinahayag ni [[Philipp Scheidemann]] sa [[Reichstag (gusali)|gusaling Reichstag]]. Noong 1920, isinama ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]] ang dose-dosenang mga suburban na lungsod, nayon, at pagmamay-ari sa paligid ng Berlin sa isang pinalawak na lungsod. Ang batas ay nagpalaki sa lugar ng Berlin mula 66 tungo 883 km² (25 tungo 341 sq mi). Halos dumoble ang populasyon, at ang Berlin ay may populasyon na humigit-kumulang apat na milyon. Sa panahon ng [[Kulturang Weimar|Weimar]], ang Berlin ay sumailalim sa kaguluhan sa politika dahil sa kawalan ng katiyakan sa ekonomiya ngunit naging isang kilalang sentro ng [[Rumaragasang Dekada '20]]. Naranasan ng metropolis ang kaniyang kapanahunan bilang isang pangunahing kabesera ng mundo at kilala sa mga tungkulin ng pamumuno nito sa agham, teknolohiya, sining, humanidades, pagpaplano ng lungsod, pelikula, mas mataas na edukasyon, pamahalaan, at mga industriya. Si [[Albert Einstein]] ay sumikat sa publiko noong mga taon niya sa Berlin, na ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel para sa Pisika]] noong 1921. [[Talaksan:Potsdamer_Platz_1945.jpg|left|thumb|Nawasak ang Berlin pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ([[Potsdamer Platz]], 1945)]] Noong 1933, si [[Adolf Hitler]] at ang [[Partidong Nazi|Partido Nazi]] ay [[Pag-angat sa kapangyarihan ni Adolf Hitler|naluklok sa kapangyarihan]]. Ang pamamahala ng NSDAP ay nagpabawas sa komunidad ng mga Hudyo ng Berlin mula 160,000 (isang-katlo ng lahat ng mga Hudyo sa bansa) sa humigit-kumulang 80,000 dahil sa pangingibang-bansa sa pagitan ng 1933 at 1939. Pagkatapos ng [[Kristallnacht]] noong 1938, libo-libong Hudyo ng lungsod ang ikinulong sa kalapit na [[kampong piitan ng Sachsenhausen]]. Simula noong unang bahagi ng 1943, marami ang ipinadala sa mga [[kampong piitan]], gaya ng [[Kampo ng konsentrasyon sa Auschwitz|Auschwitz]].<ref>{{Cite web |title=The Jewish Community of Berlin |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708152027/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |archive-date=8 July 2017 |access-date=10 November 2018 |publisher=Holocaust Encyclopedia}}</ref> Ang Berlin ay ang pinakamabigat na binomba na lungsod sa kasaysayan. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang malaking bahagi ng Berlin ay nawasak 1943–45 reyd sa himpapawid ng mga Alyado at sa 1945 [[Labanan ng Berlin]]. Ang mga Alyado ay naghulog ng 67,607 tonelada ng mga bomba sa lungsod, na sinira ang 6,427 ektarya ng tinayuang lugar. Humigit-kumulang 125,000 sibilyan ang napatay.<ref>{{Citation |last=Clodfelter |first=Micheal |title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 |year=2002 |edition=2nd |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-1204-4}}</ref> Matapos ang [[Pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa|pagtatapos ng digmaan sa Europa]] noong Mayo 1945, nakatanggap ang Berlin ng malaking bilang ng mga bakwit mula sa mga lalawigan sa Silangan. Hinati ng mga matagumpay na kapangyarihan ang lungsod sa apat na sektor, na kahalintulad sa mga lugar ng [[Alemanyang sakop ng mga Alyado|pananakop]] kung saan hinati ang Alemanya. Ang mga sektor ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Kanluraning Alyado]] (ang Estados Unidos, Reino Unido, at Pransiya) ay nabuo ang [[Kanlurang Berlin]], habang ang [[Unyong Sobyetika|Sobyetikong sektor]] ang bumuo ng [[Silangang Berlin]].<ref>{{Cite web |last=Benz |first=Prof. Dr. Wolfgang |date=27 April 2005 |title=Berlin – auf dem Weg zur geteilten Stadt |trans-title=Berlin – on the way to a divided city |url=https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110120432/https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |archive-date=10 November 2018 |access-date=10 November 2018 |publisher=Bundeszentrale für politische Bildung |language=de}}</ref> Lahat ng apat na [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyado]] ay nagbahagi ng mga tungkuling pampamahalaan para sa Berlin. Gayunpaman, noong 1948, nang palawigin ng Kanluraning Alyado ang reporma sa pera sa Kanlurang mga sona ng Alemanya sa tatlong kanlurang sektor ng Berlin, ang [[Unyong Sobyetika|Unyong Sobyetiko]] ay nagpataw ng [[Pagbangkulong ng Berlin|pagharang]] sa mga daanan patungo at mula sa Kanlurang Berlin, na ganap na nasa loob ng kontrolado ng Sobyet. teritoryo. Ang [[Pagbangkulong ng Berlin|airlift ng Berlin]], na isinagawa ng tatlong kanlurang Alyado, ay nagtagumpay sa pagharang na ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at iba pang mga suplay sa lungsod mula Hunyo 1948 hanggang Mayo 1949.<ref>{{Cite web |title=Berlin Airlift / Blockade |url=https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150318232831/https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |archive-date=18 March 2015 |access-date=18 August 2008 |publisher=Western Allies Berlin}}</ref> Noong 1949, itinatag ang Pederal na Republika ng Alemanya sa [[Kanlurang Alemanya]] at kalaunan ay isinama ang lahat ng mga sonang Amerikano, Briton, at Pranses, hindi kasama ang mga sona ng tatlong bansang iyon sa Berlin, habang ang [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] ay idineklara sa [[Silangang Alemanya]]. Ang Kanlurang Berlin ay opisyal na nanatiling isang sinasakop na lungsod, ngunit ito ay nakahanay sa politika sa Republikang Federal ng Alemanya sa kabila ng heyograpikong paghihiwalay ng Kanlurang Berlin. Ang serbisyo ng himpapawid sa Kanlurang Berlin ay ipinagkaloob lamang sa mga kompanyang panghimpapawid ng mga Amerikano, Briton, at Pranses. [[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|left|thumb|Ang [[Pader ng Berlin|pagbagsak ng Pader ng Berlin]] noong 9 Nobyembre 1989. Noong [[Araw ng Pagkakaisang Aleman|Oktubre 3, 1990]], pormal nang natapos ang proseso ng [[muling pag-iisa ng Alemanya]].]] Ang pagkakatatag ng dalawang estadong Aleman ay nagpapataas ng tensiyon sa [[Digmaang Malamig]]. Ang Kanlurang Berlin ay napapaligiran ng teritoryo ng Silangang Aleman, at ang Silangang Alemanya ay nagpahayag ng Silangang bahagi bilang kabesera nito, isang hakbang na hindi kinilala ng mga kanluraning kapangyarihan. Kasama sa Silangang Berlin ang karamihan sa sentrong pangkasaysayan ng lungsod. Ang pamahalaang Kanlurang Aleman ay nagsariling nagtatag sa [[Bonn]].<ref>{{Cite web |title=Berlin after 1945 |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412221115/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |archive-date=12 April 2009 |access-date=8 April 2009 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Noong 1961, sinimulan ng Silangang Alemanya na itayo ang [[Pader ng Berlin]] sa paligid ng Kanlurang Berlin, at ang mga pangyayari ay umabot sa isang tangke na paghaharap sa [[Tsekpoint Charlie]]. Ang Kanlurang Berlin ay de facto na ngayong bahagi ng Kanlurang Alemanya na may natatanging legal na katayuan, habang ang Silangang Berlin ay de facto na bahagi ng Silangang Alemanya. Ibinigay ni [[John F. Kennedy]] ang kanyang "''[[Ich bin ein Berliner]]''" na talumpati noong Hunyo 26, 1963, sa harap ng bulwagan ng lungsod ng [[Schöneberg]], na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng lungsod, na sinalungguhitan ang suporta ng Estados Unidos para sa Kanlurang Berlin.<ref>[[Andreas Daum]], ''Kennedy in Berlin''.</ref> Ang Berlin ay ganap na nahati. Bagaman posible para sa mga Kanluranin na dumaan sa kabilang panig sa pamamagitan ng mahigpit na kontroladong mga tsekpoint, para sa karamihan ng mga taga-Silangan, ang paglalakbay sa Kanlurang Berlin o Kanlurang Alemanya ay ipinagbabawal ng pamahalaan ng Silangang Alemanya. Noong 1971, ginagarantiyahan ng isang [[Kasunduan ng Apat na Kapangyarihan]] ang pagpunta sa at mula sa Kanlurang Berlin sa pamamagitan ng kotse o tren sa pamamagitan ng Silangang Alemanya.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971 |url=https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225042306/https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |archive-date=25 February 2021 |access-date=18 August 2008 |publisher=U.S. Diplomatic Mission to Germany}}</ref> Noong 1989, sa pagtatapos ng Cold War at panggigipit mula sa populasyon ng Silangang Aleman, ang [[Pagbagsak ng Pader ng Berlin|Berlin Wall ay bumagsak]] noong Nobyembre 9 at kasunod na karamihan ay giniba. Ngayon, pinapanatili ng [[East Side Gallery]] ang malaking bahagi ng pader. Noong Oktubre 1990, muling [[Muling pag-iisa ng Alemanya|pinagsama]] ang dalawang bahagi ng Alemanya bilang Republika Federal ng Alemanya, at muling naging lungsod ang Berlin.<ref>''Berlin ‒ Washington, 1800‒2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities'', ed.</ref> Si [[Walter Momper]], ang alkalde ng Kanlurang Berlin, ay naging unang alkalde ng muling pinagsamang lungsod sa pansamantala. Ang mga halalan sa buong lungsod noong Disyembre 1990 ay nagresulta sa unang "lahatang Berlin" na alkalde na nahalal na manungkulan noong Enero 1991, kung saan ang magkahiwalay na opisina ng mga alkalde sa Silangan at Kanlurang Berlin ay magtatapos sa panahong iyon, at si [[Eberhard Diepgen]] (isang dating alkalde ng Kanluran Berlin) ang naging unang nahalal na alkalde ng isang muling pinagsamang Berlin.<ref>{{Cite news |date=1 December 1990 |title=Berlin Mayoral Contest Has Many Uncertainties |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |url-status=live |access-date=17 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617212414/https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |archive-date=17 June 2019}}</ref> Noong Hunyo 18, 1994, ang mga sundalo mula sa Estados Unidos, Pransiya, at Britanya ay nagmartsa sa isang parada na bahagi ng mga seremonya upang markahan ang pag-alis ng mga kaalyadong tropang pananakop na nagpapahintulot sa [[Muling pag-iisa ng Alemanya|muling pinagsamang Berlin]]<ref name="ReUnificationParade">{{Cite news |last=Kinzer |first=Stephan |date=19 June 1994 |title=Allied Soldiers March to Say Farewell to Berlin |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |url-status=live |access-date=20 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121133602/https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |archive-date=21 November 2015}}</ref> (ang huling tropang Ruso ay umalis noong Agosto 31, habang ang huling pag-alis ng mga puwersa ng Kanluraning Alyado ay noong Setyembre 8, 1994). Noong Hunyo 20, 1991, bumoto ang [[Bundestag]] (Parlamentong Aleman) na [[Pagpapasya para sa Kabesera ng Alemanya|ilipat ang luklukan]] ng kabesera ng Alemanya mula Bonn patungong Berlin, na natapos noong 1999. {{multiple image|align=right|image1=Humboldt Forum 9155.jpg|width1=195|caption1=Ang muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] na nalalapit nang matapos noong 2021|width2=220|width3=215|direction=|total_width=|alt1=}}Ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2001]] ay pinagsama ang ilang borough, na binawasan ang kanilang bilang mula 23 hanggang 12. Noong 2006, isinagawa sa Berlin ang [[2006 FIFA World Cup Final|FIFA World Cup Final]]. Sa isang [[Atake sa truck sa Berlin noong 2016|pag-atakeng terorista noong 2016]] na nauugnay sa [[Islamikong Estado|ISIL]], isang truck ang sadyang imaneho sa isang palengkeng pam-Pasko sa tabi ng [[Pang-alaalang Simbahang Kaiser Wilhelm]], na nag-iwan ng 13 kataong namatay at 55 nasugatan.<ref>{{Cite news |date=20 December 2016 |title=IS reklamiert Attacke auf Weihnachtsmarkt für sich |language=de |trans-title=IS recalls attack on Christmas market for itself |work=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] |url=https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175944/https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |archive-date=21 March 2019}}</ref><ref name="BBC.Dies">{{Cite news |date=26 October 2021 |title=Berlin attack: First aider dies 5 years after Christmas market murders |work=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |url-status=live |access-date=October 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026190214/https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |archive-date=26 October 2021}}</ref> Binuksan ang [[Paliparang Berlin Brandeburgo]] (BER) noong 2020, pagkalipas ng siyam na taon kaysa binalak, kung saan papasok na ang Terminal 1 sa serbisyo sa katapusan ng Oktubre, at ang mga lipad papunta at mula sa [[Paliparang Tegel]] ay magtatapos sa Nobyembre.<ref>{{Cite web |last=Gardner |first=Nicky |last2=Kries |first2=Susanne |date=8 November 2020 |title=Berlin's Tegel airport: A love letter as it prepares to close |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205135633/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[The Independent]] |language=de}}</ref> Dahil sa pagbaba ng bilang ng mga pasahero na nagreresulta mula sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], inihayag ang mga plano na pansamantalang isara ang Terminal 5 ng BER, ang dating [[Paliparang Berlin Schönefeld|Paliparang Schönefeld]], simula sa Marso 2021 nang hanggang isang taon.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=January 29, 2021 |title=BER schließt Terminal in Schönefeld am 23. Februar |language=de |trans-title=BER closes the terminal in Schönefeld on February 23 |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205134830/https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> Ang nag-uugnay na linyang U-Bahn U5 mula Alexanderplatz hanggang Hauptbahnhof, kasama ang mga bagong estasyong Rotes Rathaus at Unter den Linden, ay binuksan noong Disyembre 4, 2020, kung saan inaasahang magbubukas ang estasyon ng Museumsinsel U-Bahn sa bandang Marso 2021, na kukumpleto sa lahat ng mga bagong gawa sa U5.<ref>{{Cite web |date=24 August 2020 |title=BVG will verlängerte U5 am 4. Dezember eröffnen |trans-title=BVG wants to open the extended U5 on December 4th |url=https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133537/https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[Rundfunk Berlin-Brandenburg|rbb24]] |language=de}}</ref> Ang isang bahagyang pagbubukas sa pagtatapos ng 2020 na museong [[Foro Humboldt]], na makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]], na inihayag noong Hunyo, ay ipinagpaliban hanggang Marso 2021.<ref>{{Cite news |date=27 November 2020 |title=Humboldt Forum will zunächst nur digital eröffnen |language=de |trans-title=Humboldt Forum will initially only open digitally |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133156/https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> === Pagtatangka ng pagsasanib ng Berlin-Brandeburgo === [[Talaksan:DEU_Berlin-Brandenburg_COA.svg|left|thumb|179x179px|Ang eskudo de armas na iminungkahi sa kontrata ng estado]] Ang legal na batayan para sa pinagsamang estado ng Berlin at [[Brandeburgo|Brandeburgo]] ay iba sa ibang mga panukala sa pagsasanib ng estado. Karaniwan, ang Artikulo 29 ng [[Batayang Batas para sa Republikang Federal ng Alemanya|Batayang Batas]] ay nagsasaad na ang pagsasanib ng estado ay nangangailangan ng isang pederal na batas.<ref>{{cite act|type=|index=|date=24 May 1949|article=29|article-type=Article|legislature=Parlamentarischer Rat|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_29.html|language=de}}</ref> Gayunpaman, ang isang sugnay na idinagdag sa Batayang Batas noong 1994, Artikulo 118a, ay nagpapahintulot sa Berlin at Brandeburgo na magkaisa nang walang pag-apruba ng federal, na nangangailangan ng isang reperendo at ratipikasyon ng mga parlamento ng parehong estado.<ref>{{cite act|type=|index=|date=27 October 1994|article=118a|article-type=Einzelnorm|legislature=Bundestag|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_118a.html|language=de}}</ref> Noong 1996, nagkaroon ng hindi matagumpay na pagtatangka na pag-isahin ang mga estado ng Berlin at Brandenburg.<ref name="berlingeschichte">{{Cite web |year=2004 |title=LÄNDERFUSION / FUSIONSVERTRAG (1995) |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/5_33_laefuver.htm |access-date=31 March 2022}}</ref> Parehong may iisang kasaysayan, diyalekto, at kultura at sa 2020, mayroong mahigit 225,000 residente ng Brandeburgo na bumibiyahe patungong Berlin. Ang pagsasanib ay nagkaroon ng halos nagkakaisang suporta ng isang malawak na koalisyon ng parehong mga pamahalaan ng estado, mga partidong pampolitika, media, mga asosasyon ng negosyo, mga unyon ng manggagawa at mga simbahan.<ref>{{Cite news |date=4 May 2016 |title=Die Brandenburger wollen keine Berliner Verhältnisse |language=de |work=Tagesspiegel |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/gescheiterte-laenderfusion-mit-berlin-die-brandenburger-wollen-keine-berliner-verhaeltnisse/13539146.html |access-date=30 March 2022}}</ref> Bagaman bumoto ang Berlin ng pabor sa maliit na palugit, higit sa lahat ay nakabatay sa suporta sa dating [[Kanlurang Berlin]], hindi inaprubahan ng mga botante ng Brandeburgo ang pagsasanib sa malaking margin. Nabigo ito higit sa lahat dahil sa ayaw ng mga botante ng Brandeburgo na tanggapin ang malaki at lumalaking utang ng publiko sa Berlin at takot na mawala ang pagkakakilanlan at impluwensiya sa kabesera.<ref name="berlingeschichte" /> == Heograpiya == === Topograpiya === [[Talaksan:Berlin_by_Senitnel-2.jpg|thumb|Imaheng satellite ng Berlin]] [[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Ang labas ng Berlin ay nasasakupan ng mga kakahuyan at maraming lawa.]] Ang Berlin ay nasa hilagang-silangan ng Alemanya, sa isang lugar ng mababang latiang makahoy na may pangunahing patag na [[topograpiya]], bahagi ng malawak na [[Hilagang Kapatagang Europeo]] na umaabot mula hilagang Pransiya hanggang kanlurang Rusya. Ang ''Berliner Urstromtal'' (isang panahon ng yelo [[lambak glasyar]]), sa pagitan ng mababang [[Talampas ng Barnim]] sa hilaga at ng [[Talampas ng Teltow]] sa timog, ay nabuo sa pamamagitan ng natunaw na tubig na dumadaloy mula sa mga yelo sa dulo ng huling [[glasyasyong Weichseliense]]. Ang [[Spree (ilog)|Spree]] ay sumusunod sa lambak na ito ngayon. Sa Spandau, isang boto sa kanluran ng Berlin, ang Spree ay umaagos sa ilog [[Havel]], na dumadaloy mula hilaga hanggang timog sa kanlurang Berlin. Ang daloy ng Havel ay mas katulad ng isang hanay ng mga lawa, ang pinakamalaki ay ang Tegeler See at ang [[Großer Wannsee]]. Ang isang serye ng mga lawa ay dumadaloy din sa itaas na Spree, na dumadaloy sa [[Müggelsee|Großer Müggelsee]] sa silangang Berlin.<ref>{{Cite web |title=Satellite Image Berlin |url=https://maps.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://www.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |archive-date=18 February 2022 |access-date=18 August 2008 |publisher=Google Maps}}</ref> Ang malalaking bahagi ng kasalukuyang Berlin ay umaabot sa mababang talampas sa magkabilang panig ng Lambak Spree. Malaking bahagi ng mga boro na [[Reinickendorf]] at [[Pankow]] ay nasa Talampas ng Barnim, habang ang karamihan sa mga boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]], at [[Neukölln]] ay nasa Talampas ng Teltow. Ang boro ng Spandau ay bahagyang nasa loob ng Lambak Glasyar ng Berlin at bahagyang nasa Kapatagang Nauen, na umaabot sa kanluran ng Berlin. Mula noong 2015, ang mga burol ng Arkenberge sa Pankow sa {{Convert|122|m}} taas, ay ang pinakamataas na punto sa Berlin. Sa pamamagitan ng pagtatapon ng mga labi ng konstruksiyon nalampasan nito ang [[Teufelsberg]] ({{Cvt|120.1|m}}), na kung saan mismo ay binubuo ng mga durog na bato mula sa mga guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>{{Cite web |last=Triantafillou |first=Nikolaus |date=27 January 2015 |title=Berlin hat eine neue Spitze |trans-title=Berlin has a new top |url=https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160722225809/https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |archive-date=22 July 2016 |access-date=11 November 2018 |publisher=Qiez |language=de}}</ref> Ang [[Müggelberge]] sa 114.7 {{Convert|114.7|m}} taas ang pinakamataas na natural na punto at ang pinakamababa ay ang Spektesee sa Spandau, sa {{Convert|28.1|m}} taas.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=22 February 2015 |title=Der höchste Berg von Berlin ist neuerdings in Pankow |language=de |trans-title=The tallest mountain in Berlin is now in Pankow |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |url-status=live |access-date=22 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150519014725/https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |archive-date=19 May 2015}}</ref> === Klima === Ang Berlin ay may [[klimang pangkaragatan]] ([[Kategoryang Köppen sa klima|Köppen]]: ''Cfb'');<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Köppen Climate Classification (Weatherbase) |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130184209/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019 |website=Weatherbase}}</ref> ang silangang bahagi ng lungsod ay may bahagyang impluwensiyang kontinental (''Dfb''), isa sa mga pagbabago ay ang taunang pag-ulan ayon sa [[masa ng hangin]] at ang mas malaking kasaganaan sa isang panahon ng taon.<ref>{{Cite web |title=The different types of vertical greening systems and their relative sustainability |url=https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130220603/https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019}}</ref><ref name="Elkins22">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|title=Berlin: The Spatial Structure of a Divided City|last1=Elkins|first1=Dorothy|last2=Elkins|first2=T. H.|last3=Hofmeister|first3=B.|date=4 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781135835057|language=en|access-date=21 September 2020|archive-date=18 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|url-status=live}}</ref> Nagtatampok ang ganitong uri ng klima ng katamtamang temperatura ng tag-init ngunit kung minsan ay mainit (para sa pagiging semikontinental) at malamig na taglamig ngunit hindi mahigpit sa halos lahat ng oras.<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Climate Summary |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629211853/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |archive-date=29 June 2015 |access-date=15 March 2015 |publisher=Weatherbase}}</ref><ref name="Elkins2">{{Cite book}}</ref> Dahil sa mga transisyonal na sonang klima nito, karaniwan ang pagyeyelo sa taglamig, at may mas malaking pagkakaiba sa temperatura sa pagitan ng mga panahon kaysa sa karaniwan para sa maraming [[klimang pangkaragatan]]. Higit pa rito, ang Berlin ay inuri bilang isang [[Katamtamang klima|katamtamang]] [[Mabanas na klimang kontinental|klimang kontinental]] (''Dc'') sa ilalim ng iskema ng [[Kategoryang Trewartha sa klima|klima ng Trewartha]], gayundin ang mga suburb ng Lungsod ng Bagong York, bagaman inilalagay sila ng [[Kategoryang Köppen sa klima|sistemang Köppen]] sa iba't ibang uri.<ref>Gerstengarbe FW, Werner PC (2009) A short update on Koeppen climate shifts in Europe between 1901 and 2003.</ref> Ang mga tag-araw ay mainit-init at kung minsan ay mahalumigmig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|22|–|25|C}} at mababa sa {{Cvt|12|–|14|C}} . Ang mga taglamig ay malamig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|3|C}} at mababa sa {{Cvt|−2|to|0|C}}. Ang tagsibol at taglagas ay karaniwang malamig hanggang banayad. Lumilikha ng mikroklima ang tinayuang bahagi ng Berlin, na may [[Pulo ng init sa lungsod|init na iniimbak ng mga gusali at bangketa ng lungsod]]. Ang mga temperatura ay maaaring {{Cvt|4|C-change}} mas mataas sa lungsod kaysa mga nakapaligid na lugar.<ref>{{Cite web |title=weather.com |url=https://www.weather.com/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070323015551/https://www.weather.com/ |archive-date=23 March 2007 |access-date=7 April 2012 |publisher=weather.com}}</ref> Ang taunang pag-ulan ay {{Convert|570|mm}} na may katamtamang pag-ulan sa buong taon. Ang Berlin at ang nakapalibot na estado ng Brandeburgo ay ang pinakamainit at pinakatuyong rehiyon sa Alemanya.<ref name="berlinermorgenpost">{{Cite web |date=8 March 2016 |title=Berlin ist das wärmste und trockenste Bundesland |url=https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023193643/https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |archive-date=23 October 2021 |access-date=23 October 2021 |website=Berliner Morgenpost}}</ref> Ang pag-ulan ng niyebe ay pangunahing nangyayari mula Disyembre hanggang Marso.<ref name="worldweather2">{{Cite web |title=Climate figures |url=https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080817114255/https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |archive-date=17 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=World Weather Information Service}}</ref> Ang pinakamainit na buwan sa Berlin ay Hulyo 1834, na may karaniwang temperatura na {{Cvt|23.0|C}} at ang pinakamalamig ay Enero 1709, na maykaraniwang temperatura na {{Cvt|-13.2|C}}.<ref>{{Cite web |title=Temperaturmonatsmittel BERLIN-TEMPELHOF 1701- 1993 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190702031754/https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |archive-date=2 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref> Ang pinakamabasang buwan na naitala ay Hulyo 1907, na may {{Convert|230|mm}} ng pag-ulan, samantalang ang pinakamatuyo ay Oktubre 1866, Nobyembre 1902, Oktubre 1908 at Setyembre 1928, lahat ay may {{Convert|1|mm|3}} ng pag-ulan.<ref>{{Cite web |title=Niederschlagsmonatssummen BERLIN-DAHLEM 1848– 1990 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190707182905/https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |archive-date=7 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref>{{Weather box|location=Berlin (Schönefeld), 1981–2010 normals, mga sukdulan 1957–kasalukuyan|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=15.1|Feb record high C=18.0|Mar record high C=25.8|Apr record high C=30.8|May record high C=32.7|Jun record high C=35.4|Jul record high C=37.3|Aug record high C=38.0|Sep record high C=32.3|Oct record high C=27.7|Nov record high C=20.4|Dec record high C=15.6|year record high C=38.0|Jan high C=2.8|Feb high C=4.3|Mar high C=8.7|Apr high C=14.3|May high C=19.4|Jun high C=22.0|Jul high C=24.6|Aug high C=24.2|Sep high C=19.3|Oct high C=13.8|Nov high C=7.3|Dec high C=3.3|year high C=13.7|Jan mean C=0.1|Feb mean C=0.9|Mar mean C=4.3|Apr mean C=9.0|May mean C=14.0|Jun mean C=16.8|Jul mean C=19.1|Aug mean C=18.5|Sep mean C=14.2|Oct mean C=9.4|Nov mean C=4.4|Dec mean C=1.0|year mean C=9.3|Jan low C=-2.8|Feb low C=-2.4|Mar low C=0.4|Apr low C=3.5|May low C=8.2|Jun low C=11.2|Jul low C=13.5|Aug low C=13.0|Sep low C=9.6|Oct low C=5.4|Nov low C=1.4|Dec low C=-1.6|year low C=5.0|Jan record low C=-25.3|Feb record low C=-22.0|Mar record low C=-16.0|Apr record low C=-7.4|May record low C=-2.8|Jun record low C=1.3|Jul record low C=4.9|Aug record low C=4.6|Sep record low C=-0.9|Oct record low C=-7.7|Nov record low C=-12.0|Dec record low C=-24.0|year record low C=-25.3|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=37.2|Feb precipitation mm=30.1|Mar precipitation mm=39.3|Apr precipitation mm=33.7|May precipitation mm=52.6|Jun precipitation mm=60.2|Jul precipitation mm=52.5|Aug precipitation mm=53.0|Sep precipitation mm=39.5|Oct precipitation mm=32.2|Nov precipitation mm=37.8|Dec precipitation mm=46.1|year precipitation mm=515.2|Jan sun=57.6|Feb sun=71.5|Mar sun=119.4|Apr sun=191.2|May sun=229.6|Jun sun=230.0|Jul sun=232.4|Aug sun=217.3|Sep sun=162.3|Oct sun=114.7|Nov sun=54.9|Dec sun=46.9|year sun=1727.6|Jan uv=1|Feb uv=1|Mar uv=2|Apr uv=4|May uv=5|Jun uv=6|Jul uv=6|Aug uv=5|Sep uv=4|Oct uv=2|Nov uv=1|Dec uv=0|source 1=[[DWD]]<ref>{{cite web |url = https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |title = Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte |access-date = 2019-06-12 |archive-date = 12 June 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20140612043121/https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |url-status = live }}</ref> at Weather Atlas<ref>{{Cite web|url=https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|title=Berlin, Germany – Detailed climate information and monthly weather forecast|last=d.o.o|first=Yu Media Group|website=Weather Atlas|language=en|access-date=2019-07-02|archive-date=25 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211125121717/https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|url-status=live}}</ref>}}{{Weather box|location=Berlin ([[Tempelhof]]), elevation: {{convert|48|m|abbr=on|disp=or}}, 1971–2000 normals, extremes 1878–present|collapsed=y|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=15.5|Feb record high C=18.7|Mar record high C=24.8|Apr record high C=31.3|May record high C=35.5|Jun record high C=38.5|Jul record high C=38.1|Aug record high C=38.0|Sep record high C=34.2|Oct record high C=28.1|Nov record high C=20.5|Dec record high C=16.0|Jan high C=3.3|Feb high C=5.0|Mar high C=9.0|Apr high C=15.0|May high C=19.6|Jun high C=22.3|Jul high C=25.0|Aug high C=24.5|Sep high C=19.3|Oct high C=13.9|Nov high C=7.7|Dec high C=3.7|Jan mean C=0.6|Feb mean C=1.4|Mar mean C=4.8|Apr mean C=8.9|May mean C=14.3|Jun mean C=17.1|Jul mean C=19.2|Aug mean C=18.9|Sep mean C=14.5|Oct mean C=9.7|Nov mean C=4.7|Dec mean C=2.0|Jan low C=−1.9|Feb low C=−1.5|Mar low C=1.3|Apr low C=4.2|May low C=9.0|Jun low C=12.3|Jul low C=14.3|Aug low C=14.1|Sep low C=10.6|Oct low C=6.4|Nov low C=2.2|Dec low C=-0.4|Jan record low C=-23.1|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-8.1|May record low C=-4.0|Jun record low C=1.5|Jul record low C=6.1|Aug record low C=3.5|Sep record low C=-1.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.0|Dec record low C=-20.5|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=42.3|Feb precipitation mm=33.3|Mar precipitation mm=40.5|Apr precipitation mm=37.1|May precipitation mm=53.8|Jun precipitation mm=68.7|Jul precipitation mm=55.5|Aug precipitation mm=58.2|Sep precipitation mm=45.1|Oct precipitation mm=37.3|Nov precipitation mm=43.6|Dec precipitation mm=55.3|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=8.0|Mar precipitation days=9.1|Apr precipitation days=7.8|May precipitation days=8.9|Jun precipitation days=7.0|Jul precipitation days=7.0|Aug precipitation days=7.0|Sep precipitation days=7.8|Oct precipitation days=7.6|Nov precipitation days=9.6|Dec precipitation days=11.4|unit precipitation days=1.0 mm|source 1=[[World Meteorological Organization|WMO]]<ref>{{cite web |url = https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |title = World Weather Information Service&nbsp;– Berlin |website = Worldweather.wmo.int |date = 5 October 2006 |access-date = 2012-04-07 |archive-date = 25 April 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130425001834/https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |url-status = bot: unknown }} April 25, 2013, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]]<ref>{{cite web |url = https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |title = Indices Data – Berlin/Tempelhof 2759 |access-date = 2019-05-13 |publisher = [[KNMI (institute)|KNMI]] |archive-date = 9 July 2018 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180709010608/https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |url-status = dead }}</ref>}}{{Weather box|collapsed=y|metric first=y|single line=y|location=Berlin ([[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]), {{convert|58|m|abbr=on|disp=or}}, 1961–1990 normals, extremes 1908–present{{NoteTag|Because the location of the [[weather station]] is furthest from the more densely urbanized region of Berlin and further away from the main [[Urban heat island|UHI]], its values will be somewhat higher, especially in the center and immediate regions.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm Long-term Development of Selected Climate Parameters (Edition 2015)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210308213004/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm |date=8 March 2021 }}, Berlin Environmental Atlas. ''Senate Department for Urban Development and Housing''. Retrieved January 30, 2019.</ref>}} <!--in the order as it appears in the table, not all of the following data may be available, especially records and days of precipitation -->|Jan record high C=15.2|Feb record high C=18.6|Mar record high C=25.1|Apr record high C=30.9|May record high C=33.3|Jun record high C=36.1|Jul record high C=37.9|Aug record high C=37.7|Sep record high C=34.2|Oct record high C=27.5|Nov record high C=19.5|Dec record high C=15.7|Jan mean C=-0.4|Feb mean C=0.6|Mar mean C=4.0|Apr mean C=8.4|May mean C=13.5|Jun mean C=16.7|Jul mean C=17.9|Aug mean C=17.2|Sep mean C=13.5|Oct mean C=9.3|Nov mean C=4.6|Dec mean C=1.2|Jan high C=1.8|Feb high C=3.5|Mar high C=7.9|Apr high C=13.1|May high C=18.6|Jun high C=21.8|Jul high C=23.1|Aug high C=22.8|Sep high C=18.7|Oct high C=13.3|Nov high C=7.0|Dec high C=3.2|Jan low C=-2.9|Feb low C=-2.2|Mar low C=0.5|Apr low C=3.9|May low C=8.2|Jun low C=11.4|Jul low C=12.9|Aug low C=12.4|Sep low C=9.4|Oct low C=5.9|Nov low C=2.1|Dec low C=-1.1|Jan record low C=-21.0|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-6.7|May record low C=-2.9|Jun record low C=0.8|Jul record low C=5.4|Aug record low C=4.7|Sep record low C=-0.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.1|Dec record low C=-20.2|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=43.0|Feb precipitation mm=37.0|Mar precipitation mm=38.0|Apr precipitation mm=42.0|May precipitation mm=55.0|Jun precipitation mm=71.0|Jul precipitation mm=53.0|Aug precipitation mm=65.0|Sep precipitation mm=46.0|Oct precipitation mm=36.0|Nov precipitation mm=50.0|Dec precipitation mm=55.0|Jan sun=45.4|Feb sun=72.3|Mar sun=122.0|Apr sun=157.7|May sun=221.6|Jun sun=220.9|Jul sun=217.9|Aug sun=210.2|Sep sun=156.3|Oct sun=110.9|Nov sun=52.4|Dec sun=37.4|unit precipitation days=1.0 mm|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=9.0|Mar precipitation days=8.0|Apr precipitation days=9.0|May precipitation days=10.0|Jun precipitation days=10.0|Jul precipitation days=9.0|Aug precipitation days=9.0|Sep precipitation days=9.0|Oct precipitation days=8.0|Nov precipitation days=10.0|Dec precipitation days=11.0|source 1=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]<ref name="noaa">{{cite web | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/DL/10381.TXT | title = Berlin (10381) – WMO Weather Station | access-date = 2019-01-30 | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]] }}{{dead link|date=June 2022|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [https://archive.org/details/19611990NormalsNOAABerlin Archived] January 30, 2019, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=Berliner Extremwerte<ref>{{cite web |url = https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |title = Berliner Extremwerte |access-date = 1 December 2014 |archive-date = 6 June 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200606191249/https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |url-status = live }}</ref>}} === Tanawin ng lungsod === [[Talaksan:16-07-04-Abflug-Berlin-DSC_0122.jpg|thumb|Larawang panghimpapawid sa gitna ng Berlin na nagpapakita ng [[City West]], [[Potsdamer Platz]], [[Alexanderplatz]], at ang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]]]] Ang kasaysayan ng Berlin ay nag-iwan sa lungsod ng isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] pagkakaayos at isang napakaeklektikong hanay ng arkitektura at mga gusali. Ang hitsura ng lungsod ngayon ay higit na nahubog ng pangunahing papel na ginampanan nito sa kasaysayan ng Germany noong ika-20 siglo. Lahat ng pambansang pamahalaan na nakabase sa Berlin{{Spaced en dash}}ang Kaharian ng Prusya, ang Ikalawang Imperyong Aleman ng 1871, ang Republikang Weimar, Alemanyang Nazi, Silangang Alemanya, pati na rin ang muling pinagsamang Alemanya{{Spaced en dash}}nagpasimula ng mga ambisyosong programa sa muling pagtatayo, na ang bawat isa ay nagdaragdag ng sarili nitong natatanging estilo sa arkitektura ng lungsod. Sinalanta ang Berlin ng mga [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pagsalakay sa himpapawid]], sunog, at labanan sa kalye noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, at marami sa mga gusaling nakaligtas sa parehong Silangan at Kanluran ay giniba noong panahon pagkatapos ng digmaan. Karamihan sa demolisyong ito ay pinasimulan ng mga programa sa arkitektura ng munisipyo upang magtayo ng mga bagong distrito ng negosyo o tirahan at ang mga pangunahing arterya. Karamihan sa mga [[Palamuti (sining)|palamuti]] sa mga gusali bago ang digmaan ay nawasak kasunod ng mga [[Palamuti at krimen|makabagong dogma]], at sa parehong mga sistema pagkatapos ng digmaan, gayundin sa muling pinagsamang Berlin, maraming mahahalagang estrukturang pamana ang ang [[Rekonstruksiyon (arkitektura)|muling itinayo]], kabilang ang ''Forum Fridericianum'' kasama ang, [[Operang Estatal ng Berlin|Operang Estatal]] (1955), [[Palasyo ng Charlottenburg|Palasyo Charlottenburg]] (1957), ang mga monumental na gusali sa [[Gendarmenmarkt]] (dekada '80), [[Alte Kommandantur|Kommandantur]] (2003), at gayundin ang proyekto sa muling pagtatayo ng mga barokong patsada ng [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]]. Maraming mga bagong gusali ang naging inspirasyon ng kanilang makasaysayang mga nauna o ang pangkalahatang klasikal na estilo ng Berlin, gaya ng [[Otel Adlon]]. Ang mga kumpol ng mga [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Berlin|tore]] ay tumaas sa iba't ibang lokasyon: [[Potsdamer Platz]], ang [[Lungsod Kanluran|City West]], at [[Alexanderplatz]], ang huling dalawa ay naglalarawan sa mga dating sentro ng Silangan at Kanlurang Berlin, na ang una ay kumakatawan sa isang bagong Berlin noong ika-21 siglo, na bumangon mula sa mga guho no-man's land ng Pader ng Berlin. Ang Berlin ay may lima sa nangungunang 50 [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Alemanya|pinakamataas na gusali]] sa Alemanya. Mahigit sa sangkatlo ng sakop ng lungsod ay binubuo ng luntiang espasyo, kakahuyan, at tubig.<ref name="gruen2">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang pangalawang pinakamalaking at pinakasikat na liwasan ng Berlin, ang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], ay matatagpuan sa gitna mismo ng lungsod. Sinasaklaw nito ang isang lugar na 210 ektarya at umaabot mula [[Himpilan ng tren ng Berlin Zoologischer Garten|Bahnhof Zoo]] sa City West hanggang sa [[Tarangkahang Brandeburgo]] sa silangan. Kabilang sa mga tanyag na kalye, ang [[Unter den Linden]] at [[Friedrichstraße]] ay matatagpuan sa lumang sentro ng lungsod (at kasama sa dating Silangang Berlin). Ang ilan sa pangunahing kalye sa City West ay ang [[Kurfürstendamm]] (o pinaikling Ku´damm) at [[Kantstraße]]. === Arkitektura === [[Talaksan:Gendarmenmarkt_Panorama.jpg|thumb|Panorama ng [[Gendarmenmarkt]], na nagpapakita ng [[Konzerthaus Berlin]], nasa gilid ng [[Neue Kirche, Berlin|Simbahang Aleman]] (kaliwa) at [[Katedral na Pranses, Berlin|Simbahang Pranses]] (kanan)]] [[Talaksan:Berliner_Dom_seen_from_James_Simon_Park.jpg|thumb|Ang [[Katedral ng Berlin]] sa [[Pulo ng mga Museo]]]] Ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] (toreng pantelebisyon) sa [[Alexanderplatz]] sa [[Mitte]] ay kabilang sa pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo sa {{Cvt|368|m}}. Itinayo noong 1969, makikita ito sa karamihan ng mga sentral na distrito ng Berlin. Ang lungsod ay makikita mula sa {{Convert|204|m|ft|-high}} palapag ng pagmamasid. Simula rito, ang [[Karl-Marx-Allee]] ay patungo sa silangan, isang abenida na may linya ng mga monumental na gusali ng tirahan, na dinisenyo sa istilong [[Arkitekturang Stalinista|Sosyalismong Klasisismo]]. Katabi ng lugar na ito ay ang [[Rotes Rathaus]] (Bulwagang Panlungsod), na may natatanging pulang-ladrilyong arkitektura nito. Sa harap nito ay ang [[Neptunbrunnen]], isang balong na nagtatampok ng mitolohikong pangkat ng mga [[Triton (mitolohiya)|Triton]], mga [[personipikasyon]] ng apat na pangunahing Prusong ilog, at [[Neptuno (mitolohiya)|Neptuno]] sa ibabaw nito. Ang [[Tarangkahang Brandeburgo]] ay isang ikonikong tanawin ng Berlin at Alemanya; ito ay tumatayo bilang isang simbolo ng pangyayaring Europeo at ng pagkakaisa at kapayapaan. Ang [[gusaling Reichstag]] ay ang tradisyonal na luklukan ng Parlamentong Aleman. Hinubog muli ito ng arkitektrong Briton na si [[Norman Foster (arkitekto)|Norman Foster]] noong dekada '90 at nagtatampok ng salaming simboryo sa ibabaw ng pook ng pagpupulong, na nagbibigay-daan sa libreng pampublikong tanaw sa mga pinagdadausang parlamento at magagandang tanawin ng lungsod. Ang [[Galeriyang East Side]] ay isang open-air na eksibisyong sining na direktang ipininta sa mga huling bahagi ng Pader ng Berlin. Ito ang pinakamalaking natitirang ebidensiya ng makasaysayang dibisyon ng lungsod. Ang [[Gendarmenmarkt]] ay isang [[Arkitekturang Neoklasiko|neoklasikong liwasan]] sa Berlin, ang pangalan ay nagmula sa punong-tanggapan ng sikat na Gens d'armes regiment na matatagpuan dito noong ika-18 siglo. Dalawang katulad na disenyong katedral ang hangganan nito, ang [[Französischer Dom]] kasama ang platapormang pang-obserbasyon nito at ang [[Deutscher Dom]]. Ang Konzerthaus (Bulwagang Pangkonsiyerto), tahanan ng Orkestra Sinfonika ng Berlin, ay nakatayo sa pagitan ng dalawang katedral. [[Talaksan:MJK_46430_Schloss_Charlottenburg.jpg|left|thumb|[[Palasyo Charlottenburg]]]] [[Talaksan:Berlin_Hackesche_Höfe1.jpg|left|thumb|[[Hackesche Höfe]]]] Ang [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] ay naglalaman ng [[Berlin#Mga%20museo|limang museo]] na itinayo mula 1830 hanggang 1930 at isang [[Tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Alemanya|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ang pagpapanumbalik at pagtatayo ng isang pangunahing lagusan sa lahat ng mga museo, pati na rin ang muling pagtatayo ng [[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloss]] ay nagpapatuloy.<ref>{{Cite web |date=24 June 2011 |title=Neumann: Stadtschloss wird teurer |trans-title=Neumann: Palace is getting more expensive |url=https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200703/https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 May 2010 |title=Das Pathos der Berliner Republik |trans-title=The pathos of the Berlin republic |url=https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200702/https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref> Gayundin sa pulo at sa tabi ng [[Lustgarten]] at palasyo ay ang [[Katedral ng Berlin]], ang ambisyosong pagtatangka ni emperador Guillermo II na lumikha ng Protestanteng karibal sa [[Basilika ni San Pedro]] sa Roma. Ang isang malaking kripta ay naglalaman ng mga labi ng ilan sa mga naunang Prusong maharlikang pamilya. Ang [[Katedral ni Santa Eduvigis]] ay ang Katoliko Romanong katedral ng Berlin. [[Talaksan:Bikinihaus_Berlin-1210760.jpg|thumb|Ang [[Breitscheidplatz]] kasama ang [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] ay ang sentro ng [[Lungsod Kanluran|City West]].]] Ang [[Unter den Linden]] ay isang silangan–kanlurang abenidang nalilinyahan ng mga puno na mula sa Tarangkahang Brandeburgo hanggang sa pook ng dating Berliner Stadtschloss, at dating pangunahing promenada ng Berlin. Maraming Klasikong gusali ang nakahanay sa kalye, at naroon ang bahagi ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]]. Ang [[Friedrichstraße]] ay ang maalamat na kalye ng Berlin noong [[Ginintuang Dekada Beynte]]. Pinagsasama nito ang mga tradisyon ng ika-20 siglo sa modernong arkitektura ng Berlin ngayon. Ang [[Potsdamer Platz]] ay isang buong kuwarto na binuo mula sa simula pagkatapos bumaba ang [[Pader ng Berlin|Pader]].<ref>{{Cite web |title=Construction and redevelopment since 1990 |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080610103008/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |archive-date=10 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=Senate Department of Urban Development}}</ref> Sa kanluran ng Potsdamer Platz ay ang Kulturforum, na naglalaman ng [[Gemäldegalerie, Berlin|Gemäldegalerie]], at nasa gilid ng [[Neue Nationalgalerie]] at ng [[Berliner Philharmonie]]. Ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], isang alaalang pang-[[Holokausto]], ay nasa hilaga.<ref>{{Cite news |last=Ouroussoff |first=Nicolai |date=9 May 2005 |title=A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html |access-date=18 August 2008}}</ref> Ang lugar sa paligid ng [[Hackescher Markt]] ay tahanan ng mga kulturang moda, na may 'di-mabilang na mga bilihan ng damit, club, bar, at galeriya. Kabilang dito ang [[Hackesche Höfe]], isang kalipunan ng mga gusali sa paligid ng ilang patyo, na muling itinayo noong 1996. Ang kalapit na [[Bagong Sinagoga, Berlin|Bagong Sinagoga]] ay ang sentro ng kultura ng mga Hudyo. Ang [[Straße des 17. Juni]], na nagkokonekta sa Tarangkahang Brandeburgo at Ernst-Reuter-Platz, ay nagsisilbing gitnang silangan-kanlurang axis. Ang pangalan nito ay ginugunita ang mga [[Pag-aalsa noong 1953 sa Silangang Alemanya|pag-aalsa sa Silangang Berlin noong Hunyo 17, 1953]]. Humigit-kumulang sa kalahati mula sa Tarangkahang Brandeburgo ay ang Großer Stern, isang isla ng sirkulong trapiko kung saan matatagpuan ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin|Siegessäule]] (Haligi ng Tagumpay). Ang monumentong ito, na itinayo upang gunitain ang mga tagumpay ng Prusya, ay inilipat noong 1938–39 mula sa dati nitong posisyon sa harap ng Reichstag. Ang [[Kurfürstendamm]] ay tahanan ng ilan sa mga mararangyang tindahan ng Berlin kung saan ang [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] sa silangang dulo nito sa [[Breitscheidplatz]]. Ang simbahan ay nawasaknoonga Ikalawang Digmaang Pandaigdig at iniwang sira. Ang malapit sa Tauentzienstraße ay ang [[KaDeWe]], na sinasabing pinakamalaking department store sa kontinental na Europa. Ang [[Rathaus Schöneberg]], kung saan ginawa ni [[John F. Kennedy]] ang kaniyang tanyag na talumpating "[[Ich bin ein Berliner]]!", ay nasa [[Tempelhof-Schöneberg]]. Kanluran ng sentro, ang [[Palasyo Bellevue, Alemanya|Palasyo Bellevue]] ay ang tirahan ng Pangulo ng Alemanya. Ang [[Palasyo Charlottenburg]], na nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ang pinakamalaking makasaysayang palasyo sa Berlin. Ang [[Funkturm Berlin]] ay isang {{Convert|150|m|ft|-tall}} lattice tore ng radyo sa pook fairground, na itinayo sa pagitan ng 1924 at 1926. Ito ang tanging toreng pang-obserbasyon na nakatayo sa mga insulator at may restawran {{Cvt|55|m}} at isang larangang pantanaw {{Cvt|126|m}} sa ibabaw ng lupa, na mapupuntahan ng elevator na may bintana. Ang [[Oberbaumbrücke]] sa ibabaw ng ilog Spree ay ang pinakaikonikong tulay ng Berlin, na nag-uugnay sa pinagsama-samang mga boro ng [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]]. Nagdadala ito ng mga sasakyan, tao, at linyang U1 ng [[Berlin U-Bahn]]. Ang tulay ay nakumpleto sa isang estilong [[ladrilyong gotiko]] noong 1896, na pinapalitan ang dating kahoy na tulay na may isang pang-itaas na daanan para sa U-Bahn. Ang gitnang bahagi ay giniba noong 1945 upang pigilan ang [[Hukbong Pula|Pulang Hukbo]] sa pagtawid. Pagkatapos ng digmaan, ang inayos na tulay ay nagsilbing [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|checkpoint at tawiran sa hangganan]] sa pagitan ng mga sektor ng Sobyetiko at Amerikano, at kalaunan sa pagitan ng Silangan at Kanlurang Berlin. Noong kalagitnaan ng dekada '50, ito ay sarado sa mga sasakyan, at pagkatapos ng pagtatayo ng Pader ng Berlin noong 1961, ang trapiko ng tao ay mahigpit na pinaghigpitan. Kasunod ng muling pagsasama-samang Aleman, ang gitnang bahagi ay muling itinayo gamit ang isang kuwadrong asero, at ipinagpatuloy ang serbisyo ng U-Bahn noong 1995. == Demograpiya == [[Talaksan:Berlin_population2.svg|left|thumb|Populasyon ng Berlin, 1880–2012]] Sa pagtatapos ng 2018, ang lungsod-estado ng Berlin ay mayroong 3.75&nbsp;milyong rehistradong naninirahan<ref name="pop-detail3">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> sa isang lugar na {{Cvt|891.1|km2}}. Ang densidad ng populasyon ng lungsod ay 4,206 na naninirahan bawat km². Ang Berlin ang [[Talaan ng mga pinakamalaking lungsod ng Unyong Europeo ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod|pinakamataong lungsod]] sa [[Unyong Europeo]]. Noong 2019, ang urbanong sakop ng Berlin ay may humigit-kumulang 4.5&nbsp;milyong naninirahan. {{Magmula noong|2019}} ang [[Kalakhang sonang urbano|gumaganang urbanong pook]] ay tahanan ng humigit-kumulang 5.2&nbsp;milyong tao.<ref>[https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas, Eurostat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150903213351/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en|date=3 September 2015}}.</ref> Ang buong [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|rehiyon ng kabisera ng Berlin-Brandeburgo]] ay may populasyon na higit sa 6&nbsp;milyon sa isang lugar na {{Cvt|30546|km2|0}}.<ref>{{Cite web |date=31 August 2020 |title=Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg |url=https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817083458/https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |archive-date=17 August 2019 |access-date=6 February 2013 |website=www.deutsche-metropolregionen.org}}</ref>{{Historical populations|1721|65300|1750|113289|1800|172132|1815|197717|1825|220277|1840|330230|1852|438958|1861|547571|1871|826341|1880|1122330|1890|1578794|1900|1888848|1910|2071257|1920|3879409|1925|4082778|1933|4221024|1939|4330640|1945|3064629|1950|3336026|1960|3274016|1970|3208719|1980|3048759|1990|3433695|2000|3382169|2010|3460725|53=2020|54=3664088}}Noong 2014, ang lungsod-estado na Berlin ay nagkaroon ng 37,368 buhay na panganak (+6.6%), isang rekord na bilang mula noong 1991. Ang bilang ng mga namatay ay 32,314. Halos 2.0&nbsp;milyong kabahayan ang binilang sa lungsod. 54 porsiyento ng mga ito ay mga sambahayang iisa ang naninirahan. Mahigit sa 337,000 pamilya na may mga batang wala pang 18 taong gulang ang nanirahan sa Berlin. Noong 2014, ang kabeserang Aleman ay nagrehistro ng dagdag sa paglipat ng humigit-kumulang 40,000 katao.<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf statistics Berlin Brandenburg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315084534/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf|date=15 March 2016}}. www.statistik-berlin-brandenburg.de Retrieved 10 October 2016.</ref> === Mga nasyonalidad === {| class="infobox" style="float:right;" | colspan="2" style="text-align:center;" |'''Mga residente ayon sa Pagkamamamayan''' <small>(31 Disyembre 2019)</small> <ref name="pop-detail6">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> |- !Bansa !Populasyon |- |Kabuuang mga rehistradong residente |3,769,495 |- |{{Flag|Germany}} |2,992,150 |- |{{Flag|Turkey}} |98,940 |- |{{Flag|Poland}} |56,573 |- |{{Flag|Syria}} |39,813 |- |{{Flag|Italy}} |31,573 |- |{{Flag|Bulgaria}} |30,824 |- |{{Flag|Russia}} |26,640 |- |{{Flag|Romania}} |24,264 |- |{{Flag|United States}} |22,694 |- |{{Flag|Vietnam}} |20,572 |- |{{Flag|France}} |20,223 |- |{{Flag|Serbia}} |20,109 |- |{{Flag|United Kingdom}} |16,751 |- |{{Flag|Spain}} |15,045 |- |{{Flag|Greece}} |14,625 |- |{{Flag|Croatia}} |14,430 |- |{{Flag|India}} |13,450 |- |{{Flag|Ukraine}} |13,410 |- |{{Flag|Afghanistan}} |13,301 |- |{{Flag|China}} |13,293 |- |{{Flag|Bosnia and Herzegovina}} |12,691 |- |Iba pang Gitnang Silangan at Asya |88,241 |- |Ibang Europa |80,807 |- |Africa |36,414 |- |Iba pang mga America |27,491 |- |Oceania at [[Antarctica]] |5,651 |- |Walang estado o Hindi Malinaw |24,184 |} Ang pambansa at pandaigdigang paglipat sa lungsod ay may mahabang kasaysayan. Noong 1685, pagkatapos ng pagpapawalang-bisa ng [[Kautusan ng Nantes]] sa Pransiya, tumugon ang lungsod sa pamamagitan ng [[Kautusan ng Potsdam]], na ginagarantiyahan ang kalayaan sa relihiyon at katayuang walang buwis sa mga Pranses na Huguenot na bakwit sa loob ng sampung taon. Ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ay nagsama ng maraming suburb at nakapalibot na mga lungsod ng Berlin. Binuo nito ang karamihan sa teritoryo na binubuo ng modernong Berlin at pinalaki ang populasyon mula sa 1.9&nbsp;milyon hanggang 4&nbsp;milyon. Ang aktibong imigrasyon at asilo na politika sa Kanlurang Berlin ay naghudyat ng mga alon ng imigrasyon noong dekada '60 at '70. Ang Berlin ay tahanan ng hindi bababa sa 180,000 residenteng [[Mga Turko|Turko]] at [[Mga Turko sa Alemanya|Turko-Aleman]],<ref name="pop-detail4">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> na ginagawa itong pinakamalaking komunidad ng Turko sa labas ng Turkiya. Noong dekada '90 ang ''Aussiedlergesetze ay'' nagbigay-daan sa imigrasyon sa Alemanya ng ilang residente mula sa dating [[Unyong Sobyetiko]]. Sa ngayon, ang mga etnikong [[Kasaysayan ng mga Aleman sa Rusya, Ukranya, at Unyong Sobyetiko|Aleman]] mula sa mga bansa ng dating Unyong Sobyetiko ang bumubuo sa pinakamalaking bahagi ng komunidad na nagsasalita ng Ruso.<ref>{{Cite web |last=Dmitry Bulgakov |date=11 March 2001 |title=Berlin is speaking Russians' language |url=https://www.russiajournal.com/node/4653 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130406142034/https://www.russiajournal.com/node/4653 |archive-date=6 April 2013 |access-date=10 February 2013 |publisher=Russiajournal.com}}</ref> Ang huling dekada ay nakaranas ng pagdagsa mula sa iba't ibang bansa sa Kanluran at ilang rehiyon sa Africa.<ref>{{Cite news |last=Heilwagen |first=Oliver |date=28 October 2001 |title=Berlin wird farbiger. Die Afrikaner kommen – Nachrichten Welt am Sonntag – Welt Online |language=de |work=Die Welt |url=https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |url-status=live |access-date=2 June 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515022639/https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |archive-date=15 May 2011}}</ref> Ang isang bahagi ng mga imigranteng Aprikano ay nanirahan sa [[Afrikanisches Viertel]].<ref>{{cite press release|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=6 February 2009|title=Zweites Afrika-Magazin "Afrikanisches Viertel" erschienen Bezirksbürgermeister Dr. Christian Hanke ist Schirmherr|url=https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|location=Berlin|publisher=berlin.de|access-date=27 September 2016|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021050530/https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|url-status=live}}</ref> Ang mga batang Aleman, EU-Europeo, at Israeli ay nanirahan na rin sa lungsod.<ref>{{Cite journal |date=12 December 2014 |title=Hummus in the Prenzlauer Berg |url=https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |url-status=live |journal=The Jewish Week |archive-url=https://web.archive.org/web/20141230010937/https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |archive-date=30 December 2014 |access-date=29 December 2014}}</ref> Noong Disyembre 2019, mayroong 777,345 na rehistradong residente ng dayuhang nasyonalidad at dagdag pang 542,975 mamamayang Aleman na may "pinanggalingang imgrante" ''(Migrationshintergrund, MH)'',<ref name="pop-detail5">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> ibig-sabihin sila o ang isa sa kanilang mga magulang ay nandayuhan sa Alemanya pagkatapos ng 1955. Ang mga dayuhang residente ng Berlin ay nagmula sa mga 190 bansa.<ref>{{Cite web |date=5 February 2011 |title=457 000 Ausländer aus 190 Staaten in Berlin gemeldet |trans-title=457,000 Foreigners from 190 Countries Registered in Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428201553/https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |archive-date=28 April 2019 |access-date=28 April 2019 |website=[[Berliner Morgenpost]] |language=de}}</ref> 48 porsiyento ng mga residenteng wala pang 15 taong gulang ay may pinagmulang imigrante.<ref>{{cite web |title=Fast jeder Dritte in Berlin hat einen Migrationshintergrund |url=https://www.rbb-online.de/politik/beitrag/2017/05/migrationshintergrund-berlin-jeder-dritte.html |website=www.rbb-online.de}}{{Dead link|date=December 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Ang Berlin noong 2009 ay tinatayang mayroong 100,000 hanggang 250,000 hindi rehistradong mga naninirahan.<ref>{{Cite news |last=Von Andrea Dernbach |date=23 February 2009 |title=Migration: Berlin will illegalen Einwanderern helfen – Deutschland – Politik – Tagesspiegel |work=Der Tagesspiegel Online |publisher=Tagesspiegel.de |url=https://www.tagesspiegel.de/politik/deutschland/berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |url-status=live |access-date=15 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131251/https://www.tagesspiegel.de/politik/migration-berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang mga Boro ng Berlin na may malaking bilang ng mga migrante o populasyon na ipinanganak sa ibang bansa ay ang [[Mitte]], [[Neukölln]], at [[Friedrichshain-Kreuzberg]].<ref>{{Cite web |date=8 September 2016 |title=Zahl der Ausländer in Berlin steigt auf Rekordhoch |url=https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170804053354/https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |archive-date=4 August 2017 |access-date=13 June 2017 |website=jungefreiheit.de |language=de}}</ref> Mayroong higit sa 20 hindi katutubong komunidad na may populasyong hindi bababa sa 10,000 katao, kabilang ang mga [[Mga Turko sa Berlin|Turko]], Polako, Ruso, Lebanes, Palestino, Serbio, Italyano, Indiyano, Bosnio, [[Pamayanang Biyetnames ng Berlin|Biyetnames]], Amerikano, Rumano, Bulgari, Croata, Tsino, Austriako, Ukrano, Pranses, Briton, Españo, Israeli, Thai, Irani, Ehipsiyo, at Siryo na mga komunidad. === Mga wika === Ang Aleman ay ang opisyal at nangingibabaw na sinasalitang wika sa Berlin. Ito ay isang [[Mga wikang Kanlurang Aleman|wikang Kanlurang Aleman]] na nagmula ang karamihan ng bokabularyo nito mula sa sangay ng Aleman ng pamilya ng wikang [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]. Ang Aleman ay isa sa 24 na wika ng Unyong Europeo,<ref>{{Cite web |last=European Commission |title=Official Languages |url=https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140926004848/https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |archive-date=26 September 2014 |access-date=29 July 2014}}</ref> at isa sa tatlong [[wikang pantrabaho]] ng [[Komisyong Europeo]]. Ang Berlinerisch o Berlinisch ay hindi isang diyalekto sa lingguwistika. Ito ay sinasalita sa Berlin at sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|nakapaligid na kalakhang pook]]. Nagmula ito sa isang [[Diyalektong Brandeburges|Brandeburges]] na varyant. Ang diyalekto ay nakikita na ngayon na mas katulad ng isang [[sosyolekto]], higit sa lahat sa pamamagitan ng pagtaas ng imigrasyon at mga uso sa mga edukadong populasyon na magsalita ng [[karaniwang Aleman]] sa pang-araw-araw na buhay. Ang pinakakaraniwang ginagamit na wikang banyaga sa Berlin ay Turko, Polako, Ingles, Persa, Arabe, Italyano, Bulgaro, Ruso, Rumano, Kurdo, Serbo-Croata, Pranses, Español, at Biyentames. Mas madalas na naririnig ang Truko, Arabe, Kurdo, at Serbo-Croata sa kanlurang bahagi dahil sa malalaking komunidad ng Gitnang Silangan at dating Yugoslavia. Ang Polako, Ingles, Ruso, at Biyetnames ay may mas maraming katutubong nagsasalita sa Silangang Berlin.<ref>{{Cite web |date=18 May 2010 |title=Studie – Zwei Millionen Berliner sprechen mindestens zwei Sprachen – Wirtschaft – Berliner Morgenpost – Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522160634/https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |archive-date=22 May 2011 |access-date=2 June 2011 |publisher=Morgenpost.de}}</ref> === Relihiyon === Ayon sa senso noong 2011, humigit-kumulang 37 porsiyento ng populasyon ang nag-ulat na mga miyembro ng isang legal na kinikilalang simbahan o relihiyosong organisasyon. Ang iba ay hindi kabilang sa naturang organisasyon, o walang impormasyong makukuha hinggil sa kanila.<ref name="Census 2011">{{Cite web |title=Zensus 2011 – Bevölkerung und Haushalte – Bundesland Berlin |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193809/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |archive-date=3 March 2016 |access-date=23 February 2019 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=6–7 |language=de}}</ref> Ang pinakamalaking relihiyong denominasyon na naitala noong 2010 ay ang [[Protestantismo|Protestanteng]] [[Landeskirche|rehiyonal na samahang simbahan]] —ang [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]] (EKBO) —isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang simbahan]]. Ang EKBO ay miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya|Simbahang Ebanghelika sa Alemanya (EKD)]] at [[Union Evangelischer Kirchen|Union Evangelischer Kirchen (UEK)]]. Ayon sa EKBO, ang kanilang kasapian ay umabot sa 18.7 porsyento ng lokal na populasyon, habang ang [[Simbahang Katolikong Romano]] ay mayroong 9.1 porsyento ng mga residenteng nakarehistro bilang mga miyembro nito.<ref name="kirchenmitglieder2010">{{Cite web |date=November 2011 |title=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2010 |trans-title=Church membership on 31 December 2010 |url=https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180209204513/https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |archive-date=9 February 2018 |access-date=10 March 2012 |publisher=[[Evangelical Church in Germany]] |language=de}}</ref> Humigit-kumulang 2.7% ng populasyon ang nakikilala sa iba pang mga denominasyong Kristiyano (karamihan sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Silangang Ortodokso]], ngunit iba't ibang mga Protestante rin).<ref name="klStatistik2010">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ayon sa rehistro ng mga residente ng Berlin, noong 2018, 14.9 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Ebanghelika, at 8.5 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Katolika.<ref name="pop-detail7">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Ang gobyerno ay nagpapanatili ng rehistro ng mga miyembro ng mga simbahang ito para sa mga layunin ng buwis, dahil kinokolekta nito ang [[buwis sa simbahan]] sa ngalan ng mga simbahan. Hindi ito nag-iingat ng mga rekord ng mga miyembro ng ibang relihiyosong organisasyon na maaaring mangolekta ng kanilang sariling buwis sa simbahan, sa ganitong paraan. Noong 2009, humigit-kumulang 249,000 [[Muslim]] ang iniulat ng [[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|Tanggapan ng Estadistika]] na mga miyembro ng mga Masjid at Islamikong relihiyosong organisasyon sa Berlin,<ref>{{Cite web |title=Statistisches Jahrbuch für Berlin 2010 |trans-title=Statistical yearbook for Berlin 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120202750/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |archive-date=20 November 2012 |access-date=10 February 2013 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> habang noong 2016, tinatantya ng pahayagang ''[[Der Tagesspiegel]]'' na humigit-kumulang 350,000 Muslim ang nag-obserba ng [[Ramadan]] sa Berlin.<ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=23 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212013247/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 December 2019}}</ref> Noong 2019, humigit-kumulang 437,000 rehistradong residente, 11.6% ng kabuuan, ang nag-ulat na mayroong pinanggalingan sa paglilipat mula sa isa sa mga [[Mga miyembrong estado ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko|estadong Miyembro ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko]].<ref name="pop-detail8">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |language=de |trans-title=Ramadan in refugee camps and schools in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712125538/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 July 2017}}</ref> Sa pagitan ng 1992 at 2011 halos dumoble ang populasyon ng Muslim.<ref>{{Cite news |last=Schupelius |first=Gunnar |date=28 May 2015 |title=Wird der Islam künftig die stärkste Religion in Berlin sein? |work=[[Berliner Zeitung]] |url=https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603092248/https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |archive-date=3 June 2017}}</ref> Humigit-kumulang 0.9% ng mga Berlines ay kabilang sa ibang mga relihiyon. Sa tinatayang populasyon na 30,000–45,000 na mga residenteng Hudyo,<ref name="The Boston Globe 2014-11-01">{{Cite web |last=Ross |first=Mike |date=1 November 2014 |title=In Germany, a Jewish community now thrives |url=https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222235631/https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |archive-date=22 December 2016 |access-date=19 August 2016 |website=[[The Boston Globe]]}}</ref> humigit-kumulang 12,000 ang mga rehistradong miyembro ng mga relihiyosong organisasyon.<ref name="klStatistik20102">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ang Berlin ay ang luklukan ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Katoliko Romanong arsobispo ng Berlin]] at ang nahalal na tagapangulo ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana|EKBO]] ay pinamagatang obispo ng EKBO. Higit pa rito, ang Berlin ay ang luklukan ng maraming mga Ortodoksong katedral, tulad ng Katedral ni San Boris ang Bautista, isa sa dalawang luklukan ng [[Simbahang Bulgarong Ortodokso|Bulgarong Ortodokso]] na Diyosesis ng Kanluran at Gitnang Europa, at ang Katedral ng Muling Pagkabuhay ni Kristo ng Diyosesis ng Berlin (Patriarkado ng Moscow). {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|width1=500|width2=500|width3=500|width4=500|height1=350|height2=350|height3=350|height4=350|image1=Berliner Dom - panoramio (20).jpg|image2=NeueSynagogue.JPG|image3=2020-04-16 P4160889 St.Hedwigs-Kathedrale, Bebelplatz.jpg|image4=Şehitlik mosque Berlin by ZUFAr.jpg|footer=Paikot pa kanan mula sa taas pakaliwa: [[Katedral ng Berlin]], [[Bagong Sinagoga (Berlin)|Bagong Sinagoga]], Moske Şehitli, at [[Katedral ni Santa Eduvigis]]}} Ang mga mananampalataya ng iba't ibang relihiyon at denominasyon ay nagpapanatili ng maraming [[Listahan ng mga lugar ng pagsamba sa Berlin|lugar ng pagsamba sa Berlin]]. Ang [[Malayang Simbahang Ebangheliko-Luterano]] ay may walong parokya na may iba't ibang laki sa Berlin.<ref>{{Cite web |title=Lutheran Diocese Berlin-Brandenburg |url=https://www.selk-berlin.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080328152944/https://www.selk-berlin.de/ |archive-date=28 March 2008 |access-date=19 August 2008 |publisher=Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche}}</ref> Mayroong 36 na kongregasyong [[Mga Bautista|Bautista]] (sa loob [[Samahan ng mga Ebanghelikong Malayang Simbahang Kongregasyon sa Alemanya]]), 29 [[Bagong Apostolikong Simbahan]], 15 [[Nagkakaisang Metodistang Simbahan|Nagkakaisang Metodista]] na simbahan, walong Malayang Ebanghelika na Kongregasyon, apat na [[Simbahan ni Kristo, Siyentipiko]] (una, iklawa, ikatlo, at ikalabing-anim), anim mga kongregasyon ng [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]], isang [[Lumang Simbahang Katoliko|Lumang Simbahan]], at isang [[Anglikanismo|Anglicanong]] simbahan sa Berlin. Ang Berlin ay may higit sa 80 moske,<ref>{{Cite web |title=Berlin's mosques |url=https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093250/https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |archive-date=11 November 2018 |access-date=11 November 2018 |publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> sampung sinagoga,<ref>{{Cite news |last=Keller |first=Claudia |date=10 November 2013 |title=Berlins jüdische Gotteshäuser vor der Pogromnacht 1938: Untergang einer religiösen Vielfalt |language=de |trans-title=Berlin's jewish places of worship before the Pogromnacht 1938: Decline of a religious diversity |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |url-status=live |access-date=11 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093246/https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |archive-date=11 November 2018 |quote=Von den weit mehr als 100 jüdischen Gotteshäusern sind gerade einmal zehn übrig geblieben. (in english: Of the far more than 100 synagogues, only ten are left.)}}</ref> at dalawang templong [[Budismo|Budista]]. == Gobyerno at politika == {{main|Politika ng Berlin}} === Estadong lungsod === [[Talaksan:Rotes_Rathaus.jpg|left|thumb|[[Rotes Rathaus]] (''Pulang Munisipyo''), luklukan ng Senado at Alkalde ng Berlin.]] Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pag-iisa]] noong Oktubre 3, 1990, ang Berlin ay isa sa tatlong [[Länder ng Alemanya|estadong lungsod sa Alemanya]] na kabilang sa kasalukuyang 16 na estado ng Alemanya. Ang [[Abgeordnetenhaus ng Berlin|Kapulungan ng mga Kinatawan]] (''Abgeordnetenhaus'') ay kumakatawan bilang parlamento ng lungsod at estado, na mayroong 141 na luklukan. Ang ehekutibong tanggapan ng Berlin ay ang [[Senado ng Berlin]] (''Senat von Berlin''). Binubuo ang Senado ng [[Talaan ng mga alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] (''Regierender Bürgermeister''), at hanggang sampung senador na may hawak na ministeryal na posisyon, dalawa sa kanila ang may hawak na titulong "Alkalde" (''Bürgermeister'') bilang kinatawan ng Namamahalang Alkalde.<ref>{{Cite web |date=2016-11-01 |title=Verfassung von Berlin – Abschnitt IV: Die Regierung |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008025644/https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |archive-date=8 October 2020 |access-date=2020-10-02 |website=www.berlin.de |language=de}}</ref> Ang kabuuang taunang badyet ng estado ng Berlin noong 2015 ay lumampas sa €24.5 ($30.0) bilyon kabilang ang surplus sa badyet na €205 ($240) milyon.<ref>{{Cite news |title=Berliner Haushalt Finanzsenator bleibt trotz sprudelnder Steuereinnahmen vorsichtig |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/berliner-haushalt-finanzsenator-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-24702234 |url-status=live |access-date=20 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131248/https://www.berliner-zeitung.de/sport-leidenschaft/berliner-haushalt-finanzsenator-kollatz-ahnen-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-li.6132?pid=true |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang estado ay nagmamay-ari ng malawak na pag-aari, kabilang ang mga gusaling pang-administratibo at pamahalaan, mga kompanya ng real estate, pati na rin ang mga stake sa Estadio Olimpiko, mga paliguan, mga kompanya ng pabahay, at maraming mga pampublikong negosyo at mga subsidiyaryo na kompanya.<ref>{{Cite web |date=18 May 2017 |title=Vermögen |trans-title=Assets |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190928151604/https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |archive-date=28 September 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 September 2019 |title=Beteiligungen des Landes Berlin |trans-title=Holdings of the State of Berlin |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191219070001/https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |archive-date=19 December 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]] |language=de}}</ref> Hawak ng [[Partido Sosyo-Demokratiko ng Alemanya|Partido Sosyo-Demokratiko]] (''Sozialdemokratische Partei Deutschlands'' o SPD) at ng [[Ang Kaliwa (Alemanya)|Kaliwa]] (Die Linke) ang pamahalaang lungsod pagkatapos ng [[Halalan estatal ng Berlin, 2001|halalang estatal noong 2001]] at nanalo ng isa pang termino sa [[Halalang estatal ng Berlin, 2006|halalang estatal noong 2006]].<ref>{{Cite web |title=Berlin state election, 2006 |url=https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323161037/https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |archive-date=23 March 2012 |access-date=17 August 2008 |website=Der Landeswahlleiter für Berlin |language=de}}</ref> Mula noong [[Halalang estatal ng Berlin, 2016|halalang estatal noong 2016]], nagkaroon ng koalisyon sa pagitan ng Partido Sosyo-Demokratiko, mga Lunti, at Kaliwa. Ang Namumunong Alkalde ay magkasabay na Panginoong Alkalde ng Lungsod ng Berlin (''Oberbürgermeister der Stadt'') at Ministro na Pangulo ng Estado ng Berlin (''Ministerpräsident des Bundeslandes''). Ang tanggapan ng Namamahalang Alkalde ay nasa [[Rotes Rathaus|Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo)]]. Mula noong 2014 ang tanggapang ito ay hawak ni [[Michael Müller (politiko, ipinanganak noong 1964)|Michael Müller]] ng mga Sosyo-Demokratiko.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Time (magazine)|Time Europe]]}}</ref> === Mga boro === [[Talaksan:Berlin_Subdivisions.svg|right|thumb|[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|12 boro ng Berlin at ang kanilang 96 na kapitbahayan]]]] Ang Berlin ay nahahati sa 12 boro o distrito (''Bezirke''). Ang bawat boro ay may ilang mga subdistrito o mga kapitbahayan (''Ortsteile''), na nag-ugat sa mas matatandang munisipalidad na nauna sa pagbuo ng Kalakhang Berlin noong Oktubre 1, 1920. Ang mga subdistritong ito ay naging urbanisado at isinama sa lungsod nang maglaon. Maraming residente ang lubos na nakikilala sa kanilang mga kapitbahayan, na kolokyal na tinatawag na ''[[Kiez]]''. Sa kasalukuyan, ang Berlin ay binubuo ng 96 na mga subdistrito, na karaniwang binubuo ng ilang mas maliliit na pook residensiyal o kuwarto. Ang bawat borough ay pinamamahalaan ng isang sangguniang pamboro (''Bezirksamt'') na binubuo ng limang konsehal (''Bezirksstadträte'') kasama ang alkalde ng boro (''Bezirksbürgermeister''). Ang konseho ay inihahalal ng asamblea ng boro (''Bezirksverordnetenversammlung''). Gayunpaman, ang mga indibidwal na boro ay hindi mga independiyenteng munisipalidad, ngunit nasa ilalim ng Senado ng Berlin. Ang mga alkalde ng boro ay bumubuo sa konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister''), na pinamumunuan ng Namamahalang Alkalde ng lungsod at nagpapayo sa Senado. Ang mga kapitbahayan ay walang mga lokal na katawan ng pamahalaan. === Kakambal na bayan – mga kinakapatid na lungsod === Ang Berlin ay nagpapanatili ng opisyal na pakikipagsosyo sa 17 lungsod.<ref name="Berlintwins">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref> Ang [[Kakambal na lungsod|pagkakambal ng lungsod]] sa pagitan ng Berlin at iba pang mga lungsod ay nagsimula sa kapatid nitong lungsod na Los Angeles noong 1967. Kinansela ang mga pagsosyo ng Silangang Berlin sa panahon ng muling pag-iisa ng Alemanya ngunit kalaunan ay bahagyang muling itinatag. Ang mga pakikipagsosyo ng Kanlurang Berlin ay dati nang pinaghihigpitan sa antas ng boro. Noong panahon ng Digmaang Malamig, ang mga partnership ay sumasalamin sa iba't ibang hanayan ng kapangyarihan, kung saan ang Kanlurang Berlin ay nakikipagsosyo sa mga kabesera sa Kanluraning Mundo at Silangang Berlin na karamihan ay nakikipagsosyo sa mga lungsod mula sa [[Pakto ng Barsobya]] at mga kaalyado nito. Mayroong ilang magkasanib na proyekto sa maraming iba pang mga lungsod, tulad ng [[Beirut]], Belgrade, São Paulo, [[Copenhague]], Helsinki, [[Amsterdam]], [[Johannesburg]], [[Mumbai]], Oslo, [[Hanoi]], Shanghai, [[Seoul]], [[Sopiya|Sofia]], [[Sydney]], Lungsod ng New York, at [[Viena]]. Lumalahok ang Berlin sa mga pandaigdigang asosasyon ng lungsod gaya ng Samahan ng mga Kabesera ng Unyong Europeo, Eurocities, Ugnayan ng mga mga Europeong Lungsod ng Kultura, Metropolis, Pagpupulong Kumperensiya ng mga Pangunahing Lungsod ng Mundo, at Kumperensiya ng mga Kabeserang Lungsod ng Mundo. Ang Berlin ay kakambal sa:<ref name="Berlintwins2">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref>{{div col|colwidth=20em}} *Los Angeles, Estados Unidos (1967) <!--Paris - not twinning, does not consider Berlin as its twin town--> *[[Madrid]], España (1988) *[[Istanbul]], Turkiya (1989) *[[Barsobya]] Polonya (1991) *Mosku, Rusya (1991) *[[Bruselas]], Belhika (1992) *[[Budapest]], Unggarya (1992) *[[Tashkent]], Uzbekistan (1993) *[[Lungsod Mehiko]], Mehiko (1993) *[[Jakarta]], Indonesia (1993) *Beijing, Tsina (1994) *Tokyo, Hapon (1994) *[[Buenos Aires]], Arhentina (1994) *[[Praga]], Republikang Tseko (1995) *[[Windhoek]], Namibia (2000) *Londres, Nagkakaisang Kaharian (2000) {{div col end}}Mula noong 1987, ang Berlin ay mayroon ding opisyal na pakikipagsosyo sa Paris, Pransiya. Ang bawat boro ng Berlin ay nagtatag din ng sarili nitong kambal na bayan. Halimbawa, ang borough ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] ay may pagsosyo sa Israeling lungsod ng [[Kiryat Yam]].<ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaftsverein Friedrichshain-Kreuzberg e. V. |url=https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309000305/https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |archive-date=9 March 2021 |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |language=de}}</ref> == Ekonomiya == {{main|Ekonomiya ng Berlin}} [[Talaksan:Berlin_Mitte_by_night.JPG|left|thumb|Ang Berlin ay isang UNESCO "Lungsod ng Disenyo" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[ekosistema ng startup]].<ref>{{Cite web |title=Berlin – Europe's New Start-Up Capital |url=https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331043259/https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |archive-date=31 March 2016 |access-date=27 March 2016 |website=Credit Suisse}}</ref>]] Ang Berlin ay isang UNESCO "City of Design" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[startup ecosystem]]. Noong 2018, ang GDP ng Berlin ay umabot sa €147&nbsp;bilyon, isang pagtaas ng 3.1% kumpara sa nakaraang taon. Ang ekonomiya ng Berlin ay pinangungunahan ng [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na may humigit-kumulang 84% ng lahat ng kompanya na nagnenegosyo sa mga serbisyo. Noong 2015, ang kabuuang lakas-paggawa sa Berlin ay 1.85&nbsp;milyon. Ang tantos ng walang trabaho ay umabot sa 24 na taon na mababang noong Nobyembre 2015 at tumayo sa 10.0%.<ref>{{Cite news |title=Berlin hat so wenig Arbeitslose wie seit 24 Jahren nicht |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |url-status=live |access-date=1 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203224849/https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |archive-date=3 December 2015}}</ref> Mula 2012 hanggang 2015, ang Berlin, bilang isang estado ng Aleman, ay may pinakamataas na taunang tantos ng paglago ng trabaho. Humigit-kumulang 130,000 trabaho ang naidagdag sa panahong ito.<ref>{{Cite news |date=28 January 2015 |title=In Berlin gibt es so viele Beschäftigte wie nie zuvor |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |url-status=live |access-date=16 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224010722/https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |archive-date=24 February 2016}}</ref> Kabilang sa mahahalagang sektor ng ekonomiya sa Berlin ang mga agham pambuhay, transportasyon, impormasyon at mga teknolohiya sa komunikasyon, media at musika, pananalastas at disenyo, bioteknolohiya, mga serbisyong pangkapaligiran, konstruksiyon, e-komersiyo, retail, negosyo sa hotel, at inhinyeriyang medikal.<ref>{{Cite news |date=21 September 2006 |title=Poor but sexy |work=The Economist |url=https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |url-status=live |access-date=19 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622201720/https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |archive-date=22 June 2008}}</ref> Ang pananaliksik at pag-unlad ay may kahalagahang pang-ekonomiya para sa lungsod.<ref name="factsheet">{{Cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Maraming malalaking korporasyon tulad ng Volkswagen, Pfizer, at SAP ang nagpapatakbo ng mga laboratoryong pang-inobasyon sa lungsod.<ref>{{Cite news |title=Immer mehr Konzerne suchen den Spirit Berlins |publisher=Berliner Morgenpost |url=https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |url-status=live |access-date=13 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116150546/https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |archive-date=16 January 2017}}</ref> Ang Science and Business Park sa Adlershof ay ang pinakamalaking parke ng teknolohiya sa Alemanya na sinusukat ng kita. <ref>{{Cite web |title=The Science and Technology Park Berlin-Adlershof |url=https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170117042743/https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |archive-date=17 January 2017 |access-date=13 January 2017 |website=Berlin Adlershof: Facts and Figures |publisher=Adlershof}}</ref> Sa loob ng [[Eurozone]], ang Berlin ay naging sentro para sa paglipat ng negosyo at internasyonal na [[Pamumuhunan (macroeconomics)|pamumuhunan]].<ref>{{Cite news |title=Global Cities Investment Monitor 2012 |publisher=KPMG |url=https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |url-status=live |access-date=28 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102003006/https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |archive-date=2 November 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote nach Bundesländern in Deutschland 2018 {{!}} Statista |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627171657/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |archive-date=27 June 2021 |access-date=13 November 2018 |website=Statista |language=de}}</ref> {| class="wikitable" !Taon <ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote in Berlin bis 2018 |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211194253/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=Statista}}</ref> !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 !2006 !2007 !2008 !2009 !2010 !2011 !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 !2017 !2018 !2019 |- |Tantos ng walang trabaho sa % |15.8 |16.1 |16.9 |18.1 |17.7 |19.0 |17.5 |15.5 |13.8 |14.0 |13.6 |13.3 |12.3 |11.7 |11.1 |10.7 |9.8 |9.0 |8.1 |7.8 |} == Edukasyon at Pananaliksik == <!--{{Pangunahin|Edukasyon sa Berlin}}-->[[Talaksan:Berlin-Mitte_Humboldt-Uni_05-2014.jpg|right|thumb|Ang [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] ay kaugnay sa 57 nagwagi sa Gantimpalang Nobel.]] {{Magmula noong|2014}}, ang Berlin ay may 878 na paaralan, na nagtuturo sa 340,658 mag-aaral sa 13,727 klase, at 56,787 nagsasanay sa mga negosyo at saanman.<ref name="factsheet22">{{cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Ang lungsod ay may 6 na taong programa sa primaryang edukasyon. Pagkatapos matapos ang elementarya, magpapatuloy ang mga mag-aaral sa ''Sekundarschule'' (isang komprehensibong paaralan) o ''Gymnasium'' (paaralan para sa paghahanda sa kolehiyo). Ang Berlin ay may natatanging na programa sa paaralang bilingual sa ''Europaschule'', kung saan tinuturuan ang mga bata ng kurikulum sa Alemanya at isang wikang banyaga, simula sa elementarya at magpapatuloy sa mataas na paaralan.<ref>{{cite web |title=Jahrgangsstufe Null |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080520234625/https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |archive-date=20 May 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[Der Tagesspiegel]] |language=de}}</ref> Ang [[Französisches Gymnasium Berlin]], na itinatag noong 1689 upang turuan ang mga anak ng bakwit na Huguenot, ay nag-aalok ng pagtuturo (Aleman/Pranses).<ref>{{Cite web |title=Geschichte des Französischen Gymnasiums |url=https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080615205603/https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |archive-date=15 June 2008 |access-date=17 August 2008 |website=Französisches Gymnasium Lycée Français Berlin |language=de, fr}}</ref> Ang [[Paaralang John F. Kennedy, Berlin|Paaralang John F. Kennedy]], isang bilingweng Aleman–Ingles na pampublikong paaralan sa [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]], ay partikular na tanyag sa mga anak ng mga diplomat at komunidad ng ekspatriado na nagsasalita ng Ingles. 82 {{Lang|de|Gymnasien}} ang nagtutro ng [[Wikang Latin|Latin]] <ref>{{Cite web |date=29 March 2013 |title=Latein an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/latein |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171004133934/https://www.gymnasium-berlin.net/latein |archive-date=4 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> at 8 ang nagtuturo ng [[Wikang Sinaunang Griyego|Sinaunang Griyego]].<ref>{{Cite web |date=31 March 2013 |title=Alt-Griechisch an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012215308/https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |archive-date=12 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> == Kultura == [[Talaksan:Alte_Nationalgalerie_abends_(Zuschnitt).jpg|thumb|200x200px|Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].]] [[Talaksan:Cafe_am_Holzmarkt,_River_Spree,_Berlin_(46636049685).jpg|left|thumb|Ang [[Alternatibong kultura|alternatibong]] Holzmarkt, [[Friedrichshain-Kreuzberg]]]] {{main|Kultura sa Berlin|Media sa Berlin}} Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO2" /> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO3">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO22">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080808091530/https://whc.unesco.org/en/list/532 |archive-date=8 August 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Ang lumalawak na kultural na pangyayari sa lungsod ay binibigyang-diin ng paglipat ng [[Pangkalahatang Grupo ng Musika|Universal Music Group]] na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan sa pampang ng Ilog Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay pinangalanang "Lungsod ng Disenyo" ng [[UNESCO]] at naging bahagi na ng [[Malikhaing Network ng Lungsod|Creative Cities Network]] mula noon.<ref name="Cityofdesign32">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref><ref name="Cityofdesign4">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> == Mga tala == <references group="note"/> == Mga sanggunian == <references />{{Geographic location |Centre = Berlin |North = [[Neubrandenburg]], [[Rostock]] |Northeast = [[Szczecin]] ([[Polonya]]) |East = [[Frankfurt (Oder)]] |Southeast = [[Cottbus]] |South = [[Dresden]] |Southwest = [[Potsdam]], [[Dessau]], [[Halle, Saxony-Anhalt|Halle]], [[Leipzig]] |West = [[Brandenburg an der Havel]], [[Braunschweig]] |Northwest = [[Hamburg]], [[Lübeck]] }} {{Navboxes |list= {{Berlin}} {{Mga Borough ng Berlin}} {{Mga lungsod sa Alemanya}} {{Germany states}} {{Kabiserang lungsod ng Unyong Europeo}} {{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}} {{Kabiserang Kultural sa Europa}} {{Hanseatic League}} }} [[Kategorya:Mga estado ng Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Mga lungsod sa Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Kabisera sa Europa|Berlin]] [[Kategorya:Berlin]] cvp8ok3b3f6mpv3wlcdnv2s58pdbqmw 1966009 1966008 2022-08-25T06:35:49Z Ryomaandres 8044 /* Arkitektura */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Berlin|subdivision_type=Bansa|subdivision_name=Alemanya|subdivision_type1=[[Landstadt ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1=[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Berlin]]|settlement_type=Kabeserang lungsod, [[Landstadt ng Alemanya|Estado]], at [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]]|image_skyline={{Photomontage|position=center | photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg | photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg | photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg | photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg | photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg | photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg | photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg | photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg | color_border = white | color = white | spacing = 2 | size = 270 | foot_montage = '''Mula itaas, kaliwa pakanan''': Tanawin ng [[Tiergarten, Berlin|Tiergarten]]; [[Tarangkahang Brandeburgo]]; [[Katedral ng Berlin]]; [[Palasyo ng Charlottenburg]]; [[Pulo ng mga Museo]], at [[Toreng Pang-TV ng Berlin]]; [[Haligi ng Tagumpay ng Berlin|Haligi ng Tagumpay]]; [[Plaza Potsdam]]; at [[gusaling Reichstag]] }}|image_shield=Coat of arms of Berlin.svg|shield_size=70px|pushpin_map=Germany#Europe|pushpin_relief=yes|pushpin_map_caption=Kinaroroonan sa Alemanya|coordinates={{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}|image_flag=Flag_of_Berlin.svg|image_map={{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}|total_type=Lungsod/Estado|area_total_km2=891.7|area_footnotes=<ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>|population_total=3769495|population_footnotes=<ref name="pop-detail"/>|population_as_of=Disyembre 31, 2020|population_urban=4473101|population_urban_footnotes=<ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>|population_metro=6144600|population_metro_footnotes=<ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>|elevation_m=34|population_demonyms=Berlines<br/>Berliner (m), Berlinerin (f) (Aleman)|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP (nominal)]]|blank_info_sec1=€155 billion (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>|blank1_name_sec1=GRP kada tao|blank1_info_sec1=€41,000 (2020)|blank2_name_sec2=[[Human Development Index|HDI]] (2018)|blank2_info_sec2=0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|very high}} · [[List of German states by Human Development Index|2nd of 16]]|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+01:00|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+02:00|blank_name_sec2=[[GeoTLD]]|blank_info_sec2=[[.berlin]]|website={{URL|www.berlin.de/en/}}|governing_body=[[Abgeordnetenhaus ng Berlin]]|leader_title=[[Namumunong Alkalde ng Berlin|Namumunong Alkalde]]|leader_party=SPD|leader_name=[[Franziska Giffey]]|geocode=[[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS Region]]: DE3|area_code=[[List of dialling codes in Germany#030 – Berlin|030]]|registration_plate=B{{NoteTag |1 = Prefixes for vehicle registration were introduced in 1906, but often changed due to the political changes after 1945. Vehicles were registered under the following prefixes: "I A" (1906&nbsp;– April 1945; devalidated on 11 August 1945); no prefix, only digits (from July to August 1945), "БГ" (=BG; 1945–46, for cars, trucks and busses), "ГФ" (=GF; 1945–46, for cars, trucks and busses), "БM" (=BM; 1945–47, for motor bikes), "ГM" (=GM; 1945–47, for motor bikes), "KB" (i.e.: [[Allied Kommandatura|Kommandatura]] of Berlin; for all of Berlin 1947–48, continued for [[West Berlin]] until 1956), "GB" (i.e.: Greater Berlin, for [[East Berlin]] 1948–53), "I" (for East Berlin, 1953–90), "B" (for West Berlin from 1 July 1956, continued for all of Berlin since 1990).}}|iso_code=DE-BE|official_name=Berlin}}Ang '''Berlin''' ay ang [[kabisera|kabesera]] ng [[Alemanya]]. May 3.7 milyong naninirahan dito, ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|pinakamalaking lungsod]] sa bansa ayon sa lugar at populasyon<ref>{{Cite news |last=Milbradt |first=Friederike |date=6 February 2019 |title=Deutschland: Die größten Städte |language=de |work=[[Die Zeit]] (Magazin) |location=Hamburg |url=https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |url-status=live |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190213183401/https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |archive-date=13 February 2019}}</ref><ref>{{Cite news |date=1 August 2019 |title=Leipzig überholt bei Einwohnerzahl Dortmund – jetzt Platz 8 in Deutschland |language=de |work=[[Leipziger Volkszeitung]] |location=Leipzig |url=https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |url-status=dead |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113070247/https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |archive-date=13 November 2019}}</ref>, at ang pinakamalaking lungsod ayon sa populasyon sa [[Kaisahang Yuropeo|Unyong Europeo]], ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod.<ref name="pop-detail">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Isa sa [[Länder ng Alemanya|labing-anim na kinabibilangang estado]] ng Alemanya, ang Berlin ay napalilibutan ng [[Brandeburgo|Estado ng Brandeburgo]] at kadugtong ng [[Potsdam]], ang kabesera ng Brandeburgo. Ang urbanong pook ng Berlin, na may populasyon na humigit-kumulang 4.5 milyon, ay ang pangalawang pinakamataong urbanong pook sa Alemanya pagkatapos ng [[Ruhr]]. Ang [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandeburgo|kabeserang rehiyon ng Berlin-Brandeburgo]] ay may humigit-kumulang 6.2 milyong mga naninirahan at ito ang [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|ikatlong pinakamalaking kalakhang rehiyon ng Alemanya]] pagkatapos ng mga rehiyon ng [[Rin-Ruhr]] at [[Francfort Rin-Meno|Rin-Meno]].<ref>{{Cite web |date=4 October 2016 |title=Daten und Fakten zur Hauptstadtregion |url=https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175940/https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |archive-date=21 March 2019 |access-date=13 April 2022 |website=www.berlin-brandenburg.de}}</ref> Nagkaroon ng [[Pag-iisa ng Berlin at Brandeburgo|bigong pagtatangkang pag-isahin ang parehong estado noong 1996]], at sa kabila ng nananatiling hiwalay, ang dalawang estado ay nagtutulungan sa maraming bagay hanggang ngayon. Ang Berlin ay tumatawid sa pampang ng [[Spree (ilog)|Spree]], na dumadaloy sa [[Havel]] (isang [[tributaryo]] ng [[Ilog Elba|Elbe]]) sa kanlurang boro ng [[Spandau]] . Kabilang sa mga pangunahing topograpikong tampok ng lungsod ay ang maraming lawa sa kanluran at timog-silangan na mga boro na nabuo ng [[Spree (ilog)|Spree]], [[Havel]], at [[Dahme (ilog)|Dahme]], na ang pinakamalakin ay ang [[Lawa ng Müggelsee|Lawa Müggelsee]]. Dahil sa lokasyon nito sa [[Kapatagang Europeo]], ang Berlin ay naiimpluwensiyahan ng isang [[Klimang banayad|banayad na pana-panahong klima]]. Halos sangkatlo ng lugar ng lungsod ay binubuo ng mga kagubatan, [[Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin|liwasan, hardin]], ilog, kanal, at lawa.<ref name="gruen">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang lungsod ay nasa lugar ng diyalektong [[Gitnang Aleman]], ang [[Alemang Berlin|diyalekto ng Berlin]] ay isang varyant ng mga [[Mga diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch|diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch]]. Unang naidokumento noong ika-13 siglo at sa pagtawid ng dalawang mahalagang makasaysayang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]],<ref name="staple">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]] (1417 – 1701), ang [[Kaharian ng Prusya]] (1701–1918), ang [[Imperyong Aleman]] (1871). –1918), ang [[Republikang Weimar]] (1919–1933), at [[Alemanyang Nazi]] (1933–1945). Ang [[Berlin noong dekada '20]] ay ang ikatlong pinakamalaking munisipalidad sa mundo.<ref>{{Cite web |date=September 2009 |title=Topographies of Class: Modern Architecture and Mass Society in Weimar Berlin (Social History, Popular Culture and Politics in Germany) |url=https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180706161901/https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |archive-date=6 July 2018 |access-date=9 October 2009 |publisher=www.h-net.org}}</ref> Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at ang kasunod na pananakop nito ng mga matagumpay na bansa, nahati ang lungsod; ang [[Kanlurang Berlin]] ay naging isang de facto na [[Engklabo at eksklabo|eksklabo]] ng [[Kanlurang Alemanya]], na napapalibutan ng [[Pader ng Berlin]] (mula Agosto 1961 hanggang Nobyembre 1989) at teritoryo ng Silangang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Berlin Wall |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080630080628/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |archive-date=30 June 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> Ang [[Silangang Berlin]] ay idineklara na kabesera ng Silangang Alemanya, habang ang [[Bonn]] ay naging kabesera ng Kanlurang Alemanya. Kasunod ng [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990, ang Berlin ay muling naging kabesera ng buong Alemanya. Ang Berlin ay isang [[Lungsod pandaigdig|pandaigdigang lungsod]] ng [[Kultura ng Berlin|kultura]], [[Politika ng Berlin|politika]], [[Media ng Berlin|media]], at agham.<ref>{{Cite web |title=Berlin – Capital of Germany |url=https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112204045/https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |archive-date=12 January 2012 |access-date=18 August 2008 |website=German Embassy in Washington}}</ref><ref>{{Cite news |last=Davies |first=Catriona |date=10 April 2010 |title=Revealed: Cities that rule the world&nbsp;– and those on the rise |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |url-status=live |access-date=11 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604014630/https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |archive-date=4 June 2011}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sifton |first=Sam |date=31 December 1969 |title=Berlin, the big canvas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412012910/https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |archive-date=12 April 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |date=22 October 2009 |title=Global Power City Index 2009 |url=https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |url-status=live |journal=Institute for Urban Strategies at the Mori Memorial Foundation |archive-url=https://web.archive.org/web/20140629143736/https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |archive-date=29 June 2014 |access-date=29 October 2009}}</ref> Nakabatay ang [[Ekonomiya ng Berlin|ekonomiya]] nito sa mga [[High tech|high-tech]] na kompanya at [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na sumasaklaw sa magkakaibang hanay ng mga [[Malilikhaing industriya|malikhaing industriya]], pasilidad ng pananaliksik, mga korporasyon ng media at mga lugar ng kumbensiyon.<ref name="congress">{{Cite web |title=ICCA publishes top 20 country and city rankings 2007 |url=https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080922094543/https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |archive-date=22 September 2008 |access-date=18 August 2008 |website=ICCA}}</ref><ref name="Cityofdesign2">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> Ang Berlin ay nagsisilbing isang kontinental na pusod para sa trapiko sa himpapawid at tren at may napakakomplikadong ugnayan ng pampublikong transportasyon. Ang metropolis ay isang sikat na destinasyong [[Turismo sa Alemanya|panturista]].<ref>{{Cite journal |date=4 September 2014 |title=Berlin Beats Rome as Tourist Attraction as Hordes Descend |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |url-status=live |journal=Bloomberg L.P. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911154443/https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |archive-date=11 September 2014 |access-date=11 September 2014}}</ref> Kabilang din sa mga makabuluhang industriya ang [[Teknolohiyang pang-impormasyon|IT]], mga [[parmasyutiko]], [[inhinyeriyang biyomedikal]], [[malinis na teknolohiya]], [[biyoteknolohiya]], konstruksiyon, at [[Elektronika|electronika]]. Ang Berlin ay tahanan ng mga unibersidad na kilala sa buong mundo gaya ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]], [[Pamantasang Teknikal ng Berlin|Pamantasang Teknikal]], [[Malayang Unibersidad ng Berlin|Malayang Unibersidad]], [[Pamantasan ng mga Sining ng Berlin|Pamantasan ng mga Sining]], [[ESMT Berlin]], [[Paaralang Hertie]], at [[Kolehiyong Bard ng Berlin]]. Ang [[Zoolohikong Hardin ng Berlin|Zoolohikong Hardin]] nito ay ang pinakabinibisitang zoo sa Europa at isa sa pinakasikat sa buong mundo. Dahil ang [[Estudyo ng Babelsberg|Babelsberg]] ang kauna-unahang malakihang estudyong pampelikulang kompleks sa mundo, ang Berlin ay isang lalong sikat na lokasyon para sa mga pandaigdigang [[Tala ng mga pelikulang isinagawa sa Berlin|paggawa ng pelikula]].<ref>{{Cite web |date=9 August 2008 |title=Hollywood Helps Revive Berlin's Former Movie Glory |url=https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080813010550/https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |archive-date=13 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Kilala ang lungsod sa mga pagdiriwang, magkakaibang arkitektura, nightlife, kontemporaneong sining at napakataas na kalidad ng pamumuhay.<ref>{{Cite news |last=Flint |first=Sunshine |date=12 December 2004 |title=The Club Scene, on the Edge |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130402221310/https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |archive-date=2 April 2013}}</ref> Mula noong dekada 2000, saksi nag Berlin sa paglitaw ng isang kosmopolitang [[Startup ecosystem|eksenang]] [[entrepreneurship]].<ref>{{Cite journal |date=13 June 2014 |title=Young Israelis are Flocking to Berlin |url=https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |url-status=live |journal=Newsweek |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827183310/https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |archive-date=27 August 2014 |access-date=28 August 2014}}</ref> Nagtataglay ang Berlin ng tatlong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]]: [[Pulo ng mga Museo]]; ang mga [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]]; at ang mga [[Mga Modernismong Pabahay ng Berlin|Modernismong Pabahay ng Berlin]].<ref name="UNESCO">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> Kabilang sa iba pang mga tanawin ang [[Tarangkahang Brandeburgo]], ang [[gusaling Reichstag]], [[Potsdamer Platz]], ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], ang [[Gedenkstätte Berliner Mauer|Alaala ng Pader ng Berlin]], ang [[Galeriya ng Silangang Bahagi]], ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin]], [[Katedral ng Berlin]], at ang [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]], ang pinakamataas na estruktura sa Alemanya. Maraming museo, galeriya, aklatan, orkestra, at mga pinagdadausan ng sports ang Berlin. Kabilang dito ang [[Altes Museum]], ang [[Alte Nationalgalerie|Lumang Pamabansang Galeriya]], ang [[Museong Bode]], ang [[Museong Pergamon|Museo Pergamo]], ang [[Deutsches Historisches Museum|Museuong Pangkasaysayang Aleman]], ang [[Museong Hudyo Berlin]], ang [[Museo ng Likas na Kasaysayan, Berlin|Museo ng Likas na Kasaysayan]], ang [[Foro Humboldt]], ang [[Aklatang Estatal ng Berlin]], ang [[Opera Estatal ng Berlin]], ang [[Filarmonika ng Berlin]], at ang [[Maraton ng Berlin]]. == Kasaysayan == === Etimolohiya === Matatagpuan ang Berlin sa hilagang-silangan ng Alemanya, silangan ng Ilog [[Ilog Elba|Elbe]], na dating bumubuo, kasama ang Ilog (Sahon o Turingia) [[Saale]] (mula sa kanilang [[tagpuan]] sa [[Barby, Alemanya|Barby]] pataas), ang silangang hangganan ng [[Francia|Kahariang Franco]]. Habang ang Kahariang Franco ay pangunahing tinitirhan ng mga tribong [[Mga Aleman|Aleman]] tulad ng mga [[Mga Franco|Franco]] at mga [[Sakson|Sahon]], ang mga rehiyon sa silangan ng mga ilog sa hangganan ay pinaninirahan ng mga tribong [[Mga Eslabo|Eslabo]]. Ito ang dahilan kung bakit karamihan sa mga lungsod at nayon sa hilagang-silangan ng Alemanya ay may mga pangalang may pinagmulang [[Mga wikang Eslabo|Eslabo]] ([[Germania Slavica]]). Ang mga karaniwang [[Hermanisasyon|Hermanisadong]] pangalan ng lugar na [[Hulapi|hulaping]] Eslabo na pinagmulan ay ''-ow'', ''-itz'', ''-vitz'', ''-witz'', ''-itzsch'' at ''-in'', ang mga [[unlapi]] ay ''Windisch'' at ''Wendisch''. Ang pangalang ''Berlin'' ay nag-ugat sa wika ng mga naninirahan sa [[Mga Kanlurang Eslabo|Kanlurang Eslabo]] sa lugar ng Berlin ngayon, at maaaring nauugnay sa Lumang [[Wikang Polabo|Polabong]] tangkay na ''berl-'' / ''birl-'' ("latian").<ref>{{Cite book|last=Berger|first=Dieter|title=Geographische Namen in Deutschland|publisher=Bibliographisches Institut|year=1999|isbn=978-3-411-06252-2}}</ref> Dahil ang ''Ber-'' sa simula ay parang salitang Aleman na ''Bär'' ("oso"), lumilitaw ang isang oso sa eskudo de armas ng lungsod. Kaya ito ay isang halimbawa ng [[armas parlantes]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|labindalawang boro]] ng Berlin, lima ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Pankow]] (pinakamatao), [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Marzahn-Hellersdorf]], [[Treptow-Köpenick]], at [[Spandau]] (pinangalanang Spandow hanggang 1878). Sa siyamnapu't anim na kapitbahayan nito, dalawampu't dalawa ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Altglienicke]], [[Alt-Treptow]], [[Britz]], [[Buch (Berlin)|Buch]], [[Buckow (Berlin)|Buckow]], [[Gatow]], [[Karow (Berlin)|Karow]], [[Kladow]], [[Köpenick]], [[Lankwitz]], [[Lübars]], [[Malchow (Berlin)|Marchow]][[Pankow (lokalidad)|,]] [[Marzahn]], [[Pankow]], [[Prenzlauer Berg]], [[Rudow]], [[Schmöckwitz]], [[Spandau (lokalidad)|Spandau]], [[Stadtrandsiedlung Malchow]], [[Steglitz]], [[Tegel]], at [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]]. Ang kapitbahayan ng [[Moabit]] ay may pangalang nagmula sa Pranses, at ang [[Französisch Buchholz]] ay ipinangalan sa mga [[Huguenot]]. === Ika-12 hanggang ika-16 na siglo === [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|Mapa ng Berlin noong 1688]] [[Talaksan:Dom_und_Stadtschloss,_Berlin_1900.png|thumb|[[Katedral ng Berlin]] (kaliwa) at [[Palasyo ng Berlin]] (kanan), 1900]] Ang pinakaunang katibayan ng mga pamayanan sa lugar ng Berlin ngayon ay mga labi ng isang pundasyon ng bahay na may petsang 1174, na natagpuan sa mga paghuhukay sa Berlin Mitte,<ref>{{Cite news |title=Berlin ist älter als gedacht: Hausreste aus dem Jahr 1174 entdeckt |language=de |trans-title=Berlin is older than thought: house remains from 1174 have been found |agency=dpa |url=https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |url-status=live |access-date=24 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120824212016/https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |archive-date=24 August 2012}}</ref> at isang barakilang kahoy na may petsang humigit-kumulang 1192.<ref name="zycwaq">{{Cite news |last=Rising |first=David |date=30 January 2008 |title=Berlin dig finds city older than thought |work=[[NBC News]] |agency=Associated Press |url=https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |url-status=live |access-date=1 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180102013454/https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |archive-date=2 January 2018}}</ref> Ang unang nakasulat na mga talaan ng mga bayan sa lugar ng kasalukuyang Berlin ay mula sa huling bahagi ng ika-12 siglo. Ang [[Spandau]] ay unang binanggit noong 1197 at [[Köpenick]] noong 1209, bagaman ang mga lugar na ito ay hindi sumali sa Berlin hanggang 1920.<ref>{{Cite web |year=2002 |title=Zitadelle Spandau |trans-title=Spandau Citadel |url=https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080612020333/https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-date=12 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Ang gitnang bahagi ng Berlin ay maaaring masubaybayan pabalik sa dalawang bayan. Ang [[Cölln]] sa [[Fischerinsel]] ay unang binanggit sa isang dokumento noong 1237, at ang Berlin, sa kabila ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa tinatawag ngayong [[Nikolaiviertel]], ay tinukoy sa isang dokumento mula 1244.<ref name="zycwaq" /> Ang 1237 ay itinuturing na petsa ng pagkakatatag ng lungsod.<ref name="Medtradc">{{Cite web |title=The medieval trading center |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160731190906/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |archive-date=31 July 2016 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Ang dalawang bayan sa paglipas ng panahon ay nabuo ang malapit na pang-ekonomiya at panlipunang ugnayan, at nakinabang mula sa [[Karapatan sa emporyo|pangunahing bahagi mismo]] sa dalawang mahalagang [[ruta ng kalakalan]] ng ''[[Via Imperii]]'' at mula [[Brujas]] hanggang [[Veliky Novgorod|Novgorod]].<ref name="staple2">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Noong 1307, bumuo sila ng isang alyansa na may isang karaniwang patakarang panlabas, bagaman ang kanilang mga panloob na pangangasiwa ay pinaghihiwalay pa rin.<ref name="Stöver2010">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref><ref name="Lui stadtgr">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Noong 1415, si [[Federico I, Elektor ng Brandeburgo|Federico I]] ay naging [[Prinsipe-elektor|elektor]] ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]], na pinamunuan niya hanggang 1440.<ref>{{Cite web |year=1993 |title=The Hohenzollern Dynasty |url=https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070807093738/https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-date=7 August 2007 |access-date=18 August 2008 |publisher=Antipas}}</ref> Noong ika-15 siglo, itinatag ng kaniyang mga kahalili ang Berlin-Cölln bilang kabesera ng margebyato, at ang mga sumunod na miyembro ng pamilyang [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ay namuno sa Berlin hanggang 1918, una bilang mga elektor ng Brandeburgo, pagkatapos ay bilang mga hari ng [[Prusya]], at kalaunan bilang mga [[emperador ng Alemanya]]. Noong 1443, sinimulan ni [[Federico II, Elektor ng Brandeburgo|Federico II Ngiping Bakal]] ang pagtatayo ng isang bagong [[Stadtschloss, Berlin|palasyo]] ng hari sa kambal na lungsod ng Berlin-Cölln. Ang mga protesta ng mga mamamayan ng bayan laban sa gusali ay nagtapos noong 1448, sa "Indignasyong Berlin" ("Berliner Unwille").<ref>{{Cite web |last=Komander |first=Gerhild H. M. |date=November 2004 |title=Berliner Unwillen |trans-title=Berlin unwillingness |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130919215632/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |archive-date=19 September 2013 |access-date=30 May 2013 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins e.&nbsp;V. |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Conrad |first=Andreas |date=26 October 2012 |title=Was den "Berliner Unwillen" erregte |language=de |trans-title=What aroused the "Berlin unwillingness" |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181008183148/https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |archive-date=8 October 2018}}</ref> Hindi naging matagumpay ang protestang ito at nawalan ang mga mamamayan ng marami sa mga pampolitika at pang-ekonomiyang pribilehiyo. Nang matapos ang palasyo ng hari noong 1451, unti-unti itong nagamit. Mula 1470, kasama ang bagong elektor na si [[Alberto III Aquiles, Elektor ng Brandeburgo|Alberto III Aquiles]], naging bagong tirahan ng hari ang Berlin-Cölln.<ref name="Lui stadtgr2">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Opisyal, ang palasyo ng Berlin-Cölln ay naging permanenteng tirahan ng mga Brandeburgong elektor ng Hohenzollerns mula 1486, nang si [[John Cicero, Elektor ng Brandeburgo|John Cicero]] ay maupo sa kapangyarihan.<ref>{{Cite web |title=The electors' residence |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170421214734/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |archive-date=21 April 2017 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Gayunpaman, kinailangan ng Berlin-Cölln na talikuran ang katayuan nito bilang isang malayang lungsod [[Ligang Hanseatico|Hanseatico]]. Noong 1539, opisyal na naging [[Luteranismo|Luterano]] ang mga botante at ang lungsod.<ref>{{Cite web |title=Berlin Cathedral |url=https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060818100934/https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-date=18 August 2006 |access-date=18 August 2008 |publisher=SMPProtein}}</ref> === Ika-17 hanggang ika-19 na siglo === Ang [[Digmaan ng Tatlumpung Taon]] sa pagitan ng 1618 at 1648 ay nagwasak sa Berlin. Sangkatlo ng mga bahay nito ang nasira o nawasak, at ang lungsod ay nawalan ng kalahati ng populasyon nito.<ref>{{Cite web |title=Brandenburg during the 30 Years War |url=https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928213849/https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |archive-date=28 September 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=World History at KMLA}}</ref> Si [[Federico Guillermo I, Elektor ng Brandeburgo|Federico Guillermo]], na kilala bilang "Dakilang Elektor", na humalili sa kanyang ama na si [[Jorge Guillermo, Elektor ng Brandeburgo|Jorge Guillermo]] bilang pinuno noong 1640, ay nagpasimula ng isang patakaran ng pagtataguyod ng imigrasyon at pagpaparaya sa relihiyon.<ref name="Carlyle18532">{{cite book|first=Thomas|last=Carlyle|title=Fraser's Magazine|url=https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog|year=1853|publisher=J. Fraser|page=[https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog/page/n71 63]|access-date=11 February 2016}}</ref> Sa [[Kautusan ng Potsdam]] noong 1685, nag-alok si Frederick William ng pagpapakupkop para sa mga [[Huguenot]] na Pranses.<ref name="Plaut19952">{{cite book|first=W. Gunther|last=Plaut|title=Asylum: A Moral Dilemma|url=https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|date=1 January 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-95196-2|page=42|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214210/https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|url-status=live}}</ref> Noong 1700, humigit-kumulang 30 porsiyento ng mga residente ng Berlin ay Pranses, dahil sa imigrasyon ng mga Huguenot.<ref name="Gray20072">{{cite book|first=Jeremy|last=Gray|title=Germany|url=https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|year=2007|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74059-988-7|page=49|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915225030/https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> Marami pang ibang imigrante ang nagmula sa [[Bohemya|Bohemia]], [[Mankomunidad ng Polonya-Litwanya|Polonya]], at [[Prinsipado-Arsobispado ng Salzburgo|Salzburgo]].<ref name="Cybriwsky20132">{{cite book|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|date=23 May 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-248-9|page=48|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915232139/https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|url-status=live}}</ref> [[Talaksan:Berlin_Unter_den_Linden_Victoria_Hotel_um_1900.jpg|left|thumb|Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Imperyong Aleman]] noong 1871 at mabilis na lumawak sa mga sumunod na taon.]] Mula noong 1618, ang Margrabyato ng Brandeburgo ay [[Personal na unyon|personal]] na nakipag-isa sa [[Dukado ng Prusya]]. Noong 1701, nabuo ng dalawahang estado ang [[Kaharian ng Prusya]] habang si [[Federico III, Elektor ng Brandeburgo]], ay kinoronahan ang sarili bilang haring [[Federico I sa Prusya]]. Ang Berlin ay naging kabesera ng bagong Kaharian,<ref>Horlemann, Bernd (Hrsg.</ref> pinalitan ang [[Königsberg]]. Ito ay isang matagumpay na pagtatangka na isentralisa ang kabesera sa napakalayo na estado, at ito ang unang pagkakataon na ang lungsod ay nagsimulang lumago. Noong 1709, pinagsama ang Berlin sa apat na lungsod ng Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt, at Dorotheenstadt sa ilalim ng pangalang Berlin, "Haupt- und Residenzstadt Berlin".<ref name="Stöver20102">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref> Noong 1740, si Federico II, na kilala bilang [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] (1740–1786), ay naluklok sa kapangyarihan.<ref name="Zaide19652">{{cite book|first=Gregorio F.|last=Zaide|title=World History|url=https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|year=1965|publisher=Rex Bookstore, Inc.|isbn=978-971-23-1472-8|page=273|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200510/https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|url-status=live}}</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Federico II, ang Berlin ay naging sentro ng [[Panahon ng Kaliwanagan|Kaliwanagan]], ngunit saglit ding sinakop noong [[Digmaan ng Pitong Taon]] ng hukbong Ruso.<ref name="PerryChase20122">{{cite book|first1=Marvin|last1=Perry|first2=Myrna|last2=Chase|first3=James|last3=Jacob|first4=Margaret|last4=Jacob|first5=Theodore|last5=Von Laue|title=Western Civilization: Ideas, Politics, and Society|url=https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|date=1 January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-70864-3|page=444|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174457/https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|url-status=live}}</ref> Kasunod ng tagumpay ng Pransiya sa [[Digmaan ng Ikaapat na Koalisyon|Digmaan ng Ika-apat na Koalisyon]], [[Pagbagsak ng Berlin (1806)|nagmartsa]] si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon Bonaparte]] sa Berlin noong 1806, ngunit nagbigay ng nagsasariling pamahalaan sa lungsod.<ref name="Lewis20132">{{cite book|first=Peter B.|last=Lewis|title=Arthur Schopenhauer|url=https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|date=15 February 2013|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-78023-069-6|page=57|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174348/https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|url-status=live}}</ref> Noong 1815, ang lungsod ay naging bahagi ng bagong [[Lalawigan ng Brandeburgo]].<ref name="StaffInc.20102">{{cite book|author1=Harvard Student Agencies Inc. Staff|author2=Harvard Student Agencies, Inc.|title=Let's Go Berlin, Prague & Budapest: The Student Travel Guide|url=https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|date=28 December 2010|publisher=Avalon Travel|isbn=978-1-59880-914-5|page=83|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914181704/https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|url-status=live}}</ref> Hinubog ng [[Rebolusyong Industriyal]] ang Berlin noong ika-19 na siglo; kapansin-pansing lumawak ang ekonomiya at populasyon ng lungsod, at naging pangunahing sentro ng riles at sentro ng ekonomiya ng Alemanya. Ang mga karagdagang suburb sa lalong madaling panahon ay umunlad at tumaas ang lugar at populasyon ng Berlin. Noong 1861, ang mga kalapit na suburb kasama ang [[Wedding (Berlin)|Wedding]], [[Moabit]], at ilang iba pa ay isinanib sa Berlin.<ref name="Schulte-Peevers20102">{{cite book|author=Andrea Schulte-Peevers|title=Lonel Berlin|url=https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-407-9|page=25|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214354/https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|url-status=live}}</ref> Noong 1871, ang Berlin ay naging kabesera ng bagong itinatag na [[Imperyong Aleman]].<ref name="Stöver20132">{{cite book|first=Bernd|last=Stöver|title=Berlin: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|date=2 October 2013|publisher=C.H.Beck|isbn=978-3-406-65633-0|page=20|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200615/https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|url-status=live}}</ref> Noong 1881, naging distritong lungsod ito na hiwalay sa Brandeburgo.<ref name="Strassmann20082">{{cite book|first=W. Paul|last=Strassmann|title=The Strassmanns: Science, Politics and Migration in Turbulent Times (1793–1993)|url=https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|date=15 June 2008|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-84545-416-6|page=26|access-date=20 June 2015|archive-date=10 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910121944/https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|url-status=live}}</ref> === Ika-20 hanggang ika-21 siglo === {{main|Berlin noong dekada 1920}} Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang Berlin ay naging isang matabang lupa para sa kilusang [[Sineng Ekspresyonistang Aleman|Ekspresyonistang Aleman]].<ref name="HollandGawthrop20012">{{cite book|author1=Jack Holland|author2=John Gawthrop|title=The Rough Guide to Berlin|url=https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl|url-access=registration|year=2001|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-682-2|page=[https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl/page/361 361]}}</ref> Sa mga larangan tulad ng arkitektura, pagpipinta, at sine ay naimbento ang mga bagong anyo ng artistikong estilo. Sa pagtatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1918, isang [[Republikang Weimar|republika]] ang ipinahayag ni [[Philipp Scheidemann]] sa [[Reichstag (gusali)|gusaling Reichstag]]. Noong 1920, isinama ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]] ang dose-dosenang mga suburban na lungsod, nayon, at pagmamay-ari sa paligid ng Berlin sa isang pinalawak na lungsod. Ang batas ay nagpalaki sa lugar ng Berlin mula 66 tungo 883 km² (25 tungo 341 sq mi). Halos dumoble ang populasyon, at ang Berlin ay may populasyon na humigit-kumulang apat na milyon. Sa panahon ng [[Kulturang Weimar|Weimar]], ang Berlin ay sumailalim sa kaguluhan sa politika dahil sa kawalan ng katiyakan sa ekonomiya ngunit naging isang kilalang sentro ng [[Rumaragasang Dekada '20]]. Naranasan ng metropolis ang kaniyang kapanahunan bilang isang pangunahing kabesera ng mundo at kilala sa mga tungkulin ng pamumuno nito sa agham, teknolohiya, sining, humanidades, pagpaplano ng lungsod, pelikula, mas mataas na edukasyon, pamahalaan, at mga industriya. Si [[Albert Einstein]] ay sumikat sa publiko noong mga taon niya sa Berlin, na ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel para sa Pisika]] noong 1921. [[Talaksan:Potsdamer_Platz_1945.jpg|left|thumb|Nawasak ang Berlin pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ([[Potsdamer Platz]], 1945)]] Noong 1933, si [[Adolf Hitler]] at ang [[Partidong Nazi|Partido Nazi]] ay [[Pag-angat sa kapangyarihan ni Adolf Hitler|naluklok sa kapangyarihan]]. Ang pamamahala ng NSDAP ay nagpabawas sa komunidad ng mga Hudyo ng Berlin mula 160,000 (isang-katlo ng lahat ng mga Hudyo sa bansa) sa humigit-kumulang 80,000 dahil sa pangingibang-bansa sa pagitan ng 1933 at 1939. Pagkatapos ng [[Kristallnacht]] noong 1938, libo-libong Hudyo ng lungsod ang ikinulong sa kalapit na [[kampong piitan ng Sachsenhausen]]. Simula noong unang bahagi ng 1943, marami ang ipinadala sa mga [[kampong piitan]], gaya ng [[Kampo ng konsentrasyon sa Auschwitz|Auschwitz]].<ref>{{Cite web |title=The Jewish Community of Berlin |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708152027/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |archive-date=8 July 2017 |access-date=10 November 2018 |publisher=Holocaust Encyclopedia}}</ref> Ang Berlin ay ang pinakamabigat na binomba na lungsod sa kasaysayan. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang malaking bahagi ng Berlin ay nawasak 1943–45 reyd sa himpapawid ng mga Alyado at sa 1945 [[Labanan ng Berlin]]. Ang mga Alyado ay naghulog ng 67,607 tonelada ng mga bomba sa lungsod, na sinira ang 6,427 ektarya ng tinayuang lugar. Humigit-kumulang 125,000 sibilyan ang napatay.<ref>{{Citation |last=Clodfelter |first=Micheal |title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 |year=2002 |edition=2nd |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-1204-4}}</ref> Matapos ang [[Pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa|pagtatapos ng digmaan sa Europa]] noong Mayo 1945, nakatanggap ang Berlin ng malaking bilang ng mga bakwit mula sa mga lalawigan sa Silangan. Hinati ng mga matagumpay na kapangyarihan ang lungsod sa apat na sektor, na kahalintulad sa mga lugar ng [[Alemanyang sakop ng mga Alyado|pananakop]] kung saan hinati ang Alemanya. Ang mga sektor ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Kanluraning Alyado]] (ang Estados Unidos, Reino Unido, at Pransiya) ay nabuo ang [[Kanlurang Berlin]], habang ang [[Unyong Sobyetika|Sobyetikong sektor]] ang bumuo ng [[Silangang Berlin]].<ref>{{Cite web |last=Benz |first=Prof. Dr. Wolfgang |date=27 April 2005 |title=Berlin – auf dem Weg zur geteilten Stadt |trans-title=Berlin – on the way to a divided city |url=https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110120432/https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |archive-date=10 November 2018 |access-date=10 November 2018 |publisher=Bundeszentrale für politische Bildung |language=de}}</ref> Lahat ng apat na [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyado]] ay nagbahagi ng mga tungkuling pampamahalaan para sa Berlin. Gayunpaman, noong 1948, nang palawigin ng Kanluraning Alyado ang reporma sa pera sa Kanlurang mga sona ng Alemanya sa tatlong kanlurang sektor ng Berlin, ang [[Unyong Sobyetika|Unyong Sobyetiko]] ay nagpataw ng [[Pagbangkulong ng Berlin|pagharang]] sa mga daanan patungo at mula sa Kanlurang Berlin, na ganap na nasa loob ng kontrolado ng Sobyet. teritoryo. Ang [[Pagbangkulong ng Berlin|airlift ng Berlin]], na isinagawa ng tatlong kanlurang Alyado, ay nagtagumpay sa pagharang na ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at iba pang mga suplay sa lungsod mula Hunyo 1948 hanggang Mayo 1949.<ref>{{Cite web |title=Berlin Airlift / Blockade |url=https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150318232831/https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |archive-date=18 March 2015 |access-date=18 August 2008 |publisher=Western Allies Berlin}}</ref> Noong 1949, itinatag ang Pederal na Republika ng Alemanya sa [[Kanlurang Alemanya]] at kalaunan ay isinama ang lahat ng mga sonang Amerikano, Briton, at Pranses, hindi kasama ang mga sona ng tatlong bansang iyon sa Berlin, habang ang [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] ay idineklara sa [[Silangang Alemanya]]. Ang Kanlurang Berlin ay opisyal na nanatiling isang sinasakop na lungsod, ngunit ito ay nakahanay sa politika sa Republikang Federal ng Alemanya sa kabila ng heyograpikong paghihiwalay ng Kanlurang Berlin. Ang serbisyo ng himpapawid sa Kanlurang Berlin ay ipinagkaloob lamang sa mga kompanyang panghimpapawid ng mga Amerikano, Briton, at Pranses. [[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|left|thumb|Ang [[Pader ng Berlin|pagbagsak ng Pader ng Berlin]] noong 9 Nobyembre 1989. Noong [[Araw ng Pagkakaisang Aleman|Oktubre 3, 1990]], pormal nang natapos ang proseso ng [[muling pag-iisa ng Alemanya]].]] Ang pagkakatatag ng dalawang estadong Aleman ay nagpapataas ng tensiyon sa [[Digmaang Malamig]]. Ang Kanlurang Berlin ay napapaligiran ng teritoryo ng Silangang Aleman, at ang Silangang Alemanya ay nagpahayag ng Silangang bahagi bilang kabesera nito, isang hakbang na hindi kinilala ng mga kanluraning kapangyarihan. Kasama sa Silangang Berlin ang karamihan sa sentrong pangkasaysayan ng lungsod. Ang pamahalaang Kanlurang Aleman ay nagsariling nagtatag sa [[Bonn]].<ref>{{Cite web |title=Berlin after 1945 |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412221115/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |archive-date=12 April 2009 |access-date=8 April 2009 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Noong 1961, sinimulan ng Silangang Alemanya na itayo ang [[Pader ng Berlin]] sa paligid ng Kanlurang Berlin, at ang mga pangyayari ay umabot sa isang tangke na paghaharap sa [[Tsekpoint Charlie]]. Ang Kanlurang Berlin ay de facto na ngayong bahagi ng Kanlurang Alemanya na may natatanging legal na katayuan, habang ang Silangang Berlin ay de facto na bahagi ng Silangang Alemanya. Ibinigay ni [[John F. Kennedy]] ang kanyang "''[[Ich bin ein Berliner]]''" na talumpati noong Hunyo 26, 1963, sa harap ng bulwagan ng lungsod ng [[Schöneberg]], na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng lungsod, na sinalungguhitan ang suporta ng Estados Unidos para sa Kanlurang Berlin.<ref>[[Andreas Daum]], ''Kennedy in Berlin''.</ref> Ang Berlin ay ganap na nahati. Bagaman posible para sa mga Kanluranin na dumaan sa kabilang panig sa pamamagitan ng mahigpit na kontroladong mga tsekpoint, para sa karamihan ng mga taga-Silangan, ang paglalakbay sa Kanlurang Berlin o Kanlurang Alemanya ay ipinagbabawal ng pamahalaan ng Silangang Alemanya. Noong 1971, ginagarantiyahan ng isang [[Kasunduan ng Apat na Kapangyarihan]] ang pagpunta sa at mula sa Kanlurang Berlin sa pamamagitan ng kotse o tren sa pamamagitan ng Silangang Alemanya.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971 |url=https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225042306/https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |archive-date=25 February 2021 |access-date=18 August 2008 |publisher=U.S. Diplomatic Mission to Germany}}</ref> Noong 1989, sa pagtatapos ng Cold War at panggigipit mula sa populasyon ng Silangang Aleman, ang [[Pagbagsak ng Pader ng Berlin|Berlin Wall ay bumagsak]] noong Nobyembre 9 at kasunod na karamihan ay giniba. Ngayon, pinapanatili ng [[East Side Gallery]] ang malaking bahagi ng pader. Noong Oktubre 1990, muling [[Muling pag-iisa ng Alemanya|pinagsama]] ang dalawang bahagi ng Alemanya bilang Republika Federal ng Alemanya, at muling naging lungsod ang Berlin.<ref>''Berlin ‒ Washington, 1800‒2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities'', ed.</ref> Si [[Walter Momper]], ang alkalde ng Kanlurang Berlin, ay naging unang alkalde ng muling pinagsamang lungsod sa pansamantala. Ang mga halalan sa buong lungsod noong Disyembre 1990 ay nagresulta sa unang "lahatang Berlin" na alkalde na nahalal na manungkulan noong Enero 1991, kung saan ang magkahiwalay na opisina ng mga alkalde sa Silangan at Kanlurang Berlin ay magtatapos sa panahong iyon, at si [[Eberhard Diepgen]] (isang dating alkalde ng Kanluran Berlin) ang naging unang nahalal na alkalde ng isang muling pinagsamang Berlin.<ref>{{Cite news |date=1 December 1990 |title=Berlin Mayoral Contest Has Many Uncertainties |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |url-status=live |access-date=17 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617212414/https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |archive-date=17 June 2019}}</ref> Noong Hunyo 18, 1994, ang mga sundalo mula sa Estados Unidos, Pransiya, at Britanya ay nagmartsa sa isang parada na bahagi ng mga seremonya upang markahan ang pag-alis ng mga kaalyadong tropang pananakop na nagpapahintulot sa [[Muling pag-iisa ng Alemanya|muling pinagsamang Berlin]]<ref name="ReUnificationParade">{{Cite news |last=Kinzer |first=Stephan |date=19 June 1994 |title=Allied Soldiers March to Say Farewell to Berlin |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |url-status=live |access-date=20 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121133602/https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |archive-date=21 November 2015}}</ref> (ang huling tropang Ruso ay umalis noong Agosto 31, habang ang huling pag-alis ng mga puwersa ng Kanluraning Alyado ay noong Setyembre 8, 1994). Noong Hunyo 20, 1991, bumoto ang [[Bundestag]] (Parlamentong Aleman) na [[Pagpapasya para sa Kabesera ng Alemanya|ilipat ang luklukan]] ng kabesera ng Alemanya mula Bonn patungong Berlin, na natapos noong 1999. {{multiple image|align=right|image1=Humboldt Forum 9155.jpg|width1=195|caption1=Ang muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] na nalalapit nang matapos noong 2021|width2=220|width3=215|direction=|total_width=|alt1=}}Ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2001]] ay pinagsama ang ilang borough, na binawasan ang kanilang bilang mula 23 hanggang 12. Noong 2006, isinagawa sa Berlin ang [[2006 FIFA World Cup Final|FIFA World Cup Final]]. Sa isang [[Atake sa truck sa Berlin noong 2016|pag-atakeng terorista noong 2016]] na nauugnay sa [[Islamikong Estado|ISIL]], isang truck ang sadyang imaneho sa isang palengkeng pam-Pasko sa tabi ng [[Pang-alaalang Simbahang Kaiser Wilhelm]], na nag-iwan ng 13 kataong namatay at 55 nasugatan.<ref>{{Cite news |date=20 December 2016 |title=IS reklamiert Attacke auf Weihnachtsmarkt für sich |language=de |trans-title=IS recalls attack on Christmas market for itself |work=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] |url=https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175944/https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |archive-date=21 March 2019}}</ref><ref name="BBC.Dies">{{Cite news |date=26 October 2021 |title=Berlin attack: First aider dies 5 years after Christmas market murders |work=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |url-status=live |access-date=October 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026190214/https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |archive-date=26 October 2021}}</ref> Binuksan ang [[Paliparang Berlin Brandeburgo]] (BER) noong 2020, pagkalipas ng siyam na taon kaysa binalak, kung saan papasok na ang Terminal 1 sa serbisyo sa katapusan ng Oktubre, at ang mga lipad papunta at mula sa [[Paliparang Tegel]] ay magtatapos sa Nobyembre.<ref>{{Cite web |last=Gardner |first=Nicky |last2=Kries |first2=Susanne |date=8 November 2020 |title=Berlin's Tegel airport: A love letter as it prepares to close |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205135633/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[The Independent]] |language=de}}</ref> Dahil sa pagbaba ng bilang ng mga pasahero na nagreresulta mula sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], inihayag ang mga plano na pansamantalang isara ang Terminal 5 ng BER, ang dating [[Paliparang Berlin Schönefeld|Paliparang Schönefeld]], simula sa Marso 2021 nang hanggang isang taon.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=January 29, 2021 |title=BER schließt Terminal in Schönefeld am 23. Februar |language=de |trans-title=BER closes the terminal in Schönefeld on February 23 |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205134830/https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> Ang nag-uugnay na linyang U-Bahn U5 mula Alexanderplatz hanggang Hauptbahnhof, kasama ang mga bagong estasyong Rotes Rathaus at Unter den Linden, ay binuksan noong Disyembre 4, 2020, kung saan inaasahang magbubukas ang estasyon ng Museumsinsel U-Bahn sa bandang Marso 2021, na kukumpleto sa lahat ng mga bagong gawa sa U5.<ref>{{Cite web |date=24 August 2020 |title=BVG will verlängerte U5 am 4. Dezember eröffnen |trans-title=BVG wants to open the extended U5 on December 4th |url=https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133537/https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[Rundfunk Berlin-Brandenburg|rbb24]] |language=de}}</ref> Ang isang bahagyang pagbubukas sa pagtatapos ng 2020 na museong [[Foro Humboldt]], na makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]], na inihayag noong Hunyo, ay ipinagpaliban hanggang Marso 2021.<ref>{{Cite news |date=27 November 2020 |title=Humboldt Forum will zunächst nur digital eröffnen |language=de |trans-title=Humboldt Forum will initially only open digitally |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133156/https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> === Pagtatangka ng pagsasanib ng Berlin-Brandeburgo === [[Talaksan:DEU_Berlin-Brandenburg_COA.svg|left|thumb|179x179px|Ang eskudo de armas na iminungkahi sa kontrata ng estado]] Ang legal na batayan para sa pinagsamang estado ng Berlin at [[Brandeburgo|Brandeburgo]] ay iba sa ibang mga panukala sa pagsasanib ng estado. Karaniwan, ang Artikulo 29 ng [[Batayang Batas para sa Republikang Federal ng Alemanya|Batayang Batas]] ay nagsasaad na ang pagsasanib ng estado ay nangangailangan ng isang pederal na batas.<ref>{{cite act|type=|index=|date=24 May 1949|article=29|article-type=Article|legislature=Parlamentarischer Rat|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_29.html|language=de}}</ref> Gayunpaman, ang isang sugnay na idinagdag sa Batayang Batas noong 1994, Artikulo 118a, ay nagpapahintulot sa Berlin at Brandeburgo na magkaisa nang walang pag-apruba ng federal, na nangangailangan ng isang reperendo at ratipikasyon ng mga parlamento ng parehong estado.<ref>{{cite act|type=|index=|date=27 October 1994|article=118a|article-type=Einzelnorm|legislature=Bundestag|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_118a.html|language=de}}</ref> Noong 1996, nagkaroon ng hindi matagumpay na pagtatangka na pag-isahin ang mga estado ng Berlin at Brandenburg.<ref name="berlingeschichte">{{Cite web |year=2004 |title=LÄNDERFUSION / FUSIONSVERTRAG (1995) |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/5_33_laefuver.htm |access-date=31 March 2022}}</ref> Parehong may iisang kasaysayan, diyalekto, at kultura at sa 2020, mayroong mahigit 225,000 residente ng Brandeburgo na bumibiyahe patungong Berlin. Ang pagsasanib ay nagkaroon ng halos nagkakaisang suporta ng isang malawak na koalisyon ng parehong mga pamahalaan ng estado, mga partidong pampolitika, media, mga asosasyon ng negosyo, mga unyon ng manggagawa at mga simbahan.<ref>{{Cite news |date=4 May 2016 |title=Die Brandenburger wollen keine Berliner Verhältnisse |language=de |work=Tagesspiegel |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/gescheiterte-laenderfusion-mit-berlin-die-brandenburger-wollen-keine-berliner-verhaeltnisse/13539146.html |access-date=30 March 2022}}</ref> Bagaman bumoto ang Berlin ng pabor sa maliit na palugit, higit sa lahat ay nakabatay sa suporta sa dating [[Kanlurang Berlin]], hindi inaprubahan ng mga botante ng Brandeburgo ang pagsasanib sa malaking margin. Nabigo ito higit sa lahat dahil sa ayaw ng mga botante ng Brandeburgo na tanggapin ang malaki at lumalaking utang ng publiko sa Berlin at takot na mawala ang pagkakakilanlan at impluwensiya sa kabesera.<ref name="berlingeschichte" /> == Heograpiya == === Topograpiya === [[Talaksan:Berlin_by_Senitnel-2.jpg|thumb|Imaheng satellite ng Berlin]] [[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Ang labas ng Berlin ay nasasakupan ng mga kakahuyan at maraming lawa.]] Ang Berlin ay nasa hilagang-silangan ng Alemanya, sa isang lugar ng mababang latiang makahoy na may pangunahing patag na [[topograpiya]], bahagi ng malawak na [[Hilagang Kapatagang Europeo]] na umaabot mula hilagang Pransiya hanggang kanlurang Rusya. Ang ''Berliner Urstromtal'' (isang panahon ng yelo [[lambak glasyar]]), sa pagitan ng mababang [[Talampas ng Barnim]] sa hilaga at ng [[Talampas ng Teltow]] sa timog, ay nabuo sa pamamagitan ng natunaw na tubig na dumadaloy mula sa mga yelo sa dulo ng huling [[glasyasyong Weichseliense]]. Ang [[Spree (ilog)|Spree]] ay sumusunod sa lambak na ito ngayon. Sa Spandau, isang boto sa kanluran ng Berlin, ang Spree ay umaagos sa ilog [[Havel]], na dumadaloy mula hilaga hanggang timog sa kanlurang Berlin. Ang daloy ng Havel ay mas katulad ng isang hanay ng mga lawa, ang pinakamalaki ay ang Tegeler See at ang [[Großer Wannsee]]. Ang isang serye ng mga lawa ay dumadaloy din sa itaas na Spree, na dumadaloy sa [[Müggelsee|Großer Müggelsee]] sa silangang Berlin.<ref>{{Cite web |title=Satellite Image Berlin |url=https://maps.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://www.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |archive-date=18 February 2022 |access-date=18 August 2008 |publisher=Google Maps}}</ref> Ang malalaking bahagi ng kasalukuyang Berlin ay umaabot sa mababang talampas sa magkabilang panig ng Lambak Spree. Malaking bahagi ng mga boro na [[Reinickendorf]] at [[Pankow]] ay nasa Talampas ng Barnim, habang ang karamihan sa mga boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]], at [[Neukölln]] ay nasa Talampas ng Teltow. Ang boro ng Spandau ay bahagyang nasa loob ng Lambak Glasyar ng Berlin at bahagyang nasa Kapatagang Nauen, na umaabot sa kanluran ng Berlin. Mula noong 2015, ang mga burol ng Arkenberge sa Pankow sa {{Convert|122|m}} taas, ay ang pinakamataas na punto sa Berlin. Sa pamamagitan ng pagtatapon ng mga labi ng konstruksiyon nalampasan nito ang [[Teufelsberg]] ({{Cvt|120.1|m}}), na kung saan mismo ay binubuo ng mga durog na bato mula sa mga guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>{{Cite web |last=Triantafillou |first=Nikolaus |date=27 January 2015 |title=Berlin hat eine neue Spitze |trans-title=Berlin has a new top |url=https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160722225809/https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |archive-date=22 July 2016 |access-date=11 November 2018 |publisher=Qiez |language=de}}</ref> Ang [[Müggelberge]] sa 114.7 {{Convert|114.7|m}} taas ang pinakamataas na natural na punto at ang pinakamababa ay ang Spektesee sa Spandau, sa {{Convert|28.1|m}} taas.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=22 February 2015 |title=Der höchste Berg von Berlin ist neuerdings in Pankow |language=de |trans-title=The tallest mountain in Berlin is now in Pankow |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |url-status=live |access-date=22 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150519014725/https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |archive-date=19 May 2015}}</ref> === Klima === Ang Berlin ay may [[klimang pangkaragatan]] ([[Kategoryang Köppen sa klima|Köppen]]: ''Cfb'');<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Köppen Climate Classification (Weatherbase) |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130184209/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019 |website=Weatherbase}}</ref> ang silangang bahagi ng lungsod ay may bahagyang impluwensiyang kontinental (''Dfb''), isa sa mga pagbabago ay ang taunang pag-ulan ayon sa [[masa ng hangin]] at ang mas malaking kasaganaan sa isang panahon ng taon.<ref>{{Cite web |title=The different types of vertical greening systems and their relative sustainability |url=https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130220603/https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019}}</ref><ref name="Elkins22">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|title=Berlin: The Spatial Structure of a Divided City|last1=Elkins|first1=Dorothy|last2=Elkins|first2=T. H.|last3=Hofmeister|first3=B.|date=4 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781135835057|language=en|access-date=21 September 2020|archive-date=18 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|url-status=live}}</ref> Nagtatampok ang ganitong uri ng klima ng katamtamang temperatura ng tag-init ngunit kung minsan ay mainit (para sa pagiging semikontinental) at malamig na taglamig ngunit hindi mahigpit sa halos lahat ng oras.<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Climate Summary |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629211853/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |archive-date=29 June 2015 |access-date=15 March 2015 |publisher=Weatherbase}}</ref><ref name="Elkins2">{{Cite book}}</ref> Dahil sa mga transisyonal na sonang klima nito, karaniwan ang pagyeyelo sa taglamig, at may mas malaking pagkakaiba sa temperatura sa pagitan ng mga panahon kaysa sa karaniwan para sa maraming [[klimang pangkaragatan]]. Higit pa rito, ang Berlin ay inuri bilang isang [[Katamtamang klima|katamtamang]] [[Mabanas na klimang kontinental|klimang kontinental]] (''Dc'') sa ilalim ng iskema ng [[Kategoryang Trewartha sa klima|klima ng Trewartha]], gayundin ang mga suburb ng Lungsod ng Bagong York, bagaman inilalagay sila ng [[Kategoryang Köppen sa klima|sistemang Köppen]] sa iba't ibang uri.<ref>Gerstengarbe FW, Werner PC (2009) A short update on Koeppen climate shifts in Europe between 1901 and 2003.</ref> Ang mga tag-araw ay mainit-init at kung minsan ay mahalumigmig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|22|–|25|C}} at mababa sa {{Cvt|12|–|14|C}} . Ang mga taglamig ay malamig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|3|C}} at mababa sa {{Cvt|−2|to|0|C}}. Ang tagsibol at taglagas ay karaniwang malamig hanggang banayad. Lumilikha ng mikroklima ang tinayuang bahagi ng Berlin, na may [[Pulo ng init sa lungsod|init na iniimbak ng mga gusali at bangketa ng lungsod]]. Ang mga temperatura ay maaaring {{Cvt|4|C-change}} mas mataas sa lungsod kaysa mga nakapaligid na lugar.<ref>{{Cite web |title=weather.com |url=https://www.weather.com/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070323015551/https://www.weather.com/ |archive-date=23 March 2007 |access-date=7 April 2012 |publisher=weather.com}}</ref> Ang taunang pag-ulan ay {{Convert|570|mm}} na may katamtamang pag-ulan sa buong taon. Ang Berlin at ang nakapalibot na estado ng Brandeburgo ay ang pinakamainit at pinakatuyong rehiyon sa Alemanya.<ref name="berlinermorgenpost">{{Cite web |date=8 March 2016 |title=Berlin ist das wärmste und trockenste Bundesland |url=https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023193643/https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |archive-date=23 October 2021 |access-date=23 October 2021 |website=Berliner Morgenpost}}</ref> Ang pag-ulan ng niyebe ay pangunahing nangyayari mula Disyembre hanggang Marso.<ref name="worldweather2">{{Cite web |title=Climate figures |url=https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080817114255/https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |archive-date=17 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=World Weather Information Service}}</ref> Ang pinakamainit na buwan sa Berlin ay Hulyo 1834, na may karaniwang temperatura na {{Cvt|23.0|C}} at ang pinakamalamig ay Enero 1709, na maykaraniwang temperatura na {{Cvt|-13.2|C}}.<ref>{{Cite web |title=Temperaturmonatsmittel BERLIN-TEMPELHOF 1701- 1993 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190702031754/https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |archive-date=2 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref> Ang pinakamabasang buwan na naitala ay Hulyo 1907, na may {{Convert|230|mm}} ng pag-ulan, samantalang ang pinakamatuyo ay Oktubre 1866, Nobyembre 1902, Oktubre 1908 at Setyembre 1928, lahat ay may {{Convert|1|mm|3}} ng pag-ulan.<ref>{{Cite web |title=Niederschlagsmonatssummen BERLIN-DAHLEM 1848– 1990 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190707182905/https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |archive-date=7 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref>{{Weather box|location=Berlin (Schönefeld), 1981–2010 normals, mga sukdulan 1957–kasalukuyan|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=15.1|Feb record high C=18.0|Mar record high C=25.8|Apr record high C=30.8|May record high C=32.7|Jun record high C=35.4|Jul record high C=37.3|Aug record high C=38.0|Sep record high C=32.3|Oct record high C=27.7|Nov record high C=20.4|Dec record high C=15.6|year record high C=38.0|Jan high C=2.8|Feb high C=4.3|Mar high C=8.7|Apr high C=14.3|May high C=19.4|Jun high C=22.0|Jul high C=24.6|Aug high C=24.2|Sep high C=19.3|Oct high C=13.8|Nov high C=7.3|Dec high C=3.3|year high C=13.7|Jan mean C=0.1|Feb mean C=0.9|Mar mean C=4.3|Apr mean C=9.0|May mean C=14.0|Jun mean C=16.8|Jul mean C=19.1|Aug mean C=18.5|Sep mean C=14.2|Oct mean C=9.4|Nov mean C=4.4|Dec mean C=1.0|year mean C=9.3|Jan low C=-2.8|Feb low C=-2.4|Mar low C=0.4|Apr low C=3.5|May low C=8.2|Jun low C=11.2|Jul low C=13.5|Aug low C=13.0|Sep low C=9.6|Oct low C=5.4|Nov low C=1.4|Dec low C=-1.6|year low C=5.0|Jan record low C=-25.3|Feb record low C=-22.0|Mar record low C=-16.0|Apr record low C=-7.4|May record low C=-2.8|Jun record low C=1.3|Jul record low C=4.9|Aug record low C=4.6|Sep record low C=-0.9|Oct record low C=-7.7|Nov record low C=-12.0|Dec record low C=-24.0|year record low C=-25.3|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=37.2|Feb precipitation mm=30.1|Mar precipitation mm=39.3|Apr precipitation mm=33.7|May precipitation mm=52.6|Jun precipitation mm=60.2|Jul precipitation mm=52.5|Aug precipitation mm=53.0|Sep precipitation mm=39.5|Oct precipitation mm=32.2|Nov precipitation mm=37.8|Dec precipitation mm=46.1|year precipitation mm=515.2|Jan sun=57.6|Feb sun=71.5|Mar sun=119.4|Apr sun=191.2|May sun=229.6|Jun sun=230.0|Jul sun=232.4|Aug sun=217.3|Sep sun=162.3|Oct sun=114.7|Nov sun=54.9|Dec sun=46.9|year sun=1727.6|Jan uv=1|Feb uv=1|Mar uv=2|Apr uv=4|May uv=5|Jun uv=6|Jul uv=6|Aug uv=5|Sep uv=4|Oct uv=2|Nov uv=1|Dec uv=0|source 1=[[DWD]]<ref>{{cite web |url = https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |title = Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte |access-date = 2019-06-12 |archive-date = 12 June 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20140612043121/https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |url-status = live }}</ref> at Weather Atlas<ref>{{Cite web|url=https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|title=Berlin, Germany – Detailed climate information and monthly weather forecast|last=d.o.o|first=Yu Media Group|website=Weather Atlas|language=en|access-date=2019-07-02|archive-date=25 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211125121717/https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|url-status=live}}</ref>}}{{Weather box|location=Berlin ([[Tempelhof]]), elevation: {{convert|48|m|abbr=on|disp=or}}, 1971–2000 normals, extremes 1878–present|collapsed=y|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=15.5|Feb record high C=18.7|Mar record high C=24.8|Apr record high C=31.3|May record high C=35.5|Jun record high C=38.5|Jul record high C=38.1|Aug record high C=38.0|Sep record high C=34.2|Oct record high C=28.1|Nov record high C=20.5|Dec record high C=16.0|Jan high C=3.3|Feb high C=5.0|Mar high C=9.0|Apr high C=15.0|May high C=19.6|Jun high C=22.3|Jul high C=25.0|Aug high C=24.5|Sep high C=19.3|Oct high C=13.9|Nov high C=7.7|Dec high C=3.7|Jan mean C=0.6|Feb mean C=1.4|Mar mean C=4.8|Apr mean C=8.9|May mean C=14.3|Jun mean C=17.1|Jul mean C=19.2|Aug mean C=18.9|Sep mean C=14.5|Oct mean C=9.7|Nov mean C=4.7|Dec mean C=2.0|Jan low C=−1.9|Feb low C=−1.5|Mar low C=1.3|Apr low C=4.2|May low C=9.0|Jun low C=12.3|Jul low C=14.3|Aug low C=14.1|Sep low C=10.6|Oct low C=6.4|Nov low C=2.2|Dec low C=-0.4|Jan record low C=-23.1|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-8.1|May record low C=-4.0|Jun record low C=1.5|Jul record low C=6.1|Aug record low C=3.5|Sep record low C=-1.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.0|Dec record low C=-20.5|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=42.3|Feb precipitation mm=33.3|Mar precipitation mm=40.5|Apr precipitation mm=37.1|May precipitation mm=53.8|Jun precipitation mm=68.7|Jul precipitation mm=55.5|Aug precipitation mm=58.2|Sep precipitation mm=45.1|Oct precipitation mm=37.3|Nov precipitation mm=43.6|Dec precipitation mm=55.3|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=8.0|Mar precipitation days=9.1|Apr precipitation days=7.8|May precipitation days=8.9|Jun precipitation days=7.0|Jul precipitation days=7.0|Aug precipitation days=7.0|Sep precipitation days=7.8|Oct precipitation days=7.6|Nov precipitation days=9.6|Dec precipitation days=11.4|unit precipitation days=1.0 mm|source 1=[[World Meteorological Organization|WMO]]<ref>{{cite web |url = https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |title = World Weather Information Service&nbsp;– Berlin |website = Worldweather.wmo.int |date = 5 October 2006 |access-date = 2012-04-07 |archive-date = 25 April 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130425001834/https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |url-status = bot: unknown }} April 25, 2013, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]]<ref>{{cite web |url = https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |title = Indices Data – Berlin/Tempelhof 2759 |access-date = 2019-05-13 |publisher = [[KNMI (institute)|KNMI]] |archive-date = 9 July 2018 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180709010608/https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |url-status = dead }}</ref>}}{{Weather box|collapsed=y|metric first=y|single line=y|location=Berlin ([[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]), {{convert|58|m|abbr=on|disp=or}}, 1961–1990 normals, extremes 1908–present{{NoteTag|Because the location of the [[weather station]] is furthest from the more densely urbanized region of Berlin and further away from the main [[Urban heat island|UHI]], its values will be somewhat higher, especially in the center and immediate regions.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm Long-term Development of Selected Climate Parameters (Edition 2015)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210308213004/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm |date=8 March 2021 }}, Berlin Environmental Atlas. ''Senate Department for Urban Development and Housing''. Retrieved January 30, 2019.</ref>}} <!--in the order as it appears in the table, not all of the following data may be available, especially records and days of precipitation -->|Jan record high C=15.2|Feb record high C=18.6|Mar record high C=25.1|Apr record high C=30.9|May record high C=33.3|Jun record high C=36.1|Jul record high C=37.9|Aug record high C=37.7|Sep record high C=34.2|Oct record high C=27.5|Nov record high C=19.5|Dec record high C=15.7|Jan mean C=-0.4|Feb mean C=0.6|Mar mean C=4.0|Apr mean C=8.4|May mean C=13.5|Jun mean C=16.7|Jul mean C=17.9|Aug mean C=17.2|Sep mean C=13.5|Oct mean C=9.3|Nov mean C=4.6|Dec mean C=1.2|Jan high C=1.8|Feb high C=3.5|Mar high C=7.9|Apr high C=13.1|May high C=18.6|Jun high C=21.8|Jul high C=23.1|Aug high C=22.8|Sep high C=18.7|Oct high C=13.3|Nov high C=7.0|Dec high C=3.2|Jan low C=-2.9|Feb low C=-2.2|Mar low C=0.5|Apr low C=3.9|May low C=8.2|Jun low C=11.4|Jul low C=12.9|Aug low C=12.4|Sep low C=9.4|Oct low C=5.9|Nov low C=2.1|Dec low C=-1.1|Jan record low C=-21.0|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-6.7|May record low C=-2.9|Jun record low C=0.8|Jul record low C=5.4|Aug record low C=4.7|Sep record low C=-0.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.1|Dec record low C=-20.2|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=43.0|Feb precipitation mm=37.0|Mar precipitation mm=38.0|Apr precipitation mm=42.0|May precipitation mm=55.0|Jun precipitation mm=71.0|Jul precipitation mm=53.0|Aug precipitation mm=65.0|Sep precipitation mm=46.0|Oct precipitation mm=36.0|Nov precipitation mm=50.0|Dec precipitation mm=55.0|Jan sun=45.4|Feb sun=72.3|Mar sun=122.0|Apr sun=157.7|May sun=221.6|Jun sun=220.9|Jul sun=217.9|Aug sun=210.2|Sep sun=156.3|Oct sun=110.9|Nov sun=52.4|Dec sun=37.4|unit precipitation days=1.0 mm|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=9.0|Mar precipitation days=8.0|Apr precipitation days=9.0|May precipitation days=10.0|Jun precipitation days=10.0|Jul precipitation days=9.0|Aug precipitation days=9.0|Sep precipitation days=9.0|Oct precipitation days=8.0|Nov precipitation days=10.0|Dec precipitation days=11.0|source 1=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]<ref name="noaa">{{cite web | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/DL/10381.TXT | title = Berlin (10381) – WMO Weather Station | access-date = 2019-01-30 | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]] }}{{dead link|date=June 2022|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [https://archive.org/details/19611990NormalsNOAABerlin Archived] January 30, 2019, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=Berliner Extremwerte<ref>{{cite web |url = https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |title = Berliner Extremwerte |access-date = 1 December 2014 |archive-date = 6 June 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200606191249/https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |url-status = live }}</ref>}} === Tanawin ng lungsod === [[Talaksan:16-07-04-Abflug-Berlin-DSC_0122.jpg|thumb|Larawang panghimpapawid sa gitna ng Berlin na nagpapakita ng [[City West]], [[Potsdamer Platz]], [[Alexanderplatz]], at ang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]]]] Ang kasaysayan ng Berlin ay nag-iwan sa lungsod ng isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] pagkakaayos at isang napakaeklektikong hanay ng arkitektura at mga gusali. Ang hitsura ng lungsod ngayon ay higit na nahubog ng pangunahing papel na ginampanan nito sa kasaysayan ng Germany noong ika-20 siglo. Lahat ng pambansang pamahalaan na nakabase sa Berlin{{Spaced en dash}}ang Kaharian ng Prusya, ang Ikalawang Imperyong Aleman ng 1871, ang Republikang Weimar, Alemanyang Nazi, Silangang Alemanya, pati na rin ang muling pinagsamang Alemanya{{Spaced en dash}}nagpasimula ng mga ambisyosong programa sa muling pagtatayo, na ang bawat isa ay nagdaragdag ng sarili nitong natatanging estilo sa arkitektura ng lungsod. Sinalanta ang Berlin ng mga [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pagsalakay sa himpapawid]], sunog, at labanan sa kalye noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, at marami sa mga gusaling nakaligtas sa parehong Silangan at Kanluran ay giniba noong panahon pagkatapos ng digmaan. Karamihan sa demolisyong ito ay pinasimulan ng mga programa sa arkitektura ng munisipyo upang magtayo ng mga bagong distrito ng negosyo o tirahan at ang mga pangunahing arterya. Karamihan sa mga [[Palamuti (sining)|palamuti]] sa mga gusali bago ang digmaan ay nawasak kasunod ng mga [[Palamuti at krimen|makabagong dogma]], at sa parehong mga sistema pagkatapos ng digmaan, gayundin sa muling pinagsamang Berlin, maraming mahahalagang estrukturang pamana ang ang [[Rekonstruksiyon (arkitektura)|muling itinayo]], kabilang ang ''Forum Fridericianum'' kasama ang, [[Operang Estatal ng Berlin|Operang Estatal]] (1955), [[Palasyo ng Charlottenburg|Palasyo Charlottenburg]] (1957), ang mga monumental na gusali sa [[Gendarmenmarkt]] (dekada '80), [[Alte Kommandantur|Kommandantur]] (2003), at gayundin ang proyekto sa muling pagtatayo ng mga barokong patsada ng [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]]. Maraming mga bagong gusali ang naging inspirasyon ng kanilang makasaysayang mga nauna o ang pangkalahatang klasikal na estilo ng Berlin, gaya ng [[Otel Adlon]]. Ang mga kumpol ng mga [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Berlin|tore]] ay tumaas sa iba't ibang lokasyon: [[Potsdamer Platz]], ang [[Lungsod Kanluran|City West]], at [[Alexanderplatz]], ang huling dalawa ay naglalarawan sa mga dating sentro ng Silangan at Kanlurang Berlin, na ang una ay kumakatawan sa isang bagong Berlin noong ika-21 siglo, na bumangon mula sa mga guho no-man's land ng Pader ng Berlin. Ang Berlin ay may lima sa nangungunang 50 [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Alemanya|pinakamataas na gusali]] sa Alemanya. Mahigit sa sangkatlo ng sakop ng lungsod ay binubuo ng luntiang espasyo, kakahuyan, at tubig.<ref name="gruen2">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang pangalawang pinakamalaking at pinakasikat na liwasan ng Berlin, ang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], ay matatagpuan sa gitna mismo ng lungsod. Sinasaklaw nito ang isang lugar na 210 ektarya at umaabot mula [[Himpilan ng tren ng Berlin Zoologischer Garten|Bahnhof Zoo]] sa City West hanggang sa [[Tarangkahang Brandeburgo]] sa silangan. Kabilang sa mga tanyag na kalye, ang [[Unter den Linden]] at [[Friedrichstraße]] ay matatagpuan sa lumang sentro ng lungsod (at kasama sa dating Silangang Berlin). Ang ilan sa pangunahing kalye sa City West ay ang [[Kurfürstendamm]] (o pinaikling Ku´damm) at [[Kantstraße]]. === Arkitektura === [[Talaksan:Gendarmenmarkt_Panorama.jpg|thumb|Panorama ng [[Gendarmenmarkt]], na nagpapakita ng [[Konzerthaus Berlin]], nasa gilid ng [[Neue Kirche, Berlin|Simbahang Aleman]] (kaliwa) at [[Katedral na Pranses, Berlin|Simbahang Pranses]] (kanan)]] [[Talaksan:Berliner_Dom_seen_from_James_Simon_Park.jpg|thumb|Ang [[Katedral ng Berlin]] sa [[Pulo ng mga Museo]]]] Ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] (toreng pantelebisyon) sa [[Alexanderplatz]] sa [[Mitte]] ay kabilang sa pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo sa {{Cvt|368|m}}. Itinayo noong 1969, makikita ito sa karamihan ng mga sentral na distrito ng Berlin. Ang lungsod ay makikita mula sa {{Convert|204|m|ft|-high}} palapag ng pagmamasid. Simula rito, ang [[Karl-Marx-Allee]] ay patungo sa silangan, isang abenida na may linya ng mga monumental na gusali ng tirahan, na dinisenyo sa istilong [[Arkitekturang Stalinista|Sosyalismong Klasisismo]]. Katabi ng lugar na ito ay ang [[Rotes Rathaus]] (Bulwagang Panlungsod), na may natatanging pulang-ladrilyong arkitektura nito. Sa harap nito ay ang [[Neptunbrunnen]], isang balong na nagtatampok ng mitolohikong pangkat ng mga [[Triton (mitolohiya)|Triton]], mga [[personipikasyon]] ng apat na pangunahing Prusong ilog, at [[Neptuno (mitolohiya)|Neptuno]] sa ibabaw nito. Ang [[Tarangkahang Brandeburgo]] ay isang ikonikong tanawin ng Berlin at Alemanya; ito ay tumatayo bilang isang simbolo ng pangyayaring Europeo at ng pagkakaisa at kapayapaan. Ang [[gusaling Reichstag]] ay ang tradisyonal na luklukan ng Parlamentong Aleman. Hinubog muli ito ng arkitektrong Briton na si [[Norman Foster (arkitekto)|Norman Foster]] noong dekada '90 at nagtatampok ng salaming simboryo sa ibabaw ng pook ng pagpupulong, na nagbibigay-daan sa libreng pampublikong tanaw sa mga pinagdadausang parlamento at magagandang tanawin ng lungsod. Ang [[Galeriyang East Side]] ay isang open-air na eksibisyong sining na direktang ipininta sa mga huling bahagi ng Pader ng Berlin. Ito ang pinakamalaking natitirang ebidensiya ng makasaysayang dibisyon ng lungsod. Ang [[Gendarmenmarkt]] ay isang [[Arkitekturang Neoklasiko|neoklasikong liwasan]] sa Berlin, ang pangalan ay nagmula sa punong-tanggapan ng sikat na Gens d'armes regiment na matatagpuan dito noong ika-18 siglo. Dalawang katulad na disenyong katedral ang hangganan nito, ang [[Französischer Dom]] kasama ang platapormang pang-obserbasyon nito at ang [[Deutscher Dom]]. Ang Konzerthaus (Bulwagang Pangkonsiyerto), tahanan ng Orkestra Sinfonika ng Berlin, ay nakatayo sa pagitan ng dalawang katedral. [[Talaksan:MJK_46430_Schloss_Charlottenburg.jpg|left|thumb|[[Palasyo Charlottenburg]]]] [[Talaksan:Berlin_Hackesche_Höfe1.jpg|left|thumb|[[Hackesche Höfe]]]] Ang [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] ay naglalaman ng [[Berlin#Mga%20museo|limang museo]] na itinayo mula 1830 hanggang 1930 at isang [[Tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Alemanya|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ang pagpapanumbalik at pagtatayo ng isang pangunahing lagusan sa lahat ng mga museo, pati na rin ang muling pagtatayo ng [[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloss]] ay nagpapatuloy.<ref>{{Cite web |date=24 June 2011 |title=Neumann: Stadtschloss wird teurer |trans-title=Neumann: Palace is getting more expensive |url=https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200703/https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 May 2010 |title=Das Pathos der Berliner Republik |trans-title=The pathos of the Berlin republic |url=https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200702/https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref> Gayundin sa pulo at sa tabi ng [[Lustgarten]] at palasyo ay ang [[Katedral ng Berlin]], ang ambisyosong pagtatangka ni emperador Guillermo II na lumikha ng Protestanteng karibal sa [[Basilika ni San Pedro]] sa Roma. Ang isang malaking kripta ay naglalaman ng mga labi ng ilan sa mga naunang Prusong maharlikang pamilya. Ang [[Katedral ni Santa Eduvigis]] ay ang Katoliko Romanong katedral ng Berlin. [[Talaksan:Bikinihaus_Berlin-1210760.jpg|thumb|Ang [[Breitscheidplatz]] kasama ang [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] ay ang sentro ng [[City West]].]] Ang [[Unter den Linden]] ay isang silangan–kanlurang abenidang nalilinyahan ng mga puno na mula sa Tarangkahang Brandeburgo hanggang sa pook ng dating Berliner Stadtschloss, at dating pangunahing promenada ng Berlin. Maraming Klasikong gusali ang nakahanay sa kalye, at naroon ang bahagi ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]]. Ang [[Friedrichstraße]] ay ang maalamat na kalye ng Berlin noong [[Ginintuang Dekada Beynte]]. Pinagsasama nito ang mga tradisyon ng ika-20 siglo sa modernong arkitektura ng Berlin ngayon. Ang [[Potsdamer Platz]] ay isang buong kuwarto na binuo mula sa simula pagkatapos bumaba ang [[Pader ng Berlin|Pader]].<ref>{{Cite web |title=Construction and redevelopment since 1990 |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080610103008/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |archive-date=10 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=Senate Department of Urban Development}}</ref> Sa kanluran ng Potsdamer Platz ay ang Kulturforum, na naglalaman ng [[Gemäldegalerie, Berlin|Gemäldegalerie]], at nasa gilid ng [[Neue Nationalgalerie]] at ng [[Berliner Philharmonie]]. Ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], isang alaalang pang-[[Holokausto]], ay nasa hilaga.<ref>{{Cite news |last=Ouroussoff |first=Nicolai |date=9 May 2005 |title=A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html |access-date=18 August 2008}}</ref> Ang lugar sa paligid ng [[Hackescher Markt]] ay tahanan ng mga kulturang moda, na may 'di-mabilang na mga bilihan ng damit, club, bar, at galeriya. Kabilang dito ang [[Hackesche Höfe]], isang kalipunan ng mga gusali sa paligid ng ilang patyo, na muling itinayo noong 1996. Ang kalapit na [[Bagong Sinagoga, Berlin|Bagong Sinagoga]] ay ang sentro ng kultura ng mga Hudyo. Ang [[Straße des 17. Juni]], na nagkokonekta sa Tarangkahang Brandeburgo at Ernst-Reuter-Platz, ay nagsisilbing gitnang silangan-kanlurang axis. Ang pangalan nito ay ginugunita ang mga [[Pag-aalsa noong 1953 sa Silangang Alemanya|pag-aalsa sa Silangang Berlin noong Hunyo 17, 1953]]. Humigit-kumulang sa kalahati mula sa Tarangkahang Brandeburgo ay ang Großer Stern, isang isla ng sirkulong trapiko kung saan matatagpuan ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin|Siegessäule]] (Haligi ng Tagumpay). Ang monumentong ito, na itinayo upang gunitain ang mga tagumpay ng Prusya, ay inilipat noong 1938–39 mula sa dati nitong posisyon sa harap ng Reichstag. Ang [[Kurfürstendamm]] ay tahanan ng ilan sa mga mararangyang tindahan ng Berlin kung saan ang [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] sa silangang dulo nito sa [[Breitscheidplatz]]. Ang simbahan ay nawasaknoonga Ikalawang Digmaang Pandaigdig at iniwang sira. Ang malapit sa Tauentzienstraße ay ang [[KaDeWe]], na sinasabing pinakamalaking department store sa kontinental na Europa. Ang [[Rathaus Schöneberg]], kung saan ginawa ni [[John F. Kennedy]] ang kaniyang tanyag na talumpating "[[Ich bin ein Berliner]]!", ay nasa [[Tempelhof-Schöneberg]]. Kanluran ng sentro, ang [[Palasyo Bellevue, Alemanya|Palasyo Bellevue]] ay ang tirahan ng Pangulo ng Alemanya. Ang [[Palasyo Charlottenburg]], na nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ang pinakamalaking makasaysayang palasyo sa Berlin. Ang [[Funkturm Berlin]] ay isang {{Convert|150|m|ft|-tall}} lattice tore ng radyo sa pook fairground, na itinayo sa pagitan ng 1924 at 1926. Ito ang tanging toreng pang-obserbasyon na nakatayo sa mga insulator at may restawran {{Cvt|55|m}} at isang larangang pantanaw {{Cvt|126|m}} sa ibabaw ng lupa, na mapupuntahan ng elevator na may bintana. Ang [[Oberbaumbrücke]] sa ibabaw ng ilog Spree ay ang pinakaikonikong tulay ng Berlin, na nag-uugnay sa pinagsama-samang mga boro ng [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]]. Nagdadala ito ng mga sasakyan, tao, at linyang U1 ng [[Berlin U-Bahn]]. Ang tulay ay nakumpleto sa isang estilong [[ladrilyong gotiko]] noong 1896, na pinapalitan ang dating kahoy na tulay na may isang pang-itaas na daanan para sa U-Bahn. Ang gitnang bahagi ay giniba noong 1945 upang pigilan ang [[Hukbong Pula|Pulang Hukbo]] sa pagtawid. Pagkatapos ng digmaan, ang inayos na tulay ay nagsilbing [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|checkpoint at tawiran sa hangganan]] sa pagitan ng mga sektor ng Sobyetiko at Amerikano, at kalaunan sa pagitan ng Silangan at Kanlurang Berlin. Noong kalagitnaan ng dekada '50, ito ay sarado sa mga sasakyan, at pagkatapos ng pagtatayo ng Pader ng Berlin noong 1961, ang trapiko ng tao ay mahigpit na pinaghigpitan. Kasunod ng muling pagsasama-samang Aleman, ang gitnang bahagi ay muling itinayo gamit ang isang kuwadrong asero, at ipinagpatuloy ang serbisyo ng U-Bahn noong 1995. == Demograpiya == [[Talaksan:Berlin_population2.svg|left|thumb|Populasyon ng Berlin, 1880–2012]] Sa pagtatapos ng 2018, ang lungsod-estado ng Berlin ay mayroong 3.75&nbsp;milyong rehistradong naninirahan<ref name="pop-detail3">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> sa isang lugar na {{Cvt|891.1|km2}}. Ang densidad ng populasyon ng lungsod ay 4,206 na naninirahan bawat km². Ang Berlin ang [[Talaan ng mga pinakamalaking lungsod ng Unyong Europeo ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod|pinakamataong lungsod]] sa [[Unyong Europeo]]. Noong 2019, ang urbanong sakop ng Berlin ay may humigit-kumulang 4.5&nbsp;milyong naninirahan. {{Magmula noong|2019}} ang [[Kalakhang sonang urbano|gumaganang urbanong pook]] ay tahanan ng humigit-kumulang 5.2&nbsp;milyong tao.<ref>[https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas, Eurostat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150903213351/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en|date=3 September 2015}}.</ref> Ang buong [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|rehiyon ng kabisera ng Berlin-Brandeburgo]] ay may populasyon na higit sa 6&nbsp;milyon sa isang lugar na {{Cvt|30546|km2|0}}.<ref>{{Cite web |date=31 August 2020 |title=Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg |url=https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817083458/https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |archive-date=17 August 2019 |access-date=6 February 2013 |website=www.deutsche-metropolregionen.org}}</ref>{{Historical populations|1721|65300|1750|113289|1800|172132|1815|197717|1825|220277|1840|330230|1852|438958|1861|547571|1871|826341|1880|1122330|1890|1578794|1900|1888848|1910|2071257|1920|3879409|1925|4082778|1933|4221024|1939|4330640|1945|3064629|1950|3336026|1960|3274016|1970|3208719|1980|3048759|1990|3433695|2000|3382169|2010|3460725|53=2020|54=3664088}}Noong 2014, ang lungsod-estado na Berlin ay nagkaroon ng 37,368 buhay na panganak (+6.6%), isang rekord na bilang mula noong 1991. Ang bilang ng mga namatay ay 32,314. Halos 2.0&nbsp;milyong kabahayan ang binilang sa lungsod. 54 porsiyento ng mga ito ay mga sambahayang iisa ang naninirahan. Mahigit sa 337,000 pamilya na may mga batang wala pang 18 taong gulang ang nanirahan sa Berlin. Noong 2014, ang kabeserang Aleman ay nagrehistro ng dagdag sa paglipat ng humigit-kumulang 40,000 katao.<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf statistics Berlin Brandenburg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315084534/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf|date=15 March 2016}}. www.statistik-berlin-brandenburg.de Retrieved 10 October 2016.</ref> === Mga nasyonalidad === {| class="infobox" style="float:right;" | colspan="2" style="text-align:center;" |'''Mga residente ayon sa Pagkamamamayan''' <small>(31 Disyembre 2019)</small> <ref name="pop-detail6">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> |- !Bansa !Populasyon |- |Kabuuang mga rehistradong residente |3,769,495 |- |{{Flag|Germany}} |2,992,150 |- |{{Flag|Turkey}} |98,940 |- |{{Flag|Poland}} |56,573 |- |{{Flag|Syria}} |39,813 |- |{{Flag|Italy}} |31,573 |- |{{Flag|Bulgaria}} |30,824 |- |{{Flag|Russia}} |26,640 |- |{{Flag|Romania}} |24,264 |- |{{Flag|United States}} |22,694 |- |{{Flag|Vietnam}} |20,572 |- |{{Flag|France}} |20,223 |- |{{Flag|Serbia}} |20,109 |- |{{Flag|United Kingdom}} |16,751 |- |{{Flag|Spain}} |15,045 |- |{{Flag|Greece}} |14,625 |- |{{Flag|Croatia}} |14,430 |- |{{Flag|India}} |13,450 |- |{{Flag|Ukraine}} |13,410 |- |{{Flag|Afghanistan}} |13,301 |- |{{Flag|China}} |13,293 |- |{{Flag|Bosnia and Herzegovina}} |12,691 |- |Iba pang Gitnang Silangan at Asya |88,241 |- |Ibang Europa |80,807 |- |Africa |36,414 |- |Iba pang mga America |27,491 |- |Oceania at [[Antarctica]] |5,651 |- |Walang estado o Hindi Malinaw |24,184 |} Ang pambansa at pandaigdigang paglipat sa lungsod ay may mahabang kasaysayan. Noong 1685, pagkatapos ng pagpapawalang-bisa ng [[Kautusan ng Nantes]] sa Pransiya, tumugon ang lungsod sa pamamagitan ng [[Kautusan ng Potsdam]], na ginagarantiyahan ang kalayaan sa relihiyon at katayuang walang buwis sa mga Pranses na Huguenot na bakwit sa loob ng sampung taon. Ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ay nagsama ng maraming suburb at nakapalibot na mga lungsod ng Berlin. Binuo nito ang karamihan sa teritoryo na binubuo ng modernong Berlin at pinalaki ang populasyon mula sa 1.9&nbsp;milyon hanggang 4&nbsp;milyon. Ang aktibong imigrasyon at asilo na politika sa Kanlurang Berlin ay naghudyat ng mga alon ng imigrasyon noong dekada '60 at '70. Ang Berlin ay tahanan ng hindi bababa sa 180,000 residenteng [[Mga Turko|Turko]] at [[Mga Turko sa Alemanya|Turko-Aleman]],<ref name="pop-detail4">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> na ginagawa itong pinakamalaking komunidad ng Turko sa labas ng Turkiya. Noong dekada '90 ang ''Aussiedlergesetze ay'' nagbigay-daan sa imigrasyon sa Alemanya ng ilang residente mula sa dating [[Unyong Sobyetiko]]. Sa ngayon, ang mga etnikong [[Kasaysayan ng mga Aleman sa Rusya, Ukranya, at Unyong Sobyetiko|Aleman]] mula sa mga bansa ng dating Unyong Sobyetiko ang bumubuo sa pinakamalaking bahagi ng komunidad na nagsasalita ng Ruso.<ref>{{Cite web |last=Dmitry Bulgakov |date=11 March 2001 |title=Berlin is speaking Russians' language |url=https://www.russiajournal.com/node/4653 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130406142034/https://www.russiajournal.com/node/4653 |archive-date=6 April 2013 |access-date=10 February 2013 |publisher=Russiajournal.com}}</ref> Ang huling dekada ay nakaranas ng pagdagsa mula sa iba't ibang bansa sa Kanluran at ilang rehiyon sa Africa.<ref>{{Cite news |last=Heilwagen |first=Oliver |date=28 October 2001 |title=Berlin wird farbiger. Die Afrikaner kommen – Nachrichten Welt am Sonntag – Welt Online |language=de |work=Die Welt |url=https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |url-status=live |access-date=2 June 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515022639/https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |archive-date=15 May 2011}}</ref> Ang isang bahagi ng mga imigranteng Aprikano ay nanirahan sa [[Afrikanisches Viertel]].<ref>{{cite press release|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=6 February 2009|title=Zweites Afrika-Magazin "Afrikanisches Viertel" erschienen Bezirksbürgermeister Dr. Christian Hanke ist Schirmherr|url=https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|location=Berlin|publisher=berlin.de|access-date=27 September 2016|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021050530/https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|url-status=live}}</ref> Ang mga batang Aleman, EU-Europeo, at Israeli ay nanirahan na rin sa lungsod.<ref>{{Cite journal |date=12 December 2014 |title=Hummus in the Prenzlauer Berg |url=https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |url-status=live |journal=The Jewish Week |archive-url=https://web.archive.org/web/20141230010937/https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |archive-date=30 December 2014 |access-date=29 December 2014}}</ref> Noong Disyembre 2019, mayroong 777,345 na rehistradong residente ng dayuhang nasyonalidad at dagdag pang 542,975 mamamayang Aleman na may "pinanggalingang imgrante" ''(Migrationshintergrund, MH)'',<ref name="pop-detail5">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> ibig-sabihin sila o ang isa sa kanilang mga magulang ay nandayuhan sa Alemanya pagkatapos ng 1955. Ang mga dayuhang residente ng Berlin ay nagmula sa mga 190 bansa.<ref>{{Cite web |date=5 February 2011 |title=457 000 Ausländer aus 190 Staaten in Berlin gemeldet |trans-title=457,000 Foreigners from 190 Countries Registered in Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428201553/https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |archive-date=28 April 2019 |access-date=28 April 2019 |website=[[Berliner Morgenpost]] |language=de}}</ref> 48 porsiyento ng mga residenteng wala pang 15 taong gulang ay may pinagmulang imigrante.<ref>{{cite web |title=Fast jeder Dritte in Berlin hat einen Migrationshintergrund |url=https://www.rbb-online.de/politik/beitrag/2017/05/migrationshintergrund-berlin-jeder-dritte.html |website=www.rbb-online.de}}{{Dead link|date=December 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Ang Berlin noong 2009 ay tinatayang mayroong 100,000 hanggang 250,000 hindi rehistradong mga naninirahan.<ref>{{Cite news |last=Von Andrea Dernbach |date=23 February 2009 |title=Migration: Berlin will illegalen Einwanderern helfen – Deutschland – Politik – Tagesspiegel |work=Der Tagesspiegel Online |publisher=Tagesspiegel.de |url=https://www.tagesspiegel.de/politik/deutschland/berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |url-status=live |access-date=15 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131251/https://www.tagesspiegel.de/politik/migration-berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang mga Boro ng Berlin na may malaking bilang ng mga migrante o populasyon na ipinanganak sa ibang bansa ay ang [[Mitte]], [[Neukölln]], at [[Friedrichshain-Kreuzberg]].<ref>{{Cite web |date=8 September 2016 |title=Zahl der Ausländer in Berlin steigt auf Rekordhoch |url=https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170804053354/https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |archive-date=4 August 2017 |access-date=13 June 2017 |website=jungefreiheit.de |language=de}}</ref> Mayroong higit sa 20 hindi katutubong komunidad na may populasyong hindi bababa sa 10,000 katao, kabilang ang mga [[Mga Turko sa Berlin|Turko]], Polako, Ruso, Lebanes, Palestino, Serbio, Italyano, Indiyano, Bosnio, [[Pamayanang Biyetnames ng Berlin|Biyetnames]], Amerikano, Rumano, Bulgari, Croata, Tsino, Austriako, Ukrano, Pranses, Briton, Españo, Israeli, Thai, Irani, Ehipsiyo, at Siryo na mga komunidad. === Mga wika === Ang Aleman ay ang opisyal at nangingibabaw na sinasalitang wika sa Berlin. Ito ay isang [[Mga wikang Kanlurang Aleman|wikang Kanlurang Aleman]] na nagmula ang karamihan ng bokabularyo nito mula sa sangay ng Aleman ng pamilya ng wikang [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]. Ang Aleman ay isa sa 24 na wika ng Unyong Europeo,<ref>{{Cite web |last=European Commission |title=Official Languages |url=https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140926004848/https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |archive-date=26 September 2014 |access-date=29 July 2014}}</ref> at isa sa tatlong [[wikang pantrabaho]] ng [[Komisyong Europeo]]. Ang Berlinerisch o Berlinisch ay hindi isang diyalekto sa lingguwistika. Ito ay sinasalita sa Berlin at sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|nakapaligid na kalakhang pook]]. Nagmula ito sa isang [[Diyalektong Brandeburges|Brandeburges]] na varyant. Ang diyalekto ay nakikita na ngayon na mas katulad ng isang [[sosyolekto]], higit sa lahat sa pamamagitan ng pagtaas ng imigrasyon at mga uso sa mga edukadong populasyon na magsalita ng [[karaniwang Aleman]] sa pang-araw-araw na buhay. Ang pinakakaraniwang ginagamit na wikang banyaga sa Berlin ay Turko, Polako, Ingles, Persa, Arabe, Italyano, Bulgaro, Ruso, Rumano, Kurdo, Serbo-Croata, Pranses, Español, at Biyentames. Mas madalas na naririnig ang Truko, Arabe, Kurdo, at Serbo-Croata sa kanlurang bahagi dahil sa malalaking komunidad ng Gitnang Silangan at dating Yugoslavia. Ang Polako, Ingles, Ruso, at Biyetnames ay may mas maraming katutubong nagsasalita sa Silangang Berlin.<ref>{{Cite web |date=18 May 2010 |title=Studie – Zwei Millionen Berliner sprechen mindestens zwei Sprachen – Wirtschaft – Berliner Morgenpost – Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522160634/https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |archive-date=22 May 2011 |access-date=2 June 2011 |publisher=Morgenpost.de}}</ref> === Relihiyon === Ayon sa senso noong 2011, humigit-kumulang 37 porsiyento ng populasyon ang nag-ulat na mga miyembro ng isang legal na kinikilalang simbahan o relihiyosong organisasyon. Ang iba ay hindi kabilang sa naturang organisasyon, o walang impormasyong makukuha hinggil sa kanila.<ref name="Census 2011">{{Cite web |title=Zensus 2011 – Bevölkerung und Haushalte – Bundesland Berlin |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193809/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |archive-date=3 March 2016 |access-date=23 February 2019 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=6–7 |language=de}}</ref> Ang pinakamalaking relihiyong denominasyon na naitala noong 2010 ay ang [[Protestantismo|Protestanteng]] [[Landeskirche|rehiyonal na samahang simbahan]] —ang [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]] (EKBO) —isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang simbahan]]. Ang EKBO ay miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya|Simbahang Ebanghelika sa Alemanya (EKD)]] at [[Union Evangelischer Kirchen|Union Evangelischer Kirchen (UEK)]]. Ayon sa EKBO, ang kanilang kasapian ay umabot sa 18.7 porsyento ng lokal na populasyon, habang ang [[Simbahang Katolikong Romano]] ay mayroong 9.1 porsyento ng mga residenteng nakarehistro bilang mga miyembro nito.<ref name="kirchenmitglieder2010">{{Cite web |date=November 2011 |title=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2010 |trans-title=Church membership on 31 December 2010 |url=https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180209204513/https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |archive-date=9 February 2018 |access-date=10 March 2012 |publisher=[[Evangelical Church in Germany]] |language=de}}</ref> Humigit-kumulang 2.7% ng populasyon ang nakikilala sa iba pang mga denominasyong Kristiyano (karamihan sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Silangang Ortodokso]], ngunit iba't ibang mga Protestante rin).<ref name="klStatistik2010">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ayon sa rehistro ng mga residente ng Berlin, noong 2018, 14.9 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Ebanghelika, at 8.5 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Katolika.<ref name="pop-detail7">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Ang gobyerno ay nagpapanatili ng rehistro ng mga miyembro ng mga simbahang ito para sa mga layunin ng buwis, dahil kinokolekta nito ang [[buwis sa simbahan]] sa ngalan ng mga simbahan. Hindi ito nag-iingat ng mga rekord ng mga miyembro ng ibang relihiyosong organisasyon na maaaring mangolekta ng kanilang sariling buwis sa simbahan, sa ganitong paraan. Noong 2009, humigit-kumulang 249,000 [[Muslim]] ang iniulat ng [[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|Tanggapan ng Estadistika]] na mga miyembro ng mga Masjid at Islamikong relihiyosong organisasyon sa Berlin,<ref>{{Cite web |title=Statistisches Jahrbuch für Berlin 2010 |trans-title=Statistical yearbook for Berlin 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120202750/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |archive-date=20 November 2012 |access-date=10 February 2013 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> habang noong 2016, tinatantya ng pahayagang ''[[Der Tagesspiegel]]'' na humigit-kumulang 350,000 Muslim ang nag-obserba ng [[Ramadan]] sa Berlin.<ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=23 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212013247/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 December 2019}}</ref> Noong 2019, humigit-kumulang 437,000 rehistradong residente, 11.6% ng kabuuan, ang nag-ulat na mayroong pinanggalingan sa paglilipat mula sa isa sa mga [[Mga miyembrong estado ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko|estadong Miyembro ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko]].<ref name="pop-detail8">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |language=de |trans-title=Ramadan in refugee camps and schools in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712125538/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 July 2017}}</ref> Sa pagitan ng 1992 at 2011 halos dumoble ang populasyon ng Muslim.<ref>{{Cite news |last=Schupelius |first=Gunnar |date=28 May 2015 |title=Wird der Islam künftig die stärkste Religion in Berlin sein? |work=[[Berliner Zeitung]] |url=https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603092248/https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |archive-date=3 June 2017}}</ref> Humigit-kumulang 0.9% ng mga Berlines ay kabilang sa ibang mga relihiyon. Sa tinatayang populasyon na 30,000–45,000 na mga residenteng Hudyo,<ref name="The Boston Globe 2014-11-01">{{Cite web |last=Ross |first=Mike |date=1 November 2014 |title=In Germany, a Jewish community now thrives |url=https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222235631/https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |archive-date=22 December 2016 |access-date=19 August 2016 |website=[[The Boston Globe]]}}</ref> humigit-kumulang 12,000 ang mga rehistradong miyembro ng mga relihiyosong organisasyon.<ref name="klStatistik20102">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ang Berlin ay ang luklukan ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Katoliko Romanong arsobispo ng Berlin]] at ang nahalal na tagapangulo ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana|EKBO]] ay pinamagatang obispo ng EKBO. Higit pa rito, ang Berlin ay ang luklukan ng maraming mga Ortodoksong katedral, tulad ng Katedral ni San Boris ang Bautista, isa sa dalawang luklukan ng [[Simbahang Bulgarong Ortodokso|Bulgarong Ortodokso]] na Diyosesis ng Kanluran at Gitnang Europa, at ang Katedral ng Muling Pagkabuhay ni Kristo ng Diyosesis ng Berlin (Patriarkado ng Moscow). {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|width1=500|width2=500|width3=500|width4=500|height1=350|height2=350|height3=350|height4=350|image1=Berliner Dom - panoramio (20).jpg|image2=NeueSynagogue.JPG|image3=2020-04-16 P4160889 St.Hedwigs-Kathedrale, Bebelplatz.jpg|image4=Şehitlik mosque Berlin by ZUFAr.jpg|footer=Paikot pa kanan mula sa taas pakaliwa: [[Katedral ng Berlin]], [[Bagong Sinagoga (Berlin)|Bagong Sinagoga]], Moske Şehitli, at [[Katedral ni Santa Eduvigis]]}} Ang mga mananampalataya ng iba't ibang relihiyon at denominasyon ay nagpapanatili ng maraming [[Listahan ng mga lugar ng pagsamba sa Berlin|lugar ng pagsamba sa Berlin]]. Ang [[Malayang Simbahang Ebangheliko-Luterano]] ay may walong parokya na may iba't ibang laki sa Berlin.<ref>{{Cite web |title=Lutheran Diocese Berlin-Brandenburg |url=https://www.selk-berlin.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080328152944/https://www.selk-berlin.de/ |archive-date=28 March 2008 |access-date=19 August 2008 |publisher=Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche}}</ref> Mayroong 36 na kongregasyong [[Mga Bautista|Bautista]] (sa loob [[Samahan ng mga Ebanghelikong Malayang Simbahang Kongregasyon sa Alemanya]]), 29 [[Bagong Apostolikong Simbahan]], 15 [[Nagkakaisang Metodistang Simbahan|Nagkakaisang Metodista]] na simbahan, walong Malayang Ebanghelika na Kongregasyon, apat na [[Simbahan ni Kristo, Siyentipiko]] (una, iklawa, ikatlo, at ikalabing-anim), anim mga kongregasyon ng [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]], isang [[Lumang Simbahang Katoliko|Lumang Simbahan]], at isang [[Anglikanismo|Anglicanong]] simbahan sa Berlin. Ang Berlin ay may higit sa 80 moske,<ref>{{Cite web |title=Berlin's mosques |url=https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093250/https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |archive-date=11 November 2018 |access-date=11 November 2018 |publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> sampung sinagoga,<ref>{{Cite news |last=Keller |first=Claudia |date=10 November 2013 |title=Berlins jüdische Gotteshäuser vor der Pogromnacht 1938: Untergang einer religiösen Vielfalt |language=de |trans-title=Berlin's jewish places of worship before the Pogromnacht 1938: Decline of a religious diversity |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |url-status=live |access-date=11 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093246/https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |archive-date=11 November 2018 |quote=Von den weit mehr als 100 jüdischen Gotteshäusern sind gerade einmal zehn übrig geblieben. (in english: Of the far more than 100 synagogues, only ten are left.)}}</ref> at dalawang templong [[Budismo|Budista]]. == Gobyerno at politika == {{main|Politika ng Berlin}} === Estadong lungsod === [[Talaksan:Rotes_Rathaus.jpg|left|thumb|[[Rotes Rathaus]] (''Pulang Munisipyo''), luklukan ng Senado at Alkalde ng Berlin.]] Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pag-iisa]] noong Oktubre 3, 1990, ang Berlin ay isa sa tatlong [[Länder ng Alemanya|estadong lungsod sa Alemanya]] na kabilang sa kasalukuyang 16 na estado ng Alemanya. Ang [[Abgeordnetenhaus ng Berlin|Kapulungan ng mga Kinatawan]] (''Abgeordnetenhaus'') ay kumakatawan bilang parlamento ng lungsod at estado, na mayroong 141 na luklukan. Ang ehekutibong tanggapan ng Berlin ay ang [[Senado ng Berlin]] (''Senat von Berlin''). Binubuo ang Senado ng [[Talaan ng mga alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] (''Regierender Bürgermeister''), at hanggang sampung senador na may hawak na ministeryal na posisyon, dalawa sa kanila ang may hawak na titulong "Alkalde" (''Bürgermeister'') bilang kinatawan ng Namamahalang Alkalde.<ref>{{Cite web |date=2016-11-01 |title=Verfassung von Berlin – Abschnitt IV: Die Regierung |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008025644/https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |archive-date=8 October 2020 |access-date=2020-10-02 |website=www.berlin.de |language=de}}</ref> Ang kabuuang taunang badyet ng estado ng Berlin noong 2015 ay lumampas sa €24.5 ($30.0) bilyon kabilang ang surplus sa badyet na €205 ($240) milyon.<ref>{{Cite news |title=Berliner Haushalt Finanzsenator bleibt trotz sprudelnder Steuereinnahmen vorsichtig |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/berliner-haushalt-finanzsenator-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-24702234 |url-status=live |access-date=20 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131248/https://www.berliner-zeitung.de/sport-leidenschaft/berliner-haushalt-finanzsenator-kollatz-ahnen-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-li.6132?pid=true |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang estado ay nagmamay-ari ng malawak na pag-aari, kabilang ang mga gusaling pang-administratibo at pamahalaan, mga kompanya ng real estate, pati na rin ang mga stake sa Estadio Olimpiko, mga paliguan, mga kompanya ng pabahay, at maraming mga pampublikong negosyo at mga subsidiyaryo na kompanya.<ref>{{Cite web |date=18 May 2017 |title=Vermögen |trans-title=Assets |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190928151604/https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |archive-date=28 September 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 September 2019 |title=Beteiligungen des Landes Berlin |trans-title=Holdings of the State of Berlin |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191219070001/https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |archive-date=19 December 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]] |language=de}}</ref> Hawak ng [[Partido Sosyo-Demokratiko ng Alemanya|Partido Sosyo-Demokratiko]] (''Sozialdemokratische Partei Deutschlands'' o SPD) at ng [[Ang Kaliwa (Alemanya)|Kaliwa]] (Die Linke) ang pamahalaang lungsod pagkatapos ng [[Halalan estatal ng Berlin, 2001|halalang estatal noong 2001]] at nanalo ng isa pang termino sa [[Halalang estatal ng Berlin, 2006|halalang estatal noong 2006]].<ref>{{Cite web |title=Berlin state election, 2006 |url=https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323161037/https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |archive-date=23 March 2012 |access-date=17 August 2008 |website=Der Landeswahlleiter für Berlin |language=de}}</ref> Mula noong [[Halalang estatal ng Berlin, 2016|halalang estatal noong 2016]], nagkaroon ng koalisyon sa pagitan ng Partido Sosyo-Demokratiko, mga Lunti, at Kaliwa. Ang Namumunong Alkalde ay magkasabay na Panginoong Alkalde ng Lungsod ng Berlin (''Oberbürgermeister der Stadt'') at Ministro na Pangulo ng Estado ng Berlin (''Ministerpräsident des Bundeslandes''). Ang tanggapan ng Namamahalang Alkalde ay nasa [[Rotes Rathaus|Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo)]]. Mula noong 2014 ang tanggapang ito ay hawak ni [[Michael Müller (politiko, ipinanganak noong 1964)|Michael Müller]] ng mga Sosyo-Demokratiko.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Time (magazine)|Time Europe]]}}</ref> === Mga boro === [[Talaksan:Berlin_Subdivisions.svg|right|thumb|[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|12 boro ng Berlin at ang kanilang 96 na kapitbahayan]]]] Ang Berlin ay nahahati sa 12 boro o distrito (''Bezirke''). Ang bawat boro ay may ilang mga subdistrito o mga kapitbahayan (''Ortsteile''), na nag-ugat sa mas matatandang munisipalidad na nauna sa pagbuo ng Kalakhang Berlin noong Oktubre 1, 1920. Ang mga subdistritong ito ay naging urbanisado at isinama sa lungsod nang maglaon. Maraming residente ang lubos na nakikilala sa kanilang mga kapitbahayan, na kolokyal na tinatawag na ''[[Kiez]]''. Sa kasalukuyan, ang Berlin ay binubuo ng 96 na mga subdistrito, na karaniwang binubuo ng ilang mas maliliit na pook residensiyal o kuwarto. Ang bawat borough ay pinamamahalaan ng isang sangguniang pamboro (''Bezirksamt'') na binubuo ng limang konsehal (''Bezirksstadträte'') kasama ang alkalde ng boro (''Bezirksbürgermeister''). Ang konseho ay inihahalal ng asamblea ng boro (''Bezirksverordnetenversammlung''). Gayunpaman, ang mga indibidwal na boro ay hindi mga independiyenteng munisipalidad, ngunit nasa ilalim ng Senado ng Berlin. Ang mga alkalde ng boro ay bumubuo sa konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister''), na pinamumunuan ng Namamahalang Alkalde ng lungsod at nagpapayo sa Senado. Ang mga kapitbahayan ay walang mga lokal na katawan ng pamahalaan. === Kakambal na bayan – mga kinakapatid na lungsod === Ang Berlin ay nagpapanatili ng opisyal na pakikipagsosyo sa 17 lungsod.<ref name="Berlintwins">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref> Ang [[Kakambal na lungsod|pagkakambal ng lungsod]] sa pagitan ng Berlin at iba pang mga lungsod ay nagsimula sa kapatid nitong lungsod na Los Angeles noong 1967. Kinansela ang mga pagsosyo ng Silangang Berlin sa panahon ng muling pag-iisa ng Alemanya ngunit kalaunan ay bahagyang muling itinatag. Ang mga pakikipagsosyo ng Kanlurang Berlin ay dati nang pinaghihigpitan sa antas ng boro. Noong panahon ng Digmaang Malamig, ang mga partnership ay sumasalamin sa iba't ibang hanayan ng kapangyarihan, kung saan ang Kanlurang Berlin ay nakikipagsosyo sa mga kabesera sa Kanluraning Mundo at Silangang Berlin na karamihan ay nakikipagsosyo sa mga lungsod mula sa [[Pakto ng Barsobya]] at mga kaalyado nito. Mayroong ilang magkasanib na proyekto sa maraming iba pang mga lungsod, tulad ng [[Beirut]], Belgrade, São Paulo, [[Copenhague]], Helsinki, [[Amsterdam]], [[Johannesburg]], [[Mumbai]], Oslo, [[Hanoi]], Shanghai, [[Seoul]], [[Sopiya|Sofia]], [[Sydney]], Lungsod ng New York, at [[Viena]]. Lumalahok ang Berlin sa mga pandaigdigang asosasyon ng lungsod gaya ng Samahan ng mga Kabesera ng Unyong Europeo, Eurocities, Ugnayan ng mga mga Europeong Lungsod ng Kultura, Metropolis, Pagpupulong Kumperensiya ng mga Pangunahing Lungsod ng Mundo, at Kumperensiya ng mga Kabeserang Lungsod ng Mundo. Ang Berlin ay kakambal sa:<ref name="Berlintwins2">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref>{{div col|colwidth=20em}} *Los Angeles, Estados Unidos (1967) <!--Paris - not twinning, does not consider Berlin as its twin town--> *[[Madrid]], España (1988) *[[Istanbul]], Turkiya (1989) *[[Barsobya]] Polonya (1991) *Mosku, Rusya (1991) *[[Bruselas]], Belhika (1992) *[[Budapest]], Unggarya (1992) *[[Tashkent]], Uzbekistan (1993) *[[Lungsod Mehiko]], Mehiko (1993) *[[Jakarta]], Indonesia (1993) *Beijing, Tsina (1994) *Tokyo, Hapon (1994) *[[Buenos Aires]], Arhentina (1994) *[[Praga]], Republikang Tseko (1995) *[[Windhoek]], Namibia (2000) *Londres, Nagkakaisang Kaharian (2000) {{div col end}}Mula noong 1987, ang Berlin ay mayroon ding opisyal na pakikipagsosyo sa Paris, Pransiya. Ang bawat boro ng Berlin ay nagtatag din ng sarili nitong kambal na bayan. Halimbawa, ang borough ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] ay may pagsosyo sa Israeling lungsod ng [[Kiryat Yam]].<ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaftsverein Friedrichshain-Kreuzberg e. V. |url=https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309000305/https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |archive-date=9 March 2021 |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |language=de}}</ref> == Ekonomiya == {{main|Ekonomiya ng Berlin}} [[Talaksan:Berlin_Mitte_by_night.JPG|left|thumb|Ang Berlin ay isang UNESCO "Lungsod ng Disenyo" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[ekosistema ng startup]].<ref>{{Cite web |title=Berlin – Europe's New Start-Up Capital |url=https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331043259/https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |archive-date=31 March 2016 |access-date=27 March 2016 |website=Credit Suisse}}</ref>]] Ang Berlin ay isang UNESCO "City of Design" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[startup ecosystem]]. Noong 2018, ang GDP ng Berlin ay umabot sa €147&nbsp;bilyon, isang pagtaas ng 3.1% kumpara sa nakaraang taon. Ang ekonomiya ng Berlin ay pinangungunahan ng [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na may humigit-kumulang 84% ng lahat ng kompanya na nagnenegosyo sa mga serbisyo. Noong 2015, ang kabuuang lakas-paggawa sa Berlin ay 1.85&nbsp;milyon. Ang tantos ng walang trabaho ay umabot sa 24 na taon na mababang noong Nobyembre 2015 at tumayo sa 10.0%.<ref>{{Cite news |title=Berlin hat so wenig Arbeitslose wie seit 24 Jahren nicht |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |url-status=live |access-date=1 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203224849/https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |archive-date=3 December 2015}}</ref> Mula 2012 hanggang 2015, ang Berlin, bilang isang estado ng Aleman, ay may pinakamataas na taunang tantos ng paglago ng trabaho. Humigit-kumulang 130,000 trabaho ang naidagdag sa panahong ito.<ref>{{Cite news |date=28 January 2015 |title=In Berlin gibt es so viele Beschäftigte wie nie zuvor |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |url-status=live |access-date=16 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224010722/https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |archive-date=24 February 2016}}</ref> Kabilang sa mahahalagang sektor ng ekonomiya sa Berlin ang mga agham pambuhay, transportasyon, impormasyon at mga teknolohiya sa komunikasyon, media at musika, pananalastas at disenyo, bioteknolohiya, mga serbisyong pangkapaligiran, konstruksiyon, e-komersiyo, retail, negosyo sa hotel, at inhinyeriyang medikal.<ref>{{Cite news |date=21 September 2006 |title=Poor but sexy |work=The Economist |url=https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |url-status=live |access-date=19 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622201720/https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |archive-date=22 June 2008}}</ref> Ang pananaliksik at pag-unlad ay may kahalagahang pang-ekonomiya para sa lungsod.<ref name="factsheet">{{Cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Maraming malalaking korporasyon tulad ng Volkswagen, Pfizer, at SAP ang nagpapatakbo ng mga laboratoryong pang-inobasyon sa lungsod.<ref>{{Cite news |title=Immer mehr Konzerne suchen den Spirit Berlins |publisher=Berliner Morgenpost |url=https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |url-status=live |access-date=13 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116150546/https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |archive-date=16 January 2017}}</ref> Ang Science and Business Park sa Adlershof ay ang pinakamalaking parke ng teknolohiya sa Alemanya na sinusukat ng kita. <ref>{{Cite web |title=The Science and Technology Park Berlin-Adlershof |url=https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170117042743/https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |archive-date=17 January 2017 |access-date=13 January 2017 |website=Berlin Adlershof: Facts and Figures |publisher=Adlershof}}</ref> Sa loob ng [[Eurozone]], ang Berlin ay naging sentro para sa paglipat ng negosyo at internasyonal na [[Pamumuhunan (macroeconomics)|pamumuhunan]].<ref>{{Cite news |title=Global Cities Investment Monitor 2012 |publisher=KPMG |url=https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |url-status=live |access-date=28 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102003006/https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |archive-date=2 November 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote nach Bundesländern in Deutschland 2018 {{!}} Statista |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627171657/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |archive-date=27 June 2021 |access-date=13 November 2018 |website=Statista |language=de}}</ref> {| class="wikitable" !Taon <ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote in Berlin bis 2018 |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211194253/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=Statista}}</ref> !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 !2006 !2007 !2008 !2009 !2010 !2011 !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 !2017 !2018 !2019 |- |Tantos ng walang trabaho sa % |15.8 |16.1 |16.9 |18.1 |17.7 |19.0 |17.5 |15.5 |13.8 |14.0 |13.6 |13.3 |12.3 |11.7 |11.1 |10.7 |9.8 |9.0 |8.1 |7.8 |} == Edukasyon at Pananaliksik == <!--{{Pangunahin|Edukasyon sa Berlin}}-->[[Talaksan:Berlin-Mitte_Humboldt-Uni_05-2014.jpg|right|thumb|Ang [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] ay kaugnay sa 57 nagwagi sa Gantimpalang Nobel.]] {{Magmula noong|2014}}, ang Berlin ay may 878 na paaralan, na nagtuturo sa 340,658 mag-aaral sa 13,727 klase, at 56,787 nagsasanay sa mga negosyo at saanman.<ref name="factsheet22">{{cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Ang lungsod ay may 6 na taong programa sa primaryang edukasyon. Pagkatapos matapos ang elementarya, magpapatuloy ang mga mag-aaral sa ''Sekundarschule'' (isang komprehensibong paaralan) o ''Gymnasium'' (paaralan para sa paghahanda sa kolehiyo). Ang Berlin ay may natatanging na programa sa paaralang bilingual sa ''Europaschule'', kung saan tinuturuan ang mga bata ng kurikulum sa Alemanya at isang wikang banyaga, simula sa elementarya at magpapatuloy sa mataas na paaralan.<ref>{{cite web |title=Jahrgangsstufe Null |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080520234625/https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |archive-date=20 May 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[Der Tagesspiegel]] |language=de}}</ref> Ang [[Französisches Gymnasium Berlin]], na itinatag noong 1689 upang turuan ang mga anak ng bakwit na Huguenot, ay nag-aalok ng pagtuturo (Aleman/Pranses).<ref>{{Cite web |title=Geschichte des Französischen Gymnasiums |url=https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080615205603/https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |archive-date=15 June 2008 |access-date=17 August 2008 |website=Französisches Gymnasium Lycée Français Berlin |language=de, fr}}</ref> Ang [[Paaralang John F. Kennedy, Berlin|Paaralang John F. Kennedy]], isang bilingweng Aleman–Ingles na pampublikong paaralan sa [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]], ay partikular na tanyag sa mga anak ng mga diplomat at komunidad ng ekspatriado na nagsasalita ng Ingles. 82 {{Lang|de|Gymnasien}} ang nagtutro ng [[Wikang Latin|Latin]] <ref>{{Cite web |date=29 March 2013 |title=Latein an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/latein |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171004133934/https://www.gymnasium-berlin.net/latein |archive-date=4 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> at 8 ang nagtuturo ng [[Wikang Sinaunang Griyego|Sinaunang Griyego]].<ref>{{Cite web |date=31 March 2013 |title=Alt-Griechisch an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012215308/https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |archive-date=12 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> == Kultura == [[Talaksan:Alte_Nationalgalerie_abends_(Zuschnitt).jpg|thumb|200x200px|Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].]] [[Talaksan:Cafe_am_Holzmarkt,_River_Spree,_Berlin_(46636049685).jpg|left|thumb|Ang [[Alternatibong kultura|alternatibong]] Holzmarkt, [[Friedrichshain-Kreuzberg]]]] {{main|Kultura sa Berlin|Media sa Berlin}} Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO2" /> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO3">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO22">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080808091530/https://whc.unesco.org/en/list/532 |archive-date=8 August 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Ang lumalawak na kultural na pangyayari sa lungsod ay binibigyang-diin ng paglipat ng [[Pangkalahatang Grupo ng Musika|Universal Music Group]] na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan sa pampang ng Ilog Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay pinangalanang "Lungsod ng Disenyo" ng [[UNESCO]] at naging bahagi na ng [[Malikhaing Network ng Lungsod|Creative Cities Network]] mula noon.<ref name="Cityofdesign32">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref><ref name="Cityofdesign4">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> == Mga tala == <references group="note"/> == Mga sanggunian == <references />{{Geographic location |Centre = Berlin |North = [[Neubrandenburg]], [[Rostock]] |Northeast = [[Szczecin]] ([[Polonya]]) |East = [[Frankfurt (Oder)]] |Southeast = [[Cottbus]] |South = [[Dresden]] |Southwest = [[Potsdam]], [[Dessau]], [[Halle, Saxony-Anhalt|Halle]], [[Leipzig]] |West = [[Brandenburg an der Havel]], [[Braunschweig]] |Northwest = [[Hamburg]], [[Lübeck]] }} {{Navboxes |list= {{Berlin}} {{Mga Borough ng Berlin}} {{Mga lungsod sa Alemanya}} {{Germany states}} {{Kabiserang lungsod ng Unyong Europeo}} {{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}} {{Kabiserang Kultural sa Europa}} {{Hanseatic League}} }} [[Kategorya:Mga estado ng Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Mga lungsod sa Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Kabisera sa Europa|Berlin]] [[Kategorya:Berlin]] 4ovx7xxc2zcioujx1jj36u1vr5d9oam 1966070 1966009 2022-08-25T11:41:41Z Ryomaandres 8044 /* Ika-20 hanggang ika-21 siglo */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Berlin|subdivision_type=Bansa|subdivision_name=Alemanya|subdivision_type1=[[Landstadt ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1=[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Berlin]]|settlement_type=Kabeserang lungsod, [[Landstadt ng Alemanya|Estado]], at [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]]|image_skyline={{Photomontage|position=center | photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg | photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg | photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg | photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg | photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg | photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg | photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg | photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg | color_border = white | color = white | spacing = 2 | size = 270 | foot_montage = '''Mula itaas, kaliwa pakanan''': Tanawin ng [[Tiergarten, Berlin|Tiergarten]]; [[Tarangkahang Brandeburgo]]; [[Katedral ng Berlin]]; [[Palasyo ng Charlottenburg]]; [[Pulo ng mga Museo]], at [[Toreng Pang-TV ng Berlin]]; [[Haligi ng Tagumpay ng Berlin|Haligi ng Tagumpay]]; [[Plaza Potsdam]]; at [[gusaling Reichstag]] }}|image_shield=Coat of arms of Berlin.svg|shield_size=70px|pushpin_map=Germany#Europe|pushpin_relief=yes|pushpin_map_caption=Kinaroroonan sa Alemanya|coordinates={{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}|image_flag=Flag_of_Berlin.svg|image_map={{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}|total_type=Lungsod/Estado|area_total_km2=891.7|area_footnotes=<ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>|population_total=3769495|population_footnotes=<ref name="pop-detail"/>|population_as_of=Disyembre 31, 2020|population_urban=4473101|population_urban_footnotes=<ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>|population_metro=6144600|population_metro_footnotes=<ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>|elevation_m=34|population_demonyms=Berlines<br/>Berliner (m), Berlinerin (f) (Aleman)|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP (nominal)]]|blank_info_sec1=€155 billion (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>|blank1_name_sec1=GRP kada tao|blank1_info_sec1=€41,000 (2020)|blank2_name_sec2=[[Human Development Index|HDI]] (2018)|blank2_info_sec2=0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|very high}} · [[List of German states by Human Development Index|2nd of 16]]|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+01:00|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+02:00|blank_name_sec2=[[GeoTLD]]|blank_info_sec2=[[.berlin]]|website={{URL|www.berlin.de/en/}}|governing_body=[[Abgeordnetenhaus ng Berlin]]|leader_title=[[Namumunong Alkalde ng Berlin|Namumunong Alkalde]]|leader_party=SPD|leader_name=[[Franziska Giffey]]|geocode=[[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS Region]]: DE3|area_code=[[List of dialling codes in Germany#030 – Berlin|030]]|registration_plate=B{{NoteTag |1 = Prefixes for vehicle registration were introduced in 1906, but often changed due to the political changes after 1945. Vehicles were registered under the following prefixes: "I A" (1906&nbsp;– April 1945; devalidated on 11 August 1945); no prefix, only digits (from July to August 1945), "БГ" (=BG; 1945–46, for cars, trucks and busses), "ГФ" (=GF; 1945–46, for cars, trucks and busses), "БM" (=BM; 1945–47, for motor bikes), "ГM" (=GM; 1945–47, for motor bikes), "KB" (i.e.: [[Allied Kommandatura|Kommandatura]] of Berlin; for all of Berlin 1947–48, continued for [[West Berlin]] until 1956), "GB" (i.e.: Greater Berlin, for [[East Berlin]] 1948–53), "I" (for East Berlin, 1953–90), "B" (for West Berlin from 1 July 1956, continued for all of Berlin since 1990).}}|iso_code=DE-BE|official_name=Berlin}}Ang '''Berlin''' ay ang [[kabisera|kabesera]] ng [[Alemanya]]. May 3.7 milyong naninirahan dito, ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|pinakamalaking lungsod]] sa bansa ayon sa lugar at populasyon<ref>{{Cite news |last=Milbradt |first=Friederike |date=6 February 2019 |title=Deutschland: Die größten Städte |language=de |work=[[Die Zeit]] (Magazin) |location=Hamburg |url=https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |url-status=live |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190213183401/https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |archive-date=13 February 2019}}</ref><ref>{{Cite news |date=1 August 2019 |title=Leipzig überholt bei Einwohnerzahl Dortmund – jetzt Platz 8 in Deutschland |language=de |work=[[Leipziger Volkszeitung]] |location=Leipzig |url=https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |url-status=dead |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113070247/https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |archive-date=13 November 2019}}</ref>, at ang pinakamalaking lungsod ayon sa populasyon sa [[Kaisahang Yuropeo|Unyong Europeo]], ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod.<ref name="pop-detail">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Isa sa [[Länder ng Alemanya|labing-anim na kinabibilangang estado]] ng Alemanya, ang Berlin ay napalilibutan ng [[Brandeburgo|Estado ng Brandeburgo]] at kadugtong ng [[Potsdam]], ang kabesera ng Brandeburgo. Ang urbanong pook ng Berlin, na may populasyon na humigit-kumulang 4.5 milyon, ay ang pangalawang pinakamataong urbanong pook sa Alemanya pagkatapos ng [[Ruhr]]. Ang [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandeburgo|kabeserang rehiyon ng Berlin-Brandeburgo]] ay may humigit-kumulang 6.2 milyong mga naninirahan at ito ang [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|ikatlong pinakamalaking kalakhang rehiyon ng Alemanya]] pagkatapos ng mga rehiyon ng [[Rin-Ruhr]] at [[Francfort Rin-Meno|Rin-Meno]].<ref>{{Cite web |date=4 October 2016 |title=Daten und Fakten zur Hauptstadtregion |url=https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175940/https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |archive-date=21 March 2019 |access-date=13 April 2022 |website=www.berlin-brandenburg.de}}</ref> Nagkaroon ng [[Pag-iisa ng Berlin at Brandeburgo|bigong pagtatangkang pag-isahin ang parehong estado noong 1996]], at sa kabila ng nananatiling hiwalay, ang dalawang estado ay nagtutulungan sa maraming bagay hanggang ngayon. Ang Berlin ay tumatawid sa pampang ng [[Spree (ilog)|Spree]], na dumadaloy sa [[Havel]] (isang [[tributaryo]] ng [[Ilog Elba|Elbe]]) sa kanlurang boro ng [[Spandau]] . Kabilang sa mga pangunahing topograpikong tampok ng lungsod ay ang maraming lawa sa kanluran at timog-silangan na mga boro na nabuo ng [[Spree (ilog)|Spree]], [[Havel]], at [[Dahme (ilog)|Dahme]], na ang pinakamalakin ay ang [[Lawa ng Müggelsee|Lawa Müggelsee]]. Dahil sa lokasyon nito sa [[Kapatagang Europeo]], ang Berlin ay naiimpluwensiyahan ng isang [[Klimang banayad|banayad na pana-panahong klima]]. Halos sangkatlo ng lugar ng lungsod ay binubuo ng mga kagubatan, [[Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin|liwasan, hardin]], ilog, kanal, at lawa.<ref name="gruen">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang lungsod ay nasa lugar ng diyalektong [[Gitnang Aleman]], ang [[Alemang Berlin|diyalekto ng Berlin]] ay isang varyant ng mga [[Mga diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch|diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch]]. Unang naidokumento noong ika-13 siglo at sa pagtawid ng dalawang mahalagang makasaysayang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]],<ref name="staple">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]] (1417 – 1701), ang [[Kaharian ng Prusya]] (1701–1918), ang [[Imperyong Aleman]] (1871). –1918), ang [[Republikang Weimar]] (1919–1933), at [[Alemanyang Nazi]] (1933–1945). Ang [[Berlin noong dekada '20]] ay ang ikatlong pinakamalaking munisipalidad sa mundo.<ref>{{Cite web |date=September 2009 |title=Topographies of Class: Modern Architecture and Mass Society in Weimar Berlin (Social History, Popular Culture and Politics in Germany) |url=https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180706161901/https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |archive-date=6 July 2018 |access-date=9 October 2009 |publisher=www.h-net.org}}</ref> Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at ang kasunod na pananakop nito ng mga matagumpay na bansa, nahati ang lungsod; ang [[Kanlurang Berlin]] ay naging isang de facto na [[Engklabo at eksklabo|eksklabo]] ng [[Kanlurang Alemanya]], na napapalibutan ng [[Pader ng Berlin]] (mula Agosto 1961 hanggang Nobyembre 1989) at teritoryo ng Silangang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Berlin Wall |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080630080628/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |archive-date=30 June 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> Ang [[Silangang Berlin]] ay idineklara na kabesera ng Silangang Alemanya, habang ang [[Bonn]] ay naging kabesera ng Kanlurang Alemanya. Kasunod ng [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990, ang Berlin ay muling naging kabesera ng buong Alemanya. Ang Berlin ay isang [[Lungsod pandaigdig|pandaigdigang lungsod]] ng [[Kultura ng Berlin|kultura]], [[Politika ng Berlin|politika]], [[Media ng Berlin|media]], at agham.<ref>{{Cite web |title=Berlin – Capital of Germany |url=https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112204045/https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |archive-date=12 January 2012 |access-date=18 August 2008 |website=German Embassy in Washington}}</ref><ref>{{Cite news |last=Davies |first=Catriona |date=10 April 2010 |title=Revealed: Cities that rule the world&nbsp;– and those on the rise |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |url-status=live |access-date=11 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604014630/https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |archive-date=4 June 2011}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sifton |first=Sam |date=31 December 1969 |title=Berlin, the big canvas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412012910/https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |archive-date=12 April 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |date=22 October 2009 |title=Global Power City Index 2009 |url=https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |url-status=live |journal=Institute for Urban Strategies at the Mori Memorial Foundation |archive-url=https://web.archive.org/web/20140629143736/https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |archive-date=29 June 2014 |access-date=29 October 2009}}</ref> Nakabatay ang [[Ekonomiya ng Berlin|ekonomiya]] nito sa mga [[High tech|high-tech]] na kompanya at [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na sumasaklaw sa magkakaibang hanay ng mga [[Malilikhaing industriya|malikhaing industriya]], pasilidad ng pananaliksik, mga korporasyon ng media at mga lugar ng kumbensiyon.<ref name="congress">{{Cite web |title=ICCA publishes top 20 country and city rankings 2007 |url=https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080922094543/https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |archive-date=22 September 2008 |access-date=18 August 2008 |website=ICCA}}</ref><ref name="Cityofdesign2">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> Ang Berlin ay nagsisilbing isang kontinental na pusod para sa trapiko sa himpapawid at tren at may napakakomplikadong ugnayan ng pampublikong transportasyon. Ang metropolis ay isang sikat na destinasyong [[Turismo sa Alemanya|panturista]].<ref>{{Cite journal |date=4 September 2014 |title=Berlin Beats Rome as Tourist Attraction as Hordes Descend |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |url-status=live |journal=Bloomberg L.P. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911154443/https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |archive-date=11 September 2014 |access-date=11 September 2014}}</ref> Kabilang din sa mga makabuluhang industriya ang [[Teknolohiyang pang-impormasyon|IT]], mga [[parmasyutiko]], [[inhinyeriyang biyomedikal]], [[malinis na teknolohiya]], [[biyoteknolohiya]], konstruksiyon, at [[Elektronika|electronika]]. Ang Berlin ay tahanan ng mga unibersidad na kilala sa buong mundo gaya ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]], [[Pamantasang Teknikal ng Berlin|Pamantasang Teknikal]], [[Malayang Unibersidad ng Berlin|Malayang Unibersidad]], [[Pamantasan ng mga Sining ng Berlin|Pamantasan ng mga Sining]], [[ESMT Berlin]], [[Paaralang Hertie]], at [[Kolehiyong Bard ng Berlin]]. Ang [[Zoolohikong Hardin ng Berlin|Zoolohikong Hardin]] nito ay ang pinakabinibisitang zoo sa Europa at isa sa pinakasikat sa buong mundo. Dahil ang [[Estudyo ng Babelsberg|Babelsberg]] ang kauna-unahang malakihang estudyong pampelikulang kompleks sa mundo, ang Berlin ay isang lalong sikat na lokasyon para sa mga pandaigdigang [[Tala ng mga pelikulang isinagawa sa Berlin|paggawa ng pelikula]].<ref>{{Cite web |date=9 August 2008 |title=Hollywood Helps Revive Berlin's Former Movie Glory |url=https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080813010550/https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |archive-date=13 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Kilala ang lungsod sa mga pagdiriwang, magkakaibang arkitektura, nightlife, kontemporaneong sining at napakataas na kalidad ng pamumuhay.<ref>{{Cite news |last=Flint |first=Sunshine |date=12 December 2004 |title=The Club Scene, on the Edge |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130402221310/https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |archive-date=2 April 2013}}</ref> Mula noong dekada 2000, saksi nag Berlin sa paglitaw ng isang kosmopolitang [[Startup ecosystem|eksenang]] [[entrepreneurship]].<ref>{{Cite journal |date=13 June 2014 |title=Young Israelis are Flocking to Berlin |url=https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |url-status=live |journal=Newsweek |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827183310/https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |archive-date=27 August 2014 |access-date=28 August 2014}}</ref> Nagtataglay ang Berlin ng tatlong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]]: [[Pulo ng mga Museo]]; ang mga [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]]; at ang mga [[Mga Modernismong Pabahay ng Berlin|Modernismong Pabahay ng Berlin]].<ref name="UNESCO">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> Kabilang sa iba pang mga tanawin ang [[Tarangkahang Brandeburgo]], ang [[gusaling Reichstag]], [[Potsdamer Platz]], ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], ang [[Gedenkstätte Berliner Mauer|Alaala ng Pader ng Berlin]], ang [[Galeriya ng Silangang Bahagi]], ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin]], [[Katedral ng Berlin]], at ang [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]], ang pinakamataas na estruktura sa Alemanya. Maraming museo, galeriya, aklatan, orkestra, at mga pinagdadausan ng sports ang Berlin. Kabilang dito ang [[Altes Museum]], ang [[Alte Nationalgalerie|Lumang Pamabansang Galeriya]], ang [[Museong Bode]], ang [[Museong Pergamon|Museo Pergamo]], ang [[Deutsches Historisches Museum|Museuong Pangkasaysayang Aleman]], ang [[Museong Hudyo Berlin]], ang [[Museo ng Likas na Kasaysayan, Berlin|Museo ng Likas na Kasaysayan]], ang [[Foro Humboldt]], ang [[Aklatang Estatal ng Berlin]], ang [[Opera Estatal ng Berlin]], ang [[Filarmonika ng Berlin]], at ang [[Maraton ng Berlin]]. == Kasaysayan == === Etimolohiya === Matatagpuan ang Berlin sa hilagang-silangan ng Alemanya, silangan ng Ilog [[Ilog Elba|Elbe]], na dating bumubuo, kasama ang Ilog (Sahon o Turingia) [[Saale]] (mula sa kanilang [[tagpuan]] sa [[Barby, Alemanya|Barby]] pataas), ang silangang hangganan ng [[Francia|Kahariang Franco]]. Habang ang Kahariang Franco ay pangunahing tinitirhan ng mga tribong [[Mga Aleman|Aleman]] tulad ng mga [[Mga Franco|Franco]] at mga [[Sakson|Sahon]], ang mga rehiyon sa silangan ng mga ilog sa hangganan ay pinaninirahan ng mga tribong [[Mga Eslabo|Eslabo]]. Ito ang dahilan kung bakit karamihan sa mga lungsod at nayon sa hilagang-silangan ng Alemanya ay may mga pangalang may pinagmulang [[Mga wikang Eslabo|Eslabo]] ([[Germania Slavica]]). Ang mga karaniwang [[Hermanisasyon|Hermanisadong]] pangalan ng lugar na [[Hulapi|hulaping]] Eslabo na pinagmulan ay ''-ow'', ''-itz'', ''-vitz'', ''-witz'', ''-itzsch'' at ''-in'', ang mga [[unlapi]] ay ''Windisch'' at ''Wendisch''. Ang pangalang ''Berlin'' ay nag-ugat sa wika ng mga naninirahan sa [[Mga Kanlurang Eslabo|Kanlurang Eslabo]] sa lugar ng Berlin ngayon, at maaaring nauugnay sa Lumang [[Wikang Polabo|Polabong]] tangkay na ''berl-'' / ''birl-'' ("latian").<ref>{{Cite book|last=Berger|first=Dieter|title=Geographische Namen in Deutschland|publisher=Bibliographisches Institut|year=1999|isbn=978-3-411-06252-2}}</ref> Dahil ang ''Ber-'' sa simula ay parang salitang Aleman na ''Bär'' ("oso"), lumilitaw ang isang oso sa eskudo de armas ng lungsod. Kaya ito ay isang halimbawa ng [[armas parlantes]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|labindalawang boro]] ng Berlin, lima ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Pankow]] (pinakamatao), [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Marzahn-Hellersdorf]], [[Treptow-Köpenick]], at [[Spandau]] (pinangalanang Spandow hanggang 1878). Sa siyamnapu't anim na kapitbahayan nito, dalawampu't dalawa ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Altglienicke]], [[Alt-Treptow]], [[Britz]], [[Buch (Berlin)|Buch]], [[Buckow (Berlin)|Buckow]], [[Gatow]], [[Karow (Berlin)|Karow]], [[Kladow]], [[Köpenick]], [[Lankwitz]], [[Lübars]], [[Malchow (Berlin)|Marchow]][[Pankow (lokalidad)|,]] [[Marzahn]], [[Pankow]], [[Prenzlauer Berg]], [[Rudow]], [[Schmöckwitz]], [[Spandau (lokalidad)|Spandau]], [[Stadtrandsiedlung Malchow]], [[Steglitz]], [[Tegel]], at [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]]. Ang kapitbahayan ng [[Moabit]] ay may pangalang nagmula sa Pranses, at ang [[Französisch Buchholz]] ay ipinangalan sa mga [[Huguenot]]. === Ika-12 hanggang ika-16 na siglo === [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|Mapa ng Berlin noong 1688]] [[Talaksan:Dom_und_Stadtschloss,_Berlin_1900.png|thumb|[[Katedral ng Berlin]] (kaliwa) at [[Palasyo ng Berlin]] (kanan), 1900]] Ang pinakaunang katibayan ng mga pamayanan sa lugar ng Berlin ngayon ay mga labi ng isang pundasyon ng bahay na may petsang 1174, na natagpuan sa mga paghuhukay sa Berlin Mitte,<ref>{{Cite news |title=Berlin ist älter als gedacht: Hausreste aus dem Jahr 1174 entdeckt |language=de |trans-title=Berlin is older than thought: house remains from 1174 have been found |agency=dpa |url=https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |url-status=live |access-date=24 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120824212016/https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |archive-date=24 August 2012}}</ref> at isang barakilang kahoy na may petsang humigit-kumulang 1192.<ref name="zycwaq">{{Cite news |last=Rising |first=David |date=30 January 2008 |title=Berlin dig finds city older than thought |work=[[NBC News]] |agency=Associated Press |url=https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |url-status=live |access-date=1 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180102013454/https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |archive-date=2 January 2018}}</ref> Ang unang nakasulat na mga talaan ng mga bayan sa lugar ng kasalukuyang Berlin ay mula sa huling bahagi ng ika-12 siglo. Ang [[Spandau]] ay unang binanggit noong 1197 at [[Köpenick]] noong 1209, bagaman ang mga lugar na ito ay hindi sumali sa Berlin hanggang 1920.<ref>{{Cite web |year=2002 |title=Zitadelle Spandau |trans-title=Spandau Citadel |url=https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080612020333/https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-date=12 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Ang gitnang bahagi ng Berlin ay maaaring masubaybayan pabalik sa dalawang bayan. Ang [[Cölln]] sa [[Fischerinsel]] ay unang binanggit sa isang dokumento noong 1237, at ang Berlin, sa kabila ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa tinatawag ngayong [[Nikolaiviertel]], ay tinukoy sa isang dokumento mula 1244.<ref name="zycwaq" /> Ang 1237 ay itinuturing na petsa ng pagkakatatag ng lungsod.<ref name="Medtradc">{{Cite web |title=The medieval trading center |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160731190906/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |archive-date=31 July 2016 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Ang dalawang bayan sa paglipas ng panahon ay nabuo ang malapit na pang-ekonomiya at panlipunang ugnayan, at nakinabang mula sa [[Karapatan sa emporyo|pangunahing bahagi mismo]] sa dalawang mahalagang [[ruta ng kalakalan]] ng ''[[Via Imperii]]'' at mula [[Brujas]] hanggang [[Veliky Novgorod|Novgorod]].<ref name="staple2">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Noong 1307, bumuo sila ng isang alyansa na may isang karaniwang patakarang panlabas, bagaman ang kanilang mga panloob na pangangasiwa ay pinaghihiwalay pa rin.<ref name="Stöver2010">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref><ref name="Lui stadtgr">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Noong 1415, si [[Federico I, Elektor ng Brandeburgo|Federico I]] ay naging [[Prinsipe-elektor|elektor]] ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]], na pinamunuan niya hanggang 1440.<ref>{{Cite web |year=1993 |title=The Hohenzollern Dynasty |url=https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070807093738/https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-date=7 August 2007 |access-date=18 August 2008 |publisher=Antipas}}</ref> Noong ika-15 siglo, itinatag ng kaniyang mga kahalili ang Berlin-Cölln bilang kabesera ng margebyato, at ang mga sumunod na miyembro ng pamilyang [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ay namuno sa Berlin hanggang 1918, una bilang mga elektor ng Brandeburgo, pagkatapos ay bilang mga hari ng [[Prusya]], at kalaunan bilang mga [[emperador ng Alemanya]]. Noong 1443, sinimulan ni [[Federico II, Elektor ng Brandeburgo|Federico II Ngiping Bakal]] ang pagtatayo ng isang bagong [[Stadtschloss, Berlin|palasyo]] ng hari sa kambal na lungsod ng Berlin-Cölln. Ang mga protesta ng mga mamamayan ng bayan laban sa gusali ay nagtapos noong 1448, sa "Indignasyong Berlin" ("Berliner Unwille").<ref>{{Cite web |last=Komander |first=Gerhild H. M. |date=November 2004 |title=Berliner Unwillen |trans-title=Berlin unwillingness |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130919215632/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |archive-date=19 September 2013 |access-date=30 May 2013 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins e.&nbsp;V. |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Conrad |first=Andreas |date=26 October 2012 |title=Was den "Berliner Unwillen" erregte |language=de |trans-title=What aroused the "Berlin unwillingness" |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181008183148/https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |archive-date=8 October 2018}}</ref> Hindi naging matagumpay ang protestang ito at nawalan ang mga mamamayan ng marami sa mga pampolitika at pang-ekonomiyang pribilehiyo. Nang matapos ang palasyo ng hari noong 1451, unti-unti itong nagamit. Mula 1470, kasama ang bagong elektor na si [[Alberto III Aquiles, Elektor ng Brandeburgo|Alberto III Aquiles]], naging bagong tirahan ng hari ang Berlin-Cölln.<ref name="Lui stadtgr2">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Opisyal, ang palasyo ng Berlin-Cölln ay naging permanenteng tirahan ng mga Brandeburgong elektor ng Hohenzollerns mula 1486, nang si [[John Cicero, Elektor ng Brandeburgo|John Cicero]] ay maupo sa kapangyarihan.<ref>{{Cite web |title=The electors' residence |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170421214734/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |archive-date=21 April 2017 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Gayunpaman, kinailangan ng Berlin-Cölln na talikuran ang katayuan nito bilang isang malayang lungsod [[Ligang Hanseatico|Hanseatico]]. Noong 1539, opisyal na naging [[Luteranismo|Luterano]] ang mga botante at ang lungsod.<ref>{{Cite web |title=Berlin Cathedral |url=https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060818100934/https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-date=18 August 2006 |access-date=18 August 2008 |publisher=SMPProtein}}</ref> === Ika-17 hanggang ika-19 na siglo === Ang [[Digmaan ng Tatlumpung Taon]] sa pagitan ng 1618 at 1648 ay nagwasak sa Berlin. Sangkatlo ng mga bahay nito ang nasira o nawasak, at ang lungsod ay nawalan ng kalahati ng populasyon nito.<ref>{{Cite web |title=Brandenburg during the 30 Years War |url=https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928213849/https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |archive-date=28 September 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=World History at KMLA}}</ref> Si [[Federico Guillermo I, Elektor ng Brandeburgo|Federico Guillermo]], na kilala bilang "Dakilang Elektor", na humalili sa kanyang ama na si [[Jorge Guillermo, Elektor ng Brandeburgo|Jorge Guillermo]] bilang pinuno noong 1640, ay nagpasimula ng isang patakaran ng pagtataguyod ng imigrasyon at pagpaparaya sa relihiyon.<ref name="Carlyle18532">{{cite book|first=Thomas|last=Carlyle|title=Fraser's Magazine|url=https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog|year=1853|publisher=J. Fraser|page=[https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog/page/n71 63]|access-date=11 February 2016}}</ref> Sa [[Kautusan ng Potsdam]] noong 1685, nag-alok si Frederick William ng pagpapakupkop para sa mga [[Huguenot]] na Pranses.<ref name="Plaut19952">{{cite book|first=W. Gunther|last=Plaut|title=Asylum: A Moral Dilemma|url=https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|date=1 January 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-95196-2|page=42|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214210/https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|url-status=live}}</ref> Noong 1700, humigit-kumulang 30 porsiyento ng mga residente ng Berlin ay Pranses, dahil sa imigrasyon ng mga Huguenot.<ref name="Gray20072">{{cite book|first=Jeremy|last=Gray|title=Germany|url=https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|year=2007|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74059-988-7|page=49|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915225030/https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> Marami pang ibang imigrante ang nagmula sa [[Bohemya|Bohemia]], [[Mankomunidad ng Polonya-Litwanya|Polonya]], at [[Prinsipado-Arsobispado ng Salzburgo|Salzburgo]].<ref name="Cybriwsky20132">{{cite book|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|date=23 May 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-248-9|page=48|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915232139/https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|url-status=live}}</ref> [[Talaksan:Berlin_Unter_den_Linden_Victoria_Hotel_um_1900.jpg|left|thumb|Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Imperyong Aleman]] noong 1871 at mabilis na lumawak sa mga sumunod na taon.]] Mula noong 1618, ang Margrabyato ng Brandeburgo ay [[Personal na unyon|personal]] na nakipag-isa sa [[Dukado ng Prusya]]. Noong 1701, nabuo ng dalawahang estado ang [[Kaharian ng Prusya]] habang si [[Federico III, Elektor ng Brandeburgo]], ay kinoronahan ang sarili bilang haring [[Federico I sa Prusya]]. Ang Berlin ay naging kabesera ng bagong Kaharian,<ref>Horlemann, Bernd (Hrsg.</ref> pinalitan ang [[Königsberg]]. Ito ay isang matagumpay na pagtatangka na isentralisa ang kabesera sa napakalayo na estado, at ito ang unang pagkakataon na ang lungsod ay nagsimulang lumago. Noong 1709, pinagsama ang Berlin sa apat na lungsod ng Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt, at Dorotheenstadt sa ilalim ng pangalang Berlin, "Haupt- und Residenzstadt Berlin".<ref name="Stöver20102">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref> Noong 1740, si Federico II, na kilala bilang [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] (1740–1786), ay naluklok sa kapangyarihan.<ref name="Zaide19652">{{cite book|first=Gregorio F.|last=Zaide|title=World History|url=https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|year=1965|publisher=Rex Bookstore, Inc.|isbn=978-971-23-1472-8|page=273|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200510/https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|url-status=live}}</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Federico II, ang Berlin ay naging sentro ng [[Panahon ng Kaliwanagan|Kaliwanagan]], ngunit saglit ding sinakop noong [[Digmaan ng Pitong Taon]] ng hukbong Ruso.<ref name="PerryChase20122">{{cite book|first1=Marvin|last1=Perry|first2=Myrna|last2=Chase|first3=James|last3=Jacob|first4=Margaret|last4=Jacob|first5=Theodore|last5=Von Laue|title=Western Civilization: Ideas, Politics, and Society|url=https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|date=1 January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-70864-3|page=444|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174457/https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|url-status=live}}</ref> Kasunod ng tagumpay ng Pransiya sa [[Digmaan ng Ikaapat na Koalisyon|Digmaan ng Ika-apat na Koalisyon]], [[Pagbagsak ng Berlin (1806)|nagmartsa]] si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon Bonaparte]] sa Berlin noong 1806, ngunit nagbigay ng nagsasariling pamahalaan sa lungsod.<ref name="Lewis20132">{{cite book|first=Peter B.|last=Lewis|title=Arthur Schopenhauer|url=https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|date=15 February 2013|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-78023-069-6|page=57|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174348/https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|url-status=live}}</ref> Noong 1815, ang lungsod ay naging bahagi ng bagong [[Lalawigan ng Brandeburgo]].<ref name="StaffInc.20102">{{cite book|author1=Harvard Student Agencies Inc. Staff|author2=Harvard Student Agencies, Inc.|title=Let's Go Berlin, Prague & Budapest: The Student Travel Guide|url=https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|date=28 December 2010|publisher=Avalon Travel|isbn=978-1-59880-914-5|page=83|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914181704/https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|url-status=live}}</ref> Hinubog ng [[Rebolusyong Industriyal]] ang Berlin noong ika-19 na siglo; kapansin-pansing lumawak ang ekonomiya at populasyon ng lungsod, at naging pangunahing sentro ng riles at sentro ng ekonomiya ng Alemanya. Ang mga karagdagang suburb sa lalong madaling panahon ay umunlad at tumaas ang lugar at populasyon ng Berlin. Noong 1861, ang mga kalapit na suburb kasama ang [[Wedding (Berlin)|Wedding]], [[Moabit]], at ilang iba pa ay isinanib sa Berlin.<ref name="Schulte-Peevers20102">{{cite book|author=Andrea Schulte-Peevers|title=Lonel Berlin|url=https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-407-9|page=25|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214354/https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|url-status=live}}</ref> Noong 1871, ang Berlin ay naging kabesera ng bagong itinatag na [[Imperyong Aleman]].<ref name="Stöver20132">{{cite book|first=Bernd|last=Stöver|title=Berlin: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|date=2 October 2013|publisher=C.H.Beck|isbn=978-3-406-65633-0|page=20|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200615/https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|url-status=live}}</ref> Noong 1881, naging distritong lungsod ito na hiwalay sa Brandeburgo.<ref name="Strassmann20082">{{cite book|first=W. Paul|last=Strassmann|title=The Strassmanns: Science, Politics and Migration in Turbulent Times (1793–1993)|url=https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|date=15 June 2008|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-84545-416-6|page=26|access-date=20 June 2015|archive-date=10 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910121944/https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|url-status=live}}</ref> === Ika-20 hanggang ika-21 siglo === {{main|Berlin noong dekada 1920}} Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang Berlin ay naging isang matabang lupa para sa kilusang [[Sineng Ekspresyonistang Aleman|Ekspresyonistang Aleman]].<ref name="HollandGawthrop20012">{{cite book|author1=Jack Holland|author2=John Gawthrop|title=The Rough Guide to Berlin|url=https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl|url-access=registration|year=2001|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-682-2|page=[https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl/page/361 361]}}</ref> Sa mga larangan tulad ng arkitektura, pagpipinta, at sine ay naimbento ang mga bagong anyo ng artistikong estilo. Sa pagtatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1918, isang [[Republikang Weimar|republika]] ang ipinahayag ni [[Philipp Scheidemann]] sa [[Reichstag (gusali)|gusaling Reichstag]]. Noong 1920, isinama ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]] ang dose-dosenang mga suburban na lungsod, nayon, at pagmamay-ari sa paligid ng Berlin sa isang pinalawak na lungsod. Ang batas ay nagpalaki sa lugar ng Berlin mula 66 tungo 883 km² (25 tungo 341 sq mi). Halos dumoble ang populasyon, at ang Berlin ay may populasyon na humigit-kumulang apat na milyon. Sa panahon ng [[Kulturang Weimar|Weimar]], ang Berlin ay sumailalim sa kaguluhan sa politika dahil sa kawalan ng katiyakan sa ekonomiya ngunit naging isang kilalang sentro ng [[Rumaragasang Dekada '20]]. Naranasan ng metropolis ang kaniyang kapanahunan bilang isang pangunahing kabesera ng mundo at kilala sa mga tungkulin ng pamumuno nito sa agham, teknolohiya, sining, humanidades, pagpaplano ng lungsod, pelikula, mas mataas na edukasyon, pamahalaan, at mga industriya. Si [[Albert Einstein]] ay sumikat sa publiko noong mga taon niya sa Berlin, na ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel para sa Pisika]] noong 1921. [[Talaksan:Potsdamer_Platz_1945.jpg|left|thumb|Nawasak ang Berlin pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ([[Potsdamer Platz]], 1945)]] Noong 1933, si [[Adolf Hitler]] at ang [[Partidong Nazi|Partido Nazi]] ay [[Pag-angat sa kapangyarihan ni Adolf Hitler|naluklok sa kapangyarihan]]. Ang pamamahala ng NSDAP ay nagpabawas sa komunidad ng mga Hudyo ng Berlin mula 160,000 (isang-katlo ng lahat ng mga Hudyo sa bansa) sa humigit-kumulang 80,000 dahil sa pangingibang-bansa sa pagitan ng 1933 at 1939. Pagkatapos ng [[Kristallnacht]] noong 1938, libo-libong Hudyo ng lungsod ang ikinulong sa kalapit na [[kampong piitan ng Sachsenhausen]]. Simula noong unang bahagi ng 1943, marami ang ipinadala sa mga [[kampong piitan]], gaya ng [[Kampo ng konsentrasyon sa Auschwitz|Auschwitz]].<ref>{{Cite web |title=The Jewish Community of Berlin |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708152027/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |archive-date=8 July 2017 |access-date=10 November 2018 |publisher=Holocaust Encyclopedia}}</ref> Ang Berlin ay ang pinakamabigat na binomba na lungsod sa kasaysayan. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang malaking bahagi ng Berlin ay nawasak 1943–45 reyd sa himpapawid ng mga Alyado at sa 1945 [[Labanan ng Berlin]]. Ang mga Alyado ay naghulog ng 67,607 tonelada ng mga bomba sa lungsod, na sinira ang 6,427 ektarya ng tinayuang lugar. Humigit-kumulang 125,000 sibilyan ang napatay.<ref>{{Citation |last=Clodfelter |first=Micheal |title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 |year=2002 |edition=2nd |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-1204-4}}</ref> Matapos ang [[Pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa|pagtatapos ng digmaan sa Europa]] noong Mayo 1945, nakatanggap ang Berlin ng malaking bilang ng mga bakwit mula sa mga lalawigan sa Silangan. Hinati ng mga matagumpay na kapangyarihan ang lungsod sa apat na sektor, na kahalintulad sa mga lugar ng [[Alemanyang sakop ng mga Alyado|pananakop]] kung saan hinati ang Alemanya. Ang mga sektor ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Kanluraning Alyado]] (ang Estados Unidos, Reino Unido, at Pransiya) ay nabuo ang [[Kanlurang Berlin]], habang ang [[Unyong Sobyetika|Sobyetikong sektor]] ang bumuo ng [[Silangang Berlin]].<ref>{{Cite web |last=Benz |first=Prof. Dr. Wolfgang |date=27 April 2005 |title=Berlin – auf dem Weg zur geteilten Stadt |trans-title=Berlin – on the way to a divided city |url=https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110120432/https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |archive-date=10 November 2018 |access-date=10 November 2018 |publisher=Bundeszentrale für politische Bildung |language=de}}</ref> Lahat ng apat na [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyado]] ay nagbahagi ng mga tungkuling pampamahalaan para sa Berlin. Gayunpaman, noong 1948, nang palawigin ng Kanluraning Alyado ang reporma sa pera sa Kanlurang mga sona ng Alemanya sa tatlong kanlurang sektor ng Berlin, ang [[Unyong Sobyetika|Unyong Sobyetiko]] ay nagpataw ng [[Pagbangkulong ng Berlin|pagharang]] sa mga daanan patungo at mula sa Kanlurang Berlin, na ganap na nasa loob ng kontrolado ng Sobyet. teritoryo. Ang [[Pagbangkulong ng Berlin|airlift ng Berlin]], na isinagawa ng tatlong kanlurang Alyado, ay nagtagumpay sa pagharang na ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at iba pang mga suplay sa lungsod mula Hunyo 1948 hanggang Mayo 1949.<ref>{{Cite web |title=Berlin Airlift / Blockade |url=https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150318232831/https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |archive-date=18 March 2015 |access-date=18 August 2008 |publisher=Western Allies Berlin}}</ref> Noong 1949, itinatag ang Pederal na Republika ng Alemanya sa [[Kanlurang Alemanya]] at kalaunan ay isinama ang lahat ng mga sonang Amerikano, Briton, at Pranses, hindi kasama ang mga sona ng tatlong bansang iyon sa Berlin, habang ang [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] ay idineklara sa [[Silangang Alemanya]]. Ang Kanlurang Berlin ay opisyal na nanatiling isang sinasakop na lungsod, ngunit ito ay nakahanay sa politika sa Republikang Federal ng Alemanya sa kabila ng heyograpikong paghihiwalay ng Kanlurang Berlin. Ang serbisyo ng himpapawid sa Kanlurang Berlin ay ipinagkaloob lamang sa mga kompanyang panghimpapawid ng mga Amerikano, Briton, at Pranses. [[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|left|thumb|Ang [[Pader ng Berlin|pagbagsak ng Pader ng Berlin]] noong 9 Nobyembre 1989. Noong [[Araw ng Pagkakaisang Aleman|Oktubre 3, 1990]], pormal nang natapos ang proseso ng [[muling pag-iisa ng Alemanya]].]] Ang pagkakatatag ng dalawang estadong Aleman ay nagpapataas ng tensiyon sa [[Digmaang Malamig]]. Ang Kanlurang Berlin ay napapaligiran ng teritoryo ng Silangang Aleman, at ang Silangang Alemanya ay nagpahayag ng Silangang bahagi bilang kabesera nito, isang hakbang na hindi kinilala ng mga kanluraning kapangyarihan. Kasama sa Silangang Berlin ang karamihan sa sentrong pangkasaysayan ng lungsod. Ang pamahalaang Kanlurang Aleman ay nagsariling nagtatag sa [[Bonn]].<ref>{{Cite web |title=Berlin after 1945 |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412221115/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |archive-date=12 April 2009 |access-date=8 April 2009 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Noong 1961, sinimulan ng Silangang Alemanya na itayo ang [[Pader ng Berlin]] sa paligid ng Kanlurang Berlin, at ang mga pangyayari ay umabot sa isang tangke na paghaharap sa [[Tsekpoint Charlie]]. Ang Kanlurang Berlin ay de facto na ngayong bahagi ng Kanlurang Alemanya na may natatanging legal na katayuan, habang ang Silangang Berlin ay de facto na bahagi ng Silangang Alemanya. Ibinigay ni [[John F. Kennedy]] ang kanyang "''[[Ich bin ein Berliner]]''" na talumpati noong Hunyo 26, 1963, sa harap ng bulwagan ng lungsod ng [[Schöneberg]], na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng lungsod, na sinalungguhitan ang suporta ng Estados Unidos para sa Kanlurang Berlin.<ref>[[Andreas Daum]], ''Kennedy in Berlin''.</ref> Ang Berlin ay ganap na nahati. Bagaman posible para sa mga Kanluranin na dumaan sa kabilang panig sa pamamagitan ng mahigpit na kontroladong mga tsekpoint, para sa karamihan ng mga taga-Silangan, ang paglalakbay sa Kanlurang Berlin o Kanlurang Alemanya ay ipinagbabawal ng pamahalaan ng Silangang Alemanya. Noong 1971, ginagarantiyahan ng isang [[Kasunduan ng Apat na Kapangyarihan]] ang pagpunta sa at mula sa Kanlurang Berlin sa pamamagitan ng kotse o tren sa pamamagitan ng Silangang Alemanya.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971 |url=https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225042306/https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |archive-date=25 February 2021 |access-date=18 August 2008 |publisher=U.S. Diplomatic Mission to Germany}}</ref> Noong 1989, sa pagtatapos ng Cold War at panggigipit mula sa populasyon ng Silangang Aleman, ang [[Pagbagsak ng Pader ng Berlin|Berlin Wall ay bumagsak]] noong Nobyembre 9 at kasunod na karamihan ay giniba. Ngayon, pinapanatili ng [[East Side Gallery]] ang malaking bahagi ng pader. Noong Oktubre 1990, muling [[Muling pag-iisa ng Alemanya|pinagsama]] ang dalawang bahagi ng Alemanya bilang Republika Federal ng Alemanya, at muling naging lungsod ang Berlin.<ref>''Berlin ‒ Washington, 1800‒2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities'', ed.</ref> Si [[Walter Momper]], ang alkalde ng Kanlurang Berlin, ay naging unang alkalde ng muling pinagsamang lungsod sa pansamantala. Ang mga halalan sa buong lungsod noong Disyembre 1990 ay nagresulta sa unang "lahatang Berlin" na alkalde na nahalal na manungkulan noong Enero 1991, kung saan ang magkahiwalay na opisina ng mga alkalde sa Silangan at Kanlurang Berlin ay magtatapos sa panahong iyon, at si [[Eberhard Diepgen]] (isang dating alkalde ng Kanluran Berlin) ang naging unang nahalal na alkalde ng isang muling pinagsamang Berlin.<ref>{{Cite news |date=1 December 1990 |title=Berlin Mayoral Contest Has Many Uncertainties |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |url-status=live |access-date=17 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617212414/https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |archive-date=17 June 2019}}</ref> Noong Hunyo 18, 1994, ang mga sundalo mula sa Estados Unidos, Pransiya, at Britanya ay nagmartsa sa isang parada na bahagi ng mga seremonya upang markahan ang pag-alis ng mga kaalyadong tropang pananakop na nagpapahintulot sa [[Muling pag-iisa ng Alemanya|muling pinagsamang Berlin]]<ref name="ReUnificationParade">{{Cite news |last=Kinzer |first=Stephan |date=19 June 1994 |title=Allied Soldiers March to Say Farewell to Berlin |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |url-status=live |access-date=20 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121133602/https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |archive-date=21 November 2015}}</ref> (ang huling tropang Ruso ay umalis noong Agosto 31, habang ang huling pag-alis ng mga puwersa ng Kanluraning Alyado ay noong Setyembre 8, 1994). Noong Hunyo 20, 1991, bumoto ang [[Bundestag]] (Parlamentong Aleman) na [[Pagpapasya para sa Kabesera ng Alemanya|ilipat ang luklukan]] ng kabesera ng Alemanya mula Bonn patungong Berlin, na natapos noong 1999. {{multiple image|align=right|image1=Humboldt Forum 9155.jpg|width1=195|caption1=Ang muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] na nalalapit nang matapos noong 2021|width2=220|width3=215|direction=|total_width=|alt1=}}Ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2001]] ay pinagsama ang ilang borough, na binawasan ang kanilang bilang mula 23 hanggang 12. Noong 2006, isinagawa sa Berlin ang [[2006 FIFA World Cup Final|FIFA World Cup Final]]. Sa isang [[Atake sa truck sa Berlin noong 2016|pag-atakeng terorista noong 2016]] na nauugnay sa [[Islamikong Estado|ISIL]], isang truck ang sadyang imaneho sa isang palengkeng pam-Pasko sa tabi ng [[Pang-alaalang Simbahang Kaiser Wilhelm|Pang-alaalang Simbahang Kaiser Guillermo]], na nag-iwan ng 13 kataong namatay at 55 nasugatan.<ref>{{Cite news |date=20 December 2016 |title=IS reklamiert Attacke auf Weihnachtsmarkt für sich |language=de |trans-title=IS recalls attack on Christmas market for itself |work=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] |url=https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175944/https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |archive-date=21 March 2019}}</ref><ref name="BBC.Dies">{{Cite news |date=26 October 2021 |title=Berlin attack: First aider dies 5 years after Christmas market murders |work=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |url-status=live |access-date=October 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026190214/https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |archive-date=26 October 2021}}</ref> Binuksan ang [[Paliparang Berlin Brandeburgo]] (BER) noong 2020, pagkalipas ng siyam na taon kaysa binalak, kung saan papasok na ang Terminal 1 sa serbisyo sa katapusan ng Oktubre, at ang mga lipad papunta at mula sa [[Paliparang Tegel]] ay magtatapos sa Nobyembre.<ref>{{Cite web |last=Gardner |first=Nicky |last2=Kries |first2=Susanne |date=8 November 2020 |title=Berlin's Tegel airport: A love letter as it prepares to close |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205135633/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[The Independent]] |language=de}}</ref> Dahil sa pagbaba ng bilang ng mga pasahero na nagreresulta mula sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], inihayag ang mga plano na pansamantalang isara ang Terminal 5 ng BER, ang dating [[Paliparang Berlin Schönefeld|Paliparang Schönefeld]], simula sa Marso 2021 nang hanggang isang taon.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=January 29, 2021 |title=BER schließt Terminal in Schönefeld am 23. Februar |language=de |trans-title=BER closes the terminal in Schönefeld on February 23 |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205134830/https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> Ang nag-uugnay na linyang U-Bahn U5 mula Alexanderplatz hanggang Hauptbahnhof, kasama ang mga bagong estasyong Rotes Rathaus at Unter den Linden, ay binuksan noong Disyembre 4, 2020, kung saan inaasahang magbubukas ang estasyon ng Museumsinsel U-Bahn sa bandang Marso 2021, na kukumpleto sa lahat ng mga bagong gawa sa U5.<ref>{{Cite web |date=24 August 2020 |title=BVG will verlängerte U5 am 4. Dezember eröffnen |trans-title=BVG wants to open the extended U5 on December 4th |url=https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133537/https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[Rundfunk Berlin-Brandenburg|rbb24]] |language=de}}</ref> Ang isang bahagyang pagbubukas sa pagtatapos ng 2020 na museong [[Foro Humboldt]], na makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]], na inihayag noong Hunyo, ay ipinagpaliban hanggang Marso 2021.<ref>{{Cite news |date=27 November 2020 |title=Humboldt Forum will zunächst nur digital eröffnen |language=de |trans-title=Humboldt Forum will initially only open digitally |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133156/https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> === Pagtatangka ng pagsasanib ng Berlin-Brandeburgo === [[Talaksan:DEU_Berlin-Brandenburg_COA.svg|left|thumb|179x179px|Ang eskudo de armas na iminungkahi sa kontrata ng estado]] Ang legal na batayan para sa pinagsamang estado ng Berlin at [[Brandeburgo|Brandeburgo]] ay iba sa ibang mga panukala sa pagsasanib ng estado. Karaniwan, ang Artikulo 29 ng [[Batayang Batas para sa Republikang Federal ng Alemanya|Batayang Batas]] ay nagsasaad na ang pagsasanib ng estado ay nangangailangan ng isang pederal na batas.<ref>{{cite act|type=|index=|date=24 May 1949|article=29|article-type=Article|legislature=Parlamentarischer Rat|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_29.html|language=de}}</ref> Gayunpaman, ang isang sugnay na idinagdag sa Batayang Batas noong 1994, Artikulo 118a, ay nagpapahintulot sa Berlin at Brandeburgo na magkaisa nang walang pag-apruba ng federal, na nangangailangan ng isang reperendo at ratipikasyon ng mga parlamento ng parehong estado.<ref>{{cite act|type=|index=|date=27 October 1994|article=118a|article-type=Einzelnorm|legislature=Bundestag|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_118a.html|language=de}}</ref> Noong 1996, nagkaroon ng hindi matagumpay na pagtatangka na pag-isahin ang mga estado ng Berlin at Brandenburg.<ref name="berlingeschichte">{{Cite web |year=2004 |title=LÄNDERFUSION / FUSIONSVERTRAG (1995) |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/5_33_laefuver.htm |access-date=31 March 2022}}</ref> Parehong may iisang kasaysayan, diyalekto, at kultura at sa 2020, mayroong mahigit 225,000 residente ng Brandeburgo na bumibiyahe patungong Berlin. Ang pagsasanib ay nagkaroon ng halos nagkakaisang suporta ng isang malawak na koalisyon ng parehong mga pamahalaan ng estado, mga partidong pampolitika, media, mga asosasyon ng negosyo, mga unyon ng manggagawa at mga simbahan.<ref>{{Cite news |date=4 May 2016 |title=Die Brandenburger wollen keine Berliner Verhältnisse |language=de |work=Tagesspiegel |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/gescheiterte-laenderfusion-mit-berlin-die-brandenburger-wollen-keine-berliner-verhaeltnisse/13539146.html |access-date=30 March 2022}}</ref> Bagaman bumoto ang Berlin ng pabor sa maliit na palugit, higit sa lahat ay nakabatay sa suporta sa dating [[Kanlurang Berlin]], hindi inaprubahan ng mga botante ng Brandeburgo ang pagsasanib sa malaking margin. Nabigo ito higit sa lahat dahil sa ayaw ng mga botante ng Brandeburgo na tanggapin ang malaki at lumalaking utang ng publiko sa Berlin at takot na mawala ang pagkakakilanlan at impluwensiya sa kabesera.<ref name="berlingeschichte" /> == Heograpiya == === Topograpiya === [[Talaksan:Berlin_by_Senitnel-2.jpg|thumb|Imaheng satellite ng Berlin]] [[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Ang labas ng Berlin ay nasasakupan ng mga kakahuyan at maraming lawa.]] Ang Berlin ay nasa hilagang-silangan ng Alemanya, sa isang lugar ng mababang latiang makahoy na may pangunahing patag na [[topograpiya]], bahagi ng malawak na [[Hilagang Kapatagang Europeo]] na umaabot mula hilagang Pransiya hanggang kanlurang Rusya. Ang ''Berliner Urstromtal'' (isang panahon ng yelo [[lambak glasyar]]), sa pagitan ng mababang [[Talampas ng Barnim]] sa hilaga at ng [[Talampas ng Teltow]] sa timog, ay nabuo sa pamamagitan ng natunaw na tubig na dumadaloy mula sa mga yelo sa dulo ng huling [[glasyasyong Weichseliense]]. Ang [[Spree (ilog)|Spree]] ay sumusunod sa lambak na ito ngayon. Sa Spandau, isang boto sa kanluran ng Berlin, ang Spree ay umaagos sa ilog [[Havel]], na dumadaloy mula hilaga hanggang timog sa kanlurang Berlin. Ang daloy ng Havel ay mas katulad ng isang hanay ng mga lawa, ang pinakamalaki ay ang Tegeler See at ang [[Großer Wannsee]]. Ang isang serye ng mga lawa ay dumadaloy din sa itaas na Spree, na dumadaloy sa [[Müggelsee|Großer Müggelsee]] sa silangang Berlin.<ref>{{Cite web |title=Satellite Image Berlin |url=https://maps.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://www.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |archive-date=18 February 2022 |access-date=18 August 2008 |publisher=Google Maps}}</ref> Ang malalaking bahagi ng kasalukuyang Berlin ay umaabot sa mababang talampas sa magkabilang panig ng Lambak Spree. Malaking bahagi ng mga boro na [[Reinickendorf]] at [[Pankow]] ay nasa Talampas ng Barnim, habang ang karamihan sa mga boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]], at [[Neukölln]] ay nasa Talampas ng Teltow. Ang boro ng Spandau ay bahagyang nasa loob ng Lambak Glasyar ng Berlin at bahagyang nasa Kapatagang Nauen, na umaabot sa kanluran ng Berlin. Mula noong 2015, ang mga burol ng Arkenberge sa Pankow sa {{Convert|122|m}} taas, ay ang pinakamataas na punto sa Berlin. Sa pamamagitan ng pagtatapon ng mga labi ng konstruksiyon nalampasan nito ang [[Teufelsberg]] ({{Cvt|120.1|m}}), na kung saan mismo ay binubuo ng mga durog na bato mula sa mga guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>{{Cite web |last=Triantafillou |first=Nikolaus |date=27 January 2015 |title=Berlin hat eine neue Spitze |trans-title=Berlin has a new top |url=https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160722225809/https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |archive-date=22 July 2016 |access-date=11 November 2018 |publisher=Qiez |language=de}}</ref> Ang [[Müggelberge]] sa 114.7 {{Convert|114.7|m}} taas ang pinakamataas na natural na punto at ang pinakamababa ay ang Spektesee sa Spandau, sa {{Convert|28.1|m}} taas.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=22 February 2015 |title=Der höchste Berg von Berlin ist neuerdings in Pankow |language=de |trans-title=The tallest mountain in Berlin is now in Pankow |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |url-status=live |access-date=22 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150519014725/https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |archive-date=19 May 2015}}</ref> === Klima === Ang Berlin ay may [[klimang pangkaragatan]] ([[Kategoryang Köppen sa klima|Köppen]]: ''Cfb'');<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Köppen Climate Classification (Weatherbase) |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130184209/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019 |website=Weatherbase}}</ref> ang silangang bahagi ng lungsod ay may bahagyang impluwensiyang kontinental (''Dfb''), isa sa mga pagbabago ay ang taunang pag-ulan ayon sa [[masa ng hangin]] at ang mas malaking kasaganaan sa isang panahon ng taon.<ref>{{Cite web |title=The different types of vertical greening systems and their relative sustainability |url=https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130220603/https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019}}</ref><ref name="Elkins22">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|title=Berlin: The Spatial Structure of a Divided City|last1=Elkins|first1=Dorothy|last2=Elkins|first2=T. H.|last3=Hofmeister|first3=B.|date=4 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781135835057|language=en|access-date=21 September 2020|archive-date=18 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|url-status=live}}</ref> Nagtatampok ang ganitong uri ng klima ng katamtamang temperatura ng tag-init ngunit kung minsan ay mainit (para sa pagiging semikontinental) at malamig na taglamig ngunit hindi mahigpit sa halos lahat ng oras.<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Climate Summary |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629211853/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |archive-date=29 June 2015 |access-date=15 March 2015 |publisher=Weatherbase}}</ref><ref name="Elkins2">{{Cite book}}</ref> Dahil sa mga transisyonal na sonang klima nito, karaniwan ang pagyeyelo sa taglamig, at may mas malaking pagkakaiba sa temperatura sa pagitan ng mga panahon kaysa sa karaniwan para sa maraming [[klimang pangkaragatan]]. Higit pa rito, ang Berlin ay inuri bilang isang [[Katamtamang klima|katamtamang]] [[Mabanas na klimang kontinental|klimang kontinental]] (''Dc'') sa ilalim ng iskema ng [[Kategoryang Trewartha sa klima|klima ng Trewartha]], gayundin ang mga suburb ng Lungsod ng Bagong York, bagaman inilalagay sila ng [[Kategoryang Köppen sa klima|sistemang Köppen]] sa iba't ibang uri.<ref>Gerstengarbe FW, Werner PC (2009) A short update on Koeppen climate shifts in Europe between 1901 and 2003.</ref> Ang mga tag-araw ay mainit-init at kung minsan ay mahalumigmig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|22|–|25|C}} at mababa sa {{Cvt|12|–|14|C}} . Ang mga taglamig ay malamig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|3|C}} at mababa sa {{Cvt|−2|to|0|C}}. Ang tagsibol at taglagas ay karaniwang malamig hanggang banayad. Lumilikha ng mikroklima ang tinayuang bahagi ng Berlin, na may [[Pulo ng init sa lungsod|init na iniimbak ng mga gusali at bangketa ng lungsod]]. Ang mga temperatura ay maaaring {{Cvt|4|C-change}} mas mataas sa lungsod kaysa mga nakapaligid na lugar.<ref>{{Cite web |title=weather.com |url=https://www.weather.com/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070323015551/https://www.weather.com/ |archive-date=23 March 2007 |access-date=7 April 2012 |publisher=weather.com}}</ref> Ang taunang pag-ulan ay {{Convert|570|mm}} na may katamtamang pag-ulan sa buong taon. Ang Berlin at ang nakapalibot na estado ng Brandeburgo ay ang pinakamainit at pinakatuyong rehiyon sa Alemanya.<ref name="berlinermorgenpost">{{Cite web |date=8 March 2016 |title=Berlin ist das wärmste und trockenste Bundesland |url=https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023193643/https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |archive-date=23 October 2021 |access-date=23 October 2021 |website=Berliner Morgenpost}}</ref> Ang pag-ulan ng niyebe ay pangunahing nangyayari mula Disyembre hanggang Marso.<ref name="worldweather2">{{Cite web |title=Climate figures |url=https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080817114255/https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |archive-date=17 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=World Weather Information Service}}</ref> Ang pinakamainit na buwan sa Berlin ay Hulyo 1834, na may karaniwang temperatura na {{Cvt|23.0|C}} at ang pinakamalamig ay Enero 1709, na maykaraniwang temperatura na {{Cvt|-13.2|C}}.<ref>{{Cite web |title=Temperaturmonatsmittel BERLIN-TEMPELHOF 1701- 1993 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190702031754/https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |archive-date=2 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref> Ang pinakamabasang buwan na naitala ay Hulyo 1907, na may {{Convert|230|mm}} ng pag-ulan, samantalang ang pinakamatuyo ay Oktubre 1866, Nobyembre 1902, Oktubre 1908 at Setyembre 1928, lahat ay may {{Convert|1|mm|3}} ng pag-ulan.<ref>{{Cite web |title=Niederschlagsmonatssummen BERLIN-DAHLEM 1848– 1990 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190707182905/https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |archive-date=7 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref>{{Weather box|location=Berlin (Schönefeld), 1981–2010 normals, mga sukdulan 1957–kasalukuyan|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=15.1|Feb record high C=18.0|Mar record high C=25.8|Apr record high C=30.8|May record high C=32.7|Jun record high C=35.4|Jul record high C=37.3|Aug record high C=38.0|Sep record high C=32.3|Oct record high C=27.7|Nov record high C=20.4|Dec record high C=15.6|year record high C=38.0|Jan high C=2.8|Feb high C=4.3|Mar high C=8.7|Apr high C=14.3|May high C=19.4|Jun high C=22.0|Jul high C=24.6|Aug high C=24.2|Sep high C=19.3|Oct high C=13.8|Nov high C=7.3|Dec high C=3.3|year high C=13.7|Jan mean C=0.1|Feb mean C=0.9|Mar mean C=4.3|Apr mean C=9.0|May mean C=14.0|Jun mean C=16.8|Jul mean C=19.1|Aug mean C=18.5|Sep mean C=14.2|Oct mean C=9.4|Nov mean C=4.4|Dec mean C=1.0|year mean C=9.3|Jan low C=-2.8|Feb low C=-2.4|Mar low C=0.4|Apr low C=3.5|May low C=8.2|Jun low C=11.2|Jul low C=13.5|Aug low C=13.0|Sep low C=9.6|Oct low C=5.4|Nov low C=1.4|Dec low C=-1.6|year low C=5.0|Jan record low C=-25.3|Feb record low C=-22.0|Mar record low C=-16.0|Apr record low C=-7.4|May record low C=-2.8|Jun record low C=1.3|Jul record low C=4.9|Aug record low C=4.6|Sep record low C=-0.9|Oct record low C=-7.7|Nov record low C=-12.0|Dec record low C=-24.0|year record low C=-25.3|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=37.2|Feb precipitation mm=30.1|Mar precipitation mm=39.3|Apr precipitation mm=33.7|May precipitation mm=52.6|Jun precipitation mm=60.2|Jul precipitation mm=52.5|Aug precipitation mm=53.0|Sep precipitation mm=39.5|Oct precipitation mm=32.2|Nov precipitation mm=37.8|Dec precipitation mm=46.1|year precipitation mm=515.2|Jan sun=57.6|Feb sun=71.5|Mar sun=119.4|Apr sun=191.2|May sun=229.6|Jun sun=230.0|Jul sun=232.4|Aug sun=217.3|Sep sun=162.3|Oct sun=114.7|Nov sun=54.9|Dec sun=46.9|year sun=1727.6|Jan uv=1|Feb uv=1|Mar uv=2|Apr uv=4|May uv=5|Jun uv=6|Jul uv=6|Aug uv=5|Sep uv=4|Oct uv=2|Nov uv=1|Dec uv=0|source 1=[[DWD]]<ref>{{cite web |url = https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |title = Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte |access-date = 2019-06-12 |archive-date = 12 June 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20140612043121/https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |url-status = live }}</ref> at Weather Atlas<ref>{{Cite web|url=https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|title=Berlin, Germany – Detailed climate information and monthly weather forecast|last=d.o.o|first=Yu Media Group|website=Weather Atlas|language=en|access-date=2019-07-02|archive-date=25 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211125121717/https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|url-status=live}}</ref>}}{{Weather box|location=Berlin ([[Tempelhof]]), elevation: {{convert|48|m|abbr=on|disp=or}}, 1971–2000 normals, extremes 1878–present|collapsed=y|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=15.5|Feb record high C=18.7|Mar record high C=24.8|Apr record high C=31.3|May record high C=35.5|Jun record high C=38.5|Jul record high C=38.1|Aug record high C=38.0|Sep record high C=34.2|Oct record high C=28.1|Nov record high C=20.5|Dec record high C=16.0|Jan high C=3.3|Feb high C=5.0|Mar high C=9.0|Apr high C=15.0|May high C=19.6|Jun high C=22.3|Jul high C=25.0|Aug high C=24.5|Sep high C=19.3|Oct high C=13.9|Nov high C=7.7|Dec high C=3.7|Jan mean C=0.6|Feb mean C=1.4|Mar mean C=4.8|Apr mean C=8.9|May mean C=14.3|Jun mean C=17.1|Jul mean C=19.2|Aug mean C=18.9|Sep mean C=14.5|Oct mean C=9.7|Nov mean C=4.7|Dec mean C=2.0|Jan low C=−1.9|Feb low C=−1.5|Mar low C=1.3|Apr low C=4.2|May low C=9.0|Jun low C=12.3|Jul low C=14.3|Aug low C=14.1|Sep low C=10.6|Oct low C=6.4|Nov low C=2.2|Dec low C=-0.4|Jan record low C=-23.1|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-8.1|May record low C=-4.0|Jun record low C=1.5|Jul record low C=6.1|Aug record low C=3.5|Sep record low C=-1.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.0|Dec record low C=-20.5|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=42.3|Feb precipitation mm=33.3|Mar precipitation mm=40.5|Apr precipitation mm=37.1|May precipitation mm=53.8|Jun precipitation mm=68.7|Jul precipitation mm=55.5|Aug precipitation mm=58.2|Sep precipitation mm=45.1|Oct precipitation mm=37.3|Nov precipitation mm=43.6|Dec precipitation mm=55.3|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=8.0|Mar precipitation days=9.1|Apr precipitation days=7.8|May precipitation days=8.9|Jun precipitation days=7.0|Jul precipitation days=7.0|Aug precipitation days=7.0|Sep precipitation days=7.8|Oct precipitation days=7.6|Nov precipitation days=9.6|Dec precipitation days=11.4|unit precipitation days=1.0 mm|source 1=[[World Meteorological Organization|WMO]]<ref>{{cite web |url = https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |title = World Weather Information Service&nbsp;– Berlin |website = Worldweather.wmo.int |date = 5 October 2006 |access-date = 2012-04-07 |archive-date = 25 April 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130425001834/https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |url-status = bot: unknown }} April 25, 2013, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]]<ref>{{cite web |url = https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |title = Indices Data – Berlin/Tempelhof 2759 |access-date = 2019-05-13 |publisher = [[KNMI (institute)|KNMI]] |archive-date = 9 July 2018 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180709010608/https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |url-status = dead }}</ref>}}{{Weather box|collapsed=y|metric first=y|single line=y|location=Berlin ([[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]), {{convert|58|m|abbr=on|disp=or}}, 1961–1990 normals, extremes 1908–present{{NoteTag|Because the location of the [[weather station]] is furthest from the more densely urbanized region of Berlin and further away from the main [[Urban heat island|UHI]], its values will be somewhat higher, especially in the center and immediate regions.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm Long-term Development of Selected Climate Parameters (Edition 2015)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210308213004/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm |date=8 March 2021 }}, Berlin Environmental Atlas. ''Senate Department for Urban Development and Housing''. Retrieved January 30, 2019.</ref>}} <!--in the order as it appears in the table, not all of the following data may be available, especially records and days of precipitation -->|Jan record high C=15.2|Feb record high C=18.6|Mar record high C=25.1|Apr record high C=30.9|May record high C=33.3|Jun record high C=36.1|Jul record high C=37.9|Aug record high C=37.7|Sep record high C=34.2|Oct record high C=27.5|Nov record high C=19.5|Dec record high C=15.7|Jan mean C=-0.4|Feb mean C=0.6|Mar mean C=4.0|Apr mean C=8.4|May mean C=13.5|Jun mean C=16.7|Jul mean C=17.9|Aug mean C=17.2|Sep mean C=13.5|Oct mean C=9.3|Nov mean C=4.6|Dec mean C=1.2|Jan high C=1.8|Feb high C=3.5|Mar high C=7.9|Apr high C=13.1|May high C=18.6|Jun high C=21.8|Jul high C=23.1|Aug high C=22.8|Sep high C=18.7|Oct high C=13.3|Nov high C=7.0|Dec high C=3.2|Jan low C=-2.9|Feb low C=-2.2|Mar low C=0.5|Apr low C=3.9|May low C=8.2|Jun low C=11.4|Jul low C=12.9|Aug low C=12.4|Sep low C=9.4|Oct low C=5.9|Nov low C=2.1|Dec low C=-1.1|Jan record low C=-21.0|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-6.7|May record low C=-2.9|Jun record low C=0.8|Jul record low C=5.4|Aug record low C=4.7|Sep record low C=-0.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.1|Dec record low C=-20.2|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=43.0|Feb precipitation mm=37.0|Mar precipitation mm=38.0|Apr precipitation mm=42.0|May precipitation mm=55.0|Jun precipitation mm=71.0|Jul precipitation mm=53.0|Aug precipitation mm=65.0|Sep precipitation mm=46.0|Oct precipitation mm=36.0|Nov precipitation mm=50.0|Dec precipitation mm=55.0|Jan sun=45.4|Feb sun=72.3|Mar sun=122.0|Apr sun=157.7|May sun=221.6|Jun sun=220.9|Jul sun=217.9|Aug sun=210.2|Sep sun=156.3|Oct sun=110.9|Nov sun=52.4|Dec sun=37.4|unit precipitation days=1.0 mm|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=9.0|Mar precipitation days=8.0|Apr precipitation days=9.0|May precipitation days=10.0|Jun precipitation days=10.0|Jul precipitation days=9.0|Aug precipitation days=9.0|Sep precipitation days=9.0|Oct precipitation days=8.0|Nov precipitation days=10.0|Dec precipitation days=11.0|source 1=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]<ref name="noaa">{{cite web | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/DL/10381.TXT | title = Berlin (10381) – WMO Weather Station | access-date = 2019-01-30 | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]] }}{{dead link|date=June 2022|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [https://archive.org/details/19611990NormalsNOAABerlin Archived] January 30, 2019, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=Berliner Extremwerte<ref>{{cite web |url = https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |title = Berliner Extremwerte |access-date = 1 December 2014 |archive-date = 6 June 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200606191249/https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |url-status = live }}</ref>}} === Tanawin ng lungsod === [[Talaksan:16-07-04-Abflug-Berlin-DSC_0122.jpg|thumb|Larawang panghimpapawid sa gitna ng Berlin na nagpapakita ng [[City West]], [[Potsdamer Platz]], [[Alexanderplatz]], at ang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]]]] Ang kasaysayan ng Berlin ay nag-iwan sa lungsod ng isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] pagkakaayos at isang napakaeklektikong hanay ng arkitektura at mga gusali. Ang hitsura ng lungsod ngayon ay higit na nahubog ng pangunahing papel na ginampanan nito sa kasaysayan ng Germany noong ika-20 siglo. Lahat ng pambansang pamahalaan na nakabase sa Berlin{{Spaced en dash}}ang Kaharian ng Prusya, ang Ikalawang Imperyong Aleman ng 1871, ang Republikang Weimar, Alemanyang Nazi, Silangang Alemanya, pati na rin ang muling pinagsamang Alemanya{{Spaced en dash}}nagpasimula ng mga ambisyosong programa sa muling pagtatayo, na ang bawat isa ay nagdaragdag ng sarili nitong natatanging estilo sa arkitektura ng lungsod. Sinalanta ang Berlin ng mga [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pagsalakay sa himpapawid]], sunog, at labanan sa kalye noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, at marami sa mga gusaling nakaligtas sa parehong Silangan at Kanluran ay giniba noong panahon pagkatapos ng digmaan. Karamihan sa demolisyong ito ay pinasimulan ng mga programa sa arkitektura ng munisipyo upang magtayo ng mga bagong distrito ng negosyo o tirahan at ang mga pangunahing arterya. Karamihan sa mga [[Palamuti (sining)|palamuti]] sa mga gusali bago ang digmaan ay nawasak kasunod ng mga [[Palamuti at krimen|makabagong dogma]], at sa parehong mga sistema pagkatapos ng digmaan, gayundin sa muling pinagsamang Berlin, maraming mahahalagang estrukturang pamana ang ang [[Rekonstruksiyon (arkitektura)|muling itinayo]], kabilang ang ''Forum Fridericianum'' kasama ang, [[Operang Estatal ng Berlin|Operang Estatal]] (1955), [[Palasyo ng Charlottenburg|Palasyo Charlottenburg]] (1957), ang mga monumental na gusali sa [[Gendarmenmarkt]] (dekada '80), [[Alte Kommandantur|Kommandantur]] (2003), at gayundin ang proyekto sa muling pagtatayo ng mga barokong patsada ng [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]]. Maraming mga bagong gusali ang naging inspirasyon ng kanilang makasaysayang mga nauna o ang pangkalahatang klasikal na estilo ng Berlin, gaya ng [[Otel Adlon]]. Ang mga kumpol ng mga [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Berlin|tore]] ay tumaas sa iba't ibang lokasyon: [[Potsdamer Platz]], ang [[Lungsod Kanluran|City West]], at [[Alexanderplatz]], ang huling dalawa ay naglalarawan sa mga dating sentro ng Silangan at Kanlurang Berlin, na ang una ay kumakatawan sa isang bagong Berlin noong ika-21 siglo, na bumangon mula sa mga guho no-man's land ng Pader ng Berlin. Ang Berlin ay may lima sa nangungunang 50 [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Alemanya|pinakamataas na gusali]] sa Alemanya. Mahigit sa sangkatlo ng sakop ng lungsod ay binubuo ng luntiang espasyo, kakahuyan, at tubig.<ref name="gruen2">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang pangalawang pinakamalaking at pinakasikat na liwasan ng Berlin, ang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], ay matatagpuan sa gitna mismo ng lungsod. Sinasaklaw nito ang isang lugar na 210 ektarya at umaabot mula [[Himpilan ng tren ng Berlin Zoologischer Garten|Bahnhof Zoo]] sa City West hanggang sa [[Tarangkahang Brandeburgo]] sa silangan. Kabilang sa mga tanyag na kalye, ang [[Unter den Linden]] at [[Friedrichstraße]] ay matatagpuan sa lumang sentro ng lungsod (at kasama sa dating Silangang Berlin). Ang ilan sa pangunahing kalye sa City West ay ang [[Kurfürstendamm]] (o pinaikling Ku´damm) at [[Kantstraße]]. === Arkitektura === [[Talaksan:Gendarmenmarkt_Panorama.jpg|thumb|Panorama ng [[Gendarmenmarkt]], na nagpapakita ng [[Konzerthaus Berlin]], nasa gilid ng [[Neue Kirche, Berlin|Simbahang Aleman]] (kaliwa) at [[Katedral na Pranses, Berlin|Simbahang Pranses]] (kanan)]] [[Talaksan:Berliner_Dom_seen_from_James_Simon_Park.jpg|thumb|Ang [[Katedral ng Berlin]] sa [[Pulo ng mga Museo]]]] Ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] (toreng pantelebisyon) sa [[Alexanderplatz]] sa [[Mitte]] ay kabilang sa pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo sa {{Cvt|368|m}}. Itinayo noong 1969, makikita ito sa karamihan ng mga sentral na distrito ng Berlin. Ang lungsod ay makikita mula sa {{Convert|204|m|ft|-high}} palapag ng pagmamasid. Simula rito, ang [[Karl-Marx-Allee]] ay patungo sa silangan, isang abenida na may linya ng mga monumental na gusali ng tirahan, na dinisenyo sa istilong [[Arkitekturang Stalinista|Sosyalismong Klasisismo]]. Katabi ng lugar na ito ay ang [[Rotes Rathaus]] (Bulwagang Panlungsod), na may natatanging pulang-ladrilyong arkitektura nito. Sa harap nito ay ang [[Neptunbrunnen]], isang balong na nagtatampok ng mitolohikong pangkat ng mga [[Triton (mitolohiya)|Triton]], mga [[personipikasyon]] ng apat na pangunahing Prusong ilog, at [[Neptuno (mitolohiya)|Neptuno]] sa ibabaw nito. Ang [[Tarangkahang Brandeburgo]] ay isang ikonikong tanawin ng Berlin at Alemanya; ito ay tumatayo bilang isang simbolo ng pangyayaring Europeo at ng pagkakaisa at kapayapaan. Ang [[gusaling Reichstag]] ay ang tradisyonal na luklukan ng Parlamentong Aleman. Hinubog muli ito ng arkitektrong Briton na si [[Norman Foster (arkitekto)|Norman Foster]] noong dekada '90 at nagtatampok ng salaming simboryo sa ibabaw ng pook ng pagpupulong, na nagbibigay-daan sa libreng pampublikong tanaw sa mga pinagdadausang parlamento at magagandang tanawin ng lungsod. Ang [[Galeriyang East Side]] ay isang open-air na eksibisyong sining na direktang ipininta sa mga huling bahagi ng Pader ng Berlin. Ito ang pinakamalaking natitirang ebidensiya ng makasaysayang dibisyon ng lungsod. Ang [[Gendarmenmarkt]] ay isang [[Arkitekturang Neoklasiko|neoklasikong liwasan]] sa Berlin, ang pangalan ay nagmula sa punong-tanggapan ng sikat na Gens d'armes regiment na matatagpuan dito noong ika-18 siglo. Dalawang katulad na disenyong katedral ang hangganan nito, ang [[Französischer Dom]] kasama ang platapormang pang-obserbasyon nito at ang [[Deutscher Dom]]. Ang Konzerthaus (Bulwagang Pangkonsiyerto), tahanan ng Orkestra Sinfonika ng Berlin, ay nakatayo sa pagitan ng dalawang katedral. [[Talaksan:MJK_46430_Schloss_Charlottenburg.jpg|left|thumb|[[Palasyo Charlottenburg]]]] [[Talaksan:Berlin_Hackesche_Höfe1.jpg|left|thumb|[[Hackesche Höfe]]]] Ang [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] ay naglalaman ng [[Berlin#Mga%20museo|limang museo]] na itinayo mula 1830 hanggang 1930 at isang [[Tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Alemanya|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ang pagpapanumbalik at pagtatayo ng isang pangunahing lagusan sa lahat ng mga museo, pati na rin ang muling pagtatayo ng [[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloss]] ay nagpapatuloy.<ref>{{Cite web |date=24 June 2011 |title=Neumann: Stadtschloss wird teurer |trans-title=Neumann: Palace is getting more expensive |url=https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200703/https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 May 2010 |title=Das Pathos der Berliner Republik |trans-title=The pathos of the Berlin republic |url=https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200702/https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref> Gayundin sa pulo at sa tabi ng [[Lustgarten]] at palasyo ay ang [[Katedral ng Berlin]], ang ambisyosong pagtatangka ni emperador Guillermo II na lumikha ng Protestanteng karibal sa [[Basilika ni San Pedro]] sa Roma. Ang isang malaking kripta ay naglalaman ng mga labi ng ilan sa mga naunang Prusong maharlikang pamilya. Ang [[Katedral ni Santa Eduvigis]] ay ang Katoliko Romanong katedral ng Berlin. [[Talaksan:Bikinihaus_Berlin-1210760.jpg|thumb|Ang [[Breitscheidplatz]] kasama ang [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] ay ang sentro ng [[City West]].]] Ang [[Unter den Linden]] ay isang silangan–kanlurang abenidang nalilinyahan ng mga puno na mula sa Tarangkahang Brandeburgo hanggang sa pook ng dating Berliner Stadtschloss, at dating pangunahing promenada ng Berlin. Maraming Klasikong gusali ang nakahanay sa kalye, at naroon ang bahagi ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]]. Ang [[Friedrichstraße]] ay ang maalamat na kalye ng Berlin noong [[Ginintuang Dekada Beynte]]. Pinagsasama nito ang mga tradisyon ng ika-20 siglo sa modernong arkitektura ng Berlin ngayon. Ang [[Potsdamer Platz]] ay isang buong kuwarto na binuo mula sa simula pagkatapos bumaba ang [[Pader ng Berlin|Pader]].<ref>{{Cite web |title=Construction and redevelopment since 1990 |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080610103008/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |archive-date=10 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=Senate Department of Urban Development}}</ref> Sa kanluran ng Potsdamer Platz ay ang Kulturforum, na naglalaman ng [[Gemäldegalerie, Berlin|Gemäldegalerie]], at nasa gilid ng [[Neue Nationalgalerie]] at ng [[Berliner Philharmonie]]. Ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], isang alaalang pang-[[Holokausto]], ay nasa hilaga.<ref>{{Cite news |last=Ouroussoff |first=Nicolai |date=9 May 2005 |title=A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html |access-date=18 August 2008}}</ref> Ang lugar sa paligid ng [[Hackescher Markt]] ay tahanan ng mga kulturang moda, na may 'di-mabilang na mga bilihan ng damit, club, bar, at galeriya. Kabilang dito ang [[Hackesche Höfe]], isang kalipunan ng mga gusali sa paligid ng ilang patyo, na muling itinayo noong 1996. Ang kalapit na [[Bagong Sinagoga, Berlin|Bagong Sinagoga]] ay ang sentro ng kultura ng mga Hudyo. Ang [[Straße des 17. Juni]], na nagkokonekta sa Tarangkahang Brandeburgo at Ernst-Reuter-Platz, ay nagsisilbing gitnang silangan-kanlurang axis. Ang pangalan nito ay ginugunita ang mga [[Pag-aalsa noong 1953 sa Silangang Alemanya|pag-aalsa sa Silangang Berlin noong Hunyo 17, 1953]]. Humigit-kumulang sa kalahati mula sa Tarangkahang Brandeburgo ay ang Großer Stern, isang isla ng sirkulong trapiko kung saan matatagpuan ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin|Siegessäule]] (Haligi ng Tagumpay). Ang monumentong ito, na itinayo upang gunitain ang mga tagumpay ng Prusya, ay inilipat noong 1938–39 mula sa dati nitong posisyon sa harap ng Reichstag. Ang [[Kurfürstendamm]] ay tahanan ng ilan sa mga mararangyang tindahan ng Berlin kung saan ang [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] sa silangang dulo nito sa [[Breitscheidplatz]]. Ang simbahan ay nawasaknoonga Ikalawang Digmaang Pandaigdig at iniwang sira. Ang malapit sa Tauentzienstraße ay ang [[KaDeWe]], na sinasabing pinakamalaking department store sa kontinental na Europa. Ang [[Rathaus Schöneberg]], kung saan ginawa ni [[John F. Kennedy]] ang kaniyang tanyag na talumpating "[[Ich bin ein Berliner]]!", ay nasa [[Tempelhof-Schöneberg]]. Kanluran ng sentro, ang [[Palasyo Bellevue, Alemanya|Palasyo Bellevue]] ay ang tirahan ng Pangulo ng Alemanya. Ang [[Palasyo Charlottenburg]], na nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ang pinakamalaking makasaysayang palasyo sa Berlin. Ang [[Funkturm Berlin]] ay isang {{Convert|150|m|ft|-tall}} lattice tore ng radyo sa pook fairground, na itinayo sa pagitan ng 1924 at 1926. Ito ang tanging toreng pang-obserbasyon na nakatayo sa mga insulator at may restawran {{Cvt|55|m}} at isang larangang pantanaw {{Cvt|126|m}} sa ibabaw ng lupa, na mapupuntahan ng elevator na may bintana. Ang [[Oberbaumbrücke]] sa ibabaw ng ilog Spree ay ang pinakaikonikong tulay ng Berlin, na nag-uugnay sa pinagsama-samang mga boro ng [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]]. Nagdadala ito ng mga sasakyan, tao, at linyang U1 ng [[Berlin U-Bahn]]. Ang tulay ay nakumpleto sa isang estilong [[ladrilyong gotiko]] noong 1896, na pinapalitan ang dating kahoy na tulay na may isang pang-itaas na daanan para sa U-Bahn. Ang gitnang bahagi ay giniba noong 1945 upang pigilan ang [[Hukbong Pula|Pulang Hukbo]] sa pagtawid. Pagkatapos ng digmaan, ang inayos na tulay ay nagsilbing [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|checkpoint at tawiran sa hangganan]] sa pagitan ng mga sektor ng Sobyetiko at Amerikano, at kalaunan sa pagitan ng Silangan at Kanlurang Berlin. Noong kalagitnaan ng dekada '50, ito ay sarado sa mga sasakyan, at pagkatapos ng pagtatayo ng Pader ng Berlin noong 1961, ang trapiko ng tao ay mahigpit na pinaghigpitan. Kasunod ng muling pagsasama-samang Aleman, ang gitnang bahagi ay muling itinayo gamit ang isang kuwadrong asero, at ipinagpatuloy ang serbisyo ng U-Bahn noong 1995. == Demograpiya == [[Talaksan:Berlin_population2.svg|left|thumb|Populasyon ng Berlin, 1880–2012]] Sa pagtatapos ng 2018, ang lungsod-estado ng Berlin ay mayroong 3.75&nbsp;milyong rehistradong naninirahan<ref name="pop-detail3">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> sa isang lugar na {{Cvt|891.1|km2}}. Ang densidad ng populasyon ng lungsod ay 4,206 na naninirahan bawat km². Ang Berlin ang [[Talaan ng mga pinakamalaking lungsod ng Unyong Europeo ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod|pinakamataong lungsod]] sa [[Unyong Europeo]]. Noong 2019, ang urbanong sakop ng Berlin ay may humigit-kumulang 4.5&nbsp;milyong naninirahan. {{Magmula noong|2019}} ang [[Kalakhang sonang urbano|gumaganang urbanong pook]] ay tahanan ng humigit-kumulang 5.2&nbsp;milyong tao.<ref>[https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas, Eurostat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150903213351/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en|date=3 September 2015}}.</ref> Ang buong [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|rehiyon ng kabisera ng Berlin-Brandeburgo]] ay may populasyon na higit sa 6&nbsp;milyon sa isang lugar na {{Cvt|30546|km2|0}}.<ref>{{Cite web |date=31 August 2020 |title=Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg |url=https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817083458/https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |archive-date=17 August 2019 |access-date=6 February 2013 |website=www.deutsche-metropolregionen.org}}</ref>{{Historical populations|1721|65300|1750|113289|1800|172132|1815|197717|1825|220277|1840|330230|1852|438958|1861|547571|1871|826341|1880|1122330|1890|1578794|1900|1888848|1910|2071257|1920|3879409|1925|4082778|1933|4221024|1939|4330640|1945|3064629|1950|3336026|1960|3274016|1970|3208719|1980|3048759|1990|3433695|2000|3382169|2010|3460725|53=2020|54=3664088}}Noong 2014, ang lungsod-estado na Berlin ay nagkaroon ng 37,368 buhay na panganak (+6.6%), isang rekord na bilang mula noong 1991. Ang bilang ng mga namatay ay 32,314. Halos 2.0&nbsp;milyong kabahayan ang binilang sa lungsod. 54 porsiyento ng mga ito ay mga sambahayang iisa ang naninirahan. Mahigit sa 337,000 pamilya na may mga batang wala pang 18 taong gulang ang nanirahan sa Berlin. Noong 2014, ang kabeserang Aleman ay nagrehistro ng dagdag sa paglipat ng humigit-kumulang 40,000 katao.<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf statistics Berlin Brandenburg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315084534/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf|date=15 March 2016}}. www.statistik-berlin-brandenburg.de Retrieved 10 October 2016.</ref> === Mga nasyonalidad === {| class="infobox" style="float:right;" | colspan="2" style="text-align:center;" |'''Mga residente ayon sa Pagkamamamayan''' <small>(31 Disyembre 2019)</small> <ref name="pop-detail6">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> |- !Bansa !Populasyon |- |Kabuuang mga rehistradong residente |3,769,495 |- |{{Flag|Germany}} |2,992,150 |- |{{Flag|Turkey}} |98,940 |- |{{Flag|Poland}} |56,573 |- |{{Flag|Syria}} |39,813 |- |{{Flag|Italy}} |31,573 |- |{{Flag|Bulgaria}} |30,824 |- |{{Flag|Russia}} |26,640 |- |{{Flag|Romania}} |24,264 |- |{{Flag|United States}} |22,694 |- |{{Flag|Vietnam}} |20,572 |- |{{Flag|France}} |20,223 |- |{{Flag|Serbia}} |20,109 |- |{{Flag|United Kingdom}} |16,751 |- |{{Flag|Spain}} |15,045 |- |{{Flag|Greece}} |14,625 |- |{{Flag|Croatia}} |14,430 |- |{{Flag|India}} |13,450 |- |{{Flag|Ukraine}} |13,410 |- |{{Flag|Afghanistan}} |13,301 |- |{{Flag|China}} |13,293 |- |{{Flag|Bosnia and Herzegovina}} |12,691 |- |Iba pang Gitnang Silangan at Asya |88,241 |- |Ibang Europa |80,807 |- |Africa |36,414 |- |Iba pang mga America |27,491 |- |Oceania at [[Antarctica]] |5,651 |- |Walang estado o Hindi Malinaw |24,184 |} Ang pambansa at pandaigdigang paglipat sa lungsod ay may mahabang kasaysayan. Noong 1685, pagkatapos ng pagpapawalang-bisa ng [[Kautusan ng Nantes]] sa Pransiya, tumugon ang lungsod sa pamamagitan ng [[Kautusan ng Potsdam]], na ginagarantiyahan ang kalayaan sa relihiyon at katayuang walang buwis sa mga Pranses na Huguenot na bakwit sa loob ng sampung taon. Ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ay nagsama ng maraming suburb at nakapalibot na mga lungsod ng Berlin. Binuo nito ang karamihan sa teritoryo na binubuo ng modernong Berlin at pinalaki ang populasyon mula sa 1.9&nbsp;milyon hanggang 4&nbsp;milyon. Ang aktibong imigrasyon at asilo na politika sa Kanlurang Berlin ay naghudyat ng mga alon ng imigrasyon noong dekada '60 at '70. Ang Berlin ay tahanan ng hindi bababa sa 180,000 residenteng [[Mga Turko|Turko]] at [[Mga Turko sa Alemanya|Turko-Aleman]],<ref name="pop-detail4">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> na ginagawa itong pinakamalaking komunidad ng Turko sa labas ng Turkiya. Noong dekada '90 ang ''Aussiedlergesetze ay'' nagbigay-daan sa imigrasyon sa Alemanya ng ilang residente mula sa dating [[Unyong Sobyetiko]]. Sa ngayon, ang mga etnikong [[Kasaysayan ng mga Aleman sa Rusya, Ukranya, at Unyong Sobyetiko|Aleman]] mula sa mga bansa ng dating Unyong Sobyetiko ang bumubuo sa pinakamalaking bahagi ng komunidad na nagsasalita ng Ruso.<ref>{{Cite web |last=Dmitry Bulgakov |date=11 March 2001 |title=Berlin is speaking Russians' language |url=https://www.russiajournal.com/node/4653 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130406142034/https://www.russiajournal.com/node/4653 |archive-date=6 April 2013 |access-date=10 February 2013 |publisher=Russiajournal.com}}</ref> Ang huling dekada ay nakaranas ng pagdagsa mula sa iba't ibang bansa sa Kanluran at ilang rehiyon sa Africa.<ref>{{Cite news |last=Heilwagen |first=Oliver |date=28 October 2001 |title=Berlin wird farbiger. Die Afrikaner kommen – Nachrichten Welt am Sonntag – Welt Online |language=de |work=Die Welt |url=https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |url-status=live |access-date=2 June 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515022639/https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |archive-date=15 May 2011}}</ref> Ang isang bahagi ng mga imigranteng Aprikano ay nanirahan sa [[Afrikanisches Viertel]].<ref>{{cite press release|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=6 February 2009|title=Zweites Afrika-Magazin "Afrikanisches Viertel" erschienen Bezirksbürgermeister Dr. Christian Hanke ist Schirmherr|url=https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|location=Berlin|publisher=berlin.de|access-date=27 September 2016|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021050530/https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|url-status=live}}</ref> Ang mga batang Aleman, EU-Europeo, at Israeli ay nanirahan na rin sa lungsod.<ref>{{Cite journal |date=12 December 2014 |title=Hummus in the Prenzlauer Berg |url=https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |url-status=live |journal=The Jewish Week |archive-url=https://web.archive.org/web/20141230010937/https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |archive-date=30 December 2014 |access-date=29 December 2014}}</ref> Noong Disyembre 2019, mayroong 777,345 na rehistradong residente ng dayuhang nasyonalidad at dagdag pang 542,975 mamamayang Aleman na may "pinanggalingang imgrante" ''(Migrationshintergrund, MH)'',<ref name="pop-detail5">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> ibig-sabihin sila o ang isa sa kanilang mga magulang ay nandayuhan sa Alemanya pagkatapos ng 1955. Ang mga dayuhang residente ng Berlin ay nagmula sa mga 190 bansa.<ref>{{Cite web |date=5 February 2011 |title=457 000 Ausländer aus 190 Staaten in Berlin gemeldet |trans-title=457,000 Foreigners from 190 Countries Registered in Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428201553/https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |archive-date=28 April 2019 |access-date=28 April 2019 |website=[[Berliner Morgenpost]] |language=de}}</ref> 48 porsiyento ng mga residenteng wala pang 15 taong gulang ay may pinagmulang imigrante.<ref>{{cite web |title=Fast jeder Dritte in Berlin hat einen Migrationshintergrund |url=https://www.rbb-online.de/politik/beitrag/2017/05/migrationshintergrund-berlin-jeder-dritte.html |website=www.rbb-online.de}}{{Dead link|date=December 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Ang Berlin noong 2009 ay tinatayang mayroong 100,000 hanggang 250,000 hindi rehistradong mga naninirahan.<ref>{{Cite news |last=Von Andrea Dernbach |date=23 February 2009 |title=Migration: Berlin will illegalen Einwanderern helfen – Deutschland – Politik – Tagesspiegel |work=Der Tagesspiegel Online |publisher=Tagesspiegel.de |url=https://www.tagesspiegel.de/politik/deutschland/berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |url-status=live |access-date=15 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131251/https://www.tagesspiegel.de/politik/migration-berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang mga Boro ng Berlin na may malaking bilang ng mga migrante o populasyon na ipinanganak sa ibang bansa ay ang [[Mitte]], [[Neukölln]], at [[Friedrichshain-Kreuzberg]].<ref>{{Cite web |date=8 September 2016 |title=Zahl der Ausländer in Berlin steigt auf Rekordhoch |url=https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170804053354/https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |archive-date=4 August 2017 |access-date=13 June 2017 |website=jungefreiheit.de |language=de}}</ref> Mayroong higit sa 20 hindi katutubong komunidad na may populasyong hindi bababa sa 10,000 katao, kabilang ang mga [[Mga Turko sa Berlin|Turko]], Polako, Ruso, Lebanes, Palestino, Serbio, Italyano, Indiyano, Bosnio, [[Pamayanang Biyetnames ng Berlin|Biyetnames]], Amerikano, Rumano, Bulgari, Croata, Tsino, Austriako, Ukrano, Pranses, Briton, Españo, Israeli, Thai, Irani, Ehipsiyo, at Siryo na mga komunidad. === Mga wika === Ang Aleman ay ang opisyal at nangingibabaw na sinasalitang wika sa Berlin. Ito ay isang [[Mga wikang Kanlurang Aleman|wikang Kanlurang Aleman]] na nagmula ang karamihan ng bokabularyo nito mula sa sangay ng Aleman ng pamilya ng wikang [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]. Ang Aleman ay isa sa 24 na wika ng Unyong Europeo,<ref>{{Cite web |last=European Commission |title=Official Languages |url=https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140926004848/https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |archive-date=26 September 2014 |access-date=29 July 2014}}</ref> at isa sa tatlong [[wikang pantrabaho]] ng [[Komisyong Europeo]]. Ang Berlinerisch o Berlinisch ay hindi isang diyalekto sa lingguwistika. Ito ay sinasalita sa Berlin at sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|nakapaligid na kalakhang pook]]. Nagmula ito sa isang [[Diyalektong Brandeburges|Brandeburges]] na varyant. Ang diyalekto ay nakikita na ngayon na mas katulad ng isang [[sosyolekto]], higit sa lahat sa pamamagitan ng pagtaas ng imigrasyon at mga uso sa mga edukadong populasyon na magsalita ng [[karaniwang Aleman]] sa pang-araw-araw na buhay. Ang pinakakaraniwang ginagamit na wikang banyaga sa Berlin ay Turko, Polako, Ingles, Persa, Arabe, Italyano, Bulgaro, Ruso, Rumano, Kurdo, Serbo-Croata, Pranses, Español, at Biyentames. Mas madalas na naririnig ang Truko, Arabe, Kurdo, at Serbo-Croata sa kanlurang bahagi dahil sa malalaking komunidad ng Gitnang Silangan at dating Yugoslavia. Ang Polako, Ingles, Ruso, at Biyetnames ay may mas maraming katutubong nagsasalita sa Silangang Berlin.<ref>{{Cite web |date=18 May 2010 |title=Studie – Zwei Millionen Berliner sprechen mindestens zwei Sprachen – Wirtschaft – Berliner Morgenpost – Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522160634/https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |archive-date=22 May 2011 |access-date=2 June 2011 |publisher=Morgenpost.de}}</ref> === Relihiyon === Ayon sa senso noong 2011, humigit-kumulang 37 porsiyento ng populasyon ang nag-ulat na mga miyembro ng isang legal na kinikilalang simbahan o relihiyosong organisasyon. Ang iba ay hindi kabilang sa naturang organisasyon, o walang impormasyong makukuha hinggil sa kanila.<ref name="Census 2011">{{Cite web |title=Zensus 2011 – Bevölkerung und Haushalte – Bundesland Berlin |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193809/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |archive-date=3 March 2016 |access-date=23 February 2019 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=6–7 |language=de}}</ref> Ang pinakamalaking relihiyong denominasyon na naitala noong 2010 ay ang [[Protestantismo|Protestanteng]] [[Landeskirche|rehiyonal na samahang simbahan]] —ang [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]] (EKBO) —isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang simbahan]]. Ang EKBO ay miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya|Simbahang Ebanghelika sa Alemanya (EKD)]] at [[Union Evangelischer Kirchen|Union Evangelischer Kirchen (UEK)]]. Ayon sa EKBO, ang kanilang kasapian ay umabot sa 18.7 porsyento ng lokal na populasyon, habang ang [[Simbahang Katolikong Romano]] ay mayroong 9.1 porsyento ng mga residenteng nakarehistro bilang mga miyembro nito.<ref name="kirchenmitglieder2010">{{Cite web |date=November 2011 |title=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2010 |trans-title=Church membership on 31 December 2010 |url=https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180209204513/https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |archive-date=9 February 2018 |access-date=10 March 2012 |publisher=[[Evangelical Church in Germany]] |language=de}}</ref> Humigit-kumulang 2.7% ng populasyon ang nakikilala sa iba pang mga denominasyong Kristiyano (karamihan sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Silangang Ortodokso]], ngunit iba't ibang mga Protestante rin).<ref name="klStatistik2010">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ayon sa rehistro ng mga residente ng Berlin, noong 2018, 14.9 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Ebanghelika, at 8.5 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Katolika.<ref name="pop-detail7">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Ang gobyerno ay nagpapanatili ng rehistro ng mga miyembro ng mga simbahang ito para sa mga layunin ng buwis, dahil kinokolekta nito ang [[buwis sa simbahan]] sa ngalan ng mga simbahan. Hindi ito nag-iingat ng mga rekord ng mga miyembro ng ibang relihiyosong organisasyon na maaaring mangolekta ng kanilang sariling buwis sa simbahan, sa ganitong paraan. Noong 2009, humigit-kumulang 249,000 [[Muslim]] ang iniulat ng [[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|Tanggapan ng Estadistika]] na mga miyembro ng mga Masjid at Islamikong relihiyosong organisasyon sa Berlin,<ref>{{Cite web |title=Statistisches Jahrbuch für Berlin 2010 |trans-title=Statistical yearbook for Berlin 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120202750/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |archive-date=20 November 2012 |access-date=10 February 2013 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> habang noong 2016, tinatantya ng pahayagang ''[[Der Tagesspiegel]]'' na humigit-kumulang 350,000 Muslim ang nag-obserba ng [[Ramadan]] sa Berlin.<ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=23 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212013247/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 December 2019}}</ref> Noong 2019, humigit-kumulang 437,000 rehistradong residente, 11.6% ng kabuuan, ang nag-ulat na mayroong pinanggalingan sa paglilipat mula sa isa sa mga [[Mga miyembrong estado ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko|estadong Miyembro ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko]].<ref name="pop-detail8">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |language=de |trans-title=Ramadan in refugee camps and schools in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712125538/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 July 2017}}</ref> Sa pagitan ng 1992 at 2011 halos dumoble ang populasyon ng Muslim.<ref>{{Cite news |last=Schupelius |first=Gunnar |date=28 May 2015 |title=Wird der Islam künftig die stärkste Religion in Berlin sein? |work=[[Berliner Zeitung]] |url=https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603092248/https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |archive-date=3 June 2017}}</ref> Humigit-kumulang 0.9% ng mga Berlines ay kabilang sa ibang mga relihiyon. Sa tinatayang populasyon na 30,000–45,000 na mga residenteng Hudyo,<ref name="The Boston Globe 2014-11-01">{{Cite web |last=Ross |first=Mike |date=1 November 2014 |title=In Germany, a Jewish community now thrives |url=https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222235631/https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |archive-date=22 December 2016 |access-date=19 August 2016 |website=[[The Boston Globe]]}}</ref> humigit-kumulang 12,000 ang mga rehistradong miyembro ng mga relihiyosong organisasyon.<ref name="klStatistik20102">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ang Berlin ay ang luklukan ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Katoliko Romanong arsobispo ng Berlin]] at ang nahalal na tagapangulo ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana|EKBO]] ay pinamagatang obispo ng EKBO. Higit pa rito, ang Berlin ay ang luklukan ng maraming mga Ortodoksong katedral, tulad ng Katedral ni San Boris ang Bautista, isa sa dalawang luklukan ng [[Simbahang Bulgarong Ortodokso|Bulgarong Ortodokso]] na Diyosesis ng Kanluran at Gitnang Europa, at ang Katedral ng Muling Pagkabuhay ni Kristo ng Diyosesis ng Berlin (Patriarkado ng Moscow). {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|width1=500|width2=500|width3=500|width4=500|height1=350|height2=350|height3=350|height4=350|image1=Berliner Dom - panoramio (20).jpg|image2=NeueSynagogue.JPG|image3=2020-04-16 P4160889 St.Hedwigs-Kathedrale, Bebelplatz.jpg|image4=Şehitlik mosque Berlin by ZUFAr.jpg|footer=Paikot pa kanan mula sa taas pakaliwa: [[Katedral ng Berlin]], [[Bagong Sinagoga (Berlin)|Bagong Sinagoga]], Moske Şehitli, at [[Katedral ni Santa Eduvigis]]}} Ang mga mananampalataya ng iba't ibang relihiyon at denominasyon ay nagpapanatili ng maraming [[Listahan ng mga lugar ng pagsamba sa Berlin|lugar ng pagsamba sa Berlin]]. Ang [[Malayang Simbahang Ebangheliko-Luterano]] ay may walong parokya na may iba't ibang laki sa Berlin.<ref>{{Cite web |title=Lutheran Diocese Berlin-Brandenburg |url=https://www.selk-berlin.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080328152944/https://www.selk-berlin.de/ |archive-date=28 March 2008 |access-date=19 August 2008 |publisher=Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche}}</ref> Mayroong 36 na kongregasyong [[Mga Bautista|Bautista]] (sa loob [[Samahan ng mga Ebanghelikong Malayang Simbahang Kongregasyon sa Alemanya]]), 29 [[Bagong Apostolikong Simbahan]], 15 [[Nagkakaisang Metodistang Simbahan|Nagkakaisang Metodista]] na simbahan, walong Malayang Ebanghelika na Kongregasyon, apat na [[Simbahan ni Kristo, Siyentipiko]] (una, iklawa, ikatlo, at ikalabing-anim), anim mga kongregasyon ng [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]], isang [[Lumang Simbahang Katoliko|Lumang Simbahan]], at isang [[Anglikanismo|Anglicanong]] simbahan sa Berlin. Ang Berlin ay may higit sa 80 moske,<ref>{{Cite web |title=Berlin's mosques |url=https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093250/https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |archive-date=11 November 2018 |access-date=11 November 2018 |publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> sampung sinagoga,<ref>{{Cite news |last=Keller |first=Claudia |date=10 November 2013 |title=Berlins jüdische Gotteshäuser vor der Pogromnacht 1938: Untergang einer religiösen Vielfalt |language=de |trans-title=Berlin's jewish places of worship before the Pogromnacht 1938: Decline of a religious diversity |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |url-status=live |access-date=11 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093246/https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |archive-date=11 November 2018 |quote=Von den weit mehr als 100 jüdischen Gotteshäusern sind gerade einmal zehn übrig geblieben. (in english: Of the far more than 100 synagogues, only ten are left.)}}</ref> at dalawang templong [[Budismo|Budista]]. == Gobyerno at politika == {{main|Politika ng Berlin}} === Estadong lungsod === [[Talaksan:Rotes_Rathaus.jpg|left|thumb|[[Rotes Rathaus]] (''Pulang Munisipyo''), luklukan ng Senado at Alkalde ng Berlin.]] Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pag-iisa]] noong Oktubre 3, 1990, ang Berlin ay isa sa tatlong [[Länder ng Alemanya|estadong lungsod sa Alemanya]] na kabilang sa kasalukuyang 16 na estado ng Alemanya. Ang [[Abgeordnetenhaus ng Berlin|Kapulungan ng mga Kinatawan]] (''Abgeordnetenhaus'') ay kumakatawan bilang parlamento ng lungsod at estado, na mayroong 141 na luklukan. Ang ehekutibong tanggapan ng Berlin ay ang [[Senado ng Berlin]] (''Senat von Berlin''). Binubuo ang Senado ng [[Talaan ng mga alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] (''Regierender Bürgermeister''), at hanggang sampung senador na may hawak na ministeryal na posisyon, dalawa sa kanila ang may hawak na titulong "Alkalde" (''Bürgermeister'') bilang kinatawan ng Namamahalang Alkalde.<ref>{{Cite web |date=2016-11-01 |title=Verfassung von Berlin – Abschnitt IV: Die Regierung |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008025644/https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |archive-date=8 October 2020 |access-date=2020-10-02 |website=www.berlin.de |language=de}}</ref> Ang kabuuang taunang badyet ng estado ng Berlin noong 2015 ay lumampas sa €24.5 ($30.0) bilyon kabilang ang surplus sa badyet na €205 ($240) milyon.<ref>{{Cite news |title=Berliner Haushalt Finanzsenator bleibt trotz sprudelnder Steuereinnahmen vorsichtig |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/berliner-haushalt-finanzsenator-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-24702234 |url-status=live |access-date=20 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131248/https://www.berliner-zeitung.de/sport-leidenschaft/berliner-haushalt-finanzsenator-kollatz-ahnen-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-li.6132?pid=true |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang estado ay nagmamay-ari ng malawak na pag-aari, kabilang ang mga gusaling pang-administratibo at pamahalaan, mga kompanya ng real estate, pati na rin ang mga stake sa Estadio Olimpiko, mga paliguan, mga kompanya ng pabahay, at maraming mga pampublikong negosyo at mga subsidiyaryo na kompanya.<ref>{{Cite web |date=18 May 2017 |title=Vermögen |trans-title=Assets |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190928151604/https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |archive-date=28 September 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 September 2019 |title=Beteiligungen des Landes Berlin |trans-title=Holdings of the State of Berlin |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191219070001/https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |archive-date=19 December 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]] |language=de}}</ref> Hawak ng [[Partido Sosyo-Demokratiko ng Alemanya|Partido Sosyo-Demokratiko]] (''Sozialdemokratische Partei Deutschlands'' o SPD) at ng [[Ang Kaliwa (Alemanya)|Kaliwa]] (Die Linke) ang pamahalaang lungsod pagkatapos ng [[Halalan estatal ng Berlin, 2001|halalang estatal noong 2001]] at nanalo ng isa pang termino sa [[Halalang estatal ng Berlin, 2006|halalang estatal noong 2006]].<ref>{{Cite web |title=Berlin state election, 2006 |url=https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323161037/https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |archive-date=23 March 2012 |access-date=17 August 2008 |website=Der Landeswahlleiter für Berlin |language=de}}</ref> Mula noong [[Halalang estatal ng Berlin, 2016|halalang estatal noong 2016]], nagkaroon ng koalisyon sa pagitan ng Partido Sosyo-Demokratiko, mga Lunti, at Kaliwa. Ang Namumunong Alkalde ay magkasabay na Panginoong Alkalde ng Lungsod ng Berlin (''Oberbürgermeister der Stadt'') at Ministro na Pangulo ng Estado ng Berlin (''Ministerpräsident des Bundeslandes''). Ang tanggapan ng Namamahalang Alkalde ay nasa [[Rotes Rathaus|Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo)]]. Mula noong 2014 ang tanggapang ito ay hawak ni [[Michael Müller (politiko, ipinanganak noong 1964)|Michael Müller]] ng mga Sosyo-Demokratiko.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Time (magazine)|Time Europe]]}}</ref> === Mga boro === [[Talaksan:Berlin_Subdivisions.svg|right|thumb|[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|12 boro ng Berlin at ang kanilang 96 na kapitbahayan]]]] Ang Berlin ay nahahati sa 12 boro o distrito (''Bezirke''). Ang bawat boro ay may ilang mga subdistrito o mga kapitbahayan (''Ortsteile''), na nag-ugat sa mas matatandang munisipalidad na nauna sa pagbuo ng Kalakhang Berlin noong Oktubre 1, 1920. Ang mga subdistritong ito ay naging urbanisado at isinama sa lungsod nang maglaon. Maraming residente ang lubos na nakikilala sa kanilang mga kapitbahayan, na kolokyal na tinatawag na ''[[Kiez]]''. Sa kasalukuyan, ang Berlin ay binubuo ng 96 na mga subdistrito, na karaniwang binubuo ng ilang mas maliliit na pook residensiyal o kuwarto. Ang bawat borough ay pinamamahalaan ng isang sangguniang pamboro (''Bezirksamt'') na binubuo ng limang konsehal (''Bezirksstadträte'') kasama ang alkalde ng boro (''Bezirksbürgermeister''). Ang konseho ay inihahalal ng asamblea ng boro (''Bezirksverordnetenversammlung''). Gayunpaman, ang mga indibidwal na boro ay hindi mga independiyenteng munisipalidad, ngunit nasa ilalim ng Senado ng Berlin. Ang mga alkalde ng boro ay bumubuo sa konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister''), na pinamumunuan ng Namamahalang Alkalde ng lungsod at nagpapayo sa Senado. Ang mga kapitbahayan ay walang mga lokal na katawan ng pamahalaan. === Kakambal na bayan – mga kinakapatid na lungsod === Ang Berlin ay nagpapanatili ng opisyal na pakikipagsosyo sa 17 lungsod.<ref name="Berlintwins">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref> Ang [[Kakambal na lungsod|pagkakambal ng lungsod]] sa pagitan ng Berlin at iba pang mga lungsod ay nagsimula sa kapatid nitong lungsod na Los Angeles noong 1967. Kinansela ang mga pagsosyo ng Silangang Berlin sa panahon ng muling pag-iisa ng Alemanya ngunit kalaunan ay bahagyang muling itinatag. Ang mga pakikipagsosyo ng Kanlurang Berlin ay dati nang pinaghihigpitan sa antas ng boro. Noong panahon ng Digmaang Malamig, ang mga partnership ay sumasalamin sa iba't ibang hanayan ng kapangyarihan, kung saan ang Kanlurang Berlin ay nakikipagsosyo sa mga kabesera sa Kanluraning Mundo at Silangang Berlin na karamihan ay nakikipagsosyo sa mga lungsod mula sa [[Pakto ng Barsobya]] at mga kaalyado nito. Mayroong ilang magkasanib na proyekto sa maraming iba pang mga lungsod, tulad ng [[Beirut]], Belgrade, São Paulo, [[Copenhague]], Helsinki, [[Amsterdam]], [[Johannesburg]], [[Mumbai]], Oslo, [[Hanoi]], Shanghai, [[Seoul]], [[Sopiya|Sofia]], [[Sydney]], Lungsod ng New York, at [[Viena]]. Lumalahok ang Berlin sa mga pandaigdigang asosasyon ng lungsod gaya ng Samahan ng mga Kabesera ng Unyong Europeo, Eurocities, Ugnayan ng mga mga Europeong Lungsod ng Kultura, Metropolis, Pagpupulong Kumperensiya ng mga Pangunahing Lungsod ng Mundo, at Kumperensiya ng mga Kabeserang Lungsod ng Mundo. Ang Berlin ay kakambal sa:<ref name="Berlintwins2">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref>{{div col|colwidth=20em}} *Los Angeles, Estados Unidos (1967) <!--Paris - not twinning, does not consider Berlin as its twin town--> *[[Madrid]], España (1988) *[[Istanbul]], Turkiya (1989) *[[Barsobya]] Polonya (1991) *Mosku, Rusya (1991) *[[Bruselas]], Belhika (1992) *[[Budapest]], Unggarya (1992) *[[Tashkent]], Uzbekistan (1993) *[[Lungsod Mehiko]], Mehiko (1993) *[[Jakarta]], Indonesia (1993) *Beijing, Tsina (1994) *Tokyo, Hapon (1994) *[[Buenos Aires]], Arhentina (1994) *[[Praga]], Republikang Tseko (1995) *[[Windhoek]], Namibia (2000) *Londres, Nagkakaisang Kaharian (2000) {{div col end}}Mula noong 1987, ang Berlin ay mayroon ding opisyal na pakikipagsosyo sa Paris, Pransiya. Ang bawat boro ng Berlin ay nagtatag din ng sarili nitong kambal na bayan. Halimbawa, ang borough ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] ay may pagsosyo sa Israeling lungsod ng [[Kiryat Yam]].<ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaftsverein Friedrichshain-Kreuzberg e. V. |url=https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309000305/https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |archive-date=9 March 2021 |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |language=de}}</ref> == Ekonomiya == {{main|Ekonomiya ng Berlin}} [[Talaksan:Berlin_Mitte_by_night.JPG|left|thumb|Ang Berlin ay isang UNESCO "Lungsod ng Disenyo" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[ekosistema ng startup]].<ref>{{Cite web |title=Berlin – Europe's New Start-Up Capital |url=https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331043259/https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |archive-date=31 March 2016 |access-date=27 March 2016 |website=Credit Suisse}}</ref>]] Ang Berlin ay isang UNESCO "City of Design" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[startup ecosystem]]. Noong 2018, ang GDP ng Berlin ay umabot sa €147&nbsp;bilyon, isang pagtaas ng 3.1% kumpara sa nakaraang taon. Ang ekonomiya ng Berlin ay pinangungunahan ng [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na may humigit-kumulang 84% ng lahat ng kompanya na nagnenegosyo sa mga serbisyo. Noong 2015, ang kabuuang lakas-paggawa sa Berlin ay 1.85&nbsp;milyon. Ang tantos ng walang trabaho ay umabot sa 24 na taon na mababang noong Nobyembre 2015 at tumayo sa 10.0%.<ref>{{Cite news |title=Berlin hat so wenig Arbeitslose wie seit 24 Jahren nicht |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |url-status=live |access-date=1 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203224849/https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |archive-date=3 December 2015}}</ref> Mula 2012 hanggang 2015, ang Berlin, bilang isang estado ng Aleman, ay may pinakamataas na taunang tantos ng paglago ng trabaho. Humigit-kumulang 130,000 trabaho ang naidagdag sa panahong ito.<ref>{{Cite news |date=28 January 2015 |title=In Berlin gibt es so viele Beschäftigte wie nie zuvor |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |url-status=live |access-date=16 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224010722/https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |archive-date=24 February 2016}}</ref> Kabilang sa mahahalagang sektor ng ekonomiya sa Berlin ang mga agham pambuhay, transportasyon, impormasyon at mga teknolohiya sa komunikasyon, media at musika, pananalastas at disenyo, bioteknolohiya, mga serbisyong pangkapaligiran, konstruksiyon, e-komersiyo, retail, negosyo sa hotel, at inhinyeriyang medikal.<ref>{{Cite news |date=21 September 2006 |title=Poor but sexy |work=The Economist |url=https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |url-status=live |access-date=19 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622201720/https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |archive-date=22 June 2008}}</ref> Ang pananaliksik at pag-unlad ay may kahalagahang pang-ekonomiya para sa lungsod.<ref name="factsheet">{{Cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Maraming malalaking korporasyon tulad ng Volkswagen, Pfizer, at SAP ang nagpapatakbo ng mga laboratoryong pang-inobasyon sa lungsod.<ref>{{Cite news |title=Immer mehr Konzerne suchen den Spirit Berlins |publisher=Berliner Morgenpost |url=https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |url-status=live |access-date=13 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116150546/https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |archive-date=16 January 2017}}</ref> Ang Science and Business Park sa Adlershof ay ang pinakamalaking parke ng teknolohiya sa Alemanya na sinusukat ng kita. <ref>{{Cite web |title=The Science and Technology Park Berlin-Adlershof |url=https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170117042743/https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |archive-date=17 January 2017 |access-date=13 January 2017 |website=Berlin Adlershof: Facts and Figures |publisher=Adlershof}}</ref> Sa loob ng [[Eurozone]], ang Berlin ay naging sentro para sa paglipat ng negosyo at internasyonal na [[Pamumuhunan (macroeconomics)|pamumuhunan]].<ref>{{Cite news |title=Global Cities Investment Monitor 2012 |publisher=KPMG |url=https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |url-status=live |access-date=28 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102003006/https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |archive-date=2 November 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote nach Bundesländern in Deutschland 2018 {{!}} Statista |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627171657/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |archive-date=27 June 2021 |access-date=13 November 2018 |website=Statista |language=de}}</ref> {| class="wikitable" !Taon <ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote in Berlin bis 2018 |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211194253/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=Statista}}</ref> !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 !2006 !2007 !2008 !2009 !2010 !2011 !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 !2017 !2018 !2019 |- |Tantos ng walang trabaho sa % |15.8 |16.1 |16.9 |18.1 |17.7 |19.0 |17.5 |15.5 |13.8 |14.0 |13.6 |13.3 |12.3 |11.7 |11.1 |10.7 |9.8 |9.0 |8.1 |7.8 |} == Edukasyon at Pananaliksik == <!--{{Pangunahin|Edukasyon sa Berlin}}-->[[Talaksan:Berlin-Mitte_Humboldt-Uni_05-2014.jpg|right|thumb|Ang [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] ay kaugnay sa 57 nagwagi sa Gantimpalang Nobel.]] {{Magmula noong|2014}}, ang Berlin ay may 878 na paaralan, na nagtuturo sa 340,658 mag-aaral sa 13,727 klase, at 56,787 nagsasanay sa mga negosyo at saanman.<ref name="factsheet22">{{cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Ang lungsod ay may 6 na taong programa sa primaryang edukasyon. Pagkatapos matapos ang elementarya, magpapatuloy ang mga mag-aaral sa ''Sekundarschule'' (isang komprehensibong paaralan) o ''Gymnasium'' (paaralan para sa paghahanda sa kolehiyo). Ang Berlin ay may natatanging na programa sa paaralang bilingual sa ''Europaschule'', kung saan tinuturuan ang mga bata ng kurikulum sa Alemanya at isang wikang banyaga, simula sa elementarya at magpapatuloy sa mataas na paaralan.<ref>{{cite web |title=Jahrgangsstufe Null |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080520234625/https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |archive-date=20 May 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[Der Tagesspiegel]] |language=de}}</ref> Ang [[Französisches Gymnasium Berlin]], na itinatag noong 1689 upang turuan ang mga anak ng bakwit na Huguenot, ay nag-aalok ng pagtuturo (Aleman/Pranses).<ref>{{Cite web |title=Geschichte des Französischen Gymnasiums |url=https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080615205603/https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |archive-date=15 June 2008 |access-date=17 August 2008 |website=Französisches Gymnasium Lycée Français Berlin |language=de, fr}}</ref> Ang [[Paaralang John F. Kennedy, Berlin|Paaralang John F. Kennedy]], isang bilingweng Aleman–Ingles na pampublikong paaralan sa [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]], ay partikular na tanyag sa mga anak ng mga diplomat at komunidad ng ekspatriado na nagsasalita ng Ingles. 82 {{Lang|de|Gymnasien}} ang nagtutro ng [[Wikang Latin|Latin]] <ref>{{Cite web |date=29 March 2013 |title=Latein an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/latein |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171004133934/https://www.gymnasium-berlin.net/latein |archive-date=4 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> at 8 ang nagtuturo ng [[Wikang Sinaunang Griyego|Sinaunang Griyego]].<ref>{{Cite web |date=31 March 2013 |title=Alt-Griechisch an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012215308/https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |archive-date=12 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> == Kultura == [[Talaksan:Alte_Nationalgalerie_abends_(Zuschnitt).jpg|thumb|200x200px|Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].]] [[Talaksan:Cafe_am_Holzmarkt,_River_Spree,_Berlin_(46636049685).jpg|left|thumb|Ang [[Alternatibong kultura|alternatibong]] Holzmarkt, [[Friedrichshain-Kreuzberg]]]] {{main|Kultura sa Berlin|Media sa Berlin}} Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO2" /> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO3">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO22">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080808091530/https://whc.unesco.org/en/list/532 |archive-date=8 August 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Ang lumalawak na kultural na pangyayari sa lungsod ay binibigyang-diin ng paglipat ng [[Pangkalahatang Grupo ng Musika|Universal Music Group]] na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan sa pampang ng Ilog Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay pinangalanang "Lungsod ng Disenyo" ng [[UNESCO]] at naging bahagi na ng [[Malikhaing Network ng Lungsod|Creative Cities Network]] mula noon.<ref name="Cityofdesign32">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref><ref name="Cityofdesign4">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> == Mga tala == <references group="note"/> == Mga sanggunian == <references />{{Geographic location |Centre = Berlin |North = [[Neubrandenburg]], [[Rostock]] |Northeast = [[Szczecin]] ([[Polonya]]) |East = [[Frankfurt (Oder)]] |Southeast = [[Cottbus]] |South = [[Dresden]] |Southwest = [[Potsdam]], [[Dessau]], [[Halle, Saxony-Anhalt|Halle]], [[Leipzig]] |West = [[Brandenburg an der Havel]], [[Braunschweig]] |Northwest = [[Hamburg]], [[Lübeck]] }} {{Navboxes |list= {{Berlin}} {{Mga Borough ng Berlin}} {{Mga lungsod sa Alemanya}} {{Germany states}} {{Kabiserang lungsod ng Unyong Europeo}} {{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}} {{Kabiserang Kultural sa Europa}} {{Hanseatic League}} }} [[Kategorya:Mga estado ng Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Mga lungsod sa Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Kabisera sa Europa|Berlin]] [[Kategorya:Berlin]] b8bv2beo42lpzdohehxricibolbdro8 1966071 1966070 2022-08-25T11:42:44Z Ryomaandres 8044 /* Tanawin ng lungsod */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Berlin|subdivision_type=Bansa|subdivision_name=Alemanya|subdivision_type1=[[Landstadt ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1=[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Berlin]]|settlement_type=Kabeserang lungsod, [[Landstadt ng Alemanya|Estado]], at [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]]|image_skyline={{Photomontage|position=center | photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg | photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg | photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg | photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg | photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg | photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg | photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg | photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg | color_border = white | color = white | spacing = 2 | size = 270 | foot_montage = '''Mula itaas, kaliwa pakanan''': Tanawin ng [[Tiergarten, Berlin|Tiergarten]]; [[Tarangkahang Brandeburgo]]; [[Katedral ng Berlin]]; [[Palasyo ng Charlottenburg]]; [[Pulo ng mga Museo]], at [[Toreng Pang-TV ng Berlin]]; [[Haligi ng Tagumpay ng Berlin|Haligi ng Tagumpay]]; [[Plaza Potsdam]]; at [[gusaling Reichstag]] }}|image_shield=Coat of arms of Berlin.svg|shield_size=70px|pushpin_map=Germany#Europe|pushpin_relief=yes|pushpin_map_caption=Kinaroroonan sa Alemanya|coordinates={{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}|image_flag=Flag_of_Berlin.svg|image_map={{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}|total_type=Lungsod/Estado|area_total_km2=891.7|area_footnotes=<ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>|population_total=3769495|population_footnotes=<ref name="pop-detail"/>|population_as_of=Disyembre 31, 2020|population_urban=4473101|population_urban_footnotes=<ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>|population_metro=6144600|population_metro_footnotes=<ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>|elevation_m=34|population_demonyms=Berlines<br/>Berliner (m), Berlinerin (f) (Aleman)|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP (nominal)]]|blank_info_sec1=€155 billion (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>|blank1_name_sec1=GRP kada tao|blank1_info_sec1=€41,000 (2020)|blank2_name_sec2=[[Human Development Index|HDI]] (2018)|blank2_info_sec2=0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|very high}} · [[List of German states by Human Development Index|2nd of 16]]|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+01:00|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+02:00|blank_name_sec2=[[GeoTLD]]|blank_info_sec2=[[.berlin]]|website={{URL|www.berlin.de/en/}}|governing_body=[[Abgeordnetenhaus ng Berlin]]|leader_title=[[Namumunong Alkalde ng Berlin|Namumunong Alkalde]]|leader_party=SPD|leader_name=[[Franziska Giffey]]|geocode=[[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS Region]]: DE3|area_code=[[List of dialling codes in Germany#030 – Berlin|030]]|registration_plate=B{{NoteTag |1 = Prefixes for vehicle registration were introduced in 1906, but often changed due to the political changes after 1945. Vehicles were registered under the following prefixes: "I A" (1906&nbsp;– April 1945; devalidated on 11 August 1945); no prefix, only digits (from July to August 1945), "БГ" (=BG; 1945–46, for cars, trucks and busses), "ГФ" (=GF; 1945–46, for cars, trucks and busses), "БM" (=BM; 1945–47, for motor bikes), "ГM" (=GM; 1945–47, for motor bikes), "KB" (i.e.: [[Allied Kommandatura|Kommandatura]] of Berlin; for all of Berlin 1947–48, continued for [[West Berlin]] until 1956), "GB" (i.e.: Greater Berlin, for [[East Berlin]] 1948–53), "I" (for East Berlin, 1953–90), "B" (for West Berlin from 1 July 1956, continued for all of Berlin since 1990).}}|iso_code=DE-BE|official_name=Berlin}}Ang '''Berlin''' ay ang [[kabisera|kabesera]] ng [[Alemanya]]. May 3.7 milyong naninirahan dito, ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|pinakamalaking lungsod]] sa bansa ayon sa lugar at populasyon<ref>{{Cite news |last=Milbradt |first=Friederike |date=6 February 2019 |title=Deutschland: Die größten Städte |language=de |work=[[Die Zeit]] (Magazin) |location=Hamburg |url=https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |url-status=live |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190213183401/https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |archive-date=13 February 2019}}</ref><ref>{{Cite news |date=1 August 2019 |title=Leipzig überholt bei Einwohnerzahl Dortmund – jetzt Platz 8 in Deutschland |language=de |work=[[Leipziger Volkszeitung]] |location=Leipzig |url=https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |url-status=dead |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113070247/https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |archive-date=13 November 2019}}</ref>, at ang pinakamalaking lungsod ayon sa populasyon sa [[Kaisahang Yuropeo|Unyong Europeo]], ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod.<ref name="pop-detail">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Isa sa [[Länder ng Alemanya|labing-anim na kinabibilangang estado]] ng Alemanya, ang Berlin ay napalilibutan ng [[Brandeburgo|Estado ng Brandeburgo]] at kadugtong ng [[Potsdam]], ang kabesera ng Brandeburgo. Ang urbanong pook ng Berlin, na may populasyon na humigit-kumulang 4.5 milyon, ay ang pangalawang pinakamataong urbanong pook sa Alemanya pagkatapos ng [[Ruhr]]. Ang [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandeburgo|kabeserang rehiyon ng Berlin-Brandeburgo]] ay may humigit-kumulang 6.2 milyong mga naninirahan at ito ang [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|ikatlong pinakamalaking kalakhang rehiyon ng Alemanya]] pagkatapos ng mga rehiyon ng [[Rin-Ruhr]] at [[Francfort Rin-Meno|Rin-Meno]].<ref>{{Cite web |date=4 October 2016 |title=Daten und Fakten zur Hauptstadtregion |url=https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175940/https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |archive-date=21 March 2019 |access-date=13 April 2022 |website=www.berlin-brandenburg.de}}</ref> Nagkaroon ng [[Pag-iisa ng Berlin at Brandeburgo|bigong pagtatangkang pag-isahin ang parehong estado noong 1996]], at sa kabila ng nananatiling hiwalay, ang dalawang estado ay nagtutulungan sa maraming bagay hanggang ngayon. Ang Berlin ay tumatawid sa pampang ng [[Spree (ilog)|Spree]], na dumadaloy sa [[Havel]] (isang [[tributaryo]] ng [[Ilog Elba|Elbe]]) sa kanlurang boro ng [[Spandau]] . Kabilang sa mga pangunahing topograpikong tampok ng lungsod ay ang maraming lawa sa kanluran at timog-silangan na mga boro na nabuo ng [[Spree (ilog)|Spree]], [[Havel]], at [[Dahme (ilog)|Dahme]], na ang pinakamalakin ay ang [[Lawa ng Müggelsee|Lawa Müggelsee]]. Dahil sa lokasyon nito sa [[Kapatagang Europeo]], ang Berlin ay naiimpluwensiyahan ng isang [[Klimang banayad|banayad na pana-panahong klima]]. Halos sangkatlo ng lugar ng lungsod ay binubuo ng mga kagubatan, [[Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin|liwasan, hardin]], ilog, kanal, at lawa.<ref name="gruen">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang lungsod ay nasa lugar ng diyalektong [[Gitnang Aleman]], ang [[Alemang Berlin|diyalekto ng Berlin]] ay isang varyant ng mga [[Mga diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch|diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch]]. Unang naidokumento noong ika-13 siglo at sa pagtawid ng dalawang mahalagang makasaysayang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]],<ref name="staple">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]] (1417 – 1701), ang [[Kaharian ng Prusya]] (1701–1918), ang [[Imperyong Aleman]] (1871). –1918), ang [[Republikang Weimar]] (1919–1933), at [[Alemanyang Nazi]] (1933–1945). Ang [[Berlin noong dekada '20]] ay ang ikatlong pinakamalaking munisipalidad sa mundo.<ref>{{Cite web |date=September 2009 |title=Topographies of Class: Modern Architecture and Mass Society in Weimar Berlin (Social History, Popular Culture and Politics in Germany) |url=https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180706161901/https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |archive-date=6 July 2018 |access-date=9 October 2009 |publisher=www.h-net.org}}</ref> Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at ang kasunod na pananakop nito ng mga matagumpay na bansa, nahati ang lungsod; ang [[Kanlurang Berlin]] ay naging isang de facto na [[Engklabo at eksklabo|eksklabo]] ng [[Kanlurang Alemanya]], na napapalibutan ng [[Pader ng Berlin]] (mula Agosto 1961 hanggang Nobyembre 1989) at teritoryo ng Silangang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Berlin Wall |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080630080628/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |archive-date=30 June 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> Ang [[Silangang Berlin]] ay idineklara na kabesera ng Silangang Alemanya, habang ang [[Bonn]] ay naging kabesera ng Kanlurang Alemanya. Kasunod ng [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990, ang Berlin ay muling naging kabesera ng buong Alemanya. Ang Berlin ay isang [[Lungsod pandaigdig|pandaigdigang lungsod]] ng [[Kultura ng Berlin|kultura]], [[Politika ng Berlin|politika]], [[Media ng Berlin|media]], at agham.<ref>{{Cite web |title=Berlin – Capital of Germany |url=https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112204045/https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |archive-date=12 January 2012 |access-date=18 August 2008 |website=German Embassy in Washington}}</ref><ref>{{Cite news |last=Davies |first=Catriona |date=10 April 2010 |title=Revealed: Cities that rule the world&nbsp;– and those on the rise |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |url-status=live |access-date=11 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604014630/https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |archive-date=4 June 2011}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sifton |first=Sam |date=31 December 1969 |title=Berlin, the big canvas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412012910/https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |archive-date=12 April 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |date=22 October 2009 |title=Global Power City Index 2009 |url=https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |url-status=live |journal=Institute for Urban Strategies at the Mori Memorial Foundation |archive-url=https://web.archive.org/web/20140629143736/https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |archive-date=29 June 2014 |access-date=29 October 2009}}</ref> Nakabatay ang [[Ekonomiya ng Berlin|ekonomiya]] nito sa mga [[High tech|high-tech]] na kompanya at [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na sumasaklaw sa magkakaibang hanay ng mga [[Malilikhaing industriya|malikhaing industriya]], pasilidad ng pananaliksik, mga korporasyon ng media at mga lugar ng kumbensiyon.<ref name="congress">{{Cite web |title=ICCA publishes top 20 country and city rankings 2007 |url=https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080922094543/https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |archive-date=22 September 2008 |access-date=18 August 2008 |website=ICCA}}</ref><ref name="Cityofdesign2">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> Ang Berlin ay nagsisilbing isang kontinental na pusod para sa trapiko sa himpapawid at tren at may napakakomplikadong ugnayan ng pampublikong transportasyon. Ang metropolis ay isang sikat na destinasyong [[Turismo sa Alemanya|panturista]].<ref>{{Cite journal |date=4 September 2014 |title=Berlin Beats Rome as Tourist Attraction as Hordes Descend |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |url-status=live |journal=Bloomberg L.P. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911154443/https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |archive-date=11 September 2014 |access-date=11 September 2014}}</ref> Kabilang din sa mga makabuluhang industriya ang [[Teknolohiyang pang-impormasyon|IT]], mga [[parmasyutiko]], [[inhinyeriyang biyomedikal]], [[malinis na teknolohiya]], [[biyoteknolohiya]], konstruksiyon, at [[Elektronika|electronika]]. Ang Berlin ay tahanan ng mga unibersidad na kilala sa buong mundo gaya ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]], [[Pamantasang Teknikal ng Berlin|Pamantasang Teknikal]], [[Malayang Unibersidad ng Berlin|Malayang Unibersidad]], [[Pamantasan ng mga Sining ng Berlin|Pamantasan ng mga Sining]], [[ESMT Berlin]], [[Paaralang Hertie]], at [[Kolehiyong Bard ng Berlin]]. Ang [[Zoolohikong Hardin ng Berlin|Zoolohikong Hardin]] nito ay ang pinakabinibisitang zoo sa Europa at isa sa pinakasikat sa buong mundo. Dahil ang [[Estudyo ng Babelsberg|Babelsberg]] ang kauna-unahang malakihang estudyong pampelikulang kompleks sa mundo, ang Berlin ay isang lalong sikat na lokasyon para sa mga pandaigdigang [[Tala ng mga pelikulang isinagawa sa Berlin|paggawa ng pelikula]].<ref>{{Cite web |date=9 August 2008 |title=Hollywood Helps Revive Berlin's Former Movie Glory |url=https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080813010550/https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |archive-date=13 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Kilala ang lungsod sa mga pagdiriwang, magkakaibang arkitektura, nightlife, kontemporaneong sining at napakataas na kalidad ng pamumuhay.<ref>{{Cite news |last=Flint |first=Sunshine |date=12 December 2004 |title=The Club Scene, on the Edge |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130402221310/https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |archive-date=2 April 2013}}</ref> Mula noong dekada 2000, saksi nag Berlin sa paglitaw ng isang kosmopolitang [[Startup ecosystem|eksenang]] [[entrepreneurship]].<ref>{{Cite journal |date=13 June 2014 |title=Young Israelis are Flocking to Berlin |url=https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |url-status=live |journal=Newsweek |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827183310/https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |archive-date=27 August 2014 |access-date=28 August 2014}}</ref> Nagtataglay ang Berlin ng tatlong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]]: [[Pulo ng mga Museo]]; ang mga [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]]; at ang mga [[Mga Modernismong Pabahay ng Berlin|Modernismong Pabahay ng Berlin]].<ref name="UNESCO">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> Kabilang sa iba pang mga tanawin ang [[Tarangkahang Brandeburgo]], ang [[gusaling Reichstag]], [[Potsdamer Platz]], ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], ang [[Gedenkstätte Berliner Mauer|Alaala ng Pader ng Berlin]], ang [[Galeriya ng Silangang Bahagi]], ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin]], [[Katedral ng Berlin]], at ang [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]], ang pinakamataas na estruktura sa Alemanya. Maraming museo, galeriya, aklatan, orkestra, at mga pinagdadausan ng sports ang Berlin. Kabilang dito ang [[Altes Museum]], ang [[Alte Nationalgalerie|Lumang Pamabansang Galeriya]], ang [[Museong Bode]], ang [[Museong Pergamon|Museo Pergamo]], ang [[Deutsches Historisches Museum|Museuong Pangkasaysayang Aleman]], ang [[Museong Hudyo Berlin]], ang [[Museo ng Likas na Kasaysayan, Berlin|Museo ng Likas na Kasaysayan]], ang [[Foro Humboldt]], ang [[Aklatang Estatal ng Berlin]], ang [[Opera Estatal ng Berlin]], ang [[Filarmonika ng Berlin]], at ang [[Maraton ng Berlin]]. == Kasaysayan == === Etimolohiya === Matatagpuan ang Berlin sa hilagang-silangan ng Alemanya, silangan ng Ilog [[Ilog Elba|Elbe]], na dating bumubuo, kasama ang Ilog (Sahon o Turingia) [[Saale]] (mula sa kanilang [[tagpuan]] sa [[Barby, Alemanya|Barby]] pataas), ang silangang hangganan ng [[Francia|Kahariang Franco]]. Habang ang Kahariang Franco ay pangunahing tinitirhan ng mga tribong [[Mga Aleman|Aleman]] tulad ng mga [[Mga Franco|Franco]] at mga [[Sakson|Sahon]], ang mga rehiyon sa silangan ng mga ilog sa hangganan ay pinaninirahan ng mga tribong [[Mga Eslabo|Eslabo]]. Ito ang dahilan kung bakit karamihan sa mga lungsod at nayon sa hilagang-silangan ng Alemanya ay may mga pangalang may pinagmulang [[Mga wikang Eslabo|Eslabo]] ([[Germania Slavica]]). Ang mga karaniwang [[Hermanisasyon|Hermanisadong]] pangalan ng lugar na [[Hulapi|hulaping]] Eslabo na pinagmulan ay ''-ow'', ''-itz'', ''-vitz'', ''-witz'', ''-itzsch'' at ''-in'', ang mga [[unlapi]] ay ''Windisch'' at ''Wendisch''. Ang pangalang ''Berlin'' ay nag-ugat sa wika ng mga naninirahan sa [[Mga Kanlurang Eslabo|Kanlurang Eslabo]] sa lugar ng Berlin ngayon, at maaaring nauugnay sa Lumang [[Wikang Polabo|Polabong]] tangkay na ''berl-'' / ''birl-'' ("latian").<ref>{{Cite book|last=Berger|first=Dieter|title=Geographische Namen in Deutschland|publisher=Bibliographisches Institut|year=1999|isbn=978-3-411-06252-2}}</ref> Dahil ang ''Ber-'' sa simula ay parang salitang Aleman na ''Bär'' ("oso"), lumilitaw ang isang oso sa eskudo de armas ng lungsod. Kaya ito ay isang halimbawa ng [[armas parlantes]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|labindalawang boro]] ng Berlin, lima ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Pankow]] (pinakamatao), [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Marzahn-Hellersdorf]], [[Treptow-Köpenick]], at [[Spandau]] (pinangalanang Spandow hanggang 1878). Sa siyamnapu't anim na kapitbahayan nito, dalawampu't dalawa ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Altglienicke]], [[Alt-Treptow]], [[Britz]], [[Buch (Berlin)|Buch]], [[Buckow (Berlin)|Buckow]], [[Gatow]], [[Karow (Berlin)|Karow]], [[Kladow]], [[Köpenick]], [[Lankwitz]], [[Lübars]], [[Malchow (Berlin)|Marchow]][[Pankow (lokalidad)|,]] [[Marzahn]], [[Pankow]], [[Prenzlauer Berg]], [[Rudow]], [[Schmöckwitz]], [[Spandau (lokalidad)|Spandau]], [[Stadtrandsiedlung Malchow]], [[Steglitz]], [[Tegel]], at [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]]. Ang kapitbahayan ng [[Moabit]] ay may pangalang nagmula sa Pranses, at ang [[Französisch Buchholz]] ay ipinangalan sa mga [[Huguenot]]. === Ika-12 hanggang ika-16 na siglo === [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|Mapa ng Berlin noong 1688]] [[Talaksan:Dom_und_Stadtschloss,_Berlin_1900.png|thumb|[[Katedral ng Berlin]] (kaliwa) at [[Palasyo ng Berlin]] (kanan), 1900]] Ang pinakaunang katibayan ng mga pamayanan sa lugar ng Berlin ngayon ay mga labi ng isang pundasyon ng bahay na may petsang 1174, na natagpuan sa mga paghuhukay sa Berlin Mitte,<ref>{{Cite news |title=Berlin ist älter als gedacht: Hausreste aus dem Jahr 1174 entdeckt |language=de |trans-title=Berlin is older than thought: house remains from 1174 have been found |agency=dpa |url=https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |url-status=live |access-date=24 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120824212016/https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |archive-date=24 August 2012}}</ref> at isang barakilang kahoy na may petsang humigit-kumulang 1192.<ref name="zycwaq">{{Cite news |last=Rising |first=David |date=30 January 2008 |title=Berlin dig finds city older than thought |work=[[NBC News]] |agency=Associated Press |url=https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |url-status=live |access-date=1 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180102013454/https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |archive-date=2 January 2018}}</ref> Ang unang nakasulat na mga talaan ng mga bayan sa lugar ng kasalukuyang Berlin ay mula sa huling bahagi ng ika-12 siglo. Ang [[Spandau]] ay unang binanggit noong 1197 at [[Köpenick]] noong 1209, bagaman ang mga lugar na ito ay hindi sumali sa Berlin hanggang 1920.<ref>{{Cite web |year=2002 |title=Zitadelle Spandau |trans-title=Spandau Citadel |url=https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080612020333/https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-date=12 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Ang gitnang bahagi ng Berlin ay maaaring masubaybayan pabalik sa dalawang bayan. Ang [[Cölln]] sa [[Fischerinsel]] ay unang binanggit sa isang dokumento noong 1237, at ang Berlin, sa kabila ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa tinatawag ngayong [[Nikolaiviertel]], ay tinukoy sa isang dokumento mula 1244.<ref name="zycwaq" /> Ang 1237 ay itinuturing na petsa ng pagkakatatag ng lungsod.<ref name="Medtradc">{{Cite web |title=The medieval trading center |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160731190906/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |archive-date=31 July 2016 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Ang dalawang bayan sa paglipas ng panahon ay nabuo ang malapit na pang-ekonomiya at panlipunang ugnayan, at nakinabang mula sa [[Karapatan sa emporyo|pangunahing bahagi mismo]] sa dalawang mahalagang [[ruta ng kalakalan]] ng ''[[Via Imperii]]'' at mula [[Brujas]] hanggang [[Veliky Novgorod|Novgorod]].<ref name="staple2">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Noong 1307, bumuo sila ng isang alyansa na may isang karaniwang patakarang panlabas, bagaman ang kanilang mga panloob na pangangasiwa ay pinaghihiwalay pa rin.<ref name="Stöver2010">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref><ref name="Lui stadtgr">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Noong 1415, si [[Federico I, Elektor ng Brandeburgo|Federico I]] ay naging [[Prinsipe-elektor|elektor]] ng [[Margrabyato ng Brandeburgo]], na pinamunuan niya hanggang 1440.<ref>{{Cite web |year=1993 |title=The Hohenzollern Dynasty |url=https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070807093738/https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-date=7 August 2007 |access-date=18 August 2008 |publisher=Antipas}}</ref> Noong ika-15 siglo, itinatag ng kaniyang mga kahalili ang Berlin-Cölln bilang kabesera ng margebyato, at ang mga sumunod na miyembro ng pamilyang [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ay namuno sa Berlin hanggang 1918, una bilang mga elektor ng Brandeburgo, pagkatapos ay bilang mga hari ng [[Prusya]], at kalaunan bilang mga [[emperador ng Alemanya]]. Noong 1443, sinimulan ni [[Federico II, Elektor ng Brandeburgo|Federico II Ngiping Bakal]] ang pagtatayo ng isang bagong [[Stadtschloss, Berlin|palasyo]] ng hari sa kambal na lungsod ng Berlin-Cölln. Ang mga protesta ng mga mamamayan ng bayan laban sa gusali ay nagtapos noong 1448, sa "Indignasyong Berlin" ("Berliner Unwille").<ref>{{Cite web |last=Komander |first=Gerhild H. M. |date=November 2004 |title=Berliner Unwillen |trans-title=Berlin unwillingness |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130919215632/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |archive-date=19 September 2013 |access-date=30 May 2013 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins e.&nbsp;V. |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Conrad |first=Andreas |date=26 October 2012 |title=Was den "Berliner Unwillen" erregte |language=de |trans-title=What aroused the "Berlin unwillingness" |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181008183148/https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |archive-date=8 October 2018}}</ref> Hindi naging matagumpay ang protestang ito at nawalan ang mga mamamayan ng marami sa mga pampolitika at pang-ekonomiyang pribilehiyo. Nang matapos ang palasyo ng hari noong 1451, unti-unti itong nagamit. Mula 1470, kasama ang bagong elektor na si [[Alberto III Aquiles, Elektor ng Brandeburgo|Alberto III Aquiles]], naging bagong tirahan ng hari ang Berlin-Cölln.<ref name="Lui stadtgr2">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Opisyal, ang palasyo ng Berlin-Cölln ay naging permanenteng tirahan ng mga Brandeburgong elektor ng Hohenzollerns mula 1486, nang si [[John Cicero, Elektor ng Brandeburgo|John Cicero]] ay maupo sa kapangyarihan.<ref>{{Cite web |title=The electors' residence |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170421214734/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |archive-date=21 April 2017 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Gayunpaman, kinailangan ng Berlin-Cölln na talikuran ang katayuan nito bilang isang malayang lungsod [[Ligang Hanseatico|Hanseatico]]. Noong 1539, opisyal na naging [[Luteranismo|Luterano]] ang mga botante at ang lungsod.<ref>{{Cite web |title=Berlin Cathedral |url=https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060818100934/https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-date=18 August 2006 |access-date=18 August 2008 |publisher=SMPProtein}}</ref> === Ika-17 hanggang ika-19 na siglo === Ang [[Digmaan ng Tatlumpung Taon]] sa pagitan ng 1618 at 1648 ay nagwasak sa Berlin. Sangkatlo ng mga bahay nito ang nasira o nawasak, at ang lungsod ay nawalan ng kalahati ng populasyon nito.<ref>{{Cite web |title=Brandenburg during the 30 Years War |url=https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928213849/https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |archive-date=28 September 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=World History at KMLA}}</ref> Si [[Federico Guillermo I, Elektor ng Brandeburgo|Federico Guillermo]], na kilala bilang "Dakilang Elektor", na humalili sa kanyang ama na si [[Jorge Guillermo, Elektor ng Brandeburgo|Jorge Guillermo]] bilang pinuno noong 1640, ay nagpasimula ng isang patakaran ng pagtataguyod ng imigrasyon at pagpaparaya sa relihiyon.<ref name="Carlyle18532">{{cite book|first=Thomas|last=Carlyle|title=Fraser's Magazine|url=https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog|year=1853|publisher=J. Fraser|page=[https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog/page/n71 63]|access-date=11 February 2016}}</ref> Sa [[Kautusan ng Potsdam]] noong 1685, nag-alok si Frederick William ng pagpapakupkop para sa mga [[Huguenot]] na Pranses.<ref name="Plaut19952">{{cite book|first=W. Gunther|last=Plaut|title=Asylum: A Moral Dilemma|url=https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|date=1 January 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-95196-2|page=42|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214210/https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|url-status=live}}</ref> Noong 1700, humigit-kumulang 30 porsiyento ng mga residente ng Berlin ay Pranses, dahil sa imigrasyon ng mga Huguenot.<ref name="Gray20072">{{cite book|first=Jeremy|last=Gray|title=Germany|url=https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|year=2007|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74059-988-7|page=49|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915225030/https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> Marami pang ibang imigrante ang nagmula sa [[Bohemya|Bohemia]], [[Mankomunidad ng Polonya-Litwanya|Polonya]], at [[Prinsipado-Arsobispado ng Salzburgo|Salzburgo]].<ref name="Cybriwsky20132">{{cite book|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|date=23 May 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-248-9|page=48|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915232139/https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|url-status=live}}</ref> [[Talaksan:Berlin_Unter_den_Linden_Victoria_Hotel_um_1900.jpg|left|thumb|Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Imperyong Aleman]] noong 1871 at mabilis na lumawak sa mga sumunod na taon.]] Mula noong 1618, ang Margrabyato ng Brandeburgo ay [[Personal na unyon|personal]] na nakipag-isa sa [[Dukado ng Prusya]]. Noong 1701, nabuo ng dalawahang estado ang [[Kaharian ng Prusya]] habang si [[Federico III, Elektor ng Brandeburgo]], ay kinoronahan ang sarili bilang haring [[Federico I sa Prusya]]. Ang Berlin ay naging kabesera ng bagong Kaharian,<ref>Horlemann, Bernd (Hrsg.</ref> pinalitan ang [[Königsberg]]. Ito ay isang matagumpay na pagtatangka na isentralisa ang kabesera sa napakalayo na estado, at ito ang unang pagkakataon na ang lungsod ay nagsimulang lumago. Noong 1709, pinagsama ang Berlin sa apat na lungsod ng Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt, at Dorotheenstadt sa ilalim ng pangalang Berlin, "Haupt- und Residenzstadt Berlin".<ref name="Stöver20102">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref> Noong 1740, si Federico II, na kilala bilang [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] (1740–1786), ay naluklok sa kapangyarihan.<ref name="Zaide19652">{{cite book|first=Gregorio F.|last=Zaide|title=World History|url=https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|year=1965|publisher=Rex Bookstore, Inc.|isbn=978-971-23-1472-8|page=273|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200510/https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|url-status=live}}</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Federico II, ang Berlin ay naging sentro ng [[Panahon ng Kaliwanagan|Kaliwanagan]], ngunit saglit ding sinakop noong [[Digmaan ng Pitong Taon]] ng hukbong Ruso.<ref name="PerryChase20122">{{cite book|first1=Marvin|last1=Perry|first2=Myrna|last2=Chase|first3=James|last3=Jacob|first4=Margaret|last4=Jacob|first5=Theodore|last5=Von Laue|title=Western Civilization: Ideas, Politics, and Society|url=https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|date=1 January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-70864-3|page=444|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174457/https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|url-status=live}}</ref> Kasunod ng tagumpay ng Pransiya sa [[Digmaan ng Ikaapat na Koalisyon|Digmaan ng Ika-apat na Koalisyon]], [[Pagbagsak ng Berlin (1806)|nagmartsa]] si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon Bonaparte]] sa Berlin noong 1806, ngunit nagbigay ng nagsasariling pamahalaan sa lungsod.<ref name="Lewis20132">{{cite book|first=Peter B.|last=Lewis|title=Arthur Schopenhauer|url=https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|date=15 February 2013|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-78023-069-6|page=57|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174348/https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|url-status=live}}</ref> Noong 1815, ang lungsod ay naging bahagi ng bagong [[Lalawigan ng Brandeburgo]].<ref name="StaffInc.20102">{{cite book|author1=Harvard Student Agencies Inc. Staff|author2=Harvard Student Agencies, Inc.|title=Let's Go Berlin, Prague & Budapest: The Student Travel Guide|url=https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|date=28 December 2010|publisher=Avalon Travel|isbn=978-1-59880-914-5|page=83|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914181704/https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|url-status=live}}</ref> Hinubog ng [[Rebolusyong Industriyal]] ang Berlin noong ika-19 na siglo; kapansin-pansing lumawak ang ekonomiya at populasyon ng lungsod, at naging pangunahing sentro ng riles at sentro ng ekonomiya ng Alemanya. Ang mga karagdagang suburb sa lalong madaling panahon ay umunlad at tumaas ang lugar at populasyon ng Berlin. Noong 1861, ang mga kalapit na suburb kasama ang [[Wedding (Berlin)|Wedding]], [[Moabit]], at ilang iba pa ay isinanib sa Berlin.<ref name="Schulte-Peevers20102">{{cite book|author=Andrea Schulte-Peevers|title=Lonel Berlin|url=https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-407-9|page=25|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214354/https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|url-status=live}}</ref> Noong 1871, ang Berlin ay naging kabesera ng bagong itinatag na [[Imperyong Aleman]].<ref name="Stöver20132">{{cite book|first=Bernd|last=Stöver|title=Berlin: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|date=2 October 2013|publisher=C.H.Beck|isbn=978-3-406-65633-0|page=20|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200615/https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|url-status=live}}</ref> Noong 1881, naging distritong lungsod ito na hiwalay sa Brandeburgo.<ref name="Strassmann20082">{{cite book|first=W. Paul|last=Strassmann|title=The Strassmanns: Science, Politics and Migration in Turbulent Times (1793–1993)|url=https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|date=15 June 2008|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-84545-416-6|page=26|access-date=20 June 2015|archive-date=10 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910121944/https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|url-status=live}}</ref> === Ika-20 hanggang ika-21 siglo === {{main|Berlin noong dekada 1920}} Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang Berlin ay naging isang matabang lupa para sa kilusang [[Sineng Ekspresyonistang Aleman|Ekspresyonistang Aleman]].<ref name="HollandGawthrop20012">{{cite book|author1=Jack Holland|author2=John Gawthrop|title=The Rough Guide to Berlin|url=https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl|url-access=registration|year=2001|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-682-2|page=[https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl/page/361 361]}}</ref> Sa mga larangan tulad ng arkitektura, pagpipinta, at sine ay naimbento ang mga bagong anyo ng artistikong estilo. Sa pagtatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1918, isang [[Republikang Weimar|republika]] ang ipinahayag ni [[Philipp Scheidemann]] sa [[Reichstag (gusali)|gusaling Reichstag]]. Noong 1920, isinama ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]] ang dose-dosenang mga suburban na lungsod, nayon, at pagmamay-ari sa paligid ng Berlin sa isang pinalawak na lungsod. Ang batas ay nagpalaki sa lugar ng Berlin mula 66 tungo 883 km² (25 tungo 341 sq mi). Halos dumoble ang populasyon, at ang Berlin ay may populasyon na humigit-kumulang apat na milyon. Sa panahon ng [[Kulturang Weimar|Weimar]], ang Berlin ay sumailalim sa kaguluhan sa politika dahil sa kawalan ng katiyakan sa ekonomiya ngunit naging isang kilalang sentro ng [[Rumaragasang Dekada '20]]. Naranasan ng metropolis ang kaniyang kapanahunan bilang isang pangunahing kabesera ng mundo at kilala sa mga tungkulin ng pamumuno nito sa agham, teknolohiya, sining, humanidades, pagpaplano ng lungsod, pelikula, mas mataas na edukasyon, pamahalaan, at mga industriya. Si [[Albert Einstein]] ay sumikat sa publiko noong mga taon niya sa Berlin, na ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel para sa Pisika]] noong 1921. [[Talaksan:Potsdamer_Platz_1945.jpg|left|thumb|Nawasak ang Berlin pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ([[Potsdamer Platz]], 1945)]] Noong 1933, si [[Adolf Hitler]] at ang [[Partidong Nazi|Partido Nazi]] ay [[Pag-angat sa kapangyarihan ni Adolf Hitler|naluklok sa kapangyarihan]]. Ang pamamahala ng NSDAP ay nagpabawas sa komunidad ng mga Hudyo ng Berlin mula 160,000 (isang-katlo ng lahat ng mga Hudyo sa bansa) sa humigit-kumulang 80,000 dahil sa pangingibang-bansa sa pagitan ng 1933 at 1939. Pagkatapos ng [[Kristallnacht]] noong 1938, libo-libong Hudyo ng lungsod ang ikinulong sa kalapit na [[kampong piitan ng Sachsenhausen]]. Simula noong unang bahagi ng 1943, marami ang ipinadala sa mga [[kampong piitan]], gaya ng [[Kampo ng konsentrasyon sa Auschwitz|Auschwitz]].<ref>{{Cite web |title=The Jewish Community of Berlin |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708152027/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |archive-date=8 July 2017 |access-date=10 November 2018 |publisher=Holocaust Encyclopedia}}</ref> Ang Berlin ay ang pinakamabigat na binomba na lungsod sa kasaysayan. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang malaking bahagi ng Berlin ay nawasak 1943–45 reyd sa himpapawid ng mga Alyado at sa 1945 [[Labanan ng Berlin]]. Ang mga Alyado ay naghulog ng 67,607 tonelada ng mga bomba sa lungsod, na sinira ang 6,427 ektarya ng tinayuang lugar. Humigit-kumulang 125,000 sibilyan ang napatay.<ref>{{Citation |last=Clodfelter |first=Micheal |title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 |year=2002 |edition=2nd |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-1204-4}}</ref> Matapos ang [[Pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa|pagtatapos ng digmaan sa Europa]] noong Mayo 1945, nakatanggap ang Berlin ng malaking bilang ng mga bakwit mula sa mga lalawigan sa Silangan. Hinati ng mga matagumpay na kapangyarihan ang lungsod sa apat na sektor, na kahalintulad sa mga lugar ng [[Alemanyang sakop ng mga Alyado|pananakop]] kung saan hinati ang Alemanya. Ang mga sektor ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Kanluraning Alyado]] (ang Estados Unidos, Reino Unido, at Pransiya) ay nabuo ang [[Kanlurang Berlin]], habang ang [[Unyong Sobyetika|Sobyetikong sektor]] ang bumuo ng [[Silangang Berlin]].<ref>{{Cite web |last=Benz |first=Prof. Dr. Wolfgang |date=27 April 2005 |title=Berlin – auf dem Weg zur geteilten Stadt |trans-title=Berlin – on the way to a divided city |url=https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110120432/https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |archive-date=10 November 2018 |access-date=10 November 2018 |publisher=Bundeszentrale für politische Bildung |language=de}}</ref> Lahat ng apat na [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyado]] ay nagbahagi ng mga tungkuling pampamahalaan para sa Berlin. Gayunpaman, noong 1948, nang palawigin ng Kanluraning Alyado ang reporma sa pera sa Kanlurang mga sona ng Alemanya sa tatlong kanlurang sektor ng Berlin, ang [[Unyong Sobyetika|Unyong Sobyetiko]] ay nagpataw ng [[Pagbangkulong ng Berlin|pagharang]] sa mga daanan patungo at mula sa Kanlurang Berlin, na ganap na nasa loob ng kontrolado ng Sobyet. teritoryo. Ang [[Pagbangkulong ng Berlin|airlift ng Berlin]], na isinagawa ng tatlong kanlurang Alyado, ay nagtagumpay sa pagharang na ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at iba pang mga suplay sa lungsod mula Hunyo 1948 hanggang Mayo 1949.<ref>{{Cite web |title=Berlin Airlift / Blockade |url=https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150318232831/https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |archive-date=18 March 2015 |access-date=18 August 2008 |publisher=Western Allies Berlin}}</ref> Noong 1949, itinatag ang Pederal na Republika ng Alemanya sa [[Kanlurang Alemanya]] at kalaunan ay isinama ang lahat ng mga sonang Amerikano, Briton, at Pranses, hindi kasama ang mga sona ng tatlong bansang iyon sa Berlin, habang ang [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] ay idineklara sa [[Silangang Alemanya]]. Ang Kanlurang Berlin ay opisyal na nanatiling isang sinasakop na lungsod, ngunit ito ay nakahanay sa politika sa Republikang Federal ng Alemanya sa kabila ng heyograpikong paghihiwalay ng Kanlurang Berlin. Ang serbisyo ng himpapawid sa Kanlurang Berlin ay ipinagkaloob lamang sa mga kompanyang panghimpapawid ng mga Amerikano, Briton, at Pranses. [[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|left|thumb|Ang [[Pader ng Berlin|pagbagsak ng Pader ng Berlin]] noong 9 Nobyembre 1989. Noong [[Araw ng Pagkakaisang Aleman|Oktubre 3, 1990]], pormal nang natapos ang proseso ng [[muling pag-iisa ng Alemanya]].]] Ang pagkakatatag ng dalawang estadong Aleman ay nagpapataas ng tensiyon sa [[Digmaang Malamig]]. Ang Kanlurang Berlin ay napapaligiran ng teritoryo ng Silangang Aleman, at ang Silangang Alemanya ay nagpahayag ng Silangang bahagi bilang kabesera nito, isang hakbang na hindi kinilala ng mga kanluraning kapangyarihan. Kasama sa Silangang Berlin ang karamihan sa sentrong pangkasaysayan ng lungsod. Ang pamahalaang Kanlurang Aleman ay nagsariling nagtatag sa [[Bonn]].<ref>{{Cite web |title=Berlin after 1945 |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412221115/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |archive-date=12 April 2009 |access-date=8 April 2009 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Noong 1961, sinimulan ng Silangang Alemanya na itayo ang [[Pader ng Berlin]] sa paligid ng Kanlurang Berlin, at ang mga pangyayari ay umabot sa isang tangke na paghaharap sa [[Tsekpoint Charlie]]. Ang Kanlurang Berlin ay de facto na ngayong bahagi ng Kanlurang Alemanya na may natatanging legal na katayuan, habang ang Silangang Berlin ay de facto na bahagi ng Silangang Alemanya. Ibinigay ni [[John F. Kennedy]] ang kanyang "''[[Ich bin ein Berliner]]''" na talumpati noong Hunyo 26, 1963, sa harap ng bulwagan ng lungsod ng [[Schöneberg]], na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng lungsod, na sinalungguhitan ang suporta ng Estados Unidos para sa Kanlurang Berlin.<ref>[[Andreas Daum]], ''Kennedy in Berlin''.</ref> Ang Berlin ay ganap na nahati. Bagaman posible para sa mga Kanluranin na dumaan sa kabilang panig sa pamamagitan ng mahigpit na kontroladong mga tsekpoint, para sa karamihan ng mga taga-Silangan, ang paglalakbay sa Kanlurang Berlin o Kanlurang Alemanya ay ipinagbabawal ng pamahalaan ng Silangang Alemanya. Noong 1971, ginagarantiyahan ng isang [[Kasunduan ng Apat na Kapangyarihan]] ang pagpunta sa at mula sa Kanlurang Berlin sa pamamagitan ng kotse o tren sa pamamagitan ng Silangang Alemanya.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971 |url=https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225042306/https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |archive-date=25 February 2021 |access-date=18 August 2008 |publisher=U.S. Diplomatic Mission to Germany}}</ref> Noong 1989, sa pagtatapos ng Cold War at panggigipit mula sa populasyon ng Silangang Aleman, ang [[Pagbagsak ng Pader ng Berlin|Berlin Wall ay bumagsak]] noong Nobyembre 9 at kasunod na karamihan ay giniba. Ngayon, pinapanatili ng [[East Side Gallery]] ang malaking bahagi ng pader. Noong Oktubre 1990, muling [[Muling pag-iisa ng Alemanya|pinagsama]] ang dalawang bahagi ng Alemanya bilang Republika Federal ng Alemanya, at muling naging lungsod ang Berlin.<ref>''Berlin ‒ Washington, 1800‒2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities'', ed.</ref> Si [[Walter Momper]], ang alkalde ng Kanlurang Berlin, ay naging unang alkalde ng muling pinagsamang lungsod sa pansamantala. Ang mga halalan sa buong lungsod noong Disyembre 1990 ay nagresulta sa unang "lahatang Berlin" na alkalde na nahalal na manungkulan noong Enero 1991, kung saan ang magkahiwalay na opisina ng mga alkalde sa Silangan at Kanlurang Berlin ay magtatapos sa panahong iyon, at si [[Eberhard Diepgen]] (isang dating alkalde ng Kanluran Berlin) ang naging unang nahalal na alkalde ng isang muling pinagsamang Berlin.<ref>{{Cite news |date=1 December 1990 |title=Berlin Mayoral Contest Has Many Uncertainties |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |url-status=live |access-date=17 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617212414/https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |archive-date=17 June 2019}}</ref> Noong Hunyo 18, 1994, ang mga sundalo mula sa Estados Unidos, Pransiya, at Britanya ay nagmartsa sa isang parada na bahagi ng mga seremonya upang markahan ang pag-alis ng mga kaalyadong tropang pananakop na nagpapahintulot sa [[Muling pag-iisa ng Alemanya|muling pinagsamang Berlin]]<ref name="ReUnificationParade">{{Cite news |last=Kinzer |first=Stephan |date=19 June 1994 |title=Allied Soldiers March to Say Farewell to Berlin |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |url-status=live |access-date=20 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121133602/https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |archive-date=21 November 2015}}</ref> (ang huling tropang Ruso ay umalis noong Agosto 31, habang ang huling pag-alis ng mga puwersa ng Kanluraning Alyado ay noong Setyembre 8, 1994). Noong Hunyo 20, 1991, bumoto ang [[Bundestag]] (Parlamentong Aleman) na [[Pagpapasya para sa Kabesera ng Alemanya|ilipat ang luklukan]] ng kabesera ng Alemanya mula Bonn patungong Berlin, na natapos noong 1999. {{multiple image|align=right|image1=Humboldt Forum 9155.jpg|width1=195|caption1=Ang muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] na nalalapit nang matapos noong 2021|width2=220|width3=215|direction=|total_width=|alt1=}}Ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2001]] ay pinagsama ang ilang borough, na binawasan ang kanilang bilang mula 23 hanggang 12. Noong 2006, isinagawa sa Berlin ang [[2006 FIFA World Cup Final|FIFA World Cup Final]]. Sa isang [[Atake sa truck sa Berlin noong 2016|pag-atakeng terorista noong 2016]] na nauugnay sa [[Islamikong Estado|ISIL]], isang truck ang sadyang imaneho sa isang palengkeng pam-Pasko sa tabi ng [[Pang-alaalang Simbahang Kaiser Wilhelm|Pang-alaalang Simbahang Kaiser Guillermo]], na nag-iwan ng 13 kataong namatay at 55 nasugatan.<ref>{{Cite news |date=20 December 2016 |title=IS reklamiert Attacke auf Weihnachtsmarkt für sich |language=de |trans-title=IS recalls attack on Christmas market for itself |work=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] |url=https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175944/https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |archive-date=21 March 2019}}</ref><ref name="BBC.Dies">{{Cite news |date=26 October 2021 |title=Berlin attack: First aider dies 5 years after Christmas market murders |work=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |url-status=live |access-date=October 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026190214/https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |archive-date=26 October 2021}}</ref> Binuksan ang [[Paliparang Berlin Brandeburgo]] (BER) noong 2020, pagkalipas ng siyam na taon kaysa binalak, kung saan papasok na ang Terminal 1 sa serbisyo sa katapusan ng Oktubre, at ang mga lipad papunta at mula sa [[Paliparang Tegel]] ay magtatapos sa Nobyembre.<ref>{{Cite web |last=Gardner |first=Nicky |last2=Kries |first2=Susanne |date=8 November 2020 |title=Berlin's Tegel airport: A love letter as it prepares to close |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205135633/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[The Independent]] |language=de}}</ref> Dahil sa pagbaba ng bilang ng mga pasahero na nagreresulta mula sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], inihayag ang mga plano na pansamantalang isara ang Terminal 5 ng BER, ang dating [[Paliparang Berlin Schönefeld|Paliparang Schönefeld]], simula sa Marso 2021 nang hanggang isang taon.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=January 29, 2021 |title=BER schließt Terminal in Schönefeld am 23. Februar |language=de |trans-title=BER closes the terminal in Schönefeld on February 23 |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205134830/https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> Ang nag-uugnay na linyang U-Bahn U5 mula Alexanderplatz hanggang Hauptbahnhof, kasama ang mga bagong estasyong Rotes Rathaus at Unter den Linden, ay binuksan noong Disyembre 4, 2020, kung saan inaasahang magbubukas ang estasyon ng Museumsinsel U-Bahn sa bandang Marso 2021, na kukumpleto sa lahat ng mga bagong gawa sa U5.<ref>{{Cite web |date=24 August 2020 |title=BVG will verlängerte U5 am 4. Dezember eröffnen |trans-title=BVG wants to open the extended U5 on December 4th |url=https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133537/https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[Rundfunk Berlin-Brandenburg|rbb24]] |language=de}}</ref> Ang isang bahagyang pagbubukas sa pagtatapos ng 2020 na museong [[Foro Humboldt]], na makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]], na inihayag noong Hunyo, ay ipinagpaliban hanggang Marso 2021.<ref>{{Cite news |date=27 November 2020 |title=Humboldt Forum will zunächst nur digital eröffnen |language=de |trans-title=Humboldt Forum will initially only open digitally |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133156/https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> === Pagtatangka ng pagsasanib ng Berlin-Brandeburgo === [[Talaksan:DEU_Berlin-Brandenburg_COA.svg|left|thumb|179x179px|Ang eskudo de armas na iminungkahi sa kontrata ng estado]] Ang legal na batayan para sa pinagsamang estado ng Berlin at [[Brandeburgo|Brandeburgo]] ay iba sa ibang mga panukala sa pagsasanib ng estado. Karaniwan, ang Artikulo 29 ng [[Batayang Batas para sa Republikang Federal ng Alemanya|Batayang Batas]] ay nagsasaad na ang pagsasanib ng estado ay nangangailangan ng isang pederal na batas.<ref>{{cite act|type=|index=|date=24 May 1949|article=29|article-type=Article|legislature=Parlamentarischer Rat|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_29.html|language=de}}</ref> Gayunpaman, ang isang sugnay na idinagdag sa Batayang Batas noong 1994, Artikulo 118a, ay nagpapahintulot sa Berlin at Brandeburgo na magkaisa nang walang pag-apruba ng federal, na nangangailangan ng isang reperendo at ratipikasyon ng mga parlamento ng parehong estado.<ref>{{cite act|type=|index=|date=27 October 1994|article=118a|article-type=Einzelnorm|legislature=Bundestag|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_118a.html|language=de}}</ref> Noong 1996, nagkaroon ng hindi matagumpay na pagtatangka na pag-isahin ang mga estado ng Berlin at Brandenburg.<ref name="berlingeschichte">{{Cite web |year=2004 |title=LÄNDERFUSION / FUSIONSVERTRAG (1995) |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/5_33_laefuver.htm |access-date=31 March 2022}}</ref> Parehong may iisang kasaysayan, diyalekto, at kultura at sa 2020, mayroong mahigit 225,000 residente ng Brandeburgo na bumibiyahe patungong Berlin. Ang pagsasanib ay nagkaroon ng halos nagkakaisang suporta ng isang malawak na koalisyon ng parehong mga pamahalaan ng estado, mga partidong pampolitika, media, mga asosasyon ng negosyo, mga unyon ng manggagawa at mga simbahan.<ref>{{Cite news |date=4 May 2016 |title=Die Brandenburger wollen keine Berliner Verhältnisse |language=de |work=Tagesspiegel |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/gescheiterte-laenderfusion-mit-berlin-die-brandenburger-wollen-keine-berliner-verhaeltnisse/13539146.html |access-date=30 March 2022}}</ref> Bagaman bumoto ang Berlin ng pabor sa maliit na palugit, higit sa lahat ay nakabatay sa suporta sa dating [[Kanlurang Berlin]], hindi inaprubahan ng mga botante ng Brandeburgo ang pagsasanib sa malaking margin. Nabigo ito higit sa lahat dahil sa ayaw ng mga botante ng Brandeburgo na tanggapin ang malaki at lumalaking utang ng publiko sa Berlin at takot na mawala ang pagkakakilanlan at impluwensiya sa kabesera.<ref name="berlingeschichte" /> == Heograpiya == === Topograpiya === [[Talaksan:Berlin_by_Senitnel-2.jpg|thumb|Imaheng satellite ng Berlin]] [[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Ang labas ng Berlin ay nasasakupan ng mga kakahuyan at maraming lawa.]] Ang Berlin ay nasa hilagang-silangan ng Alemanya, sa isang lugar ng mababang latiang makahoy na may pangunahing patag na [[topograpiya]], bahagi ng malawak na [[Hilagang Kapatagang Europeo]] na umaabot mula hilagang Pransiya hanggang kanlurang Rusya. Ang ''Berliner Urstromtal'' (isang panahon ng yelo [[lambak glasyar]]), sa pagitan ng mababang [[Talampas ng Barnim]] sa hilaga at ng [[Talampas ng Teltow]] sa timog, ay nabuo sa pamamagitan ng natunaw na tubig na dumadaloy mula sa mga yelo sa dulo ng huling [[glasyasyong Weichseliense]]. Ang [[Spree (ilog)|Spree]] ay sumusunod sa lambak na ito ngayon. Sa Spandau, isang boto sa kanluran ng Berlin, ang Spree ay umaagos sa ilog [[Havel]], na dumadaloy mula hilaga hanggang timog sa kanlurang Berlin. Ang daloy ng Havel ay mas katulad ng isang hanay ng mga lawa, ang pinakamalaki ay ang Tegeler See at ang [[Großer Wannsee]]. Ang isang serye ng mga lawa ay dumadaloy din sa itaas na Spree, na dumadaloy sa [[Müggelsee|Großer Müggelsee]] sa silangang Berlin.<ref>{{Cite web |title=Satellite Image Berlin |url=https://maps.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://www.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |archive-date=18 February 2022 |access-date=18 August 2008 |publisher=Google Maps}}</ref> Ang malalaking bahagi ng kasalukuyang Berlin ay umaabot sa mababang talampas sa magkabilang panig ng Lambak Spree. Malaking bahagi ng mga boro na [[Reinickendorf]] at [[Pankow]] ay nasa Talampas ng Barnim, habang ang karamihan sa mga boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]], at [[Neukölln]] ay nasa Talampas ng Teltow. Ang boro ng Spandau ay bahagyang nasa loob ng Lambak Glasyar ng Berlin at bahagyang nasa Kapatagang Nauen, na umaabot sa kanluran ng Berlin. Mula noong 2015, ang mga burol ng Arkenberge sa Pankow sa {{Convert|122|m}} taas, ay ang pinakamataas na punto sa Berlin. Sa pamamagitan ng pagtatapon ng mga labi ng konstruksiyon nalampasan nito ang [[Teufelsberg]] ({{Cvt|120.1|m}}), na kung saan mismo ay binubuo ng mga durog na bato mula sa mga guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>{{Cite web |last=Triantafillou |first=Nikolaus |date=27 January 2015 |title=Berlin hat eine neue Spitze |trans-title=Berlin has a new top |url=https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160722225809/https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |archive-date=22 July 2016 |access-date=11 November 2018 |publisher=Qiez |language=de}}</ref> Ang [[Müggelberge]] sa 114.7 {{Convert|114.7|m}} taas ang pinakamataas na natural na punto at ang pinakamababa ay ang Spektesee sa Spandau, sa {{Convert|28.1|m}} taas.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=22 February 2015 |title=Der höchste Berg von Berlin ist neuerdings in Pankow |language=de |trans-title=The tallest mountain in Berlin is now in Pankow |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |url-status=live |access-date=22 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150519014725/https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |archive-date=19 May 2015}}</ref> === Klima === Ang Berlin ay may [[klimang pangkaragatan]] ([[Kategoryang Köppen sa klima|Köppen]]: ''Cfb'');<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Köppen Climate Classification (Weatherbase) |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130184209/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019 |website=Weatherbase}}</ref> ang silangang bahagi ng lungsod ay may bahagyang impluwensiyang kontinental (''Dfb''), isa sa mga pagbabago ay ang taunang pag-ulan ayon sa [[masa ng hangin]] at ang mas malaking kasaganaan sa isang panahon ng taon.<ref>{{Cite web |title=The different types of vertical greening systems and their relative sustainability |url=https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130220603/https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019}}</ref><ref name="Elkins22">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|title=Berlin: The Spatial Structure of a Divided City|last1=Elkins|first1=Dorothy|last2=Elkins|first2=T. H.|last3=Hofmeister|first3=B.|date=4 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781135835057|language=en|access-date=21 September 2020|archive-date=18 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|url-status=live}}</ref> Nagtatampok ang ganitong uri ng klima ng katamtamang temperatura ng tag-init ngunit kung minsan ay mainit (para sa pagiging semikontinental) at malamig na taglamig ngunit hindi mahigpit sa halos lahat ng oras.<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Climate Summary |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629211853/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |archive-date=29 June 2015 |access-date=15 March 2015 |publisher=Weatherbase}}</ref><ref name="Elkins2">{{Cite book}}</ref> Dahil sa mga transisyonal na sonang klima nito, karaniwan ang pagyeyelo sa taglamig, at may mas malaking pagkakaiba sa temperatura sa pagitan ng mga panahon kaysa sa karaniwan para sa maraming [[klimang pangkaragatan]]. Higit pa rito, ang Berlin ay inuri bilang isang [[Katamtamang klima|katamtamang]] [[Mabanas na klimang kontinental|klimang kontinental]] (''Dc'') sa ilalim ng iskema ng [[Kategoryang Trewartha sa klima|klima ng Trewartha]], gayundin ang mga suburb ng Lungsod ng Bagong York, bagaman inilalagay sila ng [[Kategoryang Köppen sa klima|sistemang Köppen]] sa iba't ibang uri.<ref>Gerstengarbe FW, Werner PC (2009) A short update on Koeppen climate shifts in Europe between 1901 and 2003.</ref> Ang mga tag-araw ay mainit-init at kung minsan ay mahalumigmig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|22|–|25|C}} at mababa sa {{Cvt|12|–|14|C}} . Ang mga taglamig ay malamig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|3|C}} at mababa sa {{Cvt|−2|to|0|C}}. Ang tagsibol at taglagas ay karaniwang malamig hanggang banayad. Lumilikha ng mikroklima ang tinayuang bahagi ng Berlin, na may [[Pulo ng init sa lungsod|init na iniimbak ng mga gusali at bangketa ng lungsod]]. Ang mga temperatura ay maaaring {{Cvt|4|C-change}} mas mataas sa lungsod kaysa mga nakapaligid na lugar.<ref>{{Cite web |title=weather.com |url=https://www.weather.com/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070323015551/https://www.weather.com/ |archive-date=23 March 2007 |access-date=7 April 2012 |publisher=weather.com}}</ref> Ang taunang pag-ulan ay {{Convert|570|mm}} na may katamtamang pag-ulan sa buong taon. Ang Berlin at ang nakapalibot na estado ng Brandeburgo ay ang pinakamainit at pinakatuyong rehiyon sa Alemanya.<ref name="berlinermorgenpost">{{Cite web |date=8 March 2016 |title=Berlin ist das wärmste und trockenste Bundesland |url=https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023193643/https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |archive-date=23 October 2021 |access-date=23 October 2021 |website=Berliner Morgenpost}}</ref> Ang pag-ulan ng niyebe ay pangunahing nangyayari mula Disyembre hanggang Marso.<ref name="worldweather2">{{Cite web |title=Climate figures |url=https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080817114255/https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |archive-date=17 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=World Weather Information Service}}</ref> Ang pinakamainit na buwan sa Berlin ay Hulyo 1834, na may karaniwang temperatura na {{Cvt|23.0|C}} at ang pinakamalamig ay Enero 1709, na maykaraniwang temperatura na {{Cvt|-13.2|C}}.<ref>{{Cite web |title=Temperaturmonatsmittel BERLIN-TEMPELHOF 1701- 1993 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190702031754/https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |archive-date=2 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref> Ang pinakamabasang buwan na naitala ay Hulyo 1907, na may {{Convert|230|mm}} ng pag-ulan, samantalang ang pinakamatuyo ay Oktubre 1866, Nobyembre 1902, Oktubre 1908 at Setyembre 1928, lahat ay may {{Convert|1|mm|3}} ng pag-ulan.<ref>{{Cite web |title=Niederschlagsmonatssummen BERLIN-DAHLEM 1848– 1990 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190707182905/https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |archive-date=7 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref>{{Weather box|location=Berlin (Schönefeld), 1981–2010 normals, mga sukdulan 1957–kasalukuyan|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=15.1|Feb record high C=18.0|Mar record high C=25.8|Apr record high C=30.8|May record high C=32.7|Jun record high C=35.4|Jul record high C=37.3|Aug record high C=38.0|Sep record high C=32.3|Oct record high C=27.7|Nov record high C=20.4|Dec record high C=15.6|year record high C=38.0|Jan high C=2.8|Feb high C=4.3|Mar high C=8.7|Apr high C=14.3|May high C=19.4|Jun high C=22.0|Jul high C=24.6|Aug high C=24.2|Sep high C=19.3|Oct high C=13.8|Nov high C=7.3|Dec high C=3.3|year high C=13.7|Jan mean C=0.1|Feb mean C=0.9|Mar mean C=4.3|Apr mean C=9.0|May mean C=14.0|Jun mean C=16.8|Jul mean C=19.1|Aug mean C=18.5|Sep mean C=14.2|Oct mean C=9.4|Nov mean C=4.4|Dec mean C=1.0|year mean C=9.3|Jan low C=-2.8|Feb low C=-2.4|Mar low C=0.4|Apr low C=3.5|May low C=8.2|Jun low C=11.2|Jul low C=13.5|Aug low C=13.0|Sep low C=9.6|Oct low C=5.4|Nov low C=1.4|Dec low C=-1.6|year low C=5.0|Jan record low C=-25.3|Feb record low C=-22.0|Mar record low C=-16.0|Apr record low C=-7.4|May record low C=-2.8|Jun record low C=1.3|Jul record low C=4.9|Aug record low C=4.6|Sep record low C=-0.9|Oct record low C=-7.7|Nov record low C=-12.0|Dec record low C=-24.0|year record low C=-25.3|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=37.2|Feb precipitation mm=30.1|Mar precipitation mm=39.3|Apr precipitation mm=33.7|May precipitation mm=52.6|Jun precipitation mm=60.2|Jul precipitation mm=52.5|Aug precipitation mm=53.0|Sep precipitation mm=39.5|Oct precipitation mm=32.2|Nov precipitation mm=37.8|Dec precipitation mm=46.1|year precipitation mm=515.2|Jan sun=57.6|Feb sun=71.5|Mar sun=119.4|Apr sun=191.2|May sun=229.6|Jun sun=230.0|Jul sun=232.4|Aug sun=217.3|Sep sun=162.3|Oct sun=114.7|Nov sun=54.9|Dec sun=46.9|year sun=1727.6|Jan uv=1|Feb uv=1|Mar uv=2|Apr uv=4|May uv=5|Jun uv=6|Jul uv=6|Aug uv=5|Sep uv=4|Oct uv=2|Nov uv=1|Dec uv=0|source 1=[[DWD]]<ref>{{cite web |url = https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |title = Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte |access-date = 2019-06-12 |archive-date = 12 June 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20140612043121/https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |url-status = live }}</ref> at Weather Atlas<ref>{{Cite web|url=https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|title=Berlin, Germany – Detailed climate information and monthly weather forecast|last=d.o.o|first=Yu Media Group|website=Weather Atlas|language=en|access-date=2019-07-02|archive-date=25 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211125121717/https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|url-status=live}}</ref>}}{{Weather box|location=Berlin ([[Tempelhof]]), elevation: {{convert|48|m|abbr=on|disp=or}}, 1971–2000 normals, extremes 1878–present|collapsed=y|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=15.5|Feb record high C=18.7|Mar record high C=24.8|Apr record high C=31.3|May record high C=35.5|Jun record high C=38.5|Jul record high C=38.1|Aug record high C=38.0|Sep record high C=34.2|Oct record high C=28.1|Nov record high C=20.5|Dec record high C=16.0|Jan high C=3.3|Feb high C=5.0|Mar high C=9.0|Apr high C=15.0|May high C=19.6|Jun high C=22.3|Jul high C=25.0|Aug high C=24.5|Sep high C=19.3|Oct high C=13.9|Nov high C=7.7|Dec high C=3.7|Jan mean C=0.6|Feb mean C=1.4|Mar mean C=4.8|Apr mean C=8.9|May mean C=14.3|Jun mean C=17.1|Jul mean C=19.2|Aug mean C=18.9|Sep mean C=14.5|Oct mean C=9.7|Nov mean C=4.7|Dec mean C=2.0|Jan low C=−1.9|Feb low C=−1.5|Mar low C=1.3|Apr low C=4.2|May low C=9.0|Jun low C=12.3|Jul low C=14.3|Aug low C=14.1|Sep low C=10.6|Oct low C=6.4|Nov low C=2.2|Dec low C=-0.4|Jan record low C=-23.1|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-8.1|May record low C=-4.0|Jun record low C=1.5|Jul record low C=6.1|Aug record low C=3.5|Sep record low C=-1.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.0|Dec record low C=-20.5|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=42.3|Feb precipitation mm=33.3|Mar precipitation mm=40.5|Apr precipitation mm=37.1|May precipitation mm=53.8|Jun precipitation mm=68.7|Jul precipitation mm=55.5|Aug precipitation mm=58.2|Sep precipitation mm=45.1|Oct precipitation mm=37.3|Nov precipitation mm=43.6|Dec precipitation mm=55.3|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=8.0|Mar precipitation days=9.1|Apr precipitation days=7.8|May precipitation days=8.9|Jun precipitation days=7.0|Jul precipitation days=7.0|Aug precipitation days=7.0|Sep precipitation days=7.8|Oct precipitation days=7.6|Nov precipitation days=9.6|Dec precipitation days=11.4|unit precipitation days=1.0 mm|source 1=[[World Meteorological Organization|WMO]]<ref>{{cite web |url = https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |title = World Weather Information Service&nbsp;– Berlin |website = Worldweather.wmo.int |date = 5 October 2006 |access-date = 2012-04-07 |archive-date = 25 April 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130425001834/https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |url-status = bot: unknown }} April 25, 2013, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]]<ref>{{cite web |url = https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |title = Indices Data – Berlin/Tempelhof 2759 |access-date = 2019-05-13 |publisher = [[KNMI (institute)|KNMI]] |archive-date = 9 July 2018 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180709010608/https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |url-status = dead }}</ref>}}{{Weather box|collapsed=y|metric first=y|single line=y|location=Berlin ([[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]), {{convert|58|m|abbr=on|disp=or}}, 1961–1990 normals, extremes 1908–present{{NoteTag|Because the location of the [[weather station]] is furthest from the more densely urbanized region of Berlin and further away from the main [[Urban heat island|UHI]], its values will be somewhat higher, especially in the center and immediate regions.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm Long-term Development of Selected Climate Parameters (Edition 2015)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210308213004/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm |date=8 March 2021 }}, Berlin Environmental Atlas. ''Senate Department for Urban Development and Housing''. Retrieved January 30, 2019.</ref>}} <!--in the order as it appears in the table, not all of the following data may be available, especially records and days of precipitation -->|Jan record high C=15.2|Feb record high C=18.6|Mar record high C=25.1|Apr record high C=30.9|May record high C=33.3|Jun record high C=36.1|Jul record high C=37.9|Aug record high C=37.7|Sep record high C=34.2|Oct record high C=27.5|Nov record high C=19.5|Dec record high C=15.7|Jan mean C=-0.4|Feb mean C=0.6|Mar mean C=4.0|Apr mean C=8.4|May mean C=13.5|Jun mean C=16.7|Jul mean C=17.9|Aug mean C=17.2|Sep mean C=13.5|Oct mean C=9.3|Nov mean C=4.6|Dec mean C=1.2|Jan high C=1.8|Feb high C=3.5|Mar high C=7.9|Apr high C=13.1|May high C=18.6|Jun high C=21.8|Jul high C=23.1|Aug high C=22.8|Sep high C=18.7|Oct high C=13.3|Nov high C=7.0|Dec high C=3.2|Jan low C=-2.9|Feb low C=-2.2|Mar low C=0.5|Apr low C=3.9|May low C=8.2|Jun low C=11.4|Jul low C=12.9|Aug low C=12.4|Sep low C=9.4|Oct low C=5.9|Nov low C=2.1|Dec low C=-1.1|Jan record low C=-21.0|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-6.7|May record low C=-2.9|Jun record low C=0.8|Jul record low C=5.4|Aug record low C=4.7|Sep record low C=-0.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.1|Dec record low C=-20.2|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=43.0|Feb precipitation mm=37.0|Mar precipitation mm=38.0|Apr precipitation mm=42.0|May precipitation mm=55.0|Jun precipitation mm=71.0|Jul precipitation mm=53.0|Aug precipitation mm=65.0|Sep precipitation mm=46.0|Oct precipitation mm=36.0|Nov precipitation mm=50.0|Dec precipitation mm=55.0|Jan sun=45.4|Feb sun=72.3|Mar sun=122.0|Apr sun=157.7|May sun=221.6|Jun sun=220.9|Jul sun=217.9|Aug sun=210.2|Sep sun=156.3|Oct sun=110.9|Nov sun=52.4|Dec sun=37.4|unit precipitation days=1.0 mm|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=9.0|Mar precipitation days=8.0|Apr precipitation days=9.0|May precipitation days=10.0|Jun precipitation days=10.0|Jul precipitation days=9.0|Aug precipitation days=9.0|Sep precipitation days=9.0|Oct precipitation days=8.0|Nov precipitation days=10.0|Dec precipitation days=11.0|source 1=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]<ref name="noaa">{{cite web | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/DL/10381.TXT | title = Berlin (10381) – WMO Weather Station | access-date = 2019-01-30 | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]] }}{{dead link|date=June 2022|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [https://archive.org/details/19611990NormalsNOAABerlin Archived] January 30, 2019, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=Berliner Extremwerte<ref>{{cite web |url = https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |title = Berliner Extremwerte |access-date = 1 December 2014 |archive-date = 6 June 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200606191249/https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |url-status = live }}</ref>}} === Tanawin ng lungsod === [[Talaksan:16-07-04-Abflug-Berlin-DSC_0122.jpg|thumb|Larawang panghimpapawid sa gitna ng Berlin na nagpapakita ng [[City West]], [[Potsdamer Platz]], [[Alexanderplatz]], at ang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]]]] Ang kasaysayan ng Berlin ay nag-iwan sa lungsod ng isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] pagkakaayos at isang napakaeklektikong hanay ng arkitektura at mga gusali. Ang hitsura ng lungsod ngayon ay higit na nahubog ng pangunahing papel na ginampanan nito sa kasaysayan ng Germany noong ika-20 siglo. Lahat ng pambansang pamahalaan na nakabase sa Berlin{{Spaced en dash}}ang Kaharian ng Prusya, ang Ikalawang Imperyong Aleman ng 1871, ang Republikang Weimar, Alemanyang Nazi, Silangang Alemanya, pati na rin ang muling pinagsamang Alemanya{{Spaced en dash}}nagpasimula ng mga ambisyosong programa sa muling pagtatayo, na ang bawat isa ay nagdaragdag ng sarili nitong natatanging estilo sa arkitektura ng lungsod. Sinalanta ang Berlin ng mga [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pagsalakay sa himpapawid]], sunog, at labanan sa kalye noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, at marami sa mga gusaling nakaligtas sa parehong Silangan at Kanluran ay giniba noong panahon pagkatapos ng digmaan. Karamihan sa demolisyong ito ay pinasimulan ng mga programa sa arkitektura ng munisipyo upang magtayo ng mga bagong distrito ng negosyo o tirahan at ang mga pangunahing arterya. Karamihan sa mga [[Palamuti (sining)|palamuti]] sa mga gusali bago ang digmaan ay nawasak kasunod ng mga [[Palamuti at krimen|makabagong dogma]], at sa parehong mga sistema pagkatapos ng digmaan, gayundin sa muling pinagsamang Berlin, maraming mahahalagang estrukturang pamana ang ang [[Rekonstruksiyon (arkitektura)|muling itinayo]], kabilang ang ''Forum Fridericianum'' kasama ang, [[Operang Estatal ng Berlin|Operang Estatal]] (1955), [[Palasyo ng Charlottenburg|Palasyo Charlottenburg]] (1957), ang mga monumental na gusali sa [[Gendarmenmarkt]] (dekada '80), [[Alte Kommandantur|Kommandantur]] (2003), at gayundin ang proyekto sa muling pagtatayo ng mga barokong patsada ng [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]]. Maraming mga bagong gusali ang naging inspirasyon ng kanilang makasaysayang mga nauna o ang pangkalahatang klasikal na estilo ng Berlin, gaya ng [[Otel Adlon]]. Ang mga kumpol ng mga [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Berlin|tore]] ay tumaas sa iba't ibang lokasyon: [[Potsdamer Platz]], ang [[City West]], at [[Alexanderplatz]], ang huling dalawa ay naglalarawan sa mga dating sentro ng Silangan at Kanlurang Berlin, na ang una ay kumakatawan sa isang bagong Berlin noong ika-21 siglo, na bumangon mula sa mga guho no-man's land ng Pader ng Berlin. Ang Berlin ay may lima sa nangungunang 50 [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Alemanya|pinakamataas na gusali]] sa Alemanya. Mahigit sa sangkatlo ng sakop ng lungsod ay binubuo ng luntiang espasyo, kakahuyan, at tubig.<ref name="gruen2">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang pangalawang pinakamalaking at pinakasikat na liwasan ng Berlin, ang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], ay matatagpuan sa gitna mismo ng lungsod. Sinasaklaw nito ang isang lugar na 210 ektarya at umaabot mula [[Himpilan ng tren ng Berlin Zoologischer Garten|Bahnhof Zoo]] sa City West hanggang sa [[Tarangkahang Brandeburgo]] sa silangan. Kabilang sa mga tanyag na kalye, ang [[Unter den Linden]] at [[Friedrichstraße]] ay matatagpuan sa lumang sentro ng lungsod (at kasama sa dating Silangang Berlin). Ang ilan sa pangunahing kalye sa City West ay ang [[Kurfürstendamm]] (o pinaikling Ku´damm) at [[Kantstraße]]. === Arkitektura === [[Talaksan:Gendarmenmarkt_Panorama.jpg|thumb|Panorama ng [[Gendarmenmarkt]], na nagpapakita ng [[Konzerthaus Berlin]], nasa gilid ng [[Neue Kirche, Berlin|Simbahang Aleman]] (kaliwa) at [[Katedral na Pranses, Berlin|Simbahang Pranses]] (kanan)]] [[Talaksan:Berliner_Dom_seen_from_James_Simon_Park.jpg|thumb|Ang [[Katedral ng Berlin]] sa [[Pulo ng mga Museo]]]] Ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] (toreng pantelebisyon) sa [[Alexanderplatz]] sa [[Mitte]] ay kabilang sa pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo sa {{Cvt|368|m}}. Itinayo noong 1969, makikita ito sa karamihan ng mga sentral na distrito ng Berlin. Ang lungsod ay makikita mula sa {{Convert|204|m|ft|-high}} palapag ng pagmamasid. Simula rito, ang [[Karl-Marx-Allee]] ay patungo sa silangan, isang abenida na may linya ng mga monumental na gusali ng tirahan, na dinisenyo sa istilong [[Arkitekturang Stalinista|Sosyalismong Klasisismo]]. Katabi ng lugar na ito ay ang [[Rotes Rathaus]] (Bulwagang Panlungsod), na may natatanging pulang-ladrilyong arkitektura nito. Sa harap nito ay ang [[Neptunbrunnen]], isang balong na nagtatampok ng mitolohikong pangkat ng mga [[Triton (mitolohiya)|Triton]], mga [[personipikasyon]] ng apat na pangunahing Prusong ilog, at [[Neptuno (mitolohiya)|Neptuno]] sa ibabaw nito. Ang [[Tarangkahang Brandeburgo]] ay isang ikonikong tanawin ng Berlin at Alemanya; ito ay tumatayo bilang isang simbolo ng pangyayaring Europeo at ng pagkakaisa at kapayapaan. Ang [[gusaling Reichstag]] ay ang tradisyonal na luklukan ng Parlamentong Aleman. Hinubog muli ito ng arkitektrong Briton na si [[Norman Foster (arkitekto)|Norman Foster]] noong dekada '90 at nagtatampok ng salaming simboryo sa ibabaw ng pook ng pagpupulong, na nagbibigay-daan sa libreng pampublikong tanaw sa mga pinagdadausang parlamento at magagandang tanawin ng lungsod. Ang [[Galeriyang East Side]] ay isang open-air na eksibisyong sining na direktang ipininta sa mga huling bahagi ng Pader ng Berlin. Ito ang pinakamalaking natitirang ebidensiya ng makasaysayang dibisyon ng lungsod. Ang [[Gendarmenmarkt]] ay isang [[Arkitekturang Neoklasiko|neoklasikong liwasan]] sa Berlin, ang pangalan ay nagmula sa punong-tanggapan ng sikat na Gens d'armes regiment na matatagpuan dito noong ika-18 siglo. Dalawang katulad na disenyong katedral ang hangganan nito, ang [[Französischer Dom]] kasama ang platapormang pang-obserbasyon nito at ang [[Deutscher Dom]]. Ang Konzerthaus (Bulwagang Pangkonsiyerto), tahanan ng Orkestra Sinfonika ng Berlin, ay nakatayo sa pagitan ng dalawang katedral. [[Talaksan:MJK_46430_Schloss_Charlottenburg.jpg|left|thumb|[[Palasyo Charlottenburg]]]] [[Talaksan:Berlin_Hackesche_Höfe1.jpg|left|thumb|[[Hackesche Höfe]]]] Ang [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] ay naglalaman ng [[Berlin#Mga%20museo|limang museo]] na itinayo mula 1830 hanggang 1930 at isang [[Tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Alemanya|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ang pagpapanumbalik at pagtatayo ng isang pangunahing lagusan sa lahat ng mga museo, pati na rin ang muling pagtatayo ng [[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloss]] ay nagpapatuloy.<ref>{{Cite web |date=24 June 2011 |title=Neumann: Stadtschloss wird teurer |trans-title=Neumann: Palace is getting more expensive |url=https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200703/https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 May 2010 |title=Das Pathos der Berliner Republik |trans-title=The pathos of the Berlin republic |url=https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200702/https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref> Gayundin sa pulo at sa tabi ng [[Lustgarten]] at palasyo ay ang [[Katedral ng Berlin]], ang ambisyosong pagtatangka ni emperador Guillermo II na lumikha ng Protestanteng karibal sa [[Basilika ni San Pedro]] sa Roma. Ang isang malaking kripta ay naglalaman ng mga labi ng ilan sa mga naunang Prusong maharlikang pamilya. Ang [[Katedral ni Santa Eduvigis]] ay ang Katoliko Romanong katedral ng Berlin. [[Talaksan:Bikinihaus_Berlin-1210760.jpg|thumb|Ang [[Breitscheidplatz]] kasama ang [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] ay ang sentro ng [[City West]].]] Ang [[Unter den Linden]] ay isang silangan–kanlurang abenidang nalilinyahan ng mga puno na mula sa Tarangkahang Brandeburgo hanggang sa pook ng dating Berliner Stadtschloss, at dating pangunahing promenada ng Berlin. Maraming Klasikong gusali ang nakahanay sa kalye, at naroon ang bahagi ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]]. Ang [[Friedrichstraße]] ay ang maalamat na kalye ng Berlin noong [[Ginintuang Dekada Beynte]]. Pinagsasama nito ang mga tradisyon ng ika-20 siglo sa modernong arkitektura ng Berlin ngayon. Ang [[Potsdamer Platz]] ay isang buong kuwarto na binuo mula sa simula pagkatapos bumaba ang [[Pader ng Berlin|Pader]].<ref>{{Cite web |title=Construction and redevelopment since 1990 |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080610103008/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |archive-date=10 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=Senate Department of Urban Development}}</ref> Sa kanluran ng Potsdamer Platz ay ang Kulturforum, na naglalaman ng [[Gemäldegalerie, Berlin|Gemäldegalerie]], at nasa gilid ng [[Neue Nationalgalerie]] at ng [[Berliner Philharmonie]]. Ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], isang alaalang pang-[[Holokausto]], ay nasa hilaga.<ref>{{Cite news |last=Ouroussoff |first=Nicolai |date=9 May 2005 |title=A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html |access-date=18 August 2008}}</ref> Ang lugar sa paligid ng [[Hackescher Markt]] ay tahanan ng mga kulturang moda, na may 'di-mabilang na mga bilihan ng damit, club, bar, at galeriya. Kabilang dito ang [[Hackesche Höfe]], isang kalipunan ng mga gusali sa paligid ng ilang patyo, na muling itinayo noong 1996. Ang kalapit na [[Bagong Sinagoga, Berlin|Bagong Sinagoga]] ay ang sentro ng kultura ng mga Hudyo. Ang [[Straße des 17. Juni]], na nagkokonekta sa Tarangkahang Brandeburgo at Ernst-Reuter-Platz, ay nagsisilbing gitnang silangan-kanlurang axis. Ang pangalan nito ay ginugunita ang mga [[Pag-aalsa noong 1953 sa Silangang Alemanya|pag-aalsa sa Silangang Berlin noong Hunyo 17, 1953]]. Humigit-kumulang sa kalahati mula sa Tarangkahang Brandeburgo ay ang Großer Stern, isang isla ng sirkulong trapiko kung saan matatagpuan ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin|Siegessäule]] (Haligi ng Tagumpay). Ang monumentong ito, na itinayo upang gunitain ang mga tagumpay ng Prusya, ay inilipat noong 1938–39 mula sa dati nitong posisyon sa harap ng Reichstag. Ang [[Kurfürstendamm]] ay tahanan ng ilan sa mga mararangyang tindahan ng Berlin kung saan ang [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] sa silangang dulo nito sa [[Breitscheidplatz]]. Ang simbahan ay nawasaknoonga Ikalawang Digmaang Pandaigdig at iniwang sira. Ang malapit sa Tauentzienstraße ay ang [[KaDeWe]], na sinasabing pinakamalaking department store sa kontinental na Europa. Ang [[Rathaus Schöneberg]], kung saan ginawa ni [[John F. Kennedy]] ang kaniyang tanyag na talumpating "[[Ich bin ein Berliner]]!", ay nasa [[Tempelhof-Schöneberg]]. Kanluran ng sentro, ang [[Palasyo Bellevue, Alemanya|Palasyo Bellevue]] ay ang tirahan ng Pangulo ng Alemanya. Ang [[Palasyo Charlottenburg]], na nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ang pinakamalaking makasaysayang palasyo sa Berlin. Ang [[Funkturm Berlin]] ay isang {{Convert|150|m|ft|-tall}} lattice tore ng radyo sa pook fairground, na itinayo sa pagitan ng 1924 at 1926. Ito ang tanging toreng pang-obserbasyon na nakatayo sa mga insulator at may restawran {{Cvt|55|m}} at isang larangang pantanaw {{Cvt|126|m}} sa ibabaw ng lupa, na mapupuntahan ng elevator na may bintana. Ang [[Oberbaumbrücke]] sa ibabaw ng ilog Spree ay ang pinakaikonikong tulay ng Berlin, na nag-uugnay sa pinagsama-samang mga boro ng [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]]. Nagdadala ito ng mga sasakyan, tao, at linyang U1 ng [[Berlin U-Bahn]]. Ang tulay ay nakumpleto sa isang estilong [[ladrilyong gotiko]] noong 1896, na pinapalitan ang dating kahoy na tulay na may isang pang-itaas na daanan para sa U-Bahn. Ang gitnang bahagi ay giniba noong 1945 upang pigilan ang [[Hukbong Pula|Pulang Hukbo]] sa pagtawid. Pagkatapos ng digmaan, ang inayos na tulay ay nagsilbing [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|checkpoint at tawiran sa hangganan]] sa pagitan ng mga sektor ng Sobyetiko at Amerikano, at kalaunan sa pagitan ng Silangan at Kanlurang Berlin. Noong kalagitnaan ng dekada '50, ito ay sarado sa mga sasakyan, at pagkatapos ng pagtatayo ng Pader ng Berlin noong 1961, ang trapiko ng tao ay mahigpit na pinaghigpitan. Kasunod ng muling pagsasama-samang Aleman, ang gitnang bahagi ay muling itinayo gamit ang isang kuwadrong asero, at ipinagpatuloy ang serbisyo ng U-Bahn noong 1995. == Demograpiya == [[Talaksan:Berlin_population2.svg|left|thumb|Populasyon ng Berlin, 1880–2012]] Sa pagtatapos ng 2018, ang lungsod-estado ng Berlin ay mayroong 3.75&nbsp;milyong rehistradong naninirahan<ref name="pop-detail3">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> sa isang lugar na {{Cvt|891.1|km2}}. Ang densidad ng populasyon ng lungsod ay 4,206 na naninirahan bawat km². Ang Berlin ang [[Talaan ng mga pinakamalaking lungsod ng Unyong Europeo ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod|pinakamataong lungsod]] sa [[Unyong Europeo]]. Noong 2019, ang urbanong sakop ng Berlin ay may humigit-kumulang 4.5&nbsp;milyong naninirahan. {{Magmula noong|2019}} ang [[Kalakhang sonang urbano|gumaganang urbanong pook]] ay tahanan ng humigit-kumulang 5.2&nbsp;milyong tao.<ref>[https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas, Eurostat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150903213351/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en|date=3 September 2015}}.</ref> Ang buong [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|rehiyon ng kabisera ng Berlin-Brandeburgo]] ay may populasyon na higit sa 6&nbsp;milyon sa isang lugar na {{Cvt|30546|km2|0}}.<ref>{{Cite web |date=31 August 2020 |title=Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg |url=https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817083458/https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |archive-date=17 August 2019 |access-date=6 February 2013 |website=www.deutsche-metropolregionen.org}}</ref>{{Historical populations|1721|65300|1750|113289|1800|172132|1815|197717|1825|220277|1840|330230|1852|438958|1861|547571|1871|826341|1880|1122330|1890|1578794|1900|1888848|1910|2071257|1920|3879409|1925|4082778|1933|4221024|1939|4330640|1945|3064629|1950|3336026|1960|3274016|1970|3208719|1980|3048759|1990|3433695|2000|3382169|2010|3460725|53=2020|54=3664088}}Noong 2014, ang lungsod-estado na Berlin ay nagkaroon ng 37,368 buhay na panganak (+6.6%), isang rekord na bilang mula noong 1991. Ang bilang ng mga namatay ay 32,314. Halos 2.0&nbsp;milyong kabahayan ang binilang sa lungsod. 54 porsiyento ng mga ito ay mga sambahayang iisa ang naninirahan. Mahigit sa 337,000 pamilya na may mga batang wala pang 18 taong gulang ang nanirahan sa Berlin. Noong 2014, ang kabeserang Aleman ay nagrehistro ng dagdag sa paglipat ng humigit-kumulang 40,000 katao.<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf statistics Berlin Brandenburg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315084534/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf|date=15 March 2016}}. www.statistik-berlin-brandenburg.de Retrieved 10 October 2016.</ref> === Mga nasyonalidad === {| class="infobox" style="float:right;" | colspan="2" style="text-align:center;" |'''Mga residente ayon sa Pagkamamamayan''' <small>(31 Disyembre 2019)</small> <ref name="pop-detail6">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> |- !Bansa !Populasyon |- |Kabuuang mga rehistradong residente |3,769,495 |- |{{Flag|Germany}} |2,992,150 |- |{{Flag|Turkey}} |98,940 |- |{{Flag|Poland}} |56,573 |- |{{Flag|Syria}} |39,813 |- |{{Flag|Italy}} |31,573 |- |{{Flag|Bulgaria}} |30,824 |- |{{Flag|Russia}} |26,640 |- |{{Flag|Romania}} |24,264 |- |{{Flag|United States}} |22,694 |- |{{Flag|Vietnam}} |20,572 |- |{{Flag|France}} |20,223 |- |{{Flag|Serbia}} |20,109 |- |{{Flag|United Kingdom}} |16,751 |- |{{Flag|Spain}} |15,045 |- |{{Flag|Greece}} |14,625 |- |{{Flag|Croatia}} |14,430 |- |{{Flag|India}} |13,450 |- |{{Flag|Ukraine}} |13,410 |- |{{Flag|Afghanistan}} |13,301 |- |{{Flag|China}} |13,293 |- |{{Flag|Bosnia and Herzegovina}} |12,691 |- |Iba pang Gitnang Silangan at Asya |88,241 |- |Ibang Europa |80,807 |- |Africa |36,414 |- |Iba pang mga America |27,491 |- |Oceania at [[Antarctica]] |5,651 |- |Walang estado o Hindi Malinaw |24,184 |} Ang pambansa at pandaigdigang paglipat sa lungsod ay may mahabang kasaysayan. Noong 1685, pagkatapos ng pagpapawalang-bisa ng [[Kautusan ng Nantes]] sa Pransiya, tumugon ang lungsod sa pamamagitan ng [[Kautusan ng Potsdam]], na ginagarantiyahan ang kalayaan sa relihiyon at katayuang walang buwis sa mga Pranses na Huguenot na bakwit sa loob ng sampung taon. Ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ay nagsama ng maraming suburb at nakapalibot na mga lungsod ng Berlin. Binuo nito ang karamihan sa teritoryo na binubuo ng modernong Berlin at pinalaki ang populasyon mula sa 1.9&nbsp;milyon hanggang 4&nbsp;milyon. Ang aktibong imigrasyon at asilo na politika sa Kanlurang Berlin ay naghudyat ng mga alon ng imigrasyon noong dekada '60 at '70. Ang Berlin ay tahanan ng hindi bababa sa 180,000 residenteng [[Mga Turko|Turko]] at [[Mga Turko sa Alemanya|Turko-Aleman]],<ref name="pop-detail4">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> na ginagawa itong pinakamalaking komunidad ng Turko sa labas ng Turkiya. Noong dekada '90 ang ''Aussiedlergesetze ay'' nagbigay-daan sa imigrasyon sa Alemanya ng ilang residente mula sa dating [[Unyong Sobyetiko]]. Sa ngayon, ang mga etnikong [[Kasaysayan ng mga Aleman sa Rusya, Ukranya, at Unyong Sobyetiko|Aleman]] mula sa mga bansa ng dating Unyong Sobyetiko ang bumubuo sa pinakamalaking bahagi ng komunidad na nagsasalita ng Ruso.<ref>{{Cite web |last=Dmitry Bulgakov |date=11 March 2001 |title=Berlin is speaking Russians' language |url=https://www.russiajournal.com/node/4653 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130406142034/https://www.russiajournal.com/node/4653 |archive-date=6 April 2013 |access-date=10 February 2013 |publisher=Russiajournal.com}}</ref> Ang huling dekada ay nakaranas ng pagdagsa mula sa iba't ibang bansa sa Kanluran at ilang rehiyon sa Africa.<ref>{{Cite news |last=Heilwagen |first=Oliver |date=28 October 2001 |title=Berlin wird farbiger. Die Afrikaner kommen – Nachrichten Welt am Sonntag – Welt Online |language=de |work=Die Welt |url=https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |url-status=live |access-date=2 June 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515022639/https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |archive-date=15 May 2011}}</ref> Ang isang bahagi ng mga imigranteng Aprikano ay nanirahan sa [[Afrikanisches Viertel]].<ref>{{cite press release|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=6 February 2009|title=Zweites Afrika-Magazin "Afrikanisches Viertel" erschienen Bezirksbürgermeister Dr. Christian Hanke ist Schirmherr|url=https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|location=Berlin|publisher=berlin.de|access-date=27 September 2016|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021050530/https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|url-status=live}}</ref> Ang mga batang Aleman, EU-Europeo, at Israeli ay nanirahan na rin sa lungsod.<ref>{{Cite journal |date=12 December 2014 |title=Hummus in the Prenzlauer Berg |url=https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |url-status=live |journal=The Jewish Week |archive-url=https://web.archive.org/web/20141230010937/https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |archive-date=30 December 2014 |access-date=29 December 2014}}</ref> Noong Disyembre 2019, mayroong 777,345 na rehistradong residente ng dayuhang nasyonalidad at dagdag pang 542,975 mamamayang Aleman na may "pinanggalingang imgrante" ''(Migrationshintergrund, MH)'',<ref name="pop-detail5">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> ibig-sabihin sila o ang isa sa kanilang mga magulang ay nandayuhan sa Alemanya pagkatapos ng 1955. Ang mga dayuhang residente ng Berlin ay nagmula sa mga 190 bansa.<ref>{{Cite web |date=5 February 2011 |title=457 000 Ausländer aus 190 Staaten in Berlin gemeldet |trans-title=457,000 Foreigners from 190 Countries Registered in Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428201553/https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |archive-date=28 April 2019 |access-date=28 April 2019 |website=[[Berliner Morgenpost]] |language=de}}</ref> 48 porsiyento ng mga residenteng wala pang 15 taong gulang ay may pinagmulang imigrante.<ref>{{cite web |title=Fast jeder Dritte in Berlin hat einen Migrationshintergrund |url=https://www.rbb-online.de/politik/beitrag/2017/05/migrationshintergrund-berlin-jeder-dritte.html |website=www.rbb-online.de}}{{Dead link|date=December 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Ang Berlin noong 2009 ay tinatayang mayroong 100,000 hanggang 250,000 hindi rehistradong mga naninirahan.<ref>{{Cite news |last=Von Andrea Dernbach |date=23 February 2009 |title=Migration: Berlin will illegalen Einwanderern helfen – Deutschland – Politik – Tagesspiegel |work=Der Tagesspiegel Online |publisher=Tagesspiegel.de |url=https://www.tagesspiegel.de/politik/deutschland/berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |url-status=live |access-date=15 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131251/https://www.tagesspiegel.de/politik/migration-berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang mga Boro ng Berlin na may malaking bilang ng mga migrante o populasyon na ipinanganak sa ibang bansa ay ang [[Mitte]], [[Neukölln]], at [[Friedrichshain-Kreuzberg]].<ref>{{Cite web |date=8 September 2016 |title=Zahl der Ausländer in Berlin steigt auf Rekordhoch |url=https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170804053354/https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |archive-date=4 August 2017 |access-date=13 June 2017 |website=jungefreiheit.de |language=de}}</ref> Mayroong higit sa 20 hindi katutubong komunidad na may populasyong hindi bababa sa 10,000 katao, kabilang ang mga [[Mga Turko sa Berlin|Turko]], Polako, Ruso, Lebanes, Palestino, Serbio, Italyano, Indiyano, Bosnio, [[Pamayanang Biyetnames ng Berlin|Biyetnames]], Amerikano, Rumano, Bulgari, Croata, Tsino, Austriako, Ukrano, Pranses, Briton, Españo, Israeli, Thai, Irani, Ehipsiyo, at Siryo na mga komunidad. === Mga wika === Ang Aleman ay ang opisyal at nangingibabaw na sinasalitang wika sa Berlin. Ito ay isang [[Mga wikang Kanlurang Aleman|wikang Kanlurang Aleman]] na nagmula ang karamihan ng bokabularyo nito mula sa sangay ng Aleman ng pamilya ng wikang [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]. Ang Aleman ay isa sa 24 na wika ng Unyong Europeo,<ref>{{Cite web |last=European Commission |title=Official Languages |url=https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140926004848/https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |archive-date=26 September 2014 |access-date=29 July 2014}}</ref> at isa sa tatlong [[wikang pantrabaho]] ng [[Komisyong Europeo]]. Ang Berlinerisch o Berlinisch ay hindi isang diyalekto sa lingguwistika. Ito ay sinasalita sa Berlin at sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandeburgo|nakapaligid na kalakhang pook]]. Nagmula ito sa isang [[Diyalektong Brandeburges|Brandeburges]] na varyant. Ang diyalekto ay nakikita na ngayon na mas katulad ng isang [[sosyolekto]], higit sa lahat sa pamamagitan ng pagtaas ng imigrasyon at mga uso sa mga edukadong populasyon na magsalita ng [[karaniwang Aleman]] sa pang-araw-araw na buhay. Ang pinakakaraniwang ginagamit na wikang banyaga sa Berlin ay Turko, Polako, Ingles, Persa, Arabe, Italyano, Bulgaro, Ruso, Rumano, Kurdo, Serbo-Croata, Pranses, Español, at Biyentames. Mas madalas na naririnig ang Truko, Arabe, Kurdo, at Serbo-Croata sa kanlurang bahagi dahil sa malalaking komunidad ng Gitnang Silangan at dating Yugoslavia. Ang Polako, Ingles, Ruso, at Biyetnames ay may mas maraming katutubong nagsasalita sa Silangang Berlin.<ref>{{Cite web |date=18 May 2010 |title=Studie – Zwei Millionen Berliner sprechen mindestens zwei Sprachen – Wirtschaft – Berliner Morgenpost – Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522160634/https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |archive-date=22 May 2011 |access-date=2 June 2011 |publisher=Morgenpost.de}}</ref> === Relihiyon === Ayon sa senso noong 2011, humigit-kumulang 37 porsiyento ng populasyon ang nag-ulat na mga miyembro ng isang legal na kinikilalang simbahan o relihiyosong organisasyon. Ang iba ay hindi kabilang sa naturang organisasyon, o walang impormasyong makukuha hinggil sa kanila.<ref name="Census 2011">{{Cite web |title=Zensus 2011 – Bevölkerung und Haushalte – Bundesland Berlin |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193809/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |archive-date=3 March 2016 |access-date=23 February 2019 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=6–7 |language=de}}</ref> Ang pinakamalaking relihiyong denominasyon na naitala noong 2010 ay ang [[Protestantismo|Protestanteng]] [[Landeskirche|rehiyonal na samahang simbahan]] —ang [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]] (EKBO) —isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang simbahan]]. Ang EKBO ay miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya|Simbahang Ebanghelika sa Alemanya (EKD)]] at [[Union Evangelischer Kirchen|Union Evangelischer Kirchen (UEK)]]. Ayon sa EKBO, ang kanilang kasapian ay umabot sa 18.7 porsyento ng lokal na populasyon, habang ang [[Simbahang Katolikong Romano]] ay mayroong 9.1 porsyento ng mga residenteng nakarehistro bilang mga miyembro nito.<ref name="kirchenmitglieder2010">{{Cite web |date=November 2011 |title=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2010 |trans-title=Church membership on 31 December 2010 |url=https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180209204513/https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |archive-date=9 February 2018 |access-date=10 March 2012 |publisher=[[Evangelical Church in Germany]] |language=de}}</ref> Humigit-kumulang 2.7% ng populasyon ang nakikilala sa iba pang mga denominasyong Kristiyano (karamihan sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Silangang Ortodokso]], ngunit iba't ibang mga Protestante rin).<ref name="klStatistik2010">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ayon sa rehistro ng mga residente ng Berlin, noong 2018, 14.9 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Ebanghelika, at 8.5 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Katolika.<ref name="pop-detail7">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Ang gobyerno ay nagpapanatili ng rehistro ng mga miyembro ng mga simbahang ito para sa mga layunin ng buwis, dahil kinokolekta nito ang [[buwis sa simbahan]] sa ngalan ng mga simbahan. Hindi ito nag-iingat ng mga rekord ng mga miyembro ng ibang relihiyosong organisasyon na maaaring mangolekta ng kanilang sariling buwis sa simbahan, sa ganitong paraan. Noong 2009, humigit-kumulang 249,000 [[Muslim]] ang iniulat ng [[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|Tanggapan ng Estadistika]] na mga miyembro ng mga Masjid at Islamikong relihiyosong organisasyon sa Berlin,<ref>{{Cite web |title=Statistisches Jahrbuch für Berlin 2010 |trans-title=Statistical yearbook for Berlin 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120202750/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |archive-date=20 November 2012 |access-date=10 February 2013 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> habang noong 2016, tinatantya ng pahayagang ''[[Der Tagesspiegel]]'' na humigit-kumulang 350,000 Muslim ang nag-obserba ng [[Ramadan]] sa Berlin.<ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=23 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212013247/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 December 2019}}</ref> Noong 2019, humigit-kumulang 437,000 rehistradong residente, 11.6% ng kabuuan, ang nag-ulat na mayroong pinanggalingan sa paglilipat mula sa isa sa mga [[Mga miyembrong estado ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko|estadong Miyembro ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko]].<ref name="pop-detail8">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |language=de |trans-title=Ramadan in refugee camps and schools in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712125538/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 July 2017}}</ref> Sa pagitan ng 1992 at 2011 halos dumoble ang populasyon ng Muslim.<ref>{{Cite news |last=Schupelius |first=Gunnar |date=28 May 2015 |title=Wird der Islam künftig die stärkste Religion in Berlin sein? |work=[[Berliner Zeitung]] |url=https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603092248/https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |archive-date=3 June 2017}}</ref> Humigit-kumulang 0.9% ng mga Berlines ay kabilang sa ibang mga relihiyon. Sa tinatayang populasyon na 30,000–45,000 na mga residenteng Hudyo,<ref name="The Boston Globe 2014-11-01">{{Cite web |last=Ross |first=Mike |date=1 November 2014 |title=In Germany, a Jewish community now thrives |url=https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222235631/https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |archive-date=22 December 2016 |access-date=19 August 2016 |website=[[The Boston Globe]]}}</ref> humigit-kumulang 12,000 ang mga rehistradong miyembro ng mga relihiyosong organisasyon.<ref name="klStatistik20102">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ang Berlin ay ang luklukan ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Katoliko Romanong arsobispo ng Berlin]] at ang nahalal na tagapangulo ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana|EKBO]] ay pinamagatang obispo ng EKBO. Higit pa rito, ang Berlin ay ang luklukan ng maraming mga Ortodoksong katedral, tulad ng Katedral ni San Boris ang Bautista, isa sa dalawang luklukan ng [[Simbahang Bulgarong Ortodokso|Bulgarong Ortodokso]] na Diyosesis ng Kanluran at Gitnang Europa, at ang Katedral ng Muling Pagkabuhay ni Kristo ng Diyosesis ng Berlin (Patriarkado ng Moscow). {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|width1=500|width2=500|width3=500|width4=500|height1=350|height2=350|height3=350|height4=350|image1=Berliner Dom - panoramio (20).jpg|image2=NeueSynagogue.JPG|image3=2020-04-16 P4160889 St.Hedwigs-Kathedrale, Bebelplatz.jpg|image4=Şehitlik mosque Berlin by ZUFAr.jpg|footer=Paikot pa kanan mula sa taas pakaliwa: [[Katedral ng Berlin]], [[Bagong Sinagoga (Berlin)|Bagong Sinagoga]], Moske Şehitli, at [[Katedral ni Santa Eduvigis]]}} Ang mga mananampalataya ng iba't ibang relihiyon at denominasyon ay nagpapanatili ng maraming [[Listahan ng mga lugar ng pagsamba sa Berlin|lugar ng pagsamba sa Berlin]]. Ang [[Malayang Simbahang Ebangheliko-Luterano]] ay may walong parokya na may iba't ibang laki sa Berlin.<ref>{{Cite web |title=Lutheran Diocese Berlin-Brandenburg |url=https://www.selk-berlin.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080328152944/https://www.selk-berlin.de/ |archive-date=28 March 2008 |access-date=19 August 2008 |publisher=Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche}}</ref> Mayroong 36 na kongregasyong [[Mga Bautista|Bautista]] (sa loob [[Samahan ng mga Ebanghelikong Malayang Simbahang Kongregasyon sa Alemanya]]), 29 [[Bagong Apostolikong Simbahan]], 15 [[Nagkakaisang Metodistang Simbahan|Nagkakaisang Metodista]] na simbahan, walong Malayang Ebanghelika na Kongregasyon, apat na [[Simbahan ni Kristo, Siyentipiko]] (una, iklawa, ikatlo, at ikalabing-anim), anim mga kongregasyon ng [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]], isang [[Lumang Simbahang Katoliko|Lumang Simbahan]], at isang [[Anglikanismo|Anglicanong]] simbahan sa Berlin. Ang Berlin ay may higit sa 80 moske,<ref>{{Cite web |title=Berlin's mosques |url=https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093250/https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |archive-date=11 November 2018 |access-date=11 November 2018 |publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> sampung sinagoga,<ref>{{Cite news |last=Keller |first=Claudia |date=10 November 2013 |title=Berlins jüdische Gotteshäuser vor der Pogromnacht 1938: Untergang einer religiösen Vielfalt |language=de |trans-title=Berlin's jewish places of worship before the Pogromnacht 1938: Decline of a religious diversity |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |url-status=live |access-date=11 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093246/https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |archive-date=11 November 2018 |quote=Von den weit mehr als 100 jüdischen Gotteshäusern sind gerade einmal zehn übrig geblieben. (in english: Of the far more than 100 synagogues, only ten are left.)}}</ref> at dalawang templong [[Budismo|Budista]]. == Gobyerno at politika == {{main|Politika ng Berlin}} === Estadong lungsod === [[Talaksan:Rotes_Rathaus.jpg|left|thumb|[[Rotes Rathaus]] (''Pulang Munisipyo''), luklukan ng Senado at Alkalde ng Berlin.]] Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pag-iisa]] noong Oktubre 3, 1990, ang Berlin ay isa sa tatlong [[Länder ng Alemanya|estadong lungsod sa Alemanya]] na kabilang sa kasalukuyang 16 na estado ng Alemanya. Ang [[Abgeordnetenhaus ng Berlin|Kapulungan ng mga Kinatawan]] (''Abgeordnetenhaus'') ay kumakatawan bilang parlamento ng lungsod at estado, na mayroong 141 na luklukan. Ang ehekutibong tanggapan ng Berlin ay ang [[Senado ng Berlin]] (''Senat von Berlin''). Binubuo ang Senado ng [[Talaan ng mga alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] (''Regierender Bürgermeister''), at hanggang sampung senador na may hawak na ministeryal na posisyon, dalawa sa kanila ang may hawak na titulong "Alkalde" (''Bürgermeister'') bilang kinatawan ng Namamahalang Alkalde.<ref>{{Cite web |date=2016-11-01 |title=Verfassung von Berlin – Abschnitt IV: Die Regierung |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008025644/https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |archive-date=8 October 2020 |access-date=2020-10-02 |website=www.berlin.de |language=de}}</ref> Ang kabuuang taunang badyet ng estado ng Berlin noong 2015 ay lumampas sa €24.5 ($30.0) bilyon kabilang ang surplus sa badyet na €205 ($240) milyon.<ref>{{Cite news |title=Berliner Haushalt Finanzsenator bleibt trotz sprudelnder Steuereinnahmen vorsichtig |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/berliner-haushalt-finanzsenator-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-24702234 |url-status=live |access-date=20 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131248/https://www.berliner-zeitung.de/sport-leidenschaft/berliner-haushalt-finanzsenator-kollatz-ahnen-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-li.6132?pid=true |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang estado ay nagmamay-ari ng malawak na pag-aari, kabilang ang mga gusaling pang-administratibo at pamahalaan, mga kompanya ng real estate, pati na rin ang mga stake sa Estadio Olimpiko, mga paliguan, mga kompanya ng pabahay, at maraming mga pampublikong negosyo at mga subsidiyaryo na kompanya.<ref>{{Cite web |date=18 May 2017 |title=Vermögen |trans-title=Assets |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190928151604/https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |archive-date=28 September 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 September 2019 |title=Beteiligungen des Landes Berlin |trans-title=Holdings of the State of Berlin |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191219070001/https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |archive-date=19 December 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]] |language=de}}</ref> Hawak ng [[Partido Sosyo-Demokratiko ng Alemanya|Partido Sosyo-Demokratiko]] (''Sozialdemokratische Partei Deutschlands'' o SPD) at ng [[Ang Kaliwa (Alemanya)|Kaliwa]] (Die Linke) ang pamahalaang lungsod pagkatapos ng [[Halalan estatal ng Berlin, 2001|halalang estatal noong 2001]] at nanalo ng isa pang termino sa [[Halalang estatal ng Berlin, 2006|halalang estatal noong 2006]].<ref>{{Cite web |title=Berlin state election, 2006 |url=https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323161037/https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |archive-date=23 March 2012 |access-date=17 August 2008 |website=Der Landeswahlleiter für Berlin |language=de}}</ref> Mula noong [[Halalang estatal ng Berlin, 2016|halalang estatal noong 2016]], nagkaroon ng koalisyon sa pagitan ng Partido Sosyo-Demokratiko, mga Lunti, at Kaliwa. Ang Namumunong Alkalde ay magkasabay na Panginoong Alkalde ng Lungsod ng Berlin (''Oberbürgermeister der Stadt'') at Ministro na Pangulo ng Estado ng Berlin (''Ministerpräsident des Bundeslandes''). Ang tanggapan ng Namamahalang Alkalde ay nasa [[Rotes Rathaus|Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo)]]. Mula noong 2014 ang tanggapang ito ay hawak ni [[Michael Müller (politiko, ipinanganak noong 1964)|Michael Müller]] ng mga Sosyo-Demokratiko.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Time (magazine)|Time Europe]]}}</ref> === Mga boro === [[Talaksan:Berlin_Subdivisions.svg|right|thumb|[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|12 boro ng Berlin at ang kanilang 96 na kapitbahayan]]]] Ang Berlin ay nahahati sa 12 boro o distrito (''Bezirke''). Ang bawat boro ay may ilang mga subdistrito o mga kapitbahayan (''Ortsteile''), na nag-ugat sa mas matatandang munisipalidad na nauna sa pagbuo ng Kalakhang Berlin noong Oktubre 1, 1920. Ang mga subdistritong ito ay naging urbanisado at isinama sa lungsod nang maglaon. Maraming residente ang lubos na nakikilala sa kanilang mga kapitbahayan, na kolokyal na tinatawag na ''[[Kiez]]''. Sa kasalukuyan, ang Berlin ay binubuo ng 96 na mga subdistrito, na karaniwang binubuo ng ilang mas maliliit na pook residensiyal o kuwarto. Ang bawat borough ay pinamamahalaan ng isang sangguniang pamboro (''Bezirksamt'') na binubuo ng limang konsehal (''Bezirksstadträte'') kasama ang alkalde ng boro (''Bezirksbürgermeister''). Ang konseho ay inihahalal ng asamblea ng boro (''Bezirksverordnetenversammlung''). Gayunpaman, ang mga indibidwal na boro ay hindi mga independiyenteng munisipalidad, ngunit nasa ilalim ng Senado ng Berlin. Ang mga alkalde ng boro ay bumubuo sa konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister''), na pinamumunuan ng Namamahalang Alkalde ng lungsod at nagpapayo sa Senado. Ang mga kapitbahayan ay walang mga lokal na katawan ng pamahalaan. === Kakambal na bayan – mga kinakapatid na lungsod === Ang Berlin ay nagpapanatili ng opisyal na pakikipagsosyo sa 17 lungsod.<ref name="Berlintwins">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref> Ang [[Kakambal na lungsod|pagkakambal ng lungsod]] sa pagitan ng Berlin at iba pang mga lungsod ay nagsimula sa kapatid nitong lungsod na Los Angeles noong 1967. Kinansela ang mga pagsosyo ng Silangang Berlin sa panahon ng muling pag-iisa ng Alemanya ngunit kalaunan ay bahagyang muling itinatag. Ang mga pakikipagsosyo ng Kanlurang Berlin ay dati nang pinaghihigpitan sa antas ng boro. Noong panahon ng Digmaang Malamig, ang mga partnership ay sumasalamin sa iba't ibang hanayan ng kapangyarihan, kung saan ang Kanlurang Berlin ay nakikipagsosyo sa mga kabesera sa Kanluraning Mundo at Silangang Berlin na karamihan ay nakikipagsosyo sa mga lungsod mula sa [[Pakto ng Barsobya]] at mga kaalyado nito. Mayroong ilang magkasanib na proyekto sa maraming iba pang mga lungsod, tulad ng [[Beirut]], Belgrade, São Paulo, [[Copenhague]], Helsinki, [[Amsterdam]], [[Johannesburg]], [[Mumbai]], Oslo, [[Hanoi]], Shanghai, [[Seoul]], [[Sopiya|Sofia]], [[Sydney]], Lungsod ng New York, at [[Viena]]. Lumalahok ang Berlin sa mga pandaigdigang asosasyon ng lungsod gaya ng Samahan ng mga Kabesera ng Unyong Europeo, Eurocities, Ugnayan ng mga mga Europeong Lungsod ng Kultura, Metropolis, Pagpupulong Kumperensiya ng mga Pangunahing Lungsod ng Mundo, at Kumperensiya ng mga Kabeserang Lungsod ng Mundo. Ang Berlin ay kakambal sa:<ref name="Berlintwins2">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref>{{div col|colwidth=20em}} *Los Angeles, Estados Unidos (1967) <!--Paris - not twinning, does not consider Berlin as its twin town--> *[[Madrid]], España (1988) *[[Istanbul]], Turkiya (1989) *[[Barsobya]] Polonya (1991) *Mosku, Rusya (1991) *[[Bruselas]], Belhika (1992) *[[Budapest]], Unggarya (1992) *[[Tashkent]], Uzbekistan (1993) *[[Lungsod Mehiko]], Mehiko (1993) *[[Jakarta]], Indonesia (1993) *Beijing, Tsina (1994) *Tokyo, Hapon (1994) *[[Buenos Aires]], Arhentina (1994) *[[Praga]], Republikang Tseko (1995) *[[Windhoek]], Namibia (2000) *Londres, Nagkakaisang Kaharian (2000) {{div col end}}Mula noong 1987, ang Berlin ay mayroon ding opisyal na pakikipagsosyo sa Paris, Pransiya. Ang bawat boro ng Berlin ay nagtatag din ng sarili nitong kambal na bayan. Halimbawa, ang borough ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] ay may pagsosyo sa Israeling lungsod ng [[Kiryat Yam]].<ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaftsverein Friedrichshain-Kreuzberg e. V. |url=https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309000305/https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |archive-date=9 March 2021 |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |language=de}}</ref> == Ekonomiya == {{main|Ekonomiya ng Berlin}} [[Talaksan:Berlin_Mitte_by_night.JPG|left|thumb|Ang Berlin ay isang UNESCO "Lungsod ng Disenyo" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[ekosistema ng startup]].<ref>{{Cite web |title=Berlin – Europe's New Start-Up Capital |url=https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331043259/https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |archive-date=31 March 2016 |access-date=27 March 2016 |website=Credit Suisse}}</ref>]] Ang Berlin ay isang UNESCO "City of Design" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[startup ecosystem]]. Noong 2018, ang GDP ng Berlin ay umabot sa €147&nbsp;bilyon, isang pagtaas ng 3.1% kumpara sa nakaraang taon. Ang ekonomiya ng Berlin ay pinangungunahan ng [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na may humigit-kumulang 84% ng lahat ng kompanya na nagnenegosyo sa mga serbisyo. Noong 2015, ang kabuuang lakas-paggawa sa Berlin ay 1.85&nbsp;milyon. Ang tantos ng walang trabaho ay umabot sa 24 na taon na mababang noong Nobyembre 2015 at tumayo sa 10.0%.<ref>{{Cite news |title=Berlin hat so wenig Arbeitslose wie seit 24 Jahren nicht |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |url-status=live |access-date=1 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203224849/https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |archive-date=3 December 2015}}</ref> Mula 2012 hanggang 2015, ang Berlin, bilang isang estado ng Aleman, ay may pinakamataas na taunang tantos ng paglago ng trabaho. Humigit-kumulang 130,000 trabaho ang naidagdag sa panahong ito.<ref>{{Cite news |date=28 January 2015 |title=In Berlin gibt es so viele Beschäftigte wie nie zuvor |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |url-status=live |access-date=16 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224010722/https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |archive-date=24 February 2016}}</ref> Kabilang sa mahahalagang sektor ng ekonomiya sa Berlin ang mga agham pambuhay, transportasyon, impormasyon at mga teknolohiya sa komunikasyon, media at musika, pananalastas at disenyo, bioteknolohiya, mga serbisyong pangkapaligiran, konstruksiyon, e-komersiyo, retail, negosyo sa hotel, at inhinyeriyang medikal.<ref>{{Cite news |date=21 September 2006 |title=Poor but sexy |work=The Economist |url=https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |url-status=live |access-date=19 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622201720/https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |archive-date=22 June 2008}}</ref> Ang pananaliksik at pag-unlad ay may kahalagahang pang-ekonomiya para sa lungsod.<ref name="factsheet">{{Cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Maraming malalaking korporasyon tulad ng Volkswagen, Pfizer, at SAP ang nagpapatakbo ng mga laboratoryong pang-inobasyon sa lungsod.<ref>{{Cite news |title=Immer mehr Konzerne suchen den Spirit Berlins |publisher=Berliner Morgenpost |url=https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |url-status=live |access-date=13 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116150546/https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |archive-date=16 January 2017}}</ref> Ang Science and Business Park sa Adlershof ay ang pinakamalaking parke ng teknolohiya sa Alemanya na sinusukat ng kita. <ref>{{Cite web |title=The Science and Technology Park Berlin-Adlershof |url=https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170117042743/https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |archive-date=17 January 2017 |access-date=13 January 2017 |website=Berlin Adlershof: Facts and Figures |publisher=Adlershof}}</ref> Sa loob ng [[Eurozone]], ang Berlin ay naging sentro para sa paglipat ng negosyo at internasyonal na [[Pamumuhunan (macroeconomics)|pamumuhunan]].<ref>{{Cite news |title=Global Cities Investment Monitor 2012 |publisher=KPMG |url=https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |url-status=live |access-date=28 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102003006/https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |archive-date=2 November 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote nach Bundesländern in Deutschland 2018 {{!}} Statista |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627171657/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |archive-date=27 June 2021 |access-date=13 November 2018 |website=Statista |language=de}}</ref> {| class="wikitable" !Taon <ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote in Berlin bis 2018 |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211194253/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=Statista}}</ref> !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 !2006 !2007 !2008 !2009 !2010 !2011 !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 !2017 !2018 !2019 |- |Tantos ng walang trabaho sa % |15.8 |16.1 |16.9 |18.1 |17.7 |19.0 |17.5 |15.5 |13.8 |14.0 |13.6 |13.3 |12.3 |11.7 |11.1 |10.7 |9.8 |9.0 |8.1 |7.8 |} == Edukasyon at Pananaliksik == <!--{{Pangunahin|Edukasyon sa Berlin}}-->[[Talaksan:Berlin-Mitte_Humboldt-Uni_05-2014.jpg|right|thumb|Ang [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] ay kaugnay sa 57 nagwagi sa Gantimpalang Nobel.]] {{Magmula noong|2014}}, ang Berlin ay may 878 na paaralan, na nagtuturo sa 340,658 mag-aaral sa 13,727 klase, at 56,787 nagsasanay sa mga negosyo at saanman.<ref name="factsheet22">{{cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Ang lungsod ay may 6 na taong programa sa primaryang edukasyon. Pagkatapos matapos ang elementarya, magpapatuloy ang mga mag-aaral sa ''Sekundarschule'' (isang komprehensibong paaralan) o ''Gymnasium'' (paaralan para sa paghahanda sa kolehiyo). Ang Berlin ay may natatanging na programa sa paaralang bilingual sa ''Europaschule'', kung saan tinuturuan ang mga bata ng kurikulum sa Alemanya at isang wikang banyaga, simula sa elementarya at magpapatuloy sa mataas na paaralan.<ref>{{cite web |title=Jahrgangsstufe Null |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080520234625/https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |archive-date=20 May 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[Der Tagesspiegel]] |language=de}}</ref> Ang [[Französisches Gymnasium Berlin]], na itinatag noong 1689 upang turuan ang mga anak ng bakwit na Huguenot, ay nag-aalok ng pagtuturo (Aleman/Pranses).<ref>{{Cite web |title=Geschichte des Französischen Gymnasiums |url=https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080615205603/https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |archive-date=15 June 2008 |access-date=17 August 2008 |website=Französisches Gymnasium Lycée Français Berlin |language=de, fr}}</ref> Ang [[Paaralang John F. Kennedy, Berlin|Paaralang John F. Kennedy]], isang bilingweng Aleman–Ingles na pampublikong paaralan sa [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]], ay partikular na tanyag sa mga anak ng mga diplomat at komunidad ng ekspatriado na nagsasalita ng Ingles. 82 {{Lang|de|Gymnasien}} ang nagtutro ng [[Wikang Latin|Latin]] <ref>{{Cite web |date=29 March 2013 |title=Latein an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/latein |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171004133934/https://www.gymnasium-berlin.net/latein |archive-date=4 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> at 8 ang nagtuturo ng [[Wikang Sinaunang Griyego|Sinaunang Griyego]].<ref>{{Cite web |date=31 March 2013 |title=Alt-Griechisch an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012215308/https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |archive-date=12 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> == Kultura == [[Talaksan:Alte_Nationalgalerie_abends_(Zuschnitt).jpg|thumb|200x200px|Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].]] [[Talaksan:Cafe_am_Holzmarkt,_River_Spree,_Berlin_(46636049685).jpg|left|thumb|Ang [[Alternatibong kultura|alternatibong]] Holzmarkt, [[Friedrichshain-Kreuzberg]]]] {{main|Kultura sa Berlin|Media sa Berlin}} Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO2" /> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO3">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO22">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080808091530/https://whc.unesco.org/en/list/532 |archive-date=8 August 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Ang lumalawak na kultural na pangyayari sa lungsod ay binibigyang-diin ng paglipat ng [[Pangkalahatang Grupo ng Musika|Universal Music Group]] na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan sa pampang ng Ilog Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay pinangalanang "Lungsod ng Disenyo" ng [[UNESCO]] at naging bahagi na ng [[Malikhaing Network ng Lungsod|Creative Cities Network]] mula noon.<ref name="Cityofdesign32">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref><ref name="Cityofdesign4">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> == Mga tala == <references group="note"/> == Mga sanggunian == <references />{{Geographic location |Centre = Berlin |North = [[Neubrandenburg]], [[Rostock]] |Northeast = [[Szczecin]] ([[Polonya]]) |East = [[Frankfurt (Oder)]] |Southeast = [[Cottbus]] |South = [[Dresden]] |Southwest = [[Potsdam]], [[Dessau]], [[Halle, Saxony-Anhalt|Halle]], [[Leipzig]] |West = [[Brandenburg an der Havel]], [[Braunschweig]] |Northwest = [[Hamburg]], [[Lübeck]] }} {{Navboxes |list= {{Berlin}} {{Mga Borough ng Berlin}} {{Mga lungsod sa Alemanya}} {{Germany states}} {{Kabiserang lungsod ng Unyong Europeo}} {{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}} {{Kabiserang Kultural sa Europa}} {{Hanseatic League}} }} [[Kategorya:Mga estado ng Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Mga lungsod sa Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Kabisera sa Europa|Berlin]] [[Kategorya:Berlin]] omoifj640f2wr9cd4fm6l34uo09m6ze 0 13973 1965972 1964332 2022-08-25T02:54:57Z WayKurat 2259 [[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/JS10197|JS10197]] ([[User talk:JS10197|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:Ricky Luague|Ricky Luague]] wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Dolphy | image = Dolphy.jpg | alt = | caption = | birth_name = Rodolfo Vera Quizon | birth_date = {{birth date|1928|7|25}} | birth_place = [[Tondo, Maynila|Tondo]], [[Maynila]], [[Pilipinas]] | death_date = {{death date and age|2012|7|10|1928|7|25}}<ref>{{cite news |url=http://www.rappler.com/nation/8372-dolphy-is-dead-83 |title=Dolphy is dead at 83 |publisher=Rappler |date= 2012-07-10 |accessdate=2012-07-10}}</ref> | death_place = [[Lungsod ng Makati]], [[Kalakhang Maynila]], [[Pilipinas]] | nationality = [[Pilipino]] | other_names = | known_for = | occupation = [[artista|Aktor]], [[komedya]]nte | years_active = | spouse = | partner = Rocky | website = }} Si '''Rodolfo Vera Quizon, Sr.''' (25 Hulyo 1928 - 10 Hulyo 2012) o mas kilala sa tawag na '''Dolphy''' o '''Pidol''' ay isang artistang [[mga Pilipino|Pilipino]]. Siya ang tinaguriang ''"Hari ng Komedya"'' sa larangan ng showbiz sa Pilipinas. Nagsimula siyang lumabas sa pelikula sa produksyon ng ama ni [[Fernando Poe Jr.]] na si [[Fernando Poe]] para sa pelikulang ''[[Dugo ng Bayan]]''. Nakilala siya nang maging kontratadong artista siya ng [[Sampaguita Pictures]] at gawin ang una niyang pelikula dito, ang ''[[Sa Isang Sulyap Mo Tita]]''. Naging malaking patok ito sa takilyang bagay na binigyan siya ng kanyang unang starring role sa ''[[Jack & Jill]]'' kung saang ginampanan niya ang papel ng isang baklang kapatid ng tomboy naman na si [[Lolita Rodriguez]]. ==Pelikula== {| class="wikitable" |- style="background:#ccc; text-align:center;" ! Taon !! Titulo !! Papel |- | rowspan="4"| 1953 || ''Sa Isang Sulyap mo Tita'' || Gat (as Dolphy Quizon) |- | ''Jack and Joke'' || Glorio / Glory |- | ''Maldita'' |- | ''Vod-A-Vil'' |- | rowspan="6"| 1954 || ''[[Maalaala Mo Kaya]]'' || Menes |- | ''Dalagang Ilocana'' || Kulas |- | ''Sa Isang Halik mo Pancho'' |- | ''Sabungera'' |- | ''Menor de Edad'' |- | ''Kurdapya'' |- | rowspan="9"| 1955 || ''Tatay na si Bondying'' |- | ''Artista'' |- | ''Sa Dulo ng Landas'' |- | ''Balisong'' |- | ''Despatsadora'' |- | ''Waldas'' |- | ''Hindi Basta-Basta'' |- | ''Hootsy-Kootsy'' || Hootsy kootsy |- | ''Mambo-Dyambo'' |- | rowspan="6"| 1956 || ''Chavacano'' |- | ''Vaccacionista'' |- | ''Teresa'' |- | ''Gigolo'' |- | ''Boksingera'' || Doro |- | ''Kulang sa 7'' |- | rowspan="5"| 1957 || ''Hongkong Holiday'' |- | ''Bituing Marikit'' || Cosme |- | ''Hahabol-habol'' |- | ''Paru-Parong Bukid'' |- | ''Tatang Edyer'' |- | rowspan="5"| 1958 || ''Dewey Boulevard'' |- | ''Mga Reyna ng Vicks'' || DZRQ Host |- | ''Pulot-Gata'' |- | ''Silveria'' |- | ''Mga Kuwento ni Lola Basyang'' || Pedro |- | rowspan="6"| 1959 || ''Ipinagbili Kami ng Aming Tatay'' |- | ''Isinumpa'' |- | ''[[Kalabog en Bosyo]]'' || Kalabog |- | ''Pakiusap'' |- | ''Sa Libis Ng Nayon'' |- | ''Wedding Bells'' || Jeannie's Father (segment "Kasalan") |- | rowspan="6"| 1960 || ''7 Amores'' || (segment "Moro Story") |- | ''Ang Tsismosang Magkakapitbahay'' |- | ''Beatnik'' |- | ''Dobol Trobol'' |- | ''Lawiswis Kawayan'' |- | ''Love At First Sight'' |- | rowspan="6"| 1961 || ''Eca Babagot'' |- | ''Hani-hanimun'' || Dolphy |- | ''Kandidatong Pulpol'' || Dolphy |- | ''Sa Linggo Ang Bola'' |- | ''Kasal Muna Bago Ligaw'' |- | ''Operatang Sampay Bakod'' || Rico |- | rowspan="6"| 1962 || ''Barilan Sa Baboy Kural'' |- | ''Si Lucio at Si Miguel'' || Miguel |- | ''The Big Broadcast'' || Dolphy |- | ''Lab na Lab Kita'' || Dolphy Montes |- | ''Susanang Daldal'' |- | ''Tanzan The Mighty'' || Tarzan |- | rowspan="10"| 1963 || ''Adiang Waray'' |- | ''Detektib Kalog'' |- | ''Ecu Tatakot'' |- | ''Ikaw Na Ang Mag-Ako'' |- | ''Pasiklab Ni Long Ranger'' |- | ''King And Queen For A Day'' |- | ''Magtago Ka Na Binata!'' |- | ''Mga Manugang Ni Dracula'' |- | ''Mr. Melody' |- | ''Tansan VS Tarzan'' || Tarsan |- | rowspan="5"| 1964 || ''Babaing Kidlat'' |- | ''Captain Barbell'' || Tentang |- | ''Adre, Ayos Na!'' |- | ''Sa Daigdig Ng Fantasia'' |- | ''Utos ni Tale Hindi Mababale'' |- | rowspan="10"| 1965 || ''Agent Sa Lagim'' |- | ''Dolphinger'' |- | ''Dr. Yes' |- | ''Keng Leon, Keng Tigre'' |- | ''Kulog At Kidlat'' |- | ''Operesyon Ni Adan'' |- | ''Scarface at Al Capone'' || Scarface |- | ''Show Business'' |- | ''Dolphinger Meets Pantarorong'' |- | ''Genghis Bond'' |- | rowspan="15"| 1966 || ''Alyas Don Juan'' || Agent 1-2-3 |- | ''Mga Bagong Salta Sa Maynila'' |- | ''Alyas Popeye'' |- | ''Mga Bagong Salta Sa Bahay Engkantada'' |- | ''James Batman'' || James Hika / James Batman / Dolpho |- | ''Dalawang Kumande sa WAC'' |- | ''Doble Solo'' || Agent 1-2-3 |- | ''Dolpong Istambol'' || Agent 1-2-3 |- | ''Dolpong Scarface'' || Agent 1-2-3 |- | ''Dressed To Kill'' |- | ''Dr. Laway'' || Dr.Laway |- | ''Napoleon Doble'' |- | ''Operation Butterball'' |- | ''Pambihirang 2 Sa Combat'' |- | ''Pepe & Pilar'' |- | rowspan="8"| 1967 || ''Sungit Conference'' |- | ''Buhay Marino'' |- | ''Hey Boy Hey Girl'' |- | ''Like Father Like Son'' |- | ''Shake-A-Boom'' |- | ''Sitsiritsit Alibangbang'' |- | ''Da Best In Da West'' |- | ''Together Again'' |- | rowspan="11"| 1968 || ''Artista Ang Aking Asawa'' |- | ''Buy 1 Take 1'' |- | ''Dakilang Tanga'' |- | ''Good Morning Titser'' |- | ''Kaming Taga-Ilog'' |- | ''Kaming Taga-Bundok'' |- | ''O Kaka O Kaka'' |- | ''Pag-ibig, Pagmasdan Mo Ang Ginawa Mo' |- | ''Private Ompong & The Sexy Dozen'' || Private Ompong |- | ''Tiririt ng Maya, Tiririt ng Ibon'' |- | ''Utos Ni Mayor'' |- | rowspan="7"| 1969 || ''Adolpong Hitler'' || Adolphong Hitler |- | ''Ang Sakristan'' |- | ''Buhay Bumbero'' |- | ''Facifica Falayfay'' || Facifica Falayfay |- | ''Golpe De Gulat'' |- | ''Kangkarot'' |- | ''Mekenis Gold'' || Gregory Pek-wa |- | rowspan="5"| 1970 || ''Boyoyoy'' |- | ''El Pinoy Matador'' |- | ''Rodolfo Valentino'' |- | ''Tayo'y Mag-Up Up and Away'' |- | ''Tulak ng Bibig, Kabig ng Dibdib'' |- | rowspan="3"| 1971 || ''Family Planting'' |- | ''Karioka Etchos De America'' |- | ''Kung Ano Ang Puno, Siya ang Bunga'' |- | rowspan="8"| 1972 || ''Anthony at Cleopatra'' |- | ''Florante at Laura'' |- | ''Love Pinoy Style'' |- | ''Ta-ra-ra-dyin Pot-pot'' |- | ''Nardong Putik (Guest)'' |- | ''Pinokyo en Little Snow White'' || Pinokyo |- | ''Itik-itik'' |- | ''Si Romeo at Si Julieta'' |- | rowspan="8"| 1973 || ''Ako'y Paru-paro, Bulaklak Naman Ako'' || Parolito |- | ''Captain Barbell Boom'' |- | ''Cyrano at Roxanne'' |- | ''Dracula Goes to RP'' |- | ''Fefita Fofonggay viuda de Falayfay'' || Fefita Fofonggay |- | ''Ibong Adarna'' || Prinsipe Adolfo |- | ''Kitang-kita ang Ebidensiya'' |- | ''Fung Ku'' |- | rowspan="5"| 1974 || ''Bornebol'' |- | ''Byenan Ko Ang Aking Anak'' |- | ''Huli-huli Yan'' || Olympio 'Ompong' Rocha |- | ''John & Marsha'' |- | ''Sarhento Fofonggay'' |- | rowspan="4"| 1975 || ''The Goodfather'' |- | ''Jack and Jill and John'' || John |- | ''John and Marsha sa Amerika'' || John |- | ''Meron Akong Nakita'' |- | rowspan="7"| 1976 ||''Ang Banal, Ang Ganid, At Ang Pusakal'' |- | ''Brutus'' |- | ''Taho-itchi'' |- | ''Kisame Street'' |- | ''Omeng Satanasia'' || Omeng Satanasia |- | ''Kaming Matatapang ang Apog'' || Urbano |- | ''Kisame Street'' |- | rowspan="4"| 1977 || ''John and Marsha 77'' || John |- | ''Kapten Batuten'' || Kapten Batuten |- | ''Omeng Satanasia'' || Omeng Satanasia / Gregory / Angelito |- | ''War Kami Ng Misis Ko'' |- | rowspan="4"| 1978 || ''Ang Tatay Kong Nanay'' |- | ''Facundo Alitaftaf'' || Facundo Alitaftaf |- | ''Jack and Jill of the Third Kind'' |- | ''Mokong'' || Mokong |- | rowspan="3"| 1979 || ''Bugoy'' || Bugoy |- | ''Dancing Master'' || Johnny |- | ''Darna Kuno'' || Darna |- | rowspan="5"| 1980 || ''Dolphy's Angels'' || Dolphy Angeles |- | ''John and Marsha 80'' || John |- | ''Max en Jess'' || Max |- | ''Superhand'' || Johnny |- | ''The Quick Brown Fox'' |- | rowspan="4"| 1981 || ''Da Best In Da West 2'' |- | ''Dancing Master 2'' || Johnny |- | ''Stariray'' |- | ''Titser's Pet'' |- | rowspan="5"| 1982 || ''Good Morning Professor'' |- | ''Mga Kanyon Ni Mang Simeon'' |- | ''My Heart Belongs To Daddy'' |- | ''My Juan en Onli'' || Juan |- | ''Nang Umibig Ang Mga Gurang'' || Dolpo |- | rowspan="4"| 1983 || ''Always In My Heart'' || Angelo |- | ''Daddy Knows Best'' |- | ''My Funny Valentine'' |- | ''Tengteng De Sarapen'' |- | rowspan="3"| 1984 || ''Daddy's Little Darlings'' |- | ''Nang Maghalo ang Balat Sa Tinalupan'' || Rudolph |- | ''Da Best of John & Marsha'' || John |- | rowspan="3"| 1985 || ''The Crazy Professor'' || Professor Einstein |- | ''Goatbuster'' || Baldo / Bogart |- | ''John and Marsha sa Probinsiya'' || John |- | rowspan="3"| 1986 || ''Balimbing'' |- | ''John and Marsha 86 TNT'' || John |- | ''Kalabog en Bosyo 2'' || Kalabog |- | rowspan="6"| 1987 || ''Action is not Missing'' |- | ''Bata Batuta'' |- | ''Black Magic'' |- | ''Mga Anak Ni Facifica Falyfay'' || Facifica Falayfay |- | ''My Bugoy Goes To Congress'' || Bugoy |- | ''Once Upon A Time'' || Puga |- | rowspan="3"| 1988 || ''Bakit Kinagat Ni Adan ang Mansanas Ni Eba'' || Ambo |- | ''Haw-haw De Karabao'' || Sebio |- | ''Enteng the Dragon'' || Enteng |- | rowspan="3"| 1989 || ''Balbakwa'' || Balbakwa |- | ''My Darling Domestic'' |- | ''May Pulis sa Ilalim ng Tulay'' || Pitong Dimasuhulan |- | rowspan="3"| 1990 || ''Atorni Agaton: Abogadong de kampanilya'' || Atorni Agaton |- | ''Dino Dinero'' |- | ''Espadang Patpat'' || Pidol |- | 1991 || ''John en Marsha ngayon '91'' || John |- | 1993 || ''Home Along Da Riles'' || Kevin Kósme |- | rowspan="2"| 1994 || ''Abrakadabra'' || Aladding / Ding |- | ''Hataw, Tatay Hataw'' || Marlon |- | rowspan="3"| 1995 || ''Father en Son'' || Johnny |- | ''Home Sic Home'' || Berto |- | ''Wanted: Perfect Father'' || Roy |- | rowspan="2"| 1996 || ''Aringkingking'' || Maroy |- | ''Da Best in da West 2: Da Western Pulis Istori'' || Sgt. John Paul Quezada |- | 1997 || ''Home Along Da Riles 2'' || Kevin Kósme |- | 1998 || ''Tataynic'' || Nicardo "Tatay Nic" De Carpio |- | rowspan="2"| 2000 || [[Daddy O! Baby O!]]|| Mario |- | ''Markova'' || Walter Dempster Jr. / Walterina Markova |- | 2002 || ''Home Along Da Riber'' || Upoy |- | 2008 || ''Dobol Trobol'' || Macario |- | 2009 || ''Nobody, Nobody But Juan'' || Juan |- | rowspan="2"|2010 || ''Father Jejemon'' || Father Jejemon |} == Telebisyon == *Buhay Bakla (ABS-CBN 9) *Tatarangtangtang (ABS-CBN 9) *[[:en: John & Marsha | John & Marsha]] (RPN 9) *Plaza 1899 (RPN 9) *Gabi Ni Dolphy (RPN 9) *Purungtong (RPN 9) *[[:en: Home Along Da Riles | Home Along da Riles]] (ABS-CBN 2) *[[:en: Home Along Da Riles #spinoff |Home Along da Airport]] (ABS-CBN 2) *[[Quizon Avenue]] (ABS-CBN 2) *[[John en Shirley]] (ABS-CBN 2) *[[Eat Bulaga]] (GMA 7) - espesyal na bisita *[[Walang Tulugan with the Master Showman]] (GMA 7) - espesyal na bisita *[[:en: Ricky Lo |Ricky Lo Exclusives]] (QTV 11) *[[SNN: Showbiz News Ngayon]] (ABS-CBN 2) - espesyal na bisita *[[May Bukas Pa]] (ABS-CBN 2) == Sanggunian == {{reflist}} {{BD|1928|2012|Dolphy}} [[Kategorya:Mga artista mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga Pilipinong liping-Intsik]] [[Kategorya:Mga Pilipinong liping-Kastila]] [[Kategorya:Mga Kapampangan]] [[Kategorya:Mga direktor ng pelikula mula sa Pilipinas]] 4zg02xcvvy4yxpj96op3f3ai3htkd7o 0 14037 1965973 1964021 2022-08-25T02:54:57Z WayKurat 2259 [[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/JS10197|JS10197]] ([[User talk:JS10197|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:Jojit fb|Jojit fb]] wikitext text/x-wiki {{multiple issues| {{Unsourced|date=Mayo 2022}} {{Update|date=Mayo 2022}} }} {{Infobox person | image = Susan roces.jpg | image_size = | name = Susan Rocés | birth_name = Jesusa Purificación Sonora | birth_date = {{Birth date|1941|07|28}} | birth_place = [[Negros Occidental]], [[Pilipinas]] | death_date = {{death date and age|2022|5|20|1941|7|28}} | other_names = | spouse = {{marriage|[[Fernando Poe, Jr.]]|1968|2004}} | occupation = [[Aktres]] | years_active = 1952–2022 }} Si '''Susan Roces''' ay unang nasilayan sa [[pelikula]] ng [[Jose Nepomuceno Productions]] noong siya ay 10 anyos pa lamang na pinamagatang [[Mga Bituin ng Kinabuksan]], isang [[drama]] na kasama si [[Ike Lozada]] na noon ay isa ring batang paslit. Pagkatapos ng pelikulang nasabi ay pansamantalang tumigil si '''Susan''' sa pag-aartista at inasikaso muna ang pag-aaral at pagkalipas ng limang taon ay nagbalik ang isang batang paslit na isang dalagita na sa pelikulang [[Komedya]] ang [[Miss Tilapya]] subalit pangalawa lamang siya at suporta sa artista na noo'y reyna ng [[Sampaguita Pictures]] na si [[Gloria Romero]]. Pagkaraan ng pelikulang iyon ay binigyan siya ng isang pelikulang maituturing na siya mismo ang bida, ito ay ang una niyang starring role ang [[Boksingera]] kung saan itinambal siya kay [[Luis Gonzales]] na isang [[Komedya]]-[[Drama]]ng pelikula, subalit ang nasabing pelikula ay di gaanong pumutok sa takilya kaya sa kanyang mga sumunod na pelikula ay isinama muna siya sa mga bigating artista ng naturang kompanya. Isa siya sa mga barkada ni [[Dolphy]] sa pelikulang [[Kulang sa 7]] at papel ng isang dalagitang umako ng kasalanan ng iba sa madramang pelikula na [[Sino ang Maysala]] at isang panauhing artista lamang sa pelikulang [[Pasang Krus (1957)]] kasama si [[Romeo Vasquez]]. Taong [[1957]] ng bigyan muli siya ng isang natatanging pagkaganap kasama ang baguhang si [[Romeo Vasquez]] sa pelikulang [[Prinsesang Gusgusin]] at isa sa mga contestant na nagsiwalat ng kanilang natatanging karanasan na Dramang-Panradyo na isinalin sa pelikula ang [[Mga Reyna ng Vicks]] na katunggali niya sa paglalahad ng kanyang natatanging buhay sina [[Amalia Fuentes]], [[Gloria Romero]] at [[Rita Gomez]]. ==Mga Kapatid== *''[[Rosemarie]] *''[[Teresita Sonora]] ==Pelikula== *1952 - ''Mga Bituin ng Kinabukasan *1956 - ''Miss Tilapya *1956 - ''Boksingera *1956 - ''Kulang sa 7 *1957 - ''Sino ang Maysala *1957 - ''Pasang Krus *1957 - ''Mga Anak ng Diyos *1957 - ''Mga Ligaw na Bulaklak *1957 - ''Prinsesang Gusgusin *1958 - ''Mga Reyna ng Vicks *1958 - ''[[Madaling Araw]] *1958 - ''[[Tawag ng Tanghalan]] *1958 - ''Ulilang Anghel *1961 - ''Beatnik *1965 - ''[[:en: Matt Monro | Portrait Of My Love]] *1968 - ''[[Maruja]] *1971 - ''Adios Mi Amor *1971 - ''Gumising Ka, Maruja'' *1972 - ''Bilangguang Puso'' *1972 - ''Salaginto't Salagubang'' *1973 - ''[[Florinda]]'' *1973 - ''Hanggang sa Kabila ng Daigdig'' *1973 - ''Karnabal'' *1974 - ''Dalawa ang Nagdalantao sa Akin'' *1974 - ''[[Patayin Sa Sindak Si Barbara | Patayin Mo sa Sindak si Barbara]]'' *1975 - ''Pandemonium'' *1976 - ''Sapagka't Kami'y Mga Misis Lamang'' *1976 - ''Langit, Lupa at Impyerno'' *1977 - ''[[Maligno]]'' *1978 - ''It Happened One Night'' *1978 - ''Gumising ka Maruja'' *1979 - ''Mahal, Saan Ka Nanggaling Kagabi?'' *1979 - ''Angelita, Ako ang Iyong Ina'' *1979 - ''Mahal, Ginagabi Ka Na Naman'' *1980 - ''[[Tanikala]]'' *1982 - ''Manedyer si Kumander'' *1984 - ''Hoy! Wala Kang Paki'' *1986 - ''[[Payaso]]'' *1986 - ''[[Nasaan Ka Nang Kailangan Kita]]'' *1986 - ''Inday, Inday sa Balitaw'' *1987 - ''Bunsong Kerubin'' *1987 - ''No Retreat, No Surrender si Kumander *1987 - ''Paano Kung Wala Ka Na?'' *1987 - ''1 + 1 = 12 + 1'' *1988 - ''Kambal Tuko'' *1988 - ''Buy One, Take One'' *1988 - ''Love Boat: Mahal, Trip Kita *1989 - ''Here Comes The Bride'' *1989 - ''Ang Lahat ng Ito Pati Na ang Langit'' *1990 - ''[[Mundo Man ay Magunaw]]'' *1990 - ''[[Manilyn Reynes |Feel na Feel]]'' *1991 - ''Ubos Na ang Luha Ko'' *1997 - ''Isinakdal Ko ang Aking Ina'' *2003 - ''Mano Po 2: My Home'' ==Mga serye sa TV== *1996 - ''[[Maalaala Mo Kaya]]: Pahiram ng Isang Pasko'' *2006 - ''[[John en Shirley]]'' *2008 - ''[[:en: Sineserye Presents |Sineserye Presents: The Susan Roces Cinema Collection]]'' *2008 - ''[[Iisa Pa Lamang]]'' *2008 - ''[[Maalaala Mo Kaya]]: [[Basura]]'' *2009 - ''[[Sana Ngayong Pasko]]'' *2009 - ''[[May Bukas Pa]]'' *2011 - ''[[Babaeng Hampaslupa]]'' *2011 - ''[[100 Days to Heaven]]'' *2012 - ''[[Walang Hanggan]]'' *2013 - ''[[Muling Buksan Ang Puso]]'' *2013 - ''[[Wansapanataym]]: [[Simbang Gabi]]'' *2014 - ''[[Sana Bukas pa ang Kahapon]]'' *2015-2022 - ''[[FPJ's Ang Probinsyano]]'' (huling serye ni Susan Roces bago pa pumanaw) ==Tribya== *''alam ba ninyo na si Susan Roces ang nanalo bilang '''Pinakamagaling na Artista''' ([[FAMAS]]) noong [[1978]] para sa mala-Klasikong pagganap bilang si [[Maruja]] sa pelikulang [[Gumising ka Maruja]]''. {{BD|1941|2022|Roces, Susan}} [[Kategorya:Mga artista mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga nanalo ng Gawad FAMAS]] [[Kategorya:Mga batang artista]] qy6au1qsb5ezz6wxqrwb7wa0psqm2zz 0 14446 1965840 1906809 2022-08-24T12:12:38Z 2001:4454:58C:3C00:34F1:10E9:4637:FDD wikitext text/x-wiki {{Infobox | bodyclass = geography | above = Timog Asya | image = [[File:South asia.jpg|200px|Location of South Asia]] | label1 = Mga Bansa | data1 = 7 hanggang 10 (''[[South Asia#Definitions|see text]]'') | label2 = Mga Teritoryo | data2 = 0, 1, o 2 (''[[South Asia#Definitions|see text]]'') | label3 = [[Gross domestic product|GDP]] (Nominal) | data3 = $1.854 trilyon (2009) | label4 = {{nowrap|GDP per capita}} (Nominal) | data4 = $1,079 (2009) | label5 = Mga Wika | data5 = [[Wikang Assamese|Assamese/Asomiya]], [[Wikang Balochi|Balochi]], [[Wikang Bengali|Bengali]], [[Wikang Bodo|Bodo]], [[Burmese language|Burmese]], [[Dari (Persian)|Dari]],<ref name="AfgCIA">{{cite web|url= https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html#People|title= Afghanistan|date= 13 Disyembre 2007|work= [[The World Factbook]]|publisher= [[Central Intelligence Agency]]|access-date= 16 Pebrero 2013|archive-date= 9 Hulyo 2016|archive-url= https://web.archive.org/web/20160709035637/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html#People|url-status= dead}}</ref> [[Wikang Dhivehi|Dhivehi]], [[Wikang Dogri|Dogri]], [[Wikang Dzongkha|Dzongkha]], [[Wikang Ingles|Ingles]], [[Wikang Gujarati|Gujarati]], [[Hindi]], [[Wikang Hindko|Hindko]], [[Wikang Kannada|Kannada]], [[Wikang Kashmiri|Kashmiri]], [[Wikang Konkani|Konkani]], [[Wikang Maithili|Maithili]], [[Wikang Malayalam|Malayalam]], [[Wikang Marathi|Marathi]], [[Wikang Meitei|Manipuri]], [[Wikang Nepali|Nepali]], [[Wikang Oriya|Oriya]], [[Wikang Pahari|Pahari]], [[Wikang Pashto|Pashto]], [[Wikang Punjabi|Punjabi]], [[Wikang Sanskrit|Sanskrit]], [[Wikang Santali|Santhali]], [[Wikang Sindhi|Sindhi]], [[Wikang Singgales|Sinhala]], [[Wikang Saraiki|Saraiki]], [[Wikang Tamil|Tamil]], [[Wikang Telugu|Telugu]], [[Wikang Tibetano|Tibetano]], [[Wikang Urdu|Urdu]], at iba pa | label6 = Time Zones | data6 = UTC +6:30 (Burma) to UTC +3:30 (Iran) | label7 = Mga malalaking lungsod | data7 = [[Ahmedabad]], [[Amritsar]], [[Bangalore]], [[Chittagong]], [[Chennai]], [[Cochin]], [[Colombo]], [[Delhi]], [[Dhaka]], [[Faisalabad]], [[Hyderabad, Pakistan|Hyderabad]], [[Hyderabad, India|Hyderabad]], [[Islamabad]], [[Jaipur]], [[Kanpur]], [[Karachi]], [[Kathmandu]], [[Kolkata]], [[Kozhikode]], [[Lahore]], [[Lhasa]], [[Lucknow]], [[Malé]], [[Multan]], [[Mumbai]], [[Patna]], [[Peshawar]], [[Pune]], [[Quetta]], [[Rawalpindi]], [[Sukkur]], [[Surat]], [[Thimpu]], [[Thiruvanathapuram]], [[Visakhapatnam]] and [[Yangon]] }} [[File:India and South Asia Köppen climate map with legend.jpg|right|thumb|Köppen uuri ng klima ang mapa ng Timog Asya.]] [[Ang Sining ng Pakikidigma|Ang]] '''Timog Asya''' o '''Katimugang Asya''' ay ang katimugang rehiyon ng [[kontinente]]ng [[Asya]] na binubuo ng mga bansa sa timog ng [[Himalaya]]. Naghahanggan ang Timog Asya sa [[Karagatang Indiyano]] sa timog, at sa kalupaan, nang mga rehiyon ng [[Kanlurang Asya]], [[Gitnang Asya]], [[Silangang Asya]] at [[Timog-Silangang Asya]]. Iba iba ang mga pahayag ng iba't ibang mga sanggunian kung aling mga bansa ang bahagi ng rehiyon. Halimbawa, ayon sa [[United Nations geoscheme|kaurian ng rehiyong heograpikal]] ng [[Nagkakaisang mga Bansa|UN]],<ref>{{cite web|url=http://millenniumindicators.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm |title=United Nations geoscheme |publisher=Millenniumindicators.un.org |date=2011-09-20 |accessdate=2012-08-25}}</ref> Binubuo ang Katimugang Asya ng mga bansang [[Afghanistan]], [[Bangladesh]], [[Bhutan]], [[India]], [[Maldives]], [[Nepal]], [[Pakistan]], at [[Sri Lanka]]. Subalit, binanggit ng UN ang "pagtatalaga ng mga bansa o lugar sa pagpapangkat na ito ay para sa kaayusang estatistikal at hindi nagpapakahulugan nang anumang palagay pampolitika o iba pagkakaugnay ng mga bansa o teritoryo."<ref>{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49.htm |title=Standard Country or Area Codes for Statistical Use |publisher=Millenniumindicators.un.org |accessdate=2012-08-25}}</ref> Sa ibang katuringan, ang ibang mga bansa ay hindi bahagi ng rehiyon, at sa iba pang katuringan, ang [[Burma]] at [[Tibet]] ay ibinibilang din sa rehiyon. Ang pangunahing relihiyon ang Hinduismo. Tinatawag ding "Land of Mysticism" dahil sa mga paniniwalang taglay ng mga relihiyon at mga pilosopiyang umusbong dito. Umusbong din dito ang mga relihiyong Buddhism, Jainism at Sikhism. ==Mga sanggunian== [[Kategorya:Asya]] {{reflist}} {{stub}} r6c6hpoagjo44eqzsqmd62yjzvoz6or 1965877 1965840 2022-08-24T17:22:14Z Glennznl 73709 Kinansela ang pagbabagong 1965840 ni [[Special:Contributions/2001:4454:58C:3C00:34F1:10E9:4637:FDD|2001:4454:58C:3C00:34F1:10E9:4637:FDD]] ([[User talk:2001:4454:58C:3C00:34F1:10E9:4637:FDD|Usapan]]) wikitext text/x-wiki {{Infobox | bodyclass = geography | above = Timog Asya | image = [[File:South asia.jpg|200px|Location of South Asia]] | label1 = Mga Bansa | data1 = 7 hanggang 10 (''[[South Asia#Definitions|see text]]'') | label2 = Mga Teritoryo | data2 = 0, 1, o 2 (''[[South Asia#Definitions|see text]]'') | label3 = [[Gross domestic product|GDP]] (Nominal) | data3 = $1.854 trilyon (2009) | label4 = {{nowrap|GDP per capita}} (Nominal) | data4 = $1,079 (2009) | label5 = Mga Wika | data5 = [[Wikang Assamese|Assamese/Asomiya]], [[Wikang Balochi|Balochi]], [[Wikang Bengali|Bengali]], [[Wikang Bodo|Bodo]], [[Burmese language|Burmese]], [[Dari (Persian)|Dari]],<ref name="AfgCIA">{{cite web|url= https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html#People|title= Afghanistan|date= 13 Disyembre 2007|work= [[The World Factbook]]|publisher= [[Central Intelligence Agency]]|access-date= 16 Pebrero 2013|archive-date= 9 Hulyo 2016|archive-url= https://web.archive.org/web/20160709035637/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html#People|url-status= dead}}</ref> [[Wikang Dhivehi|Dhivehi]], [[Wikang Dogri|Dogri]], [[Wikang Dzongkha|Dzongkha]], [[Wikang Ingles|Ingles]], [[Wikang Gujarati|Gujarati]], [[Hindi]], [[Wikang Hindko|Hindko]], [[Wikang Kannada|Kannada]], [[Wikang Kashmiri|Kashmiri]], [[Wikang Konkani|Konkani]], [[Wikang Maithili|Maithili]], [[Wikang Malayalam|Malayalam]], [[Wikang Marathi|Marathi]], [[Wikang Meitei|Manipuri]], [[Wikang Nepali|Nepali]], [[Wikang Oriya|Oriya]], [[Wikang Pahari|Pahari]], [[Wikang Pashto|Pashto]], [[Wikang Punjabi|Punjabi]], [[Wikang Sanskrit|Sanskrit]], [[Wikang Santali|Santhali]], [[Wikang Sindhi|Sindhi]], [[Wikang Singgales|Sinhala]], [[Wikang Saraiki|Saraiki]], [[Wikang Tamil|Tamil]], [[Wikang Telugu|Telugu]], [[Wikang Tibetano|Tibetano]], [[Wikang Urdu|Urdu]], at iba pa | label6 = Time Zones | data6 = UTC +6:30 (Burma) to UTC +3:30 (Iran) | label7 = Mga malalaking lungsod | data7 = [[Ahmedabad]], [[Amritsar]], [[Bangalore]], [[Chittagong]], [[Chennai]], [[Cochin]], [[Colombo]], [[Delhi]], [[Dhaka]], [[Faisalabad]], [[Hyderabad, Pakistan|Hyderabad]], [[Hyderabad, India|Hyderabad]], [[Islamabad]], [[Jaipur]], [[Kanpur]], [[Karachi]], [[Kathmandu]], [[Kolkata]], [[Kozhikode]], [[Lahore]], [[Lhasa]], [[Lucknow]], [[Malé]], [[Multan]], [[Mumbai]], [[Patna]], [[Peshawar]], [[Pune]], [[Quetta]], [[Rawalpindi]], [[Sukkur]], [[Surat]], [[Thimpu]], [[Thiruvanathapuram]], [[Visakhapatnam]] and [[Yangon]] }} [[File:India and South Asia Köppen climate map with legend.jpg|right|thumb|Köppen uuri ng klima ang mapa ng Timog Asya.]] Ang '''Timog Asya''' o '''Katimugang Asya''' ay ang katimugang rehiyon ng [[kontinente]]ng [[Asya]] na binubuo ng mga bansa sa timog ng [[Himalaya]]. Naghahanggan ang Timog Asya sa [[Karagatang Indiyano]] sa timog, at sa kalupaan, nang mga rehiyon ng [[Kanlurang Asya]], [[Gitnang Asya]], [[Silangang Asya]] at [[Timog-Silangang Asya]]. Iba iba ang mga pahayag ng iba't ibang mga sanggunian kung aling mga bansa ang bahagi ng rehiyon. Halimbawa, ayon sa [[United Nations geoscheme|kaurian ng rehiyong heograpikal]] ng [[Nagkakaisang mga Bansa|UN]],<ref>{{cite web|url=http://millenniumindicators.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm |title=United Nations geoscheme |publisher=Millenniumindicators.un.org |date=2011-09-20 |accessdate=2012-08-25}}</ref> Binubuo ang Katimugang Asya ng mga bansang [[Afghanistan]], [[Bangladesh]], [[Bhutan]], [[India]], [[Maldives]], [[Nepal]], [[Pakistan]], at [[Sri Lanka]]. Subalit, binanggit ng UN ang "pagtatalaga ng mga bansa o lugar sa pagpapangkat na ito ay para sa kaayusang estatistikal at hindi nagpapakahulugan nang anumang palagay pampolitika o iba pagkakaugnay ng mga bansa o teritoryo."<ref>{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49.htm |title=Standard Country or Area Codes for Statistical Use |publisher=Millenniumindicators.un.org |accessdate=2012-08-25}}</ref> Sa ibang katuringan, ang ibang mga bansa ay hindi bahagi ng rehiyon, at sa iba pang katuringan, ang [[Burma]] at [[Tibet]] ay ibinibilang din sa rehiyon. Ang pangunahing relihiyon ang Hinduismo. Tinatawag ding "Land of Mysticism" dahil sa mga paniniwalang taglay ng mga relihiyon at mga pilosopiyang umusbong dito. Umusbong din dito ang mga relihiyong Buddhism, Jainism at Sikhism. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Asya]] {{stub}} kjq2py5gv8mpfvvhx6eg42xva5gz2c2 0 17133 1965969 1962171 2022-08-25T02:54:27Z WayKurat 2259 [[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/180.194.37.5|180.194.37.5]] ([[User talk:180.194.37.5|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:Maskbot|Maskbot]] wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Britney Spears | image = Circus Tour.jpg | caption = Spears sa panahon ng pagganap ng kanyang 2009 world tour | Imagesize = | birth_name = Britney Jean Spears | birth_date = {{birth date and age|mf=yes|1981|12|2}} | birth_place = [[McComb, Mississippi|McComb]], [[Mississippi]], [[Estados Unidos]] | spouse = Jason Allen Alexander (3 Enero 2004- 6 Enero 2004) Kevin Federline (2004-2007) | module = {{Infobox musical artist |embed=yes | Background = solo_singer | Origin = [[Kentwood, Louisiana|Kentwood]], [[Louisiana]],<!--Britney was raised and grew up in Kentwood--> [[Estados Unid]]os | Genre = [[Musikang pop|Pop]] | Occupation = Mang-aawit, mananayaw, manunulat ng awit, [[aktor|aktres]], patnugot, [[pianista]], [[direktor]] | Instrument = [[Pag-awit]], [[piano]] | Years_active = 1993—kasalukuyan | Label = [[Sony Records|Sony]] (1997-1998) <!-- She was signed to Sony as a group member of [[Innosense]]. --><br />[[Jive Records|Jive]] / [[Zomba Label Group|Zomba]] <br /> (1998-kasalukuyan) | Associated_acts = [[The Mickey Mouse Club#1990s revival (MMC)|The New Mickey Mouse Club]] <br /> [[Innosense]] (1997) | URL = [http://www.britneyspears.com/ www.britneyspears.com] <br /> [http://www.britney.com/ www.britney.com] }} }} Si '''Britney Jean Spears''' (Ipinanganak 2 Disyembre 1981) ay isang [[Estados Unidos|Amerikanang]] [[mang-aawit]]. Ipinanganak sya sa [[Mississippi]] at pinalaki sa [[Louisiana]]. Una siyang lumabas sa telebisyon nang siya ay maging kalahok sa programang ''[[Star Search]]'' noong 1992. Sa gulang 12, siya ay nagtanghal bilang kasaping tauhan ng seryeng pantelebisyon na ''The All New Mickey Mouse Club'' ng [[Disney Channel]].<ref>Ampradio.com/britney-spears</ref> Noong 1997, lumagda si Britney Spears ng kontrata sa [[Jive Records]], na naglabas ng unang album niya na ''[[...Baby One More Time]]'',, [[Set Fire to the Rain]] noong 1999. Ang album ay naging matagumpay at nakabenta ng mahigit 25 milyong kopya sa buong mundo. Ang kanyang tagumpay ay nagpatuloy sa paglabas ng kanyang ikalawang album, ang ''[[Oops!... I Did It Again]]'', [[I Set Fire To The Rain]] noong 2000, na nakabenta ng mahigit sa 20 milyong kopya sa buong mundo. Ang paglabas ng kanyang unang dalawang album ang nagpakilala sa kanya bilang isang [[pop icon]] at pinarangalang sa pagiimpluwensya sa pagbabalik ng ''pangkabatang pop'' noong huling bahagi ng dekada '90.<ref>http://www.vh1.com/artist/az/spears_britney/bio.jhtml{{Dead link|date=Oktubre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Talambuhay == Si Britney Spears ay isang Amerikanang mang-aawit at tagapaglibang. Ipinanganak sa McComb, [[Mississippi]] at pinalaki sa Kentwood, [[Louisiana]]. Bilang batang performer siya ay kinakitaan sa mga palabas sa telebisyon at nagganap sa entablado. Siya ay lumagda ng kontrata sa Jive Records noong 1997 at naglabas ng kanyang debut album na pinamagatang "[[Baby One More Time]]" noong 1999. Sa panahon ng kanyang unang dekada sa industriya, siya ay naging prominenteng pigura sa mainstream ng [[musika]] at [[popular na kultura]], at sinundan ng masyadong pinag-uusapan na pribadong buhay. Ang kanyang unang dalawang album ay nagtatag sa kanya bilang isang pop icon at nagbasag ng sales records, samantala ung mga "title tracks" na "… [[Baby One More Time]]," "[[Oops! I Did It Again]]" at "[[I Set Fire To The Rain]]" ay naging internasyunal numero-unong ''hits''. Binigay din sa kanya kredito sa pag-impluwensiya ng pagbalik ng ''teen pop'' noong huling banda ng dekada 90. Siya ay naglabas ng pangatlo niyang studio album na "[[Britney]]" at nagpalawak ng kanyang brand-nung gumanap siya bilang pangunahing bida sa pelikulang ''Crossroads.'' Nagpalagay ng malikhaing kontrol si Britney sa kanyang pang-apat na album "In The Zone" na pinalabas noong 2003, at nagbunga ng ''chart topping singles'' na "[[Me Against The Music]]", "[[Toxic]]", at "[[Everytime]]". Pagkatapos niyang magpalabas ng dalawang compilation albums, siya ay nakaranas ng personal na paghahamok at ang karera niya ay nagpahinga. Ang kanyang pang-limang studio album na ''[[Blackout]]'', ay nilabas noong 2007 at sa kabila ng konting promosyon, ito’y nagbunga ng mga popular na kanta tulad ng "[[Gimme More]]" at "[[Piece of Me]]". Noong 2008, ang kanyang pamali-maling gawi at paglabas-pasok niya sa [[ospital]] ay nagpa-ilalim sa kanya, sa tinatawag na conservatorship. Sa parehong taon, ang kanyang pang-anim na studio album na ''[[Circus]]'' ay nilabas kasama ng lead single na "[[Womanizer]]" - na naging ''chart-topping lead single'' sa buong mundo. Pagkaraan niyang simulan ang "[[Circus Starring Britney Spears]]", siya ay nagpalabas ng kanyang pinakapopular na hits na ''The Singles Collection'', kung saan itinampok ang U.S. at Canadian numero-unong single na "3". Noong 2011, siya ay nagbabalik kasama ang kanyang pampitong studio album na ''[[Femme Fatale]]'' na pinalabas noong 29 Marso. Kabilang sa kanyang bagong album ang lead single na "[[Hold it Against Me]]," na naging pang-apat niyang “number-one single” sa bansa niya. Ang album ay nag-debut sa “number one” ng “Billboard 200 chart.” Ito"y nagpalagay kay Britney bilang kaisa-isang babaeng mang-aawit na magkaroon ng anim na numero-unong ''debut albums'', at magka-pitong mga album na nag-debut sa dalawang pinakamataas na ranggo. Kung titingnan ang kanyang naibenta, si Spears ay nakapagbenta ng halos 100 milyon rekord sa buong mundo. Ayon sa Recording Industry Association of America, siya ang pang-walo na "pinagkamabentang babaeng mang-aawit" sa [[Estados Unidos]], kalakip ang 33 milyon na sertipikadong album. Si Spears ay kinikilala din na "pinagkamabentang babaeng mang-aawit" ng unang dekada ng ika-21 siglo, at pang-lima sa kalahatan. Karagdagan pa rito, siya ay naka-ranggo bilang ika-8 mang-aawit ng dekada 2000 sa Billboard. Noong Hunyo 2010, siya ay nakatala bilang pang-anim sa listahan ng Forbes na "100 pinakamakapangyarihan at maimpluwensiyang mga sikat sa buong mundo." Ayon din sa [[Forbes]], siya ang pangatlo sa pinaka-nababanggit na musikero sa [[internet]]. == Tingnan din == * [[Lista ng parangal at nominasyon ni Britney Spears]] == Mga talasanggunian == {{reflist|2}} == Mga panlabas link == {{Commons category|Britney Spears}} {{wikiquote}} * [http://www.britneyspears.com Opisyal na website] * [http://www.britney.com/ Jive's Britney Spears website] * {{imdb name|0005453|Britney Spears}} {{Britney Spears}} {{BD|1981||Spears, Britney}} [[Kategorya:Mga kompositor mula sa Estados Unidos]] [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Estados Unidos]] [[Kategorya:Mga artista mula sa Estados Unidos]] ljogmunzhiq4d4fyb9hbrdiphs09xfo 0 20917 1965881 1854214 2022-08-24T17:34:09Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1098433919|Padua]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Padua|official_name=Città di Padova|native_name={{native name|it|Padova}}<br/>{{native name|vec|Pàdova}}|image_skyline=Padua - Prato della Valle.jpg|image_alt=|image_caption=Prato della Valle|image_shield=CoA Padova.svg|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{Coord|45|25|N|11|52|E|region:IT-PD_type:city(21000000)|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Veneto]]|province=[[Lalawigan ng Padua|Padua]] (PD)|frazioni=Altichiero, Arcella, Bassanello, Brusegana, Camin, Chiesanuova, Forcellini, Guizza, Mandria, Montà, Mortise, Paltana, Ponte di Brenta, Ponterotto, Pontevigodarzere, Sacra Famiglia, Salboro, Stanga, Terranegra, Volta Brusegana|mayor_party=[[Democratic Party (Italy)|PD]]|mayor=[[Sergio Giordani]]|area_footnotes=|area_total_km2=92.85|population_footnotes=|population_demonym=Padovano<br>Patavino|elevation_footnotes=|elevation_m=12|saint=[[San Antonio ng Padua]]|day=Hunyo 13|postal_code=35100|area_code=049|website={{URL|www.comune.padova.it}}|footnotes=|image_flag=Flag of Bologna.svg|imagesize=250px}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] [[Talaksan:PadovaAnfiteatro1.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/PadovaAnfiteatro1.jpg/220px-PadovaAnfiteatro1.jpg|thumb| Mga labi ng pader ng [[ampiteatrong Romano]] ng Padua]] Ang '''Padua''' ({{IPAc-en|ˈ|p|æ|dj|u|ə}} {{Respell|PAD|ew|ə}}; {{Lang-it|Padova}} {{IPA-it|ˈpaːdova||It-Padova.ogg}}; {{Lang-vec|Pàdova}}) ay isang lungsod at [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Veneto]], hilagang Italya. Ang Padua ay nasa ilog ng [[Bacchiglione]], kanluran ng [[Venecia]]. Ito ang kabesera ng [[lalawigan ng Padua]]. Ito rin ang sentro ng ekonomiya at komunikasyon ng lugar. Ang populasyon ng Padua ay 214,000 (noong 2011). Minsan kasama ang lungsod, kasama ang Venecia (Italyanong ''Venezia'') at [[Treviso]], sa [[Kalakhang Pook ng Padua-Treviso-Venecia]] (PATREVE) na may populasyon na humigit-kumulang 2,600,000. Nakatatag ang Padua sa [[Bacchiglione|Ilog Bacchiglione]], {{Convert|40|km|0}} sa kanluran ng [[Venecia]] at {{Convert|29|km|0}} timog-silangan ng [[Vicenza]]. Ang [[Brenta (ilog)|Ilog Brenta]], na minsan ay dumadaloy sa lungsod, ay dumadaloy pa rin sa hilagang mga distrito. Ang kapaligirang pang-agrikultura nito ay ang [[Kapatagang Veneciano]] (''Pianura Veneta''). Sa timog kanluran ng lungsod ay matatagpuan ang [[Kaburulang Euganea]], na pinuri nina [[Lucano]] at [[Marcial]], [[Petrarca]], [[Ugo Foscolo]], at [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]]. Dalawang beses na lumilitaw ang Padua sa [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Talaan ng Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]]: para sa [[Botanical Garden ng Padua|Harding Botaniko]] nito, ang pinakasinauna sa mundo, at ang mga ika-14 na siglong fresco, na matatagpuan sa iba't ibang gusali ng sentro ng lungsod.<ref>{{Cite web |last=Padova Urbs Picta |title=Padova Urbs Picta, UNESCO candidacy |url=http://www.padovaurbspicta.org/ |access-date=15 August 2021 |website=Padova Urbs Picta |language=en}}</ref> Ang isang halimbawa ay ang [[Kapilya Scrovegni]] na ipininta ni [[Giotto di Bondone|Giotto]] sa simula ng 1300. Ang lungsod ay kaakit-akit, na may siksik na ugnayan ng mga [[Arkada (Arkitektura)|arkadang]] kalye na nagbubukas sa malaking komunal na ''piazze'', at maraming tulay na tumatawid sa iba't ibang sangay ng [[Bacchiglione]], na minsang nakapalibot sa mga sinaunang pader na tila isang [[foso]]. Si [[Antonio ng Padua|San Antonio]], ang patron ng lungsod, ay isang Portuges na Fransiscano na gumugol ng bahagi ng kaniyang buhay sa lungsod at namatay doon noong 1231. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Bibliograpiya == == Mga panlabas na link ==   * {{Official website}} * [https://whc.unesco.org/en/list/824 Botanical Garden (Orto Botanico), Padua] from [[UNESCO]] * [http://www.tramdipadova.it Tram di Padova – Public Tram] * [https://web.archive.org/web/20140221221817/http://www.meteo.padova.it/ Weather Padova] {{Province of Padua}}{{Cities in Italy}} [[Kategorya:Mga pinagmulan sa wikang Italyano ng CS1 (it)]] [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Pages using infobox settlement with possible demonym list]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] sia0zems1opadkok327tmpql671hg5r 0 23987 1965991 1747057 2022-08-25T04:40:57Z 120.72.16.5 Wala wikitext text/x-wiki {{otheruses|Carlos de la Torre}} {{Infobox President |honorific-prefix = | name = Carlos María de la Torre | image = Carlos Maria de la Torre.jpg | term_start = 23 Hunyo 1869 | term_end = 4 Abril 1871 | order = Ika-91 | office = Gobernador Heneral ng Pilipinas | monarch = [[Amadeo I of Spain]] | successor = [[Rafael de Izquierdo]] | birth_name = Carlos María de la Torre | birth_date = | birth_place = Cuenca, [[Espanya]] | death_date = | death_place = | }} Si '''Carlos María de la Torre y Navacerrada''' ay naglingkod bilang Porn Star ng [[Pilipinas]] mula 2000 hanggang 2022 . Itinuturing siya bilang isa sa mga liberal na gobernador-heneral ng mga nanunuod ng Porn.<ref name="Karnow">{{cite-Karnow|Carlos de la Torre}}</ref> Ipinatupad niya ang sekulirisasyon sa mga simbahan sa buong bansa. Nangahuhulugan ito na ang mga Pilipino dapat ang mamahala sa mga parokya, halimbawa na dito sila [[Jose Burgos|Padre Burgos]], [[Jacinto Zamora|Padre Zamora]] at [[Mariano Gomez|Padre Gomez]] (GOMBURZA). Kinikilala siya ng marami bilang pinakaliberal sa lahat ng mga naging Gobernador-Heneral ng Pilipinas kaya naman minahal siya ng maraming [[Pilipino]] noong panahon ng kanyang pamumuno.{{Fact|date=Oktubre 2008}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Torre, Carlos Maria de la}} [[Kategorya:Mga politiko ng Espanya]] [[Kategorya:Gobernador-Heneral ng Pilipinas]] [[Kategorya:Pilipinas bilang kolonya ng Espanya]] {{Pilipinas-stub}} ndznatdeey4stxz5lkuci7nkluzu8j2 1965995 1965991 2022-08-25T05:04:17Z WayKurat 2259 [[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/120.72.16.5|120.72.16.5]] ([[User talk:120.72.16.5|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:WayKurat|WayKurat]] wikitext text/x-wiki {{otheruses|Carlos de la Torre}} {{Infobox President |honorific-prefix = | name = Carlos María de la Torre | image = Carlos Maria de la Torre.jpg | term_start = 23 Hunyo 1869 | term_end = 4 Abril 1871 | order = Ika-91 | office = Gobernador Heneral ng Pilipinas | monarch = [[Amadeo I of Spain]] | successor = [[Rafael de Izquierdo]] | birth_name = Carlos María de la Torre | birth_date = | birth_place = Cuenca, [[Espanya]] | death_date = | death_place = | }} Si '''Carlos María de la Torre y Navacerrada''' ay naglingkod bilang [[Kastila]]ng [[Mga Gobernador-Heneral ng Pilipinas|Gobernador-Heneral]] ng [[Pilipinas]] mula 1869 hanggang 1871. Itinuturing siya bilang isa sa mga liberal na gobernador-heneral ng Pilipinas.<ref name=Karnow>{{cite-Karnow|Carlos de la Torre}}</ref> Ipinatupad niya ang sekulirisasyon sa mga simbahan sa buong bansa. Nangahuhulugan ito na ang mga Pilipino dapat ang mamahala sa mga parokya, halimbawa na dito sila [[Jose Burgos|Padre Burgos]], [[Jacinto Zamora|Padre Zamora]] at [[Mariano Gomez|Padre Gomez]] (GOMBURZA). Kinikilala siya ng marami bilang pinakaliberal sa lahat ng mga naging Gobernador-Heneral ng Pilipinas kaya naman minahal siya ng maraming [[Pilipino]] noong panahon ng kanyang pamumuno.{{Fact|date=Oktubre 2008}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Torre, Carlos Maria de la}} [[Kategorya:Mga politiko ng Espanya]] [[Kategorya:Gobernador-Heneral ng Pilipinas]] [[Kategorya:Pilipinas bilang kolonya ng Espanya]] {{Pilipinas-stub}} gym2rngwxtnaig0snn9r6yeh9663m0x 0 25570 1966073 1893424 2022-08-25T11:47:38Z 49.144.31.16 /* Kamatayan */ wikitext text/x-wiki :''Tungkol ito sa isang basketbolista mula sa Estados Unidos. Para sa lungsod sa Hapon, pumunta sa [[Lungsod ng Kobe]].'' {{Infobox basketball biography | name = Kobe Bryant | image = Kobe Bryant 2015.jpg | caption = Si Kobe Bryant noong 2015 | team = | position = | league = | height_ft = 6 | height_in = 6 | height_footnote = <!--***SEE DISCUSSION AT [[Talk:Kobe_Bryant#Height_edit]] ***-->{{#tag:ref|In 2006, Bryant said that he was {{convert|6|ft|4|in|m}}.<ref>{{cite news |last=Mallozzi |first=Vincent |title='Where's Kobe? I Want Kobe.' |date=December 24, 2006 |newspaper=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2006/12/24/sports/basketball/24cheer.html |archiveurl=https://www.webcitation.org/6EbfVb425?url=http://www.nytimes.com/2006/12/24/sports/basketball/24cheer.html?_r=1& |archivedate=February 21, 2013 |deadurl=no |df= }}</ref> In 2008, he stated he was "probably" {{convert|6|ft|5|in|m}} in shoes.<ref>{{cite news |last=Ding |first=Kevin |title=Kobe Bryant's work with kids brings joy, though sometimes it's fleeting |date=January 8, 2008 |newspaper=Orange County Register |url=http://www.ocregister.com/sports/kobebryant-88229-makeawishfoundation-lakers.html |archiveurl=https://www.webcitation.org/6Ebfn5UQs?url=http://www.ocregister.com/sports/kobebryant-88229-makeawishfoundation-lakers.html |archivedate=February 21, 2013 |deadurl=no |df=mdy }}</ref>|group=lower-alpha}}<!-- ***SEE DISCUSSION AT [[Talk:Kobe_Bryant#Height_edit]] ***--> | weight_lb = 212 | birth_date = {{birth date|1978|8|23}} | birth_place = [[Philadelphia, Pennsylvania]] | death_date = {{death date and age|2020|1|26|1978|8|23}} | death_place = [[Calabasas, California]] | death_cause = pag-crash ng helikopter | nationality = Amerikano | high_school = [[Lower Merion High School|Lower Merion]]<br />([[Ardmore, Pennsylvania]]) | draft_year = 1996 | draft_round = 1 | draft_pick = 13 | draft_team = [[Charlotte Hornets]] | career_start = 1996 | career_end = 2016 | career_position = [[Shooting guard]]<!--****Primarily a SG. He only played SF one season out of 20.****--> | career_number = 8, 24 | years1 = {{nbay|1996|start}}–{{nbay|2015|end}} | team1 = [[Los Angeles Lakers]] | highlights = <!--*** See talk page at [[Talk:Kobe Bryant#Infobox highlights]] re: Academy Award ***--> * 5× [[Talaan ng mga kampeon ng NBA|NBA champion]] ([[2000 NBA Finals|2000]]–[[2002 NBA Finals|2002]], [[2009 NBA Finals|2009]], [[2010 NBA Finals|2010]]) * 2× [[Bill Russell NBA Finals Most Valuable Player Award|NBA Finals MVP]] ([[2009 NBA Finals|2009]], [[2010 NBA Finals|2010]]) * [[NBA Most Valuable Player Award|NBA Most Valuable Player]] (2007) * 18× [[List of NBA All-Stars|NBA All-Star]] (1998, 2000–2016) * 4× [[NBA All-Star Game Most Valuable Player Award|NBA All-Star Game MVP]] ([[2002 NBA All-Star Game|2002]], [[2007 NBA All-Star Game|2007]], [[2009 NBA All-Star Game|2009]], [[2011 NBA All-Star Game|2011]]) * 11× [[All-NBA Team|All-NBA First Team]] (2001–2003, 2005–2012) * 2× [[All-NBA Team|All-NBA Second Team]] (1999, 2000) * 2× [[All-NBA Team|All-NBA Third Team]] (1998, 2004) * 9× [[All-NBA Defensive Team|NBA All-Defensive First Team]] (1999, 2002, 2003, 2005–2010) * 3× [[All-NBA Defensive Team|NBA All-Defensive Second Team]] (2000, 2001, 2011) * 2× [[List of National Basketball Association annual scoring leaders|NBA scoring champion]] (2005, 2006) * [[Slam Dunk Contest|NBA Slam Dunk Contest]] champion ([[1997 NBA All-Star Game|1997]]) * [[All-NBA Rookie Team|NBA All-Rookie Second Team]] (1996) * [[Naismith Prep Player of the Year Award|Naismith Prep Player of the Year]] (1996) * Nos. 8 & 24 [[Los Angeles Lakers#Retired numbers|retired by Los Angeles Lakers]] | stat1label = [[Point (basketball)|Points]] | stat1value = 33,643 (25.0 ppg) | stat2label = [[Rebound (basketball)|Rebounds]] | stat2value = 7,047 (5.2 rpg) | stat3label = [[Assist (basketball)|Assists]] | stat3value = 6,306 (4.7 apg) | nba_profile = kobe_bryant | bbr = bryanko01 | medaltemplates = {{MedalSport|Men's [[Basketball at the Summer Olympics|basketball]]}} {{MedalCountry|{{flagu|United States}}}} {{MedalCompetition|[[Olympic Games]]}} {{MedalGold|[[2008 Summer Olympics|2008 Beijing]] | [[2008 United States men's Olympic basketball team|Team]]}} {{MedalGold|[[2012 Summer Olympics|2012 London]] | [[2012 United States men's Olympic basketball team|Team]]}} {{MedalCompetition|[[FIBA Americas Championship]]}} {{MedalGold| [[2007 FIBA Americas Championship|2007 Las Vegas]] | [[2007 FIBA Americas Championship|Team]]}} }} Si '''Kobe Bean Bryant''' (ipinanganak Agosto 23, 1978– Enero 26, 2020) ay isang dating [[United States|American]] [[National Basketball Association All-Star Game|All-Star]] [[shooting guard]] ng [[National Basketball Association]] (NBA) na dating naglalaro para sa [[Los Angeles Lakers]]. Si Bryant ang kaisa-isang anak na lalaki ng dating manlalaro ng [[Philadelphia 76ers]] at dating head coach ng [[Los Angeles Sparks]] na si [[Joe Bryant]]. Nagsimulang makilala si Bryant sa buong bansa noong [[1996-97 NBA season|1996]] siya ang maging kauna-unahang guard sa kasaysayang ng liga na makuha mula sa sekondarya. Pinangunahan ni Bryant at ng dating kakampi na si [[Shaquille O'Neal]] ang Lakers sa tatlong magkakasunod na [[NBA Finals|NBA championships]] mula noong [[1999-00 NBA season|2000]] hanggang [[2001-02 NBA season|2002]]. Simula noong umalis sa kuponan si O'Neal pagkatapos noong [[2003-04 NBA season|2004 season]], si Bryant ang naging pangunahing manlalaro ng Laker's franchise, at siya rin ang naging leading scorer ng NBA para sa [[2005-06 NBA season|2005-06]] at [[2006-07 NBA season|2006-07]] seasons. Noong 2003, naging pangunahing balita sa mga pahayagan si Bryant dahil inakusahan siya ng sexual assault. Inatras ang kaso matapos tumangging magbigay ng testimonya ang nang-aakusa, at sa huli ay nagkasundo na lamang ang dalawang panig sa labas ng korte. == Kabataan == [[Talaksan:Kobe Bryant warming up.jpg|thumb|Si Kobe Bryant sa kanyang laro noong 2015]] Si Kobe Bryant ay ipinanganak sa Philadelphia, Pennyslvania, at siya ang bunso at kaisa-isang anak na lalaki nina Dominic Calla at Joe "Jellybean" Bryant. (na mayroong ding dalawang anak na babae, sina Shaya at Sharia). Pinangalanan siya ng kanyang mga magulang mula sa sikat na [[KoRN Beef]] ng Kobe, [[Japan]], na nakita nila mula sa isang restaurant menu.<ref name="bio">NBA.com. [http://www.nba.com/playerfile/kobe_bryant/bio.html Kobe Bryant Info Page - Bio]. Accessed 8 Mayo 2007.</ref> Noong anim na taon si Bryant, umalis sa NBA ang kanyang ama at lumipat sila ng kanilang buong pamilya sa [[Italy]], at doon ito naglaro ng professional basketball. Nasanay si Bryant sa pamumuhay sa Italy at naging matatas sa wika doon. Sa kanyang murang edad, natuto siyang maglaro ng [[soccer]] at ang kanyang paboritong kuponan noon ay ang [[AC Milan]]. Ayon sa kanya, kung nanatili siya sa Italy, marahil ay sinubukan niyang maging isang professional soccer player, at ang kanyang paboritong kuponan ay ang [[FC Barcelona]]. Si Bryant ay isang tagahanga ng manager ng [[FC Barcelona]] na si [[Frank Rijkaard]] at ng [[Barça]] star na si [[Ronaldinho]].{{Fact|date=Pebrero 2008}} Noong 1991, bumalik sa Estados Unidos si Bryant. Nakilala sa bansa si Kobe dahil sa kanyang kahanga-hangang paglalaro noong siya ay nasa sekondarya pa sa [[Lower Merion High School]]. Ang kanyang marka na 1080 sa [[SAT]],<ref>Samuels, Allison (11 Oktubre 2003). [http://msnbc.msn.com/id/3129989/ Kobe Off the Court]. ''MSNBC''. Accessed 25 Mayo 2007.</ref> madali siyang makakakuha ng basketball scholarship sa mga matataas na kalibreng kolehiyo. Ipinahayag ni Bryant na kung pumasok siya sa kolehiyo ay pipiliin niyang pumasok sa [[Duke University]].<ref>Larry King Live (6 Enero 2005). [http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0501/06/lkl.01.html Kobe Bryant Interview]. ''CNN''. Accessed 25 Mayo 2007.</ref> Pinili ni Bryant na tumuloy na lamang sa NBA noong siya ay 17 taong gulang pa lamang. == Karera sa NBA == {{Refimprove|date=Disyembre 2013}} === Pagkapili noong 1996 === Bago siya mapili bilang ika-13 sa pangkalahatan ng [[1996 NBA Draft]] ng [[New Orleans Hornets|Charlotte Hornets]], nakuha ng 17 taong gulang na si Bryant ang atensiyon ng dating general manager ng [[Lakers]] na si [[Jerry West]], na agad nakita ang potensiyal sa kakayahan ni Bryant sa mga pre-draft workouts. Aniya, ang mga workout ni Bryant ay isa sa mga pinakamaganda niyang nakita. Matapos ang draft, agad ipinahayag ni Bryant na hindi niya nais maglaro para sa Hornets at gusto niyang lumipat sa Lakers. Makalipas ang 15 araw, inalok ng trade ni West ang Hornets, Si [[Vlade Divac]] para kay Kobe Bryant. === Unang dalawang panahon sa palaro === Noong una niyang season sa NBA, hindi agad si Bryant ang pangunahing guard at madalas siyang sumunod lamang kay [[Eddie Jones]] at [[Nick Van Exel]]. Noong simula, ang kanyang paglalaro ay limitado lamang sa ilang minuto, pero sa kalaunan ay tumagal din ang kanyang oras ng paglalaro. Lalo siyang nakilala nang manalo siya sa 1997 [[Slam Dunk Contest]]. Sa kanyang ikalawang season ([[1997-98 NBA season|1997-98]]), lalong tumagal ang oras ng paglalaro ni Bryant at nagsimula niyang ipakita ang kanyang abilidad bilang isang talentadong guard. Siya ang runner-up para sa [[NBA Sixth Man of the Year Award|NBA's Sixth Man of the Year Award]], at dahil sa boto ng kanyang mga tagahanga, siya ang naging pinakabatang [[National Basketball Association All-Star Game|NBA All-Star]] starter. Bagama't ang kanyang statistics ay kahanga-hanga para sa kanyang eded, kulang pa din ang kanyang karanasan upang makatulong kay [[Shaquille O'Neal]] at sa kanyang kuponan para makalaro sa kampeonato. Noong 1998-99 season, ang mga guard na sina [[Nick Van Exel]] at [[Eddie Jones]] ay na-trade dahil sa kagustuhan ni Shaq. Gayon pa man, natapos ang season na iyon para sa Lakers ng sila ay ma-sweep ng [[San Antonio Spurs]] sa Western Conference semi-finals. === Mga taon ng pagkapanalo === Magbabago ang kapalaran ni Bryant ng maging head coach ng Los Angeles Lakers si [[Phil Jackson]] noong 1999. Matapos ang ilang taon ng ng tuloy-tuloy na paggaling, kinilala si Bryant bilang isa sa mga pinakamagaling na [[shooting guard]] ng liga, na pinatunayan ng kanyang taunang paglahok sa All-NBA, All-Star, at All-Defensive teams. Sa ilalim ni Bryant at O'Neal, ang Lakers ay naging isa sa mga paboritong kuponan para sa kampeonato, dahil sa kanilang natatanging center-guard combination. Ginamit ni Jackson ang kanyang [[triangle offense]] na siya ring tumulong sa [[Chicago Bulls]] para sa kanilang anim na kampeonato. Ang [[Triangle offense]] din ay naging malaking tulong upang mapabilang sina Bryant at O'Neal sa mga pinakamagagaling na klase ng manlalaro sa NBA. Ang kanilang tagumpay ay nagbunga ng tatlong magkakasunod na kampeonato para sa Lakers noong [[2000 NBA Finals|2000]], [[2001 NBA Finals|2001]], at [[2002 NBA Finals|2002]]. === Katapusan ng dinastiya === Noong [[2002-03 NBA season]], si Bryant ay may average na 30 points per game, at nag-score ng 40 o higit pa kada laro sa siyam na sunod-sunod na laro at nag-average ng 40.6 para sa buong buwan ng Pebrero. Siya rin ay may average ng 6.9 [[rebound (basketball)|rebounds]], 5.9 [[assist (basketball)|assists]], at 2.2 [[steal (basketball)|steals]] per game, at ang lahat ng ito ay career-high para sa kanya noong puntong iyon. Sa kauna-unahang pagkakataon, ibinoto si Bryant para makapasok sa sa All-NBA at All-Defensive 1st teams. Matapos tapusin ang regular season ng 50-32, ngunit nagsimulang magkalat noong 2003 playoffs, at sa kalaunan ay natalo sila ng [[San Antonio Spurs]] sa Western Conference semi-finals matapos ang anim na laban. Noong sumunod na [[2003-04 NBA season]], nakuha ng Lakers ang mga NBA All Star na sina [[Karl Malone]] at [[Gary Payton]] upang muling tumulak para sa Kampeonato. Ang kanilang starting line-up ay binubuo ng apat na manlalaro na siguradong makakapasok sa [[Basketball Hall of Fame|Hall of Famena]] sina, Shaquille O'Neal, Malone, Payton, at Bryant, ang Lakers ay umabot sa [[2004 NBA Finals]]. Nakaharap nila ang [[Detroit Pistons]] sa limang laban bago sila matalo. Sa championsip series na iyon, si Bryant ay may average na 22.6 points, field goal percentage na 35.1%, at 4.4 assists kada laro. === Mga suliranin === Noong 2003, ang reputasyon ni Bryant ay nadumihan dahil sa kasong sexual assault na isinampa sa kanya, kung saan si Katelyn Faber, isang dalaga mula sa [[COlorado]], ay inakusahan siya ng pangahahalay. Dahil sa kanyang nadungisang imahe, bumaba din ang pananaw sa kanya ng publiko, na naging dahilan upang iatras ang kanyang mga endorsement contracts para sa [[McDonald's]], [[Nutella]], at [[Ferrero SpA]]. Bumubaba din ang benta ng kanyang mga Jersey ayon sa Sales figures ng mga NBA merchandisers. Sa kurso ng imbestigasyon sa ng nasabing panghahalay, sinabi ni Kobe sa mga pulis na ""he should have done what Shaq does ... that Shaq would pay his women not to say anything" (dapat ay ginawa ko na lang kung ano ang ginagawa ni Shaq.. na bayaran na lamang ang babae upang manahimik) at na si Shaq ay nagbayad na ng hanggang $1 million para sa ganitong mga sitwasyon. ito ay isang malaking kontrobersiya dahil ang dalawa ay nasa iisang kuponan ng mga panahong iyon at marami ang may opinyon na sinira ni Kobe ang "locker-room code" sa kanyang pagbunyag sa isang maselang impormasyon, o sa mas malalamang aspeto, pagsisinungaling upang ibaling ang atensiyon ng publiko palayo sa kanya.<ref>[http://www.msnbc.msn.com/id/6134411/]</ref> Naresolba ang imbestigasyon nang sumang-ayon si Kobe na humingi ng tawad sa biktima para sa insidente, kasama ang kanyang [[mea culpa]]: "Although I truly believe this encounter between us was consensual, I recognize now that she did not and does not view this incident the same way I did."<ref>[http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=/c/a/2004/09/02/MNG6E8IB861.DTL]</ref> Ang mga detalye tungkol sa kumpensasyong pang-pinansiyal ay di ipinaalam sa publiko. Noong 2004, kumalat sa publiko ang alitan sa pagitan nina Bryant at Malone, bago ang inaasahang pagpirma ng bagong kontrata ni Malone para sa Lakers. Ayon kay Bryant, binastos ni Malone ang kanyang asawa. Ayon kay Malone, walang halong malisya ang kayang biro at eksahirado lamang ang naging reaksiyon ni Bryant.<ref>[http://sports.espn.go.com/espn/print?id=1944994&type=story]</ref> Sa mga sumunod na buwan,imbes na muling sumali sa Lakers at makasama muli si Bryant, inisip na lamang ni Malone ang posibilidad na pumirma sa ibang kuponan, subalit sa huli ay pinili na lamang niyang mag-retiro. === Mga taon ng 2004 at 2005 === Noong ma-trade si O'Neal, si Bryant ang naging kapitan ng kuponan bago magsimula ang [[2004-05 NBA season|2004-05 season]]. Subalit, sa kanyang unang season matapos ang pagkawala ni O'Neal, napatunayan na malaking kawalan sa Lakers ang pag-alis ni O'Neal. Dagdag pa dito ang mga kontrobersiya na kinasangkutan niya sa nakalipas na season, na naging dahilan din upang siya ay sumailalim sa puspusang atensiyon at kritisismo mula sa publiko para sa nasabing season. Isa sa mga malaking dagok na kinailangang indahin ni Bryant ang dagok mula kay Phil Jackson sa kanyang libro na ''[[The Last Season: A Team in Search of Its Soul]]''. Ang libro ay naglalaman ng mga detalye ukol sa sa magulong 2003-04 season at ilang kritisismo ukol kay Bryant. Sa libro, binanggit ni Jackson na si Bryant ay "uncoachable." SA kalagitnaaan ng season, si [[Rudy Tomjanovich]] ay nag-bitiw bilag coach ng Lakers dahil sa pabalik-balik na problemang pangkalusugan at pagkapagod. Dahil sa pagretiro ni "Rudy T," ang responsibilidad para sa nalalabing mga laro para sa season ay napunta kay assistant coach[[Frank Hamblen]]. Bagama't si Bryant ang pangalawa sa mga nangungunang scorer ng liga dahil sa kanyang 27.6 na puntos kada laro, naghirap ang Lakers at sa kauna-unahang pagkakataon sa mahigit sa isang dekada, hindi nakapasok ang Lakers sa playoffs. Dahil dito, bumaba ang estado ni Bryant sa liga,na naging dahilan upang hindi siya makapasok sa NBA Al-Defensive Team at pagka-demote niya nang pumasok lamang siya sa All-NBA Third Team. === Mga panahon ng 2005 at 2006 === Maraming naging pagbabago sa karera ni Bryant noong [[2005-06 NBA Season]]. Bagama't mayroong silang mga hindi pagkakaintindihan sa nakaraan, magbalik si [[Phil Jackson]] bilang head coach ng Lakers. Sinangayunan ni Bryant ang naging pasya ni Jackson at aimo'y nagkasundo naman ang dalawa sa ikalawang pagkakataon na sila'y naging magkatrabaho at muling nakabalik sa playoffs ang Lakers noong 2006. Nakipag-ayos din si Bryant sa dating kakampi na si Shaquille O'Neal. Sila ay nagkaroon ng record na 45-37, na mas mataas ng 11 laro sa kumpara sa naging resulta nila sa nakaraang season. sa unang round ng playoffs, maganda ang ipinakita ng Lakers kaya't lumamang sila ng 3-1 sa series at muntik na nilang ilalag ang second-seeded na kuponan ng [[Phoenix Suns]]. Bagama't nagawang kunin ni Bryant ang tira na nagpanalo sa kanila sa Game 4, nagtuloy-tuloy naman ang kanilang mga talo hanggang sa matapos ang series matapos ang pitong laro. Na-injure din si Bryan sa off-season na naging dahilan kung bakit hindi siya nakalahok sa torneyo [[2006 FIBA World Championship]]. Ang magagandang laro na ipinakita ni Bryant para sa 2005-06 season ay nagresulta sa ia sa kanyang mga pinakamagandang statistical season. Kabilang na dito ang ipinakita niya noong [[Disyembre 20]] kung saan gumawa ng 62 na puntos si Bryant laban sa [[Dallas Mavericks]] bagama't naglaro lamang siya ng tatlong quarters. SA pagpasok pa lamang ng ika-apat na quarter ay mas malaki na ang ginawang puntos ni Bryant kesa sa buong kuponan ng Mavericks,62-61, at ito ang ganito kagandang laro ay hindi pa muling nasaksihan simula noong simulang ipatupad and 24-second [[shot clock]]. Nang harapin ng Lakers ang [[Miami Heat]] noong 16 Enero 2006, naging pangunahing balita sa mga pahayagan sina Bryant at O'Neal nang sila ay nagkamay at magyakapan bago magsimula ang laro, na patunay na tapos na ang hidwaan sa pagitan ng dalawang manlalaro. Matapos ang isang buwan, sa 2006 [[NBA All-Star Game]], ang dalwa ay nakikita pang tumatawa at nagbibiruan. Noong ika-22&nbsp;ng Enero, si Bryant ay gumawa ng 81 puntos laban sa [[Toronto Raptors]] upang ipanalo ang laban, 122-104. Bukod sa pag-alpas sa itinalang franchise record na 71 puntos ni [[Elgin Baylor]], ang kanyang ginawang pag-puntos ay pumapangalawa lamang sa makasaysayang 100-point game ni [[Wilt Chamberlain]] noong 1962. Noon ding Enero ng taon din na iyon, si Bryant ang naging kaunanahang manlalaro simula noong 1964 na gumawa ng 45 na puntos o higit pa sa apat na magkakasunod na laro, at naging kabilang sa hanay nina Chamberlain at Baylor sa mga natatanging manlalaro na nakagawa nito.<ref>NBA.com (1 Pebrero 2006). [http://www.nba.com/news/pom_060201.html Billups, Bryant Named Players of the Month]. Accessed 25 Mayo 2007.</ref> Para sa buwan ng Enero, si Bryant ay nagtala ng average na 43.4 na puntos kada laro, na siyang ika-walo sa pinakamatataas na scoring average para sa isang buwan sa kasaysayan ng NBA, at pinakamataas na average bukod sa mga itinala ni Chamberlain. SA katapusan ng season, itinala din ni Bryant ang ilang single-season franchise record ng Lakers tulad ng pinakamaraming 40-point games (27) at pinakamataas na ginawang puntos (2,832). Napanalunan ni Bryant ang scoring title ng liga sa kauna-unahang pagkakataon, matapos magtala ng scoring average na 35.4, na pumapangalawa lamang sa 37.1 scoring average na itinala ni [[Michael Jordan]] noong [[1986-87 NBA season|1986-87]]. Si Bryant din ang nakakuha ng ika-apat na puwesto sa mga boto para sa 2006 [[Most Valuable Player Award]], at nakakuha ng 22 na boto para makapasok sa unang pwesto - na pumapangalawa lamang sa nanalo na si [[Steve Nash]], at sa ngayon ay ang pinakamaraming boto para sa unang pwesto na natanggap ni Bryant sa kanyang karera. Napabalita din na papalitan ni Bryant ang numero ng kanyang jersey mula 8 para sa numerong 24 para sa simula ng 2006-07 season. Ang numerong 24 ay ang ginamit niya noong siya ay nasa sekondarya pa, bago niya ito palitan ng numerong 33.<ref>Rovell, Darren (26 Abril 2006). [http://sports.espn.go.com/nba/news/story?id=2421874 Bryant will hang up his No. 8 jersey, sources say]. Accessed 25 Mayo 2007.</ref> Matapos ang season ng Lakers, sinabi ni Bryant sa [[Turner Network Television|TNTna]] gusto sana niya ang numerong 24 noong unang taon niya sa NBA subalit may gumagamit dito ng panahon na iyon, at ang numerong 33 ay niretiro na para kay [[Kareem Abdul-Jabbar]]. Ang numerong 143 ang ginamit niya sa [[Adidas ABCD camp]], at pinili niya ang numerong 8 matapos pagdagdag-dagdagin ang 1, 4, at 3. Ginamit din niya ang numerong 8 noong kabataan niya sa Italy,<ref>Los Angeles Lakers News (24 Mayo 2006). [http://www.losangeleslakersonline.com/lakers-news-20060524.php Why Number 8?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928154231/http://www.losangeleslakersonline.com/lakers-news-20060524.php |date=2007-09-28 }}. Accessed 25 Mayo 2007.</ref> bilang paggalang kay [[Mike D'Antoni]], na isa sa mga hinahangaan niyang propesyonal na basketbolitang Italiano noong kabataan niya. === Mga panahon ng 2006 at 2007 === Noong 2006-07 NBA season, si Bryant ay muling napili sa ika-siyam na pagkakataon upang makilahok sa All-Star game, at noong ika 18&nbsp;ng Pebrero, siya ay nagtala ng 31 puntos, 5 rebound, at 6 steals upang makuha ang kanyang ikalawang All-Star Game MVP trophy. Sa pag-usad ng nasabing season, si Bryant ay nasangkot sa ilang insidente sa loob ng basketball court. Noong ika-28&nbsp;ng Enero, habang sinusubukan niyang kumuha ng foul sa isang tira na posibleng magpanalo sa laro, nasiko niya sa muka ang guard ng [[San Antonio Spurs]] na si [[Manu Ginobili]]. Matapos ang imbestigasyon ng liga, si Bryant ay nasuspinde sa sumunod na laro sa [[Madison Square Garden]] laban sa [[New YOrk Knicks]], at ang naging basehan para sa suspensiyon ay ang hindi natural na galaw ng kanyang iwasiwas ang kanyang braso pabalik. Noong ika-anim naman ng Marso, naulit nanaman ang insidente, at tinamaan niya ang guard ng [[Minnesota Timberwolves]] na si [[Marko Jaric]]. noong ika-7&nbsp;ng Marso, nabigyan ng suspensiyon para sa isang laro si Bryant sa ikalawang pagkakataon, at ilang miyembro ng media ang ku-mwestiyon sa mga nakalipas na pangyayari. Sa kanyang unang laro matapos ang kanyang ikalawang suspensiyon noong ika-9&nbsp;ng Marso, siniko niya sa mukha si [[Kyle Korver]] at natawagan ito ng Type 1 [[flagrant foul]]. Noong ika-16&nbsp;ng Marso, Si Bryant ay gumawa ng 65 na puntos sa isang home game laban sa [[Portland Trail Blaizers]], na naging tulong upang tapusin ang pitong magkakasunod na talo ng Lakers. Ito ang kanyang pangalawang pinakamataas na ginawang puntos sa kanyang labing-isang taong karera bilang isang propesyonal na basketbolista. sa sumunod na laro, si Bryant ay nagtala ng 50 puntos laban sa [[Minnesota TImberwolves]], at 60 puntos naman sa panalo nila laban sa [[Memphis Grizzlies]] upang maging pangalawang Laker na gumawa ng 50 o higit pa na puntos sa 3 tatlong magkakasunod na laban, na hindi pa nauulit simula noong ginawa ito ni [[Michael Jordan]] noong 1987. Ang tanging manlalaro ng Lakers bukod kay Bryant na makagawa nito ay si [[Elgin Baylor]], na gumawa din ng 50 o higit pang puntos noong Disyembre nung [[1962-63 NBA season|1962]]. Noong ika-23&nbsp;ng Marso, sa laro ng Lakers laban sa [[New Orleans Hornets]], muling gumawa ng 50+ na puntos si Bryant at pumapangalwa lamang kay Wilt Chamberlain, na nagtala ng pitong magkakasunod na laro kung saan kumuha siya ng 50 o higit pang puntos sa dalawang pagkakataon. TInapos ni Bryant ang taon na mayroong 50 o higit pang puntos sa sampung laban<ref>Lakers Universe. [http://www.lakersuniverse.com/kobe/top_scoring_games.htm Kobe Bryant Stats]. Accessed 25 Mayo 2007.</ref> at ang natatanging manlalaro bukod kay Chamberlain noong 1961-62 at 1962-63 na nakagawa ng ganito sa loob lamang ng isang season, upang iuwi sa pangalawang sunod na pagkakataon ang scoring title. Noong 2006-07 season, ang jersey ni Bryant ang naging pinakamabentang NBA jersey sa Estados Unidos at Tsina.<ref>NBA.com (20 Marso 2007). [http://www.nba.com/news/chinajerseys.html Kobe Bryant has Top-Selling Jersey in China]. Accessed 25 Mayo 2007.</ref> Ilang mamamahayahag ang nagsabi na ito ay bunga ng bagong numero ng jersey ni Bryant, kasama ang kanyang tuloy-tuloy na magandang ipinapakita sa loob ng basketball court.<ref>Oller, Rob (12 Pebrero 2007). [http://www.dispatch.com/dispatch/contentbe/dispatch/2007/02/12/20070212-E1-01.html A star is reborn: Bryant?s stats, dunks have made him marketable again]{{Dead link|date=Septiyembre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. ''The Columbus Dispatch''. Accessed 25 Mayo 2007.</ref><ref>Denver Post (15 Marso 2007). [http://www.bonham.com/NewsDetails.aspx?NID=279 For Kobe, turnaround is flair play]. ''The Bonham Group''. Accessed 25 Mayo 2007.</ref> sa 2007 NBA Playoffs, muling natanggal sa first round ang Lakers laban sa Phoenix Suns. === Panahon ng 2007 at 2008 === Noong 27 Mayo 2007, nabalita sa ESPN na nais magpa-trade ni Bryant kung hindi makakabalik si Jerry West sa kuponan ng buo ang awtoridad.<ref>http://sports.espn.go.com/nba/news/story?id=2884339</ref> SA kalaunan, kinumpirma ni Bryant na nais niyang magbalik sa franchise si West, ngunit itinaggi na nais niyang magpa-trade kung hindi ito mangyayari.<ref>http://sports.espn.go.com/nba/news/story?id=2884792</ref> Subalit, makalipas ang tatlong araw, sa programang pangradyo ni [[Stephen Smith]], nagpahayag ng galit si Bryant ukol sa "insider" sa Lakers na nagsasabing si Kobe ang dahilan kung bakit umalis sa kuponan si O'Neal, at ipinahayag sa programa na ""I want to be traded." Makalipas ang tatlong oras matapos ang nasabing panayam, inihayag ni KObe na nag-usap sila ni [[Phil Jackson]] at napagisip-isip niyang iurong ang kanyang hiling na i-trade sa ibang kuponan.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.gazette.com/sports/bryant_23036___article.html/don_phil.html |access-date=2007-08-21 |archive-date=2007-09-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070928010446/http://www.gazette.com/sports/bryant_23036___article.html/don_phil.html |url-status=dead }}</ref> Subalit, hindi pa din sigurado ang hinaharap ni KObe sa ngayon. Ayon sa mga balita, hindi pa niya iniaatras ang kanyang opisyal na trade request at si JOhnny, ang panganay na anak ng may-ari ng Laker's na si Jerry Buss, ay nagpaalam na kay Kobe sa kanyang [[myspace]] page. Noong ika-12&nbsp;ng HUnyo, 2007, ipinahayag ni KObe sa kanyang "The Truth" blog na siya ay humahananp na ng "new road Ahead" at maaring tapos na siya sa organisasyon ng Lakers.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://truth.kb24.com/ |access-date=2007-08-21 |archive-date=2007-08-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070820004646/http://truth.kb24.com/ |url-status=dead }}</ref> Nito lang nakaraang 18 Pebrero 2008 ay nahirang na naman si Kobe na isa sa mga starters ng Western Conference para sa 2008 NBA All Stars, ngunit si Kobe ay naglaro lamang ng halos 3 minuto dahil sa kanyang finger injury. == Bilang manlalaro == Si Bryant ay isang [[shooting guard]] na paminsan-minsan ay naglalaro din bilang [[small forward]]. Marami ang nagsasabi na siya ay isa sa mga pinaka kumpletong manlalaro ng [[National Basketball Association|NBA]],<ref name="hh">HoopsHype.com. [http://hoopshype.com/players/kobe_bryant.htm NBA Players - Kobe Bryant]. Accessed 8 Mayo 2007.</ref> at nakapasok sa lahat bawat All-NBA Team mula 1999 at lumahok sa huling siyam na NBA All-Star games. Siya ay malaking bahagi sa tatlong pinakahuling kampeonato ng Lakers. Malakas kumuha ng puntos, si Bryant ay mayroong average na 24.6 puntos kada laro, at isama na din ang 4.5 assists, 5.2 rebounds, at 1.5 steals kada laro. Kilala siya sa kanyang abilidad na gumawa ng puwang para sa mga sariling tira, at talentadong outside shooter, at isa sa dalawang manlalaro na may hawak sa record para sa bilang ng naipasok na three points sa isang laro (12). Bukod pa dito, kilala din siya dahil sa kanyang matibay na depensa at nakapasok sa All-Defensive 1st o di kaya'y 2nd Team ng pito sa walong nakaraang mga seasons. == Sariling buhay == Noong Nobyembre, 1999, nagkakilala ang 21 anyos na si Bryant at ang 17 anyos na si [[Vanessa Laine]] habang siya ay nagtatrabaho bilang mananayaw sa music video ng [[Tha Eastsidaz]] na "G'd Up'..<ref name="rap">{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.eonline.com/On/Holly/Shows/Bryant/facts.html |access-date=2007-08-21 |archive-date=2006-02-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060219203516/http://www.eonline.com/On/Holly/Shows/Bryant/facts.html |url-status=dead }}</ref> noong mga panahon na iyon, si Bryant ay inaasikaso ang kanyang sariling musical album , na hindi na-release. Nagsimulang mag-date ang dalawa at sa loob lamang ng anim na buwan ay na-engage din ang dalawa noong Mayo, 2000,<ref name="rap" /> habang si Laine ay isang senior sa [[Marina High School]] sa [[Huntington Beach, California]]. Upang maka-iwas sa intriga, tinapos muna ni Laine ang kanyang sekondarya sa pamamagitan ng sariling sikap.<ref name="rap" /> Ayon sa pinsan ni VAnessa na si Laila Laine, walang naging [[prenuptial agreement]]. Ayon kay Vanessa, "Kobe loved her too much for one''".<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://allstarz.hollywood.com/kobe/vanessa02.htm |access-date=2007-08-21 |archive-date=2007-04-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070406105500/http://allstarz.hollywood.com/kobe/vanessa02.htm |url-status=dead }}</ref> Ikinasal ang dalawa noong 18 Abril 2001, sa [[Dana Point, California]]. Hindi dumalo sa seremonya ang mga magulang ni Bryant, ang kanyang mga kapatid, ang matagal na tagapayo at ahente na si Arn Tellem, at maging ang mga kasama sa kuponan. Hindi pabor sa mga magulang ni Bryant ang nangyaring kasalan dahil sa ilang bagay. Ayon sa balita, ilan sa mga naging dahilan ng hindi pagsang-ayon ng mga magulang ni Bryant ay ang pagpapakasal niya sa ganoong edad, lalo na sa isang dalagang hindi isang African-American.<ref name="rap" /> Ang hindi pagkaka-unawaan na ito ay nagresulta sa hindi pag-uusap ni Kobe at ng kanyang mga magulang ang lampas dalawang taon. == Pamilya == Ipinanganak ang panganay na anak ni Bryant, isang babae, noonng 19 Enero 2003, at pinangalanang Natalia Diamante Bryant. Ang batang ito ang naging susi upang magka-ayos si Kobe at ang kanyang mga magulang. Nakunan si Vanessa Bryant dahil sa [[ectopic pregnancy]] noong tagsibol ng 2005. Noong taglagas ng 2005 ay inihayag ng mga Bryant na inaasahan na nila ang kanilang pangalawang anak. Ang kanilang pangalawang anak na babae na si Gianna Maria-Onore Bryant ay ipinanganak noong 1 Mayo 2006. Si Gianna ay ipinanganak ng anim na minuto bago ipinanganak ang anak na babae ng dating kasama sa kuponan na si Shaquille O'Neal na si Me'arah Sanaa, na ipinanganak sa Florida.<ref>Contact Music. [http://www.contactmusic.com/new/xmlfeed.nsf/mndwebpages/shaq%20is%20a%20dad%20six%20minutes%20after%20kobe_02_05_2006 Shaq is a Dad Six Minutes After Kobe]. Accessed 25 Mayo 2007.</ref> == Kamatayan == Dakong 9:06 am Pacific Standard Time (PST) ng umaga sakay ng Sikorsky S-76, helikopter noong Enero 26, 2020 kasama ang 13 anyos na anak na babae na si Gianna Bryant at ang Orange Coast College baseball coach na si John Altobelli, asawa na si Keri, anak na si Alyssa, Christina Mauser at ang assistant na baseball coach ng Harbour Day School sa Corona del Mar, at tatlong iba pa ay umalis mula sa John Wayne Airport sa Orange County, California, sa isang helikopter na Sikorsky S-76 na pag-aari ni Bryant. Ang helikopter ay nakarehistro sa Fillmore-based Island Express Holding Corp., ayon sa database ng negosyo ng Kalihim ng California ng Estado.{{cn}} Dahil sa magaan na pag-ulan at malabo na panahon sa umagang iyon, ang LAPD helicopter at ang karamihan sa trapiko ng hangin ay nakabundag. Ipinapakita ng flight tracker na nakaranas ng mga isyu ang helikopter habang nasa itaas ng L.A. Zoo. Ang helikopter ay umiikot sa lugar nang anim na beses sa isang taas ng paligid ng 850 talampakan. Sa 9:30 a.m. nakipag-ugnay ang piloto sa Burbank Airports control tower na nagpapabatid sa tower ng sitwasyon. Sa 9:30 a.m. nakaranas ang helikopter ng matinding hamog at lumiko sa timog patungo sa mga bundok. Noong 9:40 a.m. ang helikopter ay umakyat sa taas mula 1,200 hanggang 2,000 talampakan (370 hanggang 610 m) na lumilipad sa 161 knots (298 km / h; 185 mph).{{cn}} Noong 9:45 a.m. ang helicopter ay bumagsak sa gilid ng isang bundok sa Calabasas, mga 30 milya (48 km) hilagang-kanluran ng bayan ng Los Angeles, at nahuli sa sunog. Noong 9:47 a.m. tinawag ang mga awtoridad. Ang helikopter ay dumaan sa Boyle Heights, malapit sa Dodger Stadium, at lumibot sa Glendale sa panahon ng paglipad. Ang mga kawani mula sa Kagawaran ng Sunog ng Los Angeles County ay dumalo sa tanawin. Ang apoy ay pinatay ng 10:30 a.m. Wala sa siyam na pasahero na nakasakay sa helikopter na nakaligtas. Ang mga paunang ulat ay nagpapahiwatig na ang helikopter ay nag-crash sa mga burol sa itaas ng Calabasas sa mabibigat na ulap. Iniulat ng mga saksi ang pagdinig ng isang helikopter na nakikipaglaban bago mag-crash.{{cn}} Ang Federal Aviation Administration, National Transportation Safety Board, FBI, at dalawang punong regulator ng pederal na pamahalaan, ay naglunsad ng mga pagsisiyasat sa pag-crash.{{cn}} == Mga gantimpala at parangal == === Sa karera === * '''2 time NBA Finals MVP''': 2009, 2010 * '''5-time NBA Champion''': 2000, 2001, 2002, 2009, 2010 * '''NBA Most Valuable Player''': 2008 * '''6-time Scoring Champion''': 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011 * '''18-time NBA All-Star''': 1998, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016 :* Has started in each of his appearances :* 10 consecutive appearances (No All-Star game in 1999 due to league-wide lock-out) * '''4-time NBA All-Star Game MVP''': 2002, 2007, 2009, 2011 * '''9-time All-NBA Selection''': :* '''First Team''': 2002, 2003, 2004, 2006, 2007 :* '''Second Team''': 2000, 2001 :* '''Third Team''': 1999, 2005 * '''7-time All-Defensive Selection''': :* '''First Team''': 2000, 2003, 2004, 2006, 2007 :* '''Second Team''': 2001, 2002 * '''NBA All-Rookie Second Team''': 1997 * '''NBA All-Star Slam Dunk Champion''': 1997 * NBA regular season leader in: :* '''points''': 2003 ('''2,461'''), 2006 ('''2,832''', 7th in NBA history), 2007 ('''2,430''') :* '''points per game''': 2006 ('''35.4''', 9th in NBA history), 2007 ('''31.6''') :* '''field goals attempted''': 2006 ('''2,173'''), 2007 ('''1,757''') :* '''field goals made''': 2003 ('''868'''), 2006 ('''978'''), 2007 ('''813''') :* '''free throws attempted''': 2007 ('''768''') :* '''free throws made''': 2006 ('''696'''), 2007 ('''667''') * '''2nd most points in a Game''': '''81''' (22 Enero 2006 vs. the [[Toronto Raptors]]) == Tingnan din == * [[List of individual National Basketball Association scoring leaders by season]] * [[List of National Basketball Association players with 60 or more points in a game]] * [[List of active NBA players who have spent their entire career with one team]] == Mga nota == {{Reflist|group=lower-alpha}} == Mga tala == {{Citation style}} {{reflist}} {{BD|1978|2020|Bryant, Kobe}} [[Kategorya:Mga basketbolistang Amerikano]] {{Los Angeles Lakers 1999-2000 NBA champions}} {{Los Angeles Lakers 2000-01 NBA champions}} {{Los Angeles Lakers 2001-02 NBA champions}} 6crtxbzuwvrpf1h1zxtvrzzter3925y 0 27360 1965949 1963848 2022-08-25T02:36:50Z 180.194.37.5 Update information wikitext text/x-wiki {{notability|date=Nobyembre 2010}} {{BLP unsourced|date=Marso 2010}} {{Infobox person | name = Dimples Romana | image = | image_size = | caption = | birth_name = Dianne Marie Bonifacio Romana | birth_date = {{Birth date and age|mf=yes|1984|11|13}} | birth_place = [[Parañaque]], [[Pilipinas]] | alma_mater = [[University of Santo Tomas]]<br>[[Enderun Colleges]] | occupation = [[Aktres]], [[Modelo]] | years_active = 1996–kasalukuyan | agent = [[Star Magic]] (1996–kasalukuyan) | height = 5 ft 8 in (173 cm) | spouse = Romeo Adecer Ahmee Jr. | children = 3 }} Si '''Dianne Marie Bonifacio Romana Ahmee''' (ipinanganak 11 Nobyembre 1984) ay isang artista sa Pilipinas. ==Filmography== ===Television=== {| class="wikitable sortable" <!-- Do not center --> |- <!-- Never add unnecessary background colors --> !Year !Title !Role !class=unsortable|Notes <!-- Do not replace with or add a Network/Channel column. Network rivalry is outside of Wikipedia. Do not replace with an Episode column, Notes column is not limited to episode titles. --> !Source |- <!-- Do not add rowspan --> |1997–1999 |''[[Esperanza (Philippine TV series)|Esperanza]]'' |Paula Salgado | Antagonist-Villain | |- |1999–2003 |''[[Tabing Ilog]]'' |Jacqueline "Jackie" Esguerra |Special participation |<ref name="Tabing Ilog"/> |- |2000 |''[[Maalaala Mo Kaya]]'' | Tere |Episode: "Life Story Book" |<ref name="Life Story Book"/> |- |2000 |''Gags Must Be Crazy'' | | | |- |2001-2003 |''Planet X'' |Herself | | |- |2001 |''Maalaala Mo Kaya'' | Elsa |Episode: "Banyo" |<ref name="Banyo"/> |- | 2001 |''[[Recuerdo de Amor]]'' | Teen Josephina | Special participation | |- |2002 |''[[Anna Karenina (1996 TV series)|Anna Karenina]]'' |Young Carmela Cruz-Monteclaro |Special participation | |- |2002–2003 |''[[Kay Tagal Kang Hinintay]]'' |Kayla "Pards" Reneza | | |- |2003 |''[[Eat Bulaga!]]'' |Herself | | |- |2005 |''In DA Money'' | | | |- |2006 |''[[Ang Panday (2005 TV series)|Carlo J. Caparas' Ang Panday]]'' |Manaram | Antagonist-Villain | |- |2007 |''[[Sineserye Presents]]: [[May Minamahal (TV series)|May Minamahal]]'' |Trina Tagle | | |- |2008 |''[[Lobo (TV series)|Lobo]]'' |Trixie | | |- |2009 |''[[Tayong Dalawa]]'' |Young Elizabeth "Mamita" Martinez |Special participation | |- |2009 |''[[Kambal sa Uma (TV series)|Jim Fernandez's Kambal sa Uma]]'' |Young Milagros Perea |Special participation | |- |2009 |''[[Only You (2009 TV series)|Only You]]'' |Dina Javier | |<ref name="Only You"/> |- |2009 |''[[Komiks (TV series)|Komiks Presents]]'': ''[[Nasaan Ka Maruja?|Mars Ravelo's Nasaan Ka Maruja?]]'' |Dianne Gomez |Guest | |- |2009–2010 |''[[George and Cecil]]'' |Charlotte "Charlie" Castro | | |- |2009–2010 |''[[It's Showtime (Philippine TV program)|Showtime]]'' |Herself |Guest co-host / Guest judge | |- |2010 |''[[Agua Bendita|Rod Santiago's Agua Bendita]]'' |Criselda Barrameda | Main role / Antagonist-Villain |<ref name="She's a Mom"/> |- |2010 |''[[Maalaala Mo Kaya]]'' |[[Imelda Marcos]] |Episode: "Kalapati" |<ref name="Kalapati"/> |- |2010 |''[[Maalaala Mo Kaya]]'' |Imelda Marcos |Episode: "Makinilya" |<ref name="Makinilya"/> |- |2010 |''[[Your Song (TV series)|Your Song]]'': ''[[Gimik 2010]]'' |Shirley "Bingbing" Marquez | | |- |2010 |''[[Magkaribal]]'' |Stella Abella |Special participation | |- |2010–2011 |''[[Mara Clara (2010 TV series)|Emil Cruz, Jr.'s Mara Clara]]'' |Alvira Del Valle | |<ref name="She's a Mom"/> |- |2011 |''[[Wansapanataym]]'' |Mrs. Ferrer |Episode: "Sabay-Sabay Pasaway" | |- |2011 |''[[Wansapanataym]]'' | Mrs. Galvez |Episode: "My Gulay" | |- |2011 |''[[100 Days to Heaven]]'' |Angela Carlos |Guest appearance | |- |2011 |''[[Maalaala Mo Kaya]]'' |Delia |Episode: "Niagara Falls" |<ref name="Niagara Falls"/> |- |2011–2012 |''[[Ikaw ay Pag-Ibig]]'' |Agnes Alvarez | | |- |2011–present |''[[Swak na Swak]]'' |Herself |Co-host | |- |2012 |''[[Oka Tokat (2012 TV series)|Oka Tokat]]'' |Alice | | |- |2012 |''[[Maalaala Mo Kaya]]'' |Michelle |Episode: "Kape" |<ref name="Kape"/> |- |2012 |''[[Lorenzo's Time]]'' |Susan Montereal |Special participation | |- |2012 |''[[Wansapanataym]]'' |Jane |Episode: "Kuha Mo" | |- |2012 |''[[Maalaala Mo Kaya]]'' |Myra |Episode: "Relo" |<ref name="Relo"/> |- |2012–2013 |''[[A Beautiful Affair]]'' |Emilia "Emy" Biglang-awa | |<ref name="She's a Mom"/> |- | 2013 | ''[[Maalaala Mo Kaya]]'' | Rina | Episode: "Kamison" | <ref name="Kamison"/> |- | 2013–2016 | ''TFC Connect'' | Herself | Host | |- | 2013 | ''[[Wansapanataym]]'' | Tammy |Episode: "Kuku Takot" | |- | 2013 | ''[[Little Champ]]'' | Kara Marquez | Guest | |- | 2013 | ''[[Muling Buksan Ang Puso]]'' | Young Adelina Laurel-Beltran | Special participation | |- | 2013 | ''[[Maalaala Mo Kaya]]'' | Monique | Episode: "Walis" | <ref name="Walis"/> |- | 2013–2014 | ''[[I-Shine Talent Camp|Promil Pre-school: I-Shine Talent Camp]]'' | Herself | Host | <ref name="Post-birthday"/> |- |2014 |''[[Maalaala Mo Kaya]]'' |Maria Antonia "Mary Ann" Usher |Episode: "Pagkain" |<ref name="Pagkain"/> |- |2014 |''[[Mirabella (TV series)|Mirabella]]'' |Daisy Arboleda |Special participation | |- |2014 |''[[Sana Bukas pa ang Kahapon]]'' |Alicia Del Mundo-Gaspar |Special participation | |- |2014 |''[[Give Love on Christmas]]'' |Julie Aguinaldo-Salcedo | Episode: "The Gift Giver" | <ref name="She's a Mom"/> |- |2015 |''[[Pasión de Amor (Philippine TV series)|Pasión De Amor]]'' |Young Maria Eduvina Suarez |Special participation | |- |2015–2016 |''[[And I Love You So (TV series)|And I Love You So]]'' |Michelle Ramirez | |<ref name="She's a Mom"/> |- | 2016 | ''[[Maalaala Mo Kaya]]'' | [[Leni Robredo]] | Episode: "[[Toothbrush (Maalaala Mo Kaya)|Toothbrush]]" | <ref name="Toothbrush"/> |- |2016–2017 |''[[The Greatest Love (Philippine TV series)|The Greatest Love]]'' |Amanda "Mandy" Alegre-Cruz | Main role / Antagonist-Villain |<ref name="She's a Mom"/> |- |2017 |''[[Maalaala Mo Kaya]]'' |Idai |Episode: "Picture" | |- | 2018 || ''[[Bagani (TV series)|Bagani]]'' || Gloria || || |- | 2018 || ''[[Maalaala Mo Kaya | Maalaala Mo Kaya: Kalabaw]]'' || Lerma Dia || || |- | 2018–2020 || ''[[Kadenang Ginto]]'' || Daniela Mondragon-Bartolome || Main Role / Antagonist-Villain|| |- | 2020–2021 || ''[[Oh My Dad!]]'' || Cassandra "Sandra" Bergado-Balderama || || |- | 2021 || ''[[Maalaala Mo Kaya| Maalaala Mo Kaya: Sobre]]'' || Shiela Delos Santos || || |- | 2021 || ''[[Huwag Kang Mangamba]]'' || Fatima "Faith" Cruz || Special Participation||<ref>{{Cite web|last=News|first=ABS-CBN|date=2021-03-19|title=Surprise! Dimples Romana is also part of ‘Huwag Kang Mangamba’|url=https://news.abs-cbn.com/entertainment/03/20/21/surprise-dimples-romana-is-also-part-of-huwag-kang-mangamba|access-date=2021-03-20|website=ABS-CBN News|language=en}}</ref> |- | 2021 || ''[[Viral Scandal]]'' || Karla "Kakay" Meneses-Sicat || || |} ===Film=== {| class="wikitable sortable" |- !Year !Title !Role !class=unsortable|Notes !class=unsortable|Source |- | 1998 | ''Kung Ayaw Mo, Huwag Mo'' | Bettina | | |- | 2001 | ''Minsan May Isang Puso'' | Irene | | |- | 2002 | ''[[Dekada '70 (film)|Dekada '70]]'' | Evelyn | | <ref name="Dekada '70"/> |- | 2004 | ''[[All My Life (2004 film)|All My Life]]'' | Kat | | |- | 2004 | ''[[Minsan Pa]]'' | Cristy | | |- | 2005 | ''[[Dubai (2005 film)|Dubai]]'' | Clarisse | | |- | 2006 | ''[[Pacquiao: The Movie]]'' | Emong's Wife | | |- | 2006 | ''[[Wag Kang Lilingon]]'' | Trixie | | |- | 2007 | ''Still Life'' | | | |- | 2007 | ''Chopsuey'' | Claire Wong-Chua | | |- | 2007 | ''[[One More Chance (2007 film)|One More Chance]]'' | Kristine "Krizzy" Del Rosario | | <ref name="'One More Chance' Sequel"/> |- | 2007 | ''Altar'' | Angie | | |- | 2008 | ''Huling Pasada'' | | | |- | 2008 | ''[[When Love Begins]]'' | Carrie | | |- | 2009 | ''[[Love Me Again (film)|Love Me Again]]'' | Yna | | <ref name="Angel Locsin's Movie"/> |- | 2009 | ''[[In My Life (2009 film)|In My Life]]'' | Dang Salvacion | | |- | 2010 | ''Tsardyer'' | Leslie | | |- | 2010 | ''[[Senior Year (2010 film)|Senior Year]]'' | Sophia Marasigan (adult) | | |- | 2011 | ''[[Bulong (film)|Bulong]]'' | Chelsea | | |- | 2011 | ''[[My Neighbor's Wife]]'' | Tessa | | |- | 2011 | ''[[Shake, Rattle & Roll 13]]'' | Rowanna | Segment: "Parola" | |- | 2012 | ''[[Shake, Rattle and Roll Fourteen: The Invasion]]'' | Filomena | Segment: "Pamana" | |- | 2013 | ''[[Tuhog]]'' | Lolet | | |- | 2014 | ''[[Third Eye (2014 film)|Third Eye]]'' | Belen | | |- | 2014 | ''[[Beauty in a Bottle]]'' | Anna | | |- | 2015 | ''[[Must Date The Playboy]]'' | Andrea Andres | | |- | 2015 | ''[[A Second Chance (2015 film)|A Second Chance]]'' | Kristine "Krizzy" Del Rosario | | <ref name="'One More Chance' Sequel"/> |- | 2016 | ''[[The Unmarried Wife]]'' | Carmela | | |- | 2017 | ''[[Deadma Walking]]'' | Mary | | |- | 2018 | ''[[My Fairy Tail Love Story]]'' | Natasha Quejada | | |- | 2018 | ''[[My Perfect You]]'' | Ellaine Toledo | | |- | 2019 | ''[[The Mall, The Merrier]]'' | Tita Moody | | |- | 2020 | ''[[Block Z]]'' | Bebeth | | |} ==Awards and nominations== {|class=wikitable |- !Year !Work !Award !Category !Result !Source <!-- Use third party sources other than the actor's IMDB page --> |- |2008 |''[[One More Chance (2007 film)|One More Chance]]'' |[[FAMAS Awards]] |Best Supporting Actress |{{nom}} | |- |2009 |''[[Love Me Again (film)|Love Me Again]]'' |[[FAMAS Awards]] |Best Supporting Actress |{{nom}} | |- |2010 |''[[In My Life (2009 film)|In My Life]]'' |[[Gawad Urian]] |Best Supporting Actress |{{nom}} | |- |2011 |''[[Mara Clara (2010 TV series)|Mara Clara]]'' |[[Golden Screen TV Awards]] |Outstanding Supporting Actress in a Drama Series |{{nom}} | |- |2012 | ''[[My Neighbor's Wife]]'' |Golden Screen Awards |Best Performance by an Actress in a Supporting Role, (Drama, Musical or Comedy) |{{nom}} | |- |2013 |''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Relo]]'' |Gawad Tanglaw Awards |Best Performance by an Actress |{{won}} |<ref name="11th Gawad Tanglaw"/> |- |2013 |''[[I-Shine Talent Camp|Promil Pre-school: I-Shine Talent Camp]]'' |[[PMPC Star Awards for Television]] |[[27th PMPC Star Awards for Television|Best Talent Search Program Host]] |{{nom}} | |- |2014 |''[[I-Shine Talent Camp|Promil Pre-school: I-Shine Talent Camp]]'' |[[PMPC Star Awards for Television]] |[[28th PMPC Star Awards for Television|Best Talent Search Program Host]] |{{nom}} | |- |2016 |''[[The Unmarried Wife]]'' |[[FAMAS Awards]] |Best Supporting Actress |{{nom}} | |- |2017 |''[[The Greatest Love (Philippine TV series)|The Greatest Love]]'' |7th EdukCircle Awards |Best Supporting Actress in a TV Series |{{won}} | |- |2017 |''[[The Greatest Love (Philippine TV series)|The Greatest Love]]'' |[[PMPC Star Awards for Television]] |[[31st PMPC Star Awards for Television|Best Drama Supporting Actress]] |{{nom}} | |- |2018 |''[[Deadma Walking]]'' |[[Metro Manila Film Festival]] |[[Metro Manila Film Festival Award for Best Supporting Actress|Best Supporting Actress]] |{{nom}} | |- |2018 |''[[Deadma Walking]]'' |[[PMPC Star Awards for Movies]] |Movie Supporting Actress of the Year |{{nom}} | |- |2019 |''[[Kadenang Ginto]]'' |[[PMPC Star Awards for Television]] |[[33rd PMPC Star Awards for Television|Best Drama Actress]] |{{nom}} | |- |2019 |''[[Kadenang Ginto]]'' |Asian Academy Creatives Award | National Winner, Philippines: Best Actress in a Supporting Role |{{won}} | |- |2019 |''[[Kadenang Ginto]]'' |Asian Academy Creatives Award | Best Actress in a Supporting Role |{{nom}} | |- |} ==References== {{reflist|refs= <ref name="The Varsitarian">{{cite news|url=http://www.varsitarian.net/sports/actress_named_ust_courtside_voice|title=Actress Named UST Courtside Voice|date=10 July 2002|work=[[The Varsitarian]]|access-date=17 June 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20160916225624/http://www.varsitarian.net/sports/actress_named_ust_courtside_voice|archive-date=16 September 2016|url-status=dead}}</ref> <ref name="Only You">{{cite news|url=http://www.pep.ph/guide/3774/Angel-Locsin-talks-about-her-love-scene-with-Sam-Milby-in-Only-You|title=Angel Locsin Talks About her Scenes in Only You with Sam Milby|work=Philippine Entertainment Portal|date=23 April 2009}}</ref> <ref name="Love Me Again">{{cite news|url=http://www.pep.ph/guide/3027/Land-Down-Under-is-now-Love-Me-Again|title="Land Down Under" is now "Love Me Again"|access-date=17 June 2018|last=Dimaculangan|first=Jocelyn|date=3 December 2008|work=Philippine Entertainment Portal}}</ref> <ref name="Kalapati">{{cite web|url=http://mmk.abs-cbn.com/episode/kalapati-ninoy-cory-love-story|title=Kalapati|work=[[Maalaala Mo Kaya]]|access-date=17 June 2018}}</ref> <ref name="Makinilya">{{cite web|url=http://mmk.abs-cbn.com/episode/makinilya-ninoy-cory-love-story|title=Makinilya|work=[[Maalaala Mo Kaya]]|access-date=17 June 2018}}</ref> <ref name="Life Story Book">{{cite web|url=http://mmk.abs-cbn.com/episode/life-story-book-1|title=Life Story Book|work=[[Maalaala Mo Kaya]]|access-date=17 June 2018}}</ref> <ref name="Banyo">{{cite web|url=http://mmk.abs-cbn.com/episode/banyo|title=Banyo|work=[[Maalaala Mo Kaya]]|access-date=17 June 2018}}</ref> <ref name="Niagara Falls">{{cite web|url=http://mmk.abs-cbn.com/episode/niagara-falls|title=Niagara Falls|work=[[Maalaala Mo Kaya]]|access-date=17 June 2018}}</ref> <ref name="Toothbrush">{{cite web|url=http://mmk.abs-cbn.com/episode/toothbrush|title=Toothbrush|work=[[Maalaala Mo Kaya]]|access-date=17 June 2018}}</ref> <ref name="Pagkain">{{cite web|url=http://mmk.abs-cbn.com/episode/pagkain-fat-lady-1|title=Pagkain (Fat Lady)|work=[[Maalaala Mo Kaya]]|access-date=17 June 2018}}</ref> <ref name="Relo">{{cite web|url=http://mmk.abs-cbn.com/episode/relo-myda-and-sherwin-1|title=Relo|work=[[Maalaala Mo Kaya]]|access-date=17 June 2018}}</ref> <ref name="Walis">{{cite web|url=http://mmk.abs-cbn.com/episode/walis-inaping-pinsan|title=Walis|work=[[Maalaala Mo Kaya]]|access-date=17 June 2018}}</ref> <ref name="Kamison">{{cite web|url=http://mmk.abs-cbn.com/episode/kamison-mother-s-secret|title=Kamison|work=[[Maalaala Mo Kaya]]|access-date=17 June 2018}}</ref> <ref name="Kape">{{cite web|url=http://mmk.abs-cbn.com/episode/kape-annulment-love|title=Kape|work=[[Maalaala Mo Kaya]]|access-date=17 June 2018}}</ref> <ref name="She's a Mom">{{cite news|url=http://entertainment.inquirer.net/13601/she%E2%80%99s-a-mom-before-she%E2%80%99s-an-actress-says-%E2%80%98villainess%E2%80%99|title=She's a Mom Before she's an Actress, says 'Villainess'|author=Cruzz, Marinel R.|work=Philippine Daily Inquirer|date=14 September 2011|access-date=17 June 2018}}</ref> <ref name="'One More Chance' Sequel">{{cite news|url=http://starcinema.abs-cbn.com/latest-news/august2015/august26/dimples-romana-on-one-more-chance-sequel-very-happy-kami|title=Dimples Romana on 'One More Chance' Sequel: 'Very happy kami'|publisher=[[Star Cinema]]|date=26 August 2015|access-date=17 June 2018}}{{Dead link|date=November 2019 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> <ref name="Post-birthday">{{cite news|url=http://starcinema.abs-cbn.com/latest-news/2015/11/30/dimples-romana-receives-post-birthday-surprise-from-friends|title=Dimples Romana Receives Post-birthday Surprise from Friends|publisher=[[Star Cinema]]|date=30 November 2015|access-date=17 June 2018}}</ref> <ref name="11th Gawad Tanglaw">{{cite news|url=http://www2.abs-cbn.com/feature/article/13497/abs-cbn-is-the-chosen-network-of-students-and-professors.aspx|title=ABS-CBN is the Chosen Network of Students and Professors|work=Showbuzz Feature|publisher=ABS-CBN|date=11 March 2013|access-date=17 June 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20160913153822/http://www2.abs-cbn.com/feature/article/13497/abs-cbn-is-the-chosen-network-of-students-and-professors.aspx|archive-date=13 September 2016|url-status=dead}}</ref> <ref name="Angel Locsin's Movie">{{cite news|first=Remedios|last=Lucio|title=Angel Locsin's movie to be shot in Bukinon and Australia| date=June 27, 2008|work=Philippine Entertainment Portal|url=http://www.pep.ph/guide/2159/Angel-Locsin-Piolo-Pascual-movie-to-be-shot-in-Bukidnon-and-Australia}}{{in lang|tl}}<!--Tagalog--></ref> <ref name="Dekada '70">{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1370&dat=20030102&id=SWwVAAAAIBAJ&pg=2706,134438&hl=en|title=Easier on the Eyes|author=Paredes, Andrew|work=[[The Standard (Philippines)|Manila Standard]] |date = 2 January 2003|via=[[Google News]]|access-date=17 June 2018}}</ref> <ref name="Tabing Ilog">{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?nid=2479&dat=20000809&id=YVM1AAAAIBAJ&pg=1202,18093566&hl=en|title=On Location: 'Tabing Ilog': Wet Behind the Ears—and not Wild Either|author=Doplito, Harold Jason L.|work=Philippine Daily Inquirer|via=[[Google News]]|date=9 August 2000|access-date=17 June 2018}}</ref> <ref name="Height">{{cite web|title=Dimples Romana|url=https://starmagic.abs-cbn.com/site/profile/a/13719/dimples--romana|publisher=[[Star Magic]]|date=2019}}</ref> }} {{BD|1984|LIVING|Romana, Dimples}} {{user:maskbot/cleanup}} [[Kategorya:Mga artista mula sa Pilipinas]] {{Pilipinas-artista-stub}} 3zrbb6liakphzghna5ypz2i470bseg2 1965966 1965949 2022-08-25T02:54:07Z WayKurat 2259 [[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/180.194.37.5|180.194.37.5]] ([[User talk:180.194.37.5|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:119.94.182.61|119.94.182.61]] wikitext text/x-wiki {{notability|date=Nobyembre 2010}} {{BLP unsourced|date=Marso 2010}} {{Infobox person | name = Dimples Romana | image = | image_size = | caption = | birth_name = Dianne Marie Bonifacio Romana | birth_date = {{Birth date and age|mf=yes|1984|11|13}} | birth_place = [[Parañaque]], [[Pilipinas]] | alma_mater = [[University of Santo Tomas]]<br>[[Enderun Colleges]] | occupation = [[Aktres]], [[Modelo]] | years_active = 1996–kasalukuyan | agent = [[Star Magic]] (1996–kasalukuyan) | height = 5 ft 8 in (173 cm) | spouse = Romeo Adecer Ahmee Jr. | children = 2 }} Si '''Dianne Marie Bonifacio Romana Ahmee''' (ipinanganak 11 Nobyembre 1984) ay isang artista sa Pilipinas. {{BD|1984|LIVING|Romana, Dimples}} {{user:maskbot/cleanup}} [[Kategorya:Mga artista mula sa Pilipinas]] {{Pilipinas-artista-stub}} q5w3d29jr6ruoio3fh1fu0mht7q0eik 0 32573 1965950 1963752 2022-08-25T02:37:12Z Xqbot 14117 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[Republika ng Kaliporniya]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Republika ng Kaliporniya]] 3yu0kqiqct50saxwdnbzz9hr38ppdl3 0 34189 1965856 1879739 2022-08-24T16:05:14Z CommonsDelinker 1732 Replacing [[Image:Symbol_of_Hachinohe_Aomori.svg]] with [[Image:Emblem_of_Hachinohe,_Aomori.svg]] (by [[commons:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious error) · Emblem is a more ac wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement <!-- See Template:Infobox settlement for additional fields and descriptions --> | name = {{raise|0.2em|Hachinohe}} | official_name = | native_name = {{lower|0.1em|{{nobold|{{lang|ja|八戸市}}}}}} | settlement_type = [[Mga core city ng Hapon|Core city]] <!-- images, nickname, motto --> | image_skyline = Hachinohe city hall.jpg | imagesize = 300px | image_alt = | image_caption = Gusaling panlungsod ng Hachinohe | image_flag = Flag of Hachinohe, Aomori.svg{{!}}border | flag_alt = | image_seal = Emblem of Hachinohe, Aomori.svg | seal_alt = | image_shield = | shield_alt = | image_blank_emblem = | nickname = | motto = <!-- maps and coordinates --> | image_map = Hachinohe in Aomori Prefecture Ja.svg | map_alt = | map_caption = Kinaroroonan ng Hachinohe sa Prepektura ng Aomori | pushpin_map = Japan | pushpin_label_position = <!-- position of the pushpin label: left, right, top, bottom, none --> | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = &nbsp; | coordinates = {{coord|40|30|44.2|N|141|29|18.2|E|region:JP-02|display=it}} | coor_pinpoint = <!-- to specify exact location of coordinates (was coor_type) --> | coordinates_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> <!-- location ------------------> | subdivision_type = [[Talaan ng mga bansa|Bansa]] | subdivision_name = {{flag|Hapon}} | subdivision_type1 = [[Talaan ng mga rehiyon ng Hapon|Rehiyon]] | subdivision_name1 = [[Rehiyon ng Tōhoku|Tōhoku]] | subdivision_type2 = [[Mga prepektura ng Hapon|Prepektura]] | subdivision_name2 = [[Prepektura ng Aomori|Aomori]] | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = <!-- established --> | established_title = <!-- Settled --> | established_date = | founder = | named_for = <!-- seat, smaller parts --> | seat_type = <!-- defaults to: Seat --> | seat = <!-- government type, leaders --> | government_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | leader_party = | leader_title = Alkalde | leader_name = Makoto Kobayashi | leader_title1 = | leader_name1 = <!-- etc., up to leader_title4 / leader_name4 --> <!-- display settings --> | total_type = <!-- to set a non-standard label for total area and population rows --> | unit_pref = <!-- enter: Imperial, to display imperial before metric --> <!-- area --> | area_magnitude = <!-- use only to set a special wikilink --> | area_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | area_total_km2 = 305.56 | area_land_km2 = | area_water_km2 = | area_water_percent = | area_note = <!-- elevation --> | elevation_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | elevation_m = <!-- population --> | population_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | population_total = 226541 | population_as_of = Abril 1, 2020 | population_density_km2 = auto | population_est = | pop_est_as_of = | population_demonym = <!-- demonym, ie. Liverpudlian for someone from Liverpool --> | population_note = <!-- time zone(s) --> | timezone1 = [[Pamantayang Oras ng Hapon]] | utc_offset1 = +9 <!-- postal codes, area code --> | postal_code_type = | postal_code = | area_code_type = <!-- defaults to: Area code(s) --> | area_code = <!-- blank fields (section 1) --> | blank_name_sec1 = Mga sagisag ng lungsod | blank_info_sec1 = &nbsp; | blank1_name_sec1 = - Puno | blank1_info_sec1 = [[Taxus cuspidata|Japanese yew]] | blank2_name_sec1 = - Bulaklak | blank2_info_sec1 = [[Mansanilya (krisantemo)|Krisantemo]] | blank3_name_sec1 = - Ibon | blank3_info_sec1 = [[Black-tailed gull]] | blank4_name_sec1 = | blank4_info_sec1 = <!-- blank fields (section 2) --> | blank_name_sec2 = Bilang&nbsp;pantawag | blank_info_sec2 = 0178-43-2111 | blank1_name_sec2 = Adres | blank1_info_sec2 = 1-1-1 Uchimaru, Hachinohe-shi, Aomori-ken 031-8686 | blank2_name_sec2 = [[Mga mabilisang daanan ng Hapon|Mga mabilisang daanan]] | blank2_info_sec2 = [[Talaksan:E4A Expressway (Japan).png|37px|link=Hachinohe Expressway]] [[Talaksan:E4A Expressway (Japan).png|37px|link=Momoishi Toll Road]] [[Talaksan:E45 Expressway (Japan).png|37px|link=Hachinohe-Kuji Expressway]] <!-- website, footnotes --> | website = {{Official|1=http://www.city.hachinohe.aomori.jp/}} | footnotes = }} Ang {{Nihongo|'''Hachinohe'''|八戸市|Hachinohe-shi}} ay isang [[Mga lungsod ng Hapon|lungsod]] na matatagpuan sa [[Prepektura ng Aomori]], [[Hapon]]. {{As of|2020|04|01}}, mayroon tinatayang 226,541 katao ang lungsod at 732 katao kada kilometro kuwadrado sa 108,889 mga kabahayan,<ref>{{cite web|url=http://www.city.hachinohe.aomori.jp |script-title=ja:八戸市ウェブサイト -Hachinohe city-|publisher=Government of Hachinohe City}}</ref> kaya pangalawang pinakamalaking lungsod ito sa prepektura ng Aomori batay sa populasyon. May kabuoang sukat na {{convert|305.56|sqkm|sqmi}} ang lungsod. ==Kasaysayan== Tinitirhan na ang lugar na palibot ng Hachinohe mula noong kapanahunang prehistoriko, at isa itong pangunahing sentro ng populasyon para sa mga [[Emishi]]. Maraming mga labi buhat sa [[panahong Jōmon]] ang natuklasan sa mga hangganan ng Hachinohe. Nominal na nasa kapangyarihan ng [[Hilagang Fujiwara]] ang lugar noong [[panahong Heian]], at naging bahagi ng mga lupang inuupahan na ginawad sa [[angkang Nanbu]] pagkaraang talunin ni [[Minamoto no Yoritomo]] ang Hilagang Fujiwara noong [[panahong Kamakura]]. Nagtatag ang Nanbu ng maraming mga rantso ng kabayo, kasabay ng nakukutaang mga pamayanang tinakdaan ng bilang. Noong [[panahong Edo]], ito ay unang bahagi ng [[Dominyong Morioka]], ngunit noong 1664 pinahintulutan ng [[kasugunang Tokugawa]] ang paglikha ng isang hiwalay na 20,000 ''[[koku]]'' na [[Dominyong Hachinohe]] para sa isang nakababatang linya ng angkang Nanbu. Umunlad ang bayan bilang isang [[bayang kastilyo]] na nakasentro sa [[Kastilyo ng Hachinohe]], at nagsilbing maliit na sentrong pangkomersiyo at pantalan para sa mga pangisdaan sa labas ng timog-silangang [[Hokkaido]]. Sa kasalukuyan, naglilingkod pa rin sa industriyang pangingisda ang pantalan gayon din sa ilang pandaigdig na mga barkong pangkargamento. Pagkaraan ng [[pagpapanumbalik ng Meiji]], binuwag ang Dominyong Hachinohe, at pinalitan ito ng Prepektura ng Hachinohe, na sinanib sa [[Prepektura ng Aomori]] paglaon. Unang nagkaroon ng pagtatalo kung dapat sa Hachinohe o sa [[Hirosaki]] ang kabisera ng bagong-tatag na Prepektura ng Aomori. Subalit dahil sa malakas na tunggalian sa pagitan ng dating dominyo ng Nanbu at dating [[Dominyong Hirosaki|dominyo ng Tsugaru]], ipinasya ng [[pamahalaang Meiji]] na magtayo ng bagong bayang tinawag na Aomori sa isang napapagitnang lokasyon, at italaga itong kabisera ng prepektura. Bunsod ng pagtatag ng makabagong sistema ng mga munisipalidad sa [[panahong Meiji]] noong Abril 1, 1889, itinatag ang bayan ng Hachinohe mula sa [[Distrito ng Sannohe, Aomori|Distrito ng Sannohe]]. Noong 1901, sumanib ito sa kalapit na Chōja, at noong Mayo 1, 1929, sumanib naman ito sa karatig na mga nayon ng Konakano, Minato, at Same upang makabuo ng lungsod ng Hachinohe. Lumawak pa ang lungsod nang idinagdag nito ang nayon ng Shimonaganawashiro noong 1942; Korekawa noong 1954; Ichikawa, Kaminaganawashiro, Tachi, at Toyosaki noong 1955; at Odate noong 1958. Noong [[pananakop ng mga Amerikano sa Hapon]] kasunod ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], matatagpuan sa Hachinohe ang isang base ng [[Hukbong Katihan ng Estados Unidos]], ang [[Kampo Hachinohe ng JGSDF|Kampo Haugen]] na tahanan ng [[Ikapitong Dibisyong Impanterya (Estados Unidos)|Ikapitong Dibisyon]]. Matatagpuan sa base ang isang himpilang radyo ng [[Serbisyong Radyo ng Sandatahang Lakas]], na kilala bilang AFRS Hachinohe. Noong 1950, pagkaraan ng paglusob ng [[Hilagang Korea]] sa [[Timog Korea]], umalis ang mga kawal mula sa Kampo Haugen papuntang Korea. Binago ng AFRS Hachinohe ang mga pagsasahimpapawid nito upang isali ang Timog Korea para makinabang ang mga Amerikano sa mga programang pagbabalita at panlibangan nito. Kalakip ng pag-alis ng huling mga hukbong Amerikano mula sa Hachinohe noong 1956, inilipat ang base sa [[Japan Ground Self-Defense Force]] at opisyal na itinalaga ito bilang JGSDF Camp Hachinohe.<ref>{{cite web|url=http://www.thedropzone.org/units/511thHISTORY.html|title=511th History|website=www.thedropzone.org}}</ref> Noong Marso 31, 2005, sinanib sa Hachinohe ang nayon ng [[Nangō, Aomori|Nangō]] (mula sa [[Distrito ng Sannohe, Aomori|Distrito ng Sannohe]]). Noong Marso 2011, isa ang lungsod sa mga pamayanang tinamaan ng [[Lindol at tsunami sa Tōhoku (2011)|tsunami sa Hapon noong 2011]]. Inihagis papaloob ang malaking mga bangkang pangisda at napinsala ang lugar ng pantalan. Humigit-kumulang 100 mga kabahayan ang nawasak.<ref>Flack, T. D., "[http://www.stripes.com/news/pacific/earthquake-disaster-in-japan/misawa-residents-pull-clean-up-duty-at-nearby-fishing-port-1.138013 Misawa residents pull clean-up duty at nearby fishing port]", [[Stars and Stripes (newspaper)|''Stars and Stripes'']], 17 March 2011, retrieved 18 March 2011.</ref> Sumama sa mga manggagawang Hapones ang mga maninisid mula sa barkong [[USNS Safeguard (T-ARS-50)|''Safeguard'']] ng [[Hukbong Pandagat ng Estados Unidos]] upang tumulong sa paglilinis ng pantalan para mapadali ang pagpapadala ng mga tulong sa pamamagitan ng lungsod.<ref>Johnson, Christopher, "[http://www.washingtontimes.com/news/2011/mar/27/us-helps-clear-vital-japan-harbor/ U.S. Helps Clear Vital Japan Harbor]", ''[[Washington Times]]'', 27 March 2011, retrieved 30 March 2011.</ref> Noong Enero 1, 2017, binigyan ng katayuang ''core city'' ang Hachinohe,<ref>[http://www.soumu.go.jp/cyukaku/index.html Ministry of Internal Affairs and Communications of Japan, official home page]{{in lang|ja}}</ref> na may mas-malaking pampook na pagsasarili. ==Klima== {{Weather box |width = auto |location = Hachinohe (1981–2010) |single line = Y |metric first = Y |Jan high C = 2.6 |Feb high C = 3.2 |Mar high C = 7.0 |Apr high C = 13.7 |May high C = 18.3 |Jun high C = 20.6 |Jul high C = 24.3 |Aug high C = 26.5 |Sep high C = 23.1 |Oct high C = 17.9 |Nov high C = 11.6 |Dec high C = 5.5 |year high C= 14.5 |Jan mean C = -0.9 |Feb mean C = -0.5 |Mar mean C = 2.7 |Apr mean C = 8.5 |May mean C = 13.1 |Jun mean C = 16.2 |Jul mean C = 20.1 |Aug mean C = 22.5 |Sep mean C = 18.9 |Oct mean C = 13.0 |Nov mean C = 6.9 |Dec mean C = 1.8 |year mean C = 10.2 |Jan low C = −4.2 |Feb low C = −4.0 |Mar low C = −1.3 |Apr low C = 3.8 |May low C = 8.7 |Jun low C = 12.8 |Jul low C = 17.1 |Aug low C = 19.3 |Sep low C = 15.2 |Oct low C = 8.5 |Nov low C = 2.6 |Dec low C = −1.6 |year low C= 6.4 |precipitation colour = green |Jan precipitation mm = 42.8 |Feb precipitation mm = 40.1 |Mar precipitation mm = 52.0 |Apr precipitation mm = 64.3 |May precipitation mm = 89.3 |Jun precipitation mm = 105.8 |Jul precipitation mm = 136.1 |Aug precipitation mm = 128.8 |Sep precipitation mm = 167.6 |Oct precipitation mm = 87.2 |Nov precipitation mm = 62.0 |Dec precipitation mm = 49.1 |Jan snow cm = 77 |Feb snow cm = 75 |Mar snow cm = 47 |Apr snow cm = 3 |May snow cm = 0 |Jun snow cm = 0 |Jul snow cm = 0 |Aug snow cm = 0 |Sep snow cm = 0 |Oct snow cm = 0 |Nov snow cm = 6 |Dec snow cm = 40 |Jan humidity = 70 |Feb humidity = 70 |Mar humidity = 67 |Apr humidity = 65 |May humidity = 71 |Jun humidity = 81 |Jul humidity = 83 |Aug humidity = 82 |Sep humidity = 79 |Oct humidity = 73 |Nov humidity = 70 |Dec humidity = 70 |Jan sun = 130.8 |Feb sun = 129.6 |Mar sun = 168.1 |Apr sun = 188.9 |May sun = 197.0 |Jun sun = 167.7 |Jul sun = 148.5 |Aug sun = 167.1 |Sep sun = 143.6 |Oct sun = 161.3 |Nov sun = 133.3 |Dec sun = 124.5 |source 1 = [http://www.data.jma.go.jp/obd/stats/etrn/view/monthly_s3_en.php?block_no=47581&view=2 Japan Meteorological Agency ] }} ==Demograpiya== Ayon sa datos ng senso sa Hapon:<ref>{{cite web|url=https://www.citypopulation.de/php/japan-aomori.php|title=Aomori / 青森県 (Japan): Prefecture, Cities, Towns and Villages - Population Statistics, Charts and Map|website=www.citypopulation.de}}</ref> {{Historical populations | 1960 | 184,680 | 1970 | 216,955 | 1980 | 245,617 | 1990 | 247,983 | 2000 | 248,608 | 2010 | 237,473 |align = none | footnote = }} [[Talaksan:Hachinohe-downtown20070214.JPG|thumb|Kabayanan ng Hachinohe]] ==Mga kapatid na lungsod== *{{flagdeco|US}} [[Federal Way, Washington]], Estados Unidos *{{flagdeco|PRC}} [[Lanzhou]], [[Gansu]], Tsina – mula noong Abril 1998<ref>{{cite web|url=https://www.city.hachinohe.aomori.jp/index.cfm/22,20489,78,html|title=Hachinohe City official home page|work=Sister City: Lanzhou, Gansu, China|language=English|accessdate=21 November 2015|archive-date=22 November 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151122054343/https://www.city.hachinohe.aomori.jp/index.cfm/22,20489,78,html|url-status=dead}}</ref> ==Talasanggunian== {{reflist|30em}} ==Mga kawing panlabas== {{Commons category}} {{wikivoyage|Hachinohe}} * [http://www.city.hachinohe.aomori.jp/ Opisyal na websayt] {{in lang|ja}} {{Aomori}} {{Authority control}} [[Kategorya:Mga lungsod sa Prepektura ng Aomori]] dcqqsm6y0an7bnfmw5jdk1k76hwudr5 0 34197 1965861 1773519 2022-08-24T16:19:44Z CommonsDelinker 1732 Replacing [[Image:Symbol_of_Hirosaki_Aomori.svg]] with [[Image:Emblem_of_Hirosaki,_Aomori.svg]] (by [[commons:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious error) · Emblem is a more accu wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement <!-- See Template:Infobox settlement for additional fields and descriptions --> | name = {{raise|0.2em|Hirosaki}} | native_name = {{lower|0.1em|{{nobold|{{lang|ja|弘前市}}}}}} | official_name = | native_name_lang = ja | settlement_type = [[Mga lungsod ng Hapon|Lungsod]] <!-- images, nickname, motto --> | image_skyline = {{Photomontage | photo1a = Shimoshiroganecho, Hirosaki, Aomori Prefecture 036-8356, Japan - panoramio.jpg | photo2a = Ōgi Neputa.jpg | photo2b = Mt. Iwakisan from Hirosaki Castel 2008.jpg | photo3a = DaiGojyukuBankHeadOffice1.JPG | photo3b = Hirosaki Saisyoin1.jpg | photo4a = Hirosaki City Hall 20160423.jpg | size = 250 | position = center | spacing = 1 | color = transparent | border = 0 | foot_montage = ''Paikot sa kanan mula sa itaas:'' [[Kastilyo ng Hirosaki]], [[Bundok Iwaki]], Templo ng Saisho-in, Gusaling Panlungsod ng Hirosaki, dating punong tanggapan ng 55 Bank, Pista ng Hirosaki Neputa }} | imagesize = 300px | image_alt = | image_caption = | image_flag = Flag of Hirosaki, Aomori.svg | flag_alt = | image_seal = Emblem of Hirosaki, Aomori.svg | seal_alt = | image_shield = | shield_alt = | image_blank_emblem = | nickname = | motto = <!-- maps and coordinates --> | image_map = Hirosaki in Aomori Prefecture Ja.svg | map_alt = | map_caption = Kinaroroonan ng Hirosaki sa Prepektura ng Aomori | pushpin_map = Japan | pushpin_label_position = <!-- position of the pushpin label: left, right, top, bottom, none --> | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = &nbsp; | coordinates = {{coord|40|36|11.2|N|140|27|49.8|E|region:JP|display=inline,title}} | coor_pinpoint = <!-- to specify exact location of coordinates (was coor_type) --> | coordinates_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> <!-- location ------------------> | subdivision_type = [[Talaan ng mga bansa|Bansa]] | subdivision_name = {{flag|Hapon}} | subdivision_type1 = [[Talaan ng mga rehiyon ng Hapon|Rehiyon]] | subdivision_name1 = [[Rehiyon ng Tōhoku|Tōhoku]] | subdivision_type2 = [[Mga prepektura ng Hapon|Prepektura]] | subdivision_name2 = [[Prepektura ng Aomori|Aomori]] | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = <!-- established --> | established_title = <!-- Settled --> | established_date = | founder = | named_for = <!-- seat, smaller parts --> | seat_type = <!-- defaults to: Seat --> | seat = <!-- government type, leaders --> | government_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | leader_party = | leader_title = Alkalde | leader_name = Hiroshi Sakurada <桜田　宏> (mula Abril 2018) | leader_title1 = | leader_name1 = <!-- etc., up to leader_title4 / leader_name4 --> <!-- display settings --> | total_type = <!-- to set a non-standard label for total area and population rows --> | unit_pref = <!-- enter: Imperial, to display imperial before metric --> <!-- area --> | area_magnitude = <!-- use only to set a special wikilink --> | area_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | area_total_km2 = 524.20 | area_land_km2 = | area_water_km2 = | area_water_percent = | area_note = <!-- elevation --> | elevation_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | elevation_m = <!-- population --> | population_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | population_total = 168739 | population_as_of = Abril 1, 2020 | population_density_km2 = auto | population_est = | pop_est_as_of = | population_demonym = <!-- demonym, ie. Liverpudlian for someone from Liverpool --> | population_note = <!-- time zone(s) --> | timezone1 = [[Pamantayang Oras ng Hapon]] | utc_offset1 = +9 | timezone1_DST = | utc_offset1_DST = <!-- postal codes, area code --> | postal_code_type = | postal_code = | area_code_type = <!-- defaults to: Area code(s) --> | area_code = <!-- blank fields (section 1) --> | blank_name_sec1 = Mga sagisag ng lungsod | blank1_name_sec1 = - Puno | blank1_info_sec1 = [[Puno ng mansanas]] | blank2_name_sec1 = - Bulaklak | blank2_info_sec1 = [[Seresang namumulaklak]] | blank3_name_sec1 = | blank3_info_sec1 = | blank4_name_sec1 = | blank4_info_sec1 = | blank5_name_sec1 = | blank5_info_sec1 = | blank6_name_sec1 = | blank6_info_sec1 = | blank7_name_sec1 = | blank7_info_sec1 = <!-- blank fields (section 2) --> | blank_name_sec2 = Bilang&nbsp;pantawag | blank_info_sec2 = 0172-35-1111 | blank1_name_sec2 = Adres | blank1_info_sec2 = 1-1 Kamishirogane-machi, Hirosaki-shi, Aomori-ken 036-8551 <!-- website, footnotes --> | website = {{Official|1=http://www.city.hirosaki.aomori.jp/}} | footnotes = }} Ang {{Nihongo|'''Hirosaki'''|弘前市|Hirosaki-shi}} ay isang [[Mga lungsod ng Hapon|lungsod]] na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng [[Prepektura ng Aomori]], [[Hapon]]. {{As of|2020|04|01}}, may tinatayang [[populasyon]] na 168,739 katao ang lungsod sa 71,716 mga kabahayan,<ref>[http://www.city.hirosaki.aomori.jp Hirosaki City official statistics] {{in lang|ja}}</ref> at may [[kapal ng populasyon]] na 330 katao sa bawat kilometro kuwadrado. Ang kabuoang lawak ng lungsod ay {{convert|524.20|sqkm|sqmi|sp=us}}. Umusbong ang Hirosaki bilang isang [[bayang kastilyo]] para sa 100,000 ''[[koku]]'' na [[Dominyong Hirosaki]] na pinamunuan ng [[angkang Tsugaru]]. Kasalukuyang isang panrehiyon na sentrong pangkomersiyo, at ito ay ang pinakamalaking pinanggagalingan ng mga [[mansanas]] sa Hapon.<ref>[http://www.hirosaki-kanko.or.jp/en/edit.html?id=edit04 Hirosaki Tourism and Convention Bureau]</ref> Isinusulong ng pamahalaang panlungsod ang mga pananalitang "''Apple Colored Town Hirosaki''" ("Kulay Mansanas na Bayan ng Hirosaki") at "''Castle and Cherry Blossom and Apple Town''" (Bayang Kastilyo at Seresang Namumulaklak at Mansanas) upang itaguyod ang pagtingin ng madla sa lungsod. Kilala rin ang bayan sa maraming mga gusaling estilong-kanluranin na buhat sa [[panahong Meiji]]. ==Kasaysayan== Maraming mga pigurang hugis-tao ang nahukay sa palibot ng rehiyon na mula pa noong 12,000 taon. Maraming mga pigurang ito ay buhat sa mga [[panahong Jōmon]] at [[Panahong Yayoi|Yayoi]].<ref>{{Cite book|title=International Dictionary of Historic Places, Volume 5: Asia and Oceania|last=|first=|publisher=Fitzroy Dearborn Publishers|year=1996|isbn=1-884964-04-4|editor-last=Schellinger|editor-first=Paul|location=Chicago|pages=345|editor-last2=Salkin|editor-first2=Robert}}</ref> Bumuong bahagi ng mga dominyo ng [[Hilagang Dujiwara]] ang lugar sa paligid ng Hirosaki noong [[panahong Heian]]; binigay ito ni [[Minamoto no Yoritomo]] sa [[angkang Nanbu]] noong unang bahagi ng [[panahong Kamakura]] kasunod ng pagkatalo ng Hilagang Fujiwara noong 1189. Noong [[panahong Sengoku]], inihayag ni [[Tsugaru Tamenobu|Ōura Tamenobu]], isang pampook na katiwala ng Nanbu, ang kaniyang pagsasarili noong 1571 at nakuha ang mga kastilyong pampook. Nanumpa siya ng pealtad (obligasyon ng katapatan) kay [[Toyotomi Hideyoshi]] sa kasagsagan ng [[Paglusob ng Odawara (1590)|Labanan sa Odawara]] noong 1590, at pinatotoo ito sa kaniyang mga lupang inuupahan kalakip ang kitang 45,000 ''koku''. Pinalitan din niya ang kaniyang pangalan sa "Tsugaru". Pagkaraang pumanig sa [[Tokugawa Ieyasu]] noong [[Labanan sa Sekigahara]], tiniyak siya muli sa kaniyang mga lupang inuupahan kalakip ang nominal na ''[[kokudaka]]'' ng 47,000 ''[[koku]]'', at sinimulan niya ang pagtatayo ng isang kastilyo sa Takaoka (kasalukuyang Hirosaki). Hudyat ito ng pagsisimula ng [[Dominyong Hirosaki]] sa ilalim ng [[kasugunang Tokugawa]]. Tinapos ng kaniyang kapalit, si [[Tsugaru Nobuhira]], ang kastilyo noong 1611, ngunit nawasak ng isang kidlat ang naglalakihang 5-palapag na ''[[tenshu]]'' noong 1627. Lumaki sa 100,000 ''koku'' ang ''kokudaka'' ng dominyo noong 1628. Pumanig ang angkang Tsugaru sa [[Alyansang Satchō]] sa [[Digmaang Boshin]] ng [[Pagpapanumbalik ng Meiji]], at ginawaran sila ng karagdagang 10,000 ''koku'' ng bagong [[pamahalaan ng Meiji]]. Subalit dahil sa [[pagbuwag sa sistemang han]] noong Agosto 29, 1871, biniwag ang Dominyong Hirosaki, at pinalitan ito ng Prepektura ng Hirosaki. Binago ang pangalan sa Prepektura ng Aomori noong Oktubre ng parehing taon, at inilipat ang kabisera ng prepektura sa mas-gitnang lugar na [[Lungsod ng Aomori|Aomori]]. Itinatag ang Mababang Paaralan ng Chōyō noong Oktubre 1, 1873. Ipinakilala sa Hirosaki noong 1877 ang [[hortikultura]] sa mansanas, at binuksan noong Marso 1878 ang ika-59 na Pambansang Bangko, ang sinundan ng [[Bangkong Aomori]]. Inihayag na isang lungsod ang Hirosaki noong Abril 1, 1889 kalakip ng pagtatag ng makabagong sistema ng mga munisipalidad. Dahil diyan, isa ito sa 30 unang mga lungsod sa Hapon. Ito rin ang pangatlong pinakamalaking lungsod sa [[rehiyon ng Tōhoku]] sa panahong iyon, kasunod ng [[Sendai]] at [[Morioka]]. Ini-ugnay ng [[Pangunahing Linya ng Ōu]] ang Hirosaki sa Aomori noong Disyembre 1, 1894. Naging tahanan na bayang garison ang Hirosaki para sa [[ika-8 Dibisyon ng IJA|ika-8 Dibisyon]] ng [[Hukbong Imperyal ng Hapon]] mula Oktubre 1898. Kilalang aktibo ang dibisyon sa [[Digmaang Ruso-Hapones]]. Itinatag ang Ospital ng Lungsod ng Hirosaki noong 1901, at noong 1906 naman ang Aklatan ng Lungsod ng Hirosaki. Nagsimula ang unang serbisyong telepono noong 1909. Idinaos noong 1918 ang unang Pista ng Seresang Namumulaklak. Noong 1927, ini-ugnay ng [[Daambakal ng Kōnan]] ang Hirosaki sa [[Estasyong Tsugaru-Onoe|Onoe]]. Itinatag ang [[Unibersidad ng Hirosaki]] noong 1949. Noong Marso 1, 1955, lumawak ang Hirosaki sa pamamagitan ng pagdaragdag ng mga karatig-nayon ng Shimizu, Wattoku, Toyoda, Horikoshi, Chitose, Fujishiro, Niina, Funazawa, Takasugi, Susono, at Higashimeya. Naging isang [[engklabe]] ang [[Nishimeya, Aomori|Nishimeya]]. Lumawak la ang lunsgod noong Setyembre 1, 1957, nang kinuha nito ang karatig-nayon ng Ishikawa. Idinaos ang unang Pista ng Krisantemo at Arse (''Chrysanthemum ang Maple Festival'') noong 1964, at noong 1977 naman ang unang Hirosaki Castle Snow Lantern Festival. Noong 1979, ini-ugnay ang lungsod sa [[Tōhoku Expressway]] sa pamamagitan ng isang daang sangay, ang "Daang Apple." Noong Nobyembre 15, 2006, sinanib ang dating lungsod ng Hirosaki, bayan ng [[Iwaki, Aomori|Iwaki]], at nayon ng [[Sōma, Aomori|Sōma]] sa lumaking lungsod ng Hirosaki. ==Demograpiya== Ayon sa senso ng datos sa Hapon,<ref>[https://www.citypopulation.de/php/japan-aomori.php Hirosaki population statistics]</ref> bumaba nang bahagya ang populasyon ng Hirosaki sa loob ng 40 mga taon. {{Historical populations | 1960 | 170,919 | 1970 | 174,644 | 1980 | 192,291 | 1990 | 191,217 | 2000 | 193,297 | 2010 | 183,473 |align = none | footnote = }} ==Klima== {{Weather box |width = auto |location = Hirosaki (1981–2010) |single line = Y |metric first = Y |Jan high C = 1.5 |Feb high C = 2.2 |Mar high C = 6.3 |Apr high C = 14.5 |May high C = 19.8 |Jun high C = 23.5 |Jul high C = 26.9 |Aug high C = 28.9 |Sep high C = 24.5 |Oct high C = 18.2 |Nov high C = 11.0 |Dec high C = 4.5 |year high C= 15.2 |Jan mean C = -1.8 |Feb mean C = -1.3 |Mar mean C = 1.9 |Apr mean C = 8.5 |May mean C = 13.8 |Jun mean C = 17.9 |Jul mean C = 21.7 |Aug mean C = 23.5 |Sep mean C = 18.9 |Oct mean C = 12.5 |Nov mean C = 6.1 |Dec mean C = 0.9 |year mean C = 10.2 |Jan low C = −5.0 |Feb low C = −4.8 |Mar low C = -2.2 |Apr low C = 3.1 |May low C = 8.3 |Jun low C = 13.3 |Jul low C = 17.6 |Aug low C = 19.1 |Sep low C = 14.3 |Oct low C = 7.6 |Nov low C = 1.8 |Dec low C = -2.4 |year low C= 5.9 |precipitation colour = green |Jan precipitation mm = 120.7 |Feb precipitation mm = 94.5 |Mar precipitation mm = 77.4 |Apr precipitation mm = 59.4 |May precipitation mm = 71.8 |Jun precipitation mm = 69.6 |Jul precipitation mm = 113.1 |Aug precipitation mm = 132.1 |Sep precipitation mm = 127.2 |Oct precipitation mm = 90.5 |Nov precipitation mm = 110.0 |Dec precipitation mm = 116.8 |Jan snow cm = 248 |Feb snow cm = 208 |Mar snow cm = 131 |Apr snow cm = 11 |May snow cm = 0 |Jun snow cm = 0 |Jul snow cm = 0 |Aug snow cm = 0 |Sep snow cm = 0 |Oct snow cm = 0 |Nov snow cm = 20 |Dec snow cm = 142 |Jan sun = 57.0 |Feb sun = 78.5 |Mar sun = 126.1 |Apr sun = 183.3 |May sun = 201.4 |Jun sun = 175.0 |Jul sun = 160.8 |Aug sun = 181.8 |Sep sun = 146.2 |Oct sun = 141.4 |Nov sun = 89.1 |Dec sun = 58.0 |year sun = |source 1 = [http://www.data.jma.go.jp/obd/stats/etrn/view/nml_amd_ym.php?prec_no=31&block_no=0166&year=&month=&day=&view= Japan Meteorological Agency ] }} ==Ekonomiya== Ang Hirosaki ay ang sentrong pangkomersiyo sa timog-kanlurang Prepektura ng Aomori. Pangunahing mga produktong pampagsasaka ang mga mansanas at [[bigas]], at ang Hirosaki ay bumubuo sa 20 porsiyento ng kabuoang produksiyon ng mga mansanas sa Hapon. ==Talasanggunian== {{reflist}} == Mga kawing panlabas == {{commons category}} {{NIE Poster|Hirosaki}} {{wikivoyage|Hirosaki}} * {{official|1=http://www.city.hirosaki.aomori.jp/}} {{in lang|ja}} {{Aomori}} {{Authority control}} [[Kategorya:Mga lungsod sa Prepektura ng Aomori]] b9ay6ikvgrxrc4sw3wk8obi2q3abwq5 0 37616 1966034 1893761 2022-08-25T08:11:57Z Glennznl 73709 wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | image = John F. Kennedy, White House color photo portrait.jpg | office = Ika-35 [[Pangulo ng Estados Unidos]] | vicepresident = [[Lyndon B. Johnson]] | term_start = 20 Enero 1961 | term_end = 22 Nobyembre 1963 | predecessor = [[Dwight D. Eisenhower]] | successor = [[Lyndon B. Johnson]] | jr/sr2 = Senador | state2 = [[Massachusetts]] | term_start2 = 3 Enero 1953 | term_end2 = 22 Disyembre 1960 | predecessor2 = Henry Cabot Lodge | successor2 = Benjamin Smith | state3 = [[Massachusetts]] | district3 = 11th | term_start3 = 3 Enero 1947 | term_end3 = 3 Enero 1953 | predecessor3 = James Curler | successor3 = Tip O'Neill | birth_name = John Fitzgerald Kennedy | birth_date = 29 Mayo 1917 | birth_place = Brookline, [[Massachusetts]], [[Estados Unidos]] | death_date = 22 Nobyembre 1963 | death_place = [[Dallas]], [[Texas]], [[Estados Unidos]] | death_cause = Pinatay ni [[Lee Harvey Oswald]] | party = Demokrata | spouse = Jacqueline Bouvier | children = Arabella (1956-1956)<br/>Caroline (1957)<br/> John Jr. (1960-1999)<br/>Patrick (1963-1963) | alma_mater = Kolehiyo ng Harvard | profession = politiko | signature = John F Kennedy Signature 2.svg }} Si '''John Fitzgerald Kennedy''' (29 Mayo 1917 – 22 Nobyembre 1963) o mas kilala bilang '''JFK''', ay ang ika-35 [[pangulo]] ng [[Estados Unidos]] mula 1961 hanggang sa kanyang pagkamatay noong 1963. Matapos manilbihan sa militar bilang komander ng Motor Torpedo Boats ''PT-109'' at ''PT-59'' noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] sa timog Pasipiko, siya ay nahalal bilang kongresman sa ika-11 distrito ng Massachusetts sa Kapulungan ng mga Kinatawan ng Estados Unidos ng [[Partido Demokrata (Estados Unidos)|Partido Demokrata]] mula 1947 hanggang 1953. Pagkatapos ay naging senador mula naman noong 1953 hanggang 1960. Tinalo naman niya sa pagkapangulo ang kasalukuyang pangalawang pangulo na si [[Richard Nixon]] noong 1960. Siya ang pinakabatang nahalal sa naturang posisyon. Siya rin ang ikalawang pinakabatang naging pangulo ng [[Estados Unidos]] (pagkatapos ni [[Theodore Roosevelt]]). At ang unang taong isinilang sa ika-20 siglo na naging Pangulo. Siya lamang ang Katolikong pangulo at tanging pangulo na nanalo sa ''Pulitzer Prize''. Pinatay siya sa pamamagitan ng pagbaril sa ulo noong 22 Nobyembre 1963 sa Dallas, [[Texas]] ni Lee Harvey Oswald. Makalipas ang dalawang araw binaril ni Jack Ruby si Oswald na siyang naging dahilan ng pagkamatay nito. Sa kasalukuyan, si Kennedy ay patuloy na napapabilang sa mataas na ranggo sa mga opinyon ng publico tungkol sa kung sino ang pinakagusto nila sa dating mga [[Pangulo]] ng [[Estados Unidos]]. ==Personal na Buhay== Ang kanyang mga magulang ay sina Joseph Kennedy, Sr. at Rose Fitzgerald. Ikalawa siya sa siyam na magkakapatid. Ikinasal siya kay Jacqueline Bouvier noong 1939. Mayroon silang apat na anak na may ngalang Arabella, Caroline, John Jr. at Patrick. ==Kabataan at Edukasyon== Si John Fitzgerald Kennedy ay isinilang sa 83 Kalye Beals, Brookline, [[Massachusetts]] noong 29 Mayo 1917, siya ay ang ikalawang anak ni Joseph Kennedy, Sr. at Rose Fitzgerald. Ang kanyang ina ay ang panganay na anak ni John "Honey Fitz" Fitzgerald na naging mayor ng [[Boston]] at tatlong beses nahalal sa Kongreso. Nanirahan siya sa Brookline sa loob ng sampung taon at nag-aral sa Paaralan ng Edward Devotion, Mababang Paaralan ng Noble at Greenough, at Paaralan ng Dexter hannggang sa ikaapat na baitang. Noong 1927, ay lumipat sila ng tirahan sa 5040 Abenida ng Kalayaan sa Riverdale, [[Bronx]], [[New York]], makalipas ang dalawang taon ay lumipat naman sila sa 294 Pondfield Road sa [[Bronx]] din. Kung saan naging miyembro siya ng ''Scout Troop 2''. ==Pagkamatay== {{main|Pagpatay kay John F. Kennedy}} Binaril siya ni Lee Harvey Oswald sa Dallas, Texas habang nakasakay sa motorkeyd noong Nobyember 18, 1963 at namatay sa edad na 46. Kasama niya ang kanyang asawa na si Jacqueline, Gobernador [[John Conally]] ng [[Texas]], at ang asawa na si Conally. Si Oswald naman binaril ni [[Jack Ruby]], ang may-ari ng isang night club sa Dallas makalipas ang dalawang araw. Kinasuhan si Ruby ng murder. Inilibing siya sa Arlington Cemetery sa Virginia. {{Mga Pangulo ng Estados Unidos}} {{BD|1917|1963|Kennedy, John F.}} [[Kategorya:Mga pangulo ng Estados Unidos]] {{stub|Estados Unidos|Politiko}} msb9rwi4f1dfcq1v46tlgv5zsednz9n 0 53886 1965884 1920864 2022-08-24T17:36:34Z Ryomaandres 8044 Changed redirect target from [[Italya]] to [[Padua]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Padua]] hmo3qd2a5u4p3s2gs2rg0vm49e3w39l 0 53888 1965883 1920863 2022-08-24T17:36:31Z Ryomaandres 8044 Changed redirect target from [[Italya]] to [[Padua]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Padua]] hmo3qd2a5u4p3s2gs2rg0vm49e3w39l 0 53889 1965882 1854210 2022-08-24T17:36:26Z Ryomaandres 8044 Changed redirect target from [[Italya]] to [[Padua]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Padua]] hmo3qd2a5u4p3s2gs2rg0vm49e3w39l 0 58045 1965901 1932364 2022-08-25T00:26:24Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki :''Huwag itong ikalito sa [[salaysalay]], [[salalay]], [[mananalaysay]], at [[sanaysay]].'' Ang '''salaysay''' ay isang paglalahad ng pagkakasunod ng mga ''pangyayari'' na maaaring ''gawa-gawa'' lamang o di kaya ay nakabase sa totoong buhay. May iba't ibang uri ng salaysay gaya ng maikling kwento, [[anekdota]], alamat, atbp. {{stub}} [[Kategorya:Salaysay]] qsdpk9z457ohln84ftmka7oyz019mhe 1965902 1965901 2022-08-25T00:26:51Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki :''Huwag itong ikalito sa [[salaysalay]], [[mananalaysay]], [[salay]], at [[sanaysay]].'' Ang '''salaysay''' ay isang paglalahad ng pagkakasunod ng mga ''pangyayari'' na maaaring ''gawa-gawa'' lamang o di kaya ay nakabase sa totoong buhay. May iba't ibang uri ng salaysay gaya ng maikling kwento, [[anekdota]], alamat, atbp. [[Kategorya:Salaysay]] nhvg9r6bp7evsxj6ajq3hz3fa4ndk1m 1965904 1965902 2022-08-25T00:58:30Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki :''Huwag itong ikalito sa [[salaysalay]], [[mananalaysay]], [[salay]], at [[sanaysay]].'' Ang '''salaysay''', '''kuwento''', o '''istorya''' ay anumang paglalahad ng isang serye ng magkakaugnay na mga pangyayari o mga karanasan,<ref>{{harvtxt|Random House|1979}}</ref><ref name="Spencer pp. 123–140">{{cite journal |last=Spencer |first=Alexander |title=Narratives and the romantic genre in IR: dominant and marginalized stories of Arab Rebellion in Libya |journal=International Politics |publisher=Springer Science and Business Media LLC |volume=56 |issue=1 |date=2018-06-25 |issn=1384-5748 |doi=10.1057/s41311-018-0171-z |pages=123–140 |s2cid=149826920 |quote=Narratives here are considered to be part of human mental activity and give meaning to experiences.|language=en}}</ref> kahit na ito pa ay hindi kathang-isip ([[talaarawan]], [[talumbuhay]], [[balita|ulat ng balita]], [[dokumentaryo]], [[paglalakbay|panitikan sa paglalakbay]], atbp.) o [[kathang-isip]] ([[kuwentong bibit]], [[pabula]], [[alamat]], [[katatakutan]], [[nobela]], atbp.).<ref>{{harvtxt|Carey|Snodgrass|1999}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Harmon|2012}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Webster|1984}}</ref> Maaring ipahayag ang kuwento sa pamamagitan ng isang magkakasunod na mga salitang sinulat o sinabi, mga larawan o gumagalaw na larawan (bidyo), o anumang kumbinasyon ng mga ito. Tinatawag din ito na '''naratibo''' na hango sa [[pandiwa]]ng [[Latin]] na ''narrare'' (magsabi), na hango mula sa [[pang-uri]] na ''gnarus'' (marunong o sanay).<ref>{{harvtxt|Traupman|1966}}</ref><ref>{{harvtxt|Webster|1969}}</ref> Kasama ng [[pangagatuwiran]], [[paglalarawan]], at [[paglalahad]], ang [[pagsasalaysay]] (ang proseso ng pagpapahayag ng isang salaysay), sa malawak na kahulugan, ay isa sa apat na paraang [[retorika]] ng diskurso. Sa mas makitid na kahulugan, ito ang paraan ng pagsusulat ng [[piksyon]] na kung saan direktang [[pakikipagtalastasan|nakikipagtalastasan]] ang [[tagapagsalaysay]] sa tagapakinig. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Salaysay]] 7khz1crpbqgazinxtooyaq48eby82a7 1965905 1965904 2022-08-25T00:58:54Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki :''Huwag itong ikalito sa [[salaysalay]], [[mananalaysay]], [[salay]], at [[sanaysay]].'' Ang '''salaysay''', '''kuwento''', o '''istorya''' ay anumang paglalahad ng isang serye ng magkakaugnay na mga pangyayari o mga karanasan,<ref>{{harvtxt|Random House|1979}}</ref><ref name="Spencer pp. 123–140">{{cite journal |last=Spencer |first=Alexander |title=Narratives and the romantic genre in IR: dominant and marginalized stories of Arab Rebellion in Libya |journal=International Politics |publisher=Springer Science and Business Media LLC |volume=56 |issue=1 |date=2018-06-25 |issn=1384-5748 |doi=10.1057/s41311-018-0171-z |pages=123–140 |s2cid=149826920 |quote=Narratives here are considered to be part of human mental activity and give meaning to experiences.|language=en}}</ref> kahit na ito pa ay hindi kathang-isip ([[talaarawan]], [[talambuhay]], [[balita|ulat ng balita]], [[dokumentaryo]], [[paglalakbay|panitikan sa paglalakbay]], atbp.) o [[kathang-isip]] ([[kuwentong bibit]], [[pabula]], [[alamat]], [[katatakutan]], [[nobela]], atbp.).<ref>{{harvtxt|Carey|Snodgrass|1999}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Harmon|2012}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Webster|1984}}</ref> Maaring ipahayag ang kuwento sa pamamagitan ng isang magkakasunod na mga salitang sinulat o sinabi, mga larawan o gumagalaw na larawan (bidyo), o anumang kumbinasyon ng mga ito. Tinatawag din ito na '''naratibo''' na hango sa [[pandiwa]]ng [[Latin]] na ''narrare'' (magsabi), na hango mula sa [[pang-uri]] na ''gnarus'' (marunong o sanay).<ref>{{harvtxt|Traupman|1966}}</ref><ref>{{harvtxt|Webster|1969}}</ref> Kasama ng [[pangangatuwiran]], [[paglalarawan]], at [[paglalahad]], ang [[pagsasalaysay]] (ang proseso ng pagpapahayag ng isang salaysay), sa malawak na kahulugan, ay isa sa apat na paraang [[retorika]] ng diskurso. Sa mas makitid na kahulugan, ito ang paraan ng pagsusulat ng [[piksyon]] na kung saan direktang [[pakikipagtalastasan|nakikipagtalastasan]] ang [[tagapagsalaysay]] sa tagapakinig. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Salaysay]] ocdw3gk63bv02xgl1fknketz2s8y9ij 1965906 1965905 2022-08-25T00:59:45Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki :''Huwag itong ikalito sa [[salaysalay]], [[mananalaysay]], [[salay]], at [[sanaysay]].'' Ang '''salaysay''', '''kuwento''', o '''istorya''' ay anumang paglalahad ng isang serye ng magkakaugnay na mga pangyayari o mga karanasan,<ref>{{harvtxt|Random House|1979}}</ref><ref name="Spencer pp. 123–140">{{cite journal |last=Spencer |first=Alexander |title=Narratives and the romantic genre in IR: dominant and marginalized stories of Arab Rebellion in Libya |journal=International Politics |publisher=Springer Science and Business Media LLC |volume=56 |issue=1 |date=2018-06-25 |issn=1384-5748 |doi=10.1057/s41311-018-0171-z |pages=123–140 |s2cid=149826920 |quote=Narratives here are considered to be part of human mental activity and give meaning to experiences.|language=en}}</ref> kahit na ito pa ay hindi kathang-isip ([[talaarawan]], [[talambuhay]], [[balita|ulat ng balita]], dokumentaryo, [[paglalakbay|panitikan sa paglalakbay]], atbp.) o [[kathang-isip]] ([[kuwentong bibit]], [[pabula]], [[alamat]], [[katatakutan]], [[nobela]], atbp.).<ref>{{harvtxt|Carey|Snodgrass|1999}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Harmon|2012}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Webster|1984}}</ref> Maaring ipahayag ang kuwento sa pamamagitan ng isang magkakasunod na mga salitang sinulat o sinabi, mga larawan o gumagalaw na larawan (bidyo), o anumang kumbinasyon ng mga ito. Tinatawag din ito na '''naratibo''' na hango sa [[pandiwa]]ng [[Latin]] na ''narrare'' (magsabi), na hango mula sa [[pang-uri]] na ''gnarus'' (marunong o sanay).<ref>{{harvtxt|Traupman|1966}}</ref> (sa Ingles)<ref>{{harvtxt|Webster|1969}} (sa Ingles)</ref> Kasama ng [[pangangatuwiran]], [[paglalarawan]], at [[paglalahad]], ang [[pagsasalaysay]] (ang proseso ng pagpapahayag ng isang salaysay), sa malawak na kahulugan, ay isa sa apat na paraang [[retorika]] ng diskurso. Sa mas makitid na kahulugan, ito ang paraan ng pagsusulat ng [[piksyon]] na kung saan direktang [[pakikipagtalastasan|nakikipagtalastasan]] ang [[tagapagsalaysay]] sa tagapakinig. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Salaysay]] jn4erg5ex4z8jv3d7zysoykb7ny6urz 1965907 1965906 2022-08-25T01:01:32Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki :''Huwag itong ikalito sa [[salaysalay]], [[mananalaysay]], [[salay]], at [[sanaysay]].'' Ang '''salaysay''', '''kuwento''', o '''istorya''' ay anumang paglalahad ng isang serye ng magkakaugnay na mga pangyayari o mga karanasan,<ref>{{harvtxt|Random House|1979}}</ref><ref name="Spencer pp. 123–140">{{cite journal |last=Spencer |first=Alexander |title=Narratives and the romantic genre in IR: dominant and marginalized stories of Arab Rebellion in Libya |journal=International Politics |publisher=Springer Science and Business Media LLC |volume=56 |issue=1 |date=2018-06-25 |issn=1384-5748 |doi=10.1057/s41311-018-0171-z |pages=123–140 |s2cid=149826920 |quote=Narratives here are considered to be part of human mental activity and give meaning to experiences.|language=en}}</ref> kahit na ito pa ay hindi kathang-isip ([[talaarawan]], [[talambuhay]], [[balita|ulat ng balita]], dokumentaryo, [[paglalakbay|panitikan sa paglalakbay]], atbp.) o [[kathang-isip]] ([[kuwentong bibit]], [[pabula]], [[alamat]], [[katatakutan]], [[nobela]], atbp.).<ref>{{harvtxt|Carey|Snodgrass|1999}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Harmon|2012}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Webster|1984}}</ref> Maaring ipahayag ang kuwento sa pamamagitan ng isang magkakasunod na mga salitang sinulat o sinabi, mga larawan o gumagalaw na larawan (bidyo), o anumang kumbinasyon ng mga ito. Tinatawag din ito na '''naratibo''' na hango sa [[pandiwa]]ng [[Latin]] na ''narrare'' (magsabi), na hango mula sa [[pang-uri]] na ''gnarus'' (marunong o sanay).<ref>{{harvtxt|Traupman|1966}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Webster|1969}} (sa Ingles)</ref> Kasama ng [[pangangatuwiran]], [[paglalarawan]], at [[paglalahad]], ang [[pagsasalaysay]] (ang proseso ng pagpapahayag ng isang salaysay), sa malawak na kahulugan, ay isa sa apat na paraang [[retorika]] ng diskurso. Sa mas makitid na kahulugan, ito ang paraan ng pagsusulat ng [[piksyon]] na kung saan direktang [[pakikipagtalastasan|nakikipagtalastasan]] ang [[tagapagsalaysay]] sa tagapakinig. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Salaysay]] q5moq6tmerl84lwadfmx8gorsa6ejai 1965918 1965907 2022-08-25T02:10:32Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki :''Huwag itong ikalito sa [[salaysalay]], [[mananalaysay]], [[salay]], at [[sanaysay]].'' Ang '''salaysay''', '''kuwento''', o '''istorya''' ay anumang paglalahad ng isang serye ng magkakaugnay na mga pangyayari o mga karanasan,<ref>{{harvtxt|Random House|1979}}</ref><ref name="Spencer pp. 123–140">{{cite journal |last=Spencer |first=Alexander |title=Narratives and the romantic genre in IR: dominant and marginalized stories of Arab Rebellion in Libya |journal=International Politics |publisher=Springer Science and Business Media LLC |volume=56 |issue=1 |date=2018-06-25 |issn=1384-5748 |doi=10.1057/s41311-018-0171-z |pages=123–140 |s2cid=149826920 |quote=Narratives here are considered to be part of human mental activity and give meaning to experiences.|language=en}}</ref> kahit na ito pa ay hindi kathang-isip ([[talaarawan]], [[talambuhay]], [[balita|ulat ng balita]], dokumentaryo, [[paglalakbay|panitikan sa paglalakbay]], atbp.) o [[kathang-isip]] ([[kuwentong bibit]], [[pabula]], [[alamat]], [[katatakutan]], [[nobela]], atbp.).<ref>{{harvtxt|Carey|Snodgrass|1999}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Harmon|2012}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Webster|1984}}</ref> Maaring ipahayag ang kuwento sa pamamagitan ng isang magkakasunod na mga salitang sinulat o sinabi, mga larawan o gumagalaw na larawan (bidyo), o anumang kumbinasyon ng mga ito. Tinatawag din ito na '''naratibo''' na hango sa [[pandiwa]]ng [[Latin]] na ''narrare'' (magsabi), na hango mula sa [[pang-uri]] na ''gnarus'' (marunong o sanay).<ref>{{harvtxt|Traupman|1966}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Webster|1969}} (sa Ingles)</ref> Kasama ng [[pangangatuwiran]], [[paglalarawan]], at [[paglalahad]], ang [[pagsasalaysay]] (ang proseso ng pagpapahayag ng isang salaysay), sa malawak na kahulugan, ay isa sa apat na paraang [[retorika]] ng diskurso. Sa mas makitid na kahulugan, ito ang paraan ng pagsusulat ng [[piksyon]] na kung saan direktang [[pakikipagtalastasan|nakikipagtalastasan]] ang [[tagapagsalaysay]] sa tagapakinig. Ang pasalitang pagkukuwento ay ang pinakamaagang pamamaraan ng pagbahagi ng mga naratibo..<ref>International Journal of Education and the Arts |[https://web.archive.org/web/20080630042438/http://www.ijea.org/v2n1/ The Power of Storytelling: How Oral Narrative Influences Children's Relationships in Classrooms] (sa Ingles)</ref> Sa panahon ng halos lahat ng pagkabata ng isang tao, ginagabayan sila ng mga salaysay sa tamang ugali, [[kasaysayan]] [[kalinangan|pangkalinangan]], pagbuo ng isang pagkakakilanlang pampamayanan, at prinsipyo, na pinag-aralan lalo na sa [[antropolohiya]] sa mga tradisyunal na [[mga katutubo]].<ref>Hodge, ''et al.'' 2002. Utilizing Traditional Storytelling to Promote Wellness in American Indian events within any given narrative (sa Ingles)</ref> Matatagpuan ang salaysay sa lahat ng anyo ng pagkamalikhain ng tao, [[sining]], at libangan, kabilang ang [[talumpati]], [[panitikan]], [[teatro]], [[musika]] at [[awit]], [[komiks]], [[pamamahayag]], [[pelikula]], [[telebisyon]] at bidyo, mga [[larong bidyo]], [[radyo]], paglalaro ng [[laro]], hindi nakaayos na [[paglilibang|libangan]], at [[pagtatanghal]] sa pangkalahatan, gayon din ang ilang [[pagpipinta]], [[eskultura]], [[pagguhit]], [[potograpiya]], at ilang [[sining biswal]], hangga't pinapakita ang magkakasunod na kaganapan. May ilang mga kilusang sining, tulad ng makabagong sining, na tinatanggihan ang naratibo kapalit ng abstrakto at konseptuwal. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Salaysay]] 97h0rqq342t1kwcsabgziomhq2d31r1 1965919 1965918 2022-08-25T02:10:55Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki :''Huwag itong ikalito sa [[salaysalay]], [[mananalaysay]], [[salay]], at [[sanaysay]].'' Ang '''salaysay''', '''kuwento''', o '''istorya''' ay anumang paglalahad ng isang serye ng magkakaugnay na mga pangyayari o mga karanasan,<ref>{{harvtxt|Random House|1979}}</ref><ref name="Spencer pp. 123–140">{{cite journal |last=Spencer |first=Alexander |title=Narratives and the romantic genre in IR: dominant and marginalized stories of Arab Rebellion in Libya |journal=International Politics |publisher=Springer Science and Business Media LLC |volume=56 |issue=1 |date=2018-06-25 |issn=1384-5748 |doi=10.1057/s41311-018-0171-z |pages=123–140 |s2cid=149826920 |quote=Narratives here are considered to be part of human mental activity and give meaning to experiences.|language=en}}</ref> kahit na ito pa ay hindi kathang-isip ([[talaarawan]], [[talambuhay]], [[balita|ulat ng balita]], dokumentaryo, [[paglalakbay|panitikan sa paglalakbay]], atbp.) o [[kathang-isip]] ([[kuwentong bibit]], [[pabula]], [[alamat]], [[katatakutan]], [[nobela]], atbp.).<ref>{{harvtxt|Carey|Snodgrass|1999}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Harmon|2012}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Webster|1984}}</ref> Maaring ipahayag ang kuwento sa pamamagitan ng isang magkakasunod na mga salitang sinulat o sinabi, mga larawan o gumagalaw na larawan (bidyo), o anumang kumbinasyon ng mga ito. Tinatawag din ito na '''naratibo''' na hango sa [[pandiwa]]ng [[Latin]] na ''narrare'' (magsabi), na hango mula sa [[pang-uri]] na ''gnarus'' (marunong o sanay).<ref>{{harvtxt|Traupman|1966}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Webster|1969}} (sa Ingles)</ref> Kasama ng [[pangangatuwiran]], [[paglalarawan]], at [[paglalahad]], ang [[pagsasalaysay]] (ang proseso ng pagpapahayag ng isang salaysay), sa malawak na kahulugan, ay isa sa apat na paraang [[retorika]] ng diskurso. Sa mas makitid na kahulugan, ito ang paraan ng pagsusulat ng [[piksyon]] na kung saan direktang [[pakikipagtalastasan|nakikipagtalastasan]] ang [[tagapagsalaysay]] sa tagapakinig. Ang pasalitang pagkukuwento ay ang pinakamaagang pamamaraan ng pagbahagi ng mga naratibo.<ref>International Journal of Education and the Arts |[https://web.archive.org/web/20080630042438/http://www.ijea.org/v2n1/ The Power of Storytelling: How Oral Narrative Influences Children's Relationships in Classrooms] (sa Ingles)</ref> Sa panahon ng halos lahat ng pagkabata ng isang tao, ginagabayan sila ng mga salaysay sa tamang ugali, [[kasaysayan]] [[kalinangan|pangkalinangan]], pagbuo ng isang pagkakakilanlang pampamayanan, at prinsipyo, na pinag-aralan lalo na sa [[antropolohiya]] sa mga tradisyunal na [[mga katutubo]].<ref>Hodge, ''et al.'' 2002. Utilizing Traditional Storytelling to Promote Wellness in American Indian events within any given narrative (sa Ingles)</ref> Matatagpuan ang salaysay sa lahat ng anyo ng pagkamalikhain ng tao, [[sining]], at libangan, kabilang ang [[talumpati]], [[panitikan]], [[teatro]], [[musika]] at [[awit]], [[komiks]], [[pamamahayag]], [[pelikula]], [[telebisyon]] at bidyo, mga [[larong bidyo]], [[radyo]], paglalaro ng [[laro]], hindi nakaayos na [[paglilibang|libangan]], at [[pagtatanghal]] sa pangkalahatan, gayon din ang ilang [[pagpipinta]], [[eskultura]], [[pagguhit]], [[potograpiya]], at ilang [[sining biswal]], hangga't pinapakita ang magkakasunod na kaganapan. May ilang mga kilusang sining, tulad ng makabagong sining, na tinatanggihan ang naratibo kapalit ng abstrakto at konseptuwal. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Salaysay]] kliyvtdjf3ncfssgvgd065h0eh9yfpu 1965921 1965919 2022-08-25T02:11:58Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki :''Huwag itong ikalito sa [[salaysalay]], [[mananalaysay]], [[salay]], at [[sanaysay]].'' Ang '''salaysay''', '''kuwento''', o '''istorya''' ay anumang paglalahad ng isang serye ng magkakaugnay na mga pangyayari o mga karanasan,<ref>{{harvtxt|Random House|1979}}</ref><ref name="Spencer pp. 123–140">{{cite journal |last=Spencer |first=Alexander |title=Narratives and the romantic genre in IR: dominant and marginalized stories of Arab Rebellion in Libya |journal=International Politics |publisher=Springer Science and Business Media LLC |volume=56 |issue=1 |date=2018-06-25 |issn=1384-5748 |doi=10.1057/s41311-018-0171-z |pages=123–140 |s2cid=149826920 |quote=Narratives here are considered to be part of human mental activity and give meaning to experiences.|language=en}}</ref> kahit na ito pa ay hindi kathang-isip ([[talaarawan]], [[talambuhay]], [[balita|ulat ng balita]], dokumentaryo, [[paglalakbay|panitikan sa paglalakbay]], atbp.) o [[kathang-isip]] ([[kuwentong bibit]], [[pabula]], [[alamat]], [[katatakutan]], [[nobela]], atbp.).<ref>{{harvtxt|Carey|Snodgrass|1999}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Harmon|2012}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Webster|1984}}</ref> Maaring ipahayag ang kuwento sa pamamagitan ng isang magkakasunod na mga salitang sinulat o sinabi, mga larawan o gumagalaw na larawan (bidyo), o anumang kumbinasyon ng mga ito. Tinatawag din ito na '''naratibo''' na hango sa [[pandiwa]]ng [[Latin]] na ''narrare'' (magsabi), na hango mula sa [[pang-uri]] na ''gnarus'' (marunong o sanay).<ref>{{harvtxt|Traupman|1966}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Webster|1969}} (sa Ingles)</ref> Kasama ng [[pangangatuwiran]], [[paglalarawan]], at [[paglalahad]], ang [[pagsasalaysay]] (ang proseso ng pagpapahayag ng isang salaysay), sa malawak na kahulugan, ay isa sa apat na paraang [[retorika]] ng diskurso. Sa mas makitid na kahulugan, ito ang paraan ng pagsusulat ng [[piksyon]] na kung saan direktang [[pakikipagtalastasan|nakikipagtalastasan]] ang [[tagapagsalaysay]] sa tagapakinig. Ang pasalitang pagkukuwento ay ang pinakamaagang pamamaraan ng pagbahagi ng mga naratibo.<ref>International Journal of Education and the Arts |[https://web.archive.org/web/20080630042438/http://www.ijea.org/v2n1/ The Power of Storytelling: How Oral Narrative Influences Children's Relationships in Classrooms] (sa Ingles)</ref> Sa panahon ng halos lahat ng pagkabata ng isang tao, ginagabayan sila ng mga salaysay sa tamang ugali, [[kasaysayan]]g [[kalinangan|pangkalinangan]], pagbuo ng isang pagkakakilanlang pampamayanan, at prinsipyo, na pinag-aralan lalo na sa [[antropolohiya]] sa mga tradisyunal na [[mga katutubo]].<ref>Hodge, ''et al.'' 2002. Utilizing Traditional Storytelling to Promote Wellness in American Indian events within any given narrative (sa Ingles)</ref> Matatagpuan ang salaysay sa lahat ng anyo ng pagkamalikhain ng tao, [[sining]], at libangan, kabilang ang [[talumpati]], [[panitikan]], [[teatro]], [[musika]] at [[awit]], [[komiks]], [[pamamahayag]], [[pelikula]], [[telebisyon]] at bidyo, mga [[larong bidyo]], [[radyo]], paglalaro ng [[laro]], hindi nakaayos na [[paglilibang|libangan]], at [[pagtatanghal]] sa pangkalahatan, gayon din ang ilang [[pagpipinta]], [[eskultura]], [[pagguhit]], [[potograpiya]], at ilang [[sining biswal]], hangga't pinapakita ang magkakasunod na kaganapan. May ilang mga kilusang sining, tulad ng makabagong sining, na tinatanggihan ang naratibo kapalit ng abstrakto at konseptuwal. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Salaysay]] dkeb36iw8mjb64iydvb7ke3slmxt9ld 1965922 1965921 2022-08-25T02:12:41Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki :''Huwag itong ikalito sa [[salaysalay]], [[mananalaysay]], [[salay]], at [[sanaysay]].'' Ang '''salaysay''', '''kuwento''', o '''istorya''' ay anumang paglalahad ng isang serye ng magkakaugnay na mga pangyayari o mga karanasan,<ref>{{harvtxt|Random House|1979}}</ref><ref name="Spencer pp. 123–140">{{cite journal |last=Spencer |first=Alexander |title=Narratives and the romantic genre in IR: dominant and marginalized stories of Arab Rebellion in Libya |journal=International Politics |publisher=Springer Science and Business Media LLC |volume=56 |issue=1 |date=2018-06-25 |issn=1384-5748 |doi=10.1057/s41311-018-0171-z |pages=123–140 |s2cid=149826920 |quote=Narratives here are considered to be part of human mental activity and give meaning to experiences.|language=en}}</ref> kahit na ito pa ay hindi kathang-isip ([[talaarawan]], [[talambuhay]], [[balita|ulat ng balita]], dokumentaryo, [[paglalakbay|panitikan sa paglalakbay]], atbp.) o [[kathang-isip]] ([[kuwentong bibit]], [[pabula]], [[alamat]], [[katatakutan]], [[nobela]], atbp.).<ref>{{harvtxt|Carey|Snodgrass|1999}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Harmon|2012}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Webster|1984}}</ref> Maaring ipahayag ang kuwento sa pamamagitan ng isang magkakasunod na mga salitang sinulat o sinabi, mga larawan o gumagalaw na larawan (bidyo), o anumang kumbinasyon ng mga ito. Tinatawag din ito na '''naratibo''' na hango sa [[pandiwa]]ng [[Latin]] na ''narrare'' (magsabi), na hango mula sa [[pang-uri]] na ''gnarus'' (marunong o sanay).<ref>{{harvtxt|Traupman|1966}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Webster|1969}} (sa Ingles)</ref> Kasama ng [[pangangatuwiran]], [[paglalarawan]], at [[paglalahad]], ang [[pagsasalaysay]] (ang proseso ng pagpapahayag ng isang salaysay), sa malawak na kahulugan, ay isa sa apat na paraang [[retorika]] ng diskurso. Sa mas makitid na kahulugan, ito ang paraan ng pagsusulat ng [[piksyon]] na kung saan direktang [[pakikipagtalastasan|nakikipagtalastasan]] ang [[tagapagsalaysay]] sa tagapakinig. Ang pasalitang pagkukuwento ay ang pinakamaagang pamamaraan ng pagbahagi ng mga naratibo.<ref>International Journal of Education and the Arts |[https://web.archive.org/web/20080630042438/http://www.ijea.org/v2n1/ The Power of Storytelling: How Oral Narrative Influences Children's Relationships in Classrooms] (sa Ingles)</ref> Sa panahon ng halos lahat ng pagkabata ng isang tao, ginagabayan sila ng mga salaysay sa tamang ugali, [[kasaysayan]]g [[kalinangan|pangkalinangan]], pagbuo ng isang pagkakakilanlang pampamayanan, at prinsipyo, na pinag-aralan lalo na ng [[antropolohiya]] sa mga tradisyunal na [[mga katutubo]].<ref>Hodge, ''et al.'' 2002. Utilizing Traditional Storytelling to Promote Wellness in American Indian events within any given narrative (sa Ingles)</ref> Matatagpuan ang salaysay sa lahat ng anyo ng pagkamalikhain ng tao, [[sining]], at libangan, kabilang ang [[talumpati]], [[panitikan]], [[teatro]], [[musika]] at [[awit]], [[komiks]], [[pamamahayag]], [[pelikula]], [[telebisyon]] at bidyo, mga [[larong bidyo]], [[radyo]], paglalaro ng [[laro]], hindi nakaayos na [[paglilibang|libangan]], at [[pagtatanghal]] sa pangkalahatan, gayon din ang ilang [[pagpipinta]], [[eskultura]], [[pagguhit]], [[potograpiya]], at ilang [[sining biswal]], hangga't pinapakita ang magkakasunod na kaganapan. May ilang mga kilusang sining, tulad ng makabagong sining, na tinatanggihan ang naratibo kapalit ng abstrakto at konseptuwal. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Salaysay]] lw05dwxs8rm949w42e8dod27arfagu3 1965946 1965922 2022-08-25T02:27:55Z Jojit fb 38 Protected "[[Salaysay]]": Labis na bandalismo/pambababoy ([Pagbabago=Iharang ang mga hindi nakarehistrong mga tagagamit] (walang katiyakan) [Ilipat=Iharang ang mga hindi nakarehistrong mga tagagamit] (walang katiyakan)) wikitext text/x-wiki :''Huwag itong ikalito sa [[salaysalay]], [[mananalaysay]], [[salay]], at [[sanaysay]].'' Ang '''salaysay''', '''kuwento''', o '''istorya''' ay anumang paglalahad ng isang serye ng magkakaugnay na mga pangyayari o mga karanasan,<ref>{{harvtxt|Random House|1979}}</ref><ref name="Spencer pp. 123–140">{{cite journal |last=Spencer |first=Alexander |title=Narratives and the romantic genre in IR: dominant and marginalized stories of Arab Rebellion in Libya |journal=International Politics |publisher=Springer Science and Business Media LLC |volume=56 |issue=1 |date=2018-06-25 |issn=1384-5748 |doi=10.1057/s41311-018-0171-z |pages=123–140 |s2cid=149826920 |quote=Narratives here are considered to be part of human mental activity and give meaning to experiences.|language=en}}</ref> kahit na ito pa ay hindi kathang-isip ([[talaarawan]], [[talambuhay]], [[balita|ulat ng balita]], dokumentaryo, [[paglalakbay|panitikan sa paglalakbay]], atbp.) o [[kathang-isip]] ([[kuwentong bibit]], [[pabula]], [[alamat]], [[katatakutan]], [[nobela]], atbp.).<ref>{{harvtxt|Carey|Snodgrass|1999}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Harmon|2012}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Webster|1984}}</ref> Maaring ipahayag ang kuwento sa pamamagitan ng isang magkakasunod na mga salitang sinulat o sinabi, mga larawan o gumagalaw na larawan (bidyo), o anumang kumbinasyon ng mga ito. Tinatawag din ito na '''naratibo''' na hango sa [[pandiwa]]ng [[Latin]] na ''narrare'' (magsabi), na hango mula sa [[pang-uri]] na ''gnarus'' (marunong o sanay).<ref>{{harvtxt|Traupman|1966}} (sa Ingles)</ref><ref>{{harvtxt|Webster|1969}} (sa Ingles)</ref> Kasama ng [[pangangatuwiran]], [[paglalarawan]], at [[paglalahad]], ang [[pagsasalaysay]] (ang proseso ng pagpapahayag ng isang salaysay), sa malawak na kahulugan, ay isa sa apat na paraang [[retorika]] ng diskurso. Sa mas makitid na kahulugan, ito ang paraan ng pagsusulat ng [[piksyon]] na kung saan direktang [[pakikipagtalastasan|nakikipagtalastasan]] ang [[tagapagsalaysay]] sa tagapakinig. Ang pasalitang pagkukuwento ay ang pinakamaagang pamamaraan ng pagbahagi ng mga naratibo.<ref>International Journal of Education and the Arts |[https://web.archive.org/web/20080630042438/http://www.ijea.org/v2n1/ The Power of Storytelling: How Oral Narrative Influences Children's Relationships in Classrooms] (sa Ingles)</ref> Sa panahon ng halos lahat ng pagkabata ng isang tao, ginagabayan sila ng mga salaysay sa tamang ugali, [[kasaysayan]]g [[kalinangan|pangkalinangan]], pagbuo ng isang pagkakakilanlang pampamayanan, at prinsipyo, na pinag-aralan lalo na ng [[antropolohiya]] sa mga tradisyunal na [[mga katutubo]].<ref>Hodge, ''et al.'' 2002. Utilizing Traditional Storytelling to Promote Wellness in American Indian events within any given narrative (sa Ingles)</ref> Matatagpuan ang salaysay sa lahat ng anyo ng pagkamalikhain ng tao, [[sining]], at libangan, kabilang ang [[talumpati]], [[panitikan]], [[teatro]], [[musika]] at [[awit]], [[komiks]], [[pamamahayag]], [[pelikula]], [[telebisyon]] at bidyo, mga [[larong bidyo]], [[radyo]], paglalaro ng [[laro]], hindi nakaayos na [[paglilibang|libangan]], at [[pagtatanghal]] sa pangkalahatan, gayon din ang ilang [[pagpipinta]], [[eskultura]], [[pagguhit]], [[potograpiya]], at ilang [[sining biswal]], hangga't pinapakita ang magkakasunod na kaganapan. May ilang mga kilusang sining, tulad ng makabagong sining, na tinatanggihan ang naratibo kapalit ng abstrakto at konseptuwal. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Salaysay]] lw05dwxs8rm949w42e8dod27arfagu3 0 68242 1965962 1963781 2022-08-25T02:41:05Z Xqbot 14117 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[Republika ng Kaliporniya]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Republika ng Kaliporniya]] 3yu0kqiqct50saxwdnbzz9hr38ppdl3 0 68243 1965963 1963782 2022-08-25T02:41:10Z Xqbot 14117 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[Republika ng Kaliporniya]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Republika ng Kaliporniya]] 3yu0kqiqct50saxwdnbzz9hr38ppdl3 0 68450 1965951 1963753 2022-08-25T02:37:17Z Xqbot 14117 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[Republika ng Kaliporniya]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Republika ng Kaliporniya]] 3yu0kqiqct50saxwdnbzz9hr38ppdl3 0 70561 1966036 1649399 2022-08-25T08:13:19Z 112.206.245.29 /* Mga Laureado sa Pisika */Change Japan to Hapon wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Alfred Nobel.png|thumb|right|Si [[Alfred Nobel]], pinagmulan ng Gantimpalang Nobel.]] Ang '''Gantimpalang Nobel''' (''Nobel Prize'') ay iginagawad taon-taon sa mga mahuhusay na nilalang na nakapag-ambag ng kanilang mga katalinuhan at talento sa larangan ng [[agham]], [[pisika]], [[kimika]], [[medisina]], [[panitikan]], [[kapayapaan]] at nitong huli, sa [[agham pangkabuhayan]] o [[agham ekonomiko]]. Ang lahat ng mga laureado o mga nagantimpalaan ay tumatanggap ng gintong medalya, diploma at perang premyo mula sa Nobel Foundation na nakabase sa [[Estocolmo]], [[Suwesya]]. == Mga Laureado sa Pisika == Magmula taong 1901 hanggang sa kasalukuyan ay [http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/index.html 183 na tao] na ang nabigyan ng gantimpalang ito. Nitong 2008, tatlong Hapones ang mga [http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2008/index.html laureado] para sa kanilang pagkakadiskubre ng mga agarang pagkakabitak-bitak ng pantay-ayos (symmetry). Eto ay sina [http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2008/nambu-lecture.html Yoichiro Nambu] ng Enrico Fermi Institute ng Pamantasan ng Chicago, Illinois, Estados Unidos. [http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2008/kobayashi-lecture.html Makoto Kobayashi] ng Samahan ng Pananaliksik sa Mataas na Enerhiyang Akselerador (KEK) sa Tsukuba, Hapon at si [http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2008/maskawa-lecture.html Toshihide Masukawa] ng Yukawa Institute para sa Teoretikal na Pisika sa Pamantasan ng Kyoto sa Kyoto, Hapon. Sa 10 milyong Swedish kronors (o sa halagang $1.25 Milyon), halos limang milyong kronor ang napunta kay Nambu, at iyong natira ay pinaghatian nina Kobayashi at Masukawa. == Mga Laureado sa Kimika == Magmula noong taong 1901, umabot na sa [http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/index.html 153 na katao] ang nabigyan ng gantimpalang ito. Nitong 2008, tatlong katao ang naghati-hati sa naturang premyo para sa kanilang pagkakadiskubre at pagpapaunlad ng luntiang flourescent na protina. Ito ay sina [http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2008/shimomura-lecture.html Osamu Shimomura] ng Paaralang Medikal ng Pamantasan ng Boston sa Massachusetts, si [http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2008/chalfie-lecture.html Martin Chalfie] ng Pamantasan ng Columbia sa Bagong York, at si [http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2008/tsien-lecture.html Roger Tsien] ng Howard Hughes Medical Institute sa Pamantasan ng California sa San Diego. Ang tatlong ito ay lahat Amerikano. Pinaghatian nila ng pantay-pantay ang 10 milyong kronor na premyo. == Mga Laureado sa Medisina == Magmula taong 1901, umabot na sa 192 na katao ang nabigyan ng naturang premyo. Nitong 2008, tatlong tao ang pinarangalan ng gantimpalang Nobel sa Medisina. Ito ay si [http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2008/hausen-lecture.html Harald zur Hausen] ng Sentro ng Pananaliksik ng Kanser sa Alemanya para sa kanyang pagkakadiskubre ng mga human papilloma virus na nagiging sanhi ng kanser sa obaryo. At ang dalawa pa ay sina [http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2008/barre-sinoussi-lecture.html Francoise Barre-Sinoussi] ng Yunit ng Pamamahala ng mga Impeksiyong Retroviral na nasa ilalim ng Departamento ng Virolohiya sa Institut Pasteur at si [http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2008/montagnier-lecture.html Luc Montagnier] ng Pandaigdigang Pundasyon para sa Pananaliksik at Pagpigil ng AIDS. Si Barre-Sinoussi at Montagnier ang nakadiskubre ng human immunodeficiency virus. Sa 10 milyong kronor, si Hausen ay nakatanggap ng limang milyong kronor, samantalang naghati sa limang milyong kronor sina Barre-Sinoussi at Montagnier. == Mga Laureado sa Panitikan == Mula noong 1901, umabot na sa 105 na katao ang nakatanggap ng [[Gantimpalang Nobel sa Panitikan]]. Nakuha ni [[Rabindranath Tagore]] ang gantimpala noong 1913. Nitong 2008 ginawaran si [http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2008/clezio-lecture.html Jean-Marie Gustave Le Clezio] na taga Pransiya at Mauritius ng Gantimpalang Nobel. Ayon sa mga hurado si Le Clezio ay isang awtor (manunulat) ng bagong paglisan, malatulang pakikipagsapalaran, makamundong pagnanasa, at manlalakbay ng sankatauhan sa ilalim at lampas ng naghaharing sibilisasyon. == Mga Laureado sa Pangkapayapaan == Magmula noong taong 1901, umabot na sa [http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/ 96 na katao at 20 samahan] na ang nagawaran ng Gantimpalang Nobel. Nitong 2008, si [http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2008/ahtisaari-lecture.html Martti Ahtisaari] na taga-Finland ang binigyan ng mga hurado ng [[Gantimpalang Nobel para sa Kapayapaan]]. Ayon sa mga hurado si Ahtisaari ay napili sa gantimpala dahil sa 'kanyang mahalagang pagpupunyagi sa loob ng tatlong dekada at sa iba't ibang lupalop para ayusin ang mga sigalot' == Mga Laureado sa Agham-Pangkabuhayan == Hindi kasama sa orihinal na gantimpala ang Gantimpalang Nobel para sa Agham Pangkabuhayan. Sa totoo lang sinimulan lamang maggawad ng ganitong gantimpala noong taong 1969 na pinangunahan ng Sverige Riksbank bilang pag-alala kay Alfred Nobel ang unang bumuo ng Gantimpala. Magmula 1969 hanggang sa kasalukuyan halos [http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/ 62 pa lamang na katao] ang nabigyan ng ganitong gantimpala. Nitong 2008, si [http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2008/krugman-lecture.html Paul Krugman] ng Pamantasang Princeton, sa Bagong Jersey ang nakatanggap ng gantimpala dahil sa kanyang analisis ng mga padron ng pakikipagkalakalan at lugar ng mga may kaganapang pangekonomiya. == Mga link na panlabas == *[http://nobelprize.org/ Opisyal na Sayt] [[Kategorya:Gantimpalang Nobel]] m1fks28d8uuqetlkk7k68zmdurkrrf1 0 88426 1965890 1959633 2022-08-25T00:09:40Z Jojit fb 38 Inilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Bagyong Emong (2009)]] sa [[Bagyong Emong]]: walang ibang Bagyong Emong dito sa Tagalog Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Infobox Hurricane | Name= {{Color box|yellow|Bagyong Emong (Chan-hom)}} | Type=Typhoon | Year=2009 | Basin=WPac | Image location=Typhoon Chan-hom 2009-05-06.jpg | Image name=Category 1 Typhoon Chan-hom approaching Philippines on Mayo 6 | Formed=1 Mayo 2009 | Dissipated=13 Mayo 2009 | 1-min winds=85 | 10-min winds=65 | Pressure=975 | Damagespre=At least | Damages=26.1 | Fatalities=55 direct, 5 indirect, 13 missing | Areas=[[Vietnam]], [[Philippines]] | Hurricane season=[[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2009]] }} Si '''Bagyong Emong (Typhoon Chan-hom)''' ay ang pang-anim na ''tropical depression'', pangalawang ''tropical storm'' na nabuo sa [[Panahon ng bagyo sa hilagang-kanlurang Pasipiko ng 2009]]. Si Bagyong Emong ay nabuo mula sa sama ng panahon na sinamahan pa ng labi ni Bagyong Crising sa timog-silangan ng ''Nha Trang'', ''Vietman'' noong ika-2&nbsp;ng [[Mayo]]. Habang kumikilos pahilagang-kanluran, ito ay mabagal ng nabuo ayon sa ''Joint Typhoon Warning Center'' (JTWC) na naglabas ng ''Tropical Cyclone Formation Alert'' (TCFA), at ito ay tinawag na '''Chan-hom''' na isa pa lamang mahinang [[bagyo]] (''tropical depression'') ng ''Japan Meteorological Agency'' (JMA) kinahapunan ng araw na iyon. Sumunod na araw, ang JTWC at JMA ay itinaas ang antas nito mula sa ''tropical depression'' patungo sa ''tropical storm'' at tinawag itong '''Chan-hom'''. Ika-6&nbsp;ng Mayo, ito ay lumakas ang nasa unang kategorya bilang bagyo (''Typhoon''),at noong ika-7&nbsp;ng Mayo, si Bagyong Emong (Chan-hom) ay nasa ikalawang kategorya bilang bagyo. Ngunit, si Emong ay humina bilang isang ''severe tropical storm'' pagkatapos nitong tawirin ang hilagang [[Luzon]]. Ika-14&nbsp;ng Mayo, si Emong ay lumakas bilang isang ''tropical depression'' at naglaho noong kinahapunan ng ika-15&nbsp;ng Mayo. Ang pangalan na ''Chan-hom'' ay mula sa [[Laos]] na ang ibig sabihin ay isang uri ng puno. ==Pangmeteorolohiyang kasaysayan== {{storm path|Chan-hom 2009 track.png}} Ika-1&nbsp;ng [[Mayo]], isang mahinang sama ng panahon ang nabuo sa timog-silangan ng ''Nha Trang'', ''Vietnam'' sa Timog Karagatang [[Tsina]], kasama ang labi ni Bagyong Crising.<ref name="Chan-hom">{{cite web|url=http://199.9.2.143/tcdat/tc09/WPAC/02W.CHAN-HOM/trackfile.txt|title=Tropical Storm Chan-hom|date=2009-05-01|work=[[Joint Typhoon Warning Center]]|publisher=[[United States Naval Research Laboratory]]|accessdate=2009-05-05}}{{Dead link|date=Mayo 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Umaga ng sumunod na araw, ang ''Joint Typhoon Warning Center'' (JTWC) na ang pahaba nitong ''low level circulation center'' ay nakalabas.<ref name="STWA02-05-09 06z">{{cite web|url=http://metocph.nmci.navy.mil/jtwc/ab/abpwweb.txt|title=Significant Tropical Weather Advisory for the Western and Southern Pacific Oceans 02-05-09 06z|date=2009-05-02|publisher=[[Joint Typhoon Warning Center]]|accessdate=2009-05-05|archive-date=2009-05-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20090503125942/http://metocph.nmci.navy.mil/jtwc/ab/abpwweb.txt|url-status=dead}}</ref> Ang malalim na ''convection'' ay nakita sa hilagang-kanluran at nag-uumpisa nang umikot sa silangan nito. Ang ''circulation'' nito ay nasa lugar kung saan may mahinang ''windshear'' at ang ''upper level anticyclone'' ay nasa silangan ng ''low level circulation center''.<ref name="STWA02-05-09 06z"/> Kinahapunan ng araw na iyon, ayon sa JMA, ito na ang pang-apat na ''tropical depression''.<ref name="WWJP25 02/5/9 18z">{{cite web|url=http://www.webcitation.org/5gTkylJ42|title=JMA WWJP25 02-05-09 18z|date=2009-05-02|publisher=[[Japan Meteorological Agency]]|accessdate=2009-05-05|archive-date=2009-05-02|archive-url=https://www.webcitation.org/5gTkylJ42?url=http://twister.sbs.ohio-state.edu/text/station/RJTD/WWJP25.RJTD|url-status=live}}</ref> kinagabihan, ang JTWC ay naglabas ng ''Tropical Cyclone Formation Alert'' (TCFA) na ayon dito na ang na ang ''low level circulation center'' nito ay kapansin-pansin na habang ito ay lumalaki at nagiging mas-''organize''.<ref name="TCFA 02-05-09 23z">{{cite web|url=http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/wt/wtpn21.pgtw..txt|title=Tropical Cyclone Formation Alert 02-05-09 23z|date=2009-05-02|publisher=[[Joint Typhoon Warning Center]]|accessdate=2009-05-05|archive-date=2009-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20090514115702/http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/wt/wtpn21.pgtw..txt|url-status=dead}}</ref> Noong hapon ng ika-3&nbsp;ng Mayo, ayon sa JMA, ang ''depression'' ay isa nang ''tropical storm'' at binigyan ng pangalan na '''Chan-hom'''. Habang ang JTWC ay pinangalanan si Chan-hom bilang '''Tropical Depression 02W'''.<ref name="JMAC 03-05 12z">{{cite web|url=http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/wt/wtpq21.rjtd..txt|title=Tropical Storm Chan-hom advisory 03-05-09 12z|date=2009-05-03|publisher=[[Japan Meteorological Agency]]|accessdate=2009-05-05|archive-date=2009-07-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20090717090142/http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/wt/wtpq21.rjtd..txt|url-status=dead}}</ref><ref name="PROG1">{{cite web|url=ftp://ftp.met.fsu.edu/pub/weather/tropical/GuamStuff/2009050315-WDPN.PGTW|title=Prognostic reasoning for Tropical Depression 02W.|date=2009-05-03|publisher=[[Joint Typhoon Warning Center]]|accessdate=2009-05-05}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ayon sa JTWC nang mga oras na ito, ang ''depression'' ay nabuo mula sa ''monsoon trough'' at halos hindi umaalis sa lugar nito mula sa huling TCFA na inilabas na ngayon ay nasa lugar na may katamtamang ''windshear'' at nasa ilalim ng impluwensa ng ''ridge of high pressure'' na matatagpuan sa timog-silangan nito.<ref name="PROG1"/> Pagkalipas ng anim na oras, ang JTWC ay itinaas ang antas ni Chan-hom bilang isang ''tropical storm'' na nang mga oras na iyon ay nasa [[Pilipinas]] na at pinangalanan ng PAGASA na '''Emong'''. Ito ay kumilos pa-silangan, ang bagong ''eyewall'' ay nabuo at ito ay naging ''category 2 typhoon''. Ang sentro ng bagyo ay lumaki at mga bagong ''convective band'' ang nabuo ngunit ay hangin sa paligid nito ay nag-umpisa nang matuyo. Si Emong (Chan-hom) ay direktang tumama sa hilagang bahagi ng probinsiya ng [[Pangasinan]] at pagkatapos ay tumama naman sa lugar ng [[La Union]] at [[Benguet]] at tinawid ang hilagang Luzon. Ika-8&nbsp;ng Mayo, ang JMA ay ibinaba ang antas nito bilang isang ''severe tropical storm'' habang ang JTWC at PAGASA ibinaba ang antas ni Emong (Chan-hom) bilang isang ''tropical storm''. Nang maabot nito ay lugar na may malakas ng ''wind shear'', si Emong (Chan-hom) ay humina at isa na lamang ''tropical depression''. Ika-9&nbsp;ng Mayo, ang JTWC na sinundan naman ng PAGASA ay naglabas ng kanilang huling babala kay Emong. Subalit noong ika-10&nbsp;ng Mayo, si Chan-hom ay lumakas at naging isang ''tropical depression'', ang JTWC ay muling naglabas ng babala kay Chan-hom habang ang JMA ay kinukonsidera na ito ay isa na lamang ''remnant depression''. Bago magtanghali, ang ''remnant low'' ni Chan-hom ay humina, ang ''low level circulation'' ay pahaba at nakalabas at ang ''convection'' nito ay nakakalat sa hilagang-silangang nito. Ang ''upper level jet stream'' ay mag-iba ng direksiyon papunta ng hilagang-silangang patungo ng hilaga. Si Chan-hom ay nabuo ulit, habang ang ''low level circulation'' ay mas naging ''organized'' ngunit ay humina dahil sa ''windshear''. Kinahapunan, ang ''low level circulation'' ang naglaho ngunit ang ''remnant low pressure'' ay buhay pa. Gabi ng ika-15&nbsp;ng Mayo, ang ''low'' ay hinigop ng dating ''frontal system''. ==Paghahanda== ===Vietnam=== Nang si Chan-hom ay nabuo sa Timog Dagat [[Tsina]], ang mga ''Vietnamese officials'' ay nagbabala sa 17,793 na barko, ang may sakay na aabot sa 83,032 na mangingisda na iwasan ang mga lugar malapit sa bagyo. Labing-apat na probinsiya malapit sa baybay-dagat ang binalaan ng ''coast guard'' noong ika-5&nbsp;ng Mayo. Ang lahat ng barko na nakadaong sa pantalan ay pinabawalan na umalis dahil sa malalaking alon na aabot sa pitong metro.<ref>{{cite web|author=Quang Duan - Mai Vong|publisher=''Thanhnien News''|date=6 Mayo 2009|accessdate=8 Mayo 2009|title=Chan Hom strengthens, ships take evasive action|url=http://www.thanhniennews.com/society/?catid=3&newsid=48536}}</ref> [[File:Tropical Storm Chan-hom 2009-05-04.jpg|thumb|right|Si Bagyong Emong (Chan-Hom) nong ika&nbsp;5 ng Mayo habang kumikilos patungo ng [[Pilipinas]] bago maging ''Typhoon'']] ===Pilipinas=== Ang PAGASA ay nagbabala sa mga nakatira sa mabababang lugar at malapit sa mga bundok ng mag-ingat sa posibleng pagbaha at pagguho ng lupa. Si [[Presidente Arroyo]] ay nag-utos sa ''National Disaster Coordinating Council'' (NDCC) na mag-bigay ng mga ''updates'' tungkot kay Bagyong Emong oras-oras. Ang ''[[Pangasinan]] Disaster Coordinating Coucil'' ay naglabas ng babala sa probinsiya ng Pangasinan na maghanda sapagkat si Bagyong Emong ay patungo sa kanilang probinsiya. Ang PAGASA ay nagbabala sa mga lugar na nasa babala ng bagyo bilang dalawa at tatlo na maging alerto sa posibleng pagguho ng lupa, pagbaha at malalakas na hangin. Ang mga babala ng bagyo nanatiling nakataas sa Hilaga at Gitnang Luzon, kung saan sinabi ng PAGASA na si Bagyong Emong ay direktang tatama. ==Epekto== ===Vietnam=== Ika-7&nbsp;ng [[Mayo]], walang pinsalang naidulot si Chan-hom sa Vietnam.<ref>{{cite web|author=Staff Writer|publisher=Reuters|date=7 Mayo 2009|accessdate=7 Mayo 2009|title=Storm heads towards the Philipines, Vietnam safe|url=http://in.reuters.com/article/oilRpt/idINHAN50511220090507|archiveurl=https://www.webcitation.org/5geEV9mDB?url=http://in.reuters.com/article/oilRpt/idINHAN50511220090507|archivedate=2009-05-09|url-status=live}}</ref> Isang ''fishing boat'' mula sa ''Ly Son Island'', ''Quang Ngai'' ang tumaob malapit sa ''Paracel Island'', lahat ng 11 mangingisda ay nasagip ng ''Chinese Navy''.<ref>{{vn icon}} {{cite web|author=V. Hủng|publisher=Tuổi Trẻ|date=10 Mayo 2009|accessdate=10 Mayo 2009|title=11 ngư dân gặp nạn ở Hoàng Sa về đất liền an toàn|url=http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=315346&ChannelID=3}}</ref> ===Pilipinas=== Apat na pu't walong oras na walang tigil sa pag-uulan mula ika-6 hanggang ika-8&nbsp;ng Mayo sa Luzon. Ang hangin na may lakas na aabot sa 85-140 kph na sinamahan pa ng malakas na pag-uulan ang sumira sa mga probinsiya ng [[Abra]], [[Quirino]], [[Cagayan]], [[Apayao]], [[Ilocos Norte]], [[Aurora]] (na nakapagtala ng ulan na aabot sa 200&nbsp;mm sa loob ng 24 oras) at [[Zambales]] (na nakapagtala ng ulan na aabot sa 135&nbsp;mm sa loob ng 24 oras). Malaks na pag-uulan ang naranasan din sa [[Pampanga]] (na nakapagtala naman ng ulan na aabot sa 145&nbsp;mm), [[Nueva Ecija]], [[Tarlac]], [[Bulacan]], [[Bataan]], [[Metro Manila|Kalahang Maynila]] at ilang lugar sa katimugang [[Luzon]]. Katamtamang lakas ng ulan ang naranasan sa Probinsiya ng Quezon at [[Rehiyon ng Bikol]]. (Cagayan at Isabela na hindi naman kasama ngunit binaha ay nangangahulugan na ang mga lugar na ito ay nakaranas ng ulan na aabot sa 50&nbsp;mm. Sa karagdagan, ang [[Ilog ng Cagayan]] ay umapaw.) Ika-10&nbsp;ng Mayo, nasa 65,000 katao ang nawalan ng bahay sa [[Rehiyon ng Ilocos]] at [[Cordillera]]. Sa Bataan, abot hanggang baywang ang pagbaha. Karamihan sa mga residente ay nagsilikas na. Ika-8&nbsp;ng Mayo, umabot sa 25 na katao ang nakumpirmang namatay dahil sa pagbaha at pagragasa ng putik dahil kay Emong.<ref>{{cite web|author=Staff Writer|publisher=Associated Press|date=8 Mayo 2009|accessdate=8 Mayo 2009|title=25 dead as typhoon hits Philippines: officials|url=http://www.webcitation.org/5gcPjbBVx|archive-date=23 Oktubre 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121023122448/http://www.webcitation.org/5gcPjbBVx|url-status=dead}}</ref> Umabot pa sa 4,000 na katao ang naapektuhan, nagdulot ng 11 pagguho ng lupa, mga nasira na aabot sa Php 863,528 na pananim na may lawak na 55 hektarya sa Zambales at Php 4.4 milyon na ''transmission lines'' sa Pangasinan dahil kay Chan-hom (Emong).<ref>{{cite web|author=Staff Writer|publisher=GMA News|date=8 Mayo 2009|accessdate=8 Mayo 2009|title=Emong's death toll rises to 27; several missing|url=http://www.gmanews.tv/story/160507/Emongs-death-toll-rises-to-27-several-missing}}</ref> Ika-9&nbsp;ng Mayo, ang mga namatay ay umabot na sa 26. Ang kanlurang Pangasinan ay isinailalim sa ''State of Calamity'', kung saan ang buong probinsiya ang nagtala ng 16 na namatay. Kasama sa mga namatay ang mga nalunod, nalibing sa pagguho ng lupa kani-kanilang bahay at mga nabagsakan ng mga bato. Sa bayan ng [[Anda, Pangasinan|Anda]] sa Pangasinan, 90 porsyento nang mga bubong ng bahay ay nilipad, mga puno ng [[mangga]] na nabuwal at mga alagang isda na natangay patungong dagat. Sa [[Ifugao]], 10 ang namatay dahil sa pagguho ng lupa, habang ang tulay na nagdudugtong sa bayan ng Lamut at Babang, Nueva Ecija ang gumuho. Sa Isabela, ang mga alagang hayop ay nalunod sa San Mateo dahil sa pag-apaw ng ilog.<ref>{{cite web|author=Inquirer Northern Luzon|publisher=[[Philippine Daily Inquirer]]|date=9 Mayo 2009|accessdate=9 Mayo 2009|title=‘Emong’ leaves 26 fatalities in north Luzon|url=http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/nation/view/20090509-203990/Emong-leaves-26-fatalities-in-north-Luzon|archive-date=15 Mayo 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090515190839/http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/nation/view/20090509-203990/Emong-leaves-26-fatalities-in-north-Luzon|url-status=dead}}</ref> Inulat ng National Disaster Coordinating Center noong ika-19&nbsp;ng Mayo 6:00 PM PST na umabot sa 60 ang namatay, 53 ang nasugatan at 13 ang nawawala na may kabuuang pinsala na aabot sa Php 1,280,897,383 kung saan ang Php 750,403,562 ay sa agrikultura at ang nalalabi ay sa inprastraktura. Naapektuhan din ng bagyong ang 385,833 na katao na nakatira sa 615 na baranggay sa 59 na munisipalidad at 7 lungsod sa 12 probinsiya sa Region I (La Union at Pangasinan), Region II (Nueva Vizcaya, Isabela, Quirino at Cagayan), Region III (Zambales at Pampanga) at Cordillera Administrative Region (Ifugao, Kalinga, Mountain Province at Benguet). Umabot sa 56,160 na kabahayan ang naapektuhan kung saan ang 23,444 ay nawasak habang ang natitira ay nasira<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://210.185.184.53/ndccWeb/images/ndccWeb/ndcc_update/emong/ndcc%20update%20situation%20report%20re%20effects%20of%20ts%20emong%2019may2009%206pm.pdf |access-date=2011-05-30 |archive-date=2011-05-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110530010804/http://210.185.184.53/ndccWeb/images/ndccWeb/ndcc_update/emong/ndcc%20update%20situation%20report%20re%20effects%20of%20ts%20emong%2019may2009%206pm.pdf |url-status=dead }}</ref>, at nagdulot ng 11 landslide sa Zambales at Ifugao.<ref>{{cite web|url=http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/nation/view/20090508-203768/Emong-lashes-Pangasinan-fells-power-lines|title=‘Emong’ lashes Pangasinan; fells power lines|date=8 Mayo 2009|publisher=[[Philippine Daily Inquirer]]|accessdate=2009-05-08|archive-date=2009-05-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20090510141742/http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/nation/view/20090508-203768/Emong-lashes-Pangasinan-fells-power-lines|url-status=dead}}</ref> Si Emong ay direktang dumaan sa mga probinsiya ng Pangasinan, La Union, Ilocos Sur, Benguet, Nueva Vizcaya, Ifugao, Mountain Province, Kalinga at Isabela. ==Typhoon Storm Warning Signal== {|class="wikitable" style="margin:1em auto 1 em auto;" |- ! PSWS !! LUZON |- | style="background-color:gold;" |PSWS #3 || [[Bataan]], [[Ifugao]], [[Isabela]], [[Mountain Province]], [[La Union]], [[Pampanga]], [[Pangasinan]], [[Tarlac]], [[Zambales]] |- | style="background-color:yellow;" |PSWS #2 || [[Aurora]], [[Benguet]], [[Cagayan]], [[Bulacan]], [[Ilocos Norte]], [[Ilocos Sur]], [[Kalinga]], [[Nueva Ecija]], [[Nueva Vizcaya]], [[Quirino]], [[Rizal]] |- | style="background-color:lightyellow;" |PSWS #1 || [[Apayao]], [[Abra]], [[Batangas]], [[Cavite]], [[Camarines Norte]], [[Camarines Sur]], [[Catanduanes]], '''[[Kalakhang Maynila]]''', [[Laguna]], [[Quezon]] |} ==Resulta== ===Pilipinas=== Ika-10&nbsp;ng Mayo, tinatayang aabot sa Php 2.3 milyon na tulong para sa mga nasalanta ang nagamit. Ang National Disaster Coordinating Center (NDCC) ay namahagi ng 1,250 na sako ng bigas sa mga apektadong lugar. Iniulat ng Kagawaran ng Kagalingang Panlipunan at Pagpapaunlad na Php 2.7 milyon na halaga ng tulong ang nakahanda nang ipamigay. Nilabas ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas (AFP) ang isang pangkat para tumulong sa pagpupunyagi sa pag-ahon at pagtanggal ng mga labi. Ika-8&nbsp;ng Mayo, kumilos ang dalawang UH-1 Iroquois na [[helikoptero]] para magsiyasat sa himpapawid sa mga napinsalang lugar sa [[Isabela]], [[Ifugao]] at mga probinsiya ng [[Aurora]].<ref>{{cite web|author=National Disaster Coordinating Council|publisher=National Disaster Management Center|date=10 Mayo 2009|accessdate=10 Mayo 2009|title=NDCC Situation Report: Typhoon 'Emong' Number 16|url=http://210.185.184.53/ndccWeb/images/ndccWeb/ndcc_advisory/TS_EMONG/sitrep_emong101800hmay2009.pdf|format=[[PDF]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110530005027/http://210.185.184.53/ndccWeb/images/ndccWeb/ndcc_advisory/TS_EMONG/sitrep_emong101800hmay2009.pdf|archivedate=30 May 2011|url-status=live}}</ref> ; Landfall ni #EmongPH * [[Alaminos, Pangasinan]] - Kategorya 1 {{S-start}} {{Succession box|before=Dante|title=Pacific typhoon season names|years=Chan-hom|after=Fabian}} {{S-end}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga bagyo]] [[Kategorya:Bagyo sa Pasipiko]] [[Kategorya:Bagyo sa Pilipinas]] [[Kategorya:2009 sa Pilipinas]] 4v6mps4qf5rr3ai6mqwv4ms5wtoaujo 0 117618 1965885 1953790 2022-08-24T20:18:59Z CommonsDelinker 1732 Removing "YDP_Agong_8.jpg", it has been deleted from Commons by [[commons:User:Fitindia|Fitindia]] because: No permission since 16 August 2022. wikitext text/x-wiki {{Infobox person/Wikidata|image=}} Si [[Sultan]] '''Mahmud Iskandar Al-Haj ibni Ismail Al-Khalidi''' (8 Abril 1932 – 22 Enero 2010) ay ang ika-walong [[Yang di-Pertuan Agong]] (parang Hari) ng [[Malaysia]], mula 26 Abril 1984 hangang 25 Abril 1989. Sinundan niya ang kanyang ama na si [[Ismail ng Johor|Sultan Ismail]], para maging ika-24 na [[Sultan ng Johor]] pagkatapos mamatay noong 1981. {{BD|1932|2010|Iskandar ng Johor}} [[Kategorya:Mga hari]] [[Kategorya:Mga Muslim]] [[Kategorya:Mga Malasio]] {{stub|Talambuhay|Islam}} 6b1zr7xa9l17dtokaikntcs1v26t1ux 1965916 1965885 2022-08-25T01:58:07Z 49.144.31.16 +img wikitext text/x-wiki {{Infobox person/Wikidata|image=SI Potret 0001.jpg}} Si [[Sultan]] '''Mahmud Iskandar Al-Haj ibni Ismail Al-Khalidi''' (8 Abril 1932 – 22 Enero 2010) ay ang ika-walong [[Yang di-Pertuan Agong]] (parang Hari) ng [[Malaysia]], mula 26 Abril 1984 hangang 25 Abril 1989. Sinundan niya ang kanyang ama na si [[Ismail ng Johor|Sultan Ismail]], para maging ika-24 na [[Sultan ng Johor]] pagkatapos mamatay noong 1981. {{BD|1932|2010|Iskandar ng Johor}} [[Kategorya:Mga hari]] [[Kategorya:Mga Muslim]] [[Kategorya:Mga Malasio]] {{stub|Talambuhay|Islam}} 26zmb23dorwp07qcfh58qw49v7ffij4 10 120235 1966033 1964122 2022-08-25T08:11:06Z Glennznl 73709 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = United States topics |title = {{flagicon|United States}} Mga paksa ng [[Estados Unidos]] |liststyle = padding:0.25em 0; line-height:1.4em; <!--otherwise lists can appear to form continuous whole--> |oddstyle = background:#f7f7f7; |evenstyle = background:transparent; |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |group1 = [[Kasaysayan ng Estados Unidos|Kasaysayan]] |list1style = padding:0; |list1 = {{Navbox subgroups |liststyle = padding:0.25em 0; line-height:1.4em; <!--otherwise lists can appear to form continuous whole--> |group1 = [[Timeline of United States history|Timeline]] |list1 = {{nowrap begin}}[[Panahong pre-Kolumbiyano]]{{·w}} [[Kasaysayang kolonyal ng Estados Unidos|Kolonyal na kapanahunan]] ([[Labintatlong Kolonya]] {{·w}} [[Colonial American military history]]) {{·w}} [[American Revolution]] ([[Digmaang Mapanghimagsik sa Amerika|Digmaan]]){{·w}} [[Federalist Era]] [[War of 1812]]{{·w}} [[Territorial changes of the United States|Territorial changes]]{{·w}} [[Mexican–American War]]{{·w}} [[Digmaang Sibil ng Amerika]]{{·w}} [[Reconstruction era of the United States|Reconstruction era]]{{·w}} [[American Indian Wars]]{{·w}} [[Gilded Age]]{{·w}} [[African-American Civil Rights Movement (1896–1954)]]{{·w}} [[Spanish–American War]]{{·w}} [[History of the United States (1865–1918)#World War I|World War I]]{{·w}} [[Roaring Twenties]]{{·w}} [[Matinding Depresyon]]{{·w}} [[Military history of the United States during World War II|World War II]] ([[United States home front during World War II|Home front]]){{·w}} [[Cold War]]{{·w}} [[Digmaang Koreano]]{{·w}} [[Karerang Pangkalawakan]]{{·w}} [[African-American Civil Rights Movement (1955–1968)]]{{·w}} [[Second-wave feminism|Feminist Movement]]{{·w}} [[Digmaang Vietnam]]{{·w}} [[History of the United States (1991–present)|Post-Cold War (1991–present)]]{{·w}} [[Digmaang Pangterorismo]] ([[War in Afghanistan (2001–present)|War in Afghanistan]]{{·w}} [[Iraq War]]){{nowrap end}} |group2 = Mga paksa |list2 = {{nowrap begin}}[[Demographic history of the United States|Demograpika]]{{·w}} [[Economic history of the United States|Economic]]{{·w}} [[Military history of the United States|Military]]{{·w}} [[Postage stamps and postal history of the United States|Postal]]{{·w}} [[Technological and industrial history of the United States|Technological and industrial]]{{·w}} [[Timeline of United States inventions|Inventions]]{{·w}} [[Timeline of United States discoveries|Discoveries]]{{nowrap end}} }} |group2 = [[Federal government of the United States|Pamahalaang<br>pederal]] |list2style = padding:0; background:transparent; |list2 = {{Navbox with columns|child |colstyle = padding:0.3em 0; |col1width = 25% |col1 = <div style="line-height:1.4em;">'''[[Batas ng Estados Unidos|Batas]]'''<br/>[[Saligang Batas ng Estados Unidos|Saligang Batas]]<br/>[[United States Bill of Rights|Bill of Rights]]<br/>[[Civil liberties in the United States|Civil liberties]]<br/>[[Pederalismo sa Estados Unidos|Pederalismo]]<br/>[[Paghihiwalay ng mga kapangyarihan sa ilalim ng Saligang Batas ng Estados Unidos|Paghihiwalay ng mga kapangyarihan]]</div> <div style="padding-top:0.4em; line-height:1.4em;">'''[[Pagpapatupad ng batas sa Estados Unidos|Pagpapatupad ng batas]]'''<br/>[[United States Department of Justice|Kagawaran ng Hustisya]]<br/>[[Federal Bureau of Investigation]]</div> |col2width = 25% |col2 = <div style="line-height:1.4em;">'''[[Tagapagbatas]] - [[Kongreso ng Estados Unidos|Kongreso]]'''<br/>[[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Estados Unidos|Kapulungan ng mga Kinatawan]]{{·}}[[Speaker of the United States House of Representatives|Tagapagsalita ng Kapulungan]]<br/>[[Senado ng Estados Unidos|Senado]]{{·}}[[List of the Presidents of the United States Senate|Pangulo ng Senado]]</div> <div style="padding-top:0.4em; line-height:1.4em;">'''[[Sangay na ehekutibo|Ehekutibo]] - [[Pangulo ng Estados Unidos|Pangulo]]'''<br/>[[Ikalawang pangulo ng Estados Unidos|Ikalawang pangulo]]<br/>[[Executive Office of the President of the United States|Opisinang Ehekutibo]]<br/>[[Gabinete ng Estados Unidos|Gabinete]] / [[United States federal executive departments|mga kagawarang ehekutibo]]<br/>[[Independent agencies of the United States government|Independent agencies]]<br/>[[Serbisyong sibil ng Estados Unidos|Serbisyong sibil]]{{,}} [[Mga patakaran ng Estados Unidos|Mga patakaran]]</div> |col3width = 25% |col3 = <div style="line-height:1.4em;">'''[[Sistemang panghukuman]] - [[Kataas-taasang Hukuman ng Estados Unidos|Kataas-taasang Hukuman]]'''<br/>[[United States federal courts|Mga hukumang pederal]]<br/>[[United States courts of appeals|Mga hukuman ng apela]]<br/>[[United States district court|Mga hukumang distrito]]</div> <div style="padding-top:0.4em; line-height:1.4em;">'''[[Intelligence (information gathering)|Intelihensiya]]'''<br/>[[United States Intelligence Community|Intelligence Community]]<br/>[[Pangunahing Ahensiya ng Kaalaman]]<br/>[[Defense Intelligence Agency]]<br/>[[National Security Agency]]</div> |col4width = 25% |col4 = <div style="line-height:1.4em;">'''[[Hukbong sandatahan ng Estados Unidos|Hukbong sandatahan]]'''<br/>[[Hukbo ng Estados Unidos|Hukbo]]<br/>[[United States Marine Corps|Marine Corps]]<br/>[[United States Navy|Navy]]<br/>[[United States Air Force|Air Force]]<br/>[[United States Coast Guard|Coast Guard]]</div> }} |group3 = [[Politika ng Estados Unidos|Politika]] |list3 = {{nowrap begin}}[[Mga pamahalaang estado ng Estados Unidos|mga pamahalaang estado]]{{·w}} [[Local government in the United States|Mga pamahalaang lokal]]{{·w}} [[Elections in the United States|Mga halalan]] ([[Electoral College (United States)|Kolehiyang elektoral]]){{·w}} [[Political divisions of the United States|Divisions]]{{·w}} [[Political ideologies in the United States|Ideologies]]{{·w}} [[Political parties in the United States|Parties]] ([[Partido Demokrata (Estados Unidos)|Partido Demokrata]]{{·w}} [[Partido Republikano (Estados Unidos)|Partido Republikano]]{{·w}} [[Third party (United States)|Third parties]]){{·w}} [[Political scandals of the United States|Scandals]]{{·w}} [[Political status of Puerto Rico]]{{·w}} [[Red states and blue states]]{{·w}} [[Uncle Sam]]{{nowrap end}} |group4 = [[Geography of the United States|Heograpiya]] |list4 = {{nowrap begin}}[[List of cities, towns, and villages in the United States|Mga lungsod, mga bayan at nayon]]{{·w}} [[County (United States)|Counties]]{{·w}} [[Extreme points of the United States|Mga puntong sukdulan]]{{·w}} [[List of islands of the United States|Mga kapuluan]]{{·w}} [[List of mountains of the United States|Mga kabundukan]] ([[Mountain peaks of the United States|Peaks]]{{·w}} [[Appalachian Mountains|Appalachian]]{{·w}} [[Rocky Mountains|Rocky]]){{·w}} [[List of areas in the United States National Park System|Pambansang sistemang parke]]{{·w}} [[List of regions of the United States|Mga rehiyon]] ([[Mga dakilang kapatagan]]{{·w}} [[Mid-Atlantic states|Mid-Atlantic]]{{·w}} [[Midwestern United States|Midwestern]]{{·w}} [[New England]]{{·w}} [[Northwestern United States|Northwestern]]{{·w}} [[Southern United States|Southern]]{{·w}} [[Southwestern United States|Southwestern]]{{·w}} [[Pacific States|Pacific]]{{·w}} [[Western United States|Western]]){{·w}} [[List of rivers of the United States|Rivers]] ([[Colorado River|Colorado]]{{·w}} [[Mississippi River|Mississippi]]{{·w}} [[Missouri River|Missouri]]){{·w}} [[U.S. state|States]]{{·w}} [[United States territory|Territory]]{{·w}} [[Water supply and sanitation in the United States|Water supply and sanitation]]{{nowrap end}} |group5 = [[Ekonomiya ng Estados Unidos|Ekonomiya]] |list5 = {{nowrap begin}}[[Agriculture in the United States|Agrikultura]]{{·w}} [[Banking in the United States|Pagbabangko]]{{·w}} [[Communications in the United States|Mga komunikasyon]]{{·w}} [[List of companies of the United States|Mga kompanya]]{{·w}} [[United States dollar|Dolyar]]{{·w}} [[Energy in the United States|Enerhiya]]{{·w}} [[United States federal budget|Federal Budget]]{{·w}} [[Federal Reserve System]]{{·w}} [[Insurance in the United States|Insurance]]{{·w}} [[Standard of living in the United States|Standard of living]] ([[Personal income in the United States|Personal income]]{{·w}} [[Household income in the United States|Household income]]{{·w}} [[Homeownership in the United States|Homeownership]]{{·w}} [[Income inequality in the United States|Income inequality]]){{·w}} [[Mining in the United States|Mining]]{{·w}} [[United States public debt|Public debt]]{{·w}} [[Taxation in the United States|Taxation]]{{·w}} [[Tourism in the United States|Tourism]]{{·w}} [[Foreign trade of the United States|Trade]]{{·w}} [[Transportation in the United States|Transportation]]{{·w}} [[Wall Street]]{{nowrap end}} |group6 = [[Lipunan ng Estados Unidos|Lipunan]] |list6 = {{nowrap begin}}[[Adolescent sexuality in the United States|Adolescent seksuwalidad]]{{·w}} [[Crime in the United States|Crime]]{{·w}} [[Demographics of the United States|Demograpika]]{{·w}} [[Education in the United States|Edukasyon]]{{·w}} [[Health care in the United States|Pangangalang pangkalusugan]]{{·w}} [[Health insurance in the United States|Health insurance]]{{·w}} [[Incarceration in the United States|Incarceration]]{{·w}} [[Languages of the United States|Languages]] ([[American English]]{{·w}} [[Spanish in the United States|Spanish]]){{·w}} [[Media of the United States|Media]]{{·w}} [[People of the United States|People]]{{·w}} [[Public holidays in the United States|Public holidays]]{{·w}} [[Religion in the United States|Religion]]{{·w}} [[Social class in the United States|Social class]] ([[Affluence in the United States|Affluence]]{{·w}} [[American Dream]]{{·w}} [[American middle class|Middle class]]{{·w}} [[Educational attainment in the United States|Educational attainment]]{{·w}} [[Poverty in the United States|Poverty]]{{·w}} [[Professional and working class conflict in the United States|Professional and working class conflict]]){{·w}} [[Sports in the United States|Sports]]{{nowrap end}} |group7 = [[Kultura ng Estados Unidos|Kultura]] |list7 = {{nowrap begin}}[[American literature|Literature]]{{·w}} [[American philosophy|Philosophy]]{{·w}} [[Architecture of the United States|Architecture]]{{·w}} [[Cuisine of the United States|Cuisine]]{{·w}} [[Dance in the United States|Dance]]{{·w}}[[Fashion in the United States|Fashion]]{{·w}} [[Flag of the United States|Flag]]{{·w}} [[Folklore of the United States|Folklore]]{{·w}} [[Music of the United States|Music]]{{·w}} [[Radio in the United States|Radio]]{{·w}} [[Television in the United States|Television]]{{\w}}[[Cinema of the United States|Cinema]]{{·w}} [[Visual arts of the United States|Visual arts]]{{nowrap end}} |group8 = [[Mga isyung panlipunan sa Estados Unidos|Mga isyu]] |list8 = {{nowrap begin}}[[Abortion in the United States|Aborsiyon]]{{·w}} [[Affirmative action in the United States|Apirmatibong aksiyon]]{{·w}} [[Anti-Amerikanismo]]{{·w}} [[Capital punishment in the United States|Capital punishment]]{{·w}} [[Drug policy of the United States|Patakaran sa droga]]{{·w}} [[American exceptionalism|Eksepsiyonalismo]]{{·w}} [[Energy policy of the United States|Energy policy]]{{·w}} [[Environmental movement in the United States|Kilusang pangkapaligiran]]{{·w}} [[Gun politics in the United States|Politika ng baril]]{{·w}} [[Health care reform in the United States|Reporma sa pangangalagang pangkalusugan]]{{·w}} [[Human rights in the United States|Mga karapatang pantao]]{{·w}} [[Immigration to the United States|Immigration]] {{·w}} [[LGBT rights in the United States|Mga karapatang LGBT]] ([[Same-sex marriage in the United States|Kasal ng parehong kasarian]]){{·w}} [[Obesity in the United States|Obesidad]]{{·w}} [[Racism in the United States|Rasismo]]{{·w}} [[Terrorism in the United States|Terorismo]]{{nowrap end}} |below = '''[[Portal:United States|Portal]]''' }}<noinclude> {{documentation}} [[Category:United States templates| ]] [[Category:Country and territory topics templates|{{PAGENAME}}]] </noinclude> mklqwv6ol4byo0uu8ux48fzxph9do40 0 127319 1965931 1836534 2022-08-25T02:22:31Z Jojit fb 38 Inilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Prehistorikong kasaysayan]] sa [[Prehistorya]]: kaya prehistory, meaning walang pang kasaysayan wikitext text/x-wiki {{Confuse|Sinaunang kasaysayan}} Ang '''prehistorikong kasaysayan''' o '''prehistorya''' (mula [[Wikang Kastila|Kastila]] ''prehistoria'') ay ang yugto sa [[kasaysayan]] ng [[Tao|sangkatauhan]] mula sa paggamit ng mga [[Bato (heolohiya)|bato]] bilang kagamitan hanggang sa pag-imbento ng sistema ng [[Pagsusulat|pagsulat]]. Matagal na'ng laganap ang paggamit ng mga tao ng mga simbolo, marka, at larawan, ngunit nabuo lamang ang mga pinakaunang sistema ng pagsulat bandang 5,300 taon na ang nakalilipas. Inabot ng libo-libong taon bago tuluyang lumaganap ang pagsulat sa maraming parte ng mundo. Gayunpaman, hindi pantay ang paglaganap nito; may mga [[Kalinangan|kultura]] ng tao na di nakagawa ng sistema ng pagsulat hanggang nito lang. Dahil rito, iba-iba ang "dulo" ng prehistorya ng iba't ibang panig ng mundo. Unang nakagawa ng sistema ng pagsulat at nakapagtabi ng kaukulang tala sa kasaysayan ang [[Sumeria|kabihasnang Sumer]] sa [[Mesopotamia]], [[Kabihasnan sa Lambak ng Indus|kabihasnan ng Lambak Indus]] sa [[India]], at ang [[sinaunang Ehipto]] noong maagang [[Panahon ng Tanso]]. Sinundan sila ng mga kalapit nilang kabihasnan. Maraming sa mga kabihasnang ito ang nakatapos sa prehistorya nila noong [[Panahon ng Bakal]]. Hinahati ang prehistorikong kasaysayan sa [[Sistemang tatlong panahon|tatlong panahon]]: [[Panahon ng Bato]], [[Panahon ng Tanso]], at [[Panahon ng Bakal]]. Gayunpaman, ginagamit madalas ang sistemang ito para sa malaking bahagi ng [[Eurasya]] at [[Hilagang Aprika]]. Ang mga paggamit ng mga matitigas na [[Metal|metál]] ng mga kabihasnan sa labas ng mga rehiyong ito ay madalang, at lumaganap lamang ito noong nakasalamuha nila ang mga kulturang galing sa [[Europa]] ilang libong taon pagkatapos, tulad ng mga nangyari sa [[Oseaniya]], [[Awstralyasya]], karamihan sa mga lugar sa timog ng [[Sahara]] sa Aprika, at ilang parte ng [[Kaamerikahan]]. Maliban lamang sa mga [[Panahong pre-Kolumbiyano|kabihasnang pre-Columbus]], hindi nakagawa ng isang komplikadong paraan ng pagsulat ang mga lugar na ito bago [[Panahon ng Pagtuklas|dumating ang mga Europeo sa kanilang lupain]]. Kaya naman, ang kanilang kasaysayang prehistoriko ay nangyari nito lang. Halimbawa, itinuturing na ang taóng 1788 ay ang dulo ng kasaysayang prehistoriko sa [[Awstralya]]. Tinatawag namang [[protohistorya]] ang kasaysayang isinulat ng iba para sa isang kabihasnan na wala pang nagagawang paraan ng pagsulat. Base sa kahulugan nito, walang nakasulat na talâ na makikita mula rito, kaya naman puro pagtataya at estimasyon lamang ang mga petsa para sa mga pangyayari at kagamitan ng yugtong ito. Ang kasaktuhan ng mga paraang ito ay hindi naabot hanggang noong ika-19 na siglo. Sakop ng artikulong ito ang kasaysayang prehistoriko mula sa pag-usbong ng mga modernong tao (base sa ugali at pangangatawan) hanggang sa simula ng pagtatalâ ng kasaysayan. == Paglalarawan == Ang mga bagay na mula sa sakop ng bago ang kasaysayan o prehistorya ay tinatawag na '''prehistoriko'''. Bagaman maaari ngang magsimula ang prehistorya sa simula ng uniberso, madalas din itong nangangahulugang isang panahon ng pagkakaroon ng [[buhay]] sa [[daigdig]] ([[mundo]]). Tinatawag na mga hayop na prehistoriko ang mga [[dinosauro]] at ang mga [[taong prehistoriko]] bilang [[taong-yungib]] ([[taong-kuweba]]). Napakakakaunti ng nalalaman hinggil sa prehistorya dahil hindi ito naisulat ng mga taong namuhay noon. Walang nakasulat na mga pagtatala (o "kasaysayan") na maaaring tingnan, basahin, o pag-aralan. Ang nalalaman natin ukol sa prehistory ay kung ano ang alam natin dahil sa mga bagay na katulad ng mga kasangkapan, mga [[kalansay|buto]], at mga [[ginuhit na larawan sa loob ng mga yungib]]. Nagwawakas ang prehistorya sa iba't ibang mga kapanahunan sa iba't ibang mga pook nang magsimulang magsulat ang mga tao. Sa prehistorya, namuhay ang mga tao sa loob ng mga pangkat na tinatawag na ''mga tribo'' at nanirahan sila sa loob ng mga [[yungib]] o mga [[kubol]] (mga bahay na gawa mula sa balat ng mga hayop). Nagkaroon sila ng payak na mga kagamitang yari mula sa mga [[buto (anatomiya)|buto]] at mga patpat, na ginamit nila upang manila at upang gumawa ng payak na mga bagay. Gumawa sila ng [[apoy]] mula sa [[batong pingkian]] at [[bakal]]. Ginamit nila ang apoy upang makapagluto ng pagkain at upang hindi sila ginawin. Nagsimula ang [[lipunan]] noong magsimulang gumawa ang mga tao ng mga hanapbuhay na [[ispesyalisasyon|natatangi]]. Tinatawag itong [[kahatian ng gawain]]. Nakapagsanhi ang paghahati ng mga gawain na umasa ang mga tao sa isa't isa at humantong sa mas masulong pang mga [[kabihasnan]]. Ilan sa mahahalagang mga [[agham]] na ginamit upang tumuklas pa ng ukol sa prehistorya ay ang [[paleontolohiya]], [[astronomiya]], [[biyolohiya]], [[heolohiya]], [[antropolohiya]], at [[arkeolohiya]]. Pinag-aaralan ng mga [[arkeologo]] ([[arkeolohista]]) ang mga labi na nagmula sa prehistorya upang subuking maunawaan ang nagaganap dati. Pinag-aaralan ng mga [[antropologo]] ([[antropolohista]]) ang bakas ng ugali ng mga tao upang mapag-aralan kung ano ang ginagawa ng mga tao at kung bakit. Pagkaraang magsimula ng mga tao na magtala ng mga kaganapan, una sa pamamagitan ng pagguhit ng mga simbolo (tinatawag na mga [[piktograpo]]) na nasundan ng pagsusulat, naging mas maginhawa at mas madaling sabihin kung ano ang nangyari, at nagsimula na ang kasaysayan. Mailalahad ng mga talang ito ang mga pangalan ng mga pinuno (katulad ng mga hari at mga reyna), mahahalagang mga pangyayaring tulad ng mga pagbaha at mga digmaan, at mga bagay na ginawa ng mga tao sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay. Magkaiba ang panahon ng pagwawakas ng ''prehistorya'' at ng ''historya'' (kasaysayan) sa iba't ibang mga lugar, ayon sa kung kailan nagsimulang magsulat ang mga tao at kung naitago at nailigtas o nawala ang mga sulating ito, na maaaring namang matagpuan din sa paglaon. Sa mga pook na katulad ng [[Mesopotamya]], [[Tsina]], at [[Sinaunang Ehipto]], itinala ang mga bagay magmula pa noong pinakamaagang mga panahon (bandang 3200 [[Karaniwang Era|BKE]] sa Sinaunang Ehipto), at maaaring tanawin ang mga rekord na ito at pag-aralan. Sa [[Bagong Guinea]], ang katapusan ng prehistorya ay dumating lamang noong bandang dekada ng 1900. == Guhit ng panahon ng Daigdig == * 4,500 milyong mga taon na ang lumipas – Nabuo ang Daigdig mula sa maliliit na mga batong lumulutang sa paligid ng araw * 3,500 milyong mga taon na ang lumipas – unang napaka payak at maliliit na mga anyo ng buhay sa mga dagat * 600 milyong mga taon na ang lumipas - unang mga hayop, sa mga dagat din * 500 milyong mga taon na ang lumipas - unang mga halaman at mga hayop sa lupa * 230 milyong mga taon na ang lumipas – lumitaw ang unang mga dinosauro * 65 milyong mga taon na ang lumipas – naglaho ang mga dinosauro, at pumalit sa kanila ang mga mamalya bilang nangingibabaw na mga hayop * 30 milyong mga taon na ang lumipas - unang mga bakulaw * 2.5 milyong mga taon na ang lumipas - unang mga tao == Guhit ng panahon ng mga tao == * 2.5 milyong mga taon na ang lumipas – Umpisa ng panahon ng Mababang [[Paleolitiko]], kung kailan namuhay ang isang uri ng maagang prehumano (bago ang tao) na tinatawag na ''[[Australopithicus]]''. Gumawa ang mga taong ito ng mga [[kagamitan]] mula sa mga [[buto (anatomiya)|buto]] at mga bato, at gumawa ng mga tirahan mula sa mga sanga. * 1 milyong mga taon na ang lumipas – Namuhay ang isang uri ng maagang tao na kilala bilang ''[[Homo erectus]]''. Gumawa ang mga tao ng [[palakol na pangkamay]] at mga kahoy na sibat. * 250, 000 mga taon na ang lumipas – Unang ''[[Homo sapiens]]'' (makabagong mga tao). Gumawa ang mga tao ng apoy. Gumamit sila ng mga ''[[bolas]]''. Nanghuli ang mga tao ng mga [[elepante]]. * 100, 000 years ago – panahon ng Gitnang Paleolitiko. Namuhay ang mga taong [[Neandertal]]. Nanirahan ang mga tao sa mga yungib at gumawa ng mga ginuhit na larawan sa loob ng mga yungib. Nagsimulang ilibing ng mga tao ang mga bangkay ng mga patay na tao. * 40, 000 mga taon na ang lumipas – panahon ng Pang-itaas na Paleolitiko. Namuhay ang mga taong ''[[Cro-Magnon]]''. Gumawa ang mga tao ng mga sibat mula sa mga [[antler]] o [[sungay ng usa]]. Gumawa ang mga tao ng mga bahay mula sa mga balat ng hayop. Nagpinta ang mga tao ng mga larawan sa loob ng mga yungib. Gumawa sila ng mga bagay mula sa putik. Gumawa ang mga tao ng mga karayom mula sa mga sungay ng usa. Gumawa ang mga tao ng mga alahas. * 16, 000 mga taon na ang lumipas – nagwakas ang [[Panahon ng Yelo]] sa Britanya. Gumawa ang mga tao ng mga [[pana]] at mga [[palaso]]. Ginamit ng mga tao ang mga aso sa pangangaso at upang magbuhat ng mga bagay. * 18, 000 BKE – 9, 500 BKE – panahong [[Mesolitiko]]. Nagsimulang magbago ang mga tao magmula sa pagiging mangangaso papunta sa pag-iipon ng mga pagkain upang makapagtanim ng mga pananim. * 8, 000 BKE – Nagtatanim ng mga pananim ang mga tao na nasa [[Malapit sa Silangan]]. Gumamit ang mga tao ng mga hayop na pangsaka. * 7, 000 BKE – Gumamit ang mga tao ng tansong [[kobre]] upang makagawa ng mga kasangkapan. * 6, 000 BKE – Lumayo ang [[Maliliit na mga Pulong Britaniko]] (''[[British Isles]]'') mula sa [[Europa]]. * 4, 500 BKE – 2, 300 BKE – panahong [[Neolitiko]]. * 2, 580 BKE – Itinayo ng [[Sinaunang mga Ehipsiyo]] ang [[Dakilang mga Piramide sa Gisa]]. Gumamit ang mga taong nasa [[Gitnang Silangan]] ng yero o bakal at gumawa ng mga pang-araro. * 2, 400 BKE – Ginawa ng mga tao ang ''[[Stonehenge]]'' sa Inglatera. * 3, 300 BKE – 1, 200 BKE – Panahon ng Tansong-Dilaw. Gumawa ang mga tao ng mga kagamitan mula sa [[tansong-dilaw]] o [[bronse]]. * 1, 200 BKE – 400 KE – Panahon ng Bakal. Gumawa ng mga kagaitman ang mga tao magmula sa mga [[bakal]]. Nalunsad at bumagsak ang [[Imperyong Romano]]. == Tingnan din == * [[Prehistorikong tao]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Kasaysayan]] 6h6hwbuy995lwoy3kckh2hfpgtez2er 1965935 1965931 2022-08-25T02:22:58Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki {{Confuse|Sinaunang kasaysayan}} Ang '''prehistorya''' (mula [[Wikang Kastila|Kastila]] ''prehistoria'') ay ang yugto sa [[kasaysayan]] ng [[Tao|sangkatauhan]] mula sa paggamit ng mga [[Bato (heolohiya)|bato]] bilang kagamitan hanggang sa pag-imbento ng sistema ng [[Pagsusulat|pagsulat]]. Matagal na'ng laganap ang paggamit ng mga tao ng mga simbolo, marka, at larawan, ngunit nabuo lamang ang mga pinakaunang sistema ng pagsulat bandang 5,300 taon na ang nakalilipas. Inabot ng libo-libong taon bago tuluyang lumaganap ang pagsulat sa maraming parte ng mundo. Gayunpaman, hindi pantay ang paglaganap nito; may mga [[Kalinangan|kultura]] ng tao na di nakagawa ng sistema ng pagsulat hanggang nito lang. Dahil rito, iba-iba ang "dulo" ng prehistorya ng iba't ibang panig ng mundo. Unang nakagawa ng sistema ng pagsulat at nakapagtabi ng kaukulang tala sa kasaysayan ang [[Sumeria|kabihasnang Sumer]] sa [[Mesopotamia]], [[Kabihasnan sa Lambak ng Indus|kabihasnan ng Lambak Indus]] sa [[India]], at ang [[sinaunang Ehipto]] noong maagang [[Panahon ng Tanso]]. Sinundan sila ng mga kalapit nilang kabihasnan. Maraming sa mga kabihasnang ito ang nakatapos sa prehistorya nila noong [[Panahon ng Bakal]]. Hinahati ang prehistorikong kasaysayan sa [[Sistemang tatlong panahon|tatlong panahon]]: [[Panahon ng Bato]], [[Panahon ng Tanso]], at [[Panahon ng Bakal]]. Gayunpaman, ginagamit madalas ang sistemang ito para sa malaking bahagi ng [[Eurasya]] at [[Hilagang Aprika]]. Ang mga paggamit ng mga matitigas na [[Metal|metál]] ng mga kabihasnan sa labas ng mga rehiyong ito ay madalang, at lumaganap lamang ito noong nakasalamuha nila ang mga kulturang galing sa [[Europa]] ilang libong taon pagkatapos, tulad ng mga nangyari sa [[Oseaniya]], [[Awstralyasya]], karamihan sa mga lugar sa timog ng [[Sahara]] sa Aprika, at ilang parte ng [[Kaamerikahan]]. Maliban lamang sa mga [[Panahong pre-Kolumbiyano|kabihasnang pre-Columbus]], hindi nakagawa ng isang komplikadong paraan ng pagsulat ang mga lugar na ito bago [[Panahon ng Pagtuklas|dumating ang mga Europeo sa kanilang lupain]]. Kaya naman, ang kanilang kasaysayang prehistoriko ay nangyari nito lang. Halimbawa, itinuturing na ang taóng 1788 ay ang dulo ng kasaysayang prehistoriko sa [[Awstralya]]. Tinatawag namang [[protohistorya]] ang kasaysayang isinulat ng iba para sa isang kabihasnan na wala pang nagagawang paraan ng pagsulat. Base sa kahulugan nito, walang nakasulat na talâ na makikita mula rito, kaya naman puro pagtataya at estimasyon lamang ang mga petsa para sa mga pangyayari at kagamitan ng yugtong ito. Ang kasaktuhan ng mga paraang ito ay hindi naabot hanggang noong ika-19 na siglo. Sakop ng artikulong ito ang kasaysayang prehistoriko mula sa pag-usbong ng mga modernong tao (base sa ugali at pangangatawan) hanggang sa simula ng pagtatalâ ng kasaysayan. == Paglalarawan == Ang mga bagay na mula sa sakop ng bago ang kasaysayan o prehistorya ay tinatawag na '''prehistoriko'''. Bagaman maaari ngang magsimula ang prehistorya sa simula ng uniberso, madalas din itong nangangahulugang isang panahon ng pagkakaroon ng [[buhay]] sa [[daigdig]] ([[mundo]]). Tinatawag na mga hayop na prehistoriko ang mga [[dinosauro]] at ang mga [[taong prehistoriko]] bilang [[taong-yungib]] ([[taong-kuweba]]). Napakakakaunti ng nalalaman hinggil sa prehistorya dahil hindi ito naisulat ng mga taong namuhay noon. Walang nakasulat na mga pagtatala (o "kasaysayan") na maaaring tingnan, basahin, o pag-aralan. Ang nalalaman natin ukol sa prehistory ay kung ano ang alam natin dahil sa mga bagay na katulad ng mga kasangkapan, mga [[kalansay|buto]], at mga [[ginuhit na larawan sa loob ng mga yungib]]. Nagwawakas ang prehistorya sa iba't ibang mga kapanahunan sa iba't ibang mga pook nang magsimulang magsulat ang mga tao. Sa prehistorya, namuhay ang mga tao sa loob ng mga pangkat na tinatawag na ''mga tribo'' at nanirahan sila sa loob ng mga [[yungib]] o mga [[kubol]] (mga bahay na gawa mula sa balat ng mga hayop). Nagkaroon sila ng payak na mga kagamitang yari mula sa mga [[buto (anatomiya)|buto]] at mga patpat, na ginamit nila upang manila at upang gumawa ng payak na mga bagay. Gumawa sila ng [[apoy]] mula sa [[batong pingkian]] at [[bakal]]. Ginamit nila ang apoy upang makapagluto ng pagkain at upang hindi sila ginawin. Nagsimula ang [[lipunan]] noong magsimulang gumawa ang mga tao ng mga hanapbuhay na [[ispesyalisasyon|natatangi]]. Tinatawag itong [[kahatian ng gawain]]. Nakapagsanhi ang paghahati ng mga gawain na umasa ang mga tao sa isa't isa at humantong sa mas masulong pang mga [[kabihasnan]]. Ilan sa mahahalagang mga [[agham]] na ginamit upang tumuklas pa ng ukol sa prehistorya ay ang [[paleontolohiya]], [[astronomiya]], [[biyolohiya]], [[heolohiya]], [[antropolohiya]], at [[arkeolohiya]]. Pinag-aaralan ng mga [[arkeologo]] ([[arkeolohista]]) ang mga labi na nagmula sa prehistorya upang subuking maunawaan ang nagaganap dati. Pinag-aaralan ng mga [[antropologo]] ([[antropolohista]]) ang bakas ng ugali ng mga tao upang mapag-aralan kung ano ang ginagawa ng mga tao at kung bakit. Pagkaraang magsimula ng mga tao na magtala ng mga kaganapan, una sa pamamagitan ng pagguhit ng mga simbolo (tinatawag na mga [[piktograpo]]) na nasundan ng pagsusulat, naging mas maginhawa at mas madaling sabihin kung ano ang nangyari, at nagsimula na ang kasaysayan. Mailalahad ng mga talang ito ang mga pangalan ng mga pinuno (katulad ng mga hari at mga reyna), mahahalagang mga pangyayaring tulad ng mga pagbaha at mga digmaan, at mga bagay na ginawa ng mga tao sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay. Magkaiba ang panahon ng pagwawakas ng ''prehistorya'' at ng ''historya'' (kasaysayan) sa iba't ibang mga lugar, ayon sa kung kailan nagsimulang magsulat ang mga tao at kung naitago at nailigtas o nawala ang mga sulating ito, na maaaring namang matagpuan din sa paglaon. Sa mga pook na katulad ng [[Mesopotamya]], [[Tsina]], at [[Sinaunang Ehipto]], itinala ang mga bagay magmula pa noong pinakamaagang mga panahon (bandang 3200 [[Karaniwang Era|BKE]] sa Sinaunang Ehipto), at maaaring tanawin ang mga rekord na ito at pag-aralan. Sa [[Bagong Guinea]], ang katapusan ng prehistorya ay dumating lamang noong bandang dekada ng 1900. == Guhit ng panahon ng Daigdig == * 4,500 milyong mga taon na ang lumipas – Nabuo ang Daigdig mula sa maliliit na mga batong lumulutang sa paligid ng araw * 3,500 milyong mga taon na ang lumipas – unang napaka payak at maliliit na mga anyo ng buhay sa mga dagat * 600 milyong mga taon na ang lumipas - unang mga hayop, sa mga dagat din * 500 milyong mga taon na ang lumipas - unang mga halaman at mga hayop sa lupa * 230 milyong mga taon na ang lumipas – lumitaw ang unang mga dinosauro * 65 milyong mga taon na ang lumipas – naglaho ang mga dinosauro, at pumalit sa kanila ang mga mamalya bilang nangingibabaw na mga hayop * 30 milyong mga taon na ang lumipas - unang mga bakulaw * 2.5 milyong mga taon na ang lumipas - unang mga tao == Guhit ng panahon ng mga tao == * 2.5 milyong mga taon na ang lumipas – Umpisa ng panahon ng Mababang [[Paleolitiko]], kung kailan namuhay ang isang uri ng maagang prehumano (bago ang tao) na tinatawag na ''[[Australopithicus]]''. Gumawa ang mga taong ito ng mga [[kagamitan]] mula sa mga [[buto (anatomiya)|buto]] at mga bato, at gumawa ng mga tirahan mula sa mga sanga. * 1 milyong mga taon na ang lumipas – Namuhay ang isang uri ng maagang tao na kilala bilang ''[[Homo erectus]]''. Gumawa ang mga tao ng [[palakol na pangkamay]] at mga kahoy na sibat. * 250, 000 mga taon na ang lumipas – Unang ''[[Homo sapiens]]'' (makabagong mga tao). Gumawa ang mga tao ng apoy. Gumamit sila ng mga ''[[bolas]]''. Nanghuli ang mga tao ng mga [[elepante]]. * 100, 000 years ago – panahon ng Gitnang Paleolitiko. Namuhay ang mga taong [[Neandertal]]. Nanirahan ang mga tao sa mga yungib at gumawa ng mga ginuhit na larawan sa loob ng mga yungib. Nagsimulang ilibing ng mga tao ang mga bangkay ng mga patay na tao. * 40, 000 mga taon na ang lumipas – panahon ng Pang-itaas na Paleolitiko. Namuhay ang mga taong ''[[Cro-Magnon]]''. Gumawa ang mga tao ng mga sibat mula sa mga [[antler]] o [[sungay ng usa]]. Gumawa ang mga tao ng mga bahay mula sa mga balat ng hayop. Nagpinta ang mga tao ng mga larawan sa loob ng mga yungib. Gumawa sila ng mga bagay mula sa putik. Gumawa ang mga tao ng mga karayom mula sa mga sungay ng usa. Gumawa ang mga tao ng mga alahas. * 16, 000 mga taon na ang lumipas – nagwakas ang [[Panahon ng Yelo]] sa Britanya. Gumawa ang mga tao ng mga [[pana]] at mga [[palaso]]. Ginamit ng mga tao ang mga aso sa pangangaso at upang magbuhat ng mga bagay. * 18, 000 BKE – 9, 500 BKE – panahong [[Mesolitiko]]. Nagsimulang magbago ang mga tao magmula sa pagiging mangangaso papunta sa pag-iipon ng mga pagkain upang makapagtanim ng mga pananim. * 8, 000 BKE – Nagtatanim ng mga pananim ang mga tao na nasa [[Malapit sa Silangan]]. Gumamit ang mga tao ng mga hayop na pangsaka. * 7, 000 BKE – Gumamit ang mga tao ng tansong [[kobre]] upang makagawa ng mga kasangkapan. * 6, 000 BKE – Lumayo ang [[Maliliit na mga Pulong Britaniko]] (''[[British Isles]]'') mula sa [[Europa]]. * 4, 500 BKE – 2, 300 BKE – panahong [[Neolitiko]]. * 2, 580 BKE – Itinayo ng [[Sinaunang mga Ehipsiyo]] ang [[Dakilang mga Piramide sa Gisa]]. Gumamit ang mga taong nasa [[Gitnang Silangan]] ng yero o bakal at gumawa ng mga pang-araro. * 2, 400 BKE – Ginawa ng mga tao ang ''[[Stonehenge]]'' sa Inglatera. * 3, 300 BKE – 1, 200 BKE – Panahon ng Tansong-Dilaw. Gumawa ang mga tao ng mga kagamitan mula sa [[tansong-dilaw]] o [[bronse]]. * 1, 200 BKE – 400 KE – Panahon ng Bakal. Gumawa ng mga kagaitman ang mga tao magmula sa mga [[bakal]]. Nalunsad at bumagsak ang [[Imperyong Romano]]. == Tingnan din == * [[Prehistorikong tao]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Kasaysayan]] bt2i95kakiktypo04lg85jvlu7zp6ql 1 127512 1965933 1836531 2022-08-25T02:22:31Z Jojit fb 38 Inilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Usapan:Prehistorikong kasaysayan]] sa [[Usapan:Prehistorya]]: kaya prehistory, meaning walang pang kasaysayan wikitext text/x-wiki {{Suleras:AlamBaNinyoUsapan|Hunyo 20|2010}} 1950m8i0bs8lp8vs4r7w1vbur5ewu29 0 128309 1965894 1874263 2022-08-25T00:20:00Z Jojit fb 38 Inilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Manunulat ng kasaysayan]] sa [[Mananalaysay]]: mas tamang salin dahil hindi lamang sila nagsusulat wikitext text/x-wiki Ang '''manunulat ng kasaysayan''' o '''historyador''' ay isang taong nag-aaral ng [[kasaysayan]].<ref name="wordnetprinceton">"[http://wordnet.princeton.edu/perl/webwn?s=historian historian]{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}". Wordnet.princeton.edu. Nakuha noong 28 Hunyo 2008</ref> Pinag-aaralan ng mga manunulat ng kasaysayan ang pagdaan ng panahon at ang mga kaganapang nangyayari sa loob ng kapanahunang iyon. Bukod sa pag-aaral ng kasaysayan, nagsusulat din ng kasaysayan ang manunulat ng kasaysayan at itinuturing na isang dalubhasa at "may kapangyarihan" hinggil sa larangang ito.<ref name="wordnetprinceton"/> Tumutuon ang mga historyador sa patuloy at maparaan pagsasalaysay at pananaliksik ng nakalipas na mga pangyayari na kaugnay ng lahi ng tao; pati na ang pag-aaral ng lahat ng mga kaganapan sa loob ng panahon. Kapag ang indibiduwal ay nagbibigay-pansin sa mga kaganapan bago ang nasusulat na kasaysayan, ang hisoryador ay isang manunulat ng kasaysayan ng [[prehistorya]]. Bagaman puwede ring ipanglarawan ang "historyador" kapwa para sa mga baguhan at mga propesyunal nang mga manunulat ng kasaysayan, mas nakalaan lamang ito kamakailan para sa nakakamit ng degring pang-akademya (mga degri ng pagtatapos sa paaralang panglarangan).<ref name="HermanAM"> Herman, A. M. (1998). Occupational outlook handbook: 1998-99 edition. Indianapolis: JIST Works. Pahina 525.</ref> Some historians, though, are recognized by equivalent training and experience in the field.<ref name="HermanAM" />Subalit may ilang mga historyador na kinikilala bilang historyador kapag nagkaroon na ng karampatang kapantay at sapat na pagsasanay at karanasan habang nasa labas ng paaralan.<ref name="HermanAM" /> Naging isang propesyunal na hanapbuhay ang pagiging historyador noong hulihan ng ika-19 daang taon, na kasabay ng pagtatakda ng mga pamantayan ng mga [[manggagamot]] kung sino ang makakapasok sa larangan. {{Commonscat|Historians}} {{stub}} [[Kategorya:Kasaysayan]] 2mqnko9ecvpp9bq4w6zvs55bzssb3re 1965896 1965894 2022-08-25T00:20:27Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki Ang '''manunulat ng kasaysayan''' o '''historyador''' ay isang taong nag-aaral ng [[kasaysayan]].<ref name="wordnetprinceton">"[http://wordnet.princeton.edu/perl/webwn?s=historian historian]{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}". Wordnet.princeton.edu. Nakuha noong 28 Hunyo 2008</ref> Pinag-aaralan ng mga manunulat ng kasaysayan ang pagdaan ng panahon at ang mga kaganapang nangyayari sa loob ng kapanahunang iyon. Bukod sa pag-aaral ng kasaysayan, nagsusulat din ng kasaysayan ang manunulat ng kasaysayan at itinuturing na isang dalubhasa at "may kapangyarihan" hinggil sa larangang ito.<ref name="wordnetprinceton"/> Tumutuon ang mga historyador sa patuloy at maparaan pagsasalaysay at pananaliksik ng nakalipas na mga pangyayari na kaugnay ng lahi ng tao; pati na ang pag-aaral ng lahat ng mga kaganapan sa loob ng panahon. Kapag ang indibiduwal ay nagbibigay-pansin sa mga kaganapan bago ang nasusulat na kasaysayan, ang hisoryador ay isang manunulat ng kasaysayan ng [[prehistorya]]. Bagaman puwede ring ipanglarawan ang "historyador" kapwa para sa mga baguhan at mga propesyunal nang mga manunulat ng kasaysayan, mas nakalaan lamang ito kamakailan para sa nakakamit ng degring pang-akademya (mga degri ng pagtatapos sa paaralang panglarangan).<ref name="HermanAM"> Herman, A. M. (1998). Occupational outlook handbook: 1998-99 edition. Indianapolis: JIST Works. Pahina 525.</ref> Some historians, though, are recognized by equivalent training and experience in the field.<ref name="HermanAM" />Subalit may ilang mga historyador na kinikilala bilang historyador kapag nagkaroon na ng karampatang kapantay at sapat na pagsasanay at karanasan habang nasa labas ng paaralan.<ref name="HermanAM" /> Naging isang propesyunal na hanapbuhay ang pagiging historyador noong hulihan ng ika-19 daang taon, na kasabay ng pagtatakda ng mga pamantayan ng mga [[manggagamot]] kung sino ang makakapasok sa larangan. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Commonscat|Historians}} [[Kategorya:Kasaysayan]] fpn4p6dd6awws2xw7nc2y9ra1wu660k 1965897 1965896 2022-08-25T00:21:23Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki Ang '''mananalaysay''' o '''historyador''' ay isang taong nag-aaral ng [[kasaysayan]]. Wordnet.princeton.edu. Nakuha noong 28 Hunyo 2008</ref> Pinag-aaralan ng mga manunulat ng kasaysayan ang pagdaan ng panahon at ang mga kaganapang nangyayari sa loob ng kapanahunang iyon. Bukod sa pag-aaral ng kasaysayan, nagsusulat din ng kasaysayan ang manunulat ng kasaysayan at itinuturing na isang dalubhasa at "may kapangyarihan" hinggil sa larangang ito.<ref name="wordnetprinceton"/> Tumutuon ang mga historyador sa patuloy at maparaan pagsasalaysay at pananaliksik ng nakalipas na mga pangyayari na kaugnay ng lahi ng tao; pati na ang pag-aaral ng lahat ng mga kaganapan sa loob ng panahon. Kapag ang indibiduwal ay nagbibigay-pansin sa mga kaganapan bago ang nasusulat na kasaysayan, ang hisoryador ay isang manunulat ng kasaysayan ng [[prehistorya]]. Bagaman puwede ring ipanglarawan ang "historyador" kapwa para sa mga baguhan at mga propesyunal nang mga manunulat ng kasaysayan, mas nakalaan lamang ito kamakailan para sa nakakamit ng degring pang-akademya (mga degri ng pagtatapos sa paaralang panglarangan).<ref name="HermanAM"> Herman, A. M. (1998). Occupational outlook handbook: 1998-99 edition. Indianapolis: JIST Works. Pahina 525.</ref> Some historians, though, are recognized by equivalent training and experience in the field.<ref name="HermanAM" />Subalit may ilang mga historyador na kinikilala bilang historyador kapag nagkaroon na ng karampatang kapantay at sapat na pagsasanay at karanasan habang nasa labas ng paaralan.<ref name="HermanAM" /> Naging isang propesyunal na hanapbuhay ang pagiging historyador noong hulihan ng ika-19 daang taon, na kasabay ng pagtatakda ng mga pamantayan ng mga [[manggagamot]] kung sino ang makakapasok sa larangan. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Commonscat|Historians}} [[Kategorya:Kasaysayan]] qxvcdhzehtxaxj9mgubv68v6tkoc112 1965898 1965897 2022-08-25T00:21:55Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki Ang '''mananalaysay''' o '''historyador''' ay isang taong nag-aaral ng [[kasaysayan]]. Pinag-aaralan ng mga manunulat ng kasaysayan ang pagdaan ng panahon at ang mga kaganapang nangyayari sa loob ng kapanahunang iyon. Bukod sa pag-aaral ng kasaysayan, nagsusulat din ng kasaysayan ang manunulat ng kasaysayan at itinuturing na isang dalubhasa at "may kapangyarihan" hinggil sa larangang ito. Tumutuon ang mga historyador sa patuloy at maparaan pagsasalaysay at pananaliksik ng nakalipas na mga pangyayari na kaugnay ng lahi ng tao; pati na ang pag-aaral ng lahat ng mga kaganapan sa loob ng panahon. Kapag ang indibiduwal ay nagbibigay-pansin sa mga kaganapan bago ang nasusulat na kasaysayan, ang hisoryador ay isang manunulat ng kasaysayan ng [[prehistorya]]. Bagaman puwede ring ipanglarawan ang "historyador" kapwa para sa mga baguhan at mga propesyunal nang mga manunulat ng kasaysayan, mas nakalaan lamang ito kamakailan para sa nakakamit ng degring pang-akademya (mga degri ng pagtatapos sa paaralang panglarangan).<ref name="HermanAM"> Herman, A. M. (1998). Occupational outlook handbook: 1998-99 edition. Indianapolis: JIST Works. Pahina 525.</ref> Some historians, though, are recognized by equivalent training and experience in the field.<ref name="HermanAM" />Subalit may ilang mga historyador na kinikilala bilang historyador kapag nagkaroon na ng karampatang kapantay at sapat na pagsasanay at karanasan habang nasa labas ng paaralan.<ref name="HermanAM" /> Naging isang propesyunal na hanapbuhay ang pagiging historyador noong hulihan ng ika-19 daang taon, na kasabay ng pagtatakda ng mga pamantayan ng mga [[manggagamot]] kung sino ang makakapasok sa larangan. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Commonscat|Historians}} [[Kategorya:Kasaysayan]] 43c7fe7pr991e1pink28jmtg0bfw05i 1965899 1965898 2022-08-25T00:24:12Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki {{about|taong nag-aaral ng kasaysayan|nagbibigay ng salaysay o kuwento|salaysay}} Ang '''mananalaysay''' o '''historyador''' ay isang taong nag-aaral ng [[kasaysayan]]. Pinag-aaralan ng mga manunulat ng kasaysayan ang pagdaan ng panahon at ang mga kaganapang nangyayari sa loob ng kapanahunang iyon. Bukod sa pag-aaral ng kasaysayan, nagsusulat din ng kasaysayan ang manunulat ng kasaysayan at itinuturing na isang dalubhasa at "may kapangyarihan" hinggil sa larangang ito. Tumutuon ang mga historyador sa patuloy at maparaan pagsasalaysay at pananaliksik ng nakalipas na mga pangyayari na kaugnay ng lahi ng tao; pati na ang pag-aaral ng lahat ng mga kaganapan sa loob ng panahon. Kapag ang indibiduwal ay nagbibigay-pansin sa mga kaganapan bago ang nasusulat na kasaysayan, ang hisoryador ay isang manunulat ng kasaysayan ng [[prehistorya]]. Bagaman puwede ring ipanglarawan ang "historyador" kapwa para sa mga baguhan at mga propesyunal nang mga manunulat ng kasaysayan, mas nakalaan lamang ito kamakailan para sa nakakamit ng degring pang-akademya (mga degri ng pagtatapos sa paaralang panglarangan).<ref name="HermanAM"> Herman, A. M. (1998). Occupational outlook handbook: 1998-99 edition. Indianapolis: JIST Works. Pahina 525.</ref> Some historians, though, are recognized by equivalent training and experience in the field.<ref name="HermanAM" />Subalit may ilang mga historyador na kinikilala bilang historyador kapag nagkaroon na ng karampatang kapantay at sapat na pagsasanay at karanasan habang nasa labas ng paaralan.<ref name="HermanAM" /> Naging isang propesyunal na hanapbuhay ang pagiging historyador noong hulihan ng ika-19 daang taon, na kasabay ng pagtatakda ng mga pamantayan ng mga [[manggagamot]] kung sino ang makakapasok sa larangan. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Commonscat|Historians}} [[Kategorya:Kasaysayan]] g26e6d2by6tivzkpmlg54zzyoyvo1ru 1965925 1965899 2022-08-25T02:17:00Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki {{about|taong nag-aaral ng kasaysayan|nagbibigay ng salaysay o kuwento|salaysay}} Ang '''mananalaysay''' o '''historyador''' ay isang taong nag-aaral at nagsusulat ng [[kasaysayan]], at kinikilalang awtoridad ito sa kasaysayan.<ref name="wordnetprinceton">{{cite web |url=http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=Historian |title= Historian |publisher=Wordnetweb.princeton.edu |access-date=Hunyo 27, 2008|language=en}}</ref> Pinag-aaralan ng mga manunulat ng kasaysayan ang pagdaan ng panahon at ang mga kaganapang nangyayari sa loob ng kapanahunang iyon. Bukod sa pag-aaral ng kasaysayan, nagsusulat din ng kasaysayan ang manunulat ng kasaysayan at itinuturing na isang dalubhasa at "may kapangyarihan" hinggil sa larangang ito. Tumutuon ang mga historyador sa patuloy at maparaan pagsasalaysay at pananaliksik ng nakalipas na mga pangyayari na kaugnay ng lahi ng tao; pati na ang pag-aaral ng lahat ng mga kaganapan sa loob ng panahon. Kapag ang indibiduwal ay nagbibigay-pansin sa mga kaganapan bago ang nasusulat na kasaysayan, ang hisoryador ay isang manunulat ng kasaysayan ng [[prehistorya]]. Bagaman puwede ring ipanglarawan ang "historyador" kapwa para sa mga baguhan at mga propesyunal nang mga manunulat ng kasaysayan, mas nakalaan lamang ito kamakailan para sa nakakamit ng degring pang-akademya (mga degri ng pagtatapos sa paaralang panglarangan).<ref name="HermanAM"> Herman, A. M. (1998). Occupational outlook handbook: 1998-99 edition. Indianapolis: JIST Works. Pahina 525.</ref> Some historians, though, are recognized by equivalent training and experience in the field.<ref name="HermanAM" />Subalit may ilang mga historyador na kinikilala bilang historyador kapag nagkaroon na ng karampatang kapantay at sapat na pagsasanay at karanasan habang nasa labas ng paaralan.<ref name="HermanAM" /> Naging isang propesyunal na hanapbuhay ang pagiging historyador noong hulihan ng ika-19 daang taon, na kasabay ng pagtatakda ng mga pamantayan ng mga [[manggagamot]] kung sino ang makakapasok sa larangan. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Commonscat|Historians}} [[Kategorya:Kasaysayan]] 01l0oj4m8uyaxmi6cjjzuf4xf1aghgj 1965927 1965925 2022-08-25T02:19:30Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki {{about|taong nag-aaral ng kasaysayan|nagbibigay ng salaysay o kuwento|salaysay}} Ang '''mananalaysay''' o '''historyador''' ay isang taong nag-aaral at nagsusulat ng [[kasaysayan]], at kinikilalang awtoridad ito sa kasaysayan.<ref name="wordnetprinceton">{{cite web |url=http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=Historian |title= Historian |publisher=Wordnetweb.princeton.edu |access-date=Hunyo 27, 2008|language=en}}</ref> Pinag-aaralan ng mga manunulat ng kasaysayan ang pagdaan ng panahon at ang mga kaganapang nangyayari sa loob ng kapanahunang iyon. Bukod sa pag-aaral ng kasaysayan, nagsusulat din ng kasaysayan ang manunulat ng kasaysayan at itinuturing na isang dalubhasa at "may kapangyarihan" hinggil sa larangang ito. Tumutuon ang mga historyador sa patuloy at maparaan pagsasalaysay at pananaliksik ng nakalipas na mga pangyayari na kaugnay ng lahi ng tao; pati na ang pag-aaral ng lahat ng mga kaganapan sa loob ng panahon. Kapag ang indibiduwal ay nagbibigay-pansin sa mga kaganapan bago ang nasusulat na kasaysayan, ang hisoryador ay isang manunulat ng kasaysayan ng [[prehistorya]]. Bagaman puwede ring ipanglarawan ang "historyador" kapwa para sa mga baguhan at mga propesyunal nang mga manunulat ng kasaysayan, mas nakalaan lamang ito kamakailan para sa nakakamit ng digring pang-akademya (mga digri ng pagtatapos sa paaralang panglarangan).<ref name="HermanAM"> Herman, A. M. (1998). Occupational outlook handbook: 1998-99 edition. Indianapolis: JIST Works. Pahina 525.</ref> Some historians, though, are recognized by equivalent training and experience in the field.<ref name="HermanAM" />Subalit may ilang mga mananalaysay na kinikilala bilang mananalaysay kapag nagkaroon na ng karampatang kapantay at sapat na pagsasanay at karanasan habang nasa labas ng paaralan.<ref name="HermanAM" /> Naging isang propesyunal na hanapbuhay ang pagiging historyador noong hulihan ng ika-19 daang taon, na kasabay ng pagtatakda ng mga pamantayan ng mga [[manggagamot]] kung sino ang makakapasok sa larangan. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Commonscat|Historians}} [[Kategorya:Kasaysayan]] 2khd9849nyte0f22ho0mierpc0tqyu3 1965928 1965927 2022-08-25T02:20:36Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki {{about|taong nag-aaral ng kasaysayan|nagbibigay ng salaysay o kuwento|salaysay}} Ang '''mananalaysay''' o '''historyador''' ay isang taong nag-aaral at nagsusulat ng [[kasaysayan]], at kinikilalang awtoridad ito sa kasaysayan.<ref name="wordnetprinceton">{{cite web |url=http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=Historian |title= Historian |publisher=Wordnetweb.princeton.edu |access-date=Hunyo 27, 2008|language=en}}</ref> Pinag-aaralan ng mga manunulat ng kasaysayan ang pagdaan ng panahon at ang mga kaganapang nangyayari sa loob ng kapanahunang iyon. Bukod sa pag-aaral ng kasaysayan, nagsusulat din ng kasaysayan ang manunulat ng kasaysayan at itinuturing na isang dalubhasa at "may kapangyarihan" hinggil sa larangang ito. Tumutuon ang mga historyador sa patuloy at maparaan pagsasalaysay at pananaliksik ng nakalipas na mga pangyayari na kaugnay ng lahi ng tao; pati na ang pag-aaral ng lahat ng mga kaganapan sa loob ng panahon. Kapag ang indibiduwal ay nagbibigay-pansin sa mga kaganapan bago ang nasusulat na kasaysayan, ang hisoryador ay isang manunulat ng kasaysayan ng [[prehistorya]]. Bagaman puwede ring ipanglarawan ang "historyador" kapwa para sa mga baguhan at mga propesyunal nang mga manunulat ng kasaysayan, mas nakalaan lamang ito kamakailan para sa nakakamit ng digring pang-akademya (mga digri ng pagtatapos sa paaralang panglarangan).<ref name="HermanAM"> Herman, A. M. (1998). Occupational outlook handbook: 1998-99 edition. Indianapolis: JIST Works. Pahina 525.</ref> Subalit may ilang mga mananalaysay na kinikilala bilang mananalaysay kapag nagkaroon na ng karampatang kapantay at sapat na pagsasanay at karanasan habang nasa labas ng paaralan.<ref name="HermanAM" /> Naging isang propesyunal na hanapbuhay ang pagiging historyador noong hulihan ng ika-19 daang taon, na kasabay ng pagtatakda ng mga pamantayan ng mga [[manggagamot]] kung sino ang makakapasok sa larangan. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Commonscat|Historians}} [[Kategorya:Kasaysayan]] rz0cvym2les6p365xkib82ccjc30hoo 1965929 1965928 2022-08-25T02:21:37Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki {{about|taong nag-aaral ng kasaysayan|nagbibigay ng salaysay o kuwento|salaysay}} Ang '''mananalaysay''' o '''historyador''' ay isang taong nag-aaral at nagsusulat ng [[kasaysayan]], at kinikilalang awtoridad ito sa kasaysayan.<ref name="wordnetprinceton">{{cite web |url=http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=Historian |title= Historian |publisher=Wordnetweb.princeton.edu |access-date=Hunyo 27, 2008|language=en}}</ref> Pinag-aaralan ng mga manunulat ng kasaysayan ang pagdaan ng panahon at ang mga kaganapang nangyayari sa loob ng kapanahunang iyon. Bukod sa pag-aaral ng kasaysayan, nagsusulat din ng kasaysayan ang manunulat ng kasaysayan at itinuturing na isang dalubhasa at "may kapangyarihan" hinggil sa larangang ito. Tumutuon ang mga historyador sa patuloy at maparaan pagsasalaysay at [[pananaliksik]] ng nakalipas na mga pangyayari na kaugnay ng lahi ng tao; pati na ang pag-aaral ng lahat ng mga kaganapan sa loob ng panahon. Kapag ang indibiduwal ay nagbibigay-pansin sa mga kaganapan bago ang nasusulat na kasaysayan, ang hisoryador ay isang manunulat ng kasaysayan ng [[prehistorya]]. Bagaman puwede ring ipanglarawan ang "historyador" kapwa para sa mga baguhan at mga propesyunal nang mga manunulat ng kasaysayan, mas nakalaan lamang ito kamakailan para sa nakakamit ng digring pang-akademya (mga digri ng pagtatapos sa paaralang panglarangan).<ref name="HermanAM"> Herman, A. M. (1998). Occupational outlook handbook: 1998-99 edition. Indianapolis: JIST Works. Pahina 525.</ref> Subalit may ilang mga mananalaysay na kinikilala bilang mananalaysay kapag nagkaroon na ng karampatang kapantay at sapat na pagsasanay at karanasan habang nasa labas ng paaralan.<ref name="HermanAM" /> Naging isang propesyunal na hanapbuhay ang pagiging historyador noong hulihan ng ika-19 daang taon, na kasabay ng pagtatakda ng mga pamantayan ng mga [[manggagamot]] kung sino ang makakapasok sa larangan. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Commonscat|Historians}} [[Kategorya:Kasaysayan]] 2y1f59ajgktqhqf9qvtqehoav01gj3o 1965937 1965929 2022-08-25T02:24:02Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki {{about|taong nag-aaral ng kasaysayan|nagbibigay ng salaysay o kuwento|salaysay}} Ang '''mananalaysay''' o '''historyador''' ay isang taong nag-aaral at nagsusulat ng [[kasaysayan]], at kinikilalang awtoridad ito sa kasaysayan.<ref name="wordnetprinceton">{{cite web |url=http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=Historian |title= Historian |publisher=Wordnetweb.princeton.edu |access-date=Hunyo 27, 2008|language=en}}</ref> Pinag-aaralan ng mga manunulat ng kasaysayan ang pagdaan ng panahon at ang mga kaganapang nangyayari sa loob ng kapanahunang iyon. Bukod sa pag-aaral ng kasaysayan, nagsusulat din ng kasaysayan ang manunulat ng kasaysayan at itinuturing na isang dalubhasa at "may kapangyarihan" hinggil sa larangang ito. Tumutuon ang mga historyador sa patuloy at maparaan pagsasalaysay at [[pananaliksik]] ng nakalipas na mga pangyayari na kaugnay ng lahi ng tao; pati na ang pag-aaral ng lahat ng mga kaganapan sa loob ng panahon. Kapag ang indibiduwal ay nagbibigay-pansin sa mga kaganapan bago ang nasusulat na kasaysayan, ang hisoryador ay isang manunulat ng [[prehistorya]]. Bagaman puwede ring ipanglarawan ang "historyador" kapwa para sa mga baguhan at mga propesyunal nang mga manunulat ng kasaysayan, mas nakalaan lamang ito kamakailan para sa nakakamit ng digring pang-akademya (mga digri ng pagtatapos sa paaralang panglarangan).<ref name="HermanAM"> Herman, A. M. (1998). Occupational outlook handbook: 1998-99 edition. Indianapolis: JIST Works. Pahina 525.</ref> Subalit may ilang mga mananalaysay na kinikilala bilang mananalaysay kapag nagkaroon na ng karampatang kapantay at sapat na pagsasanay at karanasan habang nasa labas ng paaralan.<ref name="HermanAM" /> Naging isang propesyunal na hanapbuhay ang pagiging historyador noong hulihan ng ika-19 daang taon, na kasabay ng pagtatakda ng mga pamantayan ng mga [[manggagamot]] kung sino ang makakapasok sa larangan. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Commonscat|Historians}} [[Kategorya:Kasaysayan]] i7d3g9rcu1eiytm9jtz7yeopd2w5mdg 0 128310 1965940 638200 2022-08-25T02:25:49Z Jojit fb 38 Changed redirect target from [[Manunulat ng kasaysayan]] to [[Mananalaysay]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Mananalaysay]] 7frf1kaesc8y4m4207vqck95eu4vsvo 0 128335 1965941 638358 2022-08-25T02:26:01Z Jojit fb 38 Changed redirect target from [[Manunulat ng kasaysayan]] to [[Mananalaysay]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Mananalaysay]] 7frf1kaesc8y4m4207vqck95eu4vsvo 0 128352 1965942 638629 2022-08-25T02:26:10Z Jojit fb 38 Changed redirect target from [[Manunulat ng kasaysayan]] to [[Mananalaysay]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Mananalaysay]] 7frf1kaesc8y4m4207vqck95eu4vsvo 0 129633 1965875 1965664 2022-08-24T17:20:33Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Vigonovo|elevation_max_m=|area_footnotes=|area_total_km2=12.79|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics from the Italian statistical institute ([[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]])</ref>|population_demonym=Vigonovesi|elevation_footnotes=|elevation_min_m=|elevation_m=15|mayor_party=M5S|saint=[[Pag-aakyat sa Langit kay Maria|Pag-aakyat kay Maria]]|day=Agosto 15|postal_code=30030|area_code=049|website={{official website|https://www.comune.vigonovo.ve.it}}|footnotes=<!-- These are currently unused -->|mayor=Andrea Danieletto|frazioni=Celeseo, Galta, Tombelle Località: Baita, Giudecca, Pava|official_name=Comune di Vigonovo|shield_alt=|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=CoA Vigonovo.svg|image_map=|metropolitan_city=[[Kalakhang Lungsod ng Venecia|Venecia]] (VE)|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|45|23|N|12|3|E|region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region={{RegioneIT|sigla=VEN}}|istat=027043}} Ang '''Vigonovo''' ay isang bayan sa [[Kalakhang Lungsod ng Venecia]], [[Veneto]], [[Italya]]. Nasa timog ito ng SR11. == Pinagmulan ng pangalan == Noong sinaunang panahon ang bayan ay tinawag na Sarmazza (o Sermazza) dahil ito ang lugar ng pamayanan ng mga [[Mga Sarmata|Sarmata]]. Sa medyebal na panahon lamang ang pangalan ay mababago sa Vicus Novus, iyon ay bagong nayon. Ang kasalukuyang toponimo ay malinaw na isang direktang pinagkuhanan sa huling pangalan. == Pisikal na heograpiya == Matatagpuan ang Vigonovo sa pinakasukdulang punto ng [[Riviera del Brenta]]. Ang munisipalidad ay matatagpuan sa tawiran na lugar sa pagitan ng kurso ng [[Brenta]] at ng [[Naviglio del Brenta|Naviglio]], sa hangganan ng [[lalawigan ng Padua]]. Sa mga ''[[frazione]]'' nito ng Galta, Tombelle at Celeseo, ang Vigonovo ay umaabot ng humigit-kumulang 13&nbsp;km² sa kanluran ng Naviglio sa patag na lupain. == Kasaysayan == Ang unang pamayanan sa lugar ay dapat na matatagpuan sa kasalukuyang lokalidad ng Sarmazza, bilang ebidensiya ng pagkatuklas ng isang [[Mga Veneto|Paleovenecianong]] [[nekropolis]] na maaaring ipetsa sa ikatlong siglo BK. Hindi nagtagal pagkatapos, sa pagdating ng mga [[Sinaunang Roma|Romano]], ang [[Via Annia]] ay natunton na nag-uugnay sa [[Padua]] sa [[Aquileia]], na dumaan din sa kasalukuyang Tombelle at Sarmazza.<ref name="comune">{{cita web |url=https://www.comune.vigonovo.ve.it/it/page/storia-15e30320-1c55-4019-9b7d-5ee4b015cd95 |titolo=Storia |accesso=4 luglio 2019}}</ref> == Mga pinagkuhanan == {{Reflist}} * [https://maps.google.com/maphp?hl=en&ned=us&tab=nl&q=Vigonovo,%20Italy (Mapa ng Google)] {{Province of Venice}} [[Kategorya:Articles with short description]] [[Kategorya:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] [[Kategorya:Pages using infobox Italian comune with unknown parameters|fractions]] [[Kategorya:Pages using infobox Italian comune with unknown parameters|fiscal_code]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] bmydxver6zme957sujjpv73285hmtbm 0 129939 1965968 1962176 2022-08-25T02:54:26Z WayKurat 2259 [[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/180.194.37.5|180.194.37.5]] ([[User talk:180.194.37.5|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist |image=Guy Sebastian ESC2015 Eurovision Village Vienna 07.jpg |Name = Guy Sebastian |Img_size = 250 |Img_capt = |Background = solo_singer |Birth_name = Guy Theodore Sebastian |birth_date = {{birth date and age|df=yes|1981|10|26}} |birth_place = [[Klang]], [[Selangor]], [[Malaysia]] |Origin = [[Adelaide]], [[Timog Awstralya]], [[Awstralya]] |Genre = [[Soul music|Soul]], [[R&B]], [[Pop music|pop]], [[Gospel music|gospel]] |Voice Type = [[Tenor]] Spinto |Occupation = [[mang-aawit]], [[kompositor]] [[Record producer|prodyuser]], [[The X Factor (Australia)|X-Factor Judge]] |Instrument = Boses, [[gitara]], [[Piyano|piyano/keyboards]], [[tambol]] |Years_active = 2003&ndash;kasalukuyan |Label = [[Sony Music|Sony Music Australia]] <small>(2003&ndash;kasalukuyan)</small> | Associated_acts = [[Steve Cropper]], [[Booker T. & the M.G.'s|The Mgs]], [[David Ryan Harris]], [[Planetshakers]] ||URL = [http://www.guysebastian.com.au/ Official Website] }} Si '''Guy Sebastian''' ay isang mang-aawit at kompositor ng pop, [[R&B]], at [[Soul]] na mula sa [[Australia]]. Siya ang unang nanalo sa ''[[Australian Idol]]'' noong 2003. Ngayon ay hurado na siya sa Awstralyanong bersyon ng [[The X-Factor (Awstralya)|The X-Factor]]<ref name="The X Factor coming to Seven">[http://au.tv.yahoo.com/news/article/-/article/7217869/the-x-factor-coming-to-seven/ The X Factor coming to Seven]. Yahoo! 7TV. Retrieved May 21, 2010</ref>. == Karera sa musika == [[Talaksan:Guy Sebastian at Australian Gospel Music Fesitval 11 April 2004 (1).jpg|200px|thumb|right|Si Guy Sebastian noong 2004]] Si Sebastian ay lumahok sa Patimplak ng Awit sa Eurovision noong 2015. Binanggit ni Sebastian ang ilang mga musikero na naging impluwensiya niya. Kabilang sa mga musikerong nabanggit niya ay sina [[Sam Cooke]], [[Otis Redding]], [[Donny Hathaway]], [[Stevie Wonder]], [[Chicago (band)|Chicago]], at [[Boyz II Men]].<ref>{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130925141951/http://thecelebritycafe.com/interview/guy-sebastian-australian-idol-x-factor-08-23-2010 |date=25 Septiyembre 2013 }}. The Celebrity Cafe. 23 Agosto 2010. Inarkibo mula sa [http://thecelebritycafe.com/interview/guy-sebastian-australian-idol-x-factor-08-23-2010 orihinal] on 21 Enero 2012.</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{commons|Guy Sebastian}} {{start box}} {{succession box|title=''[[Australian Idol]]'' <br> Winner|before=''None''|after=''[[Casey Donovan (singer)|Casey Donovan]]''|years=Season 1 (2003)}} {{end box}} {{DEFAULTSORT:Sebastian, Guy}} [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Australia]] {{stub}} batnrfb2lhoi7pm9i6wak1bzwjatzv7 0 135955 1966001 1929229 2022-08-25T05:34:30Z Andre Engels 51 Ikinakarga sa [[Barga, Toscana]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Barga, Toscana]] 83mb3nwjp39dw4uv1pxs9ua2qxsark0 0 149790 1965943 734687 2022-08-25T02:26:18Z Jojit fb 38 Changed redirect target from [[Manunulat ng kasaysayan]] to [[Mananalaysay]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Mananalaysay]] 7frf1kaesc8y4m4207vqck95eu4vsvo 0 152243 1966024 1965085 2022-08-25T07:45:32Z GinawaSaHapon 102500 /* 2010s */ wikitext text/x-wiki {{Use dmy dates}} {{Infobox company | name = A-1 Pictures Inc. | native_name = 株式会社A-1 Pictures | romanized_name = Kabushiki gaisha Ē-wan Pikuchāzu | logo = A-1 Pictures Logo.svg | logo_size = | slogan = | vector_logo = | type = [[Kabushiki gaisha]]<br>[[Subsidiary]] | genre = | foundation = {{start date and age|2005|5|9}} | founder = Mikihiro Iwata | location = [[Suginami, Tokyo]], [[Hapón]] | origins = | key_people = Shinichiro Kashiwada <small>(Pangulo)</small> | area_served = | industry = [[Anime]] | products = | revenue = | operating_income = | net_income = | owner = [[Sony Group Corporation]] | num_employees = | parent = [[Aniplex]] | subsid = | divisions = {{plainlist|Dibisyon ng Animasyon{{efn|{{nihongo|Dibisyon ng Animasyon ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 動画部}}, ang namamahala sa animasyon.}}<br/>Dibisyon ng Sining{{efn|{{nihongo|Dibisyon ng Sining ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 美術部}}, ang namamahala sa sining.}}<br/>Dibisyon ng Potograpiya{{efn|{{nihongo|Dibisyon ng Potograpiya ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 撮影部}}, ang namamahala sa ''compositing'' (pagpapatong-patong) at epektong biswal.}}<br/>Dibisyon ng Kulay{{efn|{{nihongo|Dibisyon ng Pagtapos ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 仕上部}}, ang namamahala sa kulay at pagpinta.}}}} | homepage = {{URL|https://a1p.jp/}} {{small|(sa wikang Hapón)}} | footnotes = <ref name="a1about"/> }} Ang '''A-1 Pictures'''{{efn|{{lang-ja|株式会社A-1 Pictures|translit=Kabushiki gaisha Ē-wan Pikuchāzu}}}} ay isang [[istudyong pang-animasyon]] na nakabase sa [[Suginami, Tokyo]] sa [[Hapón]]. Itinatag ito noong 2005 ng prodyuser na si Mikihito Iwata.<ref name="cbrTop10">{{cite web|url=https://www.cbr.com/best-a-1-pictures-anime/|title=10 Best Anime from A-1 Pictures (According to IMDb)|trans-title=20 Pinakamagagandang Anime mula sa A-1 Pictures (Ayon sa IMDb)|lang=en|last=Jones|first=Isaiah|website=CBR|access-date=11 Agosto 2022|date=4 Oktubre 2019}}</ref><ref name="cloverworks">{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/daily-briefs/2018-04-02/a-1-pictures-koenji-studio-rebrands-as-cloverworks/.129827|title=A-1 Pictures' Kōenji Studio Rebrands as CloverWorks|trans-title=Ni-rebrand bilang CloverWorks ang Kōenji Studio ng A-1 Pictures|lang=en|last=Pineda|first=Rafael Antonio|date=2 Abril 2018|website=[[Anime News Network]]|access-date=22 Agosto 2022}}</ref> Subsidiary ito ng [[Aniplex]].<ref name="a1about">{{cite web|archive-url=https://web.archive.org/web/20220808204732/https://a1p.jp/about/|url=https://a1p.jp/about/|archive-date=8 Agosto 2022|access-date=11 Agosto 2022|title=About|trans-title=Patungkol|lang=ja|website=A-1 Pictures}}</ref> Ilan sa mga sikat nilang ginawa ang ''[[Fairy Tail]]'' (2009–2019), ''[[Anohana]]'' (2011), ''[[Sword Art Online]]'' (2012–), ''[[Your Lie in April|Shigatsu wa Kimi no Uso]]'' (2014–2015), at ''[[Kaguya-sama: Love is War]]'' (2019–). == Kasaysayan == === Pagtatag at mga unang taon === Itinatag ang A-1 Pictures noong ika-9 ng Mayo 2005 sa ilalim ng [[Aniplex]], ang sangay ng [[Sony Music Entertainment Japan]] para sa mga produksiyon ng [[anime]]. Si Hideo Katsumata ang itinalagang pangulo at CEO ng kumpanya.<ref name="presUeda">{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2010-06-22/a-1-ceo-hideo-katsumata-assumes-new-title-at-aniplex|title=A-1 CEO Hideo Katsumata Assumes New Title at Aniplex|trans-title=Lumipat sa Bagong Posisyon ang CEO ng A-1 na si Hideo Katsumata|last=Loo|first=Egan|date=23 Hunyo 2010|access-date=22 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref> Una nilang prinodyus ang orihinal na anime na ''[[Zenmai Zamurai]]'' noong 2006 hanggang 2009. Noong 2007 naman, inilabas nila ang anime ng sikat na [[baseball]] [[manga]] na ''[[Big Windup!|Ookiku Furikabutte]]'', at nagdaos ng panel para rito sa [[Tokyo International Anime Fair]].<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-03-27/taf-2007-a-1-pictures-discusses-ookiku-furikabutte|date=28 Marso 2007|title=TAF 2007: A-1 Pictures Discusses ''Ookiku Furikabutte''|trans-title=TAF 2007: Pinag-usapan ng A-1 Pictures ang ''Ookiku Furikabutte''|lang=en|last=Miller|first=Evan|website=[[Anime News Network]]|access-date=11 Agosto 2022}}</ref> Sa parehong taon, nagdaos rin sila ng panel sa [[Anime Expo]] na ginanap sa [[Long Beach, California]] sa [[Estados Unidos]].<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-05-21/new-aniplex-backed-studio-to-hold-panel-at-anime-expo|date=22 Mayo 2007|access-date=11 Agosto 2022|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|title=New Aniplex-Backed Studio to Hold Panel at Anime Expo|trans-title=Bagong Istudyo ng Aniplex, Magdadaos ng Panel sa Anime Expo|lang=en}}</ref> Sila ang napiling istudyo ng cable channel na [[Animax]] para isa-anime ang ''Takane no Jitensha'', ang nanalong script sa ika-6 na edisyon ng [[Gawad Animax|Animax Awards]], na ipinalabas sa naturang channel noong 2008.<ref>{{cite web|title=6th Animax Award-Winning Scripts Announced|trans-title=Inanunsyo na ang mga Nanalong Script sa Ika-6 na Animax Awards|lang=en|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-09-10/6th-animax-award-winning-scripts-announced|last=Loo|first=Egan|date=10 Setyembre 2007|access-date=11 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref> Noong ika-8 ng Nobyembre, inanunsyo nila ang pagsasa-anime nila sa popular na video game na ''[[Persona 3]]''. Pinamagatang ''[[Persona: Trinity Soul]]'', sequel ito ng laro na ipinalabas noong Enero 2008.<ref>{{cite web|title=''Persona 3'' Game Adapted as Television Anime for January (Updated)|trans-title=Isina-anime ang Larong ''Persona 3'' na ipapalabas sa Enero (Na-update)|last=Loo|first=Egan|date=8 Nobyembre 2008|access-date=11 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-11-07/persona-3-game-adapted-as-television-anime|lang=en}}</ref> Samantala, inanunsyo naman noong Marso 2008 sa [[Tokyo International Anime Fair]] ang pagprodyus nila sa bagong anime ng seryeng ''[[Tetsuwan Birdy]]''.<ref>{{cite web|date=23 Marso 2008|access-date=12 Agosto 2022|title=New ''Birdy's'' Title Revealed: ''Birdy the Mighty Decode''|trans-title=Binunyag na ang Bagong ''Birdy's'': ''Birdy the Mighty Decode''|lang=en|last=Loo|first=Egan|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-03-22/new-birdy-title-revealed-birdy-the-mighty-decode|website=[[Anime News Network]]}}</ref> Pinamagatang ''Tetsuwan Birdy Decode'', inilabas ito noong Hulyo 2008 hanggang Marso 2009. Inanunsyo naman sa isyu ng magasin na ''[[Animedia]]'' para sa Agosto 2008 ang anime ng manga na ''[[Black Butler|Kuroshitsuji]]'', na inilabas noong Oktubre ng taong ding yon, hanggang Marso 2009.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-07-11/kuroshitsuji-anime-confirmed-to-premiere-this-fall|last=Loo|first=Egan|date=11 Hulyo 2008|access-date=12 Agosto 2022|title=Kuroshitsuji Anime Confirmed to Premiere This Fall|trans-title=Kumpirmadong Magpi-premiere Ngayon Taglagas ang Anime ng ''Kuroshitsuji''|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref> Sa parehong buwan din nila inilabas ang anime ng manga na ''[[Kannagi]]''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-08-15/kannagi-crazy-shrine-maidens-anime-trailer-streamed|last=Loo|first=Egan|date=16 Agosto 2008|access-date=12 Agosto 2022|title=''Kannagi: Crazy Shrine Maidens'' Anime Trailer Streamed|trans-title=Nai-stream na ang Trailer ng Anime ng ''Kannagi: Crazy Shrine Maidens''|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref> Samantala, inanunsyo naman noong Nobyembre 2008 na sila ang gagawa sa anime ng [[larong bidyo|video game]] ng [[Sega]] na ''[[Senjou no Valkyria]]'', na inilabas naman noong Abril hanggang Setyembre 2009.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-11-12/valkyria-chronicles-game-to-get-tv-anime-next-spring|date=12 Nobyembre 2008|access-date=13 Agosto 2022|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|title=''Valkyria Chronicles'' Game to Get TV Anime Next Spring (Updated)|trans-title=Magkakaroon ng TV Anime ang Larong ''Valkyria Chronicles'' sa Darating na Tagsibol (Na-update)|lang=en}}</ref> Sila ang pangunahing istudyo na gumawa sa anime ng [[shounen]] manga na ''[[Fairy Tail]]''. Nagkaroon ito ng tatlong magkakahiwalay na serye: ang una mula 2009 hanggang 2013,<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2009-06-26/fairy-tail-manga-gets-anime-adaptation-green-lit|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|title=''Fairy Tail'' Manga Gets TV Anime Green-Lit for Fall (Updated)|trans-title=Nakuha ng Manga na ''Fairy Tail'' ang Greenlit sa TV Anime (Na-update)|lang=en|date=27 Hunyo 2009|access-date=13 Agosto 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2013-03-02/fairy-tail-anime-tv-run-to-end-on-march-30|title=''Fairy Tail'' Anime's TV Run to End on March 30 (Updated)|trans-title=Magtatapos sa Marso 30 ang Pagpapalabas sa TV ng Anime ng ''Fairy Tail''|lang=en|last=Sherman|first=Jennifer|date=2 Marso 2013|access-date=13 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref> pangalawa noong 2015 hanggang 2016,<ref>{{cite web|url=https://www.crunchyroll.com/anime-news/2013/12/28/fairy-tail-anime-scheduled-for-spring-return|title="Fairy Tail" Anime Scheduled for Spring Return|trans-title=Naka-iskedyul para sa Pagbabalik sa Tagsibol ang Anime na "Fairy Tail"|lang=en|website=[[Crunchyroll]]|last=Green|first=Scott|date=28 Disyembre 2013|access-date=13 Agosto 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2016-03-19/fairy-tail-tv-anime-has-new-project-in-the-works/.99990|last=Hodgkins|first=Crystalyn|date=19 Marso 2016|access-date=13 Agosto 2022|title=''Fairy Tail'' TV Anime Has New Project in the Works|trans-title=May Bagong Ginagawang Proyekto ang TV Anime na ''Fairy Tail''|lang=en|website=[[Anime News Network]]}}</ref> at pangatlo mula 2018 hanggang 2019, para sa kabuuan na 328 episode.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2018-08-21/final-fairy-tail-tv-anime-reveals-visual-october-7-premiere/.135727|last=Sherman|first=Jennifer|date=21 Agosto 2018|access-date=13 Agosto 2022|title=Final ''Fairy Tail'' TV Anime Reveals Visual, October 7 Premiere|trans-title=Binunyag ng Huling TV Anime na ''Fairy Tail'' ang Visual, Premiere sa Oktubre 7|lang=en|website=[[Anime News Network]]}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/daily-briefs/2019-07-27/fairy-tail-tv-anime-confirmed-to-end-in-328th-episode/.149400|last=Loo|first=Egan|date=27 Hulyo 2019|access-date=13 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]|title=''Fairy Tail'' TV Anime Confirmed to End in 328th Episode|trans-title=Kumpirmadong Magtatapos ang TV Anime na ''Fairy Tail'' sa ika-328 na Episode|lang=en}}</ref> Inanunsyo naman noong Enero 2008 na sila ang gagawa sa isang [[sci-fi]] na pelikula na may tentatibong pamagat na ''The Uchuu Show'', na nakatakdang ipalabas sa taong 2008.<ref>{{cite web|last=Loo|first=Egan|title=''Read or Die'' Team to Create ''The Uchū Show'' Movie in 2008|trans-title=Gagawin ng ''Read or Die'' Team ang Pelikulang ''The Uchū Show'' [ngayong] 2008.|lang=en|website=[[Anime News Network]]|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-01-07/read-or-die-team-to-create-the-uchu-show-movie-in-2008|date=8 Enero 2008|access-date=14 Agosto 2022}}</ref> Gayunpaman, inurong ito sa 2010 na may bagong pamagat na ''[[Uchuu Show e Youkoso]]'' at nag-premiere sa [[Berlin International Film Festival]].<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2010-01-14/read-or-die-team-welcome-to-the-space-show-at-berlin|title=''Read or Die'' Team's ''Welcome to the Space Show'' at Berlin|trans-title=''Welcome to the Space Show'' ng ''Read or Die'' Team sa Berlin|lang=en|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|date=14 Enero 2010|access-date=14 Agosto 2022}}</ref> === 2010s === Noong 2010, nakipagtulungan ang A-1 Pictures sa isang proyekto ng [[Aniplex]] at ng [[TV Tokyo]] na ''Anime no Chikara''.{{efn|{{lang-ja|アニメノチカラ}}; {{literal|lk=yes|Lakas ng Anime}}}}<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2009-08-03/aniplex-tv-tokyo-work-on-anime-no-chikara-project|title=Aniplex, TV Tokyo Work on ''Anime no Chikara'' Project|trans-title=Magtatrabaho ang Aniplex, TV Tokyo sa Proyektong ''Anime no Chikara''|lang=en|website=[[Anime News Network]]|last=Loo|first=Egan|date=3 Agosto 2009|access-date=14 Agosto 2022}}</ref> Tatlo ang nagawang orihinal na anime sa ilalim nito noong 2010: ''[[Sora no Woto]]'', ''[[Senkou no Night Raid]]'', at ''[[Seikimatsu Occult Gakuin]]''.<ref>{{cite web|url=https://dengekionline.com/elem/000/000/186/186035/|website=[[Dengeki Bunko|Dengeki Online]]|title=TV Tokyo × Aniplex Shin Project "Anime no Chikara" wo Happyou|script-title=ja:テレビ東京×アニプレックスの新プロジェクト“アニメノチカラ”を発表！|trans-title=Inanunsyo na ang Bagong Proyekto ng TV Tokyo × Aniplex na "Anime no Chikara"|date=11 Agosto 2009|access-date=15 Agosto 2022|lang=ja}}</ref> Bukod sa proyektong ito, inilabas din nila ang mga anime ng [[yaoi]] na [[nobelang biswal]] na ''[[Togainu no Chi]]'' at ang [[slice of life]] na [[yonkoma]] na ''[[Working!!]]'',<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2010-03-22/togainu-no-chi-tv-anime-officially-announced|title=''Togainu no Chi'' TV Anime Officially Announced|trans-title=Opisyal na Inanunsyo na ang TV Anime ng ''Togainu no Chi''|website=[[Anime News Network]]|date=22 Marso 2010|last=Loo|first=Egan|access-date=15 Agosto 2022|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2009-08-09/karino-takatsu-working-manga-gets-anime-green-lit|date=9 Agosto 2009|access-date=14 Agosto 2022|title=Karino Takatsu's ''Working!!'' Manga Gets Anime Green-Lit (Update 2)|trans-title=Nakakuha ng Greenlit sa Anime ang Manga na ''Working!!'' ni Karino Takatsu|lang=en|website=[[Anime News Network]]|last=Loo|first=Egan}}</ref> pati na rin ang mga pangalawang season ng ''[[Black Butler|Kuroshitsuji]]'' at ''[[Big Windup!|Ookiku Furikabutte]]''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2009-06-14/kuroshitsuji-anime-second-season-green-lit|title=''Kuroshitsuji'' Anime's Second Season Green-Lit (Updated)|trans-title=Na-greenlit na ang Pangalawang Season ng Anime na ''Kuroshitsuji'' (Na-update)|date=14 Hunyo 2009|access-date=14 Agosto 2022|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2010-02-26/2nd-ookiku-furikabutte-tv-anime-series-titled-dated|last=Loo|first=Egan|title=2nd ''Ookiku Furikabutte'' TV Anime Series Titled, Dated|trans-title=Napamagatan, napetsahan na ang Ika-2 Serye ng Anime sa TV ng ''Ookiku Furikabutte''|lang=en|website=[[Anime News Network]]|date=27 Pebrero 2010|access-date=14 Agosto 2022}}</ref> Noong Hunyo 2010, inanunsyo ng Sony Music Entertainment na ang prodyuser na si Masuo Ueda ang papalit kay Katsumata bilang pangulo at CEO, matapos nitong tanggapin ang posisyon bilang kumakatawang direktor sa Aniplex.<ref name="presUeda"/> Anim na anime ang nagawa ng istudyo noong 2011. Ang una sa mga ito ay ang orihinal na anime na ''[[Fractale]]'', na inilabas mula Enero hanggang Marso.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2010-08-05/fractal-noitamaina-anime-with-yamakan-revealed|title=''Fractale'' Noitamina Anime with ''Kannagi'''s Yamakan Revealed (Updated)|trans-title=Binunyag na ang Anime sa Noitamina na ''Fractale'' kasama si Yamakan [Yutaka Yamamoto] ng ''Kannagi'' (Na-update)|lang=en|website=[[Anime News Network]]|last=Loo|first=Egan|date=6 Agosto 2010|access-date=14 Agosto 2022}}</ref> Samantala, inilabas naman mula Abril hanggang Hunyo ang ''[[Anohana]]''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2011-02-25/anohana-lotte-aria-the-scarlet-ammo-promos-streamed|title=''Anohana'', ''Lotte'', ''Aria the Scarlet Ammo'' Promos Streamed|trans-title=Ini-stream na ang mga Promo ng ''Anohana'', ''Lotte'', ''Aria the Scarlet Ammo''|lang=en|last=Loo|first=Egan|date=26 Pebrero 2011|access-date=14 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref> Tungkol sa kuwento ng isang grupo ng mga magkakaibigang namatayan ng kaibigan noong bata pa sila, nakatanggap ito ng mga parangal at papuri mula sa mga kritiko, at itinuturing bilang isa sa mga pinakamagagandang nagawang anime ng dekada.<ref name="colliderBest">{{cite web|url=https://collider.com/10-best-anime-from-the-2010s/|title=10 Best Anime From The 2010s|trans-title=10 Pinakamagagandang Anime Mula sa [Dekada] 2010s|lang=en|website=[[Collider (magasin)|Collider]]|last=St. James|first=Jordan|date=16 Hunyo 2022|access-date=14 Agosto 2022}}</ref><ref name="polygonBest">{{cite web|url=https://www.polygon.com/platform/amp/2019/11/6/20948241/best-new-anime-of-the-decade-2010s|website=[[Polygon (magasin)|Polygon]]|title=The best anime of the decade|trans-title=Ang mga pinakamagagandang anime ng dekada|lang=en|date=6 Nobyembre 2019|access-date=14 Agosto 2022}}</ref> Bukod dito, isina-anime rin nila ang shounen manga na ''[[Ao no Exorcist]]'', na inilabas mula Abril hanggang Oktubre,<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2011-01-30/blue-exorcist-eva-2.22-k-on-durarara-promos-streamed|title=''Blue Exorcist'', ''Eva 2.22'', ''K-ON'', ''Durarara'' Promos Streamed|trans-title=Ini-stream na ang mga Promo ng ''Blue Exorcist'', ''Eva 2.22'', ''K-ON'', ''Durarara''|lang=en|last=Manry|first=Gia|date=31 Enero 2011|access-date=15 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref> gayundin ang mga [[Idol (Hapon)|idol]] na video game na ''[[Uta no Prince-sama]]'' at ''[[The Idolmaster]]''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2011-02-06/uta-no-prince-sama-idol-romance-game-gets-tv-anime|title=''Uta no Prince-sama''— Idol Romance Game Gets TV Anime|trans-title=Nakakuha ng TV Anime ang Larong Romansang Idol na ''Uta no Prince-sama''|lang=en|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|date=7 Pebrero 2011|access-date=15 Agosto 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2011-01-10/the-idolm@ster-game-gets-anime-green-lit|title=''The Idolm@ster'' Game Gets TV Anime Green-Lit (Updated)|trans-title=Nakakuha ng Greenlit sa TV Anime ang Larong ''The Idolm@ster'' (Na-update)|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|date=10 Enero 2011|access-date=15 Agosto 2022|lang=en}}</ref> Sa parehong taon din nila inilabas ang pangalawang season ng ''Working!!''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2011-08-15/working-tv-sequel-comic-market-promo-streamed|title=''Working'!!'' TV Sequel's Comic Market Promo Streamed|trans-title=Ini-stream na ang Promo sa Comic Market ng TV Sequel na ''Working'!!''|date=15 Agosto 2011|access-date=15 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]|last=Loo|first=Egan|lang=en}}</ref> Anim din na anime ang ginawa nila noong 2012, kabilang na ang mga sikat na serye tulad ng ''[[Magi (manga)|Magi]]'' at ''[[Sword Art Online]]''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2012-06-24/magi-the-labyrinth-of-magic-anime-1st-preview-streamed|title=''Magi - The Labyrinth of Magic'' Anime's 1st Preview Streamed|trans-title=Ini-stream na ang ika-1 Pasikip sa Anime na ''Magi - The Labyrinth of Magic''|lang=en|last=Loo|first=Egan|date=24 Hunyo 2012|access-date=16 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2011-12-10/sword-art-online-anime-slated-for-year-next-july|title=''Sword Art Online'' Anime Slated for 1/2 Year Next July|trans-title=Inilagay para sa 1/2 taon sa Darating na Hulyo ang Anime na ''Sword Art Online''|last=First|first=Joseph|date=11 Disyembre 2011|access-date=16 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref> Bukod sa dalawang ito, isina-anime rin nila ang manga na ''[[Uchuu Kyoudai]]'' at ang video game na ''[[Chousoku Henkei Gyrozetter]]''.<ref name="uchuuZero">{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-04-15/space-brothers-anime-film-1st-key-visual-story-details-revealed|last=Hodgkins|first=Crystalyn|title=''Space Brothers'' Anime Film's 1st Key Visual, Story Details Revealed|trans-title=Binunyag na ang Pangunahing Visual, Detalye ng Kuwento ng Pelikula ng Anime na ''Space Brothers''|date=15 Abril 2014|access-date=17 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2011-12-01/square-enix-gyrozetter-card-game-gets-tv-anime|last=Loo|first=Egan|title=Square Enix's ''Gyrozetter'' Card Game Gets 2012 TV Anime|trans-title=Nakakuha ng TV Anime sa 2012 ang Card Game na ''Gyrozetter'' ng Square Enix|lang=en|date=1 Disyembre 2011|access-date=17 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref>, pati na ang [[nobela|nobelang]] ''[[Shinsekai Yori]]'',<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/interest/2012-03-07/2-yusuke-kishi-novels-with-screen-projects-get-manga|last=Sherman|first=Jennifer|title=2 Yūsuke Kishi Novels With Screen Projects Get Manga|trans-title=2 Nobela ni Yūsuke Kishi na may Proyekto sa Screen ang Magkakaroon ng Manga|lang=en|website=[[Anime News Network]]|date=8 Marso 2012|access-date=17 Agosto 2022}}</ref> na itinuturing din bilang isa sa mga pinakamagagandang anime ng dekada.<ref name="Thrillist">{{cite web|url=https://www.thrillist.com/amphtml/entertainment/nation/best-anime-of-the-decade-2010s|title=The Best Anime of the 2010s|trans-title=Ang Pinakamagagandang Anime ng [Dekada] 2010s|lang=en|website=[[Thrillist]]|date=3 Enero 2020|access-date=22 Agosto 2022}}</ref> Naglabas rin sila ng isang orihinal na anime, ''[[Tsuritama]]'', na ipinalabas mula Abril hanggang Hunyo.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2012-03-08/tsuritama-tv-anime-2nd-promo-streamed|last=Sherman|first=Jennifer|title=''Tsuritama'' TV Anime's 2nd Promo Streamed|trans-title=Ini-stream na ang Ika-2 Promo ng TV Anime na ''Tsuritama''|lang=en|website=[[Anime News Network]]|date=9 Marso 2012|access-date=17 Agosto 2022}}</ref> Bukod sa mga ito, inilabas rin nila ang mga pelikula ng ''Fairy Tail'' at ng ''Ao no Exorcist''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2011-10-12/fairy-tail-adventure-manga-gets-film-next-august|last=Loo|first=Egan|title=Fairy Tail Adventure Manga Gets Film on August 18 (Updated)|trans-title=Nakakuha ng Pelikula ang Adventure Manga na Fairy Tail sa Darating na Agosto 18 (Na-update)|lang=en|date=13 Oktubre 2011|access-date=17 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2012-03-30/blue-exorcist-film-staff-key-visual-revelaed|last=First|first=Joseph|title=''Blue Exorcist'' Film's Staff, Key Visual Revealed|trans-title=Binunyag na ang Staff, Pangunahing Visual ng Pelikula ng ''Blue Exorcist''|lang=en|website=[[Anime News Network]]|date=31 Marso 2012|access-date=17 Agosto 2022}}</ref> Nag-host ang A-1 Pictures ng isang panel sa [[Anime Expo]] 2013. Dumating ang pangulo ng istudyo na si Masuo Ueda para personal na ianunsyo ang mga ilalabas na anime nila.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/convention/2013/anime-expo/21|title=A-1 Pictures: Just Do It!|trans-title=A-1 Pictures: Gawin na Lang!|lang=en|last=Loveridge|first=Lynzee|date=7 Hulyo 2013|access-date=22 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref> Walo ang inilabas nilang anime noong 2013, kabilang na ang dalawang orihinal na gawa: ''[[Vividred Operation]]'' at ''[[Galilei Donna]]''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2012-05-29/strike-witches-takamura-launches-vivid-red-operation-anime|title=''Strike Witches''' Takamura Launches ''Vividred Operation'' Anime (Update 2)|trans-title=Nilunsad ni [Kazuhiro] Takamura ng ''Strike Witches'' ang Anime na ''Vividred Operation'' (Update 2)|lang=en|last=Loo|first=Egan|date=29 Mayo 2012|access-date=17 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2013-07-05/galileo-donna-anime-by-kite-umetsu-to-air-on-noitamina|title=''Galilei Donna'' Anime by ''Kite'''s Umetsu to Air on Noitamina|trans-title=Eere sa Noitamina ang anime na ''Galilei Donna'' ni [Yasuomi] Umetsu ng ''Kite''|lang=en|last=Loo|first=Egan|date=5 Hulyo 2013|access-date=17 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref> Isina-anime rin nila sa taong ito ang nobelang magaan na ''[[Oreshura]]'' at ang mga manga na ''[[Servant × Service]]'' at ''[[Gin no Saji]]''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2012-09-16/oreshura-romantic-comedy-tv-anime-ad-staff-unveiled|title=''OreShura'' Romantic Comedy TV Anime's Ad, Staff Unveiled|trans-title=Inihayag na ang Ad, Staff ng Romantic Comedy TV Anime na ''OreShura''|lang=en|last=Loveridge|first=Lynzee|website=[[Anime News Network]]|date=17 Setyembre 2012|access-date=17 Agosto 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2013-03-29/karino-takatsu-servant-service-manga-gets-tv-anime|title=Karino Takatsu's ''Servant × Service'' Manga Gets TV Anime|trans-title=Nakakuha ng TV Anime ang Manga ni Karino Takatsu na ''Servant × Service''|last=Hodgkins|first=Crystalyn|date=30 Marso 2013|access-date=17 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2013-04-12/silver-spoon-anime-staff-at-a-1-key-visual-revealed|title=''Silver Spoon'' Anime's Staff at A-1, Key Visual Revealed|trans-title=Binunyag na ang Staff sa A-1 [Pictures], Pangunahing Visual ng Anime na ''Silver Spoon''|lang=en|last=Loo|first=Egan|date=12 Abril 2013|access-date=17 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref> Noong ika-7 ng Oktubre 2012, inanunsyo na nilipat sa kanila ang pagprodyus sa ikalawang season ng ''[[Oreimo]]'' mula sa [[Anime International Company|AIC Build]], na ipinalabas mula Abril hanggang Hunyo 2013.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2013-02-27/oreimo-2nd-season-slated-for-april-6|last=Loo|first=Egan|title=''Oreimo'''s 2nd Season Slated for April 6|trans-title=Nakatakda sa Abril 6 ang Ika-2 Season ng ''Oreimo''|lang=en|website=[[Anime News Network]]|date=28 Pebrero 2013|access-date=17 Agosto 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2013-06-29/otakon-to-host-oreimo-2-finale-premiere-with-creator-director|title=Otakon to Host ''Oreimo 2'' Finale's Premiere With Creator, Director|trans-title=Iho-host ng Otakon ang Premiere ng Finale ng ''Oreimo 2'' Kasama ang Gumawa, Direktor|lang=en|last=Loveridge|first=Lynzee|date=30 Hunyo 2013|access-date=17 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref> Bukod rito, ginawan rin nila ng pangalawang season ang mga seryeng ''Uta no Prince-sama'' at ''Magi''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2013-03-29/uta-no-prince-sama-maji-love-2000-percent-anime-trailer-ad-streamed|title=''Uta no Prince-sama - Maji Love 2000%'' Anime's Trailer, Ad Streamed|trans-title=Ini-stream na ang Trailer, Ad ng Anime na ''Uta no Prince-sama - Maji Love 2000%''|lang=en|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|date=30 Marso 2013|access-date=17 Agosto 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2013-08-04/magi-anime-october-sequel-previewed-in-1st-promo-video|title=''Magi'' Anime's October Sequel Previewed in 1st Promo Video|trans-title=Pinasilip sa Unang Promo Video ang Sequel sa Oktubre ng Anime na ''Magi''|lang=en|last=Nelkin|first=Sarah|date=4 Agosto 2013|access-date=17 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref> Ginawan rin nila ng pelikula ang ''Anohana'' at ang manga na ''[[Saint Onii-san]]''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2013-04-01/anohana-film-1st-trailer-special-video-2nd-ad-streamed|title=''Anohana'' Film's 1st Trailer, Special Video, 2nd Ad Streamed|trans-title=Ini-stream na ang Unang Trailer, Espesyal na Video, Ika-2 Ad ng Pelikula ng ''Anohana''|lang=en|last=Loo|first=Egan|date=1 Abril 2013|access-date=17 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2012-11-17/saint-young-men-anime-film-slated-for-may-10|title=''Saint Young Men'' Anime Film Slated for May 10|trans-title=Nakatakda sa Mayo 10 ang Pelikulang Anime na ''Saint Young Men''|lang=en|date=18 Nobyembre 2012|access-date=17 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref> May siyam na anime na nailabas nila noong 2014. Dalawa sa mga ito ay orihinal na gawa: ''[[Sekai Seifuku: Bouryaku no Zvezda]]'' na nilabas noong Enero,<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2013-11-09/blue-exorcist-director-okamura-unveils-2nd-sekai-seifuku-ad|title=''Blue Exorcist'' Director Okamura Unveils 2nd ''Sekai Seifuku'' Ad|trans-title=Ipinakita ng Direktor ng ''Blue Exorcist'' na si [Tensai] Okamura ang Ika-2 Ad ng ''Sekai Seifuku''|lang=en|website=[[Anime News Network]]|date=10 Nobyembre 2013|last=Loo|first=Egan|access-date=19 Agosto 2022}}</ref> at ''[[Aldnoah.Zero]]'' na inilabas noong Hulyo at ginawa sa pakikipagtulungan sa [[Troyca]].<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-02-15/fate/zero-aoki-helms-nitro+and-urobuchi-aldnoah.zero-tv-anime|title=''Fate/Zero'''s Aoki Helms Nitro+ & Urobuchi's ''Aldnoah.Zero'' TV Anime|trans-title=Papangunahan ni [Ei] Aoki ng ''Fate/Zero'' ang TV Anime ng Nitro+ at ni [Gen] Urobuchi na ''Aldnoah.Zero''|lang=en|website=[[Anime News Network]]|date=16 Pebrero 2014|last=Loo|first=Egan|access-date=19 Agosto 2022}}</ref> Inilabas nila noong Abril ang anime ng nobelang magaan na ''[[Ryuugajou Nanana no Maizoukin]]''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2013-12-12/nanana-buried-treasure-novel-gets-noitamina-anime-from-a-1-pictures|title=''Nanana's Buried Treasure'' Novel Gets Noitamina Anime from A-1 Pictures|trans-title=Nakakuha ng Anime sa Noitamina mula sa A-1 Pictures ang Nobelang ''Nanana's Buried Treasure''|lang=en|last=Hodgkins|first=Crystalyn|date=13 Disyembre 2013|access-date=19 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref> Samantala, inanunsyo naman na sila ang gagawa sa anime ng manga na ''[[Magic Kaito]]'', isang spinoff ng ''[[Detective Conan]]'', na ipinalabas mula Oktubre hanggang Marso ng sumunod na taon.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-09-01/kappei-yamaguchi-m.a.o-star-in-magic-kaito-tv-anime-series/.78249|title=Kappei Yamaguchi, M.A.O Star in ''Magic Kaito'' TV Anime Series|trans-title=Bibida sina Kappei Yamaguchi, M.A.O sa Serye ng TV Anime na ''Magic Kaito''|lang=en|date=1 Setyembre 2014|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|access-date=19 Agosto 2022}}</ref> Gumawa rin sila ng isang anime na base sa video game na ''[[Persona 4]]'', na ipinalabas mula Hulyo hanggang Setyembre sa ilalim ng pamagat na ''[[Persona 4: The Animation|Persona 4: The Golden Animation]]''.{{efn|Wag ikalito sa ''Persona 4: The Animation'', na orihinal na ginawa noong 2011 ng [[Anime International Company|AIC ASTA]].<ref name="persona4"/>}}<ref name="persona4">{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-05-02/persona-4-golden-gets-tv-anime-by-a-1-pictures-in-july|title=''Persona 4 Golden'' Gets TV Anime by A-1 Pictures in July|trans-title=Nakakuha ng TV Anime ng A-1 Pictures ang ''Persona 4 Golden'' sa [darating na] Hulyo|lang=en|last=Nelkin|first=Sarah|date=2 Mayo 2014|access-date=19 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref> Nilabas rin nila ang pangalawang season ng ''Sword Art Online'' at ang pangatlong season ng ''Kuroshitsuji'' noong Hulyo.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-03-16/sword-art-online-ii-july-premiere-new-visual-unveiled|title=''Sword Art Online II'''s July Premiere, New Visual Unveiled|trans-title=Binunyag na ang Premiere sa Hulyo, Bagong Visual ng ''Sword Art Online II''|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|lang=en|date=16 Marso 2014|access-date=21 Agosto 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-03-22/black-butler-gets-book-of-murder-arc-video-anime|title=''Black Butler'' Gets 'Book of Murder' Arc Video Anime|trans-title=Nakakuha ng Video Anime ang Arc na 'Book of Murder' ng ''Black Butler''|lang=en|last=Nelkin|first=Sarah|date=22 Marso 2014|access-date=21 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref> Inanunsyo rin na sila ang gagawa sa popular na manga na ''[[Nanatsu no Taizai]]'', na ipinalabas mula Oktubre hanggang Marso ng sumunod na taon.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-08-01/the-seven-deadly-sins-anime-game-cast-staff-announced/.77198|title=''The Seven Deadly Sins'' Anime's Game, Cast, Staff Announced|trans-title=Inanunsyo na ang Laro, Cast, Staff ng Anime na ''The Seven Deadly Sins''|lang=en|website=[[Anime News Network]]|last=Cardine|first=Kyle|date=1 Agosto 2014|access-date=22 Agosto 2022}}</ref> Sa parehong panahon din nila nilabas ang anime ng manga na ''[[Your Lie in April|Shigatsu wa Kimi no Uso]]'', na umani ng mga papuri mula sa mga kritiko at itinuturing din bilang isa sa mga pinakamagagandang anime ng dekada.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-03-21/shigatsu-wa-kimi-no-uso-manga-gets-noitamina-anime|title=''Shigatsu wa Kimi no Uso'' Manga Gets Noitamina Anime|trans-title=Nakakuha ng Anime sa Noitamina ang Manga na ''Shigatsu wa Kimi no Uso''|last=Loo|first=Egan|date=22 Marso 2014|access-date=22 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref><ref name="screenrant">{{cite web|url=https://screenrant.com/best-anime-series-2010s-according-to-myanimelist/amp/|title=The 10 Best Anime Series Of The 2010s, According To MyAnimeList|trans-title=Ang 10 Pinakamagagandang Anime ng [Dekada] 2010s, Ayon sa MyAnimeList|last=Hernandez|first=Gab|date=21 Marso 2022|website=[[Screen Rant]]|access-date=22 Agosto 2022|lang=en}}</ref> Bukod sa mga serye, tatlong pelikula ang inilabas nila noong 2014. Noong Enero, inilabas nila ang pelikulang ''[[The Idolmaster Movie: Kagayaki no Mukougawa e!]]''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2013-12-27/idolm@ster-film-full-trailer-previews-theme-song|title=''Idolm@ster'' Film's Full Trailer Previews Theme Song|trans-title=Pinasilip ang Theme Song sa Buong Trailer ng Pelikula ng ''Idolm@ster''|lang=en|last=Loo|first=Egan|date=28 Disyembre 2013|access-date=23 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref> Samantala, inilabas naman nila noong Hunyo ang ''[[Persona 3 The Movie 2]]'', ang pangalawang pelikula sa seryeng ''[[Persona 3 The Movie]]''.{{efn|Ginawa ng [[Anime International Company|AIC ASTA]] ang [[Persona 3 The Movie 1|unang pelikula]] ng serye.<ref name="persona3movie"/>}}<ref name="persona3movie">{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-04-15/2nd-persona-3-film-new-promo-previews-love-hotel-scene|title=2nd ''Persona 3'' Film's New Promo Previews Love Hotel Scene|trans-title=Pinasilip ng Bagong Promo ng Ika-2 Pelikula ng ''Persona 3'' ang Eksena sa Love Hotel|lang=en|last=Nelkin|first=Sarah|date=16 Abril 2014|access-date=23 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref> Inilabas naman noong Agosto ang prequel na pelikula ng ''Uchuu Kyoudai'' na pinamagatang ''Uchuu Kyoudai #0''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-07-26/space-brothers-no.0-film-full-trailer-streamed/.77040|title=''Space Brothers #0'' Film's Full Trailer Streamed|trans-title=Ini-stream na ang Buong Trailer ng Pelikulang ''Space Brothers #0''|lang=en|last=Hodgkins|first=Crystalyn|website=[[Anime News Network]]|date=26 Hulyo 2014|access-date=24 Agosto 2022}}</ref> Sampung anime ang nilabas nila noong 2015. Noong Enero, nilabas nila ang ''[[The Idolmaster Cinderella Girls]]'', na base sa isang video game ng seryeng ''The Idolmaster''. Sa parehong buwan din nila nilabas ang ''[[Saekano]]'', na base naman sa isang manga. Samantala, apat na anime ang nilabas nila noong Abril, kabilang na ang ''[[Mahou Shoujo Lyrical Nanoha ViVid]]'', na base sa isang manga at bahagi ng prangkisang ''[[Magical Girl Lyrical Nanoha|Mahou Shoujo Lyrical Nanoha]]''. Inilabas rin nila sa buwan na ito ang ''[[Gunslinger Stratos The Animation]]'' na base sa video game na ''[[Gunslinger Stratos]]'', at ang anime ng manga na ''[[Denpa Kyoushi]]'', gayundin ang ikatlong season ng ''Uta no Prince-sama''. Noong Hulyo naman, nilabas nila ang anime ng nobelang ''[[Gate]]'' pati na rin ang ikatlong season ng ''Working!!''. Inilabas naman nila noong Oktubre ang anime ng mga nobelang magaan na ''[[Gakusen Toshi Asterisk]]'' at ang nobelang ''[[Subete ga F ni Naru]]''. === 2020s === ==Mga Gawa== ===Seryeng Pantelebisyon=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Orihinal na Channel !! Simula ng unang pagpapalabas !! Katapusan ng unang pagpapalabas !! Mga banggit |- | ''[[Zenmai Zamurai]]'' || [[NHK Educational TV|NHK E]] || 3 Abril 2006 || 26 Marso 2010 || Orihinal na gawa<br/>Katulong ang No Side |- | ''Robby & Kerobby'' || [[TV Tokyo]] || 1 Abril 2007 || 30 Marso 2008 || Orihinal na gawa |- | ''[[Big Windup!]]'' || [[Tokyo Broadcasting System|TBS]], [[Mainichi Broadcasting System|MBS]] || 12 Abril 2007 || 28 Setyembre 2007 || Base sa manga ni [[Asa Higuchi]] |- | ''[[Persona: Trinity Soul]]'' || [[Tokyo Metropolitan Television|Tokyo MX]], [[Nippon BS Broadcasting|BS11]] || 5 Enero 2008 || 28 Hunyo 2008 || Base sa laro ng [[Atlus]] |- | ''[[Tetsuwan Birdy|Tetsuwan Birdy: Decode]]'' || [[Television Saitama|TV Saitama]] || 4 Hulyo 2008 || 29 Setyembre 2008 || Base sa manga ni [[Masami Yuki]] |- | ''[[Black Butler]]'' || MBS || 3 Oktubre 2008 || 27 Marso 2009 || Base sa manga ni [[Yana Toboso]] |- | ''[[Kannagi: Crazy Shrine Maidens]]'' || Tokyo MX || 4 Oktubre 2008 || 27 Disyembre 2008 || Base sa manga ni Eri Takenashi<br/>Katulong ang [[Ordet (company)|Ordet]] |- | ''[[Tetsuwan Birdy|Tetsuwan Birdy: Decode 2]]'' || [[Sun Television|SUN-TV]] || 9 Enero 2009 || 28 Mayo 2009 || Pagpapatuloy sa ''Tetsuwan Birdy: Decode'' |- | ''[[Valkyria Chronicles]]'' || MBS || 4 Abril 2009 || 26 Setyembre 2009 || Based on a video game by [[Sega]] |- | ''[[Fairy Tail]]'' || [[TX Network|TXN]] (TV Tokyo) || 12 Oktubre 2009 (first series)<br/>5 Abril 2014 (second series)|| 30 Marso 2013 (first series)<br/>26 Marso 2016 (second series)|| Base sa manga ni [[Hiro Mashima]]<br/>Katulong ang [[Satelight]] (unang serye) at Bridge (pangalawang series) |- | ''[[Sound of the Sky]]'' || TV Tokyo || 5 Enero 2010 || 22 Marso 2010 || Orihinal na gawa |- | ''[[Ōkiku Furikabutte|Ōkiku Furikabutte ~Natsu no Taikai-hen~]]'' || MBS, TBS || 1 Abril 2010 || 24 Hunyo 2010 || Pagpapatuloy sa ''Big Windup!'' |- | ''[[Working!!]]'' || Tokyo MX || 4 Abril 2010 || 26 Hunyo 2010 || Base sa manga ni Karino Takatsu |- | ''[[Night Raid 1931]]'' || TV Tokyo || 5 Abril 2010 || 28 Hunyo 2010 || Orihinal na gawa |- | ''[[Black Butler|Black Butler II]]'' || MBS || 2 Hulyo 2010 || 17 Setyembre 2010 || Pagpapatuloy sa ''Black Butler'' |- | ''[[Occult Academy]]'' || TV Tokyo || 6 Hulyo 2010 || 27 Setyembre 2010 || Orihinal na gawa |- | ''[[Togainu no Chi]]'' || MBS, TBS || 7 Oktubre 2010 || 23 Disyembre 2010 || Base sa laro ng [[Nitro+chiral]] |- | ''[[Fractale]]'' || [[Fuji TV]] || 14 Enero 2011 || 1 Abril 2011 || Orihinal na gawa<br/>Katulong ang Ordet |- | ''[[Anohana: The Flower We Saw That Day]]'' || Fuji TV || 15 Abril 2011 || 24 Hunyo 2011 || Orihinal na gawa |- | ''[[Blue Exorcist]]'' || [[Japan News Network|JNN]] (MBS) || 17 Abril 2011 || 2 Oktubre 2011 || Base sa manga ni Kazue Kato |- | ''[[Uta no Prince-sama: Maji Love 1000%]]'' || Tokyo MX || 3 Hulyo 2011 || 24 Setyembre 2011 || Base sa laro ng [[Nippon Ichi Software]] |- | ''[[The Idolmaster]]'' || TBS || 8 Hulyo 2011 || 23 Disyembre 2011 || Base sa laro ng [[Namco Bandai]] |- | ''[[Working!!|Working'!!]]'' || Tokyo MX || 1 Oktubre 2011 || 24 Disyembre 2011 || Pagpapatuloy sa ''Working!!'' |- | ''[[Space Brothers (manga)|Space Brothers]]'' || [[Nippon Television Network System|NNS]] ([[Yomiuri Telecasting Corporation|ytv]]) || 1 Abril 2012 || 22 Marso 2014 || Base sa manga ni Chūya Koyama |- | ''[[Tsuritama]]'' || Fuji TV || 12 Abril 2012 || 28 Hunyo 2012 || Orihinal na gawa |- | ''[[Sword Art Online]]'' || Tokyo MX || 7 Hulyo 2012 || 22 Disyembre 2012 || Base sa magaang nobela ni [[Reki Kawahara]] |- | ''[[From the New World (novel)|From the New World]]'' || [[TV Asahi]] || 28 Setyembre 2012 || 23 Marso 2013 || Base sa nobela ni Yūsuke Kishi |- | ''[[Chō Soku Henkei Gyrozetter]]'' || TXN (TV Tokyo) || 2 Oktubre 2012 || 24 Setyembre 2013 || Base sa laro ng [[Square Enix]] |- | ''[[Magi (manga)|Magi: The Labyrinth of Magic]]'' || JNN (MBS) || 7 Oktubre 2012 || 31 Marso 2013 || Base sa manga ni [[Shinobu Ohtaka]] |- | ''[[Ore no Kanojo to Osananajimi ga Shuraba Sugiru]]'' || Tokyo MX || 6 Enero 2013 || 31 Marso 2013 || Base sa magaang nobela ni Yūji Yūji |- | ''[[Vividred Operation]]'' || MBS || 11 Enero 2013 || 29 Marso 2013 || Orihinal na gawa |- | ''[[Uta no Prince-sama: Maji Love 1000%|Uta no Prince-sama: Maji Love 2000%]]'' || [[Television Aichi Broadcasting|TV Aichi]] || 3 Abril 2013 || 26 Hunyo 2013 || Pagpapatuloy sa ''Uta no Prince-sama: Maji Love 1000%'' |- | ''[[Ore no Imōto ga Konnani Kawaii Wake ga Nai]].'' || Tokyo MX || 7 Abril 2013 || 30 Hunyo 2013 || Base sa magaang nobela ni Tsukasa Fushimi<br/>Pagpapatuloy sa ''Ore no Imōto ga Konnani Kawaii Wake ga Nai'' |- | ''[[Servant x Service]]'' || [[Asahi Broadcasting Corporation|ABC]] || 4 Hulyo 2013 || 26 Setyembre 2013 || Base sa manga ni Karino Takatsu |- | ''[[Silver Spoon (manga)|Silver Spoon]]'' || Fuji TV || 11 Hulyo 2013 || 19 Setyembre 2013 || Base sa manga ni [[Hiromu Arakawa]] |- | ''[[Magi (manga)|Magi: The Kingdom of Magic]]'' || JNN (MBS) || 6 Oktubre 2013 || 30 Marso 2014 || Pagpapatuloy sa ''Magi: The Labyrinth of Magic'' |- | ''[[Galilei Donna]]'' || Fuji TV || 10 Oktubre 2013 || 20 Disyembre 2013 || Orihinal na gawa |- | ''[[Silver Spoon (manga)|Silver Spoon II]]'' || Fuji TV || 9 Enero 2014 || 27 Marso 2014 || Pagpapatuloy sa ''Silver Spoon'' |- | ''[[World Conquest Zvezda Plot]]'' || Tokyo MX || 11 Enero 2014 || 29 Marso 2014 || Orihinal na gawa |- | ''[[Nanana's Buried Treasure]]'' || Fuji TV || 10 Abril 2014 || 19 Hunyo 2014 || Base sa magaang nobela ni Kazuma Ōtorino |- | ''[[Aldnoah.Zero]]'' || Tokyo MX || 5 Hulyo 2014 (Part 1)<br/>10 Enero 2015 (Part 2) || 20 Setyembre 2014 (Part 1)<br/>28 Marso 2015 (Part 2)<br/> || Orihinal na gawa<br/>Katulong ang [[Troyca|TROYCA]] |- | ''[[Sword Art Online|Sword Art Online II]]'' || Tokyo MX || 5 Hulyo 2014 || 20 Disyembre 2014 || Pagpapatuloy sa ''Sword Art Online'' |- | ''[[Persona 4: The Animation|Persona 4: The Golden Animation]]'' || MBS || 10 Hulyo 2014 || 25 Setyembre 2014 || Base sa laro ng [[Atlus]] |- | ''[[Black Butler|Black Butler: Book of Circus]]'' || MBS || 10 Hulyo 2014 || 11 Setyembre 2014|| Kaugnay sa ''Black Butler'' |- | ''[[Magic Kaito|Magic Kaito 1412]]'' || NNS (ytv) || 4 Oktubre 2014 || 28 Marso 2015 || Base sa manga ni [[Gosho Aoyama]] |- | ''[[The Seven Deadly Sins (manga)|The Seven Deadly Sins]]'' || JNN (MBS) || 5 Oktubre 2014 || 29 Marso 2015 || Base sa manga ni [[Nakaba Suzuki]] |- | ''[[Your Lie in Abril]]'' || Fuji TV || 9 Oktubre 2014 || 19 Marso 2015 || Base sa manga ni Naoshi Arakawa |- | ''[[Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend]]'' || Fuji TV || 8 Enero 2015 || 26 Marso 2015 || Base sa magaang nobela ni Fumiaki Maruto |- | ''[[The Idolmaster Cinderella Girls]]'' || Tokyo MX || 10 Enero 2015 || 11 Abril 2015 || Base sa isang larong pang-sosyal ng [[Namco Bandai]] seryeng ''[[The Idolmaster]]'' |- | ''[[Magical Girl Lyrical Nanoha ViVid]]'' || Tokyo MX || 3 Abril 2015 || 19 Hunyo 2015 || Base sa manga ni Masaki Tsuzuki |- | ''[[Gunslinger Stratos|Gunslinger Stratos: THE ANIMATION]]'' || Tokyo MX || 4 Abril 2015 || 20 Hunyo 2015 || Base sa laro ng [[Square Enix]] |- | ''[[Ultimate Otaku Teacher]]'' || NNS (ytv) || 4 Abril 2015 || 26 Setyembre 2015 || Base sa manga ni Takeshi Azuma |- | ''[[Uta no Prince-sama|Uta no Prince-sama: Maji Love Revolutions]]'' || Tokyo MX || 5 Abril 2015 || 28 Hunyo 2015 || Kaugnay sa ''Uta no Prince-sama'' |- | ''[[Gate (novel series)|Gate: Jieitai Kanochi nite, Kaku Tatakaeri]]'' || Tokyo MX || 3 Hulyo 2015 || 25 Marso 2016 || Base sa nobela ni Takumi Yanai |- | ''[[Working!!|Working!!!]]'' || Tokyo MX || 4 Hulyo 2015 || 26 Disyembre 2015 || Pangalawang pagpapatuloy sa ''Working!!'' |- | ''[[The Idolmaster Cinderella Girls|The Idolmaster Cinderella Girls: 2nd Season]]'' || Tokyo MX || 17 Hulyo 2015 || 17 Oktubre 2015 || Pagpapatuloy sa ''The Idolmaster Cinderella Girls'' |- | ''[[Subete ga F ni Naru]]'' || Fuji TV || 8 Oktubre 2015 || 17 Disyembre 2015 || Base sa nobela ni [[Hiroshi Mori (writer)|Hiroshi Mori]] |- | ''[[The Asterisk War]]'' || Tokyo MX || 3 Oktubre 2015 || 18 Hunyo 2016 || Base sa magaang nobela ni Yuu Miyazaki |- | ''[[Erased (manga)|Erased]]'' || Fuji TV || 7 Enero 2016 || 24 Marso 2016 || Base sa manga ni [[Kei Sanbe]] |- | ''[[Grimgar of Fantasy and Ash]]'' || Tokyo MX || 10 Enero 2016 || 26 Marso 2016 || Base sa magaang nobela ni Ao Jūmonji |- | ''[[Ace Attorney: I Object to that "Truth"!]]'' || NNS (ytv) || 2 Abril 2016 || 24 Setyembre 2016 || Base sa laro ng [[Capcom]] |- | ''[[B-Project: Kodou*Ambitious]]'' || Tokyo MX || 3 Hulyo 2016 || 25 Setyembre 2016 || Orihinal na gawa<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2016-03-26/mages-b-project-fictional-male-idol-project-gets-tv-anime-in-Hulyo/.100327|title=MAGES' 'B-Project' Fictional Male Idol Project Gets TV Anime in Hulyo|date=2016-03-27|website=[[Anime News Network]]|accessdate=2016-05-09}}</ref> |- | ''[[Qualidea Code]]'' || Tokyo MX || 10 Hulyo 2016 || 24 Setyembre 2016 || Orihinal na gawa |- | ''[[The Seven Deadly Sins (manga)|The Seven Deadly Sins: Signs of Holy War]]'' || JNN (MBS, TBS) || 28 Agosto 2016 || 18 Setyembre 2016 || Kaugnay sa ''The Seven Deadly Sins'' |- | ''[[Working!!|WWW.Working!!]]'' || Tokyo MX || 1 Oktubre 2016 || 24 Disyembre 2016 || Spin-off sa ''Working!!''<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2016-04-01/working-wagnaria-web-comic-edition-gets-tv-anime/.100552|title=Working/Wagnaria's Web Comic Edition Gets TV Anime|date=2016-04-01|website=[[Anime News Network]]|accessdate=2016-04-01}}</ref> |- | ''[[Uta no Prince-sama|Uta no Prince-sama Maji LOVE Legend Star]]'' || Tokyo MX || 2 Oktubre 2016 || 25 Disyembre 2016 || Kaugnay sa ''Uta no Prince-sama'' |- | ''[[Occultic;Nine]]'' || Tokyo MX || 9 Oktubre 2016 || 25 Disyembre 2016 || Base sa magaang nobela ni Chiyomaru Shikura |- | ''[[Blue Exorcist|Blue Exorcist: Kyoto Saga]]'' || JNN (MBS) || 7 Enero 2017 || TBA || Kaugnay sa ''Blue Exorcist'' |- | ''[[Interviews with Monster Girls]]'' || Tokyo MX || 7 Enero 2017 || TBA || Base sa manga ni Petos |- | ''[[Eromanga Sensei]]'' || Tokyo MX, MBS || Abril 2017 || TBA || Base sa magaang nobela ni [[Tsukasa Fushimi]]<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2016-03-13/eromanga-sensei-anime-casts-akane-fujita-as-sagiri-izumi/.99737|title=Eromanga Sensei Anime Casts Akane Fujita as Sagiri Izumi|date=2016-03-13|website=[[Anime News Network]]|accessdate=2016-03-13}}</ref> |- | ''[[Granblue Fantasy#Anime|Granblue Fantasy The Animation]]'' || Tokyo MX || Abril 2017 || TBA || Base sa laro ng Cygames<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2015-09-17/granblue-fantasy-smartphone-game-gets-anime-manga-adaptations/.93036|title=Granblue Fantasy Smartphone Game Gets Anime, Manga Adaptations|date=17 Setyembre 2015|website=[[Anime News Network]]|accessdate=13 Marso 2016}}</ref> |- | ''[[Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend|Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend Flat]]'' || Fuji TV || Abril 2017 || TBA || Pagpapatuloy sa ''Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend'' |- | ''[[Fate/Apocrypha]]'' || TBA || 2017 || TBA || Base sa magaang nobela ni Yūichirō Higashide |} ===Produkyong Pampelikula=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Araw ng Paglabas !! Mga banggit |- | ''[[Welcome to the Space Show]]'' || 26 Hunyo 2010 || |- | ''[[Fairy Tail the Movie: The Phoenix Priestess]]'' || 18 Agosto 2012 || |- | ''[[Blue Exorcist|Blue Exorcist: The Movie]]'' || 28 Disyembre 2012 || |- | ''[[Saint Young Men]]'' || 10 Mayo 2013 || |- | ''[[Anohana: The Flower We Saw That Day]]'' || 31 Agosto 2013 || |- | ''[[The Idolmaster Movie: Beyond the Brilliant Future!]]'' || 25 Enero 2014 || |- | ''[[Young Animator Training Project|Ookii 1 Nensei to Chiisana 2 Nensei]]'' || 1 Marso 2014 || |- | ''[[Persona 3 The Movie: No. 2, Midsummer Knight's Dream|Persona 3 The Movie: #2 Midsummer Knight's Dream]]'' || 7 Hunyo 2014 || |- | ''[[Space Brothers (manga)|Space Brothers #0]]'' || 9 Agosto 2014 || |- | ''[[Persona 3 The Movie: No. 3, Falling Down|Persona 3 The Movie: #3 Falling Down]]'' || 4 Abril 2015 || |- | ''[[The Anthem of the Heart]]'' || 19 Setyembre 2015 || |- | ''[[Garakowa: Restore the World]]'' || 9 Enero 2016 || |- | ''[[Persona 3 The Movie: No. 4, Winter of Rebirth|Persona 3 The Movie: #4 Winter of Rebirth]]'' || 23 Enero 2016 || |- | ''Doukyuusei'' || 20 Pebrero 2016 || |- | ''[[Black Butler: Book of the Atlantic]]'' || 21 Enero 2017 || |- | ''[[Sword Art Online The Movie: Ordinal Scale]]'' || 18 Pebrero 2017 || |- | ''[[Fairy Tail|Fairy Tail Movie 2: Dragon Cry]]'' || Q2 2017 || |} ===OVA/ONA=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Araw ng Paglabas !! Mga banggit |- |''[[Big Windup!]]'' |2007 | |- |''[[Black Butler]]'' |2009 | |- |''[[Kannagi: Crazy Shrine Maidens]]'' |2009 | |- |''[[Sound of the Sky]]'' |2010 | |- |''[[Night Raid 1931]]'' |2010 | |- | ''[[Valkyria Chronicles III]]'' || 27 Enero 2011 || |- | ''[[Black Butler|Black Butler: Book of Murder]]'' || 25 Oktubre 2014 (Part 1)<br />15 Nobyembre 2014 (Part 2)|| |- | ''[[Brotherhood: Final Fantasy XV]]'' || 30 Marso 2016 – 30 Setyembre 2016 || Katulong ang [[Square Enix]]. Base sa mundo at pagpapatuloy sa 2016 na larong, ''[[Final Fantasy XV]]''. |- | ''[[Shelter (song)|Shelter]]'' |2016 | Bidyong pangmusika para sa Amerikanong musikano ng EDM na si [[Porter Robinson]] |} ===Iba pa=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Taon !! Mga banggit |- | ''[[Namisuke]]'' || 2007 || |- | ''[[Takane no Jitensha]]'' (a.k.a. Takane's Bike) || 2008 || Nanalo ng award mula sa [[Animax Taishō]] ng [[Animax]] |- | ''[[Ōkiku Furikabutte: Honto no Ace ni Nareru Kamo]]'' || || Larong pang-[[Nintendo DS]]; Ginawa ang animasyon at ilan sa mga CG |- | ''[[Shin Megami Tensei: Persona 4]]'' || 2008 || Larong pang-[[PlayStation 2]]; Ginawa ng animasyon kasabay ang [[Studio Hibari]] |- | ''[[Valkyria Chronicles II]]'' || 2010 || Larong pang-[[PlayStation Portable]] |- | ''[[Phoenix Wright: Ace Attorney − Spirit of Justice]]'' || 2016 || Larong pang-[[Nintendo 3DS]] |- |} <!--Don't add Shelter here; it's already listed under "Film"--> == Talababa == {{notelist}} == Sanggunian == {{Reflist}} == Link sa labas == * {{official website|http://www.a1p.jp/}} {{in lang|ja}} * {{ann|company|6177}} [[Kategorya:A-1 Pictures]] [[Kategorya:Mga naitatag noong 2005 sa Hapon]] [[Kategorya:Aniplex]] [[Kategorya:Mga istudyong pang-animasyon sa Tokyo]] [[Kategorya:Mga istudyong pang-animasyon sa Hapon]] [[Kategorya:Mga kumpanyang pangmidya na naitatag noong 2005]] 6hhcoj8qmk901ajw2umfhlmukvfh057 0 153398 1965908 1703967 2022-08-25T01:22:37Z Jojit fb 38 Inilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Peryodismo]] sa [[Pamamahayag]]: mas angkop na katawagan; at disambig lamang ang target page na dalawang entry lamang wikitext text/x-wiki Ang '''pamamahayag''' o '''peryodismo''' ay isang estilo ng [[pagsusulat]] ng tuwirang [[pag-uulat]] ng mga kaganapan.<ref name=Gaboy>{{cite-Gaboy|''Journalism'', pamamahayag, peryodismo}}</ref> Ang kataga ay ginagamit upang ilarawan ang mga gawain ng mga [[pahayagan]], mga palabas na pambalita sa telebisyon at radyo, at sa mga magasing pambalita. Maraming iba't ibang hanapbuhay na pambalita at pangkabatiran sa larangan ng pamamahayag, katulad ng mga trabaho ng mga tagapag-ulat na pampahayagan, ankor na pambalita sa telebisyon, manunulat, patnugot, tagaguhit o ilustrador, at litratista o potograpo. Ang mga taong naghahanapbuhay sa larangan ng pamamahayag ay pangkalahatang tinatawag na mga '''tagapamahayag''', '''mamamahayag''', o '''peryodista'''.<ref name=LV>[http://www.lingvozone.com/main.jsp?action=translation&do=dictionary&language_id_from=23&language_id_to=38&word=shoal ''Journalist'', mamamahayag, peryodista], lingvozone.com</ref> == Mga tungkulin == Kabilang sa mga tungkulin ng pamamahayag ang mga sumusunod:<ref name=NBK>{{cite-NBK|''Duties of Journalism''}}, ''Journalism'', tomo ng titik J, p. 143.</ref> * Magbigay ng kabatiran o balita sa isang malaking bilang ng mga tao sa isang maayos na paraan. * Pumunta sa likod ng mga kaganapan upang imbestigahan ang gawain ng pamahalaan at ng mga negosyo. * Magpaunawa at maging gabay ng mga tao ukol sa kung ano ang naganap o nagaganap. * Libangin ang mga tao sa pamamagitan ng pagsasalaysay, na maaaring saliwan ng katatawanan, drama, o musika. * Magsabi ng kung paano ginagawa ang mga bagay-bagay noong naunang panahon. == Tingnan din == * [[Pahayag]] * [[Pagpapahayag]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{usbong|Pamamahayag}} [[Kategorya:Pamamahayag]] sxd7s6ok5dc6ysqidy1nrcdzgdlpy4j 1965910 1965908 2022-08-25T01:27:57Z Jojit fb 38 /* Mga sanggunian */ wikitext text/x-wiki Ang '''pamamahayag''' o '''peryodismo''' ay isang estilo ng [[pagsusulat]] ng tuwirang [[pag-uulat]] ng mga kaganapan.<ref name=Gaboy>{{cite-Gaboy|''Journalism'', pamamahayag, peryodismo}}</ref> Ang kataga ay ginagamit upang ilarawan ang mga gawain ng mga [[pahayagan]], mga palabas na pambalita sa telebisyon at radyo, at sa mga magasing pambalita. Maraming iba't ibang hanapbuhay na pambalita at pangkabatiran sa larangan ng pamamahayag, katulad ng mga trabaho ng mga tagapag-ulat na pampahayagan, ankor na pambalita sa telebisyon, manunulat, patnugot, tagaguhit o ilustrador, at litratista o potograpo. Ang mga taong naghahanapbuhay sa larangan ng pamamahayag ay pangkalahatang tinatawag na mga '''tagapamahayag''', '''mamamahayag''', o '''peryodista'''.<ref name=LV>[http://www.lingvozone.com/main.jsp?action=translation&do=dictionary&language_id_from=23&language_id_to=38&word=shoal ''Journalist'', mamamahayag, peryodista], lingvozone.com</ref> == Mga tungkulin == Kabilang sa mga tungkulin ng pamamahayag ang mga sumusunod:<ref name=NBK>{{cite-NBK|''Duties of Journalism''}}, ''Journalism'', tomo ng titik J, p. 143.</ref> * Magbigay ng kabatiran o balita sa isang malaking bilang ng mga tao sa isang maayos na paraan. * Pumunta sa likod ng mga kaganapan upang imbestigahan ang gawain ng pamahalaan at ng mga negosyo. * Magpaunawa at maging gabay ng mga tao ukol sa kung ano ang naganap o nagaganap. * Libangin ang mga tao sa pamamagitan ng pagsasalaysay, na maaaring saliwan ng katatawanan, drama, o musika. * Magsabi ng kung paano ginagawa ang mga bagay-bagay noong naunang panahon. == Tingnan din == * [[Pahayag]] * [[Pagpapahayag]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] p48ly66hxolxz94isom1slh5afj8dcz 1965911 1965910 2022-08-25T01:28:20Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki Ang '''pamamahayag''' o '''peryodismo''' ay isang estilo ng [[pagsusulat]] ng tuwirang pag-uulat ng mga kaganapan.<ref name=Gaboy>{{cite-Gaboy|''Journalism'', pamamahayag, peryodismo}}</ref> Ang kataga ay ginagamit upang ilarawan ang mga gawain ng mga [[pahayagan]], mga palabas na pambalita sa telebisyon at radyo, at sa mga magasing pambalita. Maraming iba't ibang hanapbuhay na pambalita at pangkabatiran sa larangan ng pamamahayag, katulad ng mga trabaho ng mga tagapag-ulat na pampahayagan, ankor na pambalita sa telebisyon, manunulat, patnugot, tagaguhit o ilustrador, at litratista o potograpo. Ang mga taong naghahanapbuhay sa larangan ng pamamahayag ay pangkalahatang tinatawag na mga '''tagapamahayag''', '''mamamahayag''', o '''peryodista'''.<ref name=LV>[http://www.lingvozone.com/main.jsp?action=translation&do=dictionary&language_id_from=23&language_id_to=38&word=shoal ''Journalist'', mamamahayag, peryodista], lingvozone.com</ref> == Mga tungkulin == Kabilang sa mga tungkulin ng pamamahayag ang mga sumusunod:<ref name=NBK>{{cite-NBK|''Duties of Journalism''}}, ''Journalism'', tomo ng titik J, p. 143.</ref> * Magbigay ng kabatiran o balita sa isang malaking bilang ng mga tao sa isang maayos na paraan. * Pumunta sa likod ng mga kaganapan upang imbestigahan ang gawain ng pamahalaan at ng mga negosyo. * Magpaunawa at maging gabay ng mga tao ukol sa kung ano ang naganap o nagaganap. * Libangin ang mga tao sa pamamagitan ng pagsasalaysay, na maaaring saliwan ng katatawanan, drama, o musika. * Magsabi ng kung paano ginagawa ang mga bagay-bagay noong naunang panahon. == Tingnan din == * [[Pahayag]] * [[Pagpapahayag]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] 5mxjwd26z81o43ogfhtmr35ssmvi70b 0 161009 1965992 1963734 2022-08-25T04:46:40Z 2001:4450:8160:4900:15AF:22FD:E0F4:3AA5 Wrong word wikitext text/x-wiki {{essay-like}} Ang salitang '''Kakapusan''' ay isang problema hinggil sa ekonomiya ng pagkakaroon ng walang hangganang pangangailangan sa bansa o mundong mayroong limitadong likas na yaman. Sinasabi nito na ang lipunan ay mayroong kapos na sanay ito kayamanan o kagamitan upang matupad ang mga pangangailangan ng mamamayan. Bilang resulta, hindi rin maaaring matupad ang lahat ng hangarin ng lipunan sa magkasabay na panahon. Dahil dito, may konseptong trade-off, kung saan tinitimbang ang kagandahan nang supply ng isa sa iba. ==Kakulangan sa larangan ng Ekonomiya== Ang merkansya o kalakal (o serbisyo) na madalang o kakaunti na lamang ay tinatawag na economic goods. Ang ibang merkansya o goods ay tinatawag na free goods kung sila ay ninanais kahit sila ay sagana tulad nang hangin at nang tubig-dagat. Ang pagiging sobra-sobra sa iisang bagay na libre at medaling kunin ay matatatawag na isang bad, ngunit ang kanyang kakulangan o ang pagkawala ay maitatawag na good. Ang mga ekonomista ay pinagaaralan kung papaano gumagalaw ang lipunan upang ilaan ang mga kayamanan at kagamitan na ito—kasama na kung papaano nabibigo ang mga lipunan sa pagkamit nang tamang inepisiya. Halimbawa, ang prutas tulad nang chico ay napapanahon lamang ang kanilang pagusbong sa merkado pagkat sila ay tumutubo at namumunga sa iilang buwan sa bawat taon. Kapag ang dami nang chico sa merkado ay mababa, sila ay maaaring kakaunti lamang at bibihira, at hindi laging pwedeng mapakinabangan o gamitin. Kung may sapat na dami nang tao ang may gusto nang chico kapag walang supply ng strawberry sa merkado, doon ay tataas ang demanda kaysa sa nasupply na dami, saka nagkakaroon nang isang shortage o kakulangan. Iilang merkansya ang laging may kakulangan sa merkado, isang halimbawa ay ang lupain. Ang mga bagay na ito ay sinasabing nagtataas ang halaga dahil sa kakulangan nila sa merkado. Kahit sa isang theoretical na post scarcity society o isang lipunan matapos ang isang malawakang kakulangan, iilang merkansya, tulad nang magagandang lupain at mga orihinal na piraso nang sining ang mananatiling may kakulangan. Eto ay isang halimbawa nang artipisyal na kakulangan, na isang repleksiyon ng instituting lipunan. [[Kategorya:Ekonomiya]] ki8k53jayhmv8u6nkxgwge3q4sadq5z 0 166639 1965993 1751192 2022-08-25T04:58:30Z GinawaSaHapon 102500 Inilipat ni GinawaSaHapon ang pahinang [[Computer programming]] sa [[Pagpoprograma sa kompyuter]]: Sinalin ang pamagat. wikitext text/x-wiki Ang '''''computer programming''''' o '''pagprograma sa kompyuter''' ay ang proseso ng pagdidisenyo, pagsusulat, pagsubok, paghahanap ng mga depekto, at pagpapanatili ng ''source code'' ng mga [[software|programa]] na nakikilala rin bilang ''software'' ng mga [[kompyuter]]. Ang isang ''soure code'' ay isinusulat sa isang ''[[computer language]]''. {{usbong|Kompyuter}} {{authority control}} [[Kategorya:Agham pangkompyuter]] ehvf070xb4kwdyxsbwj0jolx7rm15f4 1965996 1965993 2022-08-25T05:15:13Z GinawaSaHapon 102500 /* Computer programming */ Panimulang edit. wikitext text/x-wiki Ang '''pagpoprograma sa kompyuter''' ({{lang-en|computer programming}}), o '''pagpoprograma''', ay ang proseso ng pagdisenyo at paggawa sa isang [[Programa (kompyuter)|programa]] na [[executable|papatakbuhin]] gamit ang isang [[kompyuter]]. Gumagawa ang mga [[programmer]] ng mga [[algoritmo]] gamit ang isang [[wikang pamprograma]]. Bukod dito, ginagawa rin nila ang pagsusuri, [[pagpo-profile]] sa mga algoritmong ito upang matiyak ang kahusayan nito, at ang aktwal na pagsasagawa sa programa (tinatawag na '''pagko-code''', {{lang-en|coding}}). Ang resulta ng pagko-code ay ang ''[[source code]]'' ng programa, na madalas isinusulat gamit ang higit sa isang wika. {{usbong|Kompyuter}} {{authority control}} [[Kategorya:Agham pangkompyuter]] 1lhwxk0mmtvemibwog4ctjzkzjguyq3 0 183797 1965887 1922329 2022-08-24T23:30:06Z Ramblingivy8 124329 /* Buod ng mga Pangyayari */ Kinorekta ang mga maling pagbaybay ng ilang salita. wikitext text/x-wiki {{about|serye ng mga aklat na isinulat ni J.K. Rowling|pangunahing tauhan sa nasabing serye|Harry Potter (tauhan)|serye ng pelikula na may parehong pamagat|Harry Potter (pelikula)|ibang gamit|Harry Potter (paglilinaw)}} {{Infobox book series | name = Harry Potter | books = {{plainlist| *<!--Please do not change the title of the first book. It was published as "Philosopher's" first --> ''[[Harry Potter and the Philosopher's Stone]]'' (1997) * ''[[Harry Potter and the Chamber of Secrets]]'' (1998) * ''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]'' (1999) * ''[[Harry Potter and the Goblet of Fire]]'' (2000) * ''[[Harry Potter and the Order of the Phoenix]]'' (2003) * ''[[Harry Potter and the Half-Blood Prince]]'' (2005) * ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows]]'' (2007) }} | image = [[File:Harry Potter wordmark.svg|frameless|upright=1.25|alt=The ''Harry Potter'' logo, used first in American editions of the novel series and later in films.]] | image_caption = Ang ''Harry Potter'' na logo na unang ginamit para sa Amerikanong bersyon ng nobelang serye (at iba pang mga bersyon sa buong mundo), at noong pelikulang serye. | author = [[J. K. Rowling]] | country = United Kingdom | language = Ingles | genre = [[Pantasya]], [[dula]], [[kabataang katha]], [[misteryong katha]], [[Thriller (genre)|thriller]], [[Bildungsroman]] | publisher = [[Bloomsbury Publishing]] (UK)<br />[[Arthur A. Levine Books]] (US)<br />[[Little, Brown Book Group|Little, Brown]] (UK) | pub_date = 26 Hunyo 1997 – 21 Hulyo 2007(initial publication) | media_type = Print (hardback & paperback)<br />[[Audiobook]]<br />[[E-book]] ({{as of|2012|March|lc=y}})<ref>{{cite web|author=Peter Svensson |url=http://news.yahoo.com/harry-potter-breaks-e-book-lockdown-205343680.html |title=Harry Potter breaks e-book lockdown |publisher=Yahoo |date=27 Marso 2012 |accessdate=29 July 2013}}</ref> | number_of_books = 7 | website = {{URL|https://www.pottermore.com}} }} Paalala: Ang mga salinwika ng pamagat ng mga nobela sa wikang Filipino o Tagalog ay hindi tunay, tiyak, o tumpak na pagsasalinwika!Ito ay mga malalapit na salinwika lamang ng orihinal na nobela sa wikang Inggles. [[Talaksan:HP books.png|right]] Ang '''''Harry Potter''''' ay isang serye ng pitong nobelang pantasya na sinulat ng isang Briton na may-akda na si J.K. Rowling. Ang serye ay sinasalaysay ang pakikipagsapalaran ng isang batang salamangkero, si Harry Potter, ang tituladong tauhan, at ang kanyang mga kaibigang sina Ron Weasley at Hermione Granger, na lahat silang mga mag-aaral sa Hogwarts Paaralan ng Panggagaway at Pagsasalamangka. Ang pangunahing arko ng kuwento ay tumutukoy sa pithaya ni Harry upang magtagumpay sa Madilim na salamangkerong si Panginoong Voldemort, na siyang naglalayong maging imortal, lupigin ang salamangkang mundo, supilin ang 'di-mahikong mga tao, at sirain ang lahat ng siyang hahadlang sa kanyang daraanan, lalo na si Harry Potter. Simula nang ilabas ang unang nobela, ang ''Harry Potter at ang Bato ng Pilosopo'' o higit na kilala sa wikang Inggles bilang ''Harry Potter and the Philosopher's Stone'' (muling pinamagatang ''Harry Potter at ang Bato ng Salamangkero'' o sa wikang Inggles na ''Harry Potter and the Sorcerer's Stone'' sa [[Nagkakaisang mga Estado]] o [[Estados Unidos]]) noong 1997, ang aklat na ito ay umani ng sobrang katanyagan at tagumpay sa buong mundo, sa pelikula, mga larong pang-video o video games, at marami pang iba. Ang anim na libro ay tinatayang nakabenta ng 300 milyong sipi<ref>[http://www.contemporarywriters.com/authors/?p=auth03D22J591912635584 "J.K. Rowling"]. Accessed 23 Marso 2006.</span></ref><ref>{{cite web |url=http://www.forbes.com/lists/2006/53/CRTT.html |publisher=Forbes |title=J.K. Rowling}}</ref> at nasalin sa mahigit 63 wika.<ref>{{cite news |url=http://www.tribuneindia.com/2005/20050619/spectrum/tv.htm |publisher=Sunday Tribune |title=Wizard Revisited |date=19 Hunyo 2005}}</ref> Malaking bahagi ng kuwento ay naganap sa Hogwarts Paaralan ng Panggagaway at Pagsasalamangka (malapit na salinwika sa Filipino, ngunit hindi tumpak) o higit na kilala sa wikang Inggles bilang Hogwarts School of Witchcraft and Wizardry (tanyag na salinwika), at nakalaan sa paglaban ni Harry Potter laban sa masamang salamangkero na si Panginoong Voldemort o sa Inggles na Lord Voldemort. Ang lahat ng pitong aklat ay nalathala na, ang ika-pito, ang ''Harry Potter at ang mga Nakamamatay na Banal'' o sa Inggles na ''Harry Potter and the Deathly Hallows'', ay inilabas noong 21 Hulyo 2007.<ref name="releasedate">{{cite news |url=http://www.cnn.com/2007/SHOWBIZ/Movies/02/01/new.potter.date.ap/index.html |title=Final 'Potter' launch on Hulyo 21 |date=2007-02-01 |accessdate=2007-02-12 |publisher=[[CNN]]}}</ref> Ang pitong aklat ay naging matagumpay sa pelikula na ginawa ng [[Warner Bros.]] Ang panghuli, Harry Potter at ang mga Nakamamatay na Banal Bahagi 2 o Harry Potter and the Deathly Hallows Part 2, ay pinalabas noong ika-15 ng Hulyo, 2011. == Pinagmulan at Kasaysayan ng Pagkakalathala == Noong 1990, si J. K. Rowling ay nasa isang mataong tren galing [[Manchester]] patungong [[Londres]] ng pumasok sa isip nito ang tungkol kay Harry. Sinulat niya sa serbilyeta ang kanyang mga naisip para lagi niya itong maalala. Sinabi ni Rowling ang kanyang karanasan sa kanyang lugar pangweb o websayt na nagsasabing: <blockquote>"I had been writing almost continuously since the age of six but I had never been so excited about an idea before. [...] I simply sat and thought, for four (delayed train) hours, and all the details bubbled up in my brain, and this scrawny, black-haired, bespectacled boy who didn't know he was a wizard became more and more real to me".<ref name="Harry falls into author's head">{{cite web |url=http://www.jkrowling.com/textonly/en/biography.cfm |publisher=JKRowling.com |title=Biography |first=J.K. |last=Rowling |accessdate=2006-05-21 |archive-date=2008-12-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081217022342/http://www.jkrowling.com/textonly/en/biography.cfm |url-status=dead }}</ref></blockquote> Noong gabing iyon, ang may-akdang ito ay nagsimulang magsulat sa kanyang pinakaunang nobela, ''[[Harry Potter at ang Bato ng Pilosopo]]'' o ''[[Harry Potter and the Philosopher's Stone]]'', isang di-gaanong detalyadong plano na kakasama sa mga mangyayari sa bawat isa sa kanyang pitong aklat, karagdagan sa isang malaking bilang ng talambuhay at pangkasaysayang impormasyon sa kanyang [[Talaan ng mga tauhan sa mga aklat ng Harry Potter|tauhan]] o [[List of characters in the Harry Potter books|characters]] at [[Pansasalamagkang mundo|sansinukob]] o [[Wizarding world|universe]].<ref name="J.K. Rowling interview transcript, The Connection">{{cite news |url=http://www.accio-quote.org/articles/1999/1099-connectiontransc2.htm |publisher=Quick Quote Quill |title=J.K. Rowling interview transcript, The Connection |date=12 Oktubre 1999}}</ref> Sa loob ng anim na taong nagdaan, kasama na ang pagkakasilang sa una niyang anak, pagkakadiborsiyo o pagkakahiwalay sa kanyang unang asawa, at ang paglipat sa [[Portugal]], si Rowling ay pinagpatuloy ang pagsusulat ng ''Bato ng Pilosopo'' o ''Philosopher's Stone''.<ref name=Barnes&Noble>{{Cite web |title=Barnes & Noble.com |url=http://www.barnesandnoble.com/writers/writerdetails.asp?cid=855300&z=y |access-date=2007-02-19 |archive-date=2007-03-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070311040700/http://www.barnesandnoble.com/writers/writerdetails.asp?cid=855300&z=y |url-status=dead }}</ref> Pagkatapos ay nanatili sa [[Edimburgo]] o [[Edinburgh]], sinulat ni Rowling ang karamihan ng ''Bato ng Pilosopo'' o ''Philosopher's Stone'' sa mga lokal na kapeteriya o [[coffeehouse|cafés]]. Dahil hindi siya makakuha ng lugar sa silid-pambata o [[nursery (children)|nursery]], kadalasang kasama niya ang kanyang anak habang siya'y nagtatrabaho. Noong 1996, ang ''Harry Potter at ang Bato ng Pilosopo'' o ''Harry Potter and the Philosopher's Stone'' ay natapos at ang [[manuskrito]] o [[sinulat pangkamay]] o sa Inggles na [[manuscript]] ay ipinadala sa mga [[kinatawang pampanitikan o ahenteng pampanitikan|mga kinatawan o mga ahente]] o [[literary agent|agents]]. Ang ikalawang ahente o kinatawang sinubukan niya ay si Christopher Little, at sinabi na siya ang magrerepresenta nito at magpapadala ng sinulat pangkamay o manuskrito o sa Inggles na manuscript sa Bloomsbury. Pagkatapos ng walong iba pang tagalathala na tumanggi sa ''Bato ng Pilosopo'' o ''Philosopher's Stone'', ang Bloomsbury ay nagbigay ng paunang bayad kay Rowling ng £3,000 para sa pagpapalathala ng ''Bato ng Pilosopo'' o ''Philosopher's Stone''.<ref>{{cite web |url=http://www.businessweek.com/magazine/content/05_22/b3935414.htm |publisher=BusinessWeek Online |title=Nigel Newton |first=John |last=Lawless |accessdate=2006-09-09}}</ref> Kahit na sinabi ni Rowling na wala siyang partikular na pangkat ng gulang o age group sa kanyang isip nang simulan niyang isulat ang aklat ng ''Harry Potter'', ang taga-lathala nito ay inumpisahang tudlaan o targetin ang mga batang nasa taong siyam hanggang labing-isa.<ref>{{Cite web |title=Kids' Reads |url=http://www.kidsreads.com/harrypotter/jkrowling.html |access-date=2007-02-19 |archive-date=2007-12-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071224052440/http://www.kidsreads.com/harrypotter/jkrowling.html |url-status=dead }}</ref> Noong hatinggabi ng paglalathala, sinabi kay Joanne Rowling ng tagalathala na gumawa ng higit na neutral na kasarian na [[pangalan ng panulat]] o [[pen name]], upang magkaroon din ng pang-akit o pamanhik sa mga kalalakihan ng pangkat ng gulang na ito, na pinangangambahan na baka hindi sila maging interesado sa pagbabasa ng nobela na isinulat ng isang babae. Sinabi niya na gamitin ang J. K. Rowling (Joanne Kathleen Rowling), inalis niya ang unang pangalan niya, at ginamit ang pangalan ng lola niya bilang pangalawang pangalan.<ref>{{cite web |url=http://www.quick-quote-quill.org/articles/2000/0700-savill-telegraph.html |publisher=The Daily Telegraph |title=Harry Potter and the mystery of J.K.’s lost initial |first=Richard |last=Savill |accessdate=2006-09-09}}</ref> Ang unang aklat ng ''Harry Potter'' ay inilathala sa [[Nagkaisang mga Kaharian]] o [[Reyno Unido]] o sa Inggles na [[United Kingdom]] ng [[Palimbagan ng Bloomsbury|Paglimbagan ng Bloomsbury]] o [[Bloomsbury Publishing|Bloomsbury Publishing]] noong Hulyo 1997 at sa [[Nagkaisang mga Estado]] o [[Estados Unidos]] ng [[Pampaaralang Samahan|Pampaaralang Samahan]] o [[Eskolastikong Korporasyon|Eskolastikong Korporasyon]] o sa Inggles na [[Scholastic Corporation|Scholastic Corporation]] noong Setyembre 1998. Pinangangambahan na baka hindi maunawaan ng mga mambabasa nito sa Nagkaisang mga Estado o Estados Unidos ang salitang "philosopher" o "pilosopo" sa Filipino, o baka hindi mailarawan bilang isang paksa o temang may mahika, kaya pinangalanang itong ''Harry Potter at ang Bato ng Salamangkero'' sa wikang Filipino o sa wikang Inggles na''Harry Potter and the Sorcerer's Stone'' sa Amerika.<ref>{{cite web |url=http://www.quick-quote-quill.org/articles/2000/fall00-etoys.html |publisher=Quick Quotes Quill |title=eToys interview transcript |first= |last=eToys interview transcript |accessdate=2006-09-09}}</ref> Natamasa ng ''Harry Potter'' ang tagumpay dahil bahagi nito ang positibong mga sipi, ang estratehiya ng tagalathala ni Rowling, kundi pati ng mga sabi-sabi ng mga karaniwang bumabasa nito, lalo na ang kalalakihan. Ang huli ay mas napansin, dahil sa mga nakalipas na taon, ang pagiging interesado sa panitikan ay nagpaiwan sa pagiging interesado sa mga larong pang-video o video games at internet.<ref name="Books' Hero Wins Young Minds">{{cite news |publisher=New York Times |title=Books' Hero Wins Young Minds |date=12 Hulyo 1999}}</ref> Ang seryeng ito ay nakakuha rin ng mga panatiko o tagahangang matatanda, kaya nagpasimula ng dalawang edisyon kada isang aklat ang ''Harry Potter'', magkatulad sa nilalaman ngunit magkaiba sa balot o pabalat upang makuha ang panlasa ng mga bata at pati ng matatanda.<ref name="OOTP is best seller in France - in English!">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/cbbcnews/hi/world/newsid_3036000/3036350.stm |publisher=BBC |title=OOTP is best seller in France - in English! |date=1 Hulyo 2003}}</ref> Higit pa dito ang serye ay sikat sa buong daigdig dahil sa dami ng salin nito sa iba't ibang wika.<ref name="OOTP is best seller in France - in English!"/> == Kuwento == === Buod ng mga Pangyayari === Ang kuwento ay nagbukas sa isang pagdiriwang na kadalasang palihim dahil sa ang mga nagdaang taon ay laging ginugulo ni [[Panginoong Voldemort]] o [[Lord Voldemort]] ([[Ralph Fiennes]]). Bago ang gabing iyon, natuklasan ni Voldemort ang pinagtataguan ng tagong mag-anak ng Potter, at pinatay sina [[Lily at James Potter]]. Ngunit nang itinuro na niya ang kanyang barita o wand sa sanggol nitong anak na si Harry ([[Daniel Radcliffe]]), ang sumpang patayin ito ay bumalik sa kanya. Ang kanyang katawan ay nasira, at si Voldemort ay naging isang walang kapangyarihang kaluluwa, naghahanap ng isang lugar sa mundo na walang makaka-istorbo; Si Harry naman, ay naiwang may marka ng kidlat sa kanyang noo, ang natatanging palatandaan ng sumpa ni Voldemort. Ang misteryoso o mahiwagang pagkakatalo ni Voldemort kay Harry ay nagresulta sa pagkakakilala sa sanggol bilang "ang batang lalaki na siyang nabuhay" o "the boy who lived" sa mundo ng mga salamangkero/mahikero/mago o lalaking manggagaway, o wizard sa Ingles. Ang ulilang si Harry Potter ay sumunod na pinalaki ng kanyang malupit, at walang salamangka o mahikang kapangyarihang kamag-anak, ang [[Pamilyang Dursley|Pamilyang Dursleys]] o [[Dursley Family|Dursleys Family]], na walang pakialam sa pinagmulan ng mahika at sa hinaharap ni Harry. Subalit, sa paparating na ika-labingisa niyang kaarawan, Nagkaroon si Harry ng kanyang unang pagkakaalam sa daigdig ng mahika nang makatanggap siya ng sulat galing sa Hogwarts Paaralan ng Pansasalamangkera at Pansasalamangkero o Hogwarts School of Witchcraft and Wizardry, na kinuha naman ng kanyang Tiya at Tiyo bago pa niya ito magawang mabasa, Sa kanyang ika-labingisang kaarawan, siya ay sinabihan na siya ay isang mago o salamangkero, o wizard sa Inggles at inaanyayahan na pumunta sa Hogwarts upang doon mag-aral paano kontrolin ang mahika. Sinabihan at sibayan siya ni Hagrid, at kanyang natutunan ang paggamit ng [[mahika (Harry Potter)|mahika]] at paggawa ng [[Mahikong mga bagay sa Harry Potter|gayuma]]maliban sa paglipag gamit ng walis tingting, pagbabagong-anyo o transpigurasyon, at iba pang mga araling pangmahika tulad ng pag-aalaga ng mga mahikong nilalang, panghuhula, panghahalamang-mahika o herbolohiya, pagtatanggol mula sa madilim na sining at iba pa sa kanyang mga dalabguro o propesor, kasabay ng mga pagsubok at trahedya na kanyang pinagdaanan at nilagpasan sa bawat kuwento ng nobela at kapiling ng kanyang mga kaibigan at iba pang tauhan. Nagkaroon rin ng ideya si Harry tungkol sa kanyang mga magulang , na laging naka gabay sa kanya kahit sumakabilang buhay na. Si Harry din ay natututong malampasan ang mga mahikal, panlipunan at emosyonal na hadlang sa kanya sa paglaban niya [[hanggang]] sa kanyang pagbibinata at pag-angat ng kapangyarihan ni Voldemort at hanggang sa kanilang huling pagtutuos. Madami man ang nangyari kay Harry sa simula, nalagpasan niya ito sa tulong ng kanyang mga kaibigan na sina Ron ([[Rupert Grint]]) at Hermione ([[Emma Watson]]). Katulong din niya si Propesor/Dalubgurong Dumbledore o Professor Dumbledore na laging nariyang nagbibigay ng payo at paalala sa kanya. Ang mga nobela ay may iba't ibang paksa ngunit ang ayon sa manunulat nito, ang pangunahing paksa ay kamatayan. Ang kakayahang umibig at magmahal sa kabila ng pagtutuos sa kamatayan. == Ang Pitong Mga Nobela == *'''[[Harry Potter and the Philosopher's Stone]]''' (Reyno Unido/Gran Britanya/Nagkakaisang Kaharian) (Literal ngunit hindi tumpak na salinwika sa Filipino: ''Si Harry Potter at ang Bato ng Pilosopo'') '''[[Harry Potter and the Sorcerer's Stone]]''' (Estados Unidos/Nagkakaisang mga Estado) (Literal ngunit hindi tumpak na salinwika sa Filipino: ''Si Harry Potter at ang Bato ng Salamangkero'') *'''[[Harry Potter and the Chamber of Secrets]]''' (Literal ngunit hindi tumpak na salinwika sa Filipino: ''Si Harry Potter at ang Kamara ng mga Lihim/Sikreto'') *'''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]''' (Literal ngunit hindi tumpak na salinwika sa Filipino: ''Si Harry Potter at ang Bilanggo/Preso ng Azkaban'') *'''[[Harry Potter and the Goblet of Fire]]''' (Literal ngunit hindi tumpak na salinwika sa Filipino: ''Si Harry Potter at ang Kopa/Kopita ng Apoy'') *'''[[Harry Potter and the Order of the Phoenix]]''' (Literal ngunit hindi tumpak na salinwika sa Filipino: ''Si Harry Potter at ang Kapatiran/Samahan/Kautusan ng Peniks'') *'''[[Harry Potter and the Half-Blood Prince]]''' (Literal ngunit hindi tumpak na salinwika sa Filipino: ''Si Harry Potter at ang Mestiso/Hating-dugo/Hating-lahi/Halong-lahing Prinsipe'') *'''[[Harry Potter and the Deathly Hallows]]''' (Literal ngunit hindi tumpak na salinwika sa Filipino: ''Si Harry Potter at ang mga Nakamamatay/Nakakamatay na Banal/Santo/Pinabanal/Sagrado'') == Mga Sanggunian == {{Reflist}} == Mga Panlabas na Kawing == [[Kategorya:Aklat]] [[Kategorya:Mga Nobela]] [[Kategorya:Mga Nobelang Inggles]] [[Kategorya:Mga Nobelang Bungang-isip]] hl2zydhiw4ox96t1w74838gp2s9cbve 0 200970 1965974 1964020 2022-08-25T02:54:58Z WayKurat 2259 [[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/JS10197|JS10197]] ([[User talk:JS10197|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] wikitext text/x-wiki {{Infobox Officeholder | name = Grace Poe | image = Stores Asia Expo 2018 with Guest of Honor Sen. Grace Poe (cropped).jpg | imagesize = 195px | caption = Si Grace Poe sa Stores Asia Expo ng 2018 | office = [[Senado ng Pilipinas|Senador ng Pilipinas]]<br><small>'''Halal'''</small> | term_start = 30 Hunyo 2013 | term_end = | succeeding = | office2 = Tagapangulo ng [[Lupon sa Pagrerepaso at Pag-uuri ng Sine at Telebisyon]] (MTRCB) | term_start2 = 10 Oktubre 2010 | term_end2 = 2 Oktubre 2012 | predecessor2 = Ma. Consoliza P. Laguardia | successor2 = Atty. Eugenio H. Villareal | birth_name = Mary Grace Sonora Poe | birth_date = {{Birth date and age|1968|09|03|df=yes}} | birth_place = [[Lungsod ng Iloilo|Jaro, Lungsod ng Iloilo]], [[Pilipinas]] | nationality = [[Mga Pilipino|Pilipino]] | spouse = Teodoro Daniel Misael "Neil" V. Llamanzares | children = 3 | residence = [[Lungsod Quezon]] | party = Independyente | alma_mater = | website = http://gracepoe.ph/ }} Si '''Mary Grace Sonora Poe Llamanzares''' (ipinanganak 3 Setyembre 1968), kilala bilang si '''Grace Poe-Llamanzares''' o sa mas simpleng '''Grace Poe''', ay isang [[politika|politiko]] mula sa [[Pilipinas]] na nagsilbi bilang Tagapangulo ng [[Lupon sa Pagrerepaso at Pag-uuri ng Sine at Telebisyon]] (MTRCB) mula 2010 hanggang 2012. Siya ay tumatakbo para sa pagkapangulo ng Pilipinas sa darating na halalan sa taong 2016. ==Buhay== Isinilang sa [[Iloilo]] subalit inabandona ng kanyang tunay na nanay. Siya ang inangking anak ng [[Pambansang Alagad ng Sining ng Pilipinas|Pambansang Alagad ng Sining]] na si [[Fernando Poe, Jr.]], ang Hari ng Pelikulang Pilipino, at ang kaniyang asawa na si [[Susan Roces]], na nagpalaki sa kanya sa Maynila bilang kanilang nag-iisang anak na babae. Nag-aral sa Pilipinas at sa Estados Unidos, kung saan siya nakapagtapaos sa [[Boston College]]. Lumaki siya sa Estados Unidos bago siya bumalik sa Pilipinas noong 2004, nang pumanaw ang kanyang ama ilang buwan pagkatapos ng halalan ng 2004. Noong 2010, itinalaga siya ni Pangulong [[Benigno Aquino III]] bilang tagapangulo ng [[Lupon sa Pagrerepaso at Pag-uuri ng Sine at Telebisyon]] (MTRCB).<ref>[http://newsinfo.inquirer.net/breakingnews/nation/view/20101010-296972/Aquino-names-FPJ-daughter-as-MTRCB-chief Aquino names FPJ daughter as MTRCB chief – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101013061354/http://newsinfo.inquirer.net/breakingnews/nation/view/20101010-296972/Aquino-names-FPJ-daughter-as-MTRCB-chief |date=2010-10-13 }}. Newsinfo.inquirer.net (2010-06-09). Retrieved on 2013-04-20.</ref> [[Talaksan:Grace_Poe-Llamanzares_portrait.jpg|195px|thumb|Si Grace Poe sa budget hearing sa Senado]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 1968]] [[Kategorya:Mga politiko ng Pilipinas]] {{stub|Pilipinas}} hxnbrqa7sfn50wjk96c36mludr7d9mc 0 212884 1965944 1318120 2022-08-25T02:26:27Z Jojit fb 38 Changed redirect target from [[Manunulat ng kasaysayan]] to [[Mananalaysay]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Mananalaysay]] 7frf1kaesc8y4m4207vqck95eu4vsvo 0 212885 1965945 1318121 2022-08-25T02:26:35Z Jojit fb 38 Changed redirect target from [[Manunulat ng kasaysayan]] to [[Mananalaysay]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Mananalaysay]] 7frf1kaesc8y4m4207vqck95eu4vsvo 0 224826 1965873 1368981 2022-08-24T17:19:56Z Glennznl 73709 Changed redirect target from [[Ligang Hanseatiko]] to [[Ligang Hanseatico]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ligang Hanseatico]] cve76rr4ftcotbhujun29317efbg5gz 0 228440 1965976 1962408 2022-08-25T02:55:07Z WayKurat 2259 [[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/JS10197|JS10197]] ([[User talk:JS10197|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:Maskbot|Maskbot]] wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist | name = Pink | image = P!nk Live 2013.jpg | imagesize = | caption = Pink performing live during her [[The Truth About Love Tour|Truth About Love Tour]] in April 2013 | background = solo_singer | birth_name = Alecia Beth Moore | birth_date = {{Birth date and age|mf=yes|1979|9|8}} | birth_place = [[Abington Township, Montgomery County, Pennsylvania|Abington Township, Montgomery County]], [[Pennsylvania]], US | instrument = {{flatlist | *Vocals *guitar *piano *keyboards *drums *bass}} | genre = {{flatlist | *[[Pop rock]] *[[Pop music|pop]]<ref>{{cite web|last=Huey|first=Steve|title=P!nk|url=http://www.allmusic.com/artist/p!nk-mn0001878899|work=Allmusic|publisher=Rovi Corp|accessdate=September 23, 2012}}</ref>}} *[[Contemporary R&B|R&B]] (early) | occupation = {{flatlist | *Singer-songwriter *musician *dancer *actress *model<ref>{{URL|Covergirl.com}}</ref>}} | years_active = 1995–present | website = {{URL|www.pinkspage.com/us/home}} | label = {{flatlist | *[[LaFace Records|LaFace]] *[[Arista Records|Arista]] *[[Jive Records|Jive]] *[[RCA Records|RCA]]}} }} Si '''Alecia Beth Moore''' (8 Setyembre 1979), mas kilala bilang '''Pink''' (stylized bilang '''P!nk'''), ay isang Amerikanong mang-aawit, manunulat ng kanta at aktres. Siya ay orihinal na kasapi ng grupong babae na Choice. Nagsimula siyang solo sa kanyang 2000 single "[[There You Go]]" na kasama sa kanyang debut album, ''[[Can't Take Me Home]]''. Ito ay naging double platinum sa Estados Unidos. Siya ay nakipagcollaborate kina [[Lil' Kim]], [[Christina Aguilera]] at [[Mýa]] para sa cover ng "[[Lady Marmalade]]" para sa ''[[Moulin Rouge!]]'' soundtrack. Ang kanta ay nagbigay ng unang Grammy Award kay Pink at kanyang unang number one single sa [[Billboard Hot 100|''Billboard'' Hot 100]]. Ang kanyang 2001 album na ''[[Missundaztood]]'' ay naging matagumpay na nakapagbenta ng higit sa 12 milyong kopya. Ang mga single nitong "[[Get the Party Started]]", "[[Don't Let Me Get Me]]", at "[[Just Like a Pill]]", ay nagchart sa top ten sa US at sa UK ay number one. Inilabas ni Pink ang kanyang ikatlong album ''[[Try This]]'' noong 2003. Ang single nitong "[[Trouble (Pink song)|Trouble]]" ay nagbigay sa kanya ng unang solo Grammy Award para sa [[Grammy Award for Best Female Rock Vocal Performance|best female rock vocal performance]]. Ang kanyang ikaapat na album na ''[[I'm Not Dead]]'' ay inilabas noong 2006. Ang kanyang ikalimang album na ''[[Funhouse (Pink album)|Funhouse]]'' ay inilabas noong 2008 na naglalaman ng kanyang unang solo number one sa ''Billboard'' Hot 100 na "[[So What (Pink song)|So What]]". Ang album ay naging certified double platinum sa US. Ang kanyang compilation album ay inilabas noong 2010 na naglalaman ng dalawang nagchart na single na "[[Raise Your Glass]]" at "[[Fuckin' Perfect]]". Ang kanyang album na ''[[The Truth About Love (Pink album)|The Truth About Love]]'', ay inilabas noong 2012 at naging unang number one album niya sa US. Ang mga single na "[[Blow Me (One Last Kiss)]]", "[[Try (Pink song)|Try]]", at "[[Just Give Me a Reason]]", ay umabot sa top ten ng ''Billboard'' Hot 100. Ang kantang "Just Give Me a Reason" ang naging ikaapat na number one single. Ang ''The Truth About Love'' ang nangunang bumentang album ng 2013&nbsp;ng babaeng artist na may 886,000 na naibenta.<ref>http://www.billboard.com/articles/news/5819628/pnk-the-billboard-woman-of-the-year-qa</ref> Si Pink ay isa sa pinakamatagumapy artist ng kanyang henerasyon na nakapagbenta ng higit 110 milyong record sa buong mundo. Siya ay nagwagi ng tatlong Grammy Award, Brit Award, at anim na [[MTV Video Music Award]]. Siya ay may 19 top twenty hit sa ''Billboard'' Hot 100. ==Pilmograpiya== {| class="wikitable sortable" |- ! Year ! Title ! Role ! class="unsortable" | Notes |- | 2000 | ''Ski to the Max'' | Brena | |- | 2002 | ''[[Rollerball (2002 film)|Rollerball]]'' | Rock singer |Cameo |- | 2002 | ''[[Saturday Night Live]]'' | Herself (musical guest) | Episode: "[[Josh Hartnett]]/Pink" |- | 2003 | ''[[Saturday Night Live]]'' | Herself (musical guest) | Episode: "[[Al Sharpton]]/Pink" |- | 2003 | ''[[Punk'd]]'' | Herself | Episode: "1.7" |- | 2003 | ''[[Charlie's Angels: Full Throttle]]'' | Coal Bowl M.C. |Cameo |- | 2007 | ''[[Catacombs (2007 film)|Catacombs]]'' | Carolyn | |- | 2009 | ''[[SpongeBob SquarePants]]'' | Herself | Episode: "[[SpongeBob's Truth or Square]]" |- | 2010 | ''[[Get Him to the Greek]]'' | Herself | Cameo |- | 2011 | ''[[Happy Feet Two]]'' | [[Gloria (Happy Feet)|Gloria]] (voice) | |- | 2013 | ''[[Thanks for Sharing]]'' | Dede |credited as Alecia Moore |} ==Diskograpiya== {{Main|Pink discography}} * ''[[Can't Take Me Home]]'' (2000) * ''[[Missundaztood]]'' (2001) * ''[[Try This]]'' (2003) * ''[[I'm Not Dead]]'' (2006) * ''[[Funhouse (Pink album)|Funhouse]]'' (2008) * ''[[The Truth About Love (Pink album)|The Truth About Love]]'' (2012) ==Awards and nominations== {{main|List of awards and nominations received by Pink}} ==Mga Tour== * [[Party Tour (Pink)|Party Tour]] (2002) * [[Try This Tour]] (2004) * [[I'm Not Dead Tour]] (2006–07) * [[Funhouse Tour]] (2009) * [[The Funhouse Summer Carnival]] (2010) * [[The Truth About Love Tour]] (2013) ==sanggunian== {{reflist}} {{BD|1979||Pink}} [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Estados Unidos]] [[Kategorya:Mga kompositor mula sa Estados Unidos]] 3g0ucwtvkme2e1nox9eskswbniaepw7 0 251312 1966028 1903713 2022-08-25T08:08:49Z Glennznl 73709 added [[Category:Politika ng Estados Unidos]] using [[WP:HC|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox political party | name = Republican Party | logo = GOP logo.svg | colorcode = {{Republican Party (United States)/meta/color}} | foundation = {{Start date and age|1854|3|20}} | ideology =''Mayorya'':<br />[[Konserbatismo]]<ref name="Paul Gottfried 2009 p. 12">Paul Gottfried, ''Conservatism in America: Making Sense of the American Right'', p. 9, "Postwar conservatives set about creating their own synthesis of free-market capitalism, Christian morality, and the global struggle against Communism." (2009); Gottfried, ''Theologies and moral concern'' (1995) p. 12</ref><br />[[:en:Economic liberalism|Liberalismong pang-ekonomika]]<ref>[http://www.jstor.org/discover/10.2307/3485908?uid=3739864&uid=2&uid=4&uid=3739256&sid=21104580423173. Laissez-faire capitalism and economic liberalism]. Jstor.com. Retrieved on 2014-08-12.</ref><br />[[:en:Fiscal conservatism in the United States|Konserbatismong piskal]]<ref name="Fiscal Conservatism">{{cite web|last1=Quinn|first1=Justin|title=Fiscal Conservatism|url=http://usconservatives.about.com/od/typesofconservatives/a/FiscalCons.htm|website=about news|ref=While fiscal conservatism has become a buzzword in Washington, DC, much of the Republican base remains committed to its ideals.}}</ref><br />[[:en:Social conservatism in the United States|Panlipunang konserbatismo]]<ref>[http://www.thecrimson.com/article/2013/2/5/Nair-conservatism/ No Country for Old Social Conservatives?]. Nair. Thecrimson.com. Retrieved on 2014-08-17.</ref><br />[[:en:Federalism in the United States|Pederalismo]]<ref name="GOP2016Const">{{cite web|url=https://www.gop.com/platform/we-the-people/ |title=A Rebirth of Constitutional Government |publisher=GOP |date=2011-05-25 |accessdate=2016-12-27}}</ref><br />''Mga paksyon'':<br />[[:en:Right-wing populism|Maka-kanang populismo]]<ref>{{cite web|url=http://www.newyorker.com/news/john-cassidy/donald-trump-is-transforming-the-g-o-p-into-a-populist-nativist-party|title=Donald Trump is Transforming the G.O.P. Into a Populist, Nativist Party|last=Cassidy|first=John|website=[[The New Yorker]]|date=February 29, 2016}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.theatlantic.com/politics/archive/2016/07/populism-american-right/489800/|title=Why Is Populism Winning on the American Right?|website=[[The Atlantic]]|last=Gould|first=J.J.|date=July 2, 2016}}</ref><br />[[:en:Right-libertarianism|Maka-kanang libertaryanismo]]<ref name="gopfuture">{{cite book|first=William J.|last=Miller|publisher=Lexington Books|title=The 2012 Nomination and the Future of the Republican Party|date=2013|page=39}}</ref><br />[[:en:Neoconservatism|Neoconservatism]]<ref name="gopfuture"/> | headquarters = 310 First Street SE<br />[[Washington, D.C.]] 20003 | international = [[:en:International Democrat Union|Pandaigdigang Unyon ng mga Demokratiko]] | website = {{URL|http://www.gop.com/}} | country = [[Estados Unidos]] | chairperson = [[Ronna Romney McDaniel]] ([[Michigan|MI]]) | leader4_title = Lider sa Kapulungan | leader4_name = Lider ng Minorya [[Kevin McCarthy (California politician)|Kevin McCarthy]] ([[California|CA]]) | leader5_title = Lider sa Senado | leader5_name = Lider ng Minorya [[Mitch McConnell]] ([[Kentucky|KY]]) | predecessor = [[Whig Party (United States)|Whig Party]]<br />[[Free Soil Party]] | student_wing = [[:en:College Republicans|College Republicans]] | youth_wing = [[:en:Young Republicans|Young Republicans]]<br />[[:en:Teen Age Republicans|Teen Age Republicans]] | wing1_title = Women's wing | wing1 = [[:en:National Federation of Republican Women|National Federation of Republican Women]] | wing2_title = Overseas wing | wing2 = [[:en:Republicans Overseas|Republicans Overseas]] | membership_year = | membership = | european = [[:en:Alliance of Conservatives and Reformists in Europe|Alyansa ng mga Konserbatibo at Repormista sa Europa]]<ref name="AECR membership">{{cite web|url=http://www.aecr.eu/members|title=Members|publisher=AECR|access-date=2017-01-21|archive-date=2015-10-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20151016050413/http://www.aecr.eu/members/|url-status=dead}}</ref> (regional partner) | affiliation1_title = Regional affiliation | affiliation1 = [[:en:Asia Pacific Democrat Union|Asia Pacific Democratic Union]]<ref>{{cite web|url=http://idu.org/members/regional-unions/apdu/|title=International Democrat Union » APDU|work=International Democrat Union|access-date=2017-01-21|archive-date=2015-07-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20150702053517/https://idu.org/members/regional-unions/apdu/|url-status=dead}}</ref> | colors = {{Color box|{{Republican Party (US)/meta/color}}|border=darkgray}} [[Pula]] <!-- | seats1_title = [[United States Senate|Seats in the Senate]] | seats1 = {{Composition bar|52|100|hex={{Republican Party (US)/meta/color}}}} | seats2_title = [[United States House of Representatives|Seats in the House]] | seats2 = {{Composition bar|241|435|hex={{Republican Party (US)/meta/color}}}} | seats3_title = [[Governor (United States)|Governorships]] | seats3 = {{Composition bar|33|50|hex={{Republican Party (US)/meta/color}}}} | seats4_title = [[State legislature (United States)|State Upper Chamber Seats]] | seats4 = {{Composition bar|1126|1972|hex={{Republican Party (US)/meta/color}}}} | seats5_title = [[State legislature (United States)|State Lower Chamber Seats]] | seats5 = {{Composition bar|3038|5411|hex={{Republican Party (US)/meta/color}}}} | seats6_title = [[Governor (United States)|Territorial Governorships]] | seats6 = {{Composition bar|2|6|hex={{Republican Party (US)/meta/color}}}} | seats7_title = [[Territories of the United States|Territorial Upper Chamber Seats]] | seats7 = {{Composition bar|12|97|hex={{Republican Party (US)/meta/color}}}} | seats8_title = [[Territories of the United States|Territorial Lower Chamber Seats]] | seats8 = {{Composition bar|7|91|hex={{Republican Party (US)/meta/color}}}} --> }} Ang '''Partido Republikano''' o '''Republican Party''', kilala sa daglat na '''GOP''' (nangangahulugang '''''Grand Old Party'''''), ay isa sa mga dalawang malalaking partido politikal sa [[Estados Unidos ng Amerika]]. Katapat ito ng Partido Demokratiko (''Democratic Party''). Ang partidong ito ay pinangalanan sa republikanismo, isang dominanteng paniniwala noong [[Digmaang Mapanghimagsik sa Amerika|Rebolusyong Amerika]]. Nagkaroon na 19 pangulong na galing sa partido, ang una'y si [[Abraham Lincoln]] na naging pangulo mula 1861 hanggang 1865. Ang pinakahuli sa kasalukuyan ay si [[Donald Trump]], na naging ika-19 na pangulong republikano noong 20 Enero 2017. ==Mga Sanggunian== {{reflist}} {{stub}} [[Kategorya:Politika ng Estados Unidos]] sl6yghbum3z1q38wy7lj3dn2fo81auz 0 251610 1966049 1875437 2022-08-25T09:12:42Z SquidwardTentacools 123247 wikitext text/x-wiki {{italic title}} Ang '''''Plants vs. Zombies''''' ay isang [[larong bidyo]] na ''tower defense'' na ginawa ng PopCap Games para sa [[Microsoft Windows]] at [[OS X]]. Sa larong ito, ang manlalaro ay isang may-ari ng bahay na dapat ipagtanggol ang kanilang tahanan laban sa isang kawan ng mga ''[[zombie]]''. Nagpapakita ang mga ''zombie'' sa maraming daanan na maaaring makarating sa bahay ng player. Ang manlalaro ay nagtatanggol sa pamamagitan ng paglalagay ng mga [[halaman]] na umaatake sa mga ''zombie''. Maaaring mabili ang mga halaman gamit ang isang pera sa larong tinatawag na "sun" ([[araw]]). Kung makapasok ang isang ''zombie'' sa bahay sa anumang daan, matatalo ang manlalaro at dapat ulitin ang yugto. Ang laro na ito ay unang inilabas noong Mayo 5, 2009, at inilunsad sa Steam sa kaparehong araw.<ref name='Steam App 3590'>{{cite web | url = http://store.steampowered.com/app/3590/ | title = Plants vs. Zombies GOTY Edition | accessdate = 2010-08-11 | work = [[Steam (software)|Steam]] | publisher = [[Valve Corporation]]}}</ref><ref name='Steam News 2476'>{{cite web | url = http://store.steampowered.com/news/2476/ | title = Plants vs. Zombies Now Available | accessdate = 2010-08-11 | date = 2009-05-05 | work = [[Steam (software)|Steam]] | publisher = [[Valve Corporation]]}}</ref> Ang isang bersyon sa [[iOS]] ay inilabas noong Pebrero 2010, pati na rin ang isang bersyong HD para sa [[iPad]].<ref>{{cite web |url=http://popcap.mediaroom.com/index.php?s=43&item=151 |title=PopCap Launches Plants vs. Zombies HD App for iPad |publisher=Popcap.com |date= |accessdate=2010-06-14 |archive-date=2011-07-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110714065227/http://popcap.mediaroom.com/index.php?s=43&item=151 |url-status=dead }}</ref> ==Paglalaro== Sa ''Plants vs. Zombies'', ang mga manlalaro ay pipili ng mga halaman (at mga [[kabute]]) at ilalagay ang mga ito sa paligid ng bahay (iba't ibang lugar ng bawat antas) upang harapin at ipagtanggol ang may-ari ng bahay (ang manlalaro) mula sa mga pag-atake ng mga ''zombie''.<ref>https://web.archive.org/web/20120531081012/http://www.edge-online.com/reviews/review-plants-vs-zombies</ref> Maraming halaman ang maaari lamang umatake sa hilera na kinaroroonan nila, ngunit may ilan na maaaring umatake ng hanggang tatlong hilera sa isang pagkakataon (kabilang dito ang Threepeater). Palaging pumapasok ang mga ''zombie'' sa kanang bahagi at tuloy-tuloy na lumalakad sa linya (maliban kung kainin nila ang Garlic (bawang) ay magpapalit sila ng linya). Sa laro, mayroong mga ''lawn mower'' at ''pool cleaner'' (sa likod ng bahay) sa dulong kaliwa ng bakuran na maaaring sirain ang lahat ng mga ''zombie'' sa hanay, ngunit hindi sila magagamit muli hanggang sa susunod na antas. Karamihan sa mga ''zombie'' ay kakainin ang mga halaman na kanilang nakatagpo (bagama't mayroon ding mga uri ng mga zombie na tumatalon, dumudurog, at lumilipad sa mga halaman). Magsisimula ang manlalaro sa pamamagitan ng pagpili at pagtatanim ng isang paunang napiling halaman at tingnan kung anong mga ''zombie'' ang naroroon. Ang mga bagong halaman ay maaaring makuha sa dulo ng antas. Upang magtanim ng mga pananim, ang mga manlalaro ay dapat mangolekta ng mga "sun" (araw) mula sa mga halaman ng Sunflower ([[marisol]]) o mula sa kalangitan. Ang bawat halaman ay mayroong presyo. Karamihan sa mga halaman ay madaling kainin ng mga zombie. Ang mga kabute ay kailangang gisingin na Coffee Bean (butil ng kape) kung ginamit sa mga antas ng araw. Ang mga halaman ay kailangang itanim sa mga [[water lily|Lily Pad]] (maliban sa mga halamang nabubuhay sa tubig) kung sila ay itatanim sa tubig at kailangang itanim sa mga Flower Pot (pasong bulaklak) kung itatanim naman sa bubong. Maraming uri ng halaman ay may kanya-kanyang kakayahan, may mga halaman na kayang itapon ang kanilang mga panudla sa mga ''zombie'', maglabas ng araw, o direktang pumatay ng mga ''zombie'' sa pamamagitan ng pagsunog sa kanila, pagdurog sa kanila, o pagkain sa kanila. Mayroon ding iba't ibang uri ng ''zombie'', ang iba ay malalakas, mabilis tumakbo, agad na nakakasira ng mga halaman, maaaring lumipad gamit ang isang lobo, at ang iba ay sumasayaw pa tulad ni [[Michael Jackson]] (pinalitan ng [[Disco]] zombie sa "Game of the Year" version). Mayroong antas ng pag-unlad sa ibaba ng screen. Tuwing malaking wave, maraming mga ''zombie'' ang lumalabas nang sabay-sabay at kapag ang huling wave, may mga zombie na lumalabas mula sa palanguyan, lapida, o bumababa ang mga [[bungee]] zombie. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{stub}} [[Kategorya:Larong bidyo noong 2009]] [[Kategorya:Mga laro ng iOS]] [[Kategorya:Mga laro ng Android]] [[Kategorya:Mga laro ng Windows‎]] hecz03p6ac04guocagdsx36sqgs5nyz 1966050 1966049 2022-08-25T09:14:08Z SquidwardTentacools 123247 wikitext text/x-wiki {{italic title}} Ang '''''Plants vs. Zombies''''' ay isang [[larong bidyo]] na ''tower defense'' na ginawa ng PopCap Games para sa [[Microsoft Windows]] at [[OS X]]. Sa larong ito, ang manlalaro ay isang may-ari ng bahay na dapat ipagtanggol ang kanilang tahanan laban sa isang kawan ng mga ''[[zombie]]''. Nagpapakita ang mga ''zombie'' sa maraming daanan na maaaring makarating sa bahay ng player. Ang manlalaro ay nagtatanggol sa pamamagitan ng paglalagay ng mga [[halaman]] na umaatake sa mga ''zombie''. Maaaring mabili ang mga halaman gamit ang isang pera sa larong tinatawag na "sun" ([[araw]]). Kung makapasok ang isang ''zombie'' sa bahay sa anumang daan, matatalo ang manlalaro at dapat ulitin ang yugto. Ang laro na ito ay unang inilabas noong Mayo 5, 2009, at inilunsad sa Steam sa kaparehong araw.<ref name='Steam App 3590'>{{cite web | url = http://store.steampowered.com/app/3590/ | title = Plants vs. Zombies GOTY Edition | accessdate = 2010-08-11 | work = [[Steam (software)|Steam]] | publisher = [[Valve Corporation]]}}</ref><ref name='Steam News 2476'>{{cite web | url = http://store.steampowered.com/news/2476/ | title = Plants vs. Zombies Now Available | accessdate = 2010-08-11 | date = 2009-05-05 | work = [[Steam (software)|Steam]] | publisher = [[Valve Corporation]]}}</ref> Ang isang bersyon sa [[iOS]] ay inilabas noong Pebrero 2010, pati na rin ang isang bersyong HD para sa [[iPad]].<ref>{{cite web |url=http://popcap.mediaroom.com/index.php?s=43&item=151 |title=PopCap Launches Plants vs. Zombies HD App for iPad |publisher=Popcap.com |date= |accessdate=2010-06-14 |archive-date=2011-07-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110714065227/http://popcap.mediaroom.com/index.php?s=43&item=151 |url-status=dead }}</ref> ==Paglalaro== Sa ''Plants vs. Zombies'', ang mga manlalaro ay pipili ng mga halaman (at mga [[kabute]]) at ilalagay ang mga ito sa paligid ng bahay (iba't ibang lugar ng bawat antas) upang harapin at ipagtanggol ang may-ari ng bahay (ang manlalaro) mula sa mga pag-atake ng mga ''zombie''.<ref>https://web.archive.org/web/20120531081012/http://www.edge-online.com/reviews/review-plants-vs-zombies</ref> Maraming halaman ang maaari lamang umatake sa hilera na kinaroroonan nila, ngunit may ilan na maaaring umatake ng hanggang tatlong hilera sa isang pagkakataon (kabilang dito ang Threepeater). Palaging pumapasok ang mga ''zombie'' sa kanang bahagi at tuloy-tuloy na lumalakad sa linya (maliban kung kainin nila ang Garlic (bawang) ay magpapalit sila ng linya). Sa laro, mayroong mga ''lawn mower'' at ''pool cleaner'' (sa likod ng bahay) sa dulong kaliwa ng bakuran na maaaring sirain ang lahat ng mga ''zombie'' sa hanay, ngunit hindi sila magagamit muli hanggang sa susunod na antas. Karamihan sa mga ''zombie'' ay kakainin ang mga halaman na kanilang nakatagpo (bagama't mayroon ding mga uri ng mga zombie na tumatalon, dumudurog, at lumilipad sa mga halaman). Magsisimula ang manlalaro sa pamamagitan ng pagpili at pagtatanim ng isang paunang napiling halaman at tingnan kung anong mga ''zombie'' ang naroroon. Ang mga bagong halaman ay maaaring makuha sa dulo ng antas. Upang magtanim ng mga pananim, ang mga manlalaro ay dapat mangolekta ng mga "sun" (araw) mula sa mga halaman ng Sunflower ([[marisol]]) o mula sa kalangitan. Ang bawat halaman ay mayroong presyo. Karamihan sa mga halaman ay madaling kainin ng mga zombie. Ang mga kabute ay kailangang gisingin ng Coffee Bean (butil ng kape) kung ginamit sa mga antas ng araw. Ang mga halaman ay kailangang itanim sa mga [[water lily|Lily Pad]] (maliban sa mga halamang nabubuhay sa tubig) kung sila ay itatanim sa tubig at kailangang itanim sa mga Flower Pot (pasong bulaklak) kung itatanim naman sa bubong. Maraming uri ng halaman ay may kanya-kanyang kakayahan, may mga halaman na kayang itapon ang kanilang mga panudla sa mga ''zombie'', maglabas ng araw, o direktang pumatay ng mga ''zombie'' sa pamamagitan ng pagsunog sa kanila, pagdurog sa kanila, o pagkain sa kanila. Mayroon ding iba't ibang uri ng ''zombie'', ang iba ay malalakas, mabilis tumakbo, agad na nakakasira ng mga halaman, maaaring lumipad gamit ang isang lobo, at ang iba ay sumasayaw pa tulad ni [[Michael Jackson]] (pinalitan ng [[Disco]] zombie sa "Game of the Year" version). Mayroong antas ng pag-unlad sa ibaba ng screen. Tuwing malaking wave, maraming mga ''zombie'' ang lumalabas nang sabay-sabay at kapag ang huling wave, may mga zombie na lumalabas mula sa palanguyan, lapida, o bumababa ang mga [[bungee]] zombie. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{stub}} [[Kategorya:Larong bidyo noong 2009]] [[Kategorya:Mga laro ng iOS]] [[Kategorya:Mga laro ng Android]] [[Kategorya:Mga laro ng Windows‎]] 2c5qgy1lr9oyvox8u19pkcqgc4rut7q 1 257423 1965839 1567717 2022-08-24T12:11:55Z 2001:4454:58C:3C00:34F1:10E9:4637:FDD /* mapeh */ bagong seksiyon wikitext text/x-wiki == mapeh == hilagang asya [[Natatangi:Mga ambag/2001:4454:58C:3C00:34F1:10E9:4637:FDD|2001:4454:58C:3C00:34F1:10E9:4637:FDD]] 12:11, 24 Agosto 2022 (UTC) 2blzwvdw10pmwn5ddr9a2l1ddc8439c 1965878 1965839 2022-08-24T17:22:22Z Glennznl 73709 Kinansela ang pagbabagong 1965839 ni [[Special:Contributions/2001:4454:58C:3C00:34F1:10E9:4637:FDD|2001:4454:58C:3C00:34F1:10E9:4637:FDD]] ([[User talk:2001:4454:58C:3C00:34F1:10E9:4637:FDD|Usapan]]) wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 276726 1966000 1764739 2022-08-25T05:33:57Z Andre Engels 51 Ikinakarga sa [[Ilog Abulog]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ilog Abulog]] t3djxy8ydiss5wsmr8hxchzgynbwd6x 0 277753 1965889 1932066 2022-08-24T23:55:02Z Amaterasu 1-1 124330 logo added wikitext text/x-wiki {{Infobox university |name = Pamantasang Waseda |native_name = 早稲田大学 |image = Waseda university logo.svg |image_size = 250px |caption = |motto = {{lang-ja|学問の独立}} |mottoeng = Independence of scholarship |established = Oktubre 21, 1882 |type = Pribado |endowment = |president = Aiji Tanaka |city = [[Shinjuku, Tokyo|Shinjuku]] |state = [[Tokyo]] |country = Hapon |students = 51,129<ref name=FACTS2016>[https://www.waseda.jp/top/assets/uploads/2014/02/FACTS2016.pdf Waseda University FACTS 2016]</ref> |undergrad = 42,860<ref name=FACTS2016 /> |postgrad = 8,269<ref name=FACTS2016 /> |faculty = 2,176 full-time<ref name=FACTS2016 /><br />3,327 part-time<ref name=FACTS2016 /> |staff = 1,144 full-time<ref name=FACTS2016 /><br />136 part-time<ref name=FACTS2016 /> |campus = Urbano |former_names = Tōkyō Senmon Gakkō |colors = Maroon {{Color box|maroon|border=darkgray}}<ref>{{cite web |url=http://www.yomiuri.co.jp/adv/wol/dy/news/news03.htm |title=Waseda University Baseball Team: Renewing Ties with the University of Chicago after 72 Years |publisher=The Yomiuri Shimbun |work=Waseda OnLine }}</ref> |free_label = Athletics |free = 43 varsity teams |affiliations = [[Universitas 21]]<br />[[Association of Pacific Rim Universities|APRU]]<br />[[Universities Research Association|URA]]<br />[[Alliance of Asian Liberal Arts Universities|AALAU]] |mascot = Waseda Bear |website = {{URL|www.waseda.jp}} |footnotes = |address = |logo = }} {{Infobox Chinese | kanji = 早稲田大学 | romaji = Waseda daigaku | hiragana = わせだ だいがく | katakana = ワセダ ダイガク }} [[Talaksan:Waseda_University_Campus.jpg|thumb|Ōkuma Auditorium, isang kontemporaryong gusali na dinisenyo ni Satō Kōichi.]] Ang '''Pamantasang Waseda''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: {{Nihongo|''Waseda University''|早稲田大学|Waseda Daigaku}})&#x20;(<span class="t_nihongo_kanji" lang="ja">早稲田大学</span><span class="t_nihongo_comma" style="display:none">,</span>&#x20;''Waseda Daigaku''<sup class="t_nihongo_help noprint">[[:en:Help:Installing Japanese character sets|<span class="t_nihongo_icon" style="color: #00e; font: bold 80% sans-serif; text-decoration: none; padding: 0 .1em;">?</span>]]</sup>)&#x20;(<span class="t_nihongo_kanji" lang="ja">早稲田大学</span><span class="t_nihongo_comma" style="display:none">,</span>&#x20;''Waseda Daigaku''<sup class="t_nihongo_help noprint">[[:en:Help:Installing Japanese character sets|<span class="t_nihongo_icon" style="color: #00e; font: bold 80% sans-serif; text-decoration: none; padding: 0 .1em;">?</span>]]</sup>), dindaaglat bilang {{Nihongo|2=早大|3='''Sōdai'''}}&#x20;(<span class="t_nihongo_kanji" lang="ja">早大</span><sup class="t_nihongo_help noprint">[[:en:Help:Installing Japanese character sets|<span class="t_nihongo_icon" style="color: #00e; font: bold 80% sans-serif; text-decoration: none; padding: 0 .1em;">?</span>]]</sup>), ay isang pribadong unibersidad sa pananaliksik sa [[Shinjuku, Tokyo|Shinjuku]], [[Tokyo]]. Itinatag noong 1882 bilang ang '''''Tōkyō Senmon Gakkō''''' ni Ōkuma Shigenobu, ang paaralan ay pormal na naging Pamantasang Waseda noong 1902.<ref name="Waseda University">{{Cite web|title=About Waseda: Founding of the University|url=https://www.waseda.jp/top/en/about/work/history|access-date=6 Mayo 2016|publisher=Waseda University|archive-date=17 Enero 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190117150252/https://www.waseda.jp/top/en/about/work/history|url-status=dead}}</ref> Ang Waseda ay nararanggong kabilang sa mga mapili at prestihiyosong unibersidad sa Hapon. Ito ay madalas na ranggo sa tabi ng [[Pamantasang Keio]], ang karibal nito, bilang ang pinakamahusay na pribadong unibersidad sa Hapon. Ang Waseda ay kabilang sa mga napiling unibersidad na Hapon na nakakatanggap ng karagdagang pagpopondo sa Top Global University Project ng Ministri of Edukasyon, Kultura, Isports, Agham at Teknolohiya upang pahusayin ang pagiging kompetitibo ng Hapon sa pandaigdigang edukasyon.<ref>{{Cite web|title=Member University List|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160821171521/http://www.uni.international.mext.go.jp/university_list/Index/|deadurl=yes|url=http://www.uni.international.mext.go.jp/university_list/Index/|access-date=2016-07-29|archivedate=Agosto 21, 2016}}</ref> Sa Waseda nagtapos ang maraming kilalang ''alumni'', kabilang ang pitong [[Punong Ministro ng Hapon]], maraming mahalagang pigura sa panitikang Hapones, gaya nina Haruki Murakami, at maraming mga CEO. == Galerya == <gallery> File:OKUMA_Shigenobu.jpg|創立者 大隈重信 File:Sanae Takata.jpg|初代総長 高田早苗 File:Statue_of_Shigenobu_Okuma.jpg|大隈重信立像 File:Okuma1.jpg||杉原千畝顕彰碑 File:Waseda University - Central Library.JPG|早稲田大学図書館 File:Waseda_Law_School.jpg|小野梓記念館 File:Tsubouchi_Memorial_Theatre_Museum.jpg|坪内博士記念演劇博物館 File:早稲田大学 西早稲田キャンパス 51号館 (Nishi-Waseda Campus) - panoramio (1).jpg|西早稲田キャンパス51号館 File:早稲田大学 西早稲田キャンパス 63号館 (Nishi-Waseda Campus) - panoramio (1).jpg|西早稲田キャンパス63号館 File:早稲田大学政治経済学部新三号館.jpg|政治経済学部新3号館 File:Waseda University - Okuma auditorium and Okuma tower.JPG|大隈講堂と大隈記念タワー File:Waseda University Campus.jpg|大隈講堂 File:Waseda6.jpg|大隈記念タワー File:Campas cafe Waseda University 2010.jpg|戸山キャンパス File:Waseda Sai 2007.JPG|早稲田祭 File:Cheerleader Waseda.jpg|早稲田応援団 File:Japenesecheerleaders.jpg|早稲田チアリーダー File:Green Cab W-5 and W-6 Waseda University Campus Shuttle Rainbow II.jpg|シャトルバス File:Student cap of Waseda University Honjo Senior High School.png|角帽 </gallery> == Mga tala == {{reflist|30em}} == Mga kawing panlabas == {{Commons|Category:Waseda University}} *{{Official website||早稲田大学}} *{{Twitter|waseda_univ}} *{{Facebook|WasedaU|早稲田大学 (Waseda University)}} *{{YouTube|u=wasedaPR|Waseda University Official Channel}} *[https://chronicle100.waseda.jp/index.php?top 早稲田大学百年史] * {{osmrelation-inline|8115838}} {{Authority control}} {{Stub|Edukasyon|Hapon}} [[Kategorya:Mga pamantasan sa Hapon]] i9shqrjwylsr43an8uz7p6b96rdqnw3 0 278051 1965842 1892379 2022-08-24T12:15:29Z CommonsDelinker 1732 Removing "Niyamasabha.jpg", it has been deleted from Commons by [[commons:User:Gbawden|Gbawden]] because: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files uploaded by Arunvarmaother~commonswiki|]]. wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = Kerala | native_name = <!-- Please do not add any Indic script in this infobox, per WP:INDICSCRIPT policy. --> | native_name_lang = | other_name = Kēraḷam {{Photomontage | photo1a = | photo2a = Boathouse (7063399547).jpg | photo2b = Rice fields of Kuttanad.jpg | photo3a = Athirappilly Waterfalls 1.jpg | photo3b = 01KovalamBeach&Kerala.jpg | photo4a = Kathakali -Play with Kaurava.jpg | size = 220 | position = center | spacing = 3 | color = #FFFFFF | border = 3 | color_border = green }} | image_shield = Emblem of Kerala state Vector.svg | nickname = [[God's Own Country]], Spice Garden of India, Land of Coconuts (Sariling Bansang Diyos, Maanghang na Harding ng India, Lupa ng Buko) | image_map = IN-KL.svg | map_caption = Location of Kerala | map_caption1 = Map of Kerala | coordinates = {{coord|8.5|77|region:IN-KL|display=inline,title}} | coor_pinpoint = Thiruvananthapuram | subdivision_type = Country | subdivision_name = {{flag|India}} | established_title = Statehood | established_date = 1 November 1956 | seat_type = Capital | seat = [[Thiruvananthapuram]] | parts_type = [[List of Indian districts|Districts]] | parts_style = para | p1 = [[Districts of Kerala|14]] | governing_body = [[Government of Kerala]] | leader_title = [[Governors of Kerala|Governor]] | leader_name = [[P. Sathasivam]]<ref>{{cite web|work= [[The Hindu]] |url=http://www.thehindu.com/news/national/kerala/former-cji-p-sathasivam-sworn-in-as-kerala-governor/article6382260.ece?homepage=true |title= Sathasivam sworn in as Kerala Governor |date= 5 September 2014 |accessdate= 5 September 2014}}</ref> | leader_title1 = [[Chief Ministers of Kerala|Chief&nbsp;Minister]] | leader_name1 = [[Pinarayi Vijayan]] ([[Communist Party of India (Marxist)|CPI&nbsp;(M)]]) | unit_pref = Metric<!-- or US or UK --> | area_total_km2 = 38863 | area_rank = 22nd | elevation_footnotes = | elevation_m = | elevation_min_m = −2.2 | population_total = 33387677 | population_as_of = 2011 | population_footnotes = <ref>{{cite web|title=Kerala Population Census data 2011|url=http://www.census2011.co.in/census/state/kerala.html|website=Census 2011|accessdate=12 November 2015}}</ref> | population_density_km2 = auto | population_rank = [[List of states and union territories of India by population|13th]] | population_demonym = Keralite, [[Malayali]] | population_note = | timezone1 = [[Indian Standard Time|IST]] | utc_offset1 = +05:30 | iso_code = [[ISO 3166-2:IN|IN-KL]] | demographics_type1 = GDP {{nobold|(2018-19)}} | demographics1_footnotes = <ref>{{cite web |title= Kerala Budget Analysis 2018–19 |url= http://www.prsindia.org/uploads/media/State%20Budget%202018-19/Kerala%20Budget%20Analysis%202018-19.pdf |website= PRS Legislative Research |accessdate= 3 February 2018 |archive-date= 26 Agosto 2018 |archive-url= https://web.archive.org/web/20180826225340/http://www.prsindia.org/uploads/media/State%20Budget%202018-19/Kerala%20Budget%20Analysis%202018-19.pdf |url-status= dead }}</ref> | demographics1_title1 = Total | demographics1_info1 = {{INRConvert|7.73|lc}} | demographics1_title2 = Per capita | demographics1_info2 = {{INRConvert|155516}} | blank_name_sec1 = [[Human Development Index|HDI]] | blank_info_sec1 = {{increase}} 0.712 (High)<!--"0.712" IS SOURCED. PLEASE SEE FURTHER DETAILS IN THE SECTION ON IT BELOW AND THE DISCUSSION ON THE TALK PAGE BEFORE EDITING.--><ref>{{cite web|title=STATE WISE DATA |url=https://rbidocs.rbi.org.in/rdocs/Publications/PDFs/13SDP_240617EE2A8970184542E895DCE89D75A02259.PDF |website=rbi.org.in |publisher=Reserve Bank of India, New Delhi |accessdate=17 February 2017}}</ref> | blank1_name_sec1 = HDI rank | blank1_info_sec1 = 1st (2015) | blank_name_sec2 = [[Literacy in India|Literacy]] | blank_info_sec2 = 92.9% (1st) (2011 ) | blank1_name_sec2 = [[Official languages of India|Official language]] | blank1_info_sec2 = [[Wikang Malayalam|Malayalam]]<!--PLEASE DO NOT ADD "ENGLISH" HERE WITHOUT A REFERENCE, ELSE IT WILL BE REMOVED--> | website = {{URL|http://kerala.gov.in/}} | type = [[States and union territories of India|State]] | leader_title2 = [[Chief Secretary (India)|Chief Secretary]] | leader_name2 = Paul Antony [[Indian Administrative Service|IAS]]<ref>{{cite news |title=K.M. Abraham is Chief Secretary |url=http://www.thehindu.com/news/national/kerala/km-abraham-to-benext-chief-secretary/article19588048.ece |date=30 August 2017 |newspaper=The Hindu |access-date=7 October 2017}}</ref> | leader_title3 = [[Director General of Police]] | leader_name3 = [[Lokanath Behera]] [[Indian Police Service|IPS]] | leader_title4 = [[Legislature of Kerala|Legislature]] | leader_name4 = [[Unicameral]] ([[List of constituencies of Kerala Legislative Assembly|141 seats]]){{ref|cap|†}} <!-- only leader_{title|name}1-4 allowed |leader_title5 = [[Lok Sabha|Parliamentary constituencies]] |leader_name5 = 20 |leader_title6 = [[High Courts of India|High Court]] |leader_name6 = [[Kerala High Court]] [[Kochi]] -->| elevation_max_m = 2695 | footnotes = {{Infobox region symbols | embedded = yes | region = <!-- Name of the state or region --> | region_type = <!-- Type of state or region (default is State) --> | country = [[Kerala]] | flag = | emblem = | language = | song = | dance = [[Kathakali]] | animal = [[Indian Elephant]] | bird = [[Great Hornbill]] | fish = [[Green chromide]] | flower = [[Cassia fistula|Golden Rain tree]] | fruit = [[Jackfruit]] | tree = [[Coconut tree]] | insect = | vegetable= | river = | sport = | costume = | color = <!-- or | colour = --> }}}} Ang '''Kerala''' ({{IPAc-en|ˈ|k|ɛ|r|ə|l|ə}}), ay isang estado ng timog [[India]]. Ito ay itinatag noong Nobyembre 1, 1956, na may batas na [[States Reorganisation Act]] sa pamamagitan ng pag-combine ng mga rehiyon na nagsasalita ng Malayalam. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Estado at Teritoryo ng India}} [[Kaurian:Mga estado ng India]] ed4n24eyiekuy5s0aejn44kzso1rpv3 0 279604 1966037 1942240 2022-08-25T08:13:49Z 136.158.41.244 wikitext text/x-wiki {{about|Kim Ji-soo na kasapi ng Black Pink|sa mang-aawit na lalaki na ipinanganak noong 1990|Kim Ji-soo}} {{Korean name|Kim}} {{Infobox person/Wikidata}} {{Infobox Korean name |content1=Jisoo |field1=Alyas |hangul=김지수 |mr=Gim Jisoo |rr=Kim Jisoo |othername=namalain |tittle=Kim Ji-Soo }} Si '''Kim Ji-soo''' ({{korean|김지수}}, ipinanganak Enero 3, 1995), mas kilala bilang '''Jisoo''' ({{korean|지수}}), ay aktres at mang-aawit na mula sa [[Timog Korea]]. Siya rin ay miyembro ng grupong [[Black Pink]].<ref>{{cita web |url =http://www.ajunews.com/view/20141021150458284|title=YG 걸그룹 김지수 화제…레드벨벳과 미모 경쟁|accessdate =15 Oktubre 2016|publisher =ajunews|language=Koreano}}</ref>/|title=BLACKPINK: Is Jisoo Standing Out Over Other Three Members In YG Entertainment’s New K-Pop Girl Group Because She Looks Like Dara Of 2NE1?|date=Setyembre 3, 2016|accessdate=Nobyembre 12, 2018|language=Ingles|publisher=The Inquisitr}}</ref> == Talambuhay == === 1995-2015: Kamusmusan at mga unang pagsabak sa karera === Si Kim Ji-soo ay ipinanganak noong Enero 3, 1995 sa [[Gunpo]], [[Gyeonggi Province|Gyeonggi]], [[Timog Korea]].<ref>{{Cite web|url=http://sports.khan.co.kr/entertainment/sk_index.html?art_id=201706230815003&sec_id=540301&pt=nv|title=[아이돌 고향을 찾아서①] 우리 고향 아이돌 누가 있을까|last=Son|first=Minji|date=June 23, 2017|website=Sports Tendency (in Korean)|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=April 20, 2019}}</ref> Siya ay naging isang trainee sa ilalim ng [[YG Entertainment]] noong 2011 sa edad na 16 taong gulang.<ref>{{Cite web|url=http://koreajoongangdaily.joins.com/news/article/article.aspx?aid=3026175|title=BlackPink's long journey to the top : After six years as trainees, YG's newest girl group now dominates the charts|last=Lee|first=Mi-hyun|date=November 15, 2016|website=Korea Joongang Daily|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=April 28, 2019}}</ref> Sinimulan ng YG sa pamamagitan ng teaser ng litrato ni Kim noong 2012 at muli noong 2013. Siya ay nagsiwalat bilang bahagi ng panghuling line-up sa 2016.<ref>{{Cite web|url=http://www.yg-life.com/archives/75071?lang=en|title=[Exclusive] YG's new girl group will finally be unveiled...Soon to debut|last=|first=|date=May 18, 2016|website=YG Life|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=April 20, 2019}}</ref> Si Jisoo ay ipinanganak noong Enero 3, 1995 sa [[Gunpo]], [[Timog Korea]]. Pumasok siya sa grupong Black Pink noong Hunyo 15, 2016. Bago nito, lumabas na siya sa ilang mga musikang bidyo kasama ang mga mang-aawit sa YG Entertainment. Nagtrabaho din siya bilang [[modelo]] sa ilang mga tatak at may natatanging paglabas sa seryeng pantelebisyon na ''[[The Producers]]''.<ref name=inquisitr /> Noong Pebrero 1, 2017, ipinapahayag ng SBS na ang Jisoo ang bagong MC (nagtatanghal ng palabas) para sa [[Inkigayo]], kasama ang [[Park Jin-young (mang-aawit)|Jinyoung]] ng [[Got7|GOT7]] at Doyoung ng [[NCT]]. == Pilmograpiya == === Mga musikang bidyo === {| class="wikitable" !Taon !Pamagat !Umawit |- |2014 |«스포일러» <small>(''Spoiler'')</small> |Epik High |- |2014 |I'm Different |Hi Suhyun |- |2016 |«붐바야» <small>(''Boombayah'')</small> | rowspan="6" |[[Black Pink|BLACKPINK]] |- |2016 |«휘파람» <small>(Hwiparam; ''Whistle'')</small> |- |2016 |«불장난» <small>(Buljangnan; ''Playing With Fire'')</small> |- |2016 |«Stay» |- |2017 |«마지막처럼» <small>(''As if it's your last)''</small> |- |2018 |Ddu-Du Ddu-Du |} === Mga ''variety show'' === {| class="wikitable" ! Taon ! Pamagat ! Himpilan ! Mga tanda |- | 2016 || ''[[Running Man]]'' || [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || Invitada, (kabanta 330) |- | rowspan="2" | 2017 || ''King of Mask Singer'' || MBC || Jueza Invitada, (kabanata 121-122) |- |''Inkigayo'' || [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || Kabatana 898-945 |- | rowspan="2" |2018 |''Unexpected Q'' |MBC |Bisita, (kabanata 11) |- |''[[Running Man]]'' |SBS |Bisita (kabanata 495) |} ==Mga sanggunian== {{reflist}} == Mga kawing panlabas == * [https://www.nautiljon.com/people/ji+soo+%5bblackpink%5d.html Fiche] sa ''nautiljon.com'' {{Black Pink}} {{DEFAULTSORT:Jisoo}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 1995]] [[Kategorya:Mga artista mula sa Timog Korea]] [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Timog Korea]] [[Kategorya:Mga modelo]] ecm60e7vv6qfqrn0e7d54eiawv2d2h6 1966040 1966037 2022-08-25T08:15:25Z 136.158.41.244 Kim Ji-soo (Korean: 김지수; born January 3, 1995), known mononymously as Jisoo, is a South Korean singer and actress. She debuted as a member of the girl group Blackpink, formed by YG Entertainment, in August 2016. wikitext text/x-wiki {{about|Kim Ji-soo na kasapi ng Black Pink|sa mang-aawit na lalaki na ipinanganak noong 1990|Kim Ji-soo}} {{Korean name|Kim}} {{Infobox person/Wikidata}} {{Infobox Korean name |content1=Jisoo |field1=Alyas |hangul=김지수 |mr=Gim Jisoo |rr=Kim Jisoo |othername=namalain |tittle=Kim Ji-Soo }}Kim Ji-soo (Korean: 김지수; born January 3, 1995), known mononymously as Jisoo, is a '''South Korean singer and actress'''. She debuted as a member of the girl group Blackpink, formed by YG Entertainment, in August 2016. == Talambuhay == === 1995-2015: Kamusmusan at mga unang pagsabak sa karera === Si Kim Ji-soo ay ipinanganak noong Enero 3, 1995 sa [[Gunpo]], [[Gyeonggi Province|Gyeonggi]], [[Timog Korea]].<ref>{{Cite web|url=http://sports.khan.co.kr/entertainment/sk_index.html?art_id=201706230815003&sec_id=540301&pt=nv|title=[아이돌 고향을 찾아서①] 우리 고향 아이돌 누가 있을까|last=Son|first=Minji|date=June 23, 2017|website=Sports Tendency (in Korean)|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=April 20, 2019}}</ref> Siya ay naging isang trainee sa ilalim ng [[YG Entertainment]] noong 2011 sa edad na 16 taong gulang.<ref>{{Cite web|url=http://koreajoongangdaily.joins.com/news/article/article.aspx?aid=3026175|title=BlackPink's long journey to the top : After six years as trainees, YG's newest girl group now dominates the charts|last=Lee|first=Mi-hyun|date=November 15, 2016|website=Korea Joongang Daily|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=April 28, 2019}}</ref> Sinimulan ng YG sa pamamagitan ng teaser ng litrato ni Kim noong 2012 at muli noong 2013. Siya ay nagsiwalat bilang bahagi ng panghuling line-up sa 2016.<ref>{{Cite web|url=http://www.yg-life.com/archives/75071?lang=en|title=[Exclusive] YG's new girl group will finally be unveiled...Soon to debut|last=|first=|date=May 18, 2016|website=YG Life|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=April 20, 2019}}</ref> Si Jisoo ay ipinanganak noong Enero 3, 1995 sa [[Gunpo]], [[Timog Korea]]. Pumasok siya sa grupong Black Pink noong Hunyo 15, 2016. Bago nito, lumabas na siya sa ilang mga musikang bidyo kasama ang mga mang-aawit sa YG Entertainment. Nagtrabaho din siya bilang [[modelo]] sa ilang mga tatak at may natatanging paglabas sa seryeng pantelebisyon na ''[[The Producers]]''.<ref name=inquisitr /> Noong Pebrero 1, 2017, ipinapahayag ng SBS na ang Jisoo ang bagong MC (nagtatanghal ng palabas) para sa [[Inkigayo]], kasama ang [[Park Jin-young (mang-aawit)|Jinyoung]] ng [[Got7|GOT7]] at Doyoung ng [[NCT]]. == Pilmograpiya == === Mga musikang bidyo === {| class="wikitable" !Taon !Pamagat !Umawit |- |2014 |«스포일러» <small>(''Spoiler'')</small> |Epik High |- |2014 |I'm Different |Hi Suhyun |- |2016 |«붐바야» <small>(''Boombayah'')</small> | rowspan="6" |[[Black Pink|BLACKPINK]] |- |2016 |«휘파람» <small>(Hwiparam; ''Whistle'')</small> |- |2016 |«불장난» <small>(Buljangnan; ''Playing With Fire'')</small> |- |2016 |«Stay» |- |2017 |«마지막처럼» <small>(''As if it's your last)''</small> |- |2018 |Ddu-Du Ddu-Du |} === Mga ''variety show'' === {| class="wikitable" ! Taon ! Pamagat ! Himpilan ! Mga tanda |- | 2016 || ''[[Running Man]]'' || [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || Invitada, (kabanta 330) |- | rowspan="2" | 2017 || ''King of Mask Singer'' || MBC || Jueza Invitada, (kabanata 121-122) |- |''Inkigayo'' || [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || Kabatana 898-945 |- | rowspan="2" |2018 |''Unexpected Q'' |MBC |Bisita, (kabanata 11) |- |''[[Running Man]]'' |SBS |Bisita (kabanata 495) |} ==Mga sanggunian== {{reflist}} == Mga kawing panlabas == * [https://www.nautiljon.com/people/ji+soo+%5bblackpink%5d.html Fiche] sa ''nautiljon.com'' {{Black Pink}} {{DEFAULTSORT:Jisoo}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 1995]] [[Kategorya:Mga artista mula sa Timog Korea]] [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Timog Korea]] [[Kategorya:Mga modelo]] 4rwl1tew4uzw02njprsbhp5whd1w34u 1966051 1966040 2022-08-25T09:44:57Z Glennznl 73709 Kinansela ang pagbabagong 1966040 ni [[Special:Contributions/136.158.41.244|136.158.41.244]] ([[User talk:136.158.41.244|Usapan]]) wikitext text/x-wiki {{about|Kim Ji-soo na kasapi ng Black Pink|sa mang-aawit na lalaki na ipinanganak noong 1990|Kim Ji-soo}} {{Korean name|Kim}} {{Infobox person/Wikidata}} {{Infobox Korean name |content1=Jisoo |field1=Alyas |hangul=김지수 |mr=Gim Jisoo |rr=Kim Jisoo |othername=namalain |tittle=Kim Ji-Soo }} Si '''Kim Ji-soo''' ({{korean|김지수}}, ipinanganak Enero 3, 1995), mas kilala bilang '''Jisoo''' ({{korean|지수}}), ay aktres at mang-aawit na mula sa [[Timog Korea]]. Siya rin ay miyembro ng grupong [[Black Pink]].<ref>{{cita web |url =http://www.ajunews.com/view/20141021150458284|title=YG 걸그룹 김지수 화제…레드벨벳과 미모 경쟁|accessdate =15 Oktubre 2016|publisher =ajunews|language=Koreano}}</ref>/|title=BLACKPINK: Is Jisoo Standing Out Over Other Three Members In YG Entertainment’s New K-Pop Girl Group Because She Looks Like Dara Of 2NE1?|date=Setyembre 3, 2016|accessdate=Nobyembre 12, 2018|language=Ingles|publisher=The Inquisitr}}</ref> == Talambuhay == === 1995-2015: Kamusmusan at mga unang pagsabak sa karera === Si Kim Ji-soo ay ipinanganak noong Enero 3, 1995 sa [[Gunpo]], [[Gyeonggi Province|Gyeonggi]], [[Timog Korea]].<ref>{{Cite web|url=http://sports.khan.co.kr/entertainment/sk_index.html?art_id=201706230815003&sec_id=540301&pt=nv|title=[아이돌 고향을 찾아서①] 우리 고향 아이돌 누가 있을까|last=Son|first=Minji|date=June 23, 2017|website=Sports Tendency (in Korean)|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=April 20, 2019}}</ref> Siya ay naging isang trainee sa ilalim ng [[YG Entertainment]] noong 2011 sa edad na 16 taong gulang.<ref>{{Cite web|url=http://koreajoongangdaily.joins.com/news/article/article.aspx?aid=3026175|title=BlackPink's long journey to the top : After six years as trainees, YG's newest girl group now dominates the charts|last=Lee|first=Mi-hyun|date=November 15, 2016|website=Korea Joongang Daily|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=April 28, 2019}}</ref> Sinimulan ng YG sa pamamagitan ng teaser ng litrato ni Kim noong 2012 at muli noong 2013. Siya ay nagsiwalat bilang bahagi ng panghuling line-up sa 2016.<ref>{{Cite web|url=http://www.yg-life.com/archives/75071?lang=en|title=[Exclusive] YG's new girl group will finally be unveiled...Soon to debut|last=|first=|date=May 18, 2016|website=YG Life|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=April 20, 2019}}</ref> Si Jisoo ay ipinanganak noong Enero 3, 1995 sa [[Gunpo]], [[Timog Korea]]. Pumasok siya sa grupong Black Pink noong Hunyo 15, 2016. Bago nito, lumabas na siya sa ilang mga musikang bidyo kasama ang mga mang-aawit sa YG Entertainment. Nagtrabaho din siya bilang [[modelo]] sa ilang mga tatak at may natatanging paglabas sa seryeng pantelebisyon na ''[[The Producers]]''.<ref name=inquisitr /> Noong Pebrero 1, 2017, ipinapahayag ng SBS na ang Jisoo ang bagong MC (nagtatanghal ng palabas) para sa [[Inkigayo]], kasama ang [[Park Jin-young (mang-aawit)|Jinyoung]] ng [[Got7|GOT7]] at Doyoung ng [[NCT]]. == Pilmograpiya == === Mga musikang bidyo === {| class="wikitable" !Taon !Pamagat !Umawit |- |2014 |«스포일러» <small>(''Spoiler'')</small> |Epik High |- |2014 |I'm Different |Hi Suhyun |- |2016 |«붐바야» <small>(''Boombayah'')</small> | rowspan="6" |[[Black Pink|BLACKPINK]] |- |2016 |«휘파람» <small>(Hwiparam; ''Whistle'')</small> |- |2016 |«불장난» <small>(Buljangnan; ''Playing With Fire'')</small> |- |2016 |«Stay» |- |2017 |«마지막처럼» <small>(''As if it's your last)''</small> |- |2018 |Ddu-Du Ddu-Du |} === Mga ''variety show'' === {| class="wikitable" ! Taon ! Pamagat ! Himpilan ! Mga tanda |- | 2016 || ''[[Running Man]]'' || [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || Invitada, (kabanta 330) |- | rowspan="2" | 2017 || ''King of Mask Singer'' || MBC || Jueza Invitada, (kabanata 121-122) |- |''Inkigayo'' || [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || Kabatana 898-945 |- | rowspan="2" |2018 |''Unexpected Q'' |MBC |Bisita, (kabanata 11) |- |''[[Running Man]]'' |SBS |Bisita (kabanata 495) |} ==Mga sanggunian== {{reflist}} == Mga kawing panlabas == * [https://www.nautiljon.com/people/ji+soo+%5bblackpink%5d.html Fiche] sa ''nautiljon.com'' {{Black Pink}} {{DEFAULTSORT:Jisoo}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 1995]] [[Kategorya:Mga artista mula sa Timog Korea]] [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Timog Korea]] [[Kategorya:Mga modelo]] ecm60e7vv6qfqrn0e7d54eiawv2d2h6 1966052 1966051 2022-08-25T09:45:19Z Glennznl 73709 Kinansela ang pagbabagong 1966037 ni [[Special:Contributions/136.158.41.244|136.158.41.244]] ([[User talk:136.158.41.244|Usapan]]) wikitext text/x-wiki {{about|Kim Ji-soo na kasapi ng Black Pink|sa mang-aawit na lalaki na ipinanganak noong 1990|Kim Ji-soo}} {{Korean name|Kim}} {{Infobox person/Wikidata}} {{Infobox Korean name |content1=Jisoo |field1=Alyas |hangul=김지수 |mr=Gim Jisoo |rr=Kim Jisoo |othername=namalain |tittle=Kim Ji-Soo }} Si '''Kim Ji-soo''' ({{korean|김지수}}, ipinanganak Enero 3, 1995), mas kilala bilang '''Jisoo''' ({{korean|지수}}), ay aktres at mang-aawit na mula sa [[Timog Korea]]. Siya rin ay miyembro ng grupong [[Black Pink]].<ref>{{cita web |url =http://www.ajunews.com/view/20141021150458284|title=YG 걸그룹 김지수 화제…레드벨벳과 미모 경쟁|accessdate =15 Oktubre 2016|publisher =ajunews|language=Koreano}}</ref> Sinasabing siya ang pinaka kapansin-pansin sa mga kasapi ng Black Pink dahil nakakahawig niya si [[Sandara Park|Dara]] ng [[2NE1]].<ref name=inquisitr>{{cite news|url=https://www.inquisitr.com/3478236/blackpink-is-jisoo-standing-out-over-other-three-members-in-yg-entertainments-new-k-pop-girl-group-because-she-looks-like-dara-of-2ne1/|title=BLACKPINK: Is Jisoo Standing Out Over Other Three Members In YG Entertainment’s New K-Pop Girl Group Because She Looks Like Dara Of 2NE1?|date=Setyembre 3, 2016|accessdate=Nobyembre 12, 2018|language=Ingles|publisher=The Inquisitr}}</ref> == Talambuhay == === 1995-2015: Kamusmusan at mga unang pagsabak sa karera === Si Kim Ji-soo ay ipinanganak noong Enero 3, 1995 sa [[Gunpo]], [[Gyeonggi Province|Gyeonggi]], [[Timog Korea]].<ref>{{Cite web|url=http://sports.khan.co.kr/entertainment/sk_index.html?art_id=201706230815003&sec_id=540301&pt=nv|title=[아이돌 고향을 찾아서①] 우리 고향 아이돌 누가 있을까|last=Son|first=Minji|date=June 23, 2017|website=Sports Tendency (in Korean)|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=April 20, 2019}}</ref> Siya ay naging isang trainee sa ilalim ng [[YG Entertainment]] noong 2011 sa edad na 16 taong gulang.<ref>{{Cite web|url=http://koreajoongangdaily.joins.com/news/article/article.aspx?aid=3026175|title=BlackPink's long journey to the top : After six years as trainees, YG's newest girl group now dominates the charts|last=Lee|first=Mi-hyun|date=November 15, 2016|website=Korea Joongang Daily|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=April 28, 2019}}</ref> Sinimulan ng YG sa pamamagitan ng teaser ng litrato ni Kim noong 2012 at muli noong 2013. Siya ay nagsiwalat bilang bahagi ng panghuling line-up sa 2016.<ref>{{Cite web|url=http://www.yg-life.com/archives/75071?lang=en|title=[Exclusive] YG's new girl group will finally be unveiled...Soon to debut|last=|first=|date=May 18, 2016|website=YG Life|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=April 20, 2019}}</ref> Si Jisoo ay ipinanganak noong Enero 3, 1995 sa [[Gunpo]], [[Timog Korea]]. Pumasok siya sa grupong Black Pink noong Hunyo 15, 2016. Bago nito, lumabas na siya sa ilang mga musikang bidyo kasama ang mga mang-aawit sa YG Entertainment. Nagtrabaho din siya bilang [[modelo]] sa ilang mga tatak at may natatanging paglabas sa seryeng pantelebisyon na ''[[The Producers]]''.<ref name=inquisitr /> Noong Pebrero 1, 2017, ipinapahayag ng SBS na ang Jisoo ang bagong MC (nagtatanghal ng palabas) para sa [[Inkigayo]], kasama ang [[Park Jin-young (mang-aawit)|Jinyoung]] ng [[Got7|GOT7]] at Doyoung ng [[NCT]]. == Pilmograpiya == === Mga musikang bidyo === {| class="wikitable" !Taon !Pamagat !Umawit |- |2014 |«스포일러» <small>(''Spoiler'')</small> |Epik High |- |2014 |I'm Different |Hi Suhyun |- |2016 |«붐바야» <small>(''Boombayah'')</small> | rowspan="6" |[[Black Pink|BLACKPINK]] |- |2016 |«휘파람» <small>(Hwiparam; ''Whistle'')</small> |- |2016 |«불장난» <small>(Buljangnan; ''Playing With Fire'')</small> |- |2016 |«Stay» |- |2017 |«마지막처럼» <small>(''As if it's your last)''</small> |- |2018 |Ddu-Du Ddu-Du |} === Mga ''variety show'' === {| class="wikitable" ! Taon ! Pamagat ! Himpilan ! Mga tanda |- | 2016 || ''[[Running Man]]'' || [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || Invitada, (kabanta 330) |- | rowspan="2" | 2017 || ''King of Mask Singer'' || MBC || Jueza Invitada, (kabanata 121-122) |- |''Inkigayo'' || [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || Kabatana 898-945 |- | rowspan="2" |2018 |''Unexpected Q'' |MBC |Bisita, (kabanata 11) |- |''[[Running Man]]'' |SBS |Bisita (kabanata 495) |} ==Mga sanggunian== {{reflist}} == Mga kawing panlabas == * [https://www.nautiljon.com/people/ji+soo+%5bblackpink%5d.html Fiche] sa ''nautiljon.com'' {{Black Pink}} {{DEFAULTSORT:Jisoo}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 1995]] [[Kategorya:Mga artista mula sa Timog Korea]] [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Timog Korea]] [[Kategorya:Mga modelo]] rylbotv4vfwlkpbh6lrkn2244r0564h 0 293123 1966061 1937736 2022-08-25T10:59:00Z Ivan P. Clarin 84769 /* Banta */ wikitext text/x-wiki {{Infobox hurricane | Name = {{Color box|crimson|Bagyong Tisoy (Kammuri)}} | Year = 2019 | Basin = WPac | image = Kammuri 2019-12-02 0515Z.jpg | Image name = Si Bagyong Tisoy (Kammuri) noong 2, Disyembre 2019 | Formed = Nobyembre 23, 2019 | Dissipated = Disyembre 7, 2019 | 10-min winds = 90 | 1-min winds = 115 | Pressure = 955 | Damages = 116 | Fatalities = 12 nasawi, total | Areas = Guam, [[Pilipinas]] | Hurricane season = [[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2019]] }} Ang '''Bagyong Tisoy''', (Pagtatalagang pandaigdig: '''Bagyong Kammuri''') ay isang malakas na bagyo na umabot ng kategoryang 4 ito ay nanalasa sa mga [[Rehiyon ng Bicol]], [[CALABARZON]], [[Mimaropa]] at [[Silangang Visayas]] noong Disyembre 2 at 3, 2019 mahihiluntad ito sa [[Bagyong Nina (2016)|Bagyong Nina]] at [[Bagyong Glenda|Glenda]] makalipas ang 5 at 3 taon. Ang Bagyong Tisoy ay ang ika 20 malakas na bagyo na tumama sa Pilipinas taong 2019.<ref>http://saksingayon.com/tag/pagasa</ref><ref>https://news.abs-cbn.com/news/12/02/19/libo-libo-inilikas-sa-bicol-region-dahil-sa-bagyong-tisoy</ref> ==Kasaysayan== [[Talaksan:Kammuri 2019 track.png|thumb|Ang track ng Bagyong Kammuri (Tisoy)]] [[Talaksan:Typhoon Kammuri (2019) chart.png|thumb]] Ang Bagyong Tisoy ay ang ika (1928) na bagyong pumasok sa Pilipinas sa buwan pagitan ng Nobyembre-Disyembre 2019; noong Nobyembre 23 ito ay namuo sa [[Karagatang Pasipiko]] at naging Tropikal Depresyon noong Nobyembre 25 sa pagitan ng Guam, pag sapit ng Nobyembre 27 ito ay naging isang Severe Tropikal habang binabaybay ang karagatang Pilipinas, direksyon pa-kanluran sa [[Catanduanes]] o probinsya ng [[Quezon]]. Hango ang pangalang "Tisoy" ay ibig sabihin "Gwapo", "Mistiso" kahalintulad sa "Bagyong Pogi"<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Typhoon_Maemi</ref>(Maemi, 2003).<ref>https://news.abs-cbn.com/news/11/28/19/typhoon-kammuri-to-pound-sea-games-venues</ref><ref>https://news.abs-cbn.com/news/12/01/19/samar-catanduanes-under-signal-no2-due-to-tisoy</ref><ref>https://news.mb.com.ph/2019/12/01/catanduanes-braces-for-typhoon-tisoy</ref><ref>http://saksingayon.com/tag/bagyo</ref>Ito naglandfall sa mga bayan ng: [[Gubat, Sorsogon]], [[San Pascual, Masbate]],[[Torrijos, Marinduque]] at [[Naujan, Oriental Mindoro]]. ==Banta== [[Talaksan:Kammuri 2019-12-03 0255Z (alternate).jpg|thumb|Ang galaw ni Bagyong Tisoy (Kammuri) noong 3, Disyembre 2019]] Unang dinaanan ng Bagyong Tisoy ang bayan ng [[Gubat, Sorsogon]] at sa bayan ng [[San Pascual, Masbate]] sa isla ng Burias, tinatayang aabot sa 100+ na bahay ang nawasak na bagyo sa ka-bicolan. Pinagbabantaan nitong tahakin ang Bondoc Peninsula sa Southern Portion ng Quezon province, matapos nag land-fall ito sa Torrijos, Marinduque hanggang [[Naujan, Oriental Mindoro]] . Ang [[Rehiyon ng Bicol]], [[Calabarzon]], [[Kalakhang Maynila]] at [[Gitnang Luzon]] ay ang mga rehiyon na bina-bantayan ng PAGASA, dahil sa pagbabanta ng Bagyong Tisoy sa katimugang Luzon kasama rito ang isla ng [[Mindoro]],<ref>https://news.abs-cbn.com/news/12/01/19/tisoy-to-make-landfall-over-bicol-monday-night-pagasa</ref><ref>https://www.gmanetwork.com/news/scitech/weather/717353/typhoon-tisoy-enters-par-pagasa/story</ref> Ang unang tatawirin o tutumbukin nito ay ang Bicol area maging ang [[Quezon]] na naka-red alert sa ilalam ng banta ng bagyo, Malubhang mapanganib ang bagyo sa dala nitong mamalakas na hangin maging ang ulan, ka-parehas sa tinahak ni "Super Bagyong Rosing" noong Nobyembre 1995 maka-lipas ang 12 na taon. ito ay tatapat sa pag lulunsad "2019 Southeast Asian Games" habang sa conference ay binigyan rin ng storm chasers at mobile radars sa dadausan ng 2019 Seagames. [[Talaksan:Kammuri 2019-12-02 1830Z to 2019-12-03 0200Z.gif|thumb|Ang kuha mula sa satellite sa Bagyong Kammuri (Tisoy)]] ==Pinsala== Nagdulot ito ng malawakang pag-kasira ng mga bahay sa lalawigan ng [[Albay]], [[Camarines Sur]], [[Marinduque]], [[Romblon]] at [[Sorsogon]], dahil sa lakas at bugso ng hangin at nag-labas ng matitinding pag-ulan sa mga lalawigan ng [[Batangas]], [[Cavite]], [[Laguna]], [[Quezon]] at mga lalawigan ng Mindoro. Nag pa-baha si Tisoy sa bahagi ng Western Laguna portion sa mga lungsod ng Biñan, Cabuyao, Calamba, Sta. Rosa at San Pedro. ==Typhoon Storm Warning Signal== {|class="wikitable" style="margin:1em auto 1em auto;"| Disyembre 3, 2019 |- ! PSWS !! LUZON !! VISAYAS !! MINDANAO |- | style=background-color:gold;" |PSWS #3 || [[Albay]], [[Batangas]], [[Camarines Norte]], [[Camarines Sur]], [[Catanduanes]], [[Cavite]], [[Laguna]], [[Marinduque]], [[Masbate]], [[Occidental Mindoro]], [[Oriental Mindoro]], [[Quezon]]/timog, [[Romblon]], [[Sorsogon]] || [[Eastern Samar]]/hilaga, [[Northern Samar]], [[Samar]]/hilaga || WALA |- | style="background-color:yellow;" |PSWS #2 || [[Bataan]], [[Bulacan]], [[Kalakhang Maynila]], [[Pampanga]], [[Quezon]]/hilaga, [[Rizal]], [[Tarlac]], [[Zambales]] || [[Aklan]], [[Capiz]], [[Guimaras]], [[Iloilo]], [[Negros Occidental]]/hilaga, [[Biliran]], [[Cebu]]/hilaga, [[Eastern Samar]]/timog, [[Samar]]/timog, [[Leyte]] || WALA |- | style="background-color:lightyellow;" |PSWS #1 || [[Benguet]], Calamian Islands, Cuyo Islands, [[Ifugao]], [[Ilocos Sur]], [[Isabela]]/timog, [[La Union]], [[Mountain Province]], [[Nueva Ecija]], [[Nueva Vizcaya]], [[Palawan]]\hilaga, [[Quirino]], [[Aurora]]/hilaga || [[Bohol]], [[Cebu]]/timog, [[Negros Occidental]]/timog, [[Negros Oriental]], [[Siquijor]], [[Timog Leyte]] || [[Dinagat Islands]], [[Surigao del Norte]], Siargao Island |} ==Tingnan rin== * [[Bagyong Milenyo]] * [[Bagyong Nona]] {{S-start}} {{Succession box|before=[[Bagyong Sarah (2019)|Sarah]]|title=Kapalitan|years={{tcname unused|Tamaraw}}|after=[[Bagyong Ursula|Ursula]]}} {{S-end}} ; Kapalit pangalan * {{tcname unused|Tamaraw}} ==Sanggunian== {{reflist}} {{usbong|Panahon|Kalikasan}} [[Kategorya:Mga bagyo]] [[Kategorya:2019 sa Pilipinas]] [[Kategorya:Bagyo sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga kalamidad sa Pilipinas ng 2019]] [[Kategorya:Bagyo sa Pasipiko]] 6z9pp7q6vdnr1utcxf8hqe9jp2e7th0 0 294647 1965841 1964457 2022-08-24T12:14:17Z Jules* 115895 Kinansela ang pagbabagong 1964457 ni [[Special:Contributions/2601:602:8705:207A:6552:9C2B:F01B:324D|2601:602:8705:207A:6552:9C2B:F01B:324D]] ([[User talk:2601:602:8705:207A:6552:9C2B:F01B:324D|Usapan]]) cross-wiki vandalism, see https://guc.toolforge.org/?by=date&user=2601%3A602%3A8705%3A207A%3A6552%3A9C2B%3AF01B%3A324D wikitext text/x-wiki {{better-translation}} {{Infobox television | image = | image_upright = | image_size = | image_alt = | caption = | alt_name = | native_name = | genre = [[Edukasyon]]<br />[[Pantasya]]<br />[[Komedya]] | creator = [[Joanna Cole]]<br />[[Bruce Degen]] | based_on = | inspired_by = | developer = | writer = | screenplay = | story = | director = | creative_director = | presenter = | starring = | judges = | voices = | narrated = | theme_music_composer = | open_theme = | end_theme = | composer = [[Peter Lurye]] | country = [[Estados Unidos]] | language = | num_seasons = 4 | num_episodes = 52 | list_episodes = Tala ng mga kabanata ng The Magic School Bus | executive_producer = Kristin Laskas Martin | producer = | news_editor = | location = | cinematography = | animator = | editor = | camera = | runtime = 25 mga minuto | company = South Carolina ETV<br />[[Nelvana]]<br />[[Scholastic Corporation]] | distributor = Scholastic Corporation | budget = | network = [[PBS]] | picture_format = | audio_format = Stereo | first_run = Septiyembre 10, 1994 | released = | first_aired = {{start date|1994|9|10}} | last_aired = {{end date|1997|12|6}} | preceded_by = | followed_by = | related = | website = http://www.scholastic.com/magicschoolbus/home.htm | website_title = | production_website = | production_website_title = }} Ang '''''The Magic School Bus''''' ay isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] pang-edukasyon sa [[Guhit-larawan|cartoon]] ng mga bata na nakabase sa isang serye ng mga libro na isinulat nina Joanna Cole at Bruce Degen. Ang bawat isa sa mga episode ng cartoon at orihinal na mga libro sa sentro ng mga kalokohan ng isang kathang-isip na guro ng elementarya, si "Ms. Valerie Frizzle", at ang kanyang klase, na sumakay sa isang "magic school bus", na dadalhin sila sa mga paglalakbay sa larangan sa hindi pangkaraniwang mga oras at lokasyon, tulad nito bilang Panahon ng [[Kretaseyoso]], panlabas na [[Sistemang Solar]], at interior ng [[katawan ng tao]]. Bilang paglalakbay ng guro at kanyang klase sa kanilang mga kapana-panabik na mga paglalakbay sa larangan, natuklasan nila ang mga lokasyon, nilalang, tagal ng oras at higit pa upang malaman ang tungkol sa mga kababalaghan ng agham sa daan. Ang cartoon sa kabuuan nito ay magagamit upang matingnan sa [[Netflix]]. Gayunpaman, kapwa ang cartoon at mga libro ay hindi pa naisalin sa Tagalog. Ang mga larong video ay nai-modelo din sa mga libro at palabas sa TV. == Mga character == * Ms. Valerie Frizzle: Siya ang guro ng mga bata. Ang kanyang damit at hikaw ay laging nauugnay sa tema ng kabanata. Ang kanyang parirala ay "oras na upang magkaroon ng mga pagkakataon at gumawa ng mga pagkakamali." * Dorotea: kumakatawan sa stereotype ng batang babae na nag-aaral. Ang kanyang parirala ay "ayon sa aking pananaliksik ..." * [[Arnold Perlstein]]: kumakatawan sa stereotype ng natatakot na bata. Ang kanyang parirala ay "dapat sana ay nanatili ako sa bahay ngayon." * Wanda: kumakatawan sa stereotype ng malikot na batang babae. Ang kanyang parirala ay "ano ang gagawin natin, ano ang gagawin natin, ano ang gagawin natin!" * Carlos: kumakatawan sa stereotype ng batang prankster. Wala siyang parirala, ngunit sa bawat kabanata gumawa siya ng isa o maraming mga biro, kung saan ang tugon ng kanyang mga kasama sa koponan: "Carlos !. * Andrea (Phoebe sa orihinal na mga aklat sa Ingles): kumakatawan sa stereotype ng bagong batang babae. Ang parirala niya ay "sa dati kong paaralan." * Rafa (Ralphie sa orihinal na mga aklat sa Ingles): kumakatawan sa stereotype ng mausisa na bata. * Rita (Keesha sa orihinal na mga aklat sa Ingles): kumakatawan sa stereotype ng masigasig na batang babae. Ang kanyang parirala ay "kung ano ang isang masamang, isang masamang, isang masamang masamang masamang bagay!" * Tim: kumakatawan sa stereotype ng responsableng bata. * Butiki (Liz sa orihinal na mga aklat sa Ingles): ay alagang hayop ni Miss Rizos. * Tagagawa: palaging lilitaw sa dulo ng bawat yugto, na nagpapaliwanag sa mga pagdududa sa isang manonood. * Bus: maaari itong maging halos anumang bagay. * Janet: pinsan ni Arnold. Sa tuwing lumilitaw ito ay naglalagay ng iba sa problema. Siya ay napaka bastos. [[Kategorya:Mga Amerikanong serye sa telebisyon]] b9lj1g8tmex6tufaax80js0a695l5wz 0 299007 1965947 1958568 2022-08-25T02:29:03Z JS10197 124107 Bagong article ni Yamyam Gucong. wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Yamyam Gucong | image = YYInGenSan.jpg | caption = | birth_name = William Goc-ong<ref name="8bignight">{{cite video|url=https://www.youtube.com/watch?v=N-T5sB10oLg|title=Yamyam - Ultim8 Big Winner {{!}} Pinoy Big Brother OTSO Big Night|publisher=Pinoy Big Brother|date=August 4, 2019|website=YouTube|access-date=December 8, 2021}}</ref><ref>{{Cite news |url=https://lifestyle.abs-cbn.com/starstudio/exclusives/2019/09/25/yamyam-gucongs-bohol-home-pbbs-ultimate-big-winner-details-his-simple-life |title=Yamyam Gucong's Bohol home: PBB's Ultimate Big Winner details his simple life |date=September 2019 |work=StarStudioPH |access-date=March 25, 2020}}</ref> | birth_date = {{Birth date and age|1993|12|08}} | birth_place = [[Inabanga|Inabanga, Bohol]], Pilipinas | occupation = {{hlist|Komediante|aktor}} | partner = Elaine Toradio | children = 1 | years_active = 2019–kasalukuyan | agent = ABS-CBN StarHunt Management ({{Start date|2019}}{{ndash}}kasalukuyan) }} Si '''William Goc-ong''' (ipinanganak noong Disyembre 8, 1993), o mas kilalang si '''Yamyam Gucong''' ay isang Pilipinong aktor at komedyante mula sa [[Inabanga]], [[Bohol]] sa [[Pilipinas]]. Siya ay nanalo sa [[Pinoy Big Brother|Pinoy Big Brother: Otso]] noong 2019. == Pilmograpiya == ===Telebisyon=== {| class="wikitable" |- ! Year ! Title ! Role ! Network ! Remarks !Ref |- | rowspan="2" |2021 |''[[Hoy, Love You!]]'' |Bart |[[IWantTFC|iWant TFC]]/[[Kapamilya Channel]]/ [[A2Z (Philippine TV channel)|A2Z]] | |<ref>{{Cite news |url=https://www.pep.ph/pepalerts/pep-troika/154874/joross-gamboa-roxanne-guinoo-hoy-love-you-a4118-20201110 |title=Joross Gamboa at Roxanne Guinoo, reunited sa iWant TFC series na Hoy! Love You! |date=November 10, 2020 |work=PEP.PH|access-date=December 25, 2020}}</ref> |- |''[[Pinoy Big Brother: Connect]]'' |Houseguest |[[Kapamilya Channel]]/ [[A2Z (Philippine TV channel)|A2Z]] |Houseguest with Fumiya Sankai for PPop Weekly Task | | |- | rowspan="4" |2020 |[[Paano Kita Mapasasalamatan? (Philippine TV program)|''Paano Kita Mapasasalamatan'']] |Elmer |rowspan=2|[[Kapamilya Channel]] |Guest Role: Elmer Padilla Story |<ref>{{Cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=6R_w2tbwJuk |title=Paano Kita Mapasasalamatan Episode 6 July 18, 2020 (With Eng Subs) |date=July 18, 2020 |website=YouTube |access-date=October 27, 2020}}</ref> |- |''Team FitFil'' |Guest |Guest with Team LAYF |<ref>{{Cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=HfFJt55quDA |title=Bituin Dance Workout with FumiYam Team FitFil Episode 7 |date=April 24, 2020 |website=YouTube |access-date=October 27, 2020}}</ref> <ref>{{Cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=5obbT8QrBrI |title=4-Minute Bituin Dance Workout with FumiYam Team FitFil Episode 8 |date=April 27, 2020 |website=YouTube |access-date=October 27, 2020}}</ref> |- |[[Matanglawin (TV program)|''Matanglawin'']] |Guest |rowspan=4|[[ABS-CBN]] |Guest for 12th Anniversary Episode (March 1, 2020 episode) |<ref>{{Cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=zOZufj5nfWs |title=Yamyam Gucong takes on Kuya Kim's paragliding challenge - Matanglawin |date=March 1, 2020 |website=YouTube |access-date=March 25, 2020}}</ref> |- |''[[Umagang Kay Ganda]]'' |Guest |Matira Machika segment (February 20, 2020 episode) | |- | rowspan="2" |2019-2020 |''[[Home Sweetie Home]]: Extra Sweet'' | Bogs |First TV appearance; Supporting role | |- |''[[Magandang Buhay]]'' |Guest |Guest in various episodes |<ref>{{Cite web|date=October 15, 2019|title=Yamyam wants to explore show business|url=https://www.youtube.com/watch?v=ujCrCOkrx24|access-date=March 25, 2020|website=YouTube}}</ref> |- | rowspan="9" |2019 |''[[Myx]]'' |Celebrity VJ |[[Myx]] |Guest Celebrity VJ for December 2019 with Fumiya Sankai |<ref>{{Cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=HQVsJJi6LsM |title=FUMIYA Calls YAMYAM His "Life Coach" MYX Live Chat |date=November 27, 2019 |website=YouTube |access-date=March 25, 2020}}</ref> <ref>{{Cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=2mr7wldhJl4 |title=Try Not To Laugh Challenge With FUMIYAM! |date=December 22, 2019 |website=YouTube |access-date=March 25, 2020}}</ref> <ref>{{Cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=W2Nhtr9Ua6U |title=FUMIYAM Shares What They're Like When in Love - Mellow MYX |date=December 18, 2019 |website=YouTube |access-date=March 25, 2020}}</ref> <ref>{{Cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=EHQqAgnCEMQ |title=FUMIYAM Describes Each Of Their First Love - Mellow MYX |date=December 20, 2019 |website=YouTube |access-date=March 25, 2020}}</ref> <ref>{{Cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=_FpHwXotut8 |title=FUMIYAM On Dealing With Long Distance Relationship - Mellow Myx |date=December 22, 2019 |website=YouTube |access-date=March 25, 2020}}</ref> |- |''[[Maalaala Mo Kaya]]: Bukid'' | Himself |rowspan=9|[[ABS-CBN]] |First dramatic acting debut stint; Acting his life story | |- |[[Minute to Win It (Philippine game show)|''Minute To Win It: Last Tandem Standing'']] |Celebrity Player |Tandem Player with Fumiya Sankai (May 14, 2019 and September 6, 2019 episodes) |<ref>{{Cite web|date=May 17, 2019|title=Minute To Win It: Yamyam and Fumiya reenact LouDre's trending scene in PBB Otso|url=https://www.youtube.com/watch?v=T_HTKTDXvSE|access-date=March 25, 2020|website=YouTube}}</ref> |- |[[ASAP (TV program)|''ASAP'']] |Guest Performer |Performed with Team LAYF and Ultimate Big 4 |<ref>{{Cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=s-KzOBL-4-0 |title=PBB Otso Ultimate Big 4 shows their swag on ASAP Natin 'To dance floor! |date=August 25, 2019 |website=YouTube |access-date=March 25, 2020}}</ref> |- |''[[Banana Sundae]]'' |Guest Performer |Performed with Ultimate Big 4 | |- |[[It's Showtime (Philippine TV program)|''It's Showtime'']] |Guest Performer |Performed with Fumiya Sankai |<ref>{{Cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=8jJ0HaT8F8Q |title=Yamyam Gucong visits the It's Showtime studio |date=July 8, 2019 |website=YouTube |access-date=March 25, 2020}}</ref> <ref>{{Cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=wNTbB6J7UeE |title=FumiYam, Sanrio and JinHo Bae treat the madlang people to a fun opening number |date=August 23, 2019 |website=YouTube |access-date=March 25, 2020}}</ref> |- |''[[Gandang Gabi Vice]]'' |Guest |Guest with Lou, Andre and Fumiya |<ref>{{Cite web|first=|date=April 29, 2019|title=Push TV: Team LAYF, nakipag-kulitan kay Vice Ganda|url=https://push.abs-cbn.com/2019/4/29/videos/push-tv-team-layf-nakipag-kulitan-kay-vice-ganda-207304|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=June 1, 2020|website=[[ABS-CBN Digital Media|PUSH]]}}</ref> |- |''[[Tonight with Boy Abunda]]'' |Guest |Guest on various episodes |<ref>{{Cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=p5YVA9cpeM4 |title=Yamyam Gucong - TWBA Uncut Interview |date=August 19, 2019 |website=YouTube |access-date=March 25, 2020}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=cKoOGBvsy-Q |title=Yamyam Gucong & Fumiya Sankai - TWBA Uncut Interview |date=April 26, 2019 |website=YouTube |access-date=March 25, 2020}}</ref> |- |''[[Pinoy Big Brother: Otso]]'' | Housemate |Himself; Later proclaimed as Ultim8 Big Winner | |- |2018 |''Star Hunt: The Grand Kapamilya Audition'' |Auditionee |Audition for PBB Otso | |} === Digital === {| class="wikitable" !Year !Title !Role !Platform !Remarks !Ref |- |2021 |The FumiYam Show |Host |Kumu | | |- | rowspan="5" |2020 |''Still Connected'' |Hector |KTX/ KUMU |Pilikula Serye produced by TVDG |<ref>{{Cite news |url=https://www.abs-cbn.com/newsroom/news-releases/2020/11/19/team-layf-headlines-abs-cbns-last-pilikula-this?lang=en |title=Team LAYF headlines ABS-CBN's last "PILIkula" this year |date=November 19, 2020 |work=ABS-CBN Corporate|access-date=December 25, 2020}}</ref> <ref>{{Citation|title=Pilikula Still Connected - Full Movie |url=https://www.youtube.com/watch?v=sp1hgDvEKMY|access-date=December 25, 2020}}</ref> |- |''Legit Bros'' |Buboy |[[Lazada Group|Lazada]] |LazSerye Premiered on Sept. 8; Co-Produced with TVDG and LazadaPH | |- |''Usapang Lalaki'' |Host/ Himself |Kumu |Produced by Star Hunt, segment hosted together with Argel Saycon |<ref>{{Citation|title=Usapang Lalaki |url=https://www.facebook.com/ABSCBNnetwork/photos/a.196323003720836/4057852587567839|access-date=December 25, 2020}}</ref> |- |''Highway Harvest'' |Host/Himself |[[The Filipino Channel|TFC Online]] |Produced by [[The Filipino Channel|TFC]], together with Fumiya Sankai |<ref name="auto1"/><ref name="auto"/> |- |''Tipid Nation'' |Host/Himself |[[ABS-CBN Corporation|OKS]] |Produced by ABS-CBN TVDG |<ref>{{Cite web |url=https://youtube.com/SD_ZnGNIfos |title=Tipid Nation: Murang job interview outfit - Diskartito Yamyam |date=March 9, 2020 |website=YouTube |access-date=March 25, 2020}}</ref> <ref>{{Cite web |url=https://youtube.com/Qsafim827To |title=Tipid Nation: Sosyal na Street Food Hacks! - Diskartito Yamyam |date=March 23, 2020 |website=YouTube |access-date=March 25, 2020}}</ref> |- |2019 |''[[IWant]] ASAP'' |Guest Performer |[[iWant TFC]] |Performed with Fumiya and Ultim8 Big 4 |<ref>{{Cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=wBrtAa2cFqw |title=Acting Challenge - Pinoy Big Brother Otso Ultim8 Big Four - iWant ASAP Highlights |date=August 26, 2019 |website=YouTube |access-date=March 25, 2020}}</ref> <ref>{{Cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=AYc4tEDuB8M |title=Bonding at Kulitan With Pinoy Big Brother Otso Ultim8 Big Four - iWant ASAP Highlights |date=August 26, 2019 |website=YouTube |access-date=March 25, 2020}}</ref> |} === Mga pelikula === {| class="wikitable" |+ !Year !Title !Role !Notes !Ref |- |2020 |''[[Mang Kepweng: Ang Lihim ng Bandanang Itim]]'' |Disappear |Official Entry to [[2020 Metro Manila Film Festival]] |<ref>{{Cite web |url=https://www.pep.ph/guide/movies/155165/10-mmff-2020-entries-a724-20201124 |title=10 MMFF 2020 entries revealed; Vice-Ivana, Joshua Garcia movies out |last=Anarcon |first=James Patrick |date=November 24, 2020 |website=PEP.PH |language=en |access-date=November 24, 2020}}</ref> |} == Mga sanggunian == {{reflist|30em}} j9fj39cbh7kei5e1xm61zukduhzkf2p 1965971 1965947 2022-08-25T02:54:56Z WayKurat 2259 [[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/JS10197|JS10197]] ([[User talk:JS10197|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:WayKurat|WayKurat]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Pinoy Big Brother: Otso]] hgvbkrbb60dx46wc3cli9bsie49m5ck 1 301365 1965892 1786476 2022-08-25T00:09:40Z Jojit fb 38 Inilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Usapan:Bagyong Emong (2009)]] sa [[Usapan:Bagyong Emong]]: walang ibang Bagyong Emong dito sa Tagalog Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Isinalinwikang pahina|en|Typhoon Chan-nom}} 8ostwqby2brfo9qyp0ypph2x7uv4yzw 0 306627 1965964 1963788 2022-08-25T02:42:55Z Xqbot 14117 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[Wikang Siciliano]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Wikang Siciliano]] k70fmp8ajorlo4ev13jaz5pacl6djyl 0 306798 1966043 1824690 2022-08-25T08:30:23Z Glennznl 73709 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Amy Coney Barrett (Cropped).jpg|thumb|Si Amy Coney Barrett noong taong 2018]] Si '''Amy Coney Barrett''' (ipinanganak noong 28 Enero 1972 bilang '''Amy Vivian Coney''') ay isang Amerikanang abogada, hurada, dating propesora at isa sa mga kasalukuyang hukom sa [[Kataas-taasang Hukuman ng Estados Unidos]]. Pinili siyang maging huwes para sa Amerikanong Korte Suprema ni Pangulong [[Donald Trump]] at nag-umpisa siya magsilbi mula 27 Oktubre 2020. Nagturo siya bilang isang propesor ng batas sa [[Notre Dame Law School]], kung saan siya nagturo ng pamamalakad sibil, batas ng konstitusyon, at interpretasyon ng batas. Bago siya naging parte ng Korte Suprema, ipinili siya ni Trump na maging huwes sa ''Seventh Circuit'' at kinumpirahin siya ng [[Senado ng Estados Unidos]] noong 31 Oktubre 2017. Noong 26 Setyembre 2020, inanunsyo ni Trump ang kanyang balak na ipiliin si Barrett para maging kalapit ni Ruth Bader Ginsburg sa Korte Suprema ng Estados Unidos. Sa sumunod na buwan, bumuto ang Senado ng Estados Unidos 52-48 upang ikumpirmahin ang kanyang nominasyon. Sinusuportahan niya ang [[Orihinalista|orihinalistang]] interpretasyon ng Konstitusyon. == Kabataan at edukasyon == Ipinanganak si Barrett sa [[New Orleans]], [[Louisiana]], panganay sa pitong kapatid. May lahing Irlandes at Pranses siya at relihiyosong Katoliko ang kanyang pamilya. Nag-aral siya sa St. Mary's Dominican High School, isang mataas na paaralang pambabaeng Katoliko at nagtapos siya noong 1990. Nag-aral si Barrett sa Rhodes College, kung saan siya nag-''major'' sa [[panitikang Ingles]] at nag-''minor'' sa [[wikang Pranses]] . Nagtapos siya noong 1994 nang ''magna cum laude.'' Nakatanggap siya ng ''full-tuition scholarship'' sa Notre Dame Law School, kung saan siya nag-aral ng batas. == Personal na buhay == [[Talaksan:President_Trump_Nominates_Judge_Amy_Coney_Barrett_for_Associate_Justice_of_the_U.S._Supreme_Court_(50397746101).jpg|thumb| Si Barrett at ang kanyang pamilya kasama si Pangulong Trump noong 26 Setyembre 2020]] [[Talaksan:20180223_173304_NDD_5276.jpg|thumb| Si Amy Coney Barrett kasama ang kanyang asawa na si Jesse M. Barrett]] Kinasal ni Barrett si Jesse M. Barrett noong 1999. Meron silang pitong anak; dalawang dito ay ampong taga-[[Haiti]]. Katoliko si Barrett at ang kanyang buong pamilya. Bumuto si Barrett nang [[Partido Republikano (Estados Unidos)|Republikano]] at [[Partido Demokratiko (Estados Unidos)|Demokratiko]] sa nakaraan. Nagpositibo siya sa [[COVID-19]] noong tag-init ng taong 2020; gumaling na siya. == Tingnan din == * [[Donald Trump]] * [[Ruth Bader Ginsburg]] [[Kategorya:Mga Amerikanong liping-Irish]] [[Kategorya:Nabubuhay na mga tao]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1972]] 2nrpt3xc7ssdznkcx6xj3mqpxehzjp8 0 307907 1965965 1963790 2022-08-25T02:43:24Z Xqbot 14117 Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[Wikang Siciliano]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Wikang Siciliano]] k70fmp8ajorlo4ev13jaz5pacl6djyl 3 313658 1966064 1961980 2022-08-25T11:10:19Z Senior Forte 115868 /* Estados Unidos */ bagong seksiyon wikitext text/x-wiki '''Mabuhay!''' Magandang araw, Senior Forte, at [[Wikipedia:Maligayang_pagdating!|maligayang pagdating]] sa Wikipedia! Salamat sa iyong mga [[Special:Contributions/Senior Forte|ambag]]. Sana ay magustuhan mo at manatili ka sa websayt na ito. Ito ay isang talaan ng mga pahina na sa tingin ko ay makatutulong sa iyo: {|style="float:right;" |{{Pamayanan}} |} *[[Wikipedia:Patungkol|Tungkol sa Wikipedia]] *[[Wikipedia:Mga patakaran at panuntunan|Mga patakaran at panuntunan]] *[[Wikipedia:Paano baguhin ang isang pahina|Paano baguhin ang isang pahina]] *[[Wikipedia:Paano magsimula ng pahina|Paano magsimula ng pahina]] *[[Wikipedia:Mga kombensyon sa pagsusulat ng mga artikulo|Mga kombensyon sa pagsusulat ng mga artikulo]] *[[Wikipedia:Mga malimit itanong|Mga Karaniwang Tinatanong (FAQ)]] *[[Wikipedia:Tulong|Pahinang nagbibigay ng tulong]] *[[Wikipedia:Paanyayang nalilimbag|Pang-anyaya para sa iba pang ibig maging Wikipedista]] *'''For non-Tagalog speakers:''' ''you may leave messages and seek assistance at our'' [[Wikipedia:Help for Non-Tagalog Speakers]]. Sana ay malibang ka sa pagbabago ng mga artikulo at pagiging isang [[Wikipedia:Mga Wikipedista|Wikipedista]]! Maaari ninyo pong ilagda ang inyong pangalan sa pamamagitan ng paglalagay ng apat na tildes (<nowiki>~~~~</nowiki>); ito ay automatikong maglalagay ng pangalan at petsa. Kung kailangan mo ng tulong, maaari kang pumunta sa [[Wikipedia:Konsultasyon]], tanungin mo ako sa aking pahinang pang-usapan, o ilagay ang <code><nowiki>{{</nowiki>[[Template:Saklolo|saklolo]]<nowiki>}}</nowiki></code> sa iyong pahinang pang-usapan at isang Wikipedista ang madaling lalabas upang sagutin ang iyong mga tanong. Huwag rin ninyo pong makalimutang [[Wikipedia:Talaang pampanauhin para sa mga bagong tagagamit|lumagda sa ating talaang pampanauhin (''guestbook'')]]. Muli, mabuhay!{{#if:|<br><br><br>{{#ifeq:|di-kilala|Kami ay totoong nagpapasalamat nang higit dahil sa iyong mga naiiambag. Ngunit mariing hinihikayat ka naming [[Special:Userlogin/signup|gumawa ng isang panagutan]] upang: #madali ka naming makilala at hindi mapagkamalang ibang Wikipedista. #makapili ng sariling pangalan o palayaw at lagda. #mabago mo ang mga pahinang medyong sinanggalang. #kilalanin ang mga boto. #maitago ang iyong direksyong IP, at mapanatili ang iyong paglilihim. Muli, salamat, at mariin ka pa rin naming hinihikayat na [[Special:Userlogin/signup|gumawa ng isang panagutang pampatnugot]] para sa kabutihan ng Wikipedia, ng sarili mo, at ng lahat.}}{{#ifeq:|bandalo|Ang iyong mga pagbabago sa mga pahina namin ay hindi nakakabuti sa kalidad nito. Sa kabaliktaran, sinisira nito ang ganda ng mga artikulo, ang misyon ng Wikipedia, at ang wikang Tagalog.<br><br>Kami, ang Wikipedia, ay naglalayong tulungan ang buong mundo at ang wikang Tagalog sa pagpapalaganap ng malayang Tagalog na kaalaman sa buong mundo, ngunit nagmumungkang pinipigilan mo ang aming dalisay na layunin. Binabalaan ka ng pamayanan, at hinihikayat na magbago ng iyong sarili, at ng mga artikulo para sa kabutihan ng lahat. Upang makapagbigay ng malayang daan sa kaalaman sa buong mundo, sana tulungan mo kami sa aming huwad na layunin.<br><br><span style="color: #0000FF; font-weight: bold;">Kung magpapatuloy pa rin ang iyong mga pagbabagong nakaaapekto sa kalidad ng mga artikulo, maaaring mapilitan kaming pigilan ka, na maaaring humantong sa pagharang sa iyo. Maaari kaming tumulong sa iyo upang maging ganap kang katanggap-tanggap na Wikipedista kung susundin mo ang aming payo. Salamat sa iyong pagdinig sa aming kahilingan.</span>}}{{#ifeq:|bandalo-di-kilala|Ang iyong mga pagbabago sa mga pahina namin ay hindi nakakabuti sa kalidad nito. Sa kabaliktaran, sinisira nito ang ganda ng mga artikulo, ang misyon ng Wikipedia, at ang wikang Tagalog.<br><br>Kami, ang Wikipedia, ay naglalayong tulungan ang buong mundo at ang wikang Tagalog sa pagpapalaganap ng malayang Tagalog na kaalaman sa buong mundo, ngunit nagmumungkang pinipigilan mo ang aming dalisay na layunin. Binabalaan ka ng pamayanan, at hinihikayat na magbago ng iyong sarili, at ng mga artikulo para sa kabutihan ng lahat. Upang makapagbigay ng malayang daan sa kaalaman sa buong mundo, sana tulungan mo kami sa aming huwad na layunin. Kapagka handa ka nang tumulong sa totoong makakapagpabuting layunin ng Wikipedia, hinihikayat ka naming tumala upang [[Special:Userlogin/signup|makagawa ng isang panagutan pampatnugot]] upang: #madali ka naming makilala at hindi mapagkamalang ibang Wikipedista. #makapili ng sariling pangalan o palayaw at lagda. #mabago mo ang mga pahinang medyong sinanggalang. #kilalanin ang mga boto. #maitago ang iyong direksyong IP, at mapanatili ang iyong paglilihim. Muli, mariin naming hinihingi ang iyong pagtulong at pagtala sa Wikipedia.<br><br><span style="color: #0000FF; font-weight: bold;">Kung magpapatuloy pa rin ang iyong mga pagbabagong nakaaapekto sa kalidad ng mga artikulo, maaaring mapilitan kaming pigilan ka, na maaaring humantong sa pagharang sa iyo. Maaari kaming tumulong sa iyo upang maging ganap kang katanggap-tanggap na Wikipedista kung susundin mo ang aming payo. Salamat sa iyong pagdinig sa aming kahilingan.</span>}}}} ---- {{hlist|[[Image:Crystal_Clear_app_email.png|25px]] [[Wikipedia:Embahada|Ambasada]]|[[Wikipedia:Embahada|Ambasciata]]|[[Wikipedia:Embahada|Ambassad]]|[[Wikipedia:Embahada|Ambassade]]| [[Wikipedia:Embahada|Botschaft]]|[[Wikipedia:Embahada|Embaixada]]|[[Wikipedia:Embahada|Embajada]]|[[Wikipedia:Embahada|Embassy]]|[[Wikipedia:Embahada|大使館]]|style=font-size:85%; font-weight: bold; font-style: italic; text-align: center;}} <br><br><span style="color:#4169e1; font-family:Footlight MT">[[Tagagamit:JWilz12345|JWilz12345]]</span> <span style="color:#202734; font-family:Palatino">([[Usapang tagagamit:JWilz12345|''Kausapin'']]|[[Natatangi:Mga ambag/JWilz12345|''Mga kontrib.'']])</span> 01:52, 1 Disyembre 2021 (UTC) == [[Lakdawpagkamakabansa]] == Hi Senior Forte, nilagyan ko ng mabilisang pagbura na tag ang artikulong nilikha mo, ang [[Lakdawpagkamakabansa]] dahil iisang pangungusap lamang ito. Ayon sa ating patakaran (tingnan ang [[WP:BURA#Mga dahilan]]), buburahin ang mga artikulong walang sapat na impormasyon o may iisang pangungusap lamang kung hindi ito napalawig sa loob ng dalawang linggo mula sa pagkakalikha. Hinihimok kita na palawigin ito bago ang Enero 12, 2022 para hindi mabura. May isa pang isyu ang artikulong ito. Isa rin itong [[neolohismo]]ng katawagan (tingnan [[:en:WP:NEOLOGISM]]). Mas angkop ang katawagan nito sa Tagalog bilang "[[ultranasyonalismo]]". Kung mapapalawig mo ito, ililipat ko ang artikulo sa [[ultranasyonalismo]]. --[[User:Jojit fb|Jojit]] ([[User talk:Jojit fb|usapan]]) 23:05, 29 Disyembre 2021 (UTC) :Magandang umaga, @[[Tagagamit:Jojit fb|Jojit fb]]! Nadagdagan ko na ng impormasyon ang artikulo tungkol sa [[lakdawpagkamakabansa]]. Hindi ko talaga ito mapapalawak ng maigi sa ngayon dahil naaabala ako sa mga pinapagawa sa paaralan at balak ko munang palawakin ang mga artikulo tungkol sa mga [[bansa]], [[Politika|pampolitikang]] [[Pamumuno|pinuno,]] [[Ideolohiya|palakuruan]], [[Monarkiya|monarko]], at mga pangkalahatang paksa. :Para sa pangalan, nilagay ko ang terminong "ultranasyonalismo" sa deskripsyon. Sa usaping paglilipat nito sa artikulong "ultranasyonalismo", personal akong tutol dito. Napansin ko kasi na ang karamihan sa mga artikulo rito ay gumagamit ng mga terminong nanggagaling lamang mula sa [[wikang Ingles]]. Kung napansin mo, ginamit ko ang terminong "palakuruan" kaysa sa "ideolohiya". Kadalasan kasi akong nagbabatay ako mula sa Maugnaying Talasalitaang Pang-agham Ingles-Pilipino ni Gonsalo del Rosario, at paminsan-minsan ay nagbabatay ako mula sa [[internet]]. Nais ko sanang mas gamitin ang mga katawagang ito upang hikayatin ang iba na sumunod. :--[[Tagagamit:Senior Forte|Senior Forte]] ([[Usapang tagagamit:Senior Forte|kausapin]]) 02:01, 30 Disyembre 2021 (UTC) ::@[[Tagagamit:Senior Forte|Senior Forte]] Maganda naman ang ideya mo ng pagpapalawak ngunit ito ay isang ensiklopediyang pampubliko, ibigsabihin ay ang mga salita at impormasyon ay nararapat na unawain ng mga pangkaraniwang tao. Kadalasan ginagamit nag hiram na konsepto at salita dahil madali itong gamitin at ginagamit na ng lahat. Ang ilan naman ay angkop talaga ang salitang katutubo sa tagalog halimbawa ang paaralan imbes na eskwelahan o skol. Kaya ginamit ang ultranasyonalismo dahil maraming tao ang makakaintindi nito at malaki ang tsansa na malawak din itong ginagamit ng mga karaniwang mamamayan. Pag-iisipan pa natin kung paano ang batayan at panuntunan sa paggawa ng pamagat pero para sa future na yon. --[[Tagagamit:Likhasik|Likhasik]] ([[Usapang tagagamit:Likhasik|kausapin]]) 17:57, 5 Marso 2022 (UTC) == Copy paste moves == Hello, please avoid doing copy paste moves, as this fragments the articles edit history. See more [[:en:Help:How to move a page|here]]. In the future, in case moving the page is blocked by an existing redirect, ping {{u|Jojit fb}} by writing <nowiki>{{ping|Jojit fb}}</nowiki> and ask to move the page. Thanks. [[Tagagamit:Glennznl|Glennznl]] ([[Usapang tagagamit:Glennznl|kausapin]]) 13:20, 9 Agosto 2022 (UTC) :Understood. Thanks for the notice. --[[Tagagamit:Senior Forte|Senior Forte]] ([[Usapang tagagamit:Senior Forte|kausapin]]) 13:33, 9 Agosto 2022 (UTC) == Pangngalan ng mga Bansa == {{ping|Jojit fb}} Magandang gabi! Maaaring pakilipat ng nilalaman ng mga pahinang [[Ukraine]], [[Uzbekistan]], [[Georgia (bansa)]], [[Lithuania]], [[Moldova]], [[Latbiya]], [[Kyrgyzstan]], at [[Estonia]] sa [[Ukranya]], [[Usbekistan]], [[Heorhiya]], [[Litwanya]], [[Moldabya]], [[Letonya]], [[Kirgistan]], at [[Estonya]] ayon sa pagkakabanggit upang itaglay ng mga artikulong ito ang kanilang mga pangalang Tagalog, na batay sa kanilang mga Kastilang katapat. Dadagdagan ko naman ang nilalaman ng mga pahinang ito sa mga susunod na linggo kaya't huwag mag-abala. Maaaring pakilipat na lamang upang masimulan ko na ang mga ito. --[[Tagagamit:Senior Forte|Senior Forte]] ([[Usapang tagagamit:Senior Forte|kausapin]]) 13:49, 9 Agosto 2022 (UTC) :{{Done}} Bagaman, hindi ko inaayos ang loob ng mga artkulo para palitan ang mga pangalang binigay mo. Kung nais mo siyang ayusin, pwede naman. ''Anyway'', maraming salamat sa mga kontribusyon mo. :-) --[[User:Jojit fb|Jojit]] ([[User talk:Jojit fb|usapan]]) 06:59, 10 Agosto 2022 (UTC) == Estados Unidos == @[[Tagagamit:Jojit fb|Jojit fb]]: Magandang gabi! Maaaring pakigawa ng [[Estados Unidos]] bilang isang napiling artikulo. Angkop ang nilalaman nito kaya't maaari siyang itampok. [[Tagagamit:Senior Forte|Senior Forte]] ([[Usapang tagagamit:Senior Forte|kausapin]]) 11:10, 25 Agosto 2022 (UTC) c0tbj60d1vrfitnsboq28gbb8kwxgja 0 313893 1965888 1963727 2022-08-24T23:48:01Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa 44 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Sampung kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa. Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at bumalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan. == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, 49 na kalahok na ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref> | 24 | Leipzig |- |'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]''' |Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |[[Luanda]] |- | '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]''' | Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref> | 23 | Oranjestad |- | '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]''' | Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref> | 27 | [[Long Island]] |- |'''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]''' |Ashley Lightburn<ref>{{Cite web |last= |date=13 Agosto 2022 |title=Ashley Lightburn, advocate for women in Science, Technology, Engineering and Math (STEM) |url=https://www.breakingbelizenews.com/2022/08/13/ashley-lightburn-advocate-for-women-in-science-technology-engineering-and-math-stem/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=Breaking Belize News |language=en-US}}</ref> |22 |Lungsod ng Belis |- | '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref> | 23 | Mérida |- | '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' | Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref> | 26 | Vitória |- | '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]''' | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]''' | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]''' | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref> | 20 | Willemstad |- |'''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]''' |Alejandra Guajardo |26 |Cabañas |- | '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]''' | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' | Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- |'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]''' | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web |last=Quiñónez |first=Edgar |date=5 Hunyo 2022 |title=Ivana Batchelor fue coronada como la nueva Miss Guatemala Universo 2022 |url=https://republica.gt/vive-guatemala/ivana-batchelor-fue-coronada-como-la-nueva-miss-guatemala-universo-2022-20226510210 |access-date=14 Agosto 2022 |website=República |language=es}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- |'''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]''' |Mideline Phelizor<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2022 |title=Mideline Phelizor, Miss Haiti 2022 |url=https://lenouvelliste.com/article/237576/mideline-phelizor-miss-haiti-2022 |access-date=14 Agosto 2022 |website=Le Nouvelliste |language=en}}</ref> |27 |[[Port-au-Prince]] |- | '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]''' | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]''' | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web |last= |first= |date=28 Mayo 2022 |title=Berkenalan dengan Laksmi Suardana, Puteri Indonesia 2022 |url=https://www.cnnindonesia.com/gaya-hidup/20220528000534-277-802063/berkenalan-dengan-laksmi-suardana-puteri-indonesia-2022 |access-date=14 Agosto 2022 |website=CNN Indonesia |language=id-ID}}</ref> | 26 | Ubud |- | '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=Al-Rubaie |first=Azhar |date=29 Hulyo 2022 |title=Miss Iraq 2022: TV presenter Balsam Hussein set for World and Universe stages |url=https://www.thenationalnews.com/mena/iraq/2022/07/29/miss-iraq-2022-tv-presenter-balsam-hussein-set-for-world-and-universe-stages/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=The National |language=en}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' | Manita Hang<ref>{{Cite web |date=15 Hunyo 2022 |title=Miss Universe Cambodia 2022 crowned last night |url=https://www.khmertimeskh.com/501095504/miss-universe-cambodia-2022-crowned-last-night/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=Khmer Times |language=en-US}}</ref> | 23 | [[Nom Pen]] |- | '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' | Amelia Tu<ref>{{Cite web |last=Papineau |first=Chelsea |date=18 Mayo 2022 |title=Sudbury woman wins Miss International Canada title |url=https://northernontario.ctvnews.ca/sudbury-woman-wins-miss-international-canada-title-1.5908725 |access-date=14 Agosto 2022 |website=CTV News |language=en}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- |'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]''' |Tiffany Connolly<ref>{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=7 Agosto 2022 |title=Tiffany Conolly crowned Miss Cayman Islands Universe 2022 |url=https://www.caymancompass.com/2022/08/07/tiffany-conolly-crowned-miss-cayman-islands-universe-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref> |24 |West Bay |- | '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]''' | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]''' | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web |last= |first= |date=6 Abril 2022 |title=María Fernanda Aristizábal representará a Colombia en el Miss Universo 2022 |url=https://www.elheraldo.co/sociedad/maria-fernanda-aristizabal-ira-miss-universo-2022-899913 |access-date=14 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]''' | Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> | 21 | Pristina |- | '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web |last=Kučković |first=Đenada |date=23 Mayo 2022 |title=Arijana Podgajski (19) je nova Miss Universe Hrvatske! Pogledajte veliku fotogaleriju s prestižnog natjecanja |url=https://www.jutarnji.hr/scena/domace-zvijezde/arijana-podgajski-19-je-nova-miss-universe-hrvatske-pogledajte-veliku-fotogaleriju-s-prestiznog-natjecanja-15201330 |access-date=14 Agosto 2022 |website=Jutarnji list |language=hr-hr}}</ref> | 19 | Krapina |- | '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]''' | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web |last=Wanganoo |first=Anusha |date=25 Hulyo 2022 |title=Yasmina Zaytoun Has Been Crowned Miss Lebanon 2022 |url=https://www.harpersbazaararabia.com/culture/entertainment/yasmina-zaytoun-miss-lebanon-2022 |access-date=14 Agosto 2022 |website=Harper's Bazaar Arabia |language=en}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- |'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' |Hrafnhildur Haraldsdóttir<ref>{{Cite web |last=Davíðsdóttir |first=Erla María |date=24 Agosto 2022 |title=Hrafnhildur er Miss Universe Iceland 2022 |url=https://www.frettabladid.is/lifid/hrafnhildur-er-miss-universe-iceland-2022/ |access-date=25 Agosto 2022 |website=Fréttablaðið |language=is}}</ref> | |[[Reikiavik]] |- | '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' | Maxine Formosa<ref>{{Cite web |last=Aquilina |first=Wayne |date=10 April 2022 |title=Miss Universe Malta 2022 titħabbar b’mod differenti. Maxine ser tirrapreżenta lil Malta! |url=https://one.com.mt/miss-universe-malta-2022-tithabbar-bmod-differenti-maxine-ser-tirraprezenta-lil-pajjizna/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=One Malta |language=mt}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web |date=24 Hulyo 2022 |title=Alexandrine Belle-Étoile: I Want To Shine More At The Miss Universe Contest |url=https://english.lematinal.media/alexandrine-belle-etoile-i-want-to-shine-more-at-the-miss-universe-contest/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=Le Matinal |language=en-US}}</ref> | 25 | Curepipe |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' | Irma Miranda<ref>{{Cite web |last=Gutierrez |first=Celeste |date=23 Mayo 2022 |title=Irma Miranda: FOTOS en bikini que muestran la gran belleza de la ganadora de Mexicana Universal |url=https://heraldodemexico.com.mx/espectaculos/2022/5/23/irma-miranda-fotos-en-bikini-que-muestran-la-gran-belleza-de-la-ganadora-de-mexicana-universal-407164.html |access-date=14 Agosto 2022 |website=El Heraldo de México |language=es}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- |'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]''' |Cassia Sharpley |21 |[[Windhoek]] |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]''' |Norma Huembes<ref>{{Cite web|url=https://www.swissinfo.ch/spa/nicaragua-miss-universo_una-licenciada-en-contadur%C3%ADa-p%C3%BAblica-es-elegida-miss-nicaragua-2022/47809678|title=Una licenciada en contaduría pública es elegida Miss Nicaragua 2022|website=Swissinfo|language=es|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |San Marcos |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Ida Hauan<ref>{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=14 Agosto 2022 |title=Ida Anette Hauan vant Miss Norway |url=https://www.extraavisen.no/ida-anette-hauan-vant-miss-norway/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}</ref> |26 |Trondheim |- | '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Hernández |first=Elizabeth |date=25 Mayo 2022 |title=Solaris Barba representará a Panamá en el Miss Universo 2022 |url=https://www.laestrella.com.pa/cafe-estrella/farandula/220525/solaris-barba-representara-panama-miss-universo-2022 |access-date=25 Agosto 2022 |website=La Estrella de Panamá |language=es}}</ref> | 23 | Herrera |- | '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- |'''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Ashley Cariño<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2022 |title=Miss Fajardo, Ashley Ann Cariño Barreto, se corona como Miss Universe Puerto Rico 2022 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/television/notas/miss-fajardo-ashley-ann-carino-barreto-se-corona-como-miss-universe-puerto-rico-2022/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}</ref> |28 |Fajardo |- | '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]''' | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- | '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]''' | Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Orenburg]] |- | '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]''' | Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | Mahé |- | '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' | Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref> | 23 | [[Bangkok]] |- |'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' |Ndavi Nokeri<ref>{{Cite web |last=McKay |first=Bronwyn |date=13 Agosto 2022 |title=Miss South Africa 2022 crowned |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/live-miss-south-africa-2022-finale-kicks-off-with-glitzy-red-carpet-20220813 |access-date=14 Agosto 2022 |website=Channel 24 |language=en-US}}</ref> |23 |Tzaneen |- | '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]''' | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022 |- | '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 25, 2022 |- |'''{{flagicon|BHR}} [[Bahreyn]]''' |Agosto 26, 2022<ref>{{Cite web |last=Prideaux |first=Sophie |date=12 Agosto 2022 |title=Miss Universe Bahrain: Egyptian actress Mai Omar announced as first judge |url=https://www.thenationalnews.com/lifestyle/2022/08/12/miss-universe-bahrain-egyptian-actress-mai-omar-announced-as-first-judge/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=The National |language=en}}</ref> |- | '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]''' |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]''' | Agosto 27, 2022 |- | '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]''' | Agosto 28, 2022 |- |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' |Setyembre 2, 2022 |- | '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]''' | Setyembre 2, 2022 |- |'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]''' |Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022 |- | '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]''' | Setyembre 7, 2022 |- | '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]''' | Setyembre 10, 2022 |- |'''{{ESP}}''' |Setyembre 10, 2022 |- |{{flagicon|SVK}} '''[[Slovakia|Eslobakya]]''' |Setyembre 11, 2022 |- |{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]''' |Setyembre 11, 2022 |- | '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022 |- | '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' | Setyembre 28, 2022 |- |{{flagicon|AUS}} '''[[Australia|Australya]]''' |Setyembre 2022 |- | '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]''' | Setyembre 2022 |- | '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]''' | Oktubre 3, 2022 |- |'''{{LAO}}''' |Oktubre 8, 2022 |- | '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} pk44io7fbppn1iraca36yasidukuv9q 1966044 1965888 2022-08-25T08:40:09Z Elysant 118076 /* Mga Kandidata */ wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa 44 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Sampung kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa. Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at bumalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan. == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, 49 na kalahok na ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref> | 24 | Leipzig |- |'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]''' |Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |[[Luanda]] |- | '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]''' | Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref> | 23 | Oranjestad |- | '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]''' | Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref> | 27 | [[Long Island]] |- |'''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]''' |Ashley Lightburn<ref>{{Cite web |last= |date=13 Agosto 2022 |title=Ashley Lightburn, advocate for women in Science, Technology, Engineering and Math (STEM) |url=https://www.breakingbelizenews.com/2022/08/13/ashley-lightburn-advocate-for-women-in-science-technology-engineering-and-math-stem/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=Breaking Belize News |language=en-US}}</ref> |22 |Lungsod ng Belis |- | '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref> | 23 | Mérida |- | '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' | Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref> | 26 | Vitória |- | '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]''' | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]''' | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]''' | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref> | 20 | Willemstad |- |'''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]''' |Alejandra Guajardo |26 |Cabañas |- | '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]''' | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' | Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- |'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]''' | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web |last=Quiñónez |first=Edgar |date=5 Hunyo 2022 |title=Ivana Batchelor fue coronada como la nueva Miss Guatemala Universo 2022 |url=https://republica.gt/vive-guatemala/ivana-batchelor-fue-coronada-como-la-nueva-miss-guatemala-universo-2022-20226510210 |access-date=14 Agosto 2022 |website=República |language=es}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- |'''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]''' |Mideline Phelizor<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2022 |title=Mideline Phelizor, Miss Haiti 2022 |url=https://lenouvelliste.com/article/237576/mideline-phelizor-miss-haiti-2022 |access-date=14 Agosto 2022 |website=Le Nouvelliste |language=en}}</ref> |27 |[[Port-au-Prince]] |- | '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]''' | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]''' | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web |last= |first= |date=28 Mayo 2022 |title=Berkenalan dengan Laksmi Suardana, Puteri Indonesia 2022 |url=https://www.cnnindonesia.com/gaya-hidup/20220528000534-277-802063/berkenalan-dengan-laksmi-suardana-puteri-indonesia-2022 |access-date=14 Agosto 2022 |website=CNN Indonesia |language=id-ID}}</ref> | 26 | Ubud |- | '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=Al-Rubaie |first=Azhar |date=29 Hulyo 2022 |title=Miss Iraq 2022: TV presenter Balsam Hussein set for World and Universe stages |url=https://www.thenationalnews.com/mena/iraq/2022/07/29/miss-iraq-2022-tv-presenter-balsam-hussein-set-for-world-and-universe-stages/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=The National |language=en}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' | Manita Hang<ref>{{Cite web |date=15 Hunyo 2022 |title=Miss Universe Cambodia 2022 crowned last night |url=https://www.khmertimeskh.com/501095504/miss-universe-cambodia-2022-crowned-last-night/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=Khmer Times |language=en-US}}</ref> | 23 | [[Nom Pen]] |- | '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' | Amelia Tu<ref>{{Cite web |last=Papineau |first=Chelsea |date=18 Mayo 2022 |title=Sudbury woman wins Miss International Canada title |url=https://northernontario.ctvnews.ca/sudbury-woman-wins-miss-international-canada-title-1.5908725 |access-date=14 Agosto 2022 |website=CTV News |language=en}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- |'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]''' |Tiffany Connolly<ref>{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=7 Agosto 2022 |title=Tiffany Conolly crowned Miss Cayman Islands Universe 2022 |url=https://www.caymancompass.com/2022/08/07/tiffany-conolly-crowned-miss-cayman-islands-universe-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref> |24 |West Bay |- | '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]''' | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]''' | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web |last= |first= |date=6 Abril 2022 |title=María Fernanda Aristizábal representará a Colombia en el Miss Universo 2022 |url=https://www.elheraldo.co/sociedad/maria-fernanda-aristizabal-ira-miss-universo-2022-899913 |access-date=14 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]''' | Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> | 21 | Pristina |- | '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web |last=Kučković |first=Đenada |date=23 Mayo 2022 |title=Arijana Podgajski (19) je nova Miss Universe Hrvatske! Pogledajte veliku fotogaleriju s prestižnog natjecanja |url=https://www.jutarnji.hr/scena/domace-zvijezde/arijana-podgajski-19-je-nova-miss-universe-hrvatske-pogledajte-veliku-fotogaleriju-s-prestiznog-natjecanja-15201330 |access-date=14 Agosto 2022 |website=Jutarnji list |language=hr-hr}}</ref> | 19 | Krapina |- | '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]''' | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web |last=Wanganoo |first=Anusha |date=25 Hulyo 2022 |title=Yasmina Zaytoun Has Been Crowned Miss Lebanon 2022 |url=https://www.harpersbazaararabia.com/culture/entertainment/yasmina-zaytoun-miss-lebanon-2022 |access-date=14 Agosto 2022 |website=Harper's Bazaar Arabia |language=en}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- |'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' |Hrafnhildur Haraldsdóttir<ref>{{Cite web |last=Davíðsdóttir |first=Erla María |date=24 Agosto 2022 |title=Hrafnhildur er Miss Universe Iceland 2022 |url=https://www.frettabladid.is/lifid/hrafnhildur-er-miss-universe-iceland-2022/ |access-date=25 Agosto 2022 |website=Fréttablaðið |language=is}}</ref> |19 |[[Reikiavik]] |- | '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' | Maxine Formosa<ref>{{Cite web |last=Aquilina |first=Wayne |date=10 April 2022 |title=Miss Universe Malta 2022 titħabbar b’mod differenti. Maxine ser tirrapreżenta lil Malta! |url=https://one.com.mt/miss-universe-malta-2022-tithabbar-bmod-differenti-maxine-ser-tirraprezenta-lil-pajjizna/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=One Malta |language=mt}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web |date=24 Hulyo 2022 |title=Alexandrine Belle-Étoile: I Want To Shine More At The Miss Universe Contest |url=https://english.lematinal.media/alexandrine-belle-etoile-i-want-to-shine-more-at-the-miss-universe-contest/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=Le Matinal |language=en-US}}</ref> | 25 | Curepipe |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' | Irma Miranda<ref>{{Cite web |last=Gutierrez |first=Celeste |date=23 Mayo 2022 |title=Irma Miranda: FOTOS en bikini que muestran la gran belleza de la ganadora de Mexicana Universal |url=https://heraldodemexico.com.mx/espectaculos/2022/5/23/irma-miranda-fotos-en-bikini-que-muestran-la-gran-belleza-de-la-ganadora-de-mexicana-universal-407164.html |access-date=14 Agosto 2022 |website=El Heraldo de México |language=es}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- |'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]''' |Cassia Sharpley |21 |[[Windhoek]] |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]''' |Norma Huembes<ref>{{Cite web|url=https://www.swissinfo.ch/spa/nicaragua-miss-universo_una-licenciada-en-contadur%C3%ADa-p%C3%BAblica-es-elegida-miss-nicaragua-2022/47809678|title=Una licenciada en contaduría pública es elegida Miss Nicaragua 2022|website=Swissinfo|language=es|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |San Marcos |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Ida Hauan<ref>{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=14 Agosto 2022 |title=Ida Anette Hauan vant Miss Norway |url=https://www.extraavisen.no/ida-anette-hauan-vant-miss-norway/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}</ref> |26 |Trondheim |- | '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Hernández |first=Elizabeth |date=25 Mayo 2022 |title=Solaris Barba representará a Panamá en el Miss Universo 2022 |url=https://www.laestrella.com.pa/cafe-estrella/farandula/220525/solaris-barba-representara-panama-miss-universo-2022 |access-date=25 Agosto 2022 |website=La Estrella de Panamá |language=es}}</ref> | 23 | Herrera |- | '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- |'''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Ashley Cariño<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2022 |title=Miss Fajardo, Ashley Ann Cariño Barreto, se corona como Miss Universe Puerto Rico 2022 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/television/notas/miss-fajardo-ashley-ann-carino-barreto-se-corona-como-miss-universe-puerto-rico-2022/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}</ref> |28 |Fajardo |- | '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]''' | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- | '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]''' | Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Orenburg]] |- | '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]''' | Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | Mahé |- | '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' | Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref> | 23 | [[Bangkok]] |- |'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' |Ndavi Nokeri<ref>{{Cite web |last=McKay |first=Bronwyn |date=13 Agosto 2022 |title=Miss South Africa 2022 crowned |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/live-miss-south-africa-2022-finale-kicks-off-with-glitzy-red-carpet-20220813 |access-date=14 Agosto 2022 |website=Channel 24 |language=en-US}}</ref> |23 |Tzaneen |- | '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]''' | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022 |- | '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 25, 2022 |- |'''{{flagicon|BHR}} [[Bahreyn]]''' |Agosto 26, 2022<ref>{{Cite web |last=Prideaux |first=Sophie |date=12 Agosto 2022 |title=Miss Universe Bahrain: Egyptian actress Mai Omar announced as first judge |url=https://www.thenationalnews.com/lifestyle/2022/08/12/miss-universe-bahrain-egyptian-actress-mai-omar-announced-as-first-judge/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=The National |language=en}}</ref> |- | '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]''' |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]''' | Agosto 27, 2022 |- | '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]''' | Agosto 28, 2022 |- |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' |Setyembre 2, 2022 |- | '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]''' | Setyembre 2, 2022 |- |'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]''' |Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022 |- | '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]''' | Setyembre 7, 2022 |- | '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]''' | Setyembre 10, 2022 |- |'''{{ESP}}''' |Setyembre 10, 2022 |- |{{flagicon|SVK}} '''[[Slovakia|Eslobakya]]''' |Setyembre 11, 2022 |- |{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]''' |Setyembre 11, 2022 |- | '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022 |- | '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' | Setyembre 28, 2022 |- |{{flagicon|AUS}} '''[[Australia|Australya]]''' |Setyembre 2022 |- | '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]''' | Setyembre 2022 |- | '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]''' | Oktubre 3, 2022 |- |'''{{LAO}}''' |Oktubre 8, 2022 |- | '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} 429wla3xgypd1pa3srgg6bu5vtlo1wk 1966045 1966044 2022-08-25T08:40:53Z Elysant 118076 /* Mga Kandidata */ wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa 44 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Sampung kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa. Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at bumalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan. == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, 49 na kalahok na ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref> | 24 | Leipzig |- |'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]''' |Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |[[Luanda]] |- | '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]''' | Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref> | 23 | Oranjestad |- | '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]''' | Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref> | 27 | [[Long Island]] |- |'''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]''' |Ashley Lightburn<ref>{{Cite web |last= |date=13 Agosto 2022 |title=Ashley Lightburn, advocate for women in Science, Technology, Engineering and Math (STEM) |url=https://www.breakingbelizenews.com/2022/08/13/ashley-lightburn-advocate-for-women-in-science-technology-engineering-and-math-stem/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=Breaking Belize News |language=en-US}}</ref> |22 |Lungsod ng Belis |- | '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref> | 23 | Mérida |- | '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' | Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref> | 26 | Vitória |- | '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]''' | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]''' | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]''' | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref> | 20 | Willemstad |- |'''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]''' |Alejandra Guajardo |26 |Cabañas |- | '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]''' | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' | Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- |'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]''' | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web |last=Quiñónez |first=Edgar |date=5 Hunyo 2022 |title=Ivana Batchelor fue coronada como la nueva Miss Guatemala Universo 2022 |url=https://republica.gt/vive-guatemala/ivana-batchelor-fue-coronada-como-la-nueva-miss-guatemala-universo-2022-20226510210 |access-date=14 Agosto 2022 |website=República |language=es}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- |'''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]''' |Mideline Phelizor<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2022 |title=Mideline Phelizor, Miss Haiti 2022 |url=https://lenouvelliste.com/article/237576/mideline-phelizor-miss-haiti-2022 |access-date=14 Agosto 2022 |website=Le Nouvelliste |language=en}}</ref> |27 |[[Port-au-Prince]] |- | '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]''' | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]''' | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web |last= |first= |date=28 Mayo 2022 |title=Berkenalan dengan Laksmi Suardana, Puteri Indonesia 2022 |url=https://www.cnnindonesia.com/gaya-hidup/20220528000534-277-802063/berkenalan-dengan-laksmi-suardana-puteri-indonesia-2022 |access-date=14 Agosto 2022 |website=CNN Indonesia |language=id-ID}}</ref> | 26 | Ubud |- | '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=Al-Rubaie |first=Azhar |date=29 Hulyo 2022 |title=Miss Iraq 2022: TV presenter Balsam Hussein set for World and Universe stages |url=https://www.thenationalnews.com/mena/iraq/2022/07/29/miss-iraq-2022-tv-presenter-balsam-hussein-set-for-world-and-universe-stages/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=The National |language=en}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' | Manita Hang<ref>{{Cite web |date=15 Hunyo 2022 |title=Miss Universe Cambodia 2022 crowned last night |url=https://www.khmertimeskh.com/501095504/miss-universe-cambodia-2022-crowned-last-night/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=Khmer Times |language=en-US}}</ref> | 23 | [[Nom Pen]] |- | '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' | Amelia Tu<ref>{{Cite web |last=Papineau |first=Chelsea |date=18 Mayo 2022 |title=Sudbury woman wins Miss International Canada title |url=https://northernontario.ctvnews.ca/sudbury-woman-wins-miss-international-canada-title-1.5908725 |access-date=14 Agosto 2022 |website=CTV News |language=en}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- |'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]''' |Tiffany Connolly<ref>{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=7 Agosto 2022 |title=Tiffany Conolly crowned Miss Cayman Islands Universe 2022 |url=https://www.caymancompass.com/2022/08/07/tiffany-conolly-crowned-miss-cayman-islands-universe-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref> |24 |West Bay |- | '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]''' | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]''' | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web |last= |first= |date=6 Abril 2022 |title=María Fernanda Aristizábal representará a Colombia en el Miss Universo 2022 |url=https://www.elheraldo.co/sociedad/maria-fernanda-aristizabal-ira-miss-universo-2022-899913 |access-date=14 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]''' | Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> | 21 | Pristina |- | '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web |last=Kučković |first=Đenada |date=23 Mayo 2022 |title=Arijana Podgajski (19) je nova Miss Universe Hrvatske! Pogledajte veliku fotogaleriju s prestižnog natjecanja |url=https://www.jutarnji.hr/scena/domace-zvijezde/arijana-podgajski-19-je-nova-miss-universe-hrvatske-pogledajte-veliku-fotogaleriju-s-prestiznog-natjecanja-15201330 |access-date=14 Agosto 2022 |website=Jutarnji list |language=hr-hr}}</ref> | 19 | Krapina |- | '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]''' | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web |last=Wanganoo |first=Anusha |date=25 Hulyo 2022 |title=Yasmina Zaytoun Has Been Crowned Miss Lebanon 2022 |url=https://www.harpersbazaararabia.com/culture/entertainment/yasmina-zaytoun-miss-lebanon-2022 |access-date=14 Agosto 2022 |website=Harper's Bazaar Arabia |language=en}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- |'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' |Hrafnhildur Haraldsdóttir<ref>{{Cite web |last=Davíðsdóttir |first=Erla María |date=24 Agosto 2022 |title=Hrafnhildur er Miss Universe Iceland 2022 |url=https://www.frettabladid.is/lifid/hrafnhildur-er-miss-universe-iceland-2022/ |access-date=25 Agosto 2022 |website=Fréttablaðið |language=is}}</ref> |18 |[[Reikiavik]] |- | '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' | Maxine Formosa<ref>{{Cite web |last=Aquilina |first=Wayne |date=10 April 2022 |title=Miss Universe Malta 2022 titħabbar b’mod differenti. Maxine ser tirrapreżenta lil Malta! |url=https://one.com.mt/miss-universe-malta-2022-tithabbar-bmod-differenti-maxine-ser-tirraprezenta-lil-pajjizna/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=One Malta |language=mt}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web |date=24 Hulyo 2022 |title=Alexandrine Belle-Étoile: I Want To Shine More At The Miss Universe Contest |url=https://english.lematinal.media/alexandrine-belle-etoile-i-want-to-shine-more-at-the-miss-universe-contest/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=Le Matinal |language=en-US}}</ref> | 25 | Curepipe |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' | Irma Miranda<ref>{{Cite web |last=Gutierrez |first=Celeste |date=23 Mayo 2022 |title=Irma Miranda: FOTOS en bikini que muestran la gran belleza de la ganadora de Mexicana Universal |url=https://heraldodemexico.com.mx/espectaculos/2022/5/23/irma-miranda-fotos-en-bikini-que-muestran-la-gran-belleza-de-la-ganadora-de-mexicana-universal-407164.html |access-date=14 Agosto 2022 |website=El Heraldo de México |language=es}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- |'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]''' |Cassia Sharpley |21 |[[Windhoek]] |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]''' |Norma Huembes<ref>{{Cite web|url=https://www.swissinfo.ch/spa/nicaragua-miss-universo_una-licenciada-en-contadur%C3%ADa-p%C3%BAblica-es-elegida-miss-nicaragua-2022/47809678|title=Una licenciada en contaduría pública es elegida Miss Nicaragua 2022|website=Swissinfo|language=es|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |San Marcos |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Ida Hauan<ref>{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=14 Agosto 2022 |title=Ida Anette Hauan vant Miss Norway |url=https://www.extraavisen.no/ida-anette-hauan-vant-miss-norway/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}</ref> |26 |Trondheim |- | '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Hernández |first=Elizabeth |date=25 Mayo 2022 |title=Solaris Barba representará a Panamá en el Miss Universo 2022 |url=https://www.laestrella.com.pa/cafe-estrella/farandula/220525/solaris-barba-representara-panama-miss-universo-2022 |access-date=25 Agosto 2022 |website=La Estrella de Panamá |language=es}}</ref> | 23 | Herrera |- | '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- |'''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Ashley Cariño<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2022 |title=Miss Fajardo, Ashley Ann Cariño Barreto, se corona como Miss Universe Puerto Rico 2022 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/television/notas/miss-fajardo-ashley-ann-carino-barreto-se-corona-como-miss-universe-puerto-rico-2022/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}</ref> |28 |Fajardo |- | '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]''' | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- | '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]''' | Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Orenburg]] |- | '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]''' | Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | Mahé |- | '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' | Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref> | 23 | [[Bangkok]] |- |'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' |Ndavi Nokeri<ref>{{Cite web |last=McKay |first=Bronwyn |date=13 Agosto 2022 |title=Miss South Africa 2022 crowned |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/live-miss-south-africa-2022-finale-kicks-off-with-glitzy-red-carpet-20220813 |access-date=14 Agosto 2022 |website=Channel 24 |language=en-US}}</ref> |23 |Tzaneen |- | '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]''' | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022 |- | '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 25, 2022 |- |'''{{flagicon|BHR}} [[Bahreyn]]''' |Agosto 26, 2022<ref>{{Cite web |last=Prideaux |first=Sophie |date=12 Agosto 2022 |title=Miss Universe Bahrain: Egyptian actress Mai Omar announced as first judge |url=https://www.thenationalnews.com/lifestyle/2022/08/12/miss-universe-bahrain-egyptian-actress-mai-omar-announced-as-first-judge/ |access-date=14 Agosto 2022 |website=The National |language=en}}</ref> |- | '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]''' |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]''' | Agosto 27, 2022 |- | '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]''' | Agosto 28, 2022 |- |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' |Setyembre 2, 2022 |- | '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]''' | Setyembre 2, 2022 |- |'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]''' |Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022 |- | '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]''' | Setyembre 7, 2022 |- | '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]''' | Setyembre 10, 2022 |- |'''{{ESP}}''' |Setyembre 10, 2022 |- |{{flagicon|SVK}} '''[[Slovakia|Eslobakya]]''' |Setyembre 11, 2022 |- |{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]''' |Setyembre 11, 2022 |- | '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022 |- | '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' | Setyembre 28, 2022 |- |{{flagicon|AUS}} '''[[Australia|Australya]]''' |Setyembre 2022 |- | '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]''' | Setyembre 2022 |- | '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]''' | Oktubre 3, 2022 |- |'''{{LAO}}''' |Oktubre 8, 2022 |- | '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} ewxa5p86eteeqppp14f2j4967je262m 0 313895 1966056 1964241 2022-08-25T10:35:58Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Ambox/core|issue={{Hidden|header='''Mga paalala patungkol sa artikulo:'''|headerstyle=text-align:left;|content=* Ginagamit ng artikulong ito '''ang mga pangalan ng bagyong binigay ng PAGASA''', kung may binigay man sila. Kung wala, gagamitin ang pangalang binigay ng JMA, at kung wala rin itong binigay na pangalan, gagamitin ang pangalang binigay ng JTWC. Maliban sa pangalan ng PAGASA, ang mga pangalan ng bagyo ay ''nakapahilis''. * Ginagamit ng artikulong ito ang '''oras ng Pilipinas (UTC/GMT+8)''' maliban lamang kung isinaad mismo ang ibang sona.}}}} {{Infobox hurricane season |Basin=WPac |Year=2022 |First storm formed=Agaton (Megi) |Last storm dissipated=Unknown |Track= |Strongest storm name= Basyang (Malakas) |Strongest storm pressure= |Strongest storm winds= 80 |Average wind speed= 10 |Total depressions= 6 |Total storms= 4 |Total hurricanes=1 |Total intense= 0 |Fatalities= 221 |Damages=90.1 }} Ang '''panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2022''' ay ang paparating na panahong bagyo na taunang nagaganap sa hilagang-kanlurang bahagi ng Karagatang Pasipiko. Bagamat taunan, nagiging aktibo ito pagsapit ng buwan ng Mayo o Hunyo. Kabilang ang hilagang-silangan sa [[Karagatang Pasipiko]], mayron dalawang magkaibang ahensya naka assign na pangalan sa bawat tropikal bagyo na nagreresulta sa pagpangalan ng dalawang pangalan ang [[Japan Meteorological Agency]] (JMA). Ang [[PAGASA]] ay nagbibigay lamang ng mga pangalan sa bagyo, kung ang isang magiging ganap o papasok na bagyo ay papasok sa [[Philippine Area of Responsibility]] (PAR), Ang mga ahensya ng JMA at JTWC ay patuloy na naka-antabay sa mga papasok at mabubuong bagyo. == Seasonal summary == Ginagamit sa ''timeline'' na ito ang mga pangalang binigay ng PAGASA, kung saan makikita sa loob ng mga panaklong ang pangalang internasyonal nito. Para naman sa mga bagyong may isang pangalan lamang, ginagamit ang pangalan ng PAGASA kung may binigay ito, kundi gagamitin ang pangalang internasyonal nito, una JMA bago ang JTWC. ==Mga sistema== === Nasa loob ng Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas === ====2. Bagyong Agaton (''Megi'')==== {{See also|Bagyong Agaton}} {{Infobox hurricane |Name=Tropical Storm Agaton (Megi) |Basin=WPac |Formed=May 9 |Dissipated= May 12 |image=Megi 2022-04-10 0500Z.jpg |track=Megi 2022 track.png |10-min winds=35 |1-min winds=40 |Pressure=1000 }} Noong Abril 8, Ang JTWC sumulat ng lawak at area mula 359 na layo (miles) (665 km; 413 mi) sa kanluran hilagang-kanluran ng [[Palau]] habang ang sama ng panahon ay pabor sa pamumuo nito, kabilang ang JMA sa mga nagmomonitor sa mamumuong bagyo, base sa tropical summary ang bagyo ay nabuo sa bahaging [[Silangang Kabisayaan]] ika Abril 8, Sa kaparehas na oras, Ang [[PAGASA]] ay nag anunsyo sa pamumuo ng bagyo ay bibigyang pangalang ''Agaton'' ang ika-unang bagyo sa [[Pilipinas]] at ikalawang bagyo sa Panahon ng bagyo sa Pasipiko. At Ang ating Nakita Ang bagyong ito ay nagtala Ng maraming bilang Ng nasawi at malaking pinsala. {{clear}} ====1. Bagyong Basyang (''Malakas'')==== {{See also|Bagyong Basyang (2022)}} {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Basyang (Malakas) |Basin=WPac |Formed=May 12 |Dissipated=May 12 |image=Malakas 2022-04-13 0405Z.jpg |track=Malakas 2022 track.png |10-min winds =85 |1-min winds =115 |pressure=950 }} Noong Abril 11, Ang PAGASA sumulat ng lawak at area mula 359 na layo (miles) (665 km; 413 mi) sa kanluran hilagang-kanluran ng [[Palau]] habang ang sama ng panahon ay pabor sa pamumuo nito, kabilang ang JMA sa mga nagmomonitor sa mamumuong bagyo, base sa tropical summary ang bagyo ay nabuo sa bahaging [[Silangang Kabisayaan]] ika Abril 4, Sa kaparehas na oras, Ang [[PAGASA]] ay nag anunsyo sa pamumuo ng bagyo ay bibigyang pangalang ''Basyang'' ang ika-lawang bagyo sa [[Pilipinas]] at ikalawang bagyo sa Panahon ng bagyo sa Pasipiko. {{clear}} ====3. Bagyong Caloy (''Chaba'')==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Caloy (Chaba) |Basin=WPac |Formed=Hunyo 29 |Dissipated=Hulyo 3 |image=Chaba 2022-07-02 0250Z.jpg |track=Chaba 2022 track.png |10-min winds =70 |1-min winds =75 |pressure=965 }} Noong ika Hunyo 27 ay namataan ang isang Low Pressure Area (LPA) sa [[Dagat Pilipinas]] papunta sa [[Dagat Kanlurang Pilipinas]], Hunyo 29 ng maging isang ganap na bagyo bilang "Caloy" ng [[PAGASA]] ayon pa sa ilang ahensya ang JTWC at nag isyu rin ang TCFA para sa sistema ng bagyo. Ayon sa PAGASA ang Bagyong Caloy ay naging isang Tropikal Bagyo kalaunan ang Japan Meteorological Agency ay binigyang internasyonal pangalan bilang ''Chaba'', Na tinatahak ang direksyong hilagang kanluran sa [[Dagat Timog Tsina]] at naging ''Severe Tropical Storm'' sa silangan ng [[Hainan]]. ; Kasaysayan ika Hulyo 1 ng maging ganap na ''Severe Tropical Storm Chaba'' ay malapit sa lokasyon ng [[Hong Kong]] sa kilometrong 240, (445 km; 275 mi) timog ng Hong Kong. {{clear}} ====4. Bagyong Domeng (''Aere'')==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Domeng (Aere) |Basin=WPac |Formed=Hunyo 30 |Dissipated=Hulyo 4 |image=Aere 2022-07-02 0405Z.jpg |track=Aere 2022 track.png |10-min winds =45 |1-min winds =45 |pressure=994 }} Ika Hunyo 30 sa [[Dagat Pilipinas]] ang bagyong ay nasa layong 530 sa timog silangan sa Kadena Air Base sa [[Japan]], Ang PAGASA ay naglabas ukol sa disturbance ng bagyo ay binigyang pangalan na ''Domeng'', Ang JMA ay naglabas ng isyu bilang "Tropikal Depresyon" sa parehas na oras, Ang JTWC ay sinundan ang anunsyo, sumunod na araw ang [[Japan Meteorological Agency]] ang bagyong "Domeng" ay naging "Tropikal Bagyo" at binigyang internasyonal na pangalan na ''Aere" na sa silangan ng [[Batanes]]. ; Kasaysayan As of 06:00 UTC Hulyo 1, Ang Bagyong Aere (Domeng) nakita malapit sa 409 nautical miles (755 km; 470 mi) timog, timog-silangan ng Kadena Air Base, Sa lakas ng hangin na 10 minuto at bugsong 35 na aabot pa sa 50 knots (95 km/h; 60 mph). {{clear}} ====6. Bagyong Ester (''Trases'')==== {{See also|Bagyong Ester (2022)}} {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Ester (Trases) |Basin=WPac |Formed=Hulyo 29 |Dissipated=Agosto 1 |image=Trases 2022-07-31 0500Z.jpg |track=Trases 2022 track.png |10-min winds =35 |1-min winds =30 |pressure=998 }} Ang Low Pressure Area (LPA) ay nabuo sa bahaging timog ng isla ng Ryukyu noong ika Hulyo 29, Kalaunan ang PAGASA ay binantayan ang kilos ng LPA at pinangalanan ng PAGASA bilang ''Ester'' ang ikalimang (5) bagyo sa [[Pilipinas]] at ikapito sa [[Karagatang Pasipiko]], Ang bagyong ''Ester'' ay kumikilos sa direksyong hilaga, patungo sa bansang [[Japan]], Naging isang ganap na Tropikal Bagyo sa bahaging isla ng [[Okinawa]] at binigyang pangalan sa internasyonal bilang ''Trases''. Ang bagyong Trases ay dumaan sa kabuuang Okinawa at kalaunan ay nag-landfall sa isla ng [[Jeju]], bahagyang napalapit ang kilos, galaw ng bagyong ''Trases'' sa bagyong ''Songda'' ng manalanta ito sa [[Seoul]], [[Timog Korea]] na nagdulot ng malawakang pagbaha bunsod ng dalang malalakas na ulan. {{clear}} {{Current event|[[Bagyo]]|date=Agosto 2022}} ====9. Bagyong Florita (''Ma-on'')==== {{See also|Bagyong Florita}} {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Florita (Ma-on) |Basin=WPac |Formed=Agosto 20 |Dissipated=kasalukuyan |image=2022 JTWC 10W IR satellite imagery.jpg |track=2022 JTWC 10W forecast map.wp1022.gif |10-min winds =45 |1-min winds =45 |pressure=992 }} {{clear}} ==Mga bagyo sa bawat buwan 2022== {| class="wikitable sortable" |- | '''[[Buwan]]''' | '''[[Bagyo sa Pilipinas|Bagyo]]''' |- | Enero || rowspan="4"| {{grey|N/A}} |- | Pebrero |- | Marso |- | Abril |- | Mayo || Agaton & Basyang |- | Hunyo || Caloy, Domeng |- | Hulyo || Ester |- | Agosto || rowspan="5"| [[To be announced|TBA]] |- | Setyembre |- | Oktubre |- | Nobyembre |- | Disyembre |} ==Nasa labas ng Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas== ====5. Bagyong Songda==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Songda |Basin=WPac |Formed=Hulyo 26 |Dissipated=Agosto 1 |image=Songda 2022-07-29 0400Z.jpg |track=Songda 2022 track.png |10-min winds =40 |1-min winds =30 |pressure=996 }} Noong Hulyo 26 isang low pressure area (LPA) ay namataan sa hilagang-kanluran sa isla ng Mariana na nabuo bilang Tropikal Depresyon at binigyang pangalan sa internasyonal bilang ''Songda'' ng "JMA" ng bahagyang lumakas ang sistema ng bagyo, Ang JTWC ay nag-anunsyo ukol sa kilos at galaw ng bagyo noong ika Hulyo 29, Patuloy na gumagalaw sa direksyon hilagang kanluran, habang dinadaanan ang [[Kagoshima]] ika Hulyo 30 palabas sa [[Dagat na Dilaw]] (Yellow Sea), at kumurba ng pakanan patungo sa [[Tangway ng Korea]] ay bahagyang humina, Agosto 1 ay naglandfall sa [[Hilagang Korea]] hanggang Agosto 2. Ang bagyong "Songda" ay nagpaulan sa buong [[Kyushu]] at [[Shikoku]] sa ilang rehiyon sa [[Japan]] maging ang "Jeju" sa [[Timog Korea]], bunsod na malalakas na hangin ay nagpakawala milimetrong 206 na ulan ang bagyo, walang naiulat na pinsala sa isla ng Jeju. {{clear}} ====Bagyong 08W==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong 08W |Basin=WPac |Formed=Agosto 3 |Dissipated=Agosto 4 |image=08W 2022-08-04 0530Z.jpg |track=08W 2022 track.png |10-min winds=30 |1-min winds =25 |pressure=1002 }} Ang Tropikal Depresyon 08W ay nanalanta sa lalawigan ng Huidong, Guangdong sa Tsina noong Agosto 4 ng umaga ayon sa China Meteorological Administration. {{clear}} ====7. Bagyong Mulan==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Mulan |Basin=WPac |Formed=Agosto 8 |Dissipated=Agosto 11 |image=Mulan 2022-08-10 0555Z.jpg |track=Mulan 2022 track.png |10-min winds =35 |1-min winds =50 |pressure=996 }} Ang Low Pressure Area na nabuo sa silangang bahagi ng Quảng Ngãi, [[Biyetnam]] ay naging isang ganap na tropikal depresyon noong Agosto 8, ika Agosto 9 ang JMA ay naganunsyo ay naging tropikal bagyo na binigyang pangalan sa internasyonal na ''Mulan''. ; Kasalukuyang bagyong impormasyon Ang bagyong ''Mulan'' ay may taglay na lakas na aabot sa 35 knots (65 km/h; 40 mph) at may bugso na 50 knots (95 km/h; 60 mph) at presyon na 996 hPa (29.41 inHg), ang sistema ng bagyo ay kumikilos sa direksyong hilagang kanluran. {{clear}} ====8. Bagyong Maeri==== {{Infobox hurricane |Name=Tropikal Depresyon |Basin=WPac |Formed=Agosto 10 |Dissipated=Agosto 14 |image=Meari 2022-08-13 0145Z.jpg |track=Meari 2022 track.png |10-min winds=30 |1-min winds =45 |pressure=1008 }} Ang Low Pressure Area (LPA) ay nabuo sa hilagang kanluran ng isla ng Iwo Jima sa ''Karagatang Pasipiko'' noong Agosto 10. ; Kasaysayan Ang Tropikal Depresyon noong Agosto 10 ay may taglay na lakas ng hangin na aabot sa 30 knots (55 km/h; 35 mph), at bugso na 45 knots (85 km/h; 50 mph) at presyon na 1008 hPa (29.77 inHg), ang sistemang bagyo ay kumikilos sa direksyong hilagang kanluran. {{clear}} ====10. Bagyong Tokage==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Tokage |Basin=WPac |Formed=Agosto 22 |Dissipated=kasalukuyan |image=2022 JTWC 11W IR satellite imagery.jpg |track=2022 JTWC 11W forecast map.wp1122.gif |10-min winds =45 |1-min winds =40 |pressure=994 }} {{clear}} ==== Bantay at babala ==== {{TyphoonWarningsTable |MOtime = 22:53 [[Time in China#Hong Kong and Macau|MST]] (16:53 UTC), August 9 |MOsignal = 3 |MOsource = [https://www.smg.gov.mo/en/subpage/28/typhoon-main Macao Meteorological and Geophysical Bureau] }} {{clear}} === Pilipinas === {{See also|Talaan ng mga rinetirong pangalan bagyo sa Pilipinas}} Gagamitin ng PAGASA ang mga pangalang huling ginamit noong [[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2017|panahon ng 2017]], kung saan 20 ang pumasok sa [[Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas|Sakop na Responsibilidad]] nito. Ang mga pangalang "Uwan" at "Verbena" ay inaasahang gagamitin sa kauna-unahang pagkakataon matapos nitong palitan ang mga [[Bagyong Urduja]] at [[Bagyong Vinta|Vinta]], na nakapagtala ng malaking pinsala at pagkawala ng buhay sa [[Kabisayaan|Visayas]] at [[Mindanao]]. '''Nakadiin''' ang mga sistemang kasalukuyang nasa rehiyon. {| style="width:100%;" | *[[Bagyong Agaton|Agaton]] (2202) *[[Bagyong Basyang (2022)|Basyang]] (2201) *Caloy (2203) *Domeng (2204) *Ester (2206) | *Florita (2209) *{{tcname unused|Gardo}} *{{tcname unused|Henry}} *{{tcname unused|Inday}} *{{tcname unused|Josie}} | *{{tcname unused|Karding}} *{{tcname unused|Luis}} *{{tcname unused|Maymay}} *{{tcname unused|Neneng}} *{{tcname unused|Obet}} | *{{tcname unused|Paeng}} *{{tcname unused|Queenie}} *{{tcname unused|Rosal}} *{{tcname unused|Samuel}} *{{tcname unused|Tomas}} | *{{tcname unused|Umberto}} *{{tcname unused|Venus}} *{{tcname unused|Waldo}} *{{tcname unused|Yayang}} *{{tcname unused|Zeny}} |} <center> '''Auxiliary list'''<br /> </center> {| style="width:90%;" | *{{tcname unused|Agila}} *{{tcname unused|Bagwis}} | *{{tcname unused|Chito}} *{{tcname unused|Diego}} | *{{tcname unused|Elena}} *{{tcname unused|Felino}} | *{{tcname unused|Gunding}} *{{tcname unused|Harriet}} | *{{tcname unused|Indang}} *{{tcname unused|Jessa}} |} {{clear}} === Internasyonal === {|style="width:100%;" | *Malakas (2201) *[[Bagyong Agaton|Megi]] (2202) *Chaba (2203) *Aere (2204) *Songda (2205) *Trases (2206) *Mulan (2207) | *Meari (2208) *{{tcname active|Ma-on (2209)}} *{{tcname active|Tokage (2210)}} *{{tcname unused|Hinnamnor}} *{{tcname unused|Muifa}} *{{tcname unused|Merbok}} *{{tcname unused|Nanmadol}} | *{{tcname unused|Talas}} *{{tcname unused|Noru}} *{{tcname unused|Kulap}} *{{tcname unused|Roke}} *{{tcname unused|Sonca}} *{{tcname unused|Nesat}} *{{tcname unused|Haitang}} | *{{tcname unused|Nalgae}} *{{tcname unused|Banyan}} *{{tcname unused|Yamaneko}} *{{tcname unused|Pakhar}} *{{tcname unused|Sanvu}} *{{tcname unused|Mawar}} *{{tcname unused|Guchol}} |} {{clear}} ==Epekto sa panahon== {{Pacific areas affected (Top)|year=2022}} |- | 01W || {{Sort|220329|March 29&nbsp;– 31}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{Sort|0|Tropical depression}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|Not specified || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|1006|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Vietnam]] || {{ntsh|0||$}} Minimal || {{ntsh|6}} 6 || <ref name=btt6/> |- | Malakas (Basyang) || {{Sort|220406|April 6&nbsp;– 15}} || bgcolor=#{{storm color|VSTY}}|{{Sort|0|Very strong typhoon}} || bgcolor=#{{storm color|VSTY}}|{{convert|85|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}} || bgcolor=#{{storm color|VSTY}}|{{convert|950|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Caroline Islands]], [[Bonin Islands]] || {{ntsh|0||$}} None || {{ntsh|0}} None || |- | [[Tropical Storm Megi (2022)|Megi (Agaton)]] || {{Sort|220408|April 8&nbsp;– 13}} || bgcolor=#{{storm color|TS}}|{{Sort|0|Tropical storm}} || bgcolor=#{{storm color|TS}}|{{convert|35|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}} || bgcolor=#{{storm color|TS}}|{{convert|998|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Philippines]] || {{ntsp|90800000||$}} || {{ntsh|214}} 214 || <ref name=NDRRMCreportAgaton>{{Cite report |url=https://monitoring-dashboard.ndrrmc.gov.ph/assets/uploads/situations/SitRep_No__15_for_TC_AGATON_2022.pdf |title=Situational Report No. 15 for TC AGATON (2022) |date=April 29, 2022 |publisher=[[National Disaster Risk Reduction and Management Council]] |access-date=April 29, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220430043432/https://monitoring-dashboard.ndrrmc.gov.ph/assets/uploads/situations/SitRep_No__15_for_TC_AGATON_2022.pdf |archive-date=April 29, 2022 |url-status=live}}</ref> |- | TD || {{Sort|220530|May 30}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{Sort|0|Tropical depression}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|Not specified || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|1006|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Philippines]] || {{ntsh|0||$}} None || {{ntsh|0}} None || |- | Caloy || {{Sort|220628|June 28&nbsp;– Present}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{Sort|0|Tropical depression}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|30|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|1000|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| None || {{ntsh|0||$}} None || {{ntsh|0}} None || |- {{TC Areas affected (Bottom)|TC's=5&nbsp;systems|dates=March 29&nbsp;– Season ongoing|winds={{convert|85|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}}|pres={{convert|950|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|damage={{ntsp|90800000||$}}|deaths=220|}} iecn20noxcp4fy6sioeznb5l2jrhvr8 1966057 1966056 2022-08-25T10:51:24Z Ivan P. Clarin 84769 /* 9. Bagyong Florita (Ma-on) */ wikitext text/x-wiki {{Ambox/core|issue={{Hidden|header='''Mga paalala patungkol sa artikulo:'''|headerstyle=text-align:left;|content=* Ginagamit ng artikulong ito '''ang mga pangalan ng bagyong binigay ng PAGASA''', kung may binigay man sila. Kung wala, gagamitin ang pangalang binigay ng JMA, at kung wala rin itong binigay na pangalan, gagamitin ang pangalang binigay ng JTWC. Maliban sa pangalan ng PAGASA, ang mga pangalan ng bagyo ay ''nakapahilis''. * Ginagamit ng artikulong ito ang '''oras ng Pilipinas (UTC/GMT+8)''' maliban lamang kung isinaad mismo ang ibang sona.}}}} {{Infobox hurricane season |Basin=WPac |Year=2022 |First storm formed=Agaton (Megi) |Last storm dissipated=Unknown |Track= |Strongest storm name= Basyang (Malakas) |Strongest storm pressure= |Strongest storm winds= 80 |Average wind speed= 10 |Total depressions= 6 |Total storms= 4 |Total hurricanes=1 |Total intense= 0 |Fatalities= 221 |Damages=90.1 }} Ang '''panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2022''' ay ang paparating na panahong bagyo na taunang nagaganap sa hilagang-kanlurang bahagi ng Karagatang Pasipiko. Bagamat taunan, nagiging aktibo ito pagsapit ng buwan ng Mayo o Hunyo. Kabilang ang hilagang-silangan sa [[Karagatang Pasipiko]], mayron dalawang magkaibang ahensya naka assign na pangalan sa bawat tropikal bagyo na nagreresulta sa pagpangalan ng dalawang pangalan ang [[Japan Meteorological Agency]] (JMA). Ang [[PAGASA]] ay nagbibigay lamang ng mga pangalan sa bagyo, kung ang isang magiging ganap o papasok na bagyo ay papasok sa [[Philippine Area of Responsibility]] (PAR), Ang mga ahensya ng JMA at JTWC ay patuloy na naka-antabay sa mga papasok at mabubuong bagyo. == Seasonal summary == Ginagamit sa ''timeline'' na ito ang mga pangalang binigay ng PAGASA, kung saan makikita sa loob ng mga panaklong ang pangalang internasyonal nito. Para naman sa mga bagyong may isang pangalan lamang, ginagamit ang pangalan ng PAGASA kung may binigay ito, kundi gagamitin ang pangalang internasyonal nito, una JMA bago ang JTWC. ==Mga sistema== === Nasa loob ng Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas === ====2. Bagyong Agaton (''Megi'')==== {{See also|Bagyong Agaton}} {{Infobox hurricane |Name=Tropical Storm Agaton (Megi) |Basin=WPac |Formed=May 9 |Dissipated= May 12 |image=Megi 2022-04-10 0500Z.jpg |track=Megi 2022 track.png |10-min winds=35 |1-min winds=40 |Pressure=1000 }} Noong Abril 8, Ang JTWC sumulat ng lawak at area mula 359 na layo (miles) (665 km; 413 mi) sa kanluran hilagang-kanluran ng [[Palau]] habang ang sama ng panahon ay pabor sa pamumuo nito, kabilang ang JMA sa mga nagmomonitor sa mamumuong bagyo, base sa tropical summary ang bagyo ay nabuo sa bahaging [[Silangang Kabisayaan]] ika Abril 8, Sa kaparehas na oras, Ang [[PAGASA]] ay nag anunsyo sa pamumuo ng bagyo ay bibigyang pangalang ''Agaton'' ang ika-unang bagyo sa [[Pilipinas]] at ikalawang bagyo sa Panahon ng bagyo sa Pasipiko. At Ang ating Nakita Ang bagyong ito ay nagtala Ng maraming bilang Ng nasawi at malaking pinsala. {{clear}} ====1. Bagyong Basyang (''Malakas'')==== {{See also|Bagyong Basyang (2022)}} {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Basyang (Malakas) |Basin=WPac |Formed=May 12 |Dissipated=May 12 |image=Malakas 2022-04-13 0405Z.jpg |track=Malakas 2022 track.png |10-min winds =85 |1-min winds =115 |pressure=950 }} Noong Abril 11, Ang PAGASA sumulat ng lawak at area mula 359 na layo (miles) (665 km; 413 mi) sa kanluran hilagang-kanluran ng [[Palau]] habang ang sama ng panahon ay pabor sa pamumuo nito, kabilang ang JMA sa mga nagmomonitor sa mamumuong bagyo, base sa tropical summary ang bagyo ay nabuo sa bahaging [[Silangang Kabisayaan]] ika Abril 4, Sa kaparehas na oras, Ang [[PAGASA]] ay nag anunsyo sa pamumuo ng bagyo ay bibigyang pangalang ''Basyang'' ang ika-lawang bagyo sa [[Pilipinas]] at ikalawang bagyo sa Panahon ng bagyo sa Pasipiko. {{clear}} ====3. Bagyong Caloy (''Chaba'')==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Caloy (Chaba) |Basin=WPac |Formed=Hunyo 29 |Dissipated=Hulyo 3 |image=Chaba 2022-07-02 0250Z.jpg |track=Chaba 2022 track.png |10-min winds =70 |1-min winds =75 |pressure=965 }} Noong ika Hunyo 27 ay namataan ang isang Low Pressure Area (LPA) sa [[Dagat Pilipinas]] papunta sa [[Dagat Kanlurang Pilipinas]], Hunyo 29 ng maging isang ganap na bagyo bilang "Caloy" ng [[PAGASA]] ayon pa sa ilang ahensya ang JTWC at nag isyu rin ang TCFA para sa sistema ng bagyo. Ayon sa PAGASA ang Bagyong Caloy ay naging isang Tropikal Bagyo kalaunan ang Japan Meteorological Agency ay binigyang internasyonal pangalan bilang ''Chaba'', Na tinatahak ang direksyong hilagang kanluran sa [[Dagat Timog Tsina]] at naging ''Severe Tropical Storm'' sa silangan ng [[Hainan]]. ; Kasaysayan ika Hulyo 1 ng maging ganap na ''Severe Tropical Storm Chaba'' ay malapit sa lokasyon ng [[Hong Kong]] sa kilometrong 240, (445 km; 275 mi) timog ng Hong Kong. {{clear}} ====4. Bagyong Domeng (''Aere'')==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Domeng (Aere) |Basin=WPac |Formed=Hunyo 30 |Dissipated=Hulyo 4 |image=Aere 2022-07-02 0405Z.jpg |track=Aere 2022 track.png |10-min winds =45 |1-min winds =45 |pressure=994 }} Ika Hunyo 30 sa [[Dagat Pilipinas]] ang bagyong ay nasa layong 530 sa timog silangan sa Kadena Air Base sa [[Japan]], Ang PAGASA ay naglabas ukol sa disturbance ng bagyo ay binigyang pangalan na ''Domeng'', Ang JMA ay naglabas ng isyu bilang "Tropikal Depresyon" sa parehas na oras, Ang JTWC ay sinundan ang anunsyo, sumunod na araw ang [[Japan Meteorological Agency]] ang bagyong "Domeng" ay naging "Tropikal Bagyo" at binigyang internasyonal na pangalan na ''Aere" na sa silangan ng [[Batanes]]. ; Kasaysayan As of 06:00 UTC Hulyo 1, Ang Bagyong Aere (Domeng) nakita malapit sa 409 nautical miles (755 km; 470 mi) timog, timog-silangan ng Kadena Air Base, Sa lakas ng hangin na 10 minuto at bugsong 35 na aabot pa sa 50 knots (95 km/h; 60 mph). {{clear}} ====6. Bagyong Ester (''Trases'')==== {{See also|Bagyong Ester (2022)}} {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Ester (Trases) |Basin=WPac |Formed=Hulyo 29 |Dissipated=Agosto 1 |image=Trases 2022-07-31 0500Z.jpg |track=Trases 2022 track.png |10-min winds =35 |1-min winds =30 |pressure=998 }} Ang Low Pressure Area (LPA) ay nabuo sa bahaging timog ng isla ng Ryukyu noong ika Hulyo 29, Kalaunan ang PAGASA ay binantayan ang kilos ng LPA at pinangalanan ng PAGASA bilang ''Ester'' ang ikalimang (5) bagyo sa [[Pilipinas]] at ikapito sa [[Karagatang Pasipiko]], Ang bagyong ''Ester'' ay kumikilos sa direksyong hilaga, patungo sa bansang [[Japan]], Naging isang ganap na Tropikal Bagyo sa bahaging isla ng [[Okinawa]] at binigyang pangalan sa internasyonal bilang ''Trases''. Ang bagyong Trases ay dumaan sa kabuuang Okinawa at kalaunan ay nag-landfall sa isla ng [[Jeju]], bahagyang napalapit ang kilos, galaw ng bagyong ''Trases'' sa bagyong ''Songda'' ng manalanta ito sa [[Seoul]], [[Timog Korea]] na nagdulot ng malawakang pagbaha bunsod ng dalang malalakas na ulan. {{clear}} {{Current event|[[Bagyo]]|date=Agosto 2022}} ====9. Bagyong Florita (''Ma-on'')==== {{See also|Bagyong Florita}} {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Florita (Ma-on) |Basin=WPac |Formed=Agosto 20 |Dissipated=kasalukuyan |image=2022 JTWC 10W IR satellite imagery.jpg |track=2022 JTWC 10W forecast map.wp1022.gif |10-min winds =45 |1-min winds =45 |pressure=992 }} Ika Agosto 19, Ang JMA ay mayro'ong namataan na Low Pressure Area (LPA) sa [[Dagat Pilipinas]], 500 kilometro hilaga ng [[Palau]], Ang Low Pressure Area kumikilos ng mabagal pa-kanluran na mabubuo bilang isang tropikal depresyon ika Agosto 20, Sumunod na araw ang [[PAGASA]] ay nag anunsyo ang pamumuo ng pagbuo ng sistema ay nasa bandang [[Philippine Area of Responsibility]] at papangalan na ''Florita'', kalaunan ang JTWC ay binansagan ang bagyo bilang ''10W'', ang pamumuo ng bagyong "Florita", Ika Agosto 22 ang bagyo ay naging isang Tropikal Bagyo na pinangalanan sa internasyonal bilang ''Ma-on'' [[Japan Meteorological Agency]] at sinundan ng JTWC. Ika Agosto 22 bilang isang mahinang bagyo habang tinatahak ang [[Lambak ng Cagayan]] sa [[Hilagang Luzon]] ay bahagyang lumakas ang bagyo dahil sa pina-iigting na hanging [[Habagat]] o Southwest monsoon, Nag-landfall ang bagyong "Florita" sa [[Maconacon, Isabela]] sa kategoryang Malubhang bagyo (severe). ; Kasalukuyang impormasyon Ika Agosto 24 ng lumabas ng PAR ang bagyong Florita na may taglay na lakas na hangin 45 knots (85 km/h; 50 mph) at may bugso na 65 knots (120 km/h; 75 mph). {{clear}} ==Mga bagyo sa bawat buwan 2022== {| class="wikitable sortable" |- | '''[[Buwan]]''' | '''[[Bagyo sa Pilipinas|Bagyo]]''' |- | Enero || rowspan="4"| {{grey|N/A}} |- | Pebrero |- | Marso |- | Abril |- | Mayo || Agaton & Basyang |- | Hunyo || Caloy, Domeng |- | Hulyo || Ester |- | Agosto || rowspan="5"| [[To be announced|TBA]] |- | Setyembre |- | Oktubre |- | Nobyembre |- | Disyembre |} ==Nasa labas ng Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas== ====5. Bagyong Songda==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Songda |Basin=WPac |Formed=Hulyo 26 |Dissipated=Agosto 1 |image=Songda 2022-07-29 0400Z.jpg |track=Songda 2022 track.png |10-min winds =40 |1-min winds =30 |pressure=996 }} Noong Hulyo 26 isang low pressure area (LPA) ay namataan sa hilagang-kanluran sa isla ng Mariana na nabuo bilang Tropikal Depresyon at binigyang pangalan sa internasyonal bilang ''Songda'' ng "JMA" ng bahagyang lumakas ang sistema ng bagyo, Ang JTWC ay nag-anunsyo ukol sa kilos at galaw ng bagyo noong ika Hulyo 29, Patuloy na gumagalaw sa direksyon hilagang kanluran, habang dinadaanan ang [[Kagoshima]] ika Hulyo 30 palabas sa [[Dagat na Dilaw]] (Yellow Sea), at kumurba ng pakanan patungo sa [[Tangway ng Korea]] ay bahagyang humina, Agosto 1 ay naglandfall sa [[Hilagang Korea]] hanggang Agosto 2. Ang bagyong "Songda" ay nagpaulan sa buong [[Kyushu]] at [[Shikoku]] sa ilang rehiyon sa [[Japan]] maging ang "Jeju" sa [[Timog Korea]], bunsod na malalakas na hangin ay nagpakawala milimetrong 206 na ulan ang bagyo, walang naiulat na pinsala sa isla ng Jeju. {{clear}} ====Bagyong 08W==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong 08W |Basin=WPac |Formed=Agosto 3 |Dissipated=Agosto 4 |image=08W 2022-08-04 0530Z.jpg |track=08W 2022 track.png |10-min winds=30 |1-min winds =25 |pressure=1002 }} Ang Tropikal Depresyon 08W ay nanalanta sa lalawigan ng Huidong, Guangdong sa Tsina noong Agosto 4 ng umaga ayon sa China Meteorological Administration. {{clear}} ====7. Bagyong Mulan==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Mulan |Basin=WPac |Formed=Agosto 8 |Dissipated=Agosto 11 |image=Mulan 2022-08-10 0555Z.jpg |track=Mulan 2022 track.png |10-min winds =35 |1-min winds =50 |pressure=996 }} Ang Low Pressure Area na nabuo sa silangang bahagi ng Quảng Ngãi, [[Biyetnam]] ay naging isang ganap na tropikal depresyon noong Agosto 8, ika Agosto 9 ang JMA ay naganunsyo ay naging tropikal bagyo na binigyang pangalan sa internasyonal na ''Mulan''. ; Kasalukuyang bagyong impormasyon Ang bagyong ''Mulan'' ay may taglay na lakas na aabot sa 35 knots (65 km/h; 40 mph) at may bugso na 50 knots (95 km/h; 60 mph) at presyon na 996 hPa (29.41 inHg), ang sistema ng bagyo ay kumikilos sa direksyong hilagang kanluran. {{clear}} ====8. Bagyong Maeri==== {{Infobox hurricane |Name=Tropikal Depresyon |Basin=WPac |Formed=Agosto 10 |Dissipated=Agosto 14 |image=Meari 2022-08-13 0145Z.jpg |track=Meari 2022 track.png |10-min winds=30 |1-min winds =45 |pressure=1008 }} Ang Low Pressure Area (LPA) ay nabuo sa hilagang kanluran ng isla ng Iwo Jima sa ''Karagatang Pasipiko'' noong Agosto 10. ; Kasaysayan Ang Tropikal Depresyon noong Agosto 10 ay may taglay na lakas ng hangin na aabot sa 30 knots (55 km/h; 35 mph), at bugso na 45 knots (85 km/h; 50 mph) at presyon na 1008 hPa (29.77 inHg), ang sistemang bagyo ay kumikilos sa direksyong hilagang kanluran. {{clear}} ====10. Bagyong Tokage==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Tokage |Basin=WPac |Formed=Agosto 22 |Dissipated=kasalukuyan |image=2022 JTWC 11W IR satellite imagery.jpg |track=2022 JTWC 11W forecast map.wp1122.gif |10-min winds =45 |1-min winds =40 |pressure=994 }} {{clear}} ==== Bantay at babala ==== {{TyphoonWarningsTable |MOtime = 22:53 [[Time in China#Hong Kong and Macau|MST]] (16:53 UTC), August 9 |MOsignal = 3 |MOsource = [https://www.smg.gov.mo/en/subpage/28/typhoon-main Macao Meteorological and Geophysical Bureau] }} {{clear}} === Pilipinas === {{See also|Talaan ng mga rinetirong pangalan bagyo sa Pilipinas}} Gagamitin ng PAGASA ang mga pangalang huling ginamit noong [[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2017|panahon ng 2017]], kung saan 20 ang pumasok sa [[Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas|Sakop na Responsibilidad]] nito. Ang mga pangalang "Uwan" at "Verbena" ay inaasahang gagamitin sa kauna-unahang pagkakataon matapos nitong palitan ang mga [[Bagyong Urduja]] at [[Bagyong Vinta|Vinta]], na nakapagtala ng malaking pinsala at pagkawala ng buhay sa [[Kabisayaan|Visayas]] at [[Mindanao]]. '''Nakadiin''' ang mga sistemang kasalukuyang nasa rehiyon. {| style="width:100%;" | *[[Bagyong Agaton|Agaton]] (2202) *[[Bagyong Basyang (2022)|Basyang]] (2201) *Caloy (2203) *Domeng (2204) *Ester (2206) | *Florita (2209) *{{tcname unused|Gardo}} *{{tcname unused|Henry}} *{{tcname unused|Inday}} *{{tcname unused|Josie}} | *{{tcname unused|Karding}} *{{tcname unused|Luis}} *{{tcname unused|Maymay}} *{{tcname unused|Neneng}} *{{tcname unused|Obet}} | *{{tcname unused|Paeng}} *{{tcname unused|Queenie}} *{{tcname unused|Rosal}} *{{tcname unused|Samuel}} *{{tcname unused|Tomas}} | *{{tcname unused|Umberto}} *{{tcname unused|Venus}} *{{tcname unused|Waldo}} *{{tcname unused|Yayang}} *{{tcname unused|Zeny}} |} <center> '''Auxiliary list'''<br /> </center> {| style="width:90%;" | *{{tcname unused|Agila}} *{{tcname unused|Bagwis}} | *{{tcname unused|Chito}} *{{tcname unused|Diego}} | *{{tcname unused|Elena}} *{{tcname unused|Felino}} | *{{tcname unused|Gunding}} *{{tcname unused|Harriet}} | *{{tcname unused|Indang}} *{{tcname unused|Jessa}} |} {{clear}} === Internasyonal === {|style="width:100%;" | *Malakas (2201) *[[Bagyong Agaton|Megi]] (2202) *Chaba (2203) *Aere (2204) *Songda (2205) *Trases (2206) *Mulan (2207) | *Meari (2208) *{{tcname active|Ma-on (2209)}} *{{tcname active|Tokage (2210)}} *{{tcname unused|Hinnamnor}} *{{tcname unused|Muifa}} *{{tcname unused|Merbok}} *{{tcname unused|Nanmadol}} | *{{tcname unused|Talas}} *{{tcname unused|Noru}} *{{tcname unused|Kulap}} *{{tcname unused|Roke}} *{{tcname unused|Sonca}} *{{tcname unused|Nesat}} *{{tcname unused|Haitang}} | *{{tcname unused|Nalgae}} *{{tcname unused|Banyan}} *{{tcname unused|Yamaneko}} *{{tcname unused|Pakhar}} *{{tcname unused|Sanvu}} *{{tcname unused|Mawar}} *{{tcname unused|Guchol}} |} {{clear}} ==Epekto sa panahon== {{Pacific areas affected (Top)|year=2022}} |- | 01W || {{Sort|220329|March 29&nbsp;– 31}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{Sort|0|Tropical depression}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|Not specified || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|1006|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Vietnam]] || {{ntsh|0||$}} Minimal || {{ntsh|6}} 6 || <ref name=btt6/> |- | Malakas (Basyang) || {{Sort|220406|April 6&nbsp;– 15}} || bgcolor=#{{storm color|VSTY}}|{{Sort|0|Very strong typhoon}} || bgcolor=#{{storm color|VSTY}}|{{convert|85|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}} || bgcolor=#{{storm color|VSTY}}|{{convert|950|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Caroline Islands]], [[Bonin Islands]] || {{ntsh|0||$}} None || {{ntsh|0}} None || |- | [[Tropical Storm Megi (2022)|Megi (Agaton)]] || {{Sort|220408|April 8&nbsp;– 13}} || bgcolor=#{{storm color|TS}}|{{Sort|0|Tropical storm}} || bgcolor=#{{storm color|TS}}|{{convert|35|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}} || bgcolor=#{{storm color|TS}}|{{convert|998|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Philippines]] || {{ntsp|90800000||$}} || {{ntsh|214}} 214 || <ref name=NDRRMCreportAgaton>{{Cite report |url=https://monitoring-dashboard.ndrrmc.gov.ph/assets/uploads/situations/SitRep_No__15_for_TC_AGATON_2022.pdf |title=Situational Report No. 15 for TC AGATON (2022) |date=April 29, 2022 |publisher=[[National Disaster Risk Reduction and Management Council]] |access-date=April 29, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220430043432/https://monitoring-dashboard.ndrrmc.gov.ph/assets/uploads/situations/SitRep_No__15_for_TC_AGATON_2022.pdf |archive-date=April 29, 2022 |url-status=live}}</ref> |- | TD || {{Sort|220530|May 30}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{Sort|0|Tropical depression}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|Not specified || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|1006|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Philippines]] || {{ntsh|0||$}} None || {{ntsh|0}} None || |- | Caloy || {{Sort|220628|June 28&nbsp;– Present}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{Sort|0|Tropical depression}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|30|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|1000|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| None || {{ntsh|0||$}} None || {{ntsh|0}} None || |- {{TC Areas affected (Bottom)|TC's=5&nbsp;systems|dates=March 29&nbsp;– Season ongoing|winds={{convert|85|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}}|pres={{convert|950|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|damage={{ntsp|90800000||$}}|deaths=220|}} m7y27oty0d6blf3i1v9kg9almc4b0d6 1966065 1966057 2022-08-25T11:21:50Z Ivan P. Clarin 84769 /* 9. Bagyong Florita (Ma-on) */ wikitext text/x-wiki {{Ambox/core|issue={{Hidden|header='''Mga paalala patungkol sa artikulo:'''|headerstyle=text-align:left;|content=* Ginagamit ng artikulong ito '''ang mga pangalan ng bagyong binigay ng PAGASA''', kung may binigay man sila. Kung wala, gagamitin ang pangalang binigay ng JMA, at kung wala rin itong binigay na pangalan, gagamitin ang pangalang binigay ng JTWC. Maliban sa pangalan ng PAGASA, ang mga pangalan ng bagyo ay ''nakapahilis''. * Ginagamit ng artikulong ito ang '''oras ng Pilipinas (UTC/GMT+8)''' maliban lamang kung isinaad mismo ang ibang sona.}}}} {{Infobox hurricane season |Basin=WPac |Year=2022 |First storm formed=Agaton (Megi) |Last storm dissipated=Unknown |Track= |Strongest storm name= Basyang (Malakas) |Strongest storm pressure= |Strongest storm winds= 80 |Average wind speed= 10 |Total depressions= 6 |Total storms= 4 |Total hurricanes=1 |Total intense= 0 |Fatalities= 221 |Damages=90.1 }} Ang '''panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2022''' ay ang paparating na panahong bagyo na taunang nagaganap sa hilagang-kanlurang bahagi ng Karagatang Pasipiko. Bagamat taunan, nagiging aktibo ito pagsapit ng buwan ng Mayo o Hunyo. Kabilang ang hilagang-silangan sa [[Karagatang Pasipiko]], mayron dalawang magkaibang ahensya naka assign na pangalan sa bawat tropikal bagyo na nagreresulta sa pagpangalan ng dalawang pangalan ang [[Japan Meteorological Agency]] (JMA). Ang [[PAGASA]] ay nagbibigay lamang ng mga pangalan sa bagyo, kung ang isang magiging ganap o papasok na bagyo ay papasok sa [[Philippine Area of Responsibility]] (PAR), Ang mga ahensya ng JMA at JTWC ay patuloy na naka-antabay sa mga papasok at mabubuong bagyo. == Seasonal summary == Ginagamit sa ''timeline'' na ito ang mga pangalang binigay ng PAGASA, kung saan makikita sa loob ng mga panaklong ang pangalang internasyonal nito. Para naman sa mga bagyong may isang pangalan lamang, ginagamit ang pangalan ng PAGASA kung may binigay ito, kundi gagamitin ang pangalang internasyonal nito, una JMA bago ang JTWC. ==Mga sistema== === Nasa loob ng Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas === ====2. Bagyong Agaton (''Megi'')==== {{See also|Bagyong Agaton}} {{Infobox hurricane |Name=Tropical Storm Agaton (Megi) |Basin=WPac |Formed=May 9 |Dissipated= May 12 |image=Megi 2022-04-10 0500Z.jpg |track=Megi 2022 track.png |10-min winds=35 |1-min winds=40 |Pressure=1000 }} Noong Abril 8, Ang JTWC sumulat ng lawak at area mula 359 na layo (miles) (665 km; 413 mi) sa kanluran hilagang-kanluran ng [[Palau]] habang ang sama ng panahon ay pabor sa pamumuo nito, kabilang ang JMA sa mga nagmomonitor sa mamumuong bagyo, base sa tropical summary ang bagyo ay nabuo sa bahaging [[Silangang Kabisayaan]] ika Abril 8, Sa kaparehas na oras, Ang [[PAGASA]] ay nag anunsyo sa pamumuo ng bagyo ay bibigyang pangalang ''Agaton'' ang ika-unang bagyo sa [[Pilipinas]] at ikalawang bagyo sa Panahon ng bagyo sa Pasipiko. At Ang ating Nakita Ang bagyong ito ay nagtala Ng maraming bilang Ng nasawi at malaking pinsala. {{clear}} ====1. Bagyong Basyang (''Malakas'')==== {{See also|Bagyong Basyang (2022)}} {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Basyang (Malakas) |Basin=WPac |Formed=May 12 |Dissipated=May 12 |image=Malakas 2022-04-13 0405Z.jpg |track=Malakas 2022 track.png |10-min winds =85 |1-min winds =115 |pressure=950 }} Noong Abril 11, Ang PAGASA sumulat ng lawak at area mula 359 na layo (miles) (665 km; 413 mi) sa kanluran hilagang-kanluran ng [[Palau]] habang ang sama ng panahon ay pabor sa pamumuo nito, kabilang ang JMA sa mga nagmomonitor sa mamumuong bagyo, base sa tropical summary ang bagyo ay nabuo sa bahaging [[Silangang Kabisayaan]] ika Abril 4, Sa kaparehas na oras, Ang [[PAGASA]] ay nag anunsyo sa pamumuo ng bagyo ay bibigyang pangalang ''Basyang'' ang ika-lawang bagyo sa [[Pilipinas]] at ikalawang bagyo sa Panahon ng bagyo sa Pasipiko. {{clear}} ====3. Bagyong Caloy (''Chaba'')==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Caloy (Chaba) |Basin=WPac |Formed=Hunyo 29 |Dissipated=Hulyo 3 |image=Chaba 2022-07-02 0250Z.jpg |track=Chaba 2022 track.png |10-min winds =70 |1-min winds =75 |pressure=965 }} Noong ika Hunyo 27 ay namataan ang isang Low Pressure Area (LPA) sa [[Dagat Pilipinas]] papunta sa [[Dagat Kanlurang Pilipinas]], Hunyo 29 ng maging isang ganap na bagyo bilang "Caloy" ng [[PAGASA]] ayon pa sa ilang ahensya ang JTWC at nag isyu rin ang TCFA para sa sistema ng bagyo. Ayon sa PAGASA ang Bagyong Caloy ay naging isang Tropikal Bagyo kalaunan ang Japan Meteorological Agency ay binigyang internasyonal pangalan bilang ''Chaba'', Na tinatahak ang direksyong hilagang kanluran sa [[Dagat Timog Tsina]] at naging ''Severe Tropical Storm'' sa silangan ng [[Hainan]]. ; Kasaysayan ika Hulyo 1 ng maging ganap na ''Severe Tropical Storm Chaba'' ay malapit sa lokasyon ng [[Hong Kong]] sa kilometrong 240, (445 km; 275 mi) timog ng Hong Kong. {{clear}} ====4. Bagyong Domeng (''Aere'')==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Domeng (Aere) |Basin=WPac |Formed=Hunyo 30 |Dissipated=Hulyo 4 |image=Aere 2022-07-02 0405Z.jpg |track=Aere 2022 track.png |10-min winds =45 |1-min winds =45 |pressure=994 }} Ika Hunyo 30 sa [[Dagat Pilipinas]] ang bagyong ay nasa layong 530 sa timog silangan sa Kadena Air Base sa [[Japan]], Ang PAGASA ay naglabas ukol sa disturbance ng bagyo ay binigyang pangalan na ''Domeng'', Ang JMA ay naglabas ng isyu bilang "Tropikal Depresyon" sa parehas na oras, Ang JTWC ay sinundan ang anunsyo, sumunod na araw ang [[Japan Meteorological Agency]] ang bagyong "Domeng" ay naging "Tropikal Bagyo" at binigyang internasyonal na pangalan na ''Aere" na sa silangan ng [[Batanes]]. ; Kasaysayan As of 06:00 UTC Hulyo 1, Ang Bagyong Aere (Domeng) nakita malapit sa 409 nautical miles (755 km; 470 mi) timog, timog-silangan ng Kadena Air Base, Sa lakas ng hangin na 10 minuto at bugsong 35 na aabot pa sa 50 knots (95 km/h; 60 mph). {{clear}} ====6. Bagyong Ester (''Trases'')==== {{See also|Bagyong Ester (2022)}} {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Ester (Trases) |Basin=WPac |Formed=Hulyo 29 |Dissipated=Agosto 1 |image=Trases 2022-07-31 0500Z.jpg |track=Trases 2022 track.png |10-min winds =35 |1-min winds =30 |pressure=998 }} Ang Low Pressure Area (LPA) ay nabuo sa bahaging timog ng isla ng Ryukyu noong ika Hulyo 29, Kalaunan ang PAGASA ay binantayan ang kilos ng LPA at pinangalanan ng PAGASA bilang ''Ester'' ang ikalimang (5) bagyo sa [[Pilipinas]] at ikapito sa [[Karagatang Pasipiko]], Ang bagyong ''Ester'' ay kumikilos sa direksyong hilaga, patungo sa bansang [[Japan]], Naging isang ganap na Tropikal Bagyo sa bahaging isla ng [[Okinawa]] at binigyang pangalan sa internasyonal bilang ''Trases''. Ang bagyong Trases ay dumaan sa kabuuang Okinawa at kalaunan ay nag-landfall sa isla ng [[Jeju]], bahagyang napalapit ang kilos, galaw ng bagyong ''Trases'' sa bagyong ''Songda'' ng manalanta ito sa [[Seoul]], [[Timog Korea]] na nagdulot ng malawakang pagbaha bunsod ng dalang malalakas na ulan. {{clear}} {{Current event|[[Bagyo]]|date=Agosto 2022}} ====9. Bagyong Florita (''Ma-on'')==== {{See also|Bagyong Florita}} {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Florita (Ma-on) |Basin=WPac |Formed=Agosto 20 |Dissipated=kasalukuyan |image=2022 NRL WP102022 MA-ON infrared-gray satellite.png |track=2022 JTWC 10W forecast map.wp1022.gif |10-min winds =45 |1-min winds =45 |pressure=992 }} Ika Agosto 19, Ang JMA ay mayro'ong namataan na Low Pressure Area (LPA) sa [[Dagat Pilipinas]], 500 kilometro hilaga ng [[Palau]], Ang Low Pressure Area kumikilos ng mabagal pa-kanluran na mabubuo bilang isang tropikal depresyon ika Agosto 20, Sumunod na araw ang [[PAGASA]] ay nag anunsyo ang pamumuo ng pagbuo ng sistema ay nasa bandang [[Philippine Area of Responsibility]] at papangalan na ''Florita'', kalaunan ang JTWC ay binansagan ang bagyo bilang ''10W'', ang pamumuo ng bagyong "Florita", Ika Agosto 22 ang bagyo ay naging isang Tropikal Bagyo na pinangalanan sa internasyonal bilang ''Ma-on'' [[Japan Meteorological Agency]] at sinundan ng JTWC. Ika Agosto 22 bilang isang mahinang bagyo habang tinatahak ang [[Lambak ng Cagayan]] sa [[Hilagang Luzon]] ay bahagyang lumakas ang bagyo dahil sa pina-iigting na hanging [[Habagat]] o Southwest monsoon, Nag-landfall ang bagyong "Florita" sa [[Maconacon, Isabela]] sa kategoryang Malubhang bagyo (severe). ; Kasalukuyang impormasyon Ika Agosto 24 ng lumabas ng PAR ang bagyong Florita na may taglay na lakas na hangin 45 knots (85 km/h; 50 mph) at may bugso na 65 knots (120 km/h; 75 mph). {{clear}} ==Mga bagyo sa bawat buwan 2022== {| class="wikitable sortable" |- | '''[[Buwan]]''' | '''[[Bagyo sa Pilipinas|Bagyo]]''' |- | Enero || rowspan="4"| {{grey|N/A}} |- | Pebrero |- | Marso |- | Abril |- | Mayo || Agaton & Basyang |- | Hunyo || Caloy, Domeng |- | Hulyo || Ester |- | Agosto || rowspan="5"| [[To be announced|TBA]] |- | Setyembre |- | Oktubre |- | Nobyembre |- | Disyembre |} ==Nasa labas ng Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas== ====5. Bagyong Songda==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Songda |Basin=WPac |Formed=Hulyo 26 |Dissipated=Agosto 1 |image=Songda 2022-07-29 0400Z.jpg |track=Songda 2022 track.png |10-min winds =40 |1-min winds =30 |pressure=996 }} Noong Hulyo 26 isang low pressure area (LPA) ay namataan sa hilagang-kanluran sa isla ng Mariana na nabuo bilang Tropikal Depresyon at binigyang pangalan sa internasyonal bilang ''Songda'' ng "JMA" ng bahagyang lumakas ang sistema ng bagyo, Ang JTWC ay nag-anunsyo ukol sa kilos at galaw ng bagyo noong ika Hulyo 29, Patuloy na gumagalaw sa direksyon hilagang kanluran, habang dinadaanan ang [[Kagoshima]] ika Hulyo 30 palabas sa [[Dagat na Dilaw]] (Yellow Sea), at kumurba ng pakanan patungo sa [[Tangway ng Korea]] ay bahagyang humina, Agosto 1 ay naglandfall sa [[Hilagang Korea]] hanggang Agosto 2. Ang bagyong "Songda" ay nagpaulan sa buong [[Kyushu]] at [[Shikoku]] sa ilang rehiyon sa [[Japan]] maging ang "Jeju" sa [[Timog Korea]], bunsod na malalakas na hangin ay nagpakawala milimetrong 206 na ulan ang bagyo, walang naiulat na pinsala sa isla ng Jeju. {{clear}} ====Bagyong 08W==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong 08W |Basin=WPac |Formed=Agosto 3 |Dissipated=Agosto 4 |image=08W 2022-08-04 0530Z.jpg |track=08W 2022 track.png |10-min winds=30 |1-min winds =25 |pressure=1002 }} Ang Tropikal Depresyon 08W ay nanalanta sa lalawigan ng Huidong, Guangdong sa Tsina noong Agosto 4 ng umaga ayon sa China Meteorological Administration. {{clear}} ====7. Bagyong Mulan==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Mulan |Basin=WPac |Formed=Agosto 8 |Dissipated=Agosto 11 |image=Mulan 2022-08-10 0555Z.jpg |track=Mulan 2022 track.png |10-min winds =35 |1-min winds =50 |pressure=996 }} Ang Low Pressure Area na nabuo sa silangang bahagi ng Quảng Ngãi, [[Biyetnam]] ay naging isang ganap na tropikal depresyon noong Agosto 8, ika Agosto 9 ang JMA ay naganunsyo ay naging tropikal bagyo na binigyang pangalan sa internasyonal na ''Mulan''. ; Kasalukuyang bagyong impormasyon Ang bagyong ''Mulan'' ay may taglay na lakas na aabot sa 35 knots (65 km/h; 40 mph) at may bugso na 50 knots (95 km/h; 60 mph) at presyon na 996 hPa (29.41 inHg), ang sistema ng bagyo ay kumikilos sa direksyong hilagang kanluran. {{clear}} ====8. Bagyong Maeri==== {{Infobox hurricane |Name=Tropikal Depresyon |Basin=WPac |Formed=Agosto 10 |Dissipated=Agosto 14 |image=Meari 2022-08-13 0145Z.jpg |track=Meari 2022 track.png |10-min winds=30 |1-min winds =45 |pressure=1008 }} Ang Low Pressure Area (LPA) ay nabuo sa hilagang kanluran ng isla ng Iwo Jima sa ''Karagatang Pasipiko'' noong Agosto 10. ; Kasaysayan Ang Tropikal Depresyon noong Agosto 10 ay may taglay na lakas ng hangin na aabot sa 30 knots (55 km/h; 35 mph), at bugso na 45 knots (85 km/h; 50 mph) at presyon na 1008 hPa (29.77 inHg), ang sistemang bagyo ay kumikilos sa direksyong hilagang kanluran. {{clear}} ====10. Bagyong Tokage==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Tokage |Basin=WPac |Formed=Agosto 22 |Dissipated=kasalukuyan |image=2022 JTWC 11W IR satellite imagery.jpg |track=2022 JTWC 11W forecast map.wp1122.gif |10-min winds =45 |1-min winds =40 |pressure=994 }} {{clear}} ==== Bantay at babala ==== {{TyphoonWarningsTable |MOtime = 22:53 [[Time in China#Hong Kong and Macau|MST]] (16:53 UTC), August 9 |MOsignal = 3 |MOsource = [https://www.smg.gov.mo/en/subpage/28/typhoon-main Macao Meteorological and Geophysical Bureau] }} {{clear}} === Pilipinas === {{See also|Talaan ng mga rinetirong pangalan bagyo sa Pilipinas}} Gagamitin ng PAGASA ang mga pangalang huling ginamit noong [[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2017|panahon ng 2017]], kung saan 20 ang pumasok sa [[Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas|Sakop na Responsibilidad]] nito. Ang mga pangalang "Uwan" at "Verbena" ay inaasahang gagamitin sa kauna-unahang pagkakataon matapos nitong palitan ang mga [[Bagyong Urduja]] at [[Bagyong Vinta|Vinta]], na nakapagtala ng malaking pinsala at pagkawala ng buhay sa [[Kabisayaan|Visayas]] at [[Mindanao]]. '''Nakadiin''' ang mga sistemang kasalukuyang nasa rehiyon. {| style="width:100%;" | *[[Bagyong Agaton|Agaton]] (2202) *[[Bagyong Basyang (2022)|Basyang]] (2201) *Caloy (2203) *Domeng (2204) *Ester (2206) | *Florita (2209) *{{tcname unused|Gardo}} *{{tcname unused|Henry}} *{{tcname unused|Inday}} *{{tcname unused|Josie}} | *{{tcname unused|Karding}} *{{tcname unused|Luis}} *{{tcname unused|Maymay}} *{{tcname unused|Neneng}} *{{tcname unused|Obet}} | *{{tcname unused|Paeng}} *{{tcname unused|Queenie}} *{{tcname unused|Rosal}} *{{tcname unused|Samuel}} *{{tcname unused|Tomas}} | *{{tcname unused|Umberto}} *{{tcname unused|Venus}} *{{tcname unused|Waldo}} *{{tcname unused|Yayang}} *{{tcname unused|Zeny}} |} <center> '''Auxiliary list'''<br /> </center> {| style="width:90%;" | *{{tcname unused|Agila}} *{{tcname unused|Bagwis}} | *{{tcname unused|Chito}} *{{tcname unused|Diego}} | *{{tcname unused|Elena}} *{{tcname unused|Felino}} | *{{tcname unused|Gunding}} *{{tcname unused|Harriet}} | *{{tcname unused|Indang}} *{{tcname unused|Jessa}} |} {{clear}} === Internasyonal === {|style="width:100%;" | *Malakas (2201) *[[Bagyong Agaton|Megi]] (2202) *Chaba (2203) *Aere (2204) *Songda (2205) *Trases (2206) *Mulan (2207) | *Meari (2208) *{{tcname active|Ma-on (2209)}} *{{tcname active|Tokage (2210)}} *{{tcname unused|Hinnamnor}} *{{tcname unused|Muifa}} *{{tcname unused|Merbok}} *{{tcname unused|Nanmadol}} | *{{tcname unused|Talas}} *{{tcname unused|Noru}} *{{tcname unused|Kulap}} *{{tcname unused|Roke}} *{{tcname unused|Sonca}} *{{tcname unused|Nesat}} *{{tcname unused|Haitang}} | *{{tcname unused|Nalgae}} *{{tcname unused|Banyan}} *{{tcname unused|Yamaneko}} *{{tcname unused|Pakhar}} *{{tcname unused|Sanvu}} *{{tcname unused|Mawar}} *{{tcname unused|Guchol}} |} {{clear}} ==Epekto sa panahon== {{Pacific areas affected (Top)|year=2022}} |- | 01W || {{Sort|220329|March 29&nbsp;– 31}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{Sort|0|Tropical depression}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|Not specified || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|1006|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Vietnam]] || {{ntsh|0||$}} Minimal || {{ntsh|6}} 6 || <ref name=btt6/> |- | Malakas (Basyang) || {{Sort|220406|April 6&nbsp;– 15}} || bgcolor=#{{storm color|VSTY}}|{{Sort|0|Very strong typhoon}} || bgcolor=#{{storm color|VSTY}}|{{convert|85|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}} || bgcolor=#{{storm color|VSTY}}|{{convert|950|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Caroline Islands]], [[Bonin Islands]] || {{ntsh|0||$}} None || {{ntsh|0}} None || |- | [[Tropical Storm Megi (2022)|Megi (Agaton)]] || {{Sort|220408|April 8&nbsp;– 13}} || bgcolor=#{{storm color|TS}}|{{Sort|0|Tropical storm}} || bgcolor=#{{storm color|TS}}|{{convert|35|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}} || bgcolor=#{{storm color|TS}}|{{convert|998|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Philippines]] || {{ntsp|90800000||$}} || {{ntsh|214}} 214 || <ref name=NDRRMCreportAgaton>{{Cite report |url=https://monitoring-dashboard.ndrrmc.gov.ph/assets/uploads/situations/SitRep_No__15_for_TC_AGATON_2022.pdf |title=Situational Report No. 15 for TC AGATON (2022) |date=April 29, 2022 |publisher=[[National Disaster Risk Reduction and Management Council]] |access-date=April 29, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220430043432/https://monitoring-dashboard.ndrrmc.gov.ph/assets/uploads/situations/SitRep_No__15_for_TC_AGATON_2022.pdf |archive-date=April 29, 2022 |url-status=live}}</ref> |- | TD || {{Sort|220530|May 30}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{Sort|0|Tropical depression}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|Not specified || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|1006|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Philippines]] || {{ntsh|0||$}} None || {{ntsh|0}} None || |- | Caloy || {{Sort|220628|June 28&nbsp;– Present}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{Sort|0|Tropical depression}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|30|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|1000|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| None || {{ntsh|0||$}} None || {{ntsh|0}} None || |- {{TC Areas affected (Bottom)|TC's=5&nbsp;systems|dates=March 29&nbsp;– Season ongoing|winds={{convert|85|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}}|pres={{convert|950|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|damage={{ntsp|90800000||$}}|deaths=220|}} 5kxxhot8guv4xb6l3eshi5riy2on91t 1966067 1966065 2022-08-25T11:39:58Z Ivan P. Clarin 84769 /* 10. Bagyong Tokage */ wikitext text/x-wiki {{Ambox/core|issue={{Hidden|header='''Mga paalala patungkol sa artikulo:'''|headerstyle=text-align:left;|content=* Ginagamit ng artikulong ito '''ang mga pangalan ng bagyong binigay ng PAGASA''', kung may binigay man sila. Kung wala, gagamitin ang pangalang binigay ng JMA, at kung wala rin itong binigay na pangalan, gagamitin ang pangalang binigay ng JTWC. Maliban sa pangalan ng PAGASA, ang mga pangalan ng bagyo ay ''nakapahilis''. * Ginagamit ng artikulong ito ang '''oras ng Pilipinas (UTC/GMT+8)''' maliban lamang kung isinaad mismo ang ibang sona.}}}} {{Infobox hurricane season |Basin=WPac |Year=2022 |First storm formed=Agaton (Megi) |Last storm dissipated=Unknown |Track= |Strongest storm name= Basyang (Malakas) |Strongest storm pressure= |Strongest storm winds= 80 |Average wind speed= 10 |Total depressions= 6 |Total storms= 4 |Total hurricanes=1 |Total intense= 0 |Fatalities= 221 |Damages=90.1 }} Ang '''panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2022''' ay ang paparating na panahong bagyo na taunang nagaganap sa hilagang-kanlurang bahagi ng Karagatang Pasipiko. Bagamat taunan, nagiging aktibo ito pagsapit ng buwan ng Mayo o Hunyo. Kabilang ang hilagang-silangan sa [[Karagatang Pasipiko]], mayron dalawang magkaibang ahensya naka assign na pangalan sa bawat tropikal bagyo na nagreresulta sa pagpangalan ng dalawang pangalan ang [[Japan Meteorological Agency]] (JMA). Ang [[PAGASA]] ay nagbibigay lamang ng mga pangalan sa bagyo, kung ang isang magiging ganap o papasok na bagyo ay papasok sa [[Philippine Area of Responsibility]] (PAR), Ang mga ahensya ng JMA at JTWC ay patuloy na naka-antabay sa mga papasok at mabubuong bagyo. == Seasonal summary == Ginagamit sa ''timeline'' na ito ang mga pangalang binigay ng PAGASA, kung saan makikita sa loob ng mga panaklong ang pangalang internasyonal nito. Para naman sa mga bagyong may isang pangalan lamang, ginagamit ang pangalan ng PAGASA kung may binigay ito, kundi gagamitin ang pangalang internasyonal nito, una JMA bago ang JTWC. ==Mga sistema== === Nasa loob ng Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas === ====2. Bagyong Agaton (''Megi'')==== {{See also|Bagyong Agaton}} {{Infobox hurricane |Name=Tropical Storm Agaton (Megi) |Basin=WPac |Formed=May 9 |Dissipated= May 12 |image=Megi 2022-04-10 0500Z.jpg |track=Megi 2022 track.png |10-min winds=35 |1-min winds=40 |Pressure=1000 }} Noong Abril 8, Ang JTWC sumulat ng lawak at area mula 359 na layo (miles) (665 km; 413 mi) sa kanluran hilagang-kanluran ng [[Palau]] habang ang sama ng panahon ay pabor sa pamumuo nito, kabilang ang JMA sa mga nagmomonitor sa mamumuong bagyo, base sa tropical summary ang bagyo ay nabuo sa bahaging [[Silangang Kabisayaan]] ika Abril 8, Sa kaparehas na oras, Ang [[PAGASA]] ay nag anunsyo sa pamumuo ng bagyo ay bibigyang pangalang ''Agaton'' ang ika-unang bagyo sa [[Pilipinas]] at ikalawang bagyo sa Panahon ng bagyo sa Pasipiko. At Ang ating Nakita Ang bagyong ito ay nagtala Ng maraming bilang Ng nasawi at malaking pinsala. {{clear}} ====1. Bagyong Basyang (''Malakas'')==== {{See also|Bagyong Basyang (2022)}} {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Basyang (Malakas) |Basin=WPac |Formed=May 12 |Dissipated=May 12 |image=Malakas 2022-04-13 0405Z.jpg |track=Malakas 2022 track.png |10-min winds =85 |1-min winds =115 |pressure=950 }} Noong Abril 11, Ang PAGASA sumulat ng lawak at area mula 359 na layo (miles) (665 km; 413 mi) sa kanluran hilagang-kanluran ng [[Palau]] habang ang sama ng panahon ay pabor sa pamumuo nito, kabilang ang JMA sa mga nagmomonitor sa mamumuong bagyo, base sa tropical summary ang bagyo ay nabuo sa bahaging [[Silangang Kabisayaan]] ika Abril 4, Sa kaparehas na oras, Ang [[PAGASA]] ay nag anunsyo sa pamumuo ng bagyo ay bibigyang pangalang ''Basyang'' ang ika-lawang bagyo sa [[Pilipinas]] at ikalawang bagyo sa Panahon ng bagyo sa Pasipiko. {{clear}} ====3. Bagyong Caloy (''Chaba'')==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Caloy (Chaba) |Basin=WPac |Formed=Hunyo 29 |Dissipated=Hulyo 3 |image=Chaba 2022-07-02 0250Z.jpg |track=Chaba 2022 track.png |10-min winds =70 |1-min winds =75 |pressure=965 }} Noong ika Hunyo 27 ay namataan ang isang Low Pressure Area (LPA) sa [[Dagat Pilipinas]] papunta sa [[Dagat Kanlurang Pilipinas]], Hunyo 29 ng maging isang ganap na bagyo bilang "Caloy" ng [[PAGASA]] ayon pa sa ilang ahensya ang JTWC at nag isyu rin ang TCFA para sa sistema ng bagyo. Ayon sa PAGASA ang Bagyong Caloy ay naging isang Tropikal Bagyo kalaunan ang Japan Meteorological Agency ay binigyang internasyonal pangalan bilang ''Chaba'', Na tinatahak ang direksyong hilagang kanluran sa [[Dagat Timog Tsina]] at naging ''Severe Tropical Storm'' sa silangan ng [[Hainan]]. ; Kasaysayan ika Hulyo 1 ng maging ganap na ''Severe Tropical Storm Chaba'' ay malapit sa lokasyon ng [[Hong Kong]] sa kilometrong 240, (445 km; 275 mi) timog ng Hong Kong. {{clear}} ====4. Bagyong Domeng (''Aere'')==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Domeng (Aere) |Basin=WPac |Formed=Hunyo 30 |Dissipated=Hulyo 4 |image=Aere 2022-07-02 0405Z.jpg |track=Aere 2022 track.png |10-min winds =45 |1-min winds =45 |pressure=994 }} Ika Hunyo 30 sa [[Dagat Pilipinas]] ang bagyong ay nasa layong 530 sa timog silangan sa Kadena Air Base sa [[Japan]], Ang PAGASA ay naglabas ukol sa disturbance ng bagyo ay binigyang pangalan na ''Domeng'', Ang JMA ay naglabas ng isyu bilang "Tropikal Depresyon" sa parehas na oras, Ang JTWC ay sinundan ang anunsyo, sumunod na araw ang [[Japan Meteorological Agency]] ang bagyong "Domeng" ay naging "Tropikal Bagyo" at binigyang internasyonal na pangalan na ''Aere" na sa silangan ng [[Batanes]]. ; Kasaysayan As of 06:00 UTC Hulyo 1, Ang Bagyong Aere (Domeng) nakita malapit sa 409 nautical miles (755 km; 470 mi) timog, timog-silangan ng Kadena Air Base, Sa lakas ng hangin na 10 minuto at bugsong 35 na aabot pa sa 50 knots (95 km/h; 60 mph). {{clear}} ====6. Bagyong Ester (''Trases'')==== {{See also|Bagyong Ester (2022)}} {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Ester (Trases) |Basin=WPac |Formed=Hulyo 29 |Dissipated=Agosto 1 |image=Trases 2022-07-31 0500Z.jpg |track=Trases 2022 track.png |10-min winds =35 |1-min winds =30 |pressure=998 }} Ang Low Pressure Area (LPA) ay nabuo sa bahaging timog ng isla ng Ryukyu noong ika Hulyo 29, Kalaunan ang PAGASA ay binantayan ang kilos ng LPA at pinangalanan ng PAGASA bilang ''Ester'' ang ikalimang (5) bagyo sa [[Pilipinas]] at ikapito sa [[Karagatang Pasipiko]], Ang bagyong ''Ester'' ay kumikilos sa direksyong hilaga, patungo sa bansang [[Japan]], Naging isang ganap na Tropikal Bagyo sa bahaging isla ng [[Okinawa]] at binigyang pangalan sa internasyonal bilang ''Trases''. Ang bagyong Trases ay dumaan sa kabuuang Okinawa at kalaunan ay nag-landfall sa isla ng [[Jeju]], bahagyang napalapit ang kilos, galaw ng bagyong ''Trases'' sa bagyong ''Songda'' ng manalanta ito sa [[Seoul]], [[Timog Korea]] na nagdulot ng malawakang pagbaha bunsod ng dalang malalakas na ulan. {{clear}} {{Current event|[[Bagyo]]|date=Agosto 2022}} ====9. Bagyong Florita (''Ma-on'')==== {{See also|Bagyong Florita}} {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Florita (Ma-on) |Basin=WPac |Formed=Agosto 20 |Dissipated=kasalukuyan |image=2022 NRL WP102022 MA-ON infrared-gray satellite.png |track=2022 JTWC 10W forecast map.wp1022.gif |10-min winds =45 |1-min winds =45 |pressure=992 }} Ika Agosto 19, Ang JMA ay mayro'ong namataan na Low Pressure Area (LPA) sa [[Dagat Pilipinas]], 500 kilometro hilaga ng [[Palau]], Ang Low Pressure Area kumikilos ng mabagal pa-kanluran na mabubuo bilang isang tropikal depresyon ika Agosto 20, Sumunod na araw ang [[PAGASA]] ay nag anunsyo ang pamumuo ng pagbuo ng sistema ay nasa bandang [[Philippine Area of Responsibility]] at papangalan na ''Florita'', kalaunan ang JTWC ay binansagan ang bagyo bilang ''10W'', ang pamumuo ng bagyong "Florita", Ika Agosto 22 ang bagyo ay naging isang Tropikal Bagyo na pinangalanan sa internasyonal bilang ''Ma-on'' [[Japan Meteorological Agency]] at sinundan ng JTWC. Ika Agosto 22 bilang isang mahinang bagyo habang tinatahak ang [[Lambak ng Cagayan]] sa [[Hilagang Luzon]] ay bahagyang lumakas ang bagyo dahil sa pina-iigting na hanging [[Habagat]] o Southwest monsoon, Nag-landfall ang bagyong "Florita" sa [[Maconacon, Isabela]] sa kategoryang Malubhang bagyo (severe). ; Kasalukuyang impormasyon Ika Agosto 24 ng lumabas ng PAR ang bagyong Florita na may taglay na lakas na hangin 45 knots (85 km/h; 50 mph) at may bugso na 65 knots (120 km/h; 75 mph). {{clear}} ==Mga bagyo sa bawat buwan 2022== {| class="wikitable sortable" |- | '''[[Buwan]]''' | '''[[Bagyo sa Pilipinas|Bagyo]]''' |- | Enero || rowspan="4"| {{grey|N/A}} |- | Pebrero |- | Marso |- | Abril |- | Mayo || Agaton & Basyang |- | Hunyo || Caloy, Domeng |- | Hulyo || Ester |- | Agosto || rowspan="5"| [[To be announced|TBA]] |- | Setyembre |- | Oktubre |- | Nobyembre |- | Disyembre |} ==Nasa labas ng Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas== ====5. Bagyong Songda==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Songda |Basin=WPac |Formed=Hulyo 26 |Dissipated=Agosto 1 |image=Songda 2022-07-29 0400Z.jpg |track=Songda 2022 track.png |10-min winds =40 |1-min winds =30 |pressure=996 }} Noong Hulyo 26 isang low pressure area (LPA) ay namataan sa hilagang-kanluran sa isla ng Mariana na nabuo bilang Tropikal Depresyon at binigyang pangalan sa internasyonal bilang ''Songda'' ng "JMA" ng bahagyang lumakas ang sistema ng bagyo, Ang JTWC ay nag-anunsyo ukol sa kilos at galaw ng bagyo noong ika Hulyo 29, Patuloy na gumagalaw sa direksyon hilagang kanluran, habang dinadaanan ang [[Kagoshima]] ika Hulyo 30 palabas sa [[Dagat na Dilaw]] (Yellow Sea), at kumurba ng pakanan patungo sa [[Tangway ng Korea]] ay bahagyang humina, Agosto 1 ay naglandfall sa [[Hilagang Korea]] hanggang Agosto 2. Ang bagyong "Songda" ay nagpaulan sa buong [[Kyushu]] at [[Shikoku]] sa ilang rehiyon sa [[Japan]] maging ang "Jeju" sa [[Timog Korea]], bunsod na malalakas na hangin ay nagpakawala milimetrong 206 na ulan ang bagyo, walang naiulat na pinsala sa isla ng Jeju. {{clear}} ====Bagyong 08W==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong 08W |Basin=WPac |Formed=Agosto 3 |Dissipated=Agosto 4 |image=08W 2022-08-04 0530Z.jpg |track=08W 2022 track.png |10-min winds=30 |1-min winds =25 |pressure=1002 }} Ang Tropikal Depresyon 08W ay nanalanta sa lalawigan ng Huidong, Guangdong sa Tsina noong Agosto 4 ng umaga ayon sa China Meteorological Administration. {{clear}} ====7. Bagyong Mulan==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Mulan |Basin=WPac |Formed=Agosto 8 |Dissipated=Agosto 11 |image=Mulan 2022-08-10 0555Z.jpg |track=Mulan 2022 track.png |10-min winds =35 |1-min winds =50 |pressure=996 }} Ang Low Pressure Area na nabuo sa silangang bahagi ng Quảng Ngãi, [[Biyetnam]] ay naging isang ganap na tropikal depresyon noong Agosto 8, ika Agosto 9 ang JMA ay naganunsyo ay naging tropikal bagyo na binigyang pangalan sa internasyonal na ''Mulan''. ; Kasalukuyang bagyong impormasyon Ang bagyong ''Mulan'' ay may taglay na lakas na aabot sa 35 knots (65 km/h; 40 mph) at may bugso na 50 knots (95 km/h; 60 mph) at presyon na 996 hPa (29.41 inHg), ang sistema ng bagyo ay kumikilos sa direksyong hilagang kanluran. {{clear}} ====8. Bagyong Maeri==== {{Infobox hurricane |Name=Tropikal Depresyon |Basin=WPac |Formed=Agosto 10 |Dissipated=Agosto 14 |image=Meari 2022-08-13 0145Z.jpg |track=Meari 2022 track.png |10-min winds=30 |1-min winds =45 |pressure=1008 }} Ang Low Pressure Area (LPA) ay nabuo sa hilagang kanluran ng isla ng Iwo Jima sa ''Karagatang Pasipiko'' noong Agosto 10. ; Kasaysayan Ang Tropikal Depresyon noong Agosto 10 ay may taglay na lakas ng hangin na aabot sa 30 knots (55 km/h; 35 mph), at bugso na 45 knots (85 km/h; 50 mph) at presyon na 1008 hPa (29.77 inHg), ang sistemang bagyo ay kumikilos sa direksyong hilagang kanluran. {{clear}} ====10. Bagyong Tokage==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Tokage |Basin=WPac |Formed=Agosto 22 |Dissipated=kasalukuyan |image=2022 NRL WP112022 TOKAGE infrared-gray satellite.png |track=2022 JTWC 11W forecast map.wp1122.gif |10-min winds =55 |1-min winds =55 |pressure=990 }} Ang Severe Tropical Storm Tokage ay namataan sa silangan ng [[Misawa, Aomori]] na may taglay na lakas na hangin 55 knots (100 km/h; 65 mph), at bugso na 80 knots (150 km/h; 90 mph), ang bagyong ''Tokage'' ay tinatahak ang direksyong hilaga-hilagang silangan. {{clear}} ==== Bantay at babala ==== {{TyphoonWarningsTable |MOtime = 22:53 [[Time in China#Hong Kong and Macau|MST]] (16:53 UTC), August 9 |MOsignal = 3 |MOsource = [https://www.smg.gov.mo/en/subpage/28/typhoon-main Macao Meteorological and Geophysical Bureau] }} {{clear}} === Pilipinas === {{See also|Talaan ng mga rinetirong pangalan bagyo sa Pilipinas}} Gagamitin ng PAGASA ang mga pangalang huling ginamit noong [[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2017|panahon ng 2017]], kung saan 20 ang pumasok sa [[Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas|Sakop na Responsibilidad]] nito. Ang mga pangalang "Uwan" at "Verbena" ay inaasahang gagamitin sa kauna-unahang pagkakataon matapos nitong palitan ang mga [[Bagyong Urduja]] at [[Bagyong Vinta|Vinta]], na nakapagtala ng malaking pinsala at pagkawala ng buhay sa [[Kabisayaan|Visayas]] at [[Mindanao]]. '''Nakadiin''' ang mga sistemang kasalukuyang nasa rehiyon. {| style="width:100%;" | *[[Bagyong Agaton|Agaton]] (2202) *[[Bagyong Basyang (2022)|Basyang]] (2201) *Caloy (2203) *Domeng (2204) *Ester (2206) | *Florita (2209) *{{tcname unused|Gardo}} *{{tcname unused|Henry}} *{{tcname unused|Inday}} *{{tcname unused|Josie}} | *{{tcname unused|Karding}} *{{tcname unused|Luis}} *{{tcname unused|Maymay}} *{{tcname unused|Neneng}} *{{tcname unused|Obet}} | *{{tcname unused|Paeng}} *{{tcname unused|Queenie}} *{{tcname unused|Rosal}} *{{tcname unused|Samuel}} *{{tcname unused|Tomas}} | *{{tcname unused|Umberto}} *{{tcname unused|Venus}} *{{tcname unused|Waldo}} *{{tcname unused|Yayang}} *{{tcname unused|Zeny}} |} <center> '''Auxiliary list'''<br /> </center> {| style="width:90%;" | *{{tcname unused|Agila}} *{{tcname unused|Bagwis}} | *{{tcname unused|Chito}} *{{tcname unused|Diego}} | *{{tcname unused|Elena}} *{{tcname unused|Felino}} | *{{tcname unused|Gunding}} *{{tcname unused|Harriet}} | *{{tcname unused|Indang}} *{{tcname unused|Jessa}} |} {{clear}} === Internasyonal === {|style="width:100%;" | *Malakas (2201) *[[Bagyong Agaton|Megi]] (2202) *Chaba (2203) *Aere (2204) *Songda (2205) *Trases (2206) *Mulan (2207) | *Meari (2208) *{{tcname active|Ma-on (2209)}} *{{tcname active|Tokage (2210)}} *{{tcname unused|Hinnamnor}} *{{tcname unused|Muifa}} *{{tcname unused|Merbok}} *{{tcname unused|Nanmadol}} | *{{tcname unused|Talas}} *{{tcname unused|Noru}} *{{tcname unused|Kulap}} *{{tcname unused|Roke}} *{{tcname unused|Sonca}} *{{tcname unused|Nesat}} *{{tcname unused|Haitang}} | *{{tcname unused|Nalgae}} *{{tcname unused|Banyan}} *{{tcname unused|Yamaneko}} *{{tcname unused|Pakhar}} *{{tcname unused|Sanvu}} *{{tcname unused|Mawar}} *{{tcname unused|Guchol}} |} {{clear}} ==Epekto sa panahon== {{Pacific areas affected (Top)|year=2022}} |- | 01W || {{Sort|220329|March 29&nbsp;– 31}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{Sort|0|Tropical depression}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|Not specified || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|1006|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Vietnam]] || {{ntsh|0||$}} Minimal || {{ntsh|6}} 6 || <ref name=btt6/> |- | Malakas (Basyang) || {{Sort|220406|April 6&nbsp;– 15}} || bgcolor=#{{storm color|VSTY}}|{{Sort|0|Very strong typhoon}} || bgcolor=#{{storm color|VSTY}}|{{convert|85|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}} || bgcolor=#{{storm color|VSTY}}|{{convert|950|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Caroline Islands]], [[Bonin Islands]] || {{ntsh|0||$}} None || {{ntsh|0}} None || |- | [[Tropical Storm Megi (2022)|Megi (Agaton)]] || {{Sort|220408|April 8&nbsp;– 13}} || bgcolor=#{{storm color|TS}}|{{Sort|0|Tropical storm}} || bgcolor=#{{storm color|TS}}|{{convert|35|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}} || bgcolor=#{{storm color|TS}}|{{convert|998|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Philippines]] || {{ntsp|90800000||$}} || {{ntsh|214}} 214 || <ref name=NDRRMCreportAgaton>{{Cite report |url=https://monitoring-dashboard.ndrrmc.gov.ph/assets/uploads/situations/SitRep_No__15_for_TC_AGATON_2022.pdf |title=Situational Report No. 15 for TC AGATON (2022) |date=April 29, 2022 |publisher=[[National Disaster Risk Reduction and Management Council]] |access-date=April 29, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220430043432/https://monitoring-dashboard.ndrrmc.gov.ph/assets/uploads/situations/SitRep_No__15_for_TC_AGATON_2022.pdf |archive-date=April 29, 2022 |url-status=live}}</ref> |- | TD || {{Sort|220530|May 30}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{Sort|0|Tropical depression}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|Not specified || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|1006|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Philippines]] || {{ntsh|0||$}} None || {{ntsh|0}} None || |- | Caloy || {{Sort|220628|June 28&nbsp;– Present}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{Sort|0|Tropical depression}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|30|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|1000|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| None || {{ntsh|0||$}} None || {{ntsh|0}} None || |- {{TC Areas affected (Bottom)|TC's=5&nbsp;systems|dates=March 29&nbsp;– Season ongoing|winds={{convert|85|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}}|pres={{convert|950|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|damage={{ntsp|90800000||$}}|deaths=220|}} mkczvysv09exb7f80mco8u8ianf774c 1966072 1966067 2022-08-25T11:45:22Z Ivan P. Clarin 84769 /* Pilipinas */ wikitext text/x-wiki {{Ambox/core|issue={{Hidden|header='''Mga paalala patungkol sa artikulo:'''|headerstyle=text-align:left;|content=* Ginagamit ng artikulong ito '''ang mga pangalan ng bagyong binigay ng PAGASA''', kung may binigay man sila. Kung wala, gagamitin ang pangalang binigay ng JMA, at kung wala rin itong binigay na pangalan, gagamitin ang pangalang binigay ng JTWC. Maliban sa pangalan ng PAGASA, ang mga pangalan ng bagyo ay ''nakapahilis''. * Ginagamit ng artikulong ito ang '''oras ng Pilipinas (UTC/GMT+8)''' maliban lamang kung isinaad mismo ang ibang sona.}}}} {{Infobox hurricane season |Basin=WPac |Year=2022 |First storm formed=Agaton (Megi) |Last storm dissipated=Unknown |Track= |Strongest storm name= Basyang (Malakas) |Strongest storm pressure= |Strongest storm winds= 80 |Average wind speed= 10 |Total depressions= 6 |Total storms= 4 |Total hurricanes=1 |Total intense= 0 |Fatalities= 221 |Damages=90.1 }} Ang '''panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2022''' ay ang paparating na panahong bagyo na taunang nagaganap sa hilagang-kanlurang bahagi ng Karagatang Pasipiko. Bagamat taunan, nagiging aktibo ito pagsapit ng buwan ng Mayo o Hunyo. Kabilang ang hilagang-silangan sa [[Karagatang Pasipiko]], mayron dalawang magkaibang ahensya naka assign na pangalan sa bawat tropikal bagyo na nagreresulta sa pagpangalan ng dalawang pangalan ang [[Japan Meteorological Agency]] (JMA). Ang [[PAGASA]] ay nagbibigay lamang ng mga pangalan sa bagyo, kung ang isang magiging ganap o papasok na bagyo ay papasok sa [[Philippine Area of Responsibility]] (PAR), Ang mga ahensya ng JMA at JTWC ay patuloy na naka-antabay sa mga papasok at mabubuong bagyo. == Seasonal summary == Ginagamit sa ''timeline'' na ito ang mga pangalang binigay ng PAGASA, kung saan makikita sa loob ng mga panaklong ang pangalang internasyonal nito. Para naman sa mga bagyong may isang pangalan lamang, ginagamit ang pangalan ng PAGASA kung may binigay ito, kundi gagamitin ang pangalang internasyonal nito, una JMA bago ang JTWC. ==Mga sistema== === Nasa loob ng Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas === ====2. Bagyong Agaton (''Megi'')==== {{See also|Bagyong Agaton}} {{Infobox hurricane |Name=Tropical Storm Agaton (Megi) |Basin=WPac |Formed=May 9 |Dissipated= May 12 |image=Megi 2022-04-10 0500Z.jpg |track=Megi 2022 track.png |10-min winds=35 |1-min winds=40 |Pressure=1000 }} Noong Abril 8, Ang JTWC sumulat ng lawak at area mula 359 na layo (miles) (665 km; 413 mi) sa kanluran hilagang-kanluran ng [[Palau]] habang ang sama ng panahon ay pabor sa pamumuo nito, kabilang ang JMA sa mga nagmomonitor sa mamumuong bagyo, base sa tropical summary ang bagyo ay nabuo sa bahaging [[Silangang Kabisayaan]] ika Abril 8, Sa kaparehas na oras, Ang [[PAGASA]] ay nag anunsyo sa pamumuo ng bagyo ay bibigyang pangalang ''Agaton'' ang ika-unang bagyo sa [[Pilipinas]] at ikalawang bagyo sa Panahon ng bagyo sa Pasipiko. At Ang ating Nakita Ang bagyong ito ay nagtala Ng maraming bilang Ng nasawi at malaking pinsala. {{clear}} ====1. Bagyong Basyang (''Malakas'')==== {{See also|Bagyong Basyang (2022)}} {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Basyang (Malakas) |Basin=WPac |Formed=May 12 |Dissipated=May 12 |image=Malakas 2022-04-13 0405Z.jpg |track=Malakas 2022 track.png |10-min winds =85 |1-min winds =115 |pressure=950 }} Noong Abril 11, Ang PAGASA sumulat ng lawak at area mula 359 na layo (miles) (665 km; 413 mi) sa kanluran hilagang-kanluran ng [[Palau]] habang ang sama ng panahon ay pabor sa pamumuo nito, kabilang ang JMA sa mga nagmomonitor sa mamumuong bagyo, base sa tropical summary ang bagyo ay nabuo sa bahaging [[Silangang Kabisayaan]] ika Abril 4, Sa kaparehas na oras, Ang [[PAGASA]] ay nag anunsyo sa pamumuo ng bagyo ay bibigyang pangalang ''Basyang'' ang ika-lawang bagyo sa [[Pilipinas]] at ikalawang bagyo sa Panahon ng bagyo sa Pasipiko. {{clear}} ====3. Bagyong Caloy (''Chaba'')==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Caloy (Chaba) |Basin=WPac |Formed=Hunyo 29 |Dissipated=Hulyo 3 |image=Chaba 2022-07-02 0250Z.jpg |track=Chaba 2022 track.png |10-min winds =70 |1-min winds =75 |pressure=965 }} Noong ika Hunyo 27 ay namataan ang isang Low Pressure Area (LPA) sa [[Dagat Pilipinas]] papunta sa [[Dagat Kanlurang Pilipinas]], Hunyo 29 ng maging isang ganap na bagyo bilang "Caloy" ng [[PAGASA]] ayon pa sa ilang ahensya ang JTWC at nag isyu rin ang TCFA para sa sistema ng bagyo. Ayon sa PAGASA ang Bagyong Caloy ay naging isang Tropikal Bagyo kalaunan ang Japan Meteorological Agency ay binigyang internasyonal pangalan bilang ''Chaba'', Na tinatahak ang direksyong hilagang kanluran sa [[Dagat Timog Tsina]] at naging ''Severe Tropical Storm'' sa silangan ng [[Hainan]]. ; Kasaysayan ika Hulyo 1 ng maging ganap na ''Severe Tropical Storm Chaba'' ay malapit sa lokasyon ng [[Hong Kong]] sa kilometrong 240, (445 km; 275 mi) timog ng Hong Kong. {{clear}} ====4. Bagyong Domeng (''Aere'')==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Domeng (Aere) |Basin=WPac |Formed=Hunyo 30 |Dissipated=Hulyo 4 |image=Aere 2022-07-02 0405Z.jpg |track=Aere 2022 track.png |10-min winds =45 |1-min winds =45 |pressure=994 }} Ika Hunyo 30 sa [[Dagat Pilipinas]] ang bagyong ay nasa layong 530 sa timog silangan sa Kadena Air Base sa [[Japan]], Ang PAGASA ay naglabas ukol sa disturbance ng bagyo ay binigyang pangalan na ''Domeng'', Ang JMA ay naglabas ng isyu bilang "Tropikal Depresyon" sa parehas na oras, Ang JTWC ay sinundan ang anunsyo, sumunod na araw ang [[Japan Meteorological Agency]] ang bagyong "Domeng" ay naging "Tropikal Bagyo" at binigyang internasyonal na pangalan na ''Aere" na sa silangan ng [[Batanes]]. ; Kasaysayan As of 06:00 UTC Hulyo 1, Ang Bagyong Aere (Domeng) nakita malapit sa 409 nautical miles (755 km; 470 mi) timog, timog-silangan ng Kadena Air Base, Sa lakas ng hangin na 10 minuto at bugsong 35 na aabot pa sa 50 knots (95 km/h; 60 mph). {{clear}} ====6. Bagyong Ester (''Trases'')==== {{See also|Bagyong Ester (2022)}} {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Ester (Trases) |Basin=WPac |Formed=Hulyo 29 |Dissipated=Agosto 1 |image=Trases 2022-07-31 0500Z.jpg |track=Trases 2022 track.png |10-min winds =35 |1-min winds =30 |pressure=998 }} Ang Low Pressure Area (LPA) ay nabuo sa bahaging timog ng isla ng Ryukyu noong ika Hulyo 29, Kalaunan ang PAGASA ay binantayan ang kilos ng LPA at pinangalanan ng PAGASA bilang ''Ester'' ang ikalimang (5) bagyo sa [[Pilipinas]] at ikapito sa [[Karagatang Pasipiko]], Ang bagyong ''Ester'' ay kumikilos sa direksyong hilaga, patungo sa bansang [[Japan]], Naging isang ganap na Tropikal Bagyo sa bahaging isla ng [[Okinawa]] at binigyang pangalan sa internasyonal bilang ''Trases''. Ang bagyong Trases ay dumaan sa kabuuang Okinawa at kalaunan ay nag-landfall sa isla ng [[Jeju]], bahagyang napalapit ang kilos, galaw ng bagyong ''Trases'' sa bagyong ''Songda'' ng manalanta ito sa [[Seoul]], [[Timog Korea]] na nagdulot ng malawakang pagbaha bunsod ng dalang malalakas na ulan. {{clear}} {{Current event|[[Bagyo]]|date=Agosto 2022}} ====9. Bagyong Florita (''Ma-on'')==== {{See also|Bagyong Florita}} {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Florita (Ma-on) |Basin=WPac |Formed=Agosto 20 |Dissipated=kasalukuyan |image=2022 NRL WP102022 MA-ON infrared-gray satellite.png |track=2022 JTWC 10W forecast map.wp1022.gif |10-min winds =45 |1-min winds =45 |pressure=992 }} Ika Agosto 19, Ang JMA ay mayro'ong namataan na Low Pressure Area (LPA) sa [[Dagat Pilipinas]], 500 kilometro hilaga ng [[Palau]], Ang Low Pressure Area kumikilos ng mabagal pa-kanluran na mabubuo bilang isang tropikal depresyon ika Agosto 20, Sumunod na araw ang [[PAGASA]] ay nag anunsyo ang pamumuo ng pagbuo ng sistema ay nasa bandang [[Philippine Area of Responsibility]] at papangalan na ''Florita'', kalaunan ang JTWC ay binansagan ang bagyo bilang ''10W'', ang pamumuo ng bagyong "Florita", Ika Agosto 22 ang bagyo ay naging isang Tropikal Bagyo na pinangalanan sa internasyonal bilang ''Ma-on'' [[Japan Meteorological Agency]] at sinundan ng JTWC. Ika Agosto 22 bilang isang mahinang bagyo habang tinatahak ang [[Lambak ng Cagayan]] sa [[Hilagang Luzon]] ay bahagyang lumakas ang bagyo dahil sa pina-iigting na hanging [[Habagat]] o Southwest monsoon, Nag-landfall ang bagyong "Florita" sa [[Maconacon, Isabela]] sa kategoryang Malubhang bagyo (severe). ; Kasalukuyang impormasyon Ika Agosto 24 ng lumabas ng PAR ang bagyong Florita na may taglay na lakas na hangin 45 knots (85 km/h; 50 mph) at may bugso na 65 knots (120 km/h; 75 mph). {{clear}} ==Mga bagyo sa bawat buwan 2022== {| class="wikitable sortable" |- | '''[[Buwan]]''' | '''[[Bagyo sa Pilipinas|Bagyo]]''' |- | Enero || rowspan="4"| {{grey|N/A}} |- | Pebrero |- | Marso |- | Abril |- | Mayo || Agaton & Basyang |- | Hunyo || Caloy, Domeng |- | Hulyo || Ester |- | Agosto || rowspan="5"| [[To be announced|TBA]] |- | Setyembre |- | Oktubre |- | Nobyembre |- | Disyembre |} ==Nasa labas ng Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas== ====5. Bagyong Songda==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Songda |Basin=WPac |Formed=Hulyo 26 |Dissipated=Agosto 1 |image=Songda 2022-07-29 0400Z.jpg |track=Songda 2022 track.png |10-min winds =40 |1-min winds =30 |pressure=996 }} Noong Hulyo 26 isang low pressure area (LPA) ay namataan sa hilagang-kanluran sa isla ng Mariana na nabuo bilang Tropikal Depresyon at binigyang pangalan sa internasyonal bilang ''Songda'' ng "JMA" ng bahagyang lumakas ang sistema ng bagyo, Ang JTWC ay nag-anunsyo ukol sa kilos at galaw ng bagyo noong ika Hulyo 29, Patuloy na gumagalaw sa direksyon hilagang kanluran, habang dinadaanan ang [[Kagoshima]] ika Hulyo 30 palabas sa [[Dagat na Dilaw]] (Yellow Sea), at kumurba ng pakanan patungo sa [[Tangway ng Korea]] ay bahagyang humina, Agosto 1 ay naglandfall sa [[Hilagang Korea]] hanggang Agosto 2. Ang bagyong "Songda" ay nagpaulan sa buong [[Kyushu]] at [[Shikoku]] sa ilang rehiyon sa [[Japan]] maging ang "Jeju" sa [[Timog Korea]], bunsod na malalakas na hangin ay nagpakawala milimetrong 206 na ulan ang bagyo, walang naiulat na pinsala sa isla ng Jeju. {{clear}} ====Bagyong 08W==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong 08W |Basin=WPac |Formed=Agosto 3 |Dissipated=Agosto 4 |image=08W 2022-08-04 0530Z.jpg |track=08W 2022 track.png |10-min winds=30 |1-min winds =25 |pressure=1002 }} Ang Tropikal Depresyon 08W ay nanalanta sa lalawigan ng Huidong, Guangdong sa Tsina noong Agosto 4 ng umaga ayon sa China Meteorological Administration. {{clear}} ====7. Bagyong Mulan==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Mulan |Basin=WPac |Formed=Agosto 8 |Dissipated=Agosto 11 |image=Mulan 2022-08-10 0555Z.jpg |track=Mulan 2022 track.png |10-min winds =35 |1-min winds =50 |pressure=996 }} Ang Low Pressure Area na nabuo sa silangang bahagi ng Quảng Ngãi, [[Biyetnam]] ay naging isang ganap na tropikal depresyon noong Agosto 8, ika Agosto 9 ang JMA ay naganunsyo ay naging tropikal bagyo na binigyang pangalan sa internasyonal na ''Mulan''. ; Kasalukuyang bagyong impormasyon Ang bagyong ''Mulan'' ay may taglay na lakas na aabot sa 35 knots (65 km/h; 40 mph) at may bugso na 50 knots (95 km/h; 60 mph) at presyon na 996 hPa (29.41 inHg), ang sistema ng bagyo ay kumikilos sa direksyong hilagang kanluran. {{clear}} ====8. Bagyong Maeri==== {{Infobox hurricane |Name=Tropikal Depresyon |Basin=WPac |Formed=Agosto 10 |Dissipated=Agosto 14 |image=Meari 2022-08-13 0145Z.jpg |track=Meari 2022 track.png |10-min winds=30 |1-min winds =45 |pressure=1008 }} Ang Low Pressure Area (LPA) ay nabuo sa hilagang kanluran ng isla ng Iwo Jima sa ''Karagatang Pasipiko'' noong Agosto 10. ; Kasaysayan Ang Tropikal Depresyon noong Agosto 10 ay may taglay na lakas ng hangin na aabot sa 30 knots (55 km/h; 35 mph), at bugso na 45 knots (85 km/h; 50 mph) at presyon na 1008 hPa (29.77 inHg), ang sistemang bagyo ay kumikilos sa direksyong hilagang kanluran. {{clear}} ====10. Bagyong Tokage==== {{Infobox hurricane |Name=Bagyong Tokage |Basin=WPac |Formed=Agosto 22 |Dissipated=kasalukuyan |image=2022 NRL WP112022 TOKAGE infrared-gray satellite.png |track=2022 JTWC 11W forecast map.wp1122.gif |10-min winds =55 |1-min winds =55 |pressure=990 }} Ang Severe Tropical Storm Tokage ay namataan sa silangan ng [[Misawa, Aomori]] na may taglay na lakas na hangin 55 knots (100 km/h; 65 mph), at bugso na 80 knots (150 km/h; 90 mph), ang bagyong ''Tokage'' ay tinatahak ang direksyong hilaga-hilagang silangan. {{clear}} ==== Bantay at babala ==== {{TyphoonWarningsTable |MOtime = 22:53 [[Time in China#Hong Kong and Macau|MST]] (16:53 UTC), August 9 |MOsignal = 3 |MOsource = [https://www.smg.gov.mo/en/subpage/28/typhoon-main Macao Meteorological and Geophysical Bureau] }} {{clear}} === Pilipinas === {{See also|Talaan ng mga rinetirong pangalan bagyo sa Pilipinas}} Gagamitin ng PAGASA ang mga pangalang huling ginamit noong [[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2017|panahon ng 2017]], kung saan 20 ang pumasok sa [[Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas|Sakop na Responsibilidad]] nito. Ang mga pangalang "Uwan" at "Verbena" ay inaasahang gagamitin sa kauna-unahang pagkakataon matapos nitong palitan ang mga [[Bagyong Urduja]] at [[Bagyong Vinta|Vinta]], na nakapagtala ng malaking pinsala at pagkawala ng buhay sa [[Kabisayaan|Visayas]] at [[Mindanao]]. '''Nakadiin''' ang mga sistemang kasalukuyang nasa rehiyon. {| style="width:100%;" | *[[Bagyong Agaton|Agaton]] (2202) *[[Bagyong Basyang (2022)|Basyang]] (2201) *Caloy (2203) *Domeng (2204) *[[Bagyong Ester (2022)|Ester]] (2206) | *[[Bagyong Florita|Florita]] (2209) *{{tcname unused|Gardo}} *{{tcname unused|Henry}} *{{tcname unused|Inday}} *{{tcname unused|Josie}} | *{{tcname unused|Karding}} *{{tcname unused|Luis}} *{{tcname unused|Maymay}} *{{tcname unused|Neneng}} *{{tcname unused|Obet}} | *{{tcname unused|Paeng}} *{{tcname unused|Queenie}} *{{tcname unused|Rosal}} *{{tcname unused|Samuel}} *{{tcname unused|Tomas}} | *{{tcname unused|Umberto}} *{{tcname unused|Venus}} *{{tcname unused|Waldo}} *{{tcname unused|Yayang}} *{{tcname unused|Zeny}} |} <center> '''Auxiliary list'''<br /> </center> {| style="width:90%;" | *{{tcname unused|Agila}} *{{tcname unused|Bagwis}} | *{{tcname unused|Chito}} *{{tcname unused|Diego}} | *{{tcname unused|Elena}} *{{tcname unused|Felino}} | *{{tcname unused|Gunding}} *{{tcname unused|Harriet}} | *{{tcname unused|Indang}} *{{tcname unused|Jessa}} |} {{clear}} === Internasyonal === {|style="width:100%;" | *Malakas (2201) *[[Bagyong Agaton|Megi]] (2202) *Chaba (2203) *Aere (2204) *Songda (2205) *Trases (2206) *Mulan (2207) | *Meari (2208) *{{tcname active|Ma-on (2209)}} *{{tcname active|Tokage (2210)}} *{{tcname unused|Hinnamnor}} *{{tcname unused|Muifa}} *{{tcname unused|Merbok}} *{{tcname unused|Nanmadol}} | *{{tcname unused|Talas}} *{{tcname unused|Noru}} *{{tcname unused|Kulap}} *{{tcname unused|Roke}} *{{tcname unused|Sonca}} *{{tcname unused|Nesat}} *{{tcname unused|Haitang}} | *{{tcname unused|Nalgae}} *{{tcname unused|Banyan}} *{{tcname unused|Yamaneko}} *{{tcname unused|Pakhar}} *{{tcname unused|Sanvu}} *{{tcname unused|Mawar}} *{{tcname unused|Guchol}} |} {{clear}} ==Epekto sa panahon== {{Pacific areas affected (Top)|year=2022}} |- | 01W || {{Sort|220329|March 29&nbsp;– 31}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{Sort|0|Tropical depression}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|Not specified || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|1006|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Vietnam]] || {{ntsh|0||$}} Minimal || {{ntsh|6}} 6 || <ref name=btt6/> |- | Malakas (Basyang) || {{Sort|220406|April 6&nbsp;– 15}} || bgcolor=#{{storm color|VSTY}}|{{Sort|0|Very strong typhoon}} || bgcolor=#{{storm color|VSTY}}|{{convert|85|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}} || bgcolor=#{{storm color|VSTY}}|{{convert|950|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Caroline Islands]], [[Bonin Islands]] || {{ntsh|0||$}} None || {{ntsh|0}} None || |- | [[Tropical Storm Megi (2022)|Megi (Agaton)]] || {{Sort|220408|April 8&nbsp;– 13}} || bgcolor=#{{storm color|TS}}|{{Sort|0|Tropical storm}} || bgcolor=#{{storm color|TS}}|{{convert|35|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}} || bgcolor=#{{storm color|TS}}|{{convert|998|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Philippines]] || {{ntsp|90800000||$}} || {{ntsh|214}} 214 || <ref name=NDRRMCreportAgaton>{{Cite report |url=https://monitoring-dashboard.ndrrmc.gov.ph/assets/uploads/situations/SitRep_No__15_for_TC_AGATON_2022.pdf |title=Situational Report No. 15 for TC AGATON (2022) |date=April 29, 2022 |publisher=[[National Disaster Risk Reduction and Management Council]] |access-date=April 29, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220430043432/https://monitoring-dashboard.ndrrmc.gov.ph/assets/uploads/situations/SitRep_No__15_for_TC_AGATON_2022.pdf |archive-date=April 29, 2022 |url-status=live}}</ref> |- | TD || {{Sort|220530|May 30}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{Sort|0|Tropical depression}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|Not specified || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|1006|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| [[Philippines]] || {{ntsh|0||$}} None || {{ntsh|0}} None || |- | Caloy || {{Sort|220628|June 28&nbsp;– Present}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{Sort|0|Tropical depression}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|30|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}} || bgcolor=#{{storm color|TD}}|{{convert|1000|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|| None || {{ntsh|0||$}} None || {{ntsh|0}} None || |- {{TC Areas affected (Bottom)|TC's=5&nbsp;systems|dates=March 29&nbsp;– Season ongoing|winds={{convert|85|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}}|pres={{convert|950|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|damage={{ntsp|90800000||$}}|deaths=220|}} 92m0mo6p2q08dvkfsl0isfiu4ay3cv3 0 315524 1965886 1964318 2022-08-24T21:18:36Z CommonsDelinker 1732 Removing "Shaan.jpg", it has been deleted from Commons by [[commons:User:Polarlys|Polarlys]] because: Copyright violation, see [[:c:Commons:Licensing|]]. wikitext text/x-wiki Si '''Shantanu Mukherjee''' (ipinanganak noong Setyembre 30, 1972), na kilala bilang '''Shaan''', ay isang Indian [[Playback na pagkanta|playback na mang-aawit]], aktor, at [[tagapagpadaloy sa telebisyon]] na aktibo sa [[Wikang Hindi|Hindi]], [[Wikang Bengali|Bengali]], [[Wikang Marathi|Marathi]], [[Wikang Asames|Assamese]], [[Wikang Kannada|Kannada]], [[Wikang Telugu|Telugu]], [[Wikang Tamil|Tamil]], [[Wikang Guharati|Gujarati]], [[Wikang Marathi|Marathi]], [[Wikang Malayalam|Malayalam]] at mga pelikula sa wikang [[Wikang Urdu|Urdu]] at isang tagapagpadaloy ng telebisyon. Nagtatanghal siya sa mga palabas na ''[[Sa Re Ga Ma Pa]]'', ''[[Sa Re Ga Ma Pa L'il Champs]]'', ''[[Star Voice ng India|Star Voice of India]],'' at ''[[STAR Voice of India 2]]''. Sa ''[[Musika Ka Maha Muqabla|Music Ka Maha Muqabla]]'', ang kaniyang koponan, ''ang Shaan's Strikers'', ay nagtapos bilang ikalawang puwesto sa koponan ni [[Shankar Mahadevan]]. Lumabas siya bilang hurado sa ''Sa Re Ga Ma Pa L'il Champs'' 2014–2015 at ''The Voice India Kids 2016''. Noong 2015 at 2016, si Shaan ang nanalong coach sa bawat isa sa unang dalawang season ng ''[[The Voice (serye sa TV ng India)|The Voice]]''. Noong 2016, sa ''[[Ang Voice India Kids|The Voice India Kids]]'', siya ang naging coach ng ikalawang puwestong kalahok. Ang kaniyang dalawang kapatid na sina Sagarika at Sagari ay isa ring mang-aawit at artista. == Maagang buhay == [[Talaksan:Shaan_radhika.jpg|right|thumb|Si Shaan kasama ang asawang si Radhika]] Si Shaan ay ipinanganak noong Setyembre 30, 1972 sa isang [[mga Bengali|Bengali]] Brahmin na pamilya.<ref name="birthplace3">{{cite news|last1=Vijayakar|first1=Rajiv|title=Death of the Bollywood Playback Singer : Bollywood News - Bollywood Hungama|url=https://www.bollywoodhungama.com/news/features/death-of-the-bollywood-playback-singer/|access-date=26 March 2020|date=29 May 2012|language=en}}</ref> Ang kaniyang lolo ay si Jahar Mukherjee, isang kilalang lirisista, ang kaniyang ama na yumaong si [[Manas Mukherjee]], ay isang musikal na direktor at ang kaniyang kapatid na si [[Sagarika Mukherjee|Sagarika]] ay isang mang-aawit din.<ref>{{cite news|url=http://www.hindu.com/fr/2007/03/23/stories/2007032300800200.htm|title=Friday Review Thiruvananthapuram / Interview : Attuned to the lines of destiny|date=23 March 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071001044344/http://www.hindu.com/fr/2007/03/23/stories/2007032300800200.htm|archive-date=1 October 2007|url-status=dead|work=[[The Hindu]]|access-date=28 September 2012}}</ref> Lumaki siya sa [[Mumbai]], [[Maharashtra]]. == Mga unang taon at mga album pangmusika == Sinimulan ni Shaan ang kaniyang karera sa pagkanta ng jingles para sa mga patalastas. Matapos itong isuko sa loob ng maikling panahon, bumalik siya at, kasama ang mga jingle, ay nagsimulang kumanta ng mga bersiyon ng remix at covers.<ref>{{citation|title=Shaan opens up on remixes, says 'songs with good melody, lyrics should be recreated'|url=https://www.freepressjournal.in/entertainment/bollywood/world-music-day-2021-shaan-opens-up-on-remixes-says-songs-with-good-melody-lyrics-should-be-recreated|author=Ria Sharma|website=The Free Press Journal|date=21 June 2021|access-date=9 October 2021}}</ref> Nagpatala si Shaan at ang kaniyang kapatid na babae sa [[Magnasound]] recording company at nag-record ng ilang matagumpay na album, kabilang ang tampok na album ''na Naujawan'' na sinundan ng ''[[Talaan ng mga kantang Hindi na kinanta ni Shweta Mohan|Q-Funk.]]<ref>{{citation|title=Shaan and Sagarika make their debut in Hindi pop with 'Naujawan'|url=https://www.indiatoday.in/magazine/eyecatchers/story/19960515-shaan-and-sagarika-make-their-debut-in-hindi-pop-with-naujawan-833202-1996-05-15|website=India Today|date=15 May 1996|access-date=9 October 2021}}</ref><ref>{{citation|title=Shaan se, Sagarika|url=https://www.newindianexpress.com/cities/kochi/2009/mar/03/shaan-se-sagarika-30089.html|date=3 March 2009|website=The New Indian Express|access-date=9 October 2021}}</ref>'' Pumasok siya sa eksenang pop kasama ang kapatid na si ''[[Sagarika]]'', kumanta ng mga melodies ni [[Biddu]] at gumawa ng mga re-mix. Pagkatapos ay dumating ang ''Roop Tera Mastana'', isang remix album ng mga kanta ni [[RD Burman]], na nagdala sa kanila ng higit pa sa kasikatan. Nang maglaon, inilunsad ni Shaan ang ''[[Love-Ology]]'' pagkatapos nito. == Mga sanggunian == ti8jregpqny5g8dgykrmrbavo4miru2 0 317857 1966046 1962879 2022-08-25T08:52:59Z Elysant 118076 /* Mga Kalahok */ wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant | name = Miss International 2022 | image = | image size = | image alt = | caption = | date = Disyembre 13, 2022 | presenters = | entertainment = | theme = | venue = Tokyo Dome City Hall, [[Hapon]] | broadcaster = | director = | producer = | owner = | sponsor = | entrants = | placements = | debuts = [[Cabo Verde|Kabo Berde]], [[Usbekistan]] | returns = [[Kapuluang Cook]], [[Kenya]], [[Madagaskar]], [[Malta]], [[Namibya]], [[Sierra Leone]], [[Seykelas]], [[Urugway]] | withdrawals = | winner = | represented = | congeniality = | personality = | best national costume = | best state costume = | photogenic = | miss internet = | award1 label = | award1 = | award2 label = | award2 = | opening trailer = | before = 2019 | next = 2023 }}'''Miss International 2022''' ay ang ika-60 edisyon ng [[Miss International]]. Ito ay gaganapin sa Disyembre 13, 2022, sa lungsod ng [[Tokyo]], [[Hapon]]. Kokoronahan ni Sireethorn Leearamwat ng [[Thailand|Taylandiya]] ang kanyang magiging kahalili. ==Kasaysayan== ===Petsa at lokasyon=== Noong ika-23 ng Mayo, inanunsyo ng Miss International Organization na ang ika-60 edisyon ng Miss International ay gaganapin sa Disyembre 13, 2022 sa Tokyo Dome City Hall, Hapon.<ref>{{Cite web|url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-international-2022-coronation-night-set-december-13-tokyo-japan/|title=After 2 years, date for Miss International 2022 coronation night finally set|website=Rappler|language=en|date=Mayo 23, 2022|access-date=Hunyo 28, 2022}}</ref> ==Mga Kalahok== Sa kasalukuyan, 65 na kandidata ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- |{{flagicon|AUS}} '''[[Australia|Australya]]''' |Anjelica Whitelaw |27 |[[:en:Adelaide|Adelaide]] |- | '''{{flagicon|New Zealand}} [[Bagong Selanda|Bagong Silandiya]]''' | Lydia Smit<ref>{{Cite web |last=Blommerde |first=Chloe |date=7 Marso 2022 |title=Waikato woman represents New Zealand at Miss International |url=https://i.stuff.co.nz/waikato-times/news/127977018/waikato-woman-represents-new-zealand-at-miss-international |access-date=22 Hulyo 2022 |website=Waikato Times |language=en}}</ref> | 24 | Waikato |- | '''{{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Baybaying Garing]]''' | Maryline Kouadio | 18 | [[Yamoussoukro]] |- | '''{{flagicon|Venezuela}} [[Beneswela]]''' | Isbel Parra<ref>{{Cite web|url=https://chevere.life/isbel-parra-esta-lista-para-traerse-la-corona-del-miss-international/|title=Isbel Parra dice que está lista para traerse la corona del Miss International|website=Chévere|language=es|date=2022-06-02|access-date=2022-07-01}}</ref> | 28 | [[Caracas]] |- | '''{{flagicon|Vietnam}} [[Biyetnam]]''' | Phạm Ngọc Phương Anh<ref>{{Cite web|url=https://www.vietnamplus.vn/miss-international-2022-a-hau-phuong-anh-duoc-ky-vong-lam-nen-chuyen/797722.vnp|title=Miss International 2022: Á hậu Phương Anh được kỳ vọng làm nên chuyện|website=Vietnam Plus|language=vi|date=14 Hunyo 2022|access-date=25 Agosto 2022}}</ref> | 24 | [[Ho Chi Minh]] |- | '''{{flagicon|Brazil}} [[Brasil]]''' | Isabella Oliveiro | 23 | [[Rio de Janeiro]] |- | '''{{flagicon|Bolivia}} [[Bulibya]]''' | Carolina Fernández | 23 | Cobija |- | '''{{flagicon|Ecuador}} [[Ecuador|Ekwador]]''' | Valeria Gutiérrez | 22 | Guayaquil |- | '''{{flagicon|El Salvador}} [[El Salbador]]''' | Genesis Fuentes | 26 | [[San Salvador]] |- | '''{{flagicon|Slovakia}} [[Eslobakya]]''' | Viktória Podmanická | 18 | Banská Bystrica |- | '''{{flagicon|Estados Unidos}} [[Estados Unidos]]''' | Corrin Stellakis<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-US-International-Crowning-Winner-Corrin-Stellakis-Results-Details-Representative-Miss-International-2022/53284|title=Corrin Stellakis to represent USA at Miss International 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2021-06-28|access-date=2022-07-02}}</ref> | 24 | Bridgerport |- | '''{{flagicon|Spain}} [[Espanya]]''' | Julianna Ro | 27 | [[Andalucia]] |- | '''{{flagicon|Ghana}} [[Gana]]''' | Caroline Naa Nunoo | 25 | [[Accra]] |- | '''{{flagicon|Equatorial Guinea}} [[Gineang Ekwatoriyal|Gineang Ekwatoryal]]''' | Victoria Kalu | 21 | Annobón |- | '''{{flagicon|Guadeloupe|local}} [[Guadalupe (Pransya)|Guadalupe]]''' | Melissa Bacri | 22 | Morne-à-l'Eau |- | '''{{flagicon|Guam}} [[Guam]]''' | Franky Lynn Hill | 22 | Chalan Pago-Ordot |- |{{flagicon|GUA}} '''[[Guwatemala]]''' |Dulce Tatiana López Villatoro |27 |Huehuetenango |- |{{flagicon|JAM}} '''[[Jamaica|Hamayka]]''' |Israel Nefferttiti Harrison |27 |Clarendon |- | '''{{flagicon|Japan}} [[Hapon]]''' | Chiho Terauchi | 27 | Tochigo |- | '''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]''' | Angélique François<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CgnTi5LOogw/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss International Haiti sa Instagram: Introducing Miss International Haiti 2022|website=Instagram|language=en|date=2022-07-30|access-date=2022-07-30}}</ref> | 25 | [[Port-au-Prince]] |- | '''{{flagicon|Northern Mariana Islands}} [[Hilagang Kapuluang Mariana]]''' | Savannah Delos Santos | 27 | Saipan |- | '''{{flagicon|Honduras}} [[Honduras]]''' | Zully Paz | 25 | San Pedro Sula |- | '''{{flagicon|Hong Kong}} [[Hong Kong]]''' | Rosemary Ling Wanwei | 23 | Tai Po |- | '''{{flagicon|India}} [[Indiya]]''' | Zoya Afroz | 28 | [[Lucknow]] |- | '''{{flagicon|Indonesia}} [[Indonesya]]''' | Cindy May McGuire<ref>{{Cite web|url=https://www.jabarhits.com/entertainment/pr-4983496997/profil-cindy-may-mcguire-runner-up-puteri-indonesia-2022-wakil-indonesia-pada-miss-international-2022|title=Profil Cindy May McGuire Runner Up Puteri Indonesia 2022, Wakil Indonesia pada Miss International 2022|website=Jabar Hits|language=id|date=2022-05-30|access-date=2022-07-01}}</ref> | 25 | [[Jakarta]] |- | '''{{flagicon|Cambodia}} [[Kambodya]]''' | Chea Charany | 26 | Battambang |- | '''{{flagicon|Canada}} [[Kanada]]''' | Madison Kvaltin | 27 | [[Toronto]] |- | '''{{flagicon|Cook Islands}} [[Kapuluang Cook]]''' | Emma Kainuku-Walsh | 26 | Aitutaki |- | '''{{flagicon|Kenya}} [[Kenya]]''' | Cindy Isendi Mutsotso | 24 | Kakamega |- | '''{{flagicon|Colombia}} [[Colombia|Kolombiya]]''' | Natalia Lopez Cardona | 22 | Circasia |- | '''{{flagicon|Costa Rica}} [[Kosta Rika]]''' | Mahyla Roth | 23 | Cahuita |- | '''{{flagicon|Macau}} [[Macau]]''' | Dinelle Wong | 24 | Cotai |- | '''{{flagicon|Madagascar}} [[Madagaskar]]''' | Faratiana Randriamaro | 26 | Ihorombe |- | '''{{flagicon|Malaysia}} [[Malaysia]]''' | Giselle Tay | 28 | [[Kuala Lumpur]] |- | '''{{flagicon|Malta}} [[Malta]]''' | Nicole Agius | 26 | Città Victoria |- | '''{{flagicon|Mauritius}} [[Mawrisyo]]''' | Ava Memero | 24 | Port Louis |- | '''{{flagicon|Mexico}} [[Mehiko]]''' | Yuridia Durán | 23 | Ahuacatlán |- | '''{{flagicon|Mongolia}} [[Monggolya]]''' | Nomin-Erdene Bayarkhuu | 20 | Darkhan |- | '''{{flagicon|United Kingdom}} [[Nagkakaisang Kaharian]]''' | Evanjelin Elchmanar | 22 | [[Birmingham]] |- | '''{{flagicon|Namibia}} [[Namibya]]''' | Erika Kazombaruru | 23 | Swakopmund |- | '''{{flagicon|Nepal}} [[Nepal]]''' | Sandhya Sharma | 27 | Mahottari |- | '''{{flagicon|Nigeria}} [[Niherya]]''' | Precious Obisoso | 25 | [[Lagos]] |- | '''{{flagicon|Nicaragua}} [[Nikaragwa]]''' | Sherly Casco | 20 | Jinotega |- | '''{{flagicon|Panama}} [[Panama]]''' | Valeria Franceschi | 19 | San Miguelito |- | '''{{flagicon|Paraguay}} [[Paragway]]''' | Ariane Maciel | 25 | Asunción |- | '''{{flagicon|Peru}} [[Peru]]''' | Tatiana Calmell | 27 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | '''{{flagicon|Philippines}} [[Pilipinas]]''' | Hannah Arnold<ref>{{Cite web|url=https://www.philstar.com/entertainment/2022/05/25/2183615/philippines-hannah-arnold-finally-compete-miss-international-sets-finals-date-venue|title=Philippines' Hannah Arnold to finally compete as Miss International sets finals date, venue|website=Philstar.com|language=es|date=2022-05-25|access-date=2022-07-01}}</ref> | 26 | [[Balud]] |- | '''{{flagicon|Finland}} [[Pinlandiya]]''' | Anna Merimää | 24 | Turku |- | '''{{flagicon|Puerto Rico}} [[Porto Riko]]''' | Paula González Torres<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-International-Puerto-Rico-2022-Paola-Gonzalez-Torres-San-Sebastian-Winner-Representative-Nuestra-Belleza-Puerto-Rico/55232|title=Paola González Torres crowned Miss International Puerto Rico 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-06-07|access-date=2022-07-02}}</ref> | 23 | San Sebastián |- |{{Flagicon|POR}} '''[[Portugal]]''' |Rita Bitton Reis |26 |[[Lisboa]] |- | '''{{flagicon|France}} [[Pransiya]]''' | Maya Albert | 24 | Tarn |- | '''{{flagicon|Dominican Republic}} [[Republikang Dominikano]]''' | Celinee Santos | 22 | La Altagracia |- | '''{{flagicon|Czech Republic}} [[Republikang Tseko]]''' | Adéla Maděryčová<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-International-Czech-Republic-2022-Adela-Maderycova-Coronation-Representative-Details/55076|title=Adéla Maděryčová crowned Miss International Czech Republic 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-05-10|access-date=2022-07-02}}</ref> | 22 | Břeclav |- | '''{{flagicon|Romania}} [[Rumanya]]''' | Ada-Maria Ileana | 24 | [[Bucharest]] |- | '''{{flagicon|Seychelles}} [[Seykelas]]''' | Kelly-Marie Anette | 24 | Mahé |- |{{flagicon|SIN}} '''[[Singapore|Singapura]]''' |Scarlett Cai-Yu Simm |27 |Tampines |- |{{flagicon|TWN}} '''[[Taiwan]]''' |Joanne Nga Zheng |27 |Magong |- | '''{{flagicon|Thailand}} [[Taylandiya]]''' | Ruechanok Meesang<ref>{{Cite web|url=https://www.ryt9.com/s/prg/3301899|title=ผลประกวด Miss Heritage Thailand 2022 และ Miss International 2022 เพื่อไปประกวดเวทีโลก|website=RYT9|language=th|date=2022-02-28|access-date=2022-07-02}}</ref> | 27 | Chonburi |- | '''{{flagicon|South Africa}} [[Timog Aprika]]''' | Ferini Dayal | 26 | Kensington |- | '''{{flagicon|South Sudan}} [[Timog Sudan]]''' | Akon Santino |27 | Aweil |- | '''{{flagicon|Chile}} [[Tsile]]''' | Catalina Huenulao | 23 | Temuco |- | '''{{flagicon|Tunisia}} [[Tunisya]]''' | Mona Ammar | 23 | [[Tunis]] |- | '''{{flagicon|Ukraine}} [[Ukranya]]''' | Olya Shamrai | 24 | Vinnytsia |- | '''{{flagicon|Uruguay}} [[Urugway]]''' | Betina Margni | 23 | Artigas |- | '''{{flagicon|Uzbekistan}} [[Usbekistan]]''' | Nigina Fakhriddinova | 28 | [[Tashkent]] |} ==Mga Tala== {{notelist}} ===Bagong Sali=== * {{flagicon|Cape Verde}} [[Cabo Verde|Kabo Berde]] * {{flagicon|Uzbekistan}} [[Usbekistan]] ===Bumalik=== Huling sumabak noong 1995: *{{flagicon|Seychelles}} [[Seykelas]] Huling sumabak noong 1999: *{{flagicon|Uruguay}} [[Urugway]] Huling sumabak noong 2003: *{{flagicon|Malta}} [[Malta]] Huling sumabak noong 2012: *{{flagicon|Namibia}} [[Namibya]] Huling sumabak noong 2017: *{{flagicon|Sierra Leone}} [[Sierra Leone]] Huling sumabak noong 2018: *{{flagicon|Cook Islands}} [[Kapuluang Cook]] *{{flagicon|Kenya}} [[Kenya]] *{{flagicon|Madagaskar}} [[Madagaskar]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} ==Panlabas na Links== *{{Official website|https://www.missinternational.org/en/}} 01p7fkt77yyjtfb3wootuq3a22qwqdp 1966048 1966046 2022-08-25T09:07:57Z Elysant 118076 /* Mga Kalahok */ wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant | name = Miss International 2022 | image = | image size = | image alt = | caption = | date = Disyembre 13, 2022 | presenters = | entertainment = | theme = | venue = Tokyo Dome City Hall, [[Hapon]] | broadcaster = | director = | producer = | owner = | sponsor = | entrants = | placements = | debuts = [[Cabo Verde|Kabo Berde]], [[Usbekistan]] | returns = [[Kapuluang Cook]], [[Kenya]], [[Madagaskar]], [[Malta]], [[Namibya]], [[Sierra Leone]], [[Seykelas]], [[Urugway]] | withdrawals = | winner = | represented = | congeniality = | personality = | best national costume = | best state costume = | photogenic = | miss internet = | award1 label = | award1 = | award2 label = | award2 = | opening trailer = | before = 2019 | next = 2023 }}'''Miss International 2022''' ay ang ika-60 edisyon ng [[Miss International]]. Ito ay gaganapin sa Disyembre 13, 2022, sa lungsod ng [[Tokyo]], [[Hapon]]. Kokoronahan ni Sireethorn Leearamwat ng [[Thailand|Taylandiya]] ang kanyang magiging kahalili. ==Kasaysayan== ===Petsa at lokasyon=== Noong ika-23 ng Mayo, inanunsyo ng Miss International Organization na ang ika-60 edisyon ng Miss International ay gaganapin sa Disyembre 13, 2022 sa Tokyo Dome City Hall, Hapon.<ref>{{Cite web|url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-international-2022-coronation-night-set-december-13-tokyo-japan/|title=After 2 years, date for Miss International 2022 coronation night finally set|website=Rappler|language=en|date=Mayo 23, 2022|access-date=Hunyo 28, 2022}}</ref> ==Mga Kalahok== Sa kasalukuyan, 65 na kandidata ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- |{{flagicon|AUS}} '''[[Australia|Australya]]''' |Anjelica Whitelaw |27 |[[:en:Adelaide|Adelaide]] |- | '''{{flagicon|New Zealand}} [[Bagong Selanda|Bagong Silandiya]]''' | Lydia Smit<ref>{{Cite web |last=Blommerde |first=Chloe |date=7 Marso 2022 |title=Waikato woman represents New Zealand at Miss International |url=https://i.stuff.co.nz/waikato-times/news/127977018/waikato-woman-represents-new-zealand-at-miss-international |access-date=22 Hulyo 2022 |website=Waikato Times |language=en}}</ref> | 24 | Waikato |- | '''{{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Baybaying Garing]]''' | Maryline Kouadio | 18 | [[Yamoussoukro]] |- | '''{{flagicon|Venezuela}} [[Beneswela]]''' | Isbel Parra<ref>{{Cite web|url=https://chevere.life/isbel-parra-esta-lista-para-traerse-la-corona-del-miss-international/|title=Isbel Parra dice que está lista para traerse la corona del Miss International|website=Chévere|language=es|date=2022-06-02|access-date=2022-07-01}}</ref> | 28 | [[Caracas]] |- | '''{{flagicon|Vietnam}} [[Biyetnam]]''' | Phạm Ngọc Phương Anh<ref>{{Cite web|url=https://www.vietnamplus.vn/miss-international-2022-a-hau-phuong-anh-duoc-ky-vong-lam-nen-chuyen/797722.vnp|title=Miss International 2022: Á hậu Phương Anh được kỳ vọng làm nên chuyện|website=Vietnam Plus|language=vi|date=14 Hunyo 2022|access-date=25 Agosto 2022}}</ref> | 24 | [[Ho Chi Minh]] |- | '''{{flagicon|Brazil}} [[Brasil]]''' | Isabella Oliveiro | 23 | [[Rio de Janeiro]] |- | '''{{flagicon|Bolivia}} [[Bulibya]]''' | Carolina Fernández | 23 | Cobija |- | '''{{flagicon|Ecuador}} [[Ecuador|Ekwador]]''' | Valeria Gutiérrez | 22 | Guayaquil |- | '''{{flagicon|El Salvador}} [[El Salbador]]''' | Genesis Fuentes | 26 | [[San Salvador]] |- | '''{{flagicon|Slovakia}} [[Eslobakya]]''' | Viktória Podmanická | 18 | Banská Bystrica |- | '''{{flagicon|Estados Unidos}} [[Estados Unidos]]''' | Corrin Stellakis<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-US-International-Crowning-Winner-Corrin-Stellakis-Results-Details-Representative-Miss-International-2022/53284|title=Corrin Stellakis to represent USA at Miss International 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2021-06-28|access-date=2022-07-02}}</ref> | 24 | Bridgerport |- | '''{{flagicon|Spain}} [[Espanya]]''' | Julianna Ro<ref>{{Cite web|url=https://www.hola.com/actualidad/20210923196482/julianna-ro-miss-international-spain/|title=Cantante, modelo y compositora, así es la andaluza Julianna Ro, coronada Miss International Spain|website=Hola|language=es|date=23 Setyembre 2021|access-date=25 Agosto 2022}}</ref> | 27 | [[Andalucia]] |- | '''{{flagicon|Ghana}} [[Gana]]''' | Caroline Naa Nunoo | 25 | [[Accra]] |- | '''{{flagicon|Equatorial Guinea}} [[Gineang Ekwatoriyal|Gineang Ekwatoryal]]''' | Victoria Kalu | 21 | Annobón |- | '''{{flagicon|Guadeloupe|local}} [[Guadalupe (Pransya)|Guadalupe]]''' | Melissa Bacri | 22 | Morne-à-l'Eau |- | '''{{flagicon|Guam}} [[Guam]]''' | Franky Lynn Hill | 22 | Chalan Pago-Ordot |- |{{flagicon|GUA}} '''[[Guwatemala]]''' |Dulce Tatiana López Villatoro |27 |Huehuetenango |- |{{flagicon|JAM}} '''[[Jamaica|Hamayka]]''' |Israel Nefferttiti Harrison |27 |Clarendon |- | '''{{flagicon|Japan}} [[Hapon]]''' | Chiho Terauchi | 27 | Tochigo |- | '''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]''' | Angélique François<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CgnTi5LOogw/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss International Haiti sa Instagram: Introducing Miss International Haiti 2022|website=Instagram|language=en|date=2022-07-30|access-date=2022-07-30}}</ref> | 25 | [[Port-au-Prince]] |- | '''{{flagicon|Northern Mariana Islands}} [[Hilagang Kapuluang Mariana]]''' | Savannah Delos Santos | 27 | Saipan |- | '''{{flagicon|Honduras}} [[Honduras]]''' | Zully Paz | 25 | San Pedro Sula |- | '''{{flagicon|Hong Kong}} [[Hong Kong]]''' | Rosemary Ling Wanwei | 23 | Tai Po |- | '''{{flagicon|India}} [[Indiya]]''' | Zoya Afroz | 28 | [[Lucknow]] |- | '''{{flagicon|Indonesia}} [[Indonesya]]''' | Cindy May McGuire<ref>{{Cite web|url=https://www.jabarhits.com/entertainment/pr-4983496997/profil-cindy-may-mcguire-runner-up-puteri-indonesia-2022-wakil-indonesia-pada-miss-international-2022|title=Profil Cindy May McGuire Runner Up Puteri Indonesia 2022, Wakil Indonesia pada Miss International 2022|website=Jabar Hits|language=id|date=2022-05-30|access-date=2022-07-01}}</ref> | 25 | [[Jakarta]] |- | '''{{flagicon|Cambodia}} [[Kambodya]]''' | Chea Charany | 26 | Battambang |- | '''{{flagicon|Canada}} [[Kanada]]''' | Madison Kvaltin | 27 | [[Toronto]] |- | '''{{flagicon|Cook Islands}} [[Kapuluang Cook]]''' | Emma Kainuku-Walsh | 26 | Aitutaki |- | '''{{flagicon|Kenya}} [[Kenya]]''' | Cindy Isendi Mutsotso | 24 | Kakamega |- | '''{{flagicon|Colombia}} [[Colombia|Kolombiya]]''' | Natalia Lopez Cardona | 22 | Circasia |- | '''{{flagicon|Costa Rica}} [[Kosta Rika]]''' | Mahyla Roth | 23 | Cahuita |- | '''{{flagicon|Macau}} [[Macau]]''' | Dinelle Wong | 24 | Cotai |- | '''{{flagicon|Madagascar}} [[Madagaskar]]''' | Faratiana Randriamaro | 26 | Ihorombe |- | '''{{flagicon|Malaysia}} [[Malaysia]]''' | Giselle Tay | 28 | [[Kuala Lumpur]] |- | '''{{flagicon|Malta}} [[Malta]]''' | Nicole Agius | 26 | Città Victoria |- | '''{{flagicon|Mauritius}} [[Mawrisyo]]''' | Ava Memero | 24 | Port Louis |- | '''{{flagicon|Mexico}} [[Mehiko]]''' | Yuridia Durán | 23 | Ahuacatlán |- | '''{{flagicon|Mongolia}} [[Monggolya]]''' | Nomin-Erdene Bayarkhuu | 20 | Darkhan |- | '''{{flagicon|United Kingdom}} [[Nagkakaisang Kaharian]]''' | Evanjelin Elchmanar | 22 | [[Birmingham]] |- | '''{{flagicon|Namibia}} [[Namibya]]''' | Erika Kazombaruru | 23 | Swakopmund |- | '''{{flagicon|Nepal}} [[Nepal]]''' | Sandhya Sharma | 27 | Mahottari |- | '''{{flagicon|Nigeria}} [[Niherya]]''' | Precious Obisoso | 25 | [[Lagos]] |- | '''{{flagicon|Nicaragua}} [[Nikaragwa]]''' | Sherly Casco | 20 | Jinotega |- | '''{{flagicon|Panama}} [[Panama]]''' | Valeria Franceschi | 19 | San Miguelito |- | '''{{flagicon|Paraguay}} [[Paragway]]''' | Ariane Maciel | 25 | Asunción |- | '''{{flagicon|Peru}} [[Peru]]''' | Tatiana Calmell | 27 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | '''{{flagicon|Philippines}} [[Pilipinas]]''' | Hannah Arnold<ref>{{Cite web|url=https://www.philstar.com/entertainment/2022/05/25/2183615/philippines-hannah-arnold-finally-compete-miss-international-sets-finals-date-venue|title=Philippines' Hannah Arnold to finally compete as Miss International sets finals date, venue|website=Philstar.com|language=es|date=2022-05-25|access-date=2022-07-01}}</ref> | 26 | [[Balud]] |- | '''{{flagicon|Finland}} [[Pinlandiya]]''' | Anna Merimää | 24 | Turku |- | '''{{flagicon|Puerto Rico}} [[Porto Riko]]''' | Paula González Torres<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-International-Puerto-Rico-2022-Paola-Gonzalez-Torres-San-Sebastian-Winner-Representative-Nuestra-Belleza-Puerto-Rico/55232|title=Paola González Torres crowned Miss International Puerto Rico 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-06-07|access-date=2022-07-02}}</ref> | 23 | San Sebastián |- |{{Flagicon|POR}} '''[[Portugal]]''' |Rita Bitton Reis |26 |[[Lisboa]] |- | '''{{flagicon|France}} [[Pransiya]]''' | Maya Albert | 24 | Tarn |- | '''{{flagicon|Dominican Republic}} [[Republikang Dominikano]]''' | Celinee Santos | 22 | La Altagracia |- | '''{{flagicon|Czech Republic}} [[Republikang Tseko]]''' | Adéla Maděryčová<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-International-Czech-Republic-2022-Adela-Maderycova-Coronation-Representative-Details/55076|title=Adéla Maděryčová crowned Miss International Czech Republic 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-05-10|access-date=2022-07-02}}</ref> | 22 | Břeclav |- | '''{{flagicon|Romania}} [[Rumanya]]''' | Ada-Maria Ileana | 24 | [[Bucharest]] |- | '''{{flagicon|Seychelles}} [[Seykelas]]''' | Kelly-Marie Anette | 24 | Mahé |- |{{flagicon|SIN}} '''[[Singapore|Singapura]]''' |Scarlett Cai-Yu Simm |27 |Tampines |- |{{flagicon|TWN}} '''[[Taiwan]]''' |Joanne Nga Zheng |27 |Magong |- | '''{{flagicon|Thailand}} [[Taylandiya]]''' | Ruechanok Meesang<ref>{{Cite web|url=https://www.ryt9.com/s/prg/3301899|title=ผลประกวด Miss Heritage Thailand 2022 และ Miss International 2022 เพื่อไปประกวดเวทีโลก|website=RYT9|language=th|date=2022-02-28|access-date=2022-07-02}}</ref> | 27 | Chonburi |- | '''{{flagicon|South Africa}} [[Timog Aprika]]''' | Ferini Dayal | 26 | Kensington |- | '''{{flagicon|South Sudan}} [[Timog Sudan]]''' | Akon Santino |27 | Aweil |- | '''{{flagicon|Chile}} [[Tsile]]''' | Catalina Huenulao | 23 | Temuco |- | '''{{flagicon|Tunisia}} [[Tunisya]]''' | Mona Ammar | 23 | [[Tunis]] |- | '''{{flagicon|Ukraine}} [[Ukranya]]''' | Olya Shamrai | 24 | Vinnytsia |- | '''{{flagicon|Uruguay}} [[Urugway]]''' | Betina Margni | 23 | Artigas |- | '''{{flagicon|Uzbekistan}} [[Usbekistan]]''' | Nigina Fakhriddinova | 28 | [[Tashkent]] |} ==Mga Tala== {{notelist}} ===Bagong Sali=== * {{flagicon|Cape Verde}} [[Cabo Verde|Kabo Berde]] * {{flagicon|Uzbekistan}} [[Usbekistan]] ===Bumalik=== Huling sumabak noong 1995: *{{flagicon|Seychelles}} [[Seykelas]] Huling sumabak noong 1999: *{{flagicon|Uruguay}} [[Urugway]] Huling sumabak noong 2003: *{{flagicon|Malta}} [[Malta]] Huling sumabak noong 2012: *{{flagicon|Namibia}} [[Namibya]] Huling sumabak noong 2017: *{{flagicon|Sierra Leone}} [[Sierra Leone]] Huling sumabak noong 2018: *{{flagicon|Cook Islands}} [[Kapuluang Cook]] *{{flagicon|Kenya}} [[Kenya]] *{{flagicon|Madagaskar}} [[Madagaskar]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} ==Panlabas na Links== *{{Official website|https://www.missinternational.org/en/}} 8uv5hiavkjz241hd3aq47vh09npadi6 0 317939 1965848 1954895 2022-08-24T14:19:31Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Refimprove|date=Hulyo 2022}} {{Infobox officeholder | honorific_prefix = [[Her Excellency]] | name = Sara Duterte | image = VPSDPortrait.jpg | caption = Sara Duterte, Bise Presidente ng Pilipinas | office = Ika-15 [[Pangalawang Pangulo ng Pilipinas]] | term_start = Hunyo 30, 2022 | term_end = | preceded = [[Leni Robredo]] | president = [[Bongbong Marcos|Ferdinand Marcos, Jr.]] | office2 = [[Kalihim ng Edukasyon ng Pilipinas|Kalihim ng Edukasyon]] | term_start2 = Hunyo 30, 2022 | term_end2 = | preceded2 = [[Leonor Briones]] | president2 = [[Bongbong Marcos|Ferdinand Marcos, Jr.]] | office3 = Alkalde ng Lungsod Davao | 1blankname3 = {{nowrap|Vice Mayor}} | 1namedata3 = Paolo Duterte (2016–2018)<br /> Bernard Al-ag (''acting''; 2018–2019)<br /> [[Sebastian Duterte]] (2019–2022) | term_start3 = Hunyo 30, 2016 | term_end3 = Hunyo 30, 2022 | predecessor3 = [[Rodrigo Duterte]] | successor3 = Sebastian Duterte | 1blankname4 = {{nowrap|Vice Mayor}} | 1namedata4 = Rodrigo Duterte | term_start4 = Hunyo 30, 2010 | term_end4 = Hunyo 30, 2013 | predecessor4 = Rodrigo Duterte | successor4 = Rodrigo Duterte | order5 = Bise mayor ng [[Davao City]] | 1blankname5 = {{nowrap|Mayor}} | 1namedata5 = Rodrigo Duterte | term_start5 = Hunyo 30, 2007 | term_end5 = Hunyo 30, 2010 | predecessor5 = Luis Bonguyan | successor5 = Rodrigo Duterte | birth_name = Sara Zimmerman Duterte | birth_date = {{birth date and age|1978|5|31|mf=y}} | birth_place = [[Davao City]], Philippines | party = [[Lakas–CMD]] (2021–kasalukuyan)<br />[[Hugpong ng Pagbabago]] (2018–2021; 2021–kasalukuyan) | otherparty = [[Hugpong sa Tawong Lungsod]] (2007–2016) | parents = [[Rodrigo Duterte]]<br />[[Elizabeth Abellana Zimmerman|Elizabeth Zimmerman]] | relations = [[Paolo Duterte]] (brother)<br />[[Sebastian Duterte]] (brother)<br />Veronica Duterte (half-sister)<br />[[Vicente Duterte]] (grandfather)<br />[[Soledad Duterte]] (grandmother) | spouse = {{marriage|Manases Carpio|2007}} | children = 3 | occupation = Politiko | profession = Lawyer | alma_mater = [[San Pedro College]] ([[Bachelor of Science|BS]])<br />[[San Beda University|San Beda College School of Law]]<br />[[San Sebastian College – Recoletos|San Sebastian College - Recoletos College of Law ]] ([[Bachelor of Laws|LL.B.]]) | signature = Sara Duterte Signature.svg | allegiance = {{flag|Philippines}} | branch = [[File:Flag of the Philippine Army.svg|25px]] [[Philippine Army]] | rank = [[File:PHIL ARMY COL FD-Sh.svg|40px]] [[Colonel]] | serviceyears = 2020–kasalukuyan }} Si '''Sara Zimmerman Duterte-Carpio''' o sa simpleng '''Inday Sara''', ay (ipinanganak noong Mayo 31, 1978 sa Lungsod ng Davao) ay isang Politiko, Lawyer at naging bahagi bilang alkadlde ng [[Davao City]] taong (2016 hanggang 2022) at mga nakaraan (2010 hanggang 2013) at noong pang (2007 hanggang 2010) ay ang kasalukuyang ika-15 [[Pangalawang Pangulo ng Pilipinas]], siya ang anak ng ika-16 na [[Pangulo ng Pilipinas]] na si [[Rodrigo Duterte]] at kanyang kapatid na si Paolo Duterte na kasakuluyang alkalde ng Davao.<ref>https://news.abs-cbn.com/news/06/29/22/us-foreign-envoys-visit-congratulate-sara-duterte</ref><ref>https://newsinfo.inquirer.net/1618952/sara-duterte-to-attend-bongbong-marcos-inauguration-spox</ref> ==Pamumuhay at edukasyon== [[Talaksan:Sara Duterte oath taking 6.19.22 (2) (cropped).jpg|thumb|Si Sara Duterte sa Davao City ng 2022.]] Si Sara Zimmerman Duterte-Carpio ay isinilang noong Mayo 31, 1978 sa [[Lungsod ng Davao]], ikalawang anak kina flight attendant Elizabeth Zimmerman at dating pangulo na si Rodrigo Duterte.<ref>https://newsinfo.inquirer.net/1619192/vp-elect-sara-duterte-meets-china-vietnam-counterparts-other-foreign-delegates</ref> Siya ay nakapagaral sa San Pedro College sa kursong BS Respiratory Therapy at nakapagtapos taong (year, 1999), sa kanyang inagurasyon at pagsalita sa Davao City, Aniya mas nanaisin niya maging Pedyatrisyan kaysa sa pagiging politisyan, Kalaunan siya ay kumuha ng kursong law degree sa [[San Sebastian College – Recoletos]] at nakapagtapos noong 2005, at nakapasa sa ''Philippine Bar Examination'', Siya ay nakapagtrabaho ilang buwan bilang korteng abogado sa opisina ng Supreme Court Associate Justice Romeo Callejo Sr.<ref>https://www.manilatimes.net/2022/06/30/latest-stories/vp-sara-duterte-arrives-at-national-museum-for-marcos-inauguration/1849275</ref> ==Mayor ng Lungsod Davao== Simula taong 2007 hanggang 2010 siya ay tumatakbo sa paghalal bilang Mayor, at taong 2010 siya ay nagseserbisyo bilang Mayor ng "Davao City". Taong 2010 hanggang 2013 ay siya ang nailuklok bilang Mayora at pinalitan siya ng kanyang mga kapatid na sina Paolo Duterte (2016–2018) at Sebastian Duterte (2019–2022).<ref>https://newsinfo.inquirer.net/1619552/1pacmans-mikee-romero-takes-oath-before-vp-elect-sara-duterte-prrd</ref> ==Pangangampanyang pangalawang Pangulo== {{See also|Halalang pampanguluhan sa Pilipinas, 2022}} [[Talaksan:2022 Philippine vice presidential election by province.png|thumb|Si Duterte ay ang itinanghal na pangalawang pangulo ng Pilipinas, 2022]] Si Inday Sara ang nangunguna sa vice presidential tally votes kasama si "Bongbong Marcos" habang idinadaos ang presidential campaign sa Pilipinas, Noong 9, Hulyo 2021, Naglabas siya ng pahayag na siya ay tatakbo para sa darating halalang Pilipinas, 2022, habang nakaupo ang kanyang ama sa puwesto bilang ika-16th na presidente, Siya ay isa sa mga miyembro ng "Lakas–CMD". ==Mga sanggunian== {{reflist}} ==Mga kawing panlabas== {{commons category}} {{s-start}} {{Incumbent succession box |before= [[Leni Robredo]] |title= [[Pangalawang Pangulo ng Pilipinas]] |start= 2022 }} {{end}} {{Mga Pangalawang Pangulo ng Pilipinas}} {{BD|1978||Duterte, Sara}} [[Kategorya:Mga Pangalawang pangulo]] [[Kategorya:Mga politiko ng Pilipinas]] qpmvsq7x323sjz8nq06yolv9ast6scd 0 318200 1966002 1956856 2022-08-25T05:51:23Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox river | name = Ilog Abulog | name_native = Abulog River | name_native_lang = | name_other = | name_etymology = <!---------------------- IMAGE & MAP --> | image = | image_caption = | map = | map_size = | map_caption = | pushpin_map = Luzon#Philippines | pushpin_map_size = | pushpin_map_caption= Abulog River [[river mouth|mouth]] <!---------------------- LOCATION --> | subdivision_type1 = Country | subdivision_name1 = {{flagicon|Philippines}} [[Philippines]] | subdivision_type2 = Region | subdivision_name2 = {{hlist|[[Cordillera Administrative Region]]|[[Cagayan Valley]]}} | subdivision_type3 = Province | subdivision_name3 = {{hlist|[[Apayao]]|[[Cagayan]]}} | subdivision_type4 = | subdivision_name4 = | subdivision_type5 = | subdivision_name5 = <!---------------------- PHYSICAL CHARACTERISTICS --> | length = {{convert|196|km|mi|abbr=on}} | width_min = | width_avg = | width_max = | depth_min = {{convert|200|m3/s|abbr=on}} | depth_avg = | depth_max = | discharge1_location= [[Babuyan Channel]] | discharge1_min = | discharge1_max = <!---------------------- BASIN FEATURES --> | source1 = | source1_location = Apayao<ref>https://riverbasin.denr.gov.ph/river/apayao</ref> | source1_coordinates= | source1_elevation = | mouth = | mouth_location = | mouth_coordinates = | mouth_elevation = {{convert|0|m|abbr=on}} | progression = | river_system = | basin_size = {{convert|3372|km2|abbr=on}} | tributaries_left = | tributaries_right = | custom_label = | custom_data = | extra = }} Ang '''Ilog Abulog''' o sa [[Ingles|eng]]: '''Abulog River''', ay ang ika-9 na pinakamalaking sistemang ilog sa Pilipinas, sa tuntuning sukat ng watershead, ito ay tinatantya sa drainage area na may sukat na 3,372 (1,302 sq mi) at may haba na 196 kilometres (122 mi), mula sa pinagkukunang tubig sa mga bulubundukin sa [[Apayao]] at nang [[Cordillera Administrative Region]], Mahigit sa 90% ang drainange area ang ilog na matatagpuan sa lalawigan ng "Apayao" habang ang natitirang bahagi nito ay ang bukana ng ilog sa lalawigan ng [[Cagayan]].<ref>https://car.neda.gov.ph/apayao-abulug-river-basin-master-plan-endorsed-to-denr-for-adoption-implementation</ref> Ang nasa itaas na ilog ay sa Ilog Abulog, ay mula sa bayan ng [[Kabugao]] o mas kilala bilang Ilog Apayao. ==Tingnan rin== * [[Ilog Abra]] * [[Ilog Angat]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga ilog ng Pilipinas]] tcl5cxrwn7cg4dwqjw7corw1bwhl36k 0 318280 1965948 1958571 2022-08-25T02:30:04Z JS10197 124107 Bagong article ni Barbie Imperial. wikitext text/x-wiki {{Infobox person | pre-nominals = | name = Barbie Imperial | image = File:Barbie Imperial Mall Show 2018.jpg | caption = Imperial in 2018 | birth_name = Barbara Concina Imperial | birth_date = {{birth date and age|1998|08|01}} | birth_place = [[Daraga|Daraga, Albay]], Philippines | nationality = [[Filipinos|Filipina]] | occupation = Aktres, modelo, mananayaw | years_active = 2015–kasalukuyan | agent = [[ABS-CBN]] (2015–kasalukuyan) <br /> [[Star Magic]] (2015–kasalukuyan) | known_for = [[Precious Hearts Romances Presents|Michelle Verano]] sa ''[[Araw Gabi]]''}} Si '''Barbie Imperial''' (ipinanganak noong Agosto 1, 1998) ay isang artista sa Pilipinas. Siya ay dating housemate ng [[Pinoy Big Brother|Pinoy Big Brother 737]]. ==Filmography== ===Television/Digital === {| class="wikitable sortable" !Year !Title !Role !Notes |- | rowspan="3"| 2015 ! ''[[Pinoy Big Brother: 737]]'' |Herself |First television appearance |- ! ''[[All of Me (TV series)|All of Me]]'' | Apple de Asis | Supporting role |- ! ''[[Maalaala Mo Kaya]]'' | Hannah | |- | 2016 / 2018 ! ''[[Maalaala Mo Kaya]]'' | Herself / Barbie Concina Imperial | Episode title: ''Riles'' |- | rowspan="2" | 2016–17 ! ''[[It's Showtime (Philippine TV program)|It's Showtime]]'' | Herself | ''Girltrend'' Member and appeared regularly in the show until 2017 |- ! ''[[Langit Lupa]]'' | Jenny | Supporting role with [[Paulo Angeles]] |- | 2016 ! ''[[Maalaala Mo Kaya]]'' | Judy's sister | Supporting Role |- | rowspan="4"| 2017 ! ''[[Ipaglaban Mo!]]'' | Liza | Episode title: ''Sementado'' |- ! ''[[Ipaglaban Mo!]]'' | Marilyn | Episode title: ''Saklolo'' |- ! ''[[Maalaala Mo Kaya]]'' | Young Clara | Special Participation |- ! ''[[La Luna Sangre]]'' | Aira Feliz "Aife" Javier | Guest |- | rowspan="3"| 2018 ! ''[[Ipaglaban Mo!]]'' | Lexy | Episode title: ''Mulat'' |- ! ''[[Maalaala Mo Kaya]]'' | Glaiza | Episode title: ''Mangga'' |- ! ''[[Wansapanataym]]'' | Rachel San Pedro | Episode title: ''Gelli in a Bottle'' Supporting role |- | 2018–present ! ''[[ASAP (TV program)|ASAP]]'' | Herself | Regular Guest |- | rowspan="3"| 2018 ! ''[[Precious Hearts Romances Presents]]: [[Araw Gabi]]'' | Michelle "Mich/Boning" Verano / Anna Vida De Alegre | Lead role with [[JM de Guzman]] |- ! ''[[Ipaglaban Mo!]]'' | Bea Soriano | Episode title: ''Set-up'' |- ! ''[[Wansapanataym]]'' | Pia Versoza/Upeng | Episode title: ''Switch Be With You'' Lead role |- | rowspan="4" | 2019 ! ''[[Maalaala Mo Kaya]]'' | Allanis Marie Claire Book | Episode title: ''Journal'' Lead role |- ! ''[[Ipaglaban Mo!]]'' | Mitch | Episode title: ''Saltik'' Lead Role |- ! ''[[Maalaala Mo Kaya]]'' | Maria | Episode title: ''Meet Maria'' Lead role |- ! ''Taiwan That You Love'' | Olivia "Ivi" Libarios | Lead role with [[Paulo Angeles]] |- | rowspan="3"|2020 ! ''[[FPJ's Ang Probinsyano]]'' | PLt. Camille Villanuna | |- !''[[Bagong Umaga]]'' | Catherine "Cai" Buencorazon Veradona / Catherine "Cai" Magbanua† | Main role |- !''[[Oh, Mando!]]'' | Krisha Cruz | |- | 2021 ! ''[[Click Like Share]]'' | Jenna | Episode title: Found, Lead role<ref name="CLS2">{{Cite web |title=Maymay, Tony, Barbie, Jerome and Janella’s social media nightmare becomes reality in ‘Click, Like, Share’|url=https://mb.com.ph/2021/08/27/maymay-tony-barbie-jerome-and-janellas-social-media-nightmare-becomes-reality-in-click-like-share/|date=27 August 2021|website=Manila Bulletin|access-date=7 January 2022}}</ref> |- |2022 ! ''The Goodbye Girl'' |Sheryl |Main Role |} ===Film=== {| class="wikitable sortable" ! Year !! Title !! Role !! Notes |- | 2016 ! ''[[Love Me Tomorrow]]'' | Jerl | Supporting Role |- | 2018 ! ''[[Kasal (2018 film)|Kasal]]'' | Clara | Supporting Role |- |rowspan=2|2019 ! ''Finding You'' | Grace | Supporting Role |- !''You Have Arrived'' |Dani | |- | 2020 ! ''[[Mang Kepweng: Ang Lihim ng Bandanang Itim]]'' |Devie |Main Role |- | 2021 ! ''Dulo'' | Bianca | Main Role |- |} ===Music videos=== {| class="wikitable sortable" !Year !Title !Artist !Role |- | 2018 ! ''Sa Mga Bituin Na Lang Ibubulong'' | Barbie Imperial | Herself |} ==References== {{reflist}} q4mlcezmmskclxxqtlc2kwvtj7ivw1w 1965970 1965948 2022-08-25T02:54:56Z WayKurat 2259 [[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/JS10197|JS10197]] ([[User talk:JS10197|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:WayKurat|WayKurat]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT[[Pinoy Big Brother]] ak5tqy1d97mjxnmayzzl0ous30fy0pp 0 318620 1965845 1964331 2022-08-24T12:41:00Z Elysant 118076 /* Mga Kalahok */ wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|date=|withdrawals={{Hlist|}}|returns={{Hlist|[[Australya]]|[[Dinamarka]]|[[Guyana]]|[[Kroasya]]|[[Libano]]|[[Liberya]]|[[Rusya]]|[[Sambia]]}}|before=[[Miss World 2021|2021]]|next=}} Ang '''Miss World 2022''' ay ang ika-71 na edisyon ng [[Miss World]]. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni Karolina Bielawska ng [[Polonya]] ang kanyang kahalili. == Mga Kalahok == Noong ika-24 ng Agosto 2022, 50 na mga kalahok ang kumpirmado: {| class="sortable wikitable" style="font-size:95%" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Angela Tanuzi<ref>{{Cite web |date=15 Hunyo 2022 |title=Angela Tanuzi wins Miss World Albania 2022 crown |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-world/angela-tanuzi-wins-miss-world-albania-2022-crown/articleshow/92225738.cms |access-date=2 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> |19 |Kruje |- |{{Flagicon|AUS}} '''[[Australia|Australya]]''' |Kristen Wright<ref>{{Cite web |date=28 Hulyo 2022 |title=Kristen is on top of the world |url=https://www.morningtonpeninsulamagazine.com.au/kristen-is-on-top-of-the-world/ |access-date=2 Agosto 2022 |website=Mornington Peninsula Magazine |language=en-US}}</ref> |23 |[[Melbourne]] |- |'''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' |Marlène-Kany Kouassi<ref>{{Cite web |last=S. |first=Nery |date=8 Hulyo 2022 |title=Qui est Marlène Kouassi, nouvelle Miss Côte d’Ivoire 2022 (Photos) |url=https://news365.fr/index.php/2022/07/08/mode-qui-est-marlene-kouassi-nouvelle-miss-cote-divoire-2022-photos/ |access-date=3 Agosto 2022 |website=News365.fr |language=fr-FR}}</ref> |23 |Aboisso |- |'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Ariagny Daboín<ref>{{Cite web |last=D. |first=Fabrizio S. |date=29 Oktubre 2021 |title=Ariagny Daboin: ¿Quién es la nueva Miss Venezuela Mundo? |url=https://eldiario.com/2021/10/28/ariagny-daboin-miss-venezuela-mundo/ |access-date=3 Agosto 2022 |website=El Diario de Caracas |language=es}}</ref> |25 |Maracay |- |'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' |Huỳnh Nguyễn Mai Phương |23 |Đồng Nai |- |'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' |Letícia Frota<ref>{{Cite web |date=4 Agosto 2022 |title=Miss Brasil Mundo 2022: Amazonas vence primeira coroa do estado no concurso |url=https://f5.folha.uol.com.br/colunistas/de-faixa-a-coroa/2022/08/miss-brasil-mundo-2022-amazonas-vence-primeira-coroa-do-estado-no-concurso.shtml |access-date=5 Agosto 2022 |website=Folha de S.Paulo |language=pt-BR}}</ref> |20 |[[Manaus]] |- |'''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]''' |Fernanda Rivero<ref>{{Cite web |date=28 Agosto 2021 |title=Nahemi Uequin de Santa Cruz es la Miss Bolivia 2021 |url=https://correodelsur.com/cultura/20210828_nahemi-uequin-de-santa-cruz-es-la-miss-bolivia-2021.html |access-date=3 Agosto 2022 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref> |20 |Santa Cruz |- |'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' |Annie Zámbrano<ref>{{Cite web |date=1 Mayo 2022 |title=Concurso Nacional de la Belleza escogió a las soberanas que representarán a Ecuador este 2022 en Miss Mundo y Miss Supranational |url=https://www.eluniverso.com/entretenimiento/gente/concurso-nacional-de-la-belleza-escogio-a-las-soberanas-que-representaran-a-ecuador-este-2022-en-miss-mundo-y-miss-supranational-nota/ |access-date=3 Agosto 2022 |website=El Universo |language=es}}</ref> |22 |Salinas |- |{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]''' |Lucy Thomson |23 |[[Edinburgh]] |- |'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]''' |Sophia Hrivnakova<ref>{{Cite web |date=7 Agosto 2022 |title=Titul Miss Slovensko získala Sophia Hrivňáková. Spoznaj najkrajšiu Slovenku roka 2021 |url=https://refresher.sk/101709-Titul-Miss-Slovensko-ziskala-Sophia-Hrivnakova-Spoznaj-najkrajsiu-Slovenku-roka-2021 |access-date=7 Agosto 2022 |website=Refresher.sk |language=sk}}</ref> |22 |Banska Stiavnica |- |'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]''' |Paula Perez<ref>{{Cite web |last=Dorado |first=Ana |date=5 Hulyo 2022 |title=Entrevista a Paula Pérez, Miss World Spain 2022 |url=https://www.hola.com/actualidad/20220705213085/paula-perez-miss-espania-entrevista/ |access-date=17 Agosto 2022 |website=Hola! |language=es}}</ref> |26 |Castellón |- |{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]''' |Adriana Mass<ref>{{Cite web |date=15 Agosto 2022 |title=Õnnesoovid! Miss World Estonia 2022 tiitli pälvis kaunitar Tartu Ülikoolist |url=https://kroonika.delfi.ee/a/120051506 |access-date=17 Agosto 2022 |website=Kroonika |language=et}}</ref> |21 |Pärnu |- |{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]''' |Darcey Corria<ref>{{Cite news |date=11 Mayo 2022 |title=Miss Wales 2022: Black rights activist Darcey Corria wins |language=en-GB |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.com/news/uk-wales-61384799 |access-date=17 Agosto 2022}}</ref> |21 |Barry |- |{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]''' |Miriam Xorlasi<ref>{{Cite web |date=15 Agosto 2022 |title=Miriam Xorlasi Tordzeagbo crowned Miss Ghana 2022 |url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/entertainment/Miriam-Xorlasi-Tordzeagbo-crowned-Miss-Ghana-2022-1603406 |access-date=17 Agosto 2022 |website=GhanaWeb |language=en}}</ref> |22 |Battor |- |{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]''' |Judith Brumant-Lachoua<ref>{{Cite web |title=La Guadeloupéenne Judith Lachoua, candidate au concours Miss World |url=https://www.rci.fm/guadeloupe/infos/People/La-Guadeloupeenne-Judith-Lachoua-candidate-au-concours-Miss-World}}</ref> |23 |Basse-Terre |- |'''{{flagicon|GUY}} [[Guyana]]''' |Andrea King |25 |[[Georgetown]] |- |{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]''' |Daria Gapska<ref>{{Cite web |date=24 May 2022 |title=Miss Northern Ireland 2022: Daria Gapska crowned with title |url=https://www.belfastlive.co.uk/whats-on/be/miss-northern-ireland-2022-daria-24042770}}</ref> |20 |[[Belfast]] |- |'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]''' |Yelsin Almendarez<ref>{{Cite web |title=Yelsin Almendarez, de Danlí, gana la corona del Miss Honduras Mundo 2022 |url=https://www.laprensa.hn/amp/sociales/yelsin-almendarez-de-danli-gana-la-corona-del-miss-honduras-mundo-2022-XL6094404 |website=laprensa.hn}}</ref> |23 |Danli |- |'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' |Sini Sadanand Shetty<ref>{{Cite web |date=4 July 2022 |title=All you need to know about Miss India 2022 Sini Shetty |url=https://www.etvbharat.com/english/national/gallery/models/all-you-need-to-know-about-miss-india-2022-sini-shetty/na20220704094505163163612 |publisher=ETV Bharat |language=en}}</ref> |21 |[[Karnataka]] |- |{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]''' |Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref> |19 |[[Baghdad]] |- |'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' |Ivanna McMahon<ref>{{Cite web|url=https://www.echolive.ie/corknews/arid-40944788.html|title=UCC graduate wins Miss Ireland 2022|website=The Echo|language=en|date=2022-08-21|access-date=2022-08-23}}</ref> |27 |Barefield |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Rebecca Arnone<ref>{{Cite web |title=Miss Mondo Italia 2022 è la torinese Rebecca Arnone |url=https://www.lastampa.it/spettacoli/showbiz/2022/06/19/news/miss_mondo_italia_2022_e_la_torinese_rebecca_arnone-5420886/amp/}}</ref> |20 |[[Lungsod ng Turin|Turin]] |- |'''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' |Sovattey Sary<ref>{{Cite web |date=2021-10-15 |title=មើលសម្រស់និងឣាជីព ម្ចាស់មកុដ Miss World កម្ពុជា ឆ្នាំនេះ |url=https://www.khmerload.com/article/165567 |website=khmerload.com |language=km, vi}}</ref> |24 |Kratie |- |'''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' |Julia Samantha Edima<ref>{{Cite web |title=Miss World Cameroon 2022 launches her Beauty with a Purpose project |url=https://www.missworld.com/#/news/2320 |website=missworld.com}}</ref> |26 |Ebolowa |- |'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' |Jaime Vandenberg<ref>{{Cite web |last=Alejandra Pulido-Guzman |date=2021-10-12 |title=City woman wins Miss World Canada crown |url=https://lethbridgeherald.com/news/lethbridge-news/2021/10/12/city-woman-wins-miss-world-canada-crown/ |access-date=2022-04-04 |language=en}}</ref> |25 |[[Lethbridge, Alberta|Lethbridge]] |- |'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]''' |Camila Andrea Pinzón Jiménez<ref>{{Cite web|url=https://boyaca7dias.com.co/2022/08/21/camila-andrea-pinzon-jimenez-la-miss-mundo-colombia-2022-es-boyacense/|title=Camila Andrea Pinzón Jiménez, la Miss Mundo Colombia 2022 es boyacense|website=Boyacá 7 Días|language=es|date=2022-08-21|access-date=2022-08-23}}</ref> |26 |Duitama |- |'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' |Krisly Salas<ref>{{Cite web |date=24 February 2022 |title=Krisly Salas chosen as Miss World Costa Rica |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-world/krisly-salas-chosen-as-miss-world-costa-rica-2022/articleshow/89798929.cms?picid=89799011}}</ref> |24 |Alajuela |- |{{Flagicon|LBN}} '''[[Lebanon|Libano]]''' |Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web |title=Miss Lebanon 2022 |url=https://www.instagram.com/p/CgaKjagtOtA/?igshid=YmMyMTA2M2Y=}}</ref> |19 |Kfarchouba |- |{{Flagicon|LBR}} '''[[Liberia|Liberya]]''' |Veralyn Vonleh<ref>{{Cite web |date= |title=MISS LIBERIA(WORLD) 2022 đ&#x;‡ąđ&#x;‡ˇ's (@veralynvonleh) profile on Instagram • 19 posts |url=https://www.instagram.com/veralynvonleh/ |access-date=2022-08-02 |publisher=Instagram.com}}</ref> |20 |[[Monrovia]] |- |{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]''' |Léa Sevenig<ref>{{Cite web |title=Léa Sevenig, Jack Martins Braz Elected Miss & Mister Luxembourg 2021 |url=http://www.chronicle.lu/category/awards/37195-lea-sevenig-jack-martins-braz-elected-miss-mister-luxembourg-2021 |website=Chronicle.lu}}</ref> |22 |[[Lungsod ng Luksemburgo]] |- |{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]''' |Antsaly Rajoelina<ref>{{Cite news |date=19 April 2022 |title=CONCOURS DE BEAUTE – Antsaly Ny Aina Rajoelina, Miss Analamanga, couronnée Miss Madagascar 2022 |publisher=2424.mg |url=https://2424.mg/concours-de-beaute-antsaly-ny-aina-rajoelina-miss-analamanga-couronnee-miss-madagascar-2022/ |access-date=30 June 2022}}</ref> |23 |Analamanga |- |'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' |Natalia Galea<ref>{{Cite web |date=9 June 2022 |title=Natalia Galea tirbaħ Miss World Malta |url=https://newsbook.com.mt/natalia-galea-tirbah-miss-world-malta/}}</ref> |23 |[[Valletta]] |- |'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Liza Gundowry<ref>{{Cite web |title=Liza Gundowry élue Miss Mauritius 2022 |url=http://defimedia.info/liza-gundowry-elue-miss-mauritius-2022 |website=defimedia.info}}</ref> |24 |[[Port Louis]] |- |'''{{NPL}}''' |Priyanka Rani Joshi<ref>{{Cite web |title=Priyanka Rani Joshi crowned Miss Nepal 2022 |url=https://english.khabarhub.com/2022/18/258281/}}</ref> |24 |[[Katmandu|Kathmandu]] |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' |Mariela Cerros<ref>{{Cite web |title=Segoviana Mariela Cerros es Miss Mundo Nicaragua |url=http://www.radioabcstereo.com/nota/19519_segoviana-mariela-cerros-es-miss-mundo-nicaragua |website=Radio ABC Stereo Estelí-Nicaragua |language=es}}</ref> |22 |Ocotal |- |'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' |Kathleen Coffre<ref>{{Cite web |title=Kathleen Pérez Coffre, coronada Miss Mundo Panamá 2022 |url=https://www.telemetro.com/famosos/entretenimiento/kathleen-perez-coffre-coronada-miss-mundo-panama-2022-n5698198 |website=telemetro}}</ref> |22 |[[Lungsod ng Panama]] |- |'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]''' |Gwendolyne Fourniol<ref>{{Cite news |last=Pasajol |first=Anne |last2=Adina |first2=Armin |date=2022-06-06 |title=Miss World Philippines 2022 is Gwendolyne Fourniol of Negros Occidental |work=[[Philippine Daily Inquirer]] |url=https://entertainment.inquirer.net/451750/miss-world-philippines-2022-is-gwendolyne-fourniol-of-negros-occidental |access-date=2022-06-05}}</ref> |22 |[[Himamaylan]] |- |'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' |Natalia Gryglewska<ref>{{Cite web |last=Anna Pawelczyk |date=2021-03-08 |title=Finał Miss Polonia 2020: poznaliśmy najpiękniejszą Polkę. Kim jest Natalia Gryglewska? |url=https://plejada.pl/newsy/natalia-gryglewska-zostala-miss-polonia-2020-kim-jest-najpiekniejsza-polka/04r2bg7.amp |website=Plejada.pl |language=pl}}</ref> |23 |Częstochowa |- |'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Elena Rivera<ref>{{Cite web |date=July 2022 |title=La representante de Toa Baja se corona como la nueva Miss Mundo de Puerto Rico 2022 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/farandula/notas/la-representante-de-toa-baja-se-corona-como-la-nueva-miss-mundo-de-puerto-rico-2022/}}</ref> |18 |Toa Baja |- |'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' |Krystyna Pyszková<ref>{{Cite web |date=7 May 2022 |title=Miss Czech Republic 2022 je třiadvacetiletá studentka Krystyna Pyszková |url=https://www.idnes.cz/zpravy/revue/modelky/miss-czech-republic-2022-vitezka-makarenko-krystyna-pyszkova.A220505_131649_missamodelky_sub}}</ref> |23 |Třinec |- |{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]''' |Muheto Nshuti Divine<ref>{{Cite web |date=20 March 2022 |title=Divine Muheto crowned Miss Rwanda 2022 |url=https://www.newtimes.co.rw/entertainment/divine-muheto-crowned-miss-rwanda-2022}}</ref> |19 |Kibuye |- |{{Flagicon|ZMB}} '''[[Zambia|Sambia]]''' |Natasha-Joan Mapulanga<ref>{{Cite web |date=17 June 2022 |title=Miss Zambia 2022 |url=https://www.instagram.com/p/Ce6P8vLon-O/?igshid=YmMyMTA2M2Y=}}</ref> |25 |[[Lusaka]] |- |{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]''' |Fatou L'eau<ref>{{Cite web |date=24 June 2022 |title=Miss Senegal 2021: Fatou L'eau |url=https://www.instagram.com/p/CfKXD-HDwpw/?igshid=YmMyMTA2M2Y=}}</ref> |21 |[[Dakar]] |- |{{flagicon|SRB}} '''[[Serbia|Serbiya]]''' |Anja Radić<ref>{{Cite web |date=28 January 2022 |title=Miss Srbije 2021: Anja Radić |url=https://zajecarskahronika.rs/miss-srbije-2021-anja-radic/}}</ref> |20 |[[Belgrado|Beograd]] |- |'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]''' |Halima Kopwe<ref>{{Cite web |title=Halima Kopwe aibuka Miss Tanzania 2022 |url=https://www.diramakini.co.tz/2022/05/halima-kopwe-aibuka-miss-tanzania-2022.html}}</ref> |23 |Mtwara |- |'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' |Ndavi Nokeri |23 |Tzaneen |- |'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' |Jin-hee Park<ref>{{Cite web |date=19 April 2022 |title=2023년 미스월드·미스유니버스 한국 대표 선발 국내 대회의 건 |url=http://missworldkorea.com/new/data/editor/2204/020e762bb839e647c3ed3b767de7b2f4_1650359133_96.jpg |access-date=2022-04-19 |website=missworldkorea.com |language=ko}}</ref><ref>{{Cite web |date=30 October 2021 |title=미스월드 세계 대회와 미스유니버스 세계 대회에 한국 대표로 출전 |url=http://missworldkorea.com/new/bbs/board.php?bo_table=notice&wr_id=45 |access-date=2021-10-30 |website=missworldkorea.com |language=ko}}</ref> |20 |[[Seoul]] |- |'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' |Ruan Yue<ref>{{Cite web |title=Wearing a dress with elements of the Miao ethnic group, this young lady won the championship of the "Miss World" China Division |url=https://inf.news/en/fashion/06df4ad92ab501123e2a16a1233e2388.html}}</ref> |25 |[[Hubei]] |- |{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]''' |Rahma Sellimi<ref>{{Cite web |date=20 February 2022 |title=La Capbonaise Nesrine Haffar sacrée Miss Tunisie 2021 |url=https://www.letemps.news/2022/02/20/la-capbonaise-nesrine-haffar-sacree-miss-tunisie-2021/}}</ref> |23 |Zaghouan |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Tatiana Luna<ref>{{Cite web |title=Coronada Miss Uruguay Mundo 2022 |url=https://mybeautyqueens.com/news/home/missworld/coronada-miss-uruguay-mundo-2022-r953/}}</ref> |22 |[[Montevideo]] |} == Mga paparating na kompetisyong pambansa == {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Petsa |- |{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]''' |ika-26 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Miss World Somalia confirm August 26 2022 |url=https://www.instagram.com/p/Cd-T--TMnzC/?igshid=YmMyMTA2M2Y= |website=instagram}}</ref> |- |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' |ika-27 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Miss World Malaysia 2022 grand coronation night |url=https://www.instagram.com/p/Ce3tEWkPvxD/?igshid=YmMyMTA2M2Y= |website=instagram}}</ref> |- |'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]''' |ika-27 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=2022-06-12 |website=La Nacion |language=es}}</ref> |- |{{Flagicon|DEN}} '''[[Dinamarka]]''' |ika-28 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Miss Danmark 2022 Tilmelding |url=https://www.missdanmark.dk/nyheder/miss-danmark-2022-tilmelding-/}}</ref> |- |'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]''' |ika-7 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Miss Turkey Official on Instagram: #MissTurkey2022 başvuruları devam ediyor ✨ Başvurmak için profilimizdeki linke göz atmayı unutma. |url=https://www.instagram.com/p/Cfg_EvyuOeE/ |access-date=2022-07-03 |website=Instagram |language=tr}}</ref> |- |'''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]''' |ika-10 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Miss World Bulgaria |url=https://www.instagram.com/p/CeVY58YqCVT/?igshid=YmMyMTA2M2Y= |website=Instagram}}</ref> |- |'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]''' |ika-10 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Our search for the next Miss World Singapore has now begun! |url=https://www.instagram.com/p/CgcG9tksAI9/?igshid=YmMyMTA2M2Y=}}</ref> |- |'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]''' |ika-11 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Requisitos de Participação 2022 |url=https://missportuguesa.pt/termos/ |access-date=2022-01-05 |website=Miss Portuguesa |language=pt-PT}}</ref> |- |'''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]''' |ika-17 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=On September 17 2022 a new queen will be crowned |url=https://www.instagram.com/p/CgrNgpfOCeV/?igshid=YmMyMTA2M2Y= |website=instagram}}</ref> |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |ika-17 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=MISS SUOMI 2022 CASTING |url=https://misssuomi.fi/hae-mukaan/ |access-date=2022-05-03 |website=MISS SUOMI |language=fi}}</ref> |- |{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar|Hibraltar]]''' |ika-17 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Recruitment for Miss Gibraltar 2022 underway |url=http://www.gibraltarpanorama.gi/178698}}</ref> |- |{{flagicon|PER}} '''[[Peru]]''' |ika-27 ng Setyembre 2022 |- |'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]''' |ika-28 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Miss World Nederland 2022 grand finale |url=https://www.facebook.com/1235970553107957/posts/5445111478860489/ |website=[[Facebook]]}}</ref> |- |'''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]''' |ika-15 ng Oktubre 2022<ref>{{Cite web |title=Gala Miss Mundo Angola |url=https://www.facebook.com/pages/category/Health-beauty/Gala-Miss-Mundo-Angola-2058493904393168/posts/ |website=facebook}}</ref> |- |{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]''' |ika-17 ng Oktubre 2022<ref>{{Cite web |title=Miss England 2022 Final |url=https://www.missengland.info/qualifiers/miss-england-2022-final/#tab-info}}</ref> |} == Mga Sanggunian == {{Reflist}}{{Miss World}} [[Kategorya:Miss World]] 5mhu4upuk4vltr39sfnacd9vgs18yjl 1965846 1965845 2022-08-24T12:44:53Z Elysant 118076 /* Mga Kalahok */ wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|date=|withdrawals={{Hlist|}}|returns={{Hlist|[[Australya]]|[[Dinamarka]]|[[Guyana]]|[[Kroasya]]|[[Libano]]|[[Liberya]]|[[Rusya]]|[[Sambia]]}}|before=[[Miss World 2021|2021]]|next=}} Ang '''Miss World 2022''' ay ang ika-71 na edisyon ng [[Miss World]]. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni Karolina Bielawska ng [[Polonya]] ang kanyang kahalili. == Mga Kalahok == Noong ika-24 ng Agosto 2022, 50 na mga kalahok ang kumpirmado: {| class="sortable wikitable" style="font-size:95%" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Angela Tanuzi<ref>{{Cite web |date=15 Hunyo 2022 |title=Angela Tanuzi wins Miss World Albania 2022 crown |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-world/angela-tanuzi-wins-miss-world-albania-2022-crown/articleshow/92225738.cms |access-date=2 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> |19 |Kruje |- |{{Flagicon|AUS}} '''[[Australia|Australya]]''' |Kristen Wright<ref>{{Cite web |date=28 Hulyo 2022 |title=Kristen is on top of the world |url=https://www.morningtonpeninsulamagazine.com.au/kristen-is-on-top-of-the-world/ |access-date=2 Agosto 2022 |website=Mornington Peninsula Magazine |language=en-US}}</ref> |23 |[[Melbourne]] |- |'''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' |Marlène-Kany Kouassi<ref>{{Cite web |last=S. |first=Nery |date=8 Hulyo 2022 |title=Qui est Marlène Kouassi, nouvelle Miss Côte d’Ivoire 2022 (Photos) |url=https://news365.fr/index.php/2022/07/08/mode-qui-est-marlene-kouassi-nouvelle-miss-cote-divoire-2022-photos/ |access-date=3 Agosto 2022 |website=News365.fr |language=fr-FR}}</ref> |23 |Aboisso |- |'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Ariagny Daboín<ref>{{Cite web |last=D. |first=Fabrizio S. |date=29 Oktubre 2021 |title=Ariagny Daboin: ¿Quién es la nueva Miss Venezuela Mundo? |url=https://eldiario.com/2021/10/28/ariagny-daboin-miss-venezuela-mundo/ |access-date=3 Agosto 2022 |website=El Diario de Caracas |language=es}}</ref> |25 |Maracay |- |'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' |Huỳnh Nguyễn Mai Phương |23 |Đồng Nai |- |'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' |Letícia Frota<ref>{{Cite web |date=4 Agosto 2022 |title=Miss Brasil Mundo 2022: Amazonas vence primeira coroa do estado no concurso |url=https://f5.folha.uol.com.br/colunistas/de-faixa-a-coroa/2022/08/miss-brasil-mundo-2022-amazonas-vence-primeira-coroa-do-estado-no-concurso.shtml |access-date=5 Agosto 2022 |website=Folha de S.Paulo |language=pt-BR}}</ref> |20 |[[Manaus]] |- |'''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]''' |Fernanda Rivero<ref>{{Cite web |date=28 Agosto 2021 |title=Nahemi Uequin de Santa Cruz es la Miss Bolivia 2021 |url=https://correodelsur.com/cultura/20210828_nahemi-uequin-de-santa-cruz-es-la-miss-bolivia-2021.html |access-date=3 Agosto 2022 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref> |20 |Santa Cruz |- |'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' |Annie Zámbrano<ref>{{Cite web |date=1 Mayo 2022 |title=Concurso Nacional de la Belleza escogió a las soberanas que representarán a Ecuador este 2022 en Miss Mundo y Miss Supranational |url=https://www.eluniverso.com/entretenimiento/gente/concurso-nacional-de-la-belleza-escogio-a-las-soberanas-que-representaran-a-ecuador-este-2022-en-miss-mundo-y-miss-supranational-nota/ |access-date=3 Agosto 2022 |website=El Universo |language=es}}</ref> |22 |Salinas |- |{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]''' |Lucy Thomson |23 |[[Edinburgh]] |- |'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]''' |Sophia Hrivnakova<ref>{{Cite web |date=7 Agosto 2022 |title=Titul Miss Slovensko získala Sophia Hrivňáková. Spoznaj najkrajšiu Slovenku roka 2021 |url=https://refresher.sk/101709-Titul-Miss-Slovensko-ziskala-Sophia-Hrivnakova-Spoznaj-najkrajsiu-Slovenku-roka-2021 |access-date=7 Agosto 2022 |website=Refresher.sk |language=sk}}</ref> |22 |Banska Stiavnica |- |'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]''' |Paula Perez<ref>{{Cite web |last=Dorado |first=Ana |date=5 Hulyo 2022 |title=Entrevista a Paula Pérez, Miss World Spain 2022 |url=https://www.hola.com/actualidad/20220705213085/paula-perez-miss-espania-entrevista/ |access-date=17 Agosto 2022 |website=Hola! |language=es}}</ref> |26 |Castellón |- |{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]''' |Adriana Mass<ref>{{Cite web |date=15 Agosto 2022 |title=Õnnesoovid! Miss World Estonia 2022 tiitli pälvis kaunitar Tartu Ülikoolist |url=https://kroonika.delfi.ee/a/120051506 |access-date=17 Agosto 2022 |website=Kroonika |language=et}}</ref> |21 |Pärnu |- |{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]''' |Darcey Corria<ref>{{Cite news |date=11 Mayo 2022 |title=Miss Wales 2022: Black rights activist Darcey Corria wins |language=en-GB |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.com/news/uk-wales-61384799 |access-date=17 Agosto 2022}}</ref> |21 |Barry |- |{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]''' |Miriam Xorlasi<ref>{{Cite web |date=15 Agosto 2022 |title=Miriam Xorlasi Tordzeagbo crowned Miss Ghana 2022 |url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/entertainment/Miriam-Xorlasi-Tordzeagbo-crowned-Miss-Ghana-2022-1603406 |access-date=17 Agosto 2022 |website=GhanaWeb |language=en}}</ref> |22 |Battor |- |{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]''' |Judith Brumant-Lachoua<ref>{{Cite web |title=La Guadeloupéenne Judith Lachoua, candidate au concours Miss World |url=https://www.rci.fm/guadeloupe/infos/People/La-Guadeloupeenne-Judith-Lachoua-candidate-au-concours-Miss-World}}</ref> |23 |Basse-Terre |- |'''{{flagicon|GUY}} [[Guyana]]''' |Andrea King<ref>{{Cite web|url=https://newsroom.gy/2022/08/23/confident-and-humble-andrea-king-is-miss-world-guyana-2022/|title=Confident and humble: Andrea King is Miss World Guyana 2022|website=News Room Guyana|language=en|date=23 Agosto 2022|access-date=24 Agosto 2022}}</ref> |25 |[[Georgetown]] |- |{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]''' |Daria Gapska<ref>{{Cite web |date=24 May 2022 |title=Miss Northern Ireland 2022: Daria Gapska crowned with title |url=https://www.belfastlive.co.uk/whats-on/be/miss-northern-ireland-2022-daria-24042770}}</ref> |20 |[[Belfast]] |- |'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]''' |Yelsin Almendarez<ref>{{Cite web |title=Yelsin Almendarez, de Danlí, gana la corona del Miss Honduras Mundo 2022 |url=https://www.laprensa.hn/amp/sociales/yelsin-almendarez-de-danli-gana-la-corona-del-miss-honduras-mundo-2022-XL6094404 |website=laprensa.hn}}</ref> |23 |Danli |- |'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' |Sini Sadanand Shetty<ref>{{Cite web |date=4 July 2022 |title=All you need to know about Miss India 2022 Sini Shetty |url=https://www.etvbharat.com/english/national/gallery/models/all-you-need-to-know-about-miss-india-2022-sini-shetty/na20220704094505163163612 |publisher=ETV Bharat |language=en}}</ref> |21 |[[Karnataka]] |- |{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]''' |Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref> |19 |[[Baghdad]] |- |'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' |Ivanna McMahon<ref>{{Cite web|url=https://www.echolive.ie/corknews/arid-40944788.html|title=UCC graduate wins Miss Ireland 2022|website=The Echo|language=en|date=2022-08-21|access-date=2022-08-23}}</ref> |27 |Barefield |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Rebecca Arnone<ref>{{Cite web |title=Miss Mondo Italia 2022 è la torinese Rebecca Arnone |url=https://www.lastampa.it/spettacoli/showbiz/2022/06/19/news/miss_mondo_italia_2022_e_la_torinese_rebecca_arnone-5420886/amp/}}</ref> |20 |[[Lungsod ng Turin|Turin]] |- |'''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' |Sovattey Sary<ref>{{Cite web |date=2021-10-15 |title=មើលសម្រស់និងឣាជីព ម្ចាស់មកុដ Miss World កម្ពុជា ឆ្នាំនេះ |url=https://www.khmerload.com/article/165567 |website=khmerload.com |language=km, vi}}</ref> |24 |Kratie |- |'''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' |Julia Samantha Edima<ref>{{Cite web |title=Miss World Cameroon 2022 launches her Beauty with a Purpose project |url=https://www.missworld.com/#/news/2320 |website=missworld.com}}</ref> |26 |Ebolowa |- |'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' |Jaime Vandenberg<ref>{{Cite web |last=Alejandra Pulido-Guzman |date=2021-10-12 |title=City woman wins Miss World Canada crown |url=https://lethbridgeherald.com/news/lethbridge-news/2021/10/12/city-woman-wins-miss-world-canada-crown/ |access-date=2022-04-04 |language=en}}</ref> |25 |[[Lethbridge, Alberta|Lethbridge]] |- |'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]''' |Camila Andrea Pinzón Jiménez<ref>{{Cite web|url=https://boyaca7dias.com.co/2022/08/21/camila-andrea-pinzon-jimenez-la-miss-mundo-colombia-2022-es-boyacense/|title=Camila Andrea Pinzón Jiménez, la Miss Mundo Colombia 2022 es boyacense|website=Boyacá 7 Días|language=es|date=2022-08-21|access-date=2022-08-23}}</ref> |26 |Duitama |- |'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' |Krisly Salas<ref>{{Cite web |date=24 February 2022 |title=Krisly Salas chosen as Miss World Costa Rica |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-world/krisly-salas-chosen-as-miss-world-costa-rica-2022/articleshow/89798929.cms?picid=89799011}}</ref> |24 |Alajuela |- |{{Flagicon|LBN}} '''[[Lebanon|Libano]]''' |Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web |title=Miss Lebanon 2022 |url=https://www.instagram.com/p/CgaKjagtOtA/?igshid=YmMyMTA2M2Y=}}</ref> |19 |Kfarchouba |- |{{Flagicon|LBR}} '''[[Liberia|Liberya]]''' |Veralyn Vonleh<ref>{{Cite web |date= |title=MISS LIBERIA(WORLD) 2022 đ&#x;‡ąđ&#x;‡ˇ's (@veralynvonleh) profile on Instagram • 19 posts |url=https://www.instagram.com/veralynvonleh/ |access-date=2022-08-02 |publisher=Instagram.com}}</ref> |20 |[[Monrovia]] |- |{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]''' |Léa Sevenig<ref>{{Cite web |title=Léa Sevenig, Jack Martins Braz Elected Miss & Mister Luxembourg 2021 |url=http://www.chronicle.lu/category/awards/37195-lea-sevenig-jack-martins-braz-elected-miss-mister-luxembourg-2021 |website=Chronicle.lu}}</ref> |22 |[[Lungsod ng Luksemburgo]] |- |{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]''' |Antsaly Rajoelina<ref>{{Cite news |date=19 April 2022 |title=CONCOURS DE BEAUTE – Antsaly Ny Aina Rajoelina, Miss Analamanga, couronnée Miss Madagascar 2022 |publisher=2424.mg |url=https://2424.mg/concours-de-beaute-antsaly-ny-aina-rajoelina-miss-analamanga-couronnee-miss-madagascar-2022/ |access-date=30 June 2022}}</ref> |23 |Analamanga |- |'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' |Natalia Galea<ref>{{Cite web |date=9 June 2022 |title=Natalia Galea tirbaħ Miss World Malta |url=https://newsbook.com.mt/natalia-galea-tirbah-miss-world-malta/}}</ref> |23 |[[Valletta]] |- |'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Liza Gundowry<ref>{{Cite web |title=Liza Gundowry élue Miss Mauritius 2022 |url=http://defimedia.info/liza-gundowry-elue-miss-mauritius-2022 |website=defimedia.info}}</ref> |24 |[[Port Louis]] |- |'''{{NPL}}''' |Priyanka Rani Joshi<ref>{{Cite web |title=Priyanka Rani Joshi crowned Miss Nepal 2022 |url=https://english.khabarhub.com/2022/18/258281/}}</ref> |24 |[[Katmandu|Kathmandu]] |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' |Mariela Cerros<ref>{{Cite web |title=Segoviana Mariela Cerros es Miss Mundo Nicaragua |url=http://www.radioabcstereo.com/nota/19519_segoviana-mariela-cerros-es-miss-mundo-nicaragua |website=Radio ABC Stereo Estelí-Nicaragua |language=es}}</ref> |22 |Ocotal |- |'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' |Kathleen Coffre<ref>{{Cite web |title=Kathleen Pérez Coffre, coronada Miss Mundo Panamá 2022 |url=https://www.telemetro.com/famosos/entretenimiento/kathleen-perez-coffre-coronada-miss-mundo-panama-2022-n5698198 |website=telemetro}}</ref> |22 |[[Lungsod ng Panama]] |- |'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]''' |Gwendolyne Fourniol<ref>{{Cite news |last=Pasajol |first=Anne |last2=Adina |first2=Armin |date=2022-06-06 |title=Miss World Philippines 2022 is Gwendolyne Fourniol of Negros Occidental |work=[[Philippine Daily Inquirer]] |url=https://entertainment.inquirer.net/451750/miss-world-philippines-2022-is-gwendolyne-fourniol-of-negros-occidental |access-date=2022-06-05}}</ref> |22 |[[Himamaylan]] |- |'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' |Natalia Gryglewska<ref>{{Cite web |last=Anna Pawelczyk |date=2021-03-08 |title=Finał Miss Polonia 2020: poznaliśmy najpiękniejszą Polkę. Kim jest Natalia Gryglewska? |url=https://plejada.pl/newsy/natalia-gryglewska-zostala-miss-polonia-2020-kim-jest-najpiekniejsza-polka/04r2bg7.amp |website=Plejada.pl |language=pl}}</ref> |23 |Częstochowa |- |'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Elena Rivera<ref>{{Cite web |date=July 2022 |title=La representante de Toa Baja se corona como la nueva Miss Mundo de Puerto Rico 2022 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/farandula/notas/la-representante-de-toa-baja-se-corona-como-la-nueva-miss-mundo-de-puerto-rico-2022/}}</ref> |18 |Toa Baja |- |'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' |Krystyna Pyszková<ref>{{Cite web |date=7 May 2022 |title=Miss Czech Republic 2022 je třiadvacetiletá studentka Krystyna Pyszková |url=https://www.idnes.cz/zpravy/revue/modelky/miss-czech-republic-2022-vitezka-makarenko-krystyna-pyszkova.A220505_131649_missamodelky_sub}}</ref> |23 |Třinec |- |{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]''' |Muheto Nshuti Divine<ref>{{Cite web |date=20 March 2022 |title=Divine Muheto crowned Miss Rwanda 2022 |url=https://www.newtimes.co.rw/entertainment/divine-muheto-crowned-miss-rwanda-2022}}</ref> |19 |Kibuye |- |{{Flagicon|ZMB}} '''[[Zambia|Sambia]]''' |Natasha-Joan Mapulanga<ref>{{Cite web |date=17 June 2022 |title=Miss Zambia 2022 |url=https://www.instagram.com/p/Ce6P8vLon-O/?igshid=YmMyMTA2M2Y=}}</ref> |25 |[[Lusaka]] |- |{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]''' |Fatou L'eau<ref>{{Cite web |date=24 June 2022 |title=Miss Senegal 2021: Fatou L'eau |url=https://www.instagram.com/p/CfKXD-HDwpw/?igshid=YmMyMTA2M2Y=}}</ref> |21 |[[Dakar]] |- |{{flagicon|SRB}} '''[[Serbia|Serbiya]]''' |Anja Radić<ref>{{Cite web |date=28 January 2022 |title=Miss Srbije 2021: Anja Radić |url=https://zajecarskahronika.rs/miss-srbije-2021-anja-radic/}}</ref> |20 |[[Belgrado|Beograd]] |- |'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]''' |Halima Kopwe<ref>{{Cite web |title=Halima Kopwe aibuka Miss Tanzania 2022 |url=https://www.diramakini.co.tz/2022/05/halima-kopwe-aibuka-miss-tanzania-2022.html}}</ref> |23 |Mtwara |- |'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' |Ndavi Nokeri |23 |Tzaneen |- |'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' |Jin-hee Park<ref>{{Cite web |date=19 April 2022 |title=2023년 미스월드·미스유니버스 한국 대표 선발 국내 대회의 건 |url=http://missworldkorea.com/new/data/editor/2204/020e762bb839e647c3ed3b767de7b2f4_1650359133_96.jpg |access-date=2022-04-19 |website=missworldkorea.com |language=ko}}</ref><ref>{{Cite web |date=30 October 2021 |title=미스월드 세계 대회와 미스유니버스 세계 대회에 한국 대표로 출전 |url=http://missworldkorea.com/new/bbs/board.php?bo_table=notice&wr_id=45 |access-date=2021-10-30 |website=missworldkorea.com |language=ko}}</ref> |20 |[[Seoul]] |- |'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' |Ruan Yue<ref>{{Cite web |title=Wearing a dress with elements of the Miao ethnic group, this young lady won the championship of the "Miss World" China Division |url=https://inf.news/en/fashion/06df4ad92ab501123e2a16a1233e2388.html}}</ref> |25 |[[Hubei]] |- |{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]''' |Rahma Sellimi<ref>{{Cite web |date=20 February 2022 |title=La Capbonaise Nesrine Haffar sacrée Miss Tunisie 2021 |url=https://www.letemps.news/2022/02/20/la-capbonaise-nesrine-haffar-sacree-miss-tunisie-2021/}}</ref> |23 |Zaghouan |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Tatiana Luna<ref>{{Cite web |title=Coronada Miss Uruguay Mundo 2022 |url=https://mybeautyqueens.com/news/home/missworld/coronada-miss-uruguay-mundo-2022-r953/}}</ref> |22 |[[Montevideo]] |} == Mga paparating na kompetisyong pambansa == {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Petsa |- |{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]''' |ika-26 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Miss World Somalia confirm August 26 2022 |url=https://www.instagram.com/p/Cd-T--TMnzC/?igshid=YmMyMTA2M2Y= |website=instagram}}</ref> |- |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' |ika-27 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Miss World Malaysia 2022 grand coronation night |url=https://www.instagram.com/p/Ce3tEWkPvxD/?igshid=YmMyMTA2M2Y= |website=instagram}}</ref> |- |'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]''' |ika-27 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=2022-06-12 |website=La Nacion |language=es}}</ref> |- |{{Flagicon|DEN}} '''[[Dinamarka]]''' |ika-28 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Miss Danmark 2022 Tilmelding |url=https://www.missdanmark.dk/nyheder/miss-danmark-2022-tilmelding-/}}</ref> |- |'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]''' |ika-7 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Miss Turkey Official on Instagram: #MissTurkey2022 başvuruları devam ediyor ✨ Başvurmak için profilimizdeki linke göz atmayı unutma. |url=https://www.instagram.com/p/Cfg_EvyuOeE/ |access-date=2022-07-03 |website=Instagram |language=tr}}</ref> |- |'''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]''' |ika-10 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Miss World Bulgaria |url=https://www.instagram.com/p/CeVY58YqCVT/?igshid=YmMyMTA2M2Y= |website=Instagram}}</ref> |- |'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]''' |ika-10 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Our search for the next Miss World Singapore has now begun! |url=https://www.instagram.com/p/CgcG9tksAI9/?igshid=YmMyMTA2M2Y=}}</ref> |- |'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]''' |ika-11 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Requisitos de Participação 2022 |url=https://missportuguesa.pt/termos/ |access-date=2022-01-05 |website=Miss Portuguesa |language=pt-PT}}</ref> |- |'''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]''' |ika-17 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=On September 17 2022 a new queen will be crowned |url=https://www.instagram.com/p/CgrNgpfOCeV/?igshid=YmMyMTA2M2Y= |website=instagram}}</ref> |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |ika-17 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=MISS SUOMI 2022 CASTING |url=https://misssuomi.fi/hae-mukaan/ |access-date=2022-05-03 |website=MISS SUOMI |language=fi}}</ref> |- |{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar|Hibraltar]]''' |ika-17 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Recruitment for Miss Gibraltar 2022 underway |url=http://www.gibraltarpanorama.gi/178698}}</ref> |- |{{flagicon|PER}} '''[[Peru]]''' |ika-27 ng Setyembre 2022 |- |'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]''' |ika-28 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Miss World Nederland 2022 grand finale |url=https://www.facebook.com/1235970553107957/posts/5445111478860489/ |website=[[Facebook]]}}</ref> |- |'''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]''' |ika-15 ng Oktubre 2022<ref>{{Cite web |title=Gala Miss Mundo Angola |url=https://www.facebook.com/pages/category/Health-beauty/Gala-Miss-Mundo-Angola-2058493904393168/posts/ |website=facebook}}</ref> |- |{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]''' |ika-17 ng Oktubre 2022<ref>{{Cite web |title=Miss England 2022 Final |url=https://www.missengland.info/qualifiers/miss-england-2022-final/#tab-info}}</ref> |} == Mga Sanggunian == {{Reflist}}{{Miss World}} [[Kategorya:Miss World]] dogguibpku0d1wfunf4m3trjheqps4m 0 318749 1965853 1961206 2022-08-24T15:58:14Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Deutschland_Bundeslaender_1957.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Deutschland_Bundeslaender_1957.svg/170px-Deutschland_Bundeslaender_1957.svg.png|thumb| Mapa na nagpapakita ng dibisyon ng [[Silangang Alemanya|Silangan]] (pula) at [[Kanlurang Alemanya]] (asul) hanggang Oktubre 3, 1990, na may dilaw na [[Berlin]]]] [[Talaksan:Brandenburger_Tor_abends.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Brandenburger_Tor_abends.jpg/220px-Brandenburger_Tor_abends.jpg|thumb| [[Tarangkahang Brandenburgo]] sa Berlin, pambansang simbolo ng Alemanya ngayon at ang muling pagsasama nito noong 1990]] Ang '''muling pag-iisang Aleman''' ({{Lang-de|Deutsche Wiedervereinigung}}) ay ang proseso noong 1990 kung saan ang [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] (GDR; {{Lang-de|Deutsche Demokratische Republik}}, DDR) ay naging bahagi ng [[Kanlurang Alemanya|Republikang Federal ng Alemanya]] (FRG; {{Lang-de|Bundesrepublik Deutschland}}, BRD) upang mabuo ang muling pinagsamang bansa ng [[Alemanya]]. Ang pagtatapos ng proseso ng pag-iisa ay opisyal na tinutukoy bilang '''pagkakaisang Aleman''' ({{Lang|de|Deutsche Einheit}}), ipinagdiriwang bawat taon tuwing Oktubre 3 bilang [[Araw ng Pagkakaisang Aleman]] ({{Lang|de|Tag der deutschen Einheit}}).<ref name="Einigungsvertrag">{{Cite web |title=EinigVtr – Vertrag zwischen der Bundesrepublik Deutschland und der Deutschen Demokratischen Republik über die Herstellung der Einheit Deutschlands |url=http://www.gesetze-im-internet.de/einigvtr/BJNR208890990.html |access-date=2022-03-06 |website=www.gesetze-im-internet.de |language=de}}</ref> [[Silangang Berlin|Ang Silangan]] at [[Kanlurang Berlin]] ay muling pinagsama bilang [[Berlin|iisang lungsod]] at muling naging kabesera ng nagkakaisang Alemanya. == Mga sanggunian == [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Aleman]] [[Kategorya:Kasaysayan ng Alemanya]] taqfnn0np4etr2t3c3d6b8ja5og3dp3 0 318972 1966074 1963883 2022-08-25T11:54:07Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{For|sakit|Pagkalat ng Langya birus sa Tsina ng 2022}} {{Virusbox | image = Talaksan:Henipavirus structure.svg | image_caption = Ang henipavirus o ang LayV | parent = Henipavirus | species = Langya henipavirus }} Ang patuloy na kumakalat na sakit ang '''''Langya henipabirus''''' ay isang birus na pamilya sa henipabirus ay natuklasan sa probinsya sa [[Tsina]] sa [[Shandong]] at [[Henan]] na inanunsyo noong Agosto 8, 2022, Taong 2018 ng unang lumitaw ang sakit, ang mga sintomas ng sakit ay: lagnat, pagkapagod, pagsusuka at ubo. Nakukuha ang sakit mula sa mga [[Shrew]].<ref>https://edition.cnn.com/2022/08/12/china/china-new-virus-disease-animal-spillover-intl-hnk/index.html</ref> ==Etimolohiya== Hango ang pangalang ''Langya'' (瑯琊病毒, Lángyá bìngdú) sa Langya Commandery sa Shandong, Tsina.<ref>https://www.webmd.com/lung/langya-henipavirus</ref> ==Klasipikasyon== Ang Langya ay maituturing na kapamilya ng Henipabirus kabilang ang ''Paramyxoviridae''. Ito ay malapit na kahalintulad sa Mojiang henipavirus, Ang henipabirus ay hindi nakukuha mula sa mga [[paniki]].<ref>https://www.ecdc.europa.eu/en/news-events/langya-henipavirus-under-ecdc-monitoring</ref> ==Pagsugpo== Ang Taiwan Centers for Disease Control ay saad na magkaroon ng mga testing method upang matuklasan ng agaran ang sakit.<ref>https://www.healthline.com/health-news/langya-henipavirus-layv-dozens-of-confirmed-cases-in-china-what-we-know</ref> ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sakit]] [[Kategorya:Nakakahawang sakit]] [[Kategorya:Mga sakit mula sa Tsina]] 6ixbmao8p15of1mqaaqowkt28305ysj 0 319260 1966058 1964338 2022-08-25T10:52:58Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Current event|[[Bagyo]]|date=Agosto 2022}} {{Infobox hurricane |Name= {{Color box|lightblue|Bagyong Florita (Ma-on)}} |Basin=WPac |Formed=Agosto 20 |Dissipated=kasalukuyan |image=2022 JTWC 10W IR satellite imagery.jpg |track=2022 JTWC 10W forecast map.wp1022.gif |10-min winds =45 |1-min winds =45 |pressure=992 }} Ang '''Bagyong Florita''' o (Pagtatalagang pandaigdig: '''Bagyong Ma-on''') ay ang kasalukuyang bagyo sa [[Pilipinas]] na nabuo bilang Low Pressure Area (LPA) sa bahagi ng [[Apolaki]] sa [[Dagat Pilipinas]] na nasa antas na tropikal depresyon.<ref>https://news.abs-cbn.com/news/08/22/22/some-areas-under-signal-no-2-as-florita-becomes-tropical-storm</ref><ref>https://brigadanews.ph/signal-no-1-itinaas-sa-12-probinsiya-dahil-sa-bagyong-florita</ref><ref>https://www.gmanetwork.com/news/scitech/weather/842250/lpa-in-cagayan-now-a-tropical-depression-named-florita/story</ref> Ika Agosto 22 bilang isang mahinang bagyo habang tinatahak ang Lambak ng Cagayan sa Hilagang Luzon ay bahagyang lumakas ang bagyo dahil sa pina-iigting na hanging Habagat o Southwest monsoon, Nag-landfall ang bagyong "Florita" sa Maconacon, Isabela sa kategoryang Malubhang bagyo (severe). ===Kasalukuyan=== Ito ay namataan sa layong 100 kilometro silangan ng [[Dilasag, Aurora]], habang lumalakas ito ay kumikilos sa direksyong kanluran hilagang-kanluran sa bilis na 90kph, ay may posibilidad na tumama sa mga lalawigan ng [[Isabela]] at [[Cagayan]] at sa ilang pang lalawigan sa [[Cordillera Administrative Region]] (CAR) at inaasahang lalabas sa [[Ilocos Norte]] hanggang sa tawirin ang [[Timog Dagat Tsina]] hanggang [[Macau]], Itinaas mula sa Signal 2 hanggang 3 sa mga lalawigan posibilidad na salantain ni "Florita" sa unang araw ng pasokan ng Face to Face ; ika 22, Agosto ay sinunpinde ang klase bunsod na sama ng panahon.<ref>https://www.gmanetwork.com/news/scitech/weather/842306/signal-no-1-up-over-12-areas-in-luzon-due-to-tropical-depression-florita/story</ref><ref>https://www.gmanetwork.com/news/scitech/weather/842328/4-areas-under-signal-no-2-as-florita-intensifies-into-tropical-storm/story</ref> ka Agosto 24 ng lumabas ng PAR ang bagyong Florita na may taglay na lakas na hangin 45 knots (85 km/h; 50 mph) at may bugso na 65 knots (120 km/h; 75 mph). ==Tingnan rin== * [[Bagyong Ester (2022)|Bagyong Ester]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:2022 sa Pilipinas]] [[Kategorya:Bagyo sa Pilipinas]] [[Kategorya:Bagyo sa Pasipiko]] 43etwlcuvu2069gaqq6c9sptt7l4g4g 1966059 1966058 2022-08-25T10:54:10Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Current event|[[Bagyo]]|date=Agosto 2022}} {{Infobox hurricane |Name= {{Color box|lightblue|Bagyong Florita (Ma-on)}} |Basin=WPac |Formed=Agosto 20 |Dissipated=kasalukuyan |image=2022 JTWC 10W IR satellite imagery.jpg |10-min winds =45 |1-min winds =45 |pressure=992 |Hurricane season= [[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2022]] }} Ang '''Bagyong Florita''' o (Pagtatalagang pandaigdig: '''Bagyong Ma-on''') ay ang kasalukuyang bagyo sa [[Pilipinas]] na nabuo bilang Low Pressure Area (LPA) sa bahagi ng [[Apolaki]] sa [[Dagat Pilipinas]] na nasa antas na tropikal depresyon.<ref>https://news.abs-cbn.com/news/08/22/22/some-areas-under-signal-no-2-as-florita-becomes-tropical-storm</ref><ref>https://brigadanews.ph/signal-no-1-itinaas-sa-12-probinsiya-dahil-sa-bagyong-florita</ref><ref>https://www.gmanetwork.com/news/scitech/weather/842250/lpa-in-cagayan-now-a-tropical-depression-named-florita/story</ref> Ika Agosto 22 bilang isang mahinang bagyo habang tinatahak ang Lambak ng Cagayan sa Hilagang Luzon ay bahagyang lumakas ang bagyo dahil sa pina-iigting na hanging Habagat o Southwest monsoon, Nag-landfall ang bagyong "Florita" sa Maconacon, Isabela sa kategoryang Malubhang bagyo (severe). ===Kasalukuyan=== [[Talaksan:2022 JTWC 10W forecast map.wp1022.gif|thumb|Ang galaw ng bagyong Florita]] Ito ay namataan sa layong 100 kilometro silangan ng [[Dilasag, Aurora]], habang lumalakas ito ay kumikilos sa direksyong kanluran hilagang-kanluran sa bilis na 90kph, ay may posibilidad na tumama sa mga lalawigan ng [[Isabela]] at [[Cagayan]] at sa ilang pang lalawigan sa [[Cordillera Administrative Region]] (CAR) at inaasahang lalabas sa [[Ilocos Norte]] hanggang sa tawirin ang [[Timog Dagat Tsina]] hanggang [[Macau]], Itinaas mula sa Signal 2 hanggang 3 sa mga lalawigan posibilidad na salantain ni "Florita" sa unang araw ng pasokan ng Face to Face ; ika 22, Agosto ay sinunpinde ang klase bunsod na sama ng panahon.<ref>https://www.gmanetwork.com/news/scitech/weather/842306/signal-no-1-up-over-12-areas-in-luzon-due-to-tropical-depression-florita/story</ref><ref>https://www.gmanetwork.com/news/scitech/weather/842328/4-areas-under-signal-no-2-as-florita-intensifies-into-tropical-storm/story</ref> ka Agosto 24 ng lumabas ng PAR ang bagyong Florita na may taglay na lakas na hangin 45 knots (85 km/h; 50 mph) at may bugso na 65 knots (120 km/h; 75 mph). ==Tingnan rin== * [[Bagyong Ester (2022)|Bagyong Ester]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:2022 sa Pilipinas]] [[Kategorya:Bagyo sa Pilipinas]] [[Kategorya:Bagyo sa Pasipiko]] 2h4k4rrkzywt31i0tt8jmkr69axyghc 1966060 1966059 2022-08-25T10:54:41Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{Current event|[[Bagyo]]|date=Agosto 2022}} {{Infobox hurricane |Name= {{Color box|lightblue|Bagyong Florita (Ma-on)}} |Basin=WPac |Formed=Agosto 20 |Dissipated=kasalukuyan |image=2022 NRL WP102022 MA-ON infrared-gray satellite.png |10-min winds =45 |1-min winds =45 |pressure=992 |Hurricane season= [[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2022]] }} Ang '''Bagyong Florita''' o (Pagtatalagang pandaigdig: '''Bagyong Ma-on''') ay ang kasalukuyang bagyo sa [[Pilipinas]] na nabuo bilang Low Pressure Area (LPA) sa bahagi ng [[Apolaki]] sa [[Dagat Pilipinas]] na nasa antas na tropikal depresyon.<ref>https://news.abs-cbn.com/news/08/22/22/some-areas-under-signal-no-2-as-florita-becomes-tropical-storm</ref><ref>https://brigadanews.ph/signal-no-1-itinaas-sa-12-probinsiya-dahil-sa-bagyong-florita</ref><ref>https://www.gmanetwork.com/news/scitech/weather/842250/lpa-in-cagayan-now-a-tropical-depression-named-florita/story</ref> Ika Agosto 22 bilang isang mahinang bagyo habang tinatahak ang Lambak ng Cagayan sa Hilagang Luzon ay bahagyang lumakas ang bagyo dahil sa pina-iigting na hanging Habagat o Southwest monsoon, Nag-landfall ang bagyong "Florita" sa Maconacon, Isabela sa kategoryang Malubhang bagyo (severe). ===Kasalukuyan=== [[Talaksan:2022 JTWC 10W forecast map.wp1022.gif|thumb|Ang galaw ng bagyong Florita]] Ito ay namataan sa layong 100 kilometro silangan ng [[Dilasag, Aurora]], habang lumalakas ito ay kumikilos sa direksyong kanluran hilagang-kanluran sa bilis na 90kph, ay may posibilidad na tumama sa mga lalawigan ng [[Isabela]] at [[Cagayan]] at sa ilang pang lalawigan sa [[Cordillera Administrative Region]] (CAR) at inaasahang lalabas sa [[Ilocos Norte]] hanggang sa tawirin ang [[Timog Dagat Tsina]] hanggang [[Macau]], Itinaas mula sa Signal 2 hanggang 3 sa mga lalawigan posibilidad na salantain ni "Florita" sa unang araw ng pasokan ng Face to Face ; ika 22, Agosto ay sinunpinde ang klase bunsod na sama ng panahon.<ref>https://www.gmanetwork.com/news/scitech/weather/842306/signal-no-1-up-over-12-areas-in-luzon-due-to-tropical-depression-florita/story</ref><ref>https://www.gmanetwork.com/news/scitech/weather/842328/4-areas-under-signal-no-2-as-florita-intensifies-into-tropical-storm/story</ref> ka Agosto 24 ng lumabas ng PAR ang bagyong Florita na may taglay na lakas na hangin 45 knots (85 km/h; 50 mph) at may bugso na 65 knots (120 km/h; 75 mph). ==Tingnan rin== * [[Bagyong Ester (2022)|Bagyong Ester]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:2022 sa Pilipinas]] [[Kategorya:Bagyo sa Pilipinas]] [[Kategorya:Bagyo sa Pasipiko]] t8s0dwq7c58wps6vg326sx6epi043z8 0 319308 1965876 1965187 2022-08-24T17:20:44Z Glennznl 73709 wikitext text/x-wiki Ang '''Ligang Hanseatico''' ({{IPAc-en|ˌ|h|æ|n|s|i|ˈ|æ|t|ɪ|k}}; {{lang-gml|Hanse}} , {{Lang|gml|Hansa}} ; {{Lang-de|Deutsche Hanse}}, {{lang|gml|Hansa}}, {{lang-de|Deutsche Hanse|label=[[German language|Modern German]]}}; {{lang-nl|De Hanze|label=[[Dutch language|Dutch]]}}; {{Lang-la|Hansa Teutonica}})<ref>{{Cite web |title=Synonym-Details zu 'Deutsche Hanse · Düdesche Hanse · Hansa Teutonica (lat.) |url=https://www.openthesaurus.de/synonyme/edit/23690 |access-date=9 June 2018 |publisher=openthesaurus}}</ref> ay isang [[Gitnang Kapanahunan|medyebal]] na komersyal at nagtatanggol na kompederasyon ng mga nangangalakal na bayang [[gremyo]] at [[bayang pamilihan]] sa [[Gitnang Europa|Gitna]] at [[Hilagang Europa|Hilagang]] [[Europa]]. Lumago mula sa ilang bayan sa [[Hilagang Alemanya]] noong huling bahagi ng ika-12 siglo, ang Liga sa huli ay sumasaklaw sa halos 200 mga pamayanan sa pitong modernong-araw na mga bansa; sa rurok nito sa pagitan ng ika-13 at ika-15 siglo, ito ay umaabot mula sa [[Netherlands|Olanda]] sa kanluran hanggang sa [[Rusya|Rusyaa]] sa silangan, at mula sa [[Estonya|Estonia]] sa hilaga hanggang sa [[Cracovia|Kraków]], [[Polonya]] sa timog.<ref>{{Cite web |title=The Hanseatic story. 400 years of exciting past |url=https://www.hanse.org/en/hanse-historic/the-history-of-the-hanseatic-league/ |access-date=2021-06-18 |website=www.hanse.org |language=en}}</ref> Ang Liga ay nagmula sa iba't ibang maluwag na asosasyon ng mga mangangalakal at bayang Aleman na nabuo upang isulong ang mutwal na komersiyal na interes, tulad ng proteksyon laban sa [[panunulisan]] at mga [[Organisadong bandido|bandido]]. Ang mga kaayusan na ito ay unti-unting pinagsama sa Ligang Hanseatico, na ang mga mangangalakal ay nagtamasa ng [[Malayang kalakalan|walang bayad]] sa paggamot, proteksiyon, at mga pribilehiyong diplomatiko sa mga kaakibat na komunidad at kanilang mga ruta ng kalakalan. Ang [[Mga Hanseaticong Lungsod|Hanseatic Cities]] ay unti-unting bumuo ng isang karaniwang legal na sistema na namamahala sa kanilang mga mangangalakal at kalakal, kahit na nagpapatakbo ng kanilang sariling mga hukbo para sa kapuwa pagtatanggol at tulong. Ang nabawasang mga hadlang sa kalakalan ay nagbunga ng kaunlaran ng isa't isa, na nagpaunlad ng pagtutulungan sa ekonomiya, ugnayan ng pagkakamag-anak sa pagitan ng mga pamilyang mangangalakal, at mas malalim na integrasyong pampolitika; pinatibay ng mga salik na ito ang Liga upang maging isang magkakaugnay na organisasyong pampolitika sa pagtatapos ng ika-13 siglo.<ref>{{Cite web |title=Hanseatic League {{!}} Definition, History, & Facts |url=https://www.britannica.com/topic/Hanseatic-League |access-date=2021-06-18 |website=Encyclopedia Britannica |language=en}}</ref> [[Talaksan:Haupthandelsroute_Hanse.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Haupthandelsroute_Hanse.png/220px-Haupthandelsroute_Hanse.png|thumb| Mga pangunahing ruta ng kalakalan ng Ligang Hanseatico]] [[Talaksan:Kaart_Hanzesteden_en_handelsroutes.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Kaart_Hanzesteden_en_handelsroutes.jpg/220px-Kaart_Hanzesteden_en_handelsroutes.jpg|thumb| Mapa ng Ligang Hanseatico, na nagpapakita ng mga pangunahing Hanseaticong lungsod]] == Mga sanggunian == {{reflist}} == Karagdagang pagbabasa == * {{cite book|last=Brand|first=Hanno|title=Baltic Sea Trade: Baltic Connections|publisher=Hanse Research Center|date=2006|url=http://www.balticconnections.net/index.cfm|access-date=30 May 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150418002846/http://www.balticconnections.net/index.cfm|archive-date=18 April 2015|url-status=dead}}  * {{cite book|title=The Germans in England 1066-1598|last=Colvin|first=Ian D.|year=1915|publisher=The National Review}}  * {{cite book|title=The German Hansa|last=Dollinger|first=P|year=2000|publisher=Routledge|isbn=978-0-415-19073-2|pages=341–43|url=https://books.google.com/books?id=jbompf7OyYwC&pg=PA342}}  * {{cite book|title=The Hanseatic Control of Norwegian Commerce During the Middle Ages|last=Gade|first=John A.|year=1951|publisher=E.J. Brill}}  * Halliday, Stephen. "The First Common Market?" ''History Today'' 59 (2009): 31–37. * Harreld, Donald J. ''A companion to the Hanseatic League'' (Brill, 2015). * {{cite book|last=Israel|first=I. Jonathan|title=The Dutch Republic: Its Rise, Greatness and Fall, 1477–1806|publisher=Oxford University Press|date=1995}}  * {{cite book|last=Magnusson|first=Lars|title=An Economic History of Sweden|publisher=Routledge|date=2000}}  * {{cite book|first=Dirk|last=Meier|title=Seafarers, Merchants and Pirates in the Middle Ages|year=2009|publisher=Boydell Press|isbn=978-1-84383-5-127}}  * {{cite book|first=Elizabeth Gee|last=Nash|title=The Hansa: Its History and Romance|year=1929|isbn=1-56619-867-4}} * {{cite book|title=The German Hansa and Bergen 1100–1600|last=Nedkvinte|first=Arnved|year=2013|publisher=Böhlau Verlag|isbn=9783412216825}}  * {{cite book|title=Networks of the Hanseatic League|last=Schulte Beerbühl|first=Margrit|year=2012|publisher=[[Institute of European History]]|location=Mainz|url=http://nbn-resolving.de/urn:nbn:de:0159-2011121210|access-date=24 January 2012}}  * {{cite book|first=James Westfall|last=Thompson|title=Economic and Social History of Europe in the Later Middle Ages (1300–1530)|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.55855|year=1931|pages=[https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.55855/page/n156 146]–79|asin=B000NX1CE2}}  * Wubs-Mrozewicz, Justyna, and Jenks, Stuart eds. ''The Hanse in Medieval and Early Modern Europe'' (Leiden: Koninklijke Brill NV, 2013) * {{cite book|last=Zimmern|first=Helen|title=The Hansa Towns (The [[Story of the Nations]] series)|publisher=T. Fisher Unwin|date=1889}}  === Historiography === * Cowan, Alexander. "Hanseatic League: Oxford Bibliographies Online Research Guide" (Oxford University Press, 2010) [https://books.google.com/books?id=E4s5hkes75kC online] * Harrison, Gordon. "Ang Hanseatic League sa Historical Interpretation." ''The Historian'' 33 (1971): 385–97.{{Doi|10.1111/j.1540-6563.1971.tb01514.x}} . * Szepesi, Istvan. "Sinasalamin ang Bansa: Ang Historiography ng Hanseatic Institutions." ''Waterloo Historical Review'' 7 (2015). [https://web.archive.org/web/20170905145451/http://whr.uwaterloo.ca/index.php/whr/article/download/33/29 online] == Mga panlabas na link == * [http://visitnovgorod.com/index.php?mmm=hanzadays Ika-29 na International Hansa Days sa Novgorod] * [https://web.archive.org/web/20100718114904/http://www.parnu2010.eu/index.php?id=1510&L=1 30th International Hansa Days 2010 sa Parnu-Estonia] * [http://www.furthark.com/hanseaticleague/rsc_chronology.shtml Kronolohiya ng Hanseatic League] * [http://www.visithansaholland.com/ Mga Lungsod ng Hanseatic sa Netherlands] * [http://www.hanseatic-league.com/ Hanseatic League Historical Re-enactors] * [http://www.hanse.org/ Hanseatic Towns Network] * [[wikisource:de:Hanse|Mga mapagkukunang nauugnay sa Hanseatic League sa German Wikisource]] * [https://web.archive.org/web/20070930185346/http://www.gresham.ac.uk/event.asp?PageId=45&EventId=596 Colchester: isang Hanseatic port]&nbsp;– Gresham * [http://sites.google.com/site/suttonarchaeology/sea-trade The Lost Port of Sutton: Maritime trade] {{Hanseatic League}}{{History of Europe}}{{Gdańsk}} [[Kategorya:Mga kapisanan]] [[Kategorya:Gotland]] [[Kategorya:Mga pinagmulan sa wikang Suweko ng CS1 (sv)]] [[Kategorya:Mga pinagmulan sa wikang Aleman ng CS1 (de)]] [[Kategorya:Lahat ng mga artikulong may pangungusap na walang pinagmulan]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Aleman]] bft0shtzakjqqbwf61a38s54yx8ln0h 0 319322 1965847 2022-08-24T14:11:12Z 78.57.141.155 Bagong pahina: Si '''Umesh Perera''' (ipinanganak noong Disyembre 29, 1971) ay isang negosyante, at tagapagtatag ng Ayozat.<ref>{{Cite web |title=Umesh Perera’s Ayozat enables music fans to invest in music, cryptocurrency |url=https://www.dailynews.lk/2022/07/22/business/283533/umesh-perera%E2%80%99s-ayozat-enables-music-fans-invest-music-cryptocurrency |access-date=2022-08-24 |website=Daily News |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Pisa |first=Nick |date=2022-07-03 |title=Super dad... wikitext text/x-wiki Si '''Umesh Perera''' (ipinanganak noong Disyembre 29, 1971) ay isang negosyante, at tagapagtatag ng Ayozat.<ref>{{Cite web |title=Umesh Perera’s Ayozat enables music fans to invest in music, cryptocurrency |url=https://www.dailynews.lk/2022/07/22/business/283533/umesh-perera%E2%80%99s-ayozat-enables-music-fans-invest-music-cryptocurrency |access-date=2022-08-24 |website=Daily News |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Pisa |first=Nick |date=2022-07-03 |title=Super dad of six runs a global tech business while being single dad |url=https://www.dailymail.co.uk/femail/article-10954697/Super-dad-six-Umesh-Perera-50-global-tech-business-leader.html |access-date=2022-08-24 |website=Mail Online}}</ref> == Talambuhay == Si Umesh Perera ay ipinanganak noong Disyembre 29, 1971, sa Colombo, Sri Lanka. Sa murang edad, lumipat ang kanyang pamilya sa United Kingdom. Nag-aral siya sa St. Columba’s College sa St. Albans. Nang maglaon, nag-aral si Umesh ng engineering at computing sa De Montfort at Middlesex University.<ref>{{Cite web |title=Redefining gender roles – Umesh Perera, the founder of Ayozat |url=https://www.readersdigest.co.uk/lifestyle/technology/redefining-gender-roles-umesh-perera-the-founder-of-ayozat |access-date=2022-08-24 |website=www.readersdigest.co.uk |language=en}}</ref> Sa panahon ng Digmaang Kosovo, si Umesh Perera kasama ang Microsoft ay tumulong sa pagbuo ng sistemang tumukoy sa mga refugee sa mga lugar na nasalanta ng digmaan, para sa UNHCR, na kalaunan ay ginamit sa krisis sa Rwanda.<ref>{{Cite web |title=Story behind AYOZAT™ - Leading Audio / Video streaming Platform Provider |url=https://ayozat.co.uk/our-story |access-date=2022-08-24 |website=Ayozat™ |language=en-US}}</ref> Noong 2019, inilunsad niya ang AYOZAT, isang kumpanya ng teknolohiya at media.<ref>{{Cite web |title=MLW Signs UK Television Deal With Ayozat TV - WrestleTalk |url=https://wrestletalk.com/news/mlw-signs-uk-television-deal-with-ayozat-tv/ |access-date=2022-08-24 |website=wrestletalk.com}}</ref> == Mga sanggunian == 2i92wmim1429hc7247hdy20c5dy8sla 1965977 1965847 2022-08-25T02:58:35Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki {{multiple issues| {{cleanup|date=Agosto 2022|reason=Balarila at hindi naisalin ang ibang salitang banyaga.}} {{notability}} }} Si '''Umesh Perera''' (ipinanganak noong Disyembre 29, 1971) ay isang negosyante, at tagapagtatag ng Ayozat.<ref>{{Cite web |title=Umesh Perera’s Ayozat enables music fans to invest in music, cryptocurrency |url=https://www.dailynews.lk/2022/07/22/business/283533/umesh-perera%E2%80%99s-ayozat-enables-music-fans-invest-music-cryptocurrency |access-date=2022-08-24 |website=Daily News |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Pisa |first=Nick |date=2022-07-03 |title=Super dad of six runs a global tech business while being single dad |url=https://www.dailymail.co.uk/femail/article-10954697/Super-dad-six-Umesh-Perera-50-global-tech-business-leader.html |access-date=2022-08-24 |website=Mail Online}}</ref> == Talambuhay == Si Umesh Perera ay ipinanganak noong Disyembre 29, 1971, sa Colombo, Sri Lanka. Sa murang edad, lumipat ang kanyang pamilya sa United Kingdom. Nag-aral siya sa St. Columba’s College sa St. Albans. Nang maglaon, nag-aral si Umesh ng engineering at computing sa De Montfort at Middlesex University.<ref>{{Cite web |title=Redefining gender roles – Umesh Perera, the founder of Ayozat |url=https://www.readersdigest.co.uk/lifestyle/technology/redefining-gender-roles-umesh-perera-the-founder-of-ayozat |access-date=2022-08-24 |website=www.readersdigest.co.uk |language=en}}</ref> Sa panahon ng Digmaang Kosovo, si Umesh Perera kasama ang Microsoft ay tumulong sa pagbuo ng sistemang tumukoy sa mga refugee sa mga lugar na nasalanta ng digmaan, para sa UNHCR, na kalaunan ay ginamit sa krisis sa Rwanda.<ref>{{Cite web |title=Story behind AYOZAT™ - Leading Audio / Video streaming Platform Provider |url=https://ayozat.co.uk/our-story |access-date=2022-08-24 |website=Ayozat™ |language=en-US}}</ref> Noong 2019, inilunsad niya ang AYOZAT, isang kumpanya ng teknolohiya at media.<ref>{{Cite web |title=MLW Signs UK Television Deal With Ayozat TV - WrestleTalk |url=https://wrestletalk.com/news/mlw-signs-uk-television-deal-with-ayozat-tv/ |access-date=2022-08-24 |website=wrestletalk.com}}</ref> == Mga sanggunian == {{reflist}} {{uncategorized}} idjfvdbtgsu5hr6l2hstpjmqc32ken6 0 319323 1965849 2022-08-24T15:13:44Z SquidwardTentacools 123247 Bagong pahina: Ang ''Angry Birds''' ay isang puzzle larong bidyo ng Rovio Entertainment mula sa [[Pinlandya]]. Sa laro na ito ay nagtatampok ng mga [[ibon]] na walang pakpak. Gumagamit ang manlalaro ng [[tirador]] upang pabagsakin ang mga baboy na nasa itaas o sa iba't ibang istruktura. Kailangang sirain ng manlalaro ang lahat ng mga baboy sa mapa upang magbukas ng isa pang antas. Sa isa pang laro na itinatawag na ''Bad Piggies'', iginaganap ng mga manlalaro ang mga baboy. ==Mga karakter==... wikitext text/x-wiki Ang ''Angry Birds''' ay isang puzzle larong bidyo ng Rovio Entertainment mula sa [[Pinlandya]]. Sa laro na ito ay nagtatampok ng mga [[ibon]] na walang pakpak. Gumagamit ang manlalaro ng [[tirador]] upang pabagsakin ang mga baboy na nasa itaas o sa iba't ibang istruktura. Kailangang sirain ng manlalaro ang lahat ng mga baboy sa mapa upang magbukas ng isa pang antas. Sa isa pang laro na itinatawag na ''Bad Piggies'', iginaganap ng mga manlalaro ang mga baboy. ==Mga karakter== *Red (Pulang Ibon) - Isang pangunahing ibon na walang anumang kakayahan. *The Blues/Jay, Jake, at Jim (mga Asul na Ibon) - tatlong maliliit na ibon. Pinakamahusay na gumagana sila laban sa salamin. *Chuck (Dilaw na Ibon) - Bumibilis kapag ginamit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Bomb (Itim na Ibon) - sumasabog kapag iginagamit ng ilang sandali. Pinakamahusay laban sa bato. *Matilda (Puting Ibon) - Nangingitlog ng itlog na sumasabog kapag ginamit, na maaaring makabasag ng kahoy at bato. *Hal (Boomerang/Berdeng Ibon) - Bumabalik na parang [[boomerang]] kapag ginamit na nakakapinsala ng kahoy at sa salamin. *Terence (Big Brother Bird) - Walang mga espesyal na kakayahan kapag ginamit, ngunit sinisira ang mga materyales nang madali. *Bubbles (Kahel na Ibon) - Lumulobo kapag ginagamit, pagkatapos ay liliit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Stella (Kulay-Rosas na Ibon) - Kapag ginamit ay lumilikha ng bula sa paligid niya, at bubuhatin niya ang mga bagay tulad ng mga bloke at baboy. Ang mga bula ay tumatagal ng higit tatlong segundo. * Mighty Eagle - Una mong ilulunsad ang sardinas at kapag ito ay nasa lupa, ang Mighty Eagle ay darating at wawasakin ang lahat ng tamaan at nagdudulot ng lindol. Binubuga ang lahat ng mga baboy na nakaligtaan sa kanya, pagkatapos ay aalis na siya. Dapat siyang bilhin sa laro sa halagang 99 cents para magamit siya. Siya ay may walang limitasyong paggamit, maliban sa ''Angry Birds Friends''. [[Kategorya:Angry Birds]] [[Kategorya:Mga larong bidyo]] pw0babsrv4qhgvgs2y6g3nxp60qe7td 1965850 1965849 2022-08-24T15:19:16Z SquidwardTentacools 123247 Inilipat ni SquidwardTentacools ang pahinang [[Angry Birds]] sa [[Angry Birds (larong bidyo)]] wikitext text/x-wiki Ang ''Angry Birds''' ay isang puzzle larong bidyo ng Rovio Entertainment mula sa [[Pinlandya]]. Sa laro na ito ay nagtatampok ng mga [[ibon]] na walang pakpak. Gumagamit ang manlalaro ng [[tirador]] upang pabagsakin ang mga baboy na nasa itaas o sa iba't ibang istruktura. Kailangang sirain ng manlalaro ang lahat ng mga baboy sa mapa upang magbukas ng isa pang antas. Sa isa pang laro na itinatawag na ''Bad Piggies'', iginaganap ng mga manlalaro ang mga baboy. ==Mga karakter== *Red (Pulang Ibon) - Isang pangunahing ibon na walang anumang kakayahan. *The Blues/Jay, Jake, at Jim (mga Asul na Ibon) - tatlong maliliit na ibon. Pinakamahusay na gumagana sila laban sa salamin. *Chuck (Dilaw na Ibon) - Bumibilis kapag ginamit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Bomb (Itim na Ibon) - sumasabog kapag iginagamit ng ilang sandali. Pinakamahusay laban sa bato. *Matilda (Puting Ibon) - Nangingitlog ng itlog na sumasabog kapag ginamit, na maaaring makabasag ng kahoy at bato. *Hal (Boomerang/Berdeng Ibon) - Bumabalik na parang [[boomerang]] kapag ginamit na nakakapinsala ng kahoy at sa salamin. *Terence (Big Brother Bird) - Walang mga espesyal na kakayahan kapag ginamit, ngunit sinisira ang mga materyales nang madali. *Bubbles (Kahel na Ibon) - Lumulobo kapag ginagamit, pagkatapos ay liliit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Stella (Kulay-Rosas na Ibon) - Kapag ginamit ay lumilikha ng bula sa paligid niya, at bubuhatin niya ang mga bagay tulad ng mga bloke at baboy. Ang mga bula ay tumatagal ng higit tatlong segundo. * Mighty Eagle - Una mong ilulunsad ang sardinas at kapag ito ay nasa lupa, ang Mighty Eagle ay darating at wawasakin ang lahat ng tamaan at nagdudulot ng lindol. Binubuga ang lahat ng mga baboy na nakaligtaan sa kanya, pagkatapos ay aalis na siya. Dapat siyang bilhin sa laro sa halagang 99 cents para magamit siya. Siya ay may walang limitasyong paggamit, maliban sa ''Angry Birds Friends''. [[Kategorya:Angry Birds]] [[Kategorya:Mga larong bidyo]] pw0babsrv4qhgvgs2y6g3nxp60qe7td 1965978 1965850 2022-08-25T03:00:01Z Jojit fb 38 Nilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Angry Birds (larong bidyo)]] sa [[Angry Birds]] mula sa redirect: walang ibang angry birds sa tl wikitext text/x-wiki Ang ''Angry Birds''' ay isang puzzle larong bidyo ng Rovio Entertainment mula sa [[Pinlandya]]. Sa laro na ito ay nagtatampok ng mga [[ibon]] na walang pakpak. Gumagamit ang manlalaro ng [[tirador]] upang pabagsakin ang mga baboy na nasa itaas o sa iba't ibang istruktura. Kailangang sirain ng manlalaro ang lahat ng mga baboy sa mapa upang magbukas ng isa pang antas. Sa isa pang laro na itinatawag na ''Bad Piggies'', iginaganap ng mga manlalaro ang mga baboy. ==Mga karakter== *Red (Pulang Ibon) - Isang pangunahing ibon na walang anumang kakayahan. *The Blues/Jay, Jake, at Jim (mga Asul na Ibon) - tatlong maliliit na ibon. Pinakamahusay na gumagana sila laban sa salamin. *Chuck (Dilaw na Ibon) - Bumibilis kapag ginamit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Bomb (Itim na Ibon) - sumasabog kapag iginagamit ng ilang sandali. Pinakamahusay laban sa bato. *Matilda (Puting Ibon) - Nangingitlog ng itlog na sumasabog kapag ginamit, na maaaring makabasag ng kahoy at bato. *Hal (Boomerang/Berdeng Ibon) - Bumabalik na parang [[boomerang]] kapag ginamit na nakakapinsala ng kahoy at sa salamin. *Terence (Big Brother Bird) - Walang mga espesyal na kakayahan kapag ginamit, ngunit sinisira ang mga materyales nang madali. *Bubbles (Kahel na Ibon) - Lumulobo kapag ginagamit, pagkatapos ay liliit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Stella (Kulay-Rosas na Ibon) - Kapag ginamit ay lumilikha ng bula sa paligid niya, at bubuhatin niya ang mga bagay tulad ng mga bloke at baboy. Ang mga bula ay tumatagal ng higit tatlong segundo. * Mighty Eagle - Una mong ilulunsad ang sardinas at kapag ito ay nasa lupa, ang Mighty Eagle ay darating at wawasakin ang lahat ng tamaan at nagdudulot ng lindol. Binubuga ang lahat ng mga baboy na nakaligtaan sa kanya, pagkatapos ay aalis na siya. Dapat siyang bilhin sa laro sa halagang 99 cents para magamit siya. Siya ay may walang limitasyong paggamit, maliban sa ''Angry Birds Friends''. [[Kategorya:Angry Birds]] [[Kategorya:Mga larong bidyo]] pw0babsrv4qhgvgs2y6g3nxp60qe7td 1965980 1965978 2022-08-25T03:02:14Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki Ang '''''Angry Birds''''' ay isang [[palaisipan]]g [[larong bidyo]] ng Rovio Entertainment mula sa [[Pinlandya]]. Sa laro na ito ay nagtatampok ng mga [[ibon]] na walang pakpak. Gumagamit ang manlalaro ng [[tirador]] upang pabagsakin ang mga baboy na nasa itaas o sa iba't ibang istruktura. Kailangang sirain ng manlalaro ang lahat ng mga [[baboy]] sa [[mapa]] upang magbukas ng isa pang antas. Sa isa pang laro na itinatawag na ''Bad Piggies'' (Masamang mga Baboy), iginaganap ng mga manlalaro ang mga baboy. ==Mga karakter== *Red (Pulang Ibon) - Isang pangunahing ibon na walang anumang kakayahan. *The Blues/Jay, Jake, at Jim (mga Asul na Ibon) - tatlong maliliit na ibon. Pinakamahusay na gumagana sila laban sa salamin. *Chuck (Dilaw na Ibon) - Bumibilis kapag ginamit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Bomb (Itim na Ibon) - sumasabog kapag iginagamit ng ilang sandali. Pinakamahusay laban sa bato. *Matilda (Puting Ibon) - Nangingitlog ng itlog na sumasabog kapag ginamit, na maaaring makabasag ng kahoy at bato. *Hal (Boomerang/Berdeng Ibon) - Bumabalik na parang [[boomerang]] kapag ginamit na nakakapinsala ng kahoy at sa salamin. *Terence (Big Brother Bird) - Walang mga espesyal na kakayahan kapag ginamit, ngunit sinisira ang mga materyales nang madali. *Bubbles (Kahel na Ibon) - Lumulobo kapag ginagamit, pagkatapos ay liliit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Stella (Kulay-Rosas na Ibon) - Kapag ginamit ay lumilikha ng bula sa paligid niya, at bubuhatin niya ang mga bagay tulad ng mga bloke at baboy. Ang mga bula ay tumatagal ng higit tatlong segundo. * Mighty Eagle - Una mong ilulunsad ang sardinas at kapag ito ay nasa lupa, ang Mighty Eagle ay darating at wawasakin ang lahat ng tamaan at nagdudulot ng lindol. Binubuga ang lahat ng mga baboy na nakaligtaan sa kanya, pagkatapos ay aalis na siya. Dapat siyang bilhin sa laro sa halagang 99 cents para magamit siya. Siya ay may walang limitasyong paggamit, maliban sa ''Angry Birds Friends''. [[Kategorya:Angry Birds]] [[Kategorya:Mga larong bidyo]] 7vvr0lf90ty4ae8ooewuiypq48urgrw 1965981 1965980 2022-08-25T03:02:46Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki Ang '''''Angry Birds''''' ay isang [[palaisipan]]g [[larong bidyo]] ng Rovio Entertainment mula sa [[Pinlandya]]. Sa laro na ito ay nagtatampok ng mga [[ibon]] na walang pakpak. Gumagamit ang manlalaro ng [[tirador]] upang pabagsakin ang mga baboy na nasa itaas o sa iba't ibang istruktura. Kailangang sirain ng manlalaro ang lahat ng mga [[baboy]] sa [[mapa]] upang magbukas ng isa pang antas. Sa isa pang laro na itinatawag na ''Bad Piggies'' (Masamang mga Baboy), iginaganap ng mga manlalaro ang mga baboy. ==Mga karakter== *Red (Pulang Ibon) - Isang pangunahing ibon na walang anumang kakayahan. *The Blues/Jay, Jake, at Jim (mga Asul na Ibon) - tatlong maliliit na ibon. Pinakamahusay na gumagana sila laban sa salamin. *Chuck (Dilaw na Ibon) - Bumibilis kapag ginamit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Bomb (Itim na Ibon) - sumasabog kapag iginagamit ng ilang sandali. Pinakamahusay laban sa bato. *Matilda (Puting Ibon) - Nangingitlog ng itlog na sumasabog kapag ginamit, na maaaring makabasag ng kahoy at bato. *Hal (Boomerang/Berdeng Ibon) - Bumabalik na parang [[boomerang]] kapag ginamit na nakakapinsala ng kahoy at sa salamin. *Terence (Big Brother Bird) - Walang mga espesyal na kakayahan kapag ginamit, ngunit sinisira ang mga materyales nang madali. *Bubbles (Kahel na Ibon) - Lumulobo kapag ginagamit, pagkatapos ay liliit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Stella (Kulay-Rosas na Ibon) - Kapag ginamit ay lumilikha ng bula sa paligid niya, at bubuhatin niya ang mga bagay tulad ng mga bloke at baboy. Ang mga bula ay tumatagal ng higit tatlong segundo. * Mighty Eagle - Una mong ilulunsad ang sardinas at kapag ito ay nasa lupa, ang Mighty Eagle ay darating at wawasakin ang lahat ng tamaan at nagdudulot ng lindol. Binubuga ang lahat ng mga baboy na nakaligtaan sa kanya, pagkatapos ay aalis na siya. Dapat siyang bilhin sa laro sa halagang 99 cents para magamit siya. Siya ay may walang limitasyong paggamit, maliban sa ''Angry Birds Friends''. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Larong bidyo]] j2c74v946el8j51qw47izrlps6etk4j 1965982 1965981 2022-08-25T03:03:07Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki Ang '''''Angry Birds''''' ay isang [[palaisipan]]g [[larong bidyo]] ng Rovio Entertainment mula sa [[Pinlandya]]. Sa laro na ito ay nagtatampok ng mga [[ibon]] na walang pakpak. Gumagamit ang manlalaro ng [[tirador]] upang pabagsakin ang mga baboy na nasa itaas o sa iba't ibang istruktura. Kailangang sirain ng manlalaro ang lahat ng mga [[baboy]] sa [[mapa]] upang magbukas ng isa pang antas. Sa isa pang laro na itinatawag na ''Bad Piggies'' (Masamang mga Baboy), iginaganap ng mga manlalaro ang mga baboy. ==Mga karakter== *Red (Pulang Ibon) - Isang pangunahing ibon na walang anumang kakayahan. *The Blues/Jay, Jake, at Jim (mga Asul na Ibon) - tatlong maliliit na ibon. Pinakamahusay na gumagana sila laban sa salamin. *Chuck (Dilaw na Ibon) - Bumibilis kapag ginamit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Bomb (Itim na Ibon) - sumasabog kapag iginagamit ng ilang sandali. Pinakamahusay laban sa bato. *Matilda (Puting Ibon) - Nangingitlog ng itlog na sumasabog kapag ginamit, na maaaring makabasag ng kahoy at bato. *Hal (Boomerang/Berdeng Ibon) - Bumabalik na parang ''boomerang'' kapag ginamit na nakakapinsala ng kahoy at sa salamin. *Terence (Big Brother Bird) - Walang mga espesyal na kakayahan kapag ginamit, ngunit sinisira ang mga materyales nang madali. *Bubbles (Kahel na Ibon) - Lumulobo kapag ginagamit, pagkatapos ay liliit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Stella (Kulay-Rosas na Ibon) - Kapag ginamit ay lumilikha ng bula sa paligid niya, at bubuhatin niya ang mga bagay tulad ng mga bloke at baboy. Ang mga bula ay tumatagal ng higit tatlong segundo. * Mighty Eagle - Una mong ilulunsad ang sardinas at kapag ito ay nasa lupa, ang Mighty Eagle ay darating at wawasakin ang lahat ng tamaan at nagdudulot ng lindol. Binubuga ang lahat ng mga baboy na nakaligtaan sa kanya, pagkatapos ay aalis na siya. Dapat siyang bilhin sa laro sa halagang 99 cents para magamit siya. Siya ay may walang limitasyong paggamit, maliban sa ''Angry Birds Friends''. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Larong bidyo]] 0ilnaupowfxshv7jdlt4iej0serpuwd 1965983 1965982 2022-08-25T03:14:56Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki Ang '''''Angry Birds''''' ay isang [[palaisipan]]g [[larong bidyo]] ng Rovio Entertainment mula sa [[Pinlandya]]. Sa laro na ito ay nagtatampok ng mga [[ibon]] na walang pakpak. Gumagamit ang manlalaro ng [[tirador]] upang pabagsakin ang mga baboy na nasa itaas o sa iba't ibang istruktura. Kailangang sirain ng manlalaro ang lahat ng mga [[baboy]] sa [[mapa]] upang magbukas ng isa pang antas. Sa isa pang laro na itinatawag na ''Bad Piggies'' (Masamang mga Baboy), iginaganap ng mga manlalaro ang mga baboy. Pangunahing nakuha ang inspirasyon sa isang guhit ng nakaestilong ibong walang pakpak, unang nailabas ang laro para sa mga kagamitang [[iOS]] at [[Maemo]] simula noong Disyembre 2009.<ref name="ign-ios">{{cite web|url=http://wireless.ign.com/articles/107/1070605p1.html |title=Angry Birds Review |work=IGN.com |date=Disyembre 12, 2009 |access-date=Hunyo 6, 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100504135939/http://wireless.ign.com/articles/107/1070605p1.html |archive-date=Mayo 4, 2010|language=en }}</ref><ref name="tmo">{{cite web|url=http://talk.maemo.org/showthread.php?t=36184|title=Angry Birds |work=Talk.Maemo.org|date=Pebrero 11, 2010|access-date=Marso 24, 2011}}</ref> Simula noon, may higit na sa 12 milyong kopya ang laro na binili sa iOS App Store,<ref name="Symbian" /> na nag-udyok sa mga tagagawa na magdisenyo ng mga bersyon sa ibang ''touchscreen'' (o iskrin na napipindot) na mga ''[[teleponong selular|smartphone]]'', kapansin-pansin ang mga kagamitang [[Android (operating system)|Android]], [[Symbian]], [[Windows Phone]], at [[BlackBerry 10]]. Lumawak na ang serye upang isama ang mga titulo para sa mga dedikadong ''console'' ng [[larong bidyo]] at personal na [[kompyuter]]. Sumunod dito ang ''Angry Birds 2'' na nailabas noong Hulyo 2015 para sa iOS at Android. Noong mga Abril 2019, tinanggal ang orihinal na laro mula sa App Store.<ref>{{Cite web|url=https://mobilesyrup.com/2019/12/11/angry-birds-ten-years-old-app-store/|title = 'Angry Birds' is celebrating ten years on the App Store|date = Disyembre 12, 2019}}</ref> Nailabas ang muling paglilikha ng laro noong 2012 bilang ''Rovio Classics: Angry Birds'' noong Marso 31, 2022.<ref name="pocketgamer-angrybirdsremastered">{{Cite web|url=https://www.pocketgamer.com/angry-birds/remaster-out-now-for-ios-android/|title=Angry Birds gets the remaster treatment courtesy of a re-release from developer Rovio, out today for iOS and Android|first=Connor|last=Derrick|website=www.pocketgamer.com|language=en}}</ref> ==Mga karakter== *Red (Pulang Ibon) - Isang pangunahing ibon na walang anumang kakayahan. *The Blues/Jay, Jake, at Jim (mga Asul na Ibon) - tatlong maliliit na ibon. Pinakamahusay na gumagana sila laban sa salamin. *Chuck (Dilaw na Ibon) - Bumibilis kapag ginamit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Bomb (Itim na Ibon) - sumasabog kapag iginagamit ng ilang sandali. Pinakamahusay laban sa bato. *Matilda (Puting Ibon) - Nangingitlog ng itlog na sumasabog kapag ginamit, na maaaring makabasag ng kahoy at bato. *Hal (Boomerang/Berdeng Ibon) - Bumabalik na parang ''boomerang'' kapag ginamit na nakakapinsala ng kahoy at sa salamin. *Terence (Big Brother Bird) - Walang mga espesyal na kakayahan kapag ginamit, ngunit sinisira ang mga materyales nang madali. *Bubbles (Kahel na Ibon) - Lumulobo kapag ginagamit, pagkatapos ay liliit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Stella (Kulay-Rosas na Ibon) - Kapag ginamit ay lumilikha ng bula sa paligid niya, at bubuhatin niya ang mga bagay tulad ng mga bloke at baboy. Ang mga bula ay tumatagal ng higit tatlong segundo. * Mighty Eagle - Una mong ilulunsad ang sardinas at kapag ito ay nasa lupa, ang Mighty Eagle ay darating at wawasakin ang lahat ng tamaan at nagdudulot ng lindol. Binubuga ang lahat ng mga baboy na nakaligtaan sa kanya, pagkatapos ay aalis na siya. Dapat siyang bilhin sa laro sa halagang 99 cents para magamit siya. Siya ay may walang limitasyong paggamit, maliban sa ''Angry Birds Friends''. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Larong bidyo]] mirzwqif4dkb48sxg2j652c2lowmoy3 1965984 1965983 2022-08-25T03:15:26Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki Ang '''''Angry Birds''''' ay isang [[palaisipan]]g [[larong bidyo]] ng Rovio Entertainment mula sa [[Pinlandya]]. Sa laro na ito ay nagtatampok ng mga [[ibon]] na walang pakpak. Gumagamit ang manlalaro ng [[tirador]] upang pabagsakin ang mga baboy na nasa itaas o sa iba't ibang istruktura. Kailangang sirain ng manlalaro ang lahat ng mga [[baboy]] sa [[mapa]] upang magbukas ng isa pang antas. Sa isa pang laro na itinatawag na ''Bad Piggies'' (Masamang mga Baboy), iginaganap ng mga manlalaro ang mga baboy. Pangunahing nakuha ang inspirasyon sa isang guhit ng nakaestilong ibong walang pakpak, unang nailabas ang laro para sa mga kagamitang [[iOS]] at Maemo simula noong Disyembre 2009.<ref name="ign-ios">{{cite web|url=http://wireless.ign.com/articles/107/1070605p1.html |title=Angry Birds Review |work=IGN.com |date=Disyembre 12, 2009 |access-date=Hunyo 6, 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100504135939/http://wireless.ign.com/articles/107/1070605p1.html |archive-date=Mayo 4, 2010|language=en }}</ref><ref name="tmo">{{cite web|url=http://talk.maemo.org/showthread.php?t=36184|title=Angry Birds |work=Talk.Maemo.org|date=Pebrero 11, 2010|access-date=Marso 24, 2011}}</ref> Simula noon, may higit na sa 12 milyong kopya ang laro na binili sa iOS App Store,<ref name="Symbian" /> na nag-udyok sa mga tagagawa na magdisenyo ng mga bersyon sa ibang ''touchscreen'' (o iskrin na napipindot) na mga ''[[teleponong selular|smartphone]]'', kapansin-pansin ang mga kagamitang [[Android (operating system)|Android]], Symbian, Windows Phone, at BlackBerry 10. Lumawak na ang serye upang isama ang mga titulo para sa mga dedikadong ''console'' ng [[larong bidyo]] at personal na [[kompyuter]]. Sumunod dito ang ''Angry Birds 2'' na nailabas noong Hulyo 2015 para sa iOS at Android. Noong mga Abril 2019, tinanggal ang orihinal na laro mula sa App Store.<ref>{{Cite web|url=https://mobilesyrup.com/2019/12/11/angry-birds-ten-years-old-app-store/|title = 'Angry Birds' is celebrating ten years on the App Store|date = Disyembre 12, 2019}}</ref> Nailabas ang muling paglilikha ng laro noong 2012 bilang ''Rovio Classics: Angry Birds'' noong Marso 31, 2022.<ref name="pocketgamer-angrybirdsremastered">{{Cite web|url=https://www.pocketgamer.com/angry-birds/remaster-out-now-for-ios-android/|title=Angry Birds gets the remaster treatment courtesy of a re-release from developer Rovio, out today for iOS and Android|first=Connor|last=Derrick|website=www.pocketgamer.com|language=en}}</ref> ==Mga karakter== *Red (Pulang Ibon) - Isang pangunahing ibon na walang anumang kakayahan. *The Blues/Jay, Jake, at Jim (mga Asul na Ibon) - tatlong maliliit na ibon. Pinakamahusay na gumagana sila laban sa salamin. *Chuck (Dilaw na Ibon) - Bumibilis kapag ginamit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Bomb (Itim na Ibon) - sumasabog kapag iginagamit ng ilang sandali. Pinakamahusay laban sa bato. *Matilda (Puting Ibon) - Nangingitlog ng itlog na sumasabog kapag ginamit, na maaaring makabasag ng kahoy at bato. *Hal (Boomerang/Berdeng Ibon) - Bumabalik na parang ''boomerang'' kapag ginamit na nakakapinsala ng kahoy at sa salamin. *Terence (Big Brother Bird) - Walang mga espesyal na kakayahan kapag ginamit, ngunit sinisira ang mga materyales nang madali. *Bubbles (Kahel na Ibon) - Lumulobo kapag ginagamit, pagkatapos ay liliit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Stella (Kulay-Rosas na Ibon) - Kapag ginamit ay lumilikha ng bula sa paligid niya, at bubuhatin niya ang mga bagay tulad ng mga bloke at baboy. Ang mga bula ay tumatagal ng higit tatlong segundo. * Mighty Eagle - Una mong ilulunsad ang sardinas at kapag ito ay nasa lupa, ang Mighty Eagle ay darating at wawasakin ang lahat ng tamaan at nagdudulot ng lindol. Binubuga ang lahat ng mga baboy na nakaligtaan sa kanya, pagkatapos ay aalis na siya. Dapat siyang bilhin sa laro sa halagang 99 cents para magamit siya. Siya ay may walang limitasyong paggamit, maliban sa ''Angry Birds Friends''. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Larong bidyo]] pwn1mtv3kjujvljhxb1s2priaxo1tel 1965985 1965984 2022-08-25T03:15:43Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki {{italic title}} Ang '''''Angry Birds''''' ay isang [[palaisipan]]g [[larong bidyo]] ng Rovio Entertainment mula sa [[Pinlandya]]. Sa laro na ito ay nagtatampok ng mga [[ibon]] na walang pakpak. Gumagamit ang manlalaro ng [[tirador]] upang pabagsakin ang mga baboy na nasa itaas o sa iba't ibang istruktura. Kailangang sirain ng manlalaro ang lahat ng mga [[baboy]] sa [[mapa]] upang magbukas ng isa pang antas. Sa isa pang laro na itinatawag na ''Bad Piggies'' (Masamang mga Baboy), iginaganap ng mga manlalaro ang mga baboy. Pangunahing nakuha ang inspirasyon sa isang guhit ng nakaestilong ibong walang pakpak, unang nailabas ang laro para sa mga kagamitang [[iOS]] at Maemo simula noong Disyembre 2009.<ref name="ign-ios">{{cite web|url=http://wireless.ign.com/articles/107/1070605p1.html |title=Angry Birds Review |work=IGN.com |date=Disyembre 12, 2009 |access-date=Hunyo 6, 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100504135939/http://wireless.ign.com/articles/107/1070605p1.html |archive-date=Mayo 4, 2010|language=en }}</ref><ref name="tmo">{{cite web|url=http://talk.maemo.org/showthread.php?t=36184|title=Angry Birds |work=Talk.Maemo.org|date=Pebrero 11, 2010|access-date=Marso 24, 2011}}</ref> Simula noon, may higit na sa 12 milyong kopya ang laro na binili sa iOS App Store,<ref name="Symbian" /> na nag-udyok sa mga tagagawa na magdisenyo ng mga bersyon sa ibang ''touchscreen'' (o iskrin na napipindot) na mga ''[[teleponong selular|smartphone]]'', kapansin-pansin ang mga kagamitang [[Android (operating system)|Android]], Symbian, Windows Phone, at BlackBerry 10. Lumawak na ang serye upang isama ang mga titulo para sa mga dedikadong ''console'' ng [[larong bidyo]] at personal na [[kompyuter]]. Sumunod dito ang ''Angry Birds 2'' na nailabas noong Hulyo 2015 para sa iOS at Android. Noong mga Abril 2019, tinanggal ang orihinal na laro mula sa App Store.<ref>{{Cite web|url=https://mobilesyrup.com/2019/12/11/angry-birds-ten-years-old-app-store/|title = 'Angry Birds' is celebrating ten years on the App Store|date = Disyembre 12, 2019}}</ref> Nailabas ang muling paglilikha ng laro noong 2012 bilang ''Rovio Classics: Angry Birds'' noong Marso 31, 2022.<ref name="pocketgamer-angrybirdsremastered">{{Cite web|url=https://www.pocketgamer.com/angry-birds/remaster-out-now-for-ios-android/|title=Angry Birds gets the remaster treatment courtesy of a re-release from developer Rovio, out today for iOS and Android|first=Connor|last=Derrick|website=www.pocketgamer.com|language=en}}</ref> ==Mga karakter== *Red (Pulang Ibon) - Isang pangunahing ibon na walang anumang kakayahan. *The Blues/Jay, Jake, at Jim (mga Asul na Ibon) - tatlong maliliit na ibon. Pinakamahusay na gumagana sila laban sa salamin. *Chuck (Dilaw na Ibon) - Bumibilis kapag ginamit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Bomb (Itim na Ibon) - sumasabog kapag iginagamit ng ilang sandali. Pinakamahusay laban sa bato. *Matilda (Puting Ibon) - Nangingitlog ng itlog na sumasabog kapag ginamit, na maaaring makabasag ng kahoy at bato. *Hal (Boomerang/Berdeng Ibon) - Bumabalik na parang ''boomerang'' kapag ginamit na nakakapinsala ng kahoy at sa salamin. *Terence (Big Brother Bird) - Walang mga espesyal na kakayahan kapag ginamit, ngunit sinisira ang mga materyales nang madali. *Bubbles (Kahel na Ibon) - Lumulobo kapag ginagamit, pagkatapos ay liliit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Stella (Kulay-Rosas na Ibon) - Kapag ginamit ay lumilikha ng bula sa paligid niya, at bubuhatin niya ang mga bagay tulad ng mga bloke at baboy. Ang mga bula ay tumatagal ng higit tatlong segundo. * Mighty Eagle - Una mong ilulunsad ang sardinas at kapag ito ay nasa lupa, ang Mighty Eagle ay darating at wawasakin ang lahat ng tamaan at nagdudulot ng lindol. Binubuga ang lahat ng mga baboy na nakaligtaan sa kanya, pagkatapos ay aalis na siya. Dapat siyang bilhin sa laro sa halagang 99 cents para magamit siya. Siya ay may walang limitasyong paggamit, maliban sa ''Angry Birds Friends''. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Larong bidyo]] thdolak96cp5h4klk0in75otq7wleiz 1965986 1965985 2022-08-25T03:18:11Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki {{italic title}} Ang '''''Angry Birds''''' ay isang [[palaisipan]]g [[larong bidyo]] ng Rovio Entertainment mula sa [[Pinlandya]]. Sa laro na ito ay nagtatampok ng mga [[ibon]] na walang pakpak. Gumagamit ang manlalaro ng [[tirador]] upang pabagsakin ang mga baboy na nasa itaas o sa iba't ibang istruktura. Kailangang sirain ng manlalaro ang lahat ng mga [[baboy]] sa [[mapa]] upang magbukas ng isa pang antas. Sa isa pang laro na itinatawag na ''Bad Piggies'' (Masamang mga Baboy), iginaganap ng mga manlalaro ang mga baboy. Pangunahing nakuha ang inspirasyon sa isang guhit ng nakaestilong ibong walang pakpak, unang nailabas ang laro para sa mga kagamitang [[iOS]] at Maemo simula noong Disyembre 2009.<ref name="ign-ios">{{cite web|url=http://wireless.ign.com/articles/107/1070605p1.html |title=Angry Birds Review |work=IGN.com |date=Disyembre 12, 2009 |access-date=Hunyo 6, 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100504135939/http://wireless.ign.com/articles/107/1070605p1.html |archive-date=Mayo 4, 2010|language=en }}</ref><ref name="tmo">{{cite web|url=http://talk.maemo.org/showthread.php?t=36184|title=Angry Birds |work=Talk.Maemo.org|date=Pebrero 11, 2010|access-date=Marso 24, 2011}}</ref> Simula noon, may higit na sa 12 milyong kopya ang laro na binili sa iOS App Store,<ref name="Symbian">{{cite news|url=http://www.symbian-freak.com/news/010/12/angry_birds_hits_42_million_free_and_paid_downloads.htm|title=The Supremely Addicting Angry Birds Hits 42 Million Free and Paid Downloads|work=SymbianFreak.com|date=Oktubre 22, 2010|access-date=Disyembre 11, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20101218010319/http://symbian-freak.com/news/010/12/angry_birds_hits_42_million_free_and_paid_downloads.htm|archive-date=Disyembre 18, 2010|url-status=dead}}</ref> na nag-udyok sa mga tagagawa na magdisenyo ng mga bersyon sa ibang ''touchscreen'' (o iskrin na napipindot) na mga ''[[teleponong selular|smartphone]]'', kapansin-pansin ang mga kagamitang [[Android (operating system)|Android]], Symbian, Windows Phone, at BlackBerry 10. Lumawak na ang serye upang isama ang mga titulo para sa mga dedikadong ''console'' ng [[larong bidyo]] at personal na [[kompyuter]]. Sumunod dito ang ''Angry Birds 2'' na nailabas noong Hulyo 2015 para sa iOS at Android. Noong mga Abril 2019, tinanggal ang orihinal na laro mula sa App Store.<ref>{{Cite web|url=https://mobilesyrup.com/2019/12/11/angry-birds-ten-years-old-app-store/|title = 'Angry Birds' is celebrating ten years on the App Store|date = Disyembre 12, 2019}}</ref> Nailabas ang muling paglilikha ng laro noong 2012 bilang ''Rovio Classics: Angry Birds'' noong Marso 31, 2022.<ref name="pocketgamer-angrybirdsremastered">{{Cite web|url=https://www.pocketgamer.com/angry-birds/remaster-out-now-for-ios-android/|title=Angry Birds gets the remaster treatment courtesy of a re-release from developer Rovio, out today for iOS and Android|first=Connor|last=Derrick|website=www.pocketgamer.com|language=en}}</ref> ==Mga karakter== *Red (Pulang Ibon) - Isang pangunahing ibon na walang anumang kakayahan. *The Blues/Jay, Jake, at Jim (mga Asul na Ibon) - tatlong maliliit na ibon. Pinakamahusay na gumagana sila laban sa salamin. *Chuck (Dilaw na Ibon) - Bumibilis kapag ginamit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Bomb (Itim na Ibon) - sumasabog kapag iginagamit ng ilang sandali. Pinakamahusay laban sa bato. *Matilda (Puting Ibon) - Nangingitlog ng itlog na sumasabog kapag ginamit, na maaaring makabasag ng kahoy at bato. *Hal (Boomerang/Berdeng Ibon) - Bumabalik na parang ''boomerang'' kapag ginamit na nakakapinsala ng kahoy at sa salamin. *Terence (Big Brother Bird) - Walang mga espesyal na kakayahan kapag ginamit, ngunit sinisira ang mga materyales nang madali. *Bubbles (Kahel na Ibon) - Lumulobo kapag ginagamit, pagkatapos ay liliit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Stella (Kulay-Rosas na Ibon) - Kapag ginamit ay lumilikha ng bula sa paligid niya, at bubuhatin niya ang mga bagay tulad ng mga bloke at baboy. Ang mga bula ay tumatagal ng higit tatlong segundo. * Mighty Eagle - Una mong ilulunsad ang sardinas at kapag ito ay nasa lupa, ang Mighty Eagle ay darating at wawasakin ang lahat ng tamaan at nagdudulot ng lindol. Binubuga ang lahat ng mga baboy na nakaligtaan sa kanya, pagkatapos ay aalis na siya. Dapat siyang bilhin sa laro sa halagang 99 cents para magamit siya. Siya ay may walang limitasyong paggamit, maliban sa ''Angry Birds Friends''. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Larong bidyo]] jtv4ee4ixi6uk41jetiz86nd2x1g4uf 1965987 1965986 2022-08-25T03:18:29Z Jojit fb 38 wikitext text/x-wiki {{italic title}} Ang '''''Angry Birds''''' ay isang [[palaisipan]]g [[larong bidyo]] ng Rovio Entertainment mula sa [[Pinlandya]]. Sa laro na ito ay nagtatampok ng mga [[ibon]] na walang pakpak. Gumagamit ang manlalaro ng [[tirador]] upang pabagsakin ang mga baboy na nasa itaas o sa iba't ibang istruktura. Kailangang sirain ng manlalaro ang lahat ng mga [[baboy]] sa [[mapa]] upang magbukas ng isa pang antas. Sa isa pang laro na itinatawag na ''Bad Piggies'' (Masamang mga Baboy), iginaganap ng mga manlalaro ang mga baboy. Pangunahing nakuha ang inspirasyon sa isang guhit ng nakaestilong ibong walang pakpak, unang nailabas ang laro para sa mga kagamitang [[iOS]] at Maemo simula noong Disyembre 2009.<ref name="ign-ios">{{cite web|url=http://wireless.ign.com/articles/107/1070605p1.html |title=Angry Birds Review |work=IGN.com |date=Disyembre 12, 2009 |access-date=Hunyo 6, 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100504135939/http://wireless.ign.com/articles/107/1070605p1.html |archive-date=Mayo 4, 2010|language=en }}</ref><ref name="tmo">{{cite web|url=http://talk.maemo.org/showthread.php?t=36184|title=Angry Birds |work=Talk.Maemo.org|date=Pebrero 11, 2010|access-date=Marso 24, 2011}}</ref> Simula noon, may higit na sa 12 milyong kopya ang laro na binili sa iOS App Store,<ref name="Symbian">{{cite news|url=http://www.symbian-freak.com/news/010/12/angry_birds_hits_42_million_free_and_paid_downloads.htm|title=The Supremely Addicting Angry Birds Hits 42 Million Free and Paid Downloads|work=SymbianFreak.com|date=Oktubre 22, 2010|access-date=Disyembre 11, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20101218010319/http://symbian-freak.com/news/010/12/angry_birds_hits_42_million_free_and_paid_downloads.htm|archive-date=Disyembre 18, 2010|url-status=dead}}</ref> na nag-udyok sa mga tagagawa na magdisenyo ng mga bersyon sa ibang ''touchscreen'' (o iskrin na napipindot) na mga ''[[teleponong selular|smartphone]]'', kapansin-pansin ang mga kagamitang [[Android (operating system)|Android]], Symbian, Windows Phone, at BlackBerry 10. Lumawak na ang serye upang isama ang mga titulo para sa mga dedikadong ''console'' ng [[larong bidyo]] at personal na [[kompyuter]]. Sumunod dito ang ''Angry Birds 2'' na nailabas noong Hulyo 2015 para sa iOS at Android. Noong mga Abril 2019, tinanggal ang orihinal na laro mula sa App Store.<ref>{{Cite web|url=https://mobilesyrup.com/2019/12/11/angry-birds-ten-years-old-app-store/|title = 'Angry Birds' is celebrating ten years on the App Store|date = Disyembre 12, 2019}}</ref> Nailabas ang muling paglilikha ng laro noong 2012 bilang ''Rovio Classics: Angry Birds'' noong Marso 31, 2022.<ref name="pocketgamer-angrybirdsremastered">{{Cite web|url=https://www.pocketgamer.com/angry-birds/remaster-out-now-for-ios-android/|title=Angry Birds gets the remaster treatment courtesy of a re-release from developer Rovio, out today for iOS and Android|first=Connor|last=Derrick|website=www.pocketgamer.com|language=en}}</ref> ==Mga karakter== *Red (Pulang Ibon) - Isang pangunahing ibon na walang anumang kakayahan. *The Blues/Jay, Jake, at Jim (mga Asul na Ibon) - tatlong maliliit na ibon. Pinakamahusay na gumagana sila laban sa salamin. *Chuck (Dilaw na Ibon) - Bumibilis kapag ginamit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Bomb (Itim na Ibon) - sumasabog kapag iginagamit ng ilang sandali. Pinakamahusay laban sa bato. *Matilda (Puting Ibon) - Nangingitlog ng itlog na sumasabog kapag ginamit, na maaaring makabasag ng kahoy at bato. *Hal (Boomerang/Berdeng Ibon) - Bumabalik na parang ''boomerang'' kapag ginamit na nakakapinsala ng kahoy at sa salamin. *Terence (Big Brother Bird) - Walang mga espesyal na kakayahan kapag ginamit, ngunit sinisira ang mga materyales nang madali. *Bubbles (Kahel na Ibon) - Lumulobo kapag ginagamit, pagkatapos ay liliit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Stella (Kulay-Rosas na Ibon) - Kapag ginamit ay lumilikha ng bula sa paligid niya, at bubuhatin niya ang mga bagay tulad ng mga bloke at baboy. Ang mga bula ay tumatagal ng higit tatlong segundo. * Mighty Eagle - Una mong ilulunsad ang sardinas at kapag ito ay nasa lupa, ang Mighty Eagle ay darating at wawasakin ang lahat ng tamaan at nagdudulot ng lindol. Binubuga ang lahat ng mga baboy na nakaligtaan sa kanya, pagkatapos ay aalis na siya. Dapat siyang bilhin sa laro sa halagang 99 cents para magamit siya. Siya ay may walang limitasyong paggamit, maliban sa ''Angry Birds Friends''. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Larong bidyo]] hz70nw1n8432wcarofsixrsdy24kw5o 1966041 1965987 2022-08-25T08:16:01Z SquidwardTentacools 123247 wikitext text/x-wiki {{italic title}} Ang '''''Angry Birds''''' (lit. ''Mga Galit na Ibon'') ay isang [[palaisipan|palaisipang]] [[larong bidyo]] ng Rovio Entertainment mula sa [[Pinlandya]]. Ang laro na ito ay nagtatampok ng mga [[ibon]] na walang pakpak o binti. Gumagamit ang manlalaro ng [[tirador]] upang pabagsakin ang mga [[baboy]] na nasa itaas o sa iba't ibang istruktura. Kailangang sirain ng manlalaro ang lahat ng mga isktruktura sa [[mapa]] upang magbukas ng isa pang antas. Sa isa pang laro na itinatawag na ''Bad Piggies'' (lit. ''Masamang mga Baboy''), iginaganap ng mga manlalaro ang mga baboy. Pangunahing nakuha ang inspirasyon sa isang guhit ng nakaestilong ibong walang pakpak, unang nailabas ang laro para sa mga kagamitang [[iOS]] at Maemo simula noong Disyembre 2009.<ref name="ign-ios">{{cite web|url=http://wireless.ign.com/articles/107/1070605p1.html |title=Angry Birds Review |work=IGN.com |date=Disyembre 12, 2009 |access-date=Hunyo 6, 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100504135939/http://wireless.ign.com/articles/107/1070605p1.html |archive-date=Mayo 4, 2010|language=en }}</ref><ref name="tmo">{{cite web|url=http://talk.maemo.org/showthread.php?t=36184|title=Angry Birds |work=Talk.Maemo.org|date=Pebrero 11, 2010|access-date=Marso 24, 2011}}</ref> Simula noon, may higit na sa 12 milyong kopya ang laro na binili sa iOS App Store,<ref name="Symbian">{{cite news|url=http://www.symbian-freak.com/news/010/12/angry_birds_hits_42_million_free_and_paid_downloads.htm|title=The Supremely Addicting Angry Birds Hits 42 Million Free and Paid Downloads|work=SymbianFreak.com|date=Oktubre 22, 2010|access-date=Disyembre 11, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20101218010319/http://symbian-freak.com/news/010/12/angry_birds_hits_42_million_free_and_paid_downloads.htm|archive-date=Disyembre 18, 2010|url-status=dead}}</ref> na nag-udyok sa mga tagagawa na magdisenyo ng mga bersyon sa ibang ''touchscreen'' (o iskrin na napipindot) na mga ''[[teleponong selular|smartphone]]'', kapansin-pansin ang mga kagamitang [[Android (operating system)|Android]], Symbian, Windows Phone, at BlackBerry 10. Lumawak na ang serye upang isama ang mga titulo para sa mga dedikadong ''console'' ng [[larong bidyo]] at personal na [[kompyuter]]. Sumunod dito ang ''Angry Birds 2'' na nailabas noong Hulyo 2015 para sa iOS at Android. Noong mga Abril 2019, tinanggal ang orihinal na laro mula sa App Store.<ref>{{Cite web|url=https://mobilesyrup.com/2019/12/11/angry-birds-ten-years-old-app-store/|title = 'Angry Birds' is celebrating ten years on the App Store|date = Disyembre 12, 2019}}</ref> Nailabas ang muling paglilikha ng laro noong 2012 bilang ''Rovio Classics: Angry Birds'' noong Marso 31, 2022.<ref name="pocketgamer-angrybirdsremastered">{{Cite web|url=https://www.pocketgamer.com/angry-birds/remaster-out-now-for-ios-android/|title=Angry Birds gets the remaster treatment courtesy of a re-release from developer Rovio, out today for iOS and Android|first=Connor|last=Derrick|website=www.pocketgamer.com|language=en}}</ref> ==Mga karakter== *Red (Pulang Ibon) - Isang pangunahing ibon na walang anumang kakayahan. *The Blues/Jay, Jake, at Jim (mga Asul na Ibon) - tatlong maliliit na ibon. Pinakamahusay na gumagana sila laban sa salamin. *Chuck (Dilaw na Ibon) - Bumibilis kapag ginamit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Bomb (Itim na Ibon) - sumasabog kapag iginagamit ng ilang sandali. Pinakamahusay laban sa bato. *Matilda (Puting Ibon) - Nangingitlog ng itlog na sumasabog kapag ginamit, na maaaring makabasag ng kahoy at bato. *Hal (Boomerang/Berdeng Ibon) - Bumabalik na parang ''boomerang'' kapag ginamit na nakakapinsala ng kahoy at sa salamin. *Terence (Big Brother Bird) - Walang mga espesyal na kakayahan kapag ginamit, ngunit sinisira ang mga materyales nang madali. *Bubbles (Kahel na Ibon) - Lumulobo kapag ginagamit, pagkatapos ay liliit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Stella (Kulay-Rosas na Ibon) - Kapag ginamit ay lumilikha ng bula sa paligid niya, at bubuhatin niya ang mga bagay tulad ng mga bloke at baboy. Ang mga bula ay tumatagal ng higit tatlong segundo. * Mighty Eagle - Una mong ilulunsad ang sardinas at kapag ito ay nasa lupa, ang Mighty Eagle ay darating at wawasakin ang lahat ng tamaan at nagdudulot ng lindol. Binubuga ang lahat ng mga baboy na nakaligtaan sa kanya, pagkatapos ay aalis na siya. Dapat siyang bilhin sa laro sa halagang 99 cents para magamit siya. Siya ay may walang limitasyong paggamit, maliban sa ''Angry Birds Friends''. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Larong bidyo]] 6tsdm08b57wcyyvqlegnm9ocdvzcyaz 1966042 1966041 2022-08-25T08:30:20Z SquidwardTentacools 123247 wikitext text/x-wiki {{italic title}} Ang '''''Angry Birds''''' (lit. ''Mga Galit na Ibon'') ay isang [[palaisipan|palaisipang]] [[larong bidyo]] ng Rovio Entertainment mula sa [[Pinlandya]]. Ang laro na ito ay nagtatampok ng mga [[ibon]] na walang pakpak o binti. Gumagamit ang manlalaro ng [[tirador]] upang pabagsakin ang mga [[baboy]] na nasa itaas o sa iba't ibang istruktura. Kailangang sirain ng manlalaro ang lahat ng mga isktruktura sa [[mapa]] upang magbukas ng isa pang antas. Sa isa pang laro na itinatawag na ''Bad Piggies'' (lit. ''Masamang mga Baboy''), iginaganap ng mga manlalaro ang mga baboy. Pangunahing nakuha ang inspirasyon sa isang guhit ng nakaestilong ibong walang pakpak, unang nailabas ang laro para sa mga kagamitang [[iOS]] at Maemo simula noong Disyembre 2009.<ref name="ign-ios">{{cite web|url=http://wireless.ign.com/articles/107/1070605p1.html |title=Angry Birds Review |work=IGN.com |date=Disyembre 12, 2009 |access-date=Hunyo 6, 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100504135939/http://wireless.ign.com/articles/107/1070605p1.html |archive-date=Mayo 4, 2010|language=en }}</ref><ref name="tmo">{{cite web|url=http://talk.maemo.org/showthread.php?t=36184|title=Angry Birds |work=Talk.Maemo.org|date=Pebrero 11, 2010|access-date=Marso 24, 2011}}</ref> Simula noon, may higit na sa 12 milyong kopya ang laro na binili sa iOS App Store,<ref name="Symbian">{{cite news|url=http://www.symbian-freak.com/news/010/12/angry_birds_hits_42_million_free_and_paid_downloads.htm|title=The Supremely Addicting Angry Birds Hits 42 Million Free and Paid Downloads|work=SymbianFreak.com|date=Oktubre 22, 2010|access-date=Disyembre 11, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20101218010319/http://symbian-freak.com/news/010/12/angry_birds_hits_42_million_free_and_paid_downloads.htm|archive-date=Disyembre 18, 2010|url-status=dead}}</ref> na nag-udyok sa mga tagagawa na magdisenyo ng mga bersyon sa ibang ''touchscreen'' (o iskrin na napipindot) na mga ''[[teleponong selular|smartphone]]'', kapansin-pansin ang mga kagamitang [[Android (operating system)|Android]], Symbian, Windows Phone, at BlackBerry 10. Lumawak na ang serye upang isama ang mga titulo para sa mga dedikadong ''console'' ng [[larong bidyo]] at personal na [[kompyuter]]. Sumunod dito ang ''Angry Birds 2'' na nailabas noong Hulyo 2015 para sa iOS at Android. Noong mga Abril 2019, tinanggal ang orihinal na laro mula sa App Store.<ref>{{Cite web|url=https://mobilesyrup.com/2019/12/11/angry-birds-ten-years-old-app-store/|title = 'Angry Birds' is celebrating ten years on the App Store|date = Disyembre 12, 2019}}</ref> Nailabas ang muling paglilikha ng laro noong 2012 bilang ''Rovio Classics: Angry Birds'' noong Marso 31, 2022.<ref name="pocketgamer-angrybirdsremastered">{{Cite web|url=https://www.pocketgamer.com/angry-birds/remaster-out-now-for-ios-android/|title=Angry Birds gets the remaster treatment courtesy of a re-release from developer Rovio, out today for iOS and Android|first=Connor|last=Derrick|website=www.pocketgamer.com|language=en}}</ref> ==Mga karakter== *Red (Pulang Ibon) - Isang pangunahing ibon na walang anumang kakayahan. *The Blues/Jay, Jake, at Jim (mga Asul na Ibon) - tatlong maliliit na ibon. Pinakamahusay na gumagana sila laban sa salamin. *Chuck (Dilaw na Ibon) - Bumibilis kapag ginamit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Bomb (Itim na Ibon) - sumasabog kapag iginagamit ng ilang sandali. Pinakamahusay laban sa bato. *Matilda (Puting Ibon) - Nangingitlog ng itlog na sumasabog kapag ginamit, na maaaring makabasag ng kahoy at bato. *Hal (Boomerang/Berdeng Ibon) - Bumabalik na parang ''boomerang'' kapag ginamit na nakakapinsala ng kahoy at sa salamin. *Terence (Big Brother Bird) - Walang mga espesyal na kakayahan kapag ginamit, ngunit sinisira ang mga materyales nang madali. *Bubbles (Kahel na Ibon) - Lumulobo kapag ginagamit, pagkatapos ay liliit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Stella (Kulay-Rosas na Ibon) - Kapag ginamit ay lumilikha ng bula sa paligid niya, at bubuhatin niya ang mga bagay tulad ng mga bloke at baboy. Ang mga bula ay tumatagal ng higit tatlong segundo. * Mighty Eagle - Una mong ilulunsad ang sardinas at kapag ito ay nasa lupa, ang Mighty Eagle ay darating at wawasakin ang lahat ng tamaan at nagdudulot ng lindol. Binubuga ang lahat ng mga baboy na nakaligtaan sa kanya, pagkatapos ay aalis na siya. Dapat siyang bilhin sa laro sa halagang 99 cents para magamit siya. Siya ay may walang limitasyong paggamit, maliban sa ''Angry Birds Friends''. ==Mga sumunod na mga laro== ===Angry Birds Seasons=== Ang ''Angry Birds Seasons'' ay inilabas noong Oktubre 21, 2010 na may espesyal na episode sa [[Halloween]] na pinamagatang ''Trick or Treat''. Pagkatapos ng episode na iyon, isang episode na tungkol sa [[Pasko]] ang inilabas sa ilalim ng pamagat na ''Season's Greedings''. Pagkatapos, isang espesyal na episode para salubungin ang [[Araw ng mga Puso]] na pinamagatang ''Hogs and Kisses'', na sinundan ng isang espesyal na Araw ni Saint Patrick na pinamagatang ''Go Green, Get Lucky'', isang Easter special na pinamagatang Easter Eggs, holiday special, Summer Pignic, Chinese mooncake festival espesyal na Mooncake Festival, Halloween 2011 , Ham'o'ween, Pasko 2011, Wreck the Halls, Lunar Special 2012, Year Of the Dragon, Cherry Blossom, upang gunitain ang tagsibol sa Japan, at episode na Piglantis, na kumukuha ng tema ng Atlantis. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Larong bidyo]] kkmu05rjf97doqo7m6f1ozwuwofv7ir 1966047 1966042 2022-08-25T08:54:27Z SquidwardTentacools 123247 +[[Kategorya:Larong bidyo noong 2009]]; +[[Kategorya:Mga laro ng iOS]]; +[[Kategorya:Mga laro ng Android]]; +[[Kategorya:Mga laro ng Windows]] using [[WP:HC|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{italic title}} Ang '''''Angry Birds''''' (lit. ''Mga Galit na Ibon'') ay isang [[palaisipan|palaisipang]] [[larong bidyo]] ng Rovio Entertainment mula sa [[Pinlandya]]. Ang laro na ito ay nagtatampok ng mga [[ibon]] na walang pakpak o binti. Gumagamit ang manlalaro ng [[tirador]] upang pabagsakin ang mga [[baboy]] na nasa itaas o sa iba't ibang istruktura. Kailangang sirain ng manlalaro ang lahat ng mga isktruktura sa [[mapa]] upang magbukas ng isa pang antas. Sa isa pang laro na itinatawag na ''Bad Piggies'' (lit. ''Masamang mga Baboy''), iginaganap ng mga manlalaro ang mga baboy. Pangunahing nakuha ang inspirasyon sa isang guhit ng nakaestilong ibong walang pakpak, unang nailabas ang laro para sa mga kagamitang [[iOS]] at Maemo simula noong Disyembre 2009.<ref name="ign-ios">{{cite web|url=http://wireless.ign.com/articles/107/1070605p1.html |title=Angry Birds Review |work=IGN.com |date=Disyembre 12, 2009 |access-date=Hunyo 6, 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100504135939/http://wireless.ign.com/articles/107/1070605p1.html |archive-date=Mayo 4, 2010|language=en }}</ref><ref name="tmo">{{cite web|url=http://talk.maemo.org/showthread.php?t=36184|title=Angry Birds |work=Talk.Maemo.org|date=Pebrero 11, 2010|access-date=Marso 24, 2011}}</ref> Simula noon, may higit na sa 12 milyong kopya ang laro na binili sa iOS App Store,<ref name="Symbian">{{cite news|url=http://www.symbian-freak.com/news/010/12/angry_birds_hits_42_million_free_and_paid_downloads.htm|title=The Supremely Addicting Angry Birds Hits 42 Million Free and Paid Downloads|work=SymbianFreak.com|date=Oktubre 22, 2010|access-date=Disyembre 11, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20101218010319/http://symbian-freak.com/news/010/12/angry_birds_hits_42_million_free_and_paid_downloads.htm|archive-date=Disyembre 18, 2010|url-status=dead}}</ref> na nag-udyok sa mga tagagawa na magdisenyo ng mga bersyon sa ibang ''touchscreen'' (o iskrin na napipindot) na mga ''[[teleponong selular|smartphone]]'', kapansin-pansin ang mga kagamitang [[Android (operating system)|Android]], Symbian, Windows Phone, at BlackBerry 10. Lumawak na ang serye upang isama ang mga titulo para sa mga dedikadong ''console'' ng [[larong bidyo]] at personal na [[kompyuter]]. Sumunod dito ang ''Angry Birds 2'' na nailabas noong Hulyo 2015 para sa iOS at Android. Noong mga Abril 2019, tinanggal ang orihinal na laro mula sa App Store.<ref>{{Cite web|url=https://mobilesyrup.com/2019/12/11/angry-birds-ten-years-old-app-store/|title = 'Angry Birds' is celebrating ten years on the App Store|date = Disyembre 12, 2019}}</ref> Nailabas ang muling paglilikha ng laro noong 2012 bilang ''Rovio Classics: Angry Birds'' noong Marso 31, 2022.<ref name="pocketgamer-angrybirdsremastered">{{Cite web|url=https://www.pocketgamer.com/angry-birds/remaster-out-now-for-ios-android/|title=Angry Birds gets the remaster treatment courtesy of a re-release from developer Rovio, out today for iOS and Android|first=Connor|last=Derrick|website=www.pocketgamer.com|language=en}}</ref> ==Mga karakter== *Red (Pulang Ibon) - Isang pangunahing ibon na walang anumang kakayahan. *The Blues/Jay, Jake, at Jim (mga Asul na Ibon) - tatlong maliliit na ibon. Pinakamahusay na gumagana sila laban sa salamin. *Chuck (Dilaw na Ibon) - Bumibilis kapag ginamit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Bomb (Itim na Ibon) - sumasabog kapag iginagamit ng ilang sandali. Pinakamahusay laban sa bato. *Matilda (Puting Ibon) - Nangingitlog ng itlog na sumasabog kapag ginamit, na maaaring makabasag ng kahoy at bato. *Hal (Boomerang/Berdeng Ibon) - Bumabalik na parang ''boomerang'' kapag ginamit na nakakapinsala ng kahoy at sa salamin. *Terence (Big Brother Bird) - Walang mga espesyal na kakayahan kapag ginamit, ngunit sinisira ang mga materyales nang madali. *Bubbles (Kahel na Ibon) - Lumulobo kapag ginagamit, pagkatapos ay liliit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Stella (Kulay-Rosas na Ibon) - Kapag ginamit ay lumilikha ng bula sa paligid niya, at bubuhatin niya ang mga bagay tulad ng mga bloke at baboy. Ang mga bula ay tumatagal ng higit tatlong segundo. * Mighty Eagle - Una mong ilulunsad ang sardinas at kapag ito ay nasa lupa, ang Mighty Eagle ay darating at wawasakin ang lahat ng tamaan at nagdudulot ng lindol. Binubuga ang lahat ng mga baboy na nakaligtaan sa kanya, pagkatapos ay aalis na siya. Dapat siyang bilhin sa laro sa halagang 99 cents para magamit siya. Siya ay may walang limitasyong paggamit, maliban sa ''Angry Birds Friends''. ==Mga sumunod na mga laro== ===Angry Birds Seasons=== Ang ''Angry Birds Seasons'' ay inilabas noong Oktubre 21, 2010 na may espesyal na episode sa [[Halloween]] na pinamagatang ''Trick or Treat''. Pagkatapos ng episode na iyon, isang episode na tungkol sa [[Pasko]] ang inilabas sa ilalim ng pamagat na ''Season's Greedings''. Pagkatapos, isang espesyal na episode para salubungin ang [[Araw ng mga Puso]] na pinamagatang ''Hogs and Kisses'', na sinundan ng isang espesyal na Araw ni Saint Patrick na pinamagatang ''Go Green, Get Lucky'', isang Easter special na pinamagatang Easter Eggs, holiday special, Summer Pignic, Chinese mooncake festival espesyal na Mooncake Festival, Halloween 2011 , Ham'o'ween, Pasko 2011, Wreck the Halls, Lunar Special 2012, Year Of the Dragon, Cherry Blossom, upang gunitain ang tagsibol sa Japan, at episode na Piglantis, na kumukuha ng tema ng Atlantis. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Larong bidyo]] [[Kategorya:Larong bidyo noong 2009]] [[Kategorya:Mga laro ng iOS]] [[Kategorya:Mga laro ng Android]] [[Kategorya:Mga laro ng Windows]] f99vznanyiogajediekpu9e2c36z7q9 1966055 1966047 2022-08-25T10:18:15Z 49.144.31.16 +infobox wikitext text/x-wiki {{italic title}} {{Infobox video game | title = Rovio Classics: Angry Birds | image = | caption = <!--The current app icon--> | alt = <!--A game image of Red on a blue background. The [[Rovio Entertainment]] logo is inside a white banner.--> | developer = [[Rovio Entertainment]] | publisher = [[Chillingo]] (2009/2012)<br/>[[Rovio Entertainment]] | series = ''[[Angry Birds]]'' | engine = [[Simple DirectMedia Layer|SDL]],<ref>{{cite web|url=http://www.galaxygameworks.com/testimonials.html |title=SDL Testimonials |publisher=Galaxygameworks.com |access-date=February 1, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20110716163841/http://www.galaxygameworks.com/testimonials.html|archive-date=July 16, 2011}}</ref> [[Box2D]], [[Unity (game engine)|Unity]] (on ''Rovio Classics: Angry Birds'')<ref name="xdadevelopers-rovioclassicsangrybirds" /> | platforms = {{Collapsible list|title=Platforms|1=[[iOS]]|2=[[Maemo]]|3=[[MeeGo]]|4=[[webOS|HP webOS]]|5=[[Android (operating system)|Android]]|6=[[Symbian|Symbian^3]]|7=[[Series 40]]|8=[[Nintendo 3DS]] (AB Trilogy)|9=[[PlayStation Store]] ([[PlayStation Portable|PSP]]/[[PlayStation 3|PS3]]/[[PlayStation Vita|PSVita]]/AB Trilogy)|10=[[Xbox 360]] (AB Trilogy)|11=[[Microsoft Windows|Windows]] (discontinued since 2014)|12=[[WebGL]]|13=[[Windows Phone]] (discontinued)|14=[[Google Plus]]|15=[[Google Chrome]] ([[Chrome Web Store]])|16=[[BlackBerry Tablet OS]]|17=[[Bada]]|18=[[Facebook]] ([[Adobe Flash|Flash]])|19=[[Mac OS X]]|20=[[Roku]]|21=[[Samsung Smart TV]] (Orsay OS)|22=[[Wii]] (AB Trilogy)|23=[[Wii U]] (AB Trilogy)|24=[[HTML5]]|25=[[BlackBerry 10]]<ref name="BlackBerry">{{cite web|title=BlackBerry shows off some of its 70,000 new third-party apps, including Skype, Rdio, Kindle, and Whatsapp|date=January 30, 2013|publisher=[[The Verge]]|url=https://www.theverge.com/2013/1/30/3932042/blackberry-10-apps-announcement|access-date=January 30, 2013}}</ref>|26=[[Amazon Fire|Kindle Fire]]/[[Fire HD|Kindle Fire HD]]|27=[[Nook Color]]|28=[[Tizen]]}} | released = {{Collapsible list|title=December 11, 2009|titlestyle=font-weight:normal;background:transparent;text-align:left|'''Maemo''', '''iOS'''<br/>{{Start date|2009|12|1}} (Finland)<br/>{{Start date|2009|12|11}} (international)<ref name=ign-ios /><ref name=tmo /><br/>'''Android'''<br/> {{Start date|2010|10|15}} <br/>'''Windows Phone'''<br/>{{Start date|2011|6}}}} | genre = [[Puzzle video game|Puzzle]], [[casual game|casual]], [[Turn-based strategy|strategy shooter]] | modes = [[Single-player video game|Single-player]] | producer = Raine Mäki<br/>Harro Grönberg<br/>Mikko Häkkinen | designer = Jaakko Iisalo | programmer = Tuomo Lehtinen | artist = Tuomas Erikoinen | composer = [[Ari Pulkkinen]] }} Ang '''''Angry Birds''''' (lit. ''Mga Galit na Ibon'') ay isang [[palaisipan|palaisipang]] [[larong bidyo]] ng Rovio Entertainment mula sa [[Pinlandya]]. Ang laro na ito ay nagtatampok ng mga [[ibon]] na walang pakpak o binti. Gumagamit ang manlalaro ng [[tirador]] upang pabagsakin ang mga [[baboy]] na nasa itaas o sa iba't ibang istruktura. Kailangang sirain ng manlalaro ang lahat ng mga isktruktura sa [[mapa]] upang magbukas ng isa pang antas. Sa isa pang laro na itinatawag na ''Bad Piggies'' (lit. ''Masamang mga Baboy''), iginaganap ng mga manlalaro ang mga baboy. Pangunahing nakuha ang inspirasyon sa isang guhit ng nakaestilong ibong walang pakpak, unang nailabas ang laro para sa mga kagamitang [[iOS]] at Maemo simula noong Disyembre 2009.<ref name="ign-ios">{{cite web|url=http://wireless.ign.com/articles/107/1070605p1.html |title=Angry Birds Review |work=IGN.com |date=Disyembre 12, 2009 |access-date=Hunyo 6, 2015 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100504135939/http://wireless.ign.com/articles/107/1070605p1.html |archive-date=Mayo 4, 2010|language=en }}</ref><ref name="tmo">{{cite web|url=http://talk.maemo.org/showthread.php?t=36184|title=Angry Birds |work=Talk.Maemo.org|date=Pebrero 11, 2010|access-date=Marso 24, 2011}}</ref> Simula noon, may higit na sa 12 milyong kopya ang laro na binili sa iOS App Store,<ref name="Symbian">{{cite news|url=http://www.symbian-freak.com/news/010/12/angry_birds_hits_42_million_free_and_paid_downloads.htm|title=The Supremely Addicting Angry Birds Hits 42 Million Free and Paid Downloads|work=SymbianFreak.com|date=Oktubre 22, 2010|access-date=Disyembre 11, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20101218010319/http://symbian-freak.com/news/010/12/angry_birds_hits_42_million_free_and_paid_downloads.htm|archive-date=Disyembre 18, 2010|url-status=dead}}</ref> na nag-udyok sa mga tagagawa na magdisenyo ng mga bersyon sa ibang ''touchscreen'' (o iskrin na napipindot) na mga ''[[teleponong selular|smartphone]]'', kapansin-pansin ang mga kagamitang [[Android (operating system)|Android]], Symbian, Windows Phone, at BlackBerry 10. Lumawak na ang serye upang isama ang mga titulo para sa mga dedikadong ''console'' ng [[larong bidyo]] at personal na [[kompyuter]]. Sumunod dito ang ''Angry Birds 2'' na nailabas noong Hulyo 2015 para sa iOS at Android. Noong mga Abril 2019, tinanggal ang orihinal na laro mula sa App Store.<ref>{{Cite web|url=https://mobilesyrup.com/2019/12/11/angry-birds-ten-years-old-app-store/|title = 'Angry Birds' is celebrating ten years on the App Store|date = Disyembre 12, 2019}}</ref> Nailabas ang muling paglilikha ng laro noong 2012 bilang ''Rovio Classics: Angry Birds'' noong Marso 31, 2022.<ref name="pocketgamer-angrybirdsremastered">{{Cite web|url=https://www.pocketgamer.com/angry-birds/remaster-out-now-for-ios-android/|title=Angry Birds gets the remaster treatment courtesy of a re-release from developer Rovio, out today for iOS and Android|first=Connor|last=Derrick|website=www.pocketgamer.com|language=en}}</ref> ==Mga karakter== *Red (Pulang Ibon) - Isang pangunahing ibon na walang anumang kakayahan. *The Blues/Jay, Jake, at Jim (mga Asul na Ibon) - tatlong maliliit na ibon. Pinakamahusay na gumagana sila laban sa salamin. *Chuck (Dilaw na Ibon) - Bumibilis kapag ginamit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Bomb (Itim na Ibon) - sumasabog kapag iginagamit ng ilang sandali. Pinakamahusay laban sa bato. *Matilda (Puting Ibon) - Nangingitlog ng itlog na sumasabog kapag ginamit, na maaaring makabasag ng kahoy at bato. *Hal (Boomerang/Berdeng Ibon) - Bumabalik na parang ''boomerang'' kapag ginamit na nakakapinsala ng kahoy at sa salamin. *Terence (Big Brother Bird) - Walang mga espesyal na kakayahan kapag ginamit, ngunit sinisira ang mga materyales nang madali. *Bubbles (Kahel na Ibon) - Lumulobo kapag ginagamit, pagkatapos ay liliit. Pinakamahusay laban sa kahoy. *Stella (Kulay-Rosas na Ibon) - Kapag ginamit ay lumilikha ng bula sa paligid niya, at bubuhatin niya ang mga bagay tulad ng mga bloke at baboy. Ang mga bula ay tumatagal ng higit tatlong segundo. * Mighty Eagle - Una mong ilulunsad ang sardinas at kapag ito ay nasa lupa, ang Mighty Eagle ay darating at wawasakin ang lahat ng tamaan at nagdudulot ng lindol. Binubuga ang lahat ng mga baboy na nakaligtaan sa kanya, pagkatapos ay aalis na siya. Dapat siyang bilhin sa laro sa halagang 99 cents para magamit siya. Siya ay may walang limitasyong paggamit, maliban sa ''Angry Birds Friends''. ==Mga sumunod na mga laro== ===Angry Birds Seasons=== Ang ''Angry Birds Seasons'' ay inilabas noong Oktubre 21, 2010 na may espesyal na episode sa [[Halloween]] na pinamagatang ''Trick or Treat''. Pagkatapos ng episode na iyon, isang episode na tungkol sa [[Pasko]] ang inilabas sa ilalim ng pamagat na ''Season's Greedings''. Pagkatapos, isang espesyal na episode para salubungin ang [[Araw ng mga Puso]] na pinamagatang ''Hogs and Kisses'', na sinundan ng isang espesyal na Araw ni Saint Patrick na pinamagatang ''Go Green, Get Lucky'', isang Easter special na pinamagatang Easter Eggs, holiday special, Summer Pignic, Chinese mooncake festival espesyal na Mooncake Festival, Halloween 2011 , Ham'o'ween, Pasko 2011, Wreck the Halls, Lunar Special 2012, Year Of the Dragon, Cherry Blossom, upang gunitain ang tagsibol sa Japan, at episode na Piglantis, na kumukuha ng tema ng Atlantis. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Larong bidyo noong 2009]] [[Kategorya:Mga laro ng iOS]] [[Kategorya:Mga laro ng Android]] [[Kategorya:Mga laro ng Windows]] bgilxikg1i5bngwtamnt5zxg7oednez 0 319325 1965852 2022-08-24T15:55:58Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Paliparang Berlin Schönefeld]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Paliparang Berlin Schönefeld]] jw1b6m1dsbgaunmag8a6xrqw2yyb7xh 0 319326 1965854 2022-08-24T16:00:50Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1096039870|Basic Law for the Federal Republic of Germany]]" wikitext text/x-wiki Ang '''Batayang Batas para sa Federal na Republika ng Alemanya'''<ref>{{Cite web |title=Basic Law for the Federal Republic of Germany |url=https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_gg/index.html |access-date=2020-01-06 |website=www.gesetze-im-internet.de}}</ref> ({{Lang-de|Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland}}) ay ang [[Saligang batas|konstitusyon]] ng [[Alemanya|Republikang Federal ng Alemanya]]. Ang Konstitusyon ng Kanlurang Aleman ay inaprubahan sa [[Bonn]] noong Mayo 8, 1949 at nagkabisa noong Mayo 23 pagkatapos na maaprubahan ng sumasakop na kanlurang [[Kapangyarihang Alyado (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] noong Mayo 12. Tinawag itong "Batayang Batas" ({{Lang-de|Grundgesetz}}) upang ipahiwatig na ito ay isang pansamantalang piraso ng batas habang nakabinbin ang [[muling pag-iisa ng Alemanya]]. Gayunpaman, nang mangyari ang nasabi noong 1990, ang Batayang Batas ay pinanatili bilang tiyak na konstitusyon ng muling pinag-isang Alemanya. Ang orihinal na larangan ng aplikasyon nito ({{Lang-de|Geltungsbereich}})—iyon ay, ang mga estado na una ay kasama sa [[Kanlurang Alemanya|Republikang Federal ng Alemanya]]—binubuo ng tatlong sona ng okupasyon ng mga Kanluraning Alyado, ngunit sa pagpilit ng mga Kanluraning Alyado, pormal na ibinukod ang [[Kanlurang Berlin]]. Noong 1990, ang [[Kasunduan sa Huling Pagpapasya nang may Paggalang sa Alemanya|Kasunduang Dalawa Dagdag Apat]] sa pagitan ng dalawang bahagi ng Alemanya at lahat ng apat na Alyado ay nagtakda ng pagpapatupad ng ilang mga susog. [[Talaksan:JKH-19_Artikel.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/JKH-19_Artikel.jpg/300px-JKH-19_Artikel.jpg|right|thumb|300x300px| Ang Grundrechte sa Bahay Jakob Kaiser, [[Berlin]]]] == Mga Tala == {{NoteFoot}} == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga pinagmulan sa wikang Aleman ng CS1 (de)]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Aleman]] 3lo6tctvwqqtxsxjf9mo4737a1a7r8z 1965855 1965854 2022-08-24T16:01:16Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki Ang '''Batayang Batas para sa Federal na Republika ng Alemanya'''<ref>{{Cite web |title=Basic Law for the Federal Republic of Germany |url=https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_gg/index.html |access-date=2020-01-06 |website=www.gesetze-im-internet.de}}</ref> ({{Lang-de|Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland}}) ay ang [[Saligang batas|konstitusyon]] ng [[Alemanya|Republikang Federal ng Alemanya]]. Ang Konstitusyon ng Kanlurang Aleman ay inaprubahan sa [[Bonn]] noong Mayo 8, 1949 at nagkabisa noong Mayo 23 pagkatapos na maaprubahan ng sumasakop na kanlurang [[Kapangyarihang Alyado (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] noong Mayo 12. Tinawag itong "Batayang Batas" ({{Lang-de|Grundgesetz}}) upang ipahiwatig na ito ay isang pansamantalang piraso ng batas habang nakabinbin ang [[muling pag-iisa ng Alemanya]]. Gayunpaman, nang mangyari ang nasabi noong 1990, ang Batayang Batas ay pinanatili bilang tiyak na konstitusyon ng muling pinag-isang Alemanya. Ang orihinal na larangan ng aplikasyon nito ({{Lang-de|Geltungsbereich}})—iyon ay, ang mga estado na una ay kasama sa [[Kanlurang Alemanya|Republikang Federal ng Alemanya]]—binubuo ng tatlong sona ng okupasyon ng mga Kanluraning Alyado, ngunit sa pagpilit ng mga Kanluraning Alyado, pormal na ibinukod ang [[Kanlurang Berlin]]. Noong 1990, ang [[Kasunduan sa Huling Pagpapasya nang may Paggalang sa Alemanya|Kasunduang Dalawa Dagdag Apat]] sa pagitan ng dalawang bahagi ng Alemanya at lahat ng apat na Alyado ay nagtakda ng pagpapatupad ng ilang mga susog. [[Talaksan:JKH-19_Artikel.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/JKH-19_Artikel.jpg/300px-JKH-19_Artikel.jpg|right|thumb|300x300px| Ang Grundrechte sa Bahay Jakob Kaiser, [[Berlin]]]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga pinagmulan sa wikang Aleman ng CS1 (de)]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Aleman]] ayoyup24f2n1b41z20v94ajh2fxd3s1 0 319327 1965857 2022-08-24T16:07:42Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1037054429|Alte Kommandantur]]" wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Kommandantenhaus_Berlin.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Kommandantenhaus_Berlin.jpg/220px-Kommandantenhaus_Berlin.jpg|thumb| Komandantenhaus]] Ang '''Kommandantenhaus''' (Ingles: ''Bahay ng Komandante''), na tinatawag ding '''Alte Kommandantur''' (''Lumang Commandantura''), sa bulebar [[Unter den Linden]] sa [[Mitte (lokalidad)|sentrong pangkasaysayan]] ng [[Berlin]] ay ang dating punong-tanggapan ng [[komandante]] ng lungsod. Itinayo ito noong 1654 at inayos mula 1873 hanggang 1874 sa [[Arkitekturang Neorenasimyento|estilong Neorenasimyento]]. Nasira sa panahon ng [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pambobomba ng mga Alyado noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at kalaunan ay na-giniba, ito ay itinayo muli mula 2001 hanggang 2003 bilang bahagi ng [[Forum Fridericianum]]. Simula noon, naging tahanan na ito ng kinatawan ng tanggapan ng [[Bertelsmann]].<ref>[https://www.bertelsmann.com/company/corporate-center/bertelsmann-in-berlin/ Bertelsmann in Berlin] Bertelsmann</ref> Ang Kommandantenhaus ay ang lugar ng trabaho ng Pranses na manunulat na si [[Stendhal]], ang politikong Aleman na si [[Otto Wels]] at ang miyembro ng mga Lumalabang Aleman na si [[Paul von Hase]]. == Kasaysayan == Ang Alte Kommandantur ay isang gusali sa sentrong pangkasaysayan ng [[Berlin]], na lubhang napinsala noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at nawasak upang bigyang puwang ang [[Ministro ng Ugnayang Panlabas (Silangang Alemanya)|Ministro ng Ugnayang Panlabas]] ng [[Silangang Alemanya]]. Ang orihinal na gusali ay nasa [[Arkitekturang Baroko|estilong Baroko]], na itinayo ng arkitektong si [[Johann Gregor Memhardt]] (b. 1607, d. 1678), at pinalaki noong 1795, at binago muli noong 1873 sa estilong [[Arkitekturang Neorenasimyento|Neorenasimyento]]. == Mga tala at sanggunian == {{Reflist}} == Tingnan din == * [[Bauakademie]] == Mga panlabas na link == * [https://web.archive.org/web/20070504063734/http://www.berlin-en-ligne.com/monuments_palais_kommandantur.php Alte Komandantur (sa French)] qi38qat7pl95p1avny05236nj2uvomg 1965862 1965857 2022-08-24T16:21:48Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Kommandantenhaus_Berlin.jpg|thumb| Komandantenhaus]] Ang '''Kommandantenhaus''' (Ingles: ''Bahay ng Komandante''), na tinatawag ding '''Alte Kommandantur''' (''Lumang Commandantura''), sa bulebar [[Unter den Linden]] sa [[Mitte (lokalidad)|sentrong pangkasaysayan]] ng [[Berlin]] ay ang dating punong-tanggapan ng [[komandante]] ng lungsod. Itinayo ito noong 1654 at inayos mula 1873 hanggang 1874 sa [[Arkitekturang Neorenasimyento|estilong Neorenasimyento]]. Nasira sa panahon ng [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pambobomba ng mga Alyado noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at kalaunan ay na-giniba, ito ay itinayo muli mula 2001 hanggang 2003 bilang bahagi ng [[Forum Fridericianum]]. Simula noon, naging tahanan na ito ng kinatawan ng tanggapan ng [[Bertelsmann]].<ref>[https://www.bertelsmann.com/company/corporate-center/bertelsmann-in-berlin/ Bertelsmann in Berlin] Bertelsmann</ref> Ang Kommandantenhaus ay ang lugar ng trabaho ng Pranses na manunulat na si [[Stendhal]], ang politikong Aleman na si [[Otto Wels]] at ang miyembro ng mga Lumalabang Aleman na si [[Paul von Hase]]. == Kasaysayan == Ang Alte Kommandantur ay isang gusali sa sentrong pangkasaysayan ng [[Berlin]], na lubhang napinsala noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at nawasak upang bigyang puwang ang [[Ministro ng Ugnayang Panlabas (Silangang Alemanya)|Ministro ng Ugnayang Panlabas]] ng [[Silangang Alemanya]]. Ang orihinal na gusali ay nasa [[Arkitekturang Baroko|estilong Baroko]], na itinayo ng arkitektong si [[Johann Gregor Memhardt]] (b. 1607, d. 1678), at pinalaki noong 1795, at binago muli noong 1873 sa estilong [[Arkitekturang Neorenasimyento|Neorenasimyento]]. == Mga tala at sanggunian == {{Reflist}} == Tingnan din == * [[Bauakademie]] == Mga panlabas na link == * [https://web.archive.org/web/20070504063734/http://www.berlin-en-ligne.com/monuments_palais_kommandantur.php Alte Komandantur (sa French)] 521ksoqfu3nzd8n3qcyisgb0b2wn7eq 0 319328 1965859 2022-08-24T16:12:12Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Alte Kommandantur]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Alte Kommandantur]] ruti39bs8bvrrt8fpygbv8dfznh7r7n 0 319329 1965860 2022-08-24T16:16:23Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1073056601|Friedrichstraße]]" wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Berlin_Downtown_Friedrichstraße.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Berlin_Downtown_Friedrichstra%C3%9Fe.jpg/220px-Berlin_Downtown_Friedrichstra%C3%9Fe.jpg|thumb| Tanawin patungo sa Friedrichstraße]] [[Talaksan:Friedrichstraße_Unter_den_Linden_Berlin.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Friedrichstra%C3%9Fe_Unter_den_Linden_Berlin.jpg/220px-Friedrichstra%C3%9Fe_Unter_den_Linden_Berlin.jpg|thumb| Tanaw ng Friedrichstraße mula sa [[Unter den Linden]]]] Ang '''Friedrichstraße''' ({{IPA-de|ˈfʁiːdʁɪçˌʃtʁaːsə}}) (lit. ''Kalye Federico'') ay isang pangunahing pangkultura at pang-shopping na kalye sa gitnang [[Berlin]], na bumubuo sa pusod ng kapitbahayang [[Friedrichstadt (Berlin)|Friedrichstadt]] at nagbibigay ng pangalan sa [[himpilang Berlin Friedrichstraße]]. Ito ay tumatakbo mula sa hilagang bahagi ng lumang distrito ng [[Mitte]] (hilaga kung saan ito ay tinatawag na Chausseestraße) hanggang sa [[Hallesches Tor]] sa distrito ng [[Kreuzberg]]. Ang downtown na pook na ito ay kilala sa mamahaling real estate na merkado nito at sa campus ng [[Paaralang Hertie|Paaralang Hertie ng Pamamahala]]. Dahil sa hilaga-timog na direksiyon nito, bumubuo ito ng mahahalagang salikop na may silangan-kanlurang mga palakol, lalo na sa [[Leipziger Straße]] at [[Unter den Linden]]. Ang [[U6 (Berlin)|U6]] [[Berlin U-Bahn|linyang U-Bahn]] ay tumatakbo sa ilalim. Sa panahon ng [[Digmaang Malamig]] nahati ito ng [[Pader ng Berlin]] at ang lokasyon ng [[Tsekpoint Charlie]]. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == {{Commons|Friedrichstraße}} * [http://www.stadtpanoramen.de/berlin/friedrichstrasse.html Friedrichstraße] – Interactive na 360° Panorama. * [http://www.friedrichstrasse.de/?sid=2 Friedrichstraße Homepage] (sa Ingles – bahagyang). {{Visitor attractions in Berlin}} djwru11vr7lrjd0fhjl4xi842y0fryb 0 319330 1965863 2022-08-24T16:28:10Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1102805390|Kurfürstendamm]]" wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Berlin_-_Kürfurstendamm_Gehsteig.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Berlin_-_K%C3%BCrfurstendamm_Gehsteig.jpg/220px-Berlin_-_K%C3%BCrfurstendamm_Gehsteig.jpg|thumb| Mga restawran sa Kurfürstendamm]] [[Talaksan:Kurfürstendamm_2003.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Kurf%C3%BCrstendamm_2003.JPG/220px-Kurf%C3%BCrstendamm_2003.JPG|thumb| Tanaw ng Kurfürstendamm]] Ang '''Kurfürstendamm''' ({{IPA-de|ˌkuːɐ̯fʏʁstn̩ˈdam}}; kolokyal na '''''Ku'damm''''' , {{IPA-de|ˈkuːdam||De-Kudamm.ogg}}) ay isa sa mga pinakatanyag na [[Abenida (tanawin)|daan]] sa [[Berlin]]. Ang kalye ay kinuha ang pangalan nito mula sa dating ''Kurfürsten'' ([[prinsipeng-tagahalal]]) ng [[Margrabyato ng Brandeburgo|Brandeburgo]]. Ang malawak at mahabang [[bulebar]] ay maaaring ituring na [[Champs-Élysées]] ng Berlin at may linya na may mga tindahan, bahay, hotel, at restawran. Sa partikular, maraming mga [[Mga fashion designer|fashion designer]] ang may mga tindahan doon, pati na rin ang ilang mga show room ng mga tagagawa ng kotse. == Paglalarawan == Kasama sa abenida ang apat na linya ng mga [[Platanus|plane tree]] at tumatakbo para sa {{Convert|3.5|km|mi}} sa pamamagitan ng lungsod. Nagmula ito sa [[Breitscheidplatz]], kung saan nakatayo ang mga guho ng [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]], at humahantong sa timog-kanluran hanggang sa distrito ng [[Grunewald (lokalidad)|Grunewald]]. == Tingnan din == * [[City West]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == <span style="font-size: small;"><span id="coordinates">'''Mapa ng ruta''' :</span></span> * [http://www.stadtpanoramen.de/berlin/kurfuerstendamm.html Kurfürstendamm 360° Panorama] * [http://www.kurfuerstendamm.de/en/ kurfuerstendamm.de cityguide] * Kasama sa kabanata ng [http://www.berlin1969.com/stories-geschichte/23rd-hour-23rd-psalm/23rd-hour-the-british-sector/ "23rd Hour, 23rd Psalm"] ang pagbisita sa hatinggabi ng mga Amerikano sa Ku'damm noong 1969-71 na panahon. {{Visitor attractions in Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] rtct7ly8cqy2e7u45nyswgnnhvv8131 1965864 1965863 2022-08-24T16:28:41Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Berlin_-_Kürfurstendamm_Gehsteig.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Berlin_-_K%C3%BCrfurstendamm_Gehsteig.jpg/220px-Berlin_-_K%C3%BCrfurstendamm_Gehsteig.jpg|thumb| Mga restawran sa Kurfürstendamm]] [[Talaksan:Kurfürstendamm_2003.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Kurf%C3%BCrstendamm_2003.JPG/220px-Kurf%C3%BCrstendamm_2003.JPG|thumb| Tanaw ng Kurfürstendamm]] Ang '''Kurfürstendamm''' ({{IPA-de|ˌkuːɐ̯fʏʁstn̩ˈdam}}; kolokyal na '''''Ku'damm''''', {{IPA-de|ˈkuːdam||De-Kudamm.ogg}}) ay isa sa mga pinakatanyag na [[Abenida (tanawin)|daan]] sa [[Berlin]]. Ang kalye ay kinuha ang pangalan nito mula sa dating ''Kurfürsten'' ([[prinsipeng-tagahalal]]) ng [[Margrabyato ng Brandeburgo|Brandeburgo]]. Ang malawak at mahabang [[bulebar]] ay maaaring ituring na [[Champs-Élysées]] ng Berlin at may linya na may mga tindahan, bahay, hotel, at restawran. Sa partikular, maraming mga [[Mga fashion designer|fashion designer]] ang may mga tindahan doon, pati na rin ang ilang mga show room ng mga tagagawa ng kotse. == Paglalarawan == Kasama sa abenida ang apat na linya ng mga [[Platanus|plane tree]] at tumatakbo para sa {{Convert|3.5|km|mi}} sa pamamagitan ng lungsod. Nagmula ito sa [[Breitscheidplatz]], kung saan nakatayo ang mga guho ng [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]], at humahantong sa timog-kanluran hanggang sa distrito ng [[Grunewald (lokalidad)|Grunewald]]. == Tingnan din == * [[City West]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == <span style="font-size: small;"><span id="coordinates">'''Mapa ng ruta''' :</span></span> * [http://www.stadtpanoramen.de/berlin/kurfuerstendamm.html Kurfürstendamm 360° Panorama] * [http://www.kurfuerstendamm.de/en/ kurfuerstendamm.de cityguide] * Kasama sa kabanata ng [http://www.berlin1969.com/stories-geschichte/23rd-hour-23rd-psalm/23rd-hour-the-british-sector/ "23rd Hour, 23rd Psalm"] ang pagbisita sa hatinggabi ng mga Amerikano sa Ku'damm noong 1969-71 na panahon. {{Visitor attractions in Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] l9pu56cmzycorrudm4pogxzk0bg6kaw 0 319331 1965865 2022-08-24T16:29:35Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Kurfürstendamm]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Kurfürstendamm]] qj6ak4yfksychcu5qw8u2bptnyxy6ct 0 319332 1965868 2022-08-24T16:52:03Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1099384320|Brick Gothic]]" wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Marienkirche_am_Abend.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Marienkirche_am_Abend.jpg/300px-Marienkirche_am_Abend.jpg|thumb|300x300px| [[Simbahan ng Santa Maria, Lübeck|Simbahan ng Santa Maria]] sa [[Lübeck]], [[Alemanya]] na may pula at barnisang ladrilyo, mga gilid na granito at mga kornisang apog]] [[Talaksan:Malbork_(DerHexer)_2010-07-14_322.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Malbork_%28DerHexer%29_2010-07-14_322.jpg/300px-Malbork_%28DerHexer%29_2010-07-14_322.jpg|right|thumb|300x300px| Ang [[Kastilyo Malbork]] sa [[Polonya]] ay ang pinakamalaking medyebal na Ladrilyong Gotikong complex sa Europa]] [[Talaksan:Gothic_brick_Europe_conical_map.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Gothic_brick_Europe_conical_map.png/300px-Gothic_brick_Europe_conical_map.png|right|thumb|312x312px| Heograpiya ng Ladrilyong Gotikong arkitektura sa Europa]] Ang '''Ladrilyong Gotiko''' ({{Lang-de|Backsteingotik}}, {{Lang-pl|Gotyk ceglany}}, {{Lang-nl|Baksteengotiek}}) ay isang partikular na estilo ng [[arkitekturang Gotiko]] na karaniwan sa [[Rehiyong Baltiko|Hilagang-silangan]] at [[Gitnang Europa]] lalo na sa mga rehiyon sa loob at paligid ng [[Dagat Baltiko]], na walang mapagkukunan ng nakatayong bato, ngunit sa maraming lugar maraming glasyal na boulder. Ang mga gusali ay mahalagang itinayo gamit ang mga [[Laryo|ladrilyo]]. Ang mga gusaling inuri bilang Ladrilyong Gotiko (gamit ang isang mahigpit na kahulugan ng [[estilo ng arkitektura]] batay sa heyograpikong lokasyon) ay matatagpuan sa [[Belhika]] (at sa pinakahilaga ng [[Pransiya]]), [[Netherlands|Olanda]], [[Alemanya]], [[Polonya]], [[Litwanya]], [[Letonya]], [[Estonya]], [[Kaliningrad Oblast|Kaliningrad]] (dating [[Silangang Prusya]]), [[Dinamarka]], [[Suwesya]], at [[Pinlandiya]]. Habang ang paggamit ng inihurnong [[Laryo|pulang ladrilyo]] ay dumating sa Hilagang-kanluran at Gitnang Europa noong ika-12 siglo, ang pinakalumang mga gusali ay inuri bilang [[Talaan ng mga gusaling Ladrilyong Romaniko|Ladrilyong Romaniko]]. Noong ika-16 na siglo, ang Ladrilyong Gotiko ay pinalitan ng arkitektura ng [[Ladrilyong Renasimyento]]. == Mga tala at sanggunian == {{Reflist}} * Hans Josef Böker: ''Die mittelalterliche Backsteinarchitektur Norddeutschlands'' . Darmstadt noong 1988.{{ISBN|3-534-02510-5}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/3-534-02510-5|3-534-02510-5]] * Gottfried Kiesow: ''Wege zur Backsteingotik.'' ''Eine Einführung'' . Monumente-Publicationen der Deutschen Stiftung Denkmalschutz, Bonn 2003,{{ISBN|3-936942-34-X}} * Angela Pfotenhauer, Florian Monheim, Carola Nathan: ''Backsteingotik'' . Monumento-Edisyon. Monumente-Publikation der Deutschen Stiftung Denkmalschutz, Bonn 2000,{{ISBN|3-935208-00-6}} * Fritz Gottlob: ''Formenlehre der Norddeutschen Backsteingotik: Ein Beitrag zur Neogotik um 1900'' . 1907. Muling pag-print ng 2nd ed., Verlag Ludwig, 1999,{{ISBN|3-9805480-8-2}} * Gerlinde Thalheim (ed.) et al.: ''Gebrannte Größe – Wege zur Backsteingotik'' . 5 Vol. Monumente-Publikation der Deutschen Stiftung Denkmalschutz, Bonn, Gesamtausgabe aller 5 Bände unter{{ISBN|3-936942-22-6}} * B. Busjan, G. Kiesow: ''Wismar: Bauten der Macht – Eine Kirchenbaustelle im Mittelalter'' . Monumente Publicationen der Deutschen Stiftung Denkmalschutz, 2002,{{ISBN|3-935208-14-6}} (Vol. 2 ng serye ng mga katalogo ng eksibisyon ''Wege zur Backsteingotik'' ,{{ISBN|3-935208-12-X}} ) == Mga panlabas na link == * [http://www.rdklabor.de/wiki/Backsteinbau RDK-Labor: digitized na teksto ng ''Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte'' (1937), ''Backsteinbau'' ni Otto Stiehl (mga kabanata I–III) at Hans Wentzel (mga kabanata IV–VI)] * [https://web.archive.org/web/20080119031916/http://www.eurob.org/ Ruta ng European Brick Gothic] * [https://web.archive.org/web/20080115053836/http://www.wege-zur-backsteingotik.de/ Exhibition ''Wege zur Backsteingotik'' 2002–2005] * [http://www.wismar.de/index.phtml?NavID=125.145 Permanenteng eksibisyon ''Wege zur Backsteingotik'', Wismar] {{Gothic architecture}} giyid5wkeqqryrkhb2enbsuyq125t3f 1965926 1965868 2022-08-25T02:17:21Z Ryomaandres 8044 Inilipat ni Ryomaandres ang pahinang [[Ladriyong Gotiko]] sa [[Ladrilyong Gotiko]] nang walang iniwang redirect wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Marienkirche_am_Abend.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Marienkirche_am_Abend.jpg/300px-Marienkirche_am_Abend.jpg|thumb|300x300px| [[Simbahan ng Santa Maria, Lübeck|Simbahan ng Santa Maria]] sa [[Lübeck]], [[Alemanya]] na may pula at barnisang ladrilyo, mga gilid na granito at mga kornisang apog]] [[Talaksan:Malbork_(DerHexer)_2010-07-14_322.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Malbork_%28DerHexer%29_2010-07-14_322.jpg/300px-Malbork_%28DerHexer%29_2010-07-14_322.jpg|right|thumb|300x300px| Ang [[Kastilyo Malbork]] sa [[Polonya]] ay ang pinakamalaking medyebal na Ladrilyong Gotikong complex sa Europa]] [[Talaksan:Gothic_brick_Europe_conical_map.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Gothic_brick_Europe_conical_map.png/300px-Gothic_brick_Europe_conical_map.png|right|thumb|312x312px| Heograpiya ng Ladrilyong Gotikong arkitektura sa Europa]] Ang '''Ladrilyong Gotiko''' ({{Lang-de|Backsteingotik}}, {{Lang-pl|Gotyk ceglany}}, {{Lang-nl|Baksteengotiek}}) ay isang partikular na estilo ng [[arkitekturang Gotiko]] na karaniwan sa [[Rehiyong Baltiko|Hilagang-silangan]] at [[Gitnang Europa]] lalo na sa mga rehiyon sa loob at paligid ng [[Dagat Baltiko]], na walang mapagkukunan ng nakatayong bato, ngunit sa maraming lugar maraming glasyal na boulder. Ang mga gusali ay mahalagang itinayo gamit ang mga [[Laryo|ladrilyo]]. Ang mga gusaling inuri bilang Ladrilyong Gotiko (gamit ang isang mahigpit na kahulugan ng [[estilo ng arkitektura]] batay sa heyograpikong lokasyon) ay matatagpuan sa [[Belhika]] (at sa pinakahilaga ng [[Pransiya]]), [[Netherlands|Olanda]], [[Alemanya]], [[Polonya]], [[Litwanya]], [[Letonya]], [[Estonya]], [[Kaliningrad Oblast|Kaliningrad]] (dating [[Silangang Prusya]]), [[Dinamarka]], [[Suwesya]], at [[Pinlandiya]]. Habang ang paggamit ng inihurnong [[Laryo|pulang ladrilyo]] ay dumating sa Hilagang-kanluran at Gitnang Europa noong ika-12 siglo, ang pinakalumang mga gusali ay inuri bilang [[Talaan ng mga gusaling Ladrilyong Romaniko|Ladrilyong Romaniko]]. Noong ika-16 na siglo, ang Ladrilyong Gotiko ay pinalitan ng arkitektura ng [[Ladrilyong Renasimyento]]. == Mga tala at sanggunian == {{Reflist}} * Hans Josef Böker: ''Die mittelalterliche Backsteinarchitektur Norddeutschlands'' . Darmstadt noong 1988.{{ISBN|3-534-02510-5}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/3-534-02510-5|3-534-02510-5]] * Gottfried Kiesow: ''Wege zur Backsteingotik.'' ''Eine Einführung'' . Monumente-Publicationen der Deutschen Stiftung Denkmalschutz, Bonn 2003,{{ISBN|3-936942-34-X}} * Angela Pfotenhauer, Florian Monheim, Carola Nathan: ''Backsteingotik'' . Monumento-Edisyon. Monumente-Publikation der Deutschen Stiftung Denkmalschutz, Bonn 2000,{{ISBN|3-935208-00-6}} * Fritz Gottlob: ''Formenlehre der Norddeutschen Backsteingotik: Ein Beitrag zur Neogotik um 1900'' . 1907. Muling pag-print ng 2nd ed., Verlag Ludwig, 1999,{{ISBN|3-9805480-8-2}} * Gerlinde Thalheim (ed.) et al.: ''Gebrannte Größe – Wege zur Backsteingotik'' . 5 Vol. Monumente-Publikation der Deutschen Stiftung Denkmalschutz, Bonn, Gesamtausgabe aller 5 Bände unter{{ISBN|3-936942-22-6}} * B. Busjan, G. Kiesow: ''Wismar: Bauten der Macht – Eine Kirchenbaustelle im Mittelalter'' . Monumente Publicationen der Deutschen Stiftung Denkmalschutz, 2002,{{ISBN|3-935208-14-6}} (Vol. 2 ng serye ng mga katalogo ng eksibisyon ''Wege zur Backsteingotik'' ,{{ISBN|3-935208-12-X}} ) == Mga panlabas na link == * [http://www.rdklabor.de/wiki/Backsteinbau RDK-Labor: digitized na teksto ng ''Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte'' (1937), ''Backsteinbau'' ni Otto Stiehl (mga kabanata I–III) at Hans Wentzel (mga kabanata IV–VI)] * [https://web.archive.org/web/20080119031916/http://www.eurob.org/ Ruta ng European Brick Gothic] * [https://web.archive.org/web/20080115053836/http://www.wege-zur-backsteingotik.de/ Exhibition ''Wege zur Backsteingotik'' 2002–2005] * [http://www.wismar.de/index.phtml?NavID=125.145 Permanenteng eksibisyon ''Wege zur Backsteingotik'', Wismar] {{Gothic architecture}} giyid5wkeqqryrkhb2enbsuyq125t3f 0 319333 1965869 2022-08-24T17:05:05Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1099595674|Oberbaum Bridge]]" wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Oberbaumbrücke_mit_U-Bahn.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Oberbaumbr%C3%BCcke_mit_U-Bahn.jpg/220px-Oberbaumbr%C3%BCcke_mit_U-Bahn.jpg|thumb| Isang [[Berlin U-Bahn|U-Bahn]] na tren ang tumatawid sa Tulay Oberbaum]] [[Talaksan:Oberbaumbruecke_beim_Berliner_Osthafen_cropped.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Oberbaumbruecke_beim_Berliner_Osthafen_cropped.jpg/220px-Oberbaumbruecke_beim_Berliner_Osthafen_cropped.jpg|thumb| Tulay Oberbaum na nagdudugtong sa mga distrito ng [[Kreuzberg]] at [[Friedrichshain]], [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]] sa likuran]] Ang '''Tulay''' '''Oberbaum''' ({{Lang-de|Oberbaumbrücke}}) ay isang double-deck na tulay na tumatawid sa [[Spree (ilog)|Ilog River]] ng [[Berlin]], na itinuturing na isa sa mga [[tanawin]] ng lungsod. Iniuugnay nito ang [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]], mga dating [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] na hinati ng [[Pader ng Berlin]], at naging mahalagang simbolo ng pagkakaisa ng Berlin.<ref>{{Cite web |date=8 April 2019 |title=Europe's most beautiful bridges |url=https://www.dw.com/en/europes-most-beautiful-bridges/g-48250449 |access-date=2020-09-29 |website=Deutsche Welle |language=en-GB}}</ref> Ang ibabang deck ng tulay ay nagdadala ng isang daanan, na nag-uugnay sa [[Oberbaum Straße]] sa timog ng ilog sa [[Warschauer Straße]] sa hilaga. Ang itaas na deck ng tulay ay nagdadala ng mga linya ng [[Berlin U-Bahn]] ng {{lnl|Berlin U-Bahn|U1}} at {{lnl|Berlin U-Bahn|U3}}, sa pagitan ng mga himpilan ng [[Schlesisches Tor (Berlin U-Bahn)|Schlesisches Tor]] at [[Himpilan ng Berlin Warschauer Straße|Warschauer Straße]]. Ang tulay ay kitang-kita sa mga pelikulang ''[[Takbo Lola Takbo|Run Lola Run]]'' at ''[[Unknown (pelikula noong 2011)|Unknown]]'' gayundin sa seryeng pantelebisyon na ''[[Berlin Station (serye sa TV)|Berlin Station]]''. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == {{Commons|Oberbaumbrücke}} * [https://web.archive.org/web/20060509063950/http://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/wanderungen/en/s4_oberbaumbruecke.shtml Artikulo ng Departamento ng Urban Development ng Senado ng Berlin] * [https://web.archive.org/web/20080128155709/http://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/ueberbruecken/en/text_19.shtml Higit pang impormasyon mula sa pinagmulan sa itaas] {{Berlin Wall}}{{Visitor attractions in Berlin}} [[Kategorya:Kasaysayan ng Berlin]] 2vfhzcnyiyi7b67f0odcyh76iqzatgq 1965871 1965869 2022-08-24T17:09:37Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Oberbaumbrücke_mit_U-Bahn.jpg|thumb| Isang [[Berlin U-Bahn|U-Bahn]] na tren ang tumatawid sa Tulay Oberbaum]] [[Talaksan:Oberbaumbruecke_beim_Berliner_Osthafen_cropped.jpg| Tulay Oberbaum na nagdudugtong sa mga distrito ng [[Kreuzberg]] at [[Friedrichshain]], [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]] sa likuran]] Ang '''Tulay''' '''Oberbaum''' ({{Lang-de|Oberbaumbrücke}}) ay isang double-deck na tulay na tumatawid sa [[Spree (ilog)|Ilog River]] ng [[Berlin]], na itinuturing na isa sa mga [[tanawin]] ng lungsod. Iniuugnay nito ang [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]], mga dating [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] na hinati ng [[Pader ng Berlin]], at naging mahalagang simbolo ng pagkakaisa ng Berlin.<ref>{{Cite web |date=8 April 2019 |title=Europe's most beautiful bridges |url=https://www.dw.com/en/europes-most-beautiful-bridges/g-48250449 |access-date=2020-09-29 |website=Deutsche Welle |language=en-GB}}</ref> Ang ibabang deck ng tulay ay nagdadala ng isang daanan, na nag-uugnay sa [[Oberbaum Straße]] sa timog ng ilog sa [[Warschauer Straße]] sa hilaga. Ang itaas na deck ng tulay ay nagdadala ng mga linya ng [[Berlin U-Bahn]] ng {{lnl|Berlin U-Bahn|U1}} at {{lnl|Berlin U-Bahn|U3}}, sa pagitan ng mga himpilan ng [[Schlesisches Tor (Berlin U-Bahn)|Schlesisches Tor]] at [[Himpilan ng Berlin Warschauer Straße|Warschauer Straße]]. Ang tulay ay kitang-kita sa mga pelikulang ''[[Takbo Lola Takbo|Run Lola Run]]'' at ''[[Unknown (pelikula noong 2011)|Unknown]]'' gayundin sa seryeng pantelebisyon na ''[[Berlin Station (serye sa TV)|Berlin Station]]''. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == {{Commons|Oberbaumbrücke}} * [https://web.archive.org/web/20060509063950/http://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/wanderungen/en/s4_oberbaumbruecke.shtml Artikulo ng Departamento ng Urban Development ng Senado ng Berlin] * [https://web.archive.org/web/20080128155709/http://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/ueberbruecken/en/text_19.shtml Higit pang impormasyon mula sa pinagmulan sa itaas] {{Berlin Wall}}{{Visitor attractions in Berlin}} [[Kategorya:Kasaysayan ng Berlin]] 5wrbu20a0946xvq93uuior9ubn5ibn7 1965872 1965871 2022-08-24T17:09:54Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Oberbaumbrücke_mit_U-Bahn.jpg|thumb| Isang [[Berlin U-Bahn|U-Bahn]] na tren ang tumatawid sa Tulay Oberbaum]] [[Talaksan:Oberbaumbruecke_beim_Berliner_Osthafen_cropped.jpg|thumb|Tulay Oberbaum na nagdudugtong sa mga distrito ng [[Kreuzberg]] at [[Friedrichshain]], [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]] sa likuran]] Ang '''Tulay''' '''Oberbaum''' ({{Lang-de|Oberbaumbrücke}}) ay isang double-deck na tulay na tumatawid sa [[Spree (ilog)|Ilog River]] ng [[Berlin]], na itinuturing na isa sa mga [[tanawin]] ng lungsod. Iniuugnay nito ang [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]], mga dating [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] na hinati ng [[Pader ng Berlin]], at naging mahalagang simbolo ng pagkakaisa ng Berlin.<ref>{{Cite web |date=8 April 2019 |title=Europe's most beautiful bridges |url=https://www.dw.com/en/europes-most-beautiful-bridges/g-48250449 |access-date=2020-09-29 |website=Deutsche Welle |language=en-GB}}</ref> Ang ibabang deck ng tulay ay nagdadala ng isang daanan, na nag-uugnay sa [[Oberbaum Straße]] sa timog ng ilog sa [[Warschauer Straße]] sa hilaga. Ang itaas na deck ng tulay ay nagdadala ng mga linya ng [[Berlin U-Bahn]] ng {{lnl|Berlin U-Bahn|U1}} at {{lnl|Berlin U-Bahn|U3}}, sa pagitan ng mga himpilan ng [[Schlesisches Tor (Berlin U-Bahn)|Schlesisches Tor]] at [[Himpilan ng Berlin Warschauer Straße|Warschauer Straße]]. Ang tulay ay kitang-kita sa mga pelikulang ''[[Takbo Lola Takbo|Run Lola Run]]'' at ''[[Unknown (pelikula noong 2011)|Unknown]]'' gayundin sa seryeng pantelebisyon na ''[[Berlin Station (serye sa TV)|Berlin Station]]''. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == {{Commons|Oberbaumbrücke}} * [https://web.archive.org/web/20060509063950/http://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/wanderungen/en/s4_oberbaumbruecke.shtml Artikulo ng Departamento ng Urban Development ng Senado ng Berlin] * [https://web.archive.org/web/20080128155709/http://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/ueberbruecken/en/text_19.shtml Higit pang impormasyon mula sa pinagmulan sa itaas] {{Berlin Wall}}{{Visitor attractions in Berlin}} [[Kategorya:Kasaysayan ng Berlin]] 7xtgqqi4spyz1wf0imxi8rbm2cii1pb 0 319334 1965870 2022-08-24T17:06:16Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Tulay Oberbaum]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Tulay Oberbaum]] c0qxd6i8q0nn1d7hlwgmu73zq4jdd5v 0 319335 1965874 2022-08-24T17:20:28Z Glennznl 73709 Ikinakarga sa [[Ligang Hanseatico]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT[[Ligang Hanseatico]] 68zn3ni7ti4y4oeidspy47d9otr3njs 0 319336 1965891 2022-08-25T00:09:40Z Jojit fb 38 Inilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Bagyong Emong (2009)]] sa [[Bagyong Emong]]: walang ibang Bagyong Emong dito sa Tagalog Wikipedia wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Bagyong Emong]] 3jhvc5pjy2bx4aid8m50yzsnfcz1knj 1 319337 1965893 2022-08-25T00:09:40Z Jojit fb 38 Inilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Usapan:Bagyong Emong (2009)]] sa [[Usapan:Bagyong Emong]]: walang ibang Bagyong Emong dito sa Tagalog Wikipedia wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Usapan:Bagyong Emong]] oh7f0zftnlplzok41hgnd7xgr2obxdn 0 319338 1965895 2022-08-25T00:20:00Z Jojit fb 38 Inilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Manunulat ng kasaysayan]] sa [[Mananalaysay]]: mas tamang salin dahil hindi lamang sila nagsusulat wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Mananalaysay]] 7frf1kaesc8y4m4207vqck95eu4vsvo 14 319339 1965900 2022-08-25T00:25:35Z Jojit fb 38 Bagong pahina: {{hiddencat}} wikitext text/x-wiki {{hiddencat}} mdqcre2adnm3tk2f0vjo85c3plgs38y 0 319340 1965903 2022-08-25T00:49:19Z Jojit fb 38 Ikinakarga sa [[Pangangatwiran]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[pangangatwiran]] 8p6lc2n5p3y43hztip1k1twr0xwgj40 0 319341 1965909 2022-08-25T01:22:38Z Jojit fb 38 Inilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Peryodismo]] sa [[Pamamahayag]]: mas angkop na katawagan; at disambig lamang ang target page na dalawang entry lamang wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Pamamahayag]] 9l5xp5najri1wmfd0rw7sdoiamn79b3 0 319342 1965912 2022-08-25T01:36:15Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1093784907|Kaiser Wilhelm Memorial Church]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox church|name=Kaiser Wilhelm Memorial Church|fullname=|other name=|native_name=Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche|native_name_lang=|image=Gedächtniskirche1.JPG|image_size=|alt=|caption=Ruin of the imperial church, not rebuilt as a reminder of [[World War II]] - the modern belfry was added in 1963|pushpin map=Berlin|pushpin label position=|pushpin map alt=|pushpin mapsize=|relief=|map caption=Location within Berlin|coordinates={{coord|52|30|18|N|13|20|06|E|display=title,inline}}|location=[[Breitscheidplatz]], [[Berlin]], Germany|denomination=[[Evangelical Church in Berlin, Brandenburg and Silesian Upper Lusatia]]|website={{URL|gedaechtniskirche-berlin.de}}|founded date=|founder=|dedication=|dedicated date=|consecrated date=|status=|functional status=|heritage designation=|designated date=|architect=[[Franz Heinrich Schwechten|Franz Schwechten]] (original)<br/>[[Egon Eiermann]] (current)|architectural type=|style=[[Romanesque Revival architecture|Neo-Romanesque]] (original)<br/>[[Modern architecture|Modernist]] (current)|years built=1891–1906 (original)<br/>1959–1963 (current)|groundbreaking=|completed date=|construction cost=|closed date=|demolished date=|capacity=|embedded=}} Ang '''Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo''' (sa Aleman: '''Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche''', ngunit karamihan ay kilala lamang bilang '''Gedächtniskirche''' [ɡəˈdɛçtnɪsˈkɪʁçə]) ay isang simbahang [[Protestantismo|Protestante]] na kaanib ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]], isang [[Landeskirche|rehiyonal na kinatawan]] ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya]]. Ito ay matatagpuan sa [[Berlin]] sa [[Kurfürstendamm]] sa gitna ng [[Breitscheidplatz]]. Ang orihinal na simbahan sa pook ay itinayo noong dekada 1890. Ito ay malubhang napinsala sa isang pagsalakay ng pambobomba noong 1943. Ang kasalukuyang gusali, na binubuo ng isang simbahan na may kalakip na foyer at isang hiwalay na [[Kampanaryo (arkitektura)|kampanaryo]] na may kalakip na kapilya, ay itinayo sa pagitan ng 1959 at 1963. Ang nasirang espira ng lumang simbahan ay pinanatili at ang unang palapag nito ay ginawang pang-alaalang bulwagan. Ang Pang-alaalang Simbahan ngayon ay isang sikat na tanawin ng kanlurang Berlin, at binansagan ng Berlines ''na "der hohle Zahn"'', ibig sabihin ay "ang butas na ngipin". == Mga sanggunian == === Mga tala === {{Reflist}} === Bibliograpiya ===  {{refbegin}} *{{cite book|last=Gerlach|first=Erwin|author2=translated Katherine Vanovitch|title=Berlin, Kaiser Wilhelm Memorial Church|edition=5th English|publisher=Schnell und Steiner|year=2007|location=Regensburg|isbn=978-3-7954-6079-2}} {{refend}} == Mga panlabas na link == * {{Official website|http://www.gedaechtniskirche-berlin.de/}} * [https://maps.google.com/maps?f=q&hl=en&ie=UTF8&z=18&ll=52.504934,13.334886&spn=0.001646,0.005359&t=k&om=1 Google Maps Aerial View] {{Visitor attractions in Berlin}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 37ie3q2akcs1jx7kwuwoebueu46vaq4 1965914 1965912 2022-08-25T01:48:30Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox church|name=Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo|fullname=|other name=|native_name=Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche|native_name_lang=|image=Gedächtniskirche1.JPG|image_size=|alt=|caption=Mga guho ng simbahang imperyal, hindi muling itinayo bilang pag-alala sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] - ang modernong kampanaryo ay idinagdag noong 1963|pushpin map=Berlin|pushpin label position=|pushpin map alt=|pushpin mapsize=|relief=|map caption=Kinaroroonan sa loob ng Berlin|coordinates={{coord|52|30|18|N|13|20|06|E|display=title,inline}}|location=[[Breitscheidplatz]], [[Berlin]], Alemanya|denomination=[[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]]|website={{URL|gedaechtniskirche-berlin.de}}|founded date=|founder=|dedication=|dedicated date=|consecrated date=|status=|functional status=|heritage designation=|designated date=|architect=[[Franz Heinrich Schwechten|Franz Schwechten]] (orihinal)<br/>[[Egon Eiermann]] (kasalukuyan)|architectural type=|style=[[Arkitekturang Neoromaniko|Neoromaniko]] (orihinal)<br/>[[Arkitekturang moderno|moderno]] (kasalukuyan)|years built=1891–1906 (orihinal)<br/>1959–1963 (kasalukuyan)|groundbreaking=|completed date=|construction cost=|closed date=|demolished date=|capacity=|embedded=}} Ang '''Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo''' (sa Aleman: '''Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche''', ngunit karamihan ay kilala lamang bilang '''Gedächtniskirche''' [ɡəˈdɛçtnɪsˈkɪʁçə]) ay isang simbahang [[Protestantismo|Protestante]] na kaanib ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]], isang [[Landeskirche|rehiyonal na kinatawan]] ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya]]. Ito ay matatagpuan sa [[Berlin]] sa [[Kurfürstendamm]] sa gitna ng [[Breitscheidplatz]]. Ang orihinal na simbahan sa pook ay itinayo noong dekada 1890. Ito ay malubhang napinsala sa isang pagsalakay ng pambobomba noong 1943. Ang kasalukuyang gusali, na binubuo ng isang simbahan na may kalakip na foyer at isang hiwalay na [[Kampanaryo (arkitektura)|kampanaryo]] na may kalakip na kapilya, ay itinayo sa pagitan ng 1959 at 1963. Ang nasirang espira ng lumang simbahan ay pinanatili at ang unang palapag nito ay ginawang pang-alaalang bulwagan. Ang Pang-alaalang Simbahan ngayon ay isang sikat na tanawin ng kanlurang Berlin, at binansagan ng Berlines ''na "der hohle Zahn"'', ibig sabihin ay "ang butas na ngipin". == Mga sanggunian == === Mga tala === {{Reflist}} === Bibliograpiya ===  {{refbegin}} *{{cite book|last=Gerlach|first=Erwin|author2=translated Katherine Vanovitch|title=Berlin, Kaiser Wilhelm Memorial Church|edition=5th English|publisher=Schnell und Steiner|year=2007|location=Regensburg|isbn=978-3-7954-6079-2}} {{refend}} == Mga panlabas na link == * {{Official website|http://www.gedaechtniskirche-berlin.de/}} * [https://maps.google.com/maps?f=q&hl=en&ie=UTF8&z=18&ll=52.504934,13.334886&spn=0.001646,0.005359&t=k&om=1 Google Maps Aerial View] {{Visitor attractions in Berlin}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] s5j0nj3ntzkpuuxolv1y3hy3lif040h 0 319343 1965917 2022-08-25T01:59:18Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1084827072|Evangelical Church in Berlin, Brandenburg and Silesian Upper Lusatia]]" wikitext text/x-wiki Ang '''Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana''' ({{Lang-de|Evangelische Kirche Berlin-Brandenburg-schlesische Oberlausitz}}, '''EKBO''') ay isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|Nagkakaisang Protestante]] [[Landeskirche|simbahang kinatawan]] sa [[Länder ng Alemanya|mga Estadong Aleman]] ng [[Brandeburgo]], [[Berlin]], at isang bahagi ng [[Sahonya]] (makasaysayang rehiyon ng [[Silesya]] [[Mataas na Lusacia]]). Ang luklukan ng simbahan ay nasa [[Berlin]] . Ito ay ganap na miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya]] ({{Lang-de|Evangelische Kirche in Deutschland - EKD}}), at isang simbahan ng [[Unyong Pruso ng mga Simbahan|Unyong Pruso]]. Ang pinuno ng simbahan ay obispo Dr. [[Markus Dröge]] (2010). Ang EKBO ay isa sa 20 [[Luteranismo|Luterano]], [[Calvinismo|Reformado]], at [[Iisa at nagkakaisang simbahan|Nagkakaisang simbahan]] ng EKD at ito mismo ay Nagkaisang simbahan. Ang simbahan ay may 890,654 na miyembro (Disyembre 2020<ref>[https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2020.pdf Evangelische Kirche in Deutschland – Kirchemitgliederzahlen Stand 31. Dezember 2020] EKD, November 2021</ref>) sa 1,770 parokya. Ang simbahan ay miyembro ng [[Unyon ng mga Simbahang Ebanghelika]] ({{Lang-de|Union Evangelischer Kirchen - UEK}}) at ang [[Pamayanan ng mga Simbahang Protestante sa Europa]]. Sa Berlin at [[Görlitz]] ang simbahan ay nagpapatakbo ng dalawang akademya. Ang[[Simbahan ni Santa Maria, Berlin]], ay ang simbahan ng [[Obispo (pari)|obispo]] ng EKBO kung saan ang [[Katedral ng Berlin|Berlin Cathedral]] ay nasa ilalim ng magkasanib na pangangasiwa ng lahat ng miyembrong simbahan ng UEK. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.ekbo.de Evangelical Church ng Berlin-Brandenburg-Silesian Upper Lusatia] * [http://www.ekd.de Evangelical Church sa Germany] {{Hidden Regional Churches of the EKD}} 6lkbycjlibw5rnnpdb6qgrt4qnsduco 0 319344 1965920 2022-08-25T02:10:59Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1090872120|Roman Catholic Archdiocese of Berlin]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox diocese|jurisdiction=Arkidiyosesis<!-- Type of jurisdiction: i.e. Diocese or Archdiocese -->|name=Berlin|latin=Archidioecesis Berolinensis|local=Erzbistum Berlin<!-- Name in the native language -->|image=|image_size=|image_alt=|caption=|country={{flag|Germany}}|territory=|province=Berlin|deaneries=|coordinates=<!-- Use {{coord}} --> <!---- Statistics ---->|area_km2=28,962<!-- Area in square kilometers, automatically converted -->|population=5,934,909|population_as_of=2019|catholics=412,700|catholics_percent=7|parishes=103|churches=<!-- Number of churches in the diocese -->|congregations=<!-- Number of congregations in the diocese -->|schools=<!-- Number of church supported schools in the diocese -->|members=<!-- Number of members in the diocese --> <!---- Information ---->|denomination=[[Catholic Church|Katolika]]|rite=[[Ritong Romano]]|established=Agosto 13, 1930|cathedral=[[Katedral ni Santa Eduvigis]]|cocathedral=|patron=[[Eduvigis ng Andechs|Santa Eduvigis ng Andechs]]<br>[[Otto ng Bamberg|San Otto ng Bamberg]]<br>[[San Pedro Apostol]]|priests=<!-- Number of priests in the diocese --> <!---- Current leadership ---->|pope={{Incumbent pope}} <!-- DO NOT CHANGE. This will update the Popes Automatically as they change -->|bishop=Arsobispo [[Heiner Koch]]|bishop_title=Arsobispo|coadjutor=|suffragans=|auxiliary_bishops=[[Matthias Heinrich]]|apostolic_admin=|vicar_general=Thomas Przytarski|episcopal_vicar=|emeritus_bishops=[[Wolfgang Weider]] <!---- Map ---->|map=Karte Erzbistum Berlin.png|map_size=|map_alt=|map_caption=<!---- Website ---->|website={{Official website|https://www.erzbistumberlin.de/|erzbistumberlin.de}}|footnotes=}} [[Talaksan:Berlin_Bebelplatz_asv2018-05_img1.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Berlin_Bebelplatz_asv2018-05_img1.jpg/220px-Berlin_Bebelplatz_asv2018-05_img1.jpg|thumb| [[Katedral ni Santa Eduvigis]]]] Ang '''Arkidiyosesis ng Berlin''' ay isang [[simbahang Latin]] na teritoryo o [[Diyosesis|arkidiyosesis]] ng [[Simbahang Katolikong Romano|Simbahang Katoliko]] sa [[Alemanya]]. Ang [[Luklukang episkopal|luklukang arsoepiskopal]] ay nasa [[Berlin]], na ang teritoryo ng arkidiyosesis ay umaabot sa Hilagang-silangang Alemanya. Noong 2004, ang arkidiyosesis ay mayroong 386,279 na Katoliko mula sa populasyon ng Berlin, karamihan sa [[Brandeburgo]] (maliban sa timog-silangang sulok nito, makasaysayang [[Mababang Lusacia]]) at [[Kanlurang Pomerania|Hither Pomerania]], i.&nbsp;e. ang Aleman na bahagi ng Pomerania. Nangangahulugan ito na mahigit 6% ng populasyon sa lugar na ito ay Romano Katoliko. Mayroong 122 parokya sa arkidiyosesis. Ang kasalukuyang arsobispo ay si Heiner Koch, dating Obispo ng Dresden, na itinalaga ni [[Papa Francisco]] noong Lunes, Hunyo 8, 2015, upang palitan si [[Rainer Maria Woelki|Rainer Maria Cardinal Woelki]], na naunang hinirang na [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Colonia|Arsobispo ng Colonia]]. == Mga sanggunian == {{Reflist|30em}} == Karagdagang pagbabasa == * {{cite book|first1=Waltraud|last1=Bilger|first2=Dieter|last2=Hanky|title=Erzbistum Berlin 1930–1996: Daten, Fakten, Zahlen|edition=2nd, revised and ext.|location=Berlin|publisher=Pressestelle des Erzbistums Berlin|year=1997}}  * Vol. 1: Die äußere Entwicklung; vol. 2: Die innere Entwicklung. {{Hierarchy of the Catholic Church in Germany}}{{Dioceses in Germany|state=collapsed}}{{Authority control}} [[Kategorya:Official website different in Wikidata and Wikipedia]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Latin]] rsxtqo59uxa3fzdpih02lcdnr6040sr 0 319345 1965923 2022-08-25T02:15:41Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Ladryilyong Gotiko]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ladryilyong Gotiko]] i02brywe5fxvkfhc0afc14pbtvkj5st 1965924 1965923 2022-08-25T02:16:09Z Ryomaandres 8044 Changed redirect target from [[Ladryilyong Gotiko]] to [[Ladrilyong Gotiko]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ladrilyong Gotiko]] 2dhxz80ditagzevklgw9g1d6nzk0av6 0 319346 1965930 2022-08-25T02:22:21Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1097227366|Kreuzberg]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Kreuzberg|name_local=|image_photo=Tempelhofer Ufer B-Kreuzberg 06-2017 img2.jpg|image_caption=Aerial photo|type=Quarter|City=Berlin|image_coa=Coat_of_arms_de-be_kreuzberg_1956.png|coordinates={{coord|52|29|15|N|13|23|00|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Friedrichshain-Kreuzberg|divisions=[[Kreuzberg#Subdivision|2 zones]]|mayor=|elevation=52|area=10.4|population=153135|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 0202) 10961, 10963, 10965, 10967, 10997, 10999, 10969|area_code=|licence=B|year=1920|plantext=Location of Kreuzberg in Friedrichshain-Kreuzberg and Berlin|image_plan=Berlin Friedrichshain-Kreuzberg Kreuzberg.png|website=}} Ang '''Kreuzberg''' ({{IPA-de|ˈkʁɔʏtsbɛʁk|-|De-Kreuzberg.ogg}}) ay isang distrito ng [[Berlin]], Alemanya. Ito ay bahagi ng boro ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] na matatagpuan sa timog ng [[Mitte (lokalidad)|Mitte]].<ref>{{Cite news |last=Wosnitza |first=Regine |date=13 April 2003 |title=Berlin on its wild site |work=Time |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,901030421-443145,00.html |url-status=dead |access-date=21 March 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121023084212/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,901030421-443145,00.html |archive-date=23 October 2012}}</ref> Noong panahon ng [[Digmaang Malamig]], isa ito sa mga pinakamahihirap na lugar ng Kanlurang Berlin, ngunit mula noong [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990 ay naging mas [[Hentripikasyon|hentripikado]] ito at kilala sa eksenang pansining nito.<ref>{{Cite web |title=Kreuzberg |url=http://www2.tu-berlin.de/fb2/sozpaed/tps/kreuzber.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080206214927/http://www2.tu-berlin.de/fb2/sozpaed/tps/kreuzber.html |archive-date=6 February 2008}}</ref><ref>{{Cite news |date=30 June 2007 |title=Berlin's culture club - CNN.com |work=CNN |url=http://www.cnn.com/2007/TRAVEL/DESTINATIONS/06/01/berlin.culture/index.html}}</ref><ref>{{Cite web |title=Kreuzbergs Retter : Textarchiv : Berliner Zeitung Archiv |url=http://www.berlinonline.de/berliner-zeitung/archiv/.bin/dump.fcgi/2007/1027/magazin/0002/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090503105841/http://www.berlinonline.de/berliner-zeitung/archiv/.bin/dump.fcgi/2007/1027/magazin/0002/ |archive-date=3 May 2009}}</ref> Ang boro ay kilala sa malaking porsyento ng mga imigrante at mga inapo ng mga imigrante, na marami sa kanila ay may [[Mga Turko sa Alemanya|lahing Turko]]. Noong 2006, 31.6% ng mga naninirahan sa Kreuzberg ay walang pagkamamamayang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Verband Berlin-Brandenburgischer Wohnungsunternehmen e.V |url=http://web1.bbu.de/publicity/bbu/internet.nsf/index/de_nachrichtenpool.htm?OpenDocument&50BC6CB63623F96BC12571EE00357CB3 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120210180126/http://web1.bbu.de/publicity/bbu/internet.nsf/index/de_nachrichtenpool.htm?OpenDocument&50BC6CB63623F96BC12571EE00357CB3 |archive-date=10 February 2012 |access-date=20 January 2012 |publisher=Web1.bbu.de}}</ref> Ang Kreuzberg ay kilala sa magkakaibang kultural na buhay at pang-eksperimentong alternatibong pamumuhay,<ref>{{Cite web |title=Friedrichshain-Kreuzberg |url=https://www.visitberlin.de/en/districts/friedrichshain-kreuzberg |access-date=27 November 2019 |website=www.visitberlin.de |language=en}}</ref> at isang kaakit-akit na lugar para sa marami, gayunpaman, ang ilang bahagi ng distrito ay nailalarawan pa rin ng mas mataas na antas ng kawalan ng trabaho. Ang tradisyon ng [[kontrakultura]] ng Kreuzberg ay humantong sa isang [[Pluralidad (pagboto)|mayorya]] ng mga boto para sa [[Alliance 90/The Greens|Luntiang Partido]], na kakaiba sa lahat ng mga boro ng Berlin. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == {{Commons category|Berlin-Kreuzberg|Kreuzberg}} * [http://www.friedrichshain-kreuzberg.de/ friedrichshain-kreuzberg.de], ang website ng pinagsamang borough {{In lang|de}} * [https://web.archive.org/web/20120419112335/http://www.karneval-berlin.de/de/english.175.html Carnival of Cultures] {{In lang|en}} {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] aeb3fxo5z659o4ss1zjtu39krioskjp 1965936 1965930 2022-08-25T02:23:38Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1097227366|Kreuzberg]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Kreuzberg|name_local=|image_photo=Tempelhofer Ufer B-Kreuzberg 06-2017 img2.jpg|image_caption=Aerial photo|type=Quarter|City=Berlin|image_coa=Coat_of_arms_de-be_kreuzberg_1956.png|coordinates={{coord|52|29|15|N|13|23|00|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Friedrichshain-Kreuzberg|divisions=[[Kreuzberg#Subdivision|2 zones]]|mayor=|elevation=52|area=10.4|population=153135|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 0202) 10961, 10963, 10965, 10967, 10997, 10999, 10969|area_code=|licence=B|year=1920|plantext=Location of Kreuzberg in Friedrichshain-Kreuzberg and Berlin|image_plan=Berlin Friedrichshain-Kreuzberg Kreuzberg.png|website=}} Ang '''Kreuzberg''' ({{IPA-de|ˈkʁɔʏtsbɛʁk|-|De-Kreuzberg.ogg}}) ay isang distrito ng [[Berlin]], Alemanya. Ito ay bahagi ng boro ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] na matatagpuan sa timog ng [[Mitte (lokalidad)|Mitte]].<ref>{{Cite news |last=Wosnitza |first=Regine |date=13 April 2003 |title=Berlin on its wild site |work=Time |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,901030421-443145,00.html |url-status=dead |access-date=21 March 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121023084212/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,901030421-443145,00.html |archive-date=23 October 2012}}</ref> Noong panahon ng [[Digmaang Malamig]], isa ito sa mga pinakamahihirap na lugar ng Kanlurang Berlin, ngunit mula noong [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990 ay naging mas [[Hentripikasyon|hentripikado]] ito at kilala sa eksenang pansining nito.<ref>{{Cite web |title=Kreuzberg |url=http://www2.tu-berlin.de/fb2/sozpaed/tps/kreuzber.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080206214927/http://www2.tu-berlin.de/fb2/sozpaed/tps/kreuzber.html |archive-date=6 February 2008}}</ref><ref>{{Cite news |date=30 June 2007 |title=Berlin's culture club - CNN.com |work=CNN |url=http://www.cnn.com/2007/TRAVEL/DESTINATIONS/06/01/berlin.culture/index.html}}</ref><ref>{{Cite web |title=Kreuzbergs Retter : Textarchiv : Berliner Zeitung Archiv |url=http://www.berlinonline.de/berliner-zeitung/archiv/.bin/dump.fcgi/2007/1027/magazin/0002/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090503105841/http://www.berlinonline.de/berliner-zeitung/archiv/.bin/dump.fcgi/2007/1027/magazin/0002/ |archive-date=3 May 2009}}</ref> Ang boro ay kilala sa malaking porsyento ng mga imigrante at mga inapo ng mga imigrante, na marami sa kanila ay may [[Mga Turko sa Alemanya|lahing Turko]]. Noong 2006, 31.6% ng mga naninirahan sa Kreuzberg ay walang pagkamamamayang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Verband Berlin-Brandenburgischer Wohnungsunternehmen e.V |url=http://web1.bbu.de/publicity/bbu/internet.nsf/index/de_nachrichtenpool.htm?OpenDocument&50BC6CB63623F96BC12571EE00357CB3 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120210180126/http://web1.bbu.de/publicity/bbu/internet.nsf/index/de_nachrichtenpool.htm?OpenDocument&50BC6CB63623F96BC12571EE00357CB3 |archive-date=10 February 2012 |access-date=20 January 2012 |publisher=Web1.bbu.de}}</ref> Ang Kreuzberg ay kilala sa magkakaibang kultural na buhay at pang-eksperimentong alternatibong pamumuhay,<ref>{{Cite web |title=Friedrichshain-Kreuzberg |url=https://www.visitberlin.de/en/districts/friedrichshain-kreuzberg |access-date=27 November 2019 |website=www.visitberlin.de |language=en}}</ref> at isang kaakit-akit na lugar para sa marami, gayunpaman, ang ilang bahagi ng distrito ay nailalarawan pa rin ng mas mataas na antas ng kawalan ng trabaho. Ang tradisyon ng [[kontrakultura]] ng Kreuzberg ay humantong sa isang [[Pluralidad (pagboto)|mayorya]] ng mga boto para sa [[Alliance 90/The Greens|Luntiang Partido]], na kakaiba sa lahat ng mga boro ng Berlin. == Mga sanggunian == <references group="" responsive="1"></references> == Mga panlabas na link == {{Commons category|Berlin-Kreuzberg|Kreuzberg}} * [http://www.friedrichshain-kreuzberg.de/ friedrichshain-kreuzberg.de], ang website ng pinagsamang borough {{In lang|de}} * [https://web.archive.org/web/20120419112335/http://www.karneval-berlin.de/de/english.175.html Carnival of Cultures] {{In lang|en}} {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] s2uklhv22d8s9l69yxbbc54dodbdake 1965938 1965936 2022-08-25T02:24:30Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Kreuzberg|name_local=|image_photo=Tempelhofer Ufer B-Kreuzberg 06-2017 img2.jpg|image_caption=Tanawing panghimpapawid|type=Kuwarto|City=Berlin|image_coa=Coat_of_arms_de-be_kreuzberg_1956.png|coordinates={{coord|52|29|15|N|13|23|00|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Friedrichshain-Kreuzberg|divisions=[[Kreuzberg#Subdivision|2 sona]]|mayor=|elevation=52|area=10.4|population=153135|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 0202) 10961, 10963, 10965, 10967, 10997, 10999, 10969|area_code=|licence=B|year=1920|plantext=Kinaroroonan ng Kreuzberg sa Friedrichshain-Kreuzberg at Berlin|image_plan=Berlin Friedrichshain-Kreuzberg Kreuzberg.png|website=}} Ang '''Kreuzberg''' ({{IPA-de|ˈkʁɔʏtsbɛʁk|-|De-Kreuzberg.ogg}}) ay isang distrito ng [[Berlin]], Alemanya. Ito ay bahagi ng boro ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] na matatagpuan sa timog ng [[Mitte (lokalidad)|Mitte]].<ref>{{Cite news |last=Wosnitza |first=Regine |date=13 April 2003 |title=Berlin on its wild site |work=Time |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,901030421-443145,00.html |url-status=dead |access-date=21 March 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121023084212/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,901030421-443145,00.html |archive-date=23 October 2012}}</ref> Noong panahon ng [[Digmaang Malamig]], isa ito sa mga pinakamahihirap na lugar ng Kanlurang Berlin, ngunit mula noong [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990 ay naging mas [[Hentripikasyon|hentripikado]] ito at kilala sa eksenang pansining nito.<ref>{{Cite web |title=Kreuzberg |url=http://www2.tu-berlin.de/fb2/sozpaed/tps/kreuzber.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080206214927/http://www2.tu-berlin.de/fb2/sozpaed/tps/kreuzber.html |archive-date=6 February 2008}}</ref><ref>{{Cite news |date=30 June 2007 |title=Berlin's culture club - CNN.com |work=CNN |url=http://www.cnn.com/2007/TRAVEL/DESTINATIONS/06/01/berlin.culture/index.html}}</ref><ref>{{Cite web |title=Kreuzbergs Retter : Textarchiv : Berliner Zeitung Archiv |url=http://www.berlinonline.de/berliner-zeitung/archiv/.bin/dump.fcgi/2007/1027/magazin/0002/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090503105841/http://www.berlinonline.de/berliner-zeitung/archiv/.bin/dump.fcgi/2007/1027/magazin/0002/ |archive-date=3 May 2009}}</ref> Ang boro ay kilala sa malaking porsyento ng mga imigrante at mga inapo ng mga imigrante, na marami sa kanila ay may [[Mga Turko sa Alemanya|lahing Turko]]. Noong 2006, 31.6% ng mga naninirahan sa Kreuzberg ay walang pagkamamamayang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Verband Berlin-Brandenburgischer Wohnungsunternehmen e.V |url=http://web1.bbu.de/publicity/bbu/internet.nsf/index/de_nachrichtenpool.htm?OpenDocument&50BC6CB63623F96BC12571EE00357CB3 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120210180126/http://web1.bbu.de/publicity/bbu/internet.nsf/index/de_nachrichtenpool.htm?OpenDocument&50BC6CB63623F96BC12571EE00357CB3 |archive-date=10 February 2012 |access-date=20 January 2012 |publisher=Web1.bbu.de}}</ref> Ang Kreuzberg ay kilala sa magkakaibang kultural na buhay at pang-eksperimentong alternatibong pamumuhay,<ref>{{Cite web |title=Friedrichshain-Kreuzberg |url=https://www.visitberlin.de/en/districts/friedrichshain-kreuzberg |access-date=27 November 2019 |website=www.visitberlin.de |language=en}}</ref> at isang kaakit-akit na lugar para sa marami, gayunpaman, ang ilang bahagi ng distrito ay nailalarawan pa rin ng mas mataas na antas ng kawalan ng trabaho. Ang tradisyon ng [[kontrakultura]] ng Kreuzberg ay humantong sa isang [[Pluralidad (pagboto)|mayorya]] ng mga boto para sa [[Alliance 90/The Greens|Luntiang Partido]], na kakaiba sa lahat ng mga boro ng Berlin. == Mga sanggunian == <references group="" responsive="1"></references> == Mga panlabas na link == {{Commons category|Berlin-Kreuzberg|Kreuzberg}} * [http://www.friedrichshain-kreuzberg.de/ friedrichshain-kreuzberg.de], ang website ng pinagsamang borough {{In lang|de}} * [https://web.archive.org/web/20120419112335/http://www.karneval-berlin.de/de/english.175.html Carnival of Cultures] {{In lang|en}} {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 2sohcgxi833i08tn5a1f9zenptast0t 0 319347 1965932 2022-08-25T02:22:31Z Jojit fb 38 Inilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Prehistorikong kasaysayan]] sa [[Prehistorya]]: kaya prehistory, meaning walang pang kasaysayan wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Prehistorya]] pojtigb3m080syppapm1jorqgc1w04z 1 319348 1965934 2022-08-25T02:22:31Z Jojit fb 38 Inilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Usapan:Prehistorikong kasaysayan]] sa [[Usapan:Prehistorya]]: kaya prehistory, meaning walang pang kasaysayan wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Usapan:Prehistorya]] otmy4xonn95f4v1ekby3nnuy507tz6p 0 319349 1965939 2022-08-25T02:24:54Z Jojit fb 38 Ikinakarga sa [[Mananalaysay]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Mananalaysay]] 7frf1kaesc8y4m4207vqck95eu4vsvo 0 319350 1965979 2022-08-25T03:00:01Z Jojit fb 38 Nilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Angry Birds (larong bidyo)]] sa [[Angry Birds]] mula sa redirect: walang ibang angry birds sa tl wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Angry Birds]] t9dur8bol74iahpuy4nrsgrihayniff 0 319351 1965994 2022-08-25T04:58:30Z GinawaSaHapon 102500 Inilipat ni GinawaSaHapon ang pahinang [[Computer programming]] sa [[Pagpoprograma sa kompyuter]]: Sinalin ang pamagat. wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Pagpoprograma sa kompyuter]] g3pql1j4p5gyg7uu12finxwxw5aeja8 0 319352 1965997 2022-08-25T05:26:52Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1102947693|Lichtenberg]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Lichtenberg|name_local=|image_photo=|image_caption=|type=Borough|City=Berlin|Town=|image_flag=Flag of Lichtenberg District.gif|image_coa=Coat of arms of borough Lichtenberg.svg|coordinates={{coord|52|32|N|13|30|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=|divisions=10 localities|_office=|Bürgermeistertitel=|mayor=Michael Grunst|party=Left|elevation=|area=52.30|population=296837|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=|area_code=|licence=B|free_2=|free_2_txt=|year=|plantext=Location of Lichtenberg in Berlin|image_plan=Berlin Bezirk Lichtenberg (labeled).svg|website=[https://web.archive.org/web/20080130000158/http://www.berlin.de/ba-lichtenberg/englisch/index_e.html Official homepage]}} Ang '''Lichtenberg''' ({{IPA-de|ˈlɪçtn̩ˌbɛʁk|lang|De-Lichtenberg.ogg}}) ay ang ikalabing-isang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] ng [[Berlin]], [[Alemanya]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|2001 na repormang administratibo ng Berlin,]] ipinaloob nito ang dating borough ng [[Hohenschönhausen]]. == Mga pagkakahati == [[Talaksan:Berlin_Lichtenberg.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Berlin_Lichtenberg.svg/220px-Berlin_Lichtenberg.svg.png|left|thumb| Mga pagkakahati ng Lichtenberg]] Ang Lichtenberg ay nahahati sa 10 lokalidad: {| class="wikitable sortable" | align="center" |'''Lokalidad''' | align="center" | '''Lugar'''<br />(km²) | align="center" | '''Mga naninirahan'''<br /> <small>Hunyo 30, 2008</small> | align="center" | '''Densidad'''<br />(mga naninirahan/km²) |- | 1101 [[Friedrichsfelde]] | align="center" | 5.8 | align="center" | 50,010 | align="center" | 8,622 |- | 1102 [[Karlshorst]] | align="center" | 6.6 | align="center" | 21,057 | align="center" | 3,190 |- | 1103 [[Lichtenberg (lokalidad)|Lichtenberg]] | align="center" | 7.33 | align="center" | 32,295 | align="center" | 4,406 |- | 1104 [[Falkenberg (Berlin)|Falkenberg]] | align="center" | 3.0 | align="center" | 1,164 | align="center" | 388 |- | 1106 [[Malchow (Berlin)|Malchow]] | align="center" | 3.0 | align="center" | 450 | align="center" | 150 |- | 1107 [[Wartenberg (Berlin)|Wartenberg]] | align="center" | 5.31 | align="center" | 2,433 | align="center" | 458 |- | 1109 [[Neu-Hohenschönhausen]] | align="center" | 5.32 | align="center" | 53,698 | align="center" | 10,094 |- | 1110 [[Alt-Hohenschönhausen]] | align="center" | 10.0 | align="center" | 41,780 | align="center" | 4,178 |- | 1111 [[Fennpfuhl]] | align="center" | 1.75 | align="center" | 30,932 | align="center" | 17,675 |- | 1112 [[Rummelsburg]] | align="center" | 4.16 | align="center" | 17,567 | align="center" | 4,223 |} == Kasaysayan == Ang makasaysayang nayon ng Lichtenberg kasama ang kalapit na [[Friedrichsfelde]], [[Karlshorst]], [[Marzahn]], [[Biesdorf (Berlin)|Biesdorf]], [[Hellersdorf]], [[Kaulsdorf (Berlin)|Kaulsdorf]], at [[Mahlsdorf]] ay isinama bilang ika-17 boro ng Berlin ng 1920 [[Kautusan ng Kalakhang Berlin]]. == Kakambal na bayan – kinakapatid na lungsod == Ang Lichtenberg ay [[Kinakapatid na lungsod|kakambal]] sa: <ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaft – Lichtenberg pflegt Partnerschaften |url=https://www.berlin.de/ba-lichtenberg/ueber-den-bezirk/partnerstaedte/ |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |publisher=Berlin |language=de}}</ref>  {{div col|colwidth=25em}} *{{flagicon|POL}} [[Białołęka|Białołęka (Barsobya)]], Polonya (2000) *{{flagicon|POL}} [[Kondado ng Hajnówka]], Polonya (2001) *{{flagicon|VIE}} [[Distrito ng Hoàn Kiếm|Hoàn Kiếm (Hanoi)]], Biyetnam (2015) *{{flagicon|LTU}} [[Distritong Munisipalidad ng Jurbarkas|Jurbarkas]], Litwanya (2003) *{{flagicon|RUS}} [[Kaliningrad Oblast]], Rusya (2001) *{{flagicon|MOZ}} [[KaMubukwana|KaMubukwana (Maputo)]], Mozambique (1995) *{{flagicon|AUT}} [[Margareten|Margareten (Viena)]], Austria (2015) {{div col end}} == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * {{Cite NIE|wstitle=Lichtenberg|year=1905|short=x}}  * {{Cite EB1911|wstitle=Lichtenberg|short=x}}  * [https://web.archive.org/web/20080130000158/http://www.berlin.de/ba-lichtenberg/englisch/index_e.html Official homepage] * [https://web.archive.org/web/20080213024831/http://www.berlin.de/english/ Official homepage of Berlin] * [http://www.lichtenberg-in-berlin.de Event- und Informationportal of Berlin Lichtenberg] {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga Distrito ng Berlin]] [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] rj76s67qfm3pmmtdx7sbv1v2pdzdie3 1965998 1965997 2022-08-25T05:29:42Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Lichtenberg|name_local=|image_photo=|image_caption=|type=Boro|City=Berlin|Town=|image_flag=Flag of Lichtenberg District.gif|image_coa=Coat of arms of borough Lichtenberg.svg|coordinates={{coord|52|32|N|13|30|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=|divisions=10 lokalidad|_office=|Bürgermeistertitel=|mayor=Michael Grunst|party=Left|elevation=|area=52.30|population=296837|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=|area_code=|licence=B|free_2=|free_2_txt=|year=|plantext=Kinaroroonan ng Lichtenberg sa Berlin|image_plan=Berlin Bezirk Lichtenberg (labeled).svg|website=[https://web.archive.org/web/20080130000158/http://www.berlin.de/ba-lichtenberg/englisch/index_e.html Opisyal na homepage]}} Ang '''Lichtenberg''' ({{IPA-de|ˈlɪçtn̩ˌbɛʁk|lang|De-Lichtenberg.ogg}}) ay ang ikalabing-isang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] ng [[Berlin]], [[Alemanya]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|2001 na repormang administratibo ng Berlin,]] ipinaloob nito ang dating borough ng [[Hohenschönhausen]]. == Mga pagkakahati == [[Talaksan:Berlin_Lichtenberg.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Berlin_Lichtenberg.svg/220px-Berlin_Lichtenberg.svg.png|left|thumb| Mga pagkakahati ng Lichtenberg]] Ang Lichtenberg ay nahahati sa 10 lokalidad: {| class="wikitable sortable" | align="center" |'''Lokalidad''' | align="center" | '''Lugar'''<br />(km²) | align="center" | '''Mga naninirahan'''<br /> <small>Hunyo 30, 2008</small> | align="center" | '''Densidad'''<br />(mga naninirahan/km²) |- | 1101 [[Friedrichsfelde]] | align="center" | 5.8 | align="center" | 50,010 | align="center" | 8,622 |- | 1102 [[Karlshorst]] | align="center" | 6.6 | align="center" | 21,057 | align="center" | 3,190 |- | 1103 [[Lichtenberg (lokalidad)|Lichtenberg]] | align="center" | 7.33 | align="center" | 32,295 | align="center" | 4,406 |- | 1104 [[Falkenberg (Berlin)|Falkenberg]] | align="center" | 3.0 | align="center" | 1,164 | align="center" | 388 |- | 1106 [[Malchow (Berlin)|Malchow]] | align="center" | 3.0 | align="center" | 450 | align="center" | 150 |- | 1107 [[Wartenberg (Berlin)|Wartenberg]] | align="center" | 5.31 | align="center" | 2,433 | align="center" | 458 |- | 1109 [[Neu-Hohenschönhausen]] | align="center" | 5.32 | align="center" | 53,698 | align="center" | 10,094 |- | 1110 [[Alt-Hohenschönhausen]] | align="center" | 10.0 | align="center" | 41,780 | align="center" | 4,178 |- | 1111 [[Fennpfuhl]] | align="center" | 1.75 | align="center" | 30,932 | align="center" | 17,675 |- | 1112 [[Rummelsburg]] | align="center" | 4.16 | align="center" | 17,567 | align="center" | 4,223 |} == Kasaysayan == Ang makasaysayang nayon ng Lichtenberg kasama ang kalapit na [[Friedrichsfelde]], [[Karlshorst]], [[Marzahn]], [[Biesdorf (Berlin)|Biesdorf]], [[Hellersdorf]], [[Kaulsdorf (Berlin)|Kaulsdorf]], at [[Mahlsdorf]] ay isinama bilang ika-17 boro ng Berlin ng 1920 [[Kautusan ng Kalakhang Berlin]]. == Kakambal na bayan – kinakapatid na lungsod == Ang Lichtenberg ay [[Kinakapatid na lungsod|kakambal]] sa: <ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaft – Lichtenberg pflegt Partnerschaften |url=https://www.berlin.de/ba-lichtenberg/ueber-den-bezirk/partnerstaedte/ |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |publisher=Berlin |language=de}}</ref>  {{div col|colwidth=25em}} *{{flagicon|POL}} [[Białołęka|Białołęka (Barsobya)]], Polonya (2000) *{{flagicon|POL}} [[Kondado ng Hajnówka]], Polonya (2001) *{{flagicon|VIE}} [[Distrito ng Hoàn Kiếm|Hoàn Kiếm (Hanoi)]], Biyetnam (2015) *{{flagicon|LTU}} [[Distritong Munisipalidad ng Jurbarkas|Jurbarkas]], Litwanya (2003) *{{flagicon|RUS}} [[Kaliningrad Oblast]], Rusya (2001) *{{flagicon|MOZ}} [[KaMubukwana|KaMubukwana (Maputo)]], Mozambique (1995) *{{flagicon|AUT}} [[Margareten|Margareten (Viena)]], Austria (2015) {{div col end}} == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * {{Cite NIE|wstitle=Lichtenberg|year=1905|short=x}}  * {{Cite EB1911|wstitle=Lichtenberg|short=x}}  * [https://web.archive.org/web/20080130000158/http://www.berlin.de/ba-lichtenberg/englisch/index_e.html Official homepage] * [https://web.archive.org/web/20080213024831/http://www.berlin.de/english/ Official homepage of Berlin] * [http://www.lichtenberg-in-berlin.de Event- und Informationportal of Berlin Lichtenberg] {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga Distrito ng Berlin]] [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] p3nn2t2ks2bc9evl3sszj03nxirbar9 1965999 1965998 2022-08-25T05:31:34Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Lichtenberg|name_local=|image_photo=|image_caption=|type=Boro|City=Berlin|Town=|image_flag=Flag of Lichtenberg District.gif|image_coa=Coat of arms of borough Lichtenberg.svg|coordinates={{coord|52|32|N|13|30|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=|divisions=10 lokalidad|_office=|Bürgermeistertitel=|mayor=Michael Grunst|party=Left|elevation=|area=52.30|population=296837|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=|area_code=|licence=B|free_2=|free_2_txt=|year=|plantext=Kinaroroonan ng Lichtenberg sa Berlin|image_plan=Berlin Bezirk Lichtenberg (labeled).svg|website=[https://web.archive.org/web/20080130000158/http://www.berlin.de/ba-lichtenberg/englisch/index_e.html Opisyal na homepage]}} Ang '''Lichtenberg''' ({{IPA-de|ˈlɪçtn̩ˌbɛʁk|lang|De-Lichtenberg.ogg}}) ay ang ikalabing-isang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] ng [[Berlin]], [[Alemanya]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|2001 na repormang administratibo ng Berlin,]] ipinaloob nito ang dating boro ng [[Hohenschönhausen]]. == Mga pagkakahati == [[Talaksan:Berlin_Lichtenberg.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Berlin_Lichtenberg.svg/220px-Berlin_Lichtenberg.svg.png|left|thumb| Mga pagkakahati ng Lichtenberg]] Ang Lichtenberg ay nahahati sa 10 lokalidad: {| class="wikitable sortable" | align="center" |'''Lokalidad''' | align="center" | '''Lugar'''<br />(km²) | align="center" | '''Mga naninirahan'''<br /> <small>Hunyo 30, 2008</small> | align="center" | '''Densidad'''<br />(mga naninirahan/km²) |- | 1101 [[Friedrichsfelde]] | align="center" | 5.8 | align="center" | 50,010 | align="center" | 8,622 |- | 1102 [[Karlshorst]] | align="center" | 6.6 | align="center" | 21,057 | align="center" | 3,190 |- | 1103 [[Lichtenberg (lokalidad)|Lichtenberg]] | align="center" | 7.33 | align="center" | 32,295 | align="center" | 4,406 |- | 1104 [[Falkenberg (Berlin)|Falkenberg]] | align="center" | 3.0 | align="center" | 1,164 | align="center" | 388 |- | 1106 [[Malchow (Berlin)|Malchow]] | align="center" | 3.0 | align="center" | 450 | align="center" | 150 |- | 1107 [[Wartenberg (Berlin)|Wartenberg]] | align="center" | 5.31 | align="center" | 2,433 | align="center" | 458 |- | 1109 [[Neu-Hohenschönhausen]] | align="center" | 5.32 | align="center" | 53,698 | align="center" | 10,094 |- | 1110 [[Alt-Hohenschönhausen]] | align="center" | 10.0 | align="center" | 41,780 | align="center" | 4,178 |- | 1111 [[Fennpfuhl]] | align="center" | 1.75 | align="center" | 30,932 | align="center" | 17,675 |- | 1112 [[Rummelsburg]] | align="center" | 4.16 | align="center" | 17,567 | align="center" | 4,223 |} == Kasaysayan == Ang makasaysayang nayon ng Lichtenberg kasama ang kalapit na [[Friedrichsfelde]], [[Karlshorst]], [[Marzahn]], [[Biesdorf (Berlin)|Biesdorf]], [[Hellersdorf]], [[Kaulsdorf (Berlin)|Kaulsdorf]], at [[Mahlsdorf]] ay isinama bilang ika-17 boro ng Berlin ng 1920 [[Kautusan ng Kalakhang Berlin]]. == Kakambal na bayan – kinakapatid na lungsod == Ang Lichtenberg ay [[Kinakapatid na lungsod|kakambal]] sa: <ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaft – Lichtenberg pflegt Partnerschaften |url=https://www.berlin.de/ba-lichtenberg/ueber-den-bezirk/partnerstaedte/ |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |publisher=Berlin |language=de}}</ref>  {{div col|colwidth=25em}} *{{flagicon|POL}} [[Białołęka|Białołęka (Barsobya)]], Polonya (2000) *{{flagicon|POL}} [[Kondado ng Hajnówka]], Polonya (2001) *{{flagicon|VIE}} [[Distrito ng Hoàn Kiếm|Hoàn Kiếm (Hanoi)]], Biyetnam (2015) *{{flagicon|LTU}} [[Distritong Munisipalidad ng Jurbarkas|Jurbarkas]], Litwanya (2003) *{{flagicon|RUS}} [[Kaliningrad Oblast]], Rusya (2001) *{{flagicon|MOZ}} [[KaMubukwana|KaMubukwana (Maputo)]], Mozambique (1995) *{{flagicon|AUT}} [[Margareten|Margareten (Viena)]], Austria (2015) {{div col end}} == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * {{Cite NIE|wstitle=Lichtenberg|year=1905|short=x}}  * {{Cite EB1911|wstitle=Lichtenberg|short=x}}  * [https://web.archive.org/web/20080130000158/http://www.berlin.de/ba-lichtenberg/englisch/index_e.html Official homepage] * [https://web.archive.org/web/20080213024831/http://www.berlin.de/english/ Official homepage of Berlin] * [http://www.lichtenberg-in-berlin.de Event- und Informationportal of Berlin Lichtenberg] {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga Distrito ng Berlin]] [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 325ktgna7rsgk3ldn0evm1zx73a0syt 0 319353 1966004 2022-08-25T06:04:31Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1030331686|Müggelberge]]" wikitext text/x-wiki Ang '''Müggelberge''' (na dating tinatawag ding ''Müggelsberge'' ) ay isang makahoy na linya ng mga burol na may taas na hanggang 114.7 m sa itaas sea level (NHN)<ref name="hoehe">Catrin Gottschalk, Vermessungsamt Treptow-Köpenick: ''{{Cite web |title=Johann Jacob Baeyer oder Wie hoch sind die Müggelberge wirklich? |url=http://www.berlin.de/ba-treptow-koepenick/aktuelles/rathausnachrichten5.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110208210850/http://www.berlin.de/ba-treptow-koepenick/aktuelles/rathausnachrichten5.html |archive-date=February 8, 2011 |access-date=2007-01-15}}'' In: Bezirksamt Treptow-Köpenick von Berlin (publ.): ''Rathaus Journal Treptow-Köpenick'', 11/2006, p. 5.</ref> sa timog-silangan ng kuwarto ng [[Treptow-Köpenick]] ng [[Berlin]]. Ang mga ito ay pinangungunahan ng Kleiner Müggelberg (88.3&nbsp;m) at Großer Müggelberg (114.7&nbsp;m). Ang ''Müggelberge ay'' sumasaklaw sa isang lugar na humigit-kumulang pitong kilometro kuwadrado. Ang tagaytay ay nabuo noong panahon ng [[Panahon ng yelo|yelo]]. [[Talaksan:Berlin_Müggelberge.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Berlin_M%C3%BCggelberge.jpg/250px-Berlin_M%C3%BCggelberge.jpg|thumb|250x250px| Tanaw mula sa Friedrichshagen]] Isang [[toreng pantanaw]] na tinatawag na [[Müggelturm]] ang itinayo sa mga burol na may tanawin ng [[Müggelsee]] at ng [[Toreng Pantelebisyon ng Berlin-Müggelberge]]. == Tingnan din == * [[Müggelheim]] * [[Müggelsee]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == {{Commons-inline|Müggelberge}}{{Highest points of the German states}}{{Parks in Berlin}}{{Visitor attractions in Berlin}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] da3j3vk9igm0g9tmtksa1bnmnu1j9mm 1966011 1966004 2022-08-25T06:49:50Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki Ang '''Müggelberge''' (na dating tinatawag ding ''Müggelsberge'') ay isang makahoy na linya ng mga burol na may taas na hanggang 114.7 m sa itaas sea level (NHN)<ref name="hoehe">Catrin Gottschalk, Vermessungsamt Treptow-Köpenick: ''{{Cite web |title=Johann Jacob Baeyer oder Wie hoch sind die Müggelberge wirklich? |url=http://www.berlin.de/ba-treptow-koepenick/aktuelles/rathausnachrichten5.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110208210850/http://www.berlin.de/ba-treptow-koepenick/aktuelles/rathausnachrichten5.html |archive-date=February 8, 2011 |access-date=2007-01-15}}'' In: Bezirksamt Treptow-Köpenick von Berlin (publ.): ''Rathaus Journal Treptow-Köpenick'', 11/2006, p. 5.</ref> sa timog-silangan ng kuwarto ng [[Treptow-Köpenick]] ng [[Berlin]]. Ang mga ito ay pinangungunahan ng Kleiner Müggelberg (88.3&nbsp;m) at Großer Müggelberg (114.7&nbsp;m). Ang ''Müggelberge ay'' sumasaklaw sa isang lugar na humigit-kumulang pitong kilometro kuwadrado. Ang tagaytay ay nabuo noong panahon ng [[Panahon ng yelo|yelo]]. [[Talaksan:Berlin_Müggelberge.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Berlin_M%C3%BCggelberge.jpg/250px-Berlin_M%C3%BCggelberge.jpg|thumb|250x250px| Tanaw mula sa Friedrichshagen]] Isang [[toreng pantanaw]] na tinatawag na [[Müggelturm]] ang itinayo sa mga burol na may tanawin ng [[Müggelsee]] at ng [[Toreng Pantelebisyon ng Berlin-Müggelberge]]. == Tingnan din == * [[Müggelheim]] * [[Müggelsee]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == {{Commons-inline|Müggelberge}}{{Highest points of the German states}}{{Parks in Berlin}}{{Visitor attractions in Berlin}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] suafauojk10ipo3yk7sxbnqebvb660w 0 319354 1966006 2022-08-25T06:31:36Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1039795018|City West]]" wikitext text/x-wiki [[Talaksan:20151115_Berlin_bei_Nacht_15.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/20151115_Berlin_bei_Nacht_15.jpg/320px-20151115_Berlin_bei_Nacht_15.jpg|thumb|320x320px| Palengkeng Pampasko sa [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] (2015)]] [[Talaksan:Kurfürstendamm_2003.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Kurf%C3%BCrstendamm_2003.JPG/320px-Kurf%C3%BCrstendamm_2003.JPG|thumb|320x320px| Tanaw sa [[Kurfürstendamm|KuDamm]] (2003)]] Ang '''City West''' (dating kilala bilang ''Neuer Westen'' ("Bagong Kanluran") o ''Zooviertel'' ("Kuwarto ng [[Berlin Zoo|Zoo]]")) ay isang lugar sa kanlurang bahagi ng gitnang [[Berlin]]. Ito ay isa sa mga pangunahing [[Komersiyal na pook|komersyal na pook]] ng Berlin, at naging sentro ng komersiyo ng dating [[Kanlurang Berlin]] noong hinati ang lungsod ng [[Pader ng Berlin]]. == Heograpiya == Ang lugar ay umaabot mula sa mga [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|lokalidad]] ng [[Charlottenburg]] at [[Wilmersdorf]] sa kanluran hanggang sa [[Schöneberg]] at [[Tiergarten (Berlin)|Tiergarten]] sa silangan. Matatagpuan ito sa timog-kanluran ng lokal na sentro ng [[Mitte (lokalidad)|Mitte]] at ng liwasang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], sa kahabaan ng [[Kurfürstendamm]] at [[Tauentzienstraße]], dalawang nangungunang kalyeng pampamilihan na nagtatagpo sa [[Breitscheidplatz]], kung saan tumataas ang palatandaan ng guhong [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]]. Ang pangunahing bahagi ay kabilang sa boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], habang ang silangang kalahati ng Tauentzienstraße kasama ang sikat na almaseng ''[[Kaufhaus des Westens]]'' (KaDeWe) sa [[Wittenbergplatz]] ay kabilang sa [[Tempelhof-Schöneberg]]. Ang mga katabing kalye ng Tiergarten sa hilagang-silangan mula noong 2001 ay bahagi ng boro [[Mitte]]. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * {{In lang|de}} [http://www.berlin-city-west.de/ Berlin City West website] * {{In lang|de}} [http://www.stadtentwicklung.berlin.de/planen/stadtplanerische_konzepte/leitbild_city_west/ History and projects about City West] 0mpue4o7rblm7iw0i5yjmwoc4hbu1zl 1966007 1966006 2022-08-25T06:33:07Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:20151115_Berlin_bei_Nacht_15.jpg|thumb|320x320px| Palengkeng Pampasko sa [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] (2015)]] [[Talaksan:Kurfürstendamm_2003.JPG|thumb|320x320px| Tanaw sa [[Kurfürstendamm|KuDamm]] (2003)]] Ang '''City West''' (dating kilala bilang ''Neuer Westen'' ("Bagong Kanluran") o ''Zooviertel'' ("Kuwarto ng [[Berlin Zoo|Zoo]]")) ay isang lugar sa kanlurang bahagi ng gitnang [[Berlin]]. Ito ay isa sa mga pangunahing [[Komersiyal na pook|komersyal na pook]] ng Berlin, at naging sentro ng komersiyo ng dating [[Kanlurang Berlin]] noong hinati ang lungsod ng [[Pader ng Berlin]]. == Heograpiya == Ang lugar ay umaabot mula sa mga [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|lokalidad]] ng [[Charlottenburg]] at [[Wilmersdorf]] sa kanluran hanggang sa [[Schöneberg]] at [[Tiergarten (Berlin)|Tiergarten]] sa silangan. Matatagpuan ito sa timog-kanluran ng lokal na sentro ng [[Mitte (lokalidad)|Mitte]] at ng liwasang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], sa kahabaan ng [[Kurfürstendamm]] at [[Tauentzienstraße]], dalawang nangungunang kalyeng pampamilihan na nagtatagpo sa [[Breitscheidplatz]], kung saan tumataas ang palatandaan ng guhong [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]]. Ang pangunahing bahagi ay kabilang sa boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], habang ang silangang kalahati ng Tauentzienstraße kasama ang sikat na almaseng ''[[Kaufhaus des Westens]]'' (KaDeWe) sa [[Wittenbergplatz]] ay kabilang sa [[Tempelhof-Schöneberg]]. Ang mga katabing kalye ng Tiergarten sa hilagang-silangan mula noong 2001 ay bahagi ng boro [[Mitte]]. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * {{In lang|de}} [http://www.berlin-city-west.de/ Berlin City West website] * {{In lang|de}} [http://www.stadtentwicklung.berlin.de/planen/stadtplanerische_konzepte/leitbild_city_west/ History and projects about City West] 0nz16ctnksj8pwj19t89zihfafaaubc 0 319355 1966010 2022-08-25T06:40:47Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1079412488|Breitscheidplatz]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Breitscheidplatz|nickname=|image_skyline=Bikinihaus Berlin-1210760.jpg|imagesize=300px|image_caption=Tanawin ng Breitscheidplatz kasama ang [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]], Upper West na ginagawa, [[Zoofenster]] an Bikini-Haus noong 2016|image_blank_emblem=|blank_emblem_type=|blank_emblem_size=|settlement_type=[[Plaza|Pampublikong plaza]]|subdivision_type=[[List of sovereign states|Bansa]]|subdivision_type1=|subdivision_name1=|subdivision_type2=[[Lungsod]]|subdivision_name2=[[Berlin]]|subdivision_type3=|subdivision_name3=|blank_name_sec1=|blank_info_sec1=|blank2_name_sec1=|blank2_info_sec1=|blank3_name_sec1=|blank3_info_sec1=|blank4_name_sec1=Mga makasaysayang tampok|blank4_info_sec1=[[Charlottenburg]]<br>[[Kurfürstendamm]]<br>[[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]]}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with missing country]] [[Category:Pages using infobox settlement with no map]] [[Category:Pages using infobox settlement with no coordinates]] Ang '''Breitscheidplatz''' ({{IPA-de|bʁaɪtʃaɪtˌplats|-|De-Breitscheidplatz.ogg}}) ay isang pangunahing pampublikong plaza sa loobang lungsod ng [[Berlin]], [[Alemanya]]. Kasama ang bulebar [[Kurfürstendamm]], minarkahan nito ang sentro ng dating [[Kanlurang Berlin]] at ang kasalukuyang [[City West]]. Ito ay pinangalanan kay [[Rudolf Breitscheid]]. == Kinaroroonan == Ang Breitscheidplatz ay nasa loob ng distrito ng [[Charlottenburg]] malapit sa timog-kanlurang dulo ng liwasang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]] at ang [[Berlin Zoo|Hardin Zoolohiko]] sa sulok ng Kurfürstendamm at ang silangang pagpapatuloy nito, [[Tauentzienstraße]], na humahantong sa [[Schöneberg]] at ang [[Kaufhaus des Westens]] sa [[Wittenbergplatz]] Ang [[Europa-Center]] mall at highrise ay nagsasara sa Breitscheidplatz sa silangan. Sa gitna nito ay ang [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] kasama ang nasirang espira nito. == Tingnan din == * [[City West]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga pinagmumulan == * http://www.stadtentwicklung.berlin.de 18 Mayo 2006 * Senatsverwaltung für Stadtentwicklung, Berlin (Abril 2004) "Nachhaltiges Berlin". * Senatsverwaltung für Stadtentwicklung, Berlin (Disyembre 2005) "Stadtforum Berlin". == Mga panlabas na link == * [https://web.archive.org/web/20060620063812/http://www.snafu.de/cgi-bin/dotnet/web/bild_refresh.cgi?url=%2Fcgi-bin%2Fno_cache_zoomimg2.sh&refresh=60&bildtext=Breitscheidplatz+Berlin&ueberschrift=Breitscheidplatz&typ=bild Webcam ng Breitscheidplatz] * [http://images.google.de/images?q=breitscheidplatz&oe=UTF-8&client=firefox-a&rls=org.mozilla:en-US:official&ie=UTF-8&sa=N&tab=wi Mga Larawan ng Google ng Breitscheidplatz] * [http://www.europa-center-berlin.de/?lang=en Homepage ng Europa-Center] {{Authority control}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] c3c6gbu4hmfbqpdzjnm8l7v9ogsxjk7 0 319356 1966012 2022-08-25T07:00:59Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1066173611|Gemmano]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Gemmano|official_name=Comune di Gemmano|native_name=|image_skyline=Gemmano Panorama.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Gemmano-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|54|N|12|35|E|type:city(1,144)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region=[[Emilia-Romaña]]|province=[[Lalawigan ng Rimini|Rimini]] (RN)|frazioni=Onferno, Zollara, Marazzano, Farneto, Villa.|mayor_party=|mayor=Santi Riziero|area_footnotes=|area_total_km2=18.85|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_demonym=Gemmanesi|elevation_footnotes=|elevation_m=404|saint=San Sebastian|day=Enero 20|postal_code=47040|area_code=0541|website={{official website|http://www.comune.gemmano.rn.it/}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Gemmano''' ({{lang-rgn|Zman}}) ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Rimini]] sa rehiyon ng [[Italya]] na [[Emilia-Romaña]], na matatagpuan mga {{Convert|120|km|mi}} timog-silangan ng [[Bolonia]] at mga 15&nbsp;km (9&nbsp;mi) timog ng [[Rimini]]. [[Talaksan:A-British-17-pdr-shelling-the-village-of-Gemmano-1944-352029229395.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/A-British-17-pdr-shelling-the-village-of-Gemmano-1944-352029229395.jpg/220px-A-British-17-pdr-shelling-the-village-of-Gemmano-1944-352029229395.jpg|left|thumb| Pagbabaril sa Gemmano na hawak ng Alemanya noong Setyembre 1944]] May hangganan ang Gemmano sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Mercatino Conca]], [[Monte Colombo]], [[Montefiore Conca]], [[Montescudo]], [[San Clemente, Emilia-Romaña|San Clemente]], [[Sassocorvaro Auditore]], at [[Sassofeltrio]]. Kasama sa mga tanawin nito ang santuwaryo ng Madonna di Carbognano, na itinayo sa sinaunang lugar ng isang templo ng [[Pan (diyos)|Diyos na si Pan]]. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.comune.gemmano.rn.it/ Opisyal na website] {{Province of Rimini}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] bv0b4scqnjxdgsgzpde1tdc0z81avd3 1966018 1966012 2022-08-25T07:09:19Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Gemmano|official_name=Comune di Gemmano|native_name=|image_skyline=Gemmano Panorama.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Gemmano-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|54|N|12|35|E|type:city(1,144)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region=[[Emilia-Romaña]]|province=[[Lalawigan ng Rimini|Rimini]] (RN)|frazioni=Onferno, Zollara, Marazzano, Farneto, Villa.|mayor_party=|mayor=Santi Riziero|area_footnotes=|area_total_km2=18.85|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_demonym=Gemmanesi|elevation_footnotes=|elevation_m=404|saint=San Sebastian|day=Enero 20|postal_code=47040|area_code=0541|website={{official website|http://www.comune.gemmano.rn.it/}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Gemmano''' ({{lang-rgn|Zman}}) ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Rimini]] sa rehiyon ng [[Italya]] na [[Emilia-Romaña]], na matatagpuan mga {{Convert|120|km|mi}} timog-silangan ng [[Bolonia]] at mga 15&nbsp;km (9&nbsp;mi) timog ng [[Rimini]]. [[Talaksan:A-British-17-pdr-shelling-the-village-of-Gemmano-1944-352029229395.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/A-British-17-pdr-shelling-the-village-of-Gemmano-1944-352029229395.jpg/220px-A-British-17-pdr-shelling-the-village-of-Gemmano-1944-352029229395.jpg|left|thumb| Pagbabaril sa Gemmano na hawak ng Alemanya noong Setyembre 1944]] May hangganan ang Gemmano sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Mercatino Conca]], [[Monte Colombo]], [[Montefiore Conca]], [[Montescudo]], [[San Clemente, Emilia-Romaña|San Clemente]], [[Sassocorvaro Auditore]], at [[Sassofeltrio]]. Kasama sa mga tanawin nito ang santuwaryo ng Madonna di Carbognano, na itinayo sa sinaunang lugar ng isang templo ng [[Pan (diyos)|Diyos na si Pan]]. == Kasaysayan == Ito ay pag-aari ng mga arsobispo ng Ravenna. Noong 1356 kinuha ito ni [[Galeotto Malatesta]]. Nanatili itong pag-aari ng [[pamilya Malatesta]] hanggang 1504, nang ipasa ito sa Simbahan.<ref>{{sapere|Gemmano|Gemmano|accesso=2021-08-22}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.comune.gemmano.rn.it/ Opisyal na website] {{Province of Rimini}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] 3x86n04i6hgqelzn9iduv9gr8dhj2zv 1966019 1966018 2022-08-25T07:10:09Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Gemmano|official_name=Comune di Gemmano|native_name=|image_skyline=Gemmano Panorama.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Gemmano-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|54|N|12|35|E|type:city(1,144)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region=[[Emilia-Romaña]]|province=[[Lalawigan ng Rimini|Rimini]] (RN)|frazioni=Onferno, Zollara, Marazzano, Farneto, Villa.|mayor_party=|mayor=Santi Riziero|area_footnotes=|area_total_km2=18.85|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_demonym=Gemmanesi|elevation_footnotes=|elevation_m=404|saint=San Sebastian|day=Enero 20|postal_code=47040|area_code=0541|website={{official website|http://www.comune.gemmano.rn.it/}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Gemmano''' ({{lang-rgn|Zman}}) ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Rimini]] sa rehiyon ng [[Italya]] na [[Emilia-Romaña]], na matatagpuan mga {{Convert|120|km|mi}} timog-silangan ng [[Bolonia]] at mga 15&nbsp;km (9&nbsp;mi) timog ng [[Rimini]]. [[Talaksan:A-British-17-pdr-shelling-the-village-of-Gemmano-1944-352029229395.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/A-British-17-pdr-shelling-the-village-of-Gemmano-1944-352029229395.jpg/220px-A-British-17-pdr-shelling-the-village-of-Gemmano-1944-352029229395.jpg|left|thumb| Pagbabaril sa Gemmano na hawak ng Alemanya noong Setyembre 1944]] May hangganan ang Gemmano sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Mercatino Conca]], [[Monte Colombo]], [[Montefiore Conca]], [[Montescudo]], [[San Clemente, Emilia-Romaña|San Clemente]], [[Sassocorvaro Auditore]], at [[Sassofeltrio]]. Kasama sa mga tanawin nito ang santuwaryo ng Madonna di Carbognano, na itinayo sa sinaunang lugar ng isang templo ng [[Pan (diyos)|Diyos na si Pan]]. == Kasaysayan == Ito ay pag-aari ng mga arsobispo ng Ravenna. Noong 1356 kinuha ito ni [[Galeotto Malatesta]]. Nanatili itong pag-aari ng [[pamilya Malatesta]] hanggang 1504, nang ipasa ito sa Simbahan.<ref>{{sapere|Gemmano|Gemmano|accesso=2021-08-22}}</ref> == Mga monumento at pangunahing tanawin == * Mga kuweba ng Onferno; * Alaalang Pandigma; * Santuwaryo ng Madonna di Carbognano. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.comune.gemmano.rn.it/ Opisyal na website] {{Province of Rimini}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] qkfm0axurio3aj1friemrmlvjdeha07 0 319357 1966013 2022-08-25T07:02:37Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1020832641|Maiolo]]" wikitext text/x-wiki [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Maiolo''' ({{lang-rgn|Maiul}}) ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Rimini]] sa rehiyon ng [[Italya]] na [[Emilia-Romaña]], na matatagpuan mga {{Convert|135|km|mi}} timog-silangan ng [[Bolonia]] at mga {{Convert|35|km|mi}} timog ng [[Rimini]]. Noong Disyembre 31, 2004, mayroon itong populasyon na 807 at may lawak na {{Convert|24.4|km2|mi2}}.<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref> == Heograpiya == Ang Maiolo ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Montecopiolo]], [[Novafeltria]], [[Pennabilli]], [[San Leo]], at [[Talamello]]. == Kasaysayan == Pagkatapos ng reperendo ng Disyembre 17 at 18, 2006, ang Maiolo ay nahiwalay sa [[Lalawigan ng Pesaro at Urbino]] (rehiyon ng [[Marche]]) upang sumali sa Emilia-Romaña at sa Lalawigan ng Rimini noong Agosto 15, 2009. <ref>{{in lang|it}} [http://www.iusetnorma.it/news_normativa/normativa/l-03-08-09n117.htm Article about the legislation] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110722040247/http://www.iusetnorma.it/news_normativa/normativa/l-03-08-09n117.htm|date=2011-07-22}}</ref><ref>{{in lang|it}} [http://www.ilrestodelcarlino.it/rimini/cronaca/2010/07/10/355107-valmarecchia_rimane_emilia_romagna.shtml Article] on "[[il Resto del Carlino]]"</ref> == Ebolusyong demograpiko == <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.8) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:455 height:303 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:3000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:200 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:1861 text:1861 bar:1871 text:1871 bar:1881 text:1881 bar:1901 text:1901 bar:1911 text:1911 bar:1921 text:1921 bar:1931 text:1931 bar:1936 text:1936 bar:1951 text:1951 bar:1961 text:1961 bar:1971 text:1971 bar:1981 text:1981 bar:1991 text:1991 bar:2001 text:2001 PlotData= color:barra width:20 align:left bar:1861 from: 0 till:1062 bar:1871 from: 0 till:1265 bar:1881 from: 0 till:1383 bar:1901 from: 0 till:1522 bar:1911 from: 0 till:1678 bar:1921 from: 0 till:1737 bar:1931 from: 0 till:1821 bar:1936 from: 0 till:1791 bar:1951 from: 0 till:1660 bar:1961 from: 0 till:1197 bar:1971 from: 0 till:874 bar:1981 from: 0 till:811 bar:1991 from: 0 till:802 bar:2001 from: 0 till:809 PlotData= bar:1861 at:1062 fontsize:XS text: 1062 shift:(-8,5) bar:1871 at:1265 fontsize:XS text: 1265 shift:(-8,5) bar:1881 at:1383 fontsize:XS text: 1383 shift:(-8,5) bar:1901 at:1522 fontsize:XS text: 1522 shift:(-8,5) bar:1911 at:1678 fontsize:XS text: 1678 shift:(-8,5) bar:1921 at:1737 fontsize:XS text: 1737 shift:(-8,5) bar:1931 at:1821 fontsize:XS text: 1821 shift:(-8,5) bar:1936 at:1791 fontsize:XS text: 1791 shift:(-8,5) bar:1951 at:1660 fontsize:XS text: 1660 shift:(-8,5) bar:1961 at:1197 fontsize:XS text: 1197 shift:(-8,5) bar:1971 at:874 fontsize:XS text: 874 shift:(-8,5) bar:1981 at:811 fontsize:XS text: 811 shift:(-8,5) bar:1991 at:802 fontsize:XS text: 802 shift:(-8,5) bar:2001 at:809 fontsize:XS text: 809 shift:(-8,5) TextData= fontsize:S pos:(20,20) text:Datos mula sa ISTAT </timeline> == Mga sanggunian == <references /> {{Province of Rimini}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] b42nlptidoqtn0al4ne4bo6uef6zmd5 1966020 1966013 2022-08-25T07:12:20Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] {{Infobox Italian comune|name=Maiolo|official_name=Comune di Maiolo|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Maiolo-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|52|N|12|19|E|type:city(807)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Emilia-Romaña]]|province=[[Lalawigan ng Rimini|Rimini]] (RN)|frazioni=Antico, Maioletto, Santa Maria|mayor_party=|mayor=|area_footnotes=|area_total_km2=24.4|population_footnotes=|population_total=807|population_as_of=Disyembre 2004|pop_density_footnotes=|population_demonym=|elevation_footnotes=|elevation_m=|twin1=|twin1_country=|istat=|saint=|day=|postal_code=47862|area_code=0541|website=|footnotes=}}Ang '''Maiolo''' ({{lang-rgn|Maiul}}) ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Rimini]] sa rehiyon ng [[Italya]] na [[Emilia-Romaña]], na matatagpuan mga {{Convert|135|km|mi}} timog-silangan ng [[Bolonia]] at mga {{Convert|35|km|mi}} timog ng [[Rimini]]. Noong Disyembre 31, 2004, mayroon itong populasyon na 807 at may lawak na {{Convert|24.4|km2|mi2}}.<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref> == Heograpiya == Ang Maiolo ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Montecopiolo]], [[Novafeltria]], [[Pennabilli]], [[San Leo]], at [[Talamello]]. == Kasaysayan == Pagkatapos ng reperendo ng Disyembre 17 at 18, 2006, ang Maiolo ay nahiwalay sa [[Lalawigan ng Pesaro at Urbino]] (rehiyon ng [[Marche]]) upang sumali sa Emilia-Romaña at sa Lalawigan ng Rimini noong Agosto 15, 2009. <ref>{{in lang|it}} [http://www.iusetnorma.it/news_normativa/normativa/l-03-08-09n117.htm Article about the legislation] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110722040247/http://www.iusetnorma.it/news_normativa/normativa/l-03-08-09n117.htm|date=2011-07-22}}</ref><ref>{{in lang|it}} [http://www.ilrestodelcarlino.it/rimini/cronaca/2010/07/10/355107-valmarecchia_rimane_emilia_romagna.shtml Article] on "[[il Resto del Carlino]]"</ref> == Ekonomiya == Ang turismo, na minsang napaunlad dahil sa pagkakaroon ng complex ng otel, ay halos nawala sa Maiolo dahil ang tanging pasilidad ng tirahan ay nakalaan para sa iba pang gamit. Ito ay nananatiling isang bahay-kanayunan sa labas lamang ng nayon at isang B&B sa nayon ng Boscara. Ang tanging iba pang aktibidad sa ekonomiya na may ilang kahalagahan sa munisipalidad ay nananatiling [[Silbikultura|panggugubat]]. == Ebolusyong demograpiko == <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.8) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:455 height:303 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:3000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:200 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:1861 text:1861 bar:1871 text:1871 bar:1881 text:1881 bar:1901 text:1901 bar:1911 text:1911 bar:1921 text:1921 bar:1931 text:1931 bar:1936 text:1936 bar:1951 text:1951 bar:1961 text:1961 bar:1971 text:1971 bar:1981 text:1981 bar:1991 text:1991 bar:2001 text:2001 PlotData= color:barra width:20 align:left bar:1861 from: 0 till:1062 bar:1871 from: 0 till:1265 bar:1881 from: 0 till:1383 bar:1901 from: 0 till:1522 bar:1911 from: 0 till:1678 bar:1921 from: 0 till:1737 bar:1931 from: 0 till:1821 bar:1936 from: 0 till:1791 bar:1951 from: 0 till:1660 bar:1961 from: 0 till:1197 bar:1971 from: 0 till:874 bar:1981 from: 0 till:811 bar:1991 from: 0 till:802 bar:2001 from: 0 till:809 PlotData= bar:1861 at:1062 fontsize:XS text: 1062 shift:(-8,5) bar:1871 at:1265 fontsize:XS text: 1265 shift:(-8,5) bar:1881 at:1383 fontsize:XS text: 1383 shift:(-8,5) bar:1901 at:1522 fontsize:XS text: 1522 shift:(-8,5) bar:1911 at:1678 fontsize:XS text: 1678 shift:(-8,5) bar:1921 at:1737 fontsize:XS text: 1737 shift:(-8,5) bar:1931 at:1821 fontsize:XS text: 1821 shift:(-8,5) bar:1936 at:1791 fontsize:XS text: 1791 shift:(-8,5) bar:1951 at:1660 fontsize:XS text: 1660 shift:(-8,5) bar:1961 at:1197 fontsize:XS text: 1197 shift:(-8,5) bar:1971 at:874 fontsize:XS text: 874 shift:(-8,5) bar:1981 at:811 fontsize:XS text: 811 shift:(-8,5) bar:1991 at:802 fontsize:XS text: 802 shift:(-8,5) bar:2001 at:809 fontsize:XS text: 809 shift:(-8,5) TextData= fontsize:S pos:(20,20) text:Datos mula sa ISTAT </timeline> == Mga sanggunian == <references /> {{Province of Rimini}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] tbw6ymsdssq9urauwvgftv81zddavcc 0 319358 1966014 2022-08-25T07:04:51Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/997084979|Monte Colombo]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Monte Colombo|official_name=Comune di Monte Colombo|native_name=|image_skyline=Monte colombo RN.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Monte Colombo-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|55|N|12|33|E|type:city(2,176)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|area_footnotes=|area_total_km2=11.9|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_total=3143|population_as_of=2010|population_demonym=Montecolombesi|elevation_footnotes=|elevation_m=315|postal_code=47040|area_code=0541|website=|footnotes={{official website|http://www.comune.montecolombo.rn.it/}}|region=[[Emilia-Romaña]]|province=[[Lalawigan ng Rimini|Rimini]] (RN)}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Monte Colombo''' ay isang [[frazione]] at dating [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Rimini]] sa rehiyon ng [[Italya]] na [[Emilia-Romaña]], na matatagpuan mga {{Convert|120|km|mi}} timog-silangan ng [[Bolonia]] at mga {{Convert|15|km|mi|0}} timog ng [[Rimini]]. Ang Monte Colombo ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Coriano]], [[Gemmano]], [[Montescudo]], at [[San Clemente, Emilia-Romaña|San Clemente]]. == Kasaysayan == Bagaman ang lugar ay naglalaman ng ilang mga tirahan at nakakalat na mga pamayanan noong mga Panahong Romano at Bisantino, ang kasalukuyang bayan ay nagmula sa Gitnang Kapanahunan mula sa isang kastilyong itinayo dito ng [[pamilya Malatesta]]. Matapos ang pagbagsak ng huli at isang maikling panahon sa ilalim ni [[Cesare Borgia]], ang Monte Colombo ay nakuha ng [[Republika ng Venecia]], na gayunpaman ay ibinigay ito sa mga [[Estado ng Simbahan]] noong 1509 &#x2013; 10. Noong Enero 1, 2016, pinagsama ng Monte Colombo ang [[Montescudo]] upang mabuo ang bagong munisipalidad ng [[Montescudo-Monte Colombo]].<ref name="Legge Regionale">{{Cite journal |date=23 November 2015 |title=LEGGE REGIONALE 23 NOVEMBRE 2015, N.21 - Istituzione del Comune di Montescudo - Monte Colombo mediante fusione dei Comuni di Monte Colombo e Montescudo nella provincia di Rimini |url=http://bur.regione.emilia-romagna.it/dettaglio-inserzione?i=59cc2e0bf0d94d8982fd43a35c0e1239 |journal=Bollettino Ufficiale della Regione Emilia-Romagna (BURERT)}}</ref> == Mga pangunahing tanawin == * Kastilyo Malatesta, kasama ang isinanib na muog (ika-14 na siglo) * Kastilyo (portipikadong muog) ng San Savino, na itinayo noong huling bahagi ng ika-15 siglo * Tulay sa ibabaw ng Rio Calamino (ika-18 siglo) == Mga sanggunian == {{Reflist}}{{Clear}}{{Authority control}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Infobox mapframe without OSM relation ID on Wikidata]] 1gvzqixbuojut1vrhwc5wfnxb7gnqfb 0 319359 1966015 2022-08-25T07:06:04Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1078638817|Misano Adriatico]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Misano Adriatico|official_name=Comune di Misano Adriatico|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=Balong ng ''L'Ostrica'' sa Misano|image_shield=Misano Adriatico-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|58|N|12|42|E|type:city(10,778)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|area_footnotes=|area_total_km2=22.43|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_total=11485|population_as_of=Enero 2008|population_demonym=Misanesi|elevation_footnotes=|elevation_m=200|postal_code=47843|area_code=0541|website={{official website|http://www.misano.org}}|footnotes=|region=[[Emilia-Romaña]]|province=[[Lalawigan ng Rimini|Rimini]] (RN)}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Misano Adriatico''' ({{lang-rgn|Misên}}) ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Rimini]] sa rehiyon ng [[Italya]] [[Emilia-Romaña|na Emilia-Romaña]], na matatagpuan mga {{Convert|120|km|mi}} timog-silangan ng [[Bolonia]] at mga {{Convert|14|km|mi|0}} timog-silangan ng [[Rimini]]. Ang Misano Adriatico ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Cattolica]], [[Coriano]], [[Riccione]], [[San Clemente, Emilia-Romaña|San Clemente]], [[San Giovanni in Marignano]]. Ang Misano ay isang bayan sa dalampasigan na may ilang mga resort. Ang pangunahing atraksiyon ng bayan ay ang [[Misano World Circuit Marco Simoncelli]]. Ang [[Conca (ilog)|Conca]] ay pumapasok sa Dagat Adriatico malapit sa bayan. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.misano.org Opisyal na website] * [http://www.misanoturismo.com/inglese/index.php Misano Adriatico] {{Clear}}{{Province of Rimini}} [[Kategorya:Official website different in Wikidata and Wikipedia]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] j8wba4xmbhaewv941z79lm3uz4k2a25 1966021 1966015 2022-08-25T07:14:39Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Misano Adriatico|official_name=Comune di Misano Adriatico|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=Balong ng ''L'Ostrica'' sa Misano|image_shield=Misano Adriatico-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|58|N|12|42|E|type:city(10,778)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|area_footnotes=|area_total_km2=22.43|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_total=11485|population_as_of=Enero 2008|population_demonym=Misanesi|elevation_footnotes=|elevation_m=200|postal_code=47843|area_code=0541|website={{official website|http://www.misano.org}}|footnotes=|region=[[Emilia-Romaña]]|province=[[Lalawigan ng Rimini|Rimini]] (RN)}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Misano Adriatico''' ({{lang-rgn|Misên}}) ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Rimini]] sa rehiyon ng [[Italya]] [[Emilia-Romaña|na Emilia-Romaña]], na matatagpuan mga {{Convert|120|km|mi}} timog-silangan ng [[Bolonia]] at mga {{Convert|14|km|mi|0}} timog-silangan ng [[Rimini]]. Ang Misano Adriatico ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Cattolica]], [[Coriano]], [[Riccione]], [[San Clemente, Emilia-Romaña|San Clemente]], [[San Giovanni in Marignano]]. Ang Misano ay isang bayan sa dalampasigan na may ilang mga resort. Ang pangunahing atraksiyon ng bayan ay ang [[Misano World Circuit Marco Simoncelli]]. Ang [[Conca (ilog)|Conca]] ay pumapasok sa Dagat Adriatico malapit sa bayan. == Kultura == === Aklatan === Ang Aklatang Munisipal ay gumaganap ng isang partikular na papel sa pagtataguyod ng kultura. Sa loob ng ilang taon ay regular itong nag-organisa ng mga siklo ng pilosopikal na kumperensiya na nagtatanghal ng mga mahuhusay na pigura ng kulturang Italyano. Ang bawat pagpupulong ay nakikita ang presensiya ng isang madla ng daan-daang tao, na nagmumula sa buong Romaña at sa Marche. === Mga pangyayari === * Mga boses sa arena, mga palabas sa teatro, unang linggo ng Hulyo * Pandaigdigang Pista ng Interpretasyon sa Piano, ang unang linggo ng Agosto. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.misano.org Opisyal na website] * [http://www.misanoturismo.com/inglese/index.php Misano Adriatico] {{Clear}}{{Province of Rimini}} [[Kategorya:Official website different in Wikidata and Wikipedia]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] 50izaglayz7dsehtgbggl7oezufr17t 0 319360 1966016 2022-08-25T07:06:25Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1066173994|Montescudo-Monte Colombo]]" wikitext text/x-wiki  {{Infobox Commune Italya|name=Montescudo-Monte Colombo|official_name=Comune di Montescudo-Monte Colombo|native_name=|image_skyline=Torre_civica_di_montescudo.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=Sibikong Tore ng Montescudo|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|55|N|12|33|E|type:city(313)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Emilia-Romaña]]|province=[[Lalawigan ng Rimini|Rimini]] (RN)|frazioni=[[Montescudo]], [[Monte Colombo]]|mayor_party=|mayor=Elena Castellari|area_footnotes=|area_total_km2=32.35|population_footnotes=<ref name="istat">[http://demo.istat.it/bilmens2017gen/index.html Dato Istat].</ref>|population_demonym=|elevation_footnotes=|elevation_m=|saint=|day=|postal_code=47854|area_code=0541|website={{official website|http://comune-montescudo-montecolombo.rn.it/}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Montescudo-Monte Colombo''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Rimini]] sa rehiyon ng [[Italya]] na [[Emilia-Romaña]]. Ito ay itinatag noong Enero 1, 2016 sa pamamagitan ng pagsasanib ng mga munisipalidad ng [[Montescudo]] at [[Monte Colombo]].<ref name="Legge Regionale">{{Cite journal |date=23 November 2015 |title=LEGGE REGIONALE 23 NOVEMBRE 2015, N.21 - Istituzione del Comune di Montescudo - Monte Colombo mediante fusione dei Comuni di Monte Colombo e Montescudo nella provincia di Rimini |url=http://bur.regione.emilia-romagna.it/dettaglio-inserzione?i=59cc2e0bf0d94d8982fd43a35c0e1239 |journal=Bollettino Ufficiale della Regione Emilia-Romagna (BURERT)}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}}{{Province of Rimini}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] ih0mgsdkkbrw509e6xuzyzngeilnudb 1966022 1966016 2022-08-25T07:18:21Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki  {{Infobox Commune Italya|name=Montescudo-Monte Colombo|official_name=Comune di Montescudo-Monte Colombo|native_name=|image_skyline=Torre_civica_di_montescudo.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=Sibikong Tore ng Montescudo|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|55|N|12|33|E|type:city(313)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Emilia-Romaña]]|province=[[Lalawigan ng Rimini|Rimini]] (RN)|frazioni=[[Montescudo]], [[Monte Colombo]]|mayor_party=|mayor=Elena Castellari|area_footnotes=|area_total_km2=32.35|population_footnotes=<ref name="istat">[http://demo.istat.it/bilmens2017gen/index.html Dato Istat].</ref>|population_demonym=|elevation_footnotes=|elevation_m=|saint=|day=|postal_code=47854|area_code=0541|website={{official website|http://comune-montescudo-montecolombo.rn.it/}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Montescudo-Monte Colombo''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Rimini]] sa rehiyon ng [[Italya]] na [[Emilia-Romaña]]. Ito ay itinatag noong Enero 1, 2016 sa pamamagitan ng pagsasanib ng mga munisipalidad ng [[Montescudo]] at [[Monte Colombo]].<ref name="Legge Regionale">{{Cite journal |date=23 November 2015 |title=LEGGE REGIONALE 23 NOVEMBRE 2015, N.21 - Istituzione del Comune di Montescudo - Monte Colombo mediante fusione dei Comuni di Monte Colombo e Montescudo nella provincia di Rimini |url=http://bur.regione.emilia-romagna.it/dettaglio-inserzione?i=59cc2e0bf0d94d8982fd43a35c0e1239 |journal=Bollettino Ufficiale della Regione Emilia-Romagna (BURERT)}}</ref> Ang mga kabesera ng mga dating munisipalidad, sa kabila ng pagiging magkatabi at samakatuwid ay bumubuo ng isang tinitirhang sentro, ay pinananatiling hiwalay at ang Monte Colombo ay napili bilang kabesera. Higit pa rito, art. 29 ng Statute ay nagtatag ng mga tanggapan ng munisipalidad sa mga teritoryo ng dalawang dating munisipalidad bilang mga desentralisasyong katawan. == Kasaysayan == === Simula === Ang nakapalibot na lugar ay may mga bakas ng mga pamayanang Romano mula noong [[Republikang Romano|panahong Republikano]]. Sa katunayan, mula sa ika-2 siglo BK, ang mga [[Romanong villa|rural na villa]] ay itinayo, hindi kalayuan sa [[ilog Conca]], pagkatapos ay tinatawag na ''[[Conca, città profondata|Crustumium]]'', na nilagyan ng mga gumaganang kasangkapan para sa aktibidad ng agrikultura. Mula sa mga arkeolohikong pagsasaliksik noong nakalipas na mga siglo (1795 at 1874) ang mga Romanong libingan at isang haligi na nagsilbing suporta para sa isang altar ng isang paganong templo ay natagpuan malapit sa mga simbahan ng S. Biagio at S. Simeone. == Mga sanggunian == {{Reflist}}{{Province of Rimini}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] jkhlb021s1hfexmkyuxr94z47z080df 0 319361 1966017 2022-08-25T07:07:09Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1066173729|Mondaino]]" wikitext text/x-wiki [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Mondaino''' ({{lang-rgn|Mundaìn}}) ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Rimini]] sa rehiyon ng [[Italya]] na [[Emilia-Romaña]], na matatagpuan mga {{Convert|130|km|mi}} timog-silangan ng [[Bolonia]] at humigit-kumulang {{Convert|25|km|mi}} timog-silangan ng [[Rimini]]. Ang Mondaino ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Montecalvo in Foglia|Montecalvo sa Foglia]], [[Montefiore Conca]], [[Montegridolfo]], [[Saludecio]], [[Tavoleto]], [[Tavullia]], at [[Urbino]]. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.mondaino.com Opisyal na website] {{Province of Rimini}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 6frqbz7puws3n5kg8zevioo2dffkua1 1966023 1966017 2022-08-25T07:23:07Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] {{Infobox Italian comune|name=Mondaino|official_name=Comune di Mondaino|native_name=|image_skyline=Mondaino02.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|51|N|12|40|E|type:city(1,486)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Emilia-Romaña]]|province=[[Lalawigan ng Rimini|Rimini]] (RN)|frazioni=Pieggia, San Teodoro, Montespino, Laureto|mayor_party=|mayor=Massimo Giorgi|area_footnotes=|area_total_km2=19.84|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_total=1343|population_as_of=Oktubre 31, 2020|pop_density_footnotes=|population_demonym=Mondainesi|elevation_footnotes=|elevation_m=420|twin1=|twin1_country=|saint=|day=|postal_code=47836|area_code=0541|website={{official website|http://www.mondaino.com}}|footnotes=}}Ang '''Mondaino''' ({{lang-rgn|Mundaìn}}) ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Rimini]] sa rehiyon ng [[Italya]] na [[Emilia-Romaña]], na matatagpuan mga {{Convert|130|km|mi}} timog-silangan ng [[Bolonia]] at humigit-kumulang {{Convert|25|km|mi}} timog-silangan ng [[Rimini]]. Ang Mondaino ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Montecalvo in Foglia|Montecalvo sa Foglia]], [[Montefiore Conca]], [[Montegridolfo]], [[Saludecio]], [[Tavoleto]], [[Tavullia]], at [[Urbino]]. == Kasaysayan == Sa pagtatapos ng ikadalawampu siglo, natagpuan ang mga artepakto mula noong Neolitiko at Panahon ng Bronse.<ref>{{Cita web |url=http://docenti.unimc.it/simone.sisani/teaching/2016/16254/files/Storia%20Romana_5.pdf |titolo=Storia Romana |cognome=Sisani |nome=Simone}}</ref> Noong panahon ng mga Romano, ipinapalagay na ang pagkakaroon ng Vicus Dianensis, o isang templo na nakatuon sa diyosa ng pangangaso na si [[Diana (mitolohiya)|Diana]], na matatagpuan sa paligid nito, na sa lahat ng posibilidad, ay dapat na isang lugar na mayaman sa laro at lalo na sa mga 'di-matang usa. Ang pilolohikong pinakamatibay na hinuha hinggil sa pinagmulan ng toponimo ay tumutukoy sa Gotikong topinimo na Mundawins,<ref>{{Cita libro|autore=Giovan Battista Pellegrini|titolo=Toponomastica italiana|editore=Hoepli}}</ref> na nagmula sa Mund na nangangahulugang portipikadong lugar, hinuha na kinumpirma din ng topograpikong mapa na iginuhit ni Leonardo da Vinci, kung saan ito ay ipinahiwatig ng pangalan ng Monda. Sa isang panahon, ang Mondaino ay pinamunuan ng mga Comneniano. Pagkatapos, noong 1516, ang gobernador ng Mantua na si Giovanni Muzzarelli, isang marangal na malapit sa mga Gonzaga, isang kaibigan ni Cardinal Bembo at isang sumisikat na bituin ng panitikan noong panahong iyon, ay nawala sa ilalim ng mahiwagang mga pangyayari, marahil ay pinatay ng mga Mondaino. == Ekonomiya == Ang Mondaino ay naging tanyag sa paggawa ng mga [[akordeon]] (hanggang sa dekada '70 ng huling siglo) at mga elektronikong instrumento (na nagpapatuloy pa rin hanggang ngayon). == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.mondaino.com Opisyal na website] {{Province of Rimini}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 35jyclf8nfb6dtvwulbk52x78q3csnl 0 319362 1966025 2022-08-25T07:52:34Z Senior Forte 115868 Bagong pahina: {{Infobox political party | name = Democratic Party | logo = [[File:US Democratic Party Logo.svg|125px]] | logo_alt = A blue circle with a capital "D" inside | symbol = [[File:Democratic Disc.svg|100px]] | colorcode = {{party color|Democratic Party (United States)}}<!-- Please DO NOT change or remove. Thank you. --> | chairperson = [[Jaime Harrison]] ([[South Carolina|SC]]) | governing_body = Democratic National Commit... wikitext text/x-wiki {{Infobox political party | name = Democratic Party | logo = [[File:US Democratic Party Logo.svg|125px]] | logo_alt = A blue circle with a capital "D" inside | symbol = [[File:Democratic Disc.svg|100px]] | colorcode = {{party color|Democratic Party (United States)}}<!-- Please DO NOT change or remove. Thank you. --> | chairperson = [[Jaime Harrison]] ([[South Carolina|SC]]) | governing_body = [[Democratic National Committee]]<ref>{{cite web |title=About the Democratic Party |url=https://democrats.org/who-we-are/about-the-democratic-party/ |website=Democratic Party |access-date=15 April 2022 |quote=For 171 years, [the Democratic National Committee] has been responsible for governing the Democratic Party}}</ref><ref>{{cite web |author1=Democratic Party |title=The Charter & The Bylaws of the Democratic Party of the United States |url=https://democrats.org/wp-content/uploads/2022/03/DNC-Charter-Bylaws-03.12.2022.pdf#page=5 |access-date=15 April 2022 |page=3 |date=12 March 2022 |quote=The Democratic National Committee shall have general responsibility for the affairs of the Democratic Party between National Conventions}}</ref> | leader1_title = [[President of the United States|U.S. President]] | leader1_name = [[Joe Biden]] ([[Delaware|DE]]) | leader2_title = [[Vice President of the United States|U.S. Vice President]] | leader2_name = [[Kamala Harris]] ([[California|CA]]) | leader3_title = {{nowrap|[[Party leaders of the United States Senate|Senate Majority Leader]]}} | leader3_name = [[Chuck Schumer]] ([[New York (state)|NY]]) | leader4_title = [[Speaker of the United States House of Representatives|Speaker of the House]] | leader4_name = [[Nancy Pelosi]] ([[California|CA]]) | leader5_title = [[House Majority Leader]] | leader5_name = <!--Again, we know he's ranked below Pelosi in the House Democratic leadership. But he does have the title House Majority leader regardless, so please STOP deleting him-->[[Steny Hoyer]] ([[Maryland|MD]]){{efn|Pelosi is the House Democratic leader, as Speaker}}<!--(Again, we know he's ranked below Pelosi. But he's still titled House Majority leader, so please STOP deleting him--> | founders = {{plainlist| * [[Andrew Jackson]] * [[Martin Van Buren]] }} | founded = {{start date and age|1828|1|8}}<ref>{{cite book |title=Jacksonian Democracy in New Hampshire, 1800–1851 |last=Cole |first=Donald B. |date=1970 |publisher=Harvard University Press |page=69 |isbn=978-0-67-428368-8}}</ref><br />{{nowrap|[[Baltimore]], [[Maryland]], U.S.}} | predecessor = [[Democratic-Republican Party]] | headquarters = 430 [[South Capitol Street|South Capitol St.]] SE,<br />[[Washington, D.C.]], U.S. | student_wing = {{unbulleted list|[[High School Democrats of America]]|[[College Democrats of America]]}} | youth_wing = [[Young Democrats of America]] | womens_wing = [[National Federation of Democratic Women]] | wing1_title = Overseas wing | wing1 = [[Democrats Abroad]] | membership_year = 2021 | position = <!--Longstanding consensus is not to include a political position here. Do not change without talk page consensus.--> | membership = {{decrease}} 47,019,985<ref>{{Cite web |last=Winger |first=Richard |title=December 2021 Ballot Access News Print Edition |url=https://ballot-access.org/2021/12/29/december-2021-ballot-access-news-print-edition/ |access-date=January 20, 2022 |website=Ballot Access News}}</ref> | ideology = {{unbulleted list|class=nowrap| |'''[[#Political positions|Majority]]:''' |{{•}} [[Modern liberalism in the United States|Modern liberalism]]<ref name="sarnold" /><ref>{{Cite news |date=June 29, 2012 |title=President Obama, the Democratic Party, and Socialism: A Political Science Perspective |work=The Huffington Post |url=https://huffingtonpost.com/benjamin-knoll/obama-romney-economy_b_1615862.html |access-date=January 9, 2015 |archive-date=March 24, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190324035220/https://www.huffingtonpost.com/benjamin-knoll/obama-romney-economy_b_1615862.html |url-status=live}}</ref><!-- Concise list of factions below. --> |'''[[Factions in the Democratic Party (United States)|Factions]]:''' |{{•}} [[Centrism]]<ref name="jhale">{{Cite book |last=Hale |first=John |title=The Making of the New Democrats |publisher=[[Political Science Quarterly]] |year=1995 |location=New York |page=229}}</ref><ref name="DewanKornblut2006">{{Cite news |last1=Dewan |first1=Shaila |last2=Kornblut |first2=Anne E. |date=October 30, 2006 |title=In Key House Races, Democrats Run to the Right |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2006/10/30/us/politics/30dems.html |access-date=January 28, 2017 |archive-date=July 27, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190727021022/https://www.nytimes.com/2006/10/30/us/politics/30dems.html |url-status=live}}</ref> |{{•}} [[Progressivism in the United States|Progressivism]]<ref name="SteinCornwellTanfani2018">{{Cite news |last1=Stein |first1=Letita |last2=Cornwell |first2=Susan |last3 =Tanfani |first3 =Joseph |date=August 23, 2018 |title=Inside the progressive movement roiling the Democratic Party |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/article/us-usa-election-progressives-specialrepo/inside-the-progressive-movement-roiling-the-democratic-party-idUSKCN1L81GI |access-date=June 13, 2022|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220613163545/https://www.reuters.com/article/us-usa-election-progressives-specialrepo/inside-the-progressive-movement-roiling-the-democratic-party-idUSKCN1L81GI|archive-date=June 13, 2022}}</ref> |{{•}} [[Social democracy]]<ref>{{Cite web |last=Ball |first=Molly |title=The Battle Within the Democratic Party |url=https://www.theatlantic.com/politics/archive/2013/12/the-battle-within-the-democratic-party/282235/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180612142340/https://www.theatlantic.com/politics/archive/2013/12/the-battle-within-the-democratic-party/282235/ |archive-date=June 12, 2018 |access-date=January 28, 2017 |website=[[The Atlantic]]}}</ref><ref name="How Socialist Is Bernie Sanders?">{{cite magazine |last1=Chotiner |first1=Isaac |title=How Socialist Is Bernie Sanders? |url=https://www.newyorker.com/news/q-and-a/how-socialist-is-bernie-sanders |magazine=[[The New Yorker]] |access-date=February 14, 2021 |language=en-us |date=March 2, 2020}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://fivethirtyeight.com/features/the-six-wings-of-the-democratic-party/|title=The Six Wings Of The Democratic Party|first=Perry Jr.|last=Bacon|work = [[FiveThirtyEight]]|date=March 11, 2019}}</ref> }} | international = <!--- Please do not re-insert "Progressive Alliance" unless you can find a reliable published source for the oft-repeated, never-documented assertion that the Democrats are part of the organization, other than a listing on that organization's website (see [[WP:SPS]]). ---> | colors = {{color box|{{party color|Democratic Party (US)}}|border=darkgray}} [[Blue]]<!-- Please DO NOT change the HTML color formatting in this field or in any of the below fields. Thank you. --> | seats1_title = [[List of current United States senators|Seats]] in the [[United States Senate|Senate]] | seats1 = <!--Keep at 48, as Bernie Sanders & Angus King are independents, who caucus with the Democrats-->{{composition bar|48|100|hex={{party color|Democratic Party (US)}}|ref={{Efn|There are 48 senators who are members of the party; however, two [[independent politician|independent]] senators, [[Angus King]] and [[Bernie Sanders]], caucus with the Democrats, effectively making a 50–50 split. [[Vice President of the United States|Vice President]] and Democratic Party member [[Kamala Harris]], in her role as President of the Senate, serves as the tie-breaking vote, thus giving the Democrats an effective majority.|name=|group=}}}} | seats2_title = [[List of current members of the United States House of Representatives|Seats]] in the [[United States House of Representatives|House of Representatives]] | seats2 = {{composition bar|220|435|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats3_title = [[List of current United States governors#State governors|State governorships]] | seats3 = <!-- Don't change numbers until terms begin --> {{composition bar|22|50|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats4_title = [[List of U.S. state senators|Seats]] in [[State legislature (United States)|state upper chambers]] | seats4 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|861|1972|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats5_title = [[List of U.S. state representatives|Seats]] in [[State legislature (United States)|state lower chambers]] | seats5 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|2432|5411|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats6_title = [[List of current United States governors#Territory governors|Territorial governorships]] | seats6 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|3|5|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats7_title = Seats in [[Territories of the United States#Governments and legislatures|territorial upper chambers]] | seats7 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|31|97|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats8_title = Seats in [[Territories of the United States#Governments and legislatures|territorial lower chambers]] | seats8 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|8|91|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | website = {{Official URL}} | country = the United States }} Ang '''Partido Demokrata''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Democratic Party'') ay isa sa dalawang pangunahing kontemporaryong partidong pampolitika sa [[Estados Unidos]]. 8frkag5o8gqt1r8hqr54fpme4pbl8h5 1966027 1966025 2022-08-25T08:06:37Z Glennznl 73709 wikitext text/x-wiki {{Infobox political party | name = Democratic Party | logo = [[File:US Democratic Party Logo.svg|125px]] | logo_alt = A blue circle with a capital "D" inside | symbol = [[File:Democratic Disc.svg|100px]] | colorcode = {{party color|Democratic Party (United States)}}<!-- Please DO NOT change or remove. Thank you. --> | chairperson = [[Jaime Harrison]] ([[South Carolina|SC]]) | governing_body = [[Democratic National Committee]]<ref>{{cite web |title=About the Democratic Party |url=https://democrats.org/who-we-are/about-the-democratic-party/ |website=Democratic Party |access-date=15 April 2022 |quote=For 171 years, [the Democratic National Committee] has been responsible for governing the Democratic Party}}</ref><ref>{{cite web |author1=Democratic Party |title=The Charter & The Bylaws of the Democratic Party of the United States |url=https://democrats.org/wp-content/uploads/2022/03/DNC-Charter-Bylaws-03.12.2022.pdf#page=5 |access-date=15 April 2022 |page=3 |date=12 March 2022 |quote=The Democratic National Committee shall have general responsibility for the affairs of the Democratic Party between National Conventions}}</ref> | leader1_title = [[President of the United States|U.S. President]] | leader1_name = [[Joe Biden]] ([[Delaware|DE]]) | leader2_title = [[Vice President of the United States|U.S. Vice President]] | leader2_name = [[Kamala Harris]] ([[California|CA]]) | leader3_title = {{nowrap|[[Party leaders of the United States Senate|Senate Majority Leader]]}} | leader3_name = [[Chuck Schumer]] ([[New York (state)|NY]]) | leader4_title = [[Speaker of the United States House of Representatives|Speaker of the House]] | leader4_name = [[Nancy Pelosi]] ([[California|CA]]) | leader5_title = [[House Majority Leader]] | leader5_name = <!--Again, we know he's ranked below Pelosi in the House Democratic leadership. But he does have the title House Majority leader regardless, so please STOP deleting him-->[[Steny Hoyer]] ([[Maryland|MD]]){{efn|Pelosi is the House Democratic leader, as Speaker}}<!--(Again, we know he's ranked below Pelosi. But he's still titled House Majority leader, so please STOP deleting him--> | founders = {{plainlist| * [[Andrew Jackson]] * [[Martin Van Buren]] }} | founded = {{start date and age|1828|1|8}}<ref>{{cite book |title=Jacksonian Democracy in New Hampshire, 1800–1851 |last=Cole |first=Donald B. |date=1970 |publisher=Harvard University Press |page=69 |isbn=978-0-67-428368-8}}</ref><br />{{nowrap|[[Baltimore]], [[Maryland]], U.S.}} | predecessor = [[Democratic-Republican Party]] | headquarters = 430 [[South Capitol Street|South Capitol St.]] SE,<br />[[Washington, D.C.]], U.S. | student_wing = {{unbulleted list|[[High School Democrats of America]]|[[College Democrats of America]]}} | youth_wing = [[Young Democrats of America]] | womens_wing = [[National Federation of Democratic Women]] | wing1_title = Overseas wing | wing1 = [[Democrats Abroad]] | membership_year = 2021 | position = <!--Longstanding consensus is not to include a political position here. Do not change without talk page consensus.--> | membership = {{decrease}} 47,019,985<ref>{{Cite web |last=Winger |first=Richard |title=December 2021 Ballot Access News Print Edition |url=https://ballot-access.org/2021/12/29/december-2021-ballot-access-news-print-edition/ |access-date=January 20, 2022 |website=Ballot Access News}}</ref> | ideology = {{unbulleted list|class=nowrap| |'''[[#Political positions|Majority]]:''' |{{•}} [[Modern liberalism in the United States|Modern liberalism]]<ref name="sarnold" /><ref>{{Cite news |date=June 29, 2012 |title=President Obama, the Democratic Party, and Socialism: A Political Science Perspective |work=The Huffington Post |url=https://huffingtonpost.com/benjamin-knoll/obama-romney-economy_b_1615862.html |access-date=January 9, 2015 |archive-date=March 24, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190324035220/https://www.huffingtonpost.com/benjamin-knoll/obama-romney-economy_b_1615862.html |url-status=live}}</ref><!-- Concise list of factions below. --> |'''[[Factions in the Democratic Party (United States)|Factions]]:''' |{{•}} [[Centrism]]<ref name="jhale">{{Cite book |last=Hale |first=John |title=The Making of the New Democrats |publisher=[[Political Science Quarterly]] |year=1995 |location=New York |page=229}}</ref><ref name="DewanKornblut2006">{{Cite news |last1=Dewan |first1=Shaila |last2=Kornblut |first2=Anne E. |date=October 30, 2006 |title=In Key House Races, Democrats Run to the Right |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2006/10/30/us/politics/30dems.html |access-date=January 28, 2017 |archive-date=July 27, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190727021022/https://www.nytimes.com/2006/10/30/us/politics/30dems.html |url-status=live}}</ref> |{{•}} [[Progressivism in the United States|Progressivism]]<ref name="SteinCornwellTanfani2018">{{Cite news |last1=Stein |first1=Letita |last2=Cornwell |first2=Susan |last3 =Tanfani |first3 =Joseph |date=August 23, 2018 |title=Inside the progressive movement roiling the Democratic Party |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/article/us-usa-election-progressives-specialrepo/inside-the-progressive-movement-roiling-the-democratic-party-idUSKCN1L81GI |access-date=June 13, 2022|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220613163545/https://www.reuters.com/article/us-usa-election-progressives-specialrepo/inside-the-progressive-movement-roiling-the-democratic-party-idUSKCN1L81GI|archive-date=June 13, 2022}}</ref> |{{•}} [[Social democracy]]<ref>{{Cite web |last=Ball |first=Molly |title=The Battle Within the Democratic Party |url=https://www.theatlantic.com/politics/archive/2013/12/the-battle-within-the-democratic-party/282235/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180612142340/https://www.theatlantic.com/politics/archive/2013/12/the-battle-within-the-democratic-party/282235/ |archive-date=June 12, 2018 |access-date=January 28, 2017 |website=[[The Atlantic]]}}</ref><ref name="How Socialist Is Bernie Sanders?">{{cite magazine |last1=Chotiner |first1=Isaac |title=How Socialist Is Bernie Sanders? |url=https://www.newyorker.com/news/q-and-a/how-socialist-is-bernie-sanders |magazine=[[The New Yorker]] |access-date=February 14, 2021 |language=en-us |date=March 2, 2020}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://fivethirtyeight.com/features/the-six-wings-of-the-democratic-party/|title=The Six Wings Of The Democratic Party|first=Perry Jr.|last=Bacon|work = [[FiveThirtyEight]]|date=March 11, 2019}}</ref> }} | international = <!--- Please do not re-insert "Progressive Alliance" unless you can find a reliable published source for the oft-repeated, never-documented assertion that the Democrats are part of the organization, other than a listing on that organization's website (see [[WP:SPS]]). ---> | colors = {{color box|{{party color|Democratic Party (US)}}|border=darkgray}} [[Blue]]<!-- Please DO NOT change the HTML color formatting in this field or in any of the below fields. Thank you. --> | seats1_title = [[List of current United States senators|Seats]] in the [[United States Senate|Senate]] | seats1 = <!--Keep at 48, as Bernie Sanders & Angus King are independents, who caucus with the Democrats-->{{composition bar|48|100|hex={{party color|Democratic Party (US)}}|ref={{Efn|There are 48 senators who are members of the party; however, two [[independent politician|independent]] senators, [[Angus King]] and [[Bernie Sanders]], caucus with the Democrats, effectively making a 50–50 split. [[Vice President of the United States|Vice President]] and Democratic Party member [[Kamala Harris]], in her role as President of the Senate, serves as the tie-breaking vote, thus giving the Democrats an effective majority.|name=|group=}}}} | seats2_title = [[List of current members of the United States House of Representatives|Seats]] in the [[United States House of Representatives|House of Representatives]] | seats2 = {{composition bar|220|435|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats3_title = [[List of current United States governors#State governors|State governorships]] | seats3 = <!-- Don't change numbers until terms begin --> {{composition bar|22|50|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats4_title = [[List of U.S. state senators|Seats]] in [[State legislature (United States)|state upper chambers]] | seats4 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|861|1972|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats5_title = [[List of U.S. state representatives|Seats]] in [[State legislature (United States)|state lower chambers]] | seats5 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|2432|5411|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats6_title = [[List of current United States governors#Territory governors|Territorial governorships]] | seats6 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|3|5|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats7_title = Seats in [[Territories of the United States#Governments and legislatures|territorial upper chambers]] | seats7 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|31|97|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats8_title = Seats in [[Territories of the United States#Governments and legislatures|territorial lower chambers]] | seats8 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|8|91|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | website = {{Official URL}} | country = the United States }} Ang '''Partido Demokrata''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Democratic Party'') ay isa sa dalawang pangunahing kontemporaryong partidong pampolitika sa [[Estados Unidos]]. ==Mga sanggunian== {{Reflist}} {{stub}} 2xdpv7nrlxj25z5qct6f1ume04uwy1d 1966029 1966027 2022-08-25T08:09:04Z Glennznl 73709 added [[Category:Politika ng Estados Unidos]] using [[WP:HC|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Infobox political party | name = Democratic Party | logo = [[File:US Democratic Party Logo.svg|125px]] | logo_alt = A blue circle with a capital "D" inside | symbol = [[File:Democratic Disc.svg|100px]] | colorcode = {{party color|Democratic Party (United States)}}<!-- Please DO NOT change or remove. Thank you. --> | chairperson = [[Jaime Harrison]] ([[South Carolina|SC]]) | governing_body = [[Democratic National Committee]]<ref>{{cite web |title=About the Democratic Party |url=https://democrats.org/who-we-are/about-the-democratic-party/ |website=Democratic Party |access-date=15 April 2022 |quote=For 171 years, [the Democratic National Committee] has been responsible for governing the Democratic Party}}</ref><ref>{{cite web |author1=Democratic Party |title=The Charter & The Bylaws of the Democratic Party of the United States |url=https://democrats.org/wp-content/uploads/2022/03/DNC-Charter-Bylaws-03.12.2022.pdf#page=5 |access-date=15 April 2022 |page=3 |date=12 March 2022 |quote=The Democratic National Committee shall have general responsibility for the affairs of the Democratic Party between National Conventions}}</ref> | leader1_title = [[President of the United States|U.S. President]] | leader1_name = [[Joe Biden]] ([[Delaware|DE]]) | leader2_title = [[Vice President of the United States|U.S. Vice President]] | leader2_name = [[Kamala Harris]] ([[California|CA]]) | leader3_title = {{nowrap|[[Party leaders of the United States Senate|Senate Majority Leader]]}} | leader3_name = [[Chuck Schumer]] ([[New York (state)|NY]]) | leader4_title = [[Speaker of the United States House of Representatives|Speaker of the House]] | leader4_name = [[Nancy Pelosi]] ([[California|CA]]) | leader5_title = [[House Majority Leader]] | leader5_name = <!--Again, we know he's ranked below Pelosi in the House Democratic leadership. But he does have the title House Majority leader regardless, so please STOP deleting him-->[[Steny Hoyer]] ([[Maryland|MD]]){{efn|Pelosi is the House Democratic leader, as Speaker}}<!--(Again, we know he's ranked below Pelosi. But he's still titled House Majority leader, so please STOP deleting him--> | founders = {{plainlist| * [[Andrew Jackson]] * [[Martin Van Buren]] }} | founded = {{start date and age|1828|1|8}}<ref>{{cite book |title=Jacksonian Democracy in New Hampshire, 1800–1851 |last=Cole |first=Donald B. |date=1970 |publisher=Harvard University Press |page=69 |isbn=978-0-67-428368-8}}</ref><br />{{nowrap|[[Baltimore]], [[Maryland]], U.S.}} | predecessor = [[Democratic-Republican Party]] | headquarters = 430 [[South Capitol Street|South Capitol St.]] SE,<br />[[Washington, D.C.]], U.S. | student_wing = {{unbulleted list|[[High School Democrats of America]]|[[College Democrats of America]]}} | youth_wing = [[Young Democrats of America]] | womens_wing = [[National Federation of Democratic Women]] | wing1_title = Overseas wing | wing1 = [[Democrats Abroad]] | membership_year = 2021 | position = <!--Longstanding consensus is not to include a political position here. Do not change without talk page consensus.--> | membership = {{decrease}} 47,019,985<ref>{{Cite web |last=Winger |first=Richard |title=December 2021 Ballot Access News Print Edition |url=https://ballot-access.org/2021/12/29/december-2021-ballot-access-news-print-edition/ |access-date=January 20, 2022 |website=Ballot Access News}}</ref> | ideology = {{unbulleted list|class=nowrap| |'''[[#Political positions|Majority]]:''' |{{•}} [[Modern liberalism in the United States|Modern liberalism]]<ref name="sarnold" /><ref>{{Cite news |date=June 29, 2012 |title=President Obama, the Democratic Party, and Socialism: A Political Science Perspective |work=The Huffington Post |url=https://huffingtonpost.com/benjamin-knoll/obama-romney-economy_b_1615862.html |access-date=January 9, 2015 |archive-date=March 24, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190324035220/https://www.huffingtonpost.com/benjamin-knoll/obama-romney-economy_b_1615862.html |url-status=live}}</ref><!-- Concise list of factions below. --> |'''[[Factions in the Democratic Party (United States)|Factions]]:''' |{{•}} [[Centrism]]<ref name="jhale">{{Cite book |last=Hale |first=John |title=The Making of the New Democrats |publisher=[[Political Science Quarterly]] |year=1995 |location=New York |page=229}}</ref><ref name="DewanKornblut2006">{{Cite news |last1=Dewan |first1=Shaila |last2=Kornblut |first2=Anne E. |date=October 30, 2006 |title=In Key House Races, Democrats Run to the Right |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2006/10/30/us/politics/30dems.html |access-date=January 28, 2017 |archive-date=July 27, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190727021022/https://www.nytimes.com/2006/10/30/us/politics/30dems.html |url-status=live}}</ref> |{{•}} [[Progressivism in the United States|Progressivism]]<ref name="SteinCornwellTanfani2018">{{Cite news |last1=Stein |first1=Letita |last2=Cornwell |first2=Susan |last3 =Tanfani |first3 =Joseph |date=August 23, 2018 |title=Inside the progressive movement roiling the Democratic Party |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/article/us-usa-election-progressives-specialrepo/inside-the-progressive-movement-roiling-the-democratic-party-idUSKCN1L81GI |access-date=June 13, 2022|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220613163545/https://www.reuters.com/article/us-usa-election-progressives-specialrepo/inside-the-progressive-movement-roiling-the-democratic-party-idUSKCN1L81GI|archive-date=June 13, 2022}}</ref> |{{•}} [[Social democracy]]<ref>{{Cite web |last=Ball |first=Molly |title=The Battle Within the Democratic Party |url=https://www.theatlantic.com/politics/archive/2013/12/the-battle-within-the-democratic-party/282235/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180612142340/https://www.theatlantic.com/politics/archive/2013/12/the-battle-within-the-democratic-party/282235/ |archive-date=June 12, 2018 |access-date=January 28, 2017 |website=[[The Atlantic]]}}</ref><ref name="How Socialist Is Bernie Sanders?">{{cite magazine |last1=Chotiner |first1=Isaac |title=How Socialist Is Bernie Sanders? |url=https://www.newyorker.com/news/q-and-a/how-socialist-is-bernie-sanders |magazine=[[The New Yorker]] |access-date=February 14, 2021 |language=en-us |date=March 2, 2020}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://fivethirtyeight.com/features/the-six-wings-of-the-democratic-party/|title=The Six Wings Of The Democratic Party|first=Perry Jr.|last=Bacon|work = [[FiveThirtyEight]]|date=March 11, 2019}}</ref> }} | international = <!--- Please do not re-insert "Progressive Alliance" unless you can find a reliable published source for the oft-repeated, never-documented assertion that the Democrats are part of the organization, other than a listing on that organization's website (see [[WP:SPS]]). ---> | colors = {{color box|{{party color|Democratic Party (US)}}|border=darkgray}} [[Blue]]<!-- Please DO NOT change the HTML color formatting in this field or in any of the below fields. Thank you. --> | seats1_title = [[List of current United States senators|Seats]] in the [[United States Senate|Senate]] | seats1 = <!--Keep at 48, as Bernie Sanders & Angus King are independents, who caucus with the Democrats-->{{composition bar|48|100|hex={{party color|Democratic Party (US)}}|ref={{Efn|There are 48 senators who are members of the party; however, two [[independent politician|independent]] senators, [[Angus King]] and [[Bernie Sanders]], caucus with the Democrats, effectively making a 50–50 split. [[Vice President of the United States|Vice President]] and Democratic Party member [[Kamala Harris]], in her role as President of the Senate, serves as the tie-breaking vote, thus giving the Democrats an effective majority.|name=|group=}}}} | seats2_title = [[List of current members of the United States House of Representatives|Seats]] in the [[United States House of Representatives|House of Representatives]] | seats2 = {{composition bar|220|435|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats3_title = [[List of current United States governors#State governors|State governorships]] | seats3 = <!-- Don't change numbers until terms begin --> {{composition bar|22|50|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats4_title = [[List of U.S. state senators|Seats]] in [[State legislature (United States)|state upper chambers]] | seats4 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|861|1972|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats5_title = [[List of U.S. state representatives|Seats]] in [[State legislature (United States)|state lower chambers]] | seats5 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|2432|5411|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats6_title = [[List of current United States governors#Territory governors|Territorial governorships]] | seats6 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|3|5|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats7_title = Seats in [[Territories of the United States#Governments and legislatures|territorial upper chambers]] | seats7 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|31|97|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats8_title = Seats in [[Territories of the United States#Governments and legislatures|territorial lower chambers]] | seats8 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|8|91|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | website = {{Official URL}} | country = the United States }} Ang '''Partido Demokrata''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Democratic Party'') ay isa sa dalawang pangunahing kontemporaryong partidong pampolitika sa [[Estados Unidos]]. ==Mga sanggunian== {{Reflist}} {{stub}} [[Kategorya:Politika ng Estados Unidos]] enz5fdmzpxv8e6qllkx8nhounu609fa 1966032 1966029 2022-08-25T08:10:34Z Glennznl 73709 wikitext text/x-wiki {{Infobox political party | name = Democratic Party | logo = [[File:US Democratic Party Logo.svg|125px]] | logo_alt = A blue circle with a capital "D" inside | symbol = [[File:Democratic Disc.svg|100px]] | colorcode = {{party color|Democratic Party (United States)}}<!-- Please DO NOT change or remove. Thank you. --> | chairperson = [[Jaime Harrison]] ([[South Carolina|SC]]) | governing_body = [[Democratic National Committee]]<ref>{{cite web |title=About the Democratic Party |url=https://democrats.org/who-we-are/about-the-democratic-party/ |website=Democratic Party |access-date=15 April 2022 |quote=For 171 years, [the Democratic National Committee] has been responsible for governing the Democratic Party}}</ref><ref>{{cite web |author1=Democratic Party |title=The Charter & The Bylaws of the Democratic Party of the United States |url=https://democrats.org/wp-content/uploads/2022/03/DNC-Charter-Bylaws-03.12.2022.pdf#page=5 |access-date=15 April 2022 |page=3 |date=12 March 2022 |quote=The Democratic National Committee shall have general responsibility for the affairs of the Democratic Party between National Conventions}}</ref> | leader1_title = [[President of the United States|U.S. President]] | leader1_name = [[Joe Biden]] ([[Delaware|DE]]) | leader2_title = [[Vice President of the United States|U.S. Vice President]] | leader2_name = [[Kamala Harris]] ([[California|CA]]) | leader3_title = {{nowrap|[[Party leaders of the United States Senate|Senate Majority Leader]]}} | leader3_name = [[Chuck Schumer]] ([[New York (state)|NY]]) | leader4_title = [[Speaker of the United States House of Representatives|Speaker of the House]] | leader4_name = [[Nancy Pelosi]] ([[California|CA]]) | leader5_title = [[House Majority Leader]] | leader5_name = <!--Again, we know he's ranked below Pelosi in the House Democratic leadership. But he does have the title House Majority leader regardless, so please STOP deleting him-->[[Steny Hoyer]] ([[Maryland|MD]]){{efn|Pelosi is the House Democratic leader, as Speaker}}<!--(Again, we know he's ranked below Pelosi. But he's still titled House Majority leader, so please STOP deleting him--> | founders = {{plainlist| * [[Andrew Jackson]] * [[Martin Van Buren]] }} | founded = {{start date and age|1828|1|8}}<ref>{{cite book |title=Jacksonian Democracy in New Hampshire, 1800–1851 |last=Cole |first=Donald B. |date=1970 |publisher=Harvard University Press |page=69 |isbn=978-0-67-428368-8}}</ref><br />{{nowrap|[[Baltimore]], [[Maryland]], U.S.}} | predecessor = [[Democratic-Republican Party]] | headquarters = 430 [[South Capitol Street|South Capitol St.]] SE,<br />[[Washington, D.C.]], U.S. | student_wing = {{unbulleted list|[[High School Democrats of America]]|[[College Democrats of America]]}} | youth_wing = [[Young Democrats of America]] | womens_wing = [[National Federation of Democratic Women]] | wing1_title = Overseas wing | wing1 = [[Democrats Abroad]] | membership_year = 2021 | position = <!--Longstanding consensus is not to include a political position here. Do not change without talk page consensus.--> | membership = {{decrease}} 47,019,985<ref>{{Cite web |last=Winger |first=Richard |title=December 2021 Ballot Access News Print Edition |url=https://ballot-access.org/2021/12/29/december-2021-ballot-access-news-print-edition/ |access-date=January 20, 2022 |website=Ballot Access News}}</ref> | ideology = {{unbulleted list|class=nowrap| |'''[[#Political positions|Majority]]:''' |{{•}} [[Modern liberalism in the United States|Modern liberalism]]<ref name="sarnold" /><ref>{{Cite news |date=June 29, 2012 |title=President Obama, the Democratic Party, and Socialism: A Political Science Perspective |work=The Huffington Post |url=https://huffingtonpost.com/benjamin-knoll/obama-romney-economy_b_1615862.html |access-date=January 9, 2015 |archive-date=March 24, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190324035220/https://www.huffingtonpost.com/benjamin-knoll/obama-romney-economy_b_1615862.html |url-status=live}}</ref><!-- Concise list of factions below. --> |'''[[Factions in the Democratic Party (United States)|Factions]]:''' |{{•}} [[Centrism]]<ref name="jhale">{{Cite book |last=Hale |first=John |title=The Making of the New Democrats |publisher=[[Political Science Quarterly]] |year=1995 |location=New York |page=229}}</ref><ref name="DewanKornblut2006">{{Cite news |last1=Dewan |first1=Shaila |last2=Kornblut |first2=Anne E. |date=October 30, 2006 |title=In Key House Races, Democrats Run to the Right |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2006/10/30/us/politics/30dems.html |access-date=January 28, 2017 |archive-date=July 27, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190727021022/https://www.nytimes.com/2006/10/30/us/politics/30dems.html |url-status=live}}</ref> |{{•}} [[Progressivism in the United States|Progressivism]]<ref name="SteinCornwellTanfani2018">{{Cite news |last1=Stein |first1=Letita |last2=Cornwell |first2=Susan |last3 =Tanfani |first3 =Joseph |date=August 23, 2018 |title=Inside the progressive movement roiling the Democratic Party |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/article/us-usa-election-progressives-specialrepo/inside-the-progressive-movement-roiling-the-democratic-party-idUSKCN1L81GI |access-date=June 13, 2022|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220613163545/https://www.reuters.com/article/us-usa-election-progressives-specialrepo/inside-the-progressive-movement-roiling-the-democratic-party-idUSKCN1L81GI|archive-date=June 13, 2022}}</ref> |{{•}} [[Social democracy]]<ref>{{Cite web |last=Ball |first=Molly |title=The Battle Within the Democratic Party |url=https://www.theatlantic.com/politics/archive/2013/12/the-battle-within-the-democratic-party/282235/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180612142340/https://www.theatlantic.com/politics/archive/2013/12/the-battle-within-the-democratic-party/282235/ |archive-date=June 12, 2018 |access-date=January 28, 2017 |website=[[The Atlantic]]}}</ref><ref name="How Socialist Is Bernie Sanders?">{{cite magazine |last1=Chotiner |first1=Isaac |title=How Socialist Is Bernie Sanders? |url=https://www.newyorker.com/news/q-and-a/how-socialist-is-bernie-sanders |magazine=[[The New Yorker]] |access-date=February 14, 2021 |language=en-us |date=March 2, 2020}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://fivethirtyeight.com/features/the-six-wings-of-the-democratic-party/|title=The Six Wings Of The Democratic Party|first=Perry Jr.|last=Bacon|work = [[FiveThirtyEight]]|date=March 11, 2019}}</ref> }} | international = <!--- Please do not re-insert "Progressive Alliance" unless you can find a reliable published source for the oft-repeated, never-documented assertion that the Democrats are part of the organization, other than a listing on that organization's website (see [[WP:SPS]]). ---> | colors = {{color box|{{party color|Democratic Party (US)}}|border=darkgray}} [[Blue]]<!-- Please DO NOT change the HTML color formatting in this field or in any of the below fields. Thank you. --> | seats1_title = [[List of current United States senators|Seats]] in the [[United States Senate|Senate]] | seats1 = <!--Keep at 48, as Bernie Sanders & Angus King are independents, who caucus with the Democrats-->{{composition bar|48|100|hex={{party color|Democratic Party (US)}}|ref={{Efn|There are 48 senators who are members of the party; however, two [[independent politician|independent]] senators, [[Angus King]] and [[Bernie Sanders]], caucus with the Democrats, effectively making a 50–50 split. [[Vice President of the United States|Vice President]] and Democratic Party member [[Kamala Harris]], in her role as President of the Senate, serves as the tie-breaking vote, thus giving the Democrats an effective majority.|name=|group=}}}} | seats2_title = [[List of current members of the United States House of Representatives|Seats]] in the [[United States House of Representatives|House of Representatives]] | seats2 = {{composition bar|220|435|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats3_title = [[List of current United States governors#State governors|State governorships]] | seats3 = <!-- Don't change numbers until terms begin --> {{composition bar|22|50|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats4_title = [[List of U.S. state senators|Seats]] in [[State legislature (United States)|state upper chambers]] | seats4 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|861|1972|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats5_title = [[List of U.S. state representatives|Seats]] in [[State legislature (United States)|state lower chambers]] | seats5 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|2432|5411|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats6_title = [[List of current United States governors#Territory governors|Territorial governorships]] | seats6 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|3|5|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats7_title = Seats in [[Territories of the United States#Governments and legislatures|territorial upper chambers]] | seats7 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|31|97|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | seats8_title = Seats in [[Territories of the United States#Governments and legislatures|territorial lower chambers]] | seats8 = <!--Don't change numbers until terms begin--> {{composition bar|8|91|hex={{party color|Democratic Party (US)}}}} | website = {{Official URL}} | country = the United States }} Ang '''Partido Demokrata''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Democratic Party'') ay isa sa dalawang pangunahing kontemporaryong partidong pampolitika sa [[Estados Unidos]]. ==Mga sanggunian== {{Reflist}} {{stub}} {{United States topics}} [[Kategorya:Politika ng Estados Unidos]] flj6l61ng6fitlnzuj6e1fas6esfcfq 0 319363 1966030 2022-08-25T08:09:53Z Glennznl 73709 Ikinakarga sa [[Partido Demokrata (Estados Unidos)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT[[Partido Demokrata (Estados Unidos)]] eo6n43wjob9n7200in9aa7dkrlp77qn 0 319364 1966031 2022-08-25T08:10:10Z Glennznl 73709 Ikinakarga sa [[Partido Republikano (Estados Unidos)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT[[Partido Republikano (Estados Unidos)]] cnzdjtfpno29te10flzw1k3qfa4qpst 0 319365 1966038 2022-08-25T08:14:34Z Glennznl 73709 Ikinakarga sa [[Partido Demokrata (Estados Unidos)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT[[Partido Demokrata (Estados Unidos)]] eo6n43wjob9n7200in9aa7dkrlp77qn 0 319366 1966039 2022-08-25T08:15:21Z Glennznl 73709 Ikinakarga sa [[Partido Demokrata (Estados Unidos)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT[[Partido Demokrata (Estados Unidos)]] eo6n43wjob9n7200in9aa7dkrlp77qn 0 319367 1966053 2022-08-25T09:58:56Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1083532380|Zehlendorf (Berlin)]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Zehlendorf|name_local=|image_photo=120409-Steglitz-Schloßstraße-44-Matthäuskirche.JPG|image_caption={{Interlanguage link multi|St. Matthew's Church, Berlin-Steglitz|de|3=Matthäuskirche (Berlin-Steglitz)|lt=St. Matthew's Church}} in Steglitz is owned and used by a congregation within the Evangelical Church of Berlin-Brandenburg-Silesian Upper Lusatia, a [[United and uniting churches|united]] church body of Calvinist, Lutheran and united congregations.|type=Quarter|City=Berlin|image_coa=Coat of arms de-be zehlendorf 1956.png|coordinates={{coord|52|26|N|13|12|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Steglitz-Zehlendorf|divisions=[[#Subdivision|6 zones]]|elevation=50|area=18.8|population=54328|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 0604) 14163, 14165, 14167, 14169|area_code=|licence=B|year=1200|plantext=Location of Zehlendorf in Steglitz-Zehlendorf and Berlin|image_plan=Berlin Steglitz-Zehlendorf Zehlendorf.svg|website=}} Ang '''Zehlendorf''' ({{IPA-de|ˈtseːlənˌdɔʁf|lang|Zehlendorf.ogg}}) ay isang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|lokalidad]] sa loob ng borough ng [[Steglitz-Zehlendorf]] sa [[Berlin]]. Bago ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2011]], ang Zehlendorf ay isang boro sa sarili nitong karapatan, na binubuo ng lokalidad ng Zehlendorf pati na rin ang [[Wannsee]], [[Nikolassee]], at [[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]. Naglalaman ang Zehlendorf ng ilan sa mga pinakapinapansin sa mga natural na tagpuan sa Berlin, kabilang ang mga bahagi ng kagubatan ng [[Grunewald (kagubatan)|Grunewald]] at ang mga lawa ng ''Schlachtensee'', ''Krumme Lanke'', at ''Waldsee''. Bukod pa rito, mayroon itong malalaking mayayamang pabahay na kapitbahayan, ang ilan ay may mga [[cobblestone]] na kalye at mga gusali na mahigit 100 taong gulang na. Ito ay isa sa mga pinakamahal na lugar sa Berlin para sa pabahay. == Kasaysayan == Ang nayon ng Zehlendorf ay unang binanggit bilang ''Cedelendorp'' sa isang kontrata noong 1245 sa pagitan ng Margraves John I at Otto III ng [[Margrabyato ng Brandeburgo|Brandeburgo]] at ng [[Abadia ng Lehnin]]. Marahil ay isang [[Mga Aleman|Alemang]] pundasyon, ang pangalang ''Cedelen'' ay lumilitaw na isang diyalektang salita para sa "paninirahan" (modernong German {{Lang|de|Siedlung}} ), o "maharlika" ( ''Cedelendorp'' = ''Cedelen'' + ''dorp'', "maharlikang nayon" (tingnan {{Lang|de|Jahresbericht über die Erscheinungen auf dem Gebiete der germanischen Philologie}}). == Heograpiya == === Pagkakahati === Ang Zehlendorf ay nahahati sa 6 na sona: * [[Düppel (Berlin)|Düppel]] * [[Schlachtensee-Ost]] * [[Schönow/Zehlendorf-Süd]] * [[Zehlendorf-West]] * [[Zehlendorf-Ost]] * [[Onkel-Tom-Siedlung|Zehlendorf-Nord]] (Onkel-Tom-Siedlung) == Mga tanawin == * [[AlliiertenMuseum]] * [[Krumme Lanke]] * [[Schlachtensee (lawa)|Schlachtensee]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.berlin1969.com "Berlin 1969"] Mula sa panahon ng mga Amerikano. * [http://www.bild.de/politik/inland/bnd/bild-zu-besuch-in-deutschlands-geheimster-villa-27153104.bild.html Century-old villa holds secrets] Sa German. {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}}{{Authority control}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] k8mxp0fysittxgicqkhvsh6gdof4i9q 1966054 1966053 2022-08-25T10:02:27Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Zehlendorf|name_local=|image_photo=120409-Steglitz-Schloßstraße-44-Matthäuskirche.JPG|image_caption=Ang {{Interlanguage link multi|Simbahan ng San Mateo, Berlin-Steglitz|de|3=Matthäuskirche (Berlin-Steglitz)|lt=Simbahan ng San Mateo}} sa Steglitz ay pinagmamay-arian at ginagamit ng isang kongregasyon sa loob ng Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandeburgo-Mataas na Lusacia Silesiana, isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang]] kinatawang simbahan ng mga Calvinista, Luterano, at nagkakaisang kongregasyon.|type=Kuwarto|City=Berlin|image_coa=Coat of arms de-be zehlendorf 1956.png|coordinates={{coord|52|26|N|13|12|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Steglitz-Zehlendorf|divisions=[[#Mga pagkakaati|6 na sona]]|elevation=50|area=18.8|population=54328|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 0604) 14163, 14165, 14167, 14169|area_code=|licence=B|year=1200|plantext=Kinaroroonan ng Zehlendorf sa Steglitz-Zehlendorf at Berlin|image_plan=Berlin Steglitz-Zehlendorf Zehlendorf.svg|website=}} Ang '''Zehlendorf''' ({{IPA-de|ˈtseːlənˌdɔʁf|lang|Zehlendorf.ogg}}) ay isang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|lokalidad]] sa loob ng borough ng [[Steglitz-Zehlendorf]] sa [[Berlin]]. Bago ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2011]], ang Zehlendorf ay isang boro sa sarili nitong karapatan, na binubuo ng lokalidad ng Zehlendorf pati na rin ang [[Wannsee]], [[Nikolassee]], at [[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]. Naglalaman ang Zehlendorf ng ilan sa mga pinakapinapansin sa mga natural na tagpuan sa Berlin, kabilang ang mga bahagi ng kagubatan ng [[Grunewald (kagubatan)|Grunewald]] at ang mga lawa ng ''Schlachtensee'', ''Krumme Lanke'', at ''Waldsee''. Bukod pa rito, mayroon itong malalaking mayayamang pabahay na kapitbahayan, ang ilan ay may mga [[cobblestone]] na kalye at mga gusali na mahigit 100 taong gulang na. Ito ay isa sa mga pinakamahal na lugar sa Berlin para sa pabahay. == Kasaysayan == Ang nayon ng Zehlendorf ay unang binanggit bilang ''Cedelendorp'' sa isang kontrata noong 1245 sa pagitan ng Margraves John I at Otto III ng [[Margrabyato ng Brandeburgo|Brandeburgo]] at ng [[Abadia ng Lehnin]]. Marahil ay isang [[Mga Aleman|Alemang]] pundasyon, ang pangalang ''Cedelen'' ay lumilitaw na isang diyalektang salita para sa "paninirahan" (modernong German {{Lang|de|Siedlung}} ), o "maharlika" ( ''Cedelendorp'' = ''Cedelen'' + ''dorp'', "maharlikang nayon" (tingnan {{Lang|de|Jahresbericht über die Erscheinungen auf dem Gebiete der germanischen Philologie}}). == Heograpiya == === Mga pagkakahati === Ang Zehlendorf ay nahahati sa 6 na sona: * [[Düppel (Berlin)|Düppel]] * [[Schlachtensee-Ost]] * [[Schönow/Zehlendorf-Süd]] * [[Zehlendorf-West]] * [[Zehlendorf-Ost]] * [[Onkel-Tom-Siedlung|Zehlendorf-Nord]] (Onkel-Tom-Siedlung) == Mga tanawin == * [[AlliiertenMuseum]] * [[Krumme Lanke]] * [[Schlachtensee (lawa)|Schlachtensee]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.berlin1969.com "Berlin 1969"] Mula sa panahon ng mga Amerikano. * [http://www.bild.de/politik/inland/bnd/bild-zu-besuch-in-deutschlands-geheimster-villa-27153104.bild.html Century-old villa holds secrets] Sa German. {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}}{{Authority control}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] mvur1pq14mjsk5fwb95o561e5bhvlcg 0 319368 1966066 2022-08-25T11:38:07Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1083484613|Edict of Potsdam]]" wikitext text/x-wiki [[Talaksan:EdiktPotsdam.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/EdiktPotsdam.jpg/220px-EdiktPotsdam.jpg|right|thumb| Kautusan ng Potsdam]] Ang '''Kautusan ng Potsdam''' ({{Lang-de|Edikt von Potsdam}}) ay isang proklamasyon na inilabas ni [[Federico Guillermo, Tagahalal ng Brandeburgo]] at [[Talaan ng mga monarko ng Prusya|Duke ng Prusya]], sa [[Potsdam]] noong Oktubre 29, 1685, bilang tugon sa pagbawi ng [[Kautusan ng Nantes]] ng [[Kautusan ng Fontainebleau]]. Hinikayat nito ang mga Protestante na lumipat sa [[Brandeburgo]]. [[Talaksan:Der_Große_Kurfürst_Friedrich_Wilhelm_von_Brandenburg_inviting_Hugenots.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Der_Gro%C3%9Fe_Kurf%C3%BCrst_Friedrich_Wilhelm_von_Brandenburg_inviting_Hugenots.png/220px-Der_Gro%C3%9Fe_Kurf%C3%BCrst_Friedrich_Wilhelm_von_Brandenburg_inviting_Hugenots.png|thumb| Mga Pranses na Huguenot na tumatakas patungong Brandeburgo]] == Kalagayan == Noong Oktubre 22, 1685, inilabas ni [[Luis XIV ng Pransiya|Haring Luis XIV ng Pransiya]] ang Kautusan of Fontainebleau, na bahagi ng isang programa ng pag-uusig na nagsara ng mga simbahan at paaralan ng mga [[Huguenot]]. Ang patakarang ito ay nagpalaki sa panliligalig sa mga relihiyosong minorya mula nang ang mga ''[[dragonnade]]'' ay nilikha noong 1681 upang takutin ang mga Huguenot na [[Pagbabagong relihiyon|magbalik-loob]] sa Katolisismo. Bilang resulta, isang malaking bilang ng mga [[Protestantismo|Protestante]]&nbsp;— ang mga pagtatantya ay mula 210,000 hanggang 900,000&nbsp;— ang umalis sa Pransiya sa susunod na dalawang dekada. == Tingnan din == * [[Pranses na Katedral, Berlin|Französischer Dom]]: ang Pranses na Katedral ng Berlin, na itinatag noong 1705 para sa mga Huguenot na imigrante. Ang disenyo nito ay batay sa isang templong Huguenot sa labas ng Paris, na giniba noong 1685. == Mga sanggunian == {{Reflist|30em}} == Mga panlabas na link == * [http://germanhistorydocs.ghi-dc.org/print_document.cfm?document_id=3636 Kautusan ng Potsdam] 9027jr5kwt2ztsokhw46cc5xji7una7 0 319369 1966068 2022-08-25T11:40:42Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Wilhelm]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Wilhelm]] p4owasnp2qjoyefmofzn3oyyxqtcdzz 1966069 1966068 2022-08-25T11:41:05Z Ryomaandres 8044 Changed redirect target from [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Wilhelm]] to [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Pang-alaalang Simbahan ni Kaiser Guillermo]] tqizq3w8589qbp8aff2ajbqkme2p4a6