Vikikitap trwikibooks https://tr.wikibooks.org/wiki/Anasayfa MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter Ortam Özel Tartışma Kullanıcı Kullanıcı mesaj Vikikitap Vikikitap tartışma Dosya Dosya tartışma MediaWiki MediaWiki tartışma Şablon Şablon tartışma Yardım Yardım tartışma Kategori Kategori tartışma Yemek Yemek tartışma Vikiçocuk Vikiçocuk tartışma Kitaplık Kitaplık tartışma TimedText TimedText talk Modül Modül tartışma Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 10356 53546 53294 2022-07-23T20:51:55Z Sinus46 17965 wikitext text/x-wiki [[File:Ottoman Turkish in Nastaliq.png]] <br/> ''Osmanlıca Vikikitap'a hoş geldiniz! Bu kitapta, Osmanlı Türkçesi hakkında gereken her şeyi bulabileceksiniz. Vikikitap, herkesin katkısıyla işleyen bir çaba, dolayısıyla yardımınızı lütfen esirgemeyiniz.'' ==İçindekiler== * [[Osmanlıca/Giriş|Giriş]] * [[Osmanlıca/Alfabe|Alfabe]] ===Başlangıç seviyesi=== * [[Osmanlıca/Ünlülerin Yazımı|Ünlüler]] * [[Osmanlıca/Ünsüzlerin Yazımı|Ünsüzler]] * [[Osmanlıca/Eklerin Yazımı|Ekler]] ===İleri seviye=== * [[Osmanlıca/Arapça Ses Bilgisi|Arapça Ses Bilgisi]] * [[Osmanlıca/Vezinler|Vezinler]] * [[Osmanlıca/Masdarlar|Masdarlar]] * [[Osmanlıca/İsm-i Fâil ve Mefûller|İsm-i Fâil ve Mefûller]] * [[Osnalıca/Türemiş İsimler|Türemiş İsimler]] * [[Osmanlıca/İsmin çekimlenmesi|İsmin çekimlenmesi]] * [[Osmanlıca/Tamlamalar|Tamlamalar]] 7pli4jo1sp67cmvune0hl8z8ob26r72 0 13109 53552 53168 2022-07-23T23:12:04Z Muhammedturan65 18766 wikitext text/x-wiki ''' == Nasıl Senaryo Yazılır? == ''' Senaryo yazmak demek, senaristin uzun yolculuğunun en son dönemecidir. Nasıl senaryo yazılır diye sorduğumuzda pek çok kişi senaryo yazmaya başlamadan önce yapması gereken ön hazırlığı atlar. Ön hazırlık senaryo yazmadan önce yapılması tavsiye edilen bir şey değil, yapılması zorunlu olan bir aşamadır. Ön hazırlık yapmadan senaryo yazmaya başlamak, araba kullanmayı yeni öğrenen birisinin İstanbul trafiğinde araba sürmesine benzer. Siz o arabada yer almak ister misiniz? İnanın senaryonuzu okuyan yapımcılar da eğer bir ön hazırlığınız yoksa aynı duyguları hissederler. ''' === Ön Hazırlık Süreci === ''' '''''Sinopsis Nasıl Yazılır?''''' Ön hazırlığın ilk aşaması filmimizin sinopsisini yazmaktır. Sinopsis, filmin anlatılabilecek en kısa özetidir. Genellikle de 1 sayfayı geçmemelidir. Nasıl senaryo yazılır konusunda aslında aklımıza gelen ve bundan güzel film olur dedirten bir noktanın vücut bulmuş halidir. Faydalarından bir tanesi, eğer yazdığımız sinopsisi beğenir ve ondan iyi bir film senaryosu çıkacağına inanırsak yolumuza devam ederiz. Diğer faydası da yapımcıların senaryomuzu okumaya karar vermede ikna edici nokta olmasıdır. Doğru söylemek gerekirse senaryomuzun tamamını okumaya hiçbir yapımcı gönüllü olmayacaktır. Onları heyecanlandıracak ve senaryomuzu bir solukta okutacak silah, yazdığımız 1 sayfalık sinopsistir. Sadece ana karakteri tanıtması ve okuyan kişiye filmin nasıl bir film olacağı konusunda bir ışık yakması yeterli olacaktır. '''''Film Hikayesi nasıl Yazılır?''''' Nasıl senaryo yazılır sorusunda Sinopsisi yazdıktan sonra onu biraz daha uzatıp yan karakterleri de ekleyip karakterimizin yaşayacağı macerayı detaylandırırsak filmin hikayesini yazmış oluruz. Bu da ön hazırlık sürecinde bir gerekliliktir. Çevremizdeki birçok insan “hayatımı anlatsam film olur” yaklaşımıyla kendi hayatlarını, dünya üzerindeki milyarlarca insanın hayatından farklı göstermeye çalışmaktadır. Aslında şunu söylemekte fayda var ki hayatımız bir film olamayacak kadar monotondur ve klişelerden oluşur. Yani kardeşimiz ya da eşimiz bir gün kaçırılıp bizden kimse 1 milyon dolar fidye istemeyecektir. İnsanlar bu nedenledir ki farklı hayatlar görebilmek için sinemaya gider, film izlerler. Senaristi de o insanlardan ayıran nokta farklı hayatları görebilmesi, kurgulayabilmesidir. Senaryonun hikayesini yazmaya başlamadan önce günlük hayatın bu klişelerinden arınmak, izlenebilecek bir hikaye oluşturmak gerekmektedir. Bunu yaparken de karakterin günlük rutinini kırmamız gerektiğini de hiçbir zaman unutmamalıyız. Örnek verecek olursak, Ali bizim ana kahramanımız olsun. Hikayemizde Ayşe’yi çok seviyor ve onu babasından istemeye gidiyor. Babasının bu evliliği onaylaması ve Ali’yle Ayşe’nin evlenip mutlu bir yuva kurmasını anlatacaksak bizim filmimizi kimse izlemez. Az önce dediğimiz gibi hikayemizi kırmamız gerekmektedir. Yani babasının bu evliliği onaylamaması, hatta evlenebilmeleri için birtakım şartlar öne sürmesi hikayemizi etkileyici hale getirir. Dikkat ettiyseniz rutini kırarak yeni, izleyicinin de merak edeceği bir maceraya giriş yapmış olduk. Uzun metraj film senaryosu yazacak senaristlerin filmlerinin hikayesini minimum 6 sayfada tutmaları gerekmektedir. Daha azı, senaryomuzu yazmaya başladığımız anda tıkanmamıza neden olabilir. Bitmiş bir hikaye, senaryomuzu yazarken bize yol gösterecektir. '''''Senaryoda Karakterler''''' Hikayemizi yazarken karakterlerimiz de hayat bulmaya başlar. Onları tanır, isimlerini, mesleklerini, nereli olduklarını, beklentilerini, motivasyonlarını, korkularını, ideallerini yani kısaca fiziksel, sosyolojik ve psikolojik özelliklerini ortaya çıkarırız. Bir karakteri yeterince tanımıyorsak hikayemizde oradan oraya savrulan bir karakter halini alacaktır. O nedenle senaryo yazmaya başlamadan önce karakterlerimiz hakkında yeterince bilgi sahibi olmalıyız. Bunu da karakter özelliklerini oluşturarak yapmalıyız. ''' == Senaryo Yazım Formatı == ''' Senaryonun diğer yazım formatlarından ayrı bir formatı vardır. Yani düz yazı formatıyla yazdığımız bir senaryoyu kimseye okutamayız. Dünya üzerinde yazılan bütün senaryolar sadece 2 formata bağlı kalınarak yazılır. Senaryo yazım formatları “Amerikan Format” ve “Fransız Format” tır. Bu iki senaryo yazım formatı içerik olarak değil, biçimsel olarak birbirinden ayrılırlar. Yani her iki format da temelde aynı şeyi anlatır, hikayemizi. Ama biçimsel anlamda farklılıkları vardır. Aşağıdaki örnekte bu farkı çok net bir şekilde görebileceğiz. ===== '''Fransız Formatı''' ===== [[Dosya:Fransız.webp|küçükresim]] ===== '''Amerikan Formatı''' ===== [[Dosya:Amerikan.webp|küçükresim]] Örneklerden de anlaşılacağı üzere her iki format, sadece biçimsel olarak birbirinden ayrılmaktadır. Bir senarist, kendisine kolay gelen herhangi bir formatı seçip yazmaya başlayabilir. == '''Senaryo Yazım Teknikleri''' == Senaryo yazım teknikleri konusuna gelmeden önce senaryo sahnelerden oluştuğunu belirtmek gerekmektedir. Yani sahnelerin birleşimi bize senaryoyu verir. Sahne demek aslında iki farklı olguyu bir arada toplayan bir yapı demektir. Mekan ve Zaman… Anlatacağımız bir mizansende karakterler mekan ya da zaman değiştiriyorsa sahne de değişmelidir. Sahneyi yazmaya başlamadan önce sahne başlığı atarız. Örnek bir sahne başlıkları aşağıdaki gibidir. SAHNE 1 KÜTÜPHANE/İÇ/GÜN SAHNE 2 CADDE/DIŞ/GECE Sahnelerin uzunluğu, bizim o sahnede anlattığımız olay kadardır. İstersek sahneyi çok kısa, istersek de çok uzun tutabiliriz. Ama bir sahne ne kadar uzarsa onu izleyen bir izleyicinin de algısı o denli kaybolabilir. Sahne yazımında dikkat edilmesi gereken en önemli husus, bir sahnenin bizim zihnimizde nasıl canlandıysa onu o şekilde kağıda dökmemizdir. Buna sahne atmosferi oluşturmak da denir. Burada da dikkat etmemiz gereken şey, hikayemiz ve karakterimizin işine yarayacak detaylandırmaları yapmaktır. Örneğin bir otel odası sahnesi yazacaksak öncelikli olarak o odanın nasıl bir oda olduğunu tanıtmamız gerekir. Kaç yıldızlı bir otelin odası? İçerisi kasvetli mi yoksa aydınlık mı? Yatak örtüsü pis mi yoksa son derece düzenli mi? Tabii bu detayları, az önce bahsettiğimiz gibi hikayenin işine yarayacak detaylar olması beklenir. Bir otel odasında klima olup olmaması karakter o klimayı kullanmayacaksa gereksizdir, yazılması gerekmez. Bir film, hikayemizi kaç sahneyle aktarabiliyorsak o kadar sahneden oluşur. Sahnelemede dikkat etmemiz gereken onların sayısı değil, katmanlı olup olmadıklarıdır. Yani bir sahne, senaryodan atıldığından anlatımda ve hikayede herhangi bir değişiklik olmuyor, bir eksiklik yaratmıyorsa o sahne katmansız sahnedir. Yani hikaye için önemsizdir. Senaryo yazarken her sahnenin bir şeye hizmet etmesi gerekir. ''' == Film Senaryosu Nasıl Yazılır? == ''' Senarist olmak istiyorum diyen birçok kişinin girdiği ayrımlardan bir tanesi de kendilerini film senaryosu ve dizi senaryosu yazmak arasında bir seçim yapmak zorunda hissetmeleridir. Şu unutulmamalıdır ki yukarıda anlatmış olduğumuz konuların tamamı film senaryosu nasıl yazılır sorusuna bir cevap niteliğindedir. Tabii ki aralarında birtakım farklılıklar da vardır. Film Senaryosu yazmak aslında içerisinde biraz da mesleki idealizm barındırır. Sektörde çalışan dizi senaristlerinin birçoğuna neden dizi senaryosu yazdıklarını sorduğunuzda tamamına yakınının para kazanmak için yazdıklarını öğrenirsiniz. Lakin film senaryosu yazmak daha sanatsal estetik kaygıları da beraberinde getirir. ''' == Dizi Senaryosu Nasıl Yazılır? == ''' Dizi senaryosu nasıl yazılır sorusuna cevap verecek olursak uzun metraj film senaryolarındaki tüm biçimsel kurallar dizi senaryoları için de geçerlidir lakin birtakım farklılıklarından da bahsetmek gerekir. Dizi senaryosu yazmak, film senaryosu yazmaktan çok daha kısa bir zamanda gerçekleşmesi gereken bir iştir ve genellikle film senaryolarında başlayıp biten hikayeler dizi senaryolarında son bölüme kadar uzatılırlar. Dizi senaryosu yazmak istiyorum diyenlere vereceğimiz tavsiye, karakterler üzerine daha uzun süre çalışmaları olacaktır. Günümüzde tıkanan dizilerin en büyük sorunu güçlü karakterler yerine daha yüzeysel karakterlerin kullanılmasıdır. == Nasıl Senarist Olunur?== Senarist olmak istiyorum diyen birçok kişi için öncelikle ya senaryo yazma eğitimini akademik alanda veren üniversitelere gitmek ya da özel eğitim kurularından senaryo kursu almak gerekmektedir. Eğitimler, senaryo kitaplarıyla da desteklenerek teorik anlamda alınması gereken bilgi süreci tamamlanır. Nasıl senarist olurum sorusuna sadece eğitimle olunabilir şeklinde verilecek bir cevap doğru olmaz. Senaryo en çok yazarak öğrenilen bir şeydir. Senaristin bu konuda defalarca yazım pratiği yapması ve belki de bu uğurda birçok yazdığı birçok senaryoyu çöpe atması gerekmektedir. Her yazılan yeni senaryo hem senaristin kendi dilini oturtmasını sağlar, hem de sektörden yeni yönetmen ve yapımcılarla onu tanıştırır. Şu unutulmamalıdır ki yapımcılar, kalemini bildikleri senaristlerle çalışmak isterler. Senarist olmak istiyorum demekle senarist olunmayacağını da bu şekilde açıklamak gerekmektedir. '''Kaynak''' '''SİNEPLUS''' [https://www.sineplusakademi.com/nasil-senaryo-yazilir/], [https://twitter.com/muhammedturantr Muhammed Turan Twitter] 3hce5diaf704dt6qv0j4b6uxgw2y4xx 10 13111 53545 53355 2022-07-23T20:47:36Z Sinus46 17965 wikitext text/x-wiki {| class="box" style="border: 1px solid gray; width: 50%;" !colspan=3 style="text-align: center; font-weight: bold;"|'''[[Osmanlıca]]''' İçindekiler |- ! colspan=3 style="width: 30%; background: lightgray;" | [[Osmanlıca/Giriş|Giriş]] - [[Osmanlıca/Alfabe|Alfabe]] |- ! style="background: lightgray;" | ! style="background: lightgray;" | İmlâ ! style="background: lightgray;" | Kelime Bilgisi |- ! style="width: 30%; background: lightgray;" | Türkçe Unsurlar | * [[Osmanlıca/Ünlülerin Yazımı|Ünlüler]] * [[Osmanlıca/Ünsüzlerin Yazımı|Ünsüzler]] * [[Osmanlıca/Eklerin Yazımı|Ekler]] | * [[Osmanlıca/Kef Rehberi|Kefli Kelimeler]] * [[Osmanlıca/Temel Bağlaçlar|Basit Bağlaçlar]] * [[Osmanlıca/Zamirler|Zamirler]] * [[Osmanlıca/Zarflar|Zarflar]] |- ! style="width: 30%; background: lightgray;" | Arapça ve Farsça Unsurlar | * [[Osmanlıca/Arapça Ses Bilgisi|Ses Bilgisi]] * [[Osmanlıca/Vezinler|Vezinler]] * [[Osmanlıca/Masdarlar|Masdarlar]] * [[Osmanlıca/İsm-i Fâil ve Mefûller|İsm-i Fâil ve Mefûller]] * [[Osnalıca/Türemiş İsimler|Türemiş İsimler]] * [[Osmanlıca/İsmin çekimlenmesi|İsmin çekimlenmesi]] * [[Osmanlıca/Tamlamalar|Tamlamalar]] | * [[Osmanlıca/Harf-i Cerler|Harf-i Cerler]] * [[Osmanlıca/Farsça Ekler|Farsça Ekler]] * [[Osmanlıca/Bağlaçlar|Bağlaçlar]] * [[Osmanlıca/Farsça ve Arapça Sayılar|Farsça ve Arapça Sayılar]] |} rbfssd6jxmi7hrkocm44hoae9303ans 0 13112 53543 53253 2022-07-23T19:48:59Z Sinus46 17965 /* Düzensizlikler */ wikitext text/x-wiki Arap alfabesi, prensip olarak Latin alfabesinden farklıdır. Arap alfabesinde, her ünlü gösterilme mecburiyetinde değildir, önemli olan ünsüzlerdir. Ünlüleri göstermek, sadece okumaya yardımcı olmak içindir. Bunun yanında, Arapçada sadece 3 ünlü bulunurken, Türkçede 8 ünlü bulunmaktadır. Bu, bazı harflerin birden fazla sesi temsil etmesine, dolayısıyla birden fazla kelimenin aynı şekilde yazılabilmesine sebep olmaktadır. ==Ünlüler ve Okutucular== Temelinde; * '''A''' ünlüsü '''ا (elif)''' harfiyle, * '''E''' ünlüsü '''ه (he)''' harfiyle, * '''I''' ve '''İ''' ünlüleri '''ی (ye)''' harfiyle, * '''O''', '''Ö''', '''U''' ve '''Ü''' ünlüleri ise '''و (vav)''' harfiyle gösterilmektedir. Ünlüleri gösteren bu harflere '''okutucu harfler''' ismi verilir. Örnek kelimeler aşağıda bulunmaktadır: {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |- |قار |باش |یاش |قاز |یاز |فار |بار |یان |بال |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kar | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | baş | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yaş | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kaz | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yaz | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | far | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | bar | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yan | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | bal |- |قیز |كیر |چیل |ییل |دیل |قیل |پیل |قیش |شیش |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kız | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kir | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | çil | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yıl | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | dil | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kıl | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | pil | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kış | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | şiş |- |قوش |چول |قول |تول |دوز |كول |یول |یوز |چوق |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kuş | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | çöl | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kol | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | tül | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | düz | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kül | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yol | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yüz | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | çok |} Ancak, E ünlüsünü gösterirken kaide azıcık değişmektedir. ه (he) okutucusu, ilk hecede ve kapalı hecelerde yazılmaz. Çoğunlukla kelime sonlarında yazılır. Bazı örnekler aşağıda verilmiştir: {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |تر |یر |یم |بل |بش |تك |پك |سك |سن |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ter | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yer | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yem | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | bel | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | beş | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | tek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | pek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sen |} ==Kelime başında== Kelime başında, okutucular tek başlarına ünlü sesleri gösteremezler. Ünlü ile başlayan kelimelerde, bu sebepten ötürü okunmayan bir ünsüz olarak ا (elif) kullanılmaktadır. Böylece; * '''I''' veya '''İ''' ile başlayan kelimeler '''ای (elif-ye)''' ile, * '''O''', '''Ö''', '''U''' veya '''Ü''' ile başlayan kelimeer '''او (elif-vav)''' ile, * '''E''' ile başlayan kelimeler sadece '''ا (elif)''' ile, * '''A''' ile başlayan kelimeler ise, yan yana iki elifin gelmesi kabul edilemez olduğu için, '''آ (medli elif)''' ile başlar. Ayrıca, anlam karışıklığını çözmek veya okumayı kolaylaştırmak için, * '''E''' ile başlayan kelimelerin başına '''أ (hemzeli elif)''', * '''Ö''' veya '''Ü''' ile başlayan kelimelerin başına da '''أو (hemzeli elif-vav)''' konulabilir. Ancak genel olarak, hemzelerin yazılıp yazılmaması keyfidir. Örnekler aşağıda bulunmaktadır. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |- |آننه |آق |آت |آری |آجی |آیاق |آی |آز |آشی |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | anne | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | at | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | arı | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | acı | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ayak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ay | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | az | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | aşı |- |أو |أكمك |أسكی |أللی |أجه |اركك |امك |الك |أل |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ev | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ekmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | eski | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | elli | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | Ece | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | erkek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | emek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | elek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | el |- |ایز |ایرماق |ایش |ایپ |ایكی |ایله |ایچكی |این |اییوت |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | iz | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ırmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | iş | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ip | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | iki | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ile | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | içki | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | in | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | iyot |- |او |اون |أولوم |اوز |اوزوم |اویله |اویغون |اوق |اوغلان |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | o | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | on | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ölüm | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | öz | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | üzüm | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | öyle | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | uygun | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ok | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | oğlan |} Bazı metinlerde medli elifin üstündeki med de terk edilebilir. ==Düzensizlikler== ===Ekler=== Eklerin imlâsı, [[Osmanlıca/Eklerin Yazımı]] makalesinde anatalacağından burada değinilmeyecektir. ===A ile biten isimler=== İsimlerin köklerinin sonlarında, A ünlüsü ا (elif) ile yazılmaktansa çoğu zaman ه (he) ile yazılmaktadır. Ancak fiil köklerinin sonunda ا (elif) tercih edilmektedir. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |قارغه |یاره |آیوه |بامیه |باشقه |قوقله |صالچه |صیصقه |طوغله |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | karga | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yara | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ayva | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | bamya | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | başka | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kukla | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | salça | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sıska | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | tuğla |} Bu kural, her kelimede geçerli değildir. ===Yardımcı İ=== St-, sk- veya sv- gibi ünsüz yığıntılarıyla başlayan Batılı kelimeler, bazen Türkçeye başlarına bir İ eklenerek geçmiştir. Bu şekilde eklenen yardımcı İ, sadece Elif ile gösterilir. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| | استاسیون | اسویچره | اسپیرتو | اسكمله | استانبول |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | istasyon | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | İsviçre | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ispirto | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | iskemle | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | İstanbul |} ===Küçük ünlü uyumu=== Küçük ünlü uyumu, Türkçemizde Osmanlı döneminin sonuna doğru gelişen bir özelliktir. Ancak, küçük ünlü uyumu geliştikten sonra bile, yazıda bazı kelimeler güncellenmemiştir, dolayısıyla günümüzde I veya İ'ye tekabül eden و (vav) harfleri, veya U veya Ü'ye tekabül eden ی (ye) harfleri görmek de mümkündür. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |ایچون |أیو |قارشو |كوپری |قاپو |طولی |طوغری |كرو |ایلرو |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | içün | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | eyü | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | karşu | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | köpri | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kapu | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | dolı | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | doğrı | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gerü | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ilerü |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | için | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | iyi | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | karşı | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | köprü | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kapı | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | dolu | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | doğru | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | geri | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ileri |} Geç Osmanlı döneminde bu düzensizlik düzeltilmeye çalışılmıştır, ancak tüm yazarlar tarafından rağbet görmediğinden işleri bilakis daha çok karıştırmıştır. ===Kapalı E=== Az sayıda ama temel bazı kelimelerde E ünlüsü, ی (ye) harfi ile gösterilmektedir. Bu büyük olasılıkla bu kelimelerdeki E'lerin, Farsça ve Kürtçedeki gibi kapalı telaffuzundan kaynaklanmaktadır. Bu kitapta, bu tür E'ler é ile işaretlenecektir. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |ایتمك |دیمك |ییمك |ویرمك |كیجه |ایركن |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | étmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | démek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yémek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | vérmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | géce | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | érken |} ===Düşen ünlüler=== ====ا (elif)'in düşmesi==== Ardı ardına iki veya daha fazla ا (elif) olan kelimelerde, öncesinde [[Osmanlıca/Ünsüzler|kalın ünsüz]] bulunuyorsa, eliflerin ilki düşebilir. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |قباق |چغتای |طراق |قنات |صقال |صلاق |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kabak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | Çağatay | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | tarak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kanat | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sakal | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | salak |} ====و (vav)'ın düşmesi==== Bazı kelimelerde de vav okutucusu düşebilir. Bu kelimelerin genel bir kaidesi yoktur. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |بلوط |بتون |بیوك |چوجق |كوچك |طقوز |بچوق |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | bulut | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | bütün | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | büyük | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | çocuk | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | küçük | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | dokuz | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | buçuk |} ====ی (ye)'nin düşmesi==== ی (ye), diğer okutuculara nispeten daha sık düşer. Temel bazı kelimelerde ye kullanılmaz. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |بر |بز |سز |كبی |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | bir | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | biz | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | siz | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gibi |} Yan yana 3 tane ye geliyorsa da birisi düşer. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |قیی |بییق |ییه‌جك |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kıyı | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | bıyık | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yiyecek |} {{Osmanlıca/İçindekiler}} 7upfqlsffix7ub9hdg2enaw2jxodedq 0 13113 53548 53263 2022-07-23T21:02:03Z Sinus46 17965 /* ڭ (nef) ve ن (nun) Harfleri */ wikitext text/x-wiki Osmanlı Alfabesinde 33 harf bulunmaktadır, ve 33 harfin hepsi bir şekilde ünsüz olabilmektedir. Bu yüzden, aynı sesi temsil eden çok sayıda harf bulunabilmektedir. Bu sayfada, bu harflerin aralarındaki farklar açığa kavuşturulacaktır. ==Arapçaya Mahsus Harfler== Arapçaya mahsus olan bu harfler; Türkçe, Farsça veya Batı asıllı kelimelerde asla bulunmaz. {| class="standard" cellpadding="5" style="font-size: 1.3em; line-height: 2em; text-align: center;"| |ث |ذ |ح |ع |ض |ظ |} Bu harflerin temsil ettiği sesler Türkçede bulunmamakta olup, ayrıca kullanılmaları için başka bir amaç da bulunmamaktadır. ==ك (kef) Harfi== Kef harfinin üç versiyonu bulunmaktadır: {| class="standard" cellpadding="5" style="font-size: 1.3em; line-height: 2em; text-align: center;"| |ك |Kâf-i Arabî |- |گ |Kâf-i Farsî |- |ڭ |Kâf-i Türkî |} Ancak, bu üç versiyon çoğu yazıda aynı şekilde yazılmaktadır. Okuyucuyu da alıştırmak için bu kitapta bu üç harf birbirinden farklı yazılmayacaktır. ==ڭ (nef) ve ن (nun) Harfleri== Bu iki harf, Osmanlı döneminde farklı telaffuz edilen iki farklı N sesine tekabül etmektedir. ن (nun) harfi (IPA: /n/) (günümüzdeki N sesi ile aynı) dilin ucuyla telaffuz edilirken ڭ (nef) harfi ağzın arkasından gelen (IPA: /ŋ/) (İngilizce si'''ng''', Almanca Rechnu'''ng''' kelimelerindeki gibi) sesine tekabül etmektedir. Bu iki ses, yakın dönemde birleşmiştir, ancak yazımda hâlâ ayırt edilmektedir. Türkçenin kırsal bazı ağızlarında bu iki ses arasındaki ayrım hâlâ gözetilmektedir. ڭ (nef) harfi, iyelik eki -(n)in başta olmak üzere bir sürü ekte karşımıza çıkar, ayrıca bazı kelime köklerinde de çıkar. Akademik makalelerde nef harfi genelde ñ harfiyle gösterilir, bu yüzden bu kitapta da bu harf kullanılacaktır. Örnek kelimeler aşağıda bulunmaktadır. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |یالكز |یاكلیش |كوكل |أوك |أك |طوكز |آكلامق |یوك |صوك |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yalñız | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yañlış | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | göñül | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | öñ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | eñ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | doñuz* | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | añlamak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yöñ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | soñ |} ''*Günümüz Türkçesi: domuz'' Kefin diğer versiyonları, kalın ünlülerle (a, ı, o, u) birlikte bulunamayacağı için, kalın ünlülerden sonra gelen keflerin hepsinin aslında nef olduğu varsayılabilir. ==گ (gef) ve غ (gayn) Harfleri== Bu iki harf, birbirinden farklı iki G sesine tekabül etmektedir. گ (gef) harfi damaktan okunurken (IPA:/ɟ/) غ (gayn) harfi ağzın arkasından gelmektedir (IPA:/g/). Bu iki harf, ikisi de latin alfabesinde G'ye tekabül etse bile, günümüzde bile bu farklı telâffuzlarını korumuştur. Bu telâffuz farkından dolayı, غ (gayn) daima kalın ünlülerin (a, ı, o, u); گ (gef) ise daima ince ünlülerin (e, i, ö, ü) yanında bulunur. Aynı şekilde, bu iki harf de ünlülerden sonra gelip Ğ sesini temsil edebilir. Ğ ve G arasında bir ayrım yapılmama sebebi, G olan yerlere Ğ'nin, Ğ olan yerlere de G'nin gelmesinin imkânsız olmasıdır. Bu iki harfin aynı yazılması anlam karışıklığına yol açmadığı için, غ (gayn) ve گ (gef) birlikte G ve Ğ'yi temsil etmektedir. Az sayıda kelimede, Ğ'ler günümüzde latin harflerinde V'ye dönüşmüştür, bu yüzden غ (gayn) ve گ (gef)'in V'ye tekabül etmesi de mümkündür. Çok az sayıda kelimede gef, Y'ye de tekabül edebilir. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 60%; text-align: center;"| |كلمك |كورمك |كیچ |كیرمك |أكمك |دكمك |دكل |ایكنه |كورك |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gelmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | görmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | geç | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | girmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | eğmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | değmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | değil | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | iğne | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gevrek |- |طوغمق |صوغان |یاغ |طاغ |صاغ |صایغی |غاز |چیغ |صیغ |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | doğmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | soğan | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yağ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | dağ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sağ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | saygı | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gaz | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | çığ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sığ |- |قوغا |قوغمق |دوكمك |كوكرجین |سوكمك |بك |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kova | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kovmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | dövmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | güvercin | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sövmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | bey |} ==ك (kef) ve ق (kaf) Harfleri== Aynı şekilde, ك (kef) damaksıl bir K'ye tekabül ederken (IPA: /c/) ق (kaf) ise küçük dilin eteğindeki yumuşak tabakadan gelmektedir (IPA: /k/). Bu telâffuz farkı günümüzde de korunmaktadır. Bu sebepten ötürü, Kef sadece ince ünlülerle (e, i, ö, ü), Kaf ise sadece kalın ünlülerle (a, ı, o, u) bulunabilir. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |قومونیزم |قرمزی |قوغو | style="color: crimson;"| ایصیجاق |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | komünizm | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kırmızı | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kuğu | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em; color: crimson;" | sıcak* |- |تك |سكز |أكمك |كدی |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | tek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sekiz | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ekmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kedi |} ''*Sıcak kelimesi bu şekilde yazılmaktadır.'' ==ه (he) ve خ (hı) Harfleri== ه (he) gırtlaktan gelen /h/ sesine tekabül ederken (günümüzdeki H sesi) خ (hı) ise art damakta oluşan /x/ (Almanca Na'''ch'''t, Rusça '''х'''ороший kelimelerindeki gibi) sesini temsil etmekteydi. Bu iki ses de kökeni Türkçe kelimelerde nadir bulunmaktadır, ancak yansıma seslerde ve Doğu asıllı kelimelerde bulunmaktadır. Çoğu kitapta خ (hı) kalın, ه (he) de ince ses olarak öğretilir, ancak Hı'nın ince, He'nin de kalın ünlülerde bulunduğu çokça örnek bulunmaktadır. Türkçe kaynaklarda Hı harfi, ḫ karekteri ile latinleştirilir, bu kitapta da bu harf kullanılacaktır. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |دخی |خاقان |خاتون | style="color: crimson;" | خنغی |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | daḫi | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ḫakan | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ḫatun | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em; color: crimson;" | ḫangı* |- |داها |آه |هانی |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | daha | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ah | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | hani |} ''*Döneme göre هانكی yazımı da görülür'' ==ص (sad) ve س (sin) harfleri== Sad harfinin telâffuzunun, Sin harfinin telâffuzundan hiçbir farkı bulunmamaktadır. S sesleri genellikle Sin ile gösterilmekle beraber, anlam karışıklığını engellemek ve okumayı kolaylaştırmak için bazen kelime köklerinde kalın ünlülerle beraber Sad harfi kullanılır. Ancak Sad harfiyle yazılan kelimeleri Sin ile yazmak da yanlış olmaz. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |صوصمق |صاغر |صاچ |صوكره |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | susmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sağır | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | saç | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sonra |} ==ط (tı), ت (te) ve د (dal) Harfleri== Tı harfi; hem Te'nin, hem de Dal'ın kalın versiyonu olarak kullanılmaktadır. Sad ile aynı şekilde, telaffuzda olan bir farklılığı göstermektense sadece anlam karışıklığını engellemek ve okumayı hızlandırmak ve kolaylaştırmak için kullanılır. Genellikle hece sonlarında kullanılmaz, çoğunlukla kelime başında kullanılır. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 60%; text-align: center;"| |طوغمق |طوغری |بالطه |طاتمق |طاقمق |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | doğmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | doğru | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | balta | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | tatmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | takmak |} ==Köklerde Ünsüz Değişimleri== Normal şartlarda, ünsüz yumuşamasına uğrayan kelimeler, her durumda yumuşak ünsüzle yazılır, ve ek alınca değişmez. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 40%; text-align: center;"| |كنج |آغاج |دیب |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | genç | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ağaç | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | dip |} Ancak T ve K ünsüzlerinin yumuşaması, yazımda da gösterilir. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 40%; text-align: center;"| |یوغورت |یورت |ایتمك |كتمك |چوجق |قباق |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yoğurt | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yurt | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | etmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gitmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | çocuk | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kabak |- |یوغوردی |یوردی |ایدر |كدر |چوجغه |قباغه |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yoğurdu | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yurdu | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | eder | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gider | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | çocuğa | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kabağa |} {{Osmanlıca/İçindekiler}} 6mffjxwb098siuqfwz18ipys8tjt6oz 53549 53548 2022-07-23T21:02:52Z Sinus46 17965 /* گ (gef) ve غ (gayn) Harfleri */ wikitext text/x-wiki Osmanlı Alfabesinde 33 harf bulunmaktadır, ve 33 harfin hepsi bir şekilde ünsüz olabilmektedir. Bu yüzden, aynı sesi temsil eden çok sayıda harf bulunabilmektedir. Bu sayfada, bu harflerin aralarındaki farklar açığa kavuşturulacaktır. ==Arapçaya Mahsus Harfler== Arapçaya mahsus olan bu harfler; Türkçe, Farsça veya Batı asıllı kelimelerde asla bulunmaz. {| class="standard" cellpadding="5" style="font-size: 1.3em; line-height: 2em; text-align: center;"| |ث |ذ |ح |ع |ض |ظ |} Bu harflerin temsil ettiği sesler Türkçede bulunmamakta olup, ayrıca kullanılmaları için başka bir amaç da bulunmamaktadır. ==ك (kef) Harfi== Kef harfinin üç versiyonu bulunmaktadır: {| class="standard" cellpadding="5" style="font-size: 1.3em; line-height: 2em; text-align: center;"| |ك |Kâf-i Arabî |- |گ |Kâf-i Farsî |- |ڭ |Kâf-i Türkî |} Ancak, bu üç versiyon çoğu yazıda aynı şekilde yazılmaktadır. Okuyucuyu da alıştırmak için bu kitapta bu üç harf birbirinden farklı yazılmayacaktır. ==ڭ (nef) ve ن (nun) Harfleri== Bu iki harf, Osmanlı döneminde farklı telaffuz edilen iki farklı N sesine tekabül etmektedir. ن (nun) harfi (IPA: /n/) (günümüzdeki N sesi ile aynı) dilin ucuyla telaffuz edilirken ڭ (nef) harfi ağzın arkasından gelen (IPA: /ŋ/) (İngilizce si'''ng''', Almanca Rechnu'''ng''' kelimelerindeki gibi) sesine tekabül etmektedir. Bu iki ses, yakın dönemde birleşmiştir, ancak yazımda hâlâ ayırt edilmektedir. Türkçenin kırsal bazı ağızlarında bu iki ses arasındaki ayrım hâlâ gözetilmektedir. ڭ (nef) harfi, iyelik eki -(n)in başta olmak üzere bir sürü ekte karşımıza çıkar, ayrıca bazı kelime köklerinde de çıkar. Akademik makalelerde nef harfi genelde ñ harfiyle gösterilir, bu yüzden bu kitapta da bu harf kullanılacaktır. Örnek kelimeler aşağıda bulunmaktadır. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |یالكز |یاكلیش |كوكل |أوك |أك |طوكز |آكلامق |یوك |صوك |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yalñız | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yañlış | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | göñül | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | öñ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | eñ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | doñuz* | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | añlamak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yöñ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | soñ |} ''*Günümüz Türkçesi: domuz'' Kefin diğer versiyonları, kalın ünlülerle (a, ı, o, u) birlikte bulunamayacağı için, kalın ünlülerden sonra gelen keflerin hepsinin aslında nef olduğu varsayılabilir. ==گ (gef) ve غ (gayn) Harfleri== Bu iki harf, birbirinden farklı iki G sesine tekabül etmektedir. گ (gef) harfi damaktan okunurken (IPA:/ɟ/) غ (gayn) harfi ağzın arkasından gelmektedir (IPA:/g/). Bu iki harf latin alfabesinde G'ye tekabül etse bile, günümüzde bu farklı telâffuzlarını korumuştur. Bu telâffuz farkından dolayı, غ (gayn) daima kalın ünlülerin (a, ı, o, u); گ (gef) ise daima ince ünlülerin (e, i, ö, ü) yanında bulunur. Aynı şekilde, bu iki harf de ünlülerden sonra gelip Ğ sesini temsil edebilir. Ğ ve G arasında bir ayrım yapılmama sebebi, G olan yerlere Ğ'nin, Ğ olan yerlere de G'nin gelmesinin imkânsız olmasıdır. Bu iki harfin aynı yazılması anlam karışıklığına yol açmadığı için, غ (gayn) ve گ (gef) birlikte G ve Ğ'yi temsil etmektedir. Az sayıda kelimede, Ğ'ler günümüzde latin harflerinde V'ye dönüşmüştür, bu yüzden غ (gayn) ve گ (gef)'in V'ye tekabül etmesi de mümkündür. Çok az sayıda kelimede gef, Y'ye de tekabül edebilir. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 60%; text-align: center;"| |كلمك |كورمك |كیچ |كیرمك |أكمك |دكمك |دكل |ایكنه |كورك |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gelmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | görmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | geç | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | girmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | eğmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | değmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | değil | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | iğne | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gevrek |- |طوغمق |صوغان |یاغ |طاغ |صاغ |صایغی |غاز |چیغ |صیغ |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | doğmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | soğan | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yağ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | dağ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sağ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | saygı | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gaz | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | çığ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sığ |- |قوغا |قوغمق |دوكمك |كوكرجین |سوكمك |بك |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kova | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kovmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | dövmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | güvercin | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sövmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | bey |} ==ك (kef) ve ق (kaf) Harfleri== Aynı şekilde, ك (kef) damaksıl bir K'ye tekabül ederken (IPA: /c/) ق (kaf) ise küçük dilin eteğindeki yumuşak tabakadan gelmektedir (IPA: /k/). Bu telâffuz farkı günümüzde de korunmaktadır. Bu sebepten ötürü, Kef sadece ince ünlülerle (e, i, ö, ü), Kaf ise sadece kalın ünlülerle (a, ı, o, u) bulunabilir. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |قومونیزم |قرمزی |قوغو | style="color: crimson;"| ایصیجاق |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | komünizm | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kırmızı | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kuğu | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em; color: crimson;" | sıcak* |- |تك |سكز |أكمك |كدی |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | tek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sekiz | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ekmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kedi |} ''*Sıcak kelimesi bu şekilde yazılmaktadır.'' ==ه (he) ve خ (hı) Harfleri== ه (he) gırtlaktan gelen /h/ sesine tekabül ederken (günümüzdeki H sesi) خ (hı) ise art damakta oluşan /x/ (Almanca Na'''ch'''t, Rusça '''х'''ороший kelimelerindeki gibi) sesini temsil etmekteydi. Bu iki ses de kökeni Türkçe kelimelerde nadir bulunmaktadır, ancak yansıma seslerde ve Doğu asıllı kelimelerde bulunmaktadır. Çoğu kitapta خ (hı) kalın, ه (he) de ince ses olarak öğretilir, ancak Hı'nın ince, He'nin de kalın ünlülerde bulunduğu çokça örnek bulunmaktadır. Türkçe kaynaklarda Hı harfi, ḫ karekteri ile latinleştirilir, bu kitapta da bu harf kullanılacaktır. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |دخی |خاقان |خاتون | style="color: crimson;" | خنغی |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | daḫi | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ḫakan | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ḫatun | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em; color: crimson;" | ḫangı* |- |داها |آه |هانی |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | daha | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ah | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | hani |} ''*Döneme göre هانكی yazımı da görülür'' ==ص (sad) ve س (sin) harfleri== Sad harfinin telâffuzunun, Sin harfinin telâffuzundan hiçbir farkı bulunmamaktadır. S sesleri genellikle Sin ile gösterilmekle beraber, anlam karışıklığını engellemek ve okumayı kolaylaştırmak için bazen kelime köklerinde kalın ünlülerle beraber Sad harfi kullanılır. Ancak Sad harfiyle yazılan kelimeleri Sin ile yazmak da yanlış olmaz. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |صوصمق |صاغر |صاچ |صوكره |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | susmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sağır | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | saç | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sonra |} ==ط (tı), ت (te) ve د (dal) Harfleri== Tı harfi; hem Te'nin, hem de Dal'ın kalın versiyonu olarak kullanılmaktadır. Sad ile aynı şekilde, telaffuzda olan bir farklılığı göstermektense sadece anlam karışıklığını engellemek ve okumayı hızlandırmak ve kolaylaştırmak için kullanılır. Genellikle hece sonlarında kullanılmaz, çoğunlukla kelime başında kullanılır. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 60%; text-align: center;"| |طوغمق |طوغری |بالطه |طاتمق |طاقمق |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | doğmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | doğru | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | balta | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | tatmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | takmak |} ==Köklerde Ünsüz Değişimleri== Normal şartlarda, ünsüz yumuşamasına uğrayan kelimeler, her durumda yumuşak ünsüzle yazılır, ve ek alınca değişmez. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 40%; text-align: center;"| |كنج |آغاج |دیب |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | genç | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ağaç | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | dip |} Ancak T ve K ünsüzlerinin yumuşaması, yazımda da gösterilir. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 40%; text-align: center;"| |یوغورت |یورت |ایتمك |كتمك |چوجق |قباق |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yoğurt | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yurt | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | etmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gitmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | çocuk | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kabak |- |یوغوردی |یوردی |ایدر |كدر |چوجغه |قباغه |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yoğurdu | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yurdu | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | eder | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gider | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | çocuğa | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kabağa |} {{Osmanlıca/İçindekiler}} 6d0ac6cdqinq0b6b2dcygape2wv6yrh 53550 53549 2022-07-23T21:03:55Z Sinus46 17965 /* گ (gef) ve غ (gayn) Harfleri */ wikitext text/x-wiki Osmanlı Alfabesinde 33 harf bulunmaktadır, ve 33 harfin hepsi bir şekilde ünsüz olabilmektedir. Bu yüzden, aynı sesi temsil eden çok sayıda harf bulunabilmektedir. Bu sayfada, bu harflerin aralarındaki farklar açığa kavuşturulacaktır. ==Arapçaya Mahsus Harfler== Arapçaya mahsus olan bu harfler; Türkçe, Farsça veya Batı asıllı kelimelerde asla bulunmaz. {| class="standard" cellpadding="5" style="font-size: 1.3em; line-height: 2em; text-align: center;"| |ث |ذ |ح |ع |ض |ظ |} Bu harflerin temsil ettiği sesler Türkçede bulunmamakta olup, ayrıca kullanılmaları için başka bir amaç da bulunmamaktadır. ==ك (kef) Harfi== Kef harfinin üç versiyonu bulunmaktadır: {| class="standard" cellpadding="5" style="font-size: 1.3em; line-height: 2em; text-align: center;"| |ك |Kâf-i Arabî |- |گ |Kâf-i Farsî |- |ڭ |Kâf-i Türkî |} Ancak, bu üç versiyon çoğu yazıda aynı şekilde yazılmaktadır. Okuyucuyu da alıştırmak için bu kitapta bu üç harf birbirinden farklı yazılmayacaktır. ==ڭ (nef) ve ن (nun) Harfleri== Bu iki harf, Osmanlı döneminde farklı telaffuz edilen iki farklı N sesine tekabül etmektedir. ن (nun) harfi (IPA: /n/) (günümüzdeki N sesi ile aynı) dilin ucuyla telaffuz edilirken ڭ (nef) harfi ağzın arkasından gelen (IPA: /ŋ/) (İngilizce si'''ng''', Almanca Rechnu'''ng''' kelimelerindeki gibi) sesine tekabül etmektedir. Bu iki ses, yakın dönemde birleşmiştir, ancak yazımda hâlâ ayırt edilmektedir. Türkçenin kırsal bazı ağızlarında bu iki ses arasındaki ayrım hâlâ gözetilmektedir. ڭ (nef) harfi, iyelik eki -(n)in başta olmak üzere bir sürü ekte karşımıza çıkar, ayrıca bazı kelime köklerinde de çıkar. Akademik makalelerde nef harfi genelde ñ harfiyle gösterilir, bu yüzden bu kitapta da bu harf kullanılacaktır. Örnek kelimeler aşağıda bulunmaktadır. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |یالكز |یاكلیش |كوكل |أوك |أك |طوكز |آكلامق |یوك |صوك |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yalñız | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yañlış | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | göñül | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | öñ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | eñ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | doñuz* | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | añlamak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yöñ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | soñ |} ''*Günümüz Türkçesi: domuz'' Kefin diğer versiyonları, kalın ünlülerle (a, ı, o, u) birlikte bulunamayacağı için, kalın ünlülerden sonra gelen keflerin hepsinin aslında nef olduğu varsayılabilir. ==گ (gef) ve غ (gayn) Harfleri== Bu iki harf, birbirinden farklı iki G sesine tekabül etmektedir. گ (gef) harfi damaktan okunurken (IPA:/ɟ/) غ (gayn) harfi ağzın arkasından gelmektedir (IPA:/g/). Bu iki harf latin alfabesinde G'ye tekabül etse bile, günümüzde bu farklı telâffuzlarını korumuştur. Bu telâffuz farkından dolayı, غ (gayn) daima kalın ünlülerin (a, ı, o, u); گ (gef) ise daima ince ünlülerin (e, i, ö, ü) yanında bulunur. Aynı şekilde, bu iki harf de ünlülerden sonra gelip Ğ sesini temsil edebilir. Osmanlıcada G ve Ğ arasında bir ayrım gözetilmez, bu iki harfin aynı yazılması anlam karışıklığına yol açmadığı için, غ (gayn) ve گ (gef) birlikte G ve Ğ'yi temsil etmektedir. Az sayıda kelimede, Ğ'ler günümüzde latin harflerinde V'ye dönüşmüştür, bu yüzden غ (gayn) ve گ (gef)'in V'ye tekabül etmesi de mümkündür. Çok az sayıda kelimede gef, Y'ye de tekabül edebilir. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 60%; text-align: center;"| |كلمك |كورمك |كیچ |كیرمك |أكمك |دكمك |دكل |ایكنه |كورك |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gelmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | görmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | geç | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | girmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | eğmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | değmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | değil | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | iğne | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gevrek |- |طوغمق |صوغان |یاغ |طاغ |صاغ |صایغی |غاز |چیغ |صیغ |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | doğmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | soğan | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yağ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | dağ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sağ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | saygı | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gaz | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | çığ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sığ |- |قوغا |قوغمق |دوكمك |كوكرجین |سوكمك |بك |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kova | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kovmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | dövmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | güvercin | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sövmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | bey |} ==ك (kef) ve ق (kaf) Harfleri== Aynı şekilde, ك (kef) damaksıl bir K'ye tekabül ederken (IPA: /c/) ق (kaf) ise küçük dilin eteğindeki yumuşak tabakadan gelmektedir (IPA: /k/). Bu telâffuz farkı günümüzde de korunmaktadır. Bu sebepten ötürü, Kef sadece ince ünlülerle (e, i, ö, ü), Kaf ise sadece kalın ünlülerle (a, ı, o, u) bulunabilir. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |قومونیزم |قرمزی |قوغو | style="color: crimson;"| ایصیجاق |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | komünizm | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kırmızı | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kuğu | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em; color: crimson;" | sıcak* |- |تك |سكز |أكمك |كدی |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | tek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sekiz | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ekmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kedi |} ''*Sıcak kelimesi bu şekilde yazılmaktadır.'' ==ه (he) ve خ (hı) Harfleri== ه (he) gırtlaktan gelen /h/ sesine tekabül ederken (günümüzdeki H sesi) خ (hı) ise art damakta oluşan /x/ (Almanca Na'''ch'''t, Rusça '''х'''ороший kelimelerindeki gibi) sesini temsil etmekteydi. Bu iki ses de kökeni Türkçe kelimelerde nadir bulunmaktadır, ancak yansıma seslerde ve Doğu asıllı kelimelerde bulunmaktadır. Çoğu kitapta خ (hı) kalın, ه (he) de ince ses olarak öğretilir, ancak Hı'nın ince, He'nin de kalın ünlülerde bulunduğu çokça örnek bulunmaktadır. Türkçe kaynaklarda Hı harfi, ḫ karekteri ile latinleştirilir, bu kitapta da bu harf kullanılacaktır. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |دخی |خاقان |خاتون | style="color: crimson;" | خنغی |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | daḫi | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ḫakan | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ḫatun | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em; color: crimson;" | ḫangı* |- |داها |آه |هانی |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | daha | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ah | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | hani |} ''*Döneme göre هانكی yazımı da görülür'' ==ص (sad) ve س (sin) harfleri== Sad harfinin telâffuzunun, Sin harfinin telâffuzundan hiçbir farkı bulunmamaktadır. S sesleri genellikle Sin ile gösterilmekle beraber, anlam karışıklığını engellemek ve okumayı kolaylaştırmak için bazen kelime köklerinde kalın ünlülerle beraber Sad harfi kullanılır. Ancak Sad harfiyle yazılan kelimeleri Sin ile yazmak da yanlış olmaz. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |صوصمق |صاغر |صاچ |صوكره |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | susmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sağır | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | saç | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sonra |} ==ط (tı), ت (te) ve د (dal) Harfleri== Tı harfi; hem Te'nin, hem de Dal'ın kalın versiyonu olarak kullanılmaktadır. Sad ile aynı şekilde, telaffuzda olan bir farklılığı göstermektense sadece anlam karışıklığını engellemek ve okumayı hızlandırmak ve kolaylaştırmak için kullanılır. Genellikle hece sonlarında kullanılmaz, çoğunlukla kelime başında kullanılır. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 60%; text-align: center;"| |طوغمق |طوغری |بالطه |طاتمق |طاقمق |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | doğmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | doğru | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | balta | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | tatmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | takmak |} ==Köklerde Ünsüz Değişimleri== Normal şartlarda, ünsüz yumuşamasına uğrayan kelimeler, her durumda yumuşak ünsüzle yazılır, ve ek alınca değişmez. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 40%; text-align: center;"| |كنج |آغاج |دیب |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | genç | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ağaç | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | dip |} Ancak T ve K ünsüzlerinin yumuşaması, yazımda da gösterilir. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 40%; text-align: center;"| |یوغورت |یورت |ایتمك |كتمك |چوجق |قباق |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yoğurt | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yurt | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | etmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gitmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | çocuk | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kabak |- |یوغوردی |یوردی |ایدر |كدر |چوجغه |قباغه |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yoğurdu | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yurdu | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | eder | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gider | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | çocuğa | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kabağa |} {{Osmanlıca/İçindekiler}} lqus0hvdfy20eaqy55bzm5aeb6v6q6u 53551 53550 2022-07-23T21:06:24Z Sinus46 17965 /* ه (he) ve خ (hı) Harfleri */ wikitext text/x-wiki Osmanlı Alfabesinde 33 harf bulunmaktadır, ve 33 harfin hepsi bir şekilde ünsüz olabilmektedir. Bu yüzden, aynı sesi temsil eden çok sayıda harf bulunabilmektedir. Bu sayfada, bu harflerin aralarındaki farklar açığa kavuşturulacaktır. ==Arapçaya Mahsus Harfler== Arapçaya mahsus olan bu harfler; Türkçe, Farsça veya Batı asıllı kelimelerde asla bulunmaz. {| class="standard" cellpadding="5" style="font-size: 1.3em; line-height: 2em; text-align: center;"| |ث |ذ |ح |ع |ض |ظ |} Bu harflerin temsil ettiği sesler Türkçede bulunmamakta olup, ayrıca kullanılmaları için başka bir amaç da bulunmamaktadır. ==ك (kef) Harfi== Kef harfinin üç versiyonu bulunmaktadır: {| class="standard" cellpadding="5" style="font-size: 1.3em; line-height: 2em; text-align: center;"| |ك |Kâf-i Arabî |- |گ |Kâf-i Farsî |- |ڭ |Kâf-i Türkî |} Ancak, bu üç versiyon çoğu yazıda aynı şekilde yazılmaktadır. Okuyucuyu da alıştırmak için bu kitapta bu üç harf birbirinden farklı yazılmayacaktır. ==ڭ (nef) ve ن (nun) Harfleri== Bu iki harf, Osmanlı döneminde farklı telaffuz edilen iki farklı N sesine tekabül etmektedir. ن (nun) harfi (IPA: /n/) (günümüzdeki N sesi ile aynı) dilin ucuyla telaffuz edilirken ڭ (nef) harfi ağzın arkasından gelen (IPA: /ŋ/) (İngilizce si'''ng''', Almanca Rechnu'''ng''' kelimelerindeki gibi) sesine tekabül etmektedir. Bu iki ses, yakın dönemde birleşmiştir, ancak yazımda hâlâ ayırt edilmektedir. Türkçenin kırsal bazı ağızlarında bu iki ses arasındaki ayrım hâlâ gözetilmektedir. ڭ (nef) harfi, iyelik eki -(n)in başta olmak üzere bir sürü ekte karşımıza çıkar, ayrıca bazı kelime köklerinde de çıkar. Akademik makalelerde nef harfi genelde ñ harfiyle gösterilir, bu yüzden bu kitapta da bu harf kullanılacaktır. Örnek kelimeler aşağıda bulunmaktadır. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |یالكز |یاكلیش |كوكل |أوك |أك |طوكز |آكلامق |یوك |صوك |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yalñız | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yañlış | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | göñül | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | öñ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | eñ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | doñuz* | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | añlamak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yöñ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | soñ |} ''*Günümüz Türkçesi: domuz'' Kefin diğer versiyonları, kalın ünlülerle (a, ı, o, u) birlikte bulunamayacağı için, kalın ünlülerden sonra gelen keflerin hepsinin aslında nef olduğu varsayılabilir. ==گ (gef) ve غ (gayn) Harfleri== Bu iki harf, birbirinden farklı iki G sesine tekabül etmektedir. گ (gef) harfi damaktan okunurken (IPA:/ɟ/) غ (gayn) harfi ağzın arkasından gelmektedir (IPA:/g/). Bu iki harf latin alfabesinde G'ye tekabül etse bile, günümüzde bu farklı telâffuzlarını korumuştur. Bu telâffuz farkından dolayı, غ (gayn) daima kalın ünlülerin (a, ı, o, u); گ (gef) ise daima ince ünlülerin (e, i, ö, ü) yanında bulunur. Aynı şekilde, bu iki harf de ünlülerden sonra gelip Ğ sesini temsil edebilir. Osmanlıcada G ve Ğ arasında bir ayrım gözetilmez, bu iki harfin aynı yazılması anlam karışıklığına yol açmadığı için, غ (gayn) ve گ (gef) birlikte G ve Ğ'yi temsil etmektedir. Az sayıda kelimede, Ğ'ler günümüzde latin harflerinde V'ye dönüşmüştür, bu yüzden غ (gayn) ve گ (gef)'in V'ye tekabül etmesi de mümkündür. Çok az sayıda kelimede gef, Y'ye de tekabül edebilir. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 60%; text-align: center;"| |كلمك |كورمك |كیچ |كیرمك |أكمك |دكمك |دكل |ایكنه |كورك |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gelmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | görmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | geç | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | girmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | eğmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | değmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | değil | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | iğne | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gevrek |- |طوغمق |صوغان |یاغ |طاغ |صاغ |صایغی |غاز |چیغ |صیغ |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | doğmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | soğan | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yağ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | dağ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sağ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | saygı | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gaz | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | çığ | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sığ |- |قوغا |قوغمق |دوكمك |كوكرجین |سوكمك |بك |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kova | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kovmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | dövmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | güvercin | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sövmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | bey |} ==ك (kef) ve ق (kaf) Harfleri== Aynı şekilde, ك (kef) damaksıl bir K'ye tekabül ederken (IPA: /c/) ق (kaf) ise küçük dilin eteğindeki yumuşak tabakadan gelmektedir (IPA: /k/). Bu telâffuz farkı günümüzde de korunmaktadır. Bu sebepten ötürü, Kef sadece ince ünlülerle (e, i, ö, ü), Kaf ise sadece kalın ünlülerle (a, ı, o, u) bulunabilir. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |قومونیزم |قرمزی |قوغو | style="color: crimson;"| ایصیجاق |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | komünizm | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kırmızı | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kuğu | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em; color: crimson;" | sıcak* |- |تك |سكز |أكمك |كدی |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | tek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sekiz | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ekmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kedi |} ''*Sıcak kelimesi bu şekilde yazılmaktadır.'' ==ه (he) ve خ (hı) Harfleri== ه (he) gırtlaktan gelen /h/ sesine tekabül ederken (günümüzdeki H sesi) خ (hı) ise art damakta oluşan /x/ (Almanca Na'''ch'''t, Rusça '''х'''ороший kelimelerindeki gibi) sesini temsil etmekteydi. Bu iki ses de kökeni Türkçe kelimelerde nadir bulunmaktadır, ancak yansıma seslerde ve Doğu asıllı kelimelerde bulunmaktadır. Çoğu kitapta خ (hı) kalın, ه (he) de ince ses olarak öğretilir, ancak Hı'nın ince, He'nin de kalın ünlülerde bulunduğu çokça örnek bulunmaktadır. Türkçe kaynaklarda Hı harfi, ḫ karekteri ile latinleştirilir, bu kitapta da bu harf kullanılacaktır. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |دخی |خاقان |خاتون | style="color: crimson;" | خنغی |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | daḫi | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ḫakan | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ḫatun | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em; color: crimson;" | ḫangı* |- |داها |آه |هانی |هایدی |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | daha | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ah | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | hani | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | haydi |} ''*Döneme göre هانكی yazımı da görülür'' ==ص (sad) ve س (sin) harfleri== Sad harfinin telâffuzunun, Sin harfinin telâffuzundan hiçbir farkı bulunmamaktadır. S sesleri genellikle Sin ile gösterilmekle beraber, anlam karışıklığını engellemek ve okumayı kolaylaştırmak için bazen kelime köklerinde kalın ünlülerle beraber Sad harfi kullanılır. Ancak Sad harfiyle yazılan kelimeleri Sin ile yazmak da yanlış olmaz. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 50%; text-align: center;"| |صوصمق |صاغر |صاچ |صوكره |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | susmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sağır | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | saç | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | sonra |} ==ط (tı), ت (te) ve د (dal) Harfleri== Tı harfi; hem Te'nin, hem de Dal'ın kalın versiyonu olarak kullanılmaktadır. Sad ile aynı şekilde, telaffuzda olan bir farklılığı göstermektense sadece anlam karışıklığını engellemek ve okumayı hızlandırmak ve kolaylaştırmak için kullanılır. Genellikle hece sonlarında kullanılmaz, çoğunlukla kelime başında kullanılır. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 60%; text-align: center;"| |طوغمق |طوغری |بالطه |طاتمق |طاقمق |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | doğmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | doğru | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | balta | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | tatmak | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | takmak |} ==Köklerde Ünsüz Değişimleri== Normal şartlarda, ünsüz yumuşamasına uğrayan kelimeler, her durumda yumuşak ünsüzle yazılır, ve ek alınca değişmez. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 40%; text-align: center;"| |كنج |آغاج |دیب |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | genç | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | ağaç | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | dip |} Ancak T ve K ünsüzlerinin yumuşaması, yazımda da gösterilir. {| class="standard" style="font-size: 2em; line-height: 2em; width: 40%; text-align: center;"| |یوغورت |یورت |ایتمك |كتمك |چوجق |قباق |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yoğurt | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yurt | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | etmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gitmek | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | çocuk | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kabak |- |یوغوردی |یوردی |ایدر |كدر |چوجغه |قباغه |- | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yoğurdu | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | yurdu | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | eder | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | gider | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | çocuğa | style="font-size: 0.8em; line-height: 1em;" | kabağa |} {{Osmanlıca/İçindekiler}} mrlp27vsiyv5aw314095idr94y36b1m 0 13118 53534 53515 2022-07-23T19:20:15Z Sinus46 17965 /* Hemze'nin yazılışı */ wikitext text/x-wiki Osmanlıcaya Arapçadan geçen kelimeler, yazımlarını olduğu gibi korumaktadır. Bu sebepten ötürü bu tür kelimeleri doğru yazabilmek ve okuyabilmek için bir miktar Arapça dilbilgisi öğrenmek mühimdir. Arapça asıllı kelimelerin Türkçeye geçtiğinde geçirdikleri ses değişimleri oldukça düzenlidir. Bu sebepten ötürü, bir kelimenin Latin harfleriyle nasıl yazıldığını ve nasıl telaffuz edildiğini öngörebilmek için Osmanlıca yazılışına bakmak tamamen olmasa da az çok yeterlidir. Bu makalede Arapçada harflerin nasıl telaffuz edildiği ve günümüz Türkçesine nasıl geçtikleri ele alınacaktır. ==Ünlüler== Arapçada sadece 3 tane ünlü bulunur: A, İ ve U. Bu ünlülerin uzun veya kısa olabileceğini de göz önünde bulundurursak aslında toplam 6 ünlü ses bulunur. Arap harflerinden Türk harflerine geçilirken kelimelerin yazımının telaffuzuna yakın olması önemsendiğinden Arapçada ünlüler arasında küçük telaffuz farkı olarak görülen küçük detaylar bile Türkçede gösterilmiştir. Bu sebepten ötürü, kısa A sesi genellikle E olarak, kısa U sesi de genellikle Ü olarak Türkçeye geçer. Ancak bu kaide, kalın ünsüzlerin etrafında bozulur. Kalın ünsüzlerin yanında kısa A sesi A ile, kısa U sesi U ile, hatta bazı durumlarda kısa İ sesi I ile gösterilebilir. İnce ünsüz olan ل (lam) ve ك (kef) harfleri de bunu engellemeye çalışır. Ünlülerin ne zaman kalınlaşıp ne zaman inceldiği oldukça düzenli kurallara bağlıdır, ancak bu kuralların sayısı çok fazla olduğundan öğrenmenin en kolay yolu bolca metin okumaktır. O ve Ö harfleri Arapça kelimelerde nadiren görülür. Ancak uzun ünlü sesleri sabit kalma eğilimindedir. Yakındaki ünlüler ne kadar kalın veya ince olursa olsun, uzun A Türkçeye A olarak, uzun İ Türkçeye İ olarak, uzun U da Türkçeye U olarak geçer; ünsüzler de uyum sağlar. Arapçada kısa ünlüler yazılmaz. Bunun yerine ünsüzlerin üstüne yerleştirilen '''hareke''' denilen işaretler yardımıyla gösterilirler. 3 tane hareke vardır: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بَ | A sesi ile takip edilen ünsüzler için '''üstün''' |- | بِ | İ sesi ile takip edilen ünsüzler için '''esre''' |- | بُ | U sesi ile takip edilen ünsüzler için '''ötre''' |} Ancak harekeleri yazmak zaman aldığı için her metinde gösterilmez. Dinî metinlerde, hat sanatında, sözlüklerde ve yazmayı yeni öğrenenler için hazırlanan kitaplarda gösterilirken diğer metinlerde terk edilir. Bu tür metinlerde sonuncu bir işaret daha vardır: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بْ | Sesliyle takip edilmeyen ünsüzler için için '''sükûn''' |} Uzun ünlüler ise okutucu harflere gösterilir. Okutucu harflerin harekesi olmaz, ancak bir önceki ünsüzün harekesi her halükârda yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بَا | A sesi ile takip edilen ünsüzler için '''elif''' |- | بِي | İ sesi ile takip edilen ünsüzler için '''ye''' |- | بُو | U sesi ile takip edilen ünsüzler için '''vav''' |} Bu kitapta okuyucunun dikkatini dağıtmamak için ünlüler günümüz Türkçesine en yakın hâliyle geçirilmiştir ve kısa ünlülerin kalınlaşması da göz önünde bulundurulmuştur. Tek heceli Arapça kelimeler Türkçe ile uyumsuz ünsüz silsileleriyle bitebilir. Bu durumda, Türkçe'ye geçerken ünlü uyumuna göre bir dar ünlü türer, ancak kelime ek aldığı zaman ünlü düşmesine uğrar. Bu kitapta bu tür ünlüler gri renk ile gösterilmiştir. {| class="wikitable" | style="font-size: 1.5em;"| ! Arap Harfleriyle ! Orijinali ! Bu kitaptaki gösterimi |- | حكم | ḥukm | ḥük{{Osmanlıca/Gri|ü}}m |} ==Ünsüzler== Aşağıdaki tabloda Arapça telaffuzlar için IPA (Uluslararası Fonetik Alfabe), Türkçe telaffuzlar için standart Türk Alfabesi kullanılmıştır. {| class="wikitable" ! scope="col" | Harf ! scope="col" | İsmi ! scope="col" | Arapça<br/>Telaffuz ! scope="col" | Türkçe<br/>Telaffuz ! scope="col" | Kalınlık ! scope="col" | Not |- align="center" | <span style="font-size:200%;line-height:110%">ا ء</span> | elif<br/>hemze | /ʔ/ | ''yok'' | nötr | Arapça telaffuzu Türkçede sadece bazı ünlemlerde bulunur (''a aaa'', ''ce eee'' gibi) |- align="center" | <span style="font-size:200%;line-height:110%">ب</span> | be | /b/ | b veya p | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">ت</span> | te | /t/ | t | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">ث</span> | se | /θ/ | s | nötr | Arapça telaffuzu İngilizce '''th'''orn kelimesindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">ج</span> | cim | /dʒ/ | c veya ç | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">ح</span> | ha | /ħ/ | h | kalın | Yutaktan telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">خ</span> | hı | /x/ | h | kalın | Almanca Na'''ch'''t, Rusça '''х'''ороший kelimelerindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">د</span> | dal | /d/ | d veya t | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ذ</span> | zel | /ð/ | z | nötr | İngilizce '''th'''ey kelimesindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ر</span> | re | /r/ | r | nötr | Arapçada tıpkı Rusçadaki veya İtalyancadaki gibi yuvarlanır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ز</span> | ze | /z/ | z | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">س</span> | sin | /s/ | s | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ش</span> | şın | /ʃ/ | ş | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ص</span> | sad | /sˤ/ | s | kalın | Dilin ucu S sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ض</span> | dad | /dˤ/ | d veya z | kalın | Dilin ucu D sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ط</span> | tı | /tˤ/ | t | kalın | Dilin ucu T sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ظ</span> | zı | /ðˤ/ | z | kalın | Dilin ucu İngilizce '''th'''ey kelimesindeki sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:130%">ع</span> | ayn | /ʕ/ | ''yok'' | kalın | A sesinin ünsüz hâli |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">غ</span> | gayn | /ɣ/ | g veya ğ | kalın | Felemenkçedeki G gibi, veya Yunancadaki Γ |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ف</span> | fe | /f/ | f | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ق</span> | kaf | /q/ | k | kalın | Küçük dilden telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ك</span> | kef | /k/ | k | ince | Türkçedeki kalın K |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ل</span> | lam | /l/ | l | ince | Ender durumlar hariç ince telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">م</span> | mim | /m/ | m | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ن</span> | nun | /n/ | n | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ه</span> | he | /h/ | h | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">و</span> | vav | /w/ | v | nötr | Arapça telaffuzu İngilizce '''w'''ine kelimesindeki gibidir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ي</span> | ye | /j/ | y | nötr |} ===Şedde=== Arapçada çift ünsüzleri yazmak için özel bir işaret bulunur: Şedde {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | دقّت | style="width:5em; | تردّد | بقّال |- | dikkat | tereddüt | bakkal |} Şedde her zaman yazılmaz. Arapçada kelimeler çekimlenirken bazı ünsüzlere şedde gelip kalkabilir. Bu sebepten ötürü gramatik bir işlevi de vardır. Türkçe kelimelerde Şedde kullanılmaz, ünsüzler iki kere yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | آننه | اللی |- | anne | elli |} Arapçada da bir ünsüzün iki kere yazıldığı tek bir kelime vardır: Allah {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | الله |} Şedde ile biten kelimeler günümüz Türkçesinde tek ünsüz ile yazılır, ancak ek alınca ünsüz türemesi gerçekleşir. Bu tamamen tahmin edilebilir bir şekilde gerçekleştiği için bu kitapta şedde ile biten kelimeler çift ünsüz ile yazılmıştır. Arapçada çift ünsüzleri yazmak için özel bir işaret bulunur: Şedde {| class="standard" style="font-size:1.5em;"| | سرّ |- | sırr |} ===Peltek Ünsüzler=== Dişlerden telaffuz edilen ث (se), ذ (zel) ve ظ (zı) ünsüzlerine konvansiyon olarak peltek ünsüzler denilir. Bu ünsüzler batılı kaynaklarda th, dh, ṯ, ḏ gibi latinleştirilebilir, ancak Türkçe telaffuzlarında normal S ve Z'den bir farkları bulunmadığı için bu kitapta s̱ ve ẕ şeklinde latinleştirilmiştir. ===Yutaksıl ünsüzler=== ح (ha) ve ع (ayn) harfleri yutaktan telaffuz edilir; ص (sad), ض (dad), ط (tı) ve ظ (zı) harfleri ise aynı anda hem yutaktan, hem de dilin ucuyla telaffuz edilir. Aynı şekilde ق (kaf), غ (gayn) ve خ (hı) harfleri de küçük dilden telaffuz edilir. Bu harflerin yutaksıl telaffuzu nedeniyle Türkçede etrafındaki ünlüleri kalınlaştırma eğilimi vardır. Batılı kaynaklar genellikle Kaf ve Hı harflerini q ve kh/x ile latinleştirir, ancak bu kitapta mevzubahis ünsüzlerin hepsi, Türkçe telaffuzunun altına bir nokta konularak ḍ, ṭ, ẓ, ḥ ve ḳ şeklinde latinleştirilmiştir. Sad harfinin latinleşmiş versiyonu ise ş ile karışmasın diye ṡ şeklinde seçilmiştir. Hı harfi ḫ, Gayn harfi de Türkçe telaffuzuna göre g veya ğ olarak latinleştirilmiştir. Böylece okuyucunun dikkatini dağıtmadan bu farklılıklar not edilmiştir. ===Dad Harfi=== Dad harfi standart Arapçada kendi özel telaffuzuna sahip olsa da Irak'ta ve başka Orta Doğu diyalektlerinde Zı harfi ile aynı şekilde telaffuz edilmektedir. Bu diyalektlerin etkisiyle dolayısıyla Arapçadan Farsçaya geçen kelimelerde Dad harfi, Z gibi telaffuz edilir. Osmanlı Türkçesi hem Arapçanın, hem de Farsçanın etkisinde olduğundan, bu harf Türkçede düzensiz olarak ya Z (örn: عرض arz, ضمّ zam), ya da D (örn: ضربه darbe) olarak telaffuz edilmektedir. Bu farklılıkları Latin harflerinde de korumak için Dad harfi bu kitapta d'ye tekabül ederken ḍ, z'ye tekabül ederken ẓᵈ gösterimleri seçilmiştir. ===Ünsüz Sertleşmeleri=== Günümüz Türkçesinde B, C ve D harfleri kelime sonlarında ve sert ünsüzlerden önce sertleşip P, Ç ve T olur. Sertleşmenin ne zaman olacağı tahmin edilebilir olduğundan bu kitapta ünsüz sertleşmeleri gösterilmemiştir; Be harfi daima B, Cim harfi daima C, Dal harfi de daima D olarak geçirilmiştir. ===Hemze'nin yazılışı=== (Hemzenin telaffuzu için bir sonraki bölüme bakınız) Diğer harflerden farklı olarak hemze, özel imlâ kurallarına tabidir. Kelime içindeki pozisyonuna göre yazım kuralları şöyledir: Kelime başındayken hemze; harekesi üstün veya ötre ise Elif harfinin üstüne, esre ise Elif harfinin altına yazılır. Takibinde uzun ünlü varsa okutucu ile birlikte yazılır. İstisnai bir durum olarak, iki Elif harfinin yan yana geleceği durumlarda Medli Elif kullanılır. Yani Medli Elif, ˀâ- silsilesine tekabül eder. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | أمین | style="width:5em; | أمور | إذن |- | ˀemîn | ˀumûr | ˀiẕn |- | آمر | إیجاد | أیلول |- | ˀâmir | ˀîcâd | ˀeylûl |} Kelime ortasında ve sonunda Hemze'nin yazım kuralları karmaşıktır. Öncelik sırası şudur: #Yakında bir kısa ünlü varsa o ünlünün okutucusunun üstüne yazmak, #İki kısa ünlü arasında seçim yapmak zorunda kalınınca öncelikle Ye'yi, sonra Vav'ı, en son da Elif'i seçmek, #-ˀâ- silsilesini Medli Elif ile yazmak, #Ye'nin bir sonraki harfle bağlanmasını engellememek için ikinci bir Ye'nin üstüne yazmak, #Üstteki kuralların hiçbirine uygun bir harf seçilemiyorsa satır üstünde ayrı bir harfmiş gibi yazmak. Özetle, etrafta bulunan ünlülere göre yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | مئذنه | style="width:5em; | مؤمن | مأمور |- | miˀẕene | müˀmin | meˀmûr |- | دائر | مؤبّد | تأسّف |- | dâˀir | müˀebbed | teˀessüf |- | مرآت | إلغاء | شیء |- | mirˀât | ˀilgâˀ | şeyˀ |} Osmanlı Türkçesinde Satır üzerinde yazılan hemzeler ve kelime başında kalan hemzeler Osmanlıcada genelde yazılmaz, terk edilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | الغا | شی |- | ˀilgâˀ | şeyˀ |} Ancak Hemze ile biten kelimelere Türkçe bir ek geldiğinde bazen yazımı değişebilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | شیئی |- | şeyˀi |} ===Hemze ve Ayn=== Hemze ve Ayn ünsüzleri, Arapçada bir telaffuza sahip olsa da Türkçeye geçerken yazımdan düşerler. İki ünlünün arasındaki tek ünsüz Hemze veya Ayn ise arkalarında kuralsız bir ünlü silsilesi bırakırlar: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | تأسّف | تعهّد |- | t'''eˀe'''ssüf | t'''aˁa'''hhüd |} Hemze ünsüzü düşünce gerisinde bir ince ünlü silsilesi bırakır, Ayn ise bir kalın ünlü silsilesi bırakır. Bir hece sonundayken düşünce de gerilerinde bir uzun ünlü bırakır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | مأمور | معلوم |- | m'''eˀ'''mur | m'''aˁ'''lum |} Türkçede bulunan tüm uzun E ve Ü sesleri, bir Hemzenin düşmesinden kaynaklıdır. Arapçada kelimelerin ünlüyle başlaması da imkânsızdır. Eğer Türkçede bir ünlüyle başlayan bir Arapça kelime varsa, orijinali ya Hemze, ya da Ayn ile başlıyordur. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | أمر | عقل |- | ˀem{{Osmanlıca/Gri|i}}r | ˁaḳ{{Osmanlıca/Gri|ı}}l |} Türkçesi E ile başlayan kelimeler çoğunlukla Hemze ile başlar, Türkçesi kısa A ile başlayanlar da çoğu zaman Ayn ile başlar. Bu durumlar haricinde Hemze ve Ayn, hiçbir etki bırakmadan düşer. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | شيء | جمع |- | şeyˀ | cemˁ |} Ancak Hemze ve Ayn'ın varlığını bilmek, kelimenin kökünü bilmek için önemli olduğundan bu kitapta kökün parçası olan Hemze'ler sola bakan ˀ işaretiyle, Ayn'lar da sağa bakan ˁ işaretiyle işaretlenecektir. ==Diğer İşaretler== ===Yuvarlak Te=== Arapçada kelimelerin cinsiyeti vardır. Dişi kelimelere '''müennes''', eril kelimelere '''müzekker''' denir. Arapçada dişi kelimeler özel bir harf olan yuvarlak te ile biter. {| class="standard" style="font-size:2em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ة |} He ile Te'nin karışımı olarak görünen bu harf, kelimeler cümle sonuna geldiğinde -e diye okunurken cümle ortasında -et diye okunur. Türkçeye müennes isimler düzensiz bir şekilde -e veya -et eki ile geçer. Arapça dilbilgisini öğrenirken -e ve -et eklerinin birbirinin aynısı olduğu unutulmamalıdır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عملة | سكونة |- | ˁamele | sükûnet |} Ancak Osmanlıcada bu harf nadiren kullanılır, Türkçe telaffuzuna göre normal te veya normal he olarak geçer. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عمله | سكونت |- | ˁamele | sükûnet |} ===Kısa elif=== Arapçada Ye harfi kelime sonuna gelince de noktalı yazılır {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ي |} Farsçada, ve Farsçanın etkisiyle Osmanlıcada ise Ye kelime sonuna gelince noktalarını yitirir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ی |} Bunun sebebi Arapçada noktasız Ye'nin aslında Elif'in kelime sonuna gelmiş bir türevi olmasıdır. Osmanlıcada çoğu zaman direkt Elif kullanılır, ama Ye'nin de kullanıldığı görülür. ===Tenvin=== -an, -in ve -an eklerini bildirmek için kullanılan özel harekelere tenvin (nunlama) işaretleri denir. Tenvinli Üstün için İki Üstün, Tenvinli Esre için İki Esre, Tenvinli Ötre için İki Ötre işaretleri kullanılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | كتابٌ | kitâbün |- | كتابٍ | kitâbin |- | كتاباً | kitâben |} İki Üstün işareti genellikle Elif üzerine yazılır. Bu ekler Arapçada ismin çekimlenmesinde kullanılır, ve Yuvarlak Te gibi cümle sonunda düşerler. Osmanlıcada neredeyse sadece İki Üstün kullanılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em;" | ذاتاً | style="width:5em;" | حالاً | رسماً |- | ẕâten | ḥâlen | resmen |} <br/> {{Osmanlıca/İçindekiler}} aoljua178asbunuqvw26ic53ntesqsu 53535 53534 2022-07-23T19:20:47Z Sinus46 17965 /* Hemze'nin yazılışı */ wikitext text/x-wiki Osmanlıcaya Arapçadan geçen kelimeler, yazımlarını olduğu gibi korumaktadır. Bu sebepten ötürü bu tür kelimeleri doğru yazabilmek ve okuyabilmek için bir miktar Arapça dilbilgisi öğrenmek mühimdir. Arapça asıllı kelimelerin Türkçeye geçtiğinde geçirdikleri ses değişimleri oldukça düzenlidir. Bu sebepten ötürü, bir kelimenin Latin harfleriyle nasıl yazıldığını ve nasıl telaffuz edildiğini öngörebilmek için Osmanlıca yazılışına bakmak tamamen olmasa da az çok yeterlidir. Bu makalede Arapçada harflerin nasıl telaffuz edildiği ve günümüz Türkçesine nasıl geçtikleri ele alınacaktır. ==Ünlüler== Arapçada sadece 3 tane ünlü bulunur: A, İ ve U. Bu ünlülerin uzun veya kısa olabileceğini de göz önünde bulundurursak aslında toplam 6 ünlü ses bulunur. Arap harflerinden Türk harflerine geçilirken kelimelerin yazımının telaffuzuna yakın olması önemsendiğinden Arapçada ünlüler arasında küçük telaffuz farkı olarak görülen küçük detaylar bile Türkçede gösterilmiştir. Bu sebepten ötürü, kısa A sesi genellikle E olarak, kısa U sesi de genellikle Ü olarak Türkçeye geçer. Ancak bu kaide, kalın ünsüzlerin etrafında bozulur. Kalın ünsüzlerin yanında kısa A sesi A ile, kısa U sesi U ile, hatta bazı durumlarda kısa İ sesi I ile gösterilebilir. İnce ünsüz olan ل (lam) ve ك (kef) harfleri de bunu engellemeye çalışır. Ünlülerin ne zaman kalınlaşıp ne zaman inceldiği oldukça düzenli kurallara bağlıdır, ancak bu kuralların sayısı çok fazla olduğundan öğrenmenin en kolay yolu bolca metin okumaktır. O ve Ö harfleri Arapça kelimelerde nadiren görülür. Ancak uzun ünlü sesleri sabit kalma eğilimindedir. Yakındaki ünlüler ne kadar kalın veya ince olursa olsun, uzun A Türkçeye A olarak, uzun İ Türkçeye İ olarak, uzun U da Türkçeye U olarak geçer; ünsüzler de uyum sağlar. Arapçada kısa ünlüler yazılmaz. Bunun yerine ünsüzlerin üstüne yerleştirilen '''hareke''' denilen işaretler yardımıyla gösterilirler. 3 tane hareke vardır: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بَ | A sesi ile takip edilen ünsüzler için '''üstün''' |- | بِ | İ sesi ile takip edilen ünsüzler için '''esre''' |- | بُ | U sesi ile takip edilen ünsüzler için '''ötre''' |} Ancak harekeleri yazmak zaman aldığı için her metinde gösterilmez. Dinî metinlerde, hat sanatında, sözlüklerde ve yazmayı yeni öğrenenler için hazırlanan kitaplarda gösterilirken diğer metinlerde terk edilir. Bu tür metinlerde sonuncu bir işaret daha vardır: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بْ | Sesliyle takip edilmeyen ünsüzler için için '''sükûn''' |} Uzun ünlüler ise okutucu harflere gösterilir. Okutucu harflerin harekesi olmaz, ancak bir önceki ünsüzün harekesi her halükârda yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بَا | A sesi ile takip edilen ünsüzler için '''elif''' |- | بِي | İ sesi ile takip edilen ünsüzler için '''ye''' |- | بُو | U sesi ile takip edilen ünsüzler için '''vav''' |} Bu kitapta okuyucunun dikkatini dağıtmamak için ünlüler günümüz Türkçesine en yakın hâliyle geçirilmiştir ve kısa ünlülerin kalınlaşması da göz önünde bulundurulmuştur. Tek heceli Arapça kelimeler Türkçe ile uyumsuz ünsüz silsileleriyle bitebilir. Bu durumda, Türkçe'ye geçerken ünlü uyumuna göre bir dar ünlü türer, ancak kelime ek aldığı zaman ünlü düşmesine uğrar. Bu kitapta bu tür ünlüler gri renk ile gösterilmiştir. {| class="wikitable" | style="font-size: 1.5em;"| ! Arap Harfleriyle ! Orijinali ! Bu kitaptaki gösterimi |- | حكم | ḥukm | ḥük{{Osmanlıca/Gri|ü}}m |} ==Ünsüzler== Aşağıdaki tabloda Arapça telaffuzlar için IPA (Uluslararası Fonetik Alfabe), Türkçe telaffuzlar için standart Türk Alfabesi kullanılmıştır. {| class="wikitable" ! scope="col" | Harf ! scope="col" | İsmi ! scope="col" | Arapça<br/>Telaffuz ! scope="col" | Türkçe<br/>Telaffuz ! scope="col" | Kalınlık ! scope="col" | Not |- align="center" | <span style="font-size:200%;line-height:110%">ا ء</span> | elif<br/>hemze | /ʔ/ | ''yok'' | nötr | Arapça telaffuzu Türkçede sadece bazı ünlemlerde bulunur (''a aaa'', ''ce eee'' gibi) |- align="center" | <span style="font-size:200%;line-height:110%">ب</span> | be | /b/ | b veya p | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">ت</span> | te | /t/ | t | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">ث</span> | se | /θ/ | s | nötr | Arapça telaffuzu İngilizce '''th'''orn kelimesindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">ج</span> | cim | /dʒ/ | c veya ç | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">ح</span> | ha | /ħ/ | h | kalın | Yutaktan telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">خ</span> | hı | /x/ | h | kalın | Almanca Na'''ch'''t, Rusça '''х'''ороший kelimelerindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">د</span> | dal | /d/ | d veya t | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ذ</span> | zel | /ð/ | z | nötr | İngilizce '''th'''ey kelimesindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ر</span> | re | /r/ | r | nötr | Arapçada tıpkı Rusçadaki veya İtalyancadaki gibi yuvarlanır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ز</span> | ze | /z/ | z | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">س</span> | sin | /s/ | s | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ش</span> | şın | /ʃ/ | ş | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ص</span> | sad | /sˤ/ | s | kalın | Dilin ucu S sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ض</span> | dad | /dˤ/ | d veya z | kalın | Dilin ucu D sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ط</span> | tı | /tˤ/ | t | kalın | Dilin ucu T sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ظ</span> | zı | /ðˤ/ | z | kalın | Dilin ucu İngilizce '''th'''ey kelimesindeki sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:130%">ع</span> | ayn | /ʕ/ | ''yok'' | kalın | A sesinin ünsüz hâli |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">غ</span> | gayn | /ɣ/ | g veya ğ | kalın | Felemenkçedeki G gibi, veya Yunancadaki Γ |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ف</span> | fe | /f/ | f | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ق</span> | kaf | /q/ | k | kalın | Küçük dilden telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ك</span> | kef | /k/ | k | ince | Türkçedeki kalın K |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ل</span> | lam | /l/ | l | ince | Ender durumlar hariç ince telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">م</span> | mim | /m/ | m | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ن</span> | nun | /n/ | n | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ه</span> | he | /h/ | h | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">و</span> | vav | /w/ | v | nötr | Arapça telaffuzu İngilizce '''w'''ine kelimesindeki gibidir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ي</span> | ye | /j/ | y | nötr |} ===Şedde=== Arapçada çift ünsüzleri yazmak için özel bir işaret bulunur: Şedde {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | دقّت | style="width:5em; | تردّد | بقّال |- | dikkat | tereddüt | bakkal |} Şedde her zaman yazılmaz. Arapçada kelimeler çekimlenirken bazı ünsüzlere şedde gelip kalkabilir. Bu sebepten ötürü gramatik bir işlevi de vardır. Türkçe kelimelerde Şedde kullanılmaz, ünsüzler iki kere yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | آننه | اللی |- | anne | elli |} Arapçada da bir ünsüzün iki kere yazıldığı tek bir kelime vardır: Allah {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | الله |} Şedde ile biten kelimeler günümüz Türkçesinde tek ünsüz ile yazılır, ancak ek alınca ünsüz türemesi gerçekleşir. Bu tamamen tahmin edilebilir bir şekilde gerçekleştiği için bu kitapta şedde ile biten kelimeler çift ünsüz ile yazılmıştır. Arapçada çift ünsüzleri yazmak için özel bir işaret bulunur: Şedde {| class="standard" style="font-size:1.5em;"| | سرّ |- | sırr |} ===Peltek Ünsüzler=== Dişlerden telaffuz edilen ث (se), ذ (zel) ve ظ (zı) ünsüzlerine konvansiyon olarak peltek ünsüzler denilir. Bu ünsüzler batılı kaynaklarda th, dh, ṯ, ḏ gibi latinleştirilebilir, ancak Türkçe telaffuzlarında normal S ve Z'den bir farkları bulunmadığı için bu kitapta s̱ ve ẕ şeklinde latinleştirilmiştir. ===Yutaksıl ünsüzler=== ح (ha) ve ع (ayn) harfleri yutaktan telaffuz edilir; ص (sad), ض (dad), ط (tı) ve ظ (zı) harfleri ise aynı anda hem yutaktan, hem de dilin ucuyla telaffuz edilir. Aynı şekilde ق (kaf), غ (gayn) ve خ (hı) harfleri de küçük dilden telaffuz edilir. Bu harflerin yutaksıl telaffuzu nedeniyle Türkçede etrafındaki ünlüleri kalınlaştırma eğilimi vardır. Batılı kaynaklar genellikle Kaf ve Hı harflerini q ve kh/x ile latinleştirir, ancak bu kitapta mevzubahis ünsüzlerin hepsi, Türkçe telaffuzunun altına bir nokta konularak ḍ, ṭ, ẓ, ḥ ve ḳ şeklinde latinleştirilmiştir. Sad harfinin latinleşmiş versiyonu ise ş ile karışmasın diye ṡ şeklinde seçilmiştir. Hı harfi ḫ, Gayn harfi de Türkçe telaffuzuna göre g veya ğ olarak latinleştirilmiştir. Böylece okuyucunun dikkatini dağıtmadan bu farklılıklar not edilmiştir. ===Dad Harfi=== Dad harfi standart Arapçada kendi özel telaffuzuna sahip olsa da Irak'ta ve başka Orta Doğu diyalektlerinde Zı harfi ile aynı şekilde telaffuz edilmektedir. Bu diyalektlerin etkisiyle dolayısıyla Arapçadan Farsçaya geçen kelimelerde Dad harfi, Z gibi telaffuz edilir. Osmanlı Türkçesi hem Arapçanın, hem de Farsçanın etkisinde olduğundan, bu harf Türkçede düzensiz olarak ya Z (örn: عرض arz, ضمّ zam), ya da D (örn: ضربه darbe) olarak telaffuz edilmektedir. Bu farklılıkları Latin harflerinde de korumak için Dad harfi bu kitapta d'ye tekabül ederken ḍ, z'ye tekabül ederken ẓᵈ gösterimleri seçilmiştir. ===Ünsüz Sertleşmeleri=== Günümüz Türkçesinde B, C ve D harfleri kelime sonlarında ve sert ünsüzlerden önce sertleşip P, Ç ve T olur. Sertleşmenin ne zaman olacağı tahmin edilebilir olduğundan bu kitapta ünsüz sertleşmeleri gösterilmemiştir; Be harfi daima B, Cim harfi daima C, Dal harfi de daima D olarak geçirilmiştir. ===Hemze'nin yazılışı=== (Hemzenin telaffuzu için bir sonraki bölüme bakınız) Diğer harflerden farklı olarak hemze, özel imlâ kurallarına tabidir. Kelime içindeki pozisyonuna göre yazım kuralları şöyledir: Kelime başındayken hemze; harekesi üstün veya ötre ise Elif harfinin üstüne, esre ise Elif harfinin altına yazılır. Takibinde uzun ünlü varsa okutucu ile birlikte yazılır. İstisnai bir durum olarak, iki Elif harfinin yan yana geleceği durumlarda Medli Elif kullanılır. Yani Medli Elif, ˀâ- silsilesine tekabül eder. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | أمین | style="width:5em; | أمور | إذن |- | ˀemîn | ˀumûr | ˀiẕn |- | آمر | إیجاد | أیلول |- | ˀâmir | ˀîcâd | ˀeylûl |} Kelime ortasında ve sonunda Hemze'nin yazım kuralları karmaşıktır. Öncelik sırası şudur: #Yakında bir kısa ünlü varsa o ünlünün okutucusunun üstüne yazmak, #İki kısa ünlü arasında seçim yapmak zorunda kalınınca öncelikle Ye'yi, sonra Vav'ı, en son da Elif'i seçmek, #-ˀâ- silsilesini Medli Elif ile yazmak, #Ye'nin bir sonraki harfle bağlanmasını engellememek için ikinci bir Ye'nin üstüne yazmak, #Üstteki kuralların hiçbirine uygun bir harf seçilemiyorsa satır üstünde ayrı bir harfmiş gibi yazmak. Özetle, etrafta bulunan ünlülere göre yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | مئذنه | style="width:5em; | مؤمن | مأمور |- | miˀẕene | müˀmin | meˀmûr |- | دائر | مؤبّد | تأسّف |- | dâˀir | müˀebbed | teˀessüf |- | مرآت | إلغاء | شیء |- | mirˀât | ˀilgâˀ | şeyˀ |} Osmanlı Türkçesinde Satır üzerinde yazılan hemzeler ve kelime başında kalan hemzeler genellikle terk edilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | الغا | شی |- | ˀilgâˀ | şeyˀ |} Ancak Hemze ile biten kelimelere Türkçe bir ek geldiğinde bazen yazımı değişebilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | شیئی |- | şeyˀi |} ===Hemze ve Ayn=== Hemze ve Ayn ünsüzleri, Arapçada bir telaffuza sahip olsa da Türkçeye geçerken yazımdan düşerler. İki ünlünün arasındaki tek ünsüz Hemze veya Ayn ise arkalarında kuralsız bir ünlü silsilesi bırakırlar: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | تأسّف | تعهّد |- | t'''eˀe'''ssüf | t'''aˁa'''hhüd |} Hemze ünsüzü düşünce gerisinde bir ince ünlü silsilesi bırakır, Ayn ise bir kalın ünlü silsilesi bırakır. Bir hece sonundayken düşünce de gerilerinde bir uzun ünlü bırakır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | مأمور | معلوم |- | m'''eˀ'''mur | m'''aˁ'''lum |} Türkçede bulunan tüm uzun E ve Ü sesleri, bir Hemzenin düşmesinden kaynaklıdır. Arapçada kelimelerin ünlüyle başlaması da imkânsızdır. Eğer Türkçede bir ünlüyle başlayan bir Arapça kelime varsa, orijinali ya Hemze, ya da Ayn ile başlıyordur. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | أمر | عقل |- | ˀem{{Osmanlıca/Gri|i}}r | ˁaḳ{{Osmanlıca/Gri|ı}}l |} Türkçesi E ile başlayan kelimeler çoğunlukla Hemze ile başlar, Türkçesi kısa A ile başlayanlar da çoğu zaman Ayn ile başlar. Bu durumlar haricinde Hemze ve Ayn, hiçbir etki bırakmadan düşer. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | شيء | جمع |- | şeyˀ | cemˁ |} Ancak Hemze ve Ayn'ın varlığını bilmek, kelimenin kökünü bilmek için önemli olduğundan bu kitapta kökün parçası olan Hemze'ler sola bakan ˀ işaretiyle, Ayn'lar da sağa bakan ˁ işaretiyle işaretlenecektir. ==Diğer İşaretler== ===Yuvarlak Te=== Arapçada kelimelerin cinsiyeti vardır. Dişi kelimelere '''müennes''', eril kelimelere '''müzekker''' denir. Arapçada dişi kelimeler özel bir harf olan yuvarlak te ile biter. {| class="standard" style="font-size:2em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ة |} He ile Te'nin karışımı olarak görünen bu harf, kelimeler cümle sonuna geldiğinde -e diye okunurken cümle ortasında -et diye okunur. Türkçeye müennes isimler düzensiz bir şekilde -e veya -et eki ile geçer. Arapça dilbilgisini öğrenirken -e ve -et eklerinin birbirinin aynısı olduğu unutulmamalıdır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عملة | سكونة |- | ˁamele | sükûnet |} Ancak Osmanlıcada bu harf nadiren kullanılır, Türkçe telaffuzuna göre normal te veya normal he olarak geçer. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عمله | سكونت |- | ˁamele | sükûnet |} ===Kısa elif=== Arapçada Ye harfi kelime sonuna gelince de noktalı yazılır {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ي |} Farsçada, ve Farsçanın etkisiyle Osmanlıcada ise Ye kelime sonuna gelince noktalarını yitirir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ی |} Bunun sebebi Arapçada noktasız Ye'nin aslında Elif'in kelime sonuna gelmiş bir türevi olmasıdır. Osmanlıcada çoğu zaman direkt Elif kullanılır, ama Ye'nin de kullanıldığı görülür. ===Tenvin=== -an, -in ve -an eklerini bildirmek için kullanılan özel harekelere tenvin (nunlama) işaretleri denir. Tenvinli Üstün için İki Üstün, Tenvinli Esre için İki Esre, Tenvinli Ötre için İki Ötre işaretleri kullanılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | كتابٌ | kitâbün |- | كتابٍ | kitâbin |- | كتاباً | kitâben |} İki Üstün işareti genellikle Elif üzerine yazılır. Bu ekler Arapçada ismin çekimlenmesinde kullanılır, ve Yuvarlak Te gibi cümle sonunda düşerler. Osmanlıcada neredeyse sadece İki Üstün kullanılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em;" | ذاتاً | style="width:5em;" | حالاً | رسماً |- | ẕâten | ḥâlen | resmen |} <br/> {{Osmanlıca/İçindekiler}} f0shr8r89ojser3tvfzuandqqg1ybd7 53536 53535 2022-07-23T19:21:03Z Sinus46 17965 /* Hemze'nin yazılışı */ wikitext text/x-wiki Osmanlıcaya Arapçadan geçen kelimeler, yazımlarını olduğu gibi korumaktadır. Bu sebepten ötürü bu tür kelimeleri doğru yazabilmek ve okuyabilmek için bir miktar Arapça dilbilgisi öğrenmek mühimdir. Arapça asıllı kelimelerin Türkçeye geçtiğinde geçirdikleri ses değişimleri oldukça düzenlidir. Bu sebepten ötürü, bir kelimenin Latin harfleriyle nasıl yazıldığını ve nasıl telaffuz edildiğini öngörebilmek için Osmanlıca yazılışına bakmak tamamen olmasa da az çok yeterlidir. Bu makalede Arapçada harflerin nasıl telaffuz edildiği ve günümüz Türkçesine nasıl geçtikleri ele alınacaktır. ==Ünlüler== Arapçada sadece 3 tane ünlü bulunur: A, İ ve U. Bu ünlülerin uzun veya kısa olabileceğini de göz önünde bulundurursak aslında toplam 6 ünlü ses bulunur. Arap harflerinden Türk harflerine geçilirken kelimelerin yazımının telaffuzuna yakın olması önemsendiğinden Arapçada ünlüler arasında küçük telaffuz farkı olarak görülen küçük detaylar bile Türkçede gösterilmiştir. Bu sebepten ötürü, kısa A sesi genellikle E olarak, kısa U sesi de genellikle Ü olarak Türkçeye geçer. Ancak bu kaide, kalın ünsüzlerin etrafında bozulur. Kalın ünsüzlerin yanında kısa A sesi A ile, kısa U sesi U ile, hatta bazı durumlarda kısa İ sesi I ile gösterilebilir. İnce ünsüz olan ل (lam) ve ك (kef) harfleri de bunu engellemeye çalışır. Ünlülerin ne zaman kalınlaşıp ne zaman inceldiği oldukça düzenli kurallara bağlıdır, ancak bu kuralların sayısı çok fazla olduğundan öğrenmenin en kolay yolu bolca metin okumaktır. O ve Ö harfleri Arapça kelimelerde nadiren görülür. Ancak uzun ünlü sesleri sabit kalma eğilimindedir. Yakındaki ünlüler ne kadar kalın veya ince olursa olsun, uzun A Türkçeye A olarak, uzun İ Türkçeye İ olarak, uzun U da Türkçeye U olarak geçer; ünsüzler de uyum sağlar. Arapçada kısa ünlüler yazılmaz. Bunun yerine ünsüzlerin üstüne yerleştirilen '''hareke''' denilen işaretler yardımıyla gösterilirler. 3 tane hareke vardır: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بَ | A sesi ile takip edilen ünsüzler için '''üstün''' |- | بِ | İ sesi ile takip edilen ünsüzler için '''esre''' |- | بُ | U sesi ile takip edilen ünsüzler için '''ötre''' |} Ancak harekeleri yazmak zaman aldığı için her metinde gösterilmez. Dinî metinlerde, hat sanatında, sözlüklerde ve yazmayı yeni öğrenenler için hazırlanan kitaplarda gösterilirken diğer metinlerde terk edilir. Bu tür metinlerde sonuncu bir işaret daha vardır: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بْ | Sesliyle takip edilmeyen ünsüzler için için '''sükûn''' |} Uzun ünlüler ise okutucu harflere gösterilir. Okutucu harflerin harekesi olmaz, ancak bir önceki ünsüzün harekesi her halükârda yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بَا | A sesi ile takip edilen ünsüzler için '''elif''' |- | بِي | İ sesi ile takip edilen ünsüzler için '''ye''' |- | بُو | U sesi ile takip edilen ünsüzler için '''vav''' |} Bu kitapta okuyucunun dikkatini dağıtmamak için ünlüler günümüz Türkçesine en yakın hâliyle geçirilmiştir ve kısa ünlülerin kalınlaşması da göz önünde bulundurulmuştur. Tek heceli Arapça kelimeler Türkçe ile uyumsuz ünsüz silsileleriyle bitebilir. Bu durumda, Türkçe'ye geçerken ünlü uyumuna göre bir dar ünlü türer, ancak kelime ek aldığı zaman ünlü düşmesine uğrar. Bu kitapta bu tür ünlüler gri renk ile gösterilmiştir. {| class="wikitable" | style="font-size: 1.5em;"| ! Arap Harfleriyle ! Orijinali ! Bu kitaptaki gösterimi |- | حكم | ḥukm | ḥük{{Osmanlıca/Gri|ü}}m |} ==Ünsüzler== Aşağıdaki tabloda Arapça telaffuzlar için IPA (Uluslararası Fonetik Alfabe), Türkçe telaffuzlar için standart Türk Alfabesi kullanılmıştır. {| class="wikitable" ! scope="col" | Harf ! scope="col" | İsmi ! scope="col" | Arapça<br/>Telaffuz ! scope="col" | Türkçe<br/>Telaffuz ! scope="col" | Kalınlık ! scope="col" | Not |- align="center" | <span style="font-size:200%;line-height:110%">ا ء</span> | elif<br/>hemze | /ʔ/ | ''yok'' | nötr | Arapça telaffuzu Türkçede sadece bazı ünlemlerde bulunur (''a aaa'', ''ce eee'' gibi) |- align="center" | <span style="font-size:200%;line-height:110%">ب</span> | be | /b/ | b veya p | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">ت</span> | te | /t/ | t | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">ث</span> | se | /θ/ | s | nötr | Arapça telaffuzu İngilizce '''th'''orn kelimesindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">ج</span> | cim | /dʒ/ | c veya ç | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">ح</span> | ha | /ħ/ | h | kalın | Yutaktan telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">خ</span> | hı | /x/ | h | kalın | Almanca Na'''ch'''t, Rusça '''х'''ороший kelimelerindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">د</span> | dal | /d/ | d veya t | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ذ</span> | zel | /ð/ | z | nötr | İngilizce '''th'''ey kelimesindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ر</span> | re | /r/ | r | nötr | Arapçada tıpkı Rusçadaki veya İtalyancadaki gibi yuvarlanır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ز</span> | ze | /z/ | z | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">س</span> | sin | /s/ | s | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ش</span> | şın | /ʃ/ | ş | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ص</span> | sad | /sˤ/ | s | kalın | Dilin ucu S sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ض</span> | dad | /dˤ/ | d veya z | kalın | Dilin ucu D sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ط</span> | tı | /tˤ/ | t | kalın | Dilin ucu T sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ظ</span> | zı | /ðˤ/ | z | kalın | Dilin ucu İngilizce '''th'''ey kelimesindeki sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:130%">ع</span> | ayn | /ʕ/ | ''yok'' | kalın | A sesinin ünsüz hâli |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">غ</span> | gayn | /ɣ/ | g veya ğ | kalın | Felemenkçedeki G gibi, veya Yunancadaki Γ |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ف</span> | fe | /f/ | f | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ق</span> | kaf | /q/ | k | kalın | Küçük dilden telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ك</span> | kef | /k/ | k | ince | Türkçedeki kalın K |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ل</span> | lam | /l/ | l | ince | Ender durumlar hariç ince telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">م</span> | mim | /m/ | m | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ن</span> | nun | /n/ | n | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ه</span> | he | /h/ | h | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">و</span> | vav | /w/ | v | nötr | Arapça telaffuzu İngilizce '''w'''ine kelimesindeki gibidir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ي</span> | ye | /j/ | y | nötr |} ===Şedde=== Arapçada çift ünsüzleri yazmak için özel bir işaret bulunur: Şedde {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | دقّت | style="width:5em; | تردّد | بقّال |- | dikkat | tereddüt | bakkal |} Şedde her zaman yazılmaz. Arapçada kelimeler çekimlenirken bazı ünsüzlere şedde gelip kalkabilir. Bu sebepten ötürü gramatik bir işlevi de vardır. Türkçe kelimelerde Şedde kullanılmaz, ünsüzler iki kere yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | آننه | اللی |- | anne | elli |} Arapçada da bir ünsüzün iki kere yazıldığı tek bir kelime vardır: Allah {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | الله |} Şedde ile biten kelimeler günümüz Türkçesinde tek ünsüz ile yazılır, ancak ek alınca ünsüz türemesi gerçekleşir. Bu tamamen tahmin edilebilir bir şekilde gerçekleştiği için bu kitapta şedde ile biten kelimeler çift ünsüz ile yazılmıştır. Arapçada çift ünsüzleri yazmak için özel bir işaret bulunur: Şedde {| class="standard" style="font-size:1.5em;"| | سرّ |- | sırr |} ===Peltek Ünsüzler=== Dişlerden telaffuz edilen ث (se), ذ (zel) ve ظ (zı) ünsüzlerine konvansiyon olarak peltek ünsüzler denilir. Bu ünsüzler batılı kaynaklarda th, dh, ṯ, ḏ gibi latinleştirilebilir, ancak Türkçe telaffuzlarında normal S ve Z'den bir farkları bulunmadığı için bu kitapta s̱ ve ẕ şeklinde latinleştirilmiştir. ===Yutaksıl ünsüzler=== ح (ha) ve ع (ayn) harfleri yutaktan telaffuz edilir; ص (sad), ض (dad), ط (tı) ve ظ (zı) harfleri ise aynı anda hem yutaktan, hem de dilin ucuyla telaffuz edilir. Aynı şekilde ق (kaf), غ (gayn) ve خ (hı) harfleri de küçük dilden telaffuz edilir. Bu harflerin yutaksıl telaffuzu nedeniyle Türkçede etrafındaki ünlüleri kalınlaştırma eğilimi vardır. Batılı kaynaklar genellikle Kaf ve Hı harflerini q ve kh/x ile latinleştirir, ancak bu kitapta mevzubahis ünsüzlerin hepsi, Türkçe telaffuzunun altına bir nokta konularak ḍ, ṭ, ẓ, ḥ ve ḳ şeklinde latinleştirilmiştir. Sad harfinin latinleşmiş versiyonu ise ş ile karışmasın diye ṡ şeklinde seçilmiştir. Hı harfi ḫ, Gayn harfi de Türkçe telaffuzuna göre g veya ğ olarak latinleştirilmiştir. Böylece okuyucunun dikkatini dağıtmadan bu farklılıklar not edilmiştir. ===Dad Harfi=== Dad harfi standart Arapçada kendi özel telaffuzuna sahip olsa da Irak'ta ve başka Orta Doğu diyalektlerinde Zı harfi ile aynı şekilde telaffuz edilmektedir. Bu diyalektlerin etkisiyle dolayısıyla Arapçadan Farsçaya geçen kelimelerde Dad harfi, Z gibi telaffuz edilir. Osmanlı Türkçesi hem Arapçanın, hem de Farsçanın etkisinde olduğundan, bu harf Türkçede düzensiz olarak ya Z (örn: عرض arz, ضمّ zam), ya da D (örn: ضربه darbe) olarak telaffuz edilmektedir. Bu farklılıkları Latin harflerinde de korumak için Dad harfi bu kitapta d'ye tekabül ederken ḍ, z'ye tekabül ederken ẓᵈ gösterimleri seçilmiştir. ===Ünsüz Sertleşmeleri=== Günümüz Türkçesinde B, C ve D harfleri kelime sonlarında ve sert ünsüzlerden önce sertleşip P, Ç ve T olur. Sertleşmenin ne zaman olacağı tahmin edilebilir olduğundan bu kitapta ünsüz sertleşmeleri gösterilmemiştir; Be harfi daima B, Cim harfi daima C, Dal harfi de daima D olarak geçirilmiştir. ===Hemze'nin yazılışı=== (Hemzenin telaffuzu için bir sonraki bölüme bakınız) Diğer harflerden farklı olarak hemze, özel imlâ kurallarına tabidir. Kelime içindeki pozisyonuna göre yazım kuralları şöyledir: Kelime başındayken hemze; harekesi üstün veya ötre ise Elif harfinin üstüne, esre ise Elif harfinin altına yazılır. Takibinde uzun ünlü varsa okutucu ile birlikte yazılır. İstisnai bir durum olarak, iki Elif harfinin yan yana geleceği durumlarda Medli Elif kullanılır. Yani Medli Elif, ˀâ- silsilesine tekabül eder. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | أمین | style="width:5em; | أمور | إذن |- | ˀemîn | ˀumûr | ˀiẕn |- | آمر | إیجاد | أیلول |- | ˀâmir | ˀîcâd | ˀeylûl |} Kelime ortasında ve sonunda Hemze'nin yazım kuralları karmaşıktır. Öncelik sırası şudur: #Yakında bir kısa ünlü varsa o ünlünün okutucusunun üstüne yazmak, #İki kısa ünlü arasında seçim yapmak zorunda kalınınca öncelikle Ye'yi, sonra Vav'ı, en son da Elif'i seçmek, #-ˀâ- silsilesini Medli Elif ile yazmak, #Ye'nin bir sonraki harfle bağlanmasını engellememek için ikinci bir Ye'nin üstüne yazmak, #Üstteki kuralların hiçbirine uygun bir harf seçilemiyorsa satır üstünde ayrı bir harfmiş gibi yazmak. Özetle, etrafta bulunan ünlülere göre yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | مئذنه | style="width:5em; | مؤمن | مأمور |- | miˀẕene | müˀmin | meˀmûr |- | دائر | مؤبّد | تأسّف |- | dâˀir | müˀebbed | teˀessüf |- | مرآت | إلغاء | شیء |- | mirˀât | ˀilgâˀ | şeyˀ |} Osmanlı Türkçesinde satır üzerinde yazılan hemzeler ve kelime başında kalan hemzeler genellikle terk edilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | الغا | شی |- | ˀilgâˀ | şeyˀ |} Ancak Hemze ile biten kelimelere Türkçe bir ek geldiğinde bazen yazımı değişebilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | شیئی |- | şeyˀi |} ===Hemze ve Ayn=== Hemze ve Ayn ünsüzleri, Arapçada bir telaffuza sahip olsa da Türkçeye geçerken yazımdan düşerler. İki ünlünün arasındaki tek ünsüz Hemze veya Ayn ise arkalarında kuralsız bir ünlü silsilesi bırakırlar: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | تأسّف | تعهّد |- | t'''eˀe'''ssüf | t'''aˁa'''hhüd |} Hemze ünsüzü düşünce gerisinde bir ince ünlü silsilesi bırakır, Ayn ise bir kalın ünlü silsilesi bırakır. Bir hece sonundayken düşünce de gerilerinde bir uzun ünlü bırakır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | مأمور | معلوم |- | m'''eˀ'''mur | m'''aˁ'''lum |} Türkçede bulunan tüm uzun E ve Ü sesleri, bir Hemzenin düşmesinden kaynaklıdır. Arapçada kelimelerin ünlüyle başlaması da imkânsızdır. Eğer Türkçede bir ünlüyle başlayan bir Arapça kelime varsa, orijinali ya Hemze, ya da Ayn ile başlıyordur. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | أمر | عقل |- | ˀem{{Osmanlıca/Gri|i}}r | ˁaḳ{{Osmanlıca/Gri|ı}}l |} Türkçesi E ile başlayan kelimeler çoğunlukla Hemze ile başlar, Türkçesi kısa A ile başlayanlar da çoğu zaman Ayn ile başlar. Bu durumlar haricinde Hemze ve Ayn, hiçbir etki bırakmadan düşer. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | شيء | جمع |- | şeyˀ | cemˁ |} Ancak Hemze ve Ayn'ın varlığını bilmek, kelimenin kökünü bilmek için önemli olduğundan bu kitapta kökün parçası olan Hemze'ler sola bakan ˀ işaretiyle, Ayn'lar da sağa bakan ˁ işaretiyle işaretlenecektir. ==Diğer İşaretler== ===Yuvarlak Te=== Arapçada kelimelerin cinsiyeti vardır. Dişi kelimelere '''müennes''', eril kelimelere '''müzekker''' denir. Arapçada dişi kelimeler özel bir harf olan yuvarlak te ile biter. {| class="standard" style="font-size:2em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ة |} He ile Te'nin karışımı olarak görünen bu harf, kelimeler cümle sonuna geldiğinde -e diye okunurken cümle ortasında -et diye okunur. Türkçeye müennes isimler düzensiz bir şekilde -e veya -et eki ile geçer. Arapça dilbilgisini öğrenirken -e ve -et eklerinin birbirinin aynısı olduğu unutulmamalıdır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عملة | سكونة |- | ˁamele | sükûnet |} Ancak Osmanlıcada bu harf nadiren kullanılır, Türkçe telaffuzuna göre normal te veya normal he olarak geçer. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عمله | سكونت |- | ˁamele | sükûnet |} ===Kısa elif=== Arapçada Ye harfi kelime sonuna gelince de noktalı yazılır {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ي |} Farsçada, ve Farsçanın etkisiyle Osmanlıcada ise Ye kelime sonuna gelince noktalarını yitirir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ی |} Bunun sebebi Arapçada noktasız Ye'nin aslında Elif'in kelime sonuna gelmiş bir türevi olmasıdır. Osmanlıcada çoğu zaman direkt Elif kullanılır, ama Ye'nin de kullanıldığı görülür. ===Tenvin=== -an, -in ve -an eklerini bildirmek için kullanılan özel harekelere tenvin (nunlama) işaretleri denir. Tenvinli Üstün için İki Üstün, Tenvinli Esre için İki Esre, Tenvinli Ötre için İki Ötre işaretleri kullanılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | كتابٌ | kitâbün |- | كتابٍ | kitâbin |- | كتاباً | kitâben |} İki Üstün işareti genellikle Elif üzerine yazılır. Bu ekler Arapçada ismin çekimlenmesinde kullanılır, ve Yuvarlak Te gibi cümle sonunda düşerler. Osmanlıcada neredeyse sadece İki Üstün kullanılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em;" | ذاتاً | style="width:5em;" | حالاً | رسماً |- | ẕâten | ḥâlen | resmen |} <br/> {{Osmanlıca/İçindekiler}} 6m3fxw0n8ugtxbs6gwjnl37gsp8c835 53537 53536 2022-07-23T19:22:35Z Sinus46 17965 /* Hemze'nin yazılışı */ wikitext text/x-wiki Osmanlıcaya Arapçadan geçen kelimeler, yazımlarını olduğu gibi korumaktadır. Bu sebepten ötürü bu tür kelimeleri doğru yazabilmek ve okuyabilmek için bir miktar Arapça dilbilgisi öğrenmek mühimdir. Arapça asıllı kelimelerin Türkçeye geçtiğinde geçirdikleri ses değişimleri oldukça düzenlidir. Bu sebepten ötürü, bir kelimenin Latin harfleriyle nasıl yazıldığını ve nasıl telaffuz edildiğini öngörebilmek için Osmanlıca yazılışına bakmak tamamen olmasa da az çok yeterlidir. Bu makalede Arapçada harflerin nasıl telaffuz edildiği ve günümüz Türkçesine nasıl geçtikleri ele alınacaktır. ==Ünlüler== Arapçada sadece 3 tane ünlü bulunur: A, İ ve U. Bu ünlülerin uzun veya kısa olabileceğini de göz önünde bulundurursak aslında toplam 6 ünlü ses bulunur. Arap harflerinden Türk harflerine geçilirken kelimelerin yazımının telaffuzuna yakın olması önemsendiğinden Arapçada ünlüler arasında küçük telaffuz farkı olarak görülen küçük detaylar bile Türkçede gösterilmiştir. Bu sebepten ötürü, kısa A sesi genellikle E olarak, kısa U sesi de genellikle Ü olarak Türkçeye geçer. Ancak bu kaide, kalın ünsüzlerin etrafında bozulur. Kalın ünsüzlerin yanında kısa A sesi A ile, kısa U sesi U ile, hatta bazı durumlarda kısa İ sesi I ile gösterilebilir. İnce ünsüz olan ل (lam) ve ك (kef) harfleri de bunu engellemeye çalışır. Ünlülerin ne zaman kalınlaşıp ne zaman inceldiği oldukça düzenli kurallara bağlıdır, ancak bu kuralların sayısı çok fazla olduğundan öğrenmenin en kolay yolu bolca metin okumaktır. O ve Ö harfleri Arapça kelimelerde nadiren görülür. Ancak uzun ünlü sesleri sabit kalma eğilimindedir. Yakındaki ünlüler ne kadar kalın veya ince olursa olsun, uzun A Türkçeye A olarak, uzun İ Türkçeye İ olarak, uzun U da Türkçeye U olarak geçer; ünsüzler de uyum sağlar. Arapçada kısa ünlüler yazılmaz. Bunun yerine ünsüzlerin üstüne yerleştirilen '''hareke''' denilen işaretler yardımıyla gösterilirler. 3 tane hareke vardır: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بَ | A sesi ile takip edilen ünsüzler için '''üstün''' |- | بِ | İ sesi ile takip edilen ünsüzler için '''esre''' |- | بُ | U sesi ile takip edilen ünsüzler için '''ötre''' |} Ancak harekeleri yazmak zaman aldığı için her metinde gösterilmez. Dinî metinlerde, hat sanatında, sözlüklerde ve yazmayı yeni öğrenenler için hazırlanan kitaplarda gösterilirken diğer metinlerde terk edilir. Bu tür metinlerde sonuncu bir işaret daha vardır: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بْ | Sesliyle takip edilmeyen ünsüzler için için '''sükûn''' |} Uzun ünlüler ise okutucu harflere gösterilir. Okutucu harflerin harekesi olmaz, ancak bir önceki ünsüzün harekesi her halükârda yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بَا | A sesi ile takip edilen ünsüzler için '''elif''' |- | بِي | İ sesi ile takip edilen ünsüzler için '''ye''' |- | بُو | U sesi ile takip edilen ünsüzler için '''vav''' |} Bu kitapta okuyucunun dikkatini dağıtmamak için ünlüler günümüz Türkçesine en yakın hâliyle geçirilmiştir ve kısa ünlülerin kalınlaşması da göz önünde bulundurulmuştur. Tek heceli Arapça kelimeler Türkçe ile uyumsuz ünsüz silsileleriyle bitebilir. Bu durumda, Türkçe'ye geçerken ünlü uyumuna göre bir dar ünlü türer, ancak kelime ek aldığı zaman ünlü düşmesine uğrar. Bu kitapta bu tür ünlüler gri renk ile gösterilmiştir. {| class="wikitable" | style="font-size: 1.5em;"| ! Arap Harfleriyle ! Orijinali ! Bu kitaptaki gösterimi |- | حكم | ḥukm | ḥük{{Osmanlıca/Gri|ü}}m |} ==Ünsüzler== Aşağıdaki tabloda Arapça telaffuzlar için IPA (Uluslararası Fonetik Alfabe), Türkçe telaffuzlar için standart Türk Alfabesi kullanılmıştır. {| class="wikitable" ! scope="col" | Harf ! scope="col" | İsmi ! scope="col" | Arapça<br/>Telaffuz ! scope="col" | Türkçe<br/>Telaffuz ! scope="col" | Kalınlık ! scope="col" | Not |- align="center" | <span style="font-size:200%;line-height:110%">ا ء</span> | elif<br/>hemze | /ʔ/ | ''yok'' | nötr | Arapça telaffuzu Türkçede sadece bazı ünlemlerde bulunur (''a aaa'', ''ce eee'' gibi) |- align="center" | <span style="font-size:200%;line-height:110%">ب</span> | be | /b/ | b veya p | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">ت</span> | te | /t/ | t | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">ث</span> | se | /θ/ | s | nötr | Arapça telaffuzu İngilizce '''th'''orn kelimesindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">ج</span> | cim | /dʒ/ | c veya ç | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">ح</span> | ha | /ħ/ | h | kalın | Yutaktan telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">خ</span> | hı | /x/ | h | kalın | Almanca Na'''ch'''t, Rusça '''х'''ороший kelimelerindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">د</span> | dal | /d/ | d veya t | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ذ</span> | zel | /ð/ | z | nötr | İngilizce '''th'''ey kelimesindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ر</span> | re | /r/ | r | nötr | Arapçada tıpkı Rusçadaki veya İtalyancadaki gibi yuvarlanır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ز</span> | ze | /z/ | z | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">س</span> | sin | /s/ | s | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ش</span> | şın | /ʃ/ | ş | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ص</span> | sad | /sˤ/ | s | kalın | Dilin ucu S sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ض</span> | dad | /dˤ/ | d veya z | kalın | Dilin ucu D sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ط</span> | tı | /tˤ/ | t | kalın | Dilin ucu T sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ظ</span> | zı | /ðˤ/ | z | kalın | Dilin ucu İngilizce '''th'''ey kelimesindeki sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:130%">ع</span> | ayn | /ʕ/ | ''yok'' | kalın | A sesinin ünsüz hâli |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">غ</span> | gayn | /ɣ/ | g veya ğ | kalın | Felemenkçedeki G gibi, veya Yunancadaki Γ |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ف</span> | fe | /f/ | f | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ق</span> | kaf | /q/ | k | kalın | Küçük dilden telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ك</span> | kef | /k/ | k | ince | Türkçedeki kalın K |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ل</span> | lam | /l/ | l | ince | Ender durumlar hariç ince telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">م</span> | mim | /m/ | m | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ن</span> | nun | /n/ | n | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ه</span> | he | /h/ | h | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">و</span> | vav | /w/ | v | nötr | Arapça telaffuzu İngilizce '''w'''ine kelimesindeki gibidir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ي</span> | ye | /j/ | y | nötr |} ===Şedde=== Arapçada çift ünsüzleri yazmak için özel bir işaret bulunur: Şedde {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | دقّت | style="width:5em; | تردّد | بقّال |- | dikkat | tereddüt | bakkal |} Şedde her zaman yazılmaz. Arapçada kelimeler çekimlenirken bazı ünsüzlere şedde gelip kalkabilir. Bu sebepten ötürü gramatik bir işlevi de vardır. Türkçe kelimelerde Şedde kullanılmaz, ünsüzler iki kere yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | آننه | اللی |- | anne | elli |} Arapçada da bir ünsüzün iki kere yazıldığı tek bir kelime vardır: Allah {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | الله |} Şedde ile biten kelimeler günümüz Türkçesinde tek ünsüz ile yazılır, ancak ek alınca ünsüz türemesi gerçekleşir. Bu tamamen tahmin edilebilir bir şekilde gerçekleştiği için bu kitapta şedde ile biten kelimeler çift ünsüz ile yazılmıştır. Arapçada çift ünsüzleri yazmak için özel bir işaret bulunur: Şedde {| class="standard" style="font-size:1.5em;"| | سرّ |- | sırr |} ===Peltek Ünsüzler=== Dişlerden telaffuz edilen ث (se), ذ (zel) ve ظ (zı) ünsüzlerine konvansiyon olarak peltek ünsüzler denilir. Bu ünsüzler batılı kaynaklarda th, dh, ṯ, ḏ gibi latinleştirilebilir, ancak Türkçe telaffuzlarında normal S ve Z'den bir farkları bulunmadığı için bu kitapta s̱ ve ẕ şeklinde latinleştirilmiştir. ===Yutaksıl ünsüzler=== ح (ha) ve ع (ayn) harfleri yutaktan telaffuz edilir; ص (sad), ض (dad), ط (tı) ve ظ (zı) harfleri ise aynı anda hem yutaktan, hem de dilin ucuyla telaffuz edilir. Aynı şekilde ق (kaf), غ (gayn) ve خ (hı) harfleri de küçük dilden telaffuz edilir. Bu harflerin yutaksıl telaffuzu nedeniyle Türkçede etrafındaki ünlüleri kalınlaştırma eğilimi vardır. Batılı kaynaklar genellikle Kaf ve Hı harflerini q ve kh/x ile latinleştirir, ancak bu kitapta mevzubahis ünsüzlerin hepsi, Türkçe telaffuzunun altına bir nokta konularak ḍ, ṭ, ẓ, ḥ ve ḳ şeklinde latinleştirilmiştir. Sad harfinin latinleşmiş versiyonu ise ş ile karışmasın diye ṡ şeklinde seçilmiştir. Hı harfi ḫ, Gayn harfi de Türkçe telaffuzuna göre g veya ğ olarak latinleştirilmiştir. Böylece okuyucunun dikkatini dağıtmadan bu farklılıklar not edilmiştir. ===Dad Harfi=== Dad harfi standart Arapçada kendi özel telaffuzuna sahip olsa da Irak'ta ve başka Orta Doğu diyalektlerinde Zı harfi ile aynı şekilde telaffuz edilmektedir. Bu diyalektlerin etkisiyle dolayısıyla Arapçadan Farsçaya geçen kelimelerde Dad harfi, Z gibi telaffuz edilir. Osmanlı Türkçesi hem Arapçanın, hem de Farsçanın etkisinde olduğundan, bu harf Türkçede düzensiz olarak ya Z (örn: عرض arz, ضمّ zam), ya da D (örn: ضربه darbe) olarak telaffuz edilmektedir. Bu farklılıkları Latin harflerinde de korumak için Dad harfi bu kitapta d'ye tekabül ederken ḍ, z'ye tekabül ederken ẓᵈ gösterimleri seçilmiştir. ===Ünsüz Sertleşmeleri=== Günümüz Türkçesinde B, C ve D harfleri kelime sonlarında ve sert ünsüzlerden önce sertleşip P, Ç ve T olur. Sertleşmenin ne zaman olacağı tahmin edilebilir olduğundan bu kitapta ünsüz sertleşmeleri gösterilmemiştir; Be harfi daima B, Cim harfi daima C, Dal harfi de daima D olarak geçirilmiştir. ===Hemze'nin yazılışı=== (Hemzenin telaffuzu için bir sonraki bölüme bakınız) Diğer harflerden farklı olarak hemze, özel imlâ kurallarına tabidir. Kelime içindeki pozisyonuna göre yazım kuralları şöyledir: Kelime başındayken hemze; harekesi üstün veya ötre ise Elif harfinin üstüne, esre ise Elif harfinin altına yazılır. Takibinde uzun ünlü varsa okutucu ile birlikte yazılır. İstisnai bir durum olarak, iki Elif harfinin yan yana geleceği durumlarda Medli Elif kullanılır. Yani Medli Elif, ˀâ- silsilesine tekabül eder. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | أمین | style="width:5em; | أمور | إذن |- | ˀemîn | ˀumûr | ˀiẕn |- | آمر | إیجاد | أیلول |- | ˀâmir | ˀîcâd | ˀeylûl |} Kelime ortasında ve sonunda Hemze'nin yazım kuralları karmaşıktır. Öncelik sırası şudur: #Yakında bir kısa ünlü varsa o ünlünün okutucusunun üstüne yazmak, #İki kısa ünlü arasında seçim yapmak zorunda kalınınca öncelikle Ye'yi, sonra Vav'ı, en son da Elif'i seçmek, #-ˀâ- silsilesini Medli Elif ile yazmak, #Ye'nin bir sonraki harfle bağlanmasını engellememek için ikinci bir Ye'nin üstüne yazmak, #Üstteki kuralların hiçbirine uygun bir harf seçilemiyorsa satır üstünde ayrı bir harfmiş gibi yazmak. Özetle, etrafta bulunan ünlülere göre yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | مئذنه | style="width:5em; | مؤمن | مأمور |- | miˀẕene | müˀmin | meˀmûr |- | دائر | مؤبّد | تأسّف |- | dâˀir | müˀebbed | teˀessüf |- | مرآت | إلغاء | شیء |- | mirˀât | ˀilgâˀ | şeyˀ |} Osmanlı Türkçesinde satır üzerinde yazılan veya kelime başında kalan hemzeler genellikle terk edilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | الغا | شی |- | ˀilgâˀ | şeyˀ |} Ancak Hemze ile biten kelimelere Türkçe bir ek geldiğinde bazen yazımı değişebilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | شیئی |- | şeyˀi |} ===Hemze ve Ayn=== Hemze ve Ayn ünsüzleri, Arapçada bir telaffuza sahip olsa da Türkçeye geçerken yazımdan düşerler. İki ünlünün arasındaki tek ünsüz Hemze veya Ayn ise arkalarında kuralsız bir ünlü silsilesi bırakırlar: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | تأسّف | تعهّد |- | t'''eˀe'''ssüf | t'''aˁa'''hhüd |} Hemze ünsüzü düşünce gerisinde bir ince ünlü silsilesi bırakır, Ayn ise bir kalın ünlü silsilesi bırakır. Bir hece sonundayken düşünce de gerilerinde bir uzun ünlü bırakır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | مأمور | معلوم |- | m'''eˀ'''mur | m'''aˁ'''lum |} Türkçede bulunan tüm uzun E ve Ü sesleri, bir Hemzenin düşmesinden kaynaklıdır. Arapçada kelimelerin ünlüyle başlaması da imkânsızdır. Eğer Türkçede bir ünlüyle başlayan bir Arapça kelime varsa, orijinali ya Hemze, ya da Ayn ile başlıyordur. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | أمر | عقل |- | ˀem{{Osmanlıca/Gri|i}}r | ˁaḳ{{Osmanlıca/Gri|ı}}l |} Türkçesi E ile başlayan kelimeler çoğunlukla Hemze ile başlar, Türkçesi kısa A ile başlayanlar da çoğu zaman Ayn ile başlar. Bu durumlar haricinde Hemze ve Ayn, hiçbir etki bırakmadan düşer. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | شيء | جمع |- | şeyˀ | cemˁ |} Ancak Hemze ve Ayn'ın varlığını bilmek, kelimenin kökünü bilmek için önemli olduğundan bu kitapta kökün parçası olan Hemze'ler sola bakan ˀ işaretiyle, Ayn'lar da sağa bakan ˁ işaretiyle işaretlenecektir. ==Diğer İşaretler== ===Yuvarlak Te=== Arapçada kelimelerin cinsiyeti vardır. Dişi kelimelere '''müennes''', eril kelimelere '''müzekker''' denir. Arapçada dişi kelimeler özel bir harf olan yuvarlak te ile biter. {| class="standard" style="font-size:2em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ة |} He ile Te'nin karışımı olarak görünen bu harf, kelimeler cümle sonuna geldiğinde -e diye okunurken cümle ortasında -et diye okunur. Türkçeye müennes isimler düzensiz bir şekilde -e veya -et eki ile geçer. Arapça dilbilgisini öğrenirken -e ve -et eklerinin birbirinin aynısı olduğu unutulmamalıdır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عملة | سكونة |- | ˁamele | sükûnet |} Ancak Osmanlıcada bu harf nadiren kullanılır, Türkçe telaffuzuna göre normal te veya normal he olarak geçer. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عمله | سكونت |- | ˁamele | sükûnet |} ===Kısa elif=== Arapçada Ye harfi kelime sonuna gelince de noktalı yazılır {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ي |} Farsçada, ve Farsçanın etkisiyle Osmanlıcada ise Ye kelime sonuna gelince noktalarını yitirir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ی |} Bunun sebebi Arapçada noktasız Ye'nin aslında Elif'in kelime sonuna gelmiş bir türevi olmasıdır. Osmanlıcada çoğu zaman direkt Elif kullanılır, ama Ye'nin de kullanıldığı görülür. ===Tenvin=== -an, -in ve -an eklerini bildirmek için kullanılan özel harekelere tenvin (nunlama) işaretleri denir. Tenvinli Üstün için İki Üstün, Tenvinli Esre için İki Esre, Tenvinli Ötre için İki Ötre işaretleri kullanılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | كتابٌ | kitâbün |- | كتابٍ | kitâbin |- | كتاباً | kitâben |} İki Üstün işareti genellikle Elif üzerine yazılır. Bu ekler Arapçada ismin çekimlenmesinde kullanılır, ve Yuvarlak Te gibi cümle sonunda düşerler. Osmanlıcada neredeyse sadece İki Üstün kullanılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em;" | ذاتاً | style="width:5em;" | حالاً | رسماً |- | ẕâten | ḥâlen | resmen |} <br/> {{Osmanlıca/İçindekiler}} 59cxsp6b9zzdpthhmwn9s4q5k6cyrt8 53538 53537 2022-07-23T19:23:49Z Sinus46 17965 /* Hemze'nin yazılışı */ wikitext text/x-wiki Osmanlıcaya Arapçadan geçen kelimeler, yazımlarını olduğu gibi korumaktadır. Bu sebepten ötürü bu tür kelimeleri doğru yazabilmek ve okuyabilmek için bir miktar Arapça dilbilgisi öğrenmek mühimdir. Arapça asıllı kelimelerin Türkçeye geçtiğinde geçirdikleri ses değişimleri oldukça düzenlidir. Bu sebepten ötürü, bir kelimenin Latin harfleriyle nasıl yazıldığını ve nasıl telaffuz edildiğini öngörebilmek için Osmanlıca yazılışına bakmak tamamen olmasa da az çok yeterlidir. Bu makalede Arapçada harflerin nasıl telaffuz edildiği ve günümüz Türkçesine nasıl geçtikleri ele alınacaktır. ==Ünlüler== Arapçada sadece 3 tane ünlü bulunur: A, İ ve U. Bu ünlülerin uzun veya kısa olabileceğini de göz önünde bulundurursak aslında toplam 6 ünlü ses bulunur. Arap harflerinden Türk harflerine geçilirken kelimelerin yazımının telaffuzuna yakın olması önemsendiğinden Arapçada ünlüler arasında küçük telaffuz farkı olarak görülen küçük detaylar bile Türkçede gösterilmiştir. Bu sebepten ötürü, kısa A sesi genellikle E olarak, kısa U sesi de genellikle Ü olarak Türkçeye geçer. Ancak bu kaide, kalın ünsüzlerin etrafında bozulur. Kalın ünsüzlerin yanında kısa A sesi A ile, kısa U sesi U ile, hatta bazı durumlarda kısa İ sesi I ile gösterilebilir. İnce ünsüz olan ل (lam) ve ك (kef) harfleri de bunu engellemeye çalışır. Ünlülerin ne zaman kalınlaşıp ne zaman inceldiği oldukça düzenli kurallara bağlıdır, ancak bu kuralların sayısı çok fazla olduğundan öğrenmenin en kolay yolu bolca metin okumaktır. O ve Ö harfleri Arapça kelimelerde nadiren görülür. Ancak uzun ünlü sesleri sabit kalma eğilimindedir. Yakındaki ünlüler ne kadar kalın veya ince olursa olsun, uzun A Türkçeye A olarak, uzun İ Türkçeye İ olarak, uzun U da Türkçeye U olarak geçer; ünsüzler de uyum sağlar. Arapçada kısa ünlüler yazılmaz. Bunun yerine ünsüzlerin üstüne yerleştirilen '''hareke''' denilen işaretler yardımıyla gösterilirler. 3 tane hareke vardır: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بَ | A sesi ile takip edilen ünsüzler için '''üstün''' |- | بِ | İ sesi ile takip edilen ünsüzler için '''esre''' |- | بُ | U sesi ile takip edilen ünsüzler için '''ötre''' |} Ancak harekeleri yazmak zaman aldığı için her metinde gösterilmez. Dinî metinlerde, hat sanatında, sözlüklerde ve yazmayı yeni öğrenenler için hazırlanan kitaplarda gösterilirken diğer metinlerde terk edilir. Bu tür metinlerde sonuncu bir işaret daha vardır: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بْ | Sesliyle takip edilmeyen ünsüzler için için '''sükûn''' |} Uzun ünlüler ise okutucu harflere gösterilir. Okutucu harflerin harekesi olmaz, ancak bir önceki ünsüzün harekesi her halükârda yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بَا | A sesi ile takip edilen ünsüzler için '''elif''' |- | بِي | İ sesi ile takip edilen ünsüzler için '''ye''' |- | بُو | U sesi ile takip edilen ünsüzler için '''vav''' |} Bu kitapta okuyucunun dikkatini dağıtmamak için ünlüler günümüz Türkçesine en yakın hâliyle geçirilmiştir ve kısa ünlülerin kalınlaşması da göz önünde bulundurulmuştur. Tek heceli Arapça kelimeler Türkçe ile uyumsuz ünsüz silsileleriyle bitebilir. Bu durumda, Türkçe'ye geçerken ünlü uyumuna göre bir dar ünlü türer, ancak kelime ek aldığı zaman ünlü düşmesine uğrar. Bu kitapta bu tür ünlüler gri renk ile gösterilmiştir. {| class="wikitable" | style="font-size: 1.5em;"| ! Arap Harfleriyle ! Orijinali ! Bu kitaptaki gösterimi |- | حكم | ḥukm | ḥük{{Osmanlıca/Gri|ü}}m |} ==Ünsüzler== Aşağıdaki tabloda Arapça telaffuzlar için IPA (Uluslararası Fonetik Alfabe), Türkçe telaffuzlar için standart Türk Alfabesi kullanılmıştır. {| class="wikitable" ! scope="col" | Harf ! scope="col" | İsmi ! scope="col" | Arapça<br/>Telaffuz ! scope="col" | Türkçe<br/>Telaffuz ! scope="col" | Kalınlık ! scope="col" | Not |- align="center" | <span style="font-size:200%;line-height:110%">ا ء</span> | elif<br/>hemze | /ʔ/ | ''yok'' | nötr | Arapça telaffuzu Türkçede sadece bazı ünlemlerde bulunur (''a aaa'', ''ce eee'' gibi) |- align="center" | <span style="font-size:200%;line-height:110%">ب</span> | be | /b/ | b veya p | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">ت</span> | te | /t/ | t | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">ث</span> | se | /θ/ | s | nötr | Arapça telaffuzu İngilizce '''th'''orn kelimesindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">ج</span> | cim | /dʒ/ | c veya ç | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">ح</span> | ha | /ħ/ | h | kalın | Yutaktan telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">خ</span> | hı | /x/ | h | kalın | Almanca Na'''ch'''t, Rusça '''х'''ороший kelimelerindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">د</span> | dal | /d/ | d veya t | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ذ</span> | zel | /ð/ | z | nötr | İngilizce '''th'''ey kelimesindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ر</span> | re | /r/ | r | nötr | Arapçada tıpkı Rusçadaki veya İtalyancadaki gibi yuvarlanır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ز</span> | ze | /z/ | z | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">س</span> | sin | /s/ | s | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ش</span> | şın | /ʃ/ | ş | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ص</span> | sad | /sˤ/ | s | kalın | Dilin ucu S sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ض</span> | dad | /dˤ/ | d veya z | kalın | Dilin ucu D sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ط</span> | tı | /tˤ/ | t | kalın | Dilin ucu T sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ظ</span> | zı | /ðˤ/ | z | kalın | Dilin ucu İngilizce '''th'''ey kelimesindeki sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:130%">ع</span> | ayn | /ʕ/ | ''yok'' | kalın | A sesinin ünsüz hâli |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">غ</span> | gayn | /ɣ/ | g veya ğ | kalın | Felemenkçedeki G gibi, veya Yunancadaki Γ |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ف</span> | fe | /f/ | f | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ق</span> | kaf | /q/ | k | kalın | Küçük dilden telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ك</span> | kef | /k/ | k | ince | Türkçedeki kalın K |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ل</span> | lam | /l/ | l | ince | Ender durumlar hariç ince telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">م</span> | mim | /m/ | m | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ن</span> | nun | /n/ | n | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ه</span> | he | /h/ | h | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">و</span> | vav | /w/ | v | nötr | Arapça telaffuzu İngilizce '''w'''ine kelimesindeki gibidir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ي</span> | ye | /j/ | y | nötr |} ===Şedde=== Arapçada çift ünsüzleri yazmak için özel bir işaret bulunur: Şedde {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | دقّت | style="width:5em; | تردّد | بقّال |- | dikkat | tereddüt | bakkal |} Şedde her zaman yazılmaz. Arapçada kelimeler çekimlenirken bazı ünsüzlere şedde gelip kalkabilir. Bu sebepten ötürü gramatik bir işlevi de vardır. Türkçe kelimelerde Şedde kullanılmaz, ünsüzler iki kere yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | آننه | اللی |- | anne | elli |} Arapçada da bir ünsüzün iki kere yazıldığı tek bir kelime vardır: Allah {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | الله |} Şedde ile biten kelimeler günümüz Türkçesinde tek ünsüz ile yazılır, ancak ek alınca ünsüz türemesi gerçekleşir. Bu tamamen tahmin edilebilir bir şekilde gerçekleştiği için bu kitapta şedde ile biten kelimeler çift ünsüz ile yazılmıştır. Arapçada çift ünsüzleri yazmak için özel bir işaret bulunur: Şedde {| class="standard" style="font-size:1.5em;"| | سرّ |- | sırr |} ===Peltek Ünsüzler=== Dişlerden telaffuz edilen ث (se), ذ (zel) ve ظ (zı) ünsüzlerine konvansiyon olarak peltek ünsüzler denilir. Bu ünsüzler batılı kaynaklarda th, dh, ṯ, ḏ gibi latinleştirilebilir, ancak Türkçe telaffuzlarında normal S ve Z'den bir farkları bulunmadığı için bu kitapta s̱ ve ẕ şeklinde latinleştirilmiştir. ===Yutaksıl ünsüzler=== ح (ha) ve ع (ayn) harfleri yutaktan telaffuz edilir; ص (sad), ض (dad), ط (tı) ve ظ (zı) harfleri ise aynı anda hem yutaktan, hem de dilin ucuyla telaffuz edilir. Aynı şekilde ق (kaf), غ (gayn) ve خ (hı) harfleri de küçük dilden telaffuz edilir. Bu harflerin yutaksıl telaffuzu nedeniyle Türkçede etrafındaki ünlüleri kalınlaştırma eğilimi vardır. Batılı kaynaklar genellikle Kaf ve Hı harflerini q ve kh/x ile latinleştirir, ancak bu kitapta mevzubahis ünsüzlerin hepsi, Türkçe telaffuzunun altına bir nokta konularak ḍ, ṭ, ẓ, ḥ ve ḳ şeklinde latinleştirilmiştir. Sad harfinin latinleşmiş versiyonu ise ş ile karışmasın diye ṡ şeklinde seçilmiştir. Hı harfi ḫ, Gayn harfi de Türkçe telaffuzuna göre g veya ğ olarak latinleştirilmiştir. Böylece okuyucunun dikkatini dağıtmadan bu farklılıklar not edilmiştir. ===Dad Harfi=== Dad harfi standart Arapçada kendi özel telaffuzuna sahip olsa da Irak'ta ve başka Orta Doğu diyalektlerinde Zı harfi ile aynı şekilde telaffuz edilmektedir. Bu diyalektlerin etkisiyle dolayısıyla Arapçadan Farsçaya geçen kelimelerde Dad harfi, Z gibi telaffuz edilir. Osmanlı Türkçesi hem Arapçanın, hem de Farsçanın etkisinde olduğundan, bu harf Türkçede düzensiz olarak ya Z (örn: عرض arz, ضمّ zam), ya da D (örn: ضربه darbe) olarak telaffuz edilmektedir. Bu farklılıkları Latin harflerinde de korumak için Dad harfi bu kitapta d'ye tekabül ederken ḍ, z'ye tekabül ederken ẓᵈ gösterimleri seçilmiştir. ===Ünsüz Sertleşmeleri=== Günümüz Türkçesinde B, C ve D harfleri kelime sonlarında ve sert ünsüzlerden önce sertleşip P, Ç ve T olur. Sertleşmenin ne zaman olacağı tahmin edilebilir olduğundan bu kitapta ünsüz sertleşmeleri gösterilmemiştir; Be harfi daima B, Cim harfi daima C, Dal harfi de daima D olarak geçirilmiştir. ===Hemze'nin yazılışı=== (Hemzenin telaffuzu için bir sonraki bölüme bakınız) Diğer harflerden farklı olarak hemze, özel imlâ kurallarına tabidir. Kelime içindeki pozisyonuna göre yazım kuralları şöyledir: Kelime başındayken hemze; harekesi üstün veya ötre ise Elif harfinin üstüne, esre ise Elif harfinin altına yazılır. Takibinde uzun ünlü varsa okutucu ile birlikte yazılır. İstisnai bir durum olarak, iki Elif harfinin yan yana geleceği durumlarda Medli Elif kullanılır. Yani Medli Elif, ˀâ- silsilesine tekabül eder. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | أمین | style="width:5em; | أمور | إذن |- | ˀemîn | ˀumûr | ˀiẕn |- | آمر | إیجاد | أیلول |- | ˀâmir | ˀîcâd | ˀeylûl |} Kelime ortasında ve sonunda Hemze'nin yazım kuralları karmaşıktır. Öncelik sırası şudur: #Yakında bir kısa ünlü varsa o ünlünün okutucusunun üstüne yazmak, #İki kısa ünlü arasında seçim yapmak zorunda kalınınca öncelikle Ye'yi, sonra Vav'ı, en son da Elif'i seçmek, #-ˀâ- silsilesini Medli Elif ile yazmak, #Ye'nin bir sonraki harfle bağlanmasını engellememek için ikinci bir Ye'nin üstüne yazmak, #Üstteki kuralların hiçbirine uygun bir harf seçilemiyorsa satır üstünde ayrı bir harfmiş gibi yazmak. Özetle, etrafta bulunan ünlülere göre yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | مئذنه | style="width:5em; | مؤمن | مأمور |- | miˀẕene | müˀmin | meˀmûr |- | دائر | مؤبّد | تأمّل |- | dâˀir | müˀebbed | teˀemmül |- | مرآت | إلغاء | شیء |- | mirˀât | ˀilgâˀ | şeyˀ |} Osmanlı Türkçesinde satır üzerinde yazılan veya kelime başında kalan hemzeler genellikle terk edilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | الغا | شی |- | ˀilgâˀ | şeyˀ |} Ancak Hemze ile biten kelimelere Türkçe bir ek geldiğinde bazen yazımı değişebilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | شیئی |- | şeyˀi |} ===Hemze ve Ayn=== Hemze ve Ayn ünsüzleri, Arapçada bir telaffuza sahip olsa da Türkçeye geçerken yazımdan düşerler. İki ünlünün arasındaki tek ünsüz Hemze veya Ayn ise arkalarında kuralsız bir ünlü silsilesi bırakırlar: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | تأسّف | تعهّد |- | t'''eˀe'''ssüf | t'''aˁa'''hhüd |} Hemze ünsüzü düşünce gerisinde bir ince ünlü silsilesi bırakır, Ayn ise bir kalın ünlü silsilesi bırakır. Bir hece sonundayken düşünce de gerilerinde bir uzun ünlü bırakır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | مأمور | معلوم |- | m'''eˀ'''mur | m'''aˁ'''lum |} Türkçede bulunan tüm uzun E ve Ü sesleri, bir Hemzenin düşmesinden kaynaklıdır. Arapçada kelimelerin ünlüyle başlaması da imkânsızdır. Eğer Türkçede bir ünlüyle başlayan bir Arapça kelime varsa, orijinali ya Hemze, ya da Ayn ile başlıyordur. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | أمر | عقل |- | ˀem{{Osmanlıca/Gri|i}}r | ˁaḳ{{Osmanlıca/Gri|ı}}l |} Türkçesi E ile başlayan kelimeler çoğunlukla Hemze ile başlar, Türkçesi kısa A ile başlayanlar da çoğu zaman Ayn ile başlar. Bu durumlar haricinde Hemze ve Ayn, hiçbir etki bırakmadan düşer. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | شيء | جمع |- | şeyˀ | cemˁ |} Ancak Hemze ve Ayn'ın varlığını bilmek, kelimenin kökünü bilmek için önemli olduğundan bu kitapta kökün parçası olan Hemze'ler sola bakan ˀ işaretiyle, Ayn'lar da sağa bakan ˁ işaretiyle işaretlenecektir. ==Diğer İşaretler== ===Yuvarlak Te=== Arapçada kelimelerin cinsiyeti vardır. Dişi kelimelere '''müennes''', eril kelimelere '''müzekker''' denir. Arapçada dişi kelimeler özel bir harf olan yuvarlak te ile biter. {| class="standard" style="font-size:2em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ة |} He ile Te'nin karışımı olarak görünen bu harf, kelimeler cümle sonuna geldiğinde -e diye okunurken cümle ortasında -et diye okunur. Türkçeye müennes isimler düzensiz bir şekilde -e veya -et eki ile geçer. Arapça dilbilgisini öğrenirken -e ve -et eklerinin birbirinin aynısı olduğu unutulmamalıdır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عملة | سكونة |- | ˁamele | sükûnet |} Ancak Osmanlıcada bu harf nadiren kullanılır, Türkçe telaffuzuna göre normal te veya normal he olarak geçer. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عمله | سكونت |- | ˁamele | sükûnet |} ===Kısa elif=== Arapçada Ye harfi kelime sonuna gelince de noktalı yazılır {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ي |} Farsçada, ve Farsçanın etkisiyle Osmanlıcada ise Ye kelime sonuna gelince noktalarını yitirir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ی |} Bunun sebebi Arapçada noktasız Ye'nin aslında Elif'in kelime sonuna gelmiş bir türevi olmasıdır. Osmanlıcada çoğu zaman direkt Elif kullanılır, ama Ye'nin de kullanıldığı görülür. ===Tenvin=== -an, -in ve -an eklerini bildirmek için kullanılan özel harekelere tenvin (nunlama) işaretleri denir. Tenvinli Üstün için İki Üstün, Tenvinli Esre için İki Esre, Tenvinli Ötre için İki Ötre işaretleri kullanılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | كتابٌ | kitâbün |- | كتابٍ | kitâbin |- | كتاباً | kitâben |} İki Üstün işareti genellikle Elif üzerine yazılır. Bu ekler Arapçada ismin çekimlenmesinde kullanılır, ve Yuvarlak Te gibi cümle sonunda düşerler. Osmanlıcada neredeyse sadece İki Üstün kullanılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em;" | ذاتاً | style="width:5em;" | حالاً | رسماً |- | ẕâten | ḥâlen | resmen |} <br/> {{Osmanlıca/İçindekiler}} mvybs64xdgjuca9foiy8vojvskixfkw 53539 53538 2022-07-23T19:24:41Z Sinus46 17965 /* Hemze'nin yazılışı */ wikitext text/x-wiki Osmanlıcaya Arapçadan geçen kelimeler, yazımlarını olduğu gibi korumaktadır. Bu sebepten ötürü bu tür kelimeleri doğru yazabilmek ve okuyabilmek için bir miktar Arapça dilbilgisi öğrenmek mühimdir. Arapça asıllı kelimelerin Türkçeye geçtiğinde geçirdikleri ses değişimleri oldukça düzenlidir. Bu sebepten ötürü, bir kelimenin Latin harfleriyle nasıl yazıldığını ve nasıl telaffuz edildiğini öngörebilmek için Osmanlıca yazılışına bakmak tamamen olmasa da az çok yeterlidir. Bu makalede Arapçada harflerin nasıl telaffuz edildiği ve günümüz Türkçesine nasıl geçtikleri ele alınacaktır. ==Ünlüler== Arapçada sadece 3 tane ünlü bulunur: A, İ ve U. Bu ünlülerin uzun veya kısa olabileceğini de göz önünde bulundurursak aslında toplam 6 ünlü ses bulunur. Arap harflerinden Türk harflerine geçilirken kelimelerin yazımının telaffuzuna yakın olması önemsendiğinden Arapçada ünlüler arasında küçük telaffuz farkı olarak görülen küçük detaylar bile Türkçede gösterilmiştir. Bu sebepten ötürü, kısa A sesi genellikle E olarak, kısa U sesi de genellikle Ü olarak Türkçeye geçer. Ancak bu kaide, kalın ünsüzlerin etrafında bozulur. Kalın ünsüzlerin yanında kısa A sesi A ile, kısa U sesi U ile, hatta bazı durumlarda kısa İ sesi I ile gösterilebilir. İnce ünsüz olan ل (lam) ve ك (kef) harfleri de bunu engellemeye çalışır. Ünlülerin ne zaman kalınlaşıp ne zaman inceldiği oldukça düzenli kurallara bağlıdır, ancak bu kuralların sayısı çok fazla olduğundan öğrenmenin en kolay yolu bolca metin okumaktır. O ve Ö harfleri Arapça kelimelerde nadiren görülür. Ancak uzun ünlü sesleri sabit kalma eğilimindedir. Yakındaki ünlüler ne kadar kalın veya ince olursa olsun, uzun A Türkçeye A olarak, uzun İ Türkçeye İ olarak, uzun U da Türkçeye U olarak geçer; ünsüzler de uyum sağlar. Arapçada kısa ünlüler yazılmaz. Bunun yerine ünsüzlerin üstüne yerleştirilen '''hareke''' denilen işaretler yardımıyla gösterilirler. 3 tane hareke vardır: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بَ | A sesi ile takip edilen ünsüzler için '''üstün''' |- | بِ | İ sesi ile takip edilen ünsüzler için '''esre''' |- | بُ | U sesi ile takip edilen ünsüzler için '''ötre''' |} Ancak harekeleri yazmak zaman aldığı için her metinde gösterilmez. Dinî metinlerde, hat sanatında, sözlüklerde ve yazmayı yeni öğrenenler için hazırlanan kitaplarda gösterilirken diğer metinlerde terk edilir. Bu tür metinlerde sonuncu bir işaret daha vardır: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بْ | Sesliyle takip edilmeyen ünsüzler için için '''sükûn''' |} Uzun ünlüler ise okutucu harflere gösterilir. Okutucu harflerin harekesi olmaz, ancak bir önceki ünsüzün harekesi her halükârda yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بَا | A sesi ile takip edilen ünsüzler için '''elif''' |- | بِي | İ sesi ile takip edilen ünsüzler için '''ye''' |- | بُو | U sesi ile takip edilen ünsüzler için '''vav''' |} Bu kitapta okuyucunun dikkatini dağıtmamak için ünlüler günümüz Türkçesine en yakın hâliyle geçirilmiştir ve kısa ünlülerin kalınlaşması da göz önünde bulundurulmuştur. Tek heceli Arapça kelimeler Türkçe ile uyumsuz ünsüz silsileleriyle bitebilir. Bu durumda, Türkçe'ye geçerken ünlü uyumuna göre bir dar ünlü türer, ancak kelime ek aldığı zaman ünlü düşmesine uğrar. Bu kitapta bu tür ünlüler gri renk ile gösterilmiştir. {| class="wikitable" | style="font-size: 1.5em;"| ! Arap Harfleriyle ! Orijinali ! Bu kitaptaki gösterimi |- | حكم | ḥukm | ḥük{{Osmanlıca/Gri|ü}}m |} ==Ünsüzler== Aşağıdaki tabloda Arapça telaffuzlar için IPA (Uluslararası Fonetik Alfabe), Türkçe telaffuzlar için standart Türk Alfabesi kullanılmıştır. {| class="wikitable" ! scope="col" | Harf ! scope="col" | İsmi ! scope="col" | Arapça<br/>Telaffuz ! scope="col" | Türkçe<br/>Telaffuz ! scope="col" | Kalınlık ! scope="col" | Not |- align="center" | <span style="font-size:200%;line-height:110%">ا ء</span> | elif<br/>hemze | /ʔ/ | ''yok'' | nötr | Arapça telaffuzu Türkçede sadece bazı ünlemlerde bulunur (''a aaa'', ''ce eee'' gibi) |- align="center" | <span style="font-size:200%;line-height:110%">ب</span> | be | /b/ | b veya p | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">ت</span> | te | /t/ | t | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">ث</span> | se | /θ/ | s | nötr | Arapça telaffuzu İngilizce '''th'''orn kelimesindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">ج</span> | cim | /dʒ/ | c veya ç | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">ح</span> | ha | /ħ/ | h | kalın | Yutaktan telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">خ</span> | hı | /x/ | h | kalın | Almanca Na'''ch'''t, Rusça '''х'''ороший kelimelerindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">د</span> | dal | /d/ | d veya t | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ذ</span> | zel | /ð/ | z | nötr | İngilizce '''th'''ey kelimesindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ر</span> | re | /r/ | r | nötr | Arapçada tıpkı Rusçadaki veya İtalyancadaki gibi yuvarlanır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ز</span> | ze | /z/ | z | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">س</span> | sin | /s/ | s | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ش</span> | şın | /ʃ/ | ş | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ص</span> | sad | /sˤ/ | s | kalın | Dilin ucu S sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ض</span> | dad | /dˤ/ | d veya z | kalın | Dilin ucu D sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ط</span> | tı | /tˤ/ | t | kalın | Dilin ucu T sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ظ</span> | zı | /ðˤ/ | z | kalın | Dilin ucu İngilizce '''th'''ey kelimesindeki sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:130%">ع</span> | ayn | /ʕ/ | ''yok'' | kalın | A sesinin ünsüz hâli |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">غ</span> | gayn | /ɣ/ | g veya ğ | kalın | Felemenkçedeki G gibi, veya Yunancadaki Γ |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ف</span> | fe | /f/ | f | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ق</span> | kaf | /q/ | k | kalın | Küçük dilden telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ك</span> | kef | /k/ | k | ince | Türkçedeki kalın K |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ل</span> | lam | /l/ | l | ince | Ender durumlar hariç ince telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">م</span> | mim | /m/ | m | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ن</span> | nun | /n/ | n | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ه</span> | he | /h/ | h | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">و</span> | vav | /w/ | v | nötr | Arapça telaffuzu İngilizce '''w'''ine kelimesindeki gibidir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ي</span> | ye | /j/ | y | nötr |} ===Şedde=== Arapçada çift ünsüzleri yazmak için özel bir işaret bulunur: Şedde {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | دقّت | style="width:5em; | تردّد | بقّال |- | dikkat | tereddüt | bakkal |} Şedde her zaman yazılmaz. Arapçada kelimeler çekimlenirken bazı ünsüzlere şedde gelip kalkabilir. Bu sebepten ötürü gramatik bir işlevi de vardır. Türkçe kelimelerde Şedde kullanılmaz, ünsüzler iki kere yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | آننه | اللی |- | anne | elli |} Arapçada da bir ünsüzün iki kere yazıldığı tek bir kelime vardır: Allah {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | الله |} Şedde ile biten kelimeler günümüz Türkçesinde tek ünsüz ile yazılır, ancak ek alınca ünsüz türemesi gerçekleşir. Bu tamamen tahmin edilebilir bir şekilde gerçekleştiği için bu kitapta şedde ile biten kelimeler çift ünsüz ile yazılmıştır. Arapçada çift ünsüzleri yazmak için özel bir işaret bulunur: Şedde {| class="standard" style="font-size:1.5em;"| | سرّ |- | sırr |} ===Peltek Ünsüzler=== Dişlerden telaffuz edilen ث (se), ذ (zel) ve ظ (zı) ünsüzlerine konvansiyon olarak peltek ünsüzler denilir. Bu ünsüzler batılı kaynaklarda th, dh, ṯ, ḏ gibi latinleştirilebilir, ancak Türkçe telaffuzlarında normal S ve Z'den bir farkları bulunmadığı için bu kitapta s̱ ve ẕ şeklinde latinleştirilmiştir. ===Yutaksıl ünsüzler=== ح (ha) ve ع (ayn) harfleri yutaktan telaffuz edilir; ص (sad), ض (dad), ط (tı) ve ظ (zı) harfleri ise aynı anda hem yutaktan, hem de dilin ucuyla telaffuz edilir. Aynı şekilde ق (kaf), غ (gayn) ve خ (hı) harfleri de küçük dilden telaffuz edilir. Bu harflerin yutaksıl telaffuzu nedeniyle Türkçede etrafındaki ünlüleri kalınlaştırma eğilimi vardır. Batılı kaynaklar genellikle Kaf ve Hı harflerini q ve kh/x ile latinleştirir, ancak bu kitapta mevzubahis ünsüzlerin hepsi, Türkçe telaffuzunun altına bir nokta konularak ḍ, ṭ, ẓ, ḥ ve ḳ şeklinde latinleştirilmiştir. Sad harfinin latinleşmiş versiyonu ise ş ile karışmasın diye ṡ şeklinde seçilmiştir. Hı harfi ḫ, Gayn harfi de Türkçe telaffuzuna göre g veya ğ olarak latinleştirilmiştir. Böylece okuyucunun dikkatini dağıtmadan bu farklılıklar not edilmiştir. ===Dad Harfi=== Dad harfi standart Arapçada kendi özel telaffuzuna sahip olsa da Irak'ta ve başka Orta Doğu diyalektlerinde Zı harfi ile aynı şekilde telaffuz edilmektedir. Bu diyalektlerin etkisiyle dolayısıyla Arapçadan Farsçaya geçen kelimelerde Dad harfi, Z gibi telaffuz edilir. Osmanlı Türkçesi hem Arapçanın, hem de Farsçanın etkisinde olduğundan, bu harf Türkçede düzensiz olarak ya Z (örn: عرض arz, ضمّ zam), ya da D (örn: ضربه darbe) olarak telaffuz edilmektedir. Bu farklılıkları Latin harflerinde de korumak için Dad harfi bu kitapta d'ye tekabül ederken ḍ, z'ye tekabül ederken ẓᵈ gösterimleri seçilmiştir. ===Ünsüz Sertleşmeleri=== Günümüz Türkçesinde B, C ve D harfleri kelime sonlarında ve sert ünsüzlerden önce sertleşip P, Ç ve T olur. Sertleşmenin ne zaman olacağı tahmin edilebilir olduğundan bu kitapta ünsüz sertleşmeleri gösterilmemiştir; Be harfi daima B, Cim harfi daima C, Dal harfi de daima D olarak geçirilmiştir. ===Hemze'nin yazılışı=== (Hemzenin telaffuzu için bir sonraki bölüme bakınız) Diğer harflerden farklı olarak hemze, özel imlâ kurallarına tabidir. Kelime içindeki pozisyonuna göre yazım kuralları şöyledir: Kelime başındayken hemze; harekesi üstün veya ötre ise Elif harfinin üstüne, esre ise Elif harfinin altına yazılır. Takibinde uzun ünlü varsa okutucu ile birlikte yazılır. İstisnai bir durum olarak, iki Elif harfinin yan yana geleceği durumlarda Medli Elif kullanılır. Yani Medli Elif, ˀâ- silsilesine tekabül eder. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | أمین | style="width:5em; | أمور | إذن |- | ˀemîn | ˀumûr | ˀiẕ{{Osmanlıca/Gri|i}}n |- | آمر | إیجاد | أیلول |- | ˀâmir | ˀîcâd | ˀeylûl |} Kelime ortasında ve sonunda Hemze'nin yazım kuralları karmaşıktır. Öncelik sırası şudur: #Yakında bir kısa ünlü varsa o ünlünün okutucusunun üstüne yazmak, #İki kısa ünlü arasında seçim yapmak zorunda kalınınca öncelikle Ye'yi, sonra Vav'ı, en son da Elif'i seçmek, #-ˀâ- silsilesini Medli Elif ile yazmak, #Ye'nin bir sonraki harfle bağlanmasını engellememek için ikinci bir Ye'nin üstüne yazmak, #Üstteki kuralların hiçbirine uygun bir harf seçilemiyorsa satır üstünde ayrı bir harfmiş gibi yazmak. Özetle, etrafta bulunan ünlülere göre yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | مئذنه | style="width:5em; | مؤمن | مأمور |- | miˀẕene | müˀmin | meˀmûr |- | دائر | مؤبّد | تأمّل |- | dâˀir | müˀebbed | teˀemmül |- | مرآت | إلغاء | شیء |- | mirˀât | ˀilgâˀ | şeyˀ |} Osmanlı Türkçesinde satır üzerinde yazılan veya kelime başında kalan hemzeler genellikle terk edilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | الغا | شی |- | ˀilgâˀ | şeyˀ |} Ancak Hemze ile biten kelimelere Türkçe bir ek geldiğinde bazen yazımı değişebilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | شیئی |- | şeyˀi |} ===Hemze ve Ayn=== Hemze ve Ayn ünsüzleri, Arapçada bir telaffuza sahip olsa da Türkçeye geçerken yazımdan düşerler. İki ünlünün arasındaki tek ünsüz Hemze veya Ayn ise arkalarında kuralsız bir ünlü silsilesi bırakırlar: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | تأسّف | تعهّد |- | t'''eˀe'''ssüf | t'''aˁa'''hhüd |} Hemze ünsüzü düşünce gerisinde bir ince ünlü silsilesi bırakır, Ayn ise bir kalın ünlü silsilesi bırakır. Bir hece sonundayken düşünce de gerilerinde bir uzun ünlü bırakır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | مأمور | معلوم |- | m'''eˀ'''mur | m'''aˁ'''lum |} Türkçede bulunan tüm uzun E ve Ü sesleri, bir Hemzenin düşmesinden kaynaklıdır. Arapçada kelimelerin ünlüyle başlaması da imkânsızdır. Eğer Türkçede bir ünlüyle başlayan bir Arapça kelime varsa, orijinali ya Hemze, ya da Ayn ile başlıyordur. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | أمر | عقل |- | ˀem{{Osmanlıca/Gri|i}}r | ˁaḳ{{Osmanlıca/Gri|ı}}l |} Türkçesi E ile başlayan kelimeler çoğunlukla Hemze ile başlar, Türkçesi kısa A ile başlayanlar da çoğu zaman Ayn ile başlar. Bu durumlar haricinde Hemze ve Ayn, hiçbir etki bırakmadan düşer. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | شيء | جمع |- | şeyˀ | cemˁ |} Ancak Hemze ve Ayn'ın varlığını bilmek, kelimenin kökünü bilmek için önemli olduğundan bu kitapta kökün parçası olan Hemze'ler sola bakan ˀ işaretiyle, Ayn'lar da sağa bakan ˁ işaretiyle işaretlenecektir. ==Diğer İşaretler== ===Yuvarlak Te=== Arapçada kelimelerin cinsiyeti vardır. Dişi kelimelere '''müennes''', eril kelimelere '''müzekker''' denir. Arapçada dişi kelimeler özel bir harf olan yuvarlak te ile biter. {| class="standard" style="font-size:2em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ة |} He ile Te'nin karışımı olarak görünen bu harf, kelimeler cümle sonuna geldiğinde -e diye okunurken cümle ortasında -et diye okunur. Türkçeye müennes isimler düzensiz bir şekilde -e veya -et eki ile geçer. Arapça dilbilgisini öğrenirken -e ve -et eklerinin birbirinin aynısı olduğu unutulmamalıdır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عملة | سكونة |- | ˁamele | sükûnet |} Ancak Osmanlıcada bu harf nadiren kullanılır, Türkçe telaffuzuna göre normal te veya normal he olarak geçer. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عمله | سكونت |- | ˁamele | sükûnet |} ===Kısa elif=== Arapçada Ye harfi kelime sonuna gelince de noktalı yazılır {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ي |} Farsçada, ve Farsçanın etkisiyle Osmanlıcada ise Ye kelime sonuna gelince noktalarını yitirir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ی |} Bunun sebebi Arapçada noktasız Ye'nin aslında Elif'in kelime sonuna gelmiş bir türevi olmasıdır. Osmanlıcada çoğu zaman direkt Elif kullanılır, ama Ye'nin de kullanıldığı görülür. ===Tenvin=== -an, -in ve -an eklerini bildirmek için kullanılan özel harekelere tenvin (nunlama) işaretleri denir. Tenvinli Üstün için İki Üstün, Tenvinli Esre için İki Esre, Tenvinli Ötre için İki Ötre işaretleri kullanılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | كتابٌ | kitâbün |- | كتابٍ | kitâbin |- | كتاباً | kitâben |} İki Üstün işareti genellikle Elif üzerine yazılır. Bu ekler Arapçada ismin çekimlenmesinde kullanılır, ve Yuvarlak Te gibi cümle sonunda düşerler. Osmanlıcada neredeyse sadece İki Üstün kullanılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em;" | ذاتاً | style="width:5em;" | حالاً | رسماً |- | ẕâten | ḥâlen | resmen |} <br/> {{Osmanlıca/İçindekiler}} bducje0hrzsm48xgnbujpy4165j7zp9 53540 53539 2022-07-23T19:25:37Z Sinus46 17965 /* Hemze'nin yazılışı */ wikitext text/x-wiki Osmanlıcaya Arapçadan geçen kelimeler, yazımlarını olduğu gibi korumaktadır. Bu sebepten ötürü bu tür kelimeleri doğru yazabilmek ve okuyabilmek için bir miktar Arapça dilbilgisi öğrenmek mühimdir. Arapça asıllı kelimelerin Türkçeye geçtiğinde geçirdikleri ses değişimleri oldukça düzenlidir. Bu sebepten ötürü, bir kelimenin Latin harfleriyle nasıl yazıldığını ve nasıl telaffuz edildiğini öngörebilmek için Osmanlıca yazılışına bakmak tamamen olmasa da az çok yeterlidir. Bu makalede Arapçada harflerin nasıl telaffuz edildiği ve günümüz Türkçesine nasıl geçtikleri ele alınacaktır. ==Ünlüler== Arapçada sadece 3 tane ünlü bulunur: A, İ ve U. Bu ünlülerin uzun veya kısa olabileceğini de göz önünde bulundurursak aslında toplam 6 ünlü ses bulunur. Arap harflerinden Türk harflerine geçilirken kelimelerin yazımının telaffuzuna yakın olması önemsendiğinden Arapçada ünlüler arasında küçük telaffuz farkı olarak görülen küçük detaylar bile Türkçede gösterilmiştir. Bu sebepten ötürü, kısa A sesi genellikle E olarak, kısa U sesi de genellikle Ü olarak Türkçeye geçer. Ancak bu kaide, kalın ünsüzlerin etrafında bozulur. Kalın ünsüzlerin yanında kısa A sesi A ile, kısa U sesi U ile, hatta bazı durumlarda kısa İ sesi I ile gösterilebilir. İnce ünsüz olan ل (lam) ve ك (kef) harfleri de bunu engellemeye çalışır. Ünlülerin ne zaman kalınlaşıp ne zaman inceldiği oldukça düzenli kurallara bağlıdır, ancak bu kuralların sayısı çok fazla olduğundan öğrenmenin en kolay yolu bolca metin okumaktır. O ve Ö harfleri Arapça kelimelerde nadiren görülür. Ancak uzun ünlü sesleri sabit kalma eğilimindedir. Yakındaki ünlüler ne kadar kalın veya ince olursa olsun, uzun A Türkçeye A olarak, uzun İ Türkçeye İ olarak, uzun U da Türkçeye U olarak geçer; ünsüzler de uyum sağlar. Arapçada kısa ünlüler yazılmaz. Bunun yerine ünsüzlerin üstüne yerleştirilen '''hareke''' denilen işaretler yardımıyla gösterilirler. 3 tane hareke vardır: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بَ | A sesi ile takip edilen ünsüzler için '''üstün''' |- | بِ | İ sesi ile takip edilen ünsüzler için '''esre''' |- | بُ | U sesi ile takip edilen ünsüzler için '''ötre''' |} Ancak harekeleri yazmak zaman aldığı için her metinde gösterilmez. Dinî metinlerde, hat sanatında, sözlüklerde ve yazmayı yeni öğrenenler için hazırlanan kitaplarda gösterilirken diğer metinlerde terk edilir. Bu tür metinlerde sonuncu bir işaret daha vardır: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بْ | Sesliyle takip edilmeyen ünsüzler için için '''sükûn''' |} Uzun ünlüler ise okutucu harflere gösterilir. Okutucu harflerin harekesi olmaz, ancak bir önceki ünsüzün harekesi her halükârda yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بَا | A sesi ile takip edilen ünsüzler için '''elif''' |- | بِي | İ sesi ile takip edilen ünsüzler için '''ye''' |- | بُو | U sesi ile takip edilen ünsüzler için '''vav''' |} Bu kitapta okuyucunun dikkatini dağıtmamak için ünlüler günümüz Türkçesine en yakın hâliyle geçirilmiştir ve kısa ünlülerin kalınlaşması da göz önünde bulundurulmuştur. Tek heceli Arapça kelimeler Türkçe ile uyumsuz ünsüz silsileleriyle bitebilir. Bu durumda, Türkçe'ye geçerken ünlü uyumuna göre bir dar ünlü türer, ancak kelime ek aldığı zaman ünlü düşmesine uğrar. Bu kitapta bu tür ünlüler gri renk ile gösterilmiştir. {| class="wikitable" | style="font-size: 1.5em;"| ! Arap Harfleriyle ! Orijinali ! Bu kitaptaki gösterimi |- | حكم | ḥukm | ḥük{{Osmanlıca/Gri|ü}}m |} ==Ünsüzler== Aşağıdaki tabloda Arapça telaffuzlar için IPA (Uluslararası Fonetik Alfabe), Türkçe telaffuzlar için standart Türk Alfabesi kullanılmıştır. {| class="wikitable" ! scope="col" | Harf ! scope="col" | İsmi ! scope="col" | Arapça<br/>Telaffuz ! scope="col" | Türkçe<br/>Telaffuz ! scope="col" | Kalınlık ! scope="col" | Not |- align="center" | <span style="font-size:200%;line-height:110%">ا ء</span> | elif<br/>hemze | /ʔ/ | ''yok'' | nötr | Arapça telaffuzu Türkçede sadece bazı ünlemlerde bulunur (''a aaa'', ''ce eee'' gibi) |- align="center" | <span style="font-size:200%;line-height:110%">ب</span> | be | /b/ | b veya p | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">ت</span> | te | /t/ | t | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">ث</span> | se | /θ/ | s | nötr | Arapça telaffuzu İngilizce '''th'''orn kelimesindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">ج</span> | cim | /dʒ/ | c veya ç | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">ح</span> | ha | /ħ/ | h | kalın | Yutaktan telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">خ</span> | hı | /x/ | h | kalın | Almanca Na'''ch'''t, Rusça '''х'''ороший kelimelerindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">د</span> | dal | /d/ | d veya t | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ذ</span> | zel | /ð/ | z | nötr | İngilizce '''th'''ey kelimesindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ر</span> | re | /r/ | r | nötr | Arapçada tıpkı Rusçadaki veya İtalyancadaki gibi yuvarlanır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ز</span> | ze | /z/ | z | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">س</span> | sin | /s/ | s | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ش</span> | şın | /ʃ/ | ş | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ص</span> | sad | /sˤ/ | s | kalın | Dilin ucu S sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ض</span> | dad | /dˤ/ | d veya z | kalın | Dilin ucu D sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ط</span> | tı | /tˤ/ | t | kalın | Dilin ucu T sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ظ</span> | zı | /ðˤ/ | z | kalın | Dilin ucu İngilizce '''th'''ey kelimesindeki sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:130%">ع</span> | ayn | /ʕ/ | ''yok'' | kalın | A sesinin ünsüz hâli |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">غ</span> | gayn | /ɣ/ | g veya ğ | kalın | Felemenkçedeki G gibi, veya Yunancadaki Γ |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ف</span> | fe | /f/ | f | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ق</span> | kaf | /q/ | k | kalın | Küçük dilden telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ك</span> | kef | /k/ | k | ince | Türkçedeki kalın K |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ل</span> | lam | /l/ | l | ince | Ender durumlar hariç ince telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">م</span> | mim | /m/ | m | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ن</span> | nun | /n/ | n | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ه</span> | he | /h/ | h | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">و</span> | vav | /w/ | v | nötr | Arapça telaffuzu İngilizce '''w'''ine kelimesindeki gibidir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ي</span> | ye | /j/ | y | nötr |} ===Şedde=== Arapçada çift ünsüzleri yazmak için özel bir işaret bulunur: Şedde {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | دقّت | style="width:5em; | تردّد | بقّال |- | dikkat | tereddüt | bakkal |} Şedde her zaman yazılmaz. Arapçada kelimeler çekimlenirken bazı ünsüzlere şedde gelip kalkabilir. Bu sebepten ötürü gramatik bir işlevi de vardır. Türkçe kelimelerde Şedde kullanılmaz, ünsüzler iki kere yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | آننه | اللی |- | anne | elli |} Arapçada da bir ünsüzün iki kere yazıldığı tek bir kelime vardır: Allah {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | الله |} Şedde ile biten kelimeler günümüz Türkçesinde tek ünsüz ile yazılır, ancak ek alınca ünsüz türemesi gerçekleşir. Bu tamamen tahmin edilebilir bir şekilde gerçekleştiği için bu kitapta şedde ile biten kelimeler çift ünsüz ile yazılmıştır. Arapçada çift ünsüzleri yazmak için özel bir işaret bulunur: Şedde {| class="standard" style="font-size:1.5em;"| | سرّ |- | sırr |} ===Peltek Ünsüzler=== Dişlerden telaffuz edilen ث (se), ذ (zel) ve ظ (zı) ünsüzlerine konvansiyon olarak peltek ünsüzler denilir. Bu ünsüzler batılı kaynaklarda th, dh, ṯ, ḏ gibi latinleştirilebilir, ancak Türkçe telaffuzlarında normal S ve Z'den bir farkları bulunmadığı için bu kitapta s̱ ve ẕ şeklinde latinleştirilmiştir. ===Yutaksıl ünsüzler=== ح (ha) ve ع (ayn) harfleri yutaktan telaffuz edilir; ص (sad), ض (dad), ط (tı) ve ظ (zı) harfleri ise aynı anda hem yutaktan, hem de dilin ucuyla telaffuz edilir. Aynı şekilde ق (kaf), غ (gayn) ve خ (hı) harfleri de küçük dilden telaffuz edilir. Bu harflerin yutaksıl telaffuzu nedeniyle Türkçede etrafındaki ünlüleri kalınlaştırma eğilimi vardır. Batılı kaynaklar genellikle Kaf ve Hı harflerini q ve kh/x ile latinleştirir, ancak bu kitapta mevzubahis ünsüzlerin hepsi, Türkçe telaffuzunun altına bir nokta konularak ḍ, ṭ, ẓ, ḥ ve ḳ şeklinde latinleştirilmiştir. Sad harfinin latinleşmiş versiyonu ise ş ile karışmasın diye ṡ şeklinde seçilmiştir. Hı harfi ḫ, Gayn harfi de Türkçe telaffuzuna göre g veya ğ olarak latinleştirilmiştir. Böylece okuyucunun dikkatini dağıtmadan bu farklılıklar not edilmiştir. ===Dad Harfi=== Dad harfi standart Arapçada kendi özel telaffuzuna sahip olsa da Irak'ta ve başka Orta Doğu diyalektlerinde Zı harfi ile aynı şekilde telaffuz edilmektedir. Bu diyalektlerin etkisiyle dolayısıyla Arapçadan Farsçaya geçen kelimelerde Dad harfi, Z gibi telaffuz edilir. Osmanlı Türkçesi hem Arapçanın, hem de Farsçanın etkisinde olduğundan, bu harf Türkçede düzensiz olarak ya Z (örn: عرض arz, ضمّ zam), ya da D (örn: ضربه darbe) olarak telaffuz edilmektedir. Bu farklılıkları Latin harflerinde de korumak için Dad harfi bu kitapta d'ye tekabül ederken ḍ, z'ye tekabül ederken ẓᵈ gösterimleri seçilmiştir. ===Ünsüz Sertleşmeleri=== Günümüz Türkçesinde B, C ve D harfleri kelime sonlarında ve sert ünsüzlerden önce sertleşip P, Ç ve T olur. Sertleşmenin ne zaman olacağı tahmin edilebilir olduğundan bu kitapta ünsüz sertleşmeleri gösterilmemiştir; Be harfi daima B, Cim harfi daima C, Dal harfi de daima D olarak geçirilmiştir. ===Hemze'nin yazılışı=== (Hemzenin telaffuzu için bir sonraki bölüme bakınız) Diğer harflerden farklı olarak hemze, özel imlâ kurallarına tabidir. Kelime içindeki pozisyonuna göre yazım kuralları şöyledir: Kelime başındayken hemze; harekesi üstün veya ötre ise Elif harfinin üstüne, esre ise Elif harfinin altına yazılır. Takibinde uzun ünlü varsa okutucu ile birlikte yazılır. İstisnai bir durum olarak, iki Elif harfinin yan yana geleceği durumlarda Medli Elif kullanılır. Yani Medli Elif, ˀâ- silsilesine tekabül eder. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | أمین | style="width:5em; | أمور | إذن |- | ˀemîn | ˀumûr | ˀiẕ{{Osmanlıca/Gri|i}}n |- | آمر | إیجاد | أیلول |- | ˀâmir | ˀîcâd | ˀeylûl |} Kelime ortasında ve sonunda Hemze'nin yazım kuralları karmaşıktır. Öncelik sırası şudur: #Yakında bir kısa ünlü varsa o ünlünün okutucusunun üstüne yazmak, #İki kısa ünlü arasında seçim yapmak zorunda kalınınca öncelikle Ye'yi, sonra Vav'ı, en son da Elif'i seçmek, #-ˀâ- silsilesini Medli Elif ile yazmak, #Ye'nin bir sonraki harfle bağlanmasını engellememek için ikinci bir Ye'nin üstüne yazmak, #Üstteki kuralların hiçbirine uygun bir harf seçilemiyorsa satır üstünde ayrı bir harfmiş gibi yazmak. Özetle, etrafta bulunan ünlülere göre yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | مئذنه | style="width:5em; | مؤمن | تأمین |- | miˀẕene | müˀmin | teˀmîn |- | دائر | مؤبّد | تأمّل |- | dâˀir | müˀebbed | teˀemmül |- | مرآت | إلغاء | شیء |- | mirˀât | ˀilgâˀ | şeyˀ |} Osmanlı Türkçesinde satır üzerinde yazılan veya kelime başında kalan hemzeler genellikle terk edilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | الغا | شی |- | ˀilgâˀ | şeyˀ |} Ancak Hemze ile biten kelimelere Türkçe bir ek geldiğinde bazen yazımı değişebilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | شیئی |- | şeyˀi |} ===Hemze ve Ayn=== Hemze ve Ayn ünsüzleri, Arapçada bir telaffuza sahip olsa da Türkçeye geçerken yazımdan düşerler. İki ünlünün arasındaki tek ünsüz Hemze veya Ayn ise arkalarında kuralsız bir ünlü silsilesi bırakırlar: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | تأسّف | تعهّد |- | t'''eˀe'''ssüf | t'''aˁa'''hhüd |} Hemze ünsüzü düşünce gerisinde bir ince ünlü silsilesi bırakır, Ayn ise bir kalın ünlü silsilesi bırakır. Bir hece sonundayken düşünce de gerilerinde bir uzun ünlü bırakır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | مأمور | معلوم |- | m'''eˀ'''mur | m'''aˁ'''lum |} Türkçede bulunan tüm uzun E ve Ü sesleri, bir Hemzenin düşmesinden kaynaklıdır. Arapçada kelimelerin ünlüyle başlaması da imkânsızdır. Eğer Türkçede bir ünlüyle başlayan bir Arapça kelime varsa, orijinali ya Hemze, ya da Ayn ile başlıyordur. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | أمر | عقل |- | ˀem{{Osmanlıca/Gri|i}}r | ˁaḳ{{Osmanlıca/Gri|ı}}l |} Türkçesi E ile başlayan kelimeler çoğunlukla Hemze ile başlar, Türkçesi kısa A ile başlayanlar da çoğu zaman Ayn ile başlar. Bu durumlar haricinde Hemze ve Ayn, hiçbir etki bırakmadan düşer. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | شيء | جمع |- | şeyˀ | cemˁ |} Ancak Hemze ve Ayn'ın varlığını bilmek, kelimenin kökünü bilmek için önemli olduğundan bu kitapta kökün parçası olan Hemze'ler sola bakan ˀ işaretiyle, Ayn'lar da sağa bakan ˁ işaretiyle işaretlenecektir. ==Diğer İşaretler== ===Yuvarlak Te=== Arapçada kelimelerin cinsiyeti vardır. Dişi kelimelere '''müennes''', eril kelimelere '''müzekker''' denir. Arapçada dişi kelimeler özel bir harf olan yuvarlak te ile biter. {| class="standard" style="font-size:2em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ة |} He ile Te'nin karışımı olarak görünen bu harf, kelimeler cümle sonuna geldiğinde -e diye okunurken cümle ortasında -et diye okunur. Türkçeye müennes isimler düzensiz bir şekilde -e veya -et eki ile geçer. Arapça dilbilgisini öğrenirken -e ve -et eklerinin birbirinin aynısı olduğu unutulmamalıdır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عملة | سكونة |- | ˁamele | sükûnet |} Ancak Osmanlıcada bu harf nadiren kullanılır, Türkçe telaffuzuna göre normal te veya normal he olarak geçer. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عمله | سكونت |- | ˁamele | sükûnet |} ===Kısa elif=== Arapçada Ye harfi kelime sonuna gelince de noktalı yazılır {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ي |} Farsçada, ve Farsçanın etkisiyle Osmanlıcada ise Ye kelime sonuna gelince noktalarını yitirir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ی |} Bunun sebebi Arapçada noktasız Ye'nin aslında Elif'in kelime sonuna gelmiş bir türevi olmasıdır. Osmanlıcada çoğu zaman direkt Elif kullanılır, ama Ye'nin de kullanıldığı görülür. ===Tenvin=== -an, -in ve -an eklerini bildirmek için kullanılan özel harekelere tenvin (nunlama) işaretleri denir. Tenvinli Üstün için İki Üstün, Tenvinli Esre için İki Esre, Tenvinli Ötre için İki Ötre işaretleri kullanılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | كتابٌ | kitâbün |- | كتابٍ | kitâbin |- | كتاباً | kitâben |} İki Üstün işareti genellikle Elif üzerine yazılır. Bu ekler Arapçada ismin çekimlenmesinde kullanılır, ve Yuvarlak Te gibi cümle sonunda düşerler. Osmanlıcada neredeyse sadece İki Üstün kullanılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em;" | ذاتاً | style="width:5em;" | حالاً | رسماً |- | ẕâten | ḥâlen | resmen |} <br/> {{Osmanlıca/İçindekiler}} jglvgutg4k61aoxx3q2ikouim754964 53541 53540 2022-07-23T19:27:49Z Sinus46 17965 /* Hemze'nin yazılışı */ wikitext text/x-wiki Osmanlıcaya Arapçadan geçen kelimeler, yazımlarını olduğu gibi korumaktadır. Bu sebepten ötürü bu tür kelimeleri doğru yazabilmek ve okuyabilmek için bir miktar Arapça dilbilgisi öğrenmek mühimdir. Arapça asıllı kelimelerin Türkçeye geçtiğinde geçirdikleri ses değişimleri oldukça düzenlidir. Bu sebepten ötürü, bir kelimenin Latin harfleriyle nasıl yazıldığını ve nasıl telaffuz edildiğini öngörebilmek için Osmanlıca yazılışına bakmak tamamen olmasa da az çok yeterlidir. Bu makalede Arapçada harflerin nasıl telaffuz edildiği ve günümüz Türkçesine nasıl geçtikleri ele alınacaktır. ==Ünlüler== Arapçada sadece 3 tane ünlü bulunur: A, İ ve U. Bu ünlülerin uzun veya kısa olabileceğini de göz önünde bulundurursak aslında toplam 6 ünlü ses bulunur. Arap harflerinden Türk harflerine geçilirken kelimelerin yazımının telaffuzuna yakın olması önemsendiğinden Arapçada ünlüler arasında küçük telaffuz farkı olarak görülen küçük detaylar bile Türkçede gösterilmiştir. Bu sebepten ötürü, kısa A sesi genellikle E olarak, kısa U sesi de genellikle Ü olarak Türkçeye geçer. Ancak bu kaide, kalın ünsüzlerin etrafında bozulur. Kalın ünsüzlerin yanında kısa A sesi A ile, kısa U sesi U ile, hatta bazı durumlarda kısa İ sesi I ile gösterilebilir. İnce ünsüz olan ل (lam) ve ك (kef) harfleri de bunu engellemeye çalışır. Ünlülerin ne zaman kalınlaşıp ne zaman inceldiği oldukça düzenli kurallara bağlıdır, ancak bu kuralların sayısı çok fazla olduğundan öğrenmenin en kolay yolu bolca metin okumaktır. O ve Ö harfleri Arapça kelimelerde nadiren görülür. Ancak uzun ünlü sesleri sabit kalma eğilimindedir. Yakındaki ünlüler ne kadar kalın veya ince olursa olsun, uzun A Türkçeye A olarak, uzun İ Türkçeye İ olarak, uzun U da Türkçeye U olarak geçer; ünsüzler de uyum sağlar. Arapçada kısa ünlüler yazılmaz. Bunun yerine ünsüzlerin üstüne yerleştirilen '''hareke''' denilen işaretler yardımıyla gösterilirler. 3 tane hareke vardır: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بَ | A sesi ile takip edilen ünsüzler için '''üstün''' |- | بِ | İ sesi ile takip edilen ünsüzler için '''esre''' |- | بُ | U sesi ile takip edilen ünsüzler için '''ötre''' |} Ancak harekeleri yazmak zaman aldığı için her metinde gösterilmez. Dinî metinlerde, hat sanatında, sözlüklerde ve yazmayı yeni öğrenenler için hazırlanan kitaplarda gösterilirken diğer metinlerde terk edilir. Bu tür metinlerde sonuncu bir işaret daha vardır: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بْ | Sesliyle takip edilmeyen ünsüzler için için '''sükûn''' |} Uzun ünlüler ise okutucu harflere gösterilir. Okutucu harflerin harekesi olmaz, ancak bir önceki ünsüzün harekesi her halükârda yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بَا | A sesi ile takip edilen ünsüzler için '''elif''' |- | بِي | İ sesi ile takip edilen ünsüzler için '''ye''' |- | بُو | U sesi ile takip edilen ünsüzler için '''vav''' |} Bu kitapta okuyucunun dikkatini dağıtmamak için ünlüler günümüz Türkçesine en yakın hâliyle geçirilmiştir ve kısa ünlülerin kalınlaşması da göz önünde bulundurulmuştur. Tek heceli Arapça kelimeler Türkçe ile uyumsuz ünsüz silsileleriyle bitebilir. Bu durumda, Türkçe'ye geçerken ünlü uyumuna göre bir dar ünlü türer, ancak kelime ek aldığı zaman ünlü düşmesine uğrar. Bu kitapta bu tür ünlüler gri renk ile gösterilmiştir. {| class="wikitable" | style="font-size: 1.5em;"| ! Arap Harfleriyle ! Orijinali ! Bu kitaptaki gösterimi |- | حكم | ḥukm | ḥük{{Osmanlıca/Gri|ü}}m |} ==Ünsüzler== Aşağıdaki tabloda Arapça telaffuzlar için IPA (Uluslararası Fonetik Alfabe), Türkçe telaffuzlar için standart Türk Alfabesi kullanılmıştır. {| class="wikitable" ! scope="col" | Harf ! scope="col" | İsmi ! scope="col" | Arapça<br/>Telaffuz ! scope="col" | Türkçe<br/>Telaffuz ! scope="col" | Kalınlık ! scope="col" | Not |- align="center" | <span style="font-size:200%;line-height:110%">ا ء</span> | elif<br/>hemze | /ʔ/ | ''yok'' | nötr | Arapça telaffuzu Türkçede sadece bazı ünlemlerde bulunur (''a aaa'', ''ce eee'' gibi) |- align="center" | <span style="font-size:200%;line-height:110%">ب</span> | be | /b/ | b veya p | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">ت</span> | te | /t/ | t | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">ث</span> | se | /θ/ | s | nötr | Arapça telaffuzu İngilizce '''th'''orn kelimesindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">ج</span> | cim | /dʒ/ | c veya ç | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">ح</span> | ha | /ħ/ | h | kalın | Yutaktan telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">خ</span> | hı | /x/ | h | kalın | Almanca Na'''ch'''t, Rusça '''х'''ороший kelimelerindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">د</span> | dal | /d/ | d veya t | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ذ</span> | zel | /ð/ | z | nötr | İngilizce '''th'''ey kelimesindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ر</span> | re | /r/ | r | nötr | Arapçada tıpkı Rusçadaki veya İtalyancadaki gibi yuvarlanır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ز</span> | ze | /z/ | z | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">س</span> | sin | /s/ | s | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ش</span> | şın | /ʃ/ | ş | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ص</span> | sad | /sˤ/ | s | kalın | Dilin ucu S sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ض</span> | dad | /dˤ/ | d veya z | kalın | Dilin ucu D sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ط</span> | tı | /tˤ/ | t | kalın | Dilin ucu T sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ظ</span> | zı | /ðˤ/ | z | kalın | Dilin ucu İngilizce '''th'''ey kelimesindeki sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:130%">ع</span> | ayn | /ʕ/ | ''yok'' | kalın | A sesinin ünsüz hâli |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">غ</span> | gayn | /ɣ/ | g veya ğ | kalın | Felemenkçedeki G gibi, veya Yunancadaki Γ |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ف</span> | fe | /f/ | f | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ق</span> | kaf | /q/ | k | kalın | Küçük dilden telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ك</span> | kef | /k/ | k | ince | Türkçedeki kalın K |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ل</span> | lam | /l/ | l | ince | Ender durumlar hariç ince telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">م</span> | mim | /m/ | m | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ن</span> | nun | /n/ | n | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ه</span> | he | /h/ | h | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">و</span> | vav | /w/ | v | nötr | Arapça telaffuzu İngilizce '''w'''ine kelimesindeki gibidir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ي</span> | ye | /j/ | y | nötr |} ===Şedde=== Arapçada çift ünsüzleri yazmak için özel bir işaret bulunur: Şedde {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | دقّت | style="width:5em; | تردّد | بقّال |- | dikkat | tereddüt | bakkal |} Şedde her zaman yazılmaz. Arapçada kelimeler çekimlenirken bazı ünsüzlere şedde gelip kalkabilir. Bu sebepten ötürü gramatik bir işlevi de vardır. Türkçe kelimelerde Şedde kullanılmaz, ünsüzler iki kere yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | آننه | اللی |- | anne | elli |} Arapçada da bir ünsüzün iki kere yazıldığı tek bir kelime vardır: Allah {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | الله |} Şedde ile biten kelimeler günümüz Türkçesinde tek ünsüz ile yazılır, ancak ek alınca ünsüz türemesi gerçekleşir. Bu tamamen tahmin edilebilir bir şekilde gerçekleştiği için bu kitapta şedde ile biten kelimeler çift ünsüz ile yazılmıştır. Arapçada çift ünsüzleri yazmak için özel bir işaret bulunur: Şedde {| class="standard" style="font-size:1.5em;"| | سرّ |- | sırr |} ===Peltek Ünsüzler=== Dişlerden telaffuz edilen ث (se), ذ (zel) ve ظ (zı) ünsüzlerine konvansiyon olarak peltek ünsüzler denilir. Bu ünsüzler batılı kaynaklarda th, dh, ṯ, ḏ gibi latinleştirilebilir, ancak Türkçe telaffuzlarında normal S ve Z'den bir farkları bulunmadığı için bu kitapta s̱ ve ẕ şeklinde latinleştirilmiştir. ===Yutaksıl ünsüzler=== ح (ha) ve ع (ayn) harfleri yutaktan telaffuz edilir; ص (sad), ض (dad), ط (tı) ve ظ (zı) harfleri ise aynı anda hem yutaktan, hem de dilin ucuyla telaffuz edilir. Aynı şekilde ق (kaf), غ (gayn) ve خ (hı) harfleri de küçük dilden telaffuz edilir. Bu harflerin yutaksıl telaffuzu nedeniyle Türkçede etrafındaki ünlüleri kalınlaştırma eğilimi vardır. Batılı kaynaklar genellikle Kaf ve Hı harflerini q ve kh/x ile latinleştirir, ancak bu kitapta mevzubahis ünsüzlerin hepsi, Türkçe telaffuzunun altına bir nokta konularak ḍ, ṭ, ẓ, ḥ ve ḳ şeklinde latinleştirilmiştir. Sad harfinin latinleşmiş versiyonu ise ş ile karışmasın diye ṡ şeklinde seçilmiştir. Hı harfi ḫ, Gayn harfi de Türkçe telaffuzuna göre g veya ğ olarak latinleştirilmiştir. Böylece okuyucunun dikkatini dağıtmadan bu farklılıklar not edilmiştir. ===Dad Harfi=== Dad harfi standart Arapçada kendi özel telaffuzuna sahip olsa da Irak'ta ve başka Orta Doğu diyalektlerinde Zı harfi ile aynı şekilde telaffuz edilmektedir. Bu diyalektlerin etkisiyle dolayısıyla Arapçadan Farsçaya geçen kelimelerde Dad harfi, Z gibi telaffuz edilir. Osmanlı Türkçesi hem Arapçanın, hem de Farsçanın etkisinde olduğundan, bu harf Türkçede düzensiz olarak ya Z (örn: عرض arz, ضمّ zam), ya da D (örn: ضربه darbe) olarak telaffuz edilmektedir. Bu farklılıkları Latin harflerinde de korumak için Dad harfi bu kitapta d'ye tekabül ederken ḍ, z'ye tekabül ederken ẓᵈ gösterimleri seçilmiştir. ===Ünsüz Sertleşmeleri=== Günümüz Türkçesinde B, C ve D harfleri kelime sonlarında ve sert ünsüzlerden önce sertleşip P, Ç ve T olur. Sertleşmenin ne zaman olacağı tahmin edilebilir olduğundan bu kitapta ünsüz sertleşmeleri gösterilmemiştir; Be harfi daima B, Cim harfi daima C, Dal harfi de daima D olarak geçirilmiştir. ===Hemze'nin yazılışı=== (Hemzenin telaffuzu için bir sonraki bölüme bakınız) Diğer harflerden farklı olarak hemze, özel imlâ kurallarına tabidir. Kelime içindeki pozisyonuna göre yazım kuralları şöyledir: Kelime başındayken hemze; harekesi üstün veya ötre ise Elif harfinin üstüne, esre ise Elif harfinin altına yazılır. Takibinde uzun ünlü varsa okutucu ile birlikte yazılır. İstisnai bir durum olarak, iki Elif harfinin yan yana geleceği durumlarda Medli Elif kullanılır. Yani Medli Elif, ˀâ- silsilesine tekabül eder. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | أمین | style="width:5em; | أمور | إذن |- | ˀemîn | ˀumûr | ˀiẕ{{Osmanlıca/Gri|i}}n |- | آمر | إیجاد | أیلول |- | ˀâmir | ˀîcâd | ˀeylûl |} Kelime başında olan Hemze'ler, Osmanlıcada genellikle terk edilir. Bundan ötürü kökeni Türkçe olmayan kelimelerde Elif harfi, kelime başında herhangi bir ünlüye denk gelebilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | امین | style="width:5em; | امور | اذن |} Kelime ortasında ve sonunda Hemze'nin yazım kuralları karmaşıktır. Öncelik sırası şudur: #Yakında bir kısa ünlü varsa o ünlünün okutucusunun üstüne yazmak, #İki kısa ünlü arasında seçim yapmak zorunda kalınınca öncelikle Ye'yi, sonra Vav'ı, en son da Elif'i seçmek, #-ˀâ- silsilesini Medli Elif ile yazmak, #Ye'nin bir sonraki harfle bağlanmasını engellememek için ikinci bir Ye'nin üstüne yazmak, #Üstteki kuralların hiçbirine uygun bir harf seçilemiyorsa satır üstünde ayrı bir harfmiş gibi yazmak. Özetle, etrafta bulunan ünlülere göre yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | مئذنه | style="width:5em; | مؤمن | تأمین |- | miˀẕene | müˀmin | teˀmîn |- | دائر | مؤبّد | تأمّل |- | dâˀir | müˀebbed | teˀemmül |- | مرآت | إلغاء | شیء |- | mirˀât | ˀilgâˀ | şeyˀ |} Osmanlı Türkçesinde satır üzerinde yazılan veya kelime başında kalan hemzeler genellikle terk edilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | الغا | شی |} Ancak Hemze ile biten kelimelere Türkçe bir ek geldiğinde bazen yazımı değişebilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | شیئی |- | şeyˀi |} ===Hemze ve Ayn=== Hemze ve Ayn ünsüzleri, Arapçada bir telaffuza sahip olsa da Türkçeye geçerken yazımdan düşerler. İki ünlünün arasındaki tek ünsüz Hemze veya Ayn ise arkalarında kuralsız bir ünlü silsilesi bırakırlar: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | تأسّف | تعهّد |- | t'''eˀe'''ssüf | t'''aˁa'''hhüd |} Hemze ünsüzü düşünce gerisinde bir ince ünlü silsilesi bırakır, Ayn ise bir kalın ünlü silsilesi bırakır. Bir hece sonundayken düşünce de gerilerinde bir uzun ünlü bırakır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | مأمور | معلوم |- | m'''eˀ'''mur | m'''aˁ'''lum |} Türkçede bulunan tüm uzun E ve Ü sesleri, bir Hemzenin düşmesinden kaynaklıdır. Arapçada kelimelerin ünlüyle başlaması da imkânsızdır. Eğer Türkçede bir ünlüyle başlayan bir Arapça kelime varsa, orijinali ya Hemze, ya da Ayn ile başlıyordur. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | أمر | عقل |- | ˀem{{Osmanlıca/Gri|i}}r | ˁaḳ{{Osmanlıca/Gri|ı}}l |} Türkçesi E ile başlayan kelimeler çoğunlukla Hemze ile başlar, Türkçesi kısa A ile başlayanlar da çoğu zaman Ayn ile başlar. Bu durumlar haricinde Hemze ve Ayn, hiçbir etki bırakmadan düşer. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | شيء | جمع |- | şeyˀ | cemˁ |} Ancak Hemze ve Ayn'ın varlığını bilmek, kelimenin kökünü bilmek için önemli olduğundan bu kitapta kökün parçası olan Hemze'ler sola bakan ˀ işaretiyle, Ayn'lar da sağa bakan ˁ işaretiyle işaretlenecektir. ==Diğer İşaretler== ===Yuvarlak Te=== Arapçada kelimelerin cinsiyeti vardır. Dişi kelimelere '''müennes''', eril kelimelere '''müzekker''' denir. Arapçada dişi kelimeler özel bir harf olan yuvarlak te ile biter. {| class="standard" style="font-size:2em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ة |} He ile Te'nin karışımı olarak görünen bu harf, kelimeler cümle sonuna geldiğinde -e diye okunurken cümle ortasında -et diye okunur. Türkçeye müennes isimler düzensiz bir şekilde -e veya -et eki ile geçer. Arapça dilbilgisini öğrenirken -e ve -et eklerinin birbirinin aynısı olduğu unutulmamalıdır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عملة | سكونة |- | ˁamele | sükûnet |} Ancak Osmanlıcada bu harf nadiren kullanılır, Türkçe telaffuzuna göre normal te veya normal he olarak geçer. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عمله | سكونت |- | ˁamele | sükûnet |} ===Kısa elif=== Arapçada Ye harfi kelime sonuna gelince de noktalı yazılır {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ي |} Farsçada, ve Farsçanın etkisiyle Osmanlıcada ise Ye kelime sonuna gelince noktalarını yitirir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ی |} Bunun sebebi Arapçada noktasız Ye'nin aslında Elif'in kelime sonuna gelmiş bir türevi olmasıdır. Osmanlıcada çoğu zaman direkt Elif kullanılır, ama Ye'nin de kullanıldığı görülür. ===Tenvin=== -an, -in ve -an eklerini bildirmek için kullanılan özel harekelere tenvin (nunlama) işaretleri denir. Tenvinli Üstün için İki Üstün, Tenvinli Esre için İki Esre, Tenvinli Ötre için İki Ötre işaretleri kullanılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | كتابٌ | kitâbün |- | كتابٍ | kitâbin |- | كتاباً | kitâben |} İki Üstün işareti genellikle Elif üzerine yazılır. Bu ekler Arapçada ismin çekimlenmesinde kullanılır, ve Yuvarlak Te gibi cümle sonunda düşerler. Osmanlıcada neredeyse sadece İki Üstün kullanılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em;" | ذاتاً | style="width:5em;" | حالاً | رسماً |- | ẕâten | ḥâlen | resmen |} <br/> {{Osmanlıca/İçindekiler}} i97rupzhxh1u99xzut9qx1117zjoid0 53542 53541 2022-07-23T19:34:51Z Sinus46 17965 /* Hemze ve Ayn */ wikitext text/x-wiki Osmanlıcaya Arapçadan geçen kelimeler, yazımlarını olduğu gibi korumaktadır. Bu sebepten ötürü bu tür kelimeleri doğru yazabilmek ve okuyabilmek için bir miktar Arapça dilbilgisi öğrenmek mühimdir. Arapça asıllı kelimelerin Türkçeye geçtiğinde geçirdikleri ses değişimleri oldukça düzenlidir. Bu sebepten ötürü, bir kelimenin Latin harfleriyle nasıl yazıldığını ve nasıl telaffuz edildiğini öngörebilmek için Osmanlıca yazılışına bakmak tamamen olmasa da az çok yeterlidir. Bu makalede Arapçada harflerin nasıl telaffuz edildiği ve günümüz Türkçesine nasıl geçtikleri ele alınacaktır. ==Ünlüler== Arapçada sadece 3 tane ünlü bulunur: A, İ ve U. Bu ünlülerin uzun veya kısa olabileceğini de göz önünde bulundurursak aslında toplam 6 ünlü ses bulunur. Arap harflerinden Türk harflerine geçilirken kelimelerin yazımının telaffuzuna yakın olması önemsendiğinden Arapçada ünlüler arasında küçük telaffuz farkı olarak görülen küçük detaylar bile Türkçede gösterilmiştir. Bu sebepten ötürü, kısa A sesi genellikle E olarak, kısa U sesi de genellikle Ü olarak Türkçeye geçer. Ancak bu kaide, kalın ünsüzlerin etrafında bozulur. Kalın ünsüzlerin yanında kısa A sesi A ile, kısa U sesi U ile, hatta bazı durumlarda kısa İ sesi I ile gösterilebilir. İnce ünsüz olan ل (lam) ve ك (kef) harfleri de bunu engellemeye çalışır. Ünlülerin ne zaman kalınlaşıp ne zaman inceldiği oldukça düzenli kurallara bağlıdır, ancak bu kuralların sayısı çok fazla olduğundan öğrenmenin en kolay yolu bolca metin okumaktır. O ve Ö harfleri Arapça kelimelerde nadiren görülür. Ancak uzun ünlü sesleri sabit kalma eğilimindedir. Yakındaki ünlüler ne kadar kalın veya ince olursa olsun, uzun A Türkçeye A olarak, uzun İ Türkçeye İ olarak, uzun U da Türkçeye U olarak geçer; ünsüzler de uyum sağlar. Arapçada kısa ünlüler yazılmaz. Bunun yerine ünsüzlerin üstüne yerleştirilen '''hareke''' denilen işaretler yardımıyla gösterilirler. 3 tane hareke vardır: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بَ | A sesi ile takip edilen ünsüzler için '''üstün''' |- | بِ | İ sesi ile takip edilen ünsüzler için '''esre''' |- | بُ | U sesi ile takip edilen ünsüzler için '''ötre''' |} Ancak harekeleri yazmak zaman aldığı için her metinde gösterilmez. Dinî metinlerde, hat sanatında, sözlüklerde ve yazmayı yeni öğrenenler için hazırlanan kitaplarda gösterilirken diğer metinlerde terk edilir. Bu tür metinlerde sonuncu bir işaret daha vardır: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بْ | Sesliyle takip edilmeyen ünsüzler için için '''sükûn''' |} Uzun ünlüler ise okutucu harflere gösterilir. Okutucu harflerin harekesi olmaz, ancak bir önceki ünsüzün harekesi her halükârda yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:3em; | بَا | A sesi ile takip edilen ünsüzler için '''elif''' |- | بِي | İ sesi ile takip edilen ünsüzler için '''ye''' |- | بُو | U sesi ile takip edilen ünsüzler için '''vav''' |} Bu kitapta okuyucunun dikkatini dağıtmamak için ünlüler günümüz Türkçesine en yakın hâliyle geçirilmiştir ve kısa ünlülerin kalınlaşması da göz önünde bulundurulmuştur. Tek heceli Arapça kelimeler Türkçe ile uyumsuz ünsüz silsileleriyle bitebilir. Bu durumda, Türkçe'ye geçerken ünlü uyumuna göre bir dar ünlü türer, ancak kelime ek aldığı zaman ünlü düşmesine uğrar. Bu kitapta bu tür ünlüler gri renk ile gösterilmiştir. {| class="wikitable" | style="font-size: 1.5em;"| ! Arap Harfleriyle ! Orijinali ! Bu kitaptaki gösterimi |- | حكم | ḥukm | ḥük{{Osmanlıca/Gri|ü}}m |} ==Ünsüzler== Aşağıdaki tabloda Arapça telaffuzlar için IPA (Uluslararası Fonetik Alfabe), Türkçe telaffuzlar için standart Türk Alfabesi kullanılmıştır. {| class="wikitable" ! scope="col" | Harf ! scope="col" | İsmi ! scope="col" | Arapça<br/>Telaffuz ! scope="col" | Türkçe<br/>Telaffuz ! scope="col" | Kalınlık ! scope="col" | Not |- align="center" | <span style="font-size:200%;line-height:110%">ا ء</span> | elif<br/>hemze | /ʔ/ | ''yok'' | nötr | Arapça telaffuzu Türkçede sadece bazı ünlemlerde bulunur (''a aaa'', ''ce eee'' gibi) |- align="center" | <span style="font-size:200%;line-height:110%">ب</span> | be | /b/ | b veya p | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">ت</span> | te | /t/ | t | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">ث</span> | se | /θ/ | s | nötr | Arapça telaffuzu İngilizce '''th'''orn kelimesindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">ج</span> | cim | /dʒ/ | c veya ç | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">ح</span> | ha | /ħ/ | h | kalın | Yutaktan telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">خ</span> | hı | /x/ | h | kalın | Almanca Na'''ch'''t, Rusça '''х'''ороший kelimelerindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:110%">د</span> | dal | /d/ | d veya t | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ذ</span> | zel | /ð/ | z | nötr | İngilizce '''th'''ey kelimesindeki gibi |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ر</span> | re | /r/ | r | nötr | Arapçada tıpkı Rusçadaki veya İtalyancadaki gibi yuvarlanır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ز</span> | ze | /z/ | z | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">س</span> | sin | /s/ | s | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ش</span> | şın | /ʃ/ | ş | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ص</span> | sad | /sˤ/ | s | kalın | Dilin ucu S sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ض</span> | dad | /dˤ/ | d veya z | kalın | Dilin ucu D sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ط</span> | tı | /tˤ/ | t | kalın | Dilin ucu T sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ظ</span> | zı | /ðˤ/ | z | kalın | Dilin ucu İngilizce '''th'''ey kelimesindeki sesi çıkarırken kökü yutağa yaklaştırılır |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:130%">ع</span> | ayn | /ʕ/ | ''yok'' | kalın | A sesinin ünsüz hâli |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:135%">غ</span> | gayn | /ɣ/ | g veya ğ | kalın | Felemenkçedeki G gibi, veya Yunancadaki Γ |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ف</span> | fe | /f/ | f | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ق</span> | kaf | /q/ | k | kalın | Küçük dilden telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ك</span> | kef | /k/ | k | ince | Türkçedeki kalın K |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ل</span> | lam | /l/ | l | ince | Ender durumlar hariç ince telaffuz edilir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">م</span> | mim | /m/ | m | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ن</span> | nun | /n/ | n | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ه</span> | he | /h/ | h | nötr |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">و</span> | vav | /w/ | v | nötr | Arapça telaffuzu İngilizce '''w'''ine kelimesindeki gibidir |- align="center" |<span style="font-size:200%;line-height:120%">ي</span> | ye | /j/ | y | nötr |} ===Şedde=== Arapçada çift ünsüzleri yazmak için özel bir işaret bulunur: Şedde {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | دقّت | style="width:5em; | تردّد | بقّال |- | dikkat | tereddüt | bakkal |} Şedde her zaman yazılmaz. Arapçada kelimeler çekimlenirken bazı ünsüzlere şedde gelip kalkabilir. Bu sebepten ötürü gramatik bir işlevi de vardır. Türkçe kelimelerde Şedde kullanılmaz, ünsüzler iki kere yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | آننه | اللی |- | anne | elli |} Arapçada da bir ünsüzün iki kere yazıldığı tek bir kelime vardır: Allah {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | الله |} Şedde ile biten kelimeler günümüz Türkçesinde tek ünsüz ile yazılır, ancak ek alınca ünsüz türemesi gerçekleşir. Bu tamamen tahmin edilebilir bir şekilde gerçekleştiği için bu kitapta şedde ile biten kelimeler çift ünsüz ile yazılmıştır. Arapçada çift ünsüzleri yazmak için özel bir işaret bulunur: Şedde {| class="standard" style="font-size:1.5em;"| | سرّ |- | sırr |} ===Peltek Ünsüzler=== Dişlerden telaffuz edilen ث (se), ذ (zel) ve ظ (zı) ünsüzlerine konvansiyon olarak peltek ünsüzler denilir. Bu ünsüzler batılı kaynaklarda th, dh, ṯ, ḏ gibi latinleştirilebilir, ancak Türkçe telaffuzlarında normal S ve Z'den bir farkları bulunmadığı için bu kitapta s̱ ve ẕ şeklinde latinleştirilmiştir. ===Yutaksıl ünsüzler=== ح (ha) ve ع (ayn) harfleri yutaktan telaffuz edilir; ص (sad), ض (dad), ط (tı) ve ظ (zı) harfleri ise aynı anda hem yutaktan, hem de dilin ucuyla telaffuz edilir. Aynı şekilde ق (kaf), غ (gayn) ve خ (hı) harfleri de küçük dilden telaffuz edilir. Bu harflerin yutaksıl telaffuzu nedeniyle Türkçede etrafındaki ünlüleri kalınlaştırma eğilimi vardır. Batılı kaynaklar genellikle Kaf ve Hı harflerini q ve kh/x ile latinleştirir, ancak bu kitapta mevzubahis ünsüzlerin hepsi, Türkçe telaffuzunun altına bir nokta konularak ḍ, ṭ, ẓ, ḥ ve ḳ şeklinde latinleştirilmiştir. Sad harfinin latinleşmiş versiyonu ise ş ile karışmasın diye ṡ şeklinde seçilmiştir. Hı harfi ḫ, Gayn harfi de Türkçe telaffuzuna göre g veya ğ olarak latinleştirilmiştir. Böylece okuyucunun dikkatini dağıtmadan bu farklılıklar not edilmiştir. ===Dad Harfi=== Dad harfi standart Arapçada kendi özel telaffuzuna sahip olsa da Irak'ta ve başka Orta Doğu diyalektlerinde Zı harfi ile aynı şekilde telaffuz edilmektedir. Bu diyalektlerin etkisiyle dolayısıyla Arapçadan Farsçaya geçen kelimelerde Dad harfi, Z gibi telaffuz edilir. Osmanlı Türkçesi hem Arapçanın, hem de Farsçanın etkisinde olduğundan, bu harf Türkçede düzensiz olarak ya Z (örn: عرض arz, ضمّ zam), ya da D (örn: ضربه darbe) olarak telaffuz edilmektedir. Bu farklılıkları Latin harflerinde de korumak için Dad harfi bu kitapta d'ye tekabül ederken ḍ, z'ye tekabül ederken ẓᵈ gösterimleri seçilmiştir. ===Ünsüz Sertleşmeleri=== Günümüz Türkçesinde B, C ve D harfleri kelime sonlarında ve sert ünsüzlerden önce sertleşip P, Ç ve T olur. Sertleşmenin ne zaman olacağı tahmin edilebilir olduğundan bu kitapta ünsüz sertleşmeleri gösterilmemiştir; Be harfi daima B, Cim harfi daima C, Dal harfi de daima D olarak geçirilmiştir. ===Hemze'nin yazılışı=== (Hemzenin telaffuzu için bir sonraki bölüme bakınız) Diğer harflerden farklı olarak hemze, özel imlâ kurallarına tabidir. Kelime içindeki pozisyonuna göre yazım kuralları şöyledir: Kelime başındayken hemze; harekesi üstün veya ötre ise Elif harfinin üstüne, esre ise Elif harfinin altına yazılır. Takibinde uzun ünlü varsa okutucu ile birlikte yazılır. İstisnai bir durum olarak, iki Elif harfinin yan yana geleceği durumlarda Medli Elif kullanılır. Yani Medli Elif, ˀâ- silsilesine tekabül eder. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | أمین | style="width:5em; | أمور | إذن |- | ˀemîn | ˀumûr | ˀiẕ{{Osmanlıca/Gri|i}}n |- | آمر | إیجاد | أیلول |- | ˀâmir | ˀîcâd | ˀeylûl |} Kelime başında olan Hemze'ler, Osmanlıcada genellikle terk edilir. Bundan ötürü kökeni Türkçe olmayan kelimelerde Elif harfi, kelime başında herhangi bir ünlüye denk gelebilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | امین | style="width:5em; | امور | اذن |} Kelime ortasında ve sonunda Hemze'nin yazım kuralları karmaşıktır. Öncelik sırası şudur: #Yakında bir kısa ünlü varsa o ünlünün okutucusunun üstüne yazmak, #İki kısa ünlü arasında seçim yapmak zorunda kalınınca öncelikle Ye'yi, sonra Vav'ı, en son da Elif'i seçmek, #-ˀâ- silsilesini Medli Elif ile yazmak, #Ye'nin bir sonraki harfle bağlanmasını engellememek için ikinci bir Ye'nin üstüne yazmak, #Üstteki kuralların hiçbirine uygun bir harf seçilemiyorsa satır üstünde ayrı bir harfmiş gibi yazmak. Özetle, etrafta bulunan ünlülere göre yazılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | مئذنه | style="width:5em; | مؤمن | تأمین |- | miˀẕene | müˀmin | teˀmîn |- | دائر | مؤبّد | تأمّل |- | dâˀir | müˀebbed | teˀemmül |- | مرآت | إلغاء | شیء |- | mirˀât | ˀilgâˀ | şeyˀ |} Osmanlı Türkçesinde satır üzerinde yazılan veya kelime başında kalan hemzeler genellikle terk edilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | الغا | شی |} Ancak Hemze ile biten kelimelere Türkçe bir ek geldiğinde bazen yazımı değişebilir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | شیئی |- | şeyˀi |} ===Hemze ve Ayn=== Hemze ve Ayn ünsüzleri, Arapçada bir telaffuza sahip olsa da Türkçede bir telaffuza sahip değildir. Bu yüzden Latin harflerine geçilirken Hemze ve Ayn ünsüzleri gösterilmemiştir. Ancak bazı ipuçlarına bakarak bu iki sessiz ünsüzün varlığını kestirmek mümkündür. Örneğin, İki ünlünün arasındaki tek ünsüz Hemze veya Ayn ise arkalarında kuralsız, Türkçe ile uyuşmayan bir ünlü silsilesi bırakırlar: {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | تأسّف | تعهّد |- | t'''eˀe'''ssüf | t'''aˁa'''hhüd |} Hemze ünsüzü düşünce gerisinde bir ince ünlü silsilesi bırakır (ee, üe gibi), Ayn ise bir kalın ünlü silsilesi bırakır (aa, ua gibi). Bu ünsüzler bir ünlü ile bir ünsüz arasındayken düşünce gerilerinde bir uzun ünlü bırakır. Okuyucu Arapçanın vezin sistemini iyi kavrarsa uzun ünlülerin nerede olması gerektiğini hissedebilecektir, ve bu şekilde Ayn ve Hemzeleri de kestirebilecektir. Bu sebeple Osmanlıca okuyabilmek için vezinleri iyi öğrenmek önemlidir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | مأمور | معلوم |- | m'''eˀ'''mûr | m'''aˁ'''lûm |} Türkçede bulunan tüm uzun E ve Ü sesleri, bir Hemzenin düşmesinden kaynaklıdır. Arapçada kelimelerin bir ünlüyle başlaması imkânsızdır. Eğer Türkçede bir ünlüyle başlayan bir Arapça kelime varsa orijinali ya Hemze, ya da Ayn ile başlıyordur. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | أمر | عقل |- | ˀem{{Osmanlıca/Gri|i}}r | ˁaḳ{{Osmanlıca/Gri|ı}}l |} Türkçesi E ile başlayan kelimeler çoğunlukla Hemze ile başlar, Türkçesi kısa A ile başlayanlar da çoğu zaman Ayn ile başlar. Ayrıca, ˁu- ile başlayan kelimeler Türkçeye sık sık ö- veya o- ile geçmiştir. Arapça kelimelerde o ve ö ünlülerinin bulunduğu nadir durumlardan birisi budur. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عمر | عثمان |- | ˁöm{{Osmanlıca/Gri|ü}}r | ˁos̱mân |} Bu durumlar haricinde Hemze ve Ayn, hiçbir iz bırakmadan düşer. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | شيء | جمع |- | şeyˀ | cemˁ |} Ancak Hemze ve Ayn'ın varlığını bilmek, kelimenin kökünü bilmek için önemli olduğundan bu kitapta kökün parçası olan Hemze'ler sola bakan ˀ işaretiyle, Ayn'lar da sağa bakan ˁ işaretiyle işaretlenecektir. ==Diğer İşaretler== ===Yuvarlak Te=== Arapçada kelimelerin cinsiyeti vardır. Dişi kelimelere '''müennes''', eril kelimelere '''müzekker''' denir. Arapçada dişi kelimeler özel bir harf olan yuvarlak te ile biter. {| class="standard" style="font-size:2em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ة |} He ile Te'nin karışımı olarak görünen bu harf, kelimeler cümle sonuna geldiğinde -e diye okunurken cümle ortasında -et diye okunur. Türkçeye müennes isimler düzensiz bir şekilde -e veya -et eki ile geçer. Arapça dilbilgisini öğrenirken -e ve -et eklerinin birbirinin aynısı olduğu unutulmamalıdır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عملة | سكونة |- | ˁamele | sükûnet |} Ancak Osmanlıcada bu harf nadiren kullanılır, Türkçe telaffuzuna göre normal te veya normal he olarak geçer. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | عمله | سكونت |- | ˁamele | sükûnet |} ===Kısa elif=== Arapçada Ye harfi kelime sonuna gelince de noktalı yazılır {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ي |} Farsçada, ve Farsçanın etkisiyle Osmanlıcada ise Ye kelime sonuna gelince noktalarını yitirir. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | ی |} Bunun sebebi Arapçada noktasız Ye'nin aslında Elif'in kelime sonuna gelmiş bir türevi olmasıdır. Osmanlıcada çoğu zaman direkt Elif kullanılır, ama Ye'nin de kullanıldığı görülür. ===Tenvin=== -an, -in ve -an eklerini bildirmek için kullanılan özel harekelere tenvin (nunlama) işaretleri denir. Tenvinli Üstün için İki Üstün, Tenvinli Esre için İki Esre, Tenvinli Ötre için İki Ötre işaretleri kullanılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em; | كتابٌ | kitâbün |- | كتابٍ | kitâbin |- | كتاباً | kitâben |} İki Üstün işareti genellikle Elif üzerine yazılır. Bu ekler Arapçada ismin çekimlenmesinde kullanılır, ve Yuvarlak Te gibi cümle sonunda düşerler. Osmanlıcada neredeyse sadece İki Üstün kullanılır. {| class="standard" style="font-size:1.5em; line-height: 2em; line-width: 5em; width: %50;"| | style="width:5em;" | ذاتاً | style="width:5em;" | حالاً | رسماً |- | ẕâten | ḥâlen | resmen |} <br/> {{Osmanlıca/İçindekiler}} 267mbrz35yffacdt93ezi60f0x9eo0e 0 13150 53544 2022-07-23T20:44:57Z Sinus46 17965 Yeni sayfa: Farsça ve Arapça tamlamalar, özellikle yüksek konuşmada oldukça sık kullanılmıştır. Bu sebeple, bu makalemizde bu tamlama çeşitlerini inceleyeceğiz. ==Arapça Tamlamalar== ===İki İsim Arasında=== ====İzafet Terkibi (İsim Tamlaması)==== Arapçada tamlamalar, Türkçenin tam tersi şekilde işler; tamlanan isim (muzâf) önce, tamlayan isim (muzâfün ileyh) sonra gelir. Muzâf ismin sonuna bir ötre gelir, muzâfün ileyh olan isim ise harf-i tarif denilen el-... wikitext text/x-wiki Farsça ve Arapça tamlamalar, özellikle yüksek konuşmada oldukça sık kullanılmıştır. Bu sebeple, bu makalemizde bu tamlama çeşitlerini inceleyeceğiz. ==Arapça Tamlamalar== ===İki İsim Arasında=== ====İzafet Terkibi (İsim Tamlaması)==== Arapçada tamlamalar, Türkçenin tam tersi şekilde işler; tamlanan isim (muzâf) önce, tamlayan isim (muzâfün ileyh) sonra gelir. Muzâf ismin sonuna bir ötre gelir, muzâfün ileyh olan isim ise harf-i tarif denilen el- belirtili takısı bulunur. {| |{{Osmanlıca/Örnek|eski=دار الشفقه|yeni=dârü'ş-şafaḳa}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=حبّ الوطن|yeni=ḥubbü'l-vaṭan}} |} Muzâf isim yuvarlak te ile bitiyorsa, daima T ile telaffuz edilir. Muzâfün ileyh olan isim yuvarlak te ile bitiyorsa, daima T olmadan telaffuz edilir. Söz konusu kelimenin Türkçe'de normalde nasıl telaffuz edildiği önemli değildir. {| |{{Osmanlıca/Örnek|eski=محاكمة الّغاتین|yeni=muḥâkemetü'l-lugâteyn}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=طریق الدلاله|yeni=ṭarîḳu'd-delâle}} |} Örneğin yukarıdaki "Muhakeme" kelimesi Türkçede T olmadan telaffuz edilmektedir. Ancak muzâf pozisyonuna geldiği için yukarıda "Muhakemet" diye telaffuz edilmiştir. Aynı şekilde, "Delalet" kelimesi Türkçede T ile telaffuz edilmektedir. Ancak yukarıda muzâfün ileyh pozisyonuna geldiği için T düşmüş, kelime "Delale" diye telaffuz edilmiştir. Arapça isim tamlamaları, Osmanlıcada çok sık kullanılmaz; bu amaç için genellikle Farsça tamlamalar tercih edilir. Arapça tamlamalar, sadece Arapça kökenli iki isim arasında yapılabilir, iki isimden birisi Türkçe, Farsça veya Batı asıllıysa Arapça terkip yapılamaz. ====Sıfat Terkibi (Sıfat Tamlaması)==== Sıfat Terkiplerinin İzafet Terkiplerinden tek farkı, tamlayanın bir isim değil sıfat olmasıdır. Bu sebeple tamlayana ''mevsûf'' denilir. Sıfat Terkiplerinde mevsûf olan sıfat, muzâf olan isme keyfiyet ve kemiyet açısından uyum gösterir. Bu sebeple; *Müzekker müfret isimler, müzekker müfret sıfatlar ile tamlanır, *Müennes müfret isimler, müennes müfret sıfatlar ile tamlanır, *Müsenna isimler, müsenna sıfatlar ile tamlanır, *Müzekker cemi isimler, müzekker veya mükesser cemi sıfatlar ile tamlanır, *Müennes cemi isimler, müennes cemi veya müfret sıfatlar ile tamlanır, *Mükesser cemi isimler, mükesser cemi veya müennes müfret sıfatlar ile tamlanır. {| |{{Osmanlıca/Örnek|eski=رمضان المبارك|yeni=ramaẓᵈânü'l-mübârek}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=قوّة العظیمه|yeni=ḳuvvetü'l-aẓîme}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=حرفین المتجانسین|yeni=ḥarfeynü'l-mütecâniseyn}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=مؤلّفین المحاقّقین|yeni=müˀellifînü'l-muḥaḳḳiḳîn}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=معلومات المهمّه|yeni=maˁlûmâtü'l-mühimme}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=دول المعظّمه|yeni=düvelü'l-muˁaẓẓama}} |} Arapça sıfat terkipleri de Osmanlıcada çok tercih edilmez. ====Lafzî (Sözde) İzâfet==== Lafzî İzâfetler, biçim açısından bir tamlama gibi görünse de anlam bakımından bir tamlama değildir. Bu tür "tamlama"larda, muzâf daima bir ism-i fâil, ism-i meful, sıfat-ı müşebbehe veya mübalağalı ism-i fail olur, mevsuf da başka bir sıfat olur. Bu şekilde, iki sıfat birleştirilip bir birleşik sıfat elde edilir. {| |{{Osmanlıca/Örnek|eski=سریع الانتقال|yeni=serîˁü'l-intiḳâl}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=مستجاب الدعاء|yeni=müstecâbü'd-duˁâˀ}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=مسروق البیت|yeni=mesrûḳu'l-beyt}} |} Bu tür tamlamalar, Osmanlıcada daha sık kullanılmıştır. ====Zincirleme Tamlamalar==== Muzâf olan isim, kendisi bir isim tamlamasıysa veya aşağıda gösterildiği gibi bir edat-isim bileşkesiyse, harekesi ötre olmaz, esre olur. 3'ten uzun tamlamalardan genellikle kaçınılır. {| |{{Osmanlıca/Örnek|eski=بامر الله|yeni=bi ˀemri'l-lâh}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=الی یوم القیامه|yeni=ilâ yevmi'l-ḳıyâme}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=دیوان لغات الترك|yeni=divânü lügâti't-türk}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=قاموس لسان العرب|yeni=ḳamûsü lisâni'l-ˁarab}} |} ===Bir Edat ve İsim Arasında=== ====Harf-i Cerler==== Tek başına mana taşımayan edatlara '''harf-i cer''' denilir. Harf-i cerler, tek bir harf olmak zorunda değildir ama genelde kısa olurlar. Harf-i cerlerin başlıcaları şunlardır: ''Tablo yapım aşamasındadır'' ====Rabıt Edatlar==== ''Yapım aşamasındadır'' ==Farsça Tamlamalar== Farsça tamlamalar, belki Osmanlıca'nın en bilindik özelliği olabilir. Bu tamlamaların inşası ayrıca oldukça basittir; muzâfın son ünsüzünün harekesi esre yapılır, ve mevsûf da sonrasına eklenir. ''Örnekler eklenecektir'' Elif veya Vav ile biten kelimelerin sonuna bir Ye gelir. ''Örnekler eklenecektir'' He veya Ye ile biten kelimelerde de He'nin veya Ye'nin üstüne bir Hemze gelir. ''Örnekler eklenecektir'' <br/> {{Osmanlıca/İçindekiler}} 0nlb0xxca5eqzfsvuv2k6rmm738gvq7 53547 53544 2022-07-23T20:52:38Z Sinus46 17965 /* Zincirleme Tamlamalar */ wikitext text/x-wiki Farsça ve Arapça tamlamalar, özellikle yüksek konuşmada oldukça sık kullanılmıştır. Bu sebeple, bu makalemizde bu tamlama çeşitlerini inceleyeceğiz. ==Arapça Tamlamalar== ===İki İsim Arasında=== ====İzafet Terkibi (İsim Tamlaması)==== Arapçada tamlamalar, Türkçenin tam tersi şekilde işler; tamlanan isim (muzâf) önce, tamlayan isim (muzâfün ileyh) sonra gelir. Muzâf ismin sonuna bir ötre gelir, muzâfün ileyh olan isim ise harf-i tarif denilen el- belirtili takısı bulunur. {| |{{Osmanlıca/Örnek|eski=دار الشفقه|yeni=dârü'ş-şafaḳa}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=حبّ الوطن|yeni=ḥubbü'l-vaṭan}} |} Muzâf isim yuvarlak te ile bitiyorsa, daima T ile telaffuz edilir. Muzâfün ileyh olan isim yuvarlak te ile bitiyorsa, daima T olmadan telaffuz edilir. Söz konusu kelimenin Türkçe'de normalde nasıl telaffuz edildiği önemli değildir. {| |{{Osmanlıca/Örnek|eski=محاكمة الّغاتین|yeni=muḥâkemetü'l-lugâteyn}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=طریق الدلاله|yeni=ṭarîḳu'd-delâle}} |} Örneğin yukarıdaki "Muhakeme" kelimesi Türkçede T olmadan telaffuz edilmektedir. Ancak muzâf pozisyonuna geldiği için yukarıda "Muhakemet" diye telaffuz edilmiştir. Aynı şekilde, "Delalet" kelimesi Türkçede T ile telaffuz edilmektedir. Ancak yukarıda muzâfün ileyh pozisyonuna geldiği için T düşmüş, kelime "Delale" diye telaffuz edilmiştir. Arapça isim tamlamaları, Osmanlıcada çok sık kullanılmaz; bu amaç için genellikle Farsça tamlamalar tercih edilir. Arapça tamlamalar, sadece Arapça kökenli iki isim arasında yapılabilir, iki isimden birisi Türkçe, Farsça veya Batı asıllıysa Arapça terkip yapılamaz. ====Sıfat Terkibi (Sıfat Tamlaması)==== Sıfat Terkiplerinin İzafet Terkiplerinden tek farkı, tamlayanın bir isim değil sıfat olmasıdır. Bu sebeple tamlayana ''mevsûf'' denilir. Sıfat Terkiplerinde mevsûf olan sıfat, muzâf olan isme keyfiyet ve kemiyet açısından uyum gösterir. Bu sebeple; *Müzekker müfret isimler, müzekker müfret sıfatlar ile tamlanır, *Müennes müfret isimler, müennes müfret sıfatlar ile tamlanır, *Müsenna isimler, müsenna sıfatlar ile tamlanır, *Müzekker cemi isimler, müzekker veya mükesser cemi sıfatlar ile tamlanır, *Müennes cemi isimler, müennes cemi veya müfret sıfatlar ile tamlanır, *Mükesser cemi isimler, mükesser cemi veya müennes müfret sıfatlar ile tamlanır. {| |{{Osmanlıca/Örnek|eski=رمضان المبارك|yeni=ramaẓᵈânü'l-mübârek}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=قوّة العظیمه|yeni=ḳuvvetü'l-aẓîme}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=حرفین المتجانسین|yeni=ḥarfeynü'l-mütecâniseyn}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=مؤلّفین المحاقّقین|yeni=müˀellifînü'l-muḥaḳḳiḳîn}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=معلومات المهمّه|yeni=maˁlûmâtü'l-mühimme}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=دول المعظّمه|yeni=düvelü'l-muˁaẓẓama}} |} Arapça sıfat terkipleri de Osmanlıcada çok tercih edilmez. ====Lafzî (Sözde) İzâfet==== Lafzî İzâfetler, biçim açısından bir tamlama gibi görünse de anlam bakımından bir tamlama değildir. Bu tür "tamlama"larda, muzâf daima bir ism-i fâil, ism-i meful, sıfat-ı müşebbehe veya mübalağalı ism-i fail olur, mevsuf da başka bir sıfat olur. Bu şekilde, iki sıfat birleştirilip bir birleşik sıfat elde edilir. {| |{{Osmanlıca/Örnek|eski=سریع الانتقال|yeni=serîˁü'l-intiḳâl}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=مستجاب الدعاء|yeni=müstecâbü'd-duˁâˀ}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=مسروق البیت|yeni=mesrûḳu'l-beyt}} |} Bu tür tamlamalar, Osmanlıcada daha sık kullanılmıştır. ====Zincirleme Tamlamalar==== Muzâf olan isim, kendisi bir isim tamlamasıysa veya aşağıda gösterildiği gibi bir edat-isim bileşkesiyse, harekesi ötre olmaz, esre olur. 3'ten uzun tamlamalardan genellikle kaçınılır. {| |{{Osmanlıca/Örnek|eski=بامر الله|yeni=bi ˀemri'l-lâh}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=الی یوم القیامه|yeni=ilâ yevmi'l-ḳıyâme}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=دیوان لغات الترك|yeni=dîvânü lügâti't-türk}} |{{Osmanlıca/Örnek|eski=قاموس لسان العرب|yeni=ḳâmûsü lisâni'l-ˁarab}} |} ===Bir Edat ve İsim Arasında=== ====Harf-i Cerler==== Tek başına mana taşımayan edatlara '''harf-i cer''' denilir. Harf-i cerler, tek bir harf olmak zorunda değildir ama genelde kısa olurlar. Harf-i cerlerin başlıcaları şunlardır: ''Tablo yapım aşamasındadır'' ====Rabıt Edatlar==== ''Yapım aşamasındadır'' ==Farsça Tamlamalar== Farsça tamlamalar, belki Osmanlıca'nın en bilindik özelliği olabilir. Bu tamlamaların inşası ayrıca oldukça basittir; muzâfın son ünsüzünün harekesi esre yapılır, ve mevsûf da sonrasına eklenir. ''Örnekler eklenecektir'' Elif veya Vav ile biten kelimelerin sonuna bir Ye gelir. ''Örnekler eklenecektir'' He veya Ye ile biten kelimelerde de He'nin veya Ye'nin üstüne bir Hemze gelir. ''Örnekler eklenecektir'' <br/> {{Osmanlıca/İçindekiler}} s8owjjns327270mmpw9wmg5lakksr1q